UPRAVLJAKO RAUNOVODSTVO

Doc. dr Bogdana Vujnovi-Gligori

UPRAVLJANJE
kontinuiran proces rjeavanja poslovnih problema, dinamian prosec odgovora na stalne promjene uslova privreivanja, zasnovano na informacijama, pri emu kvalitet odluke zavisi od kvaliteta informacija, orijentisano na budunost , jer predvia elemente koji su preduslov za rast i razvoj,

Faze procesa upravljanja: planiranje (usmjeravanje poslovne aktivnosti), organizovanje (realizacija planiranog) i
kontrolu (analiza rezultata ostvarenih na osnovu planskih odluka).

OSNOVNE AKTIVNOSTI UPRAVLJANJA

Odluivanje

Definisanje politike

Planiranje

Akcija

Kontrolisanje

MENADERSKI PRISTUP DONOENJU ODLUKE

Identifikacija i analiza problema

Definisanje alternativnih aktivnosti

Procjena alternativnih aktivnosti

Povratna sp.

Kontrola odluke

Primjena odluke

Donoenje odluke

Povratna veza

VREMENSKI HORIZONT MENADERSKIH ODLUKA

Menaderi na viim nivoima

Strateke odluke Taktike odluke Operativne odluke

Menaderi na srednjim nivoima

Menaderi na niim nivoima dani nedjelje mjeseci godine vie godina

RAUNOVODSTVENI PRISTUP DONOENJU ODLUKA

Pribavljanje informacija

Predvianje prihoda i trokova Osiguranje povratna sprege Izbor najpovoljnije alternative

Primjena odluke

Ocjena uspjenosti

INFORMACIJA KAO OSNOV UPRAVLJANJA

Odluke koje se odnose na: 1. Trokove - Proizvoditi ili kupovati - Promjena naina proizvodnje - Odluka o prestanku rada 2. Trokove i prihode - Prodavati ili preraivati - Uvoenje novog proizvoda - Prihvatanje dodatne porudbine 3. Trokove, prihode i angaovani kapital

Kriterij za rjeenje Najnii diferencijalni troak

Najvea diferencijalna dobit

Najvei diferencijalni prinos

KARAKTERISTIKE RELEVANTNIH INF. ZA POSL.ODLU.

RELEVANTNI TROKOVI: IRELEVANTNI TROKOVI:

Pogoeni (izazvani) odlukom

Budui (dodatni) trokovi

Ne zavise od odluke
Istorijski (sunk) trokovi

Razliiti izmeu alternativa koje se razmatraju

DIFERENCIJALNI (INKREMENTALNI) TROKOVI ILI TROKOVI KOJI SE MOGU IZBEI

Ponavljaju se u identinom iznosu za razmatrane alternative

TROKOVI KOJI SE NE MOGU IZBEI

PIRAMIDA KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

POVEZANOST PODSISTEMA RAUNOVODSTVA

Finansijsko raunovodstvo

Raunovodstvo
trokova

Upravljako raunovodstvo

Upravljako raunovodstvo

TA JE UPRAVLJAKO RAUNOVODSTVO?
Poznati raunov. Autor Horngren naziva moderno raunovodstvo trokova upravljakim raunovodstvom zato to su menaderi preduzea primarni korisnici raunovodstvenih informacija. Povezivanjem raunovodstva s informacionim potrebama menadmenta nastao je, pojam upravljako raunovodstvo. U irem smislu, upravljako raunovodstvo obuhvata podruja koja su uglavnom rezultat prolih poslovnih dogaaja i podruja koja su okrenuta budunosti. Podruja razmatranja upravljakog raunovodstva obuhvataju definisanje trokova koji se prate u preduzeu, obraun trokova po radnom nalogu i procesni obraun, praenje ponaanja trokova i njihova procjena, te analizu praga rentabilnosti. U uem smislu upravljako raunovodstvo, tj. dio okrenut budunosti, u centar panje stavlja planiranje i kontrolu.

ODNOS IZMEU FINANSIJSKOG I UPRAVLJAKOG RA.

1. finansijsko raunovodstvo prua informacionu osnovu svim interesnim grupama akcionarskog drutva radi ostvarivanja njihovih ciljeva, dok upravljako raunovodstvo prua pomo menadmentu preduzea pri planiranju i kontroli ostvarivanja postavljenih ciljeva. 2. korisnici informacija finansijskog raunovodstva su, prevashodno, vanjski subjekti, dok su korisnici informacija upravljakog raunovodstva unutranji subjekti. 3. informacije finansijskog raunovodstva se odnose na prolost, dok se informacije upravljakog raunovodstva primarno odnose na budue aktivnosti, kao i na kontrolu i analizu njihovog provoenja. 4. upravljako raunovodstvo generie informacije, prije svega, za interne potrebe i nema posebnih zahtjeva za potivanje raunovodstvenih principa (opreznosti, objektivnosti i sl.) kao to to zahtjeva proces finansijskog raunovodstva.

ODNOS IZMEU FINANSIJSKOG I UPRAVLJAKOG RA.

5. objavljivanje finansijskih izvjetaja finansijskog raunovodstva vanjskim korisnicima uvijek mora biti usklaeno s opteprihvaenim raunovodstvenim naelima. Objavljivanje se ne odnosi na upravljako raunovodstvo, mada npr. akcionari mogu zahtijevati (ali unaprijed) izvjetaje za centare odgovornosti za koje su posebno zainteresovani. 6. u pripremi finansijskih izvjetaja je malo fleksibilnosti prilikom donoenja odluka o tome koliko informacija ukljuiti u finansijske izvjetaje, koji oblik finansijskih izvjetaja i kada e se pripremati za vanjske korisnike. Za razliku od finansijskog, upravljako raunovodstvo ima vei stepen fleksibilnosti u pripremi izvjetaja po svim navedenim pitanjima. 7. finansijsko raunovodstvo obino daje saet pregled preduzea kao cjeline, dok upravljako raunovodstvo daje detaljni pregled svih nivoa ili centara odgovornosti (proizvodnih linija i drugih segmenata preduzea).

PROCES UPRAVLJAKOG RAUNOVODSTVA

Informacije finansijskog raunovodstva Informacije raunovodstva trokova Interne neraunovodstvene informacije Informacije iz okruenja

INPUTI

UPRAVLJAKO RAUNOVODSTVO Razvoj metodologije obrauna trokova i rezultata Interni obraun po segmentima Podrka budetiranju i kontroli Izvjetavanje po standardima i po izboru menadmenta Ocjena odgovornosti za rezultat (ukupni i parcijalni)

OUTPUTI
Raunovodstveni predrauni Raunovodstveni obrauni Raunovodstveni izvjetaji za menadment Uslov za kvalitet eksternih ra. izvjetaja

SEGMENTI MRS 14 :IZVJETAVANJE PO SEGMENTIMA

Obuhvat: -Identifikacija segmenata, -Raunovodstvene politike segmenata, -Objavljivanje. -Poslovni segmenti i -Geografski segmenti

KRITERIJI ZA FORMIRANJE POSLOVNOG SEGMENTA

Poslovni segment (poslovna cjelina) obuhvata dio preduzea koji se bavi proizvodnjom proizvoda ili pruanjem usluga ili grupe srodnih proizvoda ili usluga iji rizici i prinosi se razlikuju od onih u drugim poslovnim segmentima. Kriteriji za formiranje poslovnog segmenta: prirode proizvoda ili usluge, prirode postupaka proizvodnje ili pruanja usluga, vrste kupaca proizvoda ili usluga, koritene metode distribucije proizvoda ili pruanja usluga, prirode propisa koji ureuju ovu oblast.

KRITERIJI ZA FORMIRANJE GEOGRAF.SEGMENATA

Geografski segment (geografska cjelina) je dio preduzea koji obezbjeuje proizvode ili usluge u posebnom ekonomskom okruenju i iji su rizici i prinosi razliiti od onih dijelova koji posluju u drugom ekonomskom okruenju. Ovaj segment, takoe, ne moe obuhvatati poslovanje u ekonomskim okruenjima u kojima se rizici i prinosi ne podudaraju u znaajnijoj mjeri. Shodno tome, ekonomski segment moe biti grupa od dvije ili vie zemalja, jedna zemlja, vie regija unutar zemlje i sl. Kriteriji za formiranje geografskih segmenata: slinost ekonomskih i politikih uslova, povezanost izmeu djelatnosti razl.geogr.podruja, posebni rizici vezani za djelatnost na datom geografskom podruju, valutne razlike, propisi o kontroli razmjene, blizina odvijanja aktivnosti.

PRIMARNI I SEKUNDARNI OBLICI IZVJETAVANJA PO SEGM. Koji od segmenata (poslovni ili geografski) e imati primarni znaaj zavisi od preovlaujueg izvora i prirode rizika i prinosa datog preduzea. Ukoliko na rizike i stope prinosa preduzea utie, prije svega , injenica da ono ostvaruje razlike u proizvodima i uslugama koje ono proizvodi, onda je njegov primarni oblik iskazivanja informacija po segmentima se poslovni segmenti (po grupama srodnih proizvoda ili usluga), dok se sekundarne informacije iskazuju geografski.

Shodno tome, ukoliko na rizik i stope prinosa prvenstveno utie razliito okruenje, onda je primarni oblik izvjetavanja geografski segment, dok se sekundarne informacije iskazuju po grupama srodnih proizvoda i usluga.

RAUNOVODSTVO CENTARA ODGOVORNOSTI

Sa razvojem velikih sistema sa geografskom disperzijom i irokim spektrom proizvoda javila se potreba za kontinuiranim upravljanjem i praenjem ostvarenja u profitnim centrina, a time i razvojem raunovodstva centara odgovornosti.

Centri odgovornosti predstavljaju organizacionu jedinicu preduzea u kojoj se ostvaruje dio poslovne ativnosti preduzea. Organizacionom jedinicom rukovodi menader koji je odgovoran za ostvarenje postavljenih ciljeva.
Osnovni zadatak raunovodstva centara odgovornosti je: 1. Priprema budeta, 2. Razrada podataka po centrima odgovornosti, 3. Sastavljanje i prezentacija finansijskih izvjetaja centara odgovornosti.

SEGMENTI PREMA ODGOVORNOSTI

-Trokovne centre (menader snosi odgovornost za planirane trokove, odstupanja od standardnih trokova, ostvarenje planirane aktivnosti), -Prihodne centre (menader odgovara za nivo planiranih prihoda), -Profitne centre (menader odgovara za planirane trokove, prodaju i ostvarenje planiranog profita), -Investicione centre (menader odgovara za iste obaveze kao kod profitnih centara, kao i za postizanje odgovarajue stope prinosa na uloeni kapital).

SEGMENTI KAO CENTRI ODGOVORNOSTI U MOTELU

Motel Profitni centar Smjetaj

Prihodni centar

Profitni centar Prehrana

Trokovni centar

SEGMENTI KAO CENTRI ODGOVORNOSTI U MOTELU

Centar odgovornosti: Investicijski centar
Motel

Profitni centar

Smjetaj

Prehrana

Recepcija

Prihodni centri Trokovni centri Mjesto troka

Domainstvo

Iznajmljivanje soba

Prodaja hrane i pia

Spremanje hrane

Spremanje pia

Aranman Restoran Raunovodstvo Kuhinja Skladite Bar Poslasti.

Kadrovska slu.

Marketing

TROKOVNI CENTRI ODSTUPANJE OD ODGOVORNOSTI

Cijena Stvarna cijena Cjenovno odstupanje Standardna cijena Koliinsko odstupanje Koliina Stvarna koliina Standardna koliina.

ODSTUPANJE STVARNIH OD STANDARDNIH TROKOVA

Koliinsko odstupanje = razlika izmeu standardne i stvarno utroene kol.po jedinici outputa X standardna cijena po jedinici outputa Cjenovno odstupanje = stvarno utroena koliina x razlika izmeu stanradne i stvarno utroene cijene po jedinici outputa Ukupno odstupanje = koliinsko odstupanje + cjenovno odstupanje, ili

Ukupno odstupanje = (stvarna cijena x stvarna koliina) (standardna cijena x standardna koliina).

PRIHODNI CENTRI ODGOVORNOSTI

Odstupanje obima prodaje = razlika izmeu planirane i ostvarene koliine prodaje X planirani granini prinosi po jedinici outputa Granini prinos po jedinici outputa I= Prodajna cijene po jedinici outputa varijabilni troak po jedinici outputa

Granini prinos po jedinici outputa II = Granini prinos I kontrolabilni fiksni trokovi

Odstupanje prodajne cijene = stvarna prodajna koliina x razlika izmeu stanradne i neto ostvarene prodajne cijene po jedinici outputa Ukupno odstupanje = odstupanje obima prodaje + odstupanje prodajne cijene

KOMPONENTE I FAZE IZRADE GLAVNOG BUDETA

OPERATIVNI BUDET

FINANSIJSKI BUDET

KAPITALNI BUDET

Prognoza prodaje
BUDET GOTOVINE

Proraun optih trokova Proraun tro.proizvodnje

KAPITALNI BUDET

BILANS STANJA

BUDET DOBITKA I GUBITKA

EMA IZVJETAJA ZA PROFITNI CENTAR

Poslovni prihodi od uinaka segmenta Direktni (varijabilni) trokovi segmenta = Doprinos pokria (kontribuciona mara) - Fiksni trokovi segmenta nad kojima postoji mogunost kontrole = Bruto profit (EBIDT) - Nekontrolabilni fiksni .tro. koji se ne mogu kontrolisati) = Dobit prije oporezivanja

NAELA IZVJETAVANJA PO SEGMENTIMA

odgovornosti (podrazumijeva dovoenja u vezu trokova sa licem ije su odluke

uslovile njihov nastanak),

kontrolabilnosti ( mogunosti kontrole trokova),

sueljavanju prihoda i rashoda (alokacija trokova pema uzronoj vezi sa
prihodima).

IZVJETAVANJE PO SEGMENTIMA
Kao segment o kome se izvjetava utvruje se onaj poslovni ili geografski segment koji ostvari preteni dio prihoda od prodaje eksternim kupcima pod uslovom da: 1. da kao organizaciona jedinica ostvari 10% ili vie prihoda (od prodaje eksternim korisnicima i drugim segmentima) poslovnog sistema, od ega 75% na eksternom tritu, 2. da uestvuje sa 10% i vie u ostvarenoj dobiti poslovnog sistema, 3. pokriva 10% ili vie imovine poslovnog subjekta.
Ukoliko pojedini segment ima pokazatelje ispod navedenih limita onada se taj segment moe: 1. odrediti za segment o kome se izvjetava i pored nezadovoljavajue veliine, 2. spojiti sa segmentima o kojima se posebno izvjetava, tj.sa slinim segmentima o kojima se izvjetava interno, a isto su ispod utvrenih limita. Pri ovome se moraju ispotovati kriteriji objedinjavanja segmenata na osnovu njihove slinosti. 3. svrstati u nelocirane stavke , radi potpunosti izvjetavanja.

RADNJE KOJE PREDHODE IZVJETAVANJU PO SEGMENT.

sastaviti interni kontni plan, projektovati adekvatno softversko rjeenje za praenje rezultata po segmentima, usvojiti odgovarajue raunovodstvene politike, uvesti obraune po djeliminim trokovima.

SADRAJ DNEVNIH IZVJETAJA PO SEGMENTIMA

dnevnu realizaciju (prihode), direktne trokove (materijal izrade, plate izrade, direktne eksterne usluge), doprinos pokriu (kontribucionu maru) ostvarenu za sve uinke ili centre odgovornosti, kumulativni pregled budetiranih i ostvaranih poslovnih prihoda, direktnih trokova i doprinosa pokriu, informacije o visini i strukturi priliva i odliva gotov., podatke iz poslovnog sistema i okruenja, druge podatke predviene procedurama i standardima.

OBAVEZA OBJAVLJIVANJA PO MRS-14

prihod segmenta po osnovu eksterne i interne prodaje, rezultat (redovnog i diskontinuiranog) poslovanja, bilansnu vrijednost sredstava i obaveza, iznos trokova na ime sticanja sredstava koja e se koristiti due od jedne godine (osnovnih sredstava, nematerijalnih ulaganja i sl.), iznos amortizacije koji se ukljuuje u rezultat segmenta, ukupan iznos znaajnijih negotovinskih rashoda, ukupno uee preduzea u neto dobitku ili gubitku pridruenih preduzea, zajednikih i drugih ulaganja , ukoliko su sve aktivnosti pridruenih preduzea u okviru tog jednog segmenta.

PROCES PLANIRANJA

Priprema plana

Plan

Izvrenje plana

Rebalans plana

Korekcija plana

BUDETIRANJE PO SEGMENTIMA

Kontroling je naelo rjeavanja sve prisutnih problema koordinacije i integracije dijelova poslovnih procesa u poduzeu.

SASTAVNI DIJELOVI GLAVNOG BUDETA

OPERATIVNI BUDET

FINANSIJSKI BUDET

KAPITALNI BUDET

Prognoza prodaje
BUDET GOTOVINE

Proraun optih trokova Proraun tro.proizvodnje

KAPITALNI BUDET

BILANS STANJA

BUDET DOBITKA I GUBITKA

BUDETIRANI BU U TRGOVAKOM PREDUZEU

Opis 1. Prihod od prodaje 2. Trokovi prodaje 3. Doprinos pokriu -kontribucija (1-2) 4. Trokovi uprave i prodaje 5. Poslovna (operativna) dobit ili EBIT (3-4) 6. Trokovi financiranja 7. Dobit prije poreza (5-6) 8. Porez na dobit (10% na osnovicu) 9. Neto dobit (7-8)

Iznos 10.000 -7.000 3.000 2.000 1.000 40 960 (100) 860

BUDETIRANI BU U PROIZVODNOM PREDUZEU

Opis 1. Prihodi 2. Trokovi direktnog materijala 3. Trokovi direknog rada 4. Trokovi proizvodne reije 5.Ukupni proizvodni trokovi (2+3+4) 6. Doprinos pokriu - kontribucija (1-5) 7. Trokovi opte reije 8. Poslovna (operativna) dobit (7-6) 9. Trokovi financiranja 10. Dobit prije poreza (8-9) 11. Porez na dobit (10% na osnovicu) 12. Neto dobit (10-11) Iznos 10000 4000 2000 1000 7000 3000 2000 1000 40 960 100 860

MODEL BILANSA STANJA ZA POTREBE BUDETIRANJA

AKTIVA Opis Iznos O p i s

PASIVA Iznos

Dugotrajna imovina Zalihe Novac i potraivanja

Ukupna aktiva

1350 Vlastiti kapital 200 50 Dugorone obaveze Kratkorone obaveze

1000 500 100

1600

1600 Ukupna pasiva

O p is Prihod od prodaje - Trokovi prodaje Doprinos pokriu (kontribucija) - Trokovi uprave i prodaje Poslovna (operativna dobit -EBIT) - Trokovi financiranja Dobit prije poreza - Porez na dobit (10% na osnovicu) Neto dobit

Iznos 10.000 -7.000 3.000 2.000 1.000 -40 960 (100) 860

AKTIVA O p is Dugotrajna imovina (amortizacija 10%) Zalihe Novac i potraivanja Ukupna aktiva

Iznos 1350 200 50 1600

PASIVA O p is Vlastiti kapital + dobit (140+860) Dugorone obaveze Kratkorone obaveze Ukupna pasiva

Iznos 1000 500 100 1600

POVEZANOST IZMEU BILANSA STANJA I BILANSA USPJEHA

-Troenje osnovnih sredstava -Troenje zaliha -Trokovi kapitala rashodi finansiranja - Prenos dobiti iz BU u BS

CIJENOVNE STRATEGIJE
NAINI ODREIVANJA CIJENA: na osnovu analize i procjene trita i na osnovu trokova proizvodnje. CIJENA MORA BITI: privlana za kupce, da osigura zadovoljavajuu porofitabilnost, konkurentna u odnosu na iste ili sline ponuae, usklaena sa obimom prometa, koji osigurava rentabilno posl.

Oblici cijena: trina (ili slobodna) cijena, administrativna cijena, cijena ponude, cijena potranje, ekvilibrij cijena i neravnotena cijena.

METODE ODREIVANJA CIJENA

marginalnim trokovima ukupnim trokovima (ili trokovima plus), trokovima konverzije cijeni transfera i dr.

ODRE. CIJENA NA BAZI MARGINALNIH TROKOVA

Marginalni trokovi predstavljaju varijabilne trokove po jedinici koji nastaju proizvodnjom dodatne jedinice proizvoda. U sluaju da nema dodatne proizvodnje, ovi trokovi se ne bi pojavljivali. 1. Direktni trokovi po jedinici proizvoda 2.Dodatni varijabilni trokovi po jedinici proizvoda - Proizvodni trokovi - Trokovi marketinga i distribucije - Trokovi administracije - Ostali dodatni trokovi 3. Marginalni trokovi po jedinici proizvoda(1 +2)

ODREIVANJE CIJENA NA BAZI MARGINAL.TROKOVA

Elementi Prihod Direktni trokovi Dodatni varijabilni trokovi Ukupni varijabilni trokovi Kontribucija Dodatni fiksni trokovi Dobit/gubitak

Proizvod A Proizvod B 16000 11300 2950 14250 1750 1200

Svega 8000 5100 1950 7050 950 1300 24000 16400 4900 21300 2700 2500 200

ODREIVANJE CIJENA NA BAZI UKUPNIH TROKOVA

Proizvodni trokovi Trokovi uprave i prodaje Ukupni trokovi Dobit prije poreza Prodajna cijena

1.000,00 500 1.500,00 200 1.700,00

ODREIVANJE CIJENA NA BAZI TROKOVA KONVERZIJE

Trokovi proizvodnje

Direktni materijal
(koji se fiziki nalazi u proizvodu , npr.drvo u stolici)

Direktni rad
(rad radnika u proizvodnji)

Opti trokovi proizv.

- indirektni materijal - indirektni rad - energija u pogonu i sl.

Primarni trokovi

Trokovi konverzije

ODREIVANJE CIJENA NA BAZI CIJENA TRANSFERA

-Interna realizacija izmeu segmenata, -Opredjeljenje za eksterne nabavke ugroen rezultat ostalig segm. Metode utvrivanja transfernih cijena: trina metoda, trokovna metoda i pregovaraka metoda. Metoda troka se koristi u sluaju: kada trine cijene nisu raspoloive, trine cijene nisu odgovarajue interesima onih koji formiraju transferne cijene ili je preskupo doi do transfernih cijena, i proizvodi (sklopovi, dijelovi i sl.) koji se mogu nabaviti uz raspoloive trine cijene ne odgovaraju daljnjoj fazi (odjelu) zbog dobavljaa ili kvaliteta.

ODREIVANJE CIJENA NA BAZI ANALIZE I PROCJENE TRITA

razvijenost ponude i potranje, konkurencija, faza ivotnog ciklusa proizvoda, diferencijacija proizvoda, ukus i navike potroaa, elastinost cijene i sl. METODE FORMIRANJA CIJENA 1. metoda ponude i potranje i 2. metoda izravnavanja cijena (sa monopolistima i liderima).

TROKOVI PREMA FUNKCIJAMA U PREDUZEU

trokove upravljanja, trokovi nabave, trokovi proizvodnje (vrenja usluga), trokove prodaje, trokovi finansijsko - raunovodstvene funkcije, trokovi administrativne funkcije, trokovi kadrovske funkcije i sl.

TROKOVI PREMA PORIJEKLU

-Trokovi predmeta rada, -Trokovi sredstava rada, -Trokovi rada.

TRO. PREMA MOGUNOSTIMA RASPODJ.NA NOSIOCE

Direktni trokovi:

trokovi materijala za izradu, trokovi pomonog materijala za izradu, zarade rada na izradi proizvoda, trokovi energije, trokovi amortizacije obraunate po funkcionalnoj metodi.

TRO. PREMA MOGUNOSTIMA RASPODJ.NA NOSIOCE

Indirektni trokovi: zarade reijskih (neproizvodnih) radnika, trokovi pogonskog materijala, trokovi energije, trokovi usluga, trokovi osiguranja, trokovi zakupnine, trokovi transporta, trokovi odravanja, trokovi reijskog i pomonog materijala, trokovi amort.obraunate po vremenskoj metodi i dr.

TROK.PREMA REAGOVANJU NA STEPEN ZAPOSL.

-Varijabilni i fiksni trokovi Prikaz apsulutno fiksnih trokova

Trokovi

Apsulutno fiksni trokovi

Obim aktivnosti

TROK.PREMA REAGOVANJU NA STEPEN ZAPOSL.

Relativno fiksni trokovi pri razliitom kapacitetu
Trokovi Trokovi Zone IV Trokovi Zone III Trokovi zone II

Q1

Q2

Q3

Q4

Obim aktivnosti

RELATIVNO FIKSNI TROKOVI

trokove rada pripreme, trokove materijala za odravanje, zarade zaposlenih na odravanju i pomonim poslovima, trokove tehnike kontrole, trokovi rada zavrne faze proizvodnje.

STRUKTURA TROKOVA PROIZVODNJE

STRUKTURA NEPROIZVODNIH TROKOVA

Neproizvodni trokovi (trokovi perioda)

Prodajni trokovi
- trokovi distribucija, - trokovi provizija - trokovi promocije -

Trokovi uprave
plate radnika, putni trokovi, amortizacija u upravi energija i sl.

Trokovi istraivanja i razvoja

UTVRIVANJE STANDARDNIH DIREKTNIH TROKOVA

Standardni troak materijala za izradu = utroak standardne koliina direktnog materijala x standardna cijena materijala Standardni troak direktnog rada = standardni utroak rada x standardna cijena rada

Ukupni standardni troak svih inputa = standardni koliina svakog inputa + standardna cijena svakog inputa.

ODSTUPANJE STVARNIH OD STANDARDNIH TROKOVA

br.21.: Odstupanje stvarnih od standardnih trokova

ODSTUPANJE OD TROKOVA MATERIJALA

ODSTUPANJE OD TROKOVA IZRADE

ODSTUPANJE OD OPTIH TROKOVA PROIZVODNJE

GRANINI TROKOVI PRI RAZL.KAPACITETU

Proizvodnja 0 1 2 3 4 5

Ukupni trokovi 50 80 115 125 155 215

Granini trokovi 30 35 10 30 60

MEUSOBNA USLOVLJENOST RA.INFORMACIJA

Finansijsko raunovodstvo

Sistem planiranja

Raunovodstvo trokova (uticaj sistema i metoda obrauna na rezultat)

Sistem izvjetavanja
(eksterni + interni)

Menadersko raunovodstvo

Dokumentaciona osnova

Sistem budetiranja

Standardi

Sistem interne kontrole i revizije

MENADMENT TROKOVA
ZAHTJEVI: ispravno definisanje trokova, stavljanje u odnos trokova sa odgovarajuim prihodima, identifikovanje uzroka pretjeranog rasta trokova i preduzimanje mjera za nihovo otklanjanje, voenje rauna da se ne narui kvalitet poslovanja (prilikom pretjeranog reduciranja trokova).

SAVREMENE METODE UPRAVLJANJA TROKOVIMA

Target costing trokovi ciljni koji trokovi se mogu smanjiti? koje su prednosti smanjenja? ko je odgovoran za odreene trokove? na koji nain se provode mjere smanjenja? da li se trokovi mogu procijeniti? da li trokovi izmiu kontroli? kako uspostaviti kontrolu troenja?, i sl

PREDNOSTI METODE CILJANIH TROKOVA

na osnovu stvarnih trokova mogue je preciznije utvrditi ciljne trokove za budue proizvode, za budue proizvode se mogu odrediti donji limiti cijena, tako to se ne uobziruju kalkulisana dobit i kalkulisani fiksni trokovi, na osnovu ciljnih trokova definiu se planske vrijednosti, podstiu motivaciju zaposlenih, a posebno ukoliko imaju uee u raspodjeli dobiti za ostvarivanje ciljeva vezanih za proizvod.

PRAG RENTABILNOSTI
Trokovi

Prihodi 800 Profit

Ukupan prihod Ukupni tro.

400

Prag rentab.

100

Gubitak Mara sigurnosti

Fiksni trokovi Uinak, prodaja

100

200

Mara pokria = prihod varijabilni trokovi

RAUNANJE TAKE POKRIA

Q= FC/ (p-v),

pri emu su: FC - ukupni fiksni trokovi, p - prodajna cijena proizvoda,

v - prosjeni varijabilni trokovi.

STABLO ODLUIVANJA

Istraivanje
Odluivanje

Rezultatat

Uspjean

Odluivanje Odluivanje

Testiranje
Rezultatat

Neuspjean

Odbacivanje

Odbacivanje

Odbacivanje

PRIMJER STABLA ODLUIVANJA

30%
Ulaganje u tehnoloku liniju A

50%

Projekat se sporije realizuje, dobit 50000 KM u pet godina. Neuspjeh projekta, gubitak 50000 KM godinje. Projekat se ostvaruje po planu, dobit 200000 KM u 5 godina. Projekat se sporije realizuje, dobit 100000 KM u pet godina. Neuspjeh projekta, gubitak 50000 KM godinje.

20%

25%

Ulaganje u tehnoloku liniju BA

40%

35% Pri emu je: - - vorno stanje (vor odluivanja) - - vor grananja

Benchmarking
se redovno (jednom godinje) poredi struktura prihoda i trokova preduzea s objavljenim vrijednostima u brani, za preduzea sline veliine, se mogu utvrditi razlozi odstupanja vrijednosti vlastitog preduzea u odnosu na vrijednosti brane, postoje mogunosti za minimiziranje ili otklanjanje uzroka odstupanja.

ANALIZA KORISTI I TROKOVA

Faze provoenja analize koristi i trokova: Definisanje projekta koji je predmet analize, Definisanje rokova analize, Utvrivanje svih koristi i trokova za projekte, Izraunavanje koristi i trokova u novanim iznosima

PROIZVODITI ILI KUPOVATI

Problem izraen kada: raspolae slobodnim kapacitetima (i ima izraen problem njihovog zapoljavanja), nema slobodnih kapaciteta, tako da je izraen problem osloba. potrebnih kapaciteta

Opcije kupovine: Nabavku vriti od dobavljaa na veliko, Zakljuivati okvirne ugovore, Osigurati najpovoljniju cijenu, ali ne na tetu kvaliteta.

PROIZVODITI ILI KUPOVATI NA OSNOVU POTPUNIH TRO.

Troko vi
Alternativa proizvoditi Ukupni Prosjeni trokovi trokovi 200000 140000 80000 200000 20000 Alternativa kupovati Ukupni Prosjeni trokovi trokovi 20 14 8 20 2 0 64 550000 550000 90000 55 55 9

Direk tni mate r ija l Direk tni rad Opti var ijab ilni troko vi Opti fik s ni troko vi Troko vi zak upa Nabavna vr ijed nos t robe Sve ga troko vi Ra zlika u kor ist kupo vine

640000

PROIZVODITI ILI KUPOVATI NA OSNOVU RELEVANTNIH TR.

Trokovi

Direktni materijal Direktni rad Opti varijabilni trokovi Opti fiksni trokovi Trokovi zakupa Nabavna vrijednost robe Svega trokovi Razlika u korist proizvodnje

Alternativa proizvoditi Ukupni Prosjeni trokovi trokovi 200000 140000 80000 200000? 20000

Alternativa kupovati Ukupni Prosjeni trokovi trokovi 20 14 8 20? 2 0 64 11 550000 550000 55 55

440000 110000

PRODAVATI ILI PRERAIVATI

Prikaz take osamostaljenja

Proizvod A (100000 kom x 8 KM) Zajedniki trokovi kuplovane proizvodnje (100000 KM) Taka osamostaljenja

Dodatni trokovi (5000 x 8 KM) Proizvod A (5000 kom x 6 KM) Proizvod C (5000 x 17 KM)

PRODAVATI ILI PRERAIVATI - Na bazi diferencijalne vrijednosti

Opis Prihodi Dodatni trokovi Rezultat (efekat)

Prodavati B Proizvoditi i prodavati C 30.000 30.000 85.000 40.000 45.000

Diferencijalne vrednosti 55.000 40.000 15.000

PRODAVATI ILI PRERAIVATI

- Na bazi oportunitetnih trokova

Opis - Prihodi od proizvoda C - Relevantni trokovi - Dodatni trokovi preko take osamostaljivanja - Oportunitetni trokovi (izgubljeni prihod od B) Rezultat

Iznos 85.000 70.000 40.000 30.000 15.000

UVO.NOVOG PROIZVODA-ANALIZA KORISTI I TROK.

Opis: Prihodi Varijabilni trokovi - Trokovi direktnog materijala - Trokovi direktnog rada - Opti varijabilni trokovi proizvodnje - Varijabilni trokovi prodaje Doprinos pokriu (kontribucioni rezultat) Dodatni direktni fiksni trokovi Rezultat (doprinos proizvoda)

Proizvod A 10.000 kom. 540.000 450.000 88.000 24.000 29.000 309.000 90.000 28.000 62.000

Proizvod B 20.000 kom. 520.000 358.000 25.000 29.000 35.000 269.000 162.000 72.000 90.000

ANALIZA KORISTI I TROKOVA

kod odluivanja o prihvatanju novih porudbina, kod upravljanja asortimanom, kod odluivanja o eliminisanju proizvoda.

SISTEMI OBRAUNA TROKOVA

obraun po radnom nalgu i obraun procesnih trokova

OBRAUN TROKOVA PO RADNOM NALOGU

Radni nalog br.1. Materijal za izradu Direktni rad Opti trokovi proiz. Radni nalog br.2. Gotovi proizvodi Trokovi prodatih proizvoda

PROCESNI OBRAUN TROKOVA

- Primjer u proizvodnji sira

Proces mijeanja

Proces zagrijavanja

Proces oblikovanja

Proces odleavanja

Gotovi proizvodi

Tro.prodatih proizvoda

PROCESNI OBRAUN TROKOVA

Primjer u proizvodnji sira

Proces mijeanja

Materijal za izradu Direktni rad Opti trokovi proizvodnje

Proces zagrijavanja

Gotovi proizvodi

Tro.prodatih proizvoda

Proces oblikovanja

Proces odleavanja

OBLICI POSLOVNIH PROCESA U PREDUZEU

- upravljake ili menadment procese (management processes), - glavne procese (core processes) - procese podrke (support processes

STABLO AKTIVNOSTI UPRAVLJANJA RAZVOJEM

STABLO PROCESNIH KORAKA - U oviru kativnosti upravljanja razvojem

Planiranje razvoja - def.strategije i pol.razvoja -def.org.strukt. -planir. resursa

Organiz.razvoja

Dono.inter.standarda -utvr.predmeta poslovanja -izrada inter.stndarda -usvajanje i distr.standarda

Realizacija razvoja -obuka radnika -razvoj tehnike i tehnologije -upravlj.razvojem projekta

Razvoj proizvoda -izbor ideje -izrada dokumentac. -izrada prototipa -ispravke i izmjene dok.. -provo.izmj.

- obezbje.resursa - org.razvoja - kontrola real. planova

UPRAVLJANJE PROCESIMA

identifikovati, analizirati i oblikovati kritine procese, omoguiti bri, jednostavniji i efikasniji protok inform. za upravljanje ovim procesima, poveati zadovoljstovo kupaca koritenjem naih proizvoda ili usluga

BSC METODA

Misija

Vizija

Strategija (BSC) Performanse preduzea (mjerila)

Efektivnost procesa

Zadovoljni potroai

Zadovoljni vlasnici

Zadovoljni i motivisani radnici

KVALITET FINANSIJSKOG IZVJETAVANJA

1. 2. 3. 4. 5.

Bilans stanja; Bilans uspjeha (raun dobitka i gubitka); Izvjetaj o promjenama na kapitalu; Izvjetaj o novanom toku; Raunovodstvene politike i bitne napomene (zabiljeke-note uz finansijske izvjetaje).

OGRANIENJA FIN.IZVJETAJA
statinost (stanje na jedan dan); tanost uzrokovana mjerenjima na bazi procjene nedovoljnost informacija (odsustvo nefinans. informacija).

KORISNICI FINANSIJSKIH IZVJETAJA

KARAKTERISTIKE FINANSIJSKIH IZVJETAJA

Kvalitativne karakteristike fin.izvjetaja Pouzdanost, Razumljivost, Vanost, Ogranienost, Uporedivost, transparentnost.

FINANSIJSKI IZVJETAJI

-PREDRASUDE I PREDUBJEENJA - PROCJENE I PRETPOSTAVKE

GOTOVINA ILI DOBIT

- Opredjeljenje - dobit

Kategorija Prihod Nabavna vrijednost prodate robe Bruto dobit Poslovni rashodi Neto dobit

I mjesec 36000 24000 12000 10000 2000

II mjesec 50000 30000 20000 10000 10000

III mjesec 60000 36000 24000 10000 14000

GOTOVINA ILI DOBIT - Opredjeljenje tokovi novca

Opis I mjesec II mjesec III mjesec Poetno stanje gotovine 20000 20000 -14000 Naplata potraivanja od kupaca 36000 Plaanje dobavljaima- za robu 24000 30000 Plaanje dobavljaima za ostale poslovne rashode 10000 10000 Stanje gotovine krajem mjeseca 20000 -14000 -18000

OCJENA ISPLATIVNOSTI PROJEKTA

metoda isplativosti, metoda neto sadanje vrijednosti (NPV) i metoda unutranje stope prinosa (IRR).

METODA ISPLATIVOSTI

poetno ulaganje tok gotovine po godini period isplativosti

5000 KM 2500 KM 5000/2500 = 2 god.

METODA NETO SADANJE VRIJEDNOSTI

pri emu su: SV- sadanja vrijednost, NT planirani tokovi gotovine po periodima, i diskontna stopa, n- broj perioda.

METODA INTERNE STOPE PRINOSA

-izraunava trenutni prinos na osnovu projekt. novanog toka. -stopa koja svodi neto sadanju vrijednost na nulu.