Professional Documents
Culture Documents
quan va Noi ung Ngha binh... da doc dien van trong mot boi
canh trang nghiem, cam dong voi ban tho To Quoc uy nghi dat
o giua san, khoi huong tram nghi ngut.
Khong khi chanh tri o Sai Gon cung nhu o cac tnh, sau
cuo c bie u tnh tre n 50 nga n nguo i na y da ba t da u so i do ng
manh Iiet. Thanh nien da duoc huy dong trong to chuc Thanh
Nie n Tie n Phong, ca c da ng pha i da na o nu c co ng khai ho i
hop, to chuc. Giao chu Huynh Phu So nay da co duoc co hoi di
ve mien Hau Giang thuyet giang ve Phat giao Hoa Hao, Cao
ai nay co duoc dip chnh don Iai cac Iuc Iuong quan su...
Cac nha cach mang bi Phap xu an an tri o cac tnh xa nay
da Ian Iuot tro ve thu do Sai Gon: Ta Thu Thau tu Long Xuyen,
Tran Van Thach, Ho Huu Tuong tu Can Tho, Phan Van Hum tu
Tan Uyen, Nguyen Van Tao tu Rach Gia, Nguyen Van Nguyen
tu Go Cong v.v... Nhieu to bao bi Phap cam xuat ban nay da ra
ma t tro Ia i vo i nhu ng no i dung phong phu , nhu ng Iua n die u
kho ng bi go bo nhu trong tho i co n thu c da n Pha p. Trong bo i
ca nh do , Le Va n Vu ng va anh gia o Nguye n Thi Lo i da huy
dong to chuc Iai cac dong chi da Iui vao bong toi khi Phap Iung
ba t Iu c kho i da u e nhi The chie n, de Ia m so ng Ia i nho m
Tranh au. Tru so bao Tranh au, so 99 duong Lagrandiere,
hoac can pho Iau mot tung, 52 duong Aviateur Garros, noi cu
ngu cua Ta Thu Thau, tu nay Ia noi gap go hang ngay cua cac
nguoi e Tu.
Phan Va n Hu m, Tra n Va n Tha ch Ia nhu ng nguo i thuo ng
tru c da m nhie m vie c xua t ba n ba o Tranh a u. Ta Thu Tha u
thuong phai ban biu di tiep xuc, ban Iuan voi cac nha chanh tri
duong thoi. Ho Huu Tuong it Iui toi v da tuyen bo tu bo con
duo ng Ma c Xit, nhung Ia i tha y thuo ng ga p Ta Thu Tha u de
ba n chuye n di ra Ba c. Le Va n Vu ng dang da m tra ch the m
vai tro thu Ianh Thanh nien Tien phong vung a Kao.
Va o tho i do , to i co n o tuo i ho c sinh Trung ho c truo ng
Petrus Ky . Phan Phu c Ho , con cu a o ng Phan Va n Hu m, ho c
duoi toi mot Iop nhung v cung Ia hoc sinh noi tru nen cung Ia
20 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
ba n kha tha n. To i thuo ng tha p tu ng Phan Phu c Ho de n to a
soan bao v da tung thich tm doc cac sach hoac bai bao cua
ong Hum. Nho co hoi do nen toi da co duoc dip biet mat cac
nha cach mang trong nhom e Tu va co khi cung duoc nghe
nhung Ioi ban Iuan cua cac chu, cac bac.
Thuong thuong vao buoi sang, khi ong Le Van Vung dung
xe dap truoc bao quan, ong Hum hay dua Anh Thu Ianh Thanh
nie n da de n ro i!. Mo t ho m, o ng Vu ng nghie m nghi, no i vo i
ong Hum va ong Thau Cac anh dung co dua, cac anh khong
Io to chuc thanh nien, thanh nu. Pham Ngoc Thach no dung ra
to chu c Thanh nie n Tie n Phong. Coi chu ng co nga y bo n e
Tam no noyoter(Ien Ioi), nhay vao nam thanh Iuc Iuong cua
no th cac anh nguy to. Ta Thu Thau to ve dong y va ban voi
ong Hum Tnh the co ve gap rut, toi Io viec to chuc dang Tho
Thuyen Xa Hoi, anh Vung tm them nguoi Io viec thanh nien.
Mnh co n ra t ye u chua Io nhie u ve to chu c no ng da n. Anh
Hum thuong co Iien Iac voi ong Tu (Huynh Phu So), xin cho
toi gap ong Tu truoc khi toi ra Bac. o Ia hnh anh cuoi cung
toi con giu trong tam kham ve nguoi anh Ion cua nhom e Tu
Viet Nam.
Sau do, Ho va toi duoc ong Vung cho theo Iop huan Iuyen
cu a o ng vo i do hon hai muoi thanh nie n kha c do o ng cho n
trong da m Thanh nie n Tie n phong cu a o ng. Ba i da u tie n to i
van nho Ia bai Cach thuc chuan bi, to chuc, khai hoi va dieu
khien buoi hoi. Tiep theo do Ia nhung ban thao ve Duy Tam,
Duy Va t, Bie n Chu ng Pha p, Duy Va t Bie n Chu ng Pha p, Duy
Vat Su Quan, Nghe thuat Dien thuyet truoc Quan chung. Vui
nhon nhat Ia bai Cong San co phai Ia xuc Iua, bat heo?...
Nhung thang ke tiep Ia nhung ngay soi dong, nhat Ia sau
khi Nhat tuyen bo dau hang ong Minh: cuoc bieu tnh tren
200.000 nguoi ngay 21 thang 8 nam 1915 cua Mat tran Quoc
gia Thong nhat cua Ho Van Nga, cuoc bieu tnh cuop chanh
quye n nga y 25 tha ng 8 cu ng co Io i 200.000 nguo i tham du
voi su ra mat cua Uy ban Hanh chanh Nam bo Lam thoi (Lam
Uy Hanh Chanh) cua Tran Van Giau, cuoc bieu tnh vo trang
HOANG KHOA KHOI 21
ngay 2 thang 9 de don nghe (trat!) dien van mung ngay Viet
Nam oc Lap cua Ho Chi Minh. Cuoc tuan hanh bieu duong
Iu c Iuo ng nga y 2-9 na y da bi ba n tay thu c da n Pha p khie u
khich ga y ca nh no su ng, che t cho c, do ma u va Ia ca i co de
Tuong Gracey cua doi quan Anh-An ra Iinh cho Tran Van Giau
phai giai gioi dan quan, cam bao chi Viet ngu, cam bieu tnh...
Tuong Gracey con ra Iinh tai vo trang 1500 tu binh Phap da bi
Nhat bat. Viec nay cuoi cung da giup cho quan Phap tai chiem
Sai Gon dem 23-9-1915, mo man cuoc Nam Bo Khang Chien!
Truoc dem Iich su 23 thang 9 nay, mot tin chan dong o
Sai Gon, Cho Lon da duoc tung ra vao ngay 8 thang 9: Ta Thu
Thau, Ianh tu cua nhom e Tu da bi Viet Minh bat o Quang
Ngai. Dan chung Sai Gon von da tung co cam tnh voi Ta Thu
Tha u da ba ng hoa ng khi do c tin na y tre n mo t ta m bie u ngu
Ion, phan doi viec bat bo, duoc treo cao noi goc duong Aviateur
Garros va Lagrandie re (Thu Khoa Hua n - Gia Long tho i
VNCH). Nhieu nhan vat, nhieu bao chi da chat van Tran Van
Giau de Iam ap Iuc tha Ta Thu Thau nhung tnh hnh dau soi
Iua bong hang ngay o Nam Bo vao thoi buoi ay da giup Tran
Van Giau co co hoi thuc thi viec thu tieu mot doi thu co tam
voc, co kha nang Iam bien chuyen tnh the o Nam Bo!
am thanh nien tre cua chung toi Iai con phai qua mot
con sung sot khi hay tin: buoi chieu truoc dem Iich su mo man
Nam bo Khang chien, ong Le Van Vung da bi ban chet truoc
nha o duong AIbert 1er, a Kao! Thoat tien anh em deu tuong
rang Phap da ra tay am sat Thu Ianh Thanh nien Tien phong
vung a Kao truoc khi thuc hanh ke hoach tai chiem Sai Gon.
Nhung suy nghiem Iai, thay co muu tai chiem Thu do Nam Bo
Ia viec Iam phai khoi su that bat ngo, duoc du dinh se bat dau
vao 1 gio khuya ngay 23-9 nen Phap khong dai dot g Iam Io
ke hoa ch ba ng ca ch a m sa t mo t nha n va t kho ng pha i Ia chu
chot cua Lam Uy Hanh Chanh. Nhieu ban than vung a Kao
co co hoi biet vu am sat, sau nay da cho biet: ho da nhan dien
ca c sa t thu trong vu na y thuo c nho m Co ng ta c tha nh cu a
22 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Duong Bach Mai. Tiep theo do, dem 21-9, nhom nay cung da
theo Iinh Duong Bach Mai, thanh tra chinh tri mien ong, vay
bat cac danh nhan cua Mat tran Quoc gia Thong nhat: Ho Van
Nga, Huynh Van Phuong, Duong Van Giao, Tran Quang Vinh,
Diep Van Ky... Cac nhan vat ben nhom e Tu cung da phai
chiu chung so phan: Ho Vnh Ky cung vo Ia bac s Nguyen Thi
Suong, Tra n va n Tha ch... Trong nhu ng nga y no su ng sau do
giua quan doi Phap, Anh-An voi cac Iuc Iuong vo trang phong
toa Sai Gon, nhung tin tuc don dap ve viec Viet Minh giet hai
hang ngan tin do Hoa Hao o Hau Giang, viec Phan Van Hum,
Phan Van Chanh, Nguyen Van So, Tran Van S... bi bat o Thu
uc, da Iam cho dam thanh nien hoang mang tuyet do. Truoc
do anh em da duo c ca c anh Io n tie n doa n Ia so m muo n g
chie n su cha c cu ng se xa y de n v Pha p da quye t ta m tro Ia i
ong Duong. Bon phan cua moi nguoi dan Viet Ia phai cung
tham gia trong cuo c tranh da u chung nhung to chu c chinh tri
cu a mnh, Iy tuo ng cu a mnh va n pha i giu rie ng bie t. Kha u
hie u a nh chung, i rie ng da duo c gia i thich cho anh em.
Anh em nao co ngo den viec Viet Minh Iai chu truong tan sat
nhu ng nho m di rie ng!
Sau thoi gian tan cu khoi Sai Gon, mot so anh em da Ian
Iuoc tro Iai thanh pho. Trong so cac anh Ion con Iai, ch co anh
L.B.P. Ia nguoi tm cach Iien Iac voi cac anh tre de nang do ve
moi mat, tinh than Ian vat chat. Khi ong Le Van Thu chu truong
cho xua t ba n Ia i ba o Tranh au, anh L.B.P. da huy ta p da m
anh em tre giup viec Iien Iac, phan phoi nhung bao ch ra duoc
bon so th Iien bi chanh quyen ra Iinh cam. Khi anh Ngo Chnh
Phen bi Phap day o dao Madagascar truoc e nhi The chien
duoc tha tro ve Sai Gon, nhom tre da phai de dat gioi han tiep
xuc voi anh v anh van bi mat tham theo doi chat che!
Nhung bo ng mo t ho m, anh L.B.P. chuye n cho anh em
xem nhung to bao tieng Viet, xuat ban o Phap do mot so anh
em Iinh tho hoi huong Ien Iut mang ve. Nhung nhan dinh cua
nho m e Tu o Pha p ve Hie p dinh So bo nga y 6-3-1916, ve
Tuong Iai Vien do Cach mang Viet Nam... da nhu mot Iuong
HOANG KHOA KHOI 23
gio moi, Iam hung khoi tro Iai tinh than cach mang trong dam
ban tre. Anh em chot bung hieu v sao tu nam 1915 den 1919,
Cong San Phap thuong co thai do e de doi voi chien tranh giai
phong o Viet Nam, khi biet do Ia Iuc StaIine dang o be chanh
phu Phap, so Phap gia nhap khoi Minh uoc Bac ai Tay duong
(NATO) cu a My dang tha nh Ia p. Ca i binh co hu u pha i tu ng
phu c ca c ch thi cu a StaIine da gia i thich ca c duo ng di nuo c
buoc cua nhung nguoi cam dau to chuc Viet Minh!
Sau nam 1975, thoat ra duoc ngoai quoc, toi moi co dip
doc kha day du cac tai Iieu cua nhom anh em e Tu o Phap,
dac biet nhat Ia cua anh Hoang Khoa Khoi. Nhung Ian gap go
thuo ng xuye n, trong nhu ng dip qua Pha p, da Ia m ta ng the m
niem cam men nguoi anh vong nien, Iuc nao cung tu ton, bnh
di, quy men ban be. Trong cac tranh Iuan cua anh voi Nguyen
Kha c Vie n, Tra n u c Tha o... Io i Ie cu a anh Iu c na o cu ng o n
ton, thuyet phuc, khong bao gio dung cac thu doan dao to bua
Ion. Toi don mung viec soan in cac bai cua anh de Iuu Iai ky
niem cuoc dau tranh tu tuong cua mot trong nhung nguoi anh
co n Ia i, do i vo i nhu ng nguo i ch bie t suy Iua n theo duo ng
huo ng do c doa n mo t chie u, kho ng cha p nha n do i thoa i xa y
dung nen da Iam hong mot cuoc cach mang tot dep biet bao
(lo i thuo ng no i cu a anh H.K.K.).
Nho Iai thuo thieu thoi, vao mot Iuc tam tu hoang mang
v phai chung kien canh cac dan anh Ion da bi doi phuong tan
nha n thu tie u trong hoa n ca nh du ng ra pha i cu ng nhau doa n
ket truoc ke thu thuc dan dang Iam Ie tro Iai tai chiem thuoc
dia cu - tnh co doc duoc tin tuc cac dan anh con Iai o Phap,
trong do co anh Hoang Khoa Khoi, da dung Ien doi dau, chat
va n Ho Chi Minh va pha i bo Tra n Ngo c Danh - da m thanh
nie n tre o Vie t Nam bo ng tha y nhu bo ng ca c anh Io n, tuo ng
chung nhu da bi chon Iap o bo bien My Khe, Quang Ngai hay
o Song Long Song, Phan Thiet nay bong sung sung dung Ien
tranh Iuan voi doi phuong.
Trong nhu ng nga y tro Ia i Pha p, tha ng Ba y na m 1916
nhan dip Hoi nghi lontainebIeau, co Ie Ho Chi Minh da nhan
thu c duo c su tha t: a ng o ng co the thu tie u tha n xa c nhu ng
nguo i do i Ia p nhung kho ng the thu tie u duo c Iy tuo ng ca ch
ma ng cha n chinh!
Ha i Ma (Tran Nguon Phieu)
oc va Bnh Luan
Giot Nc Trong Bien Ca
cua Hoang Van Hoan
Phan I: Tom lc sach
io t nuo c trong bien ca Ia ten quyen Hoi ki moi ra
do i
cu a Hoa ng Va n Hoan (HVH), (1987 Hoi k, ta p 1,
kho ng ghi nha xua t ba n va gia ba n). Na m 1979, o ng Ii khai
khoi dang Cong San Viet Nam (CSVN), tron sang Bac Kinh ti
nan, tai day ong da cong khai ra mat chong Iai ban Ianh dao
da ng mnh. HVH kho ng pha i Ia ke ta m thuo ng. Vo n Ia ba n
dong hanh cua Ho Chi Minh ngay tu nhung gio phut dau tien,
ong da Ian Iuot co mat o nhung dia diem then chot cua cuoc
Ca ch ma ng o ng Duong nhu Xie m, Trung Quo c, Vie t Nam.
Nhan vien trong Bo Chinh tri tu 1956 den 1976, ong giu mot
dia vi quan trong trong ban Ianh dao dang Cong san Viet Nam.
Khiem nhuong that hay gia vo khiem nhuong, ong tu vi mnh
nhu gio t nuo c trong bien ca cua phong trao cach mang ma ong
da tham gia tu hon nam muoi nam nay.
Ta c pha m cu a o ng Ii thu tre n nhie u phuong die n. O ng
cho chung ta rat nhieu du kien ve su thanh Iap cac nhom cach
mang Viet Nam dau tien tai Xiem va Trung Quoc trong nhung
G
26 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
nam 1920 va 1930. Ong tiet Io bi mat ve chinh sach cua ang
Co ng Sa n Vie t Nam va mo i da y Iie n he giu a da ng na y vo i
ang Cong San Trung Quoc. Man bi mat duoc ven Ien, su that
soi ro i va o mo t so bo ng to i tre n duo ng di Ia m Iu c ngoa t
ngoeo cua ang CSVN, mot dang day muu mo xao quyet va
da tung che giau Iich su vao hang tot bac
1
.
Nhung chung ta se khong de bi mac Iua. Nhung g tac gia
ke Iai ch Ia phan noi cua bang son. Chung ta khong quen rang
tac gia duoc dao tao tu Io StaIine va van Ia mot tn do tuyet doi
trung tha nh va kien tr cu a chu ngha Staline trong dia ha t Ii
thuye t cu ng nhu trong ha nh do ng. Nhung da y Ia mo t quye n
sach dang doc, ch can ta canh giac va giu ven oc phe bnh.
Trong quyen hoi ki, HVH dung danh tu nhan xung ngoi
thu nhat chu khong nhu Ho Chi Minh khi noi ve mnh nhung
Iai su dung ngoi thu ba
.2
. HVH on Iai nhung k niem cua chinh
mnh va trai han voi Ho Chi Minh, ong viet nhu mot nha van
that su co tai. Nhung bai tho cua ong co mot gia tri khac han
tho Ba c
3
. Nhung o ng kho ng bao gio bo Io dip trich da n Ho
Chi Minh ma ong coi Ia bac thien tai ve van chuong cung nhu
chinh tri.
1 1rong so |hang gleng &|hang 2 nam 1986. |o bao Bulledlngue (xb |al
larls) cho mo| dan chung hung hon: duol |ua de Nguol |a vle| lal lrch su nhu |he
nao |o bao nay |rrch dan hal ban khac nhau cua cung mo| nghr quye| cua ban
chrnh |rr Dang CSVN. Mo| ban dang |rong 1ap chr Cong San va mo| ban |rong
1ap chr Nghlen Cuu lrch su. Mol ban glal |hrch mo| kleu ve van de co hay khong
chuyen nol day chong chrnh quyen ong 1hleu cua nhan dan |hanh |hr mlen Nam
vao nam 1975. khl quan dol Ho Chr Mlnh sap |len vao Sal Gon.
2 Xem Truye n va ky -|r.334. nxb Van Hoc. Ha Nol - Ho Chr Mlnh nol |huc
vol nguol dong hanh: Bac khong phal la nguol hay |ho ma |ho bac cung khong
hay. Day la su |ha| khong hon khong kem. chl co nhung ke xu nrnh |rong dang
Cong San Vle| Nam mol |ang boc va da| Ho Chr Mlnh len dra vr mo| dal |hl hao.
3 Xem Nh ng ma u chuye n ve i hoa t o ng cu a Ho chu tch -nxb Su 1ha|.
1975. Ha Nol- Ho Chr Mlnh. duol bu| hleu 1ran Dan 1len. ke lal dol chrnh |rr cua
mnh. Nho vle| |leu su cach ay . Ho Chr Mlnh co |he khen mnh qua... |ac gla.
HOANG KHOA KHOI 27
Chung toi xin tom tat cac chi tiet bang nhung doan trich
dan kha dai, de phan anh trung thuc y kien cua tac gia, du cac
trich dan co the Iam bai them phan nang ne.
(Phan trch dan se in chu nghieng, trong ngoac ke p va
ke m theo so trang trong nguyen ba n)
HANH TRNH
CUA MOT NGI TR THC TRE TUOI
HVH sinh nam 1905, tai Iang Quynh oi, tnh Nghe An,
trong mo t gia dnh cu u Nho nghe o. Quanh na m cha o ng di
den nhung tnh phia Bac hanh nghe ong do day chu Han, Tet
moi ve doi tuan, me ong vay no mua to Iua ganh di ban cac
cho xa nen vang nha ca ngay. Tuoi tho ong troi noi giua ong
ngoai va hai nguoi bac, duong Ia nhung nguoi Ianh phan nuoi
day ong. Ong hoc chu Han den nam 11 tuoi va thu nhan rang
toi ho c khong lay g la m thong minh, ch duo c chu t uu diem la
viet chu tot va do c sa ch ra nh ma ch (tr.1). Na m 1919, v ca c
khoa thi cu bi bai bo, cha ong cho ong vao hoc truong Phap-
Vie t. Na m 1923, o ng ra truo ng vo i ba ng So ho c Pha p Vie t
nhung khong nop don thi vao truong Quoc hoc. Cha ong buoc
o ng no p don xin thi va o Quo c tu Gia m
4
(truo ng da o ta o ca c
quan Ia i tuong Iai cho Pha p va trie u dnh Hue ) nhung don
kho ng duo c nha n v thie u Io Io t (tr.11). Sau do o ng thi va o
truo ng Su pha m Nam inh, nhung bi ho ng, ro t cu c ch co n
mot cach de song Ia day chu quoc ngu cho tre em truong tu.
uong tuong Iai nay roi ra cung bi bit Ioi. Tu 1929, cac tu thuc
phai xin phep moi duoc mo cua day. Truong Iang noi ong day
4 1ruong nay cung nhu |ruong 1huoc dra o larls. dao |ao cong chuc hanh
chanh |huoc dra cho |huc dan lhap. Nam 1911. Ho Chr Mlnh cung xln vao |ruong
nay ma khong duoc. 1heo chung |ol. vlec xln nay la co| y ong muon hoc hay de co
mo| nghe hon la nham vao vlec |len |han.
28 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
bi gia y quan huye n gu i ve ba t do ng cu a, the Ia , nhu da so
nguoi tre thoi bay gio, HVH roi vao tnh trang be tac. Ve sau,
ong xin thi tuyen vao so Hoa Xa va sau khi thi do, duoc bo ve
ga Phu Die n tap su ky ga la m thu ve , ba n ve va da nh dien
ba o (tr. 21). Mot viec Iam vua khong vua y Iai chang co tuong
Iai g. Cuoi cung HVH xin thoi viec.
Trong chuong thu nhat, tac gia ke ro cac chi tiet thoi tuoi
tre cu a mnh, ga p tra m nghn kho kha n cu a buo i giao tho i.
Chinh sa ch mo i thay cho mo t tho i phong kie n vu a ta n. Thay
doi va Iua chon khong phai Ia chuyen de. Khac voi Pham Van
ong va Vo Nguyen Giap da chon theo hoc nen van hoa Phap,
HVH cu ng nhu Ho Chi Minh Ia nguo i thuo c the he xua, Iu c
ba y gio Ia nhu ng nha Nho nu a vo i. Ha nh trnh dan to i con
duo ng ca ch ma ng cua ong cung giong nhu duong di cua mot
so nguoi co hoc vao thoi ay. Voi vai khac biet nho, duong di
cua ong giong nhu duong di cua Ho Chi Minh, nguoi ma ong
ton tho, neu Iam guong mau va khong ngung trich dan trong
suot quyen hoi ki nay.
Theo tac gia, diem khoi dau dua ong vao con duong cach
ma ng Ia khi o ng bie t co mo t nho m nguo i Vie t a i quo c hoa t
dong cach mang o Trung Quoc. Roi tu viec thuc dan bat giu
Phan Bo i Cha u va Phan Chu Trinh de n nhu ng ta c pha m va n
chuong cua hai s phu yeu nuoc nay, Ioi keu goi dau tranh, cac
y tuong cach mang tu hai ngoai chuyen ve nuoc, tat ca da thuc
da y HVH vu ng da y, quye t chi da u tranh cho da t nuo c duo c
doc Iap. en Iuc ay, ong ch co mot y ngh Ia xuat duong tm
den nhung nguoi cach mang. Khong co g qu hon doc lap, tu
do khau hieu cua Ho Chi Minh dua ra ve sau nay co the coi
nhu cua chinh ong vao Iuc ay. oc Iap Ia muc tieu toi thuong.
Tu do se tu doc Iap ma ra, tu do ngha Ia tu do song trong mot
nuo c kho ng co n bi ngoa i bang chie m do ng
5
.
5 lhuong 1ay |huong hleu sal chu 1u do |rong khau hleu nay cua Ho Chr
Mlnh. no khong he mang cal y nghia cua 1u do ghl |rong ban 1uyen ngon nhan
quyen quoc |e.
HOANG KHOA KHOI 29
Nam 1926, HVH bat Iien Iac duoc voi anh giao Lap Ia
can bo cach mang bi mat trong dang Thanh Nien
6
dang chuan
bi dua nguoi sang TQ. Mua thu nam do, ong tu gia que huong
va cha me
7
Iay co Ien duong di tm viec Iam (tr.27). The Ia ong
dan than vao cuoc phieu Iuu Ion ben canh nhung dong bao ma
ong chua ro tinh danh cung nhu du dinh that su cua ho.
Ta i Qua ng o ng, HVH ga p anh Vuong, tu c Nguye n Ai
Quo c, tu c Ho Chi Minh sau na y. a y Ia cuo c kha m pha Io n
Iao. Cho de n Iu c ba y gio , HVH kho ng bie t g ve chu ngha
co ng sa n. Nho Ho Chi Minh, o ng bie t ra ng cuo c da u tranh
gianh doc Iap se duoc xem nhu cuoc dau tranh cua phong trao
co ng sa n the gio i do e Tam Quo c te Ia nh da o. Le ra pha i
chinh thuc vao truong vo bi Hoang Pho, cua chinh phu Quoc
an ang Trung Quoc (QDTQ), ong duoc ch dinh theo hoc
Iop huan Iuyen chinh tri do Vuong, dai bieu ong phuong cua
Quoc te Cong san (e Tam Quoc te) chu tr . Mot chi tiet quan
trong Ia cac gia ng vie n, tru Ho Chi Minh, deu Ia nguoi Trung
Quo c, trong so na y co Luu Thie u Ky , ve sau tro tha nh Chu
tich nuo c Co ng hoa Da n chu Trung Quo c. Ca c ba i ho c duo c
Ho Tung Mau, Tan Anh va Lam uc Thu dich sang tieng Viet,
do i khi Ho Chi Minh dich. Chuong trnh ho c go m ba pha n:
Ca ch ma ng The gio i, Ca ch ma ng Viet Nam va Phuong pha p
van dong va tuyen truyen ca ch ma ng.
Ve Ca ch ma ng The gio i, gia ng vie n chu y pha n tich su
khac nhau giua Cach mang vo san Nga voi Cach mang tu san
Tay phuong do tu san va tieu tu san Ianh dao. Ve Ca ch ma ng
Viet Nam, giang vien nhan manh rang cong nong Ia Iuc Iuong
chu yeu de danh do thuc dan va phong kien. uong Ioi chinh
61len |han dang CSVN do Ho Chr Mlnh |hanh lap
7 Cho nay ong khong nhac den vo ong. nhung khl do ong da lap gla dnh
v qua |rang sau (|r. 31) ong ke chuyen ghe |ham nguol em vo. va sau do (|r. 35)
ong bo i ho i ngh e n v con
30 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
tri cua Phan Boi Chau, voi chu truong pho Cuong e va chinh
sa ch ba t ba o do ng cu a Gandhi cu ng duo c pha n tich va phe
pha n Ia kho ng thich ho p va kho ng tuo ng. Ve Phuong pha p
van dong va tuyen truyen, chinh Peng Pai (Bnh Ba i), nguo i
Ia nh da o phong tra o no ng da n (nong hoi) TQ va Luu Thie u
Ky, Ianh dao phong trao cong doan (co ng ho i) cua dang CSTQ,
da m nha n pha n gia ng da y. Sau mo i ba i gia ng Ia pha n tha o
Iuan, cho den khi nao tat ca cac hoc vien deu tham nhuan
phan chu yeu (nam vung toa n ba tr.30). ia diem Iop hoc Ia
so 5 duong Nhan Hung Cai o Canton (Quang Chau). Khoang
hai tha ng sau, Io p ho c ke t thu c, ca c ho c vie n duo c da n de n
truo c mo Pha m Ho ng Tha i
8
de Ia m Ie tuye n the va duo c ke t
nap vao dang Thanh Nien (tieng goi tat cua Viet Nam Thanh
Nien Cach Mang ong Chi hoi). Tro thanh can bo, HVH Iien
duoc bo tri ve nuoc hoat dong.
Mua xuan 1928 danh dau su mo dau cho cuoc doi chinh
tri cua ong.Theo Ienh cua Ky Uy Trung Ky, ong mo cuoc van
dong phong trao chong doi viec tan sat nguoi cong san o Trung
Quoc. Ong to chuc rai truyen don keu goi nguoi Hoa noi day
chong Tuong Gioi Thach va chong su dan ap nguoi cong san
Viet Nam tai Quang Chau. V trong cuoc dan ap nay, Tuong da
bat giam Ho Tung Mau va mot so can bo cach mang VN.
HVH va hai dong chi rai truyen don o Vinh, mot trong hai
nguoi nay bi mat tham bat. The Ia hoat dong bi mat cua HVH
bi Io. (tr.31)
Bi Iung bat, ong duoc gui di tron tai Xiem (Thai Lan) va o
Iai ben ay tu 1928 den 1935.
8 lham Hong 1hal. chlen si quoc gla. nem luu dan am sa| |oan quyen
Dong duong |al Quang Chau.
HOANG KHOA KHOI 31
HOAT ONG CUA PHONG TRAO
THANH NIEN TAI XIEM
Chuong thu hai cua quyen hoi ky noi ve hoat dong cua
HVH o Xiem. Tai day ong gap Iai mot so dong chi ban hoc cu
voi ong o Quang Chau ngay truoc. Xiem Ia dat nuoc dac biet
thich ung cho cac hoat dong cua nguoi cach mang Viet Nam
va cu ng Ia noi a n na u cu a nhu ng ca n bo , da ng vie n bi ma t
tha m thuo c dia truy Iu ng. Sau khi phong tra o Xo Vie t Nghe
Tnh bi that bai, hang tram chien s chay sang Xiem tron. ay
cung Ia noi dang Thanh Nien dao tao can bo va chien s. Tom
Iai, Xiem Ia mot hau cu giong nhu hau cu thu nhat o TQ. Nho
vay ma sau cuoc khung bo tan khoc cua nha cam quyen thuoc
dia Phap ngay truoc The chien thu hai, Ho Chi Minh da cuu
va n duo c tha nh pha n co t ca n chu ye u, trong khi do , nhu ng
nguoi e Tu trot kit Viet Nam, sau cuoc khung bo nay da hoan
toan bi tieu diet. (Chu thich hkk)
Tai Xiem, khi HVH den, th hoi Thanh Nien, thanh Iap tu
1925, da vung chac. Tren mot tong so 30.000 nguoi, hoi Ianh
dao hai doan the: Hoi Ho p ta c va Hoi Viet kieu Than a i. Hoi
Hop tac, khoang mot tram hoi vien co su mang tro thanh chien
s cua Thanh Nien. Hoi Viet kieu Than ai, co tinh chat mo rong
hon, go m ta t ca nguo i Vie t cu a co ng do ng, kho ng pha n bie t
ton giao va chinh kien. Tai cac noi dong dao, hoi nay co them
cac bo phan khac nhu Hoi Phu Nu, Hoi Thanh nien, Hoi Thieu
nie n.
Sinh hoat cua Thanh Nien Cach Mang ong Chi hoi tai
Xie m ra t da da ng: xua t ba n ba o chi, mo Io p ho c cho thanh
thieu nien, to chuc nhung buoi dien thuyet va thao Iuan chinh
tri, to chuc cac Ie ky niem co tinh cach yeu nuoc va dien kich.
Ngoai hoat dong chinh tri, Hoi con to chuc dua can bo tu trong
nuo c qua Xie m hoa c TQ tie p tu c hoa t do ng ca ch ma ng hay
hoc chinh tri. Nam 1927, Phan bo Thanh Nien o Xiem da gui
nguo i qua La o tha nh Ia p Chi ho i Thanh Nie n ta i Va n Tuo ng
32 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
(Vientiane) va dat co so giao thong Iien Iac giua cac thi tran
Lao. Hoi da thiet Iap duoc mot duong day Iien he bi mat giua
Xiem va Viet Nam. Sach bao du Ioai in an o Xiem duoc dua ve
Vie t Nam, ga y duo c tie ng vang da ng ke , de n no i da ng quo c
gia Viet Nam Quoc Dan dang (VNQD) tm cach Iien Iac voi
Thanh Nie n. Va n theo HVH, mu a xua n na m 1928, hai na m
truoc khi co cuoc khoi ngha Yen Bai, VNQD gui ba dai bieu
sang Xiem (Nguyen Ngoc Son, Ho Van Mich va Nguyen Van
Tiem) yeu cau Thanh Nien giup dua khi gioi ve nuoc chuan bi
cuo c no i da y. Pha i doa n da i bie u duo c Thanh Nie n tie p do n
than mat nhung tu choi giup khi gioi. Khi ve nuoc ba nguoi dai
bieu nay deu bi bat va khai that voi mat tham. Trong hai nam
1928 va 1929, Thanh Nien va cac Hoi trong phong trao
tren da pha t trien tot. o la nho su do ng go p cu a nhieu
nguo i ke tu nhung bac tien boi nhu Phan Boi Chau, ang Tu
Knh cho den nhung thanh nien mo i tu trong nuo c ra va nhung
em nho (...) nhung nguo i co cong lao to lo n nhat ve viec xay
du ng co so Viet kieu lau da i o Xiem th pha i no i la ang Thu c
Hu a, ma kieu ba o da quen go i vo i mot ten rat ton knh va tru
men la Co i hay Thay i (tr.17)
HVH da danh tam trang noi ve ang Thuc Hua, mot nhan
vat dac sac va phi thuong. Roi Viet Nam nam 1908, den Xiem
1909, nam 1910 ang Thuc Hua gap Phan Boi Chau va cung
Phan Boi Chau xay dung co so mot to chuc chinh tri giua cong
do ng nguo i Vie t o Xie m. Lu c da u a ng Thu c Hu a u ng ho
phong tra o Can Vuong, sau chuye n sang pho Cuo ng e, ta n
thanh du dinh chinh the quan chu Iap hien, roi ong Iai dong y
vo i Vie t Nam Quang Phu c Ho i, theo duo ng Io i tu sa n. Cuo i
cung ong tham gia hoi Thanh Nien, bo roi ca quan chu Ian tu
san. uoc goi Ia Thay i hay Co i v ong thuong di bo tu noi
na y sang noi kha c, ba t ky cho na o du he o Ia nh nhung he co
do ng nguo i Vie t Ia o ng de n ho ha o thuong ye u, ta p ho p to
HOANG KHOA KHOI 33
chu c, doa n ke t, kho ng que n nguo n go c, va Iuo n nho Ia y no i
nhu c ma t nuo c. Tu do o ng giu p ho xa y du ng va da u tranh.
Cung voi ban be, ong da gay dung duoc mot so co so va duong
da y Iie n Ia c kha p nuo c Xie m nhu Ba n o ng, Va t Pa, Noo ng
Xe ng, Ba n Ma y, Ba n Phu ng, U on, o ng O n, va nhie u noi
kha c do c theo so ng Me kong nhu U the n, Noo ng Khai... Chi
ho i Thanh Nie n Iu c do da thu a huo ng tha nh qua cu a nho m
Tam Tam xa do Le Hong Phong, Pham Hong Thai thanh Iap tai
Xie m tu na m 1923. Co i qua do i v be nh, tho 61 tuo i, va o
nam 1931, mot nam sau ngay thanh Iap dang Cong San Viet
Nam.
Vo i te n Vuong, Ho Chi Minh duo c o ng Phuong cu c
cua e Tam Quoc Te gui qua Xiem cong tac hai Ian. Lan dau
tu thang 8 nam 1928 den thang 9 nam 1929, Ian thu nh thang
3 den thang 1 nam 1930, Iuc do ong 38 tuoi.
VIET NAM THANH NIEN CACH MANG ONG CH HOI
TAI XIEM OI THANH ANG CONG SAN XIEM
Trong Ia n co ng ta c thu nha t o Xie m, Ho Chi Minh de
nghi hop phap hoa mot so hoat dong cua Thanh Nien nhu viec
xin phe p mo truo ng da y ho c o Noo ng Bu a. uo c phe p cu a
nha cam quyen Xiem, cac doan vien da gop cong gop cua xay
cat co so truong nay. Ho Chi Minh voi su cong tac cua HVH,
dich quye n Duy vat su quan (Le Mate riaIisme Historique
9
)
va ABC cu a chu ngha cong sa n
10
, o ng Ho da do i tu a de cu a
quyen thu nhat thanh Lich su tien hoa cu a loa i nguo i. Cac dich
gia chu y tom tat va giu cac y chinh chu khong dich sat ngha.
ieu dang Iuu y Ia ho su dung ban dich Trung Quoc chu khong
9 1ac gla la S|allne (chu |hrch cua nguol vle| bal)
1O 1ac gla la Boukharlne. val nam sau S|allne ra lenh cam luu hanh quyen
nay (chu |hrch cua nguol vle| bal )
34 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
dung cac ban dich tieng Phap nhu ve sau nay. Oc thuc tien va
su khon kheo tai tnh cua Ho Chi Minh thuong duoc HVH ca
ngo i va nha c nho . HVH ke Ia i mo t giai thoa i kha tie u bie u:
en Xa Con va U on, nhan thay mot so gia dnh nguoi Viet
tho phung uc Thanh Tran va hay cau cung, Ien dong xin tan
huong nuoc thai chua benh, xua duoi ma ta v.v... Bac Ho ben
soan bai ca nhac nho, ke ro tinh danh duc Thanh Tran, va ca
ngo i Io ng ye u nuo c cu a nga i. u c Tha nh Tra n chinh Ia anh
hung dan toc Tran Hung ao da danh duoi quan Nguyen. oc
bai tho, nguoi ta nhan thay rang su me tin di doan khong bi bai
tru ma duo c su du ng nhu co ng cu tuye n truye n chinh tri (tr.
59). Theo HVH, nho the ca c de tu cu a du c Tha nh Tra n tro
thanh de tu cua Hoi Than Huu, do Thanh Nien Ianh dao.
O ng co n ke Ia i mo t chuye n be n Ie kha c vo i su kha m
phuc chang kem: duoc giao trach nhiem thao mot buc thu gui
nha cam quyen TQ truoc khi cung cac dong chi (o vung dan
toc thieu so VN moi sang TQ) tro ve Viet Nam, HVH dua ban
nha p cho Ho Chi Minh duye t. Ba c Ho bo i xoa va i chu va
the m va o va i chu kha c. HVH Ia y Ia m Ia v nhu va y du no i
dung thu kho ng thay do i, nhung va n pha p th sai. Ba c Ho
moi tra Ioi ong rang:
Chu ch biet viet thu la viet thu, chu chua biet chnh tri.
Nguo i Viet Nam o vu ng dan toc viet chu Trung Quoc the na o
ma du ng van pha p duo c. Viet sai nhu vay ho mo i tin la anh em
vie t. (tr.110) HVH ket Iuan: Viec tuy nho nhung doi vo i toi
la mot ba i ho c rat sau sac ve cong ta c quan chu ng va cong ta c
thu c te.
Cu ng trong Iu c o Xie m Ia n thu nha t na y, Ho Chi Minh
hay tin dang Thanh Nien , trong ai hoi Viet NamThanh Nien
Cach Mang ong Chi hoi nhom hop o Huong Cang (thang 5/
1929) da chia re tha nh hai nho m: nho m Quo c Anh (tu c Tra n
Va n Cung) va Kim To n bo da i ho i ve Ia p da ng Co ng Sa n.
HOANG KHOA KHOI 35
Nhom kia ben bieu quyet khai tru nhom Quoc Anh khong cho
y kie n dong ch Vuong (tr.60). Ho Chi Minh quye t dinh ro i
Xiem di hoi y kien ong Phuong cuc cua Quoc te Cong san.
Tha ng 9/1929 duo c uy quye n ha nh do ng cu a Quo c te Co ng
san, ong Ho to chuc hoi nghi thong nhat cac khuynh huong tai
Huong Cang. Nho vay, dang Cong San Viet Nam, do hai dang
Cong San An Nam va dang Cong San ong Duong hop Iai, ra
do i nga y 3/2/1930.
Hai nhie m vu cu a dong ch Vuong khi de n Xie m Ia n
thu hai Ia:
1) Ba o ca o ve su tho ng nha t tha nh co ng cu a ca c nho m
cong san (Thanh Nien) Viet Nam
2) o i Pha n bo Xie m cu a da ng Vie t Nam Thanh Nie n
Ca ch Ma ng ong Ch hoi ra da ng Cong Sa n Xiem
HVH ke Iai rang, vua den Xiem, Ho Chi Minh bat Iien
Iac ngay voi nhung nguoi cong san Trung Quoc o Bangkok va
Tnh u y da ng Thanh Nie n Vie t Nam ta i U don de tho ng ba o
tnh hnh ve viec thong nhat cac dang cong san Viet Nam va
truyen dat tinh than Quoc te Cong san ve viec thanh Iap dang
Cong san Xiem (tr.60) Ho Chi Minh giai thich:
nguo i cong sa n cu tru o nuo c na o se tham gia hoa t dong
va o su nghiep ca ch ma ng cu a giai cap vo sa n nuo c do (...) Va
nhung nguo i Viet o Xiem cung co tra ch nhiem giu p do nhan
dan bi a p bu c, bo c lot Xiem la m ca ch ma ng (...) Nguo i cong
sa n kho ng ch lo su nghie p ca ch ma ng cu a nuo c mnh, ma
pha i go p phan va o cong cuoc ca ch ma ng cu a giai cap vo sa n
tren toa n the gio i (tr.62)
Theo HVH, khi nghe tu nay nuoc Viet Nam co dang CS,
nhung nguoi co mat rat vui mung phan khoi nhung thac mac
da t ca u ho i v sao ho kho ng duo c va o da ng na y (tr.62). Va i
dieu Io ngai khac nhu: tro thanh dang vien dang CS Xiem nhu
36 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
vay ho se khong con gop phan vao cach mang Viet Nam, ho
se tach roi cong dong nguoi Viet va se chiu su khung bo cua
chinh phu Xiem, hon nua khong de dang hoat dong chinh tri
v ho khong biet noi tieng Xiem. That vay, Phan bo Xiem cua
da ng Thanh Nie n de u Ia nguo i Vie t va nguo i Hoa. La m sao
tranh dau va tranh dau thay cho nguoi Thai trong dat nuoc cua
nguoi Thai? Nhung truoc uy quyen va hao quang cua Quoc te
Cong san va Ho Chi Minh, nhung thac mac cung Io ngai mau
cho ng Iu i buo c, mo i su tro Ia i bnh thuo ng. e nghi chuye n
doi thanh dang CS Xiem duoc tuyet da i da so cac dong chi cot
ca n phan kho i cha p nha n
11
(tr.63)
.
HVH cho bie t o ng hoa n
toan ung ho duong huong moi nay va thay chien thuat cua bac
Ho that tai tnh. Hoi nghi do HCM chu tr hop o Bangkok ngay
20/1/1930, tuyen bo thanh Iap dang CS Xiem. Van theo HVH,
dang nay, tu Iuc moi thanh Iap cho den sau nay, khong he co
cuong Inh, dieu Ie Ian chuong trnh (tr.69).
Sau thanh tich doc nhat vo nhi nay cua phong trao cong
san, Ho Chi Minh di Ma Lai A giu p ca c dong ch o do tha nh
lap da ng cong Sa n Ma Lai (tr.61). Hai cong tac duoc dang
CS Xiem trien khai Ia:
1) Tuye n truye n va n do ng da n chu ng Xie m cho ng chnh
phu .
2) Vien tro ca ch ma ng ong Duong.
Ch cong tac thu hai moi co hieu qua, con muc tieu thu
nha t qua mo ho v khi da i bieu Quoc te Co ng sa n di roi,
khong co ch thi ha nh dong (tr.90). Do do tu 1930 de n 1931,
dang CS Xiem tro thanh mot to chuc voi hoat dong doc nhat Ia
vien tro cho cach mang ong Duong. HVH, tu Tnh Uy U don
duoc cu sang Bangkok Iam viec trong Xiem Uy.
11 HVH khong vle| hoan |oan nha| |rr
HOANG KHOA KHOI 37
ANG CONG SAN XIEM TRC S AN AP
CUA CHNH PHU XIEM
Khi chuyen sang dang CS Xiem, cac dang vien Hoa-Viet
thuo c Pha n bo Thanh Nie n pha i Ia y te n Xie m va ho c tie ng
Xiem. oi voi HVH, von co khieu hoc ngoai ngu, chuyen hoc
na y kho ng tha nh va n de (o ng no i tha nh tha o tie ng Xie m va
TQ) nhung do i vo i ca c da ng vie n co n Ia i th kha c. Tha t va y,
cho de n Iu c ba y gio , chuye n o Xie m, do i vo i ho , ch co tinh
cach tam thoi, nen viec hoc tieng Xiem da khong duoc xem Ia
quan tro ng. Nhung kho kha n nha t truo c ma t Iu c a y chinh Ia
chuye n do i pho vo i su khu ng bo cu a nha ca m quye n Xie m.
oi voi nha cam quyen Xiem, bo n cong sa n ch co the Ia
nguoi Hoa va nguoi Viet. Canh sat Xiem dem theo nhung truyen
don cong san (nhieu khi do chinh ho Iam ra hay Iuom duoc o
ngoai duong pho) ngang nhien xong vao nha bat giam nguoi
Viet hoac nguoi Hoa, cang ngay cang nhieu. Cong dong nguoi
Viet tai vai thanh pho
12
bi thiet thoi hon cong dong nguoi Hoa
von dong hon (hon mot trieu nguoi tai Bangkok) va kho kiem
soat hon (nen nguoi cong san co the tra tron vao de dang).
Truoc tnh the nay, HVH dat cau hoi: Neu cu lam the nay
mai, moi lan pha t truyen don la i bi bat bo dan mo n, roi se di
to i dau' (...) Neu duong cu c cu thang tay khu ng bo th chac
chan co so de bi tan ra (tr.76). Nhu ng ca u ho i na y a m a nh
ong trong nhieu nam.Trong khi do bao chi Ban ch huy dang o
nuo c ngoa i ta i Huong Ca ng Ia i neu cao tinh than dau tranh
khong khoan nhuo ng (tr.76). HVH do c trong ba o BoIchevik
an ban Huong Cang gui qua Xiem nam 1931, mot bai to cao
bo n huu khuynh lu i buo c truo c tnh hnh . Tha ng 5/1931,
gap Iuc do ng ch Ta ng da u ba c sua soan di Huong Cang hop
hoi nghi mo rong cua ban ch huy dang CS ong Duong, Hoan
12 Nhu don. Xa Con. Na Khon. lha Nom v.v...
38 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
noi voi Tang dieu thac mac nay va de nghi Tang trnh bay voi
Ianh dao dang. Nhung khi tro Iai Bangkok, Tang cung noi nhu
bao BoIchevik va them co n mot nguo i, co n dau tranh (tr.77,
91). D nhie n HVH tha y va n de nghie m tro ng nhung kho ng
bao gio ong co y dinh dat Iai duong Ioi cua Quoc te Cong san
va Ho Chi Minh. HVH ngh rang co Ie Ioi do Tang da bao cao
qua Iac quan, ngha Ia sai Iac ve tnh hnh Xiem cho Quoc
te Cong san.
Va ong mong muon gap Ianh dao tai TQ de hieu ro them
ve va n de na y. Na m 1935, Ia y Iy do di TQ chua benh dau
dau , HVH gap Ha Huy Tap tai Nam Kinh khi do ong mo i
tru c tiep trnh ba y duo c day du (tr.77). Phan bao cao nay co
the tom tat nhu sau:
ang CS Xiem thanh Iap nam 1930 ch gom nguoi Hoa
voi nguoi Viet, rieng nguoi Xiem: kho ng co ma y. Ca c do ng
ch nguo i Hoa khong co co so cung nhu a nh huo ng trong dan
chu ng. Ch co nguo i Vie t, mo i co chu t a nh huo ng (...) Co n
trong co ng do ng nguo i Vie t khoa ng ba va n nguo i, ch co va i
nghn nguo i o trong to chu c co ng sa n hoa c Ia ca m tnh vie n
co ng sa n. Nga y truo c, nguo i co ng sa n co the to chu c Ie ho i,
sinh nha t va o dip Ca ch ma ng tha ng muo i Nga hay nga y Iao
dong quoc te mung 1 thang 5. Ho co the phat truyen don, co
dong phat trien dang. Bay gio, neu Iam nhu vay, ho se Iap tuc
bi da n a p hay bi ba t tha t nhie u nhu truo ng ho p o Phi Chit
(vung trung Xiem). Va neu tiep tuc nhu the, cac co so can bo
cu ng nhu ca m tnh vie n se khong the ba o toa n, th khi do
su cong hien doi vo i ca ch ma ng Xiem se gia m di, ma cong ta c
vien tro ca ch ma ng ong Duong cung se bi a nh huo ng khong
the luo ng het duo c (tr.93-91)
Ha Huy Tap cham chu nghe roi tra Ioi HVH rang trong
bao cao, Tang khong neu van de nhu anh vu a no i. Hom nay
nghe anh ba o ca o ro, to i thay co nhieu cho da ng pha i suy
ngh. Nhung truo c mat, toi chua the tra lo i duo c, roi day chu ng
HOANG KHOA KHOI 39
toi se tha o luan, co y kien g se no i vo i anh sau. (tr.91)
Bao cao xong, ve sau HVH khong nhac den chuyen nay
nua nen doc gia khong biet ong co duoc dang tra Ioi hay khong.
Khi HVH sua soan tro ve Xiem th hay tin moi Iien Iac
voi xu nay deu bi gian doan. Qua that, Iuc do cuoc khung bo
nguo i co ng sa n cu a nha ca m quye n Xie m dang Ie n de n cu c
die m, ca c co so co ng sa n hay tha n co ng sa n de u bi gia i ta n,
ha ng tra m da ng vie n va ca m tnh vie n bi ba t giam (tr.111-
117). Truo c tnh the na y, HVH buo c Io ng pha i o Ia i TQ cho
den nam 1912, ngha Ia 8 nam.
Tai TQ, ong se gap Iai HCM, va vai Ianh tu quan trong
khac nhu Vo Nguyen Giap, Pham Van ong v.v... Ong cung co
dip ga p go ca c to chu c quo c gia kha c nhu Vie t Quo c
13
, Viet
Ca ch
14
, Phu c Quo c
15
v.v... HVH di tu tnh na y qua tnh no ,
kien nhan va quyet tam tuyen truyen, cung co uy danh va vai
tro ba quyen cua dang mnh. Thoi ky nay co rat nhieu bien co
va su kien Iich su quan trong: HVH ke Iai trong chuong thu ba,
mo t trong nhu ng chuong quan tro ng nha t cu a quye n ho i ky ,
Iien quan den khoang thoi gian truoc khi Viet Minh Ien nam
chinh quyen o Viet Nam nam 1915.
TNH HNH CAC TO CHC NGI VIET NAM
TAI TRUNG QUOC
Trong chuong ba, HVH phan tich t m ve tnh trang nguoi
Viet di cu tai TQ cung nhu su tranh gianh anh huong giua cac
13 Vle| Nam Quoc Dan dang
14 Vle| Nam Cach Mang Dong Mlnh dang
15 Dang |han Nha|
40 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
to chuc chinh tri. at TQ thoi ay Ia noi gap go cua Viet kieu
16
thuoc moi khuynh huong chinh tri, tu quoc gia den cong san,
ke ca trot kit e Tu. Tu nam nay sang nam khac, moi Iuc mot
dong nhung nguoi Viet tron khung bo, den day tiep tuc cuoc
tranh dau. Ban dau, voi so dong va nho su giup do cua Quoc
Dan dang Trung Quoc, cac dang phai quoc gia nhu Viet Quoc
, Vie t Ca ch,
Phu c Quo c
v.v... ta o ne n Iu c Iuo ng quan tro ng
nhat. Nhung dan dan, nguoi cong san Iat nguoc tnh the nho o
ca ch ca i nguo i ta i tnh va to chu c vu ng cha c. Nhung ye u to
quyet dinh sau cung Ia viec ho co can bo trung kien hoat dong
tu Iau tai quoc noi, dieu ma cac dang phai khac khong co.
Ca c Iu c Iuo ng da ng pha i quo c gia chu ye u Ia ca c cu u
da ng vie n VNQD, Vie t Ca ch va nhu ng nguo i sang TQ ye u
ca u su giu p do cu a Trung Hoa Quo c Da n da ng. No i ve Viet
Quo c, HVH vie t:
Nam 1930, sau khi cuoc kho i ngha Yen Ba i that ba i, Vu
Hong Khanh la i tu trong nuo c cha y ra, nhap bo n vo i Nguyen
The Nghiep. uo c su cho phe p ngam cu a de quoc Pha p, va su
giu p do cu a duong cu c Trung Quoc, chu ng da to chu c Viet
Nam Quoc Dan da ng, du a va o mot so luu manh la m cot ca n de
uy hiep va lua doi quan chu ng (tr.121)
Nha n va t no i tie ng nha t cu a Vie t Quo c Ia Nguye n Ha i
Than, mot nguoi quoc gia da cao tuoi o dat TQ tu Iau. Ong rat
ngo vu c nguo i co ng sa n va duo c Io ng Trung Hoa Quo c Da n
dang. HVH mo ta ong nhu mot nguoi rat mo nhat, thieu kha
na ng pha n tich chinh tri, de bi hoa n ca nh Io i cuo n, sao cu ng
duo c mie n Ia te n mnh co n du ng da u danh sa ch. Cho ne n,
nguo i co ng sa n thuo ng da n xe p, mo i khi co dip, cho o ng ta
Ia m chu tich nhu ng to chu c do ho tha nh Ia p hay tham du .
16 Vle| kleu: Nguol VN o nuoc ngoal
HOANG KHOA KHOI 41
Nam 1911, khi Nguyen Hai Than duoc nha cam quyen Trung
Hoa day ra Iam chu tich Viet Cach, theo HVH, nham tao dieu
kien chuan bi cho ke hoach Hoa quan nhap Viet.
HVH co n nha c de n mo t da ng pha i quo c gia kha c, da ng
Phuc Quoc va nhom Truong Boi Cong.
ang Phuc Quoc tuyen bo ke thua phong trao cua Cuong
e, Ia mot to chuc than Nhat. Co khoang nam tram dang vien,
tha nh pha n phu c ta p va kho ng co khuynh huo ng chinh tri g
ca. Khi bi Nhat bo roi va Phap truy na, ho chay tron sang TQ
va duoc Trung Hoa Quoc Dan dang giup do.
Rie ng nho m Truong Bo i Co ng th kha c ha n, do chinh
quan doi Trung Hoa Quoc Dan dang thanh Iap va Truong Boi
Cong (Ia nguoi Viet) tu xung Ia thieu tuong ch huy quan doan
na y.
Luc Iuong quan su nguoi cong san VN Iuc ay khoang
sau muoi nguoi anh em Viet Minh, (tr.178). Neu o Xiem, Iuc
Iuong cong san dong hon va hoan toan thuoc ve Thanh Nien
(dang Cong San) th o TQ ho hanh dong duoi danh ngha Viet
Minh. HVH va dong chi mang kha nhieu nhan hieu: khi th Ia
Viet Minh, doan the ma do chinh ho thanh Iap, khi th nup
sau nhung to chuc cua cac dang phai quoc gia. Trong bi mat,
ho hoat dong duoi quyen dieu khien cua Ban hai ngoai thuoc
ong Phuong cuc cua e Tam Quoc Te.
Be n ca nh ca c to chu c quo c gia va co ng sa n na y, HVH
nhac den mot nhom e Tu bang nhung Ioi Ie nhu sau:
Ngoa i Vu Hong Khanh va Nghiem Ke To ra, co n co mot
nho m to -rot-kt do ba bon ten, cam dau la mot anh co trnh do
van hoa, biet nan tuong, chiu anh huong cua Ta Thu Thau kha
sau, hay no i ly luan co ve ca ch ma ng, co the da nh lu a mot so
qua n chu ng. Ha n tuye n truye n va n do ng kie u ba o xuo ng duo ng
chong Pha p va do i duong cu c Trung Quoc gia m thue. Han di
van dong den dau cung bi ta da thang ca nh, am muu khong
thu c hien duo c va hoa n toa n bi co lap. (tr.128)
42 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Xin Iuu y, khac voi Ho Chi Minh, HVH khong dung nhung
tu ngu vu kho ng gia n diep, tay sai de quoc de ch nguo i
trotskistes
17
.
ANG VIET MINH AU TIEN THANH LAP NAM 1936
Tu Nam Kinh den Con Minh, roi tu Con Minh qua Long
Cha u, Lie u Cha u, Tinh Ta y v.v... de n Pa c Bo . HVH giu mo t
vai tro quan trong trong viec Ianh dao dang CSVN. Bat cu cho
nao da qua, ong deu de Iai dau an cua mot chien Iuoc gia va
mot nguoi to chuc co ban Inh. Nam 1936, ong Ia mot trong ba
nguoi thanh Iap to chuc Viet Minh dau tien: Viet Nam oc Lap
ong Minh hoi, tien than cua Viet Minh nam 1911. Nam 1939,
HVH cung voi Phung Chi Kien, Vu Anh (Trinh Cong Hai) to
chu c Ban Ha i ngoa i cu a da ng, de lanh da o mo i mat cong ta c
cu a da ng ta i Trung Quoc (tr.128), HVH tro thanh bi thu ban
nay it Iau sau do. Nam 1911, ong duoc ch dinh vao ban Ianh
da o Viet Minh.
Theo HVH, chinh Ho Ho c La m, da co y dinh da u tie n
tha nh Ia p mo t to chu c ca ch ma ng ho p pha p. HVH va Ha i
18
,
do ng chi cu da cu ng ho c o Qua ng Cha u vo i HVH, thu c hie n
viec nay. Hai thao dieu Ie bang tieng Viet, noi dung nhu dieu
Ie cua hoi Pha n dedong minh, Hoan dich sang tieng TQ. (tr.103)
Cuoc hoi nghi tuyen bo thanh Iap Viet Nam oc Lap ong
Minh ho i, go i tat la Vie t Minh duo c to chu c ta i pho ng ho p
ang bo khu pho cua Quoc Dan dang TQ (Trung Hoa QD).
Tham du hoi nghi ve phia nguoi Viet co Nguyen Hai Than, Ho
Hoc Lam va anh em khac khoang hai muoi nguoi, phia nguoi
17 Doc Chroniques vietnamiennes so 1. ho so Ho Chr Mlnh e| les
|ro|skls|es
18 HVH cho ble| 1rrnh Cong Hal luc do da |ro |hanh ke an chol kho ng
a n kh p v i t ca ch mo t ng i ca ch ma ng (|r.95)
HOANG KHOA KHOI 43
TQ co hai da i bie u trung uong Quo c Da n da ng TQ. Ca ch to
chu c don gia n nhu vay, mu c dch la ho p pha p hoa hoa t dong
chnh tri yeu nuo c cu a Viet kieu duo i mat nha cam quyen TQ
ngo hau duo c ho giu p do va ho tro. ay Ia y kien cua Ho Hoc
La m.
Ho Hoc Lam Ia ai? Theo HVH, Ho Hoc Lam rat duoc moi
nguoi quy men va kinh ne. Song sot sau khi phong trao ong
Du that bai, bo Nhat sang TQ, Ho Hoc Lam vao Iam viec o Bo
Tham Muu quan doi Tuong Gioi Thach tai Nam Kinh voi cap
ba c Trung ta . La nguo i quo c gia ye u nuo c, kho ng va o da ng
co ng sa n nhung Iuo n Iuo n giu p do , ho tro da ng va ca c da ng
vie n co ng sa n Vie t Nam. O ng da m ba o cho ho chuye n a n o .
Trong nha ong Iuc nao cung co nhieu nguoi cong san den tru
an. Ong con giup ho bi mat to chuc ca Iop day chu ngha mac
xit va Iy thuyet ve cac giai doan cach mang Viet Nam. Ve mat
Iy tuong, ong thien ve nguoi quoc gia cua Viet Cach va Viet
Quoc, nhung ve mat thuc hanh ong Iuon Iuon giup nguoi cong
san, v the co khi gay hai cho nguoi quoc gia. La s quan cua
quan doi Tuong, ong hay dung ra bao Ianh cho nguoi cong san
moi khi ho gap rac roi trong moi quan he kho khan giua ho va
nha ca m quye n TQ. Na m 1936, chinh nho o ng do da u, vie c
dang ky va thanh Iap dang Viet Minh moi thuc hien duoc. Bao
chi Quo c Da n da ng no i de n da ng Vie t Minh na y vo i nhie u
thien cam. Nho co co so hop phap, nguoi cong san da rut tia
duoc nhieu thanh qua tot. Va de
bieu thi su hoa t dong tch cu c cu a Viet Minh, Ho Ho c
Lam tu bo tien, ra mot to ta p ch nho bang chu TQ lay ten la
Viet Thanh, so luo ng pha t ha nh ch do mot tram cuon, cot de
gu i cho ca c co quan Quoc Dan a ng TQ o Nam Kinh, cung co
gu i cho Vie t kieu o Qua ng Cha u va Co n Minh do va i chu c
cuon (tr.105).
Chinh vao Iuc HVH va cac dong chi dang van dong thanh
Iap Viet Minh th Tuong Gioi Thach thi hanh chinh sach chong
44 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
cong ac Iiet (tr.108). Viet Minh bi to cao, moi hoat dong cua
phong tra o co ng sa n bi ngu ng ch. To ba o Vie t Thanh cu ng
dnh ba n.
Bon nam sau, vao cuoi nam 1910, tnh hnh hoan toan thay doi
v Mao Trach ong va Tuong Gioi Thach hop tac de doi pho
voi quan xam Iang Nhat Ban: Viet Minh Iai xuat hien.
Sau khi Pham Van ong tiep xuc voi mot vai nha van TQ,
Trung Viet van hoa cong ta c dong ch hoi duoc chinh thuc ra
doi, de that chat tnh ban giua hai dan toc. Trong ban Ly su hoi
Trung Viet nay co 2 uy vien Viet Ia Ho Hoc Lam voi tu cach
chu nhie m Bien Su xu Viet Minh ta i ha i ngoa i va Pha m Va n
ong, (duoi bi danh Lam Ba Kiet) pho chu nhiem Bien Su xu.
D nhie n tnh tha n huu giua hai da n to c ch Ia hnh
thuc. That su doi ben deu rnh rap, nghi ngo nhau. Phia TQ so
rang neu to chuc nay bi cong san Iung doan, th viec bien no
thanh mot co quan chinh tri thuan Ioi cho ke hoach Hoa quan
nha p Vie t cu a TQ se bi can tro . Phia cong san Viet Nam th e
ngai TQ se nam Iay mot to chuc hoat dong chinh tri hop phap
cu a Viet Minh. Phong trao Viet Minh tu 1936 den 1910 (nguoc
Iai voi Viet Minh cua nam 1911) tuyet doi khong the tro thanh
co quan chinh tri co quyen Iuc do su co mat cu a ca c lu c luo ng
quoc gia trong ban lanh da o. Bo i nguo i co ng sa n Vie t Nam
theo nguye n ta c kho ng bao gio muo n chia se quye n Iu c vo i
nguo i kha c.
SACH LC HOA GIAI T BEN TRONG
Giua nam 1910, quan uc xam Iang Paris (ngay 20 thang
6 na m 1910), Ho Chi Minh trie u ta p ca c do ng chi va quye t
dinh sua soan chuyen huong hoat dong ve trong nuoc. Trong
khi cho doi, tat ca se di chuyen dan ve cac tnh bien gioi thuoc
vu ng Qua ng Ta y. So d Qua ng Ta y duo c cho n Ia v noi da y
qua n do i co ng sa n Trung Quo c kha do ng da o va vu ng ma nh
HOANG KHOA KHOI 45
trong khi vu ng Va n Nam die u kie n kho ng to t ba ng.Quyet
dinh xong, ba c di Tru ng Kha nh gap Trung Uong da ng Cong
sa n TQ de trao doi y kien (tr.130)
Tren duong ve Pac Bo, HVH dung chan o Tinh Tay, thanh
pho bien gioi TQ doi dien voi Cao Bang Viet Nam. Ong duoc
thu Ho Hoc Lam bao tin rang tai Tinh Tay, Truong Boi Cong
voi su giup do cua quan Tuong, dang chuan bi tap hop nguoi
Vie t de do n duo ng cho qua n TQ ke o va o Vie t Nam. Truong
Bo i Co ng co de nghi Ho Ho c La m co ng ta c, nhung La m tu
choi va bao cao cho cac Ianh tu Viet Minh. Hay tin nay, Ho Chi
Minh Iap tuc phai Vo Nguyen Giap, Vu Anh va Cao Hong Lanh
di Tinh Tay, noi co Pham Van ong dang cho. Muc dich nham
do n bo n muoi nguo i Vie t vu a mo i sang va de trie t tie u/hoa
gia i Iu c Iuo ng Truong Bo i Co ng ba ng ca ch buo c Co ng pha i
dam phan voi Bien Su xu Viet Minh ta i ha i ngoa i. HVH viet:
Nhung chu ng ta ve Tinh Ta y kho ng pha i de ba n ba c
cong viec vo i Truong Boi Cong, ma de ta o dieu kien thuan lo i
cho cach mang o ngoai nuoc, to chuc cach mang o trong nuoc
(tr.151)
Phia cong san de nghi Truong Boi Cong doi ten to chuc
Cong dang thanh Iap Viet Nam Dan Toc Gia i Pho ng U y Vien
Hoi thanh Viet Nam Dan Toc Gia i Pho ng ong Minh Hoi, viet
ta t Ia Ho i Gia i Pho ng, Ia y Iy do Ia pha i co qua n chu ng Vie t
Nam o trong nuoc tham gia moi goi Ia giai phong Viet Nam.
(Bien Su xu Viet Minh ta i ha i ngoa i Ia dai bieu cua quan chung!)
e nghi na y duo c Quo c Da n a ng TQ do ng y , Truong Bo i
Cong danh phai cu i dau la m. (tr.152)
u ng nga y a i ho i tha nh Ia p Vie t Nam Da n To c Gia i
Phong ong Minh hoi, cac dai bieu Viet Minh, hau het Ia cong
san, tu khap noi keo ve, trong nuoc cung nhu ngoai nuoc (Tinh
Ta y, Long Cha u).
46 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
deu duo c theo nhu cau lu c do ma phan vai... ac biet
co mot nguo i lay ten Ha u c Phuong da i bieu cho lanh tu Viet
Minh la Hoa ng Quoc Tuan v su c khoe va duo ng sa kho khan
qua khong the den duo c. Hoa ng Quoc Tuan la ca i ten chu ng
ta bia ra.
Hoa ng Quo c Tua n, cu ng nhu Vie t Minh trong nuo c, Iu c
do khong he co that.
ai hoi dien ra voi su co mat :
phia co ng sa n Vie t Nam: khoa ng hai muoi da i bie u
Viet Minh.
phia Trung Quoc: nam sau nguoi cua Truong Boi Cong,
vai dai bieu Viet Quoc,dai bieu nha cam quyen vung Tinh Tay
cung cac dai bieu cua Truong Phat Khue, Duong Ke Vinh va
Ly Te Tham
19
.
Hoi nghi ch dinh mot Ban chap hanh Trung uong, Nguyen
Hai Than duoc bau Iam chu tich. a so cac chuc vu quan trong
de u o trong tay nguo i co ng sa n
20
. Kho ng co mo t nguo i Hoa
nao trong ban Chap hanh. The Ia Viet Minh da thanh cong v
Ba c da no i du t khoa t da la ca ch ma ng Viet Nam th khong the
do Hoa kieu lanh da o (tr.151)
Ket qua hoi nghi nay, d nhien khong theo dung y nguyen
nha cam quyen TQ, du dai bieu Ly Te Tham cua ho da gui buc
truong mung co bon cau tho nhu sau:
Trung - Viet dan toc hai dan toc TQ - VN
Thuan x quan thiet gan gui nhu moi vo i rang
Tie n s do to n de ru a nhu c cu ng tu ve
Duy thiet duy huyet ch co sat vo i ma u
19 Ba |en sau nay la nguol 1Q. chung |ol glu phlen am |heo |leng Vle| v
khong ble| am 1Q.
HOANG KHOA KHOI 47
Theo HVH, Mu c dch ta tham gia to chu c Hoi gia i pho ng
na y cot de ho p pha p hoa nhung hoa t dong cu a ta o ngoa i, va
cung de tranh thu su vien tro o ngoa i ve vat chat cung nhu tinh
than (tr.155). Tha t va y, trong Iu c chua n bi Ho i nghi, nguo i
TQ ba ng Io ng giu p hua n Iuye n mo t so ca n bo qua n su (sa u
muoi nguo i) va mo t so ca n bo kha c ve bo c pha (12 nguo i)
(tr.156). D nhien su giup do nay khong phai khong co hau y.
Phia Viet Nam yeu cau TQ huan Iuyen quan su ngha Ia:theo
y Ba c la cot de co nguo i lay su ng chu ng mang ve. (tr.156).
Qua n QD Trung Hoa th ha n Ia muo n Iu ng doa n ha ng ngu
co ng sa n. Chie n tranh ma , giu a do i be n de u co y do , nhung
HVH khong chap nhan dieu do, ong to cao quan Tuong co su
tnh toa n ban thu la se nhoi so ca n bo ta, de tu no i bo ta,
chu ng nan ra mot so tay sai dac lu c.
Va du nguoi cong san Viet Minh chiem uu the tuyet doi
ve chnh tri cung nhu tha nh phan co cau lanh da o, nhung Hoi
gia i pho ng do co the coi la mot to chu c lanh da o ca ch ma ng
duo c kho ng? (tr.155) HVH dat cau hoi va tu tra Ioi: Kho ng!
Boi v to chuc nay hoan toan do Quoc Dan ang Trung Hoa
Iap ra. Nguoi cong san Viet khong duoc tu do hanh dong. Moi
su se thay doi hoan toan vao mot thang sau, khi ra doi to chuc
Vie t Minh do chinh nguo i co ng sa n Vie t Nam tha nh Ia p va o
thang 5/1911 sau Hoi nghi Trung Uong Ian thu 8 tai Pac Bo.
Sau khi thanh Iap Hoi Giai Phong, mot to bao Iay ten Ia
Giai Phong ra doi. Nhung roi bao bi dnh ban theo Ienh Ho
Chi Minh, v o ng so ra ng quan chu ng hieu lam. Nhu ng so
bao da Io in duoc ch de may to gu i cho mot so co quan cu a
TQ, co n nua pha i dot het, tuyet doi khong duo c pha t cho quan
chu ng (tr.155).
2O 1rong ban chap hanh co ba nguol mang |en gla: lham Van Dong = lam
Ba Kle|. Vo Nguyen Glap = Duong Hoal Nam. Hoang Van Hoan = ly Quang
Hoa (|r.134)
48 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
TRANH CHAP GIA NHA CAM QUYEN
TRUNG QUOC VA VIET MINH
Su tranh chap giua nha cam quyen Trung Quoc (QDTQ)
va Vie t Minh tuy nga m nga m nhung co tha t. e do xe t thu c
Iuc cua Viet Minh, nha duong cuc TQ yeu cau ben Viet Minh
cho phe p mo t s quan cu a ho va o Vie t Nam quan sa t tnh
hnh.Ba c ch thi dong y cho va o, vie n Thuo ng ta ho Lu c
nay, duoc huong dan theo mot ke hoach tham quan va tiep dai
do
chnh Ba c tru c tiep va ch ra va ch da o thu c hien t m.
uo c da n qua nhung nu i cao, ru ng ram, nhung suoi nho , ho
sa u, Lu c Thuo ng Hie u luon luon gap bo doi vu trang cu a ta di
vo ng quanh nhung tra m ga c va don ga c cu a dich (...) di rat
me t, rat kho va nhieu lu c rat nguy hiem va den da u o ng ta
cung duo c dan Tho, Ma n, Nu ng, Kinh, gia tre be lo n tiep do n
nong ha u. (tr.157)
Quan sat xong, ve Tinh Tay, Luc Thuong Hieu Iam mot
ban bao cao dai nam muoi trang cho Truong Phat Khue, tuong
cua Tuong Gioi Thach, voi ket Iuan: Hon 80% dan ca c tnh
ong ta thi sa t deu theo Viet Minh ca (ma su that Viet Minh ch
dan ho Luc di Ioanh quanh nhung khu vuc ho da xep dat, bo
tri truoc) neu TQ muon la m g o Viet Nam co hieu qua , nhat
dinh pha i lien he vo i Viet Minh mo i duo c. (...) Co nhien ba o
ca o ong ta co nhieu cho thoi phong de khoe cong nhung ket
luan nhu the la i la mot thu c te. (tr.158)
Hoi Giai Phong (Viet Nam dan toc giai phong dong minh
hoi) thanh Iap trong dieu kien phuc hop nhu vay tat kho duong
dau voi nhung bien chuyen do tnh hnh dem Iai. Truong Boi
Cong bi bat v mot vu buon Iau. The Ia quan doan cua Cong
tan vo. Hoi ch con Iai cai ten.
Cung Iuc voi sach Iuoc hoa giai tu ben trong, nguoi cong
san con dung sach Iuoc khac cung rat co hieu qua. o Ia sach
HOANG KHOA KHOI 49
Iuoc chinh phuc quan chung tu ben trong. Viec thanh Iap chi
bo Van Qui Ia mot thi du. Van Qui Ia tieng goi tat may chu Van
Nam va Qui Chau, hai tnh Ion Trung Quoc. Chi bo Van Qui
thuoc canh ta Quoc Dan ang. Viet Minh da cai nguoi vao va
da tha nh co ng trong vie c Io i ke o ta t ca tro tha nh da ng vie n
cong san. Chi bo Van Qui tro thanh doi quan tien phong cua
dang CSVN sau nay.
Sau khi Truong Boi Cong bi bat, nha cam quyen TQ dat
het hy vong vao Nguyen Hai Than va Tran Bao. Tran Bao Ia
ke pha n da ng (CSVN), Ba o bie t ro mo i bi ma t cu a to chu c
da ng va kho ng ngu ng to gia c co ng sa n vo i nha ca m quye n
TQ. Tuy kho ng co ba ng co , HVH nghi ngo Ba o va Nguye n
Hai Than da am muu khien ong bi nha cam quyen TQ bat tai
Bnh Manh ve sau nay.
Viec chuan bi cho Hoa quan nhap Viet da tien trien kha
tch cu c (tr. 183), ch con thieu mot to chuc chinh tri. Bo Tu
Ie nh qua n khu bo n TQ de nghi mo t cuong Inh va mo t Ban
tru bi hoi nghi thanh Iap Viet Nam pha n xam luo c dong minh
ho i. Nhung be n trong ho bi ma t Iie n Ia c vo i Nguye n Ha i
Than va Tran Bao de Iap mot chinh phu Iam thoi gom co:
Nguyen Hai Than: Chu tich
Hoa ng Luong: Bo truo ng bo Quoc pho ng
Mai Cong Nghi: Bo truo ng bo Ngoa i giao
Duong Thanh Dan: Bo truo ng bo Ta i chnh
Tran Bao: Bo truo ng bo Tuyen truyen
Nong Kinh Du: Co van v.v...
Biet duoc danh sach chinh phu Iam thoi nay, HVH Iap tuc
hoi kien voi Nguyen Hai Than va giai thich rang hai bo quan
trong Ia Ngoai giao va Tai chinh giao cho nguoi TQ (Mai Cong
Nghi, Duong Thanh Dan ) va Hoang Luong Ia mot nguoi noi
tieng than Nhat, nhu vay Nguyen Hai Than con Iai quyen hanh
g? The Ia trong buoi hop co mat Truong Phat Khue, Nguyen
50 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Ha i Tha n do t nhie n du ng ra tuye n bo phu nha n Ban tru bi,
vien co nguoi Viet khong duoc tham khao trong viec Iap danh
sa ch Ban na y. HVH de nghi the m te n nguo i Vie t Minh (te n
ong va mot nguoi dong chi khac) vao ban danh sach. D nhien,
moi viec di vao be tac. Boi v
Ro ra ng van de ca ch ma ng Viet Nam nen to chu c nhu
the na o va nen la m g khong pha i do u y ban tru bi quyet dinh
ma do Bo Tu lenh quan khu bon, hay no i cho du ng hon la do
Tru ng Kha nh quyet dinh (tr.193)
Tha t va y, cuo i na m 1912, chinh phu Tuo ng Gio i Tha ch
dua Vu Hong Khanh va Nghiem Ke To tu Tru ng Kha nh ve,
tha Truong Bo i Co ng va (...) dua ang Nguye n Hu ng vo i
Nguyen Tuo ng Tam ve (tr.193). Nhu ng nguo i na y, do chinh
phu Trung Khanh do dau da thanh Iap Viet Nam Ca ch Ma ng
ong Minh hoi (Viet Cach) va khong can Viet Minh hop tac.
Nhung muc tieu cua ho Ia nham Ioai han Viet Minh, ngha
Ia nguo i co ng sa n, de tha nh Ia p mo t to chu c ch co nhu ng
nguo i quo c gia tha n Trung Quo c, mu c tie u na y co da t duo c
kho ng? Ca u tra Io i na m trong chuong no i ve ho i nghi Vie t
Cach. Trong khi do, Iuc Iuong cong san tien trien nhanh chong.
Thang 5/1911 hoi nghi Trung Uong dang Ian thu 8, to chuc tai
Pac Bo, quyet dinh doi Mat tran Pha n de ong Duong thanh
Mat tran Viet Nam oc Lap ong Minh tu c Viet Minh. HVH
co ma t trong ho i nghi nhung ch tham du va i buo i, tho i gian
con Iai ong phai qua Iai giua Pac Bo va ben kia bien gioi Io bao
dam an toan cho hoi nghi. So sanh chuong trnh dieu Ie giua
hai ma t tra n th Vie t Minh co pha n nha n nhuo ng so vo i Ma t
tran phan de va cung nhuong bo so voi chuong trnh Viet Minh
ho i na m 1936.
ay la mot Mat tran rat rong rai nham lien minh tat ca
lu c luo ng ca c giai cap, da ng pha i, ca c nho m ca ch ma ng cu u
nuo c, ca c ton gia o, de chong Pha p Nhat (tr.160). HVH duoc
HOANG KHOA KHOI 51
bau vao Tong bo. Phong trao Viet Minh Ion manh nhanh chong
va tro thanh cong cu cho viec gianh chinh quyen nam 1915.
TREN NG VE NC
Cuoi 1911, HVH tu Tinh Tay ve Pac Bo bao cao tnh hnh
cho Ho Chi Minh. Khi tro Iai, giua duong HVH bi (quan Tuong)
bat, tai Bnh Manh (tr.161). Theo Ioi ong th trong chuyen bi
bat nay co nhieu dieu rac roi k quac va bi an. Ban dau, nguoi
ta cum tay chan ong, ngay sau do Iai mo cum moi ong dung
com co ruo u thit tu te vo i nhu ng vie n chu c dia phuong. Qua
hai muoi ngay mo ho hoang mang nhu the, HVH duoc dua ve
Tinh Ta y va duo c tra tu do. Kho ng nhu ng the o ng co n duo c
cap tien di duong ve Lieu Chau tiep tuc hoat dong cach mang.
Ta i Lie u Cha u o ng tie p tu c cuo c va n do ng cho ng Ia i chuong
trnh Hoa quan nhap Viet cua quan Tuong. Sau do ong tro Iai
Tinh Tay sua soan ve Viet Nam.
Vao mot buoi sang dep troi, thang tam nam 1912, Ioi dung
Iuc Ch huy so ( noi HVH Iam viec cho quan doi QD) mo
da i hoi the thao cho ca c don vi va bo doi (...) an sa ng xong, toi
thu ng thnh ra ngoa i (...) nham huo ng ve bien gio i mot ma ch
di luon (tr.201). oan duong gan sau muoi cay so, ong di bo,
ch ngu mot dem ngoai troi, hom sau th toi Pac Bo va gap
ba c Ho.
Trong chuong 1, HVH noi ve nhung hoat dong cua mnh
tai Viet Nam tu 1912 den 1918. Ong co trach nhiem xay dung
Khu gia i pho ng Vie t Ba c, gia o du c ca n bo a ng va to chu c,
huan Iuyen quan chung. Ong co dieu kien thuan Ioi nho da toi
Iui vung bien gioi nhieu Ian Iai biet noi tieng Thai Lan (Xiem)
va tieng TQ v cac thu tieng nay co ban giong tieng noi cac
dan toc Nung, Tay tai day.
HVH nhac den nhung bat dong y kien ve chien Iuoc giua
o ng vo i Vo Nguye n Gia p (va Pha m va n o ng) va o tha ng 5
52 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
nam 1911 (tr.226-227): Toi l luan mai ma hai anh van khong
nghe (tr.226). o Ia chuye n ne n hay kho ng ne n pha t do ng
ngay cuoc chien tranh du kich tai vung bien gioi Ia Cao Bang,
Bac Giang va Lang Son. Theo HVH, tnh the chua chin muoi,
them vao do duo ng day lien la c quoc te
21
do Ho Chi Minh
phu trach da bi cat dut v ong Ho bi Quoc Dan ang bat, phat
dong ngay chien tranh du kich Ia khong thuc te.
HVH ke t m chuyen Ho Chi Minh bi bat tai TQ vao cuoi
nam 1912 va chien dich cua dang nham doi Iai tu do cho ong
Ho. Khi Ho Chi Minh ra tu, theo HVH, ong Ho cho rang HVH
da co Ii ve viec khong dong y nay (tr.227). Theo HVH, duong
nhu mot so Ianh tu dang da khong hieu duoc y ngha sau xa
cua mot so hoat dong cua Ho Chi Minh. Tuy khong noi thang
ra nhung HVH ngu y rang ong Ia mot trong so ban duong rat
hiem cua Ho Chi Minh da nam vung, hieu ro duoc y tuong va
chien Iuoc that su cua Ho Chi Minh. HVH viet:
en nhu nhung hoa t dong cu a Nguo i nhu the na o de da t
duo c ket qua chnh tri co lo i cho mnh, cho ca ch ma ng th rat
t nguo i biet. Co nguo i lu c do biet duo c doi chu t ve Nguo i, khi
viet hoi ky la i huenh hoang theu det ra mot so tnh tiet de to ve
mnh la nguo i biet ro su viec, la nguo i duo c Ho chu tich tin
cay, dan do , giao pho viec na y, viec no .Thu c ra tho i gian o
Lieu Chau khi chua tham gia Ca ch ma ng ong minh hoi, Nguo i
ch cham chu re n luyen than the, cam cu i do c sa ch ba o va dich
quyen Tam Da n chu ngha
22
, kho ng no i chuye n chnh tri va
tiep xu c vo i mot nha chnh tri Viet Nam na o, v Nguo i ca nh
gia c doi vo i ca c nha chnh tri do . (tr.231)
Van theo HVH, Ho Chi Minh da giu yen Iang sau khi bi
bat va ch bat dau hoat dong Iai sau khi van dong duoc bau vao
21 1heo HVH |uc la duong day llen lac vol dang CS1Q.
22 Quyen sach cua 1on Da| 1len
HOANG KHOA KHOI 53
Ban chap hanh Viet Cach. Nhung su viec cu the nay do HVH
da tham khao cac tai Iieu goc cua QDTQ ma gan day moi
suu tam duoc. (tr.231) Nhung su viec do cho den nay chua ai
duo c bie t.
NHNG HOAT ONG B MAT
CUA HO CH MINH TAI TRUNG QUOC
Viec Ho Ch| Minh tham gia thanh lap Viet Cach (tr.238-240).
V Bo tu Ienh Quan khu Bon TQ tai Lieu Chau be tac sau
khi that bai trong viec thanh Iap hoi Viet Nam pha n xam luo c
dong minh, chinh phu Trung Khanh moi cho voi den day hai
nguoi Viet duoc ho bao tro Ia Vu Hong Khanh va Nghiem Ke
To
23
nham muc dich thanh Iap dang Viet Ca ch (Viet Nam Ca ch
Ma ng ong Minh hoi).
Ngay 1 thang 10 1912, dai hoi thanh Iap chinh thuc khai
mac o Lieu Chau, Ban Chap hanh Trung uong rat thien ve TQ
gom 7 nguoi: Truong Boi Cong, Nguyen Hai Than, Vu Hong
Khanh, Nghie m The To , Tra n Ba o, No ng Kinh Du, Truong
Trung Phung. Nhung dan dan xay ra chia re va bat hoa giua
nhu ng nguo i na y, mo i vie c kho ng die n ra nhu y muo n cu a
nguoi TQ. Truong Phat Khue muon to chuc mot ai hoi khac
nham chnh don noi bo, mo rong va thay doi Ban Chap hanh.
Ho Chi Minh va sau do mot so nguoi trong Viet Minh Iap tuc
xin tham gia.
a i ho i chnh do n ho p ta i Lie u Cha u tu nga y 25 de n
nga y 28 tha ng 3 na m 1911, go m 15 da i bie u ca c doa n the
trong do co 3 dai bieu cua Viet Minh (Le Tung Son, Nguyen
Thanh ong va Ho uc Thanh), Ho Chi Minh Ia dai bieu cua
Viet Nam pha n xam luo c dong minh
24
, va Nguyen Tuong Tam
23 Hal nguol nay la lanh |u Vle| Nam Quoc Dan dang (Vle| Quoc).
24 Dang nay van hlen huu du khong duoc chrnh |huc |hanh lap!
54 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Ia dai bieu cua dang ai Viet.
25
Trong Ban Chap hanh moi nay, thay the cho Nguyen Hai
Than, Vu Hong Khanh va Nong Kinh Du bi day vao Ban Giam
sat, Ia Le Tung Son, Bo Xuan Luat (Viet Minh) va Tran nh
Xuyen. Ho Chi Minh (va Nguyen Tuong Tam) duoc bau Iam
u y vie n Trung Uong du khuye t. Khi Tra n nh Xuye n bi gat
ra, Ho Chi Minh nghiem nhien tro thanh uy vien Trung uong
chinh thuc. The la Ho chu tich co mot dia vi vung chac trong
Viet Nam Ca ch Ma ng ong Minh hoi (tr.210). Sau Lieu Chau
den Iuot Phan hoi Viet Cach tai Van Nam chnh don noi bo.
Ba nguo i Vie t Minh (Pha m Vie t Tu , Ly a o va Pha m Minh
Sinh) vao Ban Chap hanh, (Pham Viet Tu, Ly ao con kiem
them chuc uy vien Ban Thuong vu) Duong Bao Son, mot nguoi
Viet Minh khac vao Ban Giam sat. Truoc ket qua nay, Vu Hong
Khanh, Nghiem Ke To phan doi du doi. Tieu Van, Chu nhiem
va n pho ng da i bieu ch da o, kho ng nhu ng kho ng nghe ma
con ha Ienh bat ca hai (Vu Hong Khanh nho Trung Khanh can
thiep vao gio chot nen khong bi bat).
Ho Ch| Minh di Con Minh gap Tu lenh Khong quan My.
Ve viec nay, mot viec rat t nguo i biet, co nguo i biet t
nhieu cung tra nh di kho ng no i (tr.213). Theo HVH, kho ng
noi toi Ia mot sai Iam, trai Iai can phai ke Iai day du ro rang v
no nam trong mot chu truong chien Iuoc rat quan trong. HVH
ke rat t m Ho Chi Minh da duoc dua don tiep dai doc duong
nhu the nao, bac tiep chuyen voi ai va ke ca tam trang cua
bac trong nhung buoi chuyen tro khac nhau voi nguoi M.
Ba c den Co n Minh vo i danh nghia la U y vie n Trung
Uong cu a hoi Viet Ca ch
26
, tat nhien co tra ch nhiem xem xe t
tnh hnh Phan hoi Viet Ca ch o Van Nam, va giu p do ca n bo ve
25 1heo HVH chrnh Ho Chr Mlnh de nghr |en Nguyen 1uong 1am vol
1ruong lha| Khue.
26 Sau cach mang |hang 1am 1945. Vle| Cach (Vie t Nam Ca ch Ma ng o ng
Minh ho i ) br Vle| Mlnh cam hoa| dong.
HOANG KHOA KHOI 55
tu tuo ng va ca ch thu c la m viec, khien cho Phan hoi tro tha nh
mot to chu c ca ch ma ng duo c quan chu ng tin cay. Nhung mu c
dch chnh cu a Ho chu tich trong dip den Con Minh la lien he
vo i quan ong Minh M de ca ch ma ng Viet Nam co mot dia vi
quoc te ro ra ng trong phe ong Minh chong pha t xt. (tr.211-
215)
Tai Con Minh, Ho Chi Minh da gap va noi chuyen kha
Iau voi tuong M Chen-net-to.
27
Ho Chi Minh ke chuyen Viet
Minh (tai Cao Bang) da cuu ho va giup do mot s quan nhay du
ong Minh (nguoi M) va tuyen bo Viet Minh san sang phoi
ho p vo i o ng Minh de da nh Nha t. Nhung khi tuo ng M de
nghi Viet Minh Iam tnh bao cho ong Minh th ong Ho tu choi
va the m ra ng: chu ng toi co the thong ba o tnh hnh kinh te,
chnh tri, xa hoi Viet Nam, cung nhu tnh hnh hoa t dong cu a
Nhat o Viet Nam. (tr.215)
Ho Chi Minh doi dap nhu mot Ianh tu thay mat Viet Minh
trong khi ong thuc hien chuyen du hanh nay voi tinh cach dai
bieu Trung Uong cua Viet Cach.
Ho Ch| Minh di Trung Khanh gap Tuong Gioi Thach.
HVH gia i thich ra ng chuye n di na y cu a Ho Chi Minh
cu ng cu ng mo t tinh tha n vo i chuye n di Co n Minh ga p nguo i
M va chuyen gap go hut voi Sainteny (nguoi Phap) tai Trung
Quo c. HVH vie t nhie u trang chu ng minh Io i gia i thich na y.
Xin trich ra day vai doan chinh:
Viec Ba c di Tru ng Kha nh gap Tuo ng Gio i Tha ch (khong
gap duo c v bi bat o do c duo ng) viec di Con Minh de gap Tu
lenh M, va viec lien he vo i tuo ng Pha p Xanh to ni truo c Ca ch
Ma ng tha ng Ta m
28
tha t t nguo i biet, co nguo i biet t nhieu
27 1en cua vlen |uong Ml duoc phlen am vle| bang |leng Vle|.
28 Sau Cach Mang |hang 1am. cuoc gap go vol |uong Saln|eny xay ra |al
Ha Nol
56 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
cung tra nh di khong no i, v ho ngh rang nhu the la huu khuynh,
la thoa hiep. Ca ch ngh nhu vay la khong phu ho p vo i thu c te,
khong hieu het y ngha chien luo c va sa ch luo c cu a su viec.
Chung ta deu biet, tu Hoi Nghi Trung uong ang Ian thu
8 (thang 5-1911) quyet dinh Iay Mat tran Viet Minh thay cho
Ma t Tra n Pha n de th chu ng ta da tuye n truye n Ia chu ng ta
dung ve phia phe ong Minh chong Phat xit (...)
Chien tranh the gio i lan thu hai da phan dinh tha nh hai
phe ro ret, phe pha t xt la u c, Y, Nhat: phe ong Minh la
Lien Xo, M, Anh, Pha p, Trung Quoc. Trong da i hoi lan thu 7
cu a Quoc te Cong sa n ho p o Ma c Tu Khoa nam 1935 da quyet
dinh ca c a ng cong sa n tren toa n the gio i can lap Mat tran
chong pha t xt, ma da chong pha t xt th khi co phe ong Minh
chong pha t xt, ta pha i u ng ho ong Minh. Viec u ng ho phe
ong Minh va du ng ve phe ong minh chu ng ta da tuye n
truyen nhieu, nhung tren thu c te ta chua tru c tiep lien he duo c
vo i phe ong Minh. Ta da biet chac pha t xt nhat dinh se that
ba i, ong minh nhat dinh se thang (...) ta can pha i co mo t
hnh thu c lie n he thu c te vo i ong Minh (...). en nhu vie c
muon lien he vo i Pha p de trao doi y kien, la v Ba c da biet chac
khi qua n Nha t thua, ong Minh se dong y cho Pha p tro la i
Vie t Nam, neu kho ng co su chuan bi truo c th lu c do se bi
dong. V vay viec Ba c dinh gap Tuo ng (...) gap M (...) va (...)
vo i Xanh-to-ni la mot chu truong chien luo c rat sa ng suot. Ve
mat sa ch luo c
29
th Ba c biet rat ro la ca ch ma ng th pha i du a
va o quan chu ng (...) kho ng co vu trang la kho ng the chien
dau, vu trang do ta co the lay o dich, nhung ta pha i co mot ca i
von (...) Ba c cung biet rat ro la M (...) van muon hat cang
Pha p. Tuo ng [Gio i Tha ch] tuy pha i thu a nhan quyen ba o ho
cu a Pha p o Viet Nam nhung cung van muon (...) gay kho de
cho Pha p. Ba c van biet M va Tuo ng se khong giu p cho chu ng
ta (...) nhung gap de tranh thu a nh huo ng, tranh thu duo c su
29 1ac gla nhan manh chlen luoc (s|ra|egle) va sach luoc (|ac|lque).
HOANG KHOA KHOI 57
giu p do du rat t cung van tot, gap de phan hoa ho , de ha n che
ho . (tr.250-251)
(...) Ve van de da m pha n vo i Pha p la mot van de Ba c da
no i ro trong Quoc dan a i hoi o Tan Tra o, va sau Ca ch ma ng
tha ng Ta m (13/8/1945) Ba c da da m pha n vo i Xanh-to -ni di
den Hiep inh so bo nga y 6 tha ng 3 nam 1946. Nhung ve sau
trong ta i lieu no i ve Quoc dan a i hoi Tan Tra o ta tra nh di
kho ng no i de n
30
. Toi thay viec na y can no i ro, day la mot chu
truong rat sa ng suot... (tr.257)
Ta c gia da nhie u Ia n pha n bie t ca n tha n chien luo c vo i
sach luoc. Chie n luo c Ia van dong cuoc cach mang trong khuon
kho kho i o ng Minh cho ng Pha t xit quy dinh bo i a i ho i
Ian thu 7 cua Quoc Te Cong san nam 1935 va duoc Hoi nghi
Trung Uong dang (CSVN) Ian thu 8 chap nhan. Sa ch luo c Ia to
chu c cuo c chie n tranh vo trang va va n do ng qua n chu ng no i
day gianh chinh quyen tu tay nguoi Nhat. Nhu vay Viet Minh
du Iuc Iuong Iam ap Iuc voi ong Minh ngo hau buoc ho ngoi
vao ban thuong thuyet, voi hi vong, nhu ba c Ho da gia i thch
trong da i hoi Tan Tra o (...) sau nam nam th nuo c Viet Nam
hoa n toa n doc lap. (tr.256)
CHIEN LC VA SACH LC CO THE
HOAN CHUYEN CHO NHAU!
HVH khong giai thich v sao sach Iuoc -chien tranh vu
trang- duo c do i tha nh chie n Iuo c, ngha Ia tro tha nh phuong
huo ng chinh cu a Ca ch ma ng Vie t Nam, sau khi ho i nghi ta i
lontainebIeau that bai. Ho Chi Minh da noi g o dai hoi Tan
3O 1ac gla lap dl lap lal nhleu lan nhom |u |ranh dl khong nol den. chung
|ol ghl lal de |on |rong y klen cua ong
.
58 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Tra o?
31
HVH ke Ia i Ii Iua n pha n tich tnh hnh cu a Ho Chi
Minh nhu sau:
Lu c na y tuy Nhat chua dau ha ng, nhung pha t xt u c da
dau ha ng khi qua n Lie n Xo da nh thang va o Be c-lanh: sa u
muoi va n quan cu a Nhat o Man Chau quoc da bi quan Lien
Xo da nh tan, th pha t xt Nhat nhat dinh se pha i dau ha ng, do
la viec co the biet chac chan. Pha t xt Nhat dau ha ng th quan
ong Minh se va o tiep qua n ong Duong. Quan ong Minh
day co the la quan Anh, quan Pha p, cung co the la quan Quoc
da n da ng Trung Quoc, v vie c Hoa qua n nha p Vie t da duo c
chuan bi tu 1940, 1941. Bat ke la quan na o va o, du ng ve mat
quoc te ma no i la ta khong the cu tuyet ma no i cho du ng la ta
cu tuyet ho cung cu va o. Nhu vay la ta pha i tiep xu c, pha i no i
chuyen vo i ho , va no i chuyen vo i ho la ta pha i co the ma nh,
the ma nh do la nuo c Viet Nam da gia nh duo c doc lap tu tay
Nhat. (tr.254)
Chinh chu truong chien luo c na y da gia i thich v sao
Ho Chi Minh ki Hie p dinh so bo nga y mo ng 6 tha ng 3 na m
1916 vo i Sainteny cho phe p 15.000 qua n Pha p ke o va o Viet
Nam
32
.
(That ra o trang 271, tac gia Iai giai thich cach khac khi
nha c de n Ii do chinh thu c cu a vie c ki ke t Hie p dinh so bo :
15.000 quan Pha p va o th hai muoi va n quan Tuo ng pha i ru t
(...) va de co hoa n ca nh chua n bi lu c luo ng kha ng chie n cho ng
Pha p mot khi chu ng khong thi ha nh du ng hiep dinh da ky ket
.)
31 1ha| ra co den 2 Dal hol 1an 1rao. mo| dlen ra vao ngay 13/8/1945 la
Hol nghr |oan quoc cua Dang va mo| dlen ra ngay 16/8/1945 la Hol nghr |oan dan.
o ca hal ky hol nghr. bac Ho phan |rch |nh hnh nhu nhau. (|r.254-255) lrch su
Dang CSVN khong he nol den pha| bleu cua Ho Chr Mlnh |rong hal ky dal hol
nay nhu HVH da ke.
32 1al lleu dang CSVN lal cho chung |a mo| cach glal |hrch hoan |oan khac
han.
HOANG KHOA KHOI 59
Tro Iai doan noi ve viec tham gia Viet Ca ch cu a Ho Ch
Minh, khi Ho Chi Minh duoc bau vao Ban Chap hanh dang
Viet Cach, HVH kham phuc thanh tich nay cua ong Ho Iam.
Lam sao ong Ho da thanh cong duoc trong khi cac chu nhan
ong thuc su dieu khien viec thanh Iap Viet Cach deu Ia nhung
tay sung so ca? Tu Truong Phat Khue den Tieu Van, Hau Chi
Minh
33
, nhung nguoi nay deu biet ro rang Ii Iich Ho Chi Minh
do su phan boi cua Tran Bao:
34
duong cu c (...) mo i biet ro Ho Ch Minh la Ly Thu y, la
Nguyen A i Quoc, la Hoa ng Quoc Tuan, la lanh tu cong sa n, la
lanh tu Vie t Minh. (tr.237) Nhung sau khi biet ro tha n pha n
cu a Ba c, Truong Pha t Khue la i ca ng knh ne va uu dai hon
truo c (tr.238)
Lam sao giai thich thai do cua nha cam quyen Trung Quoc?
HVH dua ra hai Ii do:
1. Tai thuye t phu c cua bac Ho: Sau khi trao doi y
kien voi Bac, Tieu Van dong y chnh don noi bo Viet Cach
va cho Bac tham gia vao Ban Chap hanh (tr.239-210).
2. Nguoi TQ tm cach cam hoa (chieu hoi) Ho Chi
Minh: tu 1911, trong ba n ba o ca o cho Trung Uong QDTQ,
Truong Pha t Khue vie t: Ho Ch Minh
35
tu lu c do i den Bo
Chnh tri quan khu van duo c uu dai va duo c ca m hoa vo i mot
tha i do knh ne (tr.238). HVH cho biet Truong Phat Khue da
giao viec ca m hoa Ba c cho Hau Chi Minh.
HVH dung hai Ian chu ca m hoa nhung co ve nhu chon
33 1en mo| |hu linh nguol 1au. xln dung nham vol Ho Chr Mlnh.
34 1ran Bao la dang vlen cong san Vle| Nam.
35 Alaln Rusclo. su gla cua dang CS lhap. |ac gla quyen les communls|es
lranals e| la guerre dlndochlne (Nh ng ng i co ng sa n Pha p va cuo c chie n
tranh o ng Dng) cho rang nguol cong san 1au khong ble| Ho Chr Mlnh la al ke
ca Chou En lal. nhung gla |huye| cua Alaln Rusclo mau |huan vol lol bao cao nay
|rrch |u van klen luu |ru cua QDD1Q.
60 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Ioi giai thich thu nhat: nho ta i thuye t phu c cu a Ba c.
Sau khi da giai thich k Iuong chie n luo c va sa ch luo c
cu a Ho Chi Minh, trong pha n cuo i chuong, HVH no i ve tnh
hnh truo c va sau khi Vie t Minh cuo p chinh quye n va o nga y
19 tha ng 8, nga y toa n dan vu ng day.
Ngay 30 thang 8 nam 1915, Ho Chi Minh ve den Ha Noi.
Nga y 2 tha ng 9 na m 1915, truo c 500.000 nguo i
36
, o ng do c
ba n Tuye n ngo n do c Ia p va tha nh pha n chinh phu Ia m tho i,
go m co : (tr.258-259)
Chu tich kiem Bo truong Bo ngoai giao: Ho Chi Minh
Bo truong bo Noi vu: Vo Nguyen Giap
Bo truong bo Quoc phong: Chu Van Tan
Bo truong bo Tai Chinh: Pham Van ong
Bo truong bo Kinh te: Nguyen Manh Ha
Bo truong bo Lao dong: Le Van Hien
Bo truong bo Thanh nien: Duong uc Hien
Bo truong bo Giao duc: ang Thai Mai
Bo truong bo Tu phap: Vu Trong Khanh
Bo truong bo Giao thong Cong chinh: ao Trong Kim
Bo truong bo Y te Ve sinh: Pham Ngoc Thach
Bo truong bo Xa hoi: Nguyen Van To
Bo truong bo Tuyen truyen: Tran Huy Lieu
Bo truong khong Bo: Cu Huy Can va Nguyen Van Xuan
Nguoi ta nhan thay cac bo quan trong deu nam trong tay
nguoi cong san. Cac bo khac giao cho cac nguoi co cam tnh
co ng sa n hoa c kho ng da ng pha i. Tra n Huy Lie u (Bo Tuye n
truye n) va Nguye n Va n Xua n (kho ng Bo ) Ia cu u da ng vie n
VNQD.
36 Val van klen khac cua dang CSVN dua ra con so mo| |rleu nguol.
HOANG KHOA KHOI 61
NG LOI CHNH TR CUA ANG CONG SAN VIET NAM
SAU KHI NAM CHNH QUYEN
Sau Cach mang thang Tam, tnh hnh tro nen cang thang.
Chinh phu Ho Chi Minh pha i do i pho vo i nhie u kho kha n.
HVH ke ra mot so kho khan chinh:
Viec doi pho voi quan Nhat.
Chu truong cua dang Ia thuye t phu c quan Nhat trao tra
khi gioi cho Viet Minh. a so Iinh Nhat muon giu thai do trung
Iap, mot so ch muon giao vu khi cho ong Minh. Mot so it kin
da o trao ta ng hoa c Ie n ba n Ia i cho Vie t Minh. Va i nguo i (s
quan va binh s) xin gia nhap hang ngu Viet Minh. Thi du nhu
dai ta Lam Son va trung uy Thanh Tung da giup huan Iuyen
quan su hay vai chuyen vien khac phuc vu Iam tai xe, tho sua
may moc (tr 263)
Viec doi pho voi quan Anh.
Mo t tha ng sau nga y Nha t da u ha ng (15 tha ng 8 na m
1915), nga y 12 tha ng 9 na m 1915 qua n Anh (khoa ng 1.100
nguoi), phan dong Ia nguoi An o, do thieu tuong Gracey ch
huy, do bo vao mien Nam (Sai gon). Tren nguyen tac, ho co
nhiem vu giai gioi quan Nhat. Nhung vua den noi, ho ra thiet
quan Iuat cho dan chung Viet Nam: gioi nghiem, cam bao chi,
hoi hop, cam mang khi gioi v.v...
Ngay 22 thang 9, quan Anh chiem Kham Lon, tha 5.000
tu binh Phap do Nhat giam truoc do, Iay khi gioi Nhat giao cho
Pha p va giu p ho chie m giu mo i vi tri hie m ye u ta i Sa i Go n
(be n ta u, kho ha ng, xuo ng do ng ta u...)
Nga y 23 tha ng 9, vo i su giu p su c cu a qua n Anh, qua n
Phap chiem So canh sat Trung Uong, Kho bac, toa Thi Chanh
Sa i Go n, tru so U y ban Nha n da n Nam bo
37
. Ch trong va i
37 1hay |he y ban Hanh chanh Nam bo
62 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
ngay, quan Phap kiem soat ca Sai Gon.
Truoc tnh the do, Uy ban Nhan dan Nam bo voi chu tich
Ia ba c s Pha m Ngo c Tha ch (tha nh Ia p va o nga y 1 tha ng 9,
thay the Uy ban Hanh chinh ra mat nhan dan nga y 25 tha ng
8 (tr 259) voi chu tich Ia Tran Van Giau) phai rut ve Ben Tre,
ra Ie nh cho da n qua n pha hoa i, ca t du t mo i ca u pha , duo ng
xa... Cuoc khang chien mien Nam bat dau. Chinh phu Ho Chi
Minh phai vao Nam cac doi quan do cac tuong ch huy Hoang
nh Ro ng, a m Minh Vie n va sau do Nguye n Bnh. Ta t ca
cac tuong nay deu hy sinh tai mien Nam.
Viec doi pho voi quan Tuong
Tai mien Bac, 200.000 quan Tuong tu Van Nam keo den,
do tuong Lu Han dieu khien va mot don vi khac tu Quang tay
keo vao, do tuong Tieu Van ch huy. Theo Ienh Tuong, nhiem
vu cua ho Ia hop suc diet Cong cam Ho : tieu diet cong san
va bat giu Ho Chi Minh, dong thoi Iap mot chinh phu Iam thoi
Ia m bu nhn cho Trung Hoa Quo c Da n da ng. Nhung giu a Lu
Ha n va Tie u Va n co su tranh cha p nga m nga m. Tie u Va n Ia
nguoi cua Truong Phat khue, tu nhung nam 1910, 1911 ca hai
da tranh da u thu c hie n mu c tie u Hoa qua n (tu Qua ng Ta y)
nha p Vie t cung nhu Iap mot chinh phu Viet gom nhung nguoi
quoc gia dong nhat. Nhung ho khong duoc Tuong Gioi Thach
tin cay, Tuong gui them doan quan Van Nam voi Lu Han. Mat
khac, Lu Han Iai nghi ngo Tuong tong mnh di ra xa vung Van
Nam de gia nh Ia y quye n kie m soa t vu ng na y thay cha n Lu
Ha n va do ng chi cu a Lu Ha n Ia Long Va n (tr.269). To m Ia i,
trong hang ngu Ianh dao TQ co day day mau thuan. Viet Quoc
va Viet Cach cung nhu the. Mot ben th duoc Lu Han va Tuong
o Trung Khanh bao tro. Mot ben th nho va Truong Phat Khue
vo i Tie u Va n. Chinh v Ii do na y ma nhu ng nguo i Vie t Nam
thuoc cac dang phai quoc gia da hanh dong phan tan va cham
tre so voi tnh the. Ho da de cho Viet Minh tu do chiem da so
cac tnh, tru vai noi nhu Lao Cai, Yen Bai, Ngha Io, Viet Tr,
HOANG KHOA KHOI 63
Phu Tho, Vnh Yen, Hai Ninh v.v... (tr.266) tai cac noi nay nho
quan Tuong Iam hau thuan, ho Iap duoc nhung co quan tuyen
truye n (cho ng co ng sa n).
ANG CONG SAN VIET NAM CONG KHAI
GIAI TAN VA B MAT TIEP TUC HOAT ONG
Du chia re, cac Ianh tu TQ va nhung nguoi quoc gia Viet
Nam khong ngung Iam ap Iuc doi voi chinh phu Ho Chi Minh.
Ho do i pha i co nhu ng da i die n cu a Vie t Quo c va Vie t Ca ch
trong chinh phu va trong Quo c ho i. Ho do i Vie t Minh pha i
thay doi mot cach co ban thai do doi voi quan doi Trung Hoa
va doi voi cac dang quoc gia. Tnh hnh cuc ky cang sthang,
da co va i noi xa y ra du ng do giu a nguo i quo c gia va nguo i
co ng sa n.
e doi pho voi tnh trang nguy nan nay, Ho Chi Minh ap
du ng chinh sa ch da n hoa , thi du o ng ra Ie nh cho qua n Vie t
Minh tai Chem phai tra Iai so khi gioi ma ho vua tuoc duoc cua
mot trung doi quan Lu Han (tr.270). Viec thu hai Ia ong nhan
danh doa n ket quoc gia tuye n bo gia i ta n da ng Co ng Sa n
Viet Nam nham tran an Trung Quoc. Nhung trong bi mat, da ng
van ton ta i, van b mat hoa t dong (tr.267). HVH duo c giao
nhiem vu vao khu Bon (IV) giai thich dieu nay cho cac dang
bo biet.
Nga y 19 tha ng 11 na m 1915, nha n danh Truong Pha t
Khue, dai bieu Tieu Van mo hoi nghi hoa giai voi su tham
gia cua dai bieu tat ca cac dang phai: Viet Minh, Viet Cach,
Viet Quoc. Ba dang nay dong y thanh Iap mot chinh phu Lien
hie p quo c gia. Ca c quye t dinh kha c cu ng duo c thi ha nh nhu
khong dung vu khi de giai quyet cac van de bat dong, khong
cong kich nhau tren bao chi. Va cuoi cung Ia quyet dinh thanh
Ia p mo t do i qua n va o Nam kha ng chie n. HVH ma mai Co
nhien ca doi quan ay deu la nguo i (cu a) Viet Minh . (tr.267)
64 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Con mot van de khac chua giai quyet do Ia ngay bau cu
Quoc hoi. Viet Minh de nghi giu nguyen ngay da dinh truoc Ia
23 thang 12 nam 15. Viet Cach, Viet Quoc doi hoan Iay Ii do
chuan bi khong kip. Viet Minh dinh vao ngay 6 thang 1 nam
1916, Viet Cach, Viet Quoc van Iay co chuan bi khong kip, doi
phai danh cho cac dang ho 20 va 50 ghe. Viet Minh dong y va
cuoc bau Quoc hoi dien ra dung ngay 6 thang 1 nam 16.
Sau bau cu Quoc hoi, Tieu Van Iai de nghi thanh Iap mot
chinh phu mo i vo i chu tich Ia Ho Chi Minh, pho chu tich Ia
Nguye n Ha i Tha n. Vie t Minh se na m 1 bo , Vie t Ca ch, Vie t
Quoc cung giu 1 bo. Hai bo quan trong Ia Ngoai giao va Noi
vu se giao cho cac nhan s doc Iap va khong dang phai.
Ngay 2 thang 3 nam 1916 Quoc hoi hop k thu nhat, voi
cac dai bieu Viet Minh cung nhu 70 dai bieu cua Viet Cach va
Viet Quoc, ch dinh chinh phu moi goi Ia Chnh phu Lie n hie p
Kha ng chien.
Thanh phan ch|nh phu.
Chu tich: Ho Chi Minh
Pho Chu tich: Nguyen Hai Than
Ngoa i giao: Nguye n Tuo ng Tam
Kinh te: Chu Ba Phuong
Y te: Truong nh Tri
Giao duc: ang Thai Mai
Tai Chinh: Le Van Hien
Tu Phap: Vu nh Hoe
Giao thong Cong chanh: Tran ang Khoa
Noi vu: Huynh Thuc Khang
Quo c pho ng: Phan Anh
Bo truong khong bo: Bo Xuan Luat
Ban Co van.
Chu tich: Vnh Thuy ( cuu hoang Bao ai)
HOANG KHOA KHOI 65
Uy ban khang chien: 9 uy vien.
Chu tich: Vo Nguyen Giap
Pho Chu tich: Vu Hong Khanh
Ban thuong truc Quoc hoi:
Nguye n Va n To
V sao ke hoa ch die t Co ng cam Ho cu a Tuo ng Gio i
Tha ch tha t ba i? HVH gia i thich nguye n nha n thu nha t Ia do
chuyen chia re giua cac phe quoc gia nguoi Viet va giua cac
tuo ng Ia nh Trung Quo c, the m va o do ca c nguo i ca m da u TQ
nhu Tieu Van, Truong Phat Khue Iai co cam tnh voi Ho Chi
Minh. Nguye n nha n thu hai va cu ng Ia nguye n nha n chinh:
Vie t Minh duo c toa n the nha n da n u ng ho . Qua n Tuo ng
biet rang neu ho tm cach tieu diet Viet Minh ho se gap kho
khan v Viet Minh se van dong vuo n khong nha trong Co n
neu bat Ho Chi Minh ho cung se gay han thu, bat man, dan se
no i da y, ha u qua kho Iuo ng. Nhu ng thu Inh TQ na y so bi
Tuo ng Gio i Tha ch do toi va o dau, cho la bat lu c va tru ng tri
(tr.270)
oi pho vi ngi Phap:
Theo HVH, duo ng huo ng chinh trong vie c do i pho vo i
nguo i Pha p da duo c Ho Chi Minh qui dinh tu ho i nghi Ta n
Trao. Nhung bien co xay ra sau do chung minh nhung du kien
cu a Ho Chi Minh Ia hoa n toa n du ng (tr.272). Nguo i Pha p
trong khoi ong Minh nen khi ong Minh thang tran, ho tro
Iai Viet Nam. Nguoi Viet Nam phai thuong Iuong voi ho.
Nho nguoi M dan xep voi Tuong, Tuong va nguoi Phap
ki Hiep dinh ngay 28/2/1916, Tuong nhn nhan quyen bao ho
ong Duong cua nguoi Phap. Bu Iai, Phap ban Iai duong sat
Van Nam, tra ve cho TQ vung Quang Chau Loan, cac to gioi o
Thuo ng Ha i, Ha n Kha u, Qua ng Cha u, v.v... Va qua n Tuo ng
66 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
cung rut khoi Viet Nam truoc ngay 31/3/1916
38
. Trong vu dan
xep nay, nguoi M muon Tuong tap trung Iuc Iuong vao viec
danh cong san Trung Quoc tai Trung Quoc.
NGI PHAP PHAN BOI HIEP NH CONG NHAN
NC VIET NAM DAN CHU CONG HOA
Mo t tua n Ie sau hie p dinh Hoa-Pha p, Ho Chi Minh ho i
kie n tuo ng Sainteny, da i die n nuo c Pha p, ta i Ha No i va do i
be n ki Hie p uo c nga y 6 tha ng 3 na m 1916: nuo c Pha p co ng
nhan nuoc Viet Nam Dan chu Cong hoa, tu do trong Lien Hiep
Pha p, Viet Nam se co
Chnh phu , Nghi vien, Quan doi va Ta i chnh rieng. Quan
Pha p se the quan Tuo ng va o Viet Nam gia i gio i quan Nhat o
mien Bac. Hai be n Vie t Pha p ngung su ng o mien Nam ta o
khong kh thuan lo i de mo tiep cuoc da m pha n gia i quyet van
de ngoa i giao cu a nuo c Viet Nam Dan chu Cong hoa va van
de quyen lo i kinh te va van hoa cu a Pha p o Viet Nam. Viec
thong nhat Nam Bac se do toa n dan quyet dinh. Ba n phu lu c
Hie p dinh co n no i ro so qua n Pha p dua va o thay the qua n
Tuo ng la mot va n nam nghn nguo i (lu c na y quan Pha p khong
co nguo i Viet ma ch co nguo i A u-Phi) va ch duo c do ng o mot
so noi do ta ch dinh (...) muo i tha ng sau khi k ket, quan Pha p
pha i dan dan ru t het kho i Viet Nam noi trong nam nam .(tr.173-
171)
39
Ki xong Hie p dinh so bo , Ho Chi Minh ga p o do c
dArgenIieu, Cao Uy Phap tai vinh Ha Long va cung thoa thuan:
38 1ren |huc |e. quan 1uong chl hoan |oan ru| khol da| VN vao |hang 5/
1946.
39 1al Dal hol 1an 1rao Ho Chr Mlnh cung da nhac den |hol han 5 nam
nay.
HOANG KHOA KHOI 67
hai be n se cu da i bie u ba n ba c va chua n bi cho vie c ki ke t
chinh thuc tai Paris.
Ngay 16 thang 1 nam 1916, mot phai doan dai bieu Quoc
Hoi do Pham Van ong dan dau roi Viet Nam sang Phap du
ho i nghi lontainebIeau.
Nga y 30 tha ng 5, Ho Chi Minh cu ng sang Pha p nhung
voi tu cach thuong khach cua chinh phu Phap.
Ho i nghi lontainebIeau khai ma c nga y 6 tha ng 7 na m
1916 nhung hoan toan be tac sau do. e cuu van chut hi vong
thoa thuan, ngay 11 thang 9 nam 1916
40
, Ho Chi Minh ki voi
Marius Moutet, Bo truo ng Bo thuo c dia Pha p mo t Ta m uo c
(modus vivendi) qui dinh ra ng do i be n se mo Ia i Ho i nghi
lontainebIeau va o tha ng gie ng na m 1917. (tr.277)
Trong Iu c Ho i nghi lontainebIeau dang die n ra o Pha p
th ta i Vie t Nam, Cao uy dArgenIieu don phuong tuye n bo
thanh Iap mot nuoc Cong hoa Nam k doc Iap voi mot chinh
phu rie ng.
Nguo i Pha p ngang nhie n xe hie p dinh nga y 6 tha ng 3
nam 1916: vao ngay 20 thang 11, quan Phap tan cong cac tnh
mien Bac (Mong Cai, Tien Yen, Lang Son). Ngay 21 thang 11
ho gay han o Hai Phong. Ngay 18 thang 12 ho chiem Bo Tai
chinh va Bo Giao tho ng. Cu ng mo t Iu c, tuo ng MorIie re, ch
huy quan doi Phap dua toi hau thu doi cong an Viet Minh va tu
ve quan phai ha vu khi. HVH ket Iuan: Tnh the da den lu c ta
pha i kha ng chien that su .
Viet Minh de Iai mot trung doan bao ve thu do Ha Noi.
Ca c ca n bo trung va cao ca p cu ng Ho Chi Minh ru t ve Vie t
Bac. HVH duoc phai ve khu IV voi tu cach Bi thu Khu dang
uy , kie m Chu nhie m Vie t Minh va a i die n chinh phu trung
uong khu IV.
Trong chuong nay, HVH them mot Ioi ban cuoi cung kha
4O Cho nay HVH hoan |oan |ranh ne khong nol den nol dung cua 1am uoc.
|rong do |oan nhung dleu khoan dam bao quyen lol van hoa va klnh |e lhap o Vle|
Nam.
68 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Ia Iung va mau thuan voi nhung dieu ong da noi o tren:
Ta van biet Pha p k vo i ta nhu vay, mu c dch la cot de
dua quan va o, roi sau se tu ng buo c du ng vu lu c mo rong a nh
huo ng tien to i lat do chnh quyen cu a ta, tro la i thong tri toa n
coi o ng Duong. Nhung ta van k nhu va y de cho hai muoi
va n quan Tuo ng ru t kho i mien Bac, dong tho i cung de co hoa n
ca nh chuan bi lu c luo ng kha ng chien chong Pha p mo t khi
chu ng khong thi ha nh du ng hiep dinh da k ket. (tr271)
Cho nay HVH dua ra Ioi giai thich chinh thuc cua ang.
ang tiec Ia ong khong so sanh Iuc Iuong Viet Minh va Phap
truoc va sau khi ki ket hiep dinh de bien minh cho Ii do de co
hoa n ca nh chuan bi lu c luo ng. Cu ng nhu trong vie c ru t Iui
cua quan Tuong, ai cung biet rang su rut Iui nay Ia do hiep uoc
Trung Pha p ki ke t nga y 28 tha ng 2 na m 1916 ngha Ia mo t
tuan Ie truoc hiep dinh mong 6 thang 3 nam 1916 giua Ho Chi
Minh va Sainteny.
Y do cu a nguo i Pha p ra t ro ra ng, ke tu Io i tuye n bo
ngay 21 thang 3 nam 1915 cua De GauIIe voi y muon tro Iai
o ng Duong (tr.272) de n nhu ng thu doa n ho du ng trong Ho i
nghi lontainebIeau, tu that bai cua Hoi nghi a Lat den viec
Cao uy Phap dArgenIieu thanh Iap nuoc va chinh phu Nam k
tu tri, ho van Iuon Iuon theo duoi cung mot chinh sach: tranh
thu tho i gian, cu ng co Iu c Iuo ng qua n su de ta i chie m o ng
Duong. HVH y thuc duoc dieu do va noi ra. Ong con di xa hon
nua khi viet rang:
Nhu vay, viec quan Tuo ng va o tiep qua n mien Bac Viet
Nam ch la viec nhat tho i ma ta can pha i chiu du ng va khon
khe o doi pho nhat tho i, chu doi tuo ng pha i doi pho lau da i o
Viet Nam cung nhu o ong Duong la quan Pha p
41
. (tr.272)
41 Xln luu y: HVH da khong lr luan nhu vay khl nol ve hlep drnh mong 6
|hang 3 nam 1946 da cho phep quan lhap |ro lal Vle| Nam
HOANG KHOA KHOI 69
Nhu ng nguo i Iinh Tuo ng cuo i cu ng ru t kho i Vie t Nam
vao thang 5 nam 1916. Mot so thu Inh Viet Quoc va Viet Cach
tron theo ho. Mot so dau hang Viet Minh, ta va n de ye n, sau
hiep dinh Gio-ne vo (...) mot so trong bo n na y da di theo quan
Pha p va o mien Nam (tr.269).
Nha n Ia nh tra ch nhie m khu IV, HVH da du ng he t su c
mnh to chu c kha ng chie n. Va o tha ng 3 na m 1918, ca c do ng
chi o Tha i Lan de nghi o ng sang be n a y co ng ta c. a ng cu
HVH tro Ia i Tha i Lan nhung Ia n na y o ng ch o mo t na m (tu
1918 den 1919) va giu nhung chuc vu that quan trong. Ve mat
ang ong vua Ia
a i dien Trung uong da ng, co tra ch nhiem ch da o cong
ta c van dong Viet kieu o Tha i Lan cung nhu cong ta c cu a ca n
bo dang hoa t dong ve mat doi ngoa i o Tha i Lan o An o, Mien
ien, Tiep Khac va o Pha p. Ve mat chinh quyen ong Ia ac
pha i vien chnh phu Viet Nam Dan chu Cong hoa o ha i ngoa i
(tr.282)
Thay v the cho Phai vien Chinh phu tai Thai truoc do Ia
Nguyen uc Qu, HVH giu nguyen vai tro chinh thuc cua Qu
va ch da o mo i hoa t do ng trong bo ng to i: o ng de nghi - vo i
a c uy Tha i va trong nuo c - Ia p ra Ban ca n su Trung Uong
lanh da o toa n dien ca c mat cong ta c pha i tien ha nh tren dia
ban Thai Lan. HVH Ia Bi thu va Qu Ia Pho Bi thu. (tr.296)
Tnh hnh mo i, cong ta c mo i Tnh hnh moi doi hoi HVH
phai giai quyet nhung van de moi nhu: chnh don cac to chuc
Viet Kieu tai Thai Lan, to chuc Iai hoat dong cua Co quan Phai
doa n chinh phu o Bangkok
42
va Rangoon, to chu c giu p do
cach mang Viet Nam dang chien dau o mat tran Cao Mien va
Lao .
42 Chrnh phu 1hal luc do chua cong nhan nuoc Vle| Nam Dan chu cong hoa
cua Ho Chr Mlnh nhung cho phep mo van phong dal dlen.
70 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
TREN AT THAI MOT LAN NA
Chuong 5 cua hoi ki noi ve nhung cong tac moi nay. Thai
Lan na m 1918 kho ng co n Ia xu Xie m cu a na m 1930. a ng
co ng sa n Tha i da Io t xa c va ba t da u thi ha nh khu c ngoa c tu
nam 1938: Ca ch ma ng Tha i se la cong trnh cu a chnh nhan
dan Tha i (tr.283). Kho ng co n ngoa i kie u hoa t do ng trong to
chuc cua nguoi Thai, khong con mo ho, Ian Ion trong cac vai
tro nua. Nguoi Viet ch co the hoat dong trong nhung to chuc
cua nguoi Viet. o Ia dieu tu nhien, boi v tu khi Viet Minh ra
doi, nam 1911, Viet kieu tai Thai da chuyen huong hoat dong
cach mang ve Viet Nam.
Nam 1918, khi HVH tro Iai Thai, so dan Viet kieu da tang
Ien gan gap doi. Tu gan 50.000 Ien khoang 100.000, da so tu
Lao tan cu sang. Trong hai nam 1916 va 1917, chinh phu (Thai)
Pri Di kha tu do va that su co thien cam voi cach mang Viet
Nam. Khong nhung ho chap nhan su co mat cua nguoi di cu
va nguoi chien s Viet Nam tren dat Thai, ma ho con cung cap
Iuong thuc va giup ca vu khi nua. Nho vay, nguoi Viet da gui
chi do i Tran Phu ve tham gia kha ng chie n Nam bo na m
1916 va hai doan Cuu Long 1 va Cuu Long 2 nam 1917 mang
vu khi ve nuo c. Ngay tu da u cuo c kha ng chie n cho ng Pha p,
ha ng nga n thanh nie n Vie t kieu da xung phong to ng qua n,
sang La o va Cam-pu-chia giu p nhan dan hai dan toc ba n da nh
Pha p. (tr.287) ia ban Thai Lan da tro thanh hau phuong cua
mat tran mien Tay O nhieu tnh giap bien gioi Lao va Cam-
pu-chia co co so huan luyen quan doi, sa n xuat va su a chua
vu kh cho mat tran (tr.287). Chinh phu Thai con giup nguoi
di cu Vie t co ng a n vie c Ia m va giao da t de ho ca y ca y sinh
song. Ca mot khu dat that Ion duoc nguoi Viet dung cat nha va
Ia m vuo n rau tra i. Da n chu ng da t te n Ia No ng truo ng Vie t
Nam .
HOANG KHOA KHOI 71
Trong nhu ng na m na y, ca c die u kie n vo cu ng thua n Io i
de n no i nhie u nguo i Vie t que n ha n mnh dang so ng tre n xu
nguoi. Trong sinh hoat cung nhu cach cu xu, nguoi Viet khong
ton trong phong tuc tap quan nguoi ban xu, khong giu gn Ie
Ioi ma moi ngoai kieu phai nen co. Thi du nhu nguoi ta thay
bo doi Viet Minh mang vu khi, di Iai tu nhien ngoai pho, co do
sao vang bay phat phoi truoc nhung ngoi nha cua nguoi Viet.
Khi Tran Van Giau sang Thai Lan, co ca bo doi Viet kieu dan
sung dung chao. Mot cuoc Ie hoi co ruoc duoc ram ro duoc du
dinh to chuc nhan k niem ngay Tong khoi ngha 19 thang 8.
Tom Iai nguo i ta hanh dien va pho truong lo lieu rang mnh la
nhung nguo i la m ca ch ma ng (...) Nhung pho truong lo lieu
na y kho ng thch ho p, thoa da ng vo i vi the cu a nguo i ngoa i
kieu. (...) pha i de p ngay ca c ha nh dong pho truong lo lieu!
(tr.291)
Khi moi toi, HVH nhan thay rang chinh phu Phi Bun (Ien
na m chinh quye n sau cuo c da o cha nh) ra t hu u khuynh. Ba o
chi Thai Lan vua khoi dau mot chien dich chong doi Viet Kieu,
nhu vu khong nguoi Viet vi pham an ninh trat tu, dot nha cuop
cu a v.v... ro ra ng ho dang chua n bi du Iua n cho cuo c da n a p
Vie t kie u. (tr.286) a de n Iu c pha i a p du ng mo t chie n Iuo c
mo i.
HVH trieu tap mot hoi nghi nhom hop trong 3 ngay 15,
16, 17 thang 8 nam 1918. Hoi nghi mo rong cho tat ca can bo
ang va cac dai bieu Chi hoi Viet kieu yeu nuoc dia phuong.
Quyet dinh thay doi duoc danh dau bang nhung bien phap: bo
Nong truo ng Viet Nam, huy bo cuoc ruoc duoc, cam ra pho
voi dong phuc va vu khi, khong treo co Viet o ngoai cua, tranh
moi bieu Io co tinh cach pho truong khieu khich doi voi dan
ban xu, chuan bi dieu kien de chuyen huong sang hoat dong
bat hop phap khi can thiet. Muc dich duy nhat phai dat Ia tranh
thu cho duo c ca m tnh sau sac cu a nhan dan Tha i Lan (...) cho
nhan dan ban hieu ro chnh ngha cua cuoc khang chien (chong
Phap) ta i Viet Nam. (tr.290-291)
72 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
LAO VA CAMPUCHIA ANG MC TIEN HOA
THAP HN VIET NAM...
La nh co ng ta c giu p do ca ch ma ng La o va Campuchia,
HVH phai chu y den van de Ii thuyet. Va day Ia phan duy nhat
cua quyen hoi ki noi ve Ii thuyet. HVH viet:
Nhn bao quat, ta thay rang Lao Mien dang o mu c tien
hoa tha p hon Viet Nam. Boi vay, cach mang Lao Mien khong
the Ia cach mang xa hoi hay cach mang tan dan chu, ma ch Ia
cach mang dan toc giai phong. Cach mang Viet Nam cung Ia
ca ch ma ng da n to c gia i pho ng, nhung v tnh hnh kinh te ,
chinh tri va xa hoi cua Viet Nam da cao hon , nen khau hieu
cach mang Viet Nam Ia doc Iap va dan chu di doi. Con khau
hieu Lao Mien th ch doc lap la doc lap. e thu c hie n mu c
dich do c Ia p, La o Mie n pha i doa n ke t toa n da n, kho ng pha n
biet phong kien hay tu ban, khong phan biet giau ngheo, khong
phan biet nguoi co tu tuong cap tien hay chua co tu tuong cap
tien, mien Ia that Iong danh Phap gianh doc Iap Ia phai gan bo
nhau Iai thanh mot khoi thong nhat, cung nhau khang chien.
(...) Chu ng ta pha i biet rang, mac du ca ch ma ng La o
Mien co n thap ke m, co n non, nhung da la ca ch ma ng, th du
muon hay khong muon, thu c su cung la du ng ve mat tran dan
chu the gio i.Trong giai doa n hien tho i, mien cuong dua khau
hie u da n chu ra la co ha i cho su doa n ket da n to c cu a La o
Mien, co lo i cho dich. (tr.311-312)
HVH cho bie t Ii Iua n pha n tich na y cu a o ng trong ba n
e cuong cong ta c La o, Mien duo c dua ra tha o Iua n trong
hoi nghi mo rong, va duoc anh em nhat tri tan thanh. e cuong
nay duoc coi nhu tai Iieu ve duong Ioi tranh dau cua hai dang
cong san Lao va Mien.
Kha i nie m cu a HVH ve mo t cuo c ca ch ma ng qua ca c
giai doa n Ia khai niem tieu bieu cho Iap truong cua StaIine.
HOANG KHOA KHOI 73
Khac voi Le Duan hoac Truong Chinh thuong sua doi Ii thuyet
Iam sao cho thich ung voi tien trnh cua thuc te, HVH van Ia
de tu sat da va het muc trung thanh cua mon phai StaIine vao
nhu ng na m 1930. Nhung it ra o ng co can da m giu vu ng va
chap nhan hau qua y kien cua mnh.
Ve cong tac chnh don Iai cac hoat dong ngoai giao cua
Co quan Pha i doa n chinh phu ta i ha i ngoa i, HVH pha i gia i
quyet mot so van de te nhi:
Khieu nai ve nhung nguoi trach nhiem trong Co quan
Phai doan Viet Nam tai Bangkok.
e tra Io i ca c do ng chi than phie n ve su pho ng tu ng
trong sinh hoa t va ha nh dong cu a Pha i doa n HVH giai thich:
Truo c kia, ca ch ma ng chua na m chnh quye n, ta t ca ca c
anh em ca n bo deu an o kham kho nhu nhau. Nga y nay chu ng
ta gia nh duo c chnh quyen Nha nuo c, nhung nguo i do ng vai
da i dien Nha nuo c pha i co ca i be the trang tro ng. Chu ng ta
u ng ho ca c dong ch da i dien Nha nuo c khong pha i la v ca
nhan ca c dong ch do , ma la v lo i ch dan toc, v lo i ch ca ch
ma ng. (tr.295)
oi voi ong, cuoc song phong tung cua cac vi dai dien
Nha nuoc ma cac dai bieu hoi nghi than phien Ia van de ung
xu ca nhan chu khong phai van de chinh tri. Neu co dong chi
pha m sai Ia m th ta pha i nghie m khac phe bnh xa y du ng.
Nhung khong nen lan lon viec phe bnh ca nhan vo i viec u ng
ho hoa t dong cu a mot co quan da i dien Nha nuo c. ( tr.295)
Truong hop Le Hy va Tran Ngoc Danh.
Tran Ngoc Danh Ia em ruot Tran Phu (cuu tong bi thu dau
tien cua dang CSVN) tu tuoi thanh nien, Danh da vao dang va
da tung du hoc tai truong dai hoc ong Phuong, Mac-tu-khoa.
Nam 1916, Danh duoc chinh phu Ho Chi Minh bo nhiem Iam
74 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
truong phai doan ai dien nuoc Viet Nam Dan chu cong hoa
ta i Pha p. Le Hy Iu c truo c hoa t do ng o Nam bo , khi kha ng
chien bung no, Hy duoc phai sang Thai Lan phu trach Thong
tan xa Viet Nam o Co quan Phai doan chinh phu. Theo Hoan,
hai nguoi ta khuynh nay co toi am muu chong Ho Chi Minh
va chinh phu
mot nguo i o Pha p, mot nguo i o Tha i Lan, b mat trao doi
vo i nhau nhung tu tuo ng hoa i nghi, chong a ng. Trong khi Le
Hy o Bang coc chuan bi di th Tran Ngo c Danh o Pa ri tu y
tuyen bo gia i ta n co quan a i dien Chnh phu Viet Nam Dan
chu Cong hoa o Pha p va do i sang Tiep (tr.299)
Tai Prague, Tran Ngoc Danh duo c Trung uong da ng CS
Pha p gio i thieu qua Tiep hnh nhu de lap mot co quan da i dien
Chnh phu o da y. uong cu c Tie p da cho mo t ca i nha da ng
hoa ng va co du tien nghi. Vo anh Danh la Tha i Thi Lien hien
dang ho c truo ng am nha c Tiep. (tr.319)
Tran Ngoc Danh va Le Hy gap nhau o Tiep, ho tm cach
tuyen truyen Iung Iac cac can bo cong tac tai Tiep cung nhu
ho c sinh Thanh nie n mie n Nam, o ng Danh co n vie t thu cho
mot so can bo ch trich Ho Chi Minh va ang. Nhung ch trich
cu a hai ke cho ng do i nay Ia g?
Sau Ca ch ma ng tha ng Ta m, a ng kho ng thu tie u giai
cap tu sa n va dia chu , khong tuyen bo la m ca ch ma ng xa hoi
chu ngha, ma la i gan gui vo i ca c nuo c nhu An o, Mien ien,
Pa-ki-xtan va In-do -ne -xia la nhung nuo c tu ba n, th anh ta
cho la a ng huu khuynh. Anh ta da viet thu cho mot so da ng
vie n no i duo ng loi cu a Ho chu tich va Trung uong a ng la
kho ng du ng (tr.319).
HOANG KHOA KHOI 75
LIEN XO V AI! V AI!
oi voi HVH, nguyen nhan su sai Iac nghiem trong cua
Tran Ngoc Danh va Le Hy Ia do ho ho c l lua n nhie u, nhung
tieu hoa khong tot v khong co thu c te.
Cuo i na m 1919, duo c ch dinh sang Ba c Kinh ho p Ho i
nghi Cong oan A - Uc voi tu cach dai bieu Cong doan Viet
Nam, HVH ghe Tiep Khac va gap go noi chuyen voi TNDanh
va Le Hy.
Ong khien trach ho vo k Iuat va khuyen ho tro ve Viet
Nam. Hy im Iang nhung Danh th tra Ioi phai o Iai Prague chua
be nh. HVH hieu y la Danh v co su gio i thie u cu a Trung
Uong a ng Pha p, duo c a ng Tiep doi dai dac biet, nen muon
o la i Tiep chu khong muon ve nuo c (tr.321)
oc den doan nay, nhung Viet kieu tai Phap da tung biet
ong Tran Ngoc Danh Ia Truong phai doan dai dien Viet Nam o
Paris thoi ay, deu rat ngac nhien. Boi v vao giai doan do, ai Iai
khong biet rang ong Danh, it nhat ve mat chinh thuc, Ia nguoi
ung ho vo dieu kien duong Ioi chinh tri cua Ho Chi Minh? Con
ai khac hon Tran Ngoc Danh, da cho in tap sach tuyen truyen
ve Ho Chi Minh vao thang 5 nam 1917
43
? Trong do, ong Danh
dac biet nhan manh hai Ioi tuyen bo cua Ho Chi Minh: Ioi thu
nha t da ng tre n to JournaI de Gene ve (Tin Gio neo): Nhung
ba n be cu a chu ng toi khong can pha i lo nga i la chu ngha ma c
xt se du nhap va o dat nuo c chu ng toi: Io i tuye n bo thu hai
dang trong bao Le Pays, chu tich Ho Chi Minh tran an moi
nguo i nhu sau: nhung l thuyet ma c xt kho ng the a p du ng
duo c o nuo c chu ng to i. Trong nhung nam 1916-1917, v nhung
nguo i e Tu die u ha nh ban a i die n Trung Uong co ng binh
Viet Nam tai Phap khong dong y voi chinh sach Ho Chi Minh,
Tran Ngoc Danh, nhan danh dai bieu chinh phu, da chong doi
43 Xln xem |ap Ho Chu 1rch do lhal doan dal dlen chrnh phu VNDCCH
an hanh |al larlc. |hang 5 nam 1947
76 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
ho mot cach du doi, ong da vu cao ho Ia ngoan co , chia re
v.v... Nhu va y Ia m sao co the tin duo c va o tho i k a y, Tra n
Ngoc Danh khong dong y voi Ho Chi Minh va ang?
Tu Prague, HVH di Ba c Kinh du Ho i nghi co ng doa n
(nhung ho i nghi da ho p xong v o ng de n qua tre ) o da y o ng
gap Ho Chi Minh, nhung Ho Chi Minh phai sang TQ gap Mao
Tra ch o ng.
Ho Chi Minh de nghi HVH o Iai Trung Quoc voi tu cach
dai dien cho ang va Chinh phu. Bac Ho giai thich cho ong
rang sau chien thang cu a Ca ch ma ng Trung Quoc, tro ng tam
hoa t dong doi ngoa i cu a chu ng ta bay gio khong o Tha i Lan
nua, ma pha i chuyen qua Trung Quoc (tr.327)
Tai day, HVH tham du (voi tu cach Ia mot Hoa kieu) Iop
huan Iuyen dac biet dao tao can bo ngoai giao de Iam ai su
(TQ) tai cac nuoc. uoc Bo ngoai giao TQ giup do, ong chon
mot toa nha Ion Iam su quan, truoc kia von Ia mot truong hoc
cua nguoi M. Tu dai bieu Chinh phu, ong tro thanh a i su
dac menh toa n quyen nuo c Viet Nam Dan chu cong hoa ta i TQ
va kiem luon a i su dac menh toa n quyen cu a Viet Nam ta i
Mong co va Trieu Tien. (tr.332)
Ong Ianh nhiem vu Iien he mat thiet voi cac nuoc Lien
Xo , ca c nuo c da n chu co ng hoa anh em kha c, A n o , Mie n
ie n, Pakistan v.v... Tha ng 5 na m 1950, o ng duo c chinh phu
pha i di du Ie k nie m Lao o ng Quo c te ta i Lie n Xo . HVH
xem die n binh Lie n Xo qua Co ng truo ng do va ghi Ia i ca m
tuong cua mnh nhu sau:
Truo c kia thuo ng nghe no i Lien Xo la To quoc cu a giai
cap vo sa n the gio i, la ngo n de n pha soi duo ng cho ca c dan
toc bi a p bu c tien len, th chuyen na y duo c that su chu ng kien
ro ra ng, ca ng la m cho lo ng tin tuo ng doi vo i tien do ca ch
ma ng the m vung chac. Nhung ca i duo c tro ng thay va duo c
hieu biet ve Lien Xo, co the hnh dung bang hai tieng V da i!
V da i! (tr.333-331)
HOANG KHOA KHOI 77
Nhung cam tnh cua ong doi voi Trung Quoc cung nong
nhiet phan khoi nhu the. Voi chuc vu ai su trong vong gan 8
nam (tu 1950 den 1957), ong co dip nhn thay, phe phan, hieu
biet va yeu men TQ.
S GIUP CC K TO LN CUA TRUNG QUOC
Trong chuong 6, HVH phan tich nhung Iien he giua Viet
Nam va Trung Quoc. ieu ong thoa man nhat Ia Su giu p do
cu c k to lo n cu a Trung Quoc doi voi Viet Nam
Giup do ch|nh tr[ va ngoai giao.
Trung Quoc Ia quoc gia dau tien, truoc ca Lien Xo, cong
nhan chinh phu Ho Chi Minh. Tai hoi nghi Geneve nam 1951,
TQ da hoa n toa n u ng ho lap truo ng cu a Pha i doa n Viet
Nam (
44
)Hiep dinh Gio neo la mot thang lo i to lo n cu a ca nh
ma ng Viet Nam, v co mien Bac vung ma nh la m co so , th mo i
day ma nh duo c cuoc dau tranh gia i pho ng mien Nam.
(...) Sau khi de quoc M ne m bom o mien Bac tu tha ng 8
nam 1964,TQ da day nen mot cao tra o mo i giu p VN chong M.
Chu ng ta co n nho ro ca nh tuo ng ha ng tram trie u nha n da n
ca c tnh cu a TQ da do ra duo ng pho bieu tnh u ng ho VN. Mao
Chu tich va Thu tuo ng Chu A n Lai dch than tham du cuoc mt
tinh cu a hon mo t trie u nguo i o Bac Kinh, va nghie m trang
tuyen bo: Su xam pha m cu a M doi vo i nuo c VNDCCH tu c la
su xam pha m doi vo i TQ. Nhan dan TQ se a p du ng mo i bien
pha p can thiet, tham ch khong tiec chiu du ng mot su hi sinh
dan toc lo n nhat, doc toa n lu c u ng ho nhan dan VN tien ha nh
den cu ng cuoc chien tranh chong M. (tr.310)
44 1heo van klen chrnh |huc cua dang CSVN.1Q da phan bol v |huc ep
lhal doan VN chru nhan nhung nhuong bo khong |uong xung vol luc luong quan
su cac phe lam chlen.
78 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Nhung vien tro quan su va kinh te.
Trong khoa ng tho i gian tu na m 1950 de n 1978, TQ da
vien tro cho VN 20 t M kim, chiem 11% tong so vien tro TQ
da nh cho ca c nuo c ngoa i quo c.
Trong tho i k kha ng chien chong Pha p tu nam 1950 den
nam 1954, TQ la nuo c duy nhat vie n tro (qua n su ) cho VN.
Toan bo vu kh, dan duoc va quan trang, quan dung cua quan
doi VN la do TQ tru c tiep cung cap theo du tru ha ng nam va
nhu cau cho ca c chien dich o Viet Nam.
Va trong cuoc chien tranh chong M:
phan lo n vu kh da n duo c va qua n trang, qua n du ng
cung do TQ cung cap, gom quan a o, thuoc men, y cu va nhieu
da i ba c, xe ta ng, thie t gia p, cao xa , te n lu a, ma y bay, ta u chie n,
cu ng ca c phu tu ng thay the va dau mo v.v... (tr.311)
Vien tro nay nham dap ung nhu cau cua hai trieu bo doi
Vie t Nam. Ngoa i ra, ne u mo t khi nha n da n mien Nam can
den TQ se sa n sa ng gu i qua n sang ke vai sa t ca nh cu ng
chien dau vo i nhan dan mien Nam (tr.339). Vien tro kinh te
cu ng cu c k Io n Iao. Ngay tu khi hoa bnh 1951: ... theo lo i
yeu cau cu a ba c Ho, TQ giu p khoi phu c la i duo ng sat tu Ha
Noi den ong ang da i khoa ng 200 km. Chnh Mao Chu tich
da ra lenh tha o go duo ng sat o ong Bo (tnh Son Ta y cu a
TQ) dem sang Iap rap cho VN. Va giup VN xay dung Iai nen
kinh te da bi tan pha v chien tranh.
Tu nam 1950, TQ giu p xay du ng 450 nha ma y: nha ma y
xay lu a, nha ma y duo ng, nha ma y giay, nha ma y pha t die n,
nha ma y hoa chat, nha ma y xa pho ng, nha ma y thuoc la , nha
ma y diem, nha ma y bo ng de n phch nuo c, nha ma y la m do su ,
HOANG KHOA KHOI 79
nha ma y pha n hoa ho c, nha ma y thuoc tru sa u, xuo ng do ng
tau, nha ma y gang the p Tha i Nguyen, thiet bi mo quang, he
thong vo tuyen dien, nong truo ng quoc doanh (...) va tiep tu c
la m la i duo ng sat tu Ha Noi den La o Cai, den Tha i Nguyen,
xay la i cau Ha m Rong... (tr.312)
Tu na m 1965, Iu c M bo bom mie n Ba c, TQ cu ng gu i
hang doan chuyen gia k thuat sang thao go thiet bi, may moc
cac co so cong nghiep dem den nhung noi an toan.
Tu nam 1965 den nam 1975 TQ gui sang VN hon 5 trieu
tan Iuong thuc, 300 trieu met vai, 30.000 o to, 600 tau thuy du
Ioai, hon 100 dau may va hon 1.000 toa xe Iua, gan 2 trieu tan
xa ng cu ng ca c thu ha ng tri gia ba y tra m trie u nha n da n te
(yuan).
a c bie t tu 1955 de n 1976, TQ giu p hon 600 trie u M
kim tie n ma t giu p cuo c chie n tranh gia i pho ng mie n Nam.
(tr.312)
Giup do bang co van, chuyen gia, nhan vien ki thuat.
Tu 1950 tro di, theo yeu cau cua Ho Chi Minh va tu dang
CS VN, TQ cu doan co van quan su va doan co van chinh tri
sang giup VN. Vi Quoc Thanh dan dau doan co van quan su
giu p VN xay du ng quan doi va pho bien kinh nghiem ta c
chie n Ngoa i vie c giu p To ng Qua n uy , co n co ca c to co va n ve
tham muu, chnh tri, hau can giu p ca c su doa n chu lu c 308,
312, 316, 304 va ca c binh chu ng kha c
Chinh nho vie n tro na y, qua n do i Vie t Nam duo c ta ng
cuong va thang tran ien Bien Phu, giai phong duoc phan nua
da t nuo c.
Nhiem vu doan co van chinh tri do La Quy Ba dan dau Ia
thuo ng do ng go p y kie n, co van ve chnh sa ch va co ng ta c
cu the cu a ca c nga nh (...) (tr.313) trong tat ca moi van de tu
80 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
ta i chinh, thue , nga n ha ng, giao tho ng va n ta i, co ng an, tnh
ba o v.v... Sau khi mie n Ba c hoa n toa n gia i pho ng, tu 1955,
oa n co van chnh tri mo i toa n bo ro i Vie t Nam ve nuo c
(tr.311).
Tu nam 1951 den 1978, khi hoa bnh duoc Iap Iai o Viet
Nam sau hoi nghi Gio neo, nhiem vu khan cap o mien Bac la
khoi phu c nen kinh te bi chien tranh ta n pha . oa n chuye n
gia k thuat TQ cua tat ca cac nganh do Phuong Nghi dan dau,
duoc Ian Iuot gui sang Viet Nam. Ho tro ve TQ vao nam 1978
khi doi ben TQ-VN xay ra chuyen bat hoa.
Nhu ng chuye n gia na y de u do TQ tra Iuong, VN cung
ca p Iuong thu c va cho o . Tu 1950 de n 1978, to ng so chuye n
gia TQ sang VN Ia 20.000 nguoi. 30.000 bo doi Trung Quoc
xay du ng 1.231 km duo ng o to.
Tu nam 1965 den 1970, khi M doi bom mien Bac, theo
Io i ye u ca u Ho Chi Minh va Trung uong a ng, TQ gu i hon
30.000 bo do i chuye n ve pho ng kho ng, co ng trnh , duo ng
sat va hau can. Nhung nguoi Iinh nay mang theo toa n bo vu
kh, trang bi, phuong tien, ma y mo c va vat lieu... Ho dap duoc
1.231 km duo ng o to , 476 km duo ng sat, xa y sa n bay Ye n
Ba i... Ngoa i vie c xa y du ng, ho co n ban roi ma y bay M va
giu p dan quan ba o ve duo ng giao thong tu Bac den Nam, so
ta n nguo i gia , tre con, da o ham ho pho ng kho ng, cu u chua
nguo i bi benh, bi thuong v.v... (tr.316)
TQ la hau phuong vung chac cua Viet Nam.
Ngoai nhung giup do ke tren, TQ that su Ia mot hau phuong
vung chac cua Viet Nam. Su co mat cua quan Iinh TQ da ngan
cha n duo c vie c qua n M do bo . TQ da giu p mie n Ba c da t
duo ng o ng da n da u da i 1.000 km. Va tu 1967, da mo mo t
duong bi mat ven bien cho tau cho hang vien tro den cac dao
ngoai khoi mien Trung de tu cac dao nay hang se chuyen vao
Nam. Ngoai ra TQ con danh hai hai cang o Hai Nam cho Viet
Nam Ia m tra m chuye n tie p va t tu va o Nam. Ho cu ng bo ra
HOANG KHOA KHOI 81
nhieu ngoai te mo duong qua Cam pu chia den tan mien Nam
de cho hang vien tro TQ nhu vu khi, dan duoc, Iuong thuc va
thuoc men den Mat tran giai phong mien Nam.
Ho da giup van chuyen mien phi hang hoa Lien Xo va
cac nuoc khac ve Viet Nam qua bien gioi TQ. Ho da giup huan
Iuyen phi cong, can bo dan su, quan su. Mot giup do that quan
trong khac nua Ia ho da cho VN su dung dat TQ Iam dia ban
hoat dong: Trong thoi k chong Phap, mot truong huan Iuyen
quan su da mo ra o Van Nam voi su giup do cua mot so huan
Iuyen vien TQ. Su doan tien phong 308 da truc tiep keo sang
TQ de nhan toan bo vu khi trang bi truoc khi ve nuoc tac chien
tai bien gioi.
Trong thoi k chong M, cac phi doan VN sang an nau tai
Va n Nam va duo c hua n Iuye n truo c khi ve VN hoa t do ng.
Nam 1972 khi ai phat thanh Tieng noi VN tai Ha Noi bi may
bay M nem bom, Iap tuc mot dai khac thay the, tiep tuc phat
thanh tu Van Nam.
Ta i Qua ng Ta y, thuo c vu ng Que La m, be nh vie n Nam
Khe Son co 600 giuong danh rieng cho benh nhan Viet Nam.
Trong vong 7 nam co hon 5000 can bo Viet Nam da duoc dieu
tri tai day. Sau do toan bo thiet bi cua benh vien da duoc giao
Ia i cho VN. Cu ng ta i vu ng Que La m na y, co truo ng da y con
em Iiet s va va hoc sinh mien Nam tap ket. Tom Iai, tinh than
giup do VN cua TQ Ia
Bo t an, bo t mac, bo t du ng, uu tien cung cap cho VN. (...)
Su that lich su 28 nam (tu 1950 den 1978) da chu ng to rang su
giu p do cu a TQ doi vo i VN la nhan to quoc te khong the thieu
duo c de nha n da n VN gia nh lay thang lo i trong cuo c ca ch
ma ng cung nhu trong viec kien thiet: (...) su thu c lich su trong
may nam qua (1978-1986) cung chu ng to rang kho ng co su
giu p do cu a TQ th VN da lam va o tnh tra ng het su c kho khan
be tac. (tr.318-319).
82 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Sau khi da nh mo t doa n da i no i ve vie n tro TQ, HVH
cung nhac den vien tro cua Lien Xo dac biet ve mat quan su,
vien tro nay da giu vai tro quan trong trong viec VN ban ha
may bay B.52 cua M . HVH khang dinh rang doi voi su giup
do nay cung nhu su giup do cua cac nuoc khac chu ng ta va n
pha i luon luon ghi nho va biet on. (tr.319)
a u na m 1950, sau khi Mao Tra ch o ng na m toa n
quye n ta i Trung Hoa Iu c dia, Ho Chi Minh bi ma t sang ga p
Mao va ban cha p ha nh Trung uong a ng CS TQ. o i be n
do ng y ve ca c die u kie n cu the giu p do cho ca ch ma ng Viet
Nam. Su giu p do do Ia vie c khai thong bien gio i (Chien
dich Bien gio i) nham tieu diet cac can cu Phap tai vung bien
gioi nay. Mao phai La Quy Ba huong dan mot phai doan sang
giup Ban chap hanh trung uong dang VN. Mao cung cu Tran
Canh, Ia mo t tuo ng gio i cu a TQ de n giu p VN to chu c Chie n
dich nay. HVH ke Iai chi tiet cua cuoc thao Iuan ve chien thuat
va chie n Iuo c giu a Tra n Canh va Ho Chi Minh (tr.350-351).
Thang Ioi cua Chien dich Bien gioi noi Iien hai nuoc va cung
Ia hoi chuong bao tu cho quan doi Phap.
ANG CSVN SE HOC TAP T TNG MAO CHU TCH
Theo HVH, su giup do cua TQ da gop phan rat Ion trong
viec nguoi Viet chien thang quan Phap cho nen trong ai hoi
Ia n thu hai cu a a ng Lao do ng VN (da ng CS o ng Duong)
nam 1951, trong dieu Ie moi cua ang Lao dong VN, co ghi
ro :
a ng Lao dong Viet Nam
45
la y ho c thuye t cu a Ma c, A ng
ghen, Le nin, Stalin va tu tuo ng Mao Tra ch ong ket ho p vo i
thu c te cu a ca ch ma ng Viet Nam la m nen tu tuo ng cu a da ng va
45 Dang lao dong VN |ro |hanh Dang CSVN
HOANG KHOA KHOI 83
kim ch nam cu a tat ca mo i ha nh do ng. (tr.357) Va trong
bu c dien a i hoi tha nh lap da ng Lao ong Viet Nam gu i da ng
Cong Sa n Trung Quoc co doa n no i a ng nguyen noi guong
anh dung a ng CSTQ, ho c tap tu tuo ng Mao tra ch ong, tu
tuo ng lanh da o nhan dan TQ va ca c dan toc A dong tren con
duo ng doc lap va tu chu (ba o Nhan Dan nga y 11/03/1951).
(...) Trong ba i viet gio i thieu quyen Kha ng chien nhat
dinh thang lo icu a Truo ng Chinh, l thuyet gia cu a a ng, ba o
Nhan Dan nga y 2 tha ng 1-1956 co viet: a ng co duo ng loi
chnh tri va duo ng loi quan su du ng dan, lay chu ngha Ma c-
Le va tu tuo ng Mao Tra ch ong la m nen ta ng.
Nhan k niem 10 nam chien thang ien Bien Phu , Tuo ng
Vo Nguyen Gia p viet: Tu nam 1950 tro di, sau ca ch ma ng TQ
thang lo i, quan doi va nhan dan ta ca ng co dieu kien ho c tap
nhung kinh nghie m quy ba u cu a Qua n gia i pho ng nha n da n
TQ, ho c tap tu tuo ng quan su Mao Tra ch ong. o la mot yeu
to quan tro ng giu p va o su truo ng tha nh nhanh cho ng cu a quan
do i ta, go p phan va o nhung thang lo i lie n tiep cu a qua n ta,
dac bie t la trong chien dich Thu o ng nam 1953 - 1954 va
trong chien dich ien Bien Phu v da i (trong ba o Nhan Dan
nga y 07/05/1964) (tr.358-359).
HVH ket Iuan:
iem qua mot va i ne t lo n nhu tren, chu ng ta thay nhung
ke sau na y chu truong xam luo c Cam-pu-chia, khong che La o
va chong TQ la da pha n bo i duo ng loi cu a Ho Chu tich, la
vong an boi ngha va truy la c den chu ng na o' (tr.359)
Trong chuong na y, HVH de ca p de n va n de su a sai ca i
ca ch ruo ng da t na m 1956. Theo o ng, sai Ia m kho ng de n tu
duong Ioi ang von van chu truong:
Trung mua ruong dat, trau bo , nong cu nhung dia chu
84 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
kha ng chien, (...) kho ng duo c du ng den ruo ng dat, tra u bo ,
no ng cu , nha cua cu a nhung phu no ng, trung no ng (...) va
nguo i co t ruo ng dat, pha i pha t canh v tham gia co ng ta c
kha ng chien (...) Du a va o ban co nong, doa n ket chat che vo i
trung nong, lien hiep phu nong tieu diet che do phong kien
(tr.360)
Sai Iam cung khong the den tu tu tuong Mao hay cac co
van TQ ma do chinh Truong Chinh voi
ta c phong gia truo ng va y thu c ta khuynh (...) da dua
den nhung sai lam nghie m tro ng la da nh tra n lan va o trung
no ng, phu no ng va nhung nguo i co t ruo ng dat cho thue ,
da nh tra n lan ca va o co so a ng. (tr.361)
Khap noi nguoi ta to chuc nhung Toa an Nhan dan, dau
to, ket an oan nhung nguoi vo toi su pha n u ng manh liet cu a
nhan dan vang doi den Ha Noi (tr.362). Sau tha m kich na y,
Truo ng Chinh pha i tho i chu c To ng Bi thu Trung Uong a ng
nhuong cho cho Le Duan. Hoang Quoc Viet va Le Van Luong
cung ra khoi Bo Chinh Tri, Hoang Van Hoan va hai nguoi khac
vao thay. HVH viet
Sai lam trong ca i ca ch ruong dat, doi vo i Truo ng Chinh
la mot bi kich, doi vo i Le Duan la i la mot dip tot de tu ng buo c
xay du ng be ca nh, dan dan xa la duo ng loi cu a Ho Chu tich,
dua van menh To quoc den cho tai na n. (tr.367)
Trong chuong sau, chuong 7, dnh cao cu a ta p ho i ki,
HVH nghiem khac Ien an Le Duan, Tong bi thu ang. Ong
bat dau bang cac bien co xay ra o Lien Xo.
Sau khi StaIine chet, Khrouchtchev Iat do MaIenkov, mo
dau chinh sach chia re va co hoi chu ngha danh nhung don
chi tu vao phong trao cong san the gioi. Khrouchtchev de cao
HOANG KHOA KHOI 85
chu truong thi dua hoa bnh vo i de quoc va tien Ien xa hoi
chu ngha bang duo ng loi nghi vie n Khrouchtchev da Io
nguyen hnh mot ten co hoi chu ngha va xe t la i. Nhung toi
a c Io n nha t cu a Khrouchtchev chinh Ia ba n ba o ca o mat ve
Staline. Theo HVH, Khrouchtchev kho ng nhu ng bo i nho
StaIine ma con boi nho ca Lien Xo nua. ung vao Iuc bo n de
quoc du ng dau la M dang tm cach pha hoai Lien Xo, th ban
bao cao nay qua Ia den dung Iuc, tiep tay cho M nham gay hai
cho chu ngha co ng sa n.
Tha t ra, HVH kho ng chu y xem xe t coi nhu ng g
Khrouchtchev de cap trong ban bao cao Ia co that hay xuyen
tac. Ong ch quan tam den viec nguoi M va gioi tu ban da su
du ng nhu ng g Khrouchtchev pha t gia c nha m ta n co ng To
quoc cu a Xa hoi chu ngha.
Theo HVH, ba n ba o ca o na y da ga y ra n nu t trong ca c
nuoc xa hoi chu ngha anh em va tao nen bat hoa giua Lien Xo
va TQ. Tai Bucarest, thu do Roumanie, vao thang 6 nam 1960
trong cuoc hop ang cac nuoc Xa hoi chu ngha, Khrouchtchev
cong khai ch trich ang CSTQ. Mot thang sau, Khrouchtchev
don phuong xoa bo 600 hiep dinh va hop dong ki voi TQ, rut
ve nuoc toan bo cac chuyen gia Lien Xo cong tac tai TQ
46
Truoc tnh trang nghiem trong nay, mot oan dai bieu do
Ho Chi Minh cam dau (trong do co HVH) Iap tuc sang Lien Xo
gap Khrouchtchev tai Mac-tu-khoa. Nhung Ho Chi Minh khong
thuye t phu c duo c Khrouchtchev. e cu u va n kho i doa n ket
CS, ang CSVN van tiep tuc xem Lien Xo nhu nguo i anh
ca trong phong tra o Cong sa n Quoc te.
Chu truong na y duo c the hie n trong va n kie n chinh
thuc cua ang Lao dong VN sau ai hoi 3 cua ang vao thang
9/1960. a ng Lao do ng VN mong muo n giu vung doa n ket
phe xa ho i chu ngha nhung nhu ng nu t ra n da tro ne n vo
46 HVH quen nol |ol nam 1979. 1rung Quoc cung da lam nhu |he dol vol
Vle| Nam.
86 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
phuong cuu chua. Co hai phe nhom da hnh thanh trong ca c
dang anh em chua nam chnh quyen. Nhom thu nhat Ia nhom
chnh thong. Nhom thu hai Ia nhom xe t la i ngha Ia theo
chu truong cu a Khrouchtchev cho ng TQ. a ng CSVN, theo
HVH, thuoc nhom thu nhat chong chu ngha xe t la i.
LIEN XO E NGH HAI MIEN NAM BAC VN
CHUNG SONG HOA BNH
Cuo i na m 1963, a ng CSVN ho p ho i nghi Trung Uong
Ian thu 9 duoi su chu toa cua Ho Chi Minh ve van de chong
chu ngha xe t Ia i. a ng Ie Le Dua n pha i Ia m ba i ba o ca o,
nhung Dua n ne tra nh, giao Ia i vie c na y cho Truo ng Chinh.
Trong cuoc hop soi noi, To Huu phe phan Lien Xo rat manh
bang ca ch neu ra muo i toi tra ng vo i gio ng len bong xuong
tram cu a mot nha tho. Rieng Le Duan th khong pha t bieu g
ca (tr.380) Dua n ch Ie n tie ng va o Iu c Trung uong du tha o
ba n nghi quye t, ye u ca u kho ng ne u te n Khrouchtchev. Trung
uong chap nhan viec khong nhac den Khrouchtchev, ban nghi
quyet nay khong duoc cong bo, ch dung Iam tai Iieu hoc tap
noi bo ang. Nhung mot ban thong cao noi Ien tinh than van
kien nay duoc dang tren bao Nhan Dan ngay 21 thang Gieng
nam 1961, sau day Ia mot doan trich dan:
a ng Lao ong VN ra su c tranh dau ba o ve su trong
sa ng cu a chu ngha Ma c-Le Nin, chong chu ngha xe t la i, chu
ngha co hoi huu khuynh la nguy co chu yeu cu a phong tra o
Co ng sa n Quoc te, dong tho i chong chu ngha gia o dieu va
chu ngha biet (be) phai. (tr.380 )
Nga y 27 tha ng 11 na m 1961, mo t doa n a i bie u da ng
duoc Lien Xo moi sang Mac-tu-khoa. Truoc ngay khoi hanh,
Ho Chi Minh da dan do phai doan Ia khong duoc ki ten vao
HOANG KHOA KHOI 87
ba n tho ng ca o chung vo i Lie n Xo . Cho ne n khi SousIov, da i
bieu Lien Xo trnh bay mot ban thong cao chung vao cuoi k
hop, oan dai bieu Viet Nam tu choi ki ten. Nhung Iuc phai
doa n sa p Ie n duo ng ve VN, Le Dua n bi ma t di ga p nhu ng
nguoi trach nhiem Lien Xo va ki ten vao ban thong cao chung.
Khi HVH va cac dai bieu khac phan doi th Le Duan noi se
nhan Ianh het moi trach nhiem voi Ba c va Bo Chnh tri. Ve
sau, khi bao Nhan Dan dang mot bai xa Iuan dai y theo tinh
than nghi quyet cua hoi nghi 8, Le Duan da goi chu nhiem bao
Ia Hoang Tung den de khien trach.
Theo HVH, Lien Xo giup Viet Nam voi dieu kien Ia cac
nha Ianh dao Viet Nam phai dung vao phe Lien Xo chong Iai
TQ. Ngay tu sau hiep dinh Geneve, Lien Xo da van chu truong
hai mien Nam Bac song chung hoa bnh, thi dua kinh te, mien
Bac hon han mien Nam ve mat kinh te th mien Nam se thong
nhat va o mien Bac (tr.389) ne n da kho ng vie n tro qua n su
cho mie n Ba c trong cuo c chie n tranh gia i pho ng mie n Nam.
Chang nhung khong vien tro ma co n nhoi nhe t tu tuo ng chung
song hoa bnh vo i de quoc va tu tuo ng chong TQ cho da m ho c
sinh Viet Nam qua ho c o Lien Xo. (tr.389)
Trong khi do, cac nha Ianh dao mien Bac dong y voi TQ
ap dung kinh nghiem cua TQ vao mien Nam Ia truo ng k mai
phuc, lien he quan chung, tch tru luc luong, cho don thoi co
(tr.368). Sau khi Khrouchtchev bi Iat do, chu truong song chung
hoa bnh nay van duoc cac nha Ianh dao Lien Xo tiep tuc da y
ma nh mot ca ch khong giau giem.
Tuy ve sau, trong cuoc chien tranh chong M, Lien Xo da
sua doi chinh sach, nhung vien tro quan su kha gioi han: ho
giu p cho An o va Ai Cap ma y bay Mig 23 ma khong giu p cho
Viet Nam (...) lay co neu giu p vu kh tot cho VN th VN se giu p
TQ lay duo c b mat ve k thuat!
Ve van de chuyen cho vu khi hay hang vien tro cho Viet
Nam, thay v dung duong bien thuan Ioi hon, Lien Xo Iai dung
duo ng xe Iu a, tu c Ia pha i di qua duo ng sa t TQ. Nguo i Vie t
88 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Nam kho ng co du tho i gian va phuong tie n chuye n ha ng ve
VN, nen hang u dong tai ga Bang Tuong tai TQ. Le Duan biet
vay nhung Iai di reu rao ngam ngam rang TQ choi xau, khong
chiu cho ha ng Lie n Xo va o ng A u cho Vie t Nam. Ba o chi
phuong Tay da khai thac rum beng tin nay nen ngay 28 thang
1 nam 1967, chinh phu Viet Nam (Bac Viet) phai cho Thong
tan xa cai chinh rang TQ van chuyen cho ha ng Lien Xo cho
Viet Nam du ng ke hoa ch (tr.392).
Na m 1965, nha n dip tha m Ma c-tu-khoa, Le Dua n trie u
tap mot cuoc hop tai su quan Viet Nam gom cac nhan vien su
quan va dai bieu sinh vien Viet Nam hoc tai Lien Xo. Trong
buoi noi chuyen nay, Le Duan ca ngo i Lien Xo va phe pha n
Trung Quo c. Mot so sinh vien VN bat bnh viet thu to cao Ien
ban chap hanh Trung Uong. Nhung thu nay bi Le Duan chan
Iay roi thu tieu. Bo chinh tri ch duoc nghe ke Iai qua ban van
thu. Cung nam do, trong mot cuoc hoi nghi can bo tuyen huan
do To Huu to chuc, Tran Quynh dam phe bnh Trung Quoc voi
cung mot Ii Ie va Iuan dieu nhu Le Duan tai su quan VN o Nga.
Theo Iuan dieu nay, trong cuoc chien tranh chong Tuong Gioi
Thach va chong Nhat, Mao da chu truong chinh sach Iay thon
que bao vay thanh thi. Va trong thoi k xay dung Iai dat nuoc
TQ, Mao cung chu truong uu tien cho phat trien nong nghiep.
Mot chinh sach nhu vay Ia tieu bieu cho tu tuo ng nong dan
chu khong pha i tu tuo ng vo sa n. en nhu chnh sa ch (...) chu
truong du a va o ban co nong va trung nong lo p duo i cung la
su mau thuan gia ta o v Ie sau khi cai cach ruong dat khong
con nong dan ngheo va cung khong con trung nong Iop duoi
v ai cung nhu ai (tr.393)
Ngay 13 thang 3 nam 1967 voi su dong y cua Le Duan,
To Hu u cho da ng ba i tho Tam su trong ba o Nha n Da n co
noi dung chong Trung Quoc. V sao Le Duan chong TQ den
the? HVH giai thich v trong dau o c Le Duan da san co mot
tu tuo ng chong Trung Quoc do thu c da n Pha p nhoi nhe t va
sau la i duo c chu ngha xe t la i Kho-ru t-sop nhoi nhe t the m
HOANG KHOA KHOI 89
(tr.395). Ngha Ia Le Duan chong TQ khong phai v cai hiem
hoa TQ se xam Ian VN mot ngay nao do ma boi Le Duan di
theo Ia p truo ng Khrouchtchev, chu truong chung song hoa
bnh vo i de quoc va nhat Ia vien anh nho Lien Xo da n xep
da m pha n hoa bnh vo i M de gia i quyet van de mien Nam
(tr.397). Nhu va y, Le Dua n da xa ro i, da di che ch ra ngoa i
duong Ioi do Ho Chi Minh vach ra.
CHIEN THANG NAM 1975 LA S KIEN
NGC LAI VI CHU TRNG CUA LE DUAN
Trong suot thoi k Hoi dam Paris, Le Duan Iuon Iuon to ra
sa n sa ng thoa hie p vo i nguo i M de n no i cha p nha n su hie n
die n cu a ho trong ca c tha nh pho mie n Nam. (Nhung) chinh
nho nhung thang Ioi o chien truong can can hoa dam Paris
moi nghieng ve phia Bac Viet.
No i to m la i, thang lo i cu a Hoi da m Pa-ri la do thang lo i
o chien truo ng quyet dinh nhu Ho Chu tich da no i, chu khong
pha i do chu truong thoa hiep ma Le Duan tu khoe khoang la
muu luo c ta i tnh, ca ng khong pha i la do ba tac luoi cu a Le
u c Tho o Pa-ri quyet dinh (tr.101).
Sau khi Ho Chi Minh qua doi, Le Duan dung nhieu thu
doa n na m he t mo i quye n ha nh va Ioa i tru ba ng nhu ng bie n
phap hanh chinh nhung nguoi bat dong y kien. Bang chung Ia
trong ai hoi ang Ian thu tu, ch toan Ia (...) boi bu t (...) mot
bo n tay chan ch biet ninh ho t, tang boc ca nhan Le Duan, coi
nhu chien thang 30 tha ng 4 nam 1975 la cong trnh cu a su ch
da o ta i tnh cu a Le Duan (tr.105). That Ia khong co g sai Iam
hon, HVH ke u Ie n, chinh tha t ra Ia cong trnh cu a Ho Chu
tich!
Theo HVH, Le Duan da pham nhieu Ioi Iam nghiem trong.
Loi Iam dau tien Ia vu Tong tan cong dip Tet Mau Than nam
90 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
1968. Vu tan cong nay da dem den ton that nang ne ve nhan
mang va vu khi. Phai mat nhieu nam moi phuc hoi binh Iuc.
Loi Iam o cho ta da coi thuo ng (da nh gia sai) lu c luo ng dich,
da dua bo doi va chien s va o nhung tran danh (biet truoc Ia)
se thua.
Loi Iam thu nh Ia chinh sach ap dung sau Hiep dinh Paris.
Le Duan chu truong khong dau tranh vu trang, ch dung hnh
thuc dau tranh chinh tri va binh van, de hoa giai dan toc. Tom
Ia i Ia thi ha nh triet de Hiep dinh Paris (tr.106) trong khi do i
phuong (mien Nam) tu choi ngung chien. HVH dua bang chung
ve Ioi Iam nay bang cach trich dan kha nhieu tuong Tran Van
Tra
47
ma ong van xem nhu cung phe voi Le Duan. Chinh sach
da u tranh ba ng phuong pha p chinh tri, binh va n va hoa ho p
dan toc nay, theo HVH, co the tom tat bang nam dieu cam:
1) Cam tan cong dich.
2) Cam phan cong quan dich can quet Ian chiem.
3) Cam bao vay don dich.
1) Cam phao kich don dich.
5) Cam xay dung xa chien dau.
Ma c da u co nhu ng nhuo ng bo a y, do i phuong kho ng
ngung lan chiem, (ban) pha , (tieu) diet co so quan chu ng va
co so a ng. u ng truo c ke t qua hoa n toa n nguo c vo i du
doan cua Tong bi thu Le Duan, Trung Uong cuc mien Nam va
Qua n uy mie n (Nam) thay v ru t Iui da tu y cu ng co chan
chnh ta i cho , giu nguye n vi the xen ke ba vu ng va tu do ng
da nh tra (tr.108). HVH viet
neu nhu sau khi co Hiep dinh Paris, quan va dan mien
Nam cung triet de chap ha nh chu truong sai lam cu a Le Duan
ma khong co su uon nan kip tho i cu a tap the, cu a quan va dan
trong cuong vi chien dau thu c te, th chu ng ta kho co the luo ng
47 Xem Ho i k 1uong 1ran Van 1ra (|r.54). nxb Van Nghe.1p Ho Chr Mlnh
HOANG KHOA KHOI 91
duo c ca i nguy co se xa y ra doi vo i mien Nam, va cuoc kha ng
chien chong M cu u nuo c cu a nhan dan ta se di den ket qua
nhu the na o (tr.113) (...) Vinh quang na y mai mai thuoc ve Ho
Chu tich va a ng Lao dong Viet Nam, thuoc ve quan va dan
Viet Nam, dac biet la quan va dan mien Nam anh hu ng (tr.111)
(...) chu khong pha i cong lao cu a ca nhan Le Duan.
o c de n da y, ta co ca m tuo ng nhu dang do c Ba n ba o
ca o b ma t cu a Khrouchtchev ve StaIine. Ch ca n thay hai
chu Le Duan bang StaIine!
HVH danh chuong cuoi cung cua cuon hoi ki de ch trich
chinh sach cua Le Duan tu sau 1975. Ong ke ra mot so su kien
chung to rang Le Duan da phan boi Ba c va a ng. Le Duan da
ngong cuong am muu bien Viet Nam tha nh mot nuo c ba chu
ngu tri ca ong Duong va ong Nam A . (tr.115) Va v bie t
TQ se phan ung manh truoc am muu do nen Le Duan da Iam
a p Iu c e p Trung Uong a ng CS VN ra nghi quye t cho ng TQ
na m 1978.
TQ la ke thu tru c tiep, ke thu nguy hiem cu a nhan dan
Vie t Nam: pha i da nh do nho m cam quyen tha n Mao o Bac
Kinh:(...) pha i phe pha n tu tuo ng Mao Tra ch ong tren mo i
lanh vu c: pha i pha i nguo i di ca c nuo c ong Nam A van dong
ca c nuo c na y chong TQ. (tr.126)
Sau nghi quye t na y, ca mo t chie n dich ro ng Io n cho ng
TQ duo c tung ra. Quye n sa ch cu a Vuong Minh
48
duo c pho
bien hang chuc van cuon nham doi khang tu tuong Mao. Pham
Va n o ng di kha p ca c nuo c o ng Nam A (kho ng co ng sa n)
de no i xau TQ va cam doan se khong giu p do a ng CS cu a
ca c nuo c na y dac biet la a ng CS Tha i Lan (tr.127).
48 Wang Mlng la nguol |ln cay cua S|allne. dol lap vol Mao. da |ung co
gang ap da| duong lol llen Xo cho dang CS1Q.
92 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Chu truong chong TQ da thuc day Le Duan va dong bon
pham nhung toi ac tay troi doi voi cong dong Hoa kieu tai VN.
Chinh phu da tich thu tai san tat ca nhung nguoi Hoa bi nghi
ngo Ia trung thanh voi TQ, duoi ho ra khoi cac co quan ang,
Nha nuo c va qua n do i ba t ke ho da tu ng Ia anh hu ng cho ng
hay die t M, Iao do ng tie n tie n hoa c co co ng trong hai cuo c
khang chien. Chinh phu da buoc nhung nguoi Viet co chong,
vo Ia nguoi Hoa phai Ii di, hoac phai theo ho di vung kinh te
mo i, tha m chi theo di ve TQ hay ra nuo c ngoa i. Ngay de n
nguoi Hoa dinh cu tai VN tu nhieu the he hay Iau doi cung bi
cuo ng bu c ro i VN.
Ngay 3 thang 11 nam 1978, Le Duan va Pham Van ong
ki xong Hiep uoc huu nghi va hop tac voi Lien Xo tai Moscou
th qua nga y 25 tha ng 12 na m 1978, 200.000 bo do i VN ta n
co ng Campuchia. D nhie n, cuo c xa m Ia ng na y kho ng pha i
chu y diet PoI Pot ma v Ii do khac do la thu c hien ca i mong
Lien bang ong Duong ma Viet Nam la ba chu . Nha n danh
chong chinh sach diet chung nhung Le Duan va dong bon da
a p du ng chnh sa ch diet chu ng o Cam-pu-chia (tr.130). Trong
cuoc xam Iang Campuchia, quan VN da giet hai, dot pha nha
cua nhan dan Campuchia. Theo tin Campuchia, hien nay (1987)
co den 60.000 nguoi Viet di cu, chiem dat dai va nha cua dan
Campuchia. am cu dan moi nay se Iam co so cho chinh sach
dong hoa (Viet hoa) dan toc Khmer. Con gai Campuchia bi
ep Iay chong Viet. Truong hoc Campuchia phai day tieng Viet.
Le Dua n va do ng bo n muo n bie n da t Mie n tha nh da t Vie t.
HVH viet:
Le Duan (...) Truo ng Chinh e p Uy ban du tha o Hien
pha p ghi ro trong Hien pha p rang nha n da n Vie t Nam pha i
duong dau vo i bo n ba nh truo ng va ba quyen TQ cu ng be lu
HOANG KHOA KHOI 93
tay sai cu a chu ng o Cam-pu-chia (tr.126)
THEO HVH, LE DUAN A EM VAO ANG
NHNG C CHE THEO KIEU PHAT XT
o i vo i HVH, Trung Quo c da giu p Vie t Nam mo t ca ch
hoan toan vo vi Ioi. Noi rang TQ muon Ian chiem VN, khong
nhung Ia vu khong ma con to ra vong an boi ngha khong the
tha thu duoc. Nhan danh chong xam Iang Trung Quoc nguoi ta
da bien Viet Nam tha nh can cu quan su cu a Lien Xo. o la
mot ha nh dong pha n quoc, pha n dan toc. (tr.131)
HVH cho ra ng da ng CSVN kho ng co n Ia da ng cu a Ho
Chi Minh thoi sinh tien nua. Nguoi ta da dem vao dang hnh
thu c da ng tri theo kieu pha t xt (tr.131). O moi cap cua dang
deu co cong an, mat vu ma chuc nang Ia kiem tra moi hanh
dong cac dang vien. Trong mot bo may nhu the bat k ai Ien
tieng phe bnh deu bi coi Ia chong dang, Ia ke thu cua dang,
phai dem ra trung tri:
Trong a ng kho ng co n mo t chu t tu do, da n chu (...),
khong ai da m no i len y kien that cu a mnh ve (...) dat nuo c, ve
xa hoi (...) he (...) phe bnh nhung sai tra i (...) la bi tru u m, bi
ha m ha i, o ca p na o cu ng va y... (tr.131) Le Duan va be da ng da
to chu c tha nh mot nen thong tri doc ta i pha t xt, du a tren co so
cong an mat vu day dac ca trong a ng cung nhu o ngoa i xa
hoi. (tr.131)
Nho he thong cong an, mat vu nay, Le Duan va dong bon
da dan da Ioai tru duoc nhung ke chong doi ho va dong thoi
ke t ho p be da ng (tr.135). Va a ng CS VN tro tha nh mot to
chu c do Le Duan va be da ng khong che va de dau cuoi co
nhan dan. Che do bay gio Ia che do da ng tri. Sau da y Ia
doan trich HVH noi ve tinh chat che do:
94 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Do chnh sa ch xam luo c va hieu chien, tat ca su c nguo i
su c cu a deu don ca va o vie c chien tranh va chuan bi chien
tranh, con em chu ng ta co n pha i di la m bia do da n tren chien
truo ng. V vay ma cong, nong, thuong nghiep bi dnh tre, do i
song nha n da n da tu t xuong den mu c bi xep va o ha ng thap
nhat tren the gio i. Te na n xa hoi nhu tham o, mo c ngoac, buon
gian ba n la u, tro m cap, co ba c, d diem, an ma y, me tn di
doan nga y mot lan tra n. Mot xa hoi duo c khoe khoang la xa
ho i chu ngha ma o no ng tho n da xuat hie n tang lo p cuo ng
ha o mo i, o nha ma y, x nghiep da xuat hien tang lo p cai xep
mo i, o Nha nuo c da xuat hien tang lo p quan la i mo i, o bo doi
da xuat hien tang lo p quan phiet mo i. Viec xoa bo che do tu tri
cu a dan toc thieu so da gay nen su chong doi cu a ca c dan toc
va ta o co hoi cho mot so phan tu pha n dong co dieu kien hoa t
dong pha hoa i. (tr.132)
Trong pha n ke t Iua n HVH ke u go i nha n da n Vie t Nam
pha i la m la i cuoc ca ch ma ng (...) pha i doa n ket dau tranh lat
do a ch thong tri ta n ba o va thoi na t cu a bo n Le Duan. (tr.131)
Ngha Ia o ng ke u go i Ia m cuo c ca ch ma ng chinh tri, nhung
ong khong de nghi mot chuong trnh hanh dong hay mot yeu
sach nao ca.
Phan II: Bnh luan
Can phai viet lai l[ch su dang cong san Viet Nam?
oc Gio t nuo c trong bien ca cua Hoang van Hoan, chung
ta phai cong nhan day Ia mot quyen hoi ki quan trong vao bac
nhat. Khong phai ch v sach viet hay, ro rang Ia tac gia co van
tai. Van phong gian di, trong sang, but phap bnh dan thich hop
voi chu de ma khong thieu phan thanh nha. Hoi ki ma ta doc
nhu do c tie u thuye t. o c gia kho ng he nha m cha n mo t phu t
giay ngay du khong hoan toan dong y voi tac gia.
HOANG KHOA KHOI 95
ieu dang chu y nhat chinh Ia noi dung cua sach. ay Ia
Ian dau tien, mot Ianh tu cao cap nhat cua ang Cong san Viet
Nam (CSVN), tro thanh ke Ii khai, tu do ke Iai nhung bien co
ma mnh da tham du. Nho nhung su kien moi nay, tac gia giup
chung ta phuc hoi mot so su that ma ang da co tnh giau diem
tu bay Iau nay.
oc gia nhan ra rang kha nhie u su kie n va bie n co kho ng
he duo c ghi trong ca c van kien chnh thu c cu a a ng, tu hoat
dong cua Ho Chi Minh tai Xiem va Trung Quoc, tu vai tro cua
o ng Ho trong e Tam Quo c Te , cho de n duo ng Io i chinh tri
cua ong va ang CSVN vao thoi diem nam chinh quyen nam
1915, tu nhu ng cuo c thuong thuye t vo i Pha p na m 1916 cho
den thai do cua ang truoc phong trao ha be StaIine sau dai
ho i a ng Co ng Sa n Lie n Xo Ia n thu 20 cu ng nhu ve nhu ng
tran danh cuoi cung o mien Nam truoc chien thang 1975, ong
Hoan da dem Iai mot cai nhn moi cho nhung nguoi nhu chung
toi, von khong tin bai ban chinh thuc cua ang da dua ra.
Khac han voi Truong Chinh, Le Duan hoac voi cac nha
Ianh dao duong thoi cua ang thuong hay sua doi Iich su cho
a n kho p vo i ca c bie n co mo i hoa c v tua n theo me nh Ie nh
a ng, o ng Hoan Ia mo t nguo i staIinit kha da c bie t. O ng va n
trung tha nh vo i StaIine va chu ngha StaIine, die u na y duo c
doc gia cam nhan trong tung trang hoi ki, ong coi nhu khong
co ba i ba o ca o ma t cu a Khrouchtchev ve StaIine, coi nhu
khong biet nhung g xay ra tren the gioi tu ba muoi nam nay.
Chinh v the ma quyen hoi ki cua ong Ia mot tai Iieu qui gia
giup chung ta hieu ro hon Iich su ang CSVN.
CAC BAC THIEN TAI KHONG BAO GI NHAM LAN
Quay Iung voi thuc tai, Hoang Van Hoan duong nhu ch
song voi d vang. Truoc kia ong ton tho StaIine, bay gio ong
van sung bai StaIine. Nhung bai hoc thoi thanh nien, voi ong
96 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
bay gio van con Ia chan Ii. Lien Xo van mai mai la to quoc
cu a chu ngha xa ho i Ia ngo n ha i dang soi duo ng dan loi
cho ca c da n to c bi a p bu c ma c du co nhu ng ho a tha n di
da ng sinh ra tu chu ngha xet Iai cua Khrouchtchev. oi voi
ong, Ho Chi Minh cung nhu StaIine, van Ia bac thien tai, ma
thien ta i th khong bao gio nham lan.
Hoang Van Hoan diem nhien ke Iai moi Ioi noi va hanh
dong cua Ho Chi Minh ma khong hay rang mnh da nham thoi
diem, vo tnh ong da ha thap thay v de cao vai tro ong Ho. Ho
Chi Minh, duoc ong Hoan xem Ia nguoi cong san, da Ioi dung
ton giao de Iam vu khi tuyen truyen u? Hoang Van Hoan thay
die u na y kho ng nhu ng duong nhie n ma co n Ia ta i tnh nu a.
Ong Ho da chang triet de thi hanh ch thi cua Quoc te Cong
Sa n: quye t dinh do i da ng Thanh nie n (Vie t Nam) ta i Xie m
thanh da ng Cong Sa n Xiem, va chinh v the ong da nem hang
tram chien s cua Phan bo dang nay vao cuoc mao hiem khong
ngay mai? Hoang Van Hoan xem day Ia chuyen tat nhien. La
dai dien cua Quoc te Cong San tai Xiem, ong Ho phai thi hanh
menh Ienh cua Quoc te Cong San.
O ng Hoan kho ng he da t Ia i va n de va xem xe t co so
chinh dang cua quyet dinh nay. That ra truoc hau qua tai hai
cua quyet dinh do, rot cuc, ong cung co tu van. Nhung tu van
de roi do Ioi cho do ng ch Ta ng co Ie da bao cao sai Iac cho
Quo c te Co ng Sa n ve tnh hnh thu c tie n ta i nuo c Xie m. Ro
rang ong Hoan da khong hieu rang tai hai do den tu cai goi Ia
tho i k thu ba trong chinh sa ch cu a e Tam Quo c te ma
StaIine da chon ap dung cho phong trao cong san the gioi vao
thoi diem do. Sau khi that bai nang ne tai Trung Quoc v ap dat
chu ngha co hoi cuc doan doi voi Tuong Gioi Thach, StaIine
va ban Ianh dao Quoc te Cong san thay doi chien thuat, quyet
dinh ap dung duong Ioi chinh tri ta khuynh cuc doan giai ca p
cho ng giai ca p va chien dau den nguoi lnh cuoi cung v.v...
49
49 Cau nay duoc |ac gla |rrch dan |rong phan nol ve cac hoa| dong cua ong
o Xlem. nhung |ac gla Hoang Van Hoan khong hleu ro y nghia va xua| xu cua no.
HOANG KHOA KHOI 97
Su thanh Iap dang Cong San Xiem cung nhu cuoc khoi ngha
phong trao Xo Viet Nghe Tnh deu duoc tien hanh trong tinh
than do. Ngha Ia nham bop nghet tieng noi cua phe doi Iap
trong Quoc Te Cong San va de chung to cho the gioi thay rang
su tha t ba i o Trung Quo c kho ng he Ia m suy gia m sinh Iu c
cung nhu suc manh cua to chuc Quoc te Cong san. Bang chung
truo c ma t Ia su tha nh Ia p da ng Co ng Sa n Xie m va su kho i
dong phong trao Xo Viet Nghe Tnh nhu noi tren. Mac cho
ha u qua da xo da y ca mo t the he chie n s hi sinh cho chie n
thuat moi nay.
Trong mo t pha n kha da i, o ng Hoan ke Ia i chuye n ho i
nghi Viet Cach (mot dang quoc gia than TQ) va nhan manh su
kie n o ng Ho da tha nh co ng trong vie c da c cu va o ban Cha p
hanh trung uong cua dang nay. Chuyen noi tren d nhien khong
he duo c ghi trong ba t cu mo t va n kie n chinh thu c na o cu a
dang CSVN. Vay ma ong Hoan rat hanh dien ke Iai, coi nhu
mot thanh tich dang phuc cua ong Ho va dinh ninh rang doc
gia chac chan se dong y voi mnh. Chung toi rat muon hoi ong
neu Ia mot nguoi khac Iam nhu the chu khong phai ong Ho th
ong ngh sao? Nhu chuyen nhung nguoi e Tu Viet Nam chua
he tham gia va o chinh phu Tra n Tro ng Kim bao gio , the ma
truoc nay dang cu noi nguoc Iai de beu reu e Tu.
50
VE CHIEN LC CHNH SACH CAC KHOI
Chien Iuoc nay cua Ho Chi Minh, trong chinh tri nguoi ta
goi Ia chinh sach tham nhap. Do ong Ho su dung no th ong
Hoan xem nhu dieu tu nhien ma neu do nguoi khac, nhu nguoi
5O Chung |ol da phong van bac si Ho 1a Khanh (hlen cu ngu |al vung ngoal
o larls ) ve van de nay Bac si Khanh |ung la bo |ruong |rong chrnh phu 1ran
1rong Klm |huo do. ong cam doan vol chung |ol rang khong co 1a 1hu 1hau hay
ba| k mo| nguol De 1u nao |rong chrnh phu 1ran 1rong Klm. Khl co drp. chung |ol
se cong bo bal phong van nay.
98 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
Trung Quo c hay nguo i Vie t quo c gia, a p du ng do i vo i Vie t
Minh th ong ph bang nao Ia am muu na o Ia viec la m de
tien, ban thu, o ng ra t thie n vi do i vo i Ba c nhung kho ng
cong bang doi voi nguoi khac. Mau thuan nay bang bac trong
suot quyen hoi ki. Hoat dong cua ong Hoan va Ho Chi Minh o
Xie m, theo nhu o ng ke Ia i, chu ye u Ia nhu ng thu doa n, a m
muu, moc noi, gat gam, Iua dao dich thu hay ke thu.
Ne u v cuo c tranh da u, bi mo t dich thu ma nh hon da t
ngoai vong phap Iuat, nguoi chien s cach mang co Iuc cung
phai buoc Iong hanh dong nhu the. Nhung o day HVH Iai neu
tha nh nguye n ta c hoa t do ng thuo ng xuye n, o ng co ve ha nh
dien va muon su dung no bat k trong truong hop nao cho doi
so ng ha ng nga y. Qua nhu ng ha nh do ng nhu the HVH cho
chung ta thay mot Ho Chi Minh hoan toan khac han voi Ho
Chi Minh do ang ve ra.
Trong mo t chuong kha quan tro ng (tr.272-278) HVH da
ke Ia i ro ra ng va t m nguye n nha n va y ngha nhu ng die u
khoa n ki ke t vo i Pha p trong Hie p dinh so bo nga y mo ng 6
thang ba nam 1916. Theo ong, Ho Chi Minh da du thao Hiep
dinh nay tu 1911, giua hai k hoi nghi tai Tan Trao. HVH tu hoi
ta i sao a ng Ia i che gia u mo t su kie n quan tro ng nhu the .
HVH con giai thich them rang phuong huong hanh dong chung
duoc Ho Chi Minh vach ra o Tan Trao khong ch tu 1911 ma
truoc do nua, va o nam 1938 bo i ban chap ha nh Quoc Te Cong
Sa n. o Ia theo chinh sa ch khoi ca c nuo c dong minh chong
la i khoi ca c nuo c pha t-xt. Viet Nam o vao khoi dong minh,
ma trong khoi nay Iai co ca Phap, nen phai Iam hoa voi Phap,
bang mot ban hiep dinh. Tai Tan Trao, Ho Chi Minh con noi
Cho du chu ng ta co muon da nh Pha p, chu ng ta cung khong
du su c. Th ra Ii do dau tien va cung Ia Ii do chinh cua viec ki
hiep dinh Ia chinh sach nay.
Nhung Ii do thu hai qua Ia vo Ii. Lam sao Bac co the noi
ve tuong quan Iuc Iuong giua ta voi Phap khi ma o thoi diem
do, chua co phong trao khang chien noi day (no ch phat dong
HOANG KHOA KHOI 99
tu 1915!)
Co ba n va n de Ia Ho Chi Minh va a ng cu a o ng bi Ie
thuo c va o chinh sa ch hai kho i do Moscou dinh doa t, Ho Chi
Minh va a ng kho ng the na o ta o du ng mo t phuong sa ch o
ngoai cai khoi dong minh da dinh nay.
HAU QUA TAI HAI CUA HIEP NH S BO
Chinh v phai Iam hoa voi nguoi Phap ma dang da gioi
han, it ra Ia trong giai doan dau, su phat trien tinh nang dong
cua Cach mang thang tam 1915. Phai hoa voi Phap, cho nen
ang da cam nong dan khong duoc Iay ruong cua phong kien
dia chu va ang cung da dan ap tat ca nhung Iuc Iuong khang
Pha p trong nuo c. Chinh v the ma Vie t Minh ra Ie nh ta n sa t
nhung nguoi e Tu, du ho ch co cai toi duy nhat Ia doi Iay
da t ruo ng chia cho no ng da n nghe o
51
va muo n tie p tu c cuo c
da u tranh kho ng nha n nhuo ng vo i nguo i Pha p. Cu ng Iu c do
Viet Minh cung triet ha nhung nguoi cua cac dang phai quoc
gia v nhung nguoi nay cung doi quan doi Phap phai rut khoi
Viet Nam.
Chinh vao Iuc ay, cuu hoang Bao ai, tro thanh hoang tu
Vnh Thu y, duo c cu Ia m co van toi cao cho chinh phu Ho
Chi Minh va trieu dnh Hue duoc trong dai. Phan tiep theo th
ai cung biet! Ong hoang co van toi cao da phan boi, Ioi dung
51 1rong quyen Ca ch ma ng tha ng ta m. |ap ll. nxb Su hoc. 196O. Ha Nol.
|r.319. nguol |a doc duoc lol |hu nhan dang klnh ngac sau day: Sau khl chung |a
glanh duoc chrnh quyen. bon |ro|-kr| ra mo| |o bao |en la Doc lap co ve ngol sao
do sang chol. nham chla re pha hoal chrnh sach Dang |a. Bao nay dol |rch |hu
ruong da| chla cho nong dan. Chung |a da dong cua |o bao nay va |o cao bon chu
bao. blen |ap vol dong bao. Dong |hol |a ba| glu bon |hu lanh cua chung |ron |ranh
o Di An. 1hu Duc (nhu Nguyen Van So. lhan Van Hum. lhan Van Chanh. 1ran
Van 1hach v.v... Cac |ac gla cua nhung dong nay khong nol ro so phan nhung |u
nhan. nhung chung |a ble| rang ho deu br gle| che|.
100 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
mot chuyen cong du ngoai quoc, tron khoi Viet Nam! Ngai co
van toi cao hop tac voi nguoi Phap, thanh Iap mot chinh phu
va mot quan doi chong Iai Viet Minh. Nguoi Phap th phan boi
Hiep inh so bo ngay 6 thang 3 nam 16, gay chien sau khi mo
nhu ng cuo c ta n co ng gia nh da t. Vie t Minh ch co n mo t Io i
thoat duy nhat Ia to chuc cuoc chien dau vu trang. Su thuc Iich
su Ia the . Nhung trong Lich su a ng CSVN, chu ng ta duo c
doc mot Ioi dien dich Iich su khac: ang da tien Iieu duoc tat
ca tu su pha n bo i cu a nguo i Pha p cho de n su pha n bo i cu a
qua n o ng minh nguo i Anh va nguo i M. Nha n nhuo ng cu a
Hie p dinh so bo 6/3/1916 ch Ia mo t ke hoa n binh de ngh
ngoi va de chnh don Iai to chuc khang chien.
Nguo c Ia i vo i va n ba n chinh thu c, HVH da nhn nha n
ra ng hie p uo c duo c ki ke t v nhu ng Ii do quo c te chu kho ng
phai v nhung dieu kien quoc gia. Ong con di xa hon nua khi
cho chung ta biet rang phong trao cach mang thang tam nam
1915 cu a ha ng trie u nguo i da n thuo a y duo c ta o ne n kho ng
phai de danh duoi thuc dan Phap ma ch de nham muc tieu tao
dieu kien di toi mot cuoc thoa hiep voi Phap. Muc dich truoc
mat va ngay sau do chua phai dau tranh cho mot nen doc Iap
hoa n toa n. Theo Ho Chi Minh, do c Ia p hoa n toa n ch co the
gianh duoc sau thoi han 5 nam.
Trnh bay tat ca nhung su kien Iich su da that su xay ra
nhu da noi tren, HVH that ra ch cho ta biet co mot nua su that,
con nua kia ong ta dau nhem, do Ia hau qua tai hai do duong
Ioi chinh tri thoa hiep nay mang den cho dat nuoc Viet Nam.
Khi tan sat nhung nguoi e Tu va nguoi quoc gia bat khuat,
khie n nhu ng nguo i na y kho ng co n co the cu ng tie p tu c go p
phan vao phong trao khang chien chong Phap, Viet minh khong
nhu ng da pha hoa i mo t phan lo n nhung tiem nang cu a dat
nuo c ma ho co n ta o ra nhung dieu kien kha ch quan gay kho
khan cho su to chu c cuoc kha ng chien na y.
Ch trong vong vai thang quan Phap nam vai tro chu
do ng. Ho da y Iu i qua n do i Vie t Minh ra kho i ca c tha nh pho
HOANG KHOA KHOI 101
kha de dang va khong may ton that. Con ve chuyen nguoi e
Tu doi hoi cai cach ruong dat phai hon nam nam sau, ang
CSVN moi de cap den.
52
Va boi v chu ngha co hoi ch Ia mat
trai cua chu ngha be phai (sectaire), cuoc cai cach ruong dat
nay da duoc thuc hien mot cach cuc k tan bao va hoan toan
nguo c Ia i vo i nhu ng nguye n ta c so da ng nha t cu a chu ngha
Le nin ve van de nay.
HVH da to cao dieu ay trong hoi ki. Nam 1956, ang
CSVN da phai sua sai, kiem thao. Nhung hang chuc nghn nan
nhan co song Iai de duoc phuc hoi hay khong?
VE VIEN TR TRUNG QUOC VA LIEN XO CHO VIET NAM
Ban ve chien thang Phap va M cua Viet Nam, mot so su
gia va nha van ke ca nhung nguoi cuc ta, giai thich rang khi
Ho Chi Minh va da ng o ng Ie n ca m quye n, ta t nhie n ho da
doan tuyet voi StaIine va chu ngha StaIine. Nhung su that, va
quye n ho i ki cu a HVH cu ng xa c nha n, Ia kha c vo i Mao va
Tito, Ho Chi Minh huo ng da n cuo c Kha ng chie n Vie t Nam
theo khuon kho, chinh sach do StaIine va Lien bang Xo Viet
da quy dinh. Ho Chi Minh da chang benh vuc khau hieu Lien
Hie p Pha p nhu da ng CS Pha p hay sao? Tha i do cu ng nhu
chuong trnh hoat dong cua dang CSVN chang phuong hai g
cho chinh sa ch cu a ca c da ng CS Pha p va Lie n Xo . Nguo i ta
thuo ng hay que n die m quan tro ng na y: chie n tranh VN mo
dau cung Iuc voi cuoc chien tranh Ianh the gioi. Lien bang Xo
Vie t, Iu c ban da u, kho ng he nhie t ta m giu p do kha ng chie n
VN, bay gio voi chien tranh Ianh, ho cung chang co Ii do g de
pha hoa i kha ng chie n Vie t Nam, nhu trong truo ng ho p cuo c
khang chien Nam Tu hay Hy Lap. Cuoc khang chien VN tro
52 Khl de cap den chuyen cal cach ruong da| . Dang Cong San Vle| Nam
|hu nhan su cham |re |rong vlec glal quye| van de nay.
102 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
nen con bai kha tot cho chinh sach cua gioi Ianh dao Lien Xo
Viet trong cuoc chien tranh Ianh nay.
Khong ua Lien Xo, HVH ra mat chon phe Trung Quoc.
e benh Trung Quoc, ong da Iap mot danh sach that dai nhung
vien tro TQ cho Viet Nam. Vien tro nay qua that vo cung quan
tro ng, ne u kho ng co no , se kho ng co chie n tha ng ie n Bie n
Phu. Nhung HVH quen noi voi chung ta rang sau ien Bien
Phu, vien tro TQ Iai kem xa vien tro Lien Xo. Va ai cung biet
cho de n truo c nga y chie n tha ng 1975, Trung Quo c cho ng Ia i
viec thong nhat Viet Nam, y het nhu Lien Xo chong viec thong
nhat Viet Nam trong nhung nam 1950. HVH co Ii khi ong phe
bnh thai do Lien Xo ve chuyen nay nhung ong Iai quen tu the
cua Trung Quoc. Su that Ia vien tro Lien Xo hay vien tro Trung
Quo c, ca hai de u nha m phu c vu cho quye n Io i chinh tri cu a
gioi quan Iieu Ianh dao hai nuoc nay.
Ve hiep dinh Geneve nam 1951, HVH da noi doi khi ong
bao rang Trung Quoc ung ho vo dieu kien moi quyet dinh cua
Viet Nam, va noi doi Ian nua khi ong khang dinh rang trong
cuo c chie n tranh cho ng M, Trung Quo c kho ng he tm ca ch
ga y kho kha n trong vie c chuye n cho ca c vie n tro Lie n Xo
ngang qua Ianh tho Trung Quoc de tiep te cho Viet Nam.
HVH co Ii khi ong trach Lien Xo da goi ve nuoc tat ca
cac chuyen vien Lien Xo dang Iam viec o Trung Quoc khi xay
ra va n de tranh cha p giu a hai nuo c. Nhung Trung Quo c da
chang doi xu nhu the voi Viet Nam hay sao? Te hon nua, ho da
keo quan sang xam pham Ianh tho Viet Nam de cho mot ba i
ho c va gay ra bao nhieu toi ac khong the tha thu duoc. Ba i
ho c ay rat dat gia cho ca hai ben nhan dan Hoa-Viet, Ia nhung
nguoi hoan toan khong co Ii do g de huy diet nhau bang cuoc
chie n tranh huynh de tuong ta n.
Cu ng nhu ve vie c qua n do i Vie t Nam chie m do ng
Campuchia, chu ng ta cu ng hoa n toa n do ng y vo i nhu ng ch
trich cua tac gia. Ong noi, rat dung, rang muc dich cua Ha Noi
kho ng pha i tieu diet Pol Pot ma chinh Ia nha m thu c hie n
HOANG KHOA KHOI 103
Lien bang ong Duong ba ng vo Iu c. Chu ngha da i quoc
gia Ia dong Iuc chinh chu khong he Ia chu ngha nhan dao vo
vi Ioi ma nguoi ta da Iam Ian trao tang cho gioi Ianh dao Viet
Nam.
Nhung HVH Iai khong noi g den toi ac diet chung cua
PoI Pot cung nhu viec Trung Quoc muu toan dat Viet Nam vao
vo ng Ie thuo c cu a ho . Chu ngha da i quoc gia kho ng pha i
ban sac rieng cua Viet Nam, no cung tuong trung cho ban sac
Trung Quoc va Lien Xo, boi no the hien tren bnh dien chinh
tri mot trong nhung nguyen tac cua chu ngha StaIine ma chinh
tac gia cung chua got bo duoc.
NEN THAY OI GII LANH AO HAY THAY OI CHE O?
Trong chuong cuoi, HVH da kich co bai ban ke thu so 1
cua mnh Ia Le Duan. a kich ve mat chinh tri Ian ca nhan. Ve
mat chinh tri ong ke khai mot so Ioi Iam cua Le Duan trong do
co ba Ioi Iam quan trong: cuoc tong tan cong Tet Mau Than,
chu ngha xe t Ia i kie u Khrouchtchev va duo ng Io i chinh tri
truoc va sau Hiep dinh Paris.
ay Ia Ian dau tien mot nhan vat Ianh dao quan trong
cua dang CSVN dam cong khai ch trich nhu vay. That Ia dang
cho chung ta Iuu y khi biet rang cuoc tong tan cong Tet Mau
Than nam 1968 nay duoc xem nhu mot cuoc phieu luu ma o
hie m boi v ban Ianh dao dang CSVN da da nh gia qua tha p
Iuc Iuong quan thu. Rang Le Duan Ia tin do (khong dam cong
khai ra mat) cua Khrouchtchev trong khi Ho Chi Minh chong
Ia i Khrouchtchev va cho ng Ia i vie c ha be StaIine. Mo t die u
dang Iuu y khac nua Ia Le Duan va cac Ianh tu khac deu to y
nga c nhie n truo c chie n tha ng 1975, v ho da da nh gia qua
thap tinh nang dong cua Cach mang va da nh gia qua cao
suc manh cua che do Nguyen Van Thieu. V da chuan y mot
tien trnh dau tranh chinh tri Iau dai, ho muon ton trong nghiem
104 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
nhat tat ca cac dieu khoan cua Hiep dinh Paris, nen ho khong
muon quan giai phong tra dua nhung vi pham Hiep dinh cua
quan doi ong Thieu.
Cho nay HVH da vo tnh ghi Iai tnh trang dat nuoc giong
y he t nhu sau nga y ki ke t Hie p inh so bo mo ng 6 tha ng 3
na m 1916. Vie t Minh ngh ra ng co the cu u va n duo c nhu ng
thoa uo c da ki, trong khi qua n Pha p da vi pha m tra ng tro n
Hiep dinh bang cach tan cong ve chinh tri cung nhu quan su.
Nhu vay Thoa hiep an (modus vivendi) ma Ho Chi Minh
da ki vo i Marius Moutet nga y 11 tha ng 9 na m 1916, truo c
ngay Ien tau ve nuoc, co y ngha g?
HVH co Ii khi ch trich Le Duan. Nhung nhung dieu ong
coi Ia xau cho Le Duan Iai duoc trnh bay Ia tot cho Ho Chi
Minh. Cho nen cang benh vuc Bac Ho chung nao, ong Iai
ra cong ch trich Le Duan chung ay.
Ve mat ca nhan, HVH phe bnh Le Duan cung giong y
he t nhu Khrouchtchev phe bnh StaIine. Ta t ca mo i xa u xa
de u ta p trung va o mo t mnh Le Dua n. Le Dua n nhie u tham
vong, thich sung bai ca nhan, dung nhieu thu doan chiem Iay
ta t ca quye n Iu c ve tay mnh v.v... O ng co n ngu y ra ng ta p
doan Le Duan - Le uc Tho da am hai mot nhan vat co trach
nhie m Io n trong da ng, tuo ng Nguye n Chi Thanh. (tr.120)
Nhung nhu ng ch trich cu a HVH dem de n mo t ca u ho i:
neu qua that Le Duan da Ioai bo bang phuong phap quan Iieu
moi dich thu cua mnh, neu qua that Le Duan da cai cong an
vao tat ca cac co quan cua bo may ang va Nha nuoc, neu qua
du ng Le Dua n da khie n che do tro tha nh mo t che do pha t
xt, th phai hoi v sao ra nong noi nay? Chac chan phai tm
cau tra Ioi ngay trong chinh cai cau truc cua che do.
Van de khong phai Ia thay the tap doan Le Duan bang
mo t ta p doa n kha c nhu HVH da de nghi ma Ia xa y du ng Ia i
mot the che hoan toan khac han. HVH co san sang chap nhan
trong che do xa ho i chu ngha, mo t the che da n chu tu duo i
go c, mo t ne n kinh te tu qua n, mo t che do da da ng va nhie u
HOANG KHOA KHOI 105
nghiep doan? HVH co san sang chap nhan tu bo he thong doc
dang va doc khoi hay khong? Ong co san sang chap nhan tu
do giao Iuu tu tuong, tu do bao chi, quyen tu do Iap hoi va hoi
ho p, quye n dnh co ng, quye n bie u tnh, ta t ca duo c ba o da m
bang mot ban hien phap that su xa hoi chu ngha?
Tat ca nhung doi hoi dan chu nay Ia nen tang co ban cua
chu ngha xa hoi ma chu ngha StaIine da cha dap trong nua
the k nay. Co the nao noi toi doi moi o Viet Nam ma khong
Ien an mot cach ro rang chu ngha StaIine va moi pho ban cua
no ?
Thang 9 nam 1987
HOA NG KHOA KHO I
Phan th Tro ng Tuye n dich tu ban tieng Phap cua Hoang
Khoa Kho i (bu t hie u Ha Cuong Nghi) trong to Chroniques
vietnamniennes, TrimestrieI, Hiver Printemps 1988, Nume ro
speciaI Paris, lrance: Viet Nam Tho i Luan, bao dinh k tam
ca nguye t, so a c bie t o ng Xua n na m 1988, xua t ba n ta i
Paris, Phap.
* Bai nay Hoang Khoa Khoi viet vao thang 9 nam 1987
(chu thich cua nguoi dich - pttt).
Hnh
Nguyen Khac Vien va Gii lao ong
Viet Nam tai Phap
(Trong Viet Nam Thoi Luan so 1, Chroniques
vietnamiennes. Nguye n va n Nguye n Kha c
Vien et Ies travaiIIeurs vietnamiens en lrance:
1939-1950 nume ro 1, e te 1988, Paris,
lrance)
I. Cong nhan Viet Nam tai Phap1939-1950
(Hoang Don Tr|)
Phong tra o dau tranh cu a hai muoi lam nghn
lnh va tho Viet Nam ta i Pha p tu 1944 den 1950,
su tha nh lap Tong Uy Ban a i Dien nguo i Viet
Nam ta i Pha p ngay sau nga y nuo c Pha p duo c
gia i pho ng cung nhu viec tha nh lap nho m e
Tu Viet Nam duo i tho i u c chiem do ng, la nhung
su kien lich su hiem co da ng chu y . Chu ng toi
uo c mong ba i viet duo i day cu a mot cu u dong
ch da tu ng song va tham du va o ca c bien co
trong tho i k na y se la mot diem moc cho nhung
108 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
ai muon tm hieu cuoc dau tranh chong de quoc
va thu c dan (cu a nguo i VN) ta i nuo c Pha p. (tua
Hoa ng Khoa Kho i)
e thuc hien khau hieu tuyen truyen noi tieng treo
kha p duo ng pho nuo c Pha p va o da u the chie n thu hai
na m 1939, Chu ng ta se thang v chu ng ta ma nh nhat, bo
truong bo Thuoc dia thoi bay gio Ia Georges MandeI ra Ienh
dong vien tai nguyen va nhan Iuc cua e quoc. Cho nen nam
nuoc thuoc dia cua Phap o ong Duong gom co Bac K, Nam
K, An Nam, Lao va Cao Mien phai tham gia cuoc huy dong
chie n tranh cu a ma u quo c ba ng ca ch gu i nha n co ng va binh
Iinh sang Pha p. Ca n Iuu y mo t die u: hai nuo c Cao Mie n va
Lao voi dan so ba trieu va mot trieu, theo t Ie, so voi Viet Nam
hai muoi Iam trieu, gan nhu khong gui nguoi sang Phap. Nen
da i da so nguo i o ng Duong de n Pha p na m 1910 Ia nguo i
Vie t.
CAC TRAI CONG BINH NGI VIET TAI PHAP
Nhung vao thang sau nam 1910, nho Phap bai tran nhanh
chong nen cac chuyen di xa cua dan thuoc dia cham dut. Sau
Hiep uoc dnh chien nam 1910, tai Phap co khoang vai nghn
chien binh Viet trong quan doi Phap va muoi Iam nghn cong
binh Vie t, ta p ho p trong So Nha n co ng Bo thuo c dia M.O.I
(Main-dOeuvre Iindigene, duoi quyen cua JuIes Brevie, von
Ia Toa n quye n o ng Duong tho i Ma t Tra n Bnh Da n lront
PopuIaire, Brevie tro thanh Bo Truong bo Thuoc ia vao thoi
Tho ng Che Pe tain). Trong cuo c chie n k cu c
1
na y, 15.000
co ng nha n Vie t Nam da Iao do ng va t va va chiu nhie u nguy
1 La dro le guerre nguol lhap hay dung nhung chu nay de gol cuoc chlen
chop nhoang glua ho vol nguol Duc vao dau |he chlen (chu |hrch cua nguol drch).
HOANG KHOA KHOI 109
hiem trong cac xuong may che tao khi gioi va thuoc sung. Sau
khi dnh chie n, ho bi dua ve so ng chen chu c trong ca c tra i
du ng ta m o Sorgues (vu ng VaucIuse), Bergerac (vu ng
Dordogne), Mazargues (ga n MarseiIIe), Venisseux (vu ng
Rhone) v.v... Cac cong binh duoc phan tan di Iam viec cho tu
nha n nhu Ia m than, do n cu i, Ia m muo i, Ia m pha n v.v... Vie c
nao cung nang nhoc ma chuyen an o vo cung thieu thon, cuc
kho .
That vay, cac khau phan Iuong thuc, quan ao cua ho, nhat
Ia duo i tho i chie n, thuo ng bi ca c quan tre n va chu c vie c a n
chan dua ra ban cho den. Mot bua tu trong trai che tao thuoc
sung AngouIeme (mien nam Phap) ra, toi gap mot doan cong
binh ao quan xo xac, di thanh hang doi, chan khong giay. i
chan tran o xu ong Duong (thoi ay) Ia chuyen bnh thuong.
Nhung o dat Phap, di chan khong va nhat Ia vao mua Ianh th
that kho tuong tuong. Th ra thay v phan phoi giay cho cong
binh, cac quan chuc dem ra ban cho den Iay tien bo tui.
Kho n kho , ba n cu ng, do i kha t, nhung nhu ng nguo i Iinh
tho thieu kinh nghiem va song cach biet voi the gioi ben ngoai
nay da vung day phan khang bang nhieu cach, phan khang co
to chuc hoac tu phat bat ngo. Trong mot vai trai, co nguoi tu
huy hoa i ngo n tay, ngo n cha n de kho i pha i di Ia m o ruo ng
muo i Girod. Mo t so kha c tro n ra vu ng tu do tham gia kha ng
chie n vo i nguo i Pha p cho ng u c.
BAT AU THC TNH
Trong nhieu nam, tru mot so nho cai xep, doi truong va
tho ng dich vie n, 15.000 co ng binh so ng ca ch bie t vo i da n
chu ng Pha p va bi xem nhu nhu ng nguo i ba n xu , ngha Ia
nhu ng ke tha p ke m ch da ng thuong ha i, chu kho ng kho ng
xung dang cho nguoi Phap ket than. Tnh trang mu chu, khong
noi duoc tieng Phap cua da so khien cho cac cai doi va thong
dich vien tro thanh nhung ke oai quyen tot buc. V the nhung
110 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
nguoi nay thuong cau ket voi ban ch huy Phap boc Iot dam
co ng binh thie u a n. Tuy nhie n cu ng co mo t thie u so tho ng
dich vien da dung ve phia cong binh, ho benh vuc cong binh
va mo dau cho phong trao dau tranh cua cong binh Viet Nam
tai Phap
2
.
Phai noi ro rang phong trao nay da cung khoi dau song
song voi cuoc khang chien chong uc cua nguoi Phap, va ca
hai Ion manh ke tu nam 1912. Tai vai noi, nhat Ia trong khoang
thoi gian giua 1913-1911, cong binh Viet Nam da hop tac voi
quan khang chien Phap trong cuoc chien tranh du kich chong
u c.
Muon hieu ro cac bien co xay ra trong thoi Phap bi uc
chie m do ng, pha i Iuu y de n hai su kie n da c bie t trong co ng
dong nguoi Viet Nam thuo ay: nhung phan tu dau tranh chinh
tri gom mot mat Ia nhung nguoi cong san, rat gan gui voi dang
Co ng sa n Pha p, mo t ma t kha c Ia nhu ng nguo i quo c gia va
nhung nguoi e Tu trot-kit. Nguoi cong san Viet theo StaIine,
tha n ca n vo i da ng CS Pha p, va ng theo chie n Iuo c dan chu
chong pha t xt mo t ca ch kha don gia n. Ho cho ra ng Anh
vo i Pha p la nhung quoc gia dan chu dang da nh nhau vo i phe
pha t xt gom Nhat, Y va u c. Chu ng ta theo phe nhung quoc
gia dan chu chong u c, th khong co l do de nhac den ca c
van de thuoc dia, thu c dan, de quoc, v nhu the, ch la m lo i cho
phe pha t xt ma thoi .
Trong khi do tuye t da i da so nguo i Vie t va ca c da n
thuoc dia deu biet ro bo mat that cua thuc dan Anh, Phap, boi
v ho da song khon kho nhuc nha suot ca doi duoi cac che do
thu c da n na y, tra i Ia i, ho kho ng hnh dung, kho ng hie u duo c
doc tai, da man phat xit Y, uc, Nhat ra sao.
Tuyen truyen cho nguoi Viet ma khong to cao chinh sach
thuc dan Phap se khong co ket qua. Ch co nhung khau hieu
chong thuc dan moi phan khich va dong vien duoc ho. Nhung
2 Nhom nguol nay la nhan |o chrnh cua |o chuc 1o B.l (Bon se vlc le
nln nr|). |o chu c De 1u 1ro| kr| Vle| Nam |al lhap.
HOANG KHOA KHOI 111
nguoi theo khuynh huong quoc gia, nhat Ia trong so cac sinh
vien cao dang su pham, Ia nhung phan tu co thai do chinh tri
nghiem chnh hon. oi voi ho, ke thu chinh Ia thuc dan Phap
da cai tri ho tu tam muoi nam nay. Muc tieu cua ho Ia Viet Nam
duoc doc Iap. Va su doc Iap do ch co the co duoc thong qua su
giup do cua ke thu cua nuoc Phap. Ho ap dung cau ngan ngu
ke thu cu a ke thu ta la ba n cu a ta. V the ho tm den nho va
Nhat va uc. Tu nam 1912, cung voi Nguyen Khoa va Nguyen
Khac Vien, cac thanh phan sinh vien quoc gia Viet Nam xuat
sac nhat (trong do co Hoang Xuan Nhi, hien Ia mot cong than
trong chinh phu Ha No i, Le Va n Thie m, nha toa n ho c, va
Nguyen Hoan, nha hoa hoc) da nhan hoc bong cua GoebbeIs,
Bo truong bo Tuyen truyen uc quoc xa, sang uc du hoc.
Nhu vay ho da cong tac voi che do quoc xa nhu nha Ianh
tu Subbas Chandra Bose cua An o va Le grand Mufti o Jerusa-
Iem (Chanh giang su giao dan dao Hoi tai JerusaIem). V the,
ca hai tha nh pha n chinh tri Io n no i tre n de u kho ng the hay
kho ng muo n Iuu ta m de n so pha n cu a ca c nguo i tho co ng
binh, kho ng quan tro ng duo i ma t ho . Chinh trong hoa n ca nh
do, xuat hien mot tieu to Cong san e Tu (nhom trot-kit) ch
go m va i nguo i tre tuo i, thie u kinh nghie m, ch trang bi ba ng
va i tu tuo ng cu a Trotski va duo c nhu ng nguo i tro t-kit Pha p
giu p do .
MOT VE BINH QUOC XA WAFFEN SS
3
NGI ONG DNG?
Nhom CS e Tu VN bat dau hoat dong vao ngay 16 thang
7 na m 1912, ngay sau de m u c ra Ie nh cho chinh phu Pha p
Iung bat nguoi goc Do Thai dua vao trai tap trung (ke tu trong
3 Waffen SS (Schu|z S|alleln: Ve blnh quoc xa) klem soa| quan dol. khl
dang Quoc xa na-zl cua Hl|ler |ro |hanh dang cam quyen doc nha| |al Duc. dol Ve
blnh quoc xa nay |hay |he Waffen SA (S|urm Ab|ellunger: dol Xung krch. Waffen
SA br glal |an va cac |uong lanh cam dau deu br Hl|ler gle|). (c|cnd)
112 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
dem thuy tinh nay, ha ng ngan nguoi Do Thai bi bat va tap
trung trong nhung dieu kien nghiet nga tai Truong dua xe dap
Mua dong - goi tat Ia VeI dHiv - truoc khi bi uc quoc xa dua
di thu tieu tai trai Auschwitz.)
Nhung chien binh va cong binh Viet Nam dao ngu ke Iai
cho nhung nguoi e Tu tre chung toi ve hoan canh khon kho
cua anh em trong cac cang trai. The Ia qua trung gian nhung
nguoi dao ngu nay, chung toi Iien Iac voi cong binh, van dong
Iam thuc tnh y thuc chinh tri nhung nguoi ma da so deu goc
ga c no ng da n.
Tu giua nam 1912 den dau nam 1913, v nhung thiet hai
nha n ma ng ta i ma t tra n phia o ng, u c thie u nha n co ng va
quan Iinh. Mac du rat k thi chung toc va khinh khi nhung ke
kho ng pha i go c aryen to c va ng, ma t xanh nhung ho cu ng
biet Ioi dung cac dan thuoc dia de chong Iai cac mau quoc de
quoc. V the uc da dung nhung Ianh tu A Rap, An o va
Chanh giang su dao Hoi o JerusaIem, keu goi quan Iinh goc A
Ra p va A n o trong qua n do i Anh no i da y cho ng nuo c Anh.
Tai Phap, uc nho Nhat co van (Ia nguoi A chau nhung Nhat
duoc uc xep vao chung aryens da trang!), muon dung nguoi
Viet, khong phai dua ho ra mat tran mien ong ma ch nham
dung ho vao viec tran ap dan chung tai cac nuoc bi uc chiem
do ng.
GoebbeIs muo n khai tha c Io ng oa n ha n Pha p va su ho
nhu c cu a nhu ng nguo i da n nhuo c tie u bi tri. a so ca c sinh
vien VN thuoc thanh phan quoc gia da nhan hoc bong GoebbeIs
sang u c ho c. Ta i Pha p, bo ha cu a GoebbeIs giao cho tay
phieu Iuu o uc Ho, nhiem vu thanh Iap mot doi Ve binh SS
nguo i o ng Duong! (Sau nga y nuo c Pha p duo c gia i pho ng,
o uc Ho bi ket an 20 nam tu kho sai).
HOANG KHOA KHOI 113
KHONG CHAP NHAN CHE O PHAT XT!
Co ng ta c da u tie n cu a nho m e Tu Vie t Nam Ia nga n
cha n vie c tha nh Ia p ca c do i qua n o ng duong phu c vu cho
u c quo c xa . Nho ca c duo ng da y Iie n Ia c vo i ca c ca ng tra i
cong chien binh va nhat Ia nho Hoi Ai Huu nguoi Viet Nam tai
Pha p, tru so Iu c do o so 11 duo ng Beauvais, thuo c qua n 5
Paris, nhom da phan phat to truyen don bi mat dau tien, trong
do chu ng to i nha c nho ra ng cuo c dau tranh chong de quoc
cung nhu cuo c dau tranh chong chu ngha quoc xa na zi la
mot, rang viec ap buc xam Iang khong nhat thiet Ia dac tinh
cua rieng mot quoc gia nao do ma chinh su da man, boc Iot tan
nha n mo i Ia ba n cha t cu a chu ngha pha t xit, dang duo c a p
dung tren khap the gioi voi cac muc do khac nhau.
Cuoc tuyen truyen voi lo ng tin day tinh than quoc te nay
da Iam soi suc nhieu cang trai chien binh va cong binh nguoi
Viet. Chung toi da gu i den ho mot thong diep du ng ngha va
dung luc. Mac du trnh do tri thuc thap nhung cac chien binh
va cong binh da hieu ngay rang chung toi noi dung. Rang ke
thu khong phai nguoi Phap, nguoi Anh hay nguoi uc ma ke
thu chinh Ia bon phat -xit uc Phap va bon thuc dan Anh Pha p .
Nhung ke ap buc khong phai deu Ia nguoi da trang, chung co
the mang du cac mau da. Cung nhu nguoi Iao dong, chiu kho
nhuc, Iam no Ie, bi ap buc, bi boc Iot, day doa, co the mang
mo i quo c tich va de u Ia nguo i anh em vo i chu ng ta. Nhu ng
nguoi khon cung bat hanh nay da hieu va chap nhan ngay cau
noi tru danh cua Marx Hoi anh em ban cung vo san tren toan
the gioi, hay doan ket Iai! Hoan toan nguoc voi Iuan cu cua
nhung ke qua de dat khong muon di nhanh, vien co rang nhung
nguoi nong dan ngu dot khong the nao hieu duoc chu ngha
mac-xit. Du sao di nua, nguoi khon cung hieu ro hon ke giau
sang the nao Ia dau tranh giai cap. The he nay sang the he kia,
ho da mang trong xuong tuy cuoc dau tranh nay. oi voi ho,
day Ia mot cuoc dau tranh khong he nam trong dia hat Ii thuyet
114 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
ma trai Iai rat thuc te, dien ra tung ngay. Nho su thong hieu
nay ma cuoc van dong cua anh em chung toi chong viec dau
quan sang uc da thanh cong.
Bay gio, voi thoi gian qua, nhn Iai thanh cong nay, chung
toi thay qua Ia phep Ia. That vay, thu so sanh tuong quan Iuc
Iuo ng. Bo n quo c xa co du mo i thu : quye n Iu c, tie n ba c, bo n
tay chan danh thue, cung voi nhung nguoi cong san Viet Nam
nhu nhuoc do de StaIine, va voi su tiep tay cua mot so phan tu
quoc gia. Con chung toi chang co g, khong phuong tien, khong
to chuc vung chac, thieu ca kinh nghiem. Suc manh chung toi
na m trong mu c tie u khong chap nhan chu ngha pha t xt v
no la hnh thu c toi te nhat cu a chu ngha thu c dan. V biet
dong hoa hai chu ngha nay Ia mot nen cac chien binh va cong
binh nguo i Vie t da nha n thu c duo c va n de . Xin du ng que n
rang rat nhieu nguoi dan thuoc dia khong he biet the nao Ia
nhu ng a n hue to t Ia nh cu a ca c ne n da n chu ta y phuong
cung nhu mu tit ve chinh sach da man cua chu ngha phat-xit.
Va voi thoi gian, tam quan trong cua su thanh cong nay
duoc danh gia ro rang hon. That va y, kho tuong tuong duoc
hau qua khoc hai neu hai doan Ve binh quoc xa nguoi ong
Duong duoc thanh Iap! Boi v voi muc dich tran ap moi khang
cu cua nhung nuoc bi uc chiem dong, doi quan danh thue
da vang nay biet dau se gay oan thu trong cac tang Iop nhan
dan da trang! Chua noi den nhung hau qua kha d cho cac the
he sau.
HOI AI HU VIET NAM
Su thuc tnh chinh tri cua nguoi Viet se khong the bung
day duoc neu khong co moi truong cua to chuc Khang chien
Phap trong thoi uc chiem dong.
Ngay sau khi nuoc Phap duoc giai phong, tat ca cac vien
chu c ha nh cha nh, nha t Ia gio i Ia nh da o cao ca p Pha p de u bi
HOANG KHOA KHOI 115
mat chuc v toi cong tac voi uc. Mot thieu so thuoc gioi tu
san truong gia da cong tac voi Khang chien De GauIIe, buoc
Iong phai nhn nhan, du ch bang thu Ioi noi dau moi, quyen tu
do cu a da n thuo c dia. Quye n tu do dinh doa t so pha n cu a
mnh. Nhung nhung nguoi thuc dan Phap muon thuoc dia phai
qua nhung giai doan chuye n tie p truoc khi di den quyen tu
quyet. Trong boi canh do, MarceI Pignon, cong chuc cao cap
Bo Thuoc dia toa Iac tai duong Oudinot (vai nam sau, MarceI
Pignon tro thanh Cao Uy ong Duong cung voi tuong de Lattre
de Tassigny) buo c Io ng pha i chu y de n nhu ng ye u sa ch cu a
cong nhan Viet Nam. Tren thuc te, duong Ioi bo Thuoc dia van
nhu cu nhung v tuong quan Iu c Iuo ng da thay do i, gio i Ia nh
dao thuoc dia phan van giua hai cach doi pho: thuong thuyet
va dan ap. Loi dung su do du nay, cac cong nhan Viet Nam da
tranh dau doi quyen Ioi cua mnh.
Truoc thoi chien, mot hoi Ai Huu duoc thanh Iap va van
hoat dong trong thoi Phap bi chiem dong. Tru so Hoi o so 11
duo ng Beauvais thuo c qua n 5 Paris. Ho i na y kho ng he hoa t
do ng chinh tri, ch nha m giu p do giu a nguo i Vie t vo i nhau.
Nhung nguoi dieu hanh hoi rat tan tam, thuong hay to chuc Ie
Iac hoac nhung buoi gap go than mat. Ho deu Ia Phat tu hay tin
do Thie n chu a gia o. Tho i u c chie m do ng, chu tich ho i Ia
Tran Huu Phuong, mot k su xuat sac, co tieng nhan hau, tot
nghiep Ponts et Chaussees, truong k su Cau uong rat tieng
tam cua Phap (Sau nay ong co giu chuc Bo truong trong chinh
phu Ngo nh Diem). Dua vao cach ung xu, co the chia nguoi
Viet Nam vao thoi k nay Iam 3 nhom:
1) Nhom chong doi thu dong Bo Thuoc dia: v tat ca
nguoi Viet deu phai tuy thuoc Bo nay ve mat hanh chinh. Su
chong doi thu dong nay bieu hien qua thai do tu choi tham du
moi cuoc Ie Iac, tiep tan do Bo to chuc, nhu Ie Tet chang han,
co dai an Iinh dnh. Xin Iuu y: vao thoi buoi thieu thon du thu
va che do khau phan han dinh nay, mot bua an thinh soan rat
116 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
gia tri cho nhung ke thieu an quanh nam.
2) Nho m thu hai, chu truong co ng ta c vo i Pha p, da i
die n Ia Hoa ng tha n Bu u Lo c va mo t so co va n duo c go i Ia
nhom ngoai giao (v khon kheo), trong do co Nguyen Quoc
inh.
3) Nhom thu ba khong can bat k Ii tuong chinh tri nao,
ch biet nhao vao nhung cho co an.
Truoc chien tranh, su giao dich giua nguoi Viet Nam voi
Bo Thuoc dia rat kho chiu, v song trong xa hoi dan su, nguoi
Viet Nam duoc nguoi Phap doi xu rat tot dep, doi khi than mat
anh em, nhung khi tie p xu c vo i Bo Thuo c dia, de gia i quye t
viec hanh chinh, giay to, ho thay mnh tro Iai nguyen hnh Ia
dan ban xu thuoc dia.
LONG NHAN T RAT VU LI CUA NHA NC VICHY
Nhung Iuc uc chiem dong Phap, tnh the Iai doi nguoc,
Bo truong Bo Thuoc dia cua chinh quyen Vichy Ia JuIes Brevie
duo ng nhu da hie u duo c vi tri ba p be nh cu a e quo c Pha p
(xin nhac Iai, truoc do, vao nam 1937, duoi thoi Mat tran Bnh
dan Phap, JuIes Brevie duoc cu Iam Toan quyen ong Duong,
thay the cho Pierre Pasquier).Trong bo i ca nh tha m kho c bao
trum ca chau Au va the gioi v chien tranh va chinh sach diet
chu ng cu a chu ngha quo c xa u c, ca c co quan ha nh chinh
Phap, v phai chiu su kiem soat uc, to ra co chut nhan nhuong
nao do doi voi nguoi Viet. Qua tnh day Ia su rac roi cua cuoc
doi! Bo Thuoc dia phan phoi khau phan hang thang cho moi
nguo i Vie t (cu ng nhu mo i nguo i xu Ma da o, Madagascar) Ia
nam ki Io gao. Gao rat hiem hoi va mot ki Io gao co gia tri gap
ma y Ia n mo t ki ba nh m. Xin du ng que n ra ng u c ba t Pha p
pha i do ng go p ra t nhie u nha m phu c vu chie n tranh, ne n va o
thoi ay, Phap thieu thon du thu tu quan ao, chan men den thuc
HOANG KHOA KHOI 117
an. Cho nen co nhung noi phat chan thuc an va y phuc. Nhieu
nguoi Viet, de giu pham cach, da choi tu cac tang pham
nay. Co Ie ho se khong xu su nhu vay neu ho biet chinh sach
cu xu da man tan ac cua quoc xa uc doi voi dan Do Thai (va
cac dan khong thuan chung da trang non-aryen, dan du muc,
nguoi benh tam than v.v...) da duoc chinh thuc hoa va thi hanh
ra sao tai ong Au va cac trai tap trung. Nguoi theo dao Do
Thai v giu pham cach da deo ngoi sao vang, xac nhan mnh
co da o Do Tha i, ngay du khi ho chua bi buo c pha i Ia m nhu
the. Mot ha nh vi nham mu c dch giu pham ca ch trong mot xa
hoi van minh se la mot ha nh dong tu sa t trong mot xa hoi ta n
a c da man. Pham cach con nguoi duoi thoi HitIer Ia mot xa xi
pham, nhieu nguoi da tra gia dat bang chinh mang song cua
ho .
Tro Iai truong hop Bo Thuoc dia, chinh phu Vichy, trong
mo t chu ng mu c na o do , co pha n nha n nhuo ng do i vo i nguo i
da n thuo c dia so ng ta i Pha p. Kho ng pha i Ia kho ng co ha u y
chinh tri, ho muo n thu Io i ve sau. Nha t Ia do i vo i ca c tha nh
phan kha gia, tri thuc, nhung nguoi tot nghiep dai hoc va cac
truong Ion. Nhung doi voi cac cong nhan tai cac cang trai, tnh
trang khong kha hon chut nao. D nhien phai cong nhan rang
tnh tra ng kho n kho cu a ho do chinh nhu ng nguo i ca m da u
cang trai va mot so nguoi Viet da tham gia vao viec danh cap
co to chu c. Tha t va y, xin nha c Ia i: Iuong thu c, y phu c, me n
Ien, giay dep cua cong nhan Viet da bi cuop giau, dua ra ban
cho den, dem Ia i ha ng trie u quan cho mo t so s quan Pha p
cung nhu mot so thong ngon, giam thi nguoi Viet cai quan cac
cang trai.
Chinh vao Iuc do, nhom e Tu da co y dinh to chuc mot
co quan dai dien chinh thuc cho nguoi Viet tai Phap.
118 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
TAI ONG DNG, MOI TU NHAN CHNH TR
EU B TRA TAN
Xin dung quen rang thoi bay gio, nguoi Viet Nam khong
he co quye n bo phie u, ta i o ng Duong cu ng nhu ta i Pha p.
Nhung nguoi dai dien dan ban xu du duoc dac cu chinh thuc
that ra ch Ia nhung ong nghi gat hoac tay sai cua chinh quyen
mau quoc. Thi du truong hop dan bieu Lien bang ong Duong
Jean de Beaumont, duo c da c cu ch vo i phie u ba u cu a va i
nghn nguoi Phap tai Nam K, ma tren Ii thuyet tu nhan Ia dai
dien cho xu Nam k va toan coi ong Duong. Ve phuong dien
ban xu, mot so nguoi Viet Nam doi Iap gom Cong san e Tam
theo StaIine va e Tu theo Trotski du duo c da c cu sau cuo c
da u phie u kha ha n dinh (suffrage censitaire
4
) va o Ho i do ng
Quan hat Thanh pho Sai Gon va tuy duoc mot vai tu do kha
gioi han duoi thoi Mat Tran Bnh dan, deu bi Phap bat day di
Con dao sau do. Cac dan bieu trong Hoi ong Thuoc dia nay
thuo ng duo c go i Ia Co van (a i l) Ruo u va (a i l) Thuoc
phien
5
. Vie c sa n xua t ruo u de 15 do co n, thuo c phie n thuo c
do c quye n nha nuo c, va nha nuo c ba n tu do cho da n chu ng.
Xin mo ngoac nho: hai mon doc duoc nay duoc nha nuoc su
du ng de cho ng Ia i su no i da y cu a ca c nho m quo c gia hoa c
co ng sa n, bo i v nguo i nghie n nga p se kho ng (bao gio ) Ia m
ca ch ma ng!
Ta i o ng Duong vie c tra ta n tu nha n chinh tri die n ra
4 Dleu klen cho ung cu vlen ban xu: tre n 25 tuo i, o ng thue tre n mo t
ch ng m c na o o , hay la co bang cap tren b c p lom |heo Ho Huu 1uong
|rong 41 na m la m ba o (|r 94. c|cnd )
5 R.A va R.O chu vle | |a | Re gie Alcool, Re gie dOpium: Co ng ti (S )
R u, Thuo c phie n.
HOANG KHOA KHOI 119
thuo ng xuye n va Ia die u bnh thuo ng
6
, ngay ca do i vo i na n
nha n: khi bi ba t, nha t Ia nguo i hoa t do ng chinh tri, de u bie t
ra ng mnh se bi tra ta n. Trong tho i k na y, nha ca m quye n
thuo c dia cai tri ba ng khu ng bo tra ta n, nhu ng tie ng chinh
tri, Iam chinh tri, tu nhan chinh tri mang mot gia tri dac
biet. Nguoi Iam cach mang duoc thu thach bang viec bi tra tan:
co nguo i ba t khua t va co nhu ng ke da u ha ng. Nhu ng chie n
binh Viet Cong noi tieng anh hung, can dam chinh Ia nho da
duoc toi Iuyen bang su sang Ioc kinh khung nay.
Va nhung khau hieu tuyen truyen cua nhom trot kit Viet
Nam vao nam 1911 Ia nhung khau hieu doi hoi dan chu. Chung
toi su dung ca nhung Ioi tuyen bo rat do Iuong cua chinh phu
Khang chien de GauIIe ve quyen tu tri cua cac nuoc thuoc dia.
Nhung sach Iuoc cua thuc dan bao gio cung the, nao Ia kho ng
ne n vo i va ng, quyen tu quyet (cua dan thuoc dia) va ngay ca
quyen duo c do c la p, pha i tra i qua nhung giai doa n chuyen
tie p. The ma thuc dan Iuon reu rao rang so d ho do ho cac
dan toc ngu kem, chinh v ho muon dem Iai van minh, tien
bo, de cho cac dan toc nay co du suc tu quyet, khoi can den
mau quoc. Nhung thuc te khong nhu the, chang mot dan toc bi
tri na o co the thoa t a ch do ho ma kho ng pha i da u tranh. Va
chang co chu nhan ong nao vui Iong tu dong trao tra tu do cho
6 Chrnh sach |ra |an kha pho blen. khong chl ap dung o Dong Duong. Nam
2OOO. |al lhap. cach day val |hang. du luan lhap xon xao v vlec mo| cuu nu
khang chlen cua Ma| |ran glal phong xu Algerle ke lal |rong bao Le Monde mo|
phan dol mnh |rong |hol k Algerle br lhap do ho: Gan 4O nam sau. ba loulse||e
lghllahlrlz - br danh llla |hol |uong Massu va Blgeard o Alger - muon |m lal mo|
nguol si quan bac si lhap de nol lol cam on. v ong nay da cuu mang ba |rong
khoang |hol glan ba br ba| va |ra |an |al xu Algerle. Vlec quan dol lhap |ra |an |u
blnh |huoc dra la chuyen cam kr |abou. cho den nay lhap chua bao glo nhn
nhan chrnh |huc. Ong Marcel Blgeard. (|ruoc khl sang Algerle. br khang chlen
Vle| Nam ba| |rong |ran Dlen Blen lhu). mo| |rong hal vlen |uong ve huu br ba
lghllahlrlz neu drch danh la da |ruc |lep |ra |an (va ham hlep) ba. van chol phang.
Cau chuyen nay da mo dau cho mo| cuoc |ranh luan sol nol keo dal cho den nay
(c|cnd).
120 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
dam no Ie cua mnh!
Sau mot thoi gian van dong tuyen truyen tan Iuc, chung
toi, nhom e Tu va cam tnh vien da de nghi, Ian dau tien, qua
buoi hop chinh thuc vao ngay 16 thang 9 nam 1911, tai tru so
Hoi Ai huu tai duong Beauvais, bau mot Tong Uy Ban Lam
Tho i a i Dien nguo i Viet ta i Pha p. Vao thoi buoi vua ra khoi
tnh trang khung bo kinh hoang cua Mat tham uc (Gestapo)
va dam tay sai nguoi Phap, hai tieng Uy ban da Iam da Iam
moi nguoi rung mnh, cu toa cung nhu dien gia.
CUOC BAU C UY BAN AI DIEN LAM THI
Chinh chung toi, nho m e Tu
7
da van dong, to chu c va
chuan bi buoi hop thang 9 nay. Danh cho nguoi nghe mot thu
ngon ngu moi. Cu toa buoi hop ay rat ngac nhien khi biet rang
co nhung nguoi da hoat dong trong bong toi, dam doi hoi tu do
va doc Iap cho Viet Nam (d nhien hai chu doc Iap ch duoc
hieu ngam v khong ai noi ra). Ket qua cuoc hop Ia mot danh
sa ch 15 nguo i da c cu vo i so phie u ba u kha c nhau. Trong do
ch co 2 nguoi thuoc nhom e Tu, nhung nguoi con Iai thuoc
thanh phan quoc gia tien bo va co ca mot dai dien ton giao cap
tie n: Iinh mu c Cao Va n Lua n. Mo t thi du tie u bie u cho tha y
rang cac doi hoi dan chu (co tinh cach truong gia) nay khong
do gioi truong gia tu san thuoc dia thuc day ma do chinh cac
thanh vien mac xit chu dong khoi xuong, nhan danh cac tang
Io p nghe o kho .
Uy Ban Lam Thoi da yeu cau to chuc mot Hoi Nghi toan
quo c de chinh thu c hoa cu ng nhu de mo ro ng tinh ca ch da i
bie u cho toa n the nguo i Vie t Iao do ng, co ng binh va chie n
binh tai Phap. Hoi Nghi toan quoc da dien ra thanh cong trong
7 Nhom gom hal ki su va bon nguol |hong ngon dao ngu. Cac cam |nh
vlen la nam sau cong blnh cung dao ngu. |ron |ral.
HOANG KHOA KHOI 121
ba ngay 15, 16 va 17 thang 12 nam 1911 tai Avignon, voi cac
dai bieu moi gioi Viet kieu. Chinh MarceI Pignon da phai buo c
Iong tiep cac dai dien cua Uy Ban Lam Thoi nay tai Bo Thuoc
dia. Uy Ban trnh bay mot so yeu sach nhu quyen tu do bau cu
cac dai dien cong binh va cac dai bieu nay se bao ve quyen Ioi
ho doi voi nha cam quyen. MarceI Pignon - dung Ia - chinh tri
gia Ia o Iuye n, da co ng nha n ra ng nhu ng ye u sa ch cu a chu ng
toi Ia chinh dang va hua hen se can thiep. Nhung mot Ioi hua
mieng cua mot cong chuc cao cap khong co gia tri that su. Tuy
ve mat thuc te, vao thoi ma nha kim hoan noi tieng Cartier o
duong Opera con hien cua cai cho Mat Tran Bnh Dan - trong
do co dang CS Phap - th kho tuong tuong nha cam quyen co
the tu choi thuc hien nhung doi hoi dan chu vua phai nay,
nhat Ia mot nha cam quyen moi thoat thai tu phong trao Khang
chien. Mac du trong tham tam, MarceI Pignon cung gom nhung
yeu sach dan chu Ian dau tien duoc noi Ien mot cach nghiem
chnh nhu vay. Mac du khi ay, moi thanh phan thuc dan ngoan
co ba o thu nha t cu ng pha i nhn nha n ne n gia i pho ng ca c
thuo c dia, nhung do c Ia p qua ca c giai doa n chuyen tiep,
ngha Ia khong bao gio!
Du sao, chung toi da biet Ioi dung thai do phan van, can
nhac, tranh ne cua gioi Ianh dao thuoc dia da suy yeu va dang
khong biet Iam cach nao hau duy tr cai nguye n tra ng e quoc!
Chu ng to i da na m ngay Ia y Io i hu a he n cu a Pignon, to chu c
ca c cuo c ba u cu da i die n trong ca c ca ng tra i co ng binh va
chien binh. Ngha Ia bat dau tu co so thap nhat, du co nhung
phan ung ngan can cua cac gioi cam dau Phap o cac cang trai.
Su tnh thuc cua cac cong binh noi Ien nhu dot song than, va
gay phan ung. Bo Thuoc dia cho voi Uy Ban ai Dien den Ian
thu hai, trach cu Uy Ban da qua hap tap va hieu sai y kien cua
Bo v.v... Tuy suy yeu ve mat tinh than, Bo Thuoc dia van du
suc dan ap nhung Iai Iuong Iu giua y muon thao Iuan va y dinh
du ng ba o Iu c. D nhie n, v ha o quang kha ng chie n cu ng nhu
anh huong Ion cua ta phai Iuc bay gio, thuc dan tranh chuyen
122 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
dan ap nguoi Viet Nam, it ra Ia tren dat Phap. Thoi k nay ta
phai rat manh, nhat Ia dang CS Phap, ve mat chinh tri Ian cong
doan. Cho nen mai den nam 1916 nha cam quyen moi ra Ienh
cho canh sat no sung vao nguoi Viet nhan mot cuoc bieu tnh
tai Bergerac. Thuc dan dang chuan bi tro Iai ong Duong voi
chinh su cong tac cua phe ta va nhat Ia nho vao Iap truong map
mo cua dang CS Phap.
ANG XA HOI PHAP SFIO THONG ONG
VI CHNH SACH E QUOC
Khi to chuc dau tranh cho yeu sach cua mnh, nguoi cong
binh Iuon quan tam, theo doi nhung bien co chinh tri, nhat Ia
cuo c chie n ta i o ng Duong. Le ra, cuo c chie n tranh do ba n
da u tie n na y co the tra nh duo c, ne u du a va o tuong quan Iu c
Iuong thoi do. am chu nhan ong Ngan hang ong duong va
cac Cong ty cao su, hien dien kha nhieu trong phe huu trong
do co dang MRP cua George BidauIt
8
, muon tai Iap quyen Ioi
thuc dan tai ong Duong. Nhung mat uy tin v bon nam phuc
tung Quoc xa uc, ho khong the dung Iai chieu bai cu Ia dem
anh sang van minh ai Phap va tu do den cho cac thuoc dia.
Ho tuyet doi can den dang Xa hoi va nhat Ia dang CS Phap
trong viec tai chiem ong Duong. (Va se) Tro Iai ong Duong
duo i chie u ba i kha c, co ng thu c kha c. Khi xem Ia i mo t ca ch
cong bang nhung tai Iieu Iich su thoi ay, chung ta nhan thay
rang chnh do su dong loa cu a hai da ng na y, nhan dan Pha p
da bi tang lo p truo ng gia tu sa n loi ke o va o cuoc chien tranh
ong Duong lan thu nhat.
Nhung nguoi trong dang Xa hoi Phap, nhat Ia nhung dang
vie n thuo c ca nh hu u, Iuo n Iuo n u ng ho thu c da n thuo c dia
8 MRl : Mouvemen| Republlcaln lopulalre. dang |huoc phe huu cua
Bldauld dol lap vol de Gaulle ve van de Algerle(c|cnd)
HOANG KHOA KHOI 123
trong tha p nie n 1920-1930, Toa n quye n o ng Duong,
AIexandre Varenne, thuoc dang Xa hoi, Iai Ia nguoi khe khac
voi dan ban xu hon PauI Doumer va nhung quan Toan quyen
kha c thuo c ca c da ng phe hu u. Tha t va y, Varenne, cu u da n
bieu rau xom xu Puy de Dome tuy da bai bo kiem duyet bao
chi ban xu, nhung kem mot han che Ia moi (ke) xam pham
den chu quyen nuoc Phap se bi ket an tu hnh! Cung nhu sau
do, nam 1937, Mat tran Bnh dan gui mot vi Toan quyen phe
ta Ia JuIes Brevie , vi na y tro tha nh Bo truo ng Bo Thuo c dia
nam 1910 thoi Thong che Petain, Ia ke hop tac voi uc quoc
xa !
Ro rang dang Xa Hoi Phap da thong dong voi chu ngha
de quoc, du rang trong thoi k Mat tran Bnh Dan, Leon BIum
Ia chinh tri gia ta phai bi dam thuc dan Phap tai Sai Gon chui
rua tham te nhat. Ve phan dang cong san Phap, nguoi ta van
Iam tuong rang dang nay Iuon Iuon dau tranh cho phong trao
giai phong cac dan toc thuoc dia va v nen doc Iap cac nuoc
na y.
ANG CS PHAP VA QUAN OAN
GIAI PHONG ONG DNG
uc bai tran nam 1915, nhung ba doc chu ngha dai quoc
gia dan toc da Iay Ian ra khap cac nuoc, dau tien Ia Lien bang
Xo Viet. Mot dat nuoc sinh ra tu cuoc cach mang vo san mac
xit, theo nguyen tac quoc te, ma Iai muon su dung nhung vinh
quang qua khu cu a ca c de che Nga hoa ng (nhu Souvaroff,
Koutouzoff, AIexandre Nevsky...) de dong vien nhan dan Nga
chong xam Iang uc. StaIine am hai tat ca cac tuong Ianh co
cong trong cuoc cach mang thang Muoi (nhu Toukhatchevsky,
SmiIga...) va ca tung cac tuong Ianh Nga hoang. Ngha Ia StaIine
da tha nh co ng trong vie c tie u huy mo i tnh ca m va do ng co
quoc te cong san, sau khi da gop phan vao viec dua HitIer Ien
124 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
nam chinh quyen tai uc vao nam 1933 bang cach dung khau
hie u (ngu xua n) xa ho -pha t xt ga n cho nhu ng nguo i Da n
chu uc. M. Thorez khong phai tnh co ma do dau Mat Tran
Quoc Gia
9
. V dang CS Phap la tha nh pha n ye u nuo c trong hai
nam 1911-1915, day qua Ia dieu moi Ia, dang CS them dau
va o Iu a, chinh ho Ia to chu c duy nha t da tung ra trong ba o
Nha n a o va o na m 1911, kha u hie u Moi nguo i Pha p mo t
thang u c!
10
Ca c do i da n qua n Iao do ng duo c go i Ia Da n
qua n ye u nuo c. Mot nguoi Iinh uc dao ngu, da bo hang ngu
quo c xa cu ng bi coi Ia mot thang u c. a ng CS Pha p do
da u Mat Tran Quoc Gia. Voi phong trao thi dua ye u nuo c Ieo
thang qua khich nay, Iam sao tuong tuong duoc ho co the tuyen
bo ung ho cuoc dau tranh giai phong va nen doc Iap cua cac
nuoc thuoc dia? Ho ch co the ung ho mot de quoc Phap ven
toan (thuoc dia) ma thoi!
V the, thang 11 nam 1915, bien tap vien to Nhan dao,
Marius Magnien, dang mot bai keu goi thanh nien Phap dau
quan vao doan Iinh Le duong (Legion etrangere) de da nh do
bo n pha t xt Nhat va ta i lap nen dan chu. Chung ta co nam
mo khong chu, vao ngay 6 va 8 thang 8 nam 1915, Nhat da bi
Ia nh bom nguye n tu ta i Hiroshima va Nagasaki Ia m cho ba i
hoai phai dau hang th den cuoi nam 1915 dau nam 1916, moi
nguy hie m cho o ng Duong kho ng pha i Nha t Ba n ma chinh
Ia chu ngha thuc dan dang song Iai!
Gioi truong gia tu ban muon tai Iap chu ngha thuc dan
nhung ho hoan toan khong co thuc Iuc va uy tin. Nen ho Ioi
dung dang Xa Hoi va dang CS Phap. Khau hieu tuyen truyen
cua dang CS Phap Ia chung ta hay xan tay ao len de tai Iap
ne n kinh te tu ba n. Du gio i tu ba n da kho ng ngu ng chu i ru a
9 lron| Na|lonal : da ng na y kha c vo l da ng cu c hu u hle n nay lron|
Na|lonal pha| xr| va k |hr |hanh lap nam 1972 (c|cnd)
1O Nguyen van A chaque francais son boche. boche chl nguol Duc vol
nghia xau. Ngay sau ngay glal phong. nuoc lhap |ral qua mo| |hol k |ra |hu kha
manh bao va qua lo nhung |hanh phan da hop |ac vol Duc. (c|cnd)
HOANG KHOA KHOI 125
tuo ng De GauIIe, tuy chinh De GauIIe, nho va o su c ma nh
nhan dan Phap, da cuu ho!
Bay gio, nhn Iai qua khu va ch can suy ngh mot chut, ai
cung thay ro rang neu khong co su dong Ioa cua dang CS Phap
trong nhu ng na m 1911 de n 1917 - na m 17 Ia na m Ramadier
day cac bo truong thuoc dang CS Phap ra khoi chinh phu - se
khong the co cuoc chien tranh ong Duong lan thu nhat! D
nhien, sau do, khi da ra khoi chinh phu va trong thoi k Chie n
tranh la nh the gio i, da ng CS Pha p da chuye n huo ng, da u
tranh cho hoa bnh tai Viet Nam, nhung ch Ia mot kieu dau
tranh da u mo i cho t Iuo i cu a da ng, kho ng da ng ke so vo i su c
ma nh cu a da ng Iu c ba y gio cu ng nhu su ta n ta m cu a nguo i
dang vien CS ha tang. Va cuoc dau tranh nay, neu co, that ra
ch v no nam trong chinh sach cua StaIine ve chien tranh Ianh
chu chang phai v dang CS Phap muon ong Duong duoc tu
do, doc Iap. ang CS da giup noi Iua Ien roi sau do keu chua
cha y. Ngo n Iu a da thie u huy o ng Duong trong nhie u na m
da ng da ng.
UNG HO CO PHE BNH
CUOC KHANG CHIEN CHONG PHAP
Ca c to chu c co ng chie n binh ta i Pha p u ng ho qua n do i
kha ng chie n Vie t Nam cho ng Pha p va cho ng qua n do i cu a
quoc truong bu nhn Bao ai. Cuoc dau tranh chong de quoc
na y du a va o tinh tha n quo c te : nuo c Pha p kho ng pha i Ia ke
thu . Chu ng to i cho ng Ia i duo ng Io i chinh tri cu a chinh phu
Phap chu khong chong Iai nhan dan Phap. Chung toi cung dau
tranh voi nhan dan Phap, ben canh dan Iao dong Phap de cham
du t cuoc chien tranh do ban.
uo ng Io i da u tranh chinh tri na y da da t duo c sau mo t
thoi gian dai giao duc chu ngha mac xit. Xin dung quen rang
trong so ca c co ng binh, nhie u nguo i nha n duo c tin Iinh Le
126 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
duong do t cha y Ia ng xa , ta n sa t tha n nha n mnh. Ne u kho ng
tho ng hie u chu ngha ma c xit, nhu ng thu oa n dai da ng na y
khong chung se dua den nhung hanh dong rua han mu quang.
Phai nhn nhan rang nguoi Viet Nam khong he gay ra vu khung
bo na o ta i Pha p trong suo t cuo c chie n o ng Duong Ia n thu
nhat nay.
Thu tuong tuong, mot anh nong dan Viet Nam nhn thay
trong to tap chi en va Trang cua thoi ay, hnh mot ten Iinh Le
duong, mom ph pha thuoc Ia, hai tay xach hai dau Iau nguoi
Viet. o Ia nhung chiec dau Iau nong dan nguoi Viet. Han thu
soi suc trong Iong anh nong dan Viet tai Phap nhung anh ta se
khong dien khung trut han vao bat k mot nguoi Phap nao v
anh ta hieu rang ke that su mang trach nhiem chinh Ia nhung
chu nhan cac to hop cao su, nhung chu nhan Ngan hang ong
Duong. Thai do ung ho khang chien Viet Nam cua cong chien
binh ra t hoa n toa n va ro ra ng, nhung kho ng co ngha Ia se
kho ng co phe bnh ve duo ng Io i chinh tri cu ng nhu ve cung
cach ung xu cua nhung nguoi Ianh dao Viet Minh khi ho sang
Pha p.
Phong trao khang chien chong thuc dan khong he tu nhien
ma co. V chinh sach dan ap, boc Iot cua thuc dan, v dan thuoc
dia bi khinh khi, ha nhuc nen he co dip Ia ho noi day. Nhung
cung tu kha Iau, nhung ke cam dau dien KremIin da che ngu,
thuan hoa e Tam Quoc te, cac dang CS tren the gioi ch Ia
cong cu cho chinh sach ngoai giao cua StaIine. Dan nuoc thuoc
dia ch duoc StaIine xem thuan tuy Ia nhung canh tay Iao dong,
Ia nhung mon hang de doi chac, mac ca voi tu ban de quoc.
Nhung StaIine cu ng kho ng the hoa n toa n thao tu ng v quye n
Ioi cua dan thuoc dia khong phai Iuc nao cung di doi voi quyen
Ioi cua gioi quan Iieu Lien Xo. Tai Viet Nam, nguoi CS VN Iuc
do do Ho Chi Minh Ia nh da o the na o cu ng co it nhie u kinh
nghiem ve die u na y.
HOANG KHOA KHOI 127
LIEN HIEP PHAP VA HIEP NH S BO 1946
Bao chi canh huu Phap khong ngung to cao ban tay cua
Moscou trong cac cuoc noi day tai ong Duong. Su that, StaIine
ch nham Ioi dung cac cuoc noi day nay de dam phan voi cac
de quoc Tay phuong trong cac cuoc tranh gianh anh huong, y
nhu nga y truo c Nha t hoa ng u ng ho ca c nha ca ch ma ng Vie t
Nam cho ng de quo c Pha p. Tha t va y, nguo i Nha t da kho ng
nga n nga i tro ma t, su du ng ho trong canh ba c thuong thuye t
voi de quoc nay khi Nhat bi rac roi. Khi cuoc chien bat dau,
nguoi ta da nghi ngo rang StaIine khong muon VN doc Iap. V
su co ma t trong chinh phu Pha p nhu ng bo truo ng co ng sa n,
StaIine bie t ra ng Pha p se kho ng nga theo M. The m va o do
gio i Ia nh da o Vie t Minh dang ga p nhie u kho kha n ta i vu ng
bie n gio i Trung Quo c vo i Tuo ng Gio i Tha ch. Nhu ng nguo i
Ia nh tu Vie t Minh, v Iu c Iuo ng co n qua ye u ke m (trong ca c
nam 1915-1916), de song con ho da tm moi cach danh Iua, ne
tranh. D nhien, ai cung thong cam tnh canh ay, neu danh Iua
hay ne tranh dich thu, nhung khong ai dung thu doan de Iua
ban be. Nam 1916, Ho Chi Minh xuat hien truoc cong chung
Phap nhu mot nguoi gian di xue xoa va tuoi cuoi. Nhat Ia tuoi
cuoi voi nhung nguoi dang phai canh huu. Ong choang vong
hoa cho lrancisque Gay, thu Inh da ng MPR. Lu c a y, cha c
o ng ngh ra ng mnh se chinh phu c duo c da ng na y va gio i tu
ban thuc dan. That ra, nu cuoi cua ong khong danh Iua duoc
Georges BidauIt va nhu ng pha n tu muo n ta i chie m o ng
Duong. Ch co nhu ng co ng binh Vie t Ia bo ngo , kho ng bie t
duoc ai thu ai ban. Nhung Ianh tu Viet Minh khong muon giac
ngo ai nu a ma tha t su ch muo n na m he t quye n ha nh ba ng
moi cach. Chu ngha mac xit doi voi ho ch Ia thu yeu .
Ho kho ng chiu no i Ia p truo ng u ng ho co phe bnh cu a
Iinh tho co ng binh. Sau nga y Pha p duo c tu do, nhu ng nguo i
co ng sa n do -de -StaIine nhu the ch chie m thie u so ra t nho
trong ca c ca ng tra i co ng binh. La n da u tie n, duo ng Io i da nh
128 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
dong, ma Ii va vu khong da quat nguoc Iai ho. Trong vu tranh
cai giua StaIine va Tito nam 1918-1950, Tito da thang truoc
du Iuan cong chung Nam Tu nho dai truyen thanh Moscou
va nhat Ia dai Budapest, boi v cac dai nay tuyen truyen Iao
khoe t va tra ng tro n de n no i ai o Nam Tu cu ng nha n ra de
da ng. Trong mo t cuo c da u tranh tu tuo ng co ng khai va tu do
doi dap, nguoi cong san do-de-StaIine voi Iuan dieu vu cao va
doi tra, chac chan phai thua.
Chu ng to i no i ra ng Iu c Iuo ng pha n do ng Pha p da nha t
quye t va dang su a soa n tro Ia i o ng Duong. Nhung tuong
quan Iu c Iuo ng ta i cho kho ng cho phe p. Ho pha i buo c Io ng
nup sau chieu bai Lien Hiep Phap. ang CS Phap, dong Ioa
trong am muu tai chiem ong Duong da ho hao, to dap them
cho mot nuo c Pha p mo i, mot Lien Hiep Phap rat tnh ngha
anh em giua nguoi do ho va ke bi tri!
Phong trao cong chien binh tu cac cang trai da to cao tro
bip bo m Lie n Hie p Pha p na y Ia de quo c tra hnh. Mo t so
Ianh tu Viet Minh, ke ca Ho Chi Minh cung khong tin chieu
bai Lien Hiep Phap, nhung truoc cong chung, ho to y tan thanh.
Ho dinh danh Iua dich thu, tranh thu tho i gian, giu gn lu c
luo ng, tra nh do ma u vo ch. Kinh nghiem cho thay ho chang
Iua duoc ai va nhung Ioi noi ngot ngao cua ho da khong ngan
duo c ma u do tre n da t nuo c Vie t Nam hon ba muoi na m vo i
nhung dau thuong ngap troi. Ma trai Iai, cac phuong phap theo
Ioi StaIine cua ho da giet chet chan Ii va chu ngha mac xit
trong quan chung. Su doi tra triet de, co he thong nay co the
da giup cho ho duoc ton tai, nhung dong thoi no tieu diet Iuon
chu ngha mac xit.
VIEC GIANG DAY CHU NGHA MAC XT
15.000 cong binh da so Ia nong dan ngheo nhung thuoc
moi thanh phan ton giao, Phat tu, Thien chua va Khong giao.
Nho m e Tu va nhu ng da i bie u trong ca c ca ng tra i ba t da u
HOANG KHOA KHOI 129
da y ho do c, vie t va to chu c nghie p doa n trong tinh tha n to n
trong moi khuynh huong ton giao. Moi ngay chua nhat (ke ca
mua dong), doi nha bep thuc day, tu truoc 6g sang, chuan bi
bua diem tam cho nguoi cong binh theo dao Thien chua, di bo
de n du Ie nha tho ca ch do ma y ca y so . Trong tua n, nhu ng
nguoi cong binh co dao Thien chua nay theo hoc cac Iop day
chu ngha ma c xit do ca c do ng chi tu Paris ve da m nhie m.
Nguo i Iinh tho da to chu c cuo c so ng theo duo ng Io i da n chu
ra t tu nhie n. Nguo i CS theo StaIine, v kho ng the na m duo c
quyen dieu hanh cong binh, da dung phuong phap duy nhat Ia
gan ghep va vu khong, ho dat ra nhung khau hieu nhu Hitler-
Trot Kt, Trot Kt-Pha t xt, Trot Kt-Tito v.v... Nhung vu
khong trang tron den noi da so cac cong binh da phan ung va
benh vuc nguoi trot kit chong Iai nhung nguoi CS nay mac du
nhu ng nguo i CS na y Ia i duo c pha i doa n a i Die n chinh phu
Ho Chi Minh dung dau Ia Tran Ngoc Danh hoan toan ung ho.
Cac su gia se con phai ban ron nhieu de tm hieu v sao
voi nhung phuong phap nhu the ma StaIine da co anh huong
manh me tren nhieu tang Iop dan chung suot may thap nien.
Ke ca den hien nay nua, tai Viet Nam, AIbanie... Bai hoc chinh
ru t ra tu Iich su cuo c da u tranh cu a 15.000 co ng nha n Vie t
Nam ta i Pha p trong khoa ng tho i gian 1939 - 1952 Ia : nhu ng
nguoi nong dan, cong nhan mu chu, ngu dot, bi xa hoi van
minh tay phuong doi xu tan nhan bat nhan - va doi khi chinh
ho, bang thai do chiu dung cam Iang, da tu cui dau cam nhan
so phan toi te ay, nhung nho tiep xuc voi chu ngha mac xit
that su dung ngha, ch trong vai nam, da tro thanh con nguoi
tha t su . Con nguo i du ng vo i y ngha cao quy nha t, bie t tha t
Iong yeu thuong va xem nhung nguoi Iao dong tren khap the
gioi nhu anh em. Chinh nhung ke Iao dong nay moi that su Ia
nguo i ta o ra cu a ca i, ta i sa n, va tu bao do i da kho nho c cho
nhan Ioai duoc song con.
HOA NG O N TR
Maurepas 1986
130 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
II. Hanh trnh mot nguoi tr| thuc Cong san Viet Nam
(Hoang Khoa Khoi)
ung voi Tran Bach ang, Ia mot trong nhung nguoi
tr thu c do i mo i ha ng da u, Nguye n Kha c Vie n co a nh
huong rat Ion trong gioi tri thuc Viet Nam.
La nha van xuat sac, nha bao thong minh, su gia co tai,
Nguyen Khac Vien Iuon Iuon benh vuc chinh sach dang CSVN
vo i nhu ng Ii Ie thuye t phu c. Duo i tho i StaIine, o ng Ia nguo i
tuyen truyen huu hieu nhat cho dang. en thoi cong khai, cai
to Gorbachev, o ng cu ng di tie n phong. Nhung nhie u nguo i
khong biet con duong chinh tri cua ong da tien hoa ra sao, cho
nen nhac Iai cuoc hanh trnh nay Ia dieu huu ich.
Hie m khi mo t nha tri thu c co ng sa n Vie t Nam na o va o
buo i hoa ng ho n do i mnh, Ia i co mo t a nh huo ng Io n do i vo i
gio i thanh nie n va ba o chi truye n tho ng hie n nay nhu ba c s
Nguyen Khac Vien. Ch can xem bao oan Ket o Paris, bao
at Nuoc o uc hoac bao at Viet o Canada. Tai Viet Nam,
bac s Vien con co anh huong Ion hon nua. La tri thuc doi moi
tie n phong nhu Tra n Ba ch a ng, te n o ng ga n nhu co ma t
hang ngay tren bao chi ca nuoc. Bao Tuoi Tre, bao Lao ong,
bao Sai Gon Giai Phong dua nhau dang tat ca nhung g ong noi
hoac viet, du ong khong giu mot chuc vu chinh thuc nao. Mot
dau hieu thoi dai: gioi Viet kieu bat dau theu det nhieu truyen
thuyet ve ong nhu ve Ho Chi Minh ngay xua
11
ma that ra voi
C
11 Cac bal bao kr |en Nguyen Al Quoc dang |ren cac bao Le Paria - Nguol
cung kho - va Viet Nam Hon. cung nhu |ren bao LHumanite (Nha n a o) |rong
nhung nam 3O |al lhap deu duoc cac su gla dang CSVN gan cho Ho Chr Mlnh la
|ac gla. 1ha| ra. mo| so bal du kr |en Nguyen Al Quoc. |ac gla chrnh la nha |rr |huc
lhan Van 1ruong. Chrnh ong Ho Chr Mlnh cung co nhac den dleu nay |rong
quye n sa ch cu a mnh: O ng Nguye n [Ho Chr Mlnh] kho ng gio i tie ng Pha p ne n
nh o ng Phan Va n Tr ng vie t the . O ng Tr ng vie t gio i nhng kho ng muo n k te n
tha t. Ma chnh o ng Ngue n a pha i k te n nh ng ba i ba o 1rong Nh ng ma u
chuye n ve i hoa t o ng cua Ho Chu Tch |r. 35. nxb Su 1ha|. Ha Nol. 1976.
HOANG KHOA KHOI 131
danh tie ng sa n co , o ng kho ng ca n de n huye n thoa i na o ca .
Chang han, mot ong Iuat su nao do o Monaco ten Hoang Quoc
Ta n, duo ng nhu ch bie t so sa i ve o ng Vie n, Ia i ga n cho o ng
Vie n danh tie ng nguo i da da n da u cuo c da u tranh cu a co ng
chie n binh Vie t Nam ta i Pha p va o na m 1912
12
. O ng Vie n
khong he tham gia vao viec thanh Iap cung nhu viec to chuc
phong tra o co ng chie n binh VN ta i Pha p (va o na m 1911 chu
khong phai 1912) th Iam sao co the Ia nguoi to chuc duoc?
MOT S TIEN HOA LA LUNG
Xin nhac Ian nua, Ia nha van xuat sac, bnh Iuan gia thong
minh, su gia kiem nha phien dich tai ba, ong Vien nam vung
hai nen van hoa Phap Viet va su dung sac sao hai ngon ngu
nay. Tac pham noi bat nhat cua ong Ia ban dich Phap van truyen
Kieu cua Nguyen Du. Cac bai bnh Iuan chinh tri cua ong Iuon
Iuon duoc doc gia mong doi, theo doi v rat co tich cach thoi su
va sac ben. Ong su dung tai tnh nhung tu ngu, chu ngha khac
han voi Ioi noi Iuoi go va giong dieu nham nhan trong cac van
ban (cua nhung nha van) chinh thuc cua dang.
Cho nen that de hieu v sao ong duoc xem nhu phat ngon
nhan chinh thuc cua phe doi moi vao thoi diem gIasnost (co ng
khai) va perestroiska (ca i to). Nhat Ia tu 1981, ong da duoc du
Iuan chu y v buc thu noi tieng gui cho Quoc hoi
13
, qua thu nay
ong to cao nhung thoi tat, Ioi Iam, tr tre, suc y cua dang, va
theo ong, do Ia hau qua cua duong Ioi theo Mao Trach ong.
Ngay nay, ong con di xa hon nua, khong nhung ong doi e kip
Ia nh da o cu ru t Iui ma o ng co n ne u Ie n mo t so va n de Iie n
quan de n chinh ba n cha t cu a che do . Nga y nay, o ng no i ve
12 Nh ng con ng i, nh ng con ng . |rong oan Ket. larls. lrance.
so 367. |hang Hal 1985.
13 Xln xem ban drch va lol bnh luan cua chung |ol |rong Chroniques
vietnamiennes. so dac ble| ve Glol quan lleu |al Vle| Nam.
132 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
moi nguy hiem hien tai va tuong Iai do Ie thoi quan Iieu cua
dang vien gay ra, ong noi ve su can thiet tai Iap nen dan chu
cho nha n da n, ve tu do sa ng ta o nghe thua t cho va n nghe s
v.v... Nguo i ta no i o ng co n ye u ca u To ng thu ki Nguye n Va n
Linh xe t Ia i vu a n Nha n Va n Giai pha m. Trong vu na y, va o
na m 1956, da ng da xu a n ra t na ng tay nhu ng nguo i tri thu c
pha n kha ng
14
.
Pha i nhn Ia i doa n duo ng qua khu , bie t ro nhu ng quan
diem chinh tri ngay xua cua Nguyen Khac Vien, chung ta moi
thay tien trnh chinh tri nay kha Ia Iung.
CA NGI CHU NGHA QUOC XA
en Phap nam 1937 theo hoc nganh y khoa, vao tuoi 21,
dong doi con quan, ong Nguyen Khac Vien Iuc ay chua co ve
quan tam den hoat dong chinh tri. Suc khoe kem v mac benh
Iao, mot ben phoi bi cat mat, ong duoc gui den ngh ngoi tai
Duo ng duo ng sinh vie n Saint HiIaire du Touvet trong vu ng
Isere. Ong viet trong hoi ki ve giai doan nay: [ong] nhn va o
chnh truo ng nhu kha n gia xem bo ng da , ch dem ba n thang
chu khong tham du .
Hanh dong chinh tri dau tien cua Nguyen Khac Vien Ia
vao nam 1913. Khi ay, quan uc dang tran ngap toan the chau
Au, Phap thua tran nhuc nha, ong nhn thay trong chien thang
cho p nhoa ng cu a u c quo c xa mo t hi vo ng va mo t dip may
gianh Iai doc Iap cho Viet Nam.
Cung voi mot so ban be, ong Iien Iac voi bo may tuyen
truyen uc quoc xa va to chuc cho mot so sinh vien quoc gia
Vie t Nam sang u c
15
. Trong khi ca c sinh vie n na y ch xem
14 Xln doc Cuo c pha n kha ng cu a ng i tr th c Co ng sa n Vie t Nam. bao
Chroniques vietnamiennes. Vle| Nam 1hol luan. so 2. |hang 1u 1987.
15 1rong do co cac slnh vlen mang |en: le Van 1hlem. lham Quang le.
Hoang Xuan Nhr. Nguyen Hoan v.v...
HOANG KHOA KHOI 133
ha nh do ng mnh nhu mo t tha ch thu c do i vo i nha nuo c thuo c
dia va Ia viec cau vien nuoc ngoai - nha cach mang Phan Boi
Chau da chang cau vien nuoc Nhat do sao? - th ong NKV Iai
muo n dem mo t kich thuo c Ii tuo ng va o cuo c da n tha n na y.
Trong ba i vie t ga y cha n do ng V da u '
16
da ng trong ba o
Nam Viet vao thang 8 nam 1911, ong Vien da mieu ta che do
quoc xa na zi cua HitIer, nhu mot the che chinh tri day trien
vong tuong Iai. Theo ong, the che nay se thay the che do dan
chu nghi vie n qua nhie u khu ng hoa ng va [v va y] thuo c ve
qua khu Iich su. Ong viet:
Ro i tha y ca c chnh phu da n chu , ca c nghi vie n lao nhao,
no i nhieu la m t xoay so khong ra moi, ho dem lo ng ngo vu c
ca i chnh the cong hoa dan bieu ma xua nay ho cho la ca i che
do toi hay. Lo ng nguo i da den day trong va i nuo c, lien co ke
xuo ng len va thi ha nh nhung quoc chnh doc ta i toa n quyen.
oc ta i ngha la bao nhieu quyen bnh go p va o mot nguo i thu
su y du ta i tr lu c mot mnh quyet doa n, khong bi nhung nghi
vien o ho p la m kho de, toa n quyen ngha la ca nhan khong co
quyen ch trch nhung me nh le nh cu a chnh phu . Nhat la ve
kinh te, ca c tu gia pha i chiu lenh cu a chnh phu , kinh te se do
chnh phu ch huy. Co chiu nhu vay, mot quoc dan mo i tra nh
ca i na n quyen lo i giai cap xau xe nhau hon don, mo i ra kho i
duo c ca i vo ng khu ng hoa ng, mo i du ng ne n duo c mo t xa ho i
cong bang co trat tu
17
.
Loi ca ngoi che do na zi nay phai chang ch Ia mot Ioi
Iam tuoi tre? Phai chang ong bi Ioa mat v nhung chu quoc
gia va xa hoi chu ngha, nen khong hieu ro noi dung dich
16 Xln xem |ron bal nay |rong bao Nam Vle| so 6 |hang 8-1944. |rrch lal
|rong Ho s e T |ap l. an ban larls. |r. 37 va Ng i Vie t ta i Pha p 1939-1954.
17 Bao Nam Vle| so 6. |hang 8/1944. an hanh |al larls.
134 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
xac cua chung? Nhung neu doc that k bai nay, ta khong the
khong Iuu y den mot so khai niem phan anh tu tuong va hanh
dong chu dao trong Iap truong chinh tri cua ong Vien. o Ia tu
tuong ca ngoi nguoi Ianh tu Thien Tu thien ta i, su chu tam den
Iuat Ie va k Iuat, niem mong uoc can co mot anh hung quoc
gia, nguoi duy nha t du kha nang huong dan van menh cua ca
mot dan toc.
Bai viet nay cua ong Nguyen Khac Vien duoc dang bao
va o tha ng 8 na m 1911, ngay giu a Iu c Paris duo c gia i pho ng
kho i ba n tay u c quo c xa ! Nuo c Pha p ha n hoan cha o mu ng
ngay tan chu ngha Quoc Xa na zi va nen tu do vua thu hoi Iai
duo c. Nhung co n ba c s Nguye n Kha c Vie n, o ng ngh g ve
tnh hnh moi me nay? Khong ai biet duoc ong ngh g boi ong
im Iang nhieu thang sau do.
UNG HO BEN LE CUOC AU TRANH
CUA NGI VIET TAI PHAP
Loi dung Iuc nuoc Phap vua duoc giai phong, mot nhom
Vie t kie u thuo c tha nh pha n quo c gia
18
va tro tkit e Tu ke u
go i tha nh Ia p mo t to chu c tranh da u da i die n cho toa n the
nguoi Viet Nam. o Ia Tong Uy Ban a i Dien Nguo i Viet Nam
ta i Pha p. Thay mat cho 25.000 nguoi Viet, TUB dat ra hai muc
dich:
1) Bao ve quyen Ioi kieu dan Viet Nam, nhat Ia cac cong
binh va chien binh dang dong o cac cang trai rai rac tren khap
nuo c Pha p.
2) Tranh dau chong chinh quyen thuoc dia, ung ho cuoc
gianh doc Iap cho dat nuoc Viet Nam.
18 1rong do co |he ke cac ong: Nguyen Duoc. Hoang Don 1rr. Bul 1hanh.
1ran Duc 1hao. Hoang Xuan Man. Nguyen Dac lo. le Vle| Huong. Vo Quy
Huan v.v...
HOANG KHOA KHOI 135
Nguoc Iai voi dieu khang dinh cua Hoang Quoc Tan trong
bao oan Ket, bac s NKV khong he tham gia vao viec thanh
Iap TUB ai Dien nguoi VN vao nhung ngay 15, 16 va 17
tha ng 12 na m 1911
19
, o ng kho ng tham gia (va sau do cu ng
kho ng hoa t do ng) da i ho i tha nh Ia p to chu c Vie t kie u Lie n
Mlnh
20
vao ngay 2-12-1915, thay the cho Tong Uy Ban bi chinh
phu Phap ra Ienh giai tan vao ngay 19-10-1915.
Nhung tuy dung ngoai cac phong trao nay, ong Vien van
to ra Iuu tam va danh nhieu cam tnh cho dong bao. Trong buc
thu de ngay 27-12-1911 va dang vao thang Gieng nam 1915
tre n ba o Co ng oa n cu a tra i Mazargues (vu ng Bouches-du-
Rho ne ga n MarseiIIe), o ng cha o mu ng cuo c da u tranh cu a
25.000 cong binh va chien binh Viet Nam tai Phap.
Sau khi Vie t Kie u Lie n Minh tu gia i ta n
21
, chinh to
chu c da i die n co ng binh Trung Uong Co ng Binh, tha nh Ia p
vao ngay 11-1-1916, tiep tuc cuoc dau tranh ay. Va ch ke tu
nga y na y o ng Vie n mo i to y muo n go p pha n va o cuo c da u
tranh voi dong bao. Tu Duong duong Saint HiIaire du Touvet,
ong Iien Iac voi ban chap hanh trung uong cong binh, tru so tai
Mazargues, ngay du khi ay ban chap hanh TU nay chiu nhieu
anh huong trot-kit e Tu. ong gop dang ke nhat cua NKV Ia
19 Xln luu y: |rong danh sach ban chap hanh |rung uong cua 1BDDVN.
khong co mo| nguol Vle| Nam nao cua dang CS lhap bol v dang CS lhap chong
lal vlec |hanh lap 1ong y ban. 1rong quyen Ca ch ma ng tha ng Ta m. nxb Su hoc.
Ha Nol. |ap ll. |r 445-449. cac su gla dang CSVN da nol den va ca ngol 1ong y
Ban nhung |ranh khong nhac den |hanh phan ban chap hanh cung nhu nguon goc
|o chuc 1B.
2O Rassemblement des Ressortissants Annamites, vao |hol nay nguol lhap
dung chu nguol An Nam (annaml|es) hay nguol Dong Duong( lndochlnols) de chl
nguol Vle| Nam.
21 1u dong glal |an de nhuong cho cho phal doan Dal Dlen Chrnh lhu
lam 1hol Ho Chr Mlnh sap sua den lhap. 1ha| ra. co nhleu ba| dong y klen glua
cac |hanh phan |rong Vle| Kleu llen Mlnh. 1hanh phan |ro|-kr| va quoc gla cap
|len muon lul ve lo vlec |o chuc va chrnh |rr hoa cac cong nhan qua ban chap hanh
1rung ong Cong Blnh.
136 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
mot Ioat bai vo viet tren to Cong Binh Hoc Bao, trong chuong
trnh chong nan mu chu cho cong binh cac trai. Ong cung viet
nhieu bai cho Cong oa n, to bao nghiep doan. Cong binh cac
cang trai rat ua chuong cac bai ki biet hieu Ngan Pho cua ong.
TN O NHIET THANH CUA STALINE
Su hop tac cua ong Vien voi nhung nguoi trotkit e Tu
cham dut vao thang 1 nam 1919, khi ong Vien nho nguoi chu
ba con ten Nguyen Khac Lan trao mot buc thu vnh biet cho
ho, trong thu ong Vien cho biet ong gia nhap dang Cong San
Phap va them rang tuy cong nhan su san Iong hi sinh tranh dau
cua nhung nguoi trot kit Viet Nam, nhung ong thay ho sai Iam
v theo chu ngha Trotski, tu nay neu ho muon biet tu tuong
cu a o ng, ha y tm do c ba o Nha n a o (IHumanite : co quan
ngon Iuan chinh thuc cua dang CS Phap)
a y Ia mo t cuo c chia tay tuy ba t ngo nhung e m tha m,
tha n hu u. Ch ve sau, ho chia ca ch mo i tro ne n sa u xa v su
tranh chap y kien giua Trung Uong Cong binh va Tran Ngoc
Danh, truo ng pha i doa n da i die n chinh phu Ho Chi Minh ve
van de Tito- StaIine va cac vu an do StaIine gay ra tai cac nuoc
o ng A u.
ie m quan tro ng chinh trong vie c tranh cha p na y Ia
tha i do cu a ban Cha p ha nh Co ng binh do i vo i chinh phu Ho
Chi Minh. Bac s Vien khong chap nhan thai do ung ho [co]
phe bnh, theo o ng, u ng ho chinh phu kha ng chie n Ho Chi
Minh ngha Ia phai ung ho triet de, vo dieu kien va nham mat
theo.
O ng muo n do i kha u hie u u ng ho Chinh phu Kha ng
chie n cu a doa n the co ng binh tha nh ra kha u hie u u ng ho
chinh phu do Ho Chi Minh Ia nh da o. Nhung duo i hai kha u
hie u na y Ia hai tu tuo ng chinh tri kha c ha n nhau. oa n the
co ng binh kho ng do ng y chinh sa ch doc lap trong Lien Hiep
HOANG KHOA KHOI 137
Pha p cu a Ho chi Minh, kho ng do ng y vie c Ho Chi Minh ki
Hiep uoc voi Sainteny ngay mong 9 thang Ba nam 1916. oan
the co ng binh u ng ho Ho Chi Minh khi o ng Ia nh da o kha ng
chien nhung ho giu quyen ch trich khi doi ben Phap Viet du
tinh se co mot thoa hiep nao do trong tuong Iai
22
.
Ve van de Tito va cac vu an do StaIine gay ra tai cac
nuoc ong Au, ong NKV nhat quyet dung ve phe StaIine va
Maurice Thorez. Dung Iai moi Ii Ie cua bao IHumanite, ong
Vien goi Tito Ia ten phan boi va goi nan nhan cac vu an Ia
bo n gia n die p, o ng Vie n so sa nh Rajk
23
cu a Hung gia Lo i
voi tay phat xit Phap Doriot
24
.
NHNG NGI TROT KT SANG NAM T IEU TRA
Su tranh cha p ca ng du do i hon nu a khi nhu ng nguo i
trot kit Viet Nam tao bao to chuc oan thang Muoi (la Bri-
gade doctobre), mot phai doan gom khoang ba muoi nguoi
25
sang Nam Tu tm su that. ay Ia mot thach thuc doi voi dang
CS Pha p va ca c co quan tuye n truye n do de StaIine, Iu c a y
dang va cac co quan nay dang trut vao dang CS Nam Tu va
Tito tat ca moi vu khong tan te. Ai Iai khong dat cau hoi v sao,
22 Cong blnh ra| chong dol khau hleu llen Hlep lhap. |heo ho. lHl
dung ra la De Quoc |ra hnh.
23 Rajk. cuu dang vlen |rong ban chap hanh dang CS Hung. duoc phuc hol
danh du nam 1956. cung nhu Kos|ov. Clemen|ls. Ar|hur london. cac nan nhan
khac. vao |hol do...
24 1rong bal vle|. ong Vlen |rnh bay Dorlo| nhu la mo| glan dlep pha| xr|
da |ham nhap vao 1 dang CS lhap. Su |ha| Dorlo| la dang vlen dang CS lhap.
v |ha| vong CS De 1am da |heo duong lol S|allne. ma han |ro |hanh pha| xr|. Xem
quyen L Histoire inte rieure du PCF cua lhlllppe Robrleux (Lch s no i bo
a ng CS Pha p) |r. 169-174. Rleng |ruong hop Rajk |h khac han nhung ong Vlen
da su dung phuong phap danh dong cua S|allne.
25 Chl co khoang ba muol nguol duoc cap |hong hanh trong so bay muol
|am ghl |en xln dl sang Nam 1u.
138 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
truoc do duoc to bao Nhan dao va toan the bao chi theo StaIine
tre n kha p the gio i tha n phu c, ca ngo i, ro i bo ng cho c Tito va
dang CS Nam Tu hoa thanh bon phat xit? e danh tan nghi
hoac, doan thang Muoi du dinh den tan noi dieu tra. Nhung
tha i do nghi hoa c na y da khie n toa n bo da ng vie n da ng CS
Pha p go c Vie t ke ca o ng NKV to chu c do ng vie n da p va o
nguoi trot kit.
Ngay 28 thang tu nam 1950, nhom Cong Nhan phat truyen
don in ban dich tieng Viet bai bao thang 11/ 1919 Quye t nghi
cu a Pho ng Tho ng tin ca c da ng CS. (La Re soIution du
Kominform.), trong bai nay Tito va dang CS Nam Tu bi/duoc
go i Ia pha t-xit - tro t-kit. Ca c ba o kha c nhu Lien Viet, Cu u
Quo c, Cu u Te v.v... cung hua theo, voi cac bai to cao rat hung
hang. To Van Hoa Lien Hiep cu a Pha m Huy Thong va Tran
u c Tha o
26
, co tie ng Ia to ba o ch chuye n ve va n hoa , cu ng
ha ng ha i go p pha n. Trong ba o na y, so tha ng 3/1951, NKV
vie t :
[Ta thay, tren to Vo sa n ], tren to Tieng Tho , bo n do de
cu a ten pha n ca ch ma ng Trotski (mot nu m nguo i nho xa o tra
hay thieu ca ch ma ng tu xung la Hiep doa n tho ) [duong keu
gao ch biet giai cap chu khong biet to quoc]... chung ca tung
Tito bo i Tito chong Lien Xo, Trung Hoa (...) Khong du hoac
noi Viet kieu xa ca ch Chnh phu , chu ng mong loi ke o Viet kieu
chong chnh phu , v chnh sa ch ngoa i giao cu a chnh phu .
Mu c dch cuoi cu ng cu a chu ng van khong thay doi: ay la chia
re Viet kieu.
Ke tu va n de Tito tro di, ngoa i ca c danh hie u pha n
quo c, da y to thu c da n nguo i tro t-kit Vie t Nam co n duo c
26 1rong vu an Nhan Van Glal lham nam 1956. Hoang 1rung 1hong (kr
|en Hong Van) |o cao 1ran Duc 1hao la |ro|-kr|. 1heo H11hong. 1ran Duc 1hao
llen lac |huong xuyen vol mo| lanh |u De 1u Quoc 1e la llerre lrank. Day la mo|
dleu hoan |oan vu khong.
HOANG KHOA KHOI 139
tang them mot cum tu moi Ia Iu Trot-kit - Phat- xit Tito. Nha
vo dich cua chien dich nay Ia Iuat su Phan Nhuan, dang vien
sa ng gia cu a da ng CS Pha p
27
. Noi guong bien Ii Vychinsky
cu a Lie n Xo , o ng Phan Nhua n cu ng co o c tuo ng tuo ng kha
phong phu, ong cam doan rang ong da nhn thay nguoi trot-kit
e Tu dien hanh voi dao quan bo ha cua Bao ai tren duong
pho Paris. Ong ta da mac benh tam than phan Iiet ch v qua
thu han nguoi trot-kit.
Nhung kha c vo i Phan Nhua n va ca c do ng chi trong
dang CS Phap, thuong ch co mot thu vu khi duy nhat Ia su vu
khong trang tron, NKV dung Ii Iuan chinh tri. Bang mot giong
khi nghiem nghi khi mai mia cham biem, ong tm cach chung
minh rang chu ngha trot-kit Ia mot chu ngha chinh tri khong
thuc tien va khong giai quyet duoc nhiem vu thuc te do Iich su
giao pho. Sau day Ia mot trich dan Ii Iuan cua ong dang trong
bao Cong Nhan so thang 3/1950.
Nhung mon hang gia that re cua Lien Xo
Chu ng to i kho ng co o c ca ch ma ng sa u xa nhu ca c o ng
Tieng tho nen chu ng toi, trong giai doa n lich su na y nham
27 Ve |ruong hop lhan Nhuan va hoa| dong cua ong |a. Alaln Rusclo. su
gla dang CS lhap da vle| |rong quyen Les communistes franais et la guerre
dIndochine (Nguol CS lhap va cuoc chlen |ranh Dong Duong) |r. 81-82. nxb
lHarma||an. 1987 nhu sau: Lua t s Phan Nhua n tra ch nhie m nho m co ng sa n
ng i Vie t cu a a ng CS Pha p, trong Uy ban ngoa i ng. Theo le nh a ng, ho t to
ch c la y chie n dch ho ha o ng i Vie t tham gia va o oa n qua n [le duong] gia i
pho ng o ng Dng, t nha t la e n mu a he na m 1945. o ng th i a ng co ng sa n
Pha p cu ng xin vu trang cho ng i Vie t Nam Pha p e nh ng ng i na y co ma t
trong oa n lnh Le Dng t ra cu ng e n mua he na m 1945. lr do: nguol CS |hleu
|hong |ln ve |nh hnh VN. V vay vao luc nguol |ro|-kr| va nguol quoc gla VN cung
van dong |hanh lap mo| |o chuc nham dau |ranh glanh doc lap cho VN la 1B Dal
dlen Nguol Vle| |al lhap |h lhan Nhuan va ban be lal lo dl mo lrnh (Vle| Nam)
cho dao quan le duong lhap!
140 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
mat theo o ng Mao Tra ch o ng
28
, ong Ho Ch Minh o Ta u, o
Vie t Nam (...) Chu ng to i du co thien ca n cung kho ng que n
rang nguo i cu u nha n loa i kho i na n pha t xt, mo duo ng gia i
phong cho cac dan toc thuoc dia, khong phai la Trotski, nhung
la Staline va quan che sta-li-nhieng. Chu ng toi khong quen
rang trong lu c Trotski ngoi viet sa ch ba o o nuo c ngoa i, da y
ca ch ma ng th Staline va quan che Nga Xo da kien thiet, bien
cai mo t nuo c he n yeu la c ha u tha nh mo t nuo c hu ng cuo ng,
da nh do pha t xt, la m cho ca c thuoc dia cu cu a Nga ch trong
hai muoi nam da vuo t qua may the k lich su , nay du k nghe,
truong hoc, nha thuong khong kem g cac nuoc tien tien. Chung
toi lay la m la rang trong to Tieng tho vu a roi, cho tin o Nga,
ca c ong quen cho biet rang o Nga, du bi pha hoa i rat nhieu,
Staline va quan che da doc doa n (theo lo i ba o Franc tireur:
baisse autoritaire des prix) ha gia ca c ha ng hoa tu 20 den 25
%. Toi nghiep cho dan Nga pha i mua ha ng re qua : co le ca c
ong Tieng tho cho rang ha gia ba nh, thit, quan a o khong
pha i la mot viec da i chnh tri, da ng dem xa den, khong pha i la
ca ch ma ng'
Ba o Tie ng tho da tra Io i o ng Vien tung diem mot trong
mo t ba i kha da i da ng trong so 58 nga y 15 tha ng 5/1950
29
.
Nhung phai thu nhan rang khong de tra Ioi cho mot nguoi rat
thanh that va day tin tuong nhu ong Vien. Boi v qua Ia khac
voi da so ban be ong Iuc bay gio, ong rat tin tuong nhung dieu
mnh noi. Ong tin tuong Ioi noi cua StaIine, Mao, Ho, Thorez
v.v... ma khi o ng no i ve Trotski, nguo i ta co ca m tuo ng o ng
chua he do c mo t do ng mo t chu na o cu a nhu ng g Trotski da
vie t.
28 Nam 1981. |rong buc |hu gul Quoc Hol. ong Vlen da |o cao chu nghia
mao-t. 1ha| vay. ngay nay. ong Vlen cung nhu dang CSVN khong he| lol chong
dol 1rung Quoc va Mao.
29 Bao Tie ng Th ban dau la co quan ngon luan cua 1rung ong 1B Dal
dlen nguol Vle| |al lhap. sau do cua Hlep Doan 1ho Vle| Nam |al lhap.
HOANG KHOA KHOI 141
NHNG BAT ONG Y KIEN MI VE HIEP NH GENEVE
Mo t Ia n nu a su tranh cha p giu a Trung Uong Co ng binh
va Nguyen Khac Vien Iai tai dien v nhung bat dong y kien
vao dip ki ket Hiep dinh Geneve Phap - Viet nam 1951. oi
vo i Nguye n Kha c Vie n, da y Ia mo t tha ng Io i hoa n toa n cu a
VN: Mien Bac duoc tu do, mien Nam cung se duoc giai phong
trong vong hai nam toi sau cuoc tong tuyen cu. V co U y hoi
Quoc te (Kiem soa t nh chie n) bao dam, cac dieu khoan Hiep
dinh se duo c to n tro ng, cuo c to ng tuye n cu se die n ra du ng
thoi han. Theo nguoi e Tu trotkit, thang Ioi nay ch Ia mot
nu a tha ng Io i
30
. V ho ngh ra ng nhu ng die u khoa n nha n
nhuo ng duo i a p Iu c Trung Quo c
31
va Lie n Xo se ga y nhie u
kho khan nan giai cho cuoc thong nhat dat nuoc. Su viec rut
toan bo khang chien quan ve Bac va giai tan cac can cu khang
chie n ta i mie n Nam Ia ta o co ho i quy gia cho chinh quye n
mie n Nam ra nh tay chnh do n Iu c Iuo ng. Ngay trong nhung
dieu khoa n cu a Hiep dinh da chu a mam mong cho mot cuoc
chien tranh thu hai. Ket Iuan phan tich tnh hnh nay cua nguoi
tro t-kit da ga y ra pha n u ng gay ga t tre n ba o chi ba n be o ng
Nguye n Kha c Vie n. Nguo i tro t-kit bi ho to ca o Ia bo n chia
re , xui giu c ga y chie n, ma Ii TQ va LX v theo ho, ca c
dai dien hai nuoc nay hoa n toa n u ng ho mo i quyet dinh cu a
chnh phu Ho Ch Minh. e tra Ioi Ii Iuan chnh quye n Ngo
nh Diem co the tu choi viec tong tuyen cu , Nguyen Khac
Vien khang dinh trong to at Nuoc:
32
Diem khong the tu choi
mai duo c. V mo t ta ng da du nang den da u, cung se bi lay
3O V khong |uong xung vol cuoc dal |hang Dlen Blen lhu.
31 Dleu nay duoc cong nhan bol |a| ca cac quan sa| vlen 1ay phuong co
chu |am luc do. ngoal |ru dang CS lhap va ong NKV. Ngay nay cac su gla dang
nay |o cao ap luc qua dang cua 1Q nhung lal lm lang ve ap luc llen Xo. va bao
chr Vle| Nam |h chl vle| [Hlep drnh] khong |uong xung vol |hang lol Dlen Blen
lhu
32 Khac vol |o Da| Nuoc xua| ban |al 1ay Duc hlen nay.
142 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
chuyen, neu toa n da n mo t lo ng quyet do i day no . Su c y cu a
Diem co gio i ha n.
Nhung ru i thay, Die m kho ng pha i Ia mo t ta ng da va
suc ycua ong ta manh den noi moi y muon hoa bnh tren the
gioi khong du Iam ong ta doi y. That vay, nguoc voi du doan
cua ong Vien, Uy hoi Quoc te da bo tay. Va sau cung dai bieu
Lie n Xo de nghi gia i pha p cong nhan hai nuo c Viet Nam!
Ngha Ia chap nhan su phan doi dat nuoc Viet Nam.
AI BIEU TROT KT B AN AP
Su tin tuo ng tuye t do i cu a o ng Nguye n Kha c Vie n va o
Mao, Ho, StaIine, TQ, LX, nhu co mang mot chut than thoai
pha Ian cuong tin. Ong tin rang cac bac v nhan va cac dai
quo c na y kho ng bao gio sai Ia m, tha t ba i. O ng kho ng cha p
nha n vie c nguo i kha c co the nghi ngo xa c tin na y cu ng nhu
nghi ngo Iong chan thanh va bat vu Ioi cua TQ va LX trong
viec giup do Viet Nam.
Trong nhu ng na m 1910-1950, nhie u tra n bu t chie n
33
da
xay ra. Mot mat boi v nguoi trot-kit dai dien cong binh kha
dong, mat khac ho cung chiem da so trong cac Uy Ban va v
vay ho giu vai tro quan trong trong ban chap hanh Trung Uong
Co ng Binh
34
, tru so do ng ta i Mazargues. Cho ne n o ng Vie n
33 Xem Ng i Vie t Pha p 1939-1954 cua Dang Van long va Ho s phong
tra o e T ta p I- Tu sa ch Nghie n C u ( ctcnd)
34 Anh huong 1ro|-kr| quan |rong den nol lS lhan Nhuan va cac dong chr
cua ong xem cac dal dlen cong blnh deu la nguol |ro|-kr| ca. Cac |o bao Cong
Nhan. Cuu Quoc. Cuu 1e... luon luon chup mu |ro|-kr| len nhung nguol khong he
la |ro|-kr| nhu le Mua. Nguyen Dnh lam. 1ran Que. Bul Ngan. Do Ky. lam
Hlen 1huy. Nguyen Danh Da| v.v... 1a| ca nhung dal dlen nay deu la nhung nguol
quoc gla chan |hanh nhung chua bao glo la |hanh vlen cua nhom |ro|-kr| De 1u VN
|al lhap. 1uong |u nhu |ruong hop 1ran Duc 1hao. mo| cuu nhan vlen |rong 1B
Dal dlen nguol VN |al lhap. Khong nhung khong phal la |ro|-kr| ma ong 1hao con
vle| nhleu bal da krch |ro|-kr| nua.
HOANG KHOA KHOI 143
thay can chong Iai anh huong trot-kit tai hai nay. Mat khac,
ong phai tra Ioi v nhieu bien co quan trong da xay ra sau do.
Phan nhieu ,ong Vien da tra Ioi bang cach dung Iai Ii Ie doi tra
va xuyen tac cua to Nhan ao va dang CS Phap.
Trong khoang thap nien nay, cac cong nhan Iao dong da
pha i hu ng chiu nhu ng da n a p nghie t nga cu a chinh quye n
Phap. Cao diem dan ap Ia vu bat bo 126 dai dien cong binh
nga y 31 tha ng Gie ng na m 1918 trong do co 33 da i die n ban
chap hanh Trung Uong Cong Binh cua trai Mazargues. Tat ca
cac dai dien nay bi cuong ep xuong tau va bi dua ve giam tai
Vie t Nam (Cap Saint Jacques, Vu ng Ta u).
35
V ca c da i bie u
Trung Uong bi phan tan bat bo, mot so phai an tron, nen nhung
uy ban kho ng the hoa t do ng bnh thuo ng duo c nu a. Chinh
trong hoan canh do, xay ra mot cuoc au da trong trai cong binh
Mazargues. Na m co ng binh che t va ba muoi nguo i kha c bi
thuong. Bao chi Phap, Iuc dau da dien dich tham kich nhu sau:
Viet Minh to chu c sa t ha i phe Ba o a i. Vai hom sau th viet
e Tu va e Tam (xta-li-nhieng) thanh toa n nhau. Bao Nhan
dao va cac bao cua dang CS Phap, du khong mot bang co, da
trut het trach nhiem vao bo n e Tu trot-kt khieu khch. Luat
su Phan Nhua n va ca c ba o Lao do ng Thuy thu , Cu u Quo c,
Cu u Te v.v... cu ng do ng thanh to ca o trot-kt sa t nhan. La
thay, trong bien co nay, ong Nguyen Khac Vien khong he Ien
tieng. Phai chang v ong biet ro rang ca trot-kit Ian xta-Ii-nhieng
deu khong he can du vao tham kich ma ch Ia nan nhan cua
mot tnh the vuot ra ngoai vong kiem soat cua doi ben? Su that
cua cuoc chem giet nhu sau: Ioi dung tnh trang kiem soat va
k Iuat Iong Ieo cua trai, mot bon con do song o ngoai trai, muu
toan pha hoai to chuc trai de duoc tu do mo cac song bai, buon
ban cho den. e thuc hien du tinh nay, chung tu nhan Ia nguoi
theo Viet Minh. Trong thoi gian dau, chung tm cach gay cam
35 1al |ral glam nay. mo| nguol dong chr cua chung |ol |en Chu Van Bnh
da br ban che|.
144 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
tnh voi Tran Ngoc Danh, truong phai doan dai dien chinh phu
khang chien Ho Chi Minh
36
. Duong nhu ong Danh khong hay
biet ve am muu nay. Sau do, chung cau ket voi mot thieu so
co ng binh u ng ho Tra n Ngo c Danh. Va chu ng kho ng ngu ng
khie u khich, ga y go vo i co ng binh ba ng ca ch chu i bo i, ha nh
hung, vu cao, ham doa giet mot so dai bieu v.v... bon con do
na y da ta o ne n mo t tnh tra ng vo cu ng ca ng tha ng giu a do i
ben. Nhu mot kho thuoc sung, ch can mot tia Iua, tat ca se no
tung. Ca c da i bie u co ng binh kho ng sao Ia m chu duo c tnh
hnh. Trong de m 15 tha ng 5 na m 1918, bo n co n do na y to
chuc mot buoi hop gom khoang 70 nguoi (trong trai co khoang
2.000 co ng binh) trong mo t pho ng ho p giu a tra i. Khi do co
tie ng do n cho ra ng buo i ho p na y nha m to chu c a m sa t ca c
cong binh trong ban dai dien. The Ia tat ca cong binh soi suc.
Roi cuoc au da dien ra, trong bong toi, v dien bi cat.
CON NG THANG TIEN THENH THANG
Ke tu nam 1950, doan cong chien binh cuoi cung xuong
tau ve nuoc, tai Phap ch con khoang vai ngan nguoi giai ngu.
Khong con doan vien, Trung Uong cong binh tu dong giai tan.
Hiep doa n Tho Viet Nam ta i Pha p dung ra thay the, dai dien
36 1rong vu nay |rach nhlem cua ong 1ran Ngoc Danh ro rang khong chol
cal duoc. dal dlen cho chrnh phu khang chlen Ho Chr Mlnh. ong Danh mo uoc
nam duoc |oan quyen dleu khlen cong blnh. Nhung |hay v da| muc drch nay bang
mo| cuoc dau |ranh chrnh |rr va klen nhan ngay |u ben |rong cac ban dal dlen. ong
Danh da chon phuong phap dol dau |u ben ngoal qua su |hong dong cua bon du
con muon pha |an |o chuc cong blnh de |u do hoanh hanh |rong cac cang |ral. 1N
Danh da khong ngan ngal do dau bon con do song bang nghe co bac. |rom cap.
Ong Danh |uyen bo Ke nao chong dol |ol la chong dol Chrnh phu. la phan quoc.
Nhung nuoc lhap khong phal la Vle| Nam. |uong quan luc luong cac |o chuc cung
khac. Ong Danh da gay ra phan ung chong dol gan nhu nha| |rr cua cac cong blnh.
1ham krch |al Mazargues la hau qua khong |ranh duoc do lol lam cua 1ran Ngoc
Danh. ong |a phal hoan |oan nhan chru |rach nhlem nay.
HOANG KHOA KHOI 145
cho nhung nguoi cong nhan o Iai Phap. Nhung tran but chien
giu a o ng Vie n va nhu ng nguo i tro t-kit va n tie p tu c
37
, ve van
de Hie p dinh Gene ve, ve Mao, ve StaIine, ve ca c vu a n do
StaIine nguy tao tai ong Au (Rajk, Kostov, CIementis, Arthur
London...)
Na m 1955, Nguye n Kha c Vie n duo c ba u Ia m chu tich
Hoi Lien Hiep Viet kieu ta i Pha p. Anh huong ca nhan va chinh
tri cua ong Ion hon bao gio het. Ke tu day hoi LHVK giu Iay
cho cua nhung nguoi trot-kit ngay truoc va cang Iuc cang giu
mot dia vi doc ton trong cac to chuc Viet kieu thien ta. Va dan
da ong Vien ngung cac cuoc but chien voi nguoi trot-kit. Co Ie
v ong thay ho khong con tuong trung cho Iuc Iuong Viet kieu
nhu truoc nua. [Ong Vien ve nuoc truoc nam 1975]
Cho de n na m 1977, Io ng tin da ng cu a o ng Vie n tuo ng
nhu kho ng g Iay chuye n no i. Khi ki gia AIbert PauI Lentin
ba o Politique Hebdo (so 257) ho i o ng ra ng co hay kho ng co
van de quan Iieu tai VN, ong qua quyet: nha t dinh la kho ng.
Bo i hai yeu to khien cho quan lieu khong the co duo c ta i Viet
Nam: da o du c khac kho ca ch ma ng cu a ca n bo va y thu c chnh
tri cu a nhan dan. Khong mot ca n bo na o, du cao cap den dau,
co duoc nhung dac quyen, dac loi. Th du khong mot bo truong,
khong mot nha lanh da o na o co duo c xe hoi rieng... Ket Iuan:
tai Viet Nam khong co quan Iieu va cung chang co co so vat
chat de quan Iieu ton tai duoc.
BC TH PHE PHAN GI QUOC HOI
Nhung tu cuoi 1981, co tin don ong Vien gui thu cho
QH ch trich da ng va nha nuo c. Qua da u na m 1982, va i ba n
sao chu p bu c thu da nh ma y na y duo c gu i de n Paris, nhu ng
37 Mo| so bal ln lal |rong Ho S e T tap I. 1u sach Nghlen cuu.
Chronlques vle|namlennes, Bl 246. 75 larls Cedex 11. lrance
146 REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM
nguoi biet ro ve ong Vien deu rat ngac nhien, bat ngo. ung Ia
cai phong cach giong van Nguyen Khac Vien, nguoi doi Iap
va pha n kha ng!
Thu ong viet trong tinh than phe bnh xay dung, rat Ie
do. Nhung doc k se thay ong da to cao chinh sach mao-it cua
dang va nha nuoc. Theo ong Vien, sai Iam nay da co tu Iau:
du ng quen rang tu tuo ng Mao da duo c da ng [ta] chnh thu c
ghi trong dieu le va du ng la m duo ng loi chu da o. u ng quen
rang tat ca tu ca ch to chu c la m viec, van de ca i ta o, den chnh
sa ch ca i ca ch ruo ng da t v.v... ta de u rap khuon theo lenh [co
van]Trung Quoc. Van de la la m sao du t bo duo c tu tuo ng Mao.
38