EK LER MERMER FABR KASINDA KUSURLU FAYANS RET M N N ANAL Z Erkan AYDOAN Yksek Lisans Tezi Maden Mhendislii

Anabilim Dal Kasm 2006

ANALYSIS OF FAULTY TILE PRODUCTION IN THE CEKICLER MARBLE FACTORY Erkan AYDOAN Master of Science Thesis In Mining Engineering November 2006

iii

EK LER MERMER FABR KASINDA KUSURLU FAYANS

RET M N N ANAL Z

Erkan AYDOAN

Eskiehir Osmangazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits Lisansst Ynetmelii Uyarnca Maden Mhendislii Anabilim Dal Maden letme Bilim Dalnda YKSEK L SANS TEZ Olarak Hazrlanmtr.

Danman: Yrd. Do. Dr. Mahmut YAVUZ

Kasm 2006

iv

Erkan AYDOANn YKSEK L SANS tezi olarak hazrlad ekiler Mermer Fabrikasnda Kusurlu Fayans retiminin Analizi balkl bu alma, jrimizce lisansst ynetmeliinin ilgili maddeleri uyarnca deerlendirilerek kabul edilmitir.

Danman: Yrd. Do. Dr. Mahmut YAVUZ

ye: Prof. Dr. Adnan KONUK

ye: Yrd. Do. Dr. Hseyin ANKARA

ye: Yrd. Do. Dr. Ercan EM R

ye: r. Gr. Dr. erafettin ALPAY

Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gn ve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sayl kararyla onaylanmtr.

Prof. Dr. Abdurrahman KARAMANCIOLU Enstit Mdr

ZET

Bu almada, ekiler Mermer Fabrikasnda kusurlu fayans retiminin nedenleri ve zm nerileri aratrlmtr. ncelikle mermer ve mermer fabrikalar ile ilgili genel bilgiler ayrntl olarak aklanmtr. Gerekte mermer fabrikalarnda kusurlu fayans retimi bir istatistiksel sre kontrol problemidir. Bu problemin zm iin, istatistiksel sre kontrol yntemleri aratrlm ve ksaca aklanmtr. statistiksel sre kontrol yntemlerinden Pareto Analizi ve Sebep-Sonu

diyagramlarnn mermer fabrikalarnda istatistiksel sre kontrol yntemi olarak kullanlabilirlii incelenmitir.

Eskiehirde

faaliyet

gsteren

ekiler

Mermer

Fabrikasnda,

retim

srelerinden alnan verileri ve sz edilen yntemleri kullanarak detayl bir analiz yaplmtr. Katrak ile kesilen bloklar iin aritmetik ortalamalara gre, uygun mermer blou iin uygun katrak tercihi nerilmitir. Fayans ve plaka hattnda ise Pareto Analizi ile kusurlu retimin zm aratrlmtr. Sebep-Sonu diyagram ile de retimdeki genel hatalar detayl olarak incelenmitir. Btn analizlere gre zm nerileri sunulmutur.

vi

SUMMARY In the study, the reason of faulty tile production in The Cekicler Marble Factory and suggestions for solution are investigated. First, general information about marble and marble factories are explained in detail. In reality, the faulty tile production in marble factories is a statistical process control problem. To solve this problem, statistical process control methods are investigated and explained shortly. In marble factories, to use of Pareto Analysis and Cause-Effect Diagrams as statistical process control method are examined.

Using mentioned methods and data taken from production process in the Cekicler Marble Factory, which is working in Eskisehir, a detailed analysis a detailed analysis was done. Suitable Cut Rock preference for suitable marble block has been suggested for blocks which are cutting using Cut Rock. Solution of faulty production is investigated in Tile and Plane line by using Pareto Analysis. General faults in production are investigated in detail by using Cause-Effect Diagram. Solution suggestions are presented according to all analysis.

vii

TEEKKR Yksek Lisans Tez almalarmda, bana her trl yardm ve ilgiyi gsteren hocam Y. Do. Dr. Mahmut YAVUZa, konu ile ilgili gerekli bilgileri edinmemde imkan salayan bata Maden Mh. Ali Ekber AKYAZI olmak zere Eskiehir ekiler Mermer Fabrikas alanlarna ve hayatm boyunca her konuda gerek maddi gerekse manevi desteklerini esirgemeyen aileme, teekkr ederim.

Erkan AYDOAN Kasm 2006

viii

NDEK LER Sayfa ZET .........................................................................................................................v

SUMMARY...............................................................................................................vi

TEEKKR...............................................................................................................vii

EK LLER D Z N ...................................................................................................xi

ZELGELER D Z N ..............................................................................................xii

S MGELER D Z N ..................................................................................................xiv

KISALTMALAR D Z N ..........................................................................................xv

1. G R .....................................................................................................................1

2. MERMER LE LG L GENEL B LG LER ........................................................3

2.1. Mermerin Tanm ...........................................................................................3 2.2. Mermerlerin Snflandrlmas........................................................................3 2.2.1. Mineral bileim ve oranlarna gre snflandrma .................................3 2.2.2. Mineral tane boyutlarna gre snflandrma ..........................................4 2.2.3. Yap ve dokularna gre snflandrma ...................................................4 2.2.4. Mineralojik oluumuna gre snflandrma ............................................4 2.2.5. Ekonomik artlara gre snflandrma ....................................................5 2.2.6. Ticari pazara ve renge gre snflandrma ..............................................5 2.3. Mermer Trleri...............................................................................................5 2.3.1. Hakiki mermerler ...................................................................................5 2.3.2. Kristalize kireta (konglomera ve breler) ..........................................6 2.3.3. Traverten ve oniks mermerler ................................................................6

ix

NDEK LER D Z N (devam) Sayfa 2.3.4. Magmatik kkenli mermerler ................................................................6 2.3.5. Dier talar .............................................................................................7 2.4. Trkiyede Mermer .........................................................................................7 2.4.1. Trkiyenin mermer potansiyeli ..............................................................8 2.4.2. lkeler ekonomisinde mermer ...............................................................11 2.4.3. Trkiyenin ilenmi mermer ihracatnda gelecei ................................13

3. MERMER KESME ve LEME TEKNOLOJ LER ............................................16

3.1. Mermer leme Tesis Yeri Seiminde Etkili Olan Parametreler .....................16 3.2. Mermer leme Tesislerinde Kullanlan Makineler ........................................18 3.2.1. Levha(Plaka) hatt ve makineleri ............................................................19 3.2.2. Fayans hatt ve makineleri ......................................................................31 3.3. zel Mermer Yzey leme Teknikleri..........................................................42 3.3.1. Honlama .................................................................................................42 3.3.2. ekileme . .............................................................................................43 3.3.3. Kumlama . ..............................................................................................43 3.3.4. Alevle yakma .........................................................................................43 3.3.5. Su jeti .....................................................................................................44 3.4. Andrc Malzemeler....................................................................................44 3.4.1. Doal andrclar. .................................................................................44 3.4.2. Yapay andrclar . ...............................................................................44 3.4.3. Andrc zellikleri ..............................................................................45 3.4.4. Mermer andrclar . ............................................................................46

4. STAT ST KSEL SRE KONTROL..............................................................47

4.1. Pareto Analizi.................................................................................................50 4.1.1. Pareto diyagramnn oluturulmas.........................................................52 4.1.2. Pareto diyagramnn kullanm alanlar ...................................................57

NDEK LER D Z N (devam) Sayfa 5. EK LER MERMER FABR KASINDA KUSURLU FAYANS RET M ANAL Z UYGULAMASI.................................................................58

5.1. ekiler Mermer Fabrikasnn Tantm........................................................58 5.2. ekiler Mermer Fabrikasnn Makine Park ................................................58 5.3. ekiler Mermer Fabrikasnda lenen rnler ............................................60 5.4. ekiler Mermer Fabrikasnda lenen rnlerin Ak Diyagram...............62 5.5. ekiler Mermer Fabrikasnda Kusurlu Fayans retim Analizi ...................63 5.5.1. Sebep-Sonu diyagramyla retim analizi..............................................63 5.5.2. Katraklarda kusurlu retim analizi..........................................................65 5.5.3. Fayans hattnda kusurlu retim analizi ...................................................74 5.5.4. Plaka hattnda kusurlu retim analizi......................................................80 5.6. Fayans ve Plaka hattnda uygulanan iyiletirme almalar ve nerileri ......86

6. SONU ve NER LER ........................................................................................88

7. KAYNAKLAR ......................................................................................................90

xi

EK LLER D Z N ekil Sayfa 2.1. Mermer ocaklarnn illere gre dalm ............................................................ 9 2.2. Trkiyede yllara gre mermer ihracat ............................................................ 10 2.3. Dnyadaki mermer retiminin dalm.. ........................................................... 11 2.4. Dnya lkelerinin 1997 yl mermer ihracat... .................................................. 12 2.5. Dnya mermer ithalatnda nde gelen lkeler.. .. .............................................. 12 3.1. Katrak ................................................................................................................ 21 3.2. Lama .................................................................................................................. 21 3.3. Kpr kesme makinesi ....................................................................................... 30 3.4. Geni bant cila makinesi.................................................................................... 31 3.5. Fayans hatt ve makineleri.................................................................................... 32 3.6. S/T makinesi........................................................................................................ 33 3.7. Drt ayakl S/T makinesi.................................................................................... 35 3.8. Kafa kesme makinesi .......................................................................................... 36 3.9. Cilalama (Polisaj) Makineleri............................................................................. 38 3.10. Polisaj makinesi.................................................................................................. 39 3.11. oklu kesme makinesi........................................................................................ 40 3.12. Aln silme-cilalama makinesi ............................................................................ 40 3.13. Kurutma makinesi ............................................................................................... 41 3.14. Seip-ayrma kalite kontrol masas..................................................................... 42 3.15. Honlama ............................................................................................................. 43 4.1. Pareto grafii rnei. .......................................................................................... 55 5.1. ekiler Mermer Fabrikasndaki 1 numaral Katrak. ....................................... 58 5.2. ekiler Mermer Fabrikasndaki 2 numaral Katrak... ..................................... 59 5.3. Fabrika rn katalogu ......................................................................................... 60 5.4. ekiler Mermer Fabrikasnn retim ak diyagram ....................................... 62 5.5. Mermer fabrikasnda kusurlu fayans retimi iin sebep-sonu diyagram. ....... 64 5.6. Canarian Cream-fayans hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi............. 77 5.7. Crema Cybelle-fayans hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi................ 78 5.8. Lotus-fayans hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi.............................. 79

xii

EK LLER D Z N (devam) ekil Sayfa 5.9. Canarian Cream-plaka hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi ............... 83 5.10. Crema Cybelle-plaka hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi. ................ 84 5.11. Lotus-plaka hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi................................ 85

xiii

ZELGELER D Z N izelge Sayfa

4.1. Delme hatas dalmn gsteren kontrol kart. ..............................................53 4.2. En byk deerden en ke doru verilerin snflandrlmas. .....................54 5.1. Katrak 1de kesilmi olan Canarian Cream cinsi bej tr mermer retimi. ....66 5.2. Katrak 2de kesilmi olan Canarian Cream cinsi bej tr mermer retimi .....67 5.3. Katrak 1de kesilmi olan Cream Cybelle cinsi bej tr mermer retimi .......68 5.4. Katrak 2de kesilmi olan Cream Cybelle cinsi bej tr mermer retimi .......69 5.5. Katrak 1de kesilmi olan Lotus cinsi bej tr mermer retimi ......................70 5.6. Katrak 2de kesilmi olan Lotus cinsi bej tr mermer retimi ......................71 5.7. Katrak 1 ve Katrak 2 iin genel retim-ortalama deerler. .............................72 5.8. Canarian Cream-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. ...............74 5.9. Cream Cybelle-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. ................75 5.10. Lotus-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. ...............................75 5.11. Canarian Cream-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. ...............76 5.12. Cream Cybelle-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. ................77 5.13. Lotus-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. ...............................78 5.14. Canarian Cream-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. .................81 5.15. Cream Cybelle-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. ..................81 5.16. Lotus-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. .................................82 5.17. Canarian Cream-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. .................82 5.18. Cream Cybelle-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. ..................83 5.19. Lotus-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. .................................84

xiv

KISALTMALAR D Z N Ksaltmalar AR-GE Benelks kP kW OSB TMMOB V Aklamalar Aratrma ve Gelitirme Belika, Lksemburg ve Hollanda Birlii (Gmrk Antlamas) Kilo Paskal Kilo Watt Organize Sanayi Blgesi Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Volt

1. G R lkemizde gn getike artan sanayi ve makineleme endstrisinde milli geliri ve lkeler baznda uluslararas ekonomik kalknmay salayan teknolojik gelimeler hzl bymeyi planlayan milletler iin yadsnamaz nem tayan bir unsurdur. eitli laboratuvar ve klinik deneyler olsun yada her trl Aratrma ve Gelitirme (AR-GE) almalar olsun hem teoride hem de pratikte mmkn olabilecek her trl geliim deerlendirilir, ou kez de mikro boyuta kadar inilir ve bir balang aranr. Dier taraftan hazrda olan hammaddelerin kullanm konusunda da lkemiz teknolojisi ve ekonomisi yeterli dzeyde ve hzl bir gelime sreci ierisindedir. Bu konuda bir ok sektr tartmaya aktr, fakat bunlardan en nde gelenlerinden birisi tkenir yeralt kaynaklarmzdr.

Mermer ve trevleri de tkenir yeralt kaynaklar ierisinde ele alnr ve jeolojik oluum olduundan bulunduu corafyann bata ekonomik dolaysyla siyasi ve politik anlamda uluslar aras sz sahibi olmasnda etkin bir unsur olarak bilinir. Bu bakmdan hali hazrdaki mermer ve trevlerini en uygun ekilde kullanmak hem sektrdeki stlenici kii veya kiiler iin hem de lke ekonomisini dorudan balayc sebeplerden birisi olarak bilinmelidir.

Gerek ticari nvan sahibi kk yada byk iletmeler olarak gerekse bu corafyada yaayan bireyler olarak lkemizde bulunan mermer ve mermer ocaklarna sahip klmasnn unutulmamas gerektii bilinmelidir.

Yaplan bu tez almasnda seilmi olan fabrikada blok halde fabrikaya ulatrlm mermerlerin, ilenilmesi aamasnda alnan siparilerin tamamlanmas iin uygun grlen zaman, harcanan i gc ve doru makine tercihi gibi planlama safhalarnda grlen kayplarn sebepleri irdelenecektir.

almalar iin seili fabrikada kullanlan makine park, retim iin tercih edilen bej tr mermerler iin uygulamalar, yakn dnemde elde edilen retim verileri, retim verimlilii kayplar ve bu kayplar en aza indirebilecek zm nerileri gibi unsurlarn

ele alnarak bata fabrika bnyesinde takibinde tme-varm dncesiyle lke ekonomisine olan etkileriyle retim hatalarnn ve kayplarnn tespiti ve bunlara uygun zm nerileri gelitirilecektir.

Bu sayede hem doayla bir mcadele hem de fabrika bnyesinde kayplar mmkn olduunca azaltmak, fabrika retim verimini arttrmak hedeflenmektedir.

2. MERMER

2.1. Mermerin Tanm Boyutlandrlm Ta olarak bilinen mermerin tanm bilimsel ve ticari anlamda olmak zere iki farkl ekilde yaplmaktadr. Bilimsel anlamda mermer: Kireta, dolomitik kireta gibi kayalarn, s ve basn altnda metamorfizmaya uramas sonucunda yeniden kristallemesi ile oluan metamorfik bir kayatr. Ana mineralojik bileen kalsittir. Tali mineraller ise kuvars, hematit, pirit, klorit gibi minerallerdir. Renkleri genellikle beyaz ve gri olmaktadr. Tali mineralin cinsine gre rengi sar, krmz, mor, yeil, siyah vs. olabilmektedir. Ticari anlamda mermer: Blok verebilen, kesilip ilenebilen, cilalandnda parlayan, dayankl her trl kayaca mermer ad verilir. Kayacn cinsi ve ierii ne olursa olsun, iyi cila kabul ettikleri takdirde mermer olarak kabul edilirler. Tektonik bre, traverten ve oniksler bata olmak zere granit, siyenit, diyabaz, gabro, andezit gibi kayalar ticari olarak mermer kabul edilirler (WEB 1).

2.2. Mermerlerin Snflandrlmas Mermerler temelde snflandrlrken; mineral bileimlerine, mineral boyutlarna yap ve dokularna, mineralojik oluumlarna, ekonomik artlara, ticari pazara ve renge gre snflandrlr (WEB 1).

2.2.1. Mineral bileim ve oranlarna gre snflandrma Mermerler snflandrlrken, ierdikleri minerallerin yzdelik paylarna gre deerlendirilirler.

Masif yapda olan ve taneli dokuya sahip olan mermer, % 95 Kalsit (CaCO3) ierir, kuvars ve mika gibi tali mineralleri bulundurur. Kalist(spolen) ise % 60-70 civarnda kalsit ierir ve ynl dokuya sahiptir, ayrca klorit, epidot, mika ve lepidolit gibi tali mineralleri ierir. Spolen de isti yapda ve ynl dokudadr fakat ierdii

kalsit miktar % 80dir. Tali mineralleri flonapit, tremotil, diopsit, plajioklas ve grnadr. Masif yapda ve taneli dokuya sahip olan mermer-skarn, % 80-90 kadar kalsit tali mineral olarak da epidot, diopsit, grna, olivin ve plajioklas iermektedir (WEB 1).

2.2.2. Mineral tane boyutlarna gre snflandrma Mineraller tane boyutlar esas alndnda ince taneli, orta taneli ve iri taneli mermerler olarak grupta ele alnr. Tane boyutu 1 mmden kk olan mermerler iin ince taneli mermerler, tane boyutu 1-5 mm arasndaki mermerler iin orta taneli mermerler ve tane boyutu 5 mmden byk denilmektedir (WEB 1). mermerlere de iri taneli mermerler

2.2.3. Yap ve dokularna gre snflandrma Snflandrmada dier bir kriter de mermerlerin yap ve dokulardr. Kompakt grnml ince ve iri taneli mermer trlerine masif mermerler denilmektedir. nce taneli halde ve renkli erit grnmndeyse laminal mermer, yaprakl yapda ve nemli miktarda mika ieriyorsa isti mermer ve son olarak krklanm ve ikincil minerallerle dolgulanm haldeki mermerler de breik mermer olarak snflandrlr (WEB 1).

2.2.4. Mineralojik oluuma gre snflandrma Sedimanter Mermerler; bu tip mermerler eitli kayalarn paralanp tanarak uygun bir ortamda birikip imentolanmas sonucu oluan konglomera, bre, puding ve suda erimi halde bulunan kalsiyum ve magnezyum karbonatn kimyasal ve fiziksel artlarn deimesi sonucunda oluan traverten, oniks mermerlerinden oluurlar.

Magmatik Mermerler; yerkabuunun altndaki magmann yeryzne kmas veya yerkabuuna sokulmas sonucu olumu granit, siyenit, serpantin, diyabaz, bazalt andezit, gabro gibi kayalardr.

Metamorfik Mermerler; nceden mevcut kayalarn, scaklk, basn ve kimyasal olaylarn etkisi altnda yeniden kristallemesi yani metamorfizmaya (bakalama olay) uramas sonucu meydana gelirler, kayalarn fiziksel ve kimyasal artlar altnda minerallerinin daha farkl bir durumuna gelmesi ile oluan kayalardr. Hakiki mermerler, gnays, ist, kuvarsit gibi kayalardr (WEB 1).

2.2.5. Ekonomik artlara gre snflandrma Mermerin bilimsel tanmlar dnda yaplan bir snflandrma eklidir. Normal mermerler (mermer, dolomit, konglomera gibi), sert mermerler (granit, serpantin, diyabaz gibi), traverten ve oniks mermerler olmak zere e ayrlrlar (WEB 1).

2.2.6. Ticari pazara ve renge gre snflandrma Bu snflandrma eklinde mermer bulunduu yerleim yerine ve mermerin rengine gre snflandrlr. Buna gre mermer piyasada bu isimle tannr ve nitelikleri bilinir. rnein; Afyon eker, Glpazar Bej, Marmara Beyaz gibi (WEB 1).

2.3. Mermer Trleri Doada mermer be farkl trde bulunmaktadr; hakiki mermerler, kristalize kireta, traverten ve oniks mermerler, magmatik mermerler ve dier talar eklinde mermer trlerini ele almak mmkndr (WEB 1).

2.3.1. Hakiki mermerler Metamorfizma (bakalama olay) sonucunda kalker ve dolomitik kalkerlerin yeniden kristallemesi ile meydana gelmektedir. Bileimlerinin % 90-98i CaCO3ten olumaktadr. Esas mineral kalsittir. Bununla birlikte deiik oranlarda silis, feldspat, ve organik maddeler bulunabilir. Kiretalar genellikle saf olmakla beraber dolomit ierikli olabilmektedir (WEB 1).

2.3.2. Kristalize kireta (konglomera ve breler) Ufak sk dokulu kalsit kristallerinden oluan youn kiretalarna kristalize kireta ad verilir. Kayalarn akarsu ortamnda tanarak, yuvarlaklk kazanmas ile oluan, 2 mmden byk akl ve bloklarn, kum tane boylu doal imento ile balanp pekimesi ile konglomera ad verilen kayalar olumaktadr. Konglomeralar, inaatlarda kaplama malzemesi olarak kullanlr. Mermerler eer kimyasal yolla kertilmi bir imento ile balanrsa bu kayalara bre ad verilmektedir. Breler cilaland zaman damarl ve ok gzel renkli grnm kazanrlar (WEB 1).

2.3.3. Traverten ve oniks mermerler Sedimanter oluumlu mermerlerden traverten ve oniksler bileiminde erimi halde kalsiyum bikarbonat ve karbondioksit bulunduran yeralt sularndan olumu kayalardr. Bu yeralt sularnn yeryzne kmas ile kayacn bileimindeki CO2 gaz haline geerek suyu terk eder. Bu arada kalsiyum bikarbonat bileimli kat madde ekillenir. Bu ekillenme olay souk su vastas ile oluursa oniks, scak su vastas ile oluursa traverten adn alrlar. Travertenler inaatlarda i ve d kaplama malzemesi olarak kullanlrlar. Az cila kabul eden kayalardr. Oniksler piyasada su mermerleri ad ile tannmaktadrlar. yi cila kabul eder. Bunun yan sra sertlii nedeniyle kesme ve parlatma zorluklar vardr. Dekoratif malzeme, ve mutfak tezgah yapmnda kullanlmaktadrlar (WEB 1).

2.3.4. Magmatik kkenli mermerler Granitler; taneli doku gsteren magmatik kayalardr. Renkleri genellikle beyaz, gri, yeil, kahverengi, mavi rengin tonlarn ierir. Basn dayanmlarnn olduka yksek olmas nedeniyle yaplarda tayc stn ve d kaplama malzemesi olarak kullanlmaktadrlar.

Serpantinler; ultrabazik magmatik kkenli mermerler snf iinde yer alrlar. Sert yeil mermerler olarak bilinirler. Kesme ve ileme zorluklar vardr. yi cila kabul

ederler. Anma direnci yksektir. Genellikle d cephe kaplamas, yer demesi, stn ve dekorasyon ilerinde kullanlr.

Diyabazlar; yar derinlik grubu kayalar iinde sert yeil mermerlerdir. yi cila kabul ederler. Anma direnci yksektir. Diyabazlar ounlukla mimari ssleme ve d kaplama malzemesi olarak kullanlrlar (WEB 1).

2.3.5. Dier talar Ta sektr iinde kalp, kullanm ekli ve amalar asndan mermer tr talardan ayrcalk gsteren yap talardr. Siyah, gri, pembe, yeil ve krmz renkleri olan ve daha ok at kaplama ve kaldrm ta olarak kullanlan kayaanta (arduvaz) bu gruba rnektir, ayrca; volkanik tfler, kumta, siyenit, ist, gnays vb. kayalar da kullanlan dier balca yap talardr (WEB 1).

2.4. Trkiyede Mermer lkemizde mermerin tarihesi olduka eskiye dayanmaktadr. Efes kazlarnda M.S. 2. yzylda doal ta tarihinde blok kesiminde kullanlan ilk lamal katrak bulunmutur. Yine Seluk ( zmir) yaknlarnda antik ocaklarda tel kesmenin ilk prototipinin izine rastlanlmtr. Bu bulgular bize Trkiye topraklarnda yaklak 3000 yldr doal ta ileme tekniinin dolaysyla mermerciliin varln ispatlamaktadr. Antik alardan bu yana lkemizde mermer kartlp kullanlmtr. Yaplan aratrmalarda mermer kelimesi Marmara Adas ile ilikilendirilmitir. Bu da Marmara Adasnn eski alarda da mermercilik bakmndan nemli olduunu gstermektedir. Marmara Adas ve Afyon- sehisar Roma, Bizans, Seluklu ve Osmanl dnemlerinde btn Akdeniz lkelerine mermer ihra eden nemli merkezler konumundayd. Anadoluda da mermerin kullanmnn yaygn olduu tarihi eserlerden anlalmaktadr. Urartularla (M.. XIII-M.. VI) balayan ta ileme teknii btn medeniyetler boyunca devam etmi ve her medeniyet mermer ve dier doal talar ehir, tiyatro, yol hamam, ktphane, ibadethane, eme, kervansaray vb. yaplarda kullanmtr. Bir lkenin yer alt zenginlii her eyden nce, o lkenin jeolojik yapsna ve jeolojik

evrimine baldr. lkemiz maden yataklar say, eitlilik ve rezerv ynnden deerlendirildiinde, hi de kmsenmeyecek bir potansiyele sahip olduu grlmektedir. Doal talarn yap ve dekorasyon malzemesi olarak kullanlmaya balanmas dnya doal ta retimini artrmtr. retimdeki arta paralel olarak kullanlan teknoloji de gn getike gelimektedir. Doal tatan yaplan inaat malzemelerinin mimar ve dekoratrler tarafndan daha fazla tercih edilmesi ve fiyatlarn dier malzemelere gre ucuz olmas dnyadaki doal ta tketimini artrmaktadr (WEB1).

Trkiye 5.2 milyar m (13.9 milyar ton) toplam rezervi ile dnya mermer potansiyelinin yaklak % 40na sahiptir. Ancak bu potansiyelin sadece %1lik bir ksm kullanlmaktadr. Mermer retimimiz zellikle 1980li yllardan itibaren hzla artmtr. Trkiye dnya doal ta sektrnde retimde % 3,1lik bir payla dokuzuncu, ihracatta ise % 2,3lk bir payla sekizinci srada yer almaktadr. Mermercilik sektrnde 116s kamu ve 447si zel olmak zere toplam 563 iletme bulunmaktadr. Bu

iletmelerde alan toplam 5968 kiinin 1021i kamuya, 4947si de zel sektre ait i yerlerinde almaktadrlar (etin, 2003).

2.4.1. Trkiyenin mermer potansiyeli lkemizde 80den fazla deiik yapda ve 120nin zerinde deiik renk ve desende mermer rezervi bulunmaktadr. Bu mermerler genellikle dnya pazarlarnda stn kalitesiyle ilgi eken mermer tipleridir. lkemizde mermer yataklar genellikle paleozoik yal masiflerin bulunduu alanlarda yer alr. Bu alanlar genellikle lkenin bat yarsnda yer almakla birlikte douda da baz yerlerde bulunmaktadr. Menderes masifi, Istranca masifi, Mentee masifi, Kazda masifi, Krehir masifi, Ilgaz kristalin masifi ve Bitlis masifi bu alanlardan en belirgin olanlardr. lkemizdeki mermerlerin bir ksm da Mezozoik dnemde olumutur. Bunlar da mezozoik arazilerin yaygn olduu alanlarda yer almaktadr. Bunun yannda traverten, granit, oniks, bazalt, serpantin ve diyorit gibi kayalarda ilenerek yap ta olarak kullanlmaktadr.

Trkiye mermer rezervi haritasnda, lkemizde nemli potansiyele sahip olan blgeler Marmara, Bat Anadolu, Gney Anadolu, Orta Anadolu ve Kuzey Anadolu Blgeleridir. zellikle zmir, Uak, Afyon, Mula, Krklareli, Balkesir, Bursa,

Krehir, ankr, orum, Kastamonu, Nide Kayseri, Artvin, Bitlis, Erzincan, Sivas, Tokat, Denizli, Ktahya, Eskiehir, Diyarbakr Elaz, anakkale, Konya, Bilecik ve Manisa illerinde zengin yataklar bulunmaktadr. ekil 2.1.de lkemizde bulunan mermer ocaklarnn illere gre dalm yzdelik dilimler halinde gsterilmitir.

Denizli; 7.78 Bilecik; 11.14

Bursa; 6.92 Mula; 6.4 Eskiehir,4.3 Uak; 2.37 Krklareli; 1.9

Afyon; 23.6

Krehir; 1.18

Balkesir; 27

ekil 2.1. Mermer ocaklarnn illere gre dalm (WEB 1). Anlald gibi lkemizde en fazla mermer oca %27.00 ile Balkesir ilinde bulunmaktadr. Bunu %23.60 ile Afyon ve %11.14 ile Bilecik illeri izlemektedir. Daha sonra srasyla % 7.58 ile Denizli, % 6.92 ile Bursa, %6.40 ile Mula, %4.03 ile Eskiehir, %2.37 ile Uak, %1.90 ile Krklareli ve %1.18 ile Krehir illeri gelmektedir. Trkiyenin uluslararas piyasalarda en tannm mermer eitleri arasnda Spren, Elaz Vine, Akehir Siyah, Manyas Beyaz, Bilecik Bej, Kaplan Postu, Denizli Traverten, Ege Bordo, Milas Leylk, Gemlik Diyabaz ve Afyon ekeri saylabilir (WEB 1).

Blgelerdeki mermer rezervlerinin kullanm neticesinde Trkiyede 1989 yl ve 2002 yllar arasndaki mermer ihracat ekil 2.2.de gsterilmitir.

10

900000 800000 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 1988

162637

132669

1989

1990

134275

1991

139425

1992

1993

161645

1994

226069

1995

285405

1996

302398

Ton

1997

403327

1998

462830

1999

541473

2000

705041

2001

754230

2002

820000 2003

Trkiye Mermer hracaat

Yllar

ekil 2.2. Trkiyede yllara gre mermer ihracat.

Bugne kadar ihracat yaptmz talya, spanya ve Yunanistan gibi Akdeniz lkelerinde mermer rezervlerinin giderek azald ve ocaklarn verimsizletii bilinmektedir. talya ve spanya, dnya piyasalarnda mermerin yerine sert talar sunmaya balamtr. Bu nedenle granit reten in, Hindistan, Brezilya ve Gney Afrika Cumhuriyeti dnya sert ta pazarna hkimdir. lkemizde ise granit retimi dnya ticaretine hkim olacak dzeyde deildir. Hatta her yl yaklak 40 milyon dolarlk granit ithalt yaplmakta ve genellikle bu granitler kamu kurumlarnda kullanlmaktadr. Buna karn zel sektr de yurt dna granit ihra etmektedir. Burada bir eliki bulunmaktadr. Oysa lkemiz granit rezervi bakmndan da zengindir. Ancak gerekli ilgi ve yatrm yaplrsa granit retimimiz artacaktr. zellikle paleozoik yal arazilerde zengin granit rezervleri bulunmaktadr. Buna en iyi rnek Kozak (Bergama) yresi verilebilir. Burada olduka fazla granit rezervi vardr ancak modern ve byk iletmeler olmadndan potansiyel tam olarak deerlendirilememektedir. Kk lekli granit ileme atlyeleriyle retim yaplmaktadr. Bu gibi yrelerde gerekli yatrm yaplrsa mevcut potansiyel deerlendirilebilir (WEB 1).

Ancak ak renk mermerin, yanstma ve kapal meknlarda serin ortam yaratma zellii nedeniyle, scak iklim blgelerinde granit ve dier sert talarn ve

11

mermerin yerini almas sz konusu deildir. Bu da Trkiyenin sahip olduu mermer yataklarnn giderek daha fazla nem kazandn gstermektedir (WEB 1).

2.4.2. lkeler ekonomisinde mermer lkelerin kalknmalarnda ve geleceklerine yn vermede zengin ham madde kaynaklarna sahip olmann nemi bilinen bir gerektir. Bugn dnyada uygulanan ekonomik sistemlerin tmnde benimsenen ortak gr, ham madde girdisinin retim unsurlar iindeki nemi ve vazgeilmezliidir. Buna bal olarak yeralt kaynaklar bakmndan zengin olan lkeler, kalknmalarn byk oranda tamamlam lkelerdir. zellikle endstriyel anlamda mermerin yerine doal ta terimi de kullanlmaktadr.

lkelerin ton biriminden mermer retimlerinin dnya piyasasndaki dalm ekil 2.3.de belirtilmitir.

Brezilya; 2000000 spanya; 4500000

G. Kore; 2000000 Trkiye; 1660500

Hindistan; 4500000

in; 11000000

talya; 8700000

ekil 2.3. Dnyadaki mermer retiminin dalm.

12

Buna bal olarak lkelerin piyasa ierisinde uluslararas alverileri, dnya lkelerinin mermer ihracat ton cinsinden ekil 2.4.de ve ithalatlar da ekil 2.5.de grafiklerle gsterilmitir.

3500000 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0

33 06

00 0 26 50 17 84 11 10 00 0 00 87 60 00 0 00 0

75 70

00 55 50 00 27

00 32 40 Fi nl an di ya

40 33

sp an ya Br ez ily a G .A fri ka Po rte ki z T rk iy e

ta ly a

in di sta n

ekil 2.4. Dnya lkelerinin 1997 yl mermer ihracat.

Almanya 1107000

ABD 1027000

in 1012000 spanya 630000 Benelks 564000 S.Arabistan 447000 G.Kore 428000

Tayvan 1648000

Japonya 1923000

talya 2086000

ekil 2.5. Dnya mermer ithalatnda nde gelen lkelerin ithalat miktarlar.

A BD

i n

30 90

00

13

2.4.3. Trkiyenin ilenmi mermer ihracatnda gelecei Dnyada evreye verilen nemin giderek artmas ve modern yaamn getirdii sorunlar nedeniyle toplumlarda doal yap malzemelerinin kullanlmasna eilim artmaktadr. Bu da rezerv bakmndan olduka nemli olan Trkiyenin gelecekte mermer ihracatnn daha fazla olacan gstermektedir. Trkiyede doal ta retim ve ihracatnn tamamna yakn zel sektr tarafndan karlanmaktadr. Dolaysyla ihracatn artmas ve zel firmalarn baarl olabilmesi iin alnmas gereken baz nlemler bulunmaktadr. Bunlar aada maddeler hlinde belirtilmitir. zel sektrde alan idari, teknik ve ii statsndeki personelin eitim seviyesi ykseltilmelidir. Yurt dnda bu sektrde faaliyet gsteren byk irketlerle stratejik ortaklklar kurulmaldr. lenmi mermer rnlerinin tantm yurt dnda etkin bir ekilde yapmaldr. Gnmzde Internet zerinde snrlarn kalkt unutulmamal ve bu frsattan gerek tantm gerekse pazarlamada faydalanlmaldr. hracat yapan irketlerin haklarn korumak ve gelimelerini salamak iin dernek, kooperatif, oda vb. rgtlerin says artrlmaldr. Yurt dnda nemli merkezlere maaza ve depolar alarak, tantm ve zamannda teslimat yaplmaldr. Mermerlerimiz orijinal isimleriyle yurt dnda tantlmal ve uluslararas marka oluturulmak suretiyle piyasaya sunulmaldr. retimde verimlilii, teknolojik gelimeyi ve ihracat artrmak iin aratrma ve gelitirme faaliyetlerine nem verilmelidir. Bu balamda uzman kadro ve modern teknoloji iin gerekli tehizat salanmaldr. Mermerciliin gelimesi ve mevcut tesislerin ii ve ynetici problemlerini zmek iin mermercilik faaliyetinin youn olduu illerde meslek liselerinde ve meslek yksek okullarnda mermercilik blmleri almaldr. Mermercilik sektrne verilen tevikler artrlmal, makine ve tehizat almnda kolaylk salanmaldr.

14

Mermer ocaklarnda blok mermer karlmasnda veya dier almalarda dinamit ve barut gibi patlayclar kullanlmas mermer damarlarnda klcal atlak olumasna neden olmakta, bu da mermerin kalitesini drmektedir.

Mermer karlan sahalardaki orman rts tahrip olmakta veya yaknndaki ormanlar bozulmaktadr. Bu alanlarn evre dzenlemesi kapsamnda

aalandrlmas gerekir. talya dnya ilenmi mermer ihracatnda nemli bir paya sahip olduu iin talebi karlamak iin dier retici lkelerden ham mermer alp ileyerek dnya pazarna sunmaktadr. Ayn yntemi Trkiye de uygulayabilir. lkemizde zellikle paleozoik yal arazilerde zengin granit rezervleri bulunmaktadr. Bu alanlarda kurulacak iletmeler ile lkemizin granit ihtiyac karlanaca gibi fazlas da yurt dna ihra edilebilir. Hlen lkemizde zel sektr yurt dna granit ihra ederken, kamu sektr de yurt dndan her ortalama 40 milyon dolarlk granit ithal etmektedir. Bu eliki giderilmeli ve kamu kurumlarnda ithal granit kullanm nlenmelidir. Anadolu Blgesinin dou kesimleri ile Dou ve Gneydou Anadolu Blgelerinde henz istenilen dzeye ulaamayan doal ta sanayisinin, Mersin ve skenderun gibi nemli ihracat limanlarna yakn olmas ve Malatya, Kayseri, Gaziantep, Diyarbakr, Adana ve Mersin gibi byk ehirlere ulam ve pazar bakmndan yaknlk bu blgelerde doal ta, zellikle mermer sanayisinin gelime gstermesi beklenmektedir. Nitekim son yllarda Elaz ve Diyarbakr gibi illerde bu dorultuda atlmlar balamtr. yi tantm ile Trkiyeden doal ta almayan Uzak Dou, Afrika ve Gney Amerika lkelerine balant kurularak ihracat artrlabilir. Dou Avrupa ve Rusyadan ayrlan yeni cumhuriyetlerde yeniden yaplandrma faaliyetlerine bal olarak inaat faaliyetleri Bat Avrupaya gre daha canldr. Bu lkelere yakn olmamz ve mermercilikte yaklak 2000 yllk tecrbemiz ile sz konusu lkelere ihracatmz artrabiliriz. Ayn durum kltr ve tarih balarmz bulunan Kafkasya ve Orta Asya Trk Cumhuriyetleri iin de geerlidir.

15

Mermeri yurt dna iyi tantabilmek ve dnya markas oluturabilmek iin, uluslar aras mermer rnleri fuarlar ve uluslar aras mermercilik

sempozyumlar dzenlenmelidir.

Trkiye dnya doal ta rezervlerinin % 40na sahip olmas, nemli pazarlara yakn olmas ve ktann birbirine yakn olduu bir alan zerinde stratejik bir konumu olmas nedeniyle yakn zamanda zellikle ilenmi mermer ihracatnda talyadan sonra ikinci lke haline gelecektir. Hatta talyay geride brakabilecek potansiyele sahiptir. Bunun iin kaliteli mermeri ucuza mal etme, zamannda teslimat, pazarlama ve tantma byk nem verilmelidir (WEB 1).

16

3. MERMER KESME ve LEME TEKNOLOJ LER Mermer ocaklarnda retilen bloklar, mermer ileme tesislerinde piyasada istenen boyutlara kesilerek levha (plaka), fayans veya istee gre farkl ekillerde ilenmektedir. Bloklar kesme ilemi srasnda elde edilen yzeylerde deiik derinlik ve geniliklerde przler olumaktadr. ok deiik renk ve desenlerde oluum gsteren mermerler, andrma ilemi sonucunda yzey przleri ortadan kaldrlarak parlatma ilemine tabi tutulduklar taktirde doal gzelliklerini yanstabilmekte ve dekoratif zellik sergileyebilmektedir. Bu nedenle, mermer ilemeciliinde son aamay mermer andrma ve cilalama ilemleri oluturmaktadr. Elde edilen bu rnler ambalajlanarak piyasaya sunulmaktadr. Bu ileme tesislerinde gnmzde deiik tip ve ebatlarda mermer ileme makineleri kullanlmaktadr (Onargan, vd., 2005).

3.1. Mermer leme Tesis Yeri Seiminde Etkili Olan Parametreler Mermer fabrika yeri seimini etkileyen parametreleri yle sralanabilmektedir; Ham madde kaynaklarna olan uzaklk, Pazara olan uzaklk, Yerleim yeri zellikleri, klim, Su, Elektrik, Sermaye.

Hammadde kaynaklarna olan uzaklk: Bloun mermer ocaklarndan fabrikalara getirilmesi genellikle karayolu (Marmara adas hari) ile gerekletirilmektedir. Karayolu ile tamaclk tama maliyeti asndan en pahal nakliye trdr. Ayrca tama kapasitesi ve tonaj asndan da snrlamalar mevcuttur. Ocak yollarnn bozuk olmas da bu maliyetleri daha da arttrmaktadr. retim esnasnda bir bloun ortalama % 30-70 arasnda kayb sz konusu olduu ve kayp miktarnn da tama maliyetini etkiledii gz nnde bulundurulduunda mermer fabrikalarnn hammadde

17

kaynaklarna olan uzaklk kurulacak olan fabrikann rn birim maliyetlerine yansyacaktr. Hammaddeye olan uzaklk arttka fabrikann rekabet gc olumsuz ynde etkilenecektir.

Pazara olan uzaklk: Mermer fabrikalar ile pazar alanlar arasndaki mesafe tama maliyetini ve dolaysyla rnn fiyatn etkiler. Ayrca pazara olan yaknlk tketici zerinde rnn seilebilirliini arttrmaktadr. Mermer fabrikalarnn en byk pazarnn dsatm olduu dnldnde, fabrikalarn limanlara yakn blgelerde bulunmas nemlidir.

Yerleim yeri zellikleri: Yerleim yeri seiminde mermer kesme ve ileme tesislerinin younlat blgelerin tercih edilmesi nemlidir. Afyon bata olmak zere stanbul, zmir, Mula ve Aydn gibi blgelerde dier blgelere oranla daha kolay mteri bulunabilmektedir. Dier blgelere oranla bu yrelerde bulunan fabrikalar ihtiya duyduklar her trl malzeme; yedek para, teknik ve uzman kiileri daha kolay ve ekonomik temin edebilmektedir. Mermer fabrikas kurulacak blge, fizibilite almalar srasnda ok iyi ett edilmelidir. Vergi indirimi yada muafiyeti, enerji indirimi, cretsiz yada dk cretli arsa temini, alt yap varl deerlendirilmeli, dier kurulu yerleri ile karlatrlmaldr.

Dier taraftan fabrika zemininin durayl olmas, heyelan ve sel tehlikesi iermemesi, vibrasyon etkilerinden en az ekilde etkilenmesi gerekmektedir. Yol, su, atk su ve stok sahas gibi etkenlerde yer seiminde nemlidir.

klim: Mermer fabrikalarnn kurulaca blgelerde iklimden kaynaklanan etkileri de gz nnde bulundurmak gereklidir. zellikle k aylarnn sert getii blgelerde fabrikadaki su ebekesinde ciddi sorunlar yaanabilir. Ayrca andrc, ya ve vb. sarf malzemeleri de olumsuz iklim artlarndan etkilenebilmektedir.

Su: Mermer fabrikalarnda kesme ve parlatma ilemlerinde kesici ve andrc malzemeler kullanlmaktadr. Kesme ve parlatma ilemi esnasnda kesilen yzeylere su verilmektedir. Su, bu malzemeler zerindeki sy azaltarak mrlerini uzatmakta ve

18

kesilen paralarn kesme yzeyinden uzaklatrlmasn da salamaktadr. Su, mermer fabrikalar iin ok nemli bir girdidir. Fabrika yeri seiminde su kaynaklarnn dikkate alnmas gereklidir.

Elektrik: Mermer fabrikalar iin gerekli olan elektrik enerjisi, ulusal ebeke dahilindeki 15800 V yada 34500 Vluk yksek gerilim hatlarndan salanmaktadr. Fabrikalarda kullanlacak bu enerjinin voltaj gcndeki ini ve klardan korunmu olmas gerekmektedir. Dalgal olarak veya szlmeden makinelere gelen elektrik enerjisi, makinelerde elektrik ve mekanik arzalara ve retim aksamasna neden olmaktadr. zin verilen yksek gerilim noktasndan fabrikaya kadar olan mesafe, ilk yatrm maliyetleri asndan nemlidir. Mesafe arttka voltaj ve dier arzalarn ebeke dahilinde kontrolleri de zorlamaktadr.

Fabrikann kurulu aamasndan ayrntl bir fizibilite etd yaplmal ve yatrm gereksinimi ve birim maliyet net olarak belirlenmelidir. Bunun salanmamas durumunda piyasa koullarnda ortaya kabilecek olumsuzluklardan byk lde etkilenmek kanlmazdr (Onargan, vd., 2005).

3.2. Mermer leme Tesislerinde Kullanlan Makineler Mermer ileme tesislerinde retilen rnn tr ayn zamanda mermer fabrikalarnn da temel yapsn oluturmaktadr. Mermer ileme tesislerinde kullanlan iki retim band vardr. Bunlar;

Levha (plaka) hatt: Bu hattan elde edilen rnler genellikle banko, masa, sehpa ve mine yapmnda kullanlmaktadr. Fayans hatt: Bu hattn rnleri ise demelik yap malzemesi olarak

kullanlmaktadr (Onargan, vd., 2005).

19

3.2.1. Levha(Plaka) hatt ve makineleri Bu retim hattnda byk kapasiteli (banko, mine vb.) rnlerin eldesin de kullanlan levhalarn (plaka) kesme ve parlatma ilemleri yaplmaktadr. Levha hatlarnda byk miktarlarda ve hzl ekilde retim yaplmaktadr. Levhalar bloun yukardan aaya doru kesilmesi ile elde edilir. Levha retim hattn oluturan makineler ise;

Katraklar, Kpr kesme makineleri, Plaka silim (geni bant cila) makineleridir.

Katraklar Katrak tipi kesme makineleri, zerinde lamalar dizili olan ve kolonlar arasna yerletirilmi bir platformun eksantrik hareket eden bir kol vastasyla ileri-geri (ortalama 50 cm, 50 cm) hareket ettirilmesi, bu esnada platformun hidrolik bir sistem yardmyla uygun bir hzla aa doru hareketi sonucu lamalarn mermere belirli bir baskyla srtmesi ve andrmayla mermeri kesmesi eklinde almaktadr. Blok tm genilii boyunca yukardan aaya kesilebildii gibi daha az lama ile kademeli olarak da kesilebilmektedir.

Kesme ilemi elik veya elmasl lamalarla yaplmaktadr. elik lamalarn kullanlmas durumunda mermer kesimi esnasnda su ile birlikte silis kumu beslenmektedir. Sert ta kesiminde (granit, bazalt vb.) su ile birlikte metal granl beslenmektedir. Elmasl lamalarn kullanlmas durumunda ise kesme ilemi lamalarn zerine belirli aralklarla monte edilmi elmasl skeller tarafndan yaplmaktadr.

Katraklar lama saysyla (35lik, 40lk, 60lk, 70lik vb.) adlandrlrlar. Lamalarn u ksmnda da kesme iini yapan soketler bulunur. Bunlar elmas soketlerdir. Lamalarn gerdirilmesi hidrolik yardmyla olmaktadr. Balang gerilmesi anahtarla verilip ayarlandktan sonra lamalar hidrolik olarak gerilir. Elde edilen plaka says, kesim yapan lamalarn bir eksiidir.

20

Tm aseyi ileri geri hareket ettiren bir tahrik motoru vardr. Bu motor volan kay vastasyla tahrik eder bylece volan zerindeki mafsallara ve dolaysyla lamalar hareket ettirerek kesme iini yaparlar.

Katraklarn eitli modelleri olmasna ramen alma sistemleri ayndr. Bazlarnda kesilecek bloklarn zerinde duraca ray zerinde hareket edebilen bir vagon asesi de bulunmaktadr. Bu aseler zerinde tespit edilmi genelde (2020300 cm) boyutlarnda aa ktkler bulunmakta, blok bu ktkler zerine oturtulmaktadr. Daha sonra blok alyla tutturulmakta, alnn iyi tutmas asndan saman tala, ot tala gibi malzemeler kartrlmakta bylece daha iyi bir sabitleme yaplmaktadr. Bunda ama lamann ileri geri hareketi srasnda bloun hareket etmesinin nlenmesidir.

Katraklarn banda birer operatr bulunmaktadr. Bu kiilerin tecrbeli olmasnda byk yarar vardr. Bunlara makinelerin zellikleri ile ilgili eitli bilgiler vermek gerekmektedir. Kesme ileminde hangi bloa nasl bir kesme ilemi uygulanacana karar verebilecek bilgi ve donanma sahip olmas gerekir.

Genelde bloklar katrak asesi altnda durmakta ve lamalar aaya doru gerek hidrolik gerekse, dililer yardmyla inmektedirler. Son yllarda yaplan makinelerde lamalar sabit olarak ileri geri hareket etmekte blok ise hidrolik yardmyla belli basn altnda ve otomatik olarak yukarya doru karlmaktadr.

Bu tr kesimin daha iyi olduu sylense de henz eski sistemlerden vazgeilmemitir. Bunun nedeni gerek katraklarn uzun mrl olmas gerekse bu makinelerin ok pahal olmas asndan imdilik normal tip katraklarla allmaktadr. Katraklarda lamalar zerine su veren ve bu su yardmyla paracklarn tanmasn salayan du sistemleri mevcuttur. Bu su lamalarn ucundaki soketler iin ok nemlidir. Bu yzden katraa su veren sistemin kesilmesi halinde katra durduran bir elektro basn kontrol sistemi mevcut olmasna ramen bu gn birok fabrikada bunlar yoktur. Bu nedenle binlerce soket ve yzlerce bak harcanmtr (Onargan, vd., 2005). ekil 3.1.de mermer kesme ileminde kullanlan katrak gsterilmektedir.

21

ekil 3.1. Katrak (WEB 2).

a ) Katraklarda kesme ilemini gerekletiren ksmlar Lamalar: Lamalar kesme ykn zerlerinde tayan paralardr. Bunlar ularndaki soketler yardmyla kesme iini yapmaktadrlar. Kesme iindeki en byk sorun lamalardr. elik tiplerinde ve sl ilemlerde yeni gelimeler yaplmak zorundadr. Bugn zellikle sert malzemelerde dar lamalar geni lamalardan hem daha yksek kesme hz salamakla hem de dalgal kesim riskini azalarak daha az malzeme kaybna yol amakladrlar. Katrak kesiminde en byk sorun lama kalnlklarn en az seviyeye indirmektir. Lama boylar (4-4.20 m) aras deimekledir. ekil 3.2.de mermer blounu kesmekte olan lamalar gsterilmitir.

ekil 3.2. Lama (WEB 3).

22

Soketler: Katraklarda kesme iini yapan elemanlardr. Bunlar mermerin cinsine gre deimekledir. Piyasada tip soket bulunmakladr. Bunlar; Yumuak (Soft), Orta sertlikle (Medium Hard), Sert (Hard) olmaktadr.

Gnmzde katraklardaki en byk sorunlardan biri lamalarn sklp, deitirilip, yeni soketlerin kaynatlmas ve yeniden lama ayarlarnn yaplmasdr. Bugn bu uzun mrl soketler bunu en aza indirmelerinden dolay tercih edilirler. piyasada bulunan soketler ile lama bana 450-500 m2 kesim yaplrken Winler soketleriyle 950-1100 m2 lama bana kesim yaplabilmekledir.

Her baa soket defa kaynatlabilmekle daha sonra bak i grmemektedir. Ayrca soketlerde devaml sert mermer almann sakncalar vardr. Silisyum karbrlerin ortaya kmas asndan sert mermerlerden sonra yumuak mermer kesme ilemi yaplarak sert mermerdeki kesme hz arttrabilmektedir. rnein iletmelerde genellikle (Traverten + Kristalize mermer + Bej mermer) sras veya bu sertlie uygun kesimler yaplmaldr (Onargan, vd., 2005).

Kesim ileminde, birim kesimde kesilen malzemenin (chip) kalnl da nemli bir parametredir. Bu kalnln hesab kesim yapan makinenin kesme zelliklerine gre deimektedir. Bu kalnln bilinmesi bata kesici ularn dizaynnda (says ve zellikleri gibi) ve buna bal olarak kesim hzlarnn belirlenmesinde nemli rol oynamaktadr (Tnshoff ve Warnecke, 1982). Bu kalnlklar edeer ve ortalama chip kalnl olarak belirlenmektedir.

Metal Granller: Bu granller sert ta kesiminde kullanlmaktadr. Dkme demir granller baz kolay granitlerin kesimi iin hala rekabet edilebilmekte ve talyada ylda hala 15.000 ton tketilmektedir. Bugn granitlerde ortalama tketim 3.5-4 kg/m2 olmasna ve tane byklklerinin klmesine ramen kimyasal bileimlerinde ve retim tekniklerinde herhangi bir deiiklik olmamtr. Bugn baz operatrler

23

kk tanelerin byk taneleri engelleyerek yksek kesme hz salamalarn nlediini sylemektedirler. Yeni kullanlan elik granller ise daha yksek kesme hzlarna ve m2 bana daha az tketime sahiptir. Dkme demirden daha pahal olmasna ramen daha homojen bir yapya sahip olduundan tercih edilir. Bunlarda sarfiyat ise 2-2.5 kg/m2 civarndadr. Normal mermer kesimi ilemlerinde bugn lamalar zerindeki soketlerle kesim yaplmakta granl kullanlmamaktadr (Onargan, vd., 2005).

b ) Katrak eitleri Katraklar elik lamal katraklar ve elmas soketli katraklar olarak iki ana grupta ele alnabilir.

o elik lamal katraklar Bunlarn kapasiteleri kesilecek mermerin sertlii ve durumuna gre deiir. Bu tr katraklarda kesme iinde byk yardmc olarak kum kullanlr. Kumun kalitesi (silis oran yksek olmas) nemlidir. Kumun iinde kil ve benzeri malzemeler istenmemektedir. Dier katrak eitlerinde olduu gibi bunlarda su ok nemlidir.

Strok saylar 85-90 civarndadr. Beyaz cins mermeri kesme hz l cm/saat olduundan, Granit, Serpantin ve Diyabaz iin kesme hz 0.25 cm/saate kadar dmektedir. Bunun iin bu sistem artk gnmzde kullanlmamaktadr. Bu tip katraa sahip firmalar veya ahslar bunlar elmas lamal katraa evirmilerdir. Bu tip katraklarda mermer kesimi iin silis kumu kullanlrken sert ta kesimi iin (granit vs.) dkme elik ve alminyum oksit kumu kullanlmaktadr. Ayrca yksek karbonlu elik tel testerelerinde alminyum oksit ve zmpara tozu kullanlmak suretiyle granit biilme verimi arttrlmtr. Bugn yalnz granit katraklarnda elik lamalara metal granl veren sistemler mevcuttur.

24

o Elmas soketli katraklar Kumlu katraklarn dezavantajlarndan dolay elmas soketli lamalar

gelitirilmitir. Sistem olarak ayndr fakat burada elmas soketli lamalar kesme iini yapmaktadrlar. Bu tr lamalarda kum kullanlmaz, su kullanm mevcuttur. Verimleri dierlerine gre 10-25 kat fazladr (10-25 cm/saat). Kesme iini yapan lamalar iki tiptir; i. Birinci tip lamalarda elmas paracklar lamalara emprenye edilir ve kesme ilemi bu ekilde yaplr. Artk bu sistemde terkedilmitir. ii. kinci tip lamalarda ise elmas paralar ihtiva eden soketlerin elik lama zerine 10-15 cm aralkla monte edilmesi ile yaplmaktadr. Bu ilemde scaklk 550 Cyi gememek zere yaplmaldr. 70 lamal bir katrakta 1932 tane soket bulunmaktadr. Elmas lamal katraklar da alma prensiplerine gre kollu ve araba hareketli olmak zere iki gruba ayrlmaktadr.

Kollu katraklar Lamalarn bulunduu kasann hareketi, beton bir gvde zerinde yada son yllarda gelitirilen modellerde olduu gibi fabrika zemininde bulunan motor ve bu g nitesi tarafndan oluturulan tahrikin bir kol tarafndan kasaya iletilmesiyle salanmaktadr. Kasa, ileri-geri hareketine ek ve verilen hza bal olarak makinenin drt kesinde bulunan ve sonsuz dililerden oluan klavuz ayaklarndan aa doru iner ve blok kesimini tamamlar.

Kollu katraklar ak ve kapal kasa olarak iki ekilde imal edilmektedir. Ak kasalarda lamalar sadece ba taraflarndan mesnetli olup, kenarlarnda herhangi bir ereve yoktur. Genellikle bu tr kasalar 40 ve daha az lamaya sahip katraklarda kullanlmaktadr. Bu yap, toplam lama geniliinden nce daha byk bloklarn tesise gelmesi durumunda; herhangi bir n kesime, sayalamaya sokulmadan, ncelikle toplam lama eni kadar olan blmn daha sonra da kalan ksmn ileri alnmasyla btn bloun kesimine izin vermektedir.

25

Kasa kenarlarnn ak olmas nedeniyle ayn blok zerinde birden fazla kesim gerekletirilebilir. Blok arabasnn yandan verildii bu katrak

modellerine byk ebatl blok sknts eken, oca bulunmayan ve/veya kk lekli iletmeler tarafndan tercih edilmektedir. Lamalara gerekli olan destein salanmasnda kasalar yetersiz kald iin, dier katrak tiplerine gre bu modellerde plaka kalitesi ok dktr. Su ihtiyac ortalama 450 lt/dkdr.

Kapal kasa katraklarda lama says genellikle 40dan fazladr ve blok arabas genellikle makineye n taraftan alnr. Kasann drt tarafl olmasyla

lamalarn rijitlii (kuvvet yada moment etkisi altnda ekil deitirmeyen, formunu koruyan) artm; plaka kalitesi nceki modellere gre daha iyi duruma getirilmitir. Su ihtiyac ortalama 720 lt/dkdr.

Kollu katraklarda koldaki vibrasyon, imalattan ve/veya sonrasnda kolda sz konusu olabilecek deformasyonlardan dolay plaka kalitesini drmektedir. Kasann aa doru hareketi srasnda lama terazilerinde sz konusu olan kaklk miktar, araba hareketli katraklara gre daha fazla olmaktadr. Kesimin izlenmesi ve kamalama ilemleri de araba hareketli katraklara oranla daha zordur.

Araba hareketli katraklar Kolsuz yada hidrolik (hidrolik yaklam doru deildir) katrak olarak da adlandrlan bu modelleri dierlerinden ayran en nemli fark, kesim srasnda lamalarn inmesi yerine blok arabasnn yukarya doru hareket etmesidir. ounlukla blok arabas n taraftan makine ierisine alnr. Bu modellerde kasa seviyesi sabittir; kasann hareketi sadece ileri-geri eklinde olmaktadr. Kesilen miktarn boluu, arabann zerindeki bloun sonsuz dililerden oluan ve makinenin drt tarafnda bulunan klavuz ayaklar boyunca yukar kmasyla alnmaktadr. ounlukla 60 ve 70lik olarak imal edilen araba hareketli katraklarda, plaka kalitesi ve kesim hz arttrlmtr. Kesim srasnda bloun kontrol daha kolaydr. Su ihtiyac ortalama 700 lt/dakdr. Ancak atlakl bloklarn kesimlerinde dier modellere gre i ve ii gvenlii ile makinenin korunmas asndan daha riskli bir ortam sz konusudur. Bu tip

26

katraklarda ilk yatrm, bakm ve onarm giderlerinin ykseklii, dier nemli dezavantajlardr.

c ) Katraklarda kesme verimini etkileyen faktrler Gnmzde doal ta ileyen fabrikalarda kullanlan katraklarn eitli modelleri olmasna karlk alma sistemleri genelde ayn esaslara dayanmaktadr. Bilindii zere katraklar kelerindeki mafsallar yardmyla ileri geri hareketle kesim yapan makinelerdir. Kesim anndaki aa yukar hareket belli bir hzla dili mille gerekletirilebildii gibi hidrolik kontroll olarak da yaplabilmektedir. Katraklar genelde aselerinin iki ucuna gerdirilmi halde bulunan lama saylaryla isimlendirilmektedir. U ksmlarnda kesme iini yapan elmas soketler bulunan lamalar hidrolik sistemlerle gerdirilmektedirler. Tm aseyi ileri-geri hareket ettiren bir tahrik motorunun volan-kay sistemiyle volan zerindeki mafsallara tahrik vermesi ile lamalar hareket ettirerek kesme iini yapmaktadrlar. Ocaktan gelen bloklarn rn haline getirilmesinde en nemli aama olan plaka kesiminde katraklarn verimli bir ekilde altrlmas halinde iletme ekonomisine byk katklar salanabilinmektedir. Doal ta ileyen fabrikalarda katraklarla kesim operasyonunda kesme verimini etkileyen faktrler; kesme hz, tan zellii, kesici ularnn aralklar, soket yaps, su miktar ve basnc, blok boyutu, kalifiye eleman ve tamir-bakm olarak saymak mmkndr (Onargan, vd., 2005).

Kesme Hz ve Kesim Yklemeleri: Kesme hznn optimum dzeyde tutulmas gereklidir. Gnmzde kullanlan katraklarda dakikada devir says (strok says) en az 90 olmaktadr. Bu tip makinelerde strok boyu (lama telemesi) 500 mm civarnda olmaktadr. Taa giri ve klarda ykn ve kesme hznn azaltlmas gerekir. Bunun nedeni tan st yzeyindeki przlerin soketlerin zerine yksek basnla etki etmesinin nlenmesidir. Soketler kendilerine bir yol atktan sonra ilem hzlandrlr. kta azaltmann nedeni ise bloun alt ksmnda basntan dolay atlama ve krlmann nlenmesidir. Yaplan aratrmalarda katraklarda en yksek kesme verimi, strok saysnn 102 olmas durumunda elde edilmitir (travertenlerde 35-40 cm/saat, Kari Mayer Katra). Yksek hzda alma kesme verimini arttrrken mafsallara ar

27

yk gelmesi nedeniyle anmalar meydana gelmekte bu da makine mrn ve performansn olumsuz ynde etkilemektedir. Katraklarda makine imalatlarnn nerdii strok says 90-95 civarndadr. Kesim yklemelerinin lmleri sonucunda sert mermerlerde bloklar iin normal g olarak 60 kP, yumuak kayalarda 20 kP, g her soket zerinde olumaktadr. Kaba lmler normal gcn, teetsel gce oran (normal g/teetsel g) 3 veya 4 den le kadar olduunu gstermektedir. 40 bakl 30 soketli bir katrakta 2 m/sn kesme hzna eriebilmek iin gerekli enerji 118 kW civarnda olmaktadr. Katraklarda kesim iinin verimli ve emniyetli bir ekilde yaplmas bloklarn iyi bir sabitlemeye tabi tutulmasna baldr (Onargan, vd., 2005).

Tan zellii: Kesme verimini etkileyen ana parametrelerden ikincisi katrakta kesilecek doal tan zelliidir. Bu zellikleri sertlik, atlak durumu, damarlar, boluklar olarak saymak mmkndr. Doal tan zellikleri ok iyi belirlenmeli ve kesim parametreleri buna gre ayarlanmaldr. Blok halindeki doal tan katrak altna verili yn ve biimi de dier nemli bir faktrdr. Bloun katrak altna verilme biimi daha markalama aamasnda belirlenmeli ve blok tantm kartlarnda bu husus belirtilmelidir (Onargan, vd., 2005).

Soket Aralklar ve Soket Yaps: Katraklarda kullanlan soketlerin kesilen doal tan yapsna bal olarak yumuak, orta sertlikte ve sert soketler olarak eitleri bulunmaktadr. Katraklarda en by sorunlarn banda lamalarn

sklp, deitirilip, yeni soketlerin kaynatlmas ve yeniden lama ayarlarnn yaplmas gelmektedir. Uzun mrl soketler seerek bu ilemlerdeki zaman kayplar minimize edilebilmektedir. Piyasada uzun mrl olarak bulunan bu tip soketlerle 950-1100 m2 lama bana kesim yaplabilmektedir.

Dier nemli olan bir konuda ereveye lamalarn aralkl dizilimidir. ki veya bakl gruplarla eit olmayan bir aralkl dizme, baklarn titreimini azaltr. Kesilmi plakalarn yzey kalitelerini arttrr ve bak mrn arttrr. Eer aralkl dizme ok kk seilmise, bak gbeklerinin stabilitesi ve tm makinelerin gerekli temas basnc yetersiz olacaktr. Dier yandan aralkl dizme, ok genise paralar ar yklenecek ve elmas kristalleri yeterli i yapmadan krlacaktr. Soketler

28

aras uzakln kesme verimine en iyi etkisi (10-15 cm) aralklarla monte edilmesiyle salanmaktadr. Her iletmede yaplacak denemelerle en kaliteli soket ve soket aral belirlenerek yksek verim elde etmek mmkndr (Onargan, vd., 2005).

Su Miktar ve Basnc: Gerektii kadar su ve iyi ynetilen soutma, ereveli kesmede en nemli kouldur. Dakikada 8-10 lt su blok yzeyine ok azl nodllerle delikli borularla yaylmaktadr. Suyun ilevi sadece soutma olmayp, kesmedeki talalarn temizlenmesi de salanmaktadr. Soketlerin ypranmasnda su miktar ve basncnn nemi byktr. Su basnc st dzeyde tutulmaldr. Basncn soketler zerine deiik ynlerden ve ayn miktarda gelmesi kesme verimini olumlu etkileyecektir (Onargan, vd., 2005).

Blok Boyutu: Kesme veriminde nemli parametrelerden biriside blok boyutudur. Burada nemli olan husus tm bloklarn kesim yaplabilecek ekilde lamalarn altna en uygun kesme artlarnda yerletirmektir. Katraklarda esas olan, lamalarn altna

girebilecek maksimum blok boyutlarna sahip mermer bloklarn kullanlmasdr. Uygun boyutlarda blok elde edilememesi durumunda monolamalar da dzeltilmi birden fazla blok katrak altna verilmek suretiyle kesim ilemi yaplabilmektedir. Lamalar zerindeki btn soketlerin kesme ilemi yapmas esas alnmaldr (Onargan, vd., 2005).

Kalifiye Eleman: Fabrikalarda son yllarda belli oranlarda kalifiye eleman yetimi durumdadr. Ancak henz sektrn gereksinimine yant verecek dzeyde olmad grlmektedir. Son 15 yl ierisinde endstri meslek liseleri bnyesinde alan mermer teknolojisi blmleri ve yksek retim veren meslek yksekokullar dzeyinde alan mermer teknikerlii programlar sektrn bu konuda gereksinim duyduu kalifiye teknik eleman an nemli oranda kapataca beklenmektedir (Onargan, vd., 2005).

Makinelerin Bakm ve Onarm: Makine mrlerinin uzun olmas ve performanslarnn srekli yksek olmas iin periyodik bakm gibi ilemlerin zamannda ve titizlikle yaplmas gereklidir. Para maliyetlerinin yksek olduu bu makinelerde makine bakm ve yedek para deitirme ilerine ayrlan zaman

29

periyodu, tm kesme zamannn % 10nunu gemeyecek ekilde planlanmaldr (Onargan, vd., 2005).

Kpr kesme makineleri 360 dnebilen bir tabla zerine yatay olarak yerletirilmi mermer plaka veya plakalar kprl kesme makinesi kullanlarak istenilen boyuta getirilmektedir. Genellikle katrak rnlerinden, geometrik olarak en byk alan salayan kare veya dikdrtgen alan elde etmek iin kullanlmakla birlikte, istenildiinde kafa kesme ve yan kesme makinelerinin ilevini de yapabilmektedir.

Kpr kesme makineleri, saa-sola hareketli bir kolon ve bu kolon zerinde ilerigeri hareket edebilen bir kesici gvdeden oluur. Kesici olarak 300-600 mm aras dairesel testereler kullanlyorsa da uygun boyut 450liklerdir. Mermer plaka/plakalar perde duvarlar arasnda bulunan tabla zerine yatrldktan sonra istenilen llerde kesilir. Kpr kesme makineleri bak ve tabla hareketli kpr kesmeler olmak zere iki grup altnda toplanabilmektedir.

Bak hareketli kpr kesme makinelerinde kesici gvde, hidrolik sistemle aa-yukar hareket ederken tabla seviyesi deimez. Tabla hareketlilerde ise benzer bir hidrolik sistemle tablaya hareket verilir. Bu tiplerde bak seviyesi sabittir.Baz tablalar vinten plaka almn kolaylatrmak ve i gvenliini arttrmak iin hidrolik olarak dikey konuma gelebilmektedir. Bu tr tablalarn kenarlarnda bulunan trnaklar da plaka almn kolaylatrmaktadr. Trnaklarn zerine yerletirilen plaka, masann yatay konuma gelmesiyle kesime hazr hale gelir. ekil 3.3.de kpr kesme makinesi ekil olarak ifade edilmitir.

Kpr

kesmelerde

kesme

makinelerinin

geri

hareketinde

de

kesim

yaplabilmektedir. Burada nemli olan, kesim yaplacak toplam mermer kalnlnn 10 cmyi amamasdr. Bu nedenle kprl kesimlerde azami plaka kalnlklar ve adetleri ikilik drt tane ve 3lk tane olabilir. Daha fazla saydaki plaka kesimlerinde plaka snrlarnn testereye doru olas plaka kapanmalar, soketlerin

30

dalmasna ve testere balansnn kaybolmasna neden olmaktadr. Dalan soket ve soket paralar makine zerinde ar ykten dolay zarar verebilmekte ve bununla beraber yerinden kan bu paralar i ve ii gvenlii riskini arttrmaktadr (Onargan, vd., 2005).

ekil 3.3. Kpr kesme makinesi (WEB 4).

Geni bant cila makineleri Geni bant cila makineleri kpr kesmelerde kenarlar dzeltilen plakalarn kesim ileminden kaynaklanan kalnlk farklarnn ve yzey przllklerinin giderilerek parlatlmas amacyla kullanlmaktadr. ekil 3.4.de geni bant cila makinesi grlmektedir. Bu makinelerde 60 cm ve yukar genilikteki rnler cilalanmaktadr. Bant genilikleri 80-200 (cm) arasnda deiiyorsa da ideal genilik 200 cmdir (Onargan, vd., 2005).

Geni bant cilada kalibre iin, abrasifler kullanlmaktadr. Kalibre grevi bu makinelerde ilk niteye verilmitir. lk bala elmas soketli diskler veya genellikle 80 numaradan kk abrasifler taklmaktadr. Geni bant cila makinelerinde ise, katraktan kan plakalarn yzeylerinde sz konusu olan olas seviye farkllklar iin disklere hidrolik bask verilmitir. Bunun sonucunda disklerin sahip olduu esneklik kabiliyeti ile plaka yzey seviyelerine uygun ekilde andrma salanmaktadr. Balklardaki esneklik nceleri, abrasiflerin yerletirildii diskler vida-somun ve yay balantlaryla mile bal ve ayn boyutlarda stte bulunan baka bir diske balanarak salanmaya allyordu. Ancak vidalarn ve yaylarn ksa srede deforme olmalar, cila kalitesini olumsuz ynde etkilemekteydi. Gnmzde, gerekli olan bu esneklik tamamen hidrolik

31

basklarla salanmaktadr. Mermer plaka zerinde abrasiflerin, zellikle son balklarda bulunan cila talarnn anmas ve mermeri andrmas sonucunda oluan partiklleri uzaklatrmak iin, son kafaya kee abrasifler taklmaktadr. Fakat kurutmadan sonra tambur bir kee yardmyla partikllerin yzeyden uzaklatrlmas daha iyi sonu vermektedir (Onargan, vd., 2005).

ekil 3.4. Geni bant cila makinesi (WEB 10).

3.2.2. Fayans hatt ve makineleri Fayans hatt ve makineleri, ekil 3.5.de grld gibi bir retim hattnda 30.530.50.9 cm boyutlarna sahip mermer fayanslar retilmektedir. Bunun yannda zel siparilere bal olarak da retim yaplabilmektedir. Bu hattn makineleri;

S/T, Ba kesme, Cilalama (Polisaj), Ebatlama, Yan Kalibre + Pah Krma + Kanal Ama makinelerinden olumaktadr.

32

ekil 3.5. Fayans hatt ve makineleri (WEB 5).

S/T makineleri lk retimleri Fransz S/T firmas tarafndan yapld iin lkemizde de bu isimle kullanlmaktadr. Bu makineler (1.8-3.0 m) apnda, 4-6 mm kalnlnda

dairesel bir disk etrafna tutturulmu, soketlerle kesim yaparlar, dnme hzlar yksektir. Hz kontrolldrler, hidrolik sistem vastasyla ilerlerler. Maksimum kesme derinlii disk apna gre deiir. Taklabilir en byk disk ap motor gcyle ilgilidir. Ayrca hzlar kay kasnak mekanizmasna sahip olduklarndan kasnak deitirmek suretiyle kontrol edilir. Disk deitirilirken yerine yenisi takldnda bunun yerine tam oturmas salanmal, eksenden sapma olmamaldr. Yke girmeden nce bu kontrol mutlaka yaplmaldr. Ayrca disklerin taklma yn de nemlidir, burada elmaslarn yn kesmeye kart olmaldr, bu nemli bir husustur.

Mermer bloklar, vagonlar zerine alndktan sonra makine altna ekilir ve dairesel testereye yol verilir. S/T makinesinin karakteristiklerine bal olmak ve ekonomik snrlar ierisinde kalmak artyla maksimum 65 cm (ekonomik ve teknik parametreler ynyle 65 cmden byk kesimler iin katraklar kullanlr) enli mermer dilimler kesilebilir. Alt kenar kesimleri ana gvdeye bal yatay testerelerle yaplr. Kesme kalnlk snr teknik olarak gnmz koullarnda 13.5-15.0 cm ise de, pratikte bu deer 7-8 cmdir. S/Tlerde verim (8 saat) 65-70 m2 arasnda deimektedir. Bu

33

deer orta sertlikteki bir mermer iin verilmitir. Bu tip cihazlarda da katraklarda olduu gibi, silisyum karbrlerin ortaya kmas asndan kesim yaparken yumuak + orta sert + sert (Traverten + Kristalize mermer + Bej mermer) kesim sras uygulanmaktadr. Bu cihazlarda 180 cm apnda olanlarda 100-125 soket, 150 cm apnda olanlarda 84 civarnda soket bulunur.

Birim kesimde kesilen malzemenin (chip) kalnl dairesel kesim yapan kesicilerde de nemli bir parametredir. Bu kalnln hesab da katraklarda olduu gibi kesim yapan makinenin kesme zelliklerine gre deimektedir. Bu kalnlklar edeer ve ortalama chip kalnl olarak belirlenmektedir.

Elmas diskli dairesel kesim yapan makinelerde soutma suyu ak miktarnn kesilecek malzeme cinsi ve kesme hzna bal olduu yaplan aratrmalarla saptanmtr. ok eitli tipleri mevcut olup bir rnei ekil 3.6.da gsterilmitir. S/Tler, kesici ana gvdeyi tutan kolon (ayak) saylarna gre; tek ayakl, ift ayakl, drt ayakl olmak zere gruba ayrlmaktadr (Onargan, vd., 2005).

ekil 3.6. S/T makinesi (WEB 4).

a. Tek Ayakl S/T Makineleri: Dairesel kesiciyi zerinde bulunduran ana gvde tek bir kolon zerinde bulunmaktadr. Dairesel kesicinin yatay dzlemlerdeki hareketi bamsz

34

olup, dey yndeki hareket blou tayan vagona hidrolik veya mekanik olarak verilen itme kuvveti ile salanmaktadr. Tek ayakl S/Tler, l hassasiyetinin tam olarak salanamamas, kesim verimlerinin dk olmas ve sk arza oranlan nedenleriyle yaygn ekilde kullanm alan bulamamaktadr. Gnmzde imal edilmemektedir (Onargan, vd., 2005).

b. ki Ayakl S/T Makineleri: Bu tr S/T makinelerinde ana gvde, iki ayak arasnda bulunan ve boyuna hareketi kontrol eden bir kpr zerindedir. Dey yndeki kesme hareketi ana gvdenin kpr zerindeki hareketi ile salanr. Enine yndeki hareket ise, bir redktr dzenein mekanik yada elektronik olarak vagon hareketini ynlendirmesi ile yaplr.

ki ayakl S/Tlere, makinenin zelliklerine bal olarak birden fazla testere taklabilir. Bu tr makineler gnmzde ekonomik skntlar ve kullanm alan darl bulunan firmalar ile moloz ve bloklar yerinde ilemek iin ocak iletmeleri tarafndan tercih edilmektedir. Redktr sisteminde zaman ierisinde meydana gelen anmalara bal olarak kesme hassasiyetini salamada zorluklarla karlalmasna neden olmaktadr. Gnmzde bilinen klasik iki ayakl S/Tler kullanlmaktadr.

c. Drt Ayakl S/T Makineleri: ekil 3.7.de grlen drt ayakl S/Tler en yaygn kullanlan modeldir. Ana gvde, drt ayak zerinde bulunan ve iki yanal aya birbirine balayan farkl iki kpr ve bu iki kpry de birbirine balayan nc bir kpr zerinde bulunmaktadr. Ana gvdenin boyuna kesim hareketi yanal kprlerle; enine kesim hareketi, nc kpr zerindeki hareket ile dey kesim ise nc kprnn yanal kprler zerindeki hareketi ile salanmaktadr. Drt Ayakl S/Tlerde vagon sabittir. Vagonun her trl hareketten yoksun olmas, kesim

zellikle kalnlk standartlarnn salanmasnda nemlidir. Dier l ve kesim kaliteleri de bu makinelerde kolaylkla salanmaktadr. Drt ayakl S/T makinelerine da birden fazla testere taklabilir. 20 tane dairesel testere ile alabilen sert ta S/T makineleri de yaplmtr. CaCO3 kkenli mermerleri ileyen S/Tler ile sert ta S/Tleri arasndaki en nemli fark; sert ta S/Tlerinde ayn seviyedeki striplerin (boy serbest fayans) yanal kesimleri tamamen bittikten sonra alt kenar kesimleri

35

yatay testereler ile yaplmaktadr. CaCO3 kkenli mermerleri ileyen S/T gruplarnda ise alt kenar kesimleri, yanal kesimin sona ermesinden sonra ilgili strip iin yatay testerenin mermere girmesi ve kesim ilemini tamamlamas ile gerekletirilir.

ekil 3.7. Drt ayakl S/T makinesi (WEB 5).

Drt ayakl S/T makineleri dier grup S/T makinelerine gre daha hzl ve standart kesim yapmalar, gvenli olular ve dorudan kesim ilemi iin insan gcne gereksinim duymamalar gibi avantajlara sahiptir. Ayrca dier grup S/T makinelerinde karlalan ve vagon hareketinden kaynaklanan ksa zaman ierisinde testere balanslarnn zarara uramas, en aza indirilmitir (Onargan, vd., 2005).

Kafa (Ba) kesme makineleri Kafa kesme makinesi, S/T makinelerinden gelen levhalarn bozuk olan u ksmlarnn dzeltilmesi amacyla kullanlmaktadr. Yaklak 75 cm genilie kadar kesme yapabilmektedir. Bu makinelerin ok eitli tipleri mevcuttur. Bu makinelerin S/T k hattna yakn olmas gerekir aksi taktirde i gc kayb domaktadr. Makineyi kullanan kii yke giri ve klarda hz kesmeli kesim hzn malzemenin cinsine gre ayarlamaldr. leri ve geri gidi tertibatlar hidroliktir. Levhay istenilen boyutta

36

kesmek iin ayarlanabilir kollar mevcuttur. Genelde 2-3 cm kalnlndaki levhalarn ba ksmlarnn dzletirilmesinde ve ebatlanmasnda kullanlr (Kulaksz, 2005). ekil 3.8.de yer almaktadr.

ekil 3.8. Kafa kesme makinesi (WEB 5).

Yarma makineleri Yarma tipi makineler, ap 80-160 cm aras deiebilen bir diski uygun bir devirle dndrebilecek gte bir tahrik nitesine sahiptirler. Diskin zerine evresi boyunca sabit aralklarla (0.5-3 cm) soketler yerletirilmekte ve bu soketlerin ierisindeki elmas paracklarnn mermer zerine belirli bir bask ve dnme hareketi ile temas ettirilmesi sonucunda mermer andrlarak kesilmektedir (Onargan, vd., 2005). Bulunduklar hatlarda % 40lk bir retim hz art salarlar. 2.9-3.1 cm kalnlndaki stripleri, 1.1 cmlik iki paraya ayrr. Kesilen plakann genilii disk apna bal olup, yaklak 70 cmye kadar kabilmektedir. Yarma makineleri deiik ekilde adlandrlmaktadr. Bu adlandrma kesim yapan testere saysna yada stribin (boy serbest fayans) yarma makinesine verilme ekline (dikey veya yatay) gre yaplmaktadr. Besleme hz yarma makinelerinde iyi ayarlanmaldr. Besleme hzna etki eden parametreler; kesim yapan testerelerin soket durumu ile kayacn fizikomekanik ve kimyasal zellikleridir. Bu parametreler dikkate alnmadnda hassasiyeti, testere balanslarn ve soketleri bozmakta ve zarar grmesine neden olmaktadr. Bu durumlar verim dmesine neden olmaktadr.

37

Kalibratrler Kalibratrler silme ve cilalama ilemlerinin salkl yaplabilmesi iin plakalarn arasndaki kalnlk farklarnn giderilmesi iin kullanlan makinelerdir. Bu makinelerde plakalar elmasl andrc (2-3 adet) yada 80 mesh ve alt abrasiflerle dzeltilmektedir. Kalibrasyon sonras, mermer rnn tamammda istenilen kalnlk eit olarak salanmaktadr.

Kalibrasyon, polisaj makinesinde yer alan bir yada iki nite ile yapld gibi kaliteli bir fayans hattnda makineye entegre edilmi ayr bir nitenin grev yapmas ile de gerekletirilebilir. Polisaj nitelerindeki kalibrasyon ilemi genellikle abrasiflerle yaplr. Buna karlk polisaj makinesiyle ayn gvde zerinde bulunan fakat bamsz grnme sahip kalibrasyon nitelerinde soketler kullanlr. deal fayans hatlarnda ise

kullanlan kalibrasyon niteleri polisaj nitelerinden tamamen bamszdr. Bamsz kalibratrler 3 ayr motor tarafndan kontrol edilir, lli ve 2li kalibratrler varsa da daha az tercih edilmektedir. Kalibrasyon srasnda bir defada alnacak fayans kalnl l.5 mmyi gememelidir. Alnacak kalnlk ile banda verilecek hzn uyumlu olmas gerekmektedir (Onargan, vd., 2005).

Cilalama (Polisaj) makineleri Bantl silme ve cilalama makineleri ile kesintisiz dzeltme, silme ve cilalama ilemleri yaplabilmektedir. ekil 3.9. ve ekil 3.10da cilalama makinesi grlmektedir. Mermer plakalar srekli dnen bir bant zerinde hareket etmektedir. Silme ve cilalama ilemlerinin salkl yaplabilmesi iin plakalarn arasndaki kalnlk farklarnn giderilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, plakalar ncelikle kalibratrlerde dzeltilmekte, daha sonra yzey przllkleri abrasiflerle giderilmekte ve parlatlmaktadr (Ceylanolu, vd., 1999).

38

ekil 3.9. Cilalama (Polisaj) Makineleri (WEB 5).

Bu makinelerin 30-200 cm arasnda deien geniliklerdeki mermer plakalarn parlatmaya uygun tipleri mevcuttur. Andrc ve cila taklan disklerin says 6-18 aplar 40-48 cm arasnda deiebilmektedir. Disklere uygulanan bask pnmatik veya hidrolik olarak salanmaktadr. Kullanlan makinenin zelliklerine bal olarak parlatma ilemi srasnda andrma ve parlatma diskleri sabit olabildii gibi, silinecek plakalarn geniliine gre saa-sola hareketli hale de getirilebilmektedir. Plakalar kalnlk ayarnn (kalibre) yaplabilmesi iin 2-3 adet elmasl andrc disk bulunmaktadr.

lenen mermerin fiziko-mekanik ve jeolojik zellikleri dikkate alnarak belirlenen ve bant hzna bal olarak yaplan rn beslemelerinde, ayn tr ve benzer yapdaki rnlerin ard ardna verilmesi nemlidir. Farkl zelliklere sahip mermerlerin arka arkaya beslenmesi cila kalitesini drmektedir. Bununla birlikte mermerin sahip olduu zellikler abrasif serilerinin dzenlenmesinde ve balklara verilecek bask ile su miktar ve basnlarnda nemlidir (Onargan, vd., 2005).

39

ekil 3.10. Polisaj makinesi (WEB 6).

Ebatlama (oklu Kesme) makinesi Cilalanm striplerin (boy serbest fayans) ebatland, fayans boyutlarnn hassasiyetle saland makinelerdir. ekil 3.11.de oklu kesme makinesinin grn verilmitir. Fayans d zel rnlerin ebatlanmasnda da

kullanlabilmektedir. Hareketli bir gvde zerinde bulunan ve en az iki testereden oluan, her biri bamsz g nitelerince kontrol edilen makinelerdir. Prensip olarak ba kesmelere benzeyen ebatlamalarda testereler saa ve sola doru hareket kabiliyetine de sahiptirler. Bu hareketlilik testereler arasnda istenilen lleri ve

bylelikle fayans d llendirmelerde seri retimi salamaktadr. leri-geri hareketler iin ebatlamalarda ba kesmelerden farkl olarak, hidrolik veya pnmatik g kaynaklar kullanlmaktadr. Kesme hzlar soketlerin durumuna, mermerin jeolojik ve fiziko-mekanik zelliklerine bal olarak belirlenmektedir. zellikle iri kristalli, breik ve gzenekli mermerlerin ilenmesinde, uygun kesim hznn belirlenmesi

gerekmektedir.

40

ekil 3.11. oklu kesme makinesi (WEB 6).

Aln silme-cilalama makineleri: Aln silme-cilalama makineleri, mermer plakalarn bir bant zerindeki hareketi esnasnda kenarlarnn abrasifler ve cila talar ile temas ettirilerek silinmesi ve cilalanmas amacyla kullanlmaktadr. ekil 3.12.de cilalama makinesinin ekli grlmektedir. Bu makinelere kenar ileme makineleri de denilmektedir. Aln silmecilalama makineleri ile mermer plakalarn kenarlarna parlatma ilemi yaplabildii gibi stten ve/veya alttan pah, al kenar ileme, altta bulunan dairesel testereler yardm ile de istee bal olarak, duvarla fayans arasnda kalacak montaj malzemesini daha iyi kavramas iin bir veya iki kanal am yaplabilmektedir.

ekil 3.12. Aln silme-cilalama makinesi (WEB 7).

41

Kurutma makineleri Temizleme ve kurutma ilemi, scak hava veren fanlarla yaplr. En az bir motor tarafndan kontrol edilen fan, sahip olduu s ve oluturduu scak havay flemesiyle fayans yzeyini temizler ve kurutur. ekil 3.13.de kurutma makinesi ekli verilmitir. Bu grupta ideal nite says tr. ayr noktadan salyangoz klaryla verilen scak hava, hareket halindeki bant zerinde bulunan fayans, seip-ayrma ncesinde kullanma hazr hale getirir.

ekil 3.13. Kurutma makinesi (WEB 8).

Kalite kontrol masalar Fayans hatlarnn en son nitesidir. Kalite kontrolde kullanlan masalar genellikle, hattan ayr fakat hatt takip eden ve sonradan firma tarafndan yaptrlan platformlardr. ekil 3.14.de seip-ayrma kalite kontrol masas

gsterilmitir. vardr.

deal bir fayans hattnda bulunmas gereken bir takm teknik zellikler

Bu teknik zelliklerin banda masaya verilecek n, fayans yzeylerini kinci nemli zellik ise masa

glgesiz ve yeterli iddette aydnlatmas gelmektedir.

yzeyine verilecek yaklak 30lik gr asdr. A ile beraber yeterli k kayna, ekspertizin alma kabiliyetini arttrmakta; fayans yzeyindeki detaylarn, var olan hatalarn daha iyi gzlemlenmesini salamaktadr. Yeterli a ve boyutlara sahip gerek kalite kontrol masalarnda, masada yer alan anahtar ve rulo taban dzenei ile hattan

42

gelen fayanslarn masaya girii ve masadaki ilerleyii otomatik olarak salanmaktadr. Bu tr masalarda retilen tm fayanslarn kontrol ve tasnifinde sadece bir kiinin yeterli olmas, nemli bir ekonomi salamaktadr. nk platform tipi masalarda paketleme ve ambalajlama dnda en az 3-4 kiiye gereksinim duyulurken zel dzenekli bu tip masalarda tek bir kii, tm retim iin yeterli olmaktadr. Burada ekspertizin grevi sadece seicilik olmaktadr (Onargan, vd., 2005).

ekil 3.14. Seip-ayrma kalite kontrol masas (WEB 8).

3.3. zel Mermer Yzey leme Teknikleri Mermerler ilendikten sonra istenilen sipari dorultusunda zel ilemlerle nihai hal alrlar,bu ilemler 4 farkl ekilde gerekletirilir, bu sayede hazr haldeki mermerlerin deerleri nispeten artar (Onargan, vd., 2005).

3.3.1. Honlama Honlama ilemleri, farkl teknik zelliklere sahip mermer trlerine ait mermer plaka ve/veya fayanslarnn, mermer ileme fabrikalarnda ilenmesi srecinde, zellikle ileme kapasite deerini arttrmak amacyla kullanlan ve genellikle 2 yada 3 kafadan oluan ve 30-90 mesh numaral andrc serisinin kullanld bir kaba silim nitesidir (ekil 3.15). Honlama ilemi zellikle mermer yzeyinde cila istenmedii, mat

43

bir grnmn arzu edildii durumlarda, sklkla uygulanan bir yntem olarak da bilinmektedir.

ekil 3.15. Honlama makinesi (WEB 9).

3.3.2. ekileme ekileme mekanik olarak mermer yzeylerde przllk salamak amacyla uygulanan bir yntemdir. Bu yntemde kullanlan makinelerde bir kpr dzenei zerine bulunan ve hareket eden bir yada daha fazla sert metalden yaplm ular bulunmaktadr. Bu ularn mermer yzeylerine darbesi ile przl bir grme sahip yzeyler elde edilmektedir.

3.3.3. Kumlama Kumlama son zamanlarda ok fazla uygulanan bir yzey ileme tekniidir. Bu yntemin en nemli zellii kalnl fazla olamayan (fayans vb.) yzeylere de uygulanabilmesidir. Yntem keskin kelere sahip kum tanelerinin basnl hava yardmyla mermer yzeylerine pskrtlmesine dayaldr ve ilenmi olan yzey przsz ve mkemmeldir.

3.3.4. Alevle yakma Bu yntem basit bir sl ilem prosesidir. Sz konusu alev 600 C olup yzeye ok eklinde ve su soutmal bir sistemle kombine olarak verilmektedir. Alevin temas ettii yzeydeki kuvars kopararak kabaca ekil verilmesine olanak tanr.

44

3.3.5. Su jeti Son yllarda uygulanan yzey ileme proseslerinden biridir. Yntem yksek basnl suyun bir balkla mermer yzeylerine verilmesi prensibine dayanr. Mermer yzeyinin grnm doal halinde olmaktadr. Basnl suyun yzeye verilmesi ile yzeydeki zayf taneler yerinden kopmaktadr. Yzey altnda bulunan yap basnl sudan etkilenmez. Yntem tm doal talara uygula bilmektedir ve verimi yksektir.

3.4. Andrc Malzemeler lk andrc olarak kullanlan malzemeler; zmpara (emery) ve alminyum oksit ile demir oksit karmdr. 20. yy.a kadar da genelde andrc olarak zmpara ve kumta kullanlmtr. 1800l yllarn sonlarna doru, dnyadaki teknolojik gelimelere paralel olarak, yapay andrc imalatyla ilgili gelimeler de yaanmaya balanmtr. Andrclar, tanecik veya toz halinde bulunan ve ok hassas yzey dzeltme ilemlerinde kullanlan malzemeler olarak tanmlanmaktadr. Bu malzemeler doal ve yapay (sentetik) andrclar olmak zere iki guruba ayrlmaktadr.

3.4.1. Doal andrclar Doal andrc olarak kullanlan malzemeler; kumta, zmpara, korundum, kuvars, lal ta (garnet), akmakta (flint) ve elmastr. Yapay andrclarn doal andrclara gre ok daha yksek homojeniteye ve niform zelliklere sahip olmalar nedeniyle doal andrclarn kullanmnda nemli derecede azalmalar

grlmektedir.

3.4.2. Yapay andrclar Yapay andrclar; sentetik elmas, alminyum oksit, kbik boron nitrid, bor karbr, silisyum karbr, sentetik korundum, tek kristalli korundum, zirkonyumlu sentetik korundum, titanyumlu sentetik korundum, kromlu sentetik korundum, beyaz

45

sentetik korundum, kresel kristalli sentetik korundum ve dzenli sentetik korundum olarak retilmektedir.

3.4.3. Andrc zellikleri Andrc olarak kullanlacak malzemelerin iyi bir performansa sahip olabilmesi iin baz zellikleri ihtiva etmeleri gerekmektedir. Bunlar aada verildii gibidir:

Sertlik: Bir andrcnn kullanld yzeyde etkili olabilmesi iin andrma ilemine tabi tutulan yzeyden daha sert olmas gerekmektedir. Andrclarn sertliinin belirlenmesinde kullanlmaktadr. genellikle Mohs, Knoop ve Rockwell sertlik snflamalar

Dayankllk: Andrclar basnca ve ani oklara yeterince dayankl olmaldr.

Ufalanma yetenei: Andrclar krlenme olmakszn abuk ufalanma yeteneine sahip olmaldr. Andrclarn dayanm ve ufalanma zellii; kimyasal bileimlerine, kristal boyutlarna, yaplan sl muameleye ve tane ekline baldr. Andrclarn mrlerini bu iki zellii (dayanm ve ufalanma) belirlemektedir.

Krlmann (ufalanmann) tipi: Andrma ilemi esnasnda kullanlan andrclar ke zelliklerini muhafaza edecek ekilde kontroll ufalanmaktadr.

Derecelendirme veya boyutlandrma: Andrclar dzeltme yaplan yzeyde istenilen przszl salayabilmeleri iin tlmektedir. Kaba krlm taneler yzeyde kaba izler brakrken, ince krlm tanelerin yzeyde brakt izler az olmakta ve daha az przl yzeyler elde edilmektedir.

46

3.4.4. Mermer andrclar Mermer ilemeciliinde en yaygn kullanlan andrc malzemeler silisyum karbr ve alminyum oksittir. Son yllarda, zellikle granit ilemeciliinde, sentetik elmasl andrclar da yaygn olarak kullanlmaya balanmtr.

Andrc malzemeler, uygun balayclarla ve deiik karm oranlarnda, amaca gre farkllk gsteren kalplar haline getirilerek kullanlmaktadr. Yzey silme ve parlatma ilemi ncesinde bu kalplar mermer yzeyinin przllne ve ileme tabi tutulan malzemenin sertliine bal olarak byk tane iriliinden kk tane iriliine doru (60, 120, 220, 320, 400, 600, 800 mesh gibi numaralandrlarak) ardk olarak sralanmaktadr.

Bantl silme-cilalama makinelerinde en yaygn kullanlan matris ekli Frankfurt Verona (Pene) tipidir. Ayrca Frankfurt normal tipi ve zaman zaman da Mnih tipi kullanlmaktadr. Kprl silme-cilalama makinelerinde da ayn tip andrc kalplar kullanlmakla birlikte ilave olarak simit (kanall, yldz) tip andrclar da kullanlmaktadr. El perdah makinelerinde da ayn tiplerin kullanlmas mmkn olmakla birlikte en ok tercih edilen simit tipi kalplardr. Yer silme-parlatma makinelerinde ise takoz tip veya simit tip kullanlmaktadr. Silisyum karbr ve alminyum oksit andrclar iin manyezit veya polyester (sentetik) balayclar kullanlmakta iken, sentetik elmasl andrclar iin metalik, metal-reine veya polimer balayclar kullanlmaktadr. Tane irilii 325 meshe (0.044 mm) kadar olan SiC ieren andrc kalplarda manyezit balayclar (sorel imentosu) kullanlmaktadr.

Matris yap iine SiC ve sorel imentosu haricinde eitli dolgu ve boya malzemeleri de konulabilmektedir. Tane irilii 400-800 mesh olan SiC ieren andrc kalplarda polyester balayclar kullanlmaktadr. Polyester balantl matrisler manyezit balantllara gre daha uzun dayanmaktadr ve sentetik andrc ad ile anlmaktadr. Silme makinelerinde cilalama ilemi iin 5 ekstra olarak bilinen cila

kalplar kullanlmaktadr. Ayrca deiik amal parlatma ilemleri iin pasta cila veya toz oxalic asit de kullanlmaktadr.

47

4. STAT KT KSEL SRE KONTROL Toplam kalite ynetimi, organizasyonda liderlik, ynetim, insan, sistem ve rn kalitesinin bir arada srekli olarak gelitirilmesini; kalite gelitirme, kalite planlama ve kalite kontrol almalarnn yaplmasn ve ayn zamanda kalite gvence sistem standartlarnn oluturulmasn amalayan ynetim anlaydr (Aktan, 1999).

Toplam kalite ynetiminin amac organizasyonda alanlarn, yneticilerin, faaliyetlerin, srelerin, mal ve hizmetlerin kalitesinin srekli olarak

iyiletirilmesini salayarak mteri memnuniyetini gerekletirmektir (Aktan, 1999).

Yukarda belirtilen mteri memnuniyeti amacn gerekletirmeye ynelik toplam kalite ynetimi alannda kullanlan ok sayda teknik bulunmaktadr. Bu tekniklerin bir ksm Yedi statistiksel Ara olarak adlandrlmaktadr (Aktan, 1999).

Ayrca bu yedi ara dnda daha sonra gelitirilen ve kullanlan yedi yeni ara daha bulunmaktadr. Bu aralar, organizasyonda kalite planlama, kalite

gelitirme ve kalite kontrol almalarnda ve ayn zamanda organizasyondaki problemlerin ortadan kaldrlmas almalarnda kullanlmas gerekli tekniklerdir. Yedi statistiksel Ara olarak adlandrlan teknikler unlardr (Imai, 1997 ve

Kavrakolu, 1996);

1. Pareto Analizi: talyan iktisat Wilfredo Pareto tarafndan gelitirilen bu teknik zellikle toplam kalite ynetiminin kurucularndan Joseph M. Jurann almalar neticesinde ynetim alannda yaygn olarak kullanlmaya baland. Pareto Analizi, bir problemde en fazla nem tayan hususun ne olduunu tespit etmek iin kullanlmaktadr. Pareto diyagramlar, problemleri sebep ve olaya gre snflandrrlar. Kalite gelitirme almalarnda ve problem zmede yaygn olarak yararlanlan bir tekniktir.

48

2. Sebep-Sonu Diyagram: Bir problemin

zlebilmesi

iin

problemin

nedenlerinin ve kaynaklarnn ayrntl olarak analiz edildii bir diyagramdr. Toplam kalite ynetimine nemli katklarda bulunan Kaoru Ishikawa tarafndan gelitirilen bu diyagram ayn zamanda Ishkawa Diyagram olarak da bilinir. Bu diyagram balk iskeleti eklinde olmas dolaysyla yaygn olarak Balk Kl Diyagram (Fishbone Diagram) olarak da bilinmektedir.

3.

Histogramlar:

Histogramlar

verilerin

grsel

olarak

incelenmesine

ve

deerlendirilmesine yarayan grafiklerdir. ok basit olarak ifade etmek gerekirse histogramlar ile veriler belirli aralklarla gruplandrlr ve ubuk diyagram (histogram) eklinde gsterilir.

4. Kontrol Grafikleri: lemlerde kabul edilebilir veya kabul edilemez kalite veya varyans snrlarn gsterir. Bir baka ifadeyle, kontrol grafikleri yada izelgeleri mevcut bir srecin hangi snrlar ierisinde kontrol edilebileceini gsteren grafiklerdir. Kontrol tablolarn ilk gelitiren istatistiksel sre kontrol alanndaki almalar ile tannan Walter Shewhartdr. Kontrol tablolar ayn zamanda Shewhart izelgeleri olarak da bilinmektedir.

5. Serpme (Sarlm) Diyagram:

ki deiken arasndaki ilikiyi gsterir. Birbiri

ile ilikili iki ayr veri, dalma diyagramlar ile analiz edilir. Bir verinin kart olan veri diyagramda izilerek iki ayr veri arasndaki iliki incelenir.

6. Ak emas: ok eitli trde grafikler (izgi grafikleri, ubuk grafikler, daire grafikleri vs.) toplam kalite ynetiminde ok eitli amalara hizmet etmek zere kullanlr.

7. Kontrol Kartlar (etele): Kalite ile ilgili eitli verilerdeki gelimeleri izlemek amacyla hazrlanan izelgelerdir.

49

Yedi istatistiksel ara, herhangi bir konuda veri mevcut olduunda bu verilerin analiz edilmesine imkan salar. Ancak bazen analiz edilmek istenilen konu veya olay hakknda yeterli saysal veri mevcut olmayabilir. te bu durumda veri analizi yerine

ekip almas ile problemlerin zlmesine allr. Bu konuda Yedi Yeni statistiksel Ara olarak adlandrlan teknikler kullanlr (Aktan, 1997 ve WEB 12). Bu teknikler ksaca:

1.

liki Diyagram (Affinity Diagram): Bir ok i ie balantl faktrlerin varl durumunda ara ilikilere ve faktrler aras neden-sonu balantlarna aklk getirmek iin kullanlr.

2. Yaknlk Diyagram: Bir beyin frtnas tekniidir. Her katlmcnn kendi dncesini yazd ve sonra bu dncelerin konu ile ilikili olarak gruplandrld ve yeniden sraya konulduu ekip almasdr.

3. Aa Diyagram: Hedefler ve alnacak nlemleri gstermek iin kullanlr.

4. Matris Diyagram: ki deiik faktr arasndaki ilikiyi aklamakta kullanlr. Matris diyagram genellikle kalite taleplerini birbirini tamamlayan

karakteristiklerin iine ve sonra da retim tanmlarna yerletirmek iin kullanlr.

5. Matris ve Veri Analiz Diyagram: Bu diyagram, matris tablosu yeterli detay bilgi veremedii zaman kullanlr.

6. Proses Karar Program Tablosu (Process Decision Program Chart): Daha nce belirlenmi hedeflere ulamak iin hazrlanan planlarn istenilen ekilde uygulanamamas sz konusu olabilir. te srpriz bir takm sonulardan kanmak iin bu teknik gelitirilmitir.

7. Ok Diyagram: Bir program tamamlamak iin gerekli basamaklar gstermek amacyla hazrlanan i ak planlardr.

50

Tm bu yukarda saylan 7 + 7 Yeni istatistik ve analitik teknikler zellikle kalite emberleri ve benzeri kalite gelitirme ve problem zme alma gruplar tarafndan kullanlmas gerekli aralardr.

Toplam kalite konusunda Japonyadaki en nemli isimlerden biri olan Kaoru Ishikawa, bir iletmedeki problemlerin % 95inin yedi kalite kontrol teknii ile zlebileceini savunmaktadr. Kalite kontrol elemanlarnn srete karlaabilecei problemlerin zmleri iin belirtilen yedi istatistik teknik kullanlr. Bu aralar kalite kontrol elemanlar tarafndan ok yaygn olarak kullanld gibi mhendisler ve mdrler tarafndan da ska kullanlr. Bu aralar istatistiki ve analitik aralardr. irket apnda kalite kontrol uygulayan kurulularda alanlar rutin ilerinde bu aralar kullanmak zere eitilirler (Imai, 1997). Pareto Analizi, kalite mhendisleri tarafndan en fazla kullanlan istatistiksel yntemdir (Squires, 1986).

4.1. Pareto Analizi Pareto analizi verileri tasnif ederek karar alma iini kolaylatrr. Sz konusu tasnif iin pareto grafikleri kullanlr. 19. yzylda yaam olan talyan iktisat ve sosyolog Vilfredo Pareto (1848-1923; iktisat ve sosyoloji alannda tannm talyan bilim adamdr. En nemli eseri Dnce ve Toplum 1916 ylnda yaynlanmtr.) daha sonra kendi adyla anlmaya balayacak olan prensibini ilk kez ekonomik ierikli olarak ortaya koymutur. Pareto iletmelerde eitli incelemeler yapm ve ald

sonular u ekilde genelletirmitir :

Normal dalmda sebeplerin en nemli %20si, sonularn %80ini sonra gelen %30u, sonularn %15ini ve geri kalan %50si ise sonularn sadece %5ini oluturmaktadr. Maliyetin yaklak %80ninin elemanlarn sadece %20sinden kaynakland veya servetin yaklak %80ninin nfusun %20sinin elinde olduu gibi durumlarda bu konuya birer rnektir. Bu oranlar sebebiyle Pareto prensibine 80-20 90-10 kural veya 70-30 kural da denir. ABC analizi olarak da isimlendirilen

51

Pareto grafii, allm temel ayrm metodu veya nceliklerin belirlenmesi olarak kullanlmaktadr.

Bir mamulde bulunmas mmkn tm hatalarn ayn nem derecesine sahip olduu sylenemez (Kobu, 1987). Pareto analizi deiik saydaki nemli sebepleri daha az nemde olan sebeplerden ayrmak iin kullanlan bir tekniktir. Bu teknik bir olayn grafik yardmyla gsterilmesi ve karlalan problemin veya konunun en nemli sebebi zerinde dikkati younlatrdndan ve nceliklerin belirlenmesine yardmc olduundan ekonominin dnda da her alanda kullanlabilir niteliktedir. zellikle kalite kontrol ve kalite gelitirme programlarnda problemin sebepleri tespit edilirken hangi hatalarn daha byk bir yzdeye sahip olduu bu teknik vastasyla kolayca tespit edilebilmektedir (Ishikawa, 1982). Pareto Analizi, hata eitlerine deer bimek veya tanmlamak iin kullanlr (Grant ve Leavenworth, 1988).

Pareto grafiinin gayesi, hatal paralarn ve hata eitlerinin tespit edilmesinde kalite kontrol elemanlarna yol gstererek emeklerinin en verimli sahalarda younlatrlmasn ve isabetli kararlar verilerek gerekli tedbirlerin alnmasn salamaktr (Egermayer, 1988). ok sayda paradan oluan karmak mamullerde tolerans limitlerini drmek iin, Pareto grafiinin izimi bu konuda

uygulanabilecek basit fakat etkili bir analiz vastasdr (Kobu, 1987). Pareto analizi maliyet ve hatalar tespit etmek iin kullanlabilen bir yntemdir. Bu yntem ile deiik paralar iin retim hatalarnn, direk iilik giderlerinin veya maliyetin yzde ne kadarn oluturduu gsterilebilmektedir. Bu grafikten faydalanlarak hangi paralarn maliyet bakmndan nemli olduu tespit edilir ve kontrol almalar daha ok bu paralar zerinde yaplr. Dier paralar iin kritik para olmad srece ok sk olmayan kontrollerle yetinilir. Hata oranlarna gre yaplan bir pareto grafiinde nemli olarak ayrlan bir ka eit hatann toplam skartann byk miktarn meydana getirdii grlr. Iskartaya sebep olan hatalarn bir listesi yaplr ve daha sonra hata adedi 5e indirilir. Bunlarn maliyetleri tespit edilir (TSE, 1993). Hata sebeplerinin kk bir miktarnn skarta maliyetlerinin byk bir ksmn oluturduu grlr (Kobu, 1987). Iskarta eitlerinin maliyetlerine gre Pareto diyagramnda analiz edilmesi kurulular asndan daha faydal olmaktadr. Bu ekilde kurum iin en nemli

52

kalite faktr tespit edilecektir. Maliyetler ile yaplan pareto analizi, hatalarn saysna gre yaplana tercih edilir.

4.1.1. Pareto diyagramnn oluturulmas Bir pareto diyagram eksiklikler, maliyet ve hata modlar gibi farkl kategorileri ihtiva eden bir prosesteki bu kategorilerin nispi nemini gstermek iin tekil edilir (Soin, 1992). Pareto diyagramnn oluturulmas alt admda incelenebilir (Oakland ve Followell, 1990).

1. Adm: Btn Elemanlarn Listelenmesi

nce hatalarn tespiti gerekmektedir. Daha sonra her bir hataya sebep olan btn elemanlarn toplanmas ve listelenmesi ilk safhay oluturmaktadr. Bunun iin veriler toplanrken u esaslara dikkat etmek gerekir; - nce prosesteki problemler tespit edilmeli.. - Tespit edilen problemin sebepleri aratrlr. Problemin sebeplerini bulmak iin; problem iyi tannmal, problemin ne zaman ortaya kt, nerede olduu nasl olduu, problemin nemi, boyutu, ciddiyeti, kimleri ilgilendirdii programlarnda problemin sebepleri tespit edilirken hangi hatalarn daha byk bir yzdeye sahip olduu bu teknik vastasyla kolayca tespit edilebilmektedir (Ishikawa, 1982).

2. Adm: Elemanlarn lm

Belirli bir zaman aralnda (bir ka saat, bir ka hafta veya daha uzun srede olabilir) ve dzenli bir ekilde analiz edilebilecek verilerin toplanmasnda kullanlabilecek bir form tanzim edilir.

Tespit edilen sebepler kontrol kartna kaydedilir ve analiz edilecek problem (rn veya sreler) hakkndaki saysal veriler toplanp kontrol kartna ilenir. Konuyu bir rnek ile aklamak iin; bir cvata somunu ile ilgili delme hatasnn olduu ve bu delme hatalarnn, azaltlmas hedeflendii dnlrse, burada yaplacak ilk i delme

53

hatalarn azaltlmasna yardmc olacak sebeplerin belirlenmesi ve verilerin toplanmas iidir. eitli hata kaynaklarna gre tespit edilen hatalar etele usul ile izelge 4.1.de gsterildii gibi bir kontrol kartna ilenir.

izelge 4.1. Delme hatas dalmn gsteren kontrol kart. Delme hatas Kt Numaralandrma Okunaksz Yerini deitirme Eksik Dier Toplam 1.Hafta 2.Hafta 3.Hafta 4.hafta // //// / // // 11 /// //// 14 // ///// / ///

////////// /// // //// 17 // 8

3. Adm: Elemanlarn Snflandrlmas

Bu safhada elde edilen veriler en byk deerden (bu deer say olabilecei gibi maliyette olabilir) en kk deere doru snflandrlr.

4.Adm: Kmlatif Dalmlar Hesaplanmas

Yukardaki tasnif yapldktan sonra toplam alnr. Her bir deerin toplam iindeki yzde deeri hesap edilir. Daha sonra bu yzdelerin kmlatif toplamlar hesap edilir. Tasnif edilen veriler kullanlarak pareto grafii izilir. izelge 4.1.de gsterilen vida delme hatalar, en byk deerden en ke doru sralan izelge 4.2.de yle gsterilebilir.

54

izelge 4.2. En byk deerden en ke doru verilerin snflandrlmas. Delme hatas Okunaksz Eksik Kt numaralandrma Yerini Deitirme Dier Toplam Hata adedi (sklk) 22 11 8 3 6 50 Hata adedi (%) 44 22 16 6 12 100 Kmlatif (%) 44 66 82 88 100 -

5. Adm: Pareto Grafiinin izimi

lgilenilen problem iin belirlenen sebepler yatay eksene eit aralklarla ve nem derecelerine gre stunlar halinde yerletirilir. Problemin en nemli sebebini temsil eden stun en sola yerletirilir. Saa doru ise problemde nem dereceleri gittike azalan sebepleri temsil eden stunlar yer almaktadr. Baz durumlarda pareto analizinde ok fazla sayda kolon bulunabilir. Genellikle nemsiz kolonlar st ste getirilerek, en sada nemsiz ve ksa stunlar bir grup altnda toplanarak dierleri eklinde ifade edilmekte ve tek stun halinde yerletirilmektedir. Bu noktada dikkatli olunmaldr, nk kk grnen fakat son derece nemli bir kolon bu yolla gzden kaabilir. Ayrca hata snf says artka salanacak fayda giderek azalr. Muayene ilemlerinin yrtlmesi gleir. ok sayda hata snfna ayr kriterlerin uygulanmas muayenecilerin hata yapmasna yol aar. Normal artlarda belirli bir mamul iin 3-6 hata adedi tespiti kafi gelebilir. Hata adedi ve yzde gibi deerler dik eksende gsterilmektedir. Problemin sebeplerinin toplam frekans iindeki deerleri stunlarn boylarn belirlemektedir. Dikey eksen boyunca saysal bir lt gerek byklkleri belirler. Pareto grafiinde izgi ile gsterilen bir toplam eri yer alr. Toplam eri grafiin sol alt kesinden balar ve btn stun boylarnn toplam olan bir ykseklikte sa st kede bulunan % 100 seviyesine ulat zaman tamamlanm olur. Toplam eri esas olarak ncesi ve sonras karlatrmalarnda yardmc olmas iin kullanlr (Dewar, 1989). Fakat her pareto grafiinde toplam eri izmek gerekmeyebilir. Grafiin sa tarafnda 0dan 100e kadar iaretli baka bir dikey

55

eksen yer alr. Bu dikey eksen hata yzdelerini gsterir. Yzdeyi aadaki forml kullanarak bulmak olduka basittir.

Hata Yzdesi = Kolondaki Hata Miktar / Toplam Hata Miktar 100

Aada ekil 4.1.de yukarda anlatlan rnek iin izilmi olan Pareto grafiini grmek mmkndr (zcan, 2001).

ekil 4.1. Pareto grafii rnei.

Pareto analizinde hatalar, probleme olan katklarnn derecesine gre snflandrlr. Bu tasnif kmlatif frekans dalmna gre ubuk diyagramlar eklinde olur. Pareto analizi drt farkl ekilde de (maliyete, blmlere, mamullere ve dier gruplara gre) gsterilebilir. Bu analiz sayesinde hatalar snflandrlarak, maliyetteki pay yksek olanlar zerinde almalara arlk verilir. Hatalarn snflandrlmas muayene ilemlerini kolaylatrd gibi zaman ve maddi tasarruf salar.

6. Adm Pareto Grafiinin Yorumu

Pareto grafii dikkati ve abalar gerekten nemli problemler zerine yneltmeye yardmc olur. En uzun stun zerinde almakla genelde daha kk stun zerinde almaktan daha fazla kazan elde edilir. Fakat her zaman en byk

56

stun en byk maliyeti gstermez. Hata oran esas alndnda nemsiz grlen bir mesele, grafik maliyet faktrne gre yeniden dzenlendiinde bir numaral problem olarak grlebilir (Dewar, 1989). Ayrca o problemin zmndeki en byk hatann maliyeti en uzun stundan sonraki stun olabilir.

En uzun ubuktaki hatann zm iin ayrlacak zaman ok uzun olabilir. Pareto grafiinde en byk stun iin de ayr bir grafik izilmeli, onun sebepleri aratrlmaldr. Pareto grafii proses kontrol tekniklerinin en fazla kullanl olanlarndan olduu halde, grafii analiz eden kalite kontrol elemann becerisi ile snrl kalmaktadr (Montgomery, 1991). Bazen analizi yapann kendi zel bilgisini kullanarak karar almas gerekir. rnein hata bilgileri tayan kontrol tablosuna bakarak bazlarna ncelik verebilir. Bunu yapmak iin tablonun sa tarafna iki kolon eklenir. Bunlar arlk faktr ve arlk toplamdr. Bylece verilmesi gereken nem artka arlk faktr byr. Her hata kategorisi arlk faktrleriyle arplarak, yeni arlk toplam elde edilir. Bu yolla bazen ncelik sralamas deitii grlr. Arlk faktrlerinin kullanlmas karar verilmesinde yardmc olabilir. Pareto analizi ile temel hata tespit edilir, gerekirse zm olarak temel hata (ilk stundaki) iin sebep-sonu diyagram (klk diyagram) kullanlarak gerek sebepler ayrntl olarak

gsterilebilir (Dewar, 1989). Verilen rnekteki vida delme hatalar yorumlanrsa, orada en byk hatann yazlanlarn okunaksz olmasndan kaynakland grlr. Vida delme hatasnn % 46sn tekil eden bu hatann ortadan kaldrlmas iin hemen harekete geilir. Fakat bu okunaksz oluun sebepleri aratrlp ayr bir grafik izildiinde belki de bu hatann ortadan kaldrlma maliyetinin ve gerekli zamann ok fazla olduu, ikinci nemli hatann zmnn ise daha ksa ve daha az maliyette olduu grlebilir.

4.1.2. Pareto diyagramnn kullanm alanlar Bu basit teknii uygulamak iin ekonomist olmak gerekmez. Antik a veya gnmzdeki zeki yada sradan bir insan bile bu teknii rahatlkla uygulayabilir (Squires, 1986).

57

statistiksel proses kontrolnn babas saylan Kaoru Ishkawaya gre; Pareto Analizi en ok zarar veren hatay veya hatalar kolayca tespit etmenin yannda, bir iyiletirme programnn vermekte olduu sonularn izlenmesinde de kullanlabilir. Mesela ilk pareto da tespit edilen hatalara zm getirildike pareto diyagramndaki hata sralamas deimeye balar. Bylece kalite kontrol eleman hatalar tespit etmek iin oluturduu grafie bakarak iyilemenin etkilerini gzleme frsat bulur. Fabrikada meydana gelen durularn sebeplerini aratrmada, stok kontrolnde, enerji tasarrufunda,gvenlik, verimlilik, pazarlama, satn alma, datm, sat analizi, atk azaltma, mamul eidi, malzeme tedariki ve baary izlemek gibi ok eitli alanlarda kullanlarak ok faydal sonular vermektedir (Kobu, 1987).

58

5. EK LER MERMER FABR KASI UYGULAMASI

5.1. ekiler Mermer Fabrikasnn Tantm ekiler Mermer Fabrikas, Trkiyenin en iyi ve en modern ihracat firmalarndan birisidir. Eskiehir Organize Sanayi Blgesinde (OSB) 10000 m2si kapal 40000 m2lik alanda hizmet vermektedir. talyann nc kurulularndan Breton firmasnn makine parkyla yksek kalitede, kontrolleri yaplm ve geni renk seenekleriyle mermer ve trevi rnlerini ilemektedir. 1957de faaliyete balayan fabrika, 1971 ylndan beri ekiler Mermer Fabrikas unvanyla hizmet vermektedir. Antalya, Bilecik ve Eskiehir de bulunan ocaklaryla gerek blok gerek ham kesim gerekse ilenmi mermer ekliyle yurt iinden ve yurt dndan gelen talepleri karlamaktadr. Fabrika bnyesinde bulunan 30 ii ve 16 idari personeliyle tek vardiya eklinde retim yaplmaktadr (WEB 11).

5.2. ekiler Mermer Fabrikasnn Makine Park ekiler Mermer Fabrikasnda iki adet katrak (ekil 5.1. ve ekil 5.2.de gsterilmitir), iki adet S/T, iki adet kpr kesme, iki adet kafa (ba) kesme, iki adet ebatlama makinesi, iki adet cila makinesi, bir adet geni bant slim makinesi, bir adet dolgu ve bir adet pah makinesi bulunmaktadr (WEB 11).

ekil 5.1. ekiler Mermer Fabrikasndaki 1 numaral katrak.

59

Katrak 1 olarak isimlendirilen mermer kesme makinesi, yaklak 3.20-3.30 metre uzunluunda, 2.50 m geniliinde ve 1.80 m yksekliinde blok kapasiteli, 60 devir/dakikada altrlan, 35 lamal Mermak marka katrak makinesidir. Fabrikada plaka halde rn alnabilmesi iin kullanlmaktadr, her kesimde lama saysndan bir eksik deerde plaka alnmasnn beklenmesine karn tan niceliinden dolay daha da az miktarda plaka almak mmkndr (Akyaz, 2006).

ekil 5.2. ekiler Mermer Fabrikasndaki 2 numaral katrak.

Katrak 2 ise ekiler Mermer Fabrikasnn makine parknda bulunan dier mermer kesme makinesidir. Blok kapasitesi Katrak 1e gre olduka fazla olan Katrak 2 ile yaklak 4.00 m geniliinde 5.00 m uzunluunda ve 2.00 m yksekliindeki bloklarn kesimini yapabilmektedir. zerindeki 110 adet lama bulunan katrak, 90 devir/dakikada altrlmaktadr. Ayn anda birden fazla mermer blounun kesimini kapasitesi dahilinde gerekletirmektedir (Akyaz, 2006).

60

5.3. ekiler Mermer Fabrikasnda lenen rnler ekiler Mermer Fabrikasnda bulunan 26 farkl eitte nihai rn elde edilmektedir. retim iin ocaklardan temin edilen mermer bloklar kara yolu ile fabrikaya nakledilip ilenmektedir. Blok halde, fayans veya plaka olarak nihai rn elde edilmektedir. Mteriye gerek kara yolu ile yurt iine gerekse deniz yolu ile yurt dna sevkiyat yaplmaktadr. ekil 5.3.de fabrika ilenen mermerler gsterilmitir.

ekil 5.3. Fabrika rn katalou (WEB 11).

61

Yaplan tez aamasnda son dnemde en ok talep edilen aada fiziksel zellikleri (WEB 11) verilen Canarian Cream, Crema Cybelle ve Lotus cinsi bej tr mermerlerin retimi incelenecektir.

Canarian Cream ; Sertlik(mohs) : 3.4 Younluk(gr/cm3) : 2.57 Arlka su emme(%) : 3.5 Porozite(%) : 8.2 Tek eksenli basn dayanm(kgf/cm2) : 450 Ortalama ekme dayanm(kgf/cm2) : 530 Boluk derecesi(%) : 12.5

Crema Cybelle ; Sertlik(mohs) : 3.5 Younluk(gr/cm3) : 2.37 Arlka su emme(%) : 3.3 Porozite(%) : 8.2 Tek eksenli basn dayanm(kgf/cm2) : 450 Ortalama ekme dayanm(kgf/cm2) : 530 Boluk derecesi(%) : 12.5

Lotus ; Sertlik(mohs) : 3-4 Younluk(gr/cm3) : 2.68 Arlka su emme(%) : 0.18 Porozite(%) : 0.45 Tek eksenli basn dayanm(kgf/cm2) : 1238 Ortalama ekme dayanm(kgf/cm2) : 42 Boluk derecesi(%) : 0.7

Lotus cinsi mermer, Crema Dorlion olarak isimlendirilen bej tr mermerin bulunduu ocaktan kartlmaktadr ve tan zellikleri Crema Dorlion isimli tan zellikleriyle ayn hatta e deer kabul edilmektedir (Akyaz, 2006).

62

5.4. ekiler Mermer Fabrikasnda lenen rnlerin Ak Diyagram Fabrikada retim, fayans hatt ve plaka hatt olarak iki farkl ekilde yaplmaktadr. Mteri talebine gre blok halde mermer ihtiyac da karlanmaktadr. Blok halde gelen mermerler ihtiyaca gre katrak makinesinde veya ST makinesinde deerlendirilmektedir. Sonrasnda fabrikada bulunan bant makinelerinde ilenip mteriye ulatrlmaktadr. ekil 5.4.de mermerlerin fabrikada ilenii hakknda detayl bir ak emasyla retim aklanmtr.
Blok

Plaka retim Hatt

Blok Seip-ayrma

Fayans retim Hatt

Katrak

S/T

Ham Kesim

Epoksi

Yarma Epoksi

Ham Kesim

Kalibrasyon Dolgu Dolgu Cila Cila Kurutma Pah Seleksyon Kurutma Seleksyon

Kasalama

Blok Halde Sat

Kasalama

ekil 5.4. ekiler Mermer Fabrikasnn retim ak diyagram.

63

5.5. ekiler Mermer Fabrikasnda Kusurlu Fayans retiminin rdelenmesi ekiler Mermer Fabrikasnda kusurlu fayans retim analizinde, istatistiksel sre kontrol tekniklerinden yararlanlarak retim kayplarnn asgari deerde tutulmasna allacaktr. Bu nedenle seilecek tekniin fabrikada kullanlabilmesi sz konusudur. Mmkn olan en uygun teknikler pareto analizi, kontrol kartlar ve sebep-sonu diyagramlardr. Kusurlu olan fayanslar kontrol kartlarnda hata nedenleriyle ilenerek, hatalar belirlendikten sonra pareto analizi uygulanarak hatalarn saylar tespit edilerek, kontrol edilebilecek olanlar iin iyiletirme almalar gelitirilecektir. Sebep-sonu diyagramlaryla da hatalara genelden zele doru baklp hatalar asgari deerlerde tutacak nlemler ve iyiletirme almalar iin fabrika bnyesinde gerekleen tm aksaklklar ve kusurlu fayans retim nedenleri grlebilecektir.

Fabrika tarafndan ilenen rnlerden en fazla tercih edilen Lotus, Canarian Cream ve Crema Cybelle cinsi bej tr mermerin fabrikada ilenirken, gerek plaka gerekse fayans hattndaki retim kayplar aratrlacak ve iyiletirme nerileri ele alnacaktr. Bu sayede fabrikada dikkatsizlik ve ihmallerden kaynaklanan kusurlarn nne geilmesi dnlmektedir, kayplarn en aza indirilmesi hedeflenmektedir.

5.5.1. Sebep-sonu diyagramyla retim analizi Her ne kadar pareto analizi ve kontrol kartlaryla yaplan istatistiksel sre kontrolleri yardmyla kusurlu fayans analizi yaplacak olsa da iletmede karlalan hatalarn tamamnn grlerek sonularn gelitirilmesi, bu sayede zm yollarnn retilmesinin daha uygun olaca dnlmtr. statistiksel sre kontrol aralarndan bir dieri olan sebep-sonu diyagram kullanarak mermerlerin kusurlu retimlerinin nedenlerine bakldnda aada grlen diyagram olumaktadr.

ekiler Mermer Fabrikasnda ekil 5.5.de sebep-sonu diyagramnda hata sebepleri gsterilmitir. Fabrikada retim esnasnda karlalan sorunlar tan yapsndan kaynaklanan nlenemez hatalar, retim srasnda karlalan hatalar ve fabrika dnda sevkyat esnasnda karlalan hatalar ekliyle belirtilmitir.

64

Yapsal kusurlar

retim hatalar

Nakliye fireleri

Krklar atlaklar Bozuk desen

Yanl l i dikkatsizlii Cila hatas

Ocak-fabrika aras Fabrika-mteri aras

Kusurlu fayans retimi

Elektrik kesintisi Su kesintisi Jeneratr arzas Forklift Artma G kayna Makine ayarlar Bant makinalar Vin

ekil 5.5. Mermer fabrikasnda kusurlu fayans retimi iin sebep-sonu diyagram.

Bu hata snflamasnda belli bal hatalarn yapsal kusurlar ve personel kaynakl retim hatalar olduu tespit edilmitir. Nakliye, g kayna ve makine ayarlarndan kaynakl durmalar ve retim aksaklklar, yapsal kusurlar ve insan kaynakl retim hatalarnn yannda olduka seyrek zaman aralklaryla gereklemektedir. Buna rnek olarak nakliye esnasnda nakliye aralarnn arzalanmas veya trafik kazas yapmalar, g kaynaklarnda gzlenen elektrik ebekesinin bakm olduunda 1-2 saati gemeyen elektrik datm firmas kaynakl durmalar, zor k artlarnda meydana gelen ylda en fazla 2-3 gn ile snrl olabilecek su donmalar yada su borusu patlamalar ve nadiren kullanlmasna ramen beklenmedik ekilde gelien jeneratr arzalardr. Kullanm srasnda makine ayarlar kaynakl aksaklklar ise; bant makinelerinde kay kopmas, motor yanmas, dili dalmas veya bant kopmas, vinte grlen aksaklklar raydaki millerin dalmas, makara kopmalar, metal halatlarn ypranmas, artmada grlen aksaklklar kk motorlarn yanmas, skma perdelerinin delinmesi, floklant tkenmesi, forkliftte ise lastik patlatmas veya mazotunun bitmesi gibi sebeplerden meydana gelmektedir ayrca yllk bakmlar srasnda duraksamalar nedeniyle retim aksamaktadr. Bu nedenlere ok sk rastlanmadndan pareto grafiinde dier bal

65

altnda grlecektir. Bu sebeplerden ok daha baskn olan, yapsal kusurlar ve insan kaynakl retim hatalar pareto grafiinde yer alacaktr.

5.5.2. Katraklarda kusurlu retim analizi Aada ekiler Mermer Fabrikasnda bulunan plaka hattnda kullanlan Katrak 1 ve Katrak 2 olarak isimlendirilen mermer kesme makinelerin farkl byklkte bloklardan eitli mermer trlerinden aldklar retimler (izelge 5.1., izelge 5.2., izelge 5.3., izelge 5.4., izelge 5.5. ve izelge 5.6.) verilmitir. Bu retim deerleriyle fabrikaya ulatrlan bloklarn hangi katrakta daha verimli olduu ve bundan sonra yaplacak retimler iin hangi katran tercih edilmesi gerektiine dair bilgi sahibi olunabilmesi iin aadaki 2004-2005 dnemi retim deerleri alnmtr (Akyaz, 2006). Alnan ortalamalar basit aritmetik ortalamalardr.

Fabrikada bulunan katraklar karlatrlarak, uygun mermer iin uygun katrak eklinde nermeler yaplacaktr, bu sayede retimde iyiletirmelere gidilmesi ve verimin arttrlmas hedeflenmektedir.

66

izelge 5.1. Katrak 1de kesilmi olan Canarian Cream cinsi bej tr mermer retimi. fabrika makine alnan kesim girii alma retim kalnl (m3) saati (h) (adet) (cm) 2.59 12 34 2.00 2.77 18 34 2.00 1.77 9 34 2.00 5.40 32 32 2.00 5.47 13 64 2.00 7.54 15 34 2.00 5.14 18 53 2.00 5.53 8 34 2.00 5.16 8 34 2.00 7.65 31 34 2.00 6.52 13 34 2.00 5.65 41 56 2.00 2.71 16 58 1.50 3.67 12 56 1.50 4.29 14 58 1.50 7.75 18 63 2.00 6.59 13 56 2.00 6.08 9 40 2.00 3.58 21 51 1.60 4.79 20 59 1.60 4.98 19 34 1.60 4.57 17 34 1.60 3.90 18 31 1.60 7.14 14 33 1.60 5.95 18 35 1.60 5.20 16 32 1.60 5.32 15 32 1.60 5.55 17 34 1.60 10.24 22 66 1.60 4.42 20 36 1.60 Ortalama alma saati ( h ) Ortalama m2 17.23 182.00 alnan alnan retim retim (m2) (m3) 92.82 1.86 119.00 2.38 54.40 1.08 110.40 2.20 197.12 3.94 153.00 3.06 190.80 3.81 116.96 2.33 144.16 2.88 337.28 6.74 150.36 3.00 252.00 5.04 125.86 1.88 171.36 2.57 207.35 3.11 305.23 6.10 254.80 5.09 231.80 4.63 159.12 2.54 201.98 3.23 180.00 2.88 166.25 2.66 144.37 2.31 264.37 4.23 218.75 3.50 178.75 2.86 188.12 3.01 203.12 3.25 368.12 5.89 154.37 2.47 Ortalama verim % 64.27 verim (%) 72 86 61 41 72 41 74 42 56 88 46 89 69 70 73 79 77 76 71 67 58 58 59 59 59 55 57 59 58 56

67

izelge 5.2. Katrak 2de kesilmi olan Canarian Cream cinsi bej tr mermer retimi. Fabrika Makine Alnan Kesim girii alma retim kalnl (m3) saati (h) (adet) (cm) 4.35 13 60 1.50 5.93 13 62 1.50 5.22 13 60 1.50 3.53 9 57 1.50 2.81 9 57 1.50 6.09 12 41 3.00 5.36 15 38 1.50 9.00 11 53 3.00 6.08 26 76 1.50 8.96 12 78 1.50 3.29 16 46 1.50 4.53 13 58 1.50 5.13 12 48 1.50 4.59 15 43 1.50 6.17 13 47 1.50 6.15 12 49 1.50 6.42 16 52 1.50 10.75 18 61 1.50 9.60 14 47 1.50 7.94 15 33 1.50 8.02 16 41 1.50 7.65 16 39 1.50 6.60 16 51 1.50 5.06 13 53 1.50 5.58 14 48 1.50 6.20 16 36 1.50 8.08 15 48 1.50 2.85 17 43 1.50 5.92 15 42 1.50 7.42 12 36 1.50 Ortalama alma saati ( h ) Ortalama m2 14.23 247.74 Alnan Alnan retim retim (m2) (m3) 193.50 2.90 269.08 4.04 261.00 3.92 167.87 2.52 128.70 1.93 166.46 4.99 145.73 2.18 265.79 7.97 288.80 4.33 422.37 6.33 161.00 2.41 186.66 2.80 210.00 3.15 192.66 2.89 231.33 3.47 240.00 3.60 282.00 4.23 407.33 6.11 388.00 5.82 288.00 4.32 304.00 4.56 302.00 4.53 254.66 3.82 197.33 2.96 234.00 3.51 281.32 4.22 324.65 4.87 111.33 1.67 240.65 3.61 286.00 4.29 Ortalama verim % 63.93 Verim (%) 67 68 75 71 69 82 41 89 71 71 73 62 61 63 56 59 66 57 61 54 57 59 58 59 63 68 60 59 61 58

68

izelge 5.3. Katrak 1de kesilmi olan Cream Cybelle cinsi bej tr mermer retimi. Fabrika Makine Alnan Kesim girii alma retim kalnl (m3) saati (h) (adet) (cm) 5.67 12 34 2.00 8.32 16 34 2.00 2.09 18 43 1.50 3.37 14 37 1.50 5.64 14 64 1.50 3.24 11 58 1.50 1.72 17 28 1.50 5.46 17 61 1.50 2.55 16 42 1.50 5.17 21 52 1.50 3.37 12 63 1.50 3.36 12 56 1.50 5.76 11 58 1.50 4.39 13 42 2.00 5.24 14 41 2.00 4.87 16 43 2.00 4.35 15 42 2.00 5.33 13 35 2.00 4.89 18 39 2.00 3.08 17 55 2.00 3.15 16 38 2.00 4.54 14 48 2.00 3.68 21 58 2.00 3.17 19 62 2.00 6.02 20 34 2.00 4.33 17 34 2.00 5.43 16 32 2.00 4.39 12 34 2.00 5.48 14 29 2.00 5.72 15 38 2.00 Ortalama alma saati ( h ) Ortalama m2 15.36 162.14 Alnan Alnan retim retim (m2) (m3) 163.20 3.26 179.52 3.59 99.97 1.49 166.53 2.49 267.52 4.01 156.60 2.34 80.50 1.20 256.20 3.84 119.07 1.78 256.36 3.84 171.36 2.57 156.80 2.35 278.00 4.17 167.58 2.51 204.49 3.06 143.50 2.87 132.00 2.64 156.00 3.12 151.00 3.02 97.50 1.95 111.00 2.22 163.50 3.27 124.50 2.49 98.00 1.96 182.50 3.65 129.00 2.58 182.50 3.65 144.50 2.89 159.50 3.19 165.50 3.31 Ortalama verim % 65.03 Verim (%) 58 43 71 74 71 72 70 70 70 74 76 70 72 57 58 59 60 59 62 63 70 72 68 62 61 60 67 66 58 58

69

izelge 5.4. Katrak 2de kesilmi olan Cream Cybelle cinsi bej tr mermer retimi. Fabrika Makine Alnan Kesim girii alma retim kalnl (m3) saati (h) (adet) (cm) 10.82 12 28 3.00 2.16 7 33 1.50 4.72 8 82 1.50 1.76 15 32 1.50 2.38 11 46 1.50 4.21 10 48 1.50 2.88 4 45 1.50 2.26 4 42 1.50 3.02 6 59 1.50 4.00 6 59 1.50 6.32 12 88 1.50 6.82 10 85 1.50 6.83 11 94 1.50 3.95 10 76 1.50 2.88 10 58 1.50 4.50 15 40 2.00 5.37 13 51 2.00 5.67 14 37 2.00 3.90 16 48 2.00 4.86 12 41 2.00 5.54 8 61 2.00 7.43 11 53 2.00 6.63 12 49 2.00 6.86 16 35 2.00 4.85 11 33 2.00 5.92 12 36 2.00 5.41 10 45 2.00 5.72 9 42 2.00 7.37 12 50 2.00 5.97 11 37 2.00 Ortalama alma saati ( h ) Ortalama m2 10.60 183.44 Alnan Alnan retim retim (m2) (m3) 143.64 4.30 96.37 1.44 237.80 3.56 80.64 1.20 129.03 1.94 216.00 3.24 129.60 1.94 94.82 1.42 138.00 2.07 212.00 3.18 308.88 4.63 331.08 4.96 329.00 4.93 187.00 2.80 135.72 2.03 180.00 3.60 214.20 4.28 209.79 4.19 150.48 3.00 144.00 2.88 162.00 3.24 224.00 4.48 193.00 3.86 202.00 4.04 149.00 2.98 183.00 3.66 172.50 3.45 162.50 3.25 206.00 4.12 181.00 3.62 Ortalama verim % 67.03 Verim (%) 40 67 75 68 81 77 67 63 69 80 73 73 72 71 70 80 79 74 77 59 58 60 58 59 61 62 64 57 56 61

70

izelge 5.5. Katrak 1de kesilmi olan Lotus Cream cinsi bej tr mermer retimi. Fabrika Makine Alnan Kesim girii alma retim kalnl (m3) saati (h) (adet) (cm) 6.98 14 34 2.00 7.32 14 34 2.00 6.82 14 93 1.50 8.12 17 95 1.50 8.02 19 88 1.50 6.34 22 79 1.50 6.61 17 75 1.50 6.74 19 74 1.50 3.36 21 46 1.50 7.68 24 62 2.00 8.27 20 69 2.00 6.90 19 63 2.00 6.12 15 36 2.00 7.00 17 35 2.00 7.61 18 34 2.00 6.67 21 34 2.00 5.98 16 34 2.00 7.04 18 34 2.00 5.30 19 32 2.00 4.25 20 30 2.00 4.19 14 40 2.00 5.41 16 34 2.00 6.91 17 34 2.00 6.93 21 32 2.00 6.81 19 34 2.00 5.43 18 30 2.00 6.58 17 31 2.00 7.09 19 33 2.00 6.60 20 32 2.00 7.04 21 34 2.00 Ortalama alma saati ( h ) Ortalama m2 18.20 224.82 Alnan Alnan retim retim (m2) (m3) 158.10 3.16 155.04 3.10 325.50 4.88 385.70 5.78 392.04 5.88 313.23 4.69 342.00 5.13 321.90 4.82 154.56 2.31 297.60 5.95 335.85 6.71 263.65 5.27 175.00 3.58 208.50 4.17 228.00 4.56 193.00 3.86 174.00 3.48 208.50 4.17 156.00 3.12 127.50 2.55 133.50 2.67 155.50 3.11 201.00 4.02 214.00 4.28 193.50 3.87 157.00 3.14 181.00 3.62 207.50 4.15 183.50 3.67 202.50 4.05 Ortalama verim % 62.90 Verim (%) 45 42 72 71 73 74 78 72 69 77 81 76 59 60 60 58 58 59 59 60 64 57 58 62 57 58 55 59 56 58

71

izelge 5.6. Katrak 2de kesilmi olan Lotus Cream cinsi bej tr mermer retimi. Fabrika Makine Alnan Kesim girii alma retim kalnl (m3) saati (h) (adet) (cm) 3.29 15 69 1.50 6.04 16 72 1.50 7.19 15 73 1.50 5.07 15 40 1.50 3.64 18 58 1.50 3.74 19 65 1.50 0.93 14 29 1.50 5.36 15 58 1.50 4.84 16 46 1.50 5.76 14 62 1.50 3.23 14 38 1.50 6.81 17 76 1.50 4.78 15 55 1.50 5.48 14 56 1.50 5.93 16 62 1.50 7.00 18 68 1.50 4.78 12 45 1.50 5.63 13 43 1.50 7.90 14 75 1.50 6.55 15 67 1.50 5.96 12 60 1.50 5.53 13 54 1.50 4.63 15 34 1.50 6.19 16 63 1.50 5.57 15 59 1.50 6.87 14 66 1.50 4.37 16 41 1.50 6.14 13 68 1.50 7.09 14 74 1.50 Ortalama alma saati ( h ) Ortalama m2 15.51 219.65 Alnan Alnan retim retim (m2) (m3) 164.22 2.46 286.74 4.30 316.82 4.75 179.20 2.68 203.33 3.05 190.93 2.86 43.46 0.65 219.33 3.29 199.33 2.99 243.33 3.65 134.00 2.01 267.33 4.01 192.00 2.88 230.00 3.45 242.66 3.64 259.33 3.89 185.34 2.78 210.00 3.15 283.32 4.25 274.66 4.12 244.00 3.66 228.00 3.42 184.00 2.76 237.34 3.56 216.00 3.24 263.31 3.95 178.00 2.67 232.66 3.49 261.33 3.92 Ortalama verim % 62.20 Verim (%) 75 71 66 53 84 77 70 61 62 63 62 59 60 63 61 56 58 56 54 63 61 62 60 58 58 58 61 57 55

72

Alnan veriler neticesinde retim iin tercih edilen katraklarn ve plaka yapm iin ilenmesi gereken bloklarn arasndaki iliki izelge 5.7.de verilmitir.

izelge 5.7. Katrak 1 ve Katrak 2 iin genel retim-ortalama deerler. Plaka retim Hatt
alma Saati (h)

Ortalama
retim (m2) retim (m3) Verim (%)

Katrak1 Canarian Cream Katrak2 Canarian Cream Katrak1 Crema Cybelle Katrak2 Crema Cybelle Katrak1 Lotus Katrak2 Lotus

17.23 14.23 15.36 10.60 18.20 15.51

182.00 247.74 162.14 183.44 224.82 219.65

3.35 3.93 2.84 3.27 4.12 3.18

64.27 63.93 65.03 67.03 62.90 62.20

Canarian Cream iin yaplan verimlilik analizinde elde edilen veriler neticesinde, Katrak 1 ve Katrak 2deki retim verimlerinin yaklak deerde olduu, m3 nihai rn k deerlerinin gze alnabilecek yaknlkta olduu grlmektedir. Dier taraftan m2 nihai rn deerlerinin birbirinden aykr deerde olmas ve her iki katran farkl kalnlkta kesim yaptndan kaynakland unutulmamaldr. Bununla beraber Katrak 2nin kapasitesi 2 blok almaya yetecek deerlerdedir, bunun yannda Katrak 1 sadece, blok standartlarna uygun hacimdeki mermeri alabilmektedir.

Temel retim maliyetleri baz alndnda ise gider fazlasnn saat ile doru orantl olduu dnlrse Canarian Cream iin Katrak 2de retim yaplmasnn daha uygun olduu saysal veriler ve gzlemler yardmyla bulunmutur. Crema Cybelle cinsi bej iin ise ilk etapta alnan verim deerlerinin farkl olduu ve Katrak 2de retimin daha cazip olduu grlm, m3 ve m2 deerlerinin de byle bir karar verilmesinin olumlu olduu grn vermektedir. Ayrca retim iin zamandan kazanma anlamnda da Katrak 2de retim her ekilde daha uygun gzkmektedir.

Lotus cinsi bej iin alnan plaka hatt retim sonularnda en gze arpan zellik tm kriterler iin her iki katranda ayn verimde ve yaklak deerlerde m2 retimleriyle sonu vermeleri olmutur. Farkl kalnlkta kesimler neticesinde m3 retim deeri buna paralel olarak izelgede aykr deerlerle yer almtr. Ama sonu olarak

73

retime yn vermek anlamnda maliyet kriterleri esas alndnda Katrak 2nin tercih edilmesi daha uygun bulunmu, Katrak 1in ise kullanlmasnn Lotus iin verim sz konusu olduu srelerde uygun olduu grlmtr.

Elbette sadece zamandan kazanma ve adet baznda kayplarn az olmas verim anlamna gelmemektedir, ticari mantn bulunduu iletmelerde ister istemez maliyet analizlerinin de bulunmas gereklidir. Fakat maliyet iin esas olan kriterlerden birka; hammadde, ileme (retim) ve nakliyedir. lgili fabrikada kullanlan fiyat aral m2 bana uygulanmaktadr, ocaklarn fabrikaya olan uzakl, fabrikada retim aamasnda yaplan harcamalar (igc, enerji, vb.) ve nakliye masraflar ilenen mermerlerin mteriye ulaana kadar daha da fiyatlanmasna neden olmaktadr. Canarian Cream, Crema Cybelle ve Lotus cinsi mermerlerin m2 sat fiyatlar, genel olarak 15 $/m2 ve 22 $/m2 + KDV arasnda mterinin talebine gre

deimektedir, bunun yannda nakliye masraflar da 0.018 YTL/kg. + KDV ve 0.020 YTL/kg + KDV arasnda olduu nakliyeci firmalar ve mermer ileyen firma arasnda yaplan szlemelerle belirlenmitir (Akyaz, 2006).

Dier taraftan her mermer cinsi iin farkl olsa da fabrikann kar marj, yaklak % 45 ile % 50 arasnda deimektedir. Bu veriler nda Canarian Cream iin birim maliyet 10 $/m2 + KDV, Crema Cybelle iin 12 $/m2 + KDV, Lotus iinse 11,50 $/m2 + KDV olarak baz alnabilmektedir (Akyaz, 2006).

Sipari alndktan sonra, mermer ileme sresince mteri talebi dorultusunda eitli deiiklikler veya dzeltmeler yaplmaktadr, mermerler istenilen niteliklerde olduunda ilgili mteri temsilcisi onay alndktan sonra mermerler mteriye karayoluyla eer deniz ar bir yerse deniz yoluyla mteriye nceden belirlenmi szleme tarihleri arasnda teslim edilmektedir.

74

5.5.3. Fayans hattnda kusurlu retim analizi Kusurlu fayans retimini belirlemek iin fabrika bnyesinde olan gerek stokta bulunan gerekse nakledilen, m3 ve kesim numaralar belirli bloklardan alnan retimler dikkate alnarak yaplan retim analizinde belirli zaman aralklaryla mermerler bant hattnda gzlenmitir. Fayans hattnda bulunan, slim makinesinde, kullanlacaksa yarma makinesinde ve dolgu makinesinde bant hz 1.2 m/dk olarak llmtr. Mermere uygulanan abrasif basnlar genelde 2.0 bar ve altnda tutulmaktadr. Bu sayede 100 adet mermer iin ilenme sreci 25-30 dakika civarnda olmaktadr.

Hata sebeplerini gsteren kontrol kartna ilenen deerler fabrikann 08:00-16:00 vardiyasna aittir. lmler ilgili mermerlerin 30.530.52.00 cm eklinde retiminin yapld anda 09:00-10:00 saatleri arasnda yaplmtr. rnek miktar mmkn olduunca fazla tutulmaya allm, en fazla olabilecek ekilde tercih edilmi bu sayede daha doru sonular elde edilebilinmesi hedeflenmitir. Bu ebatta retim iin birim maliyet Canarian Cream de 1.0976 $/adet, Crema Cybelle de 1.3172 $/adet ve Lotus da bu fiyat 1.2623 $/adet olmaktadr.

Canarian Cream; fayans hattnda (retim band) sonunda birbirinden bamsz 100erli 3 farkl hata tespit okumas sonucunda izelge 5.8. elde edilmitir.

izelge 5.8. Canarian Cream-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam I. Okuma 22 8 3 1 3 1 38 II. Okuma 17 14 3 2 3 39 III. Okuma 32 16 7 2 1 2 60 Toplam 71 38 13 5 7 3 % 51.82 27.74 9.49 3.64 5.10 2.19 100.00 Maliyet 77.92 41.70 14.26 5.48 7.68 3.29 150.33

75

Crema Cybelle cinsi mermerin; kusurlu fayans analizi uygulamas amacyla yaplan rasgele zaman seimli okumalar izelge 5.9da verilmitir.

izelge 5.9. Crema Cybelle-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam I. Okuma 7 4 6 8 7 1 33 II. Okuma 6 6 5 7 5 2 31 III.Okuma 6 8 9 5 3 5 36 Toplam 19 18 20 20 15 8 % 19.00 18.00 20.00 20.00 15.00 8.00 100.00 Maliyet 25.02 23.70 26.34 26.34 19.75 10.53 131.68

Lotus cinsi fayansn; retim sonundaki hata sebepleri ve retim kayplar izelge 5.10da tespit edilmitir.

izelge 5.10. Lotus-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam I. Okuma 18 7 2 3 7 2 39 II. Okuma 27 10 3 5 2 8 55 III. Okuma 15 14 7 7 2 45 Toplam 60 31 12 15 11 10 % 43.17 22.30 10.80 8.63 7.91 7.19 100.00 Maliyet 75.73 39.13 15.14 18.93 13.88 12.62 175.43

Birbirinden farkl zamanlarda yaplm olan hata analizleri sonunda, Canarian Cream, Creama Cybelle ve Lotus cinsi bej tr mermer fayanslarn izelgelerde grld zere hata saylabilecek kusurlar tespit edilmitir. Her bir mermer tr iin Pareto grafii hazrlanmtr.

farkl cins bej tr mermerler iin ortak saylabilecek hata deerlerinin kayna olarak mermerlerin yapsal karakterlerinden meydana geldii sylenebilir.

76

Fakat hatalar bununla snrl kalmam, l hatalar, desen bozukluklar ve cila hatalar gibi hata sebepleri de grafikte yer almtr.

Fayans hattnda uygulanan kusurlu fayans analizi sonras grlen gelimeleri deerlendirmek iin iyiletirme ncesi ve sonras yaplan ilk ve ikinci tur okumalar pareto grafikleriyle ekil 5.6., 5.7. ve 5.8.de verilmitir.

Canarian Cream mermer tr iin fayans hattnda yaplan ikinci tur okuma sonular izelge 5.11de verilmitir.

izelge 5.11. Canarian Cream-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam I. Okuma 18 7 2 1 1 29 II. Okuma 12 6 1 1 2 22 III. Okuma 23 12 7 1 43 Toplam 53 25 10 2 3 1 % 56,39 26.60 10.63 2.13 3.19 1.06 100.00 Maliyet 58.17 27.44 10.97 2.19 3.29 1.09 103.15

Canarian Cream Fayans Hatt 80 70 60 50 40 30 20 10 0 71 53 38 25 13 10 7 3 5 2 Yanl l 3 1 Dier

atlak

Krk

Deseni bozuk

Cila hatas

Kalite iyiletirmeden nce

Kalite iyiletirmeden sonra

ekil 5.6. Canarian Cream-fayans hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi.

77

Canarian Cream cinsi bej tr mermerin iyiletirme almalar sonrasndaki fayans hattnda nihai rn olarak ktndaki verileri verilmitir. atlak ve krklarda ok bariz farkllklar olmasa da yanl l, cila hatas ve bozuk desende deimeler olduu alnan sonularla tespit edilmitir.

Ayn alma Crema Cybelle iinde yaplm ve izelge 5.12.de grlen deerler elde edilmitir.

izelge 5.12. Crema Cybelle-fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam I. Okuma 7 4 4 3 2 1 21 II. Okuma 8 3 3 4 2 2 22 III. Okuma 6 6 5 3 20 Toplam 21 13 12 7 7 3 % 33.33 20.64 19.05 11.11 11.11 4.76 100.00 Maliyet 27.66 17.12 15.80 9.22 9.22 3.95 82.97

Crema Cybelle cinsi bej tr mermerin iyiletirme almalar sonrasndaki fayans hattnda nihai rn olarak ktndaki verileri verilmitir. Krk ve atlaklarda deime belirgin olmasa da yanl l, cila hatas ve bozuk desende dzelmeler olduu alnan sonularla tespit edilmitir. Beklenen sonularn dna klmad grlmtr.
Cream Cybelle Fayans Hatt 25 20 15 10 5 0 atlak Krk Deseni bozuk Cila hatas Yanl l Dier 7 22 21 18

20 13 15

19 12 7 9 3

Kalite iyiletirmeden nce

Kalite iyiletirmeden sonra

ekil 5.7. Crema Cybelle-fayans hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi.

78

izelge 5.13.de Lotus iin bulunan hatalar verilmitir.

izelge 5.13. Lotus -fayans hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam I. Okuma 17 8 1 1 1 28 II. Okuma 14 10 3 2 1 30 III. Okuma 20 10 2 2 1 35 Toplam 51 28 6 5 2 1 % 54.83 30.10 6.46 5.37 2.16 1.08 100.00 Maliyet 64.37 35.34 7.57 6.31 2.52 1.26 117.37

Lotus Fayans Hatt 70 60 50 40 30 20 10 0 60 51 31 28 12 6 11 15 5 2 Yanl l 10 1 Dier

atlak

Krk

Deseni bozuk

Cila hatas

Kalite iyiletirmeden nce

Kalite iyiletirmeden sonra

ekil 5.8. Lotus-fayans hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi.

Lotus cinsi bej tr mermerin iyiletirme almalar sonrasndaki fayans hattnda nihai rn olarak ktndaki verileri verilmitir. Sonular incelendiinde krk ve atlaklarn adet baznda hala ok olduu fakat kalan hatalarn azald grlmektedir.

Her okumada farkl deerler elde edilmi olsa da sonu itibariyle tan yapsndan kaynaklanan doal kaynakl unsurlar ve fayans hattnda kullanlan cila ve pah evrelerindeki makine ayar hatalar da retim verimliliini gzle grnr lde

79

olumsuz etkiledii grlmtr. Elde edilen sonularla doa koullar retimi istenilen deerlerin dna itmi, fabrika bnyesindeki gerek personel dikkatsizlii gerekse makine arzalar ve makine performans dklkleri hata olarak nitelendirilmitir.

lk yaplan pareto analizinde fayans hattnda grlen en byk sknt krk ve atlaklarn varl olmutur. Dier hata sebepleri olarak nitelendirilen, ylda en fazla 3 veya 4 vardiya donan su yada kesilen elektrik, blok veya fayans nakliyesi esnasnda olan trafik kazalar, artma donanmnn arzas gibi olduka nadir grlen hata sebepleri bu iki hata sebebini izlemektedir. yiletirme almalar sonrasnda yaplan kusurlu fayans analizinde ise atlak ve krklarn yzdelik dilimlerinin daha alt deerlerde olduu, bunun yannda cila hatas, deseni bozuk olan mermerlerin yzde deerinin azald, ls yanl ve hatal ekilde alnan mermerlerinde azl dikkati ekmektedir.

Sonu olarak fayans hatt iin uygulanan ilk ve son kusurlu fayans retimi analizlerinde karlalan en byk sorunun talarn doal yaplarndan kaynakland sylenilebilir.

Srete yaplan mermerlerin retimi esnasnda yaplan denetimlerin yada kontrollerin sk aralklarla yaplmas, iilerin fayans hatt ve plaka hatt makineleri ayrca mermer hakknda teorik bilgilendirilmeleri yoluyla retim verimliliinin arttrlacann hedeflendii almalar sonras, gerekli verilerin derlenip yeni bir pareto diyagram serisi izilmesiyle yaplan tm bu iyiletirme ad altndaki almalarn etkili olup olmad ortaya kar. Kusurlarn bazlarnn giderildii, nem srasnn deitii ve buna benzer durumlarla da karlalabilinir (Burnak, 1997).

lk okumalar sonrasnda toplam 457.44 $/adetlik kusurlu fayans maliyeti bulunmutur. Personelin bilinlendirilmesi, sklkla yaplan kontroller ve makine ayarlarndaki titiz tutum sonrasnda yaplan okumalarda 303.49 $/adetlik kusurlu fayanslarn olduu grlmtr. Rakamlardan da anlalaca gibi yaklak 153.95 $/adetlik zarardan kar edilmi olmaktadr.

80

5.5.4. Plaka hattnda kusurlu retim analizi Benzer bir almada kpr kesme makinesinde yaplm ve sonucunda aadaki deerler elde edilmitir. Kpr kesme makinesinde retilen fayanslarn ebatlarnn fayans hattndakilerden daha byk olduu ve daha ince cidarla nihai rn eklinde alnd unutulmamaldr.

retim 45 cm 45 cm 1.00 cm eklinde, katraklardan alnan 1.50 m civar yksekliinde yaklak 2.00 m veya 2.50 m uzunluundaki plakalardan elde edilmektedir. Her bir fayansn maliyeti yaklak olarak, Canarian Cream iin 2.3895 $/adet, Crema Cybelle iin 2.8674 $/adet ve Lotus iin ise 2.7479 $/adet olarak belirlenmitir. Fayanslarla plakalarn maliyetleri farkl olsa da yaklak deerlerin kullanlmas uygun karlanabilir(Akyaz, 2006).

Canarian Cream, Crema Cybelle ve Lotus tr mermerler iin almalar yaplm ve izelgeler hazrlanmtr, elde edilen veriler neticesinde her bir mermer tr iin pareto grafikleri dzenlenmi, kusurlu retimleri asgaride tutmak iin almalar yaplmtr.

izelge 5.14de Canarian Cream iin plaka hattnda maliyet deerleri ve yzde olarak kusurlu fayanslar verilmitir.

izelge 5.14. Canarian Cream-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam I. Okuma 11 8 2 1 2 4 28 II. Okuma 9 7 8 6 10 8 48 III. Okuma 27 22 8 2 3 11 73 Toplam 47 37 18 9 15 23 % 31,55 24,83 12.08 6.04 10.06 15.44 100.00 Maliyet 112.30 88.41 43.01 21.50 35.84 54.95 356.01

81

Plaka hattnda Crema Cybelle mermer tr iin izelge 5.15de hata sebepleri verilmitir.

izelge 5.15. Crema Cybelle-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam I. Okuma 16 15 2 6 5 2 46 II. Okuma 12 15 4 11 10 3 55 III. Okuma 8 13 2 15 9 3 50 Toplam 36 43 8 32 24 8 % 23.84 28.47 5.29 21.19 15.89 5.29 100.00 Maliyet 103.22 123.29 15.16 91.75 68.81 15.16 417.39

izelge, Lotus iin plaka hattndaki retim esnasnda yaplm ve izelge 5.16. da grlen deerler elde edilmitir.

izelge 5.16. Lotus-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam I. Okuma 23 11 4 6 7 1 52 II. Okuma 36 14 3 10 9 1 73 III. Okuma 23 10 7 8 12 60 Toplam 82 35 14 24 28 2 % 44.33 18.91 7.57 12.98 15.13 1.08 100.00 Maliyet 225.32 96.17 38.47 65.94 76.94 5.49 508.33

Plaka hattnda kusurlu fayans analizi iin yaplan okumalar sonrasnda Canarian Cream, Crema Cybelle ve Lotus cinsi bej tr mermerler iin elde edilen veriler incelendiinde, fayans hattnda uygulanan okumalara e deer sonular elde edilmitir.

82

Plaka hattnda bulunan kpr kesme makinesinde yaplan 3 okuma sonrasnda elde edilen veriler neticesinde, iyiletirme anlamnda tekrardan 3 okumalk bir periyot gerekletirilmi ve sonrasnda aadaki verilere ulalmtr.

izelge 5.17. Canarian Cream-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam Hata I. Okuma 8 7 2 2 19 II. Okuma 8 8 3 1 2 2 24 III. Okuma 19 13 8 1 3 44 Toplam 35 28 13 2 7 2 % 40.23 32.19 14.95 2.29 8.05 2.29 100.00 Maliyet 83.63 66.90 31.06 4.77 16.72 4.77 207.85

Canarian Cream Plaka Hatt 50 40 30 20 10 0 atlak Krk Deseni bozuk Cila hatas Yanl l Dier 47 35 37 28 23 18 13 15 7 9 2 2

Kalite iyiletirmeden nce

Kalite iyiletirmeden sonra

ekil 5.9. Canarian Cream-plaka hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi.

izelge 5.17de grlen hata sebepleriyle ekil 5.9.da Canarian Cream iin iyiletirme ncesi ve sonras pareto grafii bulunmaktadr.

83

izelge 5.18. Crema Cybelle-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam Hata I. Okuma 8 4 2 2 2 2 20 II. Okuma 6 4 4 3 2 19 III. Okuma Toplam 6 10 2 3 9 1 31 20 18 8 8 13 3 % 28.57 25.72 11.42 11.42 18.58 4.29 100.00 Maliyet 57.34 51.61 22.93 22.93 37.27 8.60 200.68

Cream Cybelle Plaka Hatt 50 40 30 20 20 10 0 atlak Krk Deseni bozuk Cila hatas Yanl l Dier 18 13 7 8 8 8 3 24 43 33

42

Kalite iyiletirmeden nce

Kalite iyiletirmeden sonra

ekil 5.10. Crema Cybelle-plaka hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi.

ekil 5.10.da Crema Cybelle tr mermer iin hazrlanm Pareto grafiinde grld gibi ilk okumadan daha verimli retim alnd izelge 5.18.deki hata sebepleri, ilk okumadakilerle karlatrldnda anlalmaktadr.

84

izelge 5.19. Lotus-plaka hatt hata sebeplerini gsteren kontrol kart. Hatalar atlak Krk Deseni bozuk Yanl l Cila hatas Dier Toplam Hata I. Okuma 13 11 1 2 1 1 29 II. Okuma 8 14 3 3 1 29 III. Okuma 8 10 7 4 29 Toplam 29 35 11 2 8 2 % 33.33 40.23 12.64 2.30 9.20 2.30 100.00 Maliyet 79.68 96.17 30.22 5.49 21.98 5.49 239.03

Lotus Plaka Hatt 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 82

35

29

33 24 2 2 8

28 11 14 2 Yanl l Dier

atlak

Krk

Deseni bozuk

Cila hatas

Kalite iyiletirmeden nce

Kalite iyiletirmeden sonra

ekil 5.11. Lotus-plaka hatt iyiletirme ncesi ve sonras pareto analizi.

izelge 5.19.da bulunan hata deerlerinin krk ve atlaklarda olduu ekil 5.11.de hazrlanan Pareto grafii ile daha belirgin grlmektedir.

Fayans hattnda krk ve atlaklardan kaynaklanan kayplar plaka hattnda da grlmektedir. Ayrca yzey alan geni olduundan ve mteri talebi dorultusunda mermerlerin yzeyinde bulunan gze alnabilecek desen bozukluklar hata olarak deerlendirilmemektedir. leri teknoloji rn plaka hatt makineleri kullanmyla da cila hatalarnn asgari deerlerde olduu grlmektedir. Bunun yannda kontrol kartnda dier hata sebebi olarak belirtilen deerler ii dikkatsizliinden kaynaklanan

85

sebeplerden dolay kayp olarak ilenen mermerler iin yazlmaktadr. Bunlara rnek; plakalarn fabrika ierisindeki nakliyesinde yada bant deitirirken blnmeleri neticesinde olduu tespit edilmitir.

Genel itibariyle atlak ve krklarn baskn olduu bunun yannda yanl l almndan, desen bozukluundan ve cila hatalarndan kaynaklanan kusurlarn retimi etkiledii tespit edilmitir.

Dier taraftan geriye kalan retim kayplarnn da fabrika bnyesinde gerekletii ve personel hatalar neticesinde makinelere baml hale gerekletii gz nnde bulundurulmaldr. Tm bu okumalar neticesinde elde edinilen verilerle her bir bej tr mermer iin, gerekli personel dikkati, uygun makine ayarlar ve ksa aralklarla yaplan denetimler sayesinde plaka hattnda ilk yaplan kusurlu fayans analizlerinden daha dk deerlerde retim kayplarnn olduu son yaplan analiz neticesinde belirlenmitir.

Yzdelik dilimlerde denklik grlse de adet baznda hatal veya kusurlu mermerlerin azl, plaka hattnda yaplan analizlerde istenilen iyiletirmelerin gerekletiini gstermektedir. Maliyetler esas alndnda yaplan iyiletirme almalar baar ile gerekletii ve sonularn ilk okumalardaki kusurlara gre daha az olduu grlmtr.

Yaplan ilk okuma periyodun da 1281.73 $/adetlik tan kullanlamaz olduu saptanm, fakat sonrasnda yaplan okumalar neticesinde 647.56 $/adetlik mermerin kusurlu olduu gzlenmitir. Yaplan almalarn fabrika bnyesine yaklak 634.17 $/adetlik getirisi olmutur. 1800 adet hem ilk hem ikinci okumaya ait plaka haldeki mermerlerin yaklak 500 kadar olduu fakat istatistiksel sre kontrol teknii kullanldktan sonra yaplan iyiletirmeler sonucunda 1800 plakada 248 tanesinin kullanlamaz olduu tespit edilmitir. Bu da % 51lik zarardan kazan olarak deerlendirilebilir.

86

5.6. Fayans ve Plaka hattnda uygulanan iyiletirme almalar ve nerileri Sonu olarak her iki retim hattnda da karlalan en byk sorunun krk, atlak ve desen bozukluu olduu, fabrika bnyesinde mdahale edilemez unsurlar olan bu hata sebeplerinin fabrikada zlemeyeceinden, fabrikaya ulatrlan bloklarn ierisinden tekrar elemeler yaplarak atlaksz, kanalsz ve deseni istenene en yakn olanlarnn retime alnmasyla, ocaktan fabrikaya gnderilmesi iin kesilen aynann krkl, atlakl yada istenilen desen ve renkten farkl olmaya baladnn gzlenmesi neticesinde, retim aynasnn deitirilmesi hatta ocak aznn ynnn deitirilmesi gibi yntemlerle fabrika bnyesinde mdahale edilemez unsurlara da etki edilmi hatta bu sayede yaplan bu iyiletirme almalar sayesinde krk, atlak ve desen bozukluu gibi retimi olduka etkileyen ve verim dklklerine sebep olan unsurlarn en aza indirilmesi salanmtr. stenilen standartlardaki bloklarn ilenilmesi aamasnda gerek katraklarda gerekse bantlarda mermerlerin sipari dorultusunda uygun katraklarda kullanlmas, ardndan bant makinelerinde uygun basn ve bant hz deerlerinde ilenilmesi salanmtr. Fabrikada ise makinelerin retim iin uygun grlen ayar deerlerinde altrlmas, gerekli dikkat ve zenin gsterilmesi iin yaplan uyarlarn sklatrlmas vastasyla ksaca iyiletirme almalar olarak bahsedilen analizler sonras ikinci okumalardan sonras almalarn sonularnn istenilen deerlere yakn olmas salanmtr.

Uygulanan iyiletirme almalarn yararl olduu ilk yaplan ve iyiletirme almalar sonras yaplan okumalarn karlatrlmasyla gzlenmitir.

87

6. SONULAR VE NER LER Her bir bej tr mermer iin hem fayans hattnda hem de plaka hattnda 100er adet bamsz rnekler zerinde lmler yaplmtr. Alnan sonular neticesinde elde edilen veriler dorultusunda iyiletirme almalarna gidilmi ve bir sefer daha 100er rnek ile her cins bej tr mermer iin hata analizi aratrlmtr. kinci tur analizler sonucunda elde edilen verilerle ilk tur yaplan analizin sonular karlatrldnda bariz bir iyileme ve verimlilik artnn pareto grafikleri sayesinde grlmesi salanmtr.

Yaplan alma sonucunda fabrika bnyesinde yaplan hatalarn en aza indirilmesi salanmtr. Byk lde dikkatsizlik ve ihmaller neticesinde oluan bu hatalarn denetim eksiklii ve sk sk yaplmas gereken rutin kontrol lmlerinin geni aralklarla yaplmasndan ve imkanlar dahilinde olmadan gelien makine aksaklklar neticesinde gelitii grlmtr.

Talarn fiziksel zelliklerinden ve mineral yaplarndan kaynakl, doadan alnp fabrikada ilenmelerine kadar ki evrede krklarn ve atlaklarn varlndan dolay istenilen lde verim elde edilemedii grlmtr. Her cins mermer iin yaplan pareto analizinde baskn nedenin krk ve atlaklar olduu tespit edilmitir.

Grafiklerde bulunan yzdelik dilimi krklar ve atlaklara nazaran ok daha kk olduu grlen hata sebeplerinin de hem makine performanslarndan hem de personel ihmal ve dikkatsizliinden kaynakland yaplan pareto grafikleri yardmyla saptanmtr.

stenilen verimin elde edilmesi iin krk ve atlaklar iin, gerekli maliyet analizlerinin yaplmas neticesinde epoksi uygulamasnn kullanlmas, yanl l almlar, desen bozukluklar ve cila hatalar gibi verimi dren kusurlu fayans retim sebepleri iinde fabrika bnyesinde yaplan vardiya ii kontrol ve denetimlerinin sklatrlmas, mmkn olduunca sk aralklarla yaplmas gerektii nerilmitir.

88

Her ne kadar tan yapsndan kaynaklanan atlakl yap, krkl yap yada desen bozukluklar gibi nedenler nlenemez olsa da, retim esnasnda kullanlan makineler ve bu makineleri kullanan iiler gerekli nlemler ve sklkla yaplan denetimlerle retim aksaklklar ve retim hatalar en asgari deerde tutulabilir.

Kullanlan makinelerin bakm periyotlar takip edilebilir, gerekli bakm veya servis destei izelgelerle kontrol altnda tutulabilir.

Mermer bloklarn veya ilenmi fayans yada plaka halindeki mermerlerin nakliyesinde uygun kapasitedeki ve donanmdaki aralar tercih edilebilir, sevkyat esnasnda ocaktan bloklarn aralara muntazam yerletirilmesi ve fabrikada ilendikten sonra salam paketlenmesi ardndan aralara itinayla yerletirilmesi ekliyle de nakliye srasnda yaanan kayplar en aza indirilmi olur. nerilerin uygulanmas aamasnda kontrol sorumluluun daha st seviyedeki personelce stlenilmesi fabrika yararna olaca, gerekli nem ve ciddiyetin saland takdirde personel kaynakl hatalarn asgari deerlerde kalaca saptanmtr.

89

7. KAYNAKLAR

Aktan, C. C., 1997, Kamuda Kalitesizlie zm in Toplam Kalite, Ekonomik Forum Dergisi,. S.56-61.

Aktan, C. C., 1999, 2000li Yllarda Yeni Ynetim Teknikleri (1), Deiim Mhendislii, stanbul: Simge Ofis.

Akyaz, A. E., 2006, Kiisel Grme.

Burnak, N., 1997, Toplam Kalite Ynetimi, Eskiehir, Osmangazi niversitesi TEKAM Yaynlar, No: TS-97-008-NB.

Ceylanolu, A., Grgl, K., Arpaz, E. ve Durutrk, Y. S., 1999, Baz Mermer Birimleri in Optimum Andrma-Cilalama Koullarn Belirleme almalar; Proje No: M SAG-108, Cumhuriyet niversitesi, Sivas.

etin, T., 2003, Doal Ortam-Ekonomik Faaliyet likisine Bir rnek:Kozak Yresi (Bergama). Gazi niv. Gazi Eitim Fakltesi Dergisi. 23, (1), 23-46.

Dewar, D. L., 1989, Kalite emberleri Eitim El Kitab, stanbul, Trkiye ie Cam Fabrikalar A.. yaynlar.

Egermayer, F., 1988, Pareto Analysis in Incoming Inspection At Verdor.,Quality, Eurepan Organization for Quality Control.

Grant, E. L., Leavenworth R. S., 1988, Statistical Quality Control, Mc Graw-Hill Com, 6 th ed., New York

Ishikawa, K., 1982, Guide Quality Control, Asian Productivity Organization,

90

Imai, M., 1997, Kaizen - Japonyann Rekabetteki Baarsnn Anahtar-, stanbul: BR SA Yayn.

Kavrakolu, ., 1996, Toplam Kalite Ynetimi, 3. B. stanbul: KalDer Yaynlar.

Kobu, B., 1987, Endstriyel Kalite Kontrolu, stanbul: stanbul niversitesi Yaynlar No:3425.

Montgomery, D. C., 1991, Introduction to Statistical Quality Control, New York: 2. Ed.Jhon Willey & Sons.

Oakland, J. S. and Followell, R. F., 1990, Statistical Process Control, New York.

Onargan, T., Kse, H. ve Deliormanl, H., 2005, Mermer, TMMOB Maden Mhendislii Odas Yayn no:95, zmir.

zcan, S., 2001, statistiksel Proses Kontrol Tekniklerinden Pareto Analizi Ve imento Sanayiinde Bir Uygulama, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 2, Say 2, 151-174.

Squires, H. F., 1986, Pareto Analysis, Quality Management Handbook, (Ed:Loren WALSH vd.,), ASQC Quality press, New York.

Soin, S.S., 1992, Total Quality Control Essentials, Key Elements,Medhodologies and Managing for Success, Mc Graw-Hill inc, New York

Kulaksz, S., 2005, Doal Ta Maden letmecilii ve leme Teknolojileri, TMMOB Maden Mhendisleri Odas Yaynlar, Ankara, Yayn no:102.

91

Tnshoff, H. K. and Warnecke, G., 1982, Research On Stone Sawing, Advances in Ultrahard Materials Application Technology, V. 1, De Beers Industrial Diamond Division.

TSE., 1993, statiksiksel Proses Kontrol,(Eitim Notlar). Ankara T.S.E., Kalite Notlar (Blm 2). Ankara TSE Kalite Yaynlar No:4.06/2B.

(WEB 1), www.travertenmermer.com

(WEB 2),www.ekipmetal.com

(WEB 3),(www.sintersoket.com).

(WEB 4),www.stonetr.com

(WEB 5),www.yalcinkaya.com.tr

(WEB 6),www.actmakine.com

(WEB 7),www.dizin.cc

(WEB 8),www.matimmakine.com

(WEB 9),www.pak-is.com.tr

(WEB 10),www.hpmarble.com

(WEB 11),www.cekicler.com.tr

(WEB 12),www.canaktan.org