Biuletyn nr 12 wrzesie 2012

Zielone zamwienia publiczne Analiza cyklu ycia Zintegrowana polityka produktowa

Zrwnowaone przetargi

Biuletyn FPGLD Ciuchcia Krasioskich

SPIS TRECI
Sowo wstpne Najtrudniej zmienid mentalnod Zielone zamwienia publiczne w ujciu Komisji Europejskiej Zielone paragrafy Zielone zamwienia w szeciu krokach Kryteria rodowiskowe dla produktw zuywajcych energi Zintegrowana polityka produktowa Zielone zamwienia i analiza cyklu ycia 3 4

8 13 16

17 19 21

www.ekorozwojwgminie.

Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Dziaania Ciuchcia Krasioskich Prezes Zarzdu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org Zesp redakcyjny: Mikoaj Niedek, Wodzimierz Kaleta Biuletyn wydawany jest w ramach projektu Lokomotywa zrwnowaonego rozwoju - partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie wspfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej.

Szanowni Czytelnicy!
Prezentujemy dwunasty i ostatni ju numer naszego Ekobiuletynu, ktrego cykl wydao w ramach projektu Ekorozwj w Gminie ukazywa si systematycznie przez ostatni rok. Dziesid wydao biuletynu powicilimy poszczeglnym zasadom zrwnowaonego rozwoju, za przedostatni, jedenasty numer powicilimy perspektywom rozwoju energetyki odnawialnej w wietle projektu ustawy o odnawialnych rdach energii, ju tak dugo oczekiwanej. Waciwe regulacje prawne dla tworzenia warunkw i stymulowania realizacji zrwnowaonego rozwoju s rwnie istotne w przypadku systemowych podejd do ochrony rodowiska, do ktrych naley uwzgldnianie aspektw ekologicznych w zamwieniach publicznych, okrelanych te mianem zielonych i zrwnowaonych zamwieo. Wedug Komisarza UE ds. rodowiska, Zielone zamwienia Publiczne to co wicej, ni tylko zakup ekologicznego papieru dla biur. To pukanie do drzwi wielkiego rynku, na ktrym produkcja, transport, uytkowanie dbr i korzystanie z usug odbywa si ze zminimalizowanym oddziaywaniem na rodowisko. Uywajc tej dwigni w celu promowania dbr i usug przyjaznych dla rodowiska wadze publiczne mog oddziaywad stymulujco na oferentw i dostawcw w kierunku ekologicznego rwnowaenia ich oferty. Przykadem s efektywne energetycznie budynki szkolne, energooszczdne owietlenie ulic, usugi cateringowe oferujce ywnod z produktw ekologicznych czy mniej zanieczyszczajcy powietrze transport publiczny. Dajc jasny sygna wszystkim stronom systemu zamwieo publicznych, wadze publiczne mog przyczynid si do upowszechnienia technologii proekologicznych na rynku. Komisja Europejska wyliczya, i dyby wszystkie instytucje publiczne dziaajce na obszarze UE zaday dostaw elektrycznoci ekologicznej, przyczynioby si to do 18procentowej redukcji gazw cieplarnianych. Z kolei dyby wszystkie instytucje publiczne dziaajce na obszarze UE korzystay z bardziej energooszczdnych komputerw, doprowadzioby to do sytuacji, w ktrej cay rynek poszedby w tym kierunku, i przyczyniby si do redukcji emisji CO2 o 830 tys. ton. Do najbardziej popularnych, a jednoczenie skutecznych ekonomicznie i ekologicznie naley wczanie do przetargw aspektw efektywnoci energetycznej. Wane jest, aby aspekty te dotyczyy caego cyklu ycia zamawianych produktw dbr czy usug gdy jedynie wtedy stosowanie kryteriw ekologicznych ma sens. Obecnie obowizuje w Polsce ju drugi Krajowy plan dziaao w zakresie zrwnowaonych zamwieo publicznych. W ostatnim ju wydaniu Ekobiuletynu podejmujemy wic szeroko temat zielonych, ekoenergetycznych zamwieo publicznych, liczc na zainteresowanie t dziedzin ze strony wszystkich osb odpowiedzialnych za realizacj przetargw w swoich instytucjach. Mamy nadziej, i informacje zawarte w biuletynie oka si pomocne w podejmowaniu ekoefektywnych decyzji i przekadaniu koncepcji ekorozwoju na praktyk zamwieo publicznych w coraz wikszej skali. Redaktor Mikoaj Niedek

NAJTRUDNIEJ ZMIENI MENTALNO

Rozmowa z Marcinem Skowronem, gwnym specjalist Departamentu Unii Europejskiej i Wsppracy Midzynarodowej Urzdu Zamwieo Publicznych.

Czy to znaczy, e podczas przetargu zamawiajcy nie powinien brad pod uwag jedynie najniszej ceny danego produktu czy urzdzenia, ale zwraca rwnie uwag na walory prorodowiskowowe kupowanego urzdzenia? To zbytnie uproszczenie i nie do kooca prawdziwe. Polski system zamwieo publicznych jest systemem zdecentralizowanym. Oznacza to, e wszystkie podmioty wydajce rodki publiczne samodzielnie stosuj krajowe przepisy w zakresie zamwieo publicznych. Inicjatywa odnonie uwzgldniania aspektw rodowiskowych w procedurach przetargowych naley do zamawiajcych. Zamawiajcy moe zatem, ale nie ma obowizku stosowania rozwizao i wymogw rodowiskowych. Aspekty rodowiskowe nie musz byd jedynie brane pod uwag w ramach kryteriw oceny ofert. Mog byd uwzgldniane przy tworzeniu specyfikacji istotnych warunkw zamwienia poprzez wskazanie konkretnych parametrw technicznych, ktrym musz odpowiadad produkty oferowane przez dostawcw. W zwizku z istnieniem znacznej liczby podmiotw samodzielnie udzielajcych zamwieo publicznych uzyskanie precyzyjnych informacji odnonie poziomu uwzgldniania kwestii rodowiskowych w procedurach przetargowych stanowi istotn trudnod. Deklaratywny charakter przepisw dotyczcych zamwieo nie nakazujcy praktycznie odwoywania si do kryteriw ekologicznych w procedurze przetargowej przewidujc jedynie tak moliwod powoduje, e niewielu inwestorw publicznych uwzgldnia kryteria rodowiskowe w zamwieniach. Kto to w ogle liczy? Oczywicie. W urzdzie, w ramach Krajowego Planu Dziaao prowadzilimy i prowadzimy wewntrzne badania na wybranej losowo prbie ogoszeo publikowanych w krajowym i unijnym publikatorze. Badamy ogoszenia o zamwieniach oraz powizane z nimi ogoszenia o udzieleniu zamwienia pod ktem ich przedmiotu zamwienia, warunkw stawianych wykonawcom, jak rwnie kryteriw oceny ofert. Badania te s prowadzone kwartalnie. Jeli chodzi o statystyk, to poziom ZZP oscyluje ostatnim czasie na poziomie 10 11 proc. Odnoszc to do pierwszych badao z 2007 r., kiedy wynosi on 4 4,5 proc., to wyrany wzrost. W porwnaniu jednak do innych krajw UE, takich jak np. Niemcy, Austria, Szwecja czy Wielka Brytania, kryteria rodowiskowe s w Polsce stosowane w mniejszej liczbie. Zwykle obejmuj one parametry techniczne, eksploatacyjne lub uytkowe zamawianych samochodw, kryterium zuycia wody przez aparatur. Kryteria rodowiskowe s w nieco wikszym stopniu uwzgldniane w zamwieniach na roboty budowlane poprzez m.in. zastosowanie najlepszych dostpnych technologii w zakresie oddziaywania na rodowisko przy budowie oczyszczalni ciekw, koszt eks-

Zielone zamwienia publiczne, to dla wielu Polakw wci nowa idea, do tego mao znana i czsto niewaciwie rozumiana. Prosz powiedzied, do czego waciwie sprowadzaj si owe zielone zamwienia publiczne i na czym polega ich idea? Najprociej odpowiedzied na to pytanie przywoujc zapisy wytycznych opracowanych przez Komisj Europejsk w celu uatwienia Paostwom Czonkowskim przygotowania krajowych Planw Dziaao w zakresie zielonych zamwieo publicznych Guidelines for Member States to set up Action Plans on Green Public Procurement. Zgodnie z tym dokumentem zielone zamwienia publiczne (ang. Green Public Procurement) oznaczaj polityk, w ramach ktrej podmioty publiczne wczaj kryteria lub wymagania ekologiczne do procesu zakupw (procedur udzielania zamwieo publicznych), a take poszukuj rozwizao minimalizujcych negatywny wpyw wyrobw czy usug na rodowisko. Uwzgldniaj przy tym cay cykl ycia produktw, a poprzez to wpywaj na rozwj i upowszechnienie technologii rodowiskowych. Idea zielonych zamwieo publicznych, mwic kolokwialnie, polega na uwzgldnianiu w nich aspektw prorodowiskowych. W przypadku pojazdw bd to zatem takie kryteria, jak emisja CO2, zuycie paliwa, a zatem aspekt energetyczny. Podobnie jest w przypadku sprztu komputerowego czy AGD, gdzie rwnie znaczenie ma aspekt energetyczny. Liczy si zuycie energii, przynalenod do okrelonej klasy efektywnoci energetycznej produktu. Przy czym Urzd nie ogranicza si jedynie do aspektw rodowiskowych zamwieo, ale w chwili obecnej promujemy rwnie uwzgldnianie aspektw spoecznych w realizacji ZZP. Dokumentem sucym do realizacji wszystkich tych powyszych kwestii jest Krajowy Plan Dziaao na rzecz Zrwnowaonych Zamwieo Publicznych na lata 2010 2012 przyjty w minionym roku przez Rad Ministrw. Staramy si wskazywad zamawiajcym prawne moliwoci uwzgldniania rozwizao pro rodowiskowych oraz kwestii spoecznych przyczyniajcych si do rozwoju zrwnowaonych zamwieo publicznych.

ploatacji i koncepcja utylizacji odpadw komunalnych, jakod techniczna rozwizao proponowanych przy projektowaniu i wykonywaniu elektrociepowni opalanej biomas. Moe to wina naszego prawa, ktre nie nada za rozwizaniami UE? Nie. Polskie prawo w peni transponuje przepisy dyrektyw UE w zakresie zamwieo publicznych. Jeli chodzi o konkretne regulacje prawne, to w naszej ustawie moliwod odniesienia si do kwestii rodowiskowych ujta jest w czterech miejscach. Art. 30 ust. 6 Prawa zamwieo publicznych (PZP) dopuszcza moliwod odstpienia przez zamawiajcego od opisu przedmiotu zamwienia za porednictwem polskich, europejskich lub midzynarodowych norm, jeeli zapewni on dokadny opis przedmiotu zamwienia poprzez wskazanie wymagao funkcjonalnych. Wymagania te mog obejmowad opis oddziaywania na rodowisko. W celu implementacji postanowienia art. 45 ust. 2 lit. c i d i tezy 43 preambuy Dyrektywy 2004/18/WE oraz uwzgldniajc znaczenie ochrony rodowiska, katalog przestpstw skutkujcych wykluczeniem z procedury przetargowej w obecnym brzmieniu PZP zosta rozszerzony o przestpstwa przeciwko rodowisku (art. 24 ust. 1 pkt 4 8). W myl tych przepisw z postpowania o udzielenie zamwienia publicznego wyklucza si wykonawcw bdcych osobami fizycznymi, spkami osobowymi prawa handlowego oraz osobami prawnymi, ktrzy, albo ktrych odpowiednio wsplnicy, partnerzy, czonkowie zarzdu, komplementariusze albo urzdujcy czonkowie organu zarzdzajcego zostali prawomocnie skazani za przestpstwo przeciwko rodowisku. Z kolei art. 91 ust. 2, pozwala zastosowad jako kryterium oceny ofert nie tylko cen, ale dopuszcza take moliwod wybrania oferty najkorzystniejszej ekonomicznie, ktra moe uwzgldniad m.in. zastosowanie najlepszych dostpnych technologii w zakresie oddziaywania na rodowisko. Dodatkowo, w zwizku z transpozycj przepisw Dyrektywy w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczdnych pojazdw transportu drogowego (Dyrektywa 2009/33/WE) do Ustawy Prawo zamwieo publicznych dodany zosta w art. 91 ustp 8. w brzmieniu: Prezes Rady Ministrw okreli, w drodze rozporzdzenia, inne ni cena obowizkowe kryteria oceny ofert w odniesieniu do niektrych rodzajw zamwieo publicznych, kierujc si potrzeb wdroenia przepisw prawa Unii Europejskiej oraz majc na wzgldzie szczeglny charakter lub cel zamwienia publicznego. W dniu 10 maja 2011 r. zostao opublikowane rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw. w sprawie innych ni cena obowizkowych kryteriw oceny ofert w odniesieniu do niektrych rodzajw zamwieo publicznych (Dziennik Ustaw Nr 96, poz. 559). Rozporzdzenie weszo w ycie po upywie 14 dni od dnia ogoszenia, tj. z dniem 25 maja 2011 r. Rozporzdzenie okrela inne ni cena obowizkowe kryteria oceny ofert w odniesieniu do udzielania zamwieo publicznych na zakup pojazdw samochodowych kategorii M i N (wedug zacznika nr 1 do rozporzdzenia Ministra

Infrastruktury z dnia 24 padziernika 2005 r. w sprawie homologacji typu pojazdw samochodowych i przyczep (Dz. U. Nr 238, poz. 2010, z pn. zm.)). Obowizek uwzgldniania przy zakupie pojazdw samochodowych czynnika energetycznego i oddziaywania na rodowisko ma na celu promowanie i pobudzanie rynku pojazdw o mniejszej uciliwoci dla rodowiska i efektywniejszych energetycznie oraz zwikszanie udziau sektora transportowego w realizacji polityki dotyczcej rodowiska, klimatu i energii. Jeli chodzi o kryteria rodowiskowe, to na szczeblu unijnym podjto dziaania majce na celu ich harmonizacj. Na zlecenie Komisji Europejskiej opracowane zostay kryteria, ktre w chwili obecnej obejmuj osiemnacie priorytetowych grup produktw. Jakie? Nale do nich: budownictwo (obejmujce surowce, takie jak drewno, aluminium, stal, beton, szko, a take wyroby budowlane, takie jak okna, pokrycia cienne i podogowe, urzdzenia grzewcze i chodzce, aspekty dotyczce eksploatowania budynkw i wycofywania ich z eksploatacji, usugi utrzymania budynkw, realizacja zamwieo na roboty budowlane na miejscu); usugi gastronomiczne i cateringowe; transport i usugi transportowe; energetyka (w tym elektryka, ogrzewanie i chodzenie z wykorzystaniem odnawialnych rde energii); urzdzenia biurowe i komputery; odzie, uniformy i inne wyroby wkiennicze; papier i usugi drukarskie; meble; rodki czyszczce i usugi w zakresie sprztania; ogrodnictwo oraz usugi w tym zakresie, take kryteria opublikowane w 2010 r. obejmujce: telefony komrkowe; kogeneracja; izolacja termiczna; panele cienne; twarde pokrycia podogowe; okna; owietlenie drogowe i sygnalizacja wietlna; roboty drogowe i znaki drogowe. Formalne odniesienie do kryteriw rodowiskowych znalazo si w Komunikacie Komisji (COM (2008) 400 zamwienia publiczne na rzecz poprawy stanu rodowiska z 2008 roku. W dokumencie tym odniesiono si bezporednio do kryteriw rodowiskowych, ktre zostay podzielone na

kryteria podstawowe oraz szczegowe. Te pierwsze powinny zostad spenione przez wszystkie paostwa UE. Natomiast kryteria szczegowe winny dotyczyd paostw bardziej zaawansowanych ekologicznie oraz technologicznie. Nale do tej grupy paostwa skandynawskie, Austria, Niemcy, Holandia oraz Wielka Brytania, czyli paostwa tzw. Zielonej sidemki (od ang. Green seven). Komunikat zaleca formalne przyjcie tych kryteriw przez poszczeglne paostwa, co tak naprawd doprowadzi w konsekwencji do ujednolicenia wymogw ekologicznych na obszarze Unii. Dziki temu zostanie zagwarantowana wiksza przejrzystod, jeli chodzi o proekologiczne kryteria, ktre musz byd spenione przez odpowiednie grupy produktw. Ostatnie unijne rozwizania prawne odzwierciedlaj potrzeb caociowego ujcia przedmiotu zamwienia poprzez zastosowanie metodologii oceny cyklu ycia (LCC od ang. Life Cycle Costing). Znalazo to zastosowanie na etapie prac legislacyjnych przy dyrektywie w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczdnych pojazdw transportu drogowego. Dyrektywa ta w swych przepisach nakazuje uwzgldnienie kosztw operacyjnych w caym cyklu ycia pojazdw w odniesieniu do zuycia energii, emisji dwutlenku wgla oraz innych zanieczyszczeo. Naley take pamitad o innych aktach prawa UE w kontekcie zielonych zamwieo publicznych. Wspomnied trzeba przede wszystkim o Rozporzdzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 106/2008 z dnia 15 stycznia 2008 r. w sprawie wsplnotowego programu znakowania efektywnoci energetycznej urzdzeo biurowych. Rozporzdzenie obliguje centralne organy rzdowe PC oraz instytucje UE do zakupu sprztu biurowego IT zgodnego z wymaganiami efektywnoci energetycznej nie mniej restrykcyjnymi ni te, ktre okrelono dla Energy Star. Dodatkowo, naley wskazad przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/30/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje o produkcie, zuycia energii oraz innych zasobw przez produkty zwizane z energi. Dyrektywa ustanawia ramy dla harmonizacji krajowych przepisw dotyczcych informacji dla uytkownika koocowego, w szczeglnoci w formie etykiet oraz standardowych informacji o produkcie, dotyczcej zuycia energii i w miar potrzeb innych podstawowych zasobw podczas uytkowania oraz informacji dodatkowych o niektrych produktach zwizanych z energi, umoliwiajc tym samym uytkownikom koocowym wybr bardziej efektywnych produktw. Akt ten przewiduje, e instytucje zamawiajce zawierajce umowy na publiczne roboty budowlane, dostawy, lub usugi maj dooyd starao, aby zamawiad jedynie takie produkty, ktre speniaj kryteria osigania maksymalnych poziomw wydajnoci i nale do najwyszej klasy efektywnoci (art. 9). Naley take zwrcid uwag chociaby na unijne oznakowanie ekologiczne Ecolabel, ktre suy promocji produktw zaawansowanych ekologicznie w porwnaniu z

innymi produktami nalecymi do tej samej grupy. Jednak samo Rozporzdzenie Ecolabel w obecnym brzmieniu nie wie bezporednio oznakowania ekologicznego z zamwieniami publicznymi. Kluczow rol w rozwijaniu systemu zielonych zamwieo publicznych w Polsce odgrywa Urzd Zamwieo Publicznych. Jaka jest konkretnie rola Urzdu w tworzeniu korzystnych warunkw upowszechniania i rozwoju zamwieo publicznych przyjaznych rodowisku? Istotnie, Urzd jest odpowiedzialny za realizacj oraz promowanie polityki zielonych zamwieo publicznych oraz wspomnianych wczeniej aspektw spoecznych, czyli szeregu dziaao okrelanych jednym hasem zrwnowaonych zamwieo publicznych. Koordynujemy dziaania podejmowane w ramach obecnie obowizujcego Krajowego Planu Dziaao, wsppracujemy take z innymi instytucjami i organizacjami, ktre w swoich dziaaniach podejmuj popularyzacj aspektw rodowiskowych w politykach przetargowych, organizuj szkolenia i konferencje, gdzie mona uzyskad wiedz zwizan w tematyk okoo rodowiskow. W celu upowszechniania informacji na ten temat UZP stworzy na swojej stronie internetowej osobn zakadk Zielone zamwienia publiczne (www.uzp.gov.pl). Zawiera istotne informacje i dokumenty w zakresu zielonych zamwieo publicznych, akty prawne powizane z ZZP, polsk wersj kryteriw rodowiskowych Komisji Europejskiej, analizy rynkowe, jak rwnie publikacj KE Ekologiczne zakupy! Podrcznik dotyczcy ekologicznych zamwieo publicznych. W ramach poprzedniego Krajowego Planu Dziaao, przeanalizowalimy i przetumaczylimy na jzyk polski opracowanie przygotowane przez Instytut Ekologii Stosowanej (ko-Institut) oraz Stowarzyszenie Samorzdw na rzecz Zrwnowaonego Rozwoju (ICLEI) pt. Koszty i korzyci zielonych zamwieo publicznych w Europie. Dokument zawiera bardzo ciekawe przykady zastosowania dobrych praktyk jeli chodzi o zielone zamwienia oraz innowacyjne rozwizania, ktre promujemy m.in. podczas organizowanych przez Urzd konferencji oglnopolskich oraz cyklu szkoleo powiconych. Jest on rwnie dostpny na naszej stronie internetowej. Wspomnia Pan, e w minionym roku zosta przyjty Krajowy Plan Dziaao na lata 2010 - 2012? Jak ocenia Pan dotychczasowe postpy w jego realizacji? Niezrcznie mi odpowiadad na to pytanie, gdy sam byem zaangaowany w jego opracowanie. Uwaam jednak, e dokument zawiera kompleksowy przegld najistotniejszych regulacji prawnych odnoszcych si bezporednio bd porednio do zielonych zamwieo publicznych. Przytacza wane komunikaty Komisji Europejskiej, ktre wpywaj na ksztatowanie si polityki zielonych zamwieo publicznych w caej Unii Europejskiej. Dodatkowo wskazuje dziaania, ktre zostan wykonane w najbliszej, trzyletniej perspektywie. Naley tutaj wymienid m.in. opracowanie praktycznego poradnika dla krajowych zamawiajcych stanowicego uzupenienie pierwszej publikacji na temat GPP,

promowanie kryteriw GPP opracowanych na zlecenie Komisji Europejskiej, utrzymanie i aktualizacj strony internetowej dotyczcej zielonych zamwieo publicznych oraz organizacj oglnopolskich konferencji i szkoleo powiconych tej tematyce skierowanych do zamawiajcych. Co ju zrobiono? W ramach realizacji Krajowego Planu Dziaao w zakresie zielonych zamwieo publicznych na lata 2007-2009 oraz Planu Dziaao na lata 2010-2012 wykonano nastpujce zadania: - przetumaczono na jzyk polski oraz udostpniono na stronie internetowej Urzdu Zamwieo Publicznych kryteria rodowiskowe opracowane na zlecenie Komisji Europejskiej dla dziesiciu grup wyrobw i usug majcych istotne znaczenie dla zamwieo publicznych; - stworzono dla krajowych zamawiajcych podrcznik Zielone zamwienia publiczne zawierajcy wytyczne odnonie uwzgldniania aspektw rodowiskowych w procedurach przetargowych. Czd pierwsza podrcznika powicona jest aspektom prawnym zielonych zamwieo publicznych, czd druga podejmuje temat znaczenia i moliwoci stosowania oceny cyklu ycia LCA i kosztw cyklu ycia LCC w ekologicznych zamwieniach publicznych, czd trzecie zawiera oficjalna wersj Komunikatu KE KOM (2008) 400 oraz zweryfikowane i uaktualnione tumaczenie kryteriw GPP (GPP Training Toolkit). - przetumaczono wspomniane ju wczeniej przykady dobrych praktyk z analizy Costs and Benefits of Green Public Procurement in Europe wykonanej przez ko-Institut (Instytut Ekologii Stosowanej) oraz ICLEI (Samorzdy na rzecz Zrwnowaonego Rozwoju); - przeprowadzono 4 doroczne konferencje dot. Zielonych Zamwieo Publicznych, przy czym ostatnia konferencja miaa rwnie na celu popularyzacj kwestii spoecznych w zamwieniach publicznych; - zorganizowano trzy edycje szkoleo z GPP i SPP we wsppracy z m.in. Krajow Agencj Poszanowania Energii S.A., Instytutem Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi, Uniwersytetem Ekonomicznym w Poznaniu oraz

Polskim Instytutem Budownictwa pasywnego dla ponad 300 przedstawicieli administracji publicznej; - stworzono na stronie internetowej Urzdu Zamwieo Publicznych zakadki Zielone Zamwienia Publiczne oraz Spoeczne Zamwienia Publiczne, gdzie na bieco aktualizowane s zamieszczane dokumenty i informacje; - opracowano na zlecenie Ministerstwa Gospodarki przykadowy katalog kryteriw rodowiskowych w oparciu m.in. kryteria oznakowao ekologicznych Ecolabel, Nordic Swan, Blue Angel oraz Energy Star; - opracowano przez Ministerstwo Gospodarki we wsppracy z Urzdem Zamwieo Publicznych broszur informacyjn dotyczc zielonych zamwieo publicznych; - uruchomiono przez Ministerstwo Gospodarki domen www.zielonezamowienia.gov.pl; - powoano przez Ministerstwo Gospodarki branowe nieformalne grupy robocze, ktrych zadaniem jest opracowanie rekomendacji dotyczcych stosowania kryteriw rodowiskowych w zamwieniach publicznych. Co pana zdaniem naleaoby zrobid, aby zwikszya si liczba zielonych zamwieo publicznych? Warunkiem koniecznym do tego jest niewtpliwie przygotowanie merytoryczne osb odpowiedzialnych za zamwienia publiczne w poszczeglnych jednostkach. Posiadanie niezbdnej wiedzy pozwala na waciwy i kompleksowy opis przedmiotu zamwienia, rzetelne przygotowanie specyfikacji istotnych warunkw zamwienia oraz trafne, nie budzce adnych wtpliwoci okrelenie kryteriw oceny ofert stosowanych w konkretnym przetargu, co w konsekwencji uatwia przeprowadzenie procedury przetargowej. Wane s te zmiany w mentalnoci zamawiajcych i postrzeganiu zamwieo nie tylko przez pryzmat kryterium najniszej ceny. Rozwizania proekologiczne w zamwieniach, przynajmniej w pierwszej fazie, s z reguy bardziej kosztowne. Tak jest ze wszystkimi nowociami. Korzyci pojawiaj si jednak w duszej perspektywie. To uzasadnia stosowanie metodologii oceny cyklu ycia kupowanego produktu czy urzdzenia, uwzgldniajcej nie tylko cen zakupu, ale rwnie koszty uytkowania i utylizacji. Kada forma aktywnoci pozwalajca na zwikszenie wiedzy w tym zakresie jest jak najbardziej podana. Zwaszcza, e mamy wci jeszcze wiele do zrobienia w tym zakresie. Wierz, e jest tylko kwesti czasu, abymy zbliyli si znacznie do poziomu zazielenienia krajw zachodnich, takich jak Niemcy, Austria, Kraje Skandynawskie, gdzie dziaalnod prorodowiskowa paostwa prowadzona jest ju od bardzo dawna. Poziom, do ktrego zamierzamy aspirowad, wedug mnie moliwy do osignicia, to 50 proc. zielonych zamwieo publicznych w co najmniej kilkuletniej perspektywie. Rozmawia: Wodzimierz Kaleta

ZIELONE ZAMWIENIA PUBLICZNE W UJCIU KOMISJI EUROPEJSKIEJ

ielone zamwienia publiczne (ang. green public procurement GPP) oznaczaj polityk, w ramach ktrej podmioty publiczne wczaj kryteria lub wymagania ekologiczne do procesu zakupw (procedur udzielania zamwieo publicznych) i poszukuj rozwizao minimalizujcych negatywny wpyw zamawianych wyrobw i usug na rodowisko oraz uwzgldniajcych cay cykl ycia produktw, a poprzez to wpywaj na rozwj i upowszechnienie technologii rodowiskowych. Dokonywanie zakupw przyjaznych rodowisku wyrobw i usug to take dawanie dobrego przykadu oraz oddziaywanie na rynek, majce na celu stymulowanie przedsibiorstw do rozwijania sposobw wiadczenia usug, wytwarzania produktw i stosowania technologii przyjaznych rodowisku. Znaczenie zamwieo dla ochrony rodowiska Zamwienia publiczne stanowi istotn pozycj w wydatkach instytucji publicznych krajw czonkowskich Unii Europejskiej. Z dostpnych danych wynika, e zamwienia publiczne na dostawy, usugi oraz roboty budowlane dokonane przez te instytucje oraz zamawiajcych sektorowych w Unii Europejskiej wynosz ponad 2 biliony Euro rocznie. Wydatki z tego tytuu stanowi rwnowartod ok. 17% produktu krajowego brutto UE. Wartod rynku zamwieo publicznych w Polsce stanowi natomiast ok. 8% produktu krajowego brutto (PKB). Jest to dowodem na duy potencja administracji publicznej, ktra moe oraz powinna odgrywad wan rol w inicjowaniu i utrwalaniu zachowao proekologicznych, umoliwiajc tym samym rozwj wyrobw i usug charakteryzujcych si wysokimi standardami rodowiskowymi i spoecznymi. Zielone zamwienia publiczne stanowi skuteczne narzdzie ksztatowania zrwnowaonych wzorcw produkcji i konsumpcji oraz mog przyczynid si do rozwoju rynku wyrobw i usug mniej oddziaujcych na rodowisko. Takie dziaanie z kolei moe zachcid przedsibiorstwa do wprowadzania technologii rodowiskowych oraz innowacyjnych rozwizao prowadzcych do poprawy konkurencyjnoci przedsibiorstw. Potencja zielonych zamwieo publicznych jako narzdzia polityki jest dostrzegany w coraz wikszym stopniu, a w cigu ostatnich lat zaobserwowano rosnce zaangaowanie polityczne na szczeblu krajowym, unijnym oraz midzynarodowym. W przypadku niektrych rodzajw wyrobw, robt budowlanych oraz usug wpyw zielonych zamwieo na ekologizacj i zwikszenie efektywnoci energetycznej dziaalnoci gospodarczej jest szczeglnie znaczcy ze wzgldu na to, e zamwienia publiczne maj wysoki udzia w danych segmentach rynku. Bardziej ekologiczny charakter towarw i usug powinno si okrelad w oparciu o cykl ycia, przez co zielone zamwienia publiczne bd mied

wpyw na cay aocuch dostaw oraz bd prowadzid do szerszego stosowania norm rodowiskowych w zamwieniach prywatnych. Zrwnowaone polityki w zakresie zamwieo zainicjowano w wielu krajach OECD, jak rwnie w krajach szybko rozwijajcych si. Komisja Europejska podja dziaania zmierzajce do opracowania wsplnych kryteriw dot. zielonych zamwieo publicznych moliwych do stosowania w paostwach czonkowskich. Pierwszy zestaw kryteriw zosta opracowany dla 10 grup wyrobw i usug, ktre uznano za najbardziej odpowiednie do wdroenia GPP zarwno ze wzgldu na wartod zamwieo jak i wpyw na rodowisko. Kryteria s rezultatem bliskiej wsppracy sub Komisji Europejskiej, przedstawicieli przemysu, spoeczeostwa oraz paostw czonkowskich. Sektory, dla ktrych opracowano wsplne kryteria to: 1. budownictwo (obejmujce surowce, takie jak drewno, aluminium, stal, beton, szko, a take wyroby budowlane, takie jak okna, pokrycia cienne i podogowe, urzdzenia grzewcze i chodzce, aspekty dotyczce eksploatowania budynkw i wycofywania ich z eksploatacji, usugi utrzymania budynkw, realizacja zamwieo na roboty budowlane na miejscu); 2. usugi gastronomiczne i cateringowe; 3. transport i usugi transportowe; 4. energetyka (w tym elektryka, ogrzewanie i chodzenie z wykorzystaniem odnawialnych rde energii); 5. urzdzenia biurowe i komputery; 6. odzie, uniformy i inne wyroby wkiennicze; 7. papier i usugi drukarskie; 8. meble; 9. rodki czyszczce i usugi w zakresie sprztania; 10. ogrodnictwo oraz usugi w tym zakresie. Komisja Europejska proponuje formalne zatwierdzenie istniejcych kryteriw na szczeblu krajowym oraz ustanowienie kolejnych wsplnych kryteriw dotyczcych GPP dla wikszej liczby grup produktw, w cisej wsppracy z paostwami czonkowskimi i odpowiednimi zainteresowanymi podmiotami. W koocu stycznia 2012 r. Komisja Europejka opublikowaa zestaw nowych i uaktualnionych kryteriw rodowiskowych do zastosowania w zamwieniach publicznych. Przy opracowywaniu kryteriw zastosowano podejcie oparte na cyklu ycia oraz wykorzystano istniejce kryteria wsplnotowego eko-znakowania (Ecolabel).

Formalne zatwierdzenie przez paostwa czonkowskie oznacza wczenie wsplnych kryteriw GPP do krajowych planw dziaao oraz wytycznych w zakresie zielonych zamwieo publicznych. W Polsce podstawowym dokumentem strategicznym w tym obszarze jest aktualnie Krajowy Plan Dziaao w zakresie zrwnowaonych zamwieo publicznych na lata 2010-2012, ogoszony przez Urzd Zamwieo Publicznych w 2010 r. Zalet wsplnych kryteriw dotyczcych GPP jest uniknicie zakceo rynku i ograniczenia konkurencji, do ktrych mogoby dojd w wyniku zrnicowania kryteriw krajowych. Postpujcy proces ujednolicania kryteriw zielonych zamwieo w ramach UE oraz zaangaowanie Komisji Europejskiej w te dziaania wymaga rwnie wsppracy paostw czonkowskich. Realizacja zrwnowaonych zamwieo publicznych wzmacnia i uzasadnia dziaania regulacyjne administracji oraz przyczynia si do ksztatowania pozytywnego wizerunku podmiotu realizujcego zakupy. Ze wzgldu na interes spoeczny, w tym potrzeb poprawy jakoci ycia oraz stanu rodowiska podane i celowe jest, aby w zamwieniach publicznych aspekty rodowiskowe i spoeczne byy uwzgldniane w jak najszerszym zakresie. Dziaania administracji publicznej powinny dotyczyd w szczeglnoci wspierania rozwizao energo-, wodo-, i materiaooszczdnych, ktre mog byd atrakcyjne dla zamawiajcych z uwagi na korzyci ekonomiczne w krotko- i w dugookresowej perspektywie. Zielone Zamwienia w Europie 2020 Zaproponowana przez Komisj Europejsk (KE) Strategia Europa 2020 ma stad si nowym, dugofalowym programem spoeczno-gospodarczym Unii Europejskiej (UE). Podkrela si w niej potrzeb wsplnego dziaania paostw czonkowskich na rzecz wychodzenia z kryzysu oraz wdraania reform umoliwiajcych stawienie czoa wyzwaniom zwizanym z globalizacj, starzeniem si spoeczeostw, czy rosnc potrzeb racjonalnego wykorzystywania zasobw. W celu osignicia powyszych zaoeo w Komunikacie zaproponowano trzy podstawowe, wzajemnie wzmacniajce si priorytety: rozwj inteligentny (smart growth) rozwj gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; rozwj zrwnowaony (sustainable growth) - wspieranie gospodarki efek-

tywniej korzystajcej z zasobw, bardziej przyjaznej rodowisku i bardziej konkurencyjnej; rozwj sprzyjajcy wczeniu spoecznemu (inclusive growth) - wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniajcej spjnod spoeczn i terytorialn. Dla osignicia tych priorytetw Komisja zaproponowaa siedem inicjatyw przewodnich. W ramach priorytetu rozwj zrwnowaony zostay okrelone projekty przewodnie Europa efektywnie korzystajca z zasobw oraz Polityka przemysowa w erze globalizacji. Celem inicjatywy Europa efektywnie korzystajca z zasobw jest wspieranie zmian w kierunku niskoemisyjnego i efektywniej korzystajcego z zasobw spoeczeostwa, ktre racjonalnie korzysta ze wszystkich swoich zasobw. Dla jej realizacji, Komisja Europejska podejmuje si na poziomie unijnym poprawy ram prawnych stosowania instrumentw rynkowych celem szerszego wykorzystaniu zielonych zamwieo publicznych. Na szczeblu krajowym, zamwienia publiczne, maj przyczynid si do zmiany metod produkcji i konsumpcji oraz ograniczenia zuycia energii i zasobw. Inicjatywa Polityka przemysowa w erze globalizacji suy wsparciu nowoczesnej niskoemisyjnej polityki przemysowej, w ramach ktrej Komisja Europejska zobowizuje si opracowad horyzontalne podejcie do polityki przemysowej z wykorzystaniem instrumentw takich, jak zamwienia publiczne. Na poziomie krajowym, w oparciu o ten sam instrument, powinna nastpid poprawa otoczenia biznesu, szczeglnie w odniesieniu do innowacyjnych MP. Zalecenia Dyrektyw UE Podstawy prawne w zakresie zamwieo publicznych w poszczeglnych krajach czonkowskich UE stanowi Dyrektywy Unii Europejskiej: Dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamwieo publicznych na roboty budowlane, dostawy i usugi Dyrektywa 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynujca procedury udzielania zamwieo przez podmioty dziaajce w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usug pocztowych. W preambuach tych dyrektyw podkrelono, e wymogi ochrony rodowiska powinny byd wczane w okrelanie i wdraanie wsplnotowych polityk i dziaao. W zwizku z tym instytucje zamawiajce, zaspokajajc potrzeby odbiorcw publicznych, powinny uwzgldniad rwnie istotne potrzeby w zakresie ochrony rodowiska. Dyrektywy te wyjaniaj, w jaki sposb instytucje zamawiajce mog przyczynid si do ekologizacji aktywnoci publicznej oraz promowania zrwnowaonego rozwoju, wskazujc narzdzia, ktre mog suyd tym celom. Pomimo tego, i dyrektywy te maj zastosowanie wycznie w przypadku umw w ramach zamwieo publicznych, ktrych szacunkowa wartod przewysza okrelony poziom (o czym wspomina si w powyszych dyrektywach), Trybuna Sprawiedliwoci postano-

wi, e zasady Traktatu Wsplnot Europejskich, dotyczce rwnego traktowania oraz przejrzystoci, a take wolnego przepywu towarw, kapitau oraz usug, maj rwnie zastosowanie do umw o wartoci poniej tych poziomw. Dyrektywy 2004/18/WE i 2004/17/WE byy modyfikowane w roku 2004 i w obecnej postaci stwarzaj bardzo due moliwoci dla uwzgldnienia zarwno aspektw rodowiskowych, jak i zagadnieo efektywnoci energetycznej w zamwieniach publicznych. Mimo upywu ponad szeciu lat od ich wprowadzenia najwiksze wyzwanie stanowi jednak powszechnod wiadomoci i wiedza o tych moliwociach, szczeglnie w rodowiskach instytucji publicznych odpowiedzialnych za udzielanie zamwieo. Powysze Dyrektywy unijne przewiduj moliwod uwzgldniania kwestii rodowiskowych w kolejnych fazach procedury udzielania zamwieo publicznych: - na etapie opisu przedmiotu zamwienia (art. 23 dyr. 2004/18/ WE), - na etapie kwalifikacji wykonawcw (art. 48 i 50 dyr. 2004/18/ WE), - na etapie wyboru najkorzystniejszej oferty za pomoc rodowiskowych kryteriw oceny ofert (art. 53 dyr. 2004/18/ WE), - na etapie okrelania warunkw realizacji umowy (art. 26 dyr. 2004/18/ WE). Dyrektywy oferuj te moliwoci: - wczania elementw rodowiskowych do warunkw realizacji umowy (art. 26 dyr. 2004/18/WE), - wyczania z procedury przetargowej wykonawcw, ktrzy naruszaj krajowe przepisy w zakresie ochrony rodowiska (art. 45 dyr. 2004/18/WE w powizaniu z punktem 43 preambuy). Wymienione dyrektywy odnosz si do przetargw publicznych, tak wic zapisy dotyczce moliwoci uwzgldnienia kryteriw rodowiskowych i energetycznych zostay w nich zawarte z myl o wspomoeniu procesu zwikszenia udziau produktw, urzdzeo i usug speniajcych warunki bycia przyjaznymi rodowisku i efektywnymi energetycznie w zamwieniach publicznych. Dyrektywy te jednak wymagaj jednoczenie, aby w zamwieniach publicznych zachowane zostay zasady rwnego traktowania podmiotw, transparentnoci procedur, jak rwnie swobodnego przepywu towarw i usug na obszarze Unii Europejskiej. W przypadku wikszoci urzdzeo, produktw i usug speniajcych wymagajce kryteria rodowiskowe i kryteria efektywnoci energetycznej, ich stosowanie jest rwnie uzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia, gdy moe prowadzid do znaczcych oszczdnoci finansowych. Zamawiajcy chcc zdefiniowad wymagania dotyczce ochrony rodowiska w ramach specyfikacji technicznej (opisu) danego zamwienia moe okrelid aspekty rodowiskowe obejmujce przykadowo metody produkcji lub specyficzny wpyw grupy produktw na rodowisko.

Pierwszy kompleksowy Przewodnik po zielonych zamwieniach Komisja Europejska wydaa w 2005 r., pt. Ekologiczne zakupy. Podrcznik dotyczcy ekologicznych zamwieo publicznych. Stanowi on przystpny i praktyczny przewodnik po tematyce proekologicznych zamwieo publicznych, opracowany zgodnie z obowizujcymi regulacjami prawnymi UE. Przedstawiany podrcznik powinien byd obowizkow i pierwsz wprowadzajca lektur dla kadego, kto interesuje si tematem zielonych zamwieo publicznych i zamierza w praktyce uwzgldniad i stosowad kryteria ekologiczne w procedurach zamwieo publicznych. Jak informuje nas podrcznik, ekologiczne zamwienia publiczne to proces, skadajcy si z wielu etapw. Oto one: 1. W pierwszej kolejnoci naley okrelid, ktre produkty, usugi lub prace s najbardziej odpowiednie, biorc pod uwag ich wpyw na rodowisko oraz pozostae czynniki, takie jak posiadane przez zamawiajcego informacje, co obecnie oferuje si na rynku, jakie s dostpne technologie, jakie s koszty oraz rozpoznawalnod danej marki. (Rozdzia 1) 2. Kolejny krok polega na okreleniu potrzeb, a nastpnie odpowiednim ich wyraeniu. Naley wybrad haso ekologiczne w celu poinformowania innych osb o prowadzonej polityce w zakresie zamwieo, przy zapewnieniu optymalnej jej przejrzystoci dla potencjalnych dostawcw lub usugodawcw, a take dla obywateli, ktrych firma/ organizacja obsuguje. (Rozdzia 2) 3. Nastpnie naley opracowad jasno i dokadnie okrelone specyfikacje techniczne (specyfikacje istotnych warunkw zamwienia SIWZ), wykorzystujc czynniki rodowiskowe, tam gdzie jest to moliwe (spenia warunki/nie spenia warunkw). (Rozdzia 3): - naley poszukad przykadw charakterystyk rodowi-

10

skowych w bazach danych/ ekoetykietach (znakach zapew- realizacj zamwienia do okrelenia odpowiednich dodatniajcych o tym, i dany produkt jest przyjazny dla rodowi- kowych warunkw ekologicznych uzupeniajcych wymagaska); nia proekologiczne wynikajce ze specyfikacji. Tam gdzie bdzie to moliwe, naley domagad si takich rodzajw - naley wykorzystad najlepsze praktyki innych instytucji transportu, ktre bd przyjazne rodowisku. (Rozdzia 6) organizujcych przetargi; warto utworzyd i wykorzystad wasn sied kontaktw w celu pozyskania oraz rozpowszechniaStosujc powysze zalecenia naley zawsze upewniad nia informacji; si, e wszystkie dane, o ktre zamawiajcy zwraca si do potencjalnych oferentw odnonie ich ofert, zwizane s z - naley stosowad naukowe podejcie oparte o koszty przedmiotem umowy. caego okresu uytkowania cyklu ycia produktu (metodyka LCC Life Cycle Cost); nie naley przy tym przesuwad wpyW swoim zaoeniu podrcznik ma suyd pomoc instyww na rodowisko z jednego etapu cyklu ycia produktu tucjom publicznym w pomylnym wdraaniu zasad ekolodo kolejnego; gicznych zamwieo publicznych. Podrcznik objania w sposb praktyczny moliwoci, jakie daje prawo Wsplnot Eu- naley korzystad ze specyfikacji istotnych warunkw ropejskich, oraz przedstawia proste, a zarazem efektywne zamwienia tworzonych w oparciu o wydajnod/sprawnod rozwizania, ktre mona zastosowad dla potrzeb procedur lub funkcjonalnod w celu przycignicia innowacyjnych zamwieo publicznych. Podrcznik odzwierciedla logik ofert przyjaznych rodowisku; oraz struktur procedury zamwieo publicznych. Zawiera - naley wzid pod uwag czynniki charakteryzujce sto- rwnie wiele praktycznych przykadw ekologicznych zapieo przyjaznoci dla rodowiska, takie jak: wykorzystanie mwieo publicznych zrealizowanych przez instytucje pusurowcw, metody produkcji nienaruszajce rwnowagi bliczne na obszarze UE. ekologicznej (tam gdzie ma to zastosowanie odnonie do W padzierniku 2011 r. Komisja Europejska opublikowaa produktu koocowego lub usugi), wydajnod energetyczna, poprawion wersj Poradnika Ekologiczne Zakupy. Podwykorzystanie odnawialnych rde energii, emisja zaniercznik dotyczcy ekologicznych zakupw publiczczyszczeo, odpady, moliwoci recyklingu, niebezpieczne nych (ang. Buying Green! A Handbook on green public rodki chemiczne itp.; procurement). Dostpny jest on jednak tylko w wersji anglo- w przypadku gdy nie ma pewnoci co do istnienia, ce- jzycznej. Podrcznik zawiera m.in. rekomendacje dotyczny lub jakoci danego typu produktw lub usug przyjaznych ce stosowania aspektw rodowiskowych na kadym etapie rodowisku, naley w specyfikacji warunkw zamwienia procesu zamwieo publicznych oraz przykady dobrych zwrcid si z pytaniem o ich wariant ekologiczny. praktyk w tym obszarze w paostwach czonkowskich UE. 4. Naley ustalid kryteria wyboru w oparciu o wyczerpu- Dodatkowo, zostay w nim szczegowo omwione kryteria jc list kryteriw wymienionych w dyrektywach reguluj- zielonych zamwieo publicznych dla budownictwa, ywnocych kwestie zamwieo publicznych. Tam gdzie bdzie to ci i usug cateringowych, energii elektrycznej i drewna. waciwe, naley rwnie wprowadzid kryteria proekologiczne wiadczce o posiadaniu przez oferenta odpowiednich moliwoci technicznych dla celw realizacji zamwienia z zastosowaniem kryteriw ekologicznych. Naley poinformowad potencjalnych dostawcw, usugodawcw lub wykonawcw, e w tym celu mog wykorzystywad posiadane certyfikaty i deklaracje zarzdzania rodowiskowego. (Rozdzia 4) 5. Naley okrelid kryteria oceny: w przypadku gdy wybrano kryterium najbardziej korzystnej z ekonomicznego punktu widzenia oferty, naley dodad odpowiednie kryterium ekologiczne czy to jako punkt odniesienia sucy porwnaniu ze sob ofert przyjaznych rodowisku (w przypadku gdy specyfikacje techniczne okrelaj dane zamwienie jako przyjazne dla rodowiska), czy te jako sposb wprowadzenia elementu ekologicznego (w przypadku gdy w specyfikacji technicznej okrelono dane zamwienie jako neutralne dla rodowiska). Wprowadzonemu kryterium ekologicznemu naley nadad odpowiedni wag. Nie naley rwnie zapominad o metodyce oceny opartej o LCC kosztach liczonych dla caego okresu ycia produktu z okresem uywalnoci! (Rozdzia 5) 6. Naley wykorzystad klauzule wykonania umowy na

11

Dyrekcja Generalna ds. rodowiska Komisji Europejskiej uruchomia internetowe narzdzie z zakresu promocji zielonych zamwieo publicznych, dostpne na europejskiej stronie GPP (Green Public Procurement). Narzdzie to zostao zaprojektowane do wykorzystania przez prowadzcych szkolenia z zakresu zielonych zamwieo publicznych lub do zintegrowania z programami szkoleo i warsztatw z tego zakresu. Aplikacja skada si z trzech niezalenych moduw. Kady z nich zaprojektowany zosta w celu rozwizania okrelonego problemu, zidentyfikowanego jako bariera przy wdraaniu zaoeo ZZP przez organizacj publiczn:

nymi aspektami ZZP, przeznaczony jest dla pracownikw na szczeblu kierowniczym, jak i osb bezporednio odpowiedzialnych za przeprowadzanie procedur zamwieo publicznych; modu operacyjny - skierowany do pracownikw komrek odpowiedzialnych za przygotowanie dokumentacji przetargowej, zawiera konkretne przykady kryteriw rodowiskowych dla 11 grup produktw i usug - do zastosowania w procedurach przetargowych.

Pobierz narzdzie z europejskiej strony nt. zielonych zamwieo publicznych pracownikw wykorzystaj pracowni modu strategiczny - stworzony aby wzmocnid wsparcie kw ramach szkoleo dla pracownikw komrek Twojej orpolityczne dla ZZP w strukturach kierowniczych organizacji; ganizacji odpowiedzialnych za rozliczenia finansowe, zamwienia publiczne, decyzje prawne i strategiczne. modu prawny - podejmujcy kwestie zwizane z praw-

12

ZIELONE PARAGRAFY

stawa Prawo zamwieo publicznych, ktra na gruncie krajowym stanowi podstaw do udzielania zamwieo publicznych, odnosi si w kilku przepisach do zagadnieo zwizanych z elementami rodowiskowymi. W wyniku integracji Polski z Uni Europejsk do polskiego prawodawstwa zostay wczone zapisy umoliwiajce zgodnie z wytycznymi Dyrektyw UE przeprowadzanie zamwieo z uwzgldnieniem aspektw rodowiskowych, w tym dotyczcej aspektw ekoenergetycznych efektywnoci energetycznej i energii pochodzcej ze rde odnawialnych. Kryteria rodowiskowe w Prawie zamwieo publicznych Obecnie rozwizania prawne zawarte w ustawie Prawo zamwieo publicznych (Pzp) uwzgldniaj moliwoci zastosowania kryteriw rodowiskowych w dwch miejscach: art. 30 ust. 6 ustawy Pzp dopuszcza moliwod odstpienia przez zamawiajcego od opisu przedmiotu zamwienia za porednictwem polskich, europejskich lub midzynarodowych norm, jeeli zapewni on dokadny opis przedmiotu zamwienia poprzez wskazanie wymagao funkcjonalnych. Wymagania te mog obejmowad opis oddziaywania na rodowisko;

nia na roboty budowlane lub usugi, odwoujc si do Wsplnotowego Systemu Ekozarzdzania i Audytu (EMAS) lub norm zarzdzania rodowiskowego opartych na europejskich lub midzynarodowych normach powiadczonych przez podmioty dziaajce zgodnie z prawem UE, europejskimi lub midzynarodowymi normami dotyczcymi certyfikacji. Zamiast wymienionych zawiadczeo wykonawca moe zoyd rwnowane zawiadczenia wystawione przez podmioty majce siedzib w innym paostwie czonkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego, lub inne dokumenty potwierdzajce stosowanie przez wykonawcw rwnowanych rodkw zapewnienia jakoci lub rwnowanych rodkw zarzdzania rodowiskowego. Podstawowym postulatem, ktry musi zaakceptowad kady zamawiajcy, zamierzajcy ulokowad zamwienie publiczne w sposb uwzgldniajcy wymogi ochrony rodowiska jest jednak bezwzgldny nakaz poruszania si przy czynnociach zmierzajcych ku wszczciu postpowania, w trakcie jego przygotowywania, prowadzenia i rozstrzygania, na gruncie oglnie obowizujcego dla zamwieo prawa. Te elementy procedur, ktre ju wprost bd dotyczyy uwarunkowao zwizanych ze rodowiskiem nie mog w adnej mierze uchybiad wyraonym w dyspozycjach ustawy Prawo zamwieo publicznych ustalajcych zasady podstawowe, w tym za w szczeglnoci tych, ktre zakazuj ograniczania lub utrudniania konkurencji. Nie wszystkie rozwizania proekologiczne przewidziane w dyrektywach zostay implementowane do polskiego systemu zamwieo. Niewtpliwie jednak korzystanie przez zamawiajcych z istniejcych ekologicznych rozwizao prawnych, czyli dokonywanie zakupw przyjaznych rodo-

art. 91 ust. 2 ustawy Pzp stanowi, e kryteriami oceny ofert s cena albo cena i inne kryteria odnoszce si do przedmiotu zamwienia. Wrd tych innych kryteriw ustawa wymienia m.in. zastosowanie najlepszych dostpnych technologii w zakresie oddziaywania na rodowisko. Ponadto przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 25 ust. 2 ustawy Pzp (Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z dnia 19 maja 2006 r. w sprawie rodzajw dokumentw, jakich moe dad zamawiajcy od wykonawcy oraz form, w jakich te dokumenty mog byd skadane (Dz. U. z dnia 24 maja 2006 r. Nr 87 poz. 605 z pn. zm.). przewiduj, e dla potwierdzenia, e zamawiane dostawy, usugi lub roboty budowlane odpowiadaj wymaganiom okrelonym przez zamawiajcego, zamawiajcy moe dad m.in.:

zawiadczenia niezalenego podmiotu zajmujcego si powiadczaniem zgodnoci dziaao wykonawcy z normami jakociowymi, jeeli zamawiajcy odwouje si do systemw zapewnienia jakoci opartych na odpowiednich normach europejskich, lub

zawiadczenia niezalenego podmiotu zajmujcego si powiadczaniem zgodnoci dziaao wykonawcy z europejskimi normami zarzdzania rodowiskowego, jeli zamawiajcy wskazuje rodki zarzdzania rodowiskowego, ktre wykonawca bdzie stosowa podczas realizacji zamwie-

13

wisku to dawanie dobrego przykadu i oddziaywanie w ten sposb na rynek. Promowanie ekologicznych zamwieo moe bowiem w istotny sposb zachcid wykonawcw do rozwijania w swojej dziaalnoci technologii przyjaznych rodowisku (np. w sektorze komputerw, transportu publicznego, energooszczdnych budynkw). Warunki podmiotowe W aspekcie zielonych zamwieo elementem decydujcym o poprawnoci zastosowania okrelonego wymogu i moliwoci przyznania mu rangi warunku jest jego zwizek z przedmiotem zamwienia. Jeeli stawiany przez zamawiajcego warunek odnosi si do potencjalnego kontrahenta, nie moe np. zawierad dania, aby budynek, w ktrym prowadzi on dziaalnod spenia energooszczdne normy i zasilany by energi pochodzc z odnawialnych rde. Tak wic na gruncie aktualnie obowizujcych przepisw wolno zamawiajcemu zadad, aby jego wykonawca:

konkurencj. Przekadajc to na jzyk praktyki oznacza to dostosowanie warunkw do rzeczywistych potrzeb; zawieszanie poprzeczki na minimalnym niezbdnym poziomie. Warunki przedmiotowe Reguy rzdzce ustalaniem przedmiotowych kryteriw s z oglnego punktu widzenia podobne do warunkw podmiotowych. Analogicznie zatem musz byd, jak z samej nazwy wynika, zwizane z przedmiotem zamwienia, za praktyczne przesanki wskazuj, e stosunkowo atwe bd do sformuowania zielone kryteria, dotyczce fizycznych lub technicznych cech zamawianego przedmiotu, czy rozumianego szeroko wiadczenia. Warto omawiajc moliwe do zastosowania kryteria, ktrych dla przykadu wczeniej wskazano kilka, odnied si odrbnie do dostaw, usug i robt budowlanych. W przypadku dostaw wymogi stosowane jako kryteria mog wic odnosid si do:

wykaza si w okresie ostatnich 3 - 5 lat realizacj podobnych do udzielanego zamwienia zielonych" robt budowlanych lub usug;

przedstawi swj stan posiadania w zakresie wyposaenia technicznego, sprztu, narzdzi, ktre uwaa za niezbdne dla wykonania zielonego" zamwienia;

zastosowania w procesie produkcyjnym ekologicznych surowcw lub materiaw wskazad naley poziom (udzia) minimalny i punktowad odpowiednio oferowany poziom wyszy;

wylegitymowa si zatrudnianiem lub dysponowaniem personelu technicznego lub jednostek odpowiedzialnych za zarzdzanie jakoci, ktre bd w stanie prowadzid w trybie biecym ocen zgodnoci lub kontrolowad zgodnod z zielonymi" wymaganiami zawartymi w opisie przedmiotu;

w przypadku urzdzeo lub maszyn posiadania wskazanej, jako minimum, klasy energetycznej i nagradzad punktami ofert z klas wysz;

przedstawi w ofercie certyfikaty potwierdzajce zgodnod wyrobw w przypadku dostawy z normami lub specyfikacjami rodowiskowymi, za sprztu, urzdzeo, aparatury w przypadku robt lub usug;

zdefiniowanych w opisie przedmiotu standardw jakoci rodowiskowej i metody produkcji, w sposb preferujcy rzeczy wytwarzane metodami przyjaznymi dla rodowiska i przyznawanie dodatkowych punktw za wyroby wytwarzane w ten sposb (np. z uyciem odnawialnych rde energii, ekologicznie wytwarzana ywnod);

wykaza si systemem zarzdzania rodowiskowego na wskazanym przez zamawiajcego poziomie w zakresie dotyczcym realizowanego zamwienia.

posiadanie zwizanej z przedmiotem dostawy ekoetykiety bez konkretnego wskazania jej rodzaju lub pochodzenia.

wykaza, w odniesieniu do sytuacji finansowej firmy, okrelonym przez zamawiajcego minimalnym poziomem dochodu osiganego w obszarze zielonych zamwieo. To standardowy zestaw warunkw odnoszcych si do potencjalnych wykonawcw, ktry zalenie od rodzaju zamwienia moe byd ograniczany lub poszerzany, stosownie do przedmiotowych cech zamawianego wiadczenia. Istnieje rwnie w uzasadnionych okolicznociach moliwod ustanowienia warunkw o wymiarze szczeglnym. Jeeli np. roboty budowlane autostrada, most, wielki obiekt kubaturowy - miayby byd wykonywane w terenie/strefie objtej ekologiczn ochron zamawiajcy moe zadad wykazania si dowiadczeniem w realizacji podobnego przedsiwzicia, przy czym rzecz moe dotyczyd zarwno logistycznej strony firmy, jak i personelu. Spraw o wadze zasadniczej jest przestrzeganie reguy zakazujcej stawiania warunkw, ktre zarwno co do istoty jak i formy miayby charakter dyskryminujcy, ograniczajcy lub utrudniajcy

14

W przypadku usug warunki mog zawierad ekologiczne wymogi dotyczce:

sprztu, urzdzeo, maszyn uywanych dla wykonywania usugi i premiowad zastosowanie wyszych poziomw od wskazanego jako minimalny wymg;

uywania speniajcych rodowiskowe normy urzdzeo i sprztu, take w zakresie jego energooszczdnoci, podobnie jak w przypadku materiaw i surowcw przez porwnywanie z wskazanym jako minimum; Wczenie rodowiskowych charakterystyk i wymogw do opisu przedmiotu i traktowanie go nastpnie jako kryterium wyboru musi wynikad i byd sprzone wprost z ilociowym okreleniem, uatwiajcych mierzalnod. Mowa tutaj o poziomie emisji, lub zuyciu energii. Nie jest jednak zakazane siganie po kryterium inne ni ilociowe, mona bowiem przyznawad punktow premi za dostarczanie wyrobw drewnianych (meble, stolarka budowlana) wytwarzanych z surowca pochodzcego z lasw zarzdzanych z przestrzeganiem zasady zrwnowaonego rozwoju. Na stronie internetowej Komisji UE dostpna jest baza danych zawierajca kryteria ekologiczne na wyroby, z ktrych mog korzystad instytucje odpowiedzialne za zamwienia publiczne. Baza ta udostpnia informacje rodowiskowe dla 100 grup wyrobw lub usug, ktre s odpowiednio zgrupowane (np. wyroby biurowe: papier; papier do kopiowania). Baza zawiera podstawowe informacje, takie jak: czy mona uzyskad Ecolabel, jakie s gwne aspekty rodowiskowe, ktre mogyby byd wczone do specyfikacji w kontekcie zamwieo publicznych. Baz, o ktrej mowa mona znaled pod adresem: http://europa.eu.int/environment/ green_purchasing.

uywanych lepszych z punktu widzenia rodowiska materiaw lub substancji w odniesieniu do wskazanego jako minimum; Niektre usugi, np. eksperckie opracowania prognoz oddziaywania na rodowisko, rodowiskowe prace studyjne, mog nastrczad trudnoci przy ustaleniu kryteriw mierzalnych. W takich przypadkach unikad naley kryteriw typu wartod merytoryczna, z istoty swojej obiektywnie niemierzalna i w miar moliwoci dooyd starao o przeoenie takich wymogw na jzyk arytmetyki. Kryteria odnoszce si do robt budowlanych stanowi w zasadzie kompilacj wymogw, ktre opisano dla dostaw i usug, zamawiajcy moe bowiem dokonywad oceny na podstawie:

zastosowania materiaw (take ekologicznych metod wytwarzania) i surowcw, speniajcych ekologiczne wymagania na wskazanym przez niego poziomie i dodatkowo punktowad oferowany poziom wyszy. T spraw zaatwiad powinna dokumentacja projektowa;

15

ZIELONE ZAMWIENIA W SZECIU KROKACH

kologiczne zamwienia publiczne to proces skadajcy si z wielu etapw. W duym skrcie mona je podzielid na szed etapw:

jakoci danego typu produktw lub usug przyjaznych rodowisku, naley w specyfikacji warunkw zamwienia zwrcid si z pytaniem o ich wariant ekologiczny. 4) Naley ustalid kryteria wyboru w oparciu o wyczerpujc list kryteriw wymienionych w dyrektywach regulujcych kwestie zamwieo publicznych. Tam gdzie bdzie to waciwe, naley rwnie wprowadzid kryteria proekologiczne wiadczce o posiadaniu przez oferenta odpowiednich moliwoci technicznych dla celw realizacji zamwienia z zastosowaniem kryteriw ekologicznych. Naley poinformowad potencjalnych dostawcw, usugodawcw lub wykonawcw, e w tym celu mog wykorzystywad posiadane certyfikaty i deklaracje zarzdzania rodowiskowego. 5) Naley okrelid kryteria oceny: w przypadku gdy wybrano kryterium najbardziej korzystnej z ekonomicznego punktu widzenia oferty, naley dodad odpowiednie kryterium ekologiczne czy to jako punkt odniesienia sucy porwnaniu ze sob ofert przyjaznych rodowisku (w przypadku gdy specyfikacje techniczne okrelaj dane zamwienie jako przyjazne dla rodowiska), czy te jako sposb wprowadzenia elementu ekologicznego (w przypadku gdy w specyfikacji technicznej okrelono dane zamwienie jako neutralne dla rodowiska). Wprowadzonemu kryterium ekologicznemu naley nadad odpowiedni wag. Nie naley rwnie zapominad o metodyce oceny opartej o LCC kosztach liczonych dla caego okresu ycia produktu z okresem uywalnoci. 6) Naley wykorzystad klauzule wykonania umowy na realizacj zamwienia do okrelenia odpowiednich dodatkowych warunkw ekologicznych uzupeniajcych wymagania proekologiczne wynikajce ze specyfikacji. Tam gdzie bdzie to moliwe, naley domagad si takich rodzajw transportu, ktre bd przyjazne rodowisku. Zawsze naley upewnid si, e wszystkie dane, o ktre zamawiajcy zwraca si do potencjalnych oferentw odnonie do ich ofert, zwizane s z przedmiotem umowy.

1) W pierwszej kolejnoci naley okrelid, ktre produkty, usugi lub prace s najbardziej odpowiednie, biorc pod uwag ich wpyw na rodowisko oraz pozostae czynniki, takie jak posiadane przez zamawiajcego informacje, co obecnie oferuje si na rynku, jakie s dostpne technologie, jakie s koszty oraz rozpoznawalnod danej marki. 2) Kolejny krok polega na okreleniu potrzeb, a nastpnie odpowiednim ich wyraeniu. Naley wybrad haso ekologiczne w celu poinformowania innych osb o prowadzonej polityce w zakresie zamwieo, przy zapewnieniu optymalnej jej przejrzystoci dla potencjalnych dostawcw lub usugodawcw, a take dla obywateli, ktrych firma/ organizacja obsuguje. 3) Nastpnie naley opracowad jasno i dokadnie okrelone specyfikacje techniczne (specyfikacje istotnych warunkw zamwienia SIWZ), wykorzystujc czynniki rodowiskowe, tam gdzie jest to moliwe (spenia warunki/nie spenia warunkw), np:

naley poszukad przykadw charakterystyk rodowiskowych w bazach danych/ ekoetykietach (znakach zapewniajcych o tym, i dany produkt jest przyjazny dla rodowiska);

naley wykorzystad najlepsze praktyki innych instytucji organizujcych przetargi; warto utworzyd i wykorzystad wasn sied kontaktw w celu pozyskania oraz rozpowszechniania informacji;

naley stosowad naukowe podejcie oparte o koszty caego okresu uytkowania cyklu ycia produktu (metodyka LCC Life Cycle Cost); nie naley przy tym przesuwad wpyww na rodowisko z jednego etapu cyklu ycia produktu do kolejnego;

naley korzystad ze specyfikacji istotnych warunkw zamwienia tworzonych w oparciu o wydajnod/sprawnod lub funkcjonalnod w celu przycignicia innowacyjnych ofert przyjaznych rodowisku;

naley wzid pod uwag czynniki charakteryzujce stopieo przyjaznoci dla rodowiska, takie jak: wykorzystanie surowcw, metody produkcji nienaruszajce rwnowagi ekologicznej (tam gdzie ma to zastosowanie odnonie do produktu koocowego lub usugi), wydajnod energetyczna, wykorzystanie odnawialnych rde energii, emisja zanieczyszczeo, odpady, moliwoci recyklingu, niebezpieczne rodki chemiczne itp.; w przypadku gdy nie ma pewnoci co do istnienia, ceny lub

16

KRYTERIA RODOWISKOWE DLA PRODUKTW ZUYWAJCYCH ENERGI

fektywnod wykorzystania energii w gospodarstwach domowych stanowi od duszego czasu kluczow kwesti dla strategii oszczdzania energii w Unii Europejskiej. Rozszerzenie przepisw prawnych, regulujcych te zagadnienia umoliwio rozpoczcie procesu ograniczania zuycia i kosztw energii w europejskich gospodarstwach domowych. Strategia energetyczna UE kieruje si trzema gwnymi deniami: zwikszanie konkurencyjnoci, ochrona rodowiska, zwikszanie bezpieczeostwa energetycznego Ochrona rodowiska, zwikszanie konkurencyjnoci i bezpieczeostwa energetycznego Problemy zwizane z potrzeb wzrostu efektywnoci wykorzystania energii w UE, doprowadziy w ostatnich latach, do opracowania szerokiej strategii energetycznej, odnoszcej si m.in. do kluczowych problemw zwizanych z bezpieczeostwem energetycznym, efektami emisji gazw cieplarnianych oraz konsekwencjami cen energii dla rozwoju gospodarczego Europy. Strategia ta obejmuje zarwno dziaania po stronie wytwarzanie energii, z silnym naciskiem na preferowanie alternatywnych i odnawialnych rde energii, jak rwnie dziaania po stronie wzrostu efektywnoci wykorzystania energii w praktycznie wszystkich sektorach gospodarki. W cigu ostatnich 10 lat paostwa czonkowskie przedyskutoway i przyjy co najmniej 8 gwnych dyrektyw z brany energetycznej, ktre obejmuj zarwno sektor wytwarzania i dostaw energii, jak rwnie zarzdzanie zapotrzebowaniem na energi i oddziaywanie na ograniczanie jej zuycia. Europa jest wiatowym liderem w brany sprztu i usug zwizanych z wydajnoci energetyczn. Oznacza to utworzenie w Europie wielu nowych, atrakcyjnych miejsc pracy, stworzenie lepszych warunkw ycia dla obywateli UE oraz zwikszenie konkurencyjnoci. Ocenia si, e inwestujc w wydajne energetycznie urzdzenia, przecitne gospodarstwo domowe w UE mogoby zaoszczdzid 200-1000 rocznie w zalenoci od stopnia jego wyposaenia w urzdzenia. Zuycie energii wie si ze znaczn emisj gazw cieplarnianych. Zwikszenie efektywnoci energetycznej, postrzegane jest jako istotna metoda ograniczenia tej emisji, umoliwiajca wypenienie zobowizao ujtych w Protokole z Kioto i zapobiegajca wzrostowi temperatury na Ziemi. Obecne trendy pozwalaj przewidzied, e do roku 2030 import bdzie pokrywa 90% zapotrzebowania UE na rop i 80% na gaz ziemny. Nie sposb przewidzied, jak bd si ksztatowad ceny energii w kolejnych dziesicioleciach, szczeglnie, jeli popyt na energi w krajach rozwijajcych si gospodarczo bdzie rs tak szybko jak teraz. Podjecie zdecydowanych krokw w kierunku redukcji zapotrzebowania na energi, bd te utrzymania tempa jego wzrostu na

obecnym poziomie stanowioby istotny wkad w zwikszenie bezpieczeostwa energetycznego Unii Europejskiej. Kryteria rodowiskowe W przypadku urzdzeo zuywajcych energi oraz komponentw budynkw zaoono, e podstawowymi czynnikami generujcymi oddziaywanie na rodowisko s: zuycie energii elektrycznej, zuycie energii cieplnej i nonikw energii, zuycie wody, zuycie rodkw piorcych i czyszczcych (detergentw), sposb pakowania urzdzeo, proces produkcji urzdzeo i materiaw budowlanych i instalacyjnych, utylizacja i recykling urzdzeo i materiaw po zakooczeniu okresu ich uytkowania. Z uwagi na niewystarczajcy stan wiedzy, jak rwnie znaczcy stopieo skomplikowania ewentualnej metodyki oceny oraz procedur przetargowych, ostatnie dwa z ww. elementw s obecnie niemoliwe do uwzgldnienie w procedurach zielonych zamwieo dla produktw zuywajcych energi, bdcych przedmiotem niniejszego opracowania. W zwizku w wejciem w ycie dyrektywy WEEE nakadajcej na producentw i dostawcw urzdzeo obowizek zapewnienia moliwoci utylizacji zuytych urzdzeo w propozycji kryteriw pominito rwnie te problematyk. Na potrzeby realizacji zamwieo publicznych okrelone zostay dwa rodzaje kryteriw, istotnych z punktu widzenia oceny ofert przetargowych, uwzgldniajcych rwnie kryteria rodowiskowe. S to kryteria zwizane z wymogiem spenienia pewnego minimalnego zakresu wymagao, w dalszej czci nazywane kryteriami obowizkowymi oraz kryteria dodatkowe, ktre zawieraj wikszod kryteriw rodowiskowych moliwych do uwzgldnienia w tych procedurach i s dodatkowo punktowane w procedurze przetargowej. W analizie moliwych do zastosowania kryteriw rodowiskowych pominito natomiast moliwod wymagania od dostawcw urzdzeo dokumentw potwierdzajcych posiadanie przez producentw certyfikowanych systemw zarzdzania rodowiskiem zgodnych z wymaganiem normy ISO 14001 lub zarejestrowanych w EMAS (Eco Management and Audit Scheme). Certyfikaty te s najczciej wykorzystywane w postpowaniach o zamwienia publiczne dotyczce np. robt budowlanych (istotnie ingerujcych w rodowisko) i niektrych innych usug. Zielona energia elektryczna Kryteria rodowiskowe dla zakupu energii elektrycznej oparto na iloci energii pochodzcej z OZE w wolumenie dostarczanej energii do podmiotw zamawiajcych. Dodatkowymi kryteriami jest przeznaczenie czci zysku ze sprzeday energii elektrycznej na inwestycje w OZE oraz wyznaczenie do wsparcia finansowego okrelonej grupy nowych instalacji. W wyniku wejcia w ycie w 2004 r. nowelizacji ustawy Prawo energetyczne

17

wszed w ycie system wiadectw pochodzenia dla energii elektrycznej wytworzonej w rdach odnawialnych zwanych powszechnie zielonymi certyfikatami. System wiadectw pochodzenia jest prawnie uregulowany, co znacznie uatwia jego wykorzystanie w procedurach zamwieo publicznych. Przedsibiorstwa energetyczne na terenie Polski, mog wykazad si wic dokadna iloci energii jaka zakupiy od producentw OZE. Zielone certyfikaty funkcjonujce na podstawie ustawy Prawo energetyczne nie trafiaj jednak do odbiorcw koocowych jako dowd zakupu zielonej energii elektrycznej. Istotne jest, by przedsibiorstwo energetyczne na podstawie zielonych certyfikatw, jakimi dysponuje wystawio (na potrzeby postpowania przetargowego) tzw. certyfikaty pochodzenia jako gwarancje okrelonego udziau energii z OZE w wolumenie energii zamawianej przez odbiorc w procedurze przetargowej. Dbaod o racjonalne zuycie surowcw energetycznych i wzrost udziau odnawialnych rde energii (OZE) w produkcji energii jest uzasadnionym oglnowiatowym deniem w dobie prowadzenia polityki zrwnowaonego rozwoju. Wzrost cen konwencjonalnych rde energii, wynikajcy z rosncych kosztw wydobycia nonikw energii, kosztownych technologii oczyszczania spalin i unieszkodliwiania odpadw, szerszego ni dotychczas uwzgldniania kosztw zewntrznych w kosztach produkcji, spowodowa wzrost zainteresowania racjonalizacj zuycia energii ,jak rwnie odnawialnymi rdami energii, ktre s pozbawione wymienionych obcieo. Trwae wdroenie zrwnowaonego Propozycja kryteriw i arkuszy ocen ofert przetargowych dla energii elektrycznej Metoda A (procedura uproszczona) W procedurze A stosowany jest tylko zamieszczony poniej formularz specyfikacyjny. Skada si on jedynie z kryteriw obowizkowych, przedstawionych w dwch wersjach: 1. Wersja dla zamwieo publicznych pomijajca okrelenie dodatkowych korzyci ekologicznych wykorzystujcych oferty dofinansowania, co zapewnia procedur bezpieczn z prawnego punktu widzenia. 2. Wersja dla zamwieo niepublicznych, obejmujcych rwnie dodatkowe korzyci ekologiczne, wykorzystujce oferty dofinansowania, co umoliwia zwikszenie zakresu potencjalnych ofert. W procedurze A formularz specyfikacyjny jest integralnym elementem ogoszenia o przetargu lub konkursu ofert i dostawca jest zobowizany do jego wypenienia i spenienia wszystkich zawartych w nim kryteriw. Oferta, ktra nie speni kryteriw, zostaje wykluczana z przetargu. Dostawca musi podad wszystkie wymagane informacje, aby potwierdzid zgodnod z kryteriami obowizkowymi. Metoda B (procedura pena) Procedura B przewiduje zastosowanie nastpujcych rozwizao: - Wersja dla zamwieo publicznych, w ktrej pominito

rozwoju wymaga dugofalowej i konsekwentnej polityki, stosowania mechanizmw wsparcia OZE take na szczeblu zamwieo publicznych. Im szybciej wadze (rwnie lokalne) uwiadomi sobie, e efektywne wykorzystanie energii i inwestowanie w rozwj odnawialnych rde niesie za sob wymierne korzyci rozwoju gospodarczego, tym szybciej rozwizania wspierajce rozwj tych procesw bd mogy byd wdraane. Propozycja kryteriw rodowiskowych dla energii elektrycznej W specyfikacji technicznej nabywca okrela, jaki towar zamawia. Wymagania techniczne powinny odwoywad sie oglnie do wykorzystania energii odnawialnej, a nie konkretnych jej rde (np. energii wiatrowej). Takie ograniczenie dyskryminowaby dostawcw energii pochodzcej z innych rodzajw OZE. Charakterystyka dotyczca zielonej energii musi byd jasno okrelona w specyfikacji technicznej (SIWZ). Jeli energia z OZE nie stanowi 100% zamawianej energii, moliwe jest np. wykluczenie energii jdrowej z pozostaej czci. W specyfikacji technicznej najistotniejsze jest ustalenie udziau zielonej energii wzgldem cakowitego zuycia energii elektrycznej, z uwzgldnieniem:

denia danej instytucji do redukcji emisji CO2 - proporcja energii przyjaznej rodowisku zwykle powinna byd uzaleniona od docelowego ograniczenia iloci uwalnianego CO2

moliwoci pokrycia ewentualnych wyszych kosztw zielonej energii w ramach budetu instytucji zamawiajcej. okrelenie dodatkowych korzyci ekologicznych, co zapewnia bezpieczeostwo prawne procedury. - Wersja dla zamwieo niepublicznych, uwzgldniajca dodatkowe korzyci ekologiczne, wykorzystujce oferty dofinansowania, co umoliwia zwikszenie liczby potencjalnych ofert. Formularz oceny, sucy selekcji najlepszej ekonomicznie oferty poprzez uwzgldnienie zarwno kosztw, jak i korzyci rodowiskowych. W procedurze B formularz specyfikacyjny skada si z kryteriw koniecznych do spenienia, jak rwnie kryteriw dodatkowych i jest integralnym elementem ogoszenia o przetargu lub konkursu ofert i dostawca jest zobowizany do wypenienia caego formularza i spenienia wszystkich zawartych w nim kryteriw obowizkowych. Oferta, ktra nie speni kryteriw obowizkowych, zostaje wykluczana z przetargu. Dostawca musi podad wszystkie wymagane informacje, aby potwierdzid zgodnod z kryteriami obowizkowymi. Wybr najkorzystniejszej oferty nastpuje na podstawie oceny wg zadanych kryteriw czci ekonomicznej zwizanych z kosztami zapewnienia dostaw energii z uwzgldnieniem wg. kryteriw i metody okrelonych przez zamawiajcego dodatkowych punktw za spenienie dodatkowych kryteriw ekologicznych.

Opracowano na podstawie informacji ze stron: www.kape.gov.pl oraz www.greenlabelspurchase.net

18

ZINTEGROWANA POLITYKA PRODUKTOWA

ematyka zielonych zamwieo publicznych jest integralnie powizana ze zrwnowaon (proekologiczn) produkcj i proekologicznymi produktami. Kwestia ta doczekaa si ju na szczeblu europejskim swojej wasnej polityki tzw. Zintegrowanej Polityki Produktowej ZPP. Jej podstawowym celem jest zmniejszenie oddziaywania na rodowisko wywieranego przez produkty w trakcie ich cyklu ycia, w miar moliwoci za pomoc podejcia rynkowego, uwzgldniajcego zagadnienia konkurencyjnoci. Strategia ZPP na szczeblu europejskim jest integraln czci Strategii Zrwnowaonego Rozwoju UE. Dokumentami regulujcymi kwesti Zintegrowanej Polityki Produktowej s: 1. Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego COM (2003) 302. Zintegrowana Polityka Produktowa. Wykorzystywanie podejcia rodowiskowego opartego na analizie cyklu ycia produktu (Communication from the Commission to the Council and the European Parliament COM (2003) 302 Integrated Product Policy. Building on Environmental Life-Cycle Thinking) 2. Strategia wdraania w Polsce Zintegrowanej Polityki Produktowej dokument przyjty przez Komitet Europejski Rady Ministrw w dniu 25 lutego 2005 r. Do instrumentw realizacji zintegrowanej polityki Produktowej zalicza si: A. Podatki ekologiczne Podatki ekologiczne polegaj na przesuniciu ciarw podatkowych z zasobw pracy na zasoby rodowiskowe. S one skutecznym sposobem ograniczania zanieczyszczeo z rozproszonych rde ich emisji, na przykad ze spalania paliw w gospodarstwach domowych i maych przedsibiorstwach, z transportu samochodowego i lotniczego, odpadw komunalnych, nawozw i pestycydw. Podatki ekologiczne s w tym przypadku szczeglnie efektywnymi instrumentami internalizacji kosztw zewntrznych (czyli uwzgldniania negatywnych kosztw rodowiskowych dziaalnoci gospodarczej w cenach produktw i usug). Dziki podatkom ekologicznym ceny produktw i usug uwzgldniaj prawdziwe koszty zuytych lub zniszczonych wskutek ich produkcji zasobw rodowiska. Podatki ekologiczne s zacht do zmiany zachowao konsumentw i producentw na takie, ktre efektywniej bd wykorzystywad zasoby rodowiska. Mog one take skutecznie sprzyjad innowacjom technologicznym i organizacyjnym oraz stymulowad zmiany strukturalne. Doskonale take wzmacniaj dziaanie narzdzi administracyjnych ochrony rodowiska. B. Upowszechnianie eko-znakowania oraz deklaracji rodowiskowych dla produktw

Ekoznakowanie (etykietowanie rodowiskowe I typu) polega na wyrnianiu i promowaniu pewnych produktw lub ich odmian majcych mniej niekorzystny wpyw na rodowisko od innych produktw w danej kategorii. Zwizane jest ono z programem trzeciej strony udzielajcej zezwolenia na stosowanie etykiet rodowiskowych na produktach wskazujcych na ogln rodowiskow ich preferencj w obrbie konkretnej kategorii produktw. Ekoznakowanie II typu dotyczy stwierdzeo rodowiskowych wasnych wytwrcy lub innej zainteresowanej strony w przypadku, gdy chc oni zadeklarowad specjalne cechy produktw dotyczce np. biodegradacji lub recyklingu. Ekoznakowanie III typu jest zwizane z opracowaniem deklaracji rodowiskowej, czyli skwantyfikowanej informacji o wyrobie opartej na ocenie cyklu ycia produktu przeprowadzonej zgodnie z normami z grupy ISO 14040. O ekoznakowaniu pisalimy w szstym numerze Ekobiuletynu. C. Internalizacj kosztw zewntrznych Oznacza to zasad wedug ktrej wszystkie koszty zwizane z ochron rodowiska powinny byd uwzgldnione w kosztach produkcji. D. Upowszechnianie zarzdzania rodowiskowego w przedsibiorstwach i organizacjach - EMAS EMAS jest programem wsplnotowym polegajcym na dobrowolnym podejmowaniu zobowizao przez organizacje i przedsibiorstwa w zakresie: - wdraania i utrzymywania systemw zarzdzania rodowiskowego zgodnie z wytycznymi normy ISO 14001, - cigego identyfikowania aspektw rodowiskowych i swojego znaczcego oddziaywania na rodowisko, - opracowywania i realizacji planw pozwalajcych na sukcesywne ograniczanie tych oddziaywao w sposb i w zakresie wikszym ni wymaga tego prawo wsplnotowe lub krajowe. Zadania realizowane i zlecane przez administracj publiczn Komunikat sugeruje podjcie dziaao rodowiskowych przez kraje czonkowskie UE polegajce na:

ustanowieniu ram dla krajowych systemw porozumieo rodowiskowych uwzgldnianiu aspektw rodowiskowych przez krajowe Komitety Normalizacyjne,

19

Zintegrowana Polityka Produktowa ma charakter interusuwaniu przeszkd uniemoliwiajcych wprowadzanie kryteriw rodowiskowych zamwieo prawie dotyczcym dyscyplinarny i wie si z wieloma, rnymi dziaaniami podejmowanymi przez przedsibiorstwa, organizacje pozazamwieo publicznych, rzdowe oraz administracj publiczn w zakresie ochrony wprowadzaniu instrumentw finansowych, takich jak rodowiska i zrwnowaonego rozwoju. Zintegrowana Polipodatki prorodowiskowe i zachty rodowiskowe w celu tyka Produktowa ma doprowadzid do poprawy efektywnopromowania produktw przyjaznych rodowisku, ci wykorzystania zasobw oraz do lepszego zarzdzania eliminowaniu subsydiw podtrzymujcych niekorzystne surowcami i odpadami, ograniczyd presj na rodowisko dla rodowiska dziaania przedsibiorcw i konsumentw. wynikajc z konsumpcji zasobw odnawialnych i nieodnawialnych oraz doprowadzid do osignicia bardziej zrwnoDziaania te obejmuj rwnie: waonych wzorw produkcji i konsumpcji przy zachowaniu wspieranie zmian technologicznych prowadzcych do wysokiego tempa wzrostu gospodarczego. Poza tym ZPP ma w tym zakresie cele edukacyjne, ma informowad o cechach wytwarzania przyjaznych rodowisku produktw i usug, produktw i ksztatowad pro-ekologiczne postawy konsu wspieranie edukacji w zakresie upowszechniania stoso- mentw. wania analizy cyklu ycia, Czd instrumentw spord tych, ktre maj byd stoso tworzenie baz danych dotyczcych wynikw analizy cy- wane w ramach ZPP jest obecnie w Polsce bd to wdraaklu ycia, nych jako samodzielne dziaania (m.in. dotyczce EMAS czy ekoznakowania) lub stanowi one elementy realizowanych upowszechnianie eko-projektowania, ju strategii i polityk (np. Polityki Ekologicznej Paostwa, ustanowienie krajowych programw badawczych zwi- Strategii zmian wzorcw produkcji i konsumpcji na sprzyjazanych z wdraaniem ZPP jce realizacji zasad trwaego, zrwnowaonego rozwoju). Polityki i programy strukturalne oraz sektorowe wedug upowszechnianie zarzdzania rodowiskowego, Strategii maj stanowid gwne narzdzie wdraania Zin zapewnienie stosowania w zamwieniach publicznych tegrowanej Polityki Produktowej w Polsce. Dokumenty oraz szczegowe informacje na temat Zintegrowanej Polityki kryteriw rodowiskowych, Produktowej dostpne s na stronie Ministerstwa rodowiKraje czonkowskie UE s zobowizane do przygotowaska. nia co 3 lata raportu na temat postpw we wdraaniu ZPP.

20

ZIELONE ZAMWIENIA I ANALIZA CYKLU YCIA

dyskusji na temat zielonych zamwieo publicznych czsto pojawia si pojcie analizy cyklu ycia produktu. Analiza ta rekomendowana jest jako efektywna metoda charakterystyki ekologicznej produktw i usug, ktre mog stanowid rwnie przedmiot zamwienia publicznego. Przyjrzyjmy si zatem tej analizie. Ekologiczna Ocena Cyklu ycia LCA (Life Cycle Assessment) pozostaje wci stosunkowo now, szczeglnie w Polsce, technik zarzdzania rodowiskowego. Jako jedno z niewielu narzdzi stwarza podstawy do identyfikacji, kwantyfikacji i oceny wpywu oraz ustalenia sposobw poprawy jakoci rodowiska. Jednym z podstawowych zaoeo LCA jest badanie aspektw rodowiskowych i potencjalnych wpyww w caym okresie ycia wyrobu, poczwszy od pozyskania surowcw poprzez produkcj i uytkowanie wyrobw, a do ich koocowego skadowania lub gospodarczego wykorzystania. Nazwa LCA zostaa wprowadzona na konferencji w Vermont w roku 1990 r., na ktrej stwierdzono, i dla kadego produktu poddanego analizie konieczne jest ilociowe okrelenie materiaw i energii zuytych podczas produkcji, eksploatacji, koocowego zagospodarowania, jak i ocena oddziaywania na rodowisko. Innymi okreleniami tego typu ocen jest m.in. ekobilans, analiza od koyski do grobu, czy analiza profilu ekologicznego. Jednym z gwnych celw techniki LCA jest denie do wykazania wszystkich czynnikw, majcych potencjalny wpyw na rodowisko i zwizanych z danym produktem. Okrelenie produkt moe oznaczad zarwno dany wyrb, cay proces produkcji lub uytkowania wyrobu, jak i usug. Ocena uwzgldnia wydobycie i przetwrstwo surowcw mineralnych, proces produkcji wyrobu, dystrybucj, uytkowanie, wtrne wykorzystanie, recykling oraz koocowe zagospodarowanie i transport. Mimo, i w Polsce LCA jest nadal pewn nowoci, to za granic cieszy si popularnoci od wielu lat. Jest wiele midzynarodowych firm, ktre opieraj rozwj swoich produktw (usug) na LCA lub jej podobnym narzdziu. Istotnym obszarem zastosowania analizy LCA jest moliwod identyfikacji oraz oceny oddziaywania na rodowisko konkretnego wyrobu lub procesu technologicznego w caym cyklu ycia, bd te w poszczeglnych jego etapach: wydobycia surowcw, produkcji wyrobu, uytkowania oraz koocowego zagospodarowania. Dziki kompleksowej analizie aspektw rodowiskowych i wskazaniu miejsc generujcych najwiksze zagroenie mona ustalad sposoby minimalizowania wpywu produktu lub procesu na rodowisko, na przykad poprzez doskonalenie technologii w tej fazie ycia produktu czy procesu, ktry jest najbardziej uciliwy dla rodowiska. LCA pozwala take na porwnanie alterna-

tywnych produktw i technologii wytwarzania i wskazanie, ktre z nich s bardziej czyste ekologicznie. Element ten ma istotnie znaczenie w procedurze zamwieo publicznych, stanowic obiektywn paszczyzn porwnywania ofert. Poniej prezentujemy krtkie kompendium LCA. Co to jest LCA? Ekologiczna Ocena Cyklu ycia LCA jest stosunkowo now technik zarzdzania rodowiskowego. Naley do niewielu narzdzi stwarzajcych podstawy do identyfikacji, kwantyfikacji i oceny wpywu oraz ustalenia sposobw poprawy jakoci rodowiska. Jednym z podstawowych zaoeo LCA jest badanie aspektw rodowiskowych i potencjalnych wpyww w caym okresie ycia wyrobu (tj. od koyski do grobu) poczwszy od pozyskania surowcw przez produkcj, uytkowanie, a do momentu kiedy stanie si odpadem i zostanie poddany procesom odzysku, w tym recyklingu lub unieszkodliwianiu. LCA moe byd czona z innymi narzdziami oceny, takimi jak np. szacowanie ryzyka, ocena kosztw cyklu ycia (LCC). Zastosowanie LCA

Moliwod zapobiegania problemom rodowiskowym na etapie projektowania, planowania i rozwoju wyrobw; Doskonalenie wyrobw (np. ocena i porwnanie rozwizao technologicznych); Planowanie strategiczne (np. identyfikacja rodowiskowo sabych punktw w procesach produkcyjnych i cyklach ycia wyrobw);

Okrelenie celw rodowiskowych firmy;

Wdraanie systemu zarzdzania rodowiskowego ISO 14001 i znakowania rodowiskowego. Rezultaty

Osiganie rozwizao przyjaznych rodowisku.

Moliwod wyboru wyrobw proekologicznych, zarwno przez konsumentw jak i producentw, w tym dostawcw i podwykonawcw.

Identyfikacja procesw stwarzajcych najwiksze zagroenia rodowiskowe. Prowadzenie dziaalnoci zgodnej z zasadami zrwnowaonego rozwoju. Moliwod zaprezentowania wyniku koocowego LCA w punktach (im wikszy potencjalny wpyw na rodowisko danego procesu, tym wiksza wartod).

21

przyrodnicze w ramach rnych problemw rodowiskowych (tzw. kategorii wpywu) np. eutrofizacja, zmiany kli1. Okrelenie celu i zakresu matu. Faza ta wie wyniki poprzedniego etapu ze wskaniPodczas okrelenia celu badao LCA powinno si wskazad kami oceny wpywu danego procesu wytwrczego na rozamierzone zastosowanie, powody prowadzenia badao i dowisko. odbiorc tj. komu zamierza si zakomunikowad wyniki. Przy 4. Interpretacja ustalaniu zakresu istotne jest zdefiniowanie: systemu wyrobu, granicy systemu wyrobu oraz jednostki funkcjonalnej. Celem interpretacji jest analiza wynikw uzyskanych w System wyrobu to zbir materiaowo i energetycznie po- ramach poszczeglnych etapw, a take wyjanienie ograniczonych procesw jednostkowych speniajcych jedn lub czeo przeprowadzonego badania (np. brak lub niska jakod wicej okrelonych funkcji. Proces jednostkowy to najmniej- danych) i okrelenie ich wpywu na koocowe rezultaty. sza czd systemu wyrobu dla ktrej gromadzone s dane. Korzyci Jednostka funkcjonalna to podstawowa jednostka miary, dla ktrej przeprowadzane s obliczenia i przedstawiane Uwiadomienie i wskazanie wspzalenoci midzy rezultaty. Jednostk funkcjonaln moe byd np. 1 Mg pro- dziaalnoci czowieka a jej konsekwencjami dla rodowiska przyrodniczego; duktu, 1 MJ energii, 1 m2 powierzchni. Dostarczenie zarzdom firm jak najwikszej iloci informacji na temat wpywu dziaalnoci ich firmy na rodowiAnaliza zbioru obejmuje gromadzenie i analiz zbioru wejd (np. materiay i energia) i wyjd (np. odpady, emisje), sko; ktre s przyporzdkowane do procesw jednostkowych, Pomoc w procesie podejmowania decyzji majcych na znajdujcych si w strukturze systemu wyrobu. LCI bazuje celu zminimalizowanie wpywu dziaalnoci (np. przemysona bilansie materiaowym i energetycznym. wej) na rodowisko przyrodnicze, a co za tym idzie popraw jego stanu; 3. Ocena wpywu cyklu ycia (LCIA - Life Cycle Impact Assessment) Stworzenie uniwersalnej metodyki oceny wpywu dziaLCIA polega na dokonaniu oceny wpywu na rodowisko alnoci gospodarczej na rodowisko przyrodnicze. 2. Analiza zbioru (LCI - Life Cycle lnventory)

Etapy LCA

22

23