T TNG O GIA

T TNG O GIA

Tranh ba:
Lo T k ngu (Lo T ci tru) tranh ca Triu V Cu (1053-1110) i Bc Tng.

Trnh by ba sch: L Anh Huy

Book cover designed by L Anh Huy

T TNG O GIA

Mc lc

T TNG O GIA

TRIT L

Li ni u ................................................................... 5

17- Bin chng - thng bi ...................................... 238

T NHIN

18- Chung thy - hu v .......................................... 255

1- V tr - thin a ...................................................... 7

19- Kin bch - ng d ............................................ 263

2- Tn ti - quy lut .................................................... 22

Sch tham kho chnh ............................................. 268

3- Nhn vt - thn tin ............................................... 35

LP THN
4- Tun o - qu c .............................................. 51
5- Dng sinh - t hi ................................................. 64
6- Tri mnh - th nht ................................................ 88
7- H tnh - cu chn ............................................... 105
TU DNG
8- Tu luyn - dng thn ......................................... 116
9- Tu k - i nhn ................................................... 135
10- Khim cn - bt tranh ........................................ 150
11- Qu dc - nhu nhc ......................................... 162
X TH
12- Th thi - nhn tnh ........................................... 178
13- Chnh tr - chin tranh ........................................ 192
14- T kho - tr th ................................................. 205
15- Danh li - c tht ............................................. 215
16- Ha phc - sinh t ............................................. 222

T TNG O GIA

Li ni u
T tng o gia bao qut khng nhng t tng
ca Lo T v Trang T m cn nhiu nh khc nh
Hoi Nam T, Don Vn T, Lit T, Dng T, v.v...
Tt c cc tr tc ny c su tp thnh nhng b
sch gi l o Tng.
T tng Tam gio (Nho-Thch-o) gi vai tr
quan trng trong vn ho truyn thng Vit Nam. Tuy
nhin, t tng o gia cho n nay ti nc ta vn
cha c khai thc trit , v chng ta c rt t t liu
tham kho v ch ny bng ting Vit. Do , gii
nghin cu nu mun o su vo lnh vc ny th a
s phi s dng ngun sch ca Trung Quc, i Loan,
Hng Cng, hoc cc sch ca cc Hn hc gia Ty
phng tr tc v phin dch.
Quyn T Tng o Gia ny c dch ra ting
Vit theo quyn o Gia Chm Ngn Lc do Hn Sinh
tuyn chn, Ni Mng C Nhn Dn xut bn x, Bc
Kinh, 1997. Hn Sinh kho trch tuyn nhiu on
vn hoc cu vn tiu biu ca o gia ri rc trong cc
tc phm chnh yu ca o Tng. ng sp xp cc
cu trch dn ny theo tng ch nh: T nhin, Lp
thn, Tu dng, X th, v Trit l.
Nhn thy quyn sch ny rt hu ch, nn ti c
gng dch sang ting Vit.
Nhng c gi ph thng c th qua quyn sch
ny m nm c nhng tng ct li trong h thng
t tng ca o gia, ngoi ra hc gii c th tm ni
y ngun trch dn phc v cho vic nghin cu ca
mnh.

T TNG O GIA

Hiu c c nhn cch xa ta my ngn nm rt

kh, nn dch c vn Trung Quc khng h l vic n
gin cht no. Do nhng s st v sai lm t hn
kh trnh khi. Dch gi chn thnh cm t qu v cao
minh tc nho thc hc sn lng ch chnh.
Dch gi cn bt,
L Anh Minh

T TNG O GIA

01 - V TR THIN A
001. Thin a chi gian, k do thc thc h? H nhi
bt khut, ng nhi d xut. [o c Kinh, chng 5]

DchKhong tri t ging nh ng b th rn.
Trng khng m khng hao kit; cng ng, hi cng
ra.
002. Cc thn bt t th v Huyn tn. Huyn tn chi
mn th v thin a cn. Min min nhc tn. Dng
chi bt cn. [o c Kinh, chng 6]

DchCc thn bt t, l Huyn tn. Ca Huyn
tn chnh l gc r tri t. Min man trng tn, dng
khng bao gi ht.
003. o kh o, phi thng o. Danh kh danh, phi
thng danh. V danh, thin a chi thy; Hu danh,
vn vt chi mu. C thng v, dc d quan k diu;
Thng hu, dc d quan k kiu. Th lng gi ng
xut nhi d danh. ng v chi huyn. Huyn chi hu
huyn. Chng diu chi mn. [o c Kinh, chng 1]

T TNG O GIA

Dcho m c th ging gii c th khng phi
l ci o thng hng. Tn m c th gi c th
khng phi l ci tn thng hng. Khng tn l khi
u ca tri t, c tn l m ca mun vt. Cho nn
thng khng nhn thy ci c vi diu trong ci
khng. Thng c nhn thy ci khng vi diu trong
ci c. Hai ci cng mt ngun gc, nhng tn khc
nhau, u gi l huyn. (Ci) huyn y thm su hn
c nhng g thm su; chnh l ca pht sinh ra mi
iu huyn diu.
004. Hu vt hn thnh, tin thin a sinh. Tch h,
liu h, c lp nhi bt ci. Chu hnh nhi bt i. Kh
d vi thin h mu. Ng bt tri k danh; t chi vit o,
cng vi chi danh vit i. i vit th; Th vit vin;
Vin vit phn. C o i, thin i, a i, nhn
dic i. [o c Kinh, chng 25]

25
DchC mt vt hn n, sinh thnh trc tri t;
yn lng, trng khng; ng mt mnh m chng thay;

T TNG O GIA

10

T TNG O GIA

i khp ni khng dng; c th lm m thin h. Ta

khng bit tn ca n, nn t tn n l o. Gng
gi tn l Ln. Ln l i, i l xa; xa l tr li. Cho
nn o ln, Tri ln, t ln, Ngi cng ln.

006. o chi vi vt, duy hong duy ht. Ht h, hong

h, k trung hu tng. Hong h, ht h k trung hu
vt; o h minh h, k trung hu tinh. K tinh thm
chn, k trung hu tn. [o c Kinh, chng 21]

005. Th chi bt kin vit Di, Thnh chi bt vn vit Hi,

Bc chi bt c vit Vi. Th tam gi bt kh tr ct. C
hn nhi vi nht. K thng bt kiu. K h bt mui.
Thng thng bt kh danh, phc qui vu v vt. Th v v
trng chi trng, v vt chi tng. Th vi ht hong,
nghinh chi bt khim k th. Ty chi bt kin k hu.
[o c Kinh, chng 14]

DchNhn m khng thy, gi l Di (thun tu, t

phc). Nghe m khng thy, gi l Hi (m thanh t).
Nm m khng c, gi l Vi (nh b). Ba iu y [ta
ch c th ly tm m lnh hi ch] khng th suy cu
n cng. Cho nn c ba hp li lm Mt (tc l o).
Trn n khng sng. Di n khng m. Min man
dng dc m khng th t tn. Ri li tr v ch
khng c g. l trng thi ca ci khng trng thi.
Hnh tng ca ci khng c vt cht. N tinh t m
h; [ta] n trc th khng thy u, [ta] theo sau th
khng thy ui.

;;

Dcho c c tnh ca vt cht; trng thi m
h ca o l trng thi duy nht. Chnh trong trng
thi m h y vn c hnh tng c th nghe v thy
c. Cng chnh trong trng thi m h y vn c vt
th m ta c th nm bt c. Trong trng thi m h
y vn c mt th tinh t. Th tinh t y rt chn thc,
m trong s chn thc li c s tn ti vt cht.
007. o xung nhi dng chi hoc bt doanh. Uyn h
t vn vt chi tng. Ta k nhu, gii k phn, ha k
quang, ng k trn. Trm h t hoc tn. Ng bt tri
thy chi t. Tng chi tin. [o c Kinh, chng
4]

Dcho rng khng m dng khng ht. o su
xa man mc ta h nh l t tng ca vn vt. o
lm nht i s bn nhn, tho g ri rm, pha trn nh
sng, ha mnh cng bi bm. o chm lng [trong

T TNG O GIA

11

vn vt], m ta nh hin hu. Ta khng bit o l

con ca ai; hnh nh c trc Tri.
008. Ph o, hu tnh hu tn, v vi v hnh; kh
truyn nhi bt kh th, kh c nhi bt kh kin; t bn
t cn, v hu thin a, t c d c tn; thn qu thn
, sinh thin sinh a; ti Thi Cc chi tin nhi bt vi
cao, ti Lc Cc chi h nhi bt vi thm, sinh thin a
nhi bt vi cu, trng vu thng c nhi bt vi lo.
[Trang T, i Tng S]
;
; , , ; ,
;,,
,
Dcho th chn thc v ng tin cy. N v vi (=
chng c lm g) v v hnh. Ngi ta ch c th ly
tm truyn tm ch khng th dy bng li (= ch c
th tm truyn ch khng th khu th ).
Ngi ta c th t c o ch khng tn mt thy
c n. o l gc (bn cn) ca chnh n. N
hin hu trc khi c tri t. N tn ti t thu xa
xa cho n nay. N sinh ra qu, thn, thng , tri,
t. N trn Thi Cc m khng cho l cao. N
di Lc Cc m khng cho l su. N sinh trc tri
t m khng cho l lu di. N sinh trng trc thi
thng c m khng cho l gi.
009. T vn vt d vi th, vit: Thin nng phc chi nhi
bt nng ti chi, a nng ti chi nhi bt nng phc chi,
i o nng bao chi nhi bt nng bin chi. Tri vn

12

T TNG O GIA

vt giai hu s kh, hu s bt kh, c vit: Tuyn

tc bt bin, gio tc bt ch, o tc v di gi h.
[Trang T, Thin h]
:

:

Dch [H] xem quan nim mi vt bnh ng vi
nhau l nguyn tc u tin, v ni: Tri c th che
ph vn vt nhng khng ch c chng. t c th
ch vn vt nhng khng che ph c chng. i
o c th bao hm vn vt nhng khng th phn
bin r chng. [H] bit vn vt u c ch s nng
v ch bt s nng, nn ni: H tuyn chn ci g,
tc l khng t c ton th [tc l c s thin v];
h truyn dy ci g, tc l khng t ti tt c.
[Nhng] h noi theo o, tc l khng b st ci g c
[v o bao hm tt c].
010. C sinh vt gi bt sinh, ho vt gi bt ho. T
sinh t ho, t hnh t sc, t tr t lc, t tiu t tc.
[Lit T, Thin thy]

DchCho nn, ci sinh ra vn vt th khng b vt
khc sinh ra; ci khin cho vn vt bin ho th khng
b vt khc lm cho bin ho. Vn vt u t nhin

T TNG O GIA

13

sinh ra, t nhin bin ho, t nhin xut hin hnh th

v chng loi, t nhin pht huy tr tu v nng lc, t
nhin suy dit v sinh trng.
011. Ph o, vu i bt chung, vu tiu bt di, c vn
vt b. Qung qung h k v bt dung d, uyn uyn
h k bt kh trc d. [Trang T, Thin o]

DchXt v phng din ln th o khng c ch
tn cng; xt v phng din nh th o khng b st
vt no. Cho nn tt c vn vt c ln ln nh u c
y o. o rng ln thay! Khng c th g m
o khng dung cha. o su thm thay! Khng ai
c th o lng c o.
012. Ph o gi, phc thin ti a, khuch t
phng, thc bt cc, cao bt kh t, thm bt kh
trc; bao kha thin a, bm th v hnh; nguyn lu
tuyn bt, xung nhi t doanh; hn hn ct ct, trc nhi
t thanh. C thc chi nhi tc vu thin a, honh chi nhi
di vu t hi, th chi v cng nhi v s triu tch; th chi
mch vu lc hp, quyn chi doanh vu nht c; c nhi
nng trng, u nhi nng minh, nhc nhi nng cng,
nhu nhi nng cng; honh t duy nhi hm m dng,
honh v tr nhi chng tam quang; thm no nhi ca,
thm tim nhi vi. Sn d chi cao, uyn d chi thm, th
d chi tu, iu d chi phi, nht nguyt d chi minh, tinh
thn d chi hnh, ln d chi du, phng d chi tng.
[Hoi Nam T, Nguyn o]

T TNG O GIA

14

; , ; , ;
,,
, ; , ;

, , , ,

Dch o c th che tri ch t, m rng bn
phng tm hng; cao th khng c ch ranh gii,
su th khng c ch tn cng; bao bc ly tri t,
sinh thnh vn vt m khng li du tch. o nh
th ngun nc phn ra, chy qua ch trng rng ri
t t lm y trn; th nc chy cun cun, nc
c ri t t trong tro li. Cho nn, thng ng th
o lm y tri t; nm ngang th lp y bn
bin; vn dng o th v tn, khng k ngy m; m
rng ra th o bao ph lc hp (trn, di, bn
phng), cun trn li th o [cha] y mt nm tay;
o c thc nhng cng c th trin khai; o thm
u m sng r; o nhu nhc m cng cng; o
l mi ging gi ly tri t m bao hm m dng;
o l mi ging gi ly v tr m lm sng tam quang
(nht, nguyt, tinh); o dy c m uyn chuyn, rt
nh m t vi; ni nh m cao, vc nh m su,
th nh m chy, chim nh m bay, mt tri mt
trng nh m sng; cc tinh t nh m vn

T TNG O GIA

15

hnh; ln nh m rong chi, phng nh m

ln ma.
013. Thin trng a cu. Thin a s d nng
trng th cu gi, d k bt t sinh, c nng trng
sinh. [o c Kinh, ch.7]
,,

DchTri di, t lu. Tri t s d di lu chnh v
khng t dc, khng mong cu s sng ring t, v th
nn trng sinh.
014. Tch gi, thnh nhn nhn m dng d thng
thin a. Ph hu hnh gi sinh vu v hnh, tc thin
a an tng sinh? C vit: Hu Thi Dch, hu Thi
S, hu Thi Thy, hu Thi T. [Lit T, Thin
Thy]

T TNG O GIA

16

015. Thi Dch gi, v kin kh d; Thi S gi, kh chi

thy d; Thi Thy gi, hnh chi thy d; Thi T gi,
cht chi thy d. [Lit T, Thin Thy]
, ; , ;
; ,
DchThi Dch l [giai on] kh cha c thy
(tc l trng thi hn n trc khi tri t sinh thnh);
Thi S l [giai on] nguyn kh va xut hin [nhng
cha nh hnh]; Thi Thy l [giai on] kh bt u c
hnh trng; Thi T l [giai on m] hnh trng v tnh
cht ca nguyn kh c bn c hnh thnh.
016. Nht gi, hnh bin chi thy d. Thanh khinh gi
thng vi thin, trc trng gi h vi a, xung ha kh
gi vi nhn; c thin a hm tinh, vn vt ha sinh.
[Lit T, Thin thy]
, , ,

? : , , ,

DchNgy xa thnh nhn dng hai kh m dng
thuyt minh s sinh ho ca v tr vn vt. Nu ci
hu hnh sinh ra t ci v hnh, th tri t t ni no
m sinh ra? Cho nn ni: [Thin a vn vt trc khi
sinh thnh th phi tri qua bn giai on, l] Thi
Dch, Thi S, Thi Thy, Thi T.

DchMt l khi u ca bin dch. Ci trong v
nh th i ln lm tri. Ci c v nng th i xung lm
t. Kh xung ha th bin thnh ngi. Cho nn, tri
t hm cha tinh kh; vn vt nh mi bin ho v
sinh thnh.

T TNG O GIA

17

017. V tc v cc, hu tc hu tn. ... V cc chi

ngoi phc v v cc, v tn chi ngoi phc v v tn.
[Lit T, Thang vn]

DchKhng gian th v hn; s vt th v tn. []
Ngoi ci v hn ca khng gian th khng c ci v
hn na; ngoi ci v tn ca s vt th khng c ci
v tn na.
018. T Lit T vit: Thin a v ton cng, thnh
nhn v ton nng, vn vt v ton dng. C thin
chc sinh phc, a chc sinh ti, thnh chc gio ha,
vt chc s nghi. Nhin tc thin hu s on, a
hu s trng, thnh hu s ph, vt hu s thng.
H tc? Sinh phc gi bt nng hnh ti, hnh ti gi
bt nng gio ha, gio ha gi bt nng vi s nghi,
nghi nh gi bt xut s v. C thin a chi o, phi
m tc dng; thnh nhn chi gio, phi nhn tc
ngha; vn vt chi nghi, phi nhu tc cng. Th giai ty
s nghi nhi bt xut s v gi d. C hu sinh gi, hu
sinh sinh gi; hu hnh gi, hu hnh hnh gi; hu
thanh gi, hu thanh thanh gi; hu sc gi, hu sc
sc gi; hu v gi, hu v v gi. Sinh chi s sinh gi t
h, nhi sinh sinh gi v thng chung; hnh chi s hnh
gi thc h, nhi hnh hnh gi v thng hu; thanh chi
s thanh gi vn h, nhi thanh thanh gi v thng
pht; sc chi s sc gi chng h, nhi sc sc gi v
thng hin; v chi s v gi thng h, nhi v v gi v
thng trnh: giai v vi chi chc d. Nng m nng
dng, nng nhu nng cng, nng on nng

T TNG O GIA

18

trng, nng vin nng phng, nng sinh nng t,

nng th nng lng, nng ph nng trm, nng cung
nng thng, nng xut nng mt, nng huyn nng
hong, nng cam nng kh, nng thin nng hng.
V tri d, v nng d, nhi v bt tri d, nhi v bt nng
d. [Lit T, Thin Thy]

, , ,
, , ,
? , ,

,
,
,

; , ; , ;
, ; ,
, ; , ;
, ; ,
; , :
, , ,
, , , , ,
, , , ,
, ,
DchThy Lit T ni: Tri t khng c cng
nng tuyt i, thnh nhn khng c kh nng ton

T TNG O GIA

19

din, vn vt khng c cng dng trn mi phng

din. Cho nn, chc nng ca tri l che ph sinh linh;
chc nng ca t l ch chuyn vn vt; chc nng
ca thnh nhn l gio ha th nhn; mi s vt u
c chc nng tng ng vn c ca n. Th nhng
tri c s on (ch vng), t c s trng (ch hay),
thnh nhn c khi b tc, s vt c lc hanh thng. Ti
sao th? Bi v tri che ph vn vt nhng khng ch
chuyn c chng, t chuyn ch chng nhng
khng gio ha c chng, thnh nhn gio ha
chng nhng khng vi phm c ci tnh nng vn c
ca chng. S vt g b n nh tnh nng nh vy
ri th khng th vt ra khi a v ca n. Cho nn,
o ca tri t nu khng m th dng, s gio ha
ca thnh nhn nu khng nhn th ngha, tnh nng
vn c ca s vt nu khng nhu th cng: Tt c
u noi theo tnh nng vn c m khng vt ra a v
ca mnh. Cho nn, h c s sng tt c ci to ra
s sng; h c hnh th tt c ci to ra hnh th; h
c m thanh tt c ci to ra m thanh; h c mu
sc tt c ci to ra mu sc; h c mi v tt c ci
to ra mi v. Ci do s sng to ra s cht, nhng
ci to ra s sng (tc o) th cha h cng tn; ci
do hnh th to ra th c thc, nhng ci to ra hnh th
th cha h c thc; ci do m thanh to ra th nghe
thy, nhng ci to ra m thanh th cha h pht
thanh; ci do mu sc to ra th ph by, nhng ci to
ra mu sc th cha h hin l; ci do mi v to ra th
thng thc c, nhng ci to ra mi v th cha h
hin l: Tt c u c chc nng v vi. Ci v vi ny c
th m, c th dng, c th nhu, c th cng, c
th di, c th ngn, c th trn, c th vung, c th
sinh, c th t, c th nng, c th lnh, c th ni, c
th chm, c th trm (nh nt fa: cung), c th bng
(nh nt sol: thng), c th c th hin, c th c th

20

T TNG O GIA

mt, c th en, c th vng, c th ngt, c th ng,

c th hi, c th thm. Ci v vi th v tri (khng bit)
v v nng (khng th), nhng khng g l khng bit,
khng g l khng th lm c.
019. i tiu tng hm, v cng cc d. Hm vn vt
gi dic nh hm thin a. Hm vn vt d, c bt
cng; hm thin a d, c v cc. [Lit T, Thang vn]
, ,
; ,
DchLn v nh bao hm ln nhau, nn v cng
v tn. Bao hm vn vt cng nh bao hm tri t.
Bao hm vn vt nn khng c ch cng tn. Bao hm
tri t nn khng c ch gii hn.
020. Hu thc nhi v h x gi, v d; hu trng nhi
v bn tiu gi, tr d. [Trang T, Canh Tang S]
, ; ,

DchCi c thc m khng xc nh c ni chn
th gi l v (khng gian). Ci lu di m khng truy
c gc ngn th gi l tr (thi gian).
021. Ch i v ngoi, v chi i nht; ch tiu v ni, v
chi tiu nht. V hu, bt kh tch d, k i thin l.
Thin d a ti, sn d trch bnh. [Trang T, Thin
H]

T TNG O GIA

21

, ; , ,
,

T TNG O GIA

22

02 - TN TI QUY LUT

022. Nhn php a, a php thin, thin php o,

o php t nhin. [o c Kinh, chng 25]

DchCi cc i th khng c g bn ngoi n na

v n c gi l i Nht (Mt Ln). Ci cc tiu th
khng c g bn trong n na v n c gi l Tiu
Nht (Mt Nh). Ci khng c dy th khng th b
ci khc chng cht ln, nhng n rng ln ti ngn
dm. [Nu so snh vi ci tuyt i hay ci v hn th]
tri cng thp nh t v ni non cng ngang bng vi
ao m.

DchNgi noi theo php tc ca t, t noi theo

php tc ca Tri, Tri noi theo php tc ca o, cn
o th noi theo php tc t nhin.
023. Ph thin nhn chi sinh a, hnh nhn vu kh, kh
nhn vu ha, ha nhn vu thn minh, thn minh nhn
vu o c, o c nhn vu t nhin, vn vt d tn.
[Nghim Qun Bnh, o c Ch Quy, quyn 8]

DchV s sinh tn ca tri v ngi, th hnh th
thun theo nguyn kh, nguyn kh thun theo s hi
ha, s hi ha thun theo thn minh, thn minh thun
theo o c, o c thun theo t nhin; vn vt
[theo nguyn tc m] tn ti.
024. Thin a chi o, sinh st chi l, v kh v tu,
v ot v d, v vi vi chi, t nhin nhi d. [Nghim
Qun Bnh, o c Ch Quy, quyn 12]

T TNG O GIA

23

24

T TNG O GIA

Dcho ca tri t v l sinh t tn vong th

khng b i cng khng gi ly, khng git mt cng
khng cho tng; c theo l v vi m vn hnh, ch theo
l t nhin m thi.
025. Tng dc th thin h nhi vi chi, ng kin k bt
c d. [o c Kinh, chng 29]

DchAi mun nm ly thin h cai tr v c thc

hin iu th ta thy h s khng t c y.
026. K an d tr, k v triu d mu. K thy d phn, k
vi d tn. Vi chi vu v hu, tr chi v lon. Hp bo chi
mc, sinh vu ho mt, cu tng chi i, khi vu ly th.
Thin l chi hnh thy vu tc h. Vi gi bi chi, chp gi
tht chi. Th d thnh nhn. V vi c v bi, v chp c
v tht. Dn chi tng s, thng vu c thnh nhi bi chi.
Thn chung nh thy tc v bi s. Th d, thnh nhn
dc bt dc; bt qu nan c chi ho; hc bt hc, phc
chng nhn chi s qu. D ph vn vt chi t nhin nhi
bt cm vi. [o c Kinh, chng 64]

DchVt yn th d cm; vt cha hin im bo
hiu th d lo liu; vt gin th d v; vt nh th d
phn tn. Hnh ng trc khi s vic xy ra; tr an
trc khi lon lc ni ln. Cy to mt m sinh trng
t mm nh b; i cao chn tng khi t m t; cuc
vin hnh nghn dm bt u t ni ta ang ng.
Lm th hng, gi th mt. Cho nn thnh nhn khng
lm nn khng hng, khng gi nn khng mt. Ngi
dn lm vic, khi sp thnh tu th tht bi. Nu cn
thn trc sau nh mt t s khng tht bi. Cho nn,
thnh nhn mun iu [thin h] khng mun; khng
chung nhng th kh tm; hc iu [thin h] khng
hc; phn phc ci gc m chng dn b qua gip
vn vt pht trin t nhin, nhng ngi khng dm t
to tc.
027. o n v danh, ph duy o thin thi th thnh.
[o c Kinh, chng 41]

Dcho n, khng tn. Ch c o l gii ph
bm cho vn vt v gip chng thnh tu.

T TNG O GIA

25

028. V vi nhi v bt vi, th thin h thng d v s.

Cp k hu s bt tc d th thin h. [o c Kinh,
chng 48]

DchKhng [c ] lm [v t dc] nhng khng g
m khng lm; mun tr thin h phi dng v vi; dng
hu vi khng tr thin h.
029. Ph t c nng dng, kim c nng qung, bt
cm vi thin h tin, c nng thnh kh trng. [o
c Kinh, chng 67]

DchKhoan t nn hng dng. Tit kim nn rng
ri. Khim h (khng dm trn trc ngi khc) nn
[c xem l] ngi xut chng.
030. Dng vu cm tc st. Dng vu bt cm tc hot.
[o c Kinh, chng 73]

DchMnh m dm lm [ngang ngc] th cht,
mnh nhng chng dm lm [v khim h, v vi] th
sng.

26

T TNG O GIA

031. Thin chi o bt tranh nhi thin thng, bt ngn

nhi thin thng, bt ngn nhi thin ng, bt triu nhi t
lai, thn nhin nhi thin mu. Thin vng khi khi, s
nhi bt tht. [o c Kinh, chng 73]

Dcho Tri khng tranh m thnh, khng ni m
ngi hng ng, khng mi m ngi t ti, khoan
thai m mu s vn hay. Li Tri lng lng, tha m
chng lt.
032. B chnh chnh gi, bt tht k tnh mnh chi tnh.
C hp gi bt vi bin, nhi chi gi bt vi k; trng gi
bt vi hu d, on gi bt vi bt tc. Th c ph hnh
tuy on, tc chi tc u; hc hnh tuy trng, on chi
tc bi. C tnh trng phi s on, tnh on phi s
tc, v s kh u d. [Trang T, Bin Mu]

DchNgi hay s vt ch phi th khng bao gi
nh mt bn tnh t nhin m mnh c ph bm.
[Ngn chn] hp li ng xem l ngn dnh; mc nhnh
ra th ng xem l ngn tha. Ci di th ng xem l
d; ci ngn th ng xem l thiu. Cho nn, chn vt tuy
ngn nhng nu ta ni di thm th n kh; chn hc tuy

T TNG O GIA

27

di nhng nu ta cht ngn i th n su. Vy, bn tnh

di th ch lm ngn li; bn tnh ngn th ch ni di
thm. Bn tnh nh vy, c g ng u phin u m
phi kh b i.
033. Th ph i cu thng qui c nhi chnh gi, th
tc k tnh gi d; i thng c giao tt nhi c gi,
th xm k c d; khut chit l nhc, hu du nhn
ngha, d y thin h chi tm gi, th tht k thng
nhin d. Thin h hu thng nhin. Thng nhin
gi, khc gi bt d cu, trc gi bt d thng, vin gi
bt d qui, phng gi bt d c, ph ly bt d giao tt,
c thc bt d mc schng C thin h d nhin
giai sinh, nhi bt tri k s d sinh; ng yn giai c, nhi
bt tri k s d c. C c kim bt nh, bt kh khuy d.
[Trang T, Bin Mu]

DchKhi cn dng n ci mc, dy nh, compa,
ke sa cho ng tiu chun no , chnh l lm
tn hi bn tnh t nhin ca s vt. Khi cn dng n
dy v keo sn lm cho kin c, chnh l xm phm
ti c (phm cht) ca s vt. Un nn con ngi
bng l nhc, an i con ngi bng nhn ngha, tc l

28

T TNG O GIA

lm mt bn tnh thng nhin ca s vt. Ai ai cng

c tnh thng nhin. Thng nhin tc l khi cong th
khng cn mc, khi thng th khng cn dy, khi trn
th khng cn compa, khi vung th khng cn ke, khi
dnh chc th khng cn keo sn, khi ct cht th khng
cn dy nh. Cho nn thin h t nhin sinh ra nhng
khng bit ti sao m sinh trng; cng t c mc
tiu khc nhau ca mnh nhng khng hiu ti sao m
t c. Nguyn l ny xa nay vn vy, khng th b
tn hi.
034. Vong h vt, vong h thin, k danh vi vong k.
Vong k chi nhn, th chi v nhp vu thin. [Trang T,
Thin a]

DchQun s vt, qun thin nhin, gi l qun
bn ng ca mnh (vong ng). Ngi vong ng mi c
th tin nhp vo cnh gii ph hp vi o tri.
035. Ph minh bch vu thin a chi c gi, th chi v
i bn i tng, d thin ha gi d; s d qun iu
thin h, d nhn ha gi d. D nhn ha gi , v chi
nhn lc; d thin ha gi, v chi thin lc. [Trang T,
Thin o]

T TNG O GIA

29

DchHiu r c tnh ca tri t chnh l nm

c ci tng ch cn bn nht v s ho hp vi ci
t nhin. Cho nn qun bnh v iu ha c thin
h cng nh con ngi. Ha vi ngi th gi l nim
vui vi ngi, ha vi ci t nhin th gi l nim vui
vi ci t nhin.
036. Ph hc bt nht dc nhi bch, bt nht kim
nhi hc. Hc bch chi phc, bt tc d vi bin; danh d
chi qun, bt tc d vi qung. Tuyn hc, ng tng d
x vu lc, tng hu d thp, tng nhu d mt, bt
nhc tng vong vu giang h. [Trang T, Thin Vn]

DchCon thin nga u tm mi ngy vy m n
vn trng; con qu u nhum mi ngy m n vn
en. Trng en l bn sc t nhin ca chng, u cn
phi bin i. S qun tng n danh d u c lm
cho mnh ln hn. Khi sui cn, c chen chc vi nhau
trong bn. phun nht di lm t nhau, sao bng
sng h m qun nhau.
037. Ph ty gi chi try xa, tuy tt bt t. Ct tit d
nhn ng nhi phm hi d nhn d, k thn ton d.
Tha dic bt tri d, try dic bt tri d, t sinh kinh c
bt nhp h k hung trung, th c ng vt nhi bt nhip.
B c ton vu tu nhi do nhc th, nhi hung c
ton vu thin h? Thnh nhn tng vu thin, c mc
chi nng thng d. [Trang T, t Sinh]

30

T TNG O GIA

DchNh trng hp k say ru v t xe: tuy b

thng ch khng cht. Xng v t xng ca hn
cng nh ngi khc, nhng s tn hi th khc h v
thn ca hn ton vn. Ngi trn xe cng khng bit,
m t xe cng chng hay. Sng cht hay s hi khng
xm nhp vo lng hn. Cho nn gp phi s vt m
chng s. K gi c thn do nh hng ca ru
m cn nh vy, ni g n ngi chu nh hng ca
Tri. Thnh nhn gi lng hp vi o Tri, nn khng
vt g lm hi ni.
038. Ng x thy nhi sinh, nhn x thy nhi t. B tt
tng d d, k ho c d d. C tin thnh bt nht k
nng, bt ng k s. Danh ch vu thc, ngha thit vu
thch, th chi v iu t nhi phc tr. [Trang T, Ch Lc]

DchC trong nc th sng, ngi trong
nc th cht. Ngi vi c khc nhau, v ci a v
ght vn khc nhau. Cho nn thnh nhn thu xa
khng i hi vn vt phi c nng lc nh nhau,

T TNG O GIA

31

khng i hi cng vic ca chng phi ging nhau.

Danh phi ph hp thc t, ngha phi t ch thch
hp. Nh vy mi gi thng tnh t l, trong lng vui
sng, m gi c hnh phc.
039. Bt khai nhn chi thin, nhi khai thin chi thin.
Khai thin gi c sinh, khai nhn gi tc sinh. Bt
ym k thin, bt ht vu nhn, dn k h d k chn.
[Trang T, t Sinh]

DchKhng khai m ci tr xo ca ngi, nhng
khai m ci thin tnh t nhin. Bi v khai m ci thin
tnh t nhin th c sinh ra, cn khai m ci tr xo
ca ngi th tn hi sinh ra. Khng ght thin tnh,
cng khng l l [ci tr xo ca] ngi, nh vy dn
chng s gn vi bn chn ca h.
040. Ph thy chi vu chc d, v vi nhi ti t nhin h,
ch nhn chi vu c d, bt tu nhi vt bt nng ly yn.
Nhc thin chi t cao, a chi t hu, nht nguyt chi
t minh, ph h tu yn! [Trang T, in T Phng]

Dch[Th xem] nc ch phn vt ln ku ra
ting, n u c lm g, m t nhin th thi. Bc chn

32

T TNG O GIA

nhn i vi c ca mnh cng vy: ngi chng cn

tu sa c ca ngi m vn vt vn khng th la xa
ngi. Nh th ci cao vn c ca tri, ci dy vn c
ca t, ci sng vn c ca mt tri mt trng. C
cn tu sa g u?
041. Tri thin chi s vi, tri nhn chi s vi gi, ch h.
[Trang T, i Tng S]

DchBit c hnh vi ca tri, bit c hnh vi
ca ngi, th l t n ch ti cao ca tri thc.
042. Hnh lao nhi bt hu tc t, tinh dng nhi bt d
tc lao, lao tc kit. [Trang T, Khc ]

DchHnh th lao nhc m khng chu ngh ngi, t

s sinh iu t hi. Tinh lc s dng khng bit dng,
t s lao tn, h lao tn th tinh lc s cn kit.
043. Thun tu nhi bt tp, tnh nht nhi bt bin, m
nhi v vi, ng nhi d thin hnh, th dng thn chi
o d. [Trang T, Khc ]

T TNG O GIA

33

34

T TNG O GIA

DchThun tu m khng pha tp, h tnh chuyn

nht m khng bin i, im m m v vi, hnh
ng th noi theo qui lut vn hnh ca tri (qui lut
ca t nhin), mi l ci o nui dng tinh thn.

044. Ch lc v lc, ch d v d. [Trang T, Ch Lc]

DchBn ma c kh hu khc nhau, tri chng

thin v ma no, th mi thnh nm. Nm chc quan
c chc trch khc nhau, vua chng thin v ai, nn
quc gia thnh tr. Ti nng ca quan vn v quan v
khc nhau, bc i nhn khng thin v ai, nn c ca
ngi c y . Vn vt c tnh cht khc nhau, o
khng thin v ai, nn gi l V danh.

DchVui tt cng khng phi l ci vui theo thi
i, vinh d tt bc khng phi l ci vinh d theo thi
i.
045. Khu sn tch ti nhi vi cao, giang h hp tiu nhi
vi i; i nhn hp tnh nhi vi cng. [Trang T, Tc
Dng]

DchG v ni nh tch ly cc th thp thi nn
mi cao; sng ngi nh tch hp cc dng nc nh
nn mi rng ln; bc i nhn nh dung hp c
chng nhn nn mi cng chnh.
046. T thi th kh, thin bt t, c tu thnh. Ng
quan th chc, qun bt t, c quc tr. Vn v th ti,
i nhn bt t, c c b. Vn vt th l, o bt t,
c v danh. [Trang T, Tc Dng]

T TNG O GIA

35

03 - NHN VT THN TIN

047. o i, thin i, a i, nhn dic i. Vc
trung hu t i nhi nhn c k nht yn. [o c
Kinh, chng 25]

Dcho ln, tri ln, t ln, ngi cng ln.
Trong thin h c bn th ln, m ngi l mt.
048. Ng v thng d th t a gi, t d t hnh vu
thin a, nhi th kh vu m dng, ng ti vu thin a
chi gian, do tiu thch tiu mc chi ti i sn d.
Phng tn h kin thiu, hu h d t a? K t hi
chi ti thin a chi gian d, bt t li khng chi ti i
trch h? K Trung Quc chi ti hi ni, bt t m
chi ti i thng h? Hiu vt chi s v chi vn, nhn
x nht yn; nhn tt Cu Chu, cc thc chi s sinh,
chu xa chi s thng, nhn x nht yn. Th k t vn
vt d, bt t ho mt chi ti vu m th h? [Trang T,
Thu Thy]

36

T TNG O GIA

DchTa cha h khoe khoang; ta gi gm hnh hi
ca mnh trong tri t, v nhn lnh kh m dng.
Gia ni tri t, ta nh hn nh hay ci cy cn
con trn ni ln. V hiu phn nh nhoi, c g u m
khoe khoang t c? Xt xem bn bin i vi tri t,
khc g nhng l nh trong ng i vi ao m
ln? Xt xem Trung Quc i vi bn bin, khc g ht
go nh trong kho lm ln? Vn vt mun loi, con
ngi ch l mt chng loi trong . Chng dn trong
Cu Chu (tc Trung Quc), sng bng la go, i li
bng thuyn xe, mi c nhn thuc s . So vi vn
vt, khc g si lng trn mnh nga u?
049. Ng thn phi ng hu d. Thc hu chi tai? Vit:
th thin a chi y hnh d. Sinh phi nh hu, th thin
a chi y ha d; tnh mnh phi nh hu, th thin a
chi y thun d; tn t phi nh hu, th thin a chi y
thoi d. [Trang T, Tr Bc Du]

DchThn ti chng phi l ca ti, vy l ca

ai? [ng Tha] p: N l ci hnh hi m tri t
cho anh. S sng khng phi ca anh, n l s hi
ha m dng m tri t cho anh. Tnh mnh khng
phi ca anh, n cng l s hi ha m dng m tri

T TNG O GIA

37

t cho anh. Con chu khng phi ca anh, chng l

s lt xc m tri t cho anh.
050. Thin a nht ch d, vn vt nht m d. [Trang
T, T Vt Lun]

DchTri t [tuy ln cng ch] bng mt ngn tay;
vn vt [d nh cng] bng mt con nga.

38

T TNG O GIA

DchNgy xa c ngi hiu bit ti ch tt cng.

Ch tt cng y u? C k cho rng: lc v tr ban
s cha hnh thnh s vt mi l ch tt cng, tn
cng, khng th thm g c na.
053. Thin a mc i vu thu ho chi mt, nhi i sn
vi tiu; mc th vu thng t, nhi Bnh T vi yu.
Thin a d ng tnh sinh, vn vt d ng vi nht.
[Trang T, T Vt Lun]

051. K phn d, thnh d; k thnh d, hy d. Phm

vt v thnh d hy, phc thng vi nht. [Trang T, T
Vt Lun]

DchThin h khng c g ln bng ci u chic

lng ca chim v th vo ma thu; cn ni Thi th nh.
Khng c g sng lu bng a tr cht non; cn ng
Bnh T th cht yu. Tri t vi ta cng sinh ra; vn
vt vi ta l mt.

DchVn vt c phn ly, t c thnh tu. C thnh
tu, t c hy dit. Vn vt [thc cht] khng c thnh
tu v khng c hy dit, bi v tt c u tr v vi
Mt (tc l o).

052. C chi nhn, k tri hu s ch h. h ch? Hu

d vi v thy hu vt gi, ch h, tn h, bt kh d gia h.
[Trang T, T Vt Lun]

054. Tch gi Trang Chu mng vi h ip, h h nhin

h ip d. T d thch ch d! Bt tri Chu d. Nga
nhin gic, tc c c nhin Chu d. Bt tri Chu chi
mng vi h ip d? H ip chi mng vi Chu d? Chu
d h ip tc tt hu phn h. Th chi v vt ha.
[Trang T, T Vt Lun]

T TNG O GIA

39

DchC ln Trang Chu ti mng thy mnh bin
thnh bm, bay ln khoi ch, ti chng bit n l
Chu. t nhin ti tnh dy, bit mnh ch thc l Chu.
[Ti khng bit trc ] Chu mng thy bin thnh
bm, hay bm mng thy bin thnh Chu? Nhng
gia Chu v bm t phi c s phn bit. gi l s
chuyn ho qua li gia s vt.
055. Ph thin h d gi, vn vt chi s nht d. [Trang
T, in T Phng]

DchTrong thin h, vn vt ng nht nhau.
056. Trang T d Hu T du vu ho lng chi thng.
Trang T vit: iu ng xut du tng dung, th ng chi
lc d. Hu T vit: T phi ng, an tri ng chi lc?
Trang T vit: T phi ng, an tri ng bt tri ng chi
lc? [Trang T, Thu Thy]
:
::

DchTrang T cng Hu T do chi trn cu
sng Ho. Trang T ni: By c nh bi li tung tng

40

T TNG O GIA

nhn nh, l nim vui ca c. Hu T vn: ng

khng phi l c, sao li bit c ang vui? Trang T
vn li: ng khng phi l ti, sao bit ti khng bit
c nim vui ca c?
057. Thin a hu i m nhi bt ngn, t thi hu
minh php nhi bt ngh, vn vt hu thnh l nhi bt
thuyt. [Trang T, Tri Bc Du]

DchTri t vn hnh theo qui cch tuyt vi
nhng tri t c ni g u, bn ma c php tc r
rng nhng chng c ngh lun g u, vn vt u c
l l sinh thnh ring nhng chng c ni g u.
058. C vn vt nht d, th k s m gi vi thn k, k
s gi vi x h; x h phc ha vi thn k, thn k
phc ha vi x h. [Trang T, Tri Bc Du]

DchVn vt ch l mt. Ci m thin h khen ngi
l s thn k. Ci m thin h chn ght l s thi nt.
[Nhng] thi nt bin ha tr li thnh thn k; thn k
bin ha tr li thnh thi nt.
059. C chi chn nhn, tri gi bt c thuyt, m nhn
bt c lm, o nhn bt c kip, Phc Hi Hong
bt c hu. [Trang T, in T Phng]

T TNG O GIA

41

DchBc chn nhn ngy xa khng b k tr
thuyt phc, khng b ngi p lm cho dm lon,
khng b k xu trm cp, khng kt giao vi Phc Hi
v Hong .

42

T TNG O GIA

DchBc chn nhn ngy xa khng ch t, khng

cy thnh cng, khng mu tnh. c nh vy, d c
li lm cng khng hi hn, d lm iu chnh ng
cng khng t c. c nh vy, d leo cao cng
khng run s, d vo nc cng khng t, d vo
la cng khng nng. Ch c ngi t o mi nh
th.

060. Ch nhn v k, thn nhn v cng, thnh nhn v

danh. [Trang T, Tiu Dao Du]

062. C chi chn nhn, k tm bt mng, k gic bt

u, k thc bt cam, k tc thm thm. [Trang T, i
Tng S]

DchBc ch nhn th qun mnh thun ng theo

s vt, thn nhn th khng mong cu cng lao, thnh
nhn th khng mong cu danh ting.
061. C chi chn nhn, bt nghch qu, bt hng
thnh, bt m s. Nhc nhin gi, qu nhi pht hi,
ng nhi bt t c d. Nhc nhin gi, ng cao bt
lt, nhp thy bt nhu, nhp ha bt nhit. Th tri chi
nng ng gi vu o gi d nhc th. [Trang T,
i Tng S]

DchBc chn nhn ngy xa lc ng khng mng
m, lc thc khng u t, lc n khng cu mn ngon,
lc th th th su.
063. C chi chn nhn, bt tri duyt sinh, bt tri t; k
xut bt hn, k nhp bt c; tiu nhin nhi vng, tiu
nhin nhi lai nhi d h. Bt vong k s thy, bt cu k
s chung. Th nhi h chi, vong nhi phc chi. Th chi v
bt d tm tn o, bt d nhn tr thin, th chi v chn
nhn. [Trang T, i Tng S]

T TNG O GIA

43

DchBc chn nhn thu xa khng ham sng

ght cht; sinh ra khng cm thy vui, lc cht th
khng khng c n; ung dung t ti lc cht cng nh
lc sinh; khng qun gc gc ca mnh, khng mong
cu ci cht; c ci g th vui [nhng] mt n [th
chng bun] v bit n tr v vi thin o. Th gi l
khng ly t tm lm hi o, khng ly [s to tc]
ca ngi gip tri. gi l chn nhn.
064. Thnh nhn chi sinh d thin hnh, k t d vt
ho. Tnh nhi d m ng c, ng nhi d dng
ng ba. Bt vi phc tin, bt vi ha thy. Cm nhi hu
ng, bch nhi hu ng, bt c d nhi hu khi. Kh
tri kh c, tun thin chi l. C v thin tai, v vt ly,
v nhn phi, v qu trch, k sinh nhc ph, k t
nhc hu. [Trang T, Khc ]

T TNG O GIA

ging tai ha, khng b vt cht lm h ly, khng b

ting i th phi, khng b qu thn trch pht. Cuc
sng ca ngi phiu bng khinh khot, ci cht ca
ngi nh s ngh ngi.
065. C chi tr o gi, d im dng tri; tri sinh nhi v
d tri vi d. V chi d tri dng im. [Trang T, Thin
Tnh]

DchNgi xa tu o th ly s im m nui
dng tr tu. Tr tu sinh ra nhng khng ly n thi
hnh hay to tc g c. gi l ly tr tu nui
dng im m.
066. Sinh v tc, t v thy, thc bt t, danh bt
lp, th chi v i nhn. [Trang T, T V Qu]

44

DchS sng ca thnh nhn cng theo s vn

hnh ca thin o, ci cht ca ngi cng nh s
bin ho ca vn vt. Khi ngi tnh lng th cng tnh
vi m; khi ng th cng ng vi dng. Ngi khng
xem vic to phc hay gy ha l vn trc tin.
Khi b tc ng mi phn ng, khi b bc bch mi ra
tay, bt c d mi khi s. B tr tu v tp qun m
thun theo thin l (l tri). V th, ngi khng b tri

Dch[Cho nn ngi] sng khng cn tc v; cht
khng mng tn thy; khng gom gp tch tr ca n;
khng cu danh ting. gi l bc i nhn.
067. C chi c o gi, cng dic lc, thng dic lc.
S lc phi cng thng d, o c vu th, tc cng
thng vi hn th phong v chi t h. [Trang T,
Nhng Vng]

T TNG O GIA

45

DchBc c o ngy xa khi khn cng vn vui,
khi hanh thng vn vui. Nim vui y chng phi tu
thuc vo khn cng hay hanh thng. o v c t
ti mc y th cng khn hanh thng cng nh lnh
nng hay ma gi ni tip nhau thi.
068. Sinh dn chi bt c hu tc, vi t s c: nht vi
th, nh vi danh, tam vi v, t vi ha. [Lit T, Dng
Chu]

46

T TNG O GIA

070. Th a cc d k loi sinh. Th c sn kh a nam,

trch kh a n, chng kh a m, phong kh a lung.
[...] T thch thng phi, vn mu lai thy, th long tr
v, yn nhn i phi. [...] Kin th nhn cng, nhc
th nhn ph, l th nhn i, sa th nhn t, tc th
nhn m, hao th nhn su. Thc thy gi thin du
nng hn, thc th gi v tm nhi hu, thc mc gi a
lc nhi b, thc tho gi thin tu nhi ngu, thc dip gi
hu ti nhi nga, thc nhc gi dng cm nhi hn, thc
kh gi thn minh nhi th, thc cc gi tr hu nhi yu,
bt thc gi bt t nhi thn. [Hoi Nam T, Try Hnh
Hun]

DchNgi i khng th yn tm ngh ngi; c

bn nguyn do: mt l mun sng lu, hai l mun
danh ting, ba l mun c a v, bn l mun c nhiu
ti sn ca n.
069. C ng hu chi: Sinh tng ln, t tng tn.
Th ngn ch h. [Lit T, Dng Chu]
:

DchLi xa c ni: Sng th thng xt nhau,

cht th lm tn hi nhau. Li y ch phi.

Dcht v tnh cht bt ng nn sn sinh vt loi
bt ng. Cho nn, kh ni nhiu th sinh con trai, kh
ao m nhiu th sinh con gi, chng kh nhiu th
sinh con cm, phong kh nhiu th sinh con ic. [...]
nam chm bay ln, vn mu d tri nc ma
xung, rng t dn ma n, chim n chim nhn thay
ngi truyn i tin tc. [...] Ch t cng th c dn
cng cng, ch t yu th c dn bo ph, ch t
en cng th c dn cao ln, ch t ct th c dn
tinh t, ch t mu m th c dn xinh p, ch t

T TNG O GIA

47

cn th c dn xu x. Loi ung nc th bi gii v

chu lnh gii, loi n t th v tm m thng tu, loi
n g th mnh m ln, loi n c th chy gii m ngu,
loi n l th nh t v ha bm, loi n tht th dng
cm m d tn, loi n khng kh th c thn m sng
lu, loi n ng cc c tr hu v xinh p, cn k
khng n g c th bt t v tr thnh thn tin.
071. Tam kh hp tnh vi thi ha d. Thi ha tc xut
thi bnh chi kh. on tuyt th tam kh, nht kh tuyt
bt t, thi ha bt ch, thi bnh bt xut. m dng
gi, yu ti trung ha. Trung ha kh c, vn vt t
sinh, nhn dn iu ha, vng tr thi bnh. [Thi Bnh
Kinh]

DchBa th kh (ca tam ti) hp li th ra thi ha.

Thi ha l kh sinh ra thi bnh. Nu tuyt dt ba kh
ny, hoc ch cn mt kh khng thng t, th thi bnh
khng xut hin. V m dng th cng phi trung ha.
Nu kh m dng trung ha th vn vt sinh si, dn
chng iu ha, vua cai tr thi bnh.
072. Thin a gian s l ni bt kh hn, d hung c
nhi tm chi, th u hin trung th hu tam b, giai
tng quan loi d. Thng tc tin, trung tc nhn,
h tc qu. Nhn thin gi vi tin, tin trch chi gi cnh
vi nhn, nhn c gi cnh vi qu, qu phc gi cnh vi

48

T TNG O GIA

nhn. Qu php nhn, nhn php tin, tun hon vng

lai, xc loi tng thng, chnh th n hin tiu tiu chi
cch d. [o Hong Cnh, Chn Co].

DchS vt v o l gia ci tri t thc l
khng c gii hn nht nh. Ly bng d m suy tm,
gia hai ci u hin gm c ba b phn m th loi c
lin quan vi nhau: lp trn l tin, lp gia l ngi,
lp di l qu. Ngi lm vic thin th thnh tin,
tin phm li th b a xung trn gian lm ngi,
ngi lm c th thnh qu, qu to phc cho th gian
th thnh ngi. Qu bt chc theo ngi, ngi bt
chc theo tin. Tun hon qua li nh vy. Chng
loi tip xc th thng vi nhau, ci ranh gii gia hai
ci u hin tht rt nh nht vy.
073. Ph vn vt d nhn vi qu, nhn d sinh vi bo, sinh
chi s li, duy thn d kh. [Lc Tu Tnh, Thuyt quang
chc gii pht ng chc nguyn nghi]

T TNG O GIA

49

DchVn vt xem c lm ngi l tn qu,

ngi xem s sng l qu bu. Ch nng cy ca s
sng, ch l thn v kh.
074. Phm cht tng s kt, bt qu hnh thn, hnh
thn hp thi, th nhn th vt; hnh thn nhc ly, tc
th linh th qu. [o Hong Cnh, p triu s phng
tin pht lng php th tng th]

DchNi chung, s kt hp gia bn cht v hnh

tng chng qua l hnh v thn. Khi hnh v thn
hp li th thnh ngi hay vt. Nu hnh v thn ri
nhau, t thnh thn linh hay ma qu.
075. Ph thn nhn tc kim s v thnh nhn d. Ph
thnh nhn tuy ti miu ng chi thng, nhin k tm
v d vu sn lm chi trung, th khi thc chi tai? kin
k i hong c, bi ngc t, tin v tc d anh pht k
tm h; kin k lch sn xuyn, ng dn s, tin v tc d
tiu ty k thn h. Khi tri ch ch gi chi bt khuy tai?
[Quch Tng, Trang T-Tiu Dao Du ch]

50

T TNG O GIA

DchNi chung, thn nhn tc l bc m nay chng

ta gi l thnh nhn. Thnh nhn tuy ngi trong cung
in m lng t ti c khc chi chn ni rng. Ngi
i sao li chng bit iu y vy? H ch thy thnh
nhn ngi xe lng vng, mang n ngc, bn ni rng by
nhiu rng buc ci tm ca ngi. Thy ngi kinh
lch chn ni non sng nc, li bo by nhiu cng
lm ci thn ca ngi tiu ty. Sao h chng bit s
khng hao tn ca ngi t o vy?

T TNG O GIA

51

04 - TUN O QU C
075. i o phim h, k kh t hu. Vn vt th chi
nhi sinh nhi bt t. Cng thnh bt danh hu. i
dng vn vt nhi bt vi ch, thng v dc kh danh
tiu; vn vt qui chi nhi bt vi ch, kh danh i.
Th d thnh nhn, chung bt vi i, c nng thnh k
i. [o c Kinh, chng 34]

34
Dch i o tri ni, n c th i sang tri hay
phi. Vn vt nng vo n m sinh, nhng n khng
t chi vn vt. S thnh, nhng n khng t xng
l c. Thng yu nui dng mun loi nhng n
khng cho mnh l ch, v thng khng ham mun.
C th gi tn n l nh; mun vt tr v n m n
khng coi mnh l ch, nn c th gi tn l ln. Thnh
nhn sut i khng cho mnh l ln, cho nn thnh
c vic ln ca mnh.
076. Thin chi o, k do trng cung d? Cao gi c
chi, h gi c chi, hu d gi tn chi, bt tc gi b
chi. Thin chi o, tn hu d nhi b bt tc. Nhn chi
o tc bt nhin, tn bt tc nhi phng hu d. Thc
nng hu d d phng thin h? Duy hu o gi. Th
d thnh nhn, vi nhi bt th. Cng thnh nhi bt x, k
bt dc kin hin. [o c Kinh, chng 77]

T TNG O GIA

52

Dcho Tri nh ging cung. Cao th p xung,
thp th nng ln. Tha th bt i, khng th b vo.
o Tri bt d b thiu. o ngi chng vy, bt
thiu b d. Ai em ch d b p cho thin h? Phi
chng ch c ngi c o? Cho nn thnh nhn lm
m khng cy cng. Cng thnh khng li; khng
mun ai thy ti mnh.
077. C chi thin vi o gi, vi diu huyn thng, thm
bt kh thc. Ph duy bt kh thc, c cng vi chi
dung. D yn nhc ng thip xuyn. Do h nhc
y t ln. Nghim h k nhc khchng Hon h
nhc bng chi tng thchng n h k nhc
phc. Khong h k nhc cc. Hn h k nhc trc.
Thc nng trc d ch, tnh nhi t thanh. Thc d an d
cu ng nhi t sinh. Bo th o gi bt dc doanh.
Ph duy bt doanh c nng t, bt tn thnh. [o c
Kinh, chng 15]

; , ; ;
;

T TNG O GIA

53

DchBc c o ngy xa th tinh vi, huyn diu,
thng t; thm thy khn lng. V kh lng nn
gng t hnh dung. Cc ngi thn trng nh ma
ng i qua sng; cc ngi e d s lng ging bn
bn; knh cn nh khch; lnh lng nh bng tan; mc
mc cht phc nh cha o gt; man mc nh hang
ni; hn mang nh nc c. Ai c th c m nh
tnh li dn dn trong. Ai c th yn m nh ng li
dn dn linh hot. K gi o khng mun y. Ch v
khng mun y, nn mi che giu v chng i mi.
078. Tr h cc, th tnh c. Vn vt tnh tc, ng d
quan k phc. Ph vt vn vn, cc qui k cn. Qui cn
vit tnh. Tnh vit phc mng. Phc mng vit thng.
Tri thng vit minh. Bt tri thng, vng tc, hung. Tri
thng dung, dung ni cng, cng ni vng, vng
ni thin. Thin ni o. o ni cu. Mt thn bt i.
[o c Kinh, chng 16]
,

DchH khng cng cc, ht sc yn tnh. Vn vt
ua sng, ta nhn xem chng tr v (ngun). Vn
vt trng trng u tr v ci. Tr v ci r l tnh; tnh
l phc mnh; phc mnh tc l trng cu. Bit

54

T TNG O GIA

trng cu mi l sng sut. Khng bit trng cu

s lm cn v gy hung ha. Bit trng cu s
thung dung nh cng hu vng tc, s hp vi Tri
vi o. Hp o ri s trng cu: thn c mt i,
cng chng nguy hi g.
079. Tch chi c nht gi. Thin c Nht d thanh.
a c Nht d ninh. Thn c Nht d linh. Cc c
Nht d doanh. Vn vt c Nht d sinh. Hu vng
c Nht d vi thin h trinh. [o c Kinh, chng
39]
; ; ;
;;
39
DchNhng vt xa c o: Tri c o,
nn trong. t c o, nn yn. Thn c o,
nn linh. Hang c o, nn y. Vn vt c o,
nn sng. Hu vng c o, nn tr v thin h.
080. o gi, vn vt chi o thin nhn chi bu, bt
thin nhn chi s bo. M ngn kh d th tn. M hnh
kh d gia nhn. Nhn chi bt thin h kh chi hu. C
lp thin t, tr tam cng tuy hu cng bch d tin t
m bt nh ta tin th o. C chi s d qu th o
gi h? Bt vit: d cu c, hu ti d min da? C vi
thin h qu d. [o c Kinh, chng 62]

T TNG O GIA

55

62
Dch o l b quyt mun loi, l kho bu ca
ngi tt, l ch bo bc cho ngi khng tt. Nh
o m nhng li hay c tng gi tr, c trng
vng; m nhng vic p tng phm cch con ngi.
Nh o m nhng k bt lng khng b rung ry.
Cho nn lp thin t, lp tam cng tuy tay cm ngc
bch, tuy thn ngi xe t m, nhng vn khng bng
ngi m a o vo bn thn mnh v vo ngi
khc. Ngi xa qu o l v sao? H chng c li
rng: Cu o thi c, c ti thi c khi sao?
Cho nn o qu nht thin h.
081. Hu thin o, hu nhn o. V vi nhi tn gi,
thin o d. Hu vi nhi ly gi, nhn o d. Ch gi,
thin o d. Thn gi, nhn o d. Thin o chi d
nhn o d, tng kh vin h, bt kh bt st d.
[Trang T, Ti Hu]

DchC o tri cng c o ngi. V vi m tn
qu, l o tri. Hu vi [lao tc] m ly thn, l
o ngi. Ci chnh yu l o tri, ci ph tr l o
ngi. o tri v o ngi xa nhau. iu khng
th khng xem xt r vy.

56

T TNG O GIA

082. o gi, vn vt chi s do d. Th vt tht chi gi

t, c chi gi sinh. Vi s nghch chi tc bi, thun chi
tc thnh. C o chi s ti, thnh nhn tn chi. [Trang
T, Ng Ph]

Dch o l khi nguyn ca vn vt. Vt no mt
o th cht, c o th sng, nghch o th tht
bi, thun o th thnh cng. Cho nn, thnh nhn rt
qu trng s hin hu ca o.
083. o c bt tiu hnh, c c bt tiu thc. Tiu
thc thng c, tiu hnh thng o. C vit:
Chnh k nhi d h. Lc ton chi v c ch. [Trang T,
Thin Tnh]
:

Dch o vn khng hp vi hnh vi nh mn;
c vn khng hp vi thnh kin hp hi. Thnh kin
hp hi lm hi c; hnh vi nh mn lm hi o. Cho
nn ni: Phi sa mnh, th thi. Bo ton c chn
tnh vui sng gi l t c ch nguyn.
084. Tri o gi tt t vu l, t vu l tt minh vu
quyn, minh vu quyn gi bt d vt hi k. [Trang T,
Thu Thy]

T TNG O GIA

57

58

T TNG O GIA

Dch Ngi bit o t s thng t s l. Ngi

thng t s l s hiu r s quyn bin. Ngi hiu
r s quyn bin t khng vt cht lm hi thn.
085. o thng v vi nhi v bt vi. Thnh nhn th
o. Ph h vi tai? Bt d vt tranh nhi thin h mc
nng tranh yn. Th v tha, tch thin thnh c nhi
thn minh t c, c ng vt nhi bt qui. [o Tng,
Ty Thng Kinh]

Dcho thng v vi nhng khng g khng lm.
Thnh nhn m p o trong lng. Nguyn do u?
V khng tranh vi ai nn khng ai tranh vi mnh.
Khng c g khc. Tch cha iu thin thnh c,
th mnh s tr thnh thn minh. Cho nn, d c ai
xung t gy g vi mnh th mnh cng khng trch
h.
086. o chung bt kh c, b kh c gi danh c
bt danh o; o chung bt kh hnh, b kh hnh gi
danh hnh bt danh o. Thnh nhn d kh c kh
hnh gi, s d thin ng sinh; d bt kh c bt kh
hnh gi, s d thin ng t. [o c, V thng
diu o Vn Thy chn kinh, V thin]

Dcho rt cuc l khng th c. Ci c th c
th gi l c ch khng gi l o. o rt cuc l
khng th vn dng. Ci c th vn dng c th gi
l hnh ch khng gi l o. Thnh nhn c th vn
dng ci kh c (tc l c) v ci kh hnh (tc l
hnh) nn gii v s sng. Thnh nhn c th vn
dng ci bt kh c bt kh hnh (tc l o) nn gii
v s cht.
087. Chn i o d kh tit nguy hnh vi yu, bt
vng cu vu nhn, bt knh x vu k, th c tun th
khoa tc vi bt cm gi. [o Vin Hc C Lc, Nhc
Cng bi]

Dch[Ngi c] o ln v chn thc ly th tit
tho khc kh v hnh vi chnh trc lm iu quan
trng; khng vng cu ngi khc; khng t tn m
phng tng; ch mong l ngi khng dm bung tri
theo i v m say th tc.
088. o sinh chi, c sc chi, vt hnh chi, th thnh
chi. Th d vn vt mc bt tn o nhi qu c. o chi
tn, c chi qu, ph mc chi mnh, nhi thng t

T TNG O GIA

59

nhin. C o sinh chi, c sc chi, trng chi, dc

chi, thnh chi, thc chi, dng chi, ph chi, sinh nhi bt
hu, vi nhi bt th, trng nhi bt t, th v huyn c.
[o c Kinh, chng 51]

Dcho sinh vn vt, c dng chng, vt cht
cho chng hnh, hon cnh tc thnh chng. Cho nn
vn vt u tn o, qu c. S cao trng ca o
c chng nh ai ban, m o c t nhin vn
cao trng. Cho nn o sinh, c dng, lm cho vn
vt ln ln; dng nui vn vt, tc thnh che ch vn
vt. Sinh ra vn vt m khng nhn chng l s hu
ca mnh; lm m khng cy cng; lm cho chng pht
trin m khng i lm ch t. gi l c su dy.
089. Thng c bt c, th d hu c. H c bt
tht c, th d v c. Thng c v vi nhi v d vi.
H c vi chi nhi hu d vi. Thng nhn vi chi nhi v
d vi. Thng ngha vi chi nhi hu d vi. Thng l vi
chi nhi mc chi ng. Tc nhng t nhi nhng chi. C
tht o nhi hu c. Tht c nhi hu nhn. Tht
nhn nhi hu ngha. Tht ngha nhi hu l. Ph l gi,
trung tn chi bc nhi lon chi th. Tin thc gi o chi
hoa, nhi ngu chi thy. Th d i trng phu x k hu
bt c k bc. X k thc, bt c k hoa. C kh b
th th. [o c Kinh, chng 38]

60

T TNG O GIA

;
;;

,;
38
DchBc thng c khng t ra l c c, nn c
c. Ngi h c cu n vo c, nn v c. Bc
thng c th v vi v khng ly s vic. Ngi h
c c lao tc v ly s vic. Bc thng nhn c lao
tc nhng khng ly s vic. Bc thng ngha c lao
tc nhng ly s vic. Bc thng l c lao tc; nhng
h khng c ngi khc hng ng, th xn tay o
li ko ngi theo. Cho nn mt o th xt n c.
Mt c th xt n nhn. Mt nhn th xt n ngha.
Mt ngha th xt n l. M l l lng trung tn i
n ch mng manh, v l khi u cho lon lc.
Khng bit m ni rng bit, l ho nhong ca o
v l khi u ca ngu si. Cho nn bc i trng phu
ch dy dn m trnh ch mng mnh, ch thc
m trnh ch ho nhong. l b ci kia (ho
nhong, mng mnh) m gi ci ny (dy dn, thc
cht).
090. Hm c chi hu, t vu xch t. c trng bt
thch, mnh th bt c, cc iu bt bc. [o c
Kinh, chng 55]

T TNG O GIA

61

DchNgi c dy, [tm hn nhin] nh tr s
sinh. c trng khng cn, th d khng n, chim ng
chng bt.
091. Nhc ph bt khc nhi cao, v nhn ngha nhi
tu, v cng danh nhi tr, v giang h nhi nhn, v o
dn nhi th, v bt vong d. m nhin v cc nhi
chng m tng chi, th thin a chi o, thnh nhn
chi c d. C vit: ph im m tch mch, h v v
vi, th thin a chi bnh nhi o c chi cht d. C
vit: Thnh nhn hu hu yn tc bnh d h, bnh d
tc im m h. Bnh d im m, tc u hon bt
nng nhp, t kh bt nng tp, c k c ton nhi thn
bt khuy. [Trang T, Khc ]

:
:

DchNu khng khc ch tm m tnh cch vn
cao thng, khng bn nhn ngha m vn c s tu
dng, khng c cng danh m thin h vn thnh tr,
khng ngao du sng h m vn nhn tn, khng luyn
h hp m vn sng lu, qun ht m vn c , im

62

T TNG O GIA

m v tnh lng cc m mi iu tt p tun theo

mnh; ngi nh th t c o ca tri t v
c ca thnh nhn. Cho nn ni: im m, tnh
lng, h v, v vi, u l cc c tnh nhm duy tr s
qun bnh ca tri t, m chng cng l tnh cht ca
o v c. Cho nn ni: Thnh nhn ngh ngi t
tm s bnh d (qun bnh d chu). Bnh d t s im
tnh. Bnh d v im tnh t s khng lo lng v bnh
hon, t kh s khng xm nhp. Do , c ca ngi
ton vn v thn ca ngi khng thng tn.
092. Ch c gi, ha pht nng nhit, thy pht nng
nch, hn th pht nng hi, cm th pht nng tc.
Phi v k bc chi d, ngn st h an nguy, ninh vu ha
phc, cn vu kh tu, mc chi nng hi d. C vit:
Thin ti ni, nhn ti ngoi, c ti h thin. Tri thin
nhn chi hnh, bn h thin, v h c, ch trc nhi
khut thn, phn yu nhi ng cc. [Trang T, Thu
Thy]

Dch Bc ch c vo la khng nng, vo nc
khng chm, nng lnh khng hi c, cm th khng
hi cht ni. N khng c ngha l ngi coi thng
nhng th y, m ngha l ngi xem xt r gia an v
nguy, im tnh trc phc v ha, cn thn khi tin
thoi. Cho nn khng th g c th hi c ngi. Do

T TNG O GIA

63

ni: Tri bn trong, ngi bn ngoi. c tri.

Nu ai bit s vn hnh ca tri v ngi th ly tri
lm gc m lp thn c, th ngi c th tin
thoi, co dui, tr v ci thit yu m lun bn s cc
hn ca o.
093. Ch o gi bt d ph tr nhi ci , th chnh gi
bt d mc thng nhi cu hp. [Ct Hng, Bo Phc
T, chng Qung Th]
,

Dch Bc ch tm theo o khng v nhng nghch
cnh m thay i ch hng ca mnh; ngi gi s
thun chnh khng v khng c tn thng khen
ngi m cu th t bung tri theo th tc.

T TNG O GIA

64

05 - DNG SINH T HI
094. Ci vn thin nhip sinh gi, lc hnh bt ng hy
h; nhp qun bt b gip binh. Hy v s u k gic;
h v s th k tro; binh v s dung k nhn. Ph h
c ? D k v t a. [o c Kinh, chng 50]

Dch Nghe ni rng ngi kho gi gn s sng i
trn ng khng gp t gic v h; vo trong qun l
khng cn mang o gip v binh kh. V t gic khng
c ch no hc; h khng c ch no vu; binh
kh khng c ch no chm. Ti sao? V h khng
c ch cht.
095. Ng sc lnh nhn mc manh Ng m lnh nhn
nh lung. Ng v lnh nhn khu sng. Tr snh in lip
Lnh nhn tm pht cung. Nan c chi ha, lnh nhn
hnh phng. Th d thnh nhn v phc bt v mc. C
kh b th th. [o c Kinh, ch.12]

;

Dch Nm mu khin ngi m mt. Nm m
thanh khin ngi ic tai. Nm v khin ngi t li.

T TNG O GIA

65

Rui rong sn bn, khin lng ngi ha cung. Ca

ci him khin bn thn b hi khi i ng. Bi vy,
s i tr ca thnh nhn l v bng, khng v mt. Nn
b ci kia, ly ci ny.

66

T TNG O GIA

096. Thnh nhn kh thm, kh xa, kh thi. [K,

ch.29]

tnh, hnh tng t chnh. tt tnh tt thanh, v lao nh

hnh, v dao nh tinh, ni kh d trng sinh. Mc v
s kin, nh v s vn, tm v s tri, nh thn tng
th hnh, hnh ni trng sinh, thn nh ni, b nh
ngoi, a tri vi bi. [...] Thin a hu quan, m dng
hu tng. Thn th nh thn, vt tng t trng.
[Trang T, Ti Hu]

DchThnh nhn t b s cc oan, xa x, v cao

sang.
097. Tc k oi, b k mn, chung thn bt cn. Khai
k oi, t k s, chung thn bt cu. Kin tiu vit
minh, th nhu vit cng. Dng k quang, phc qui k
minh, v di thn ng, th vi tp thng. [o c
Kinh, chng 52]

DchNhm mt v ngm ming, sut i khng vt
v. M ming v hon thnh s vic, sut i khng
cu c. Thy c t vi mi l minh, gi c mm
yu mi l cng. Dng nh sng ca o, quay v
s quang minh ca o, thn khng s tai ng, l
tm v vnh cu.
098. Ch o chi tinh, yu yu minh minh; ch o chi
cc, hn hn mc mc. V th v thnh, bo thn d

DchCi tinh ty ca ch o (o cc cao) th mt

mt m m, ci tt nh ca ch o th thm u lng l.
ng thy g, ng nghe g, v hy gi cho thn tnh
lng, th hnh th ca ngi s t chnh l ng n.
Hy gi s thanh tnh , ng lao nhc thn xc,
ng dao ng tinh thn th ngi s trng sinh. Mt
khng thy, tai khng nghe, tm khng bit, th thn
ca ngi s gi c hnh th, ri hnh th s trng
sinh. Cn thn hot ng ni tm ca ngi, ngn b
nhng g t ngoi gii xm nhp vo ngi, nhiu tri
thc s tht bi. [...] Tri t c cc c quan chng
qun, m dng c ch tng cha. Hy cn thn gi
gn thn th, mi th trong ngi s t ln mnh.
099. Kim ng co t d nhn chi tnh: mc dc th sc,
nh dc thnh thanh, khu dc st v, ch kh dc doanh.

T TNG O GIA

67

Nhn thng th bch tu, trung th bt thp, h th lc

thp, d bnh su t tng u hon, k trung khai khu
nhi tiu gi, nht nguyt chi trung bt qu t ng nht
nhi d h. Thin d a v cng, nhn t gi hu thi.
Tho hu thi chi c, nhi thc vu v cng chi gian, ht
nhin v d k k chi tr qu khch d. Bt nng thuyt k
ch , dng k th mnh gi, giai phi thng o gi d.
[Trang T, o Chch]
:

DchNay ta ni v thi i cho ngi nghe: mt a
nhn n sc, tai mun nghe m nhc, mm thch nm
m v, ch kh mun tha mn. Con ngi thng th l
100, trung th l 80, h th l 60. Tr i nhng lc
bnh, suy nhc, cht chc, tang ma, u lo, hon nn,
cn li l nhng lc c th m ming ci th trong mt
thng gii lm l vui ci c bn nm ngy. Tri v
t v cng, kip ngi hu hn. em ci hu hn m
gi gm khong v cng, khc g ci hnh nh nga k
nga k chy vt qua khe ca. K khng th tha mn
c ch v khng bit bo dng cho trng th th
khng phi l ngi thng hiu o vy.
100. Nng tn sinh gi, tuy qu ph bt d dng
thng thn, tuy bn tin bt d li ly hnh. Kim th

68

T TNG O GIA

chi nhn c cao quan tn tc gi, giai trng tht chi.

Kin li khinh vong k thn, khi bt hoc tai! [Trang
T, Nhng Vng]

Dch K coi trng sinh mnh, tuy ph qu nhng
khng s cung dng lm hi thn, tuy bn tin
nhng khng ci li lm ly hnh hi. Ngi i nay
lm quan cao tc ln, coi trng s mt chc tc.
Thy ci li m khinh sut mt thn mnh, nh vy
khng phi l m mui hay sao?
101. t sinh chi tnh gi, bt v sinh chi s v d vi;
t mnh chi tnh gi, bt v tri chi s v ni h.
Dng hnh tt tin chi d vt, vt hu d nhi hnh bt
dng gi hu chi h. Hu sinh tt tin v ly hnh, hnh
bt ly nhi sinh vong gi hu chi h. Sinh chi lai bt nng
khc, k kh bt nng ch. Bi ph! Th chi nhn d vi
dng hnh tc d tn sinh, nhi dng hnh qu bt tc
d tn sinh, tc th h tc vi tai? Tuy bt tc vi nhi bt
kh bt vi gi, k vi bt min h? Ph dc min vi hnh
gi, mc nh kh th. Kh th tc v ly, v ly tc
chnh bnh, chnh bnh tc d b cnh sinh, cnh sinh
tc c h. [Trang T, t Sinh]

T TNG O GIA

69

Dch K thng hiu c s sng th khng mong
cu ci v dng cho s sng; k thng hiu c vn
mnh th khng mong cu ci vt ngoi phm vi hiu
bit. Mun nui thn trc tin phi c lng thc.
Nhng c ngi iu kin vt cht sung tc m hnh
th vn khng nui dng tt. c s sng th trc
ht khng c ri b hnh. Nhng c k khng ri b
hnh m vn mt s sng. S sng bt u th ta
khng th t khc, khi s sng mt i th ta khng
th ngn n li. Bun thay! Ngi i c cho rng h
nui dng thn th l gi c s sng. Nu nui
thn th m khng gi c s sng, s i
cn g ng lm u? Tuy n khng ng lm m ta
khng th khng lm, th l khng trnh khi kh ly.
Mun trnh vic nui dng thn th th chng g bng
t b th gian. T b th gian th khi kh ly. Khng
kh ly th tm s qun bnh thun chnh. Qun bnh
thun chnh th s c s sng mi. C s sng mi l
tip cn vi o.
102. Ph thin h s tn gi, ph qu th thin d; s
lc gi, thn an hu v m phc ho m thanh d; s h
gi, bn tin yu c d; s kh gi, thn bt c an dt,
khu bt c hu v, hnh bt c m phc, mc bt c
ho sc, nh bt c m thanh. Nhc bt c gi, tc
i u d c, k v hnh d dic ngu tai! Ph ph gi, kh

70

T TNG O GIA

thn tt tc, a tch ti nhi bt c tn dng, k v hnh

d dic ngoi h! Ph qu gi, d d k nht, t l thin
ph, k vi hnh d dic s h! Nhn chi sinh d, d u
cu sinh. Th gi hn hn, cu u bt t, h kh d! K
v hnh d dic vin h! [Trang T, Ch Lc]

Dch Ni chung, ci m thin h tn qu l giu c,
sang trng, sng lu, iu thin. Ci m h vui thch l
yn thn, v ngon, qun o p, sc p, m thanh
hay. Ci m h khinh b l s ngho tng, hn h, cht
yu, iu c. Ci m h au kh l thn khng c
an nhn, ming khng thng thc v ngon, thn
khng mc qun o p, mt khng trng thy sc
p, tai khng nghe c m thanh hay. K no khng
c c cc th y th lo bun s st. C v thn th
nh vy tht l ngu xun. K giu c, lao kh thn xc,
lm lng mit mi, tch ly nhiu ca n m khng
c hng ht. C v thn th nh vy l lo ci b
ngoi. K sang trng, ht m ti ngy lo toan ngh
ngi chuyn tt xu, hay d. C v thn th nh vy l
xa o thng hng. Cuc i mi ngi cng i i

T TNG O GIA

71

72

T TNG O GIA

vi lo ru. D sng lu th thn tr cng l ln, m mm

v dng, li bun mi v sng lu th m khng cht i.
i sao m kh vy! C v thn th nh vy cng l xa
o thng hng.

khinh, kh d bo thn, kh d ton sinh, kh d dng

thn, kh d tn nin. [Trang T, Dng Sinh Ch]

103. Bi lc gi, c chi t d; h n gi, o chi qu d;

ho gi, c chi tht d. C tm bt u lc, c chi
ch d; nht nhi bt bin, tnh chi ch d; v s vu ng,
h chi ch d; bt d vt giao, m chi ch d; v s vu
nghch, ty chi ch d. C vit: Hnh lao nhi bt hu tc
t, tinh dng nhi bt d tc lao, lao tc kit. [Trang T,
Khc ]

DchBun vui lm hi c; mng gin lm hi o;
yu ght lm mt c. Cho nn tm ch u lo hay vui
mng, l ch c. Tinh rng chuyn nht khng
thay i, l ch tnh. Khng xung t vi ai, l ch
h. Khng giao tip s vt, l ch m (v cng yn
lng). Khng chng i ai, l ch ty (rt tinh tu).
Cho nn ni: Lao nhc thn xc mit mi th sinh ra
iu t hi; tinh lc dng lin tc th lao tn. H lao tn
th kit qu.
104. Ng sinh d hu nhai, nhi tri d v nhai. D hu
nhai tu v nhai, i d! D nhi vi tri gi, i nhi d h! Vi
thin cn v danh, vi c v cn hnh, duyn c d vi

Dchi ngi hu hn, m tri thc th v hn.
Ly ci hu hn m truy cu ci v hn, nguy hi thay!
Bit th m vn c truy cu tri thc, nh vy cng
nguy. Lm thin th khng ni danh, lm c th b trng
pht. Noi theo ci trung dung mi l thng o (chnh
o); nh ta c th bo thn, gi vn sinh mnh,
phng dng song thn, v hng trn tui gi.
105. Thin dng sinh gi, nhc mc dng nhin,
th k hu gi nhi tin chi. [Trang T, t Sinh]

DchNgi gii dng sinh ging nh k chn d:

quan st con no lc pha sau v qut roi vo chng.
106. Kh s tc hnh bt lao, di sinh tc tinh bt khuy,
ph hnh ton tinh phc, d thin vi nht. [Trang T,
t Sinh]

T TNG O GIA

73

74

T TNG O GIA

DchB vic i, thn xc s khng lao nhc; qun

cuc sng, tinh thn s khng hao tn. Hnh th c
bo ton v tinh thn c hi phc th thin nhn hp
nht.

DchThn th con ngi khc no mt t nc:

ngc v bng l cung in phng tht, t chi l ngoi
thnh, xng ct v cc quan tit l bch quan, np
nhn trn da l cc ng t ng, thn l vua, mu
huyt l by ti, kh l dn chng. Cho nn bc ch
nhn tr c thn mnh cng nh minh qun cai tr
c t nc. H yu qu dn th yn nh t nc,
h yu qu kh th bo ton c thn. Dn khn kh
iu linh th vong quc, kh suy nhc th thn tn t.
Cho nn bc ch nhn thng s dng thuc trc khi
b bnh, ch khng sau khi b nguy hi ri mi tm
cch chy cha. Th mi bit: sinh mnh kh bo ton
m d mt, kh kh trong thanh m d c. Nu c th
tra xt v ty c ng bin, th c th khc ch th dc
v bo ton tnh mnh.

107. Nht nhn chi thn, nht quc chi tng d, hung
phc chi thit do cung tht d, chi th chi v do giao
cnh d, ct tit chi tc do bch quan d, thu l chi
gian do t c d, thn do qun d, huyt do thn d,
kh do dn d. C ch nhn nng tr k thn, dic nh
minh ch nng tr k quc. Ph i k dn, s d an k
quc; i k kh, s d ton k thn. Dn t quc vong,
kh suy thn t. Th d ch nhn thng s ni thi dc
vu v bnh chi tin, bt truy tu vu k bi chi hu. C tri
sinh nan bo nhi d tn, kh nan thanh nhi d trc.
Nhc nng thm c quyn, kh d ch th dc, bo
ton tnh mnh. [o Tng-Bo Phc T, chng
Dng Sinh Lun]

108. Thin dng sinh gi, tin tr lc hi, nhin hu

kh d din tr vu bch nin. H gi th da? Nht vit
bc danh li, nh vit cm thanh sc, tam vit lim ho
ti, t vit tn t v, ng vit tr nnh vng, lc vit kh
tr tt. Lc gi bt tr, tu thn chi o thit nh?
[o Tng - Bo Phc T, Dng Sinh Lun]

T TNG O GIA

75

Dch Ngi gii dng sinh, trc tin phi tr

kh su mi hi, sau mi c th sng lu trm tui.
Su ci hi l g? [v cn phi lm g?] Mt l phi coi
thng danh li; hai l phi cm ch m nhc v n
sc; ba l ch tham lam ca ci tin bc; bn l phi
gim bt thc ngon v bo; nm l phi tr b li ni
kho lo xo tr; su l phi tr kh s ganh ght
k. Su iu hi khng tr kh, th php tu dng thn
tm ch v hiu thi.
109. S d bo ha ton chn gi, ni thiu t, thiu
nim, thiu tiu, thiu ngn, thiu h, thiu n, thiu lc,
thiu su, thiu ho, thiu , thiu s, thiu c. Ph a
t tc thn tn, a nim tc tm lao, a tiu tc tng
ph thng phin, a ngn tc kh hi h thot, a h
tc bng quang np khch phong, a n tc thu l
bn huyt, a lc tc tm thn t ng, a su tc u
pht tiu kh, a ho tc ch kh khuynh dt, a tc
tinh sng bn ng, a s tc cn mch can cp, a
c tc tr l trm m. T ni pht nhn chi sinh, thm
vu cn ph, tn nhn chi mnh, mnh vu si lang. [o
Tng-Bo Phc T, chng Dng Sinh Lun]

76

T TNG O GIA

DchCho nn bo v s hi ho v gi vn chn
tnh th phi: u t t, vng nim t, ci t, ni t, vui t,
gin t, sng t, su t, ham t, ght t, vic t, c mu t.
H u t nhiu th thn tn lon, vng nim nhiu th
tm lao tn, ci nhiu th ph tng ln ngc, ni
nhiu th kh hi thot ht tinh, vui nhiu th bng quang
b t phong chng kh bn ngoi xm nhp, gin nhiu
th mt da xut huyt, sng nhiu th tm thn t vy
phng ng, su nhiu th u tc tiu ty kh ho, ham
nhiu th ch kh pht tit d sinh t nim, ght nhiu th
tinh h hoi chy mt, vic nhiu th gn mi mch kh
cn, mu nhiu th tr l chm m m mui. Cc th
cht t sinh mnh con ngi, sc bn cn hn ru
ba, lm tn hi sinh mnh con ngi cn d tn hn
si lang.
110. V cu ta, v cu hnh, v cu th, v cu thnh,
bt c vt cng thc, vt kht vt cng m. Bt c
cng thc tc t lao, bt kht cng m tc v
trng, th dc thng lao, thc dc thng thiu, lao
vt qu cc, thiu vt ch c. ng triu vt khng
tm, h d vt bo thc. To khi bt ti k minh tin,
vn khi bt ti nht xut hu. tm ni trng tc chn
thn th k v, kh ni nh tc t vt kh k thn. Hnh
khi tr tc thn , hnh tranh cnh tc linh tr. Khinh
v vu nhn ng gim ton, st hi vu vt tt thng
nin. Hnh nht thin tc hn thn lc, cu nht c tc
phch thn hoan (phch thn lc t, hn thn hiu
sinh). Thng d khoan thi t c, im m t th,
tc thn nht an tnh, tai hi bt can. Sinh lc tt th k

T TNG O GIA

77

danh, t tch tt tc k cu, dng sinh chi l tn vu

th h. Ch vu luyn hon an d b no, ha kim dch
d lu thn, t ni thng chn chi diu o, ci phi
thc cc m huyt gi vit phn nhi tu chi, vn nhn
chi trung, c gi th thiu, thm kh gii yn! Lo
Qun vit: Tn ng th o, thng s ton tu din th
mnh, trung s bn tu v tai bnh, h s thi tu min
yu honh, ngu gi tht o bn k tnh, k t chi v
d. [o Tng-Bo Phc T, chg. Dng Sinh Lun]

Dchng ngi lu, ng i b lu, ng nhn lu,
ng nghe lu, khng i th ch c p n, khng kht

78

T TNG O GIA

th ch c p ung. Khng i m c p n th t lao

tn; khng kht m c p ung th bao t trng. Thn
th phi thng lao ng; n phi thng n t. Lao
ng ch qu ; n t ch ti i. Sng ma ng
ng bng rng; ti ma h ng n no. Dy sm
th ng dy trc khi g gy; dy tr th ch dy sau
khi mt tri mc. Tm c qun xt sa cha th chn
thn mi gi nguyn v tr (khng i mt). Kh c nh
th cc th xu mi xut ra khi thn th. Hnh vi la
di tr tr th qu thn ght, hnh vi cnh tranh th linh
tnh b ngn tr. Khinh khi v lm nhc ngi khc th
tui th b gim nhiu ngy. Git hi loi vt th tui th
gim nhiu nm. Lm mt vic thin th hn vui; lm
mt vic c th phch vui v (v phch thch cht, hn
ham sng). Thng n khoan thai, im m gi gn,
th thn an tnh, tai ng ha hi s khng lin can vi
mnh. Tn mnh s c ghi vo S Sinh v ti li mnh
c xo i trong S T. Ci nguyn tc dng sinh
ch c vy thi. Nu nh c thm luyn an, hon an
b no, bin ho kim dch lu gi thn, th l
php tc huyn diu thng tha. Tri li, nu n ng
cc v huyt nhc m tu luyn, trong vn ngi th ch
c rt t k c o. Hy ht sc gi gii! Lo Qun ni:
Nu gi o ny ca ta, bc thng s s sng th,
bc trung s tu mt na s trnh tai ha bnh tt, bc h
s s trnh c tai ng. Cn k ngu khng nm c
o ny nn nh mt tnh mnh. Ta ch ni by nhiu
thi.
111. Ti s bt i, nhi khn t chi, thng d; lc s
bt thng, nhi cng c chi, thng d; bi ai tiu ty,
thng d; h lc qu sai, thng d; cp cp s dc,
thng d; cu m ngn tiu, thng d; tm tc
tht thi, thng d; tn cung dn n, thng d; trm
ty u t, thng d; bo tu suyn php, thng d;

T TNG O GIA

79

80

T TNG O GIA

hoan h khc khp, thng d; m dng bt giao,

thng d; tch thng ch tn tc to vong, to vong
phi o d. Th d dng sinh chi phng, tha bt cp
vin, hnh bt tt b, nh bt cc thnh, mc bt cu
th, ta bt ch cu, nga bt cp b, tin hn nhi , tin
nhit nhi gii, bt dc cc c nhi thc, thc bt qu
bo, bt dc cc kht nhi m, m bt qu a. Phm
thc qu tc tch t, m qu tc m tch. Bt dc
thm lao thm dt, bt dc khi vn, bt dc hn lu,
bt dc a thy, bt dc bn xa tu m, bt dc cc
mc vin vng, bt dc a m sinh lnh, bt dc m
tu ng phong, bt dc s s mc dc, bt dc
qung ch vin nguyn, bt dc quy to d xo, ng
bt dc cc n, h bt dc cng lng, bt l nga
tinh h, bt min trung hin kin, i hn i nhit, i
phong i v, giai bt dc mo chi. Ng v nhp khu,
bt dc thin a, c toan a thng t, kh a thng
ph, tn a thng can, hm a thng tm, cam a
thng thn, th ng hnh t nhin chi l d. Phm
ngn thng d, dic bt tin gic d, v cu tc th
tn nh. Th d thin nhip sinh gi, nga khi hu t
thi chi to vn, hng c hu ch ha chi thng ch;
iu ha cn ct, hu yn ngng chi phng; tt
nhn t, hu thn th chi thut; lu hnh vinh v, hu
b t chi php; tit nghi lao dt, hu d ot chi yu.
Nhn n d ton m kh, c h d dng dng kh.
Nhin hu tin tng phc tho mc d cu khuy
khuyt, hu phc kim an d nh v cng, trng sinh
chi l, tn vu th h. [Bo Phc T-Ni Thin, chng
Cc Ngn]

Dch Ti nng cha ti m kh s mong tm l lm

hi; sc lc khng m gng thi hnh l lm hi;
bun ru ai on n ni tiu ty l lm hi; vui sng

T TNG O GIA

81

qu l lm hi; bn ba v dc vng l lm hi; ci

ni vui a lu l lm hi; i ng v ngh ngi khng
ng gi l lm hi; rng sc ging cung n l lm
hi; say mm n ni nn ma l lm hi; n no i
nm ngay l lm hi; chy nhy hi th kh kh
hn hn l lm hi; reo vui khc lc l lm hi; m
dng khng giao hp l lm hi; tch ly cc iu hi
ny qu mc s cht sm; cht sm u phi l o
dng sinh. Cho nn, phng php dng sinh l:
khng phun nc bt ra xa, khng i b nhanh, tai
khng rng nghe, mt khng nhn lu, khng ngi qu
lu, khng nm cho n mi mt, mc thm o trc
khi ma lnh n, ci bt o trc khi ma nng n,
ch rt i ri mi n, ch n no qu, ch tht
kht ri mi ung, ch ung qu nhiu. H n nhiu th
y bng, ung nhiu th sinh m. Ch lao nhc qu
m cng ch rnh rang nhiu qu, ch thc dy mun,
ch m hi, ch ng nhiu qu, ch ci xe ci
nga nhanh, ng rng cng mt nhn xa, ch n
nhng mn sinh lnh bng, ch ung ru trc
lung gi, ch tm nhiu ln trong ngy, ch c ch
nguyn qu xa xi, ch c ch to nhng vt k d
tinh xo, ma ng ch qu m, ma h ch
qu mt, ng nm ngoi lo th di trng sao, nm
ng ch l vai, ch mo him i lc thi tit xu
nh rt rt, rt nng, hay nhiu sng m. Nm v vo
ming th ch dng thi qu bi v chua qu hi t,
ng qu hi phi, cay qu hi gan, mn qu hi tim,
ngt qu hi thn; l ci l t nhin ca ng hnh
vy. Tt c nhng ci gi l lm hi ny, cng khng
th nhn bit ngay c, nhng v lu v di mi thy
chng lm tn th. Ngi gii bo dng thn th c
gi gic i ng v thc dy sm tr khc nhau ty theo
bn ma, sinh hot ban ngy c ch lun iu ha;
bit iu dng gn ct th thi, c php tc vn

82

T TNG O GIA

ng; ngn chn tt bnh v xua tr t kh, c php tc

nut nh [th np, o dn] gip kh huyt lu thng
tun hon, c php dng thuc b h v t thc; tit
ch s lao ng v ngh ngi, c yu quyt tng gim.
Dn cn gin bo ton m kh, nn vui mng
bo dng dng kh. Sau ung thuc t tho mc
b khuyt nhng tn mt, ri ung kim an
trng th, nguyn l trng sinh ch nh vy thi.
112. Ng s d hu i hon gi, vi ng hu thn. Cp
ng v thn, ng hu h hon? [o c Kinh, ch.13]

13
DchS d ta phi lo u nhiu bi v ta c thn.
Nu khng c thn, ta u c lo lng g.
113. Ph duy bt tranh, c v vu. [o c Kinh,
ch.8]

DchChnh v khng tranh vi ai, nn khng ai on
trch.
114. Sn mc, t khu d; cao ha, t tin d. Qu
kh thc, c pht chi; tt kh dng, c ct chi. Nhn
giai tri hu dng chi dng, nhi mc tri v dng chi dng
d. [Trang T, Nhn Gian Th]

T TNG O GIA

83

Dch [V c ch nn] cy trn ni t khin n b
n; [v chy c nn] m t khin n b t sch.
Qu n c nn cy qu b n. Cy sn c ch nn
thn b khc rch [ ly nha]. Ai cng bit li th ca
s hu dng; my ai bit li th ca s v dng.
115. Ph hm xa chi th, gii nhi nng ly sn, tc min
vu vng c chi hon; thn chu chi ng, ng nhi tht
thy, tc ngh nng kh chi. C iu th bt ym cao,
ng mit bt ym thm. Ph ton k hnh sinh chi
nhn, tng k thn d, bt ym thm miu nhi d h.
[Trang T, Canh Tang S]

Dch Con th ln d ngom c mt c xe, nu
mt mnh ri khi ni, s khng trnh c him ha
b nh li Con c ln d nut c mt con thuyn,
nu ri nc ln cn, s b kin bu cn. Cho nn iu
v th khng ght ni cao, c v ba ba khng ght ch
su. Ai mun bo ton thn th v sinh mnh ca
mnh, th nn n thn; ch ght ni thm u diu vin
th mi c.

84

T TNG O GIA

116. Trang T hnh vu sn trung, kin i mc, chi dip

thnh mu. Pht mc gi ch k bng nhi bt th d. Vn
k c, vit: V s kh dng. Trang T vit: Th mc
d bt ti c chung k thin nin. Phu t xut vu sn,
x vu c nhn chi gia. C nhn h, mnh th t st nhn
nhi phanh chi. Th t thnh vit: K nht nng minh, k
nht bt nng minh, thnh h st? Ch nhn vit: St
bt nng minh gi. Minh nht, t vn vu Trang T
vit: Tc nht sn trung chi mc, d bt ti c chung
k thin nin; kim ch nhn chi nhn, d bt ti t. Tin
sinh tng h x? Trang T tiu vit: Chu tng x
h ti d bt ti chi gian. Ti d bt ti chi gian, t chi
nhi phi d, c v min h ly. Nhc ph tha o c
nhi ph du tc bt nhin, v d v t, nht long nht x,
d thi cu ha, nhi v khng chuyn vi. Nht thng
nht h, d ha vi lng, ph du h vn vt chi t. vt
vt nhi bt vt vu vt, tc h kh c nhi ly da? Th
Thn Nng, Hong chi php tc d. Nhc ph vn
vt chi tnh, nhn lun chi truyn tc bt nhin: hp tc
ly, thnh tc hy, lim tc ta, tn tc ngh, hu vi tc
khuy, hin tc mu, bt tiu tc khi. H kh c nhi tt
h tai! Bi ph, t ch chi, k duy o c chi hng
h! [Trang T, Sn Mc]

::

:
:
:
:

T TNG O GIA

85

Dch Trang T [v t] i trong ni, thy mt cy
ln, cnh l sum su. Ngi n cy ng bn cnh n
nhng khng n n. Trang T hi ti sao, hn tr li:
Cy ny chng dng c vo vic g. Trang T bo
[ t]: Cy nh v dng m an hng trn tui
tri. Ra khi ni, Trang T gh nh mt bn c. Ngi
bn mng r, sai a git ngng nu i khch. a
hi: C con ku, c con khng bit ku. Bm ng, git
con no? Ch nh tr li: Con no khng bit quang
quc th git. Hm sau, t hi Trang T: Hm qua,
cy trn ni nh v dng m hng trn tui tri. Nay
con ngng ca ch nh ny v khng bit quang quc m
b lm tht. Thy mun hon cnh no? Trang T
ci p: Chu ny mun ch trung dung gia hu
dng v v dng (gia ti v bt ti). Nhng ch trung
dung cng cha phi gn vi o, nn vn cha
trnh khi h ly. Nu ai ci trn o c m tiu dao th
s khng nh vy. H s vt khi s khen ngi hay
ch bai; c th vng ln nh rng hay ln trnh nh rn;
ty thi bin ha, m khng khng nh mnh chuyn vo
mt th g; a v d ln cao hay xung thp, h u ly

86

T TNG O GIA

s hi ha m lng mi vic xung quanh. H phiu

bng ni t tin ca vn vt (tc o), nh vy th lm
sao m b h ly cho c? l php tc ca Thn
Nng v Hong vy. Cn nh ci tnh ca vn vt v
truyn thng ca nhn lun th li khc: hp ri tan,
thnh cng ri tht bi, lim khit b d bu, tn qu b d
ngh, hnh vi tch cc b tn hi, hin ti b mu hi, bt
ti b khinh r. Cc tnh hung c chi l chc chn?
ng bun tht! Cc ngi hy ghi nh: ch c cnh gii
ca o v c l tt p thi.
117. Kim d cng chit, thy d nhu ton. Sn d cao
si, cc d ti an. Th d chp th tit gi v tranh hng chi
ha. [Bo Phc T-Ngoi Thin, chng Qung Th]

Dch Kim loi v cng m gy, nc nh mm yu
m vn ton. Ni cao nn l, ging nc gia hai
ngn ni v thp nn bnh an. Cho nn ai gi c tnh
m nhu th s khng b tai ha do tranh ginh vi
ngi khc.
118. Hm c chi hu gi u hon bt nng nhp, t
kh bt nng xm, c vt mc nng thng yn. Trang
T vit: Nhn nng h k d t th, k thc nng hi?
[o Tng, Tng Huy Tng ng gii o c Chn
Kinh]

T TNG O GIA

87

T TNG O GIA

88

06 - TRI MNH TH NHT

120. Tri k bt kh ni h nhi an chi nhc mnh, c

chi ch d. [Trang T, Nhn Gian Th]

Dch Ngi hm cha c dy th u hon v t

kh khng th xm nhp ni. Cho nn khng c vt g
gy thng tn cho mnh c. Trang T ni: K
v ng v lnh i, th ai m hi cho c?

DchBit s tnh ht cch sa i m lng vn

c vui v chp nhn n, vy l ngi ch c.
121. T D d T Tang hu. Nhi lm v thp nht, T
D vit: T Tang i bnh h! Kho phn nhi vng
t chi. Ch T Tang chi mn, tc nhc ca nhc
khc, c cm vit: Ph da! Mu da! Thin h? Nhn
h! Hu v nhm k thanh nhi xu c k thi yn. T
D nhp, vit: T chi ca thi, h c nhc th? Vit:
Ng t ph s ng ch th cc gi nhi pht c d.
Ph mu khi dc ng bn tai? Thin v t phc, a
v t ti, thin a khi t bn ng tai? Cu k vi chi
gi nhi bt c d? Nhin nhi ch th cc gi, mnh d
ph! [Trang T, i Tng S]
:

T TNG O GIA

89

Dch T D v T Tang l bn. Ma dm sut
mi ngy, T D tht: T Tang t khn qun ri!
Bn mang mt bao lng thc n tng. n ti ca,
T D lin nghe c ting nh ca nh khc bn trong.
Nghe v n v ting ht rng: Cha i! M i! Tri ?
Ngi ? Ging b ui, li ca gp gp. T D bc
vo, hi: Ti sao anh ca ht nh th? T Tang p:
Ti ngh mi m vn khng hiu v sao ti b cng cc
th ny. Cha m ti l no li mun ti ngho nh vy?
Tri che ph vn vt u c t v ai. t ch vn vt
cng u c t v ai. Tri t l no li khin ring ti
phi ngho? Ti c tm mi nguyn nhn ca ci ngho
m tm khng ra. Ti cng cc th ny l do s mnh
?
122. T sinh tn vong, cng t bn ph, hin d bt
tiu, hy d, c kht hn th, th s chi bin, mnh chi
hnh d. Nht d tng i h tin, nhi bt tri nng
quy h k thy gi d. C bt tc d ct ha, bt kh
nhp vu linh ph. [Trang T, Sung Ph]

T TNG O GIA

khen ngi, i v kht, lnh v nng, tt c cc bin i

ca s vt ny u l s vn hnh ca thin mnh.
Ngy m chng lun phin thay nhau, m ta khng
nhn thy c u mi ca chng. Chng cha
khuy ri s yn tnh ca ta, hoc xm nhp vo tm
linh ca ta.
123. Thin h hu i gii nh: k nht mnh d, k
nht ngha d. T chi i thn, mnh d, bt kh gii vu
tm; Thn chi s qun, ngha d, v thch nhi phi qun
d, v s o vu thin a chi gian. [Trang T, Nhn
Gian Th]
:

Dchi c hai php tc: mnh v ngha. Con yu
thng cha m, l mnh; lng con khng th xao
lng. By ti phng s vua, l ngha; h i u cng
c vua [cai tr], khng th no chy thot trong ci tri
t.
124. T sinh, mnh d, k hu d n chi thng,
thin d. [Trang T, i Tng S]

90

DchCht v sng, cn v mt, khn cng v hanh

thng, ngho v giu, hin ti v bt ti, ph bng v

DchCht v sng l do s mnh; s thng hng
ca m v ngy l do tri vy.

T TNG O GIA

91

125. Tri cng chi hu mnh, tri thng chi hu thi, lm

i nn nhi bt c gi, thnh nhn chi dng d. [Trang
T, Thu Thy]

DchBit rng khn cng l nh mnh, bit rng
hanh thng l do gp thi, lm i nn m khng s
hi, l ci dng ca thnh nhn.
126. t sinh chi tnh gi khi, t vu tri gi tiu, t i
mnh gi tu, t tiu mnh gi tao. [Trang T, Lit
Ng Khu]

DchHiu tnh l ca cuc sng v i, hiu tri thc
con ngi nh b, hiu o thun li, hiu vic i trc
tr.
127. Mc tri k s chung, nhc chi h k v mnh
d? Mc tri k s thy, nhc chi h k hu mnh d?
[Trang T, Ng Ngn]

92

T TNG O GIA

Dch Khng ai bit mnh s cht khi no, th da

vo u m ni l khng c s mnh? Khng ai bit s
sng ca mnh bt u th no, th da vo u m
ni l c s mnh?
128. Tri bt kh ni h gi mnh d nhi an chi, tc v ai
v lc, h d thi chi hu tai? C minh nhin d s ng vi
mnh, nhi bt thi tm vu k gian; dn nhin d ch
ng vi nht, nhi v hu thch vu k trung. [Quch
Tng, Trang T, Nhn Gian Th ch]

DchHiu c s vic khng th ci i l do nh
mnh an bi, th thn nhin m chp nhn n; th th
khng lo bun hay vui sng. Nh th c g m phi
thay i nh mnh y? Cho nn c lng l xem nhng
g mnh gp phi u l nh mnh, v khng ng tm
gia hai cc oan; c mt lng hp nht vi o,
khng vui sng hay lo bun.
129. Mnh phi k ch, c v s dng k tm d. Ph
an vu mnh gi v vng nhi phi tiu dao h. C tuy
Khung, Trn, D l, v d vu t cc nhn ng d.
[Quch Tng, Trang T, Thu Thy ch]

T TNG O GIA

93

Dchnh mnh u phi ci m ta to ra, nn ta

khng cn dng tm bin i. Cho nn k an mnh
(vng theo mnh tri) i u cng cm thy tiu dao t
ti. Tuy b giam hm ni nc Khung, nc Trn
(nh Khng T) hay lao lung ni D l (nh Vn
Vng) th cng [cm thy] chng c g khc gia
chn cung in v ni lao t.
130. Thnh nhn bo nht vi thin h thc [o c
Kinh, chng 22]

DchThnh nhn m gi ci Mt (o), lm
mu mc cho thin h.
131. Nhn chi sinh d tm ti hn phch, hn th
dng thn, dng thn dc nhn sinh; phch th m
qu, m qu dc nhn t. C Lo T gio nhn doanh
v chi php. Doanh v chi php bt s vng xut cu
ha d. Doanh v chi php v qu bo nht. Nht,
chuyn nht d. Bo chuyn nht chi tm, phch c v
do ly thn, hu vu tin cnh d. [o Tng, o c
Kinh tn ch]

94

T TNG O GIA

DchTrong s sng ca con ngi, tm chuyn

ch hn v phch. Hn l dng thn, dng thn
mun con ngi sng. Phch l m qu, m qu mun
con ngi cht. Cho nn Lo T dy con ngi cch
h v. Cch h v ny nhm ngn cho vng tm khi
xut v gy ha. Cch h v ny chng qua l gi ly
mt. Mt l chuyn nht. Mt lng m gi s chuyn
nht, th phch khng c l do g ri khi thn con
ngi, tc l con ngi khng th cht.
132. Duy nht nng tn tinh, duy tinh nng tp thn. Nht
gi h d? Thnh c th d. Nht chi tinh thng, thn c
t ton, hu thn c t ton, hu tinh nhi hu thn tng
chi d. Duy thin h chi ch tinh, nng vi thin h chi ch
thn, bo nht nhi d, thnh nhn tn th h. Nht nhi bt
bin gi, tc thm chn chi tinh ni bo nhi bt ng.
[o c Chn Kinh s ngha]

DchCh khi no ta c Mt th mi bo tn c
tinh. Ch khi no ta c tinh th mi tp trung c thn.
Mt l g? l s tip cn c chn tm. Thng
hiu c Mt th thn kin c v t bo ton. Ni c
thn kin c v t bo ton tc l ni phi c tinh ri
sau thn mi kin c. Ch khi no ngi ta c ch tinh
th mi c th c ch thn, tc l vic m gi Mt

T TNG O GIA

95

thnh. Thnh nhn nh gi Mt m thnh thnh

nhn. Mt khng thay i, th ci tinh rt chn thun s
c bo tn bn trong v s khng phng tng tit
lu ra ngoi.
133. Tt dc ton nh hnh nhi v dao nh tinh, qu h
o nhi ch chi h? Tht ti vu tr nht d chuyn chi,
bo nht d bo chi, th nht d c chi, nhin hu hnh
ton thn phc, d thin vi nht, tinh d thn hp nhi
bt ly h. Dch vit ngn tr nht d. Tr nht tc dng
ch bt phn d, c bt nh. Kinh vit: bo nht nng
v ly h? Bo nht tc thin bo bt thot h, c bt ly.
Trang T vit: Ng th k nht d x k ho, th nht
tc tnh chuyn nhi bt lu h, c bt thin. Tri th tam
gi, t kh d c nht. Nhin c chi phi gian, tri k
nht chi vi gian, nng tri nht tc v nht chi bt tri, s
v thiu tc c th d; bt nng tri nht tc v nht chi
nng tri, s v a tc hoc th d. Tch chi c nht gi,
th thin h chi ch tinh, hp thin h chi ch thn siu
nhin c lp vu vn vt chi thng, vt v c nhi
ngu chi gi, giai bt ly vu nht nhi d. [o c Chn
Kinh s ngha]

:
:

96

T TNG O GIA

DchNgi tt mun bo ton hnh th v khng dao

ng tinh ca mnh, qu thc c cch thc no t
c iu khng? Thc t, ngi phi chuyn tp
trung vo Nht, m gi n bo ton n. m gi Nht
cng c n, ri sau hnh th s ton vn v thn s
phc hi, s hp nht vi tri, tinh v thn s hp li v
khng la nhau na. Kinh Dch ni: t c Nht. t
c Nht th dng tm s khng b phn tn, nn gi l
khng c hai (bt nh). o c Kinh hi: Phi chng
m gi Nht th khng phn ly? m gi Nht th th gii
gi ly khng cho n thot, cho nn gi l khng phn
ly (bt ly). Trang T ni: Ta gi ly Nht ch
thi ha. Gi nht t s bnh tnh v chuyn ch, v
n khng tri mt, cho nn gi l khng di di (bt
thin). Bit c 3 iu (bt nh, bt ly, bt thin), th
ngi s c Nht (tc c o). Tuy nhin, c
Nht th khng kh, bit c Nht mi l kh. H bit
Nht, th ci g cng bit. Cho nn ni bit t th s
c l vy. Khng bit c Nht, th mi th g cng
khng bit. Cho nn ni bit nhiu th b nghi hoc l
vy. Bc c o ngy xa, th hin s ch tinh ca thin
h, hp c s ch thn ca thin h, siu vt ci t
nhin, v ng mt mnh trn c vn vt. Vn vt khng
c Nht m ng thnh i thnh cp, tuy nhin chng
cng khng xa la Nht (tc o).
134. Ngn nhn nng bo nht s bt ly thn, tc
trng tn. Nht gi, o thy s sinh, thi ha chi tinh
kh d, c vit nht, Nht b vu thin h, thin c nht

T TNG O GIA

97

98

T TNG O GIA

d thanh, a c nht d ninh, hu vng c nht d vi

chnh. [Lo T, H Thng Cng ch]

trng sinh bt t. [...] Ngi bit c Nht, th s

bit ht mi s.

136. Th nht tn chn, ni nng thng thn; thiu dc

c thc, nht ni lu tc; bch nhn lm cnh, t
nht c sinh; tri nht bt nan, nan ti vu chung; th chi
bt tht, kh d v cng. [Ct Hng, Bo Phc T,
chng a Chn]

Dch l ni ngi m gi c Nht v khng

n la xa mnh, th sng lu. Nht vn do o sinh ra
u tin, n l th tinh kh thi ha, nn gi l Nht.
Nht ri khp thin h. Tri nh c nht m trong
tro, t nh c Nht m yn n, hu v vng nh
c Nht m cai tr c thin h.
135. Ph th nht gi, kh d th, kh d tiu tai, kh
d s qun, kh d bt t, kh d l gia, kh d s thn
minh, kh d bt cng khn, kh d l bnh, kh d
trng sinh, kh d cu th. [...] T tri nht, vn s tt
h. [Thi Bnh Kinh Thnh Qun b ch]

Dch Ai gi c Nht th cu c th gian,

tiu tr c tai ha, phng s c vua, khng th
cht ni, cai tr c gia o, phng s c thn
minh, khng th no khn cng, tr c bnh, tr nn

DchH gi c Nht v bo tn Chn tnh, ta s
giao tip c vi thn minh. H gim dc vng v tit
ch n ung, Nht s lu li ni ta. Khi b dao bn k
c, ngh n Nht th ta s sng. Bit Nht khng kh,
chung cuc mi l kh. H gi Nht ng mt, ta
s khng bao gi cng tn.
137. o khi vu nht, k qu v ngu, cc c nht
x, d tng thin, a, nhn. C vit tam nht d. [Ct
Hng, Bo Phc T, chng a Chn]

Dcho khi t Nht, s tn qu ca n th
khng g snh bng. Mi th trong Nht c phn
thnh ba i tng l tri, t, v ngi. Cho nn mi
gi l ba trong mt (tam nht).

T TNG O GIA

99

100

T TNG O GIA

138. o thut ch kinh s t tn nim tc, kh d

khc c phng thn gi, ni hu s thin php. Nh
hm nh tng hnh, cp th hnh v sinh, cu bin thp
nh ho, nh thp t sinh ng, t kin thn trung ch
thn, nhi ni th lnh kin chi php, bt kh thng k,
dic cc hu hiu d. Nhin hoc ni t tc s thin vt
d t v, sut a phin nan, tc d i lao nhn . Nhc
tri th nht chi o, tc nht thit tr kh th bi. C vit
Nng tri nht tc vn s tt gi d. [Ct Hng, Bo
Phc T, chng a Chn]

139. Nhn nng th nht, nht dic th nhn. S d

bch nhn th k nhu, bch hi v s dung k hung,
c bi nhi thnh, ti nguy c an d. Nhc ti qu
miu chi trung, sn lm chi h, i dch chi a, trng
m chi gian, h lang chi tu, x phc chi x, th nht
bt i, chng c tin vin. [Bo Phc T, chng a
Chn]

DchNhng o thut c ch dn trong o kinh
th rt nhiu, c my ngn php thut, m nh vic tp
trung t tng ngi ta c th xua t qui v h thn.
Th d nh php n n giu mnh, php gi cht, php
bin hnh (9 bin 12 ho), php chuyn sinh (24 ln
sinh), v.v... cho n php tn tng nhn thy ch
thn c ng trong thn th ca ta. Cc php ny nhiu
v k, m php no cng hiu nghim. Nhng i khi ci
ngh mn v s ngoi vt h thn u l phin
phc, lm lao nhc tm tr con ngi. Nu nh ta bit
o th Nht th cc php ni trn u vt i ht. Cho
nn mi ni h bit c Nht th s bit ht mi th l
vy.

DchNgi gi c Nht, th Nht cng gi c

ngi. Th th gm ao sc bn khng c ch thi
th s sc bn ca n, trm nguy hi khng c ch
dung cha s hung c ca chng. Ta ang ch tht
bi th s thnh cng, ang ch nguy him th ring
mnh bnh an. D ang miu qu, ni ni cao rng
thm, trong vng bnh dch, g m tha ma, trong
hang cp hay ch si, hay ni rn rt c x, m ta vn
mt lng gi Nht, mi tai ha hung d s trnh xa ta.
140. Tam nht quyt vn: tu luyn nguyn kh chn
thn, tam nht tn ch gi, tc tinh ho vi thn, thn
ho vi anh nhi, anh nhi ho vi chn nhn, chn nhn
ho vi xch t, xch t ni chn nht d. [Vn Cp Tht
Thim, Nguyn Kh Lun]

T TNG O GIA

101

DchB quyt Ba-Mt l: phi luyn nguyn kh v
chn thn. H gi b quyt Ba-Mt n mc ti cao, th
tinh s ho ra thn, thn s ho ra anh nhi, anh nhi s
ho ra chn nhn, chn nhn s ho ra xch t; m
xch t tc l chn nht (tc l o).
141. Trng sinh phi tin tc duy kim an, th hnh
khc lo tc c chn nht, c tin nhn trng yn.
Phm ch t tn, ni hu thin s d t v, sut a
phin tp lao nhn. Nhc tri th nht chi o, tc nht
thit bt tu d. [Vn Cp Tht Thim, Nhip Sinh Chm
Trung ch, Th Nht]

142. Nht v hnh tng, v dc v vi. Cu chi nan

c, th chi d tht. Tht do thc m, bt nng thi
minh; tham dc tr tm, tr chiu suy lo; c h tht
sn, tr chiu tt bnh; m trc bt ci, tr chiu t
mt. Suy hon cp lo, tam nht s din; tr cu bo
ton, duy tin th nht. Phi nht bt cu, phi nht bt
thnh. Th nht im m, di tm tch mch, tn dc
chit sn, phn m nhp chnh, khuch nhin v vi, d
nht vi nht, th ni thng nhn, tin thn tch c
s tr d. [Vn Cp Tht Thim, B yu Quyt Php,
Th Nht]

T TNG O GIA

102

Dch Mun trng sinh thnh tin th ch c n kim

an; cn mun gi c hnh hi, tr kh gi nua th
ch c chn nht. Chng l cc th m ngi hc o
tin coi trng. Dng sinh ch th th c hng ngn
phng php, nhng i a s l gy phin tp v lao
nhc. Nu bit o Th Nht, mi phng php kia
u khng cn na.

DchNht khng c hnh tng. Nht th v dc, v

vi. Ta cu mong th kh c; nu c gi ly th cng
d mt. Mt i l do kin thc ti tm, do khng hiu
ch thi. Lng y tham dc s dn n lo suy; vui
do c v gin do mt s dn n tt bnh; m mui
khng sa i s dn n t vong. Suy kit, bnh
hon, v gi nua, ba th y Nht c th lm tr hon.
Mun cu cha bo ton thn th, trc tin ta th
Nht (gi Mt). Ngoi Nht ra th khng c g cu cha
ni. Ngoi Nht ra th khng c g thnh tu ni. Ta th
Nht v im m, lng an bnh tnh mch, b ham

T TNG O GIA

103

mun v sn gin, b m vng m quay v chn chnh.

Tm rng khng, v vi, hp nht vi Nht. Nh th s
thnh bc thng nhn. c nh th l do trc tin
tch c, sau mi tu luyn thn xc.
143. C kim yu o, giai ngn th nht kh d trng
tn nhi bt lo. Nhn tri th nht, danh vi v cc chi
o. Nhn hu nht thn, d tinh thn thng hp tnh
d. Hnh gi ni ch t, tinh thn gi ni ch sinh.
Thng hp tc ct, kh tc hung. V tinh thn tc t,
hu tinh thn tc sinh. Thng hp tc vi nht, kh d
trng tn d. Thng hon tinh thn ly tn, bt t vu
thn trung, phn chi s ty nhn nim nhi du hnh d.
C thnh nhn gio k th nht, ngn ng th nht
thn d. Nim nhi bt hu, tinh thn t lai, vn bt
tng ng, bch bnh t tr, th tc trng sinh cu
th chi ph d. [Thi Bnh Kinh kinh sao, b Nhm]

DchCi yu ch ca s tu luyn xa nay u ni
h Th Nht th c th trng sinh bt lo. Ngi bit
Th Nht, gi n l o v cc. Ngi ta c mt thn,
cng hp vi tinh thn. Hnh th lm ch s cht, cn
tinh thn lm ch s sng. Hnh th v tinh thn hp

104

T TNG O GIA

li th tt, tch ra th xu. Khng c tinh thn th ta cht.

C tinh thn th ta sng. Thng hp vi nhau nn gi
l Nht, c th trng tn. Thng lo ngh th tinh thn
ly tn, khng t trong thn, tri li cn nng theo
ngh ca ta m rong chi. Cho nn thnh nhn dy
phi Th Nht, ni l phi gi tinh thn v th xc hp
nht. Lun c nim th tinh thn t quay v, khng
b ngoi vt (kin vn) quy nhiu, trm bnh t ht.
l o trng sinh cu th vy.

T TNG O GIA

105

144. Ch h cc, th tnh c. Vn vt tnh tc, ng d

quan k phc. Ph vt vn vn, cc qui k cn. Qui cn
vit tnh. Tnh vit phc mng. Phc mng vit thng.
Tri thng vit minh. Bt tri thng, vng tc, hung. Tri
thng dung, Dung ni cng, Cng ni vng, Vng
ni thin. Thin ni o. o ni cu. Mt thn bt i.
[o c Kinh, chng 16]

146. Bt dc d tnh, thin h tng t nh. [o c

Kinh, chng 37]

DchKhng ham mun yn tnh, do thin h
s t n nh.
147. To thng hn. Tnh thng nhit. Thanh tnh vi
thin h chnh. [o c Kinh, chng 45]

DchHy t s h khng ti cc , v gi s
yn tnh rt kin nh. Vn vt cng sinh, ta nhn
xem chng tr v. Vn vt trng trng u tr v ci.
Tr v ci l tnh; tnh l phc mnh; phc mnh tc l
thng hng. Bit thng hng mi l sng sut.
Khng bit thng hng s lm cn v gy hung ha.
Bit thng hng s bao dung; bao dung th cng
chnh khng t v; cng chnh khng t v l vua; vua
tc l Tri; Tri l o; [hp vi] o th trng cu,
thn d mt i cng chng nguy hi g.
145. Trng vi khinh cn, tnh vi to qun. [o c
Kinh, chng 26]

T TNG O GIA

DchNng l gc ca nh. Tnh l ch ca ng.

07 - H TNH CU CHN

106

Dchng thng lnh, tnh thng nng. Thanh tnh

v vi l chun tc ca thin h.
148. Nhc nht ch, v thnh chi d nh nhi thnh chi d
tm; v thnh chi d tm nhi thnh chi d kh. Thnh ch
vu nh, tm ch vu ph. Kh d gi, h nhi i vt gi
d. Duy o tp h. H gi, tm trai d. [Trang T,
Nhn Gian Th]

T TNG O GIA

107

DchNgi hy tp trung tm tr, loi tr tp nim.

ng nghe bng tai, m phi nghe bng tm. Sau
ch nghe bng tm, m phi nghe bng kh. Tai khng
nghe m thanh bn ngoi. Tm khng tng n s
vt bn ngoi. Kh vn h khng, nn ly n m tip
i s vt. Ch c o tp trung trong h khng. H
khng l tm trai (chay lng).
149. Thnh nhn chi tnh d, phi vit tnh d thin, c
tnh d; vn vt v tc d nhiu tm d, c tnh d.
Thy tnh tc minh chc tu mi, bnh trng chun, i
tng th php yn. Thy tnh do minh, nhi hung tinh
thn! Thnh nhn chi tm tnh h? Thin a chi gim
d, vn vt chi knh d. Ph h tnh im m, tch
mch v vi gi, thin a chi bnh nhi o c chi ch d.
C vng thnh nhn hu yn. Hu tc h, h tc
thc, thc tc lun h. H tc tnh, tnh tc ng, ng
tc c h. Tnh tc v vi, v vi d, tc nhm s gi
trch h. [Trang T, Thin o]

DchS tnh lng ca thnh nhn khng phi do
quan nim tnh lng l tt m do vn vt khng quy

108

T TNG O GIA

nhiu ni tm ca h. Mt nc tnh lng soi r c

ru v chn my con ngi. S tnh lng ca mt
nc tr thnh tiu chun cho ngi th lm vic.
Nc tnh lng cn soi sng c hung h tinh thn.
Tm ca thnh nhn tnh lng th th no? l tm
gng soi ca tri t v ca vn vt. Ni chung, s
h tnh, im m, tch mch, v vi l s bnh lng ca
tri t v l s ti cao ca o c. Cho nn
vng v thnh nhn yn tnh, yn tnh th h, h th
thc, thc l o l t nhin. H th tnh, tnh th ng,
ng th c. Tnh th v vi, v vi th ngi nhn trch
nhim s c trch nhim.
150. Thng nng khin k dc nhi tm t tnh, trng
k tm nhi thn t thanh. [Thi Thng Lo Qun
Thuyt Thng Thanh Tnh Kinh]

DchThng xuyn tr b dc vng th tm t yn

tnh, lm cho tm tnh lng th thn t trong tro.
151. Ph o gi, hu thanh trc, hu ng tnh. Thin
thanh a trc, thin ng a tnh. Nam thanh n trc,
nam ng n tnh. Ging bn lu mt, nhi sinh vn vt.
Thanh gi trc chi nguyn, trc gi thanh chi c. Nhn
nng thng thanh tnh, thin a tt giai quy. [Thi
Thng Lo Qun Thuyt Thng Thanh Tnh Kinh]

T TNG O GIA

109

Dcho c trong c c, c ng c tnh. Tri

trong t c, tri ng t tnh. Nam trong n c,
nam ng n tnh. o ging xung, v m dng
giao nhau sinh thnh vn vt. Trong l ngun ca c,
c l c s ca trong. Ta thng thanh tnh th vn
vt u tr v trong ta.
152. Bt tp nhi thanh, bo thn nhi tnh, thin h
tng t chnh. [Tng Huy Tng ng gii o c
Chn Kinh, chng 45]

DchKhng tp nim m trong tro, gi ly thn
m ninh tnh. Thin h s t tr nn cng chnh.
153. Hu o chi s, tc ng nhi tnh, thi snh nhi
yu, k tc nh nhi nng ng, ch v nhi cung k cu.
C tnh chi t thanh, nhi vt mc nng trc; ng chi t
sinh, nhi vt mc nng an. Dch vit: Lai t t gi, an
hnh nhi t thch chi . Ch nhn chi dng tm, phi tnh
ch vi thin nhi hu vu tnh, phi d sinh xut vi cng
nhi hu vi vu sinh d. Nhn k c nhin ph chi, t nh
nhi v trut bch chi tnh, hong c chi lao yn, c vit
t. Tnh chi t thanh, vn vt v tc d nhiu k tm, c
thc nng trc. ng chi t sinh, vn vt v tc d h
k l, c thc nng an. An hu ch chi ; vi vn vt s

110

T TNG O GIA

h tc ch h, khi nng ng vt nhi bt thng. [Tng

Huy Tng ng gii o c Chn Kinh, chng 15]

DchBc c o, tuy ng m li tnh, tuy rong rui
m khng ch c, tuy gi an nh m vn ng ph
c, tuy khng c g m vn cung ng c yu cu
ca ngoi gii. Cho nn h ta yn tnh th t t thanh
trong, ngoi vt khng th lm cho ta c. H ta ng
th t t pht sinh, nhng ngoi vt khng th lm ta
an nh. Dch Kinh ni: Ngi n t t, i ng an
nhin m t thch ng. S dng tm ca bc ch
nhn, khng phi tnh v cho rng tnh l tt, khng
phi ng v cho rng sinh xut l c cng, m ch l
vn dng ci bn tnh t nhin i i ng v tnh,
t bn thn khng b tnh cm li ko v li hay hi, v
cng khng phi lao nhc gp gp. Do mi ni l t
t. H an tnh ri t t thanh trong, vn vt khng quy
nhiu ni tm h, cho nn ai m lm c h cho c?
H ng ri t t pht sinh, vn vt khng khin cho
h u lo c, cho nn ai m lm cho h an nh

T TNG O GIA

111

c? An nh l ng dng li, v vn vt lm cho h

ly nn mi dng li. L no i ng ngoi vt li
khng b tn thng?
154. Mc qu h h, mc thin h tnh, h tnh gi vn
vt chi bn d. H c tc d th qun thc, tnh c tc
d ng qun ng. Cc gi, chng hi nhi hu s ch;
c gi, lc hnh nhi hu s ch. Ch h nhi yu k
cc, th tnh nhi ch vu c, tc vn thi tuy tp nhi ng
tm thng trit, vn bin tuy th nhi ng tm thng
tch, th chi v thin lc, phi th o gi bt tc d d
th. [Tng Huy Tng ng gii o c Chn Kinh,
chng 15]

112

T TNG O GIA

khng phi l ngi c o th khng th c c

nim vui ny.
155. Ph o d v tm vi th, vong ngn vi dng, nhu
nhc vi bn, thanh tnh vi c. Tit m thc, tuyt t l,
tnh ta d iu tc, an tm d dng kh, tm bt tr tc
tnh nh, hnh bt lao tc tinh ton, thn bt u tc an
kt, nhin hu dit thanh vu h, ninh thn vu cc, bt
xut h nh, nhi diu o hnh h. [Cam Thy Tin
Nguyn Lc, M an Dng o Hnh Bi]

DchKhng c g qu bng h, khng c g tt

bng tnh. H tnh l cn bn ca vn vt. H nn
tip nhn mi ci c thc, tnh nn ng ph
vi mi ci ng. Ci gi l cc chnh l ch tt cng
m mi th bt ng hi t. Ci gi l c chnh l ch
tt cng m mi th c gng truy cu. Ch h th phi
n ch tt cng, gi an tnh th cng phi n ch tt
cng, th th mun hin tng d phc tp nhng tm
ta vn thu trit, mun s bin i d khc nhau
nhng tm ta vn tnh lng. gi l nim vui ca tri,

Dcho ly v tm lm th, ly vong ngn (qun

li) lm dng, ly mm yu lm gc, ly thanh tnh lm
c s. Hy tit ch n ung, dt t l, khi tnh ta phi
u ha hi th, ng yn dng nguyn kh, tm
khng chy rong th tnh an nh, hnh th khng lao
nhc th tinh gi vn, thn khng u l th kim an s
kt thnh, sau dit dc n ch h khng, tinh thn
s rt an tnh. Tuy khng ra khi ca m vn c o
k diu.
156. Chn gi, tinh thnh chi ch d. Bt tinh bt thnh,
bt nng ng nhn. C cng khc gi, tuy bi bt ai;
cng n gi, tuy nghim bt uy; cng thn gi, tuy tiu
bt ha. Chn bi v thanh nhi ai, chn n v pht nhi uy,
chn thn v tiu nhi ha. Chn ti ni gi, thn ng vu

T TNG O GIA

113

ngoi, th s d qu chn d. K dng vu nhn l d, s

thn tc t hiu, s qun tc trung trinh, m tu tc hoan
lc, x tang tc bi ai. Trung trinh d cng vi ch, m tu
d lc vi ch, s thn d thch vi ch. Cng thnh chi m,
v nht k tch h; s thn d thch, bt lun s d h; m
tu d lc, bt tuyn k c h; x tang d ai, v vn k l
h. L gi, th tc chi s vi d; chn gi, s d th vu
thin d, t nhin bt kh dch d. C thnh nhn php
thin qu chn, bt cu vu tc. Ngu gi phn th. Bt
nng php thin nhi tut vu nhn, bt tri qu chn, lc lc
nhi th bin vu tc, c bt tc. [Trang T, Ng Ph]

DchChn l s tinh thnh rt mc. Khng tinh
thnh th khng cm ng c ngi khc. Cho nn
h khc v th bi thm m khng au bun, h gin v
th nghim m khng c uy, h thn thit v th ti
ci m khng ho ng. S chn thc l trong tm,

114

T TNG O GIA

tinh thn ng m pht ra ngoi, cho nn s chn thc

l qu. Vn dng n vo o l con ngi th th cha
m phi knh hiu, th vua phi trung trinh, ung ru
phi vui, c tang phi au bun. Trung trinh ly cng
trng lm u, ung ru ly vui v lm u, th cha
m ly ty thun lm u. S tt p ca thnh cng
khng ch c mt ng li; th cha m phi ty thun,
bt k phi lm g; ung ru phi vui, khng kn m
chn tch; c tang phi au bun, khng quan tm nghi
l. Nghi l l hnh vi th tc. Chn thc l nhn lnh t
tri, n t nhin m khng th thay i. Cho nn thnh
nhn noi theo tri m qu s chn thc, khng cu n
tc l. K ngu th ngc li, h khng noi theo tri, m
ch lo khng hp vi ngi i. H khng bit qu s
chn thc. C thay i mt cch tm thng cho hp
vi i, cho nn h khng c gi tr.
157. Ngu m t tc, th v thin; lc m th, xuyn
ngu t, th v nhn. C vit: V d nhn dit thin, v
d c dit mnh, v d c tun danh. Cn th nhi vt
tht, th v phn k chn. [Trang T, Thu Thy]

DchTru hoc nga c bn chn, l t nhin;
ct dy vo u nga v x dy vo mi tru, l
nhn to. Cho nn mi ni: ng ly ci nhn to m
tiu dit s t nhin, ng v s vic m tiu dit ci
nh, ng v mun c danh m cht v danh. Gi
k ch qun ba iu y chnh l quay v chn tnh ca
mnh.

T TNG O GIA

115

158. o h n nhi hu chn ngy? Ngn h n

nhi hu th phi? o h vng nhi bt tn? Ngn h
tn nhi bt kh? o n vu tiu thnh, ngn n vu vinh
hoa. [Trang T, T Vt Lun]

116

T TNG O GIA

08 - TU LUYN DNG THN

159. Tm gi, nht thn chi ch thn chi soi d, tnh
nhi sinh hu h, ng tc sinh hn h. Hc o chi s,
ti vu phng tm ly cnh, nhp vu h v tc hp vu
o yn. [o Xu, Ta Vong thin thng]

Dcho b che lp ni u, khin c chn v

ngy? Li b che lp ni u, khin c th v phi? o
i u khin n khng cn na? Li u khin n
khng sao hiu c? o b s vn vt che lp. Li
b s hoa m so rng che lp.

DchTm l ch ca thn, thng lnh thn. Tnh th
sinh tr hu, ng th sinh hn m. Ngi bt u hc
o, cn bung x tm, la ngoi cnh, th mi nhp
vo h v, tc l hp vi o.
160. Tm gi, ph th mc yn, tim ho nhp mc tc
v hu nng an gi d. Ngu m gia sc d, tng chi
bt mc tc hn t nan ng, ng dao d iu, nht vi
h bn tc t nhin iu thc, ng chi tm dic do th
d? [o Xu, Ta Vong thin thng]

DchBn v tm, c th ly mt lm th d. H mt
vt t vi lt vo mt l ta cm thy rt kh chu. Tru v
nga l gia sc. H th lng chng, khng chn gi, t
chng s hung hn lung tung, kh ci. Chim ng, chim

T TNG O GIA

117

dao l loi hoang d. Nu ct tri chng, lu ngy ta s

khin chng thun thc. Tm ta cng nh th thi.
161. Hc o chi s, yu tu an ta, thu tm ly cnh, tr
v s hu, bt trc nht vt, t nhp h v, tm ni
hp o. [...] S hu k nim, tng vng tm sinh,
nhc kh th hi tm, tc vn bnh cu mn. [o
Xu, Ta Vong thin thng]

DchBc u hc o, cn phi ngi yn, thu
tm, la ngoi cnh, tr vo ch khng c, tm khng
ngh n mt vt g, nh vy t nhin s nhp ci h
v, tm s hp o. [...] Nhng toan tnh v tp nim l
do vng tm sinh ra. Nu thn nh cy kh, lng nh
tro lnh, th mun bnh t s ht sch.
162. Chnh tm tc dng s d, nhn tr quan st tc li
binh d, ngoi ly tt tr tc chin thng d. Trm
nhin thng lc tc vinh lc d. Ng bt vi th quan,
th do ng ch kh gip nhi o. phn th k cu h.
Th d nh gi tr o chi s c, tp tnh chi thnh
cng, tr an chi tt s d. [o Xu, Ta Vong thin
thng]

118

T TNG O GIA

DchAi lm cho tm thun chnh mi l bc dng
s. Vn dng tr hu quan st, l binh kh sc
bn. Lng thanh tnh thng lc, l vinh hoa phc
lc. Nu ta khng dng tr hu quan st, khc g
gp qun ch th nm binh kh m chy trn; kt cc
thay v tt th li xu. Cho nn, an nh tc l c s
ca s t o, l s thnh cng ca vic luyn tp
thanh tnh. Gi c an nh, vic g cng xong.
163. Tu o thnh chn gi, tt tin kh t tch chi
hnh, ngoi s bt can vu tm, oan ta ni qun,
nim khi tc dit chi. [o Xu, Ta Vong thin
thng]

DchNgi tu o thnh chn nhn, trc ht
phi dt b cc hnh vi t vy, vic i ch bn lng,
phi ngi ngay ngn, qun xt ni tm, h mt nim
no pht khi th dit n ngay.
164. Ch nhi vt trc, phng nhi bt ng, th vi chn
nh gi d. [o Xu, Ta Vong thin thng]

T TNG O GIA

119

Dch Khng ch tm nhng ng chp trc,

bung x tm nhng ng vng ng, l s an nh
chn chnh.
165. nh trung cu hu tc thng vu nh, nh tc
v hu h. nh phi cu hu nhi hu t sinh gi d.
[o Xu, Ta Vong thin thng]

DchKhi nhp nh m mong cu hu, t s lm
hi nh, nh s khng pht sinh hu. Khi nhp
nh m chng mong cu hu, th hu s pht sinh.
166. Tnh t k chn, tc chng diu cm hi; ni qun
hnh nh, tc thn kh trng tn; th hip o c, tc
vn thn chn phc, ha dit cu m, phc sinh thp
phng. [Tam ng Chu Nang, Ta Vong Tinh T
Phm]

DchTrong thi k tnh ta cu chn, mi iu k
diu s cm ng m hi t; ta ni qun hnh nh ch
thn trong thn th th kh ca cc thn s trng tn;
hnh th ta s dung hp o c, nh vy mi thn
linh s quy phc ta; ta s khng b tai ho ni ci m ti,
m hng phc lc ni ni.

120

T TNG O GIA

167. Cu hn mn, ch phch h, danh vit c c, d

hn phch an mn h d. Th c tinh minh mc, lu
nin hon hn chi php, nhc nng chung nht c
chi, t kh bch c bt c nhp. [Vn Cp Tht
Thim, o Dn n Ma]

DchKhng ch no ra vo ca hn v phch, gi
l nm cht (c c), k thc l gi cho hn phch
yn ch ca no . l cch lm cho hn tr v
gi chc tinh kh, lm cho mt sng, v trng th.
Nu sut ngy thi hnh php nm cht (c c) th t
kh v trm th c hi khng xm nhp c ta.
168. Tn tng gi h d? Tn gi, tn ng chi thn
d; tng gi, tng ng chi thn d. Ph h d nng
nhin h? B mc tc t kin k mc d, thu tm tc t
kin k tm d. Tm mc giai bt ly vu thn, bt
thng vu thn, th k tim d. Phm nhn chung
nht th tha nhn, tc tm dic ngoi tu h; chung nht
nhi tip tha s, tc mc dic ngoi chim h. Doanh
doanh chi ph quang, v thng phc chiu, an c bt
tt th yu da? [o Xu, Ta Vong thin thng]

T TNG O GIA

121

DchTn tng l g? Tn l bo tn thn ca ta,

tng l tng ngh n thn ca ta. Lm sao t c
iu ? Nhm mt li th thy c mc quang ca
mnh, thu tm li th thy c tm cnh ca mnh. Tm
cnh v mc quang u khng la thn, th khng lm
hi thn, vic ny dn dn s t c. K phm sut
ngy ch nhn ngi khc, tm h t bn tu ra ngoi;
sut ngy ch tip i s vt bn ngoi, mt h cng ch
nhn ra ngoi. Ci nh sng rc r [ca o] cha tng
chiu ngc vo trong th lm sao m h trnh c
bnh tt v cht yu?
169. Huy chi th, trut thng minh, ly hnh kh tr, ng
vu i thng, th v ta vong. [Trang T, i Tng S]

DchPh tr [s lin h vi] thn mnh v t chi,
trut b thng minh, la hnh th vt cht, b tri thc,
ng nht vi i o. gi l php ta vong.
170. Lp ng gi tt t h v ng gi, ngy h trn
mui, t h vt t, chp h ng gi, hi o gi d. C
vt ng cu vong nhi vi nht, nht hu dit chi nhi nhp
vu v chi vc, hot nhi t, hu nhi thng, thn v
tng d, tm v t d, ng tnh chi sut kh d tr o,
chp chi nhi vt bt nng ot, th chi nhi ngoi bt
nng o h. [o Xu, Huyn Trc thin]

122

T TNG O GIA

DchMun lp chn ng cn phi v ng. Ci chn
ng ca ta b s mng mui trn th lm cho gi di, b
ngoi vt lm cho t vt, b gi ng lm cho chp
trc, tc l nhng th lm hi o vy. Do , ta v
vt phi qun ht hp thnh mt. Ri phi tiu dit
ci mt y nhp cnh gii h v, by gi s hot
nhin gic ng, tr hu thng t, thn th v hnh
tng, tm khng t l, tnh ca ta s t o. Bm
vo n m ngoi vt khng ot c, gi ly n m
th lc bn ngoi khng cp c.
171. Xuy hu h hp, th c np tn, hng kinh iu
thn, vi th nhi d h. Th o dn chi s, dng hnh
chi nhn, Bnh T th kho gi chi s hiu d. [Trang
T, Khc ]

DchHt th di su; nh hi c, ht vo hi mi;

u treo mnh ln nh gu; dui mnh nh chim sng
lu. ch l cch thc m k s o dn v bn luyn

T TNG O GIA

123

124

T TNG O GIA

dng thn th a thch c sng lu nh ng

Bnh T.

kh nhit, dng h kh gi, dng hi gii phin,

dng ha h kh, dng h tr mt nhc.

172. Phm hnh kh d t np kh, d khu th kh. Vi

nhi dn chi, danh vit trng tc. Np kh hu nht,
th kh hu lc. Np kh nht gi, v hp d. Th kh lc
gi, v xuy, h, hi, ha, h, h, giai xut kh d. Phm
nhn chi tc, nht h nht tc nguyn hu, th s dc
vi trng tc. Th kh chi php, thi hn kh xuy, thi
n kh h. y khc tr bnh, xuy d kh nhit, h d
kh phong, hi d kh phin, ha d h kh, h d tn tr,
h d gii cc. [Vn Cp Tht Thim, Phc Kh Liu
Bnh]

173. Lc kh gi h ha h xuy h hi th d. Kh cc
thuc nht tng, d nht kh thuc tam tiu. H thuc
ph, ph ch t. Hu hn nhit bt ha cp lao cc, y
h th np kim l b phu sang gii hu th tt tc y
trng l chi lp d d. Ha thuc tm, tm ch thit.
Khu can thit sp, kh bt thng cp ng t kh, ha d
kh chi. i nhit i khai khu, tiu nhit tiu khai
khu. [...] H thuc t, t ch trung cung. Nh vi nhit
bt ha, phc v trng mn kh, mun bt du d h
t kh l chi. Xuy thuc thn, thn ch nh. Yu lnh,
Dng o suy, d xuy t kh l chi. Hi thuc tam tiu.
Tam tiu bt ha, hi d tr chi. Kh tuy cc hu s tr,
n ng tng tam tiu, lnh nhit lao cc phong t bt
iu thuc vu tm. Tm ch ha, ha s tr ch tt giai
d bt tt lc kh d. H thuc can, can ch mc. Xch
thng hn huyn ng giai d h tr chi. [Vn Cp Tht
Thim]

DchNi chung, hnh kh l ly mi np kh vo,

ly ming nh kh ra. Vic ny tin hnh nh nhng,
gi l hi th di (trng tc). Np kh c mt cch,
cn nh kh c 6 cch. Mt cch np kh l ht hi vo.
Su cch nh kh l: xuy, h, hi, ha, h, h; u l cho
hi ra. Th ra mt, ht v mt y nh cch th xa nay,
nhng thi gian phi lu. Cch nh kh th: tri lnh ta
dng xuy, tri m ta dng h. Khi bnh, ta dng xuy

T TNG O GIA

125

DchLc kh l [th 6 ch] h, ha, h, xuy, h, hi.

Mi kh [trong 5 kh] thuc mt tng, cn kh th 6 th
thuc tam tiu. H thuc phi, phi l ch ca mi. Nu
lnh nng khng iu ha v qu lao nhc th hy theo
cch th ch h, cng ng tr mn nht gh l ngoi
da, nu c bnh ny th c theo bnh trng m tr th
khi ngay. Ha thuc tim, tim l ch ca li. Nu
ming kh li nhm, kh khng thng v ni chuyn c
mi hi, th ly ha tr bnh. Nng nhiu th m ming
ln, nng t th m ming nh. [...] H thuc t, t l ch
ca trung cung. Xuy thuc thn, thn l ch ca tai. Nu
tht lng v bng lnh, Dng o suy, th ly cch th
ch xuy tr. Hi thuc tam tiu, tam tiu khng iu
ha,th y cch th ch hi tr. Kh tuy mi th c cch
tr ring nhng ng tng v tam tiu b lnh nng hay lao
nhc qu hay b gi c khng iu ha u thuc v
tim. Tim c cch th ch yu l ha. Ha ch tr ht cc
bnh tt, khng nht thit phi th ht 6 ch. H thuc
gan, gan l ch ca mt. ph [thn th] m mt [tinh
thn] v.v. u ly cch th ch h tr.
174. Ph th c np tn gi, nhn kh d trng kh, nhi
kh ti suy tc nan trng cu d. Phc thc tho
dc gi, do huyt d ch huyt, nhi huyt thy kit gi
tc nan ch. [Ct Hng, Bo Phc T]

126

T TNG O GIA

DchCi gi l nh hi c np hi mi chnh l ly
ci kh bn ngoi tng trng ci kh bn trong. Nu
nguyn kh ca ta m suy, sinh mnh ta kh m ko
di c. Dng tho dc l dng cht b dng t
cy c r l bi b mu huyt. Nu mu huyt ca
ta suy kit th cng kh m bi b c.
175. Can nhc h thi dng mc trng tinh, ph tri
h kh song th knh, tm ha nh thng lin xoa th,
thn xuy bo th tt u bnh, t bnh h thi tu nhip
khu, tam tiu khch nhit nga hi ninh. [Lnh Khim,
Tu Linh Yu Ch]

Dch Tr gan th th ra theo h, mt trn trng. Tr
phi th th ra theo h, hai tay nng ln cao. Tr tim th
th ra theo ha, hai bn tay an cc ngn t tn nh
u. Tr thn th th ra theo xuy, lng bn tay m u
gi v hai u gi nm ngang. Tr t th th ra theo h,
m ngm ming. Tr nng bn ngoi xm nhp tam
tiu th nm th ra theo hi yn n.
176. Hoc khut thn, hoc ph ngng, hoc hnh
nga, hoc lp, hoc trch trc, hoc t b, hoc
ngm hoc tc, giai o dn d. [Ct Hng, Bo Phc
T, Bit Ch]

T TNG O GIA

127

128

T TNG O GIA

DchHoc co v dui, hoc ci v ngng, hoc i

v nm, hoc da v ng thng, hoc i ng dng
dng, hoc i t t, hoc ngm nga v lng thinh, tt
c u l php o dn.
177. o dn chi php, thm nng ch nhn din nin.
D iu kh tng tu, lnh huyt mch thng, tr bch
bnh. [Vn Cp Tht Thim, o Dn Tp Thuyt]

DchPhp o dn rt c ch cho ta sng lu. N
v php iu kh b tc nhau, khin cho huyt mch
thng sut, tr c trm th bnh.
178. Ph nhn s d t gi, ch dc s tn d, lo d,
bch bnh s hi d, c c s trng d, t kh s
thng d, phong lnh s phm d. Kim o dn hnh
kh, hon tinh b no, thc m hu , hng c hu
tit, tng phc dc vt, t thn th nht, tr thin
cm gii, i bi ph n, thng sinh chi nht thit
vin chi, nh th tc thng, kh d min th lc hi.
[Ct Hng, Bo Phc T, Ch L]

DchS d con ngi cht l do cc dc vng lm
hi, do lo ho, do trm bnh lm hi, do trng cht
c, do t kh lm hi, do gi lnh xm nhp. Ngy nay
ngi ta luyn o dn hnh kh, hon tinh b no, m
thc iu , lm vic v ngh ngi chng mc, dng
thuc b dng, tn thn th nht, gi gn gii cm,
mang eo ph n, xa lnh bn xu lm hi sinh mnh
ta, nu thng sut c cc iu y th mi trnh c
su nguyn do gy hi ni trn.
179. Phc dc tuy vi trng sinh chi bn, nhc
nng kim hnh kh gi, k ch thm tc. Nhc bt
nng c dc, n hnh kh nhi tn k l gi, dic c
s bch tu. [Ct Hng, Bo Phc T, Ch L]

DchPhc dc (dng thuc) tuy l c s ca
thut trng sinh, nhng nu c th cng luyn thm
hnh kh, th ch li ca n cng thm nhanh chng.
Nu khng kim c thuc m ch luyn hnh kh
thi, nhng ta luyn hnh kh ng theo l thuyt, th
cng c th sng vi trm tui.

T TNG O GIA

129

180. S hc hnh kh, t trung dn kh nhi b chi, m d

tm s, ch nht bch nh thp, ni d khu vi th chi.
Cp dn chi, giai bt dc lnh k nh vn k kh xut
nhp chi thanh. Thng lnh nhp a xut thiu, d hng
mao trc t khu chi thng, th kh nhi hng mao bt
ng vi hu d. Tim tp chuyn tng k tm s, cu
cu kh d ch thin. Ch thin tc lo gi cnh thiu,
nht hon nht nht h. [Ct Hng, Bo Phc T, Thch
Tr]

DchLc ta mi hc hnh kh, ht kh bng mi ri
b kh. Im lng m 120 nhp tim p th nh n ra cht
t bng ming. Khi ht th, ch tai nghe thy m
thanh ca hi th mnh ra vo. Thng phi lun ht
vo nhiu, th ra t. Ly chic lng hng t trc mi
v ming, hi th ra khng lm n ng y. Luyn
tp dn, ri tng thi gian b kh lu n mt ngn nhp
tim. Mt khi b kh t c mt ngn nhp tim, th ta
ci lo hon ng tng ngy mt.
181. Ph hnh kh ng d sinh kh chi thi, vt d t
kh chi thi d. C vit tin nhn phc lc kh, th chi v
d. Nht nht nht d hu thp nh thi, k tng bn
d d ch nht trung lc thi vi sinh kh, tng nht trung
ch d bn lc thi vi t kh. T kh chi thi, hnh kh
v ch d. [Ct Hng, Bo Phc T, Thch Tr]

130

T TNG O GIA

DchTa phi hnh kh vo mi gi khi kh sng,
ng hnh kh khi kh cht. Cho nn mi ni tin nhn
phc lc kh. Trn mi ngy ln m c 12 gi [i]. 6
gi t na m n gia tra l lc kh sng; t gia
tra n na m l lc kh cht. Khi kh cht, hnh
kh v ch.
182. Hu nghi tri phng trung chi thut, s d nh gi,
bt tri m dng chi thut, l vi lao tn, tc hnh kh
nan c lc d. Ph nhn ti kh trung, kh ti nhn
trung, t thin a ch vu vn vt, v bt tu kh d sinh
gi d. Thin hnh kh gi, ni d dng thn, ngoi d
khc c. [Ct Hng, Bo Phc T, Ch L]

DchNgi ta cng phi bit thut phng trung
t c s nm sng lu thm . Nu khng bit
thut m dng nam n, m c l lt lm hao tn
tinh kh, tt s kh c sc lc vn hnh kh.
Ngi trong kh, kh trong ngi. T tri t cho
n vn vt, chng c th no khng c kh m sng

T TNG O GIA

131

c. K gii hnh kh, bn trong l dng thn, bn

ngoi l tr kh t c tn cng mnh.
183. Hnh kh chi php, mt th b h, minh mc
cng nga, chm cao tam thn, v vn v kin v t,
bt ng h n u hon, b kh s tc. S thi tam tc,
ng tc, cu tc, ... ch vu thin tc cn h tin h.
[Vn Cp Tht Thim, quyn 33]

DchKhi hnh kh phi ng ca ngi khc
khng thy, mt nhm, nm im, gi cao 3 thn, khng
nghe, khng thy, khng ngh ngi, khng xc ng
vui gin lo bun, b kh (nn hi) v m hi th. Ban
u b kh lu 3 nhp tim, ri ti 5, ti 9, v.v... B kh
lu ti 1000 nhp tim l gn thnh tin.

132

T TNG O GIA

185. Phm hnh kh dc tr bch bnh, tu s ti tc

nim chi, u thng nim thng, tc thng nim tc,
ha kh tr cng chi, tng thi ch thi, tin t tiu h.
[Vn Cp Tht Thim, Phc Kh Liu Bnh]

DchNi chung, mun thng qua hnh kh tr

bch bnh, th phi dng nim m ngh n ch b
bnh. au u th ngh n u, au chn th ngh
n chn. Ri vn kh tn cng ch . Tr liu nh vy
mt thi gian th bnh s ht.
186. Dc cu thn tin, duy ng c k ch yu, ch
yu gi ti vu bo tinh hnh kh, phc nht i dc
tin tc, dic bt dng a d. [Ct Hng, Bo Phc T,
Thch Tr]

184. Phc kh kinh vit: o gi, kh d, bo kh tc

c o, c o tc trng tn. [Vn Cp Tht
Thim, quyn 32]

DchMun thnh thn tin, ch cn c b quyt

luyn tp c bn nht, l phi trn qu tinh kh,
hnh kh, v dng i dc (kim an). Vy l ,
khng cn dng nhiu.

DchSch Phc Kh Kinh ni: o l kh, bo tn
c kh l c o, c o th trng tn.

187. Hnh kh hoc kh d tr bch bnh, hoc kh d

nhp n dch, hoc kh d ch sang huyt, hoc kh d
c thy trung, hoc kh d hnh thy thng, hoc kh

T TNG O GIA

133

d tchc kht, hoc kh d din nin mnh h. K i

yu gi, thai tc nhi d. c thai tc gi, nng bt d t
khu h hp, nh ti bo thai chi trung, tc o thnh
h. [Ct Hng, Bo Phc T, Thch Tr]

T TNG O GIA

189. Tnh nhin kh d b bnh, t dit kh d hu lo,

ninh kh d ch c. [Trang T, Ngoi Vt]

134

DchHnh kh gip ta tr c bch bnh, khng
cn trn trnh n dch, lm m c h v rn c,
cm c vt thng khng chy mu, c th trong
nc v i trn mt nc, khng b i kht, v ko
di tui th. Nhng iu quan trng nht ca hnh kh
ch l thc hin c thai tc. Ai t c thai tc,
ngha l khng dng mi v ming m vn th c
ging nh bo thai trong t cung, th s c o.
188. Nhn chi s th u gi, nhm tch chi thng, m
thc chi gian, nhi bt tri vi chi gii gi, qu d. [Trang
T, t Sinh]

DchCh ng s ca con ngi l chuyn chn
gi v m thc v m khng bit rn mnh, thc l
lm li vy.

DchTnh tm c th iu dng bnh tt, xoa

ui mt phng nga lo suy, trn tnh chn
ng s bn chn s hi.
190. T x chi h bt kh d ta, tng chi bng bt
kh d lp. [Hoi Nam T, Thuyt Sn Hun]

DchKhng th ngi trong cn nh h nt; khng

th ng cnh tng vch nghing xiu.

T TNG O GIA

135

136

T TNG O GIA

09 - TU K I NHN

th giu; Kin tr l c ch. Khng nh mt im ta

s vng bn. Cht m khng mt l trng th.

191. X gi bt lp, kha gi bt hnh. T hin gi bt

minh; t th gi bt chng; t pht gi v cng; t
cng gi bt trng. K o d, vit d thc chu
hnh, vt hoc chi. C hu o gi bt x. [o c
Kinh, chng 24]

193. Vi hc nht ch, vi o nht tn. Tn chi hu tn

d ch v vi. V vi nhi v bt vi. [o c Kinh,
chng 48]

; ; ; ;

;

Dch Nhn chn ln, khng ng c. Xoc chn
ra khng i c. T coi l sng nn khng sng. T
xem l phi nn khng hin dng. T k cng nn
khng c cng. T khoe mnh nn khng trng tn.
V phng din o m ni, l cc th tha thi.
C ngi ght chng. Nn ngi c o khng mng.
192. Tri nhn gi tr, t tri gi minh. Thng nhn gi
hu lc, t thng gi cng. Tri tc gi ph, cng
hnh gi hu ch. Bt tht k s gi cu. T nhi bt
vong gi th. [o c Kinh, chng 33]
;

33
Dch Bit ngi l tr. Bit mnh l sng. Thng
ngi l k c v lc; t thng mnh l mnh. Bit

Dch Theo ui vic hc th ngy mt bit thm; i

theo o th ngy mt bt i [nhn dc]. Bt ri li bt
cho n mc [im m] v vi. V vi nhng khng c
g l khng c lm.
194. Vi v vi, s v s, v v v. i tiu, a thiu; bo
on d c. nan k d. Vi i k t. Thin h
nan s tt tc d. Thin h i s tt tc t. Th d
thnh nhn chung bt vi i, c nng thnh k i. Ph
khinh nc tt qu tn. a d tt a nan. Th d thnh
nhn do nan chi, c chung v nan. [o c Kinh,
chng 63]

T TNG O GIA

137

Dch Hy hot ng v vi; hy theo s vic khng

lng xng; hy thng thc th v v; hy lm ci b
thnh ln v ci t thnh nhiu; hy ly n c m bo
on; hy n nh cc k hoch cho s hon thnh ca
vic kh trc khi n tr nn kh; hy lm vic ln t
lc n cn nh. Cc vic kh khn trong thin h, u
bt u t vic d. Cc vic ln trong thin h, u bt
u t vic nh. Cho nn, thnh nhn v cha h c
gng t ra v i m tr thnh v i. Nhng k ha ba
bi, s kh gi c li. Coi ci g cng d, s gp
nhiu ci kh. Do , thnh nhn thm ch xem g cng
l kh. V l y m cui cng khng gp kh.
195. Tri bt tri, thng. Bt tri tri, bnh. Ph duy bnh
bnh, th d bt bnh. Thnh nhn bt bnh, d k bnh
bnh, th d bt bnh. [o c Kinh, chng 71]

DchBit m lm nh khng bit, th l hay. Khng
bit m lm nh bit, th l d. H bit ci iu d y
l d tc l khng d. Thnh nhn khng d v bit
iu d l d, do m khng d.
196. Gim minh tc trn cu bt ch, ch tc bt minh
d. Cu d hin nhn x tc v qu. [Trang T, c
Sung Ph]

138

T TNG O GIA

DchGng sng l do bi khng bm. H bi

bm th gng khng sng na. Thn cn vi ngi
hin lu ngy th ta s khng cn li lm g.
197. V vi danh thi, v vi mu ph, v vi s nhm, v
vi tri ch. Th tn v cng, nhi du v trm. Tn k s
th h thin nhi v kin c, dic h nhi d! Ch nhn
chi dng tm nhc knh, bt tng bt nghinh, ng
nhi bt tng, c nng thng vt nhi bt thng. [Trang
T, ng Vng]

DchV vi lm ch danh ting, cha mu lc, tu
thun cng vic, v lm ch tr tu. S th hin ca v
vi th v cng nhng khng li du vt. Ngi v vi
hon thnh thin mnh vi tm h v. Bc ch nhn
dng tm nh chic gng soi, chng mong ch cng
chng nghinh n ai hay vt g. Phn chiu ngi hay
vt trc n, nhng n khng lu gi cc hnh nh .
V th ngi siu vt trn mi s vt v khng gy hi
cho ai.
198. i nhn chi hnh: bt xut h hi nhn, bt a
nhn n; ng bt v li, bt tin mn l; ho ti pht
tranh, bt a t nhng; s yn bt t nhn, bt a
thc h lc, bt tin tham ; hnh th h tc, bt a
tch d; vi ti tng chng, bt tin nnh sim; th chi
tc lc bt tc d vi khuyn, lc s bt tc d vi nhc;

T TNG O GIA

139

tri th phi chi bt kh vi phn, t i chi bt kh vi ngh.

vn vit: o nhn bt vn, ch c bt c, i nhn
v k. [Trang T, Thu Thy]
:

:

DchBc i nhn d khng c hnh vi hi ngi
nhng cng khng khoe nhn v n; hot ng d
khng v li nhng cng khng xem bn gia n l h
tin; d khng tranh ginh ho ti nhng cng khng
t nhng; d khng nh ngi gip xong vic
nhng cng khng khoe s n lc ca bn thn v
cng khng khinh mit bn tham ; d c hnh khc
tc nhng cng khng khoe mnh khc i; d ln
trong m ng nhng cng khng khinh mit bn dua
nnh. Tc lc th gian khng lm ng xiu lng; hnh
pht v s nhc ca i khng lm nhc c ng.
ng bit rng iu ng vi iu sai khng phn bit
c; iu t vi vi iu v i khng c tiu chun g.
Nghe ni rng: bc c o th v danh, bc ch c th
bt c, bc i nhn th v k.
199. Ch l hu bt nhn, ch ngha bt vt, ch tri bt
mu, ch nhn v thn, ch tn tch kim. Trit ch chi vt,
gii tm chi mu, kh c chi ly, t o chi tc. Qu
ph hin nghim danh li lc gi, bt ch d; dung

140

T TNG O GIA

ng sc l kh lc gi, mu tm d; dc h n ai lc
lc gi, ly c d; kh tu th d tri nng lc gi, tc
o d. Th t lc gi bt ng hung trung tc chnh,
chnh tc tnh, tnh tc minh, minh tc h, h tc v vi
nhi v bt vi d. [Trang T, Canh Tang S]

DchCh l th khng knh trng ring ai; ch ngha
th khng phn bit s vt; ch tr th khng mu tnh
g; ch nhn th khng t ra thn thit; ch tn th khng
dng kim tin th chp. Trit b s xung ng ca ch,
gii tr s sai lm ca tm, kh b s h ly ca c,
lm thng s b tc ca o. 6 th lm xung ng ch
l: qu (qu), ph (giu), hin (phn bit r), nghim
(trang nghim), danh (danh ting), li (li nhun). 6 th
lm tm sai lm l: dung (dung mo), ng (ng thi),
sc (ho sc), l (lun l), kh (kh), (). 6 th lm ly
c l: (ght), dc (mun), h (mng), n (gin), ai (bi
ai), lc (vui sng). 6 th lm b tc o l: kh (t
khc), tu (chp nhn), th (nhn lnh), d (tng
cho), tri (tri kin), nng (nng lc). Bn nhm su ny
nu khng no ng ta th tm ta s chnh, chnh th
tnh, tnh th sng, sng th h khng, h khng th v
vi. V vi nhng khng g m khng c lm.

T TNG O GIA

141

200. Lm ngng kt nhi nng on, thao thng mc

nhi v t gi, cn nhn d. [Ct Hng, Bo Phc T,
Phm Hnh]

142

T TNG O GIA

DchGp vic rc ri nan gii m phn on c,

nm php tc m khng c lng ring t, th l ngi
ti cn.

DchTri di, t lu. Tri t s d di lu chnh v

khng sng cho mnh, v th nn trng tn. Cho nn
thnh nhn thn sau [thin h] m thn pha
trc [h]; thn ra ngoi [php tc] m thn cn.
Phi chng v v t, nn vn thnh tu c ci ring
t?

201. Phi m bc v d minh c, phi ninh tnh v d tr

vin, phi khoan i v d kim phc, phi t hu v d
hoi chng, phi bnh chnh v d ch on. [Hoi Nam
T, Ch Thut Hun]

203. Thnh nhn bt tch. K d vi nhn, k d hu. K

d d nhn, k d a. [o c Kinh, chng 81]

DchKhng m bc th khng th lm sng c,

khng ninh tnh th khng th tin xa, khng qung i
th khng th ri khp n trch, khng hin t n hu
th khng th an i v v chng dn, khng cng bnh
chnh trc th khng th quyt on.
202. Thin trng a cu. Thin a s d nng
trng th cu gi, d k bt t sinh, c nng trng
sinh. Th d thnh nhn, hu k thn nhi thn tin,
ngoi k thn nhi thn tn. Phi d k v t da? C nng
thnh k t. [o c Kinh, chng 7]

DchThnh nhn khng tch tr. Cng v ngi,

mnh cng c. Cng cho ngi mnh cng thm nhiu.
204. Phng chu nhi t vu h, hu h thuyn lai xc
chu, tuy hu bin tm chi nhn bt n. Hu nht nhn
ti k thng, tc h trng hp chi. Nht h nhi bt
vn, ti h nhi bt vn, vu th tam h da, tc tt d c
thanh ty chi. Hng d bt n nhi kim d n, hng
d h nhi kim d thc. Nhn nng h k d du th, k
thc nng hi chi! [Trang T, Sn Mc]

T TNG O GIA

143

DchC hai chic thuyn cng i qua sng, mt

chic l thuyn khng ngi v va vo chic kia.
Ngi ch thuyn kia d hp hi my cng khng ni
gin. Nhng nu thuyn n c mt ngi, th ch
thuyn kia s la ln thuyn n dt ra. Nu la mt
ting m ngi n khng nghe, th ch thuyn la thm
ln na, v ting la ln th ba t ton l li tho m.
Ln trc khng gin m ln ny li gin l v ln
trc thuyn khng, ln ny thuyn c ngi. Ai c th
ly h tm m tri i, th khng ai hi mnh c.
205. Ph d li hp gi, bch cng ha hon hi tng
kh d; d thin thuc gi, bch cng ha hon hi
tng thu d. Ph tng thu chi d tng kh dec
vin h, th qun t chi giao m nhc thy, tiu
nhn chi giao cam nhc l. Qun t m d thn, tiu
nhn cam d tuyt, b v c d hp gi, tc v c d ly.
[Trang T, Sn Mc]

DchV li m hi t, n khi ngho tng, hon
nn, tai ha, th s b nhau. V thin tnh m hi t,

144

T TNG O GIA

n khi ngho tng, hon nn, tai ha, th s gip

nhau. Gia on tuyt v tng tr khc bit rt ln.
S giao du ca ngi qun t th nht nh nc l; s
giao du ca k tiu nhn th ngt nng [v vp] nh
ru ngt mi ct. Nhng ci nht ca ngi qun t
s dn n thn tnh, cn ci ngt nng v vp ca k
tiu nhn s dn n tuyt giao. Hi t v c th s ly
tan v c.
206. C thnh nhn hu s du, nhi tri vi nghit, c vi
giao, c vi tip, cng vi thng. Thnh nhn bt mu,
dng tri? Bt chc, dng giao? V tng, dng
c? bt ho, dng thng? T gi, thin chc d.
Thin chc gi, thin thc d. K th thc vu thin,
hu dng nhn! Hu nhn chi hnh, v nhn chi tnh.
Hu nhn chi hnh, c qun vu nhn; v nhn chi tnh,
c th phi bt c vu thn. Miu h tiu tai, s d thuc
vu nhn d; ngao h thin tai, c thnh k thin.
[Trang T, c Sung Ph]

DchThnh nhn tiu dao, nn thy tr hu l
nghit cn, giao c vi ngi l rng buc, c l
thut giao tip, k nng l hng ho i chc. Thnh
nhn chng toan tnh g nn u cn tr; chng trau

T TNG O GIA

145

chut g nn u cn g b; chng mt nn u cn
c; chng c hng ho nn u cn mua bn. Bn
iu l do tri nui (ph bm). Tri nui tc l
lng thc tri cho. c tri ph bm, cn thit g
n ngi na? Thnh nhn tuy c hnh th nh th
nhn, nhng tm tnh khc th nhn. V c hnh th
nh th nhn nn phi chung ng vi h. V tm tnh
khc th nhn, nn khng mng chuyn th phi i.
Thnh nhn nh b v chung ng vi ngi nhng v
i v ng th vi tri.
207. D c phn nhn v chi thnh, d ti phn nhn v
chi hin. D hin lm nhn, v hu c nhn gi d; d
hin h nhn, v hu bt c nhn gi d. [Trang T,
T V Qu]

DchChia s c cho k khc l bc thnh; chia s

ti sn cho ngi khc l bc hin. Ly ci hin m h
c xung k khc th khng c lng ngi. Ly ci
hin m khim h trc ngi khc th s lun c
lng ngi.
208. D vt cng gi, vt nhp yn; d vt th gi, k
thn chi bt nng dung, yn nng dung nhn! Bt nng
dung nhn gi v thn, v thn gi tn nhn. Binh mc
thm vu ch, mc da vi h; khu mc i vu m dng,
v s o vu thin a chi gian. Phi m dng tc chi,
tm tc s chi d. [Trang T, Canh Tang S]

146

T TNG O GIA

DchH thu sut tn tng s vt th chng quy
v ta. H cch tr vi s vt v bn thn ta khng
dung th chng, th lm sao ta dung th c ngi?
Khng th dung th c ngi th khng ai thn cn.
Khng ai thn cn l ta b h t tuyt. Chng c binh
kh th no tn khc bng ch; so vi ch th bo
kim Mc Da ch l thuc hng cht. Chng c k trm
cp no ln bng m dng; trong ci tri t chng
c ni no cho ta chy thot khi chng. Chng phi
m dng trm cp, m chnh tm ta sai chng trm
cp.
209. Phm nhn tm him vu sn xuyn, nan vu tri
thin. Thin do hu xun thu ng h n m chi k,
nhn gi hu mo thm tnh. C hu mo nguyn nhi
ch, hu trng nhc bt tiu, hu thn hon nhi t,
hu kin nhi man, hu hon tc hn. C k tu ngha
nhc kht gi, k kh ngha gi nhit. C qun t
vin s chi nhi quan k trung, cn s chi nhi quan k
knh, phin s chi nhi quan k nng, tt nhin vn yn
nhi quan k tri, cp d chi k nhi quan k tn, y chi d
ti nhi quan k nhn, co chi d nguy nhi quan k tit,
tu chi d tu nhi quan k tc, tp chi d x nhi quan k
sc. Cu trng ch, bt tiu nhn c h. [Trang T,
Lit Ng Khu]

T TNG O GIA

147

DchLng ngi ni chung l su him hn sng
ni, kh bit hn tri, v tri cn c hn k: xun, h, thu,
ng, sm mai, chiu ti, nhng ngi th b ngoi kn
o m tnh cm su thm kh d. Th nn c nhiu k
b ngoi n hu m ngm kiu cng t mn; b ngoi
gii giang nhng bn cht bt ti; b ngoi thn trng c
chp m thu tnh t l; b ngoi kin cng nhng bn
cht nhu nhc; b ngoi ho hon nhng bn cht
hung hn. Do , nhiu k truy cu iu ngha nh kht
khao m ri vt n nh b bng. Cho nn bc qun t sai
khin h i xa xem h c trung thnh khng; giao vic
gn xem h c knh cn khng; bt h nhc nhn
xem h c nng lc khng; cht vn h bt ng
xem h c thng minh khng; cho h mt k hn gp rt
xem h c gi tn khng; giao ph tin bc cho h
xem h c c nhn khng; bo trc nguy c cn k
xem h c gi tit tho khng; chuc ru cho say
xem h c gi c php tc khng; cho h chung ch
nam n xem h c ho sc khng. Th thch 9 iu
mi c th xc nh c k no bt ti v hnh.

148

T TNG O GIA

210. Qun t bt vi h st, bt d thn gi vt. [Trang

T, Thin H]

DchQun t khng i hi khe kht ni ngi
khc v khng bn thn b ngoi vt rng buc.
211. ti thn, k ti nhn. Nhn i ng, ng tt i
chi; nhn ng, ng tt chi. [Lit T, Thuyt Ph]

DchBn thn ta t ra l v ly xt k
khc. Ai yu ta, ta yu h. Ai ght ta, ta ght h.
212. Cu u gi c thng. [Hoi Nam T, Thuyt
Lm]

DchKhuyn can ngi khc, mnh b v ly.
213. Ph ph ng chn bn, qu ng ln tin.
[Lo T, H Thng Cng ch chng 9]

T TNG O GIA

149

DchNi chung, h giu nn pht chn cho ngi

ngho; h sang nn thng xt k h tin.
214. Ym c dng thin, qun t s tng. [Ty
Thng Kinh, o Sinh]
DchKhng bi mc li lm ca ngi m ch
tuyn dng iu hay tt ca h. l iu m ngi
qun t coi trng.

T TNG O GIA

150

10 - KHIM CN BT TRANH
216. Bt t hin, c minh. Bt t th, c chng. Bt t
pht c hu cng. Bt t cng, c trng. Ph duy bt
tranh, c thin h mc nng d chi tranh. [o c
Kinh, chng 22]

215. T th t bc, hu k tin nhn, thin h knh chi.

[Lo T, H Thng Cng ch chng 22]

DchKhng ph trng, nn sng; khng t cho

mnh ng, nn hin dng i; khng k cng, nn
c cng; khng kiu cng, nn [khng b ai hi, nh
m] trng tn. V khng tranh vi ai, nn khng ai
tranh vi mnh.

22
DchT nguyn nhn lnh ci c nt mng manh
v ng sau k khc; nh th th ai ai cng knh trng
mnh.

217. Thnh nhn t tri bt t hin, t i bt t qu.

[o c Kinh, chng 72]

DchThnh nhn t bit mnh m khng t ph

trng, yu mnh m khng xem mnh l tn qu.
218. Tri ch, kh d bt i. [o c Kinh, chng 32]

T TNG O GIA

151

DchBit lc phi dng mi khng gp nguy hi.

T TNG O GIA

219. Cng thnh nhi pht c. Ph duy pht c, th d

bt kh. [o c Kinh, chng 2]

152

DchCng trng hon thnh nhng khng li

an hng. V khng li an hng nn khng b vong
thn.
220. Khc tc ton; ung tc trc; ha tc doanh; t
tc tn; thiu tc c; a tc hoc. [o c Kinh,
chng 22]

DchCi khim khuyt s c ton vn. Ci cong
s c ngay. Ci trng s c lm y. Ci c nt
s c lm mi. t s c nhiu. Nhiu s u m.
221. Tr nhi doanh chi bt nh k d. Sy nhi nhu chi
bt kh trng bo. Kim ngc mn ng, mc chi
nng th. Ph qu nhi kiu, t di k cu. Cng thnh,
danh toi, thn thoi, thin chi o. [o c Kinh,
chng 9]

DchGi v y mi, khng bng dng li. Mi
cho nhn sc, khng gi c lu. Vng ngc y
nh, chng th gi c. Giu sang m kiu cng, s
t chuc ha. Cng thnh, danh toi, th hy rt
lui; l o Tri.
222. ng Hi hu iu yn, k danh vit i. K vi
iu d, phn phn trt trt, nhi t v nng; dn vin
nhi phi, bch hip nhi th; tin bt cm vi tin, thoi bt
cm vi hu; thc bt cm tin thng, tt th k t. Th
c k hng lit bt xch, nhi ngoi nhn tt bt c hi,
th d min vu hon. [Trang T, Sn Mc]

DchBin ng c loi chim tn l i. Loi chim
ny bay chm v thp, ta nh bay d. Khi bay th theo
by tip ko nhau. Khi u th u st bn nhau. Khi
tin ti n khng dm xng ra trc; khi thoi lui n
khng dm li ra sau. Khi n th khng dm n trc
con khc, ch n tha ca chng. Cho nn trong by
on n khng b xua ui, v cui cng ngi ngoi
cng khng hi c n, do m trnh c tai ha.

T TNG O GIA

153

154

T TNG O GIA

223. Thin a hu i m nhi bt ngn, t thi hu

minh php nhi bt ngh, vn vt hu thnh l nhi bt
thuyt. Thnh nhn gi, nguyn thin a chi m nhi t
vn vt chi l. Th c ch nhn v vi, i thnh bt tc,
quan vu thin a chi v d. [Trang T, Tri Bc Du]

225. Thng thin nhc thy. Thy thin li vn vt

nhi bt tranh, x chng nhn chi s , c c o.
C thin a, tm thin uyn, d thin nhn, ngn thin
tn, chnh thin tr, s thin nng, ng thin thi. Ph
duy bt tranh, c v vu. [o c Kinh, chng 8]

DchTri t c nhng iu rt tt p nhng tri

t chng ni g. Bn ma c php tc r rng nhng
chng u ngh lun g. Vn vt c l do cu thnh
nhng chng u thuyt ging g. Thnh nhn tr v
ci p ca tri t v thng t l l ca vn vt. Cho
nn bch ch nhn th v vi, bc i thnh th khng lm.
H quan st ton ci tri t.

DchS trn lnh ging nh nc. Nc kho lm

li vn vt m khng tranh vi ai, ch chng ai a,
nn gn o. th la ni chn; tm hn th thm
trm su sc; giao tip vi ngi th nhn i; ni nng
th thnh tn; lm chnh th cai tr an bnh; lm vic th
c nng lc; hot ng th hp thi. Chnh v khng
tranh, nn khng li lm.

224. Vi bt thin h hin minh chi trung gi, nhn c

nhi tru chi; vi bt thin h u gian chi trung gi, qu c
nhi tru chi. Minh h nhn, minh h qu gi, nhin hu
nng c hnh. [Trang T, Canh Tang S]

226. Giang hi s d nng vi bch cc vng gi, d k

thin h chi. C nng vi bch cc vng. Th d dc
thng dn tt d ngn h chi. Dc tin dn tt d thn
hu chi. Th d thnh nhn x thng nhi dn bt
trng, x tin nhi dn bt hi. Th d thin h lc thi
nhi bt ym, d k bt tranh, c thin h mc nng d
chi tranh. [o c Kinh, chng 66]

DchCng khai lm c s b ngi i trng pht;
ln lt lm c s b qu thn trng pht. Ai hiu s lin
quan gia mnh vi c con ngi ln qu thn th d
mt mnh cng khng lm iu c.

T TNG O GIA

155

DchSng bin s d lm vua trm thung lng chnh

v kho ch thp, v th nn lm vua trm thung lng.
Do , mun ngi trn dn, t phi ly li m h mnh;
mun ng trc dn, t phi thn mnh ra sau. Cho
nn, thnh nhn trn dn m dn khng thy nng,
trc dn m dn khng thy hi. Cho nn thin h hn
hoan ng h ngi m khng chn. V khng tranh vi ai,
nn khng ai tranh vi mnh.
227. Thin vi s gi bt v. Thin chin gi bt n.
Thin thng ch gi bt d. Thin dng nhn gi vi chi
h. Th v bt tranh chi c. Th v dng nhn chi lc.
Th v phi Thin, c chi cc. [o c Kinh, chng
68]

DchTng gii khng dng v lc. Ngi chin
u gii khng gin d. Ngi thng gii khng giao
tranh vi ch. Kho dng ngi l h mnh di h.
l ci c ca khng tranh. l dng sc ngi.
l phi hp vi Tri, vn l iu rt quan trng ca
ngi xa.
228. Dng binh hu ngn, ng bt cm vi ch, nhi vi
khch. Bt cm tin thn nhi thoi xch. Th v hnh v

156

T TNG O GIA

hnh, nhng v t nhng v ch, chp v binh. Ha

mc i khinh ch khinh ch c tng ng bo. C
khng binh tng gia, ai gi thng h. [o c Kinh,
chng 69]

DchDng binh c cu: Lm khch ch khng

lm ch. Lui mt thc ch khng dm tin mt tc.
Cho nn thnh nhn i m chng i, xn tay o m
khng dng tay, bt ch m khng i ch, cm binh
kh m khng c binh kh. Khng tai ha no cho bng
khinh ch, khinh ch l gn mt mng. Cho nn khi
hai phe giao chin, ai thng xt binh s th s thng.
229. Thin chi o bt tranh nhi thin thng. [o c
Kinh, chng 73]

Dcho Tri khng tranh m vn gii khut phc
thin h.
230. Thin chi o, li nhi bt hi. Thnh nhn chi o,
vi nhi bt tranh. [o c Kinh, chng 81]

T TNG O GIA

157

;
81
Dcho tri lm li ch khng gy hi. o thnh
nhn thi hnh m khng tranh vi ai.
231. Chng nhn thng lc bt thng c nhi cu
thng nhn, c nhn giai th tin. Thnh nhn bt cm
vi thin h tin nhi o hu k thn, c k c x hu.
K c x hu, tc tri bch nhi th hc, tri vinh nhi th
nhc, vinh nhc nht th, bt d t ho ly k tm, th v
th thin h chi cu. Nhc nhin, tc d nhu nhc
khim h vi biu, d khng h bt hy vn vt vi thc,
x h bt tranh chi a, tch chng tiu bt thng vi i
thng d. Thng x bt tranh chi a, vt thc nng
d chi tranh h! [o c Chn Kinh S Ngha,
chng 22]

DchMi ngi u trng th lc, khng trng c,
nn lun mong cu vt hn ngi khc. Cho nn h
u mun gi phn trn trc. Thnh nhn khng dm
trn trc thin h, nn mi ni l thn ra sau. V
th m mt mnh pha sau. Mt mnh pha sau tc

158

T TNG O GIA

l bit trng nn gi ly en, bit vinh nn gi ly

nhc; xem vinh nhc ch l mt, khng ly ci s thch
ca mnh lm h ly tm; gi l nhn ly s s
nhc ca thin h. Nu ng vy, tc l bn ngoi th
hin s nhu thun, mm yu, khim h; xem s trng
rng v khng hy hoi vn vt l iu thc t; sng
ch khng tranh chp; tch cha ci nh nht v khng
hn ngi lm ci thng ln. Thng sng ch
khng tranh chp, nn khng ai tranh vi ngi!
232. Tranh, nghch c d. Tr gi d im ha tng
dng, l xut vu tnh, h s can tranh. c ng h
danh, b dic d danh thng ng h; tr xut h tranh, b
dic d tr d ng tranh h. Duy ti ton nhi c bt hnh
gi, du tm h c chi ha, vt th k s nht nhi bt
kin k s tng, nhin hu v danh tranh chi ly yn. H
v ti ton? Bt ct k ho nhi d vn vt vi xun. H vi
c bt hnh? Vt tht k tnh nhi c ng vu s, c
lp h bt tranh chi a, v thng tin nhn nhi thng
ty nhn. Nhc ai i tha chi ha nhi bt xng, th tt
ti ton nhi c bt hnh gi d. C Trng Ni vit: V
thng hu vn k xng gi, thng ha nhn nhi d
h, phi bt tranh chi c h d d th. [o c Chn
Kinh S Ngha, chng 68]

T TNG O GIA

159

DchTranh chp l nghch vi c. Ngi tr th ly

im m v ho i m tu dng nhau; tnh l ca h
pht xut t thin tnh, vic g m phi tranh chp?
Phng tng c m tranh danh th k khc cng ly
danh m thng ta; dng tr m tranh chp th k khc
cng ly tr tranh vi ta. Ch c ngi ti cn ton
din v khng phng tng c mi yn tm trong ci
thi ha ca c, xem vn vt nh mt, khng quan
tm s mt mt ca chng, nh th s khng kh ly v
tranh danh. Ti cn ton din l g? Tc l khng lm
ri lon s an tnh ni tm v cng th thi vi vn vt.
Khng phng tng c l g? Tc l ng nh mt
chn tnh v hy gi cho c vn nguyn vn nh ban
s. T mnh v th khng tranh chp, khng h ng
trn trc ai, m tu theo h. i vi s bnh ho ca
ngi khc nu thy xc ng th cng khng ni ra.
Ngi nh th nht nh l ti cn ton din v khng
phng tng c.
233. Nhn gi v ch, tuy bt tranh nhi bt thng. Thi
vit: Thi m hu tranh, ph duy bt tranh, c nhn
dic nh k tranh. [o c Chn Kinh S Ngha,
chng 69]
:

DchNgi nhn i s khng c i th, tuy khng
tranh vi ai m khng ai c cch no thng c. Th

160

T TNG O GIA

xa chp: By gi khng tranh chp; ch khi ta khng

tranh chp th ngi khc cng khng tranh vi ta.
234. Thun nhi bt nghch, k ng nhc thy; ng
nhi bt tng, k tnh nhc gim; ho nhi bt xng,
k ng nhc hng. Tuy vi d, nhi vi xut vu v vi,
th thin nhi d, h tranh chi hu? T c d nhi ng
h o. [o c Chn Kinh S Ngha, chng 81]

DchThun theo m khng nghch li, tc l hnh

ng ging nh nc; p ng m khng n tng, tc
l tnh lng nh gng soi; ph ha m khng ca ht,
tc l s phn ng nh ting di. Tuy hnh ng,
nhng hnh ng pht xut t v vi, ch l th hin
thin o thi, no c tng tranh vi ai? Ci c
ng nht vi o.
235. Thin chi o li nhi bt hi, nhn chi o vi nhi bt
tranh, c d thi tranh gi xng, d nhn tranh gi
vong. Th d tuy hu gip binh v s trn gi, d k bt
tranh d. [Vn Cp Tht Thim, Tht B Danh S Yu
K]

T TNG O GIA

161

Dcho tri lm li vn vt ch khng gy hi;

o ngi l hnh ng nhng khng tranh. Cho nn
h cnh tranh vi thi gian th tt, cn cnh tranh vi
ngi th b vong mng. Do , k tuy c v kh cng
khng em ra uy hip ai, l do khng ai tranh vi hn.
236. Vi gi tranh chi oan, hu vi tc tt hu tranh,
thnh nhn chi o tuy vi nhi bt tranh, d bt vi nhi vi
chi, th d bt tranh. [o Tng, o c Kinh ch]

162

T TNG O GIA

11 - QU DC NHU NHC
238. Ti mc i vu kh dc, ha mc i vu bt tri tc,
cu mc i vu dc c. C tri tc chi tc thng tc
h. [o c Kinh, chng 46]

DchLm l u mi ca tranh chp, c lm (hu
vi) t s c tranh chp. o thnh nhn tuy c lm
nhng khng tranh chp; ly ci khng lm lm,
nn khng tranh ai.
237. Ph bt tng gi nhn s bt tranh, cu nhc
gi nhn s bt dc. Nng th nhn s bt dc gi tc
tc h, c nhn chi s bt tranh gi tc ninh h. [Vn
Cp Tht Thim, Tht B Danh S Yu K]

DchKhng ti no ln bng c dc vng; khng

ha no ln bng khng bit ; khng hi no ln
bng mong c. Cho nn bit mnh c , th lun .
239. Kin t bo phc, thiu t qu dc, tuyt hc v
u. [o c Kinh, chng 19]

DchHy th hin s trinh nguyn v m gi s

cht phc; hy bt s t li v gim ham mun; hy
dt tuyt hc vn v ch lo u.

DchNi chung, thin h xem s bt tranh l khng

tt; xem s bt dc l s nhc. Ai nhn c ci m
thin h khng ham th s c y ; ai c c ci
m thin h khng tranh ginh th s yn n.

240. Danh d gi, tng yt d; tri d gi, tranh chi kh

d. Nh gi, hung kh, phi s d tn hnh d. [Trang T,
Nhn Gian Th]

T TNG O GIA

163

DchDo cu danh m ngi ta chn p nhau; mu

tr tr thnh v kh tng tranh; danh v mu tr
u l kh c khng tt v lm hi phm hnh.
241. K th dc thm gi, k thin c thin. [Trang T,
i Tng S]

DchAi th dc su m th bn cht t nhin ca
hn nng ni.
242. Doanh th dc, trng ho , tc tnh mnh chi
tnh bnh h. [Trang T, T V Qu]

164

T TNG O GIA

DchCn bn ca s xem xt s vt l vic hn
ch dc vng.
245. Gim minh gi, trn cu pht nng mai; thn
thanh gi, th dc pht nng lon. [Hoi Nam T, Xc
Chn Hun]

DchGng sng, bi bm khng lm d bn

c; thn thanh trong, th dc khng lm cho ri lon
c.

DchTh dc cng trn y, yu ght cng gia tng,

th tnh mnh s lm nguy.

246. Mc vng th tc dm, nh vng thnh tc hoc,

khu vng ngn tc lon. [Hoi Nam T, Ch Thut
Hun]

243. a dc khuy ngha, a u hi tr, a c hi dng.

[Hoi Nam T, Mu Xng Hun]

DchDc vng nhiu lm hi ngha, u lo nhiu lm
hi tr, s hi nhiu lm hi dng kh.
244. Tnh s chi bn ti tit dc. [Hoi Nam T,
Thuyn Ngn Hun]

DchMt thy iu quy t dm, tai nghe iu quy

t nghi hoc, ming ni iu quy t lon.
247. Nht nguyt dc minh, ph vn ci chi; h thy
dc thanh, sa thch u chi; nhn tnh dc bnh, th dc
hi chi. [Hoi Nam T, T Tc Hun]

T TNG O GIA

165

;

DchMt tri v mt trng mun sng nhng b
my che khut; sng ngi mun trong vt nhng b ct
lm u; nhn tnh mun an bnh nhng b th dc
lm hi.
248. Thiu t tc bt thc hoc d trc vt, qu dc
tc bt o tng nhi tng k, t gi nhc phi kh lon
tnh chi bn h d tai. [o Tng, o c Chn Kinh
gii]

DchGim bt t l th s khng b li lm v nghi
hoc m chp trc ngoi vt; gim bt dc vng th
s khng phng tng v trm cp b vong mng; hai
th (tc t l v dc vng) nu khng tr kh, th
ci gc ca s ri lon chn tnh lm sao ht?
249. T doanh vi t, nhi dng tm mc thin vu qu
dc. Thiu t qu dc, tc nh h ni ngoi chi phn,
bin h chn ngy chi quy, c ton nhi phc. T vu
nht k tc tht k i ng, c t doanh vi t. Khin
vu li dc tc ct k thanh tnh, c dng tm mc
thin vu qu dc d. T d dc d, giai ngoi du th v,
nhi phi ni qun; giai nhn ngy th t, nhi phi tnh
chn. Duy thiu t qu dc nhi hu nng nh h ni
ngoi chi phn, nhi tri s khinh trng; bin h chn
ngy chi quy, nhi minh vu bn mt. Bt thin k c nhi

166

T TNG O GIA

c ton, bt dm k tnh nhi tnh phc. [o Tng,

o c Chn Kinh gii]

DchMu cu cho mnh v t li; nhng dng tm
th khng g tt bng bt dc vng. Gim suy t v bt
dc vng tc l xc nh s phn cch gia ni tm vi
ngoi gii, l phn bit c ch quay v ca tht vi
gi; c s ton vn v phc hi. Che y bn ng tc
l nh mt s i ng, tc l mu cu cho mnh v t
li. B ci li v dc vng li ko th lm ri lon s
thanh tnh, nn dng tm khng g tt bng bt dc
vng. H t li th ham mun, u l hng ra ngoi
gii ch khng phi l nhn vo bn trong; u l ci gi
di v bn c ca con ngi ch khng phi l s
chn tht ca thin tnh. Ch c thiu t qu dc mi
xc nh s phn cch gia ni tm vi ngoi gii, v
bit nng vi nh; ch c phn bit c ch quay v
ca tht vi gi, v hiu r gc vi ngn. Khng di
chuyn c ca mnh th c ton vn; khng s dng
qu mc thin tnh ca mnh th thin tnh phc hi.
250. Chng nhn kin vt bt kin o, c s kin v
phi dc gi; thnh nhn kin o bt kin vt, c s kin

T TNG O GIA

167

v kh dc gi. S kin v kh dc gi, tc d s kin

thng s gi d, th d linh i hu tr nhi ct c tiu;
s kin v phi dc gi, tc d s thng s kin d, th
d trc vt vong phn, tht chn trm ngy. Ci mc chi
vu sc, nh chi vu thanh, khu chi vu v, t chi vu x, th
chi s dc d. Vng dung chi nhn, bt tri ng sc lon
mc, ng thanh lon nh, ng v trc khu, ng x hun
t, quyt tnh mnh chi tnh d tranh chi, nhng k n
man, v s bt ch, ly vu hu li gi, d thn tun li;
ly vu danh cao gi, d thn tun danh. Nhc B Di d
o Chch, nht tc t danh, nht tc t li, phm d
kin danh li chi kh dc c nh. K nhit tiu ha, c
chi tc h; k hn ngng bng, tht chi tc c, bt nng
tho chi nhi tn k tm, ch vu qun lon phn kiu nhi
bt kh h, th do d Ty Hu chi chu n thin nhn
chi tc d, khi bt hoc tai! Thnh nhn d h th, bt
tu li, bt t hi, tri li hi chi ng nguyn; bt vinh
thng, bt su cng, d cng thng nht tr. Dc l bt
manh, nht ho bt anh, ng tm trm nhin, vt mc
nng dao, cm nhi toi thng. Nng nh nng ng, ch
nhi v s ngi, bt giao vu tnh; ng nhi v s trc, bt
lu vu ng. Phc khc vn phng, trn h tin bt
c d nhp k x, thc nng lon chi. [o Tng, o
c Chn Kinh S Ngha]

168

T TNG O GIA

DchMi ngi ch thy vt cht ch khng thy

o, nn ci thy c dc vng; thnh nhn ch thy
o ch khng thy vt cht, nn ci thy v dc.
Ci thy m v dc th tri kin vt tri ci c thy,
do linh i (tm linh) c gn gi v cc s nhiu
lon b tiu tr. Ci thy m c dc vng th ci c
thy vt tri tri kin, nn ngi ta ch truy ui ngoi
vt m qun mt ng tr v, nh mt ci chn thc
m ham m ci gi di. Mt ngi v sc p, tai ngi
v m thanh, ming ngi v v ngon, mi ngi v mi
thm, l ham mun. Ngi tm thng v m lm
th khng bit rng 5 sc lon mt, 5 thanh lon tai, 5 v
lm d ming, 5 mi lm ngt mi; nn h bt chp tnh
mnh m trnh ginh cc th , la di nhau, khng
ch no khng ti. K ly v li dy s em thn cht v
li; k ly v danh cao s em thn cht v danh; ging
nh B Di v o Chch ngi cht v danh, k cht

T TNG O GIA

169

v li tc u l v danh v li m ny sinh dc vng.

Danh li nh ci nng sinh ra la, c chng th vui;
danh li nh ci lnh lm ng bng, mt chng th lo
bun; h khng th lm ch c tm, n ni ri tm
lon tr, kiu cng phng tng, khng kim ch c;
ging nh ly vin ngc chu cc qu lm n bn con
chim s bay cao my ngn thc. chng phi l sai
lm sao! Thnh nhn th khc. Ngi khng v li, khng
trnh hi, bit li v hi cng ngun gc; khng ly s
thng t lm vinh, khng ly s khn cng lm nhc,
xem khn cng v thng t nh nhau. Ngi khng khi
tm v dc vng v t l, mt t xu cng khng b ri
lon; ni tm lun thanh tnh sng lng, khng dao ng
v ngoi vt; cm ng m thng t. Tm ngi an nh
v p ng c, tnh m khng c ch tr ngi, khng
kt dnh vo tnh; ng m khng c ch truy ui,
khng tri theo ng. Vn vt trc mt thnh nhn d
bin ho mun phng cng khng th xm nhp vo
ni tm (linh i) ca ngi, nh vy chng c g nhiu
lon ngi c.
251. Manh vu tm gi, danh vit hnh nghip, hnh
nghip s tho, danh vit thin c, c tng dc vi c,
tc tham vi thin. Thin gi, nng vi t tc xut trn chi
ch; c gi, tt tc bi c nhim u chi t. C thnh
nhn tri v hnh nhi dng gi, tm d; hnh bt t vn
gi, thn d. Nhin tm bt k vu thn tc bt nng
hin nng b dng, thn bt t vu tm tc vong dit bt
khi. C thn tm th d nhi l ph, tr dng vn thin
nhi th nht. C nng biu l vi dng, ng tnh tng
tr. Thn v c ti, vi tm s s, tm bt th tnh, duy
dc phan duyn. Thn lng v nhai, np hnh bt
tc. C tm vi phm thnh chi cn, thn vi kh lc chi
t. Thnh nhn tri hon sin vu tm, khin tt do k, th
d thanh tm tr hon, khit ch tiu khin. Phm dc

170

T TNG O GIA

chi lu, k tc bt nhin, t tnh tng dc, bt tri dc

xut vu tm; v mn cng xa, bt tri mn sinh vu k.
[Vn Cp Tht Thim, Chng Chn Ng Lc]

DchCi t trong tm manh ng pht ra th gi l

to nghip, ci chi phi s to nghip gi l thin c.
Cho nn phng tng dc vng l c, nh ch tham lam
l thin. iu thin l ch li cu gip ngi i v siu
thot th tc. iu c l to tc bi hoi c hnh v
tim nhim ci xu. Cho nn thnh nhn hiu r mt
th tuy v hnh nhng cng dng rt ln, l tm; v
cng hiu r mt th hu hnh nhng khng t vn
ng c, l thn. Tt nhin nu tm khng gi
vo thn th khng th hin mi cng dng; v thn
nu khng nng nh tm th s dit vong, khng khi
ng c. Cho nn tm v thn tuy th khc nhau
nhng l th ph hp, c th tn dng mi iu tt

T TNG O GIA

171

hng n mt mc tiu. Do ngoi v trong h

tng tc dng, ng v tnh cng phi hp nhau.
Thn khng th c lp tn ti, m n do tm sai
khin. Tm khng an tnh l do dc vng gy ra. Sc
chu ng ca thn th v hn m hnh vi to tc th
khng ngng. Cho nn tm l cn bn ca phm v
thnh. Thn l ch hi t ca kh v sng. Thnh
nhn hiu ho hon do tm m pht sinh, li lm l do
bn thn to tc. Do thanh trng tm th tr c
ha hon; lm thun khit ch th ht li lm. Bn
ngi tm thng th khng th; h phng tng tnh
dc, khng bit dc vng pht sinh do tm; h kiu
cng ngo mn, khng bit s ngo mn l do bn
thn to tc.
252. Tng dc hp chi, tt c trng chi. Tng dc
nhc chi, tt c cng chi. Tng dc ph chi, tt c
hng chi. Tng dc ot chi, tt c d chi. Th v vi
minh, nhu nhc thng cng cng. [o c Kinh,
chng 36]

DchMun n co li, tt phi ging n thng.
Mun n yu, tt phi lm n mnh ln. Mun ph b
n i, tt phi lm cho hng vng. Mun ot n ci
g, tt phi cho n ci khc. Th gi l lm cho ci
sng tr nn t vi.
253. Phn gi o chi ng. Nhc gi o chi dng.
[o c Kinh, chng 40]

172

T TNG O GIA

DchTr li l ci ng ca o. Yu ui l ci
dng ca o.
254. Nhn chi sinh d nhu nhc, k t d kin
cng. Vn vt tho mc chi sinh d nhu thy k t d
kh co. C kin cng gi, t chi , nhu nhc gi
sinh chi . Th d binh cng tc bt thng, mc
cng tc chit. C kin cng x h, nhu nhc x
thng. [o c Kinh, chng 76]

DchKhi sng [th cht] ngi ta mm yu; lc

cht th [thi th] cng . Vn vt v tho mc khi sng
th mm yu; lc cht th kh ho. Cho nn cng mnh
cng mt bn vi cht; mm yu cng mt bn vi
sng. Th nn, qun i mnh th khng th th thng;
cy kho th phi b ba ru n; ci cng mnh chim
a v thp hn; ci nhu nhc chim a v cao hn.
255. Thin h mc nhu nhc thy, nhi cng kin
cng gi mc chi nng thng, d k v d dch chi.
Nhu thng cng, nhc thng cng. Thin h mc
bt tri, mc nng hnh. [o c Kinh, chng 78]

T TNG O GIA

173

174

T TNG O GIA

DchTrn i chng c g mm yu bng nc.

cng ph ci cng mnh th chng g hn nc.
l v khng c ci g thay th n c. Ai cng bit
yu thng mnh, mm thng cng; nhng chng ai
bit thi hnh iu .
256. Chuyn kh tr nhu, nng anh nhi h? [o c
Kinh, chng 10]

DchLuyn kh mt cch chuyn nht thn hnh s
mm mi. Ngi c th [tp luyn thn xc v tinh
thn] ging nh tr th khng?
257. Thin h hu thng thng chi o, hu thng
bt thng chi o. Thng thng chi o vit nhu;
thng bt thng chi o vit cng. Nh gi d tri, nhi
nhn v chi tri. C thng c chi ngn: Cng, tin bt
k nhc gi; nhu, tin xut vu k gi. Tin bt k
nhc gi, ch vu nhc k, tc i h. Tin xut vu k
gi, vong s i h. D th thng nht thn nhc ,
d th nhm thin h nhc , v bt thng nhi t
thng, bt nhm nhi t nhm d. [Lit T, Hong ]

DchThin h c cch thc lun chin thng v

cch thc lun chin bi. Hai cch thc ny rt d bit
th m ngi ta khng h bit. Cho nn li xa c ni:
mnh l k chin thng ngi khng bng mnh; yu l
k t thng mnh. K chin thng ngi khng bng
mnh, n khi gp i th hn mnh, t s b nguy
him. K t thng mnh, khng b nguy him g; ly l
l t thng bn thn v ng ph vi thin h.
Th gi l khng c thng m t nhin thng; khng
c ng ph m t nhin ng ph c.
258. Thin h hu thng thng chi o, hu bt
thng thng chi o. Thng thng chi o ti nhu,
bt thng thng chi o ti cng. Duy ph thng
thng chi o ti nhu, th c chi bc i chn nhn tt
d na nhc khim h vi biu d. D na nhc khim
h vi biu, tc d thm vi cn, tt s bt kin, d kin tc
hy c d. [o Tng, o c Chn Kinh S Ngha]

T TNG O GIA

175

DchThin h c cch thc lun chin thng v

cch thc lun chin bi. Cch thc lun chin thng
nm s mm mi; cch thc lun chin bi nm
s mnh m. Chnh v cch thc lun chin thng nm
s mm mi, cho nn cc bc chn nhn minh trit
thu xa lun t ra dng v mm yu v khim h. T
ra dng v mm yu v khim h l ly s thm su
lm gc, tc l s vic khng nn kin cng v kin
cng dn n hy dit.
259. T s ngn chi, cng cng tc d thng nhu
nhc; t o ngn chi, nhu nhc tc d thng
cng cng. Tch vu nhu tc cng; tch vu nhc
tc cng. Dc cng tt d nhu th chi, dc cng tt
d nhc bo chi. Nhu chi thng cng, nhc chi
thng cng, k c thng thng chi o d! [o
Tng, o c Chn Kinh S Ngha]

176

T TNG O GIA

260. Tnh chi h d, hu d np thin h chi ch bin;

hnh chi v d, hu d ch thin h chi ch i, m tc
vn vt bt d vi hu, sung tc t hi bt d vi doanh,
c cht tuy tiu nhi thin h mc nng thn, vn vt
quy chi nhi bt vi k ch. Th o chi nhu nhc, thc
kh thng tai? S o gi ninh bt ty d t x, ho nhi
t nhc, hu doanh d i k, thng khim d phng
nhn, hu cng nhi bt hu, hu nng nhi bt th, bt
tranh yn nhi thin h d vi tin, bt cng yn nhi thin
h d vi nng, th s o chi nhu nhc dic bt kh
thng h. Phn d i nhi khut tiu, cao nhi nhc ty,
cu vi cng cng d thng nhu nhc, th ci bt tri
o d. [o Tng, o c Chn Kinh Gii]

DchV phng din s vic, cng mnh thng

mm yu; v phng din o, mm yu thng cng
mnh. Mm c cht cha lu ngy s thnh cng;
yu c cht cha lu ngy s thnh mnh. Mun
cng, tt phi gi ly mm; mun mnh tt phi bo
h yu. Mm thng cng v yu thng mnh, l ci
o lun c thng vy.

DchS khng h ca bn tnh c th dung cha
c mi bin ho kch lit ca thin h. Ci v hnh
c th ng u vi ci cc i ca thin h; n
lm cho vn vt sung tc nhng khng xem l mnh c
c; lp y bn bin nhng khng xem l mnh
lm y. Bn cht tuy nh nhng n khng l thuc
thin h; vn vt quy t v n nhng n khng xem

T TNG O GIA

177

mnh l ch. l s mm yu ca o. Ai c th
thng c no? K hc o th ly ci khng thp
thi t x mnh, nhng i vi ngi th t ra ho i
nhu nhc; ly ci trn y t i hi ni mnh,
nhng i i k khc th t ra khim h; c cng lao
nhng khng t cho l c; c ti nng nhng khng
mnh ti; khng tranh vi ai nn c thin h tn knh
l bc trn; khng kiu cng nn c thin h xem
trng l nhn ti. Ci nhu nhc ca k hc o khng
ai c th thng c. Tri li, ai ln hip nh, cy
cao khinh thp, mong cu cng mnh thng ngi,
u l nhng k khng hiu o.
261. Thnh nhn chi khut gi, d cu thn d, ung
gi, d cu trc d. C tuy x t tch chi o, hnh u
mui chi , tng dc hng i o, thnh i cng.
[Hoi Nam T, Thi Tc]

DchThnh nhn co li l mong dui ra; gp cong
li l mong thng ra. Cho nn tuy ch ngc ngo
khng chnh ng v i trn ng ti tm m lng
vn hng mong chn hng i o v hon thnh i
cng.

T TNG O GIA

178

12 - TH THI NHN TNH

262. i o ph, hu nhn ngha. Tr hu xut, hu
i ngy. Lc thn bt ha, hu hiu t. Quc gia hn
lon, hu trung thn. [o c Kinh, chng 18]

DchKhi i o b ph th mi c nhn v ngha;
khi tr hu xut hin th mi c i gi tr ngy bin; khi
lc thn bt ha th mi c hiu knh v t i; khi quc
gia hn m ri lon th mi c trung thn.
263. i o thm di nhi dn ho knh. Triu thm tr,
in thm vu, thng thm h, phc vn thi, i li
kim, ym m thc, ti ha hu d, th v o khoa, phi
o d tai. [o c Kinh, chng 53]

53
Dchi o gin d, th m con ngi li thch
bng mn t o. Triu nh lng ly, rung nng
hoang vu, kho lm trng hoc. n mc xnh xang,
mang kim bn, n ung chn ch, gi l o tc
khoe khoang, khng phi l [noi theo] i o.
264. Trc mc tin pht, cam tnh tin kit. [Trang T,
Sn Mc]

T TNG O GIA

179

DchCy thng b n trc, ging ngt b cn
trc.
265. Ph ch c chi th, ng d cm th c, tc d
vn vt tnh, h tri qun t tiu nhn tai! ng h v
tri, k c bt ly; ng h v dc, th v t phc. T phc
nhi dn tnh c h. Cp ch thnh nhn, bit tt vi nhn,
tr k vi ngha, nhi thin h thy nghi h. Thin mn vi
lc, trch tch vi l, nhi thin h thy phn h. C thun
phc bt tn, thc vi hi tn! Bch ngc bt hy, thc vi
khu chng! o c bt ph, an th nhn ngha!
Tnh tnh bt ly, an dng l nhc! Ng sc bt lon, thc
vi vn thi! Ng thanh bt lon, thc ng lc lut! Ph
tn phc d vi kh, cng tng chi ti d; hy o c d
vi nhn ngha, thnh nhn chi qu d. [Trang T, M
]

180

T TNG O GIA

DchTrong thi ch c, loi ngi sng ln vi

cm th, ng ng vi vn vt [nh mt nh], no c
phn bit qun t vi tiu nhn? Vn vt v tri nh
nhau, khng ri b c tnh t nhin ca mnh; h cng
v dc nh nhau, nn gi l cht phc. Cht phc tc l
bn tnh ca dn chng cn gi c. n khi thnh
nhn xut hin, tn tm gng sc lm iu nhn v
ngha, th l dn chng bt u ri tm lon tr. Thnh
nhn cng phng tng m nhc v cu n nghi l, th l
dn chng bt u chia r nhau. Nu s thun phc
khng b o gt th sao c tu kh cng? Nu khng
hy ph ngc trng th sao c ngc khu ngc chng
[lm quai cc cc ru cng]? Nu o c khng b
ph th sao c nhn ngha? Nu tnh v tnh khng phn
ly th sao dng c l nhc? Nu nm mu khng lon
th sao c kiu trang sc ny n? Nu nm thanh khng
ri th sao c lut tc m nhc? Tc o g lm vt
dng l ti c ca th kho tay. Hy b o c thi
hnh nhn ngha l li lm ca thnh nhn.
266. Ph Hch T th chi thi, dn c bt tri s vi,
hnh bt tri s chi, hm b nhi nhin, c phc nhi du,
dn nng d th h! Cp ch thnh nhn, khut chit l
nhc d khung thin h chi hnh, huyn k nhn ngha
d y thin h chi tm, nhi dn ni thy tr k ho tri,
tranh quy vu li, bt kh ch d. Th dic thnh nhn
chi qu d. [Trang T, M ]

T TNG O GIA

181

DchThi vua Hch T, dn chng trong ch tr

n m khng bit mnh lm g; i ra khi ch m khng
bit mnh i u; vui thch vi thc n trong ming; n no
th v bng i chi. Kh nng h ch th thi. n khi
thnh nhn xut hin, un nn l nhc khun nh
hnh vi v c ch ca con ngi, xng nhn ngha
xoa du tm h. T dn chng mi gng sc ham
tr xo, tranh ginh nhau ch v t li, khng ai ngn h
c na. y cng l li lm ca thnh nhn vy.
267. Ph xuyn kit nhi cc h, khu di nhi uyn thc.
Thnh nhn d t, tc i o bt khi, thin h bnh
nhi v c h! Thnh nhn bt t, i o bt ch. Tuy
trng thnh nhn nhi tr thin h, tc th trng li o
chch d. Vi chi u hc d lng chi, tc tnh d u
hc nhi thit chi; vi chi nhn ngha d kiu chi, tc tnh
d nhn ngha nhi thit chi. H d tri k nhin da? B
thit cu gi tru, thit quc gi vi ch hu, ch hu chi
mn nhi nhn ngha tn yn, tc th phi thit nhn
ngha thnh tri da? C trc vu i o, yt ch hu,
thit nhn ngha tnh u hc, quyn hnh, ph t chi
li gi, tuy hu hin min chi thng pht nng
khuyn, ph vit chi uy pht nng cm. Th trng li
o chch nhi s bt kh cm gi, th ni thnh nhn
chi qu d. [Trang T, Kh Khip]

182

T TNG O GIA

DchKhi sui cn, thung lng trng; khi g b san
bng, ao su cnh n s b lp y. Khi thnh nhn
cht, bn trm ln s khng ni dy; thin h yn bnh
v khng cn ri lon na. Khi thnh nhn cha cht th
bn trm ln cn hoi. Thnh nhn cng tr thin h th
bn trm nh o Chch cng thm li. Nu ch to
cho thin h ci u ci hc o lng, th thm ch
bng th u hc y ta dy h trm cp. Nu ch
to cho thin h ci cn v qu cn, th thm ch bng
th cn v qu cn y ta dy h trm cp. Nu ch
to cho thin h cc tn vt nh lnh ph v n trin, th
thm ch bng th lnh ph v n trin y ta dy h
trm cp. Nu qui nh nhn ngha cho thin h un
nn h, th thm ch bng th nhn ngha y ta dy
h trm cp. Lm sao ta bit c n nh th? K trm
cp mt ci mc gn ai lng th b git; k trm cp
mt nc th thnh ch hu. mn h ca ch hu ta
thy tn cha nhn ngha, chng phi l trm cp
nhn v ngha, thnh v tr hay sao? Cho nn h vi tr
thnh bn trm ln, lm ch hu, trm cp nhn ngha
vi mi li lc t vic s dng u hc, ci cn, lnh
ph n trin. Thm ch cc tc lc (xe, m) ca quan
cng khng nh hng n h [ h i sang no

T TNG O GIA

183

khc]; v uy lc ca cc th hnh c nh ru ba cng

khng lm h s m chn tay. Ci li ny tht ln i
vi k trm nh o Chch, cho nn khng ai cm ch
c chng. y l lm li ca thnh nhn.
268. D xo u lc gi, thy h dng, thng tt h
m, thi ch tc a k xo; d l m tu gi, thy h tr,
thng tt h lon, thi ch a k lc. Phm s dic
nhin, thy h lng, thng tt h b; k tc thy d
gin, k tng tt d tt c. [Trang T, Nhn Gian
Th]

DchK dng tr xo thng i phng trong
cuc u sc, ban u th u cng khai ng hong,
nhng kt cc th thng dng mu mo, khi trn u
ln n cao tro th h dng qu k. K ly l ung
ru, ban u th ung nghim chnh, nhng kt cc
th thng hn lon. Khi tic ru ln n cao tro th
h cng vui sng cc im [v tung h tt c]. S i
cng ng nh th. Khi u l thnh tn, kt thc l
di la; khi u l nh nht, kt thc l ln chuyn.
269. D sinh tc hy ty chi, thin hin tc on tng
chi. [Hoi Nam T, Thuyn Ngn Hun]

184

T TNG O GIA

DchKhen ngi pht sinh th ph bng ni tip theo

sau. iu thin xut hin th on hn ni tip theo sau.
270. Lng tun bi vu chuyt ng, tr s cht vu m
th. [Bo Phc T Ngoi Thin, Quan L]

DchNga gii b hng v tay xa phu km; k s ti
tr b khn n v thi th hn m.
271. Tn kim d tr khc gia gi, t phng d ngy
hin bo. [Bo Phc T Ngoi Thin, Qun Th]

DchKim mi nh ch khc gi mo trn n m

tng thm gi tr; thang thuc d nh ghi gi mo tn h
danh y ln n m tr thnh thuc qu.
272. Ph lng h tt a dt m chi ngn, lng n tt
a dt c chi ngn. Phm dt chi loi vng, vng tc k
tn chi d mc, mc tc truyn ngn gi ng. [Trang
T, Nhn Gian Th]

T TNG O GIA

185

DchNu hai bn u vui v h h, tt h tha h

tng bc nhau; cn nh gin nhau, tt h tha h
khuch i iu xu ca nhau. H qu mc t l sai
lch; li sai lch t khng ng tin; nh th k truyn
t li li ni y s b tai ha.
273. Tng vi kh khip, thm nang, pht qu chi o
nhi vi th b, tc tt nhip giam ng, c qunh quyt,
th th tc chi s v tri d. Nhin nhi c o ch, tc
ph qu, yt khip, m nang nhi xu, duy khng giam
ng, qunh quyt chi bt c d. Nhin tc hng chi
s v tri gi, bt ni vi i o tch gi d? [Trang T,
Kh Khip]

Dch phng bn trm chuyn cy trp, moi y,
m t, tt ta dng dy ct cht, dng kho mc v then
ci. Nh th ngi i gi l khn. Nhng khi mt tn
trm ln n, hn vc t, khun trp, eo y chy
mt; hn ch s dy nh v mc kho khng c
chc thi. Vy th ci ban u c xem l khn by
gi chng phi l gip cho k trm khun i trn hay
sao?
274. Nhn tm bi h nhi tin thng, thng h t
st, xc c nhu h cng cng, lim qu iu
trc, k nhit tiu ha, k hn ngng bng, k tt ph
ngng chi gian nhi ti ph t hi chi ngoi. K c d,

186

T TNG O GIA

uyn nhi tnh; k ng d, huyn nhi thin. Phn kiu

nhi bt kh h gi, k duy nhn tm h! [Trang T, Ti
Hu]

DchLng ngi ght b a v thp m mong tin
ln a v cao. V a v cao thp m ngi ta tn dng
tm c, vt v khc no b giam cm bc bch. Mm
yu phc tng cng mnh; gc cnh nhn bn b o
gt mt. Lng ngi h nng nhit th nh la chy
hng hc, h ngui lnh th nh gi bng. S nhanh l
ca tm l trong thi gian ci v ngng u, n phng
vt ra ngoi bn b ri quay v. Khi yn, tm tnh
nh vc su [kh d]; khi ng, tm [lung linh huyn
diu khn lng] nh treo trn tri. S hng phn v
kiu ngo ca tm th khng th no kim ch c.
Nhn tm ch vy thi!
275. Th tc chi nhn, giai h nhn chi ng h k nhi
nhn chi d h k d. ng vu k nhi dc chi, d vu k
nhi bt dc gi, d xut h chng vi tm d. Ph d xut
h chng vi tm gi, ht thng xut h chng tai?
[Trang T, Ti Hu]

T TNG O GIA

187

DchNgi th tc u thch k ng vi mnh m

ght k khc vi mnh. Vic thch v ght ny l do
lng h mun vt tri hn k khc. Nhng k c tm
a nh vy tng vt tri c ngi khc hay
sao?
276. Tr s v t l chi bin tc bt lc; bin s v m
thuyt chi t tc bt lc; st s v lng toi chi s tc
bt lc: giai hu vu vt gi d. Chiu th chi s hng
triu, trung dn chi s vinh quan, cn lc chi s cng
nan, dng cm chi s phn hon, binh cch chi s lc
chin, kh co chi s tc danh, php lut chi s qung
tr, l gio chi s knh dung, nhn ngha chi s qu t.
Nng phu v tho lai chi s tc bt t, thng c v th
tnh chi s tc bt t, th nhn hu n m chi nghip
tc khuyn, bch cng hu kh gii chi xo tc trng.
Tin ti bt tch tc tham gi u, quyn th bt vu tc
khoa gi bi, th vt chi lc bin. Tao thi hu s
dng, bt nng v vi d, th giai thun t vu tu, bt
vt vu d gi d. Tr k hnh tnh, tim chi vn vt,
chung thn bt phn, bi ph! [Trang T, T V Qu]

188

T TNG O GIA

DchK tr s nu khng thy cc thay i ca s
t l ca mnh th khng vui; k bin s nu li m
thuyt ca mnh khng sp xp c lp lang th khng
vui; k gim st nu khng bi ra v vic g th uy
khin trch th khng vui: Bn h u b ngoi vt vy
khn. K mun i ch th t lm ni bt triu nh;
k mun dn trng th xem quan tc l vinh hin; k
i lc s khoe khoang mnh lm c vic kh; k
dng cm phn u trong hon nn; k mang binh gip
thch chin u; k sc tn gi mi bu vu vo ci
danh ting tng c; k gii lut php mong qung
b php tr; k chuyn l nhc ch trng c hnh; k
nhn nu khng c vic ng ng [tr c di] th khng
xng hp vi cng vic; thng nhn nu khng c
vic ch ba th khng xng hp vi cng vic;
thng dn nu c cng vic hm sm th mi ng
vin nhau sing nng; th thuyn nu s dng thnh
tho ngh th cm thy mnh m. Tin ti khng gia
tng, k tham t bun; quyn th khng tng, k bon
chen s ru. Gp thi th c ch dng, khng th v vi
c. H u thun theo cch ring ca mnh nh cc
ma trong nm, v khng thay i nh s vt. H rong
rui xc thn v bn tnh, chm m di sc p ca
s vt, sut i khng th phc hi chn ng. Nh th
chng ng bun sao?
277. Ngoi vt bt kh tt, c Long Phng tru, T Can
lc, C T cung, c Lai t, Kit Tr vong. Nhn ch
mc bt dc k thn chi trung, nhi trung v tt tn, c
Ng Vin lu vu Giang, Trng Hong t vu Thc,

T TNG O GIA

189

tng k huyt, tam nin nhi ho bch. Nhn thn mc

bt dc k t chi hiu, nhi hiu v tt i, c Hiu K u
nhi Tng Sm bi. [Trang T, Ngoi Vt]

T TNG O GIA

190

DchS vt bn ngoi ta th ta khng th c mong

cu cho bng c. Th nn Quan Long Phng b git,
T Can b hi, C T ho cung, c Lai cht, Kit v
Tr b dit. Khng k lnh o no m khng mun c
by ti trung thnh, nhng lng trung thnh chc g
c tin? Cho nn thi th Ng T T b th tri theo
ging Dng T v Trng Hong phi cht t
Thc. Mu ca Trng Hong sau ba nm tng tr
ho thnh ngc bch. Khng cha m no m khng
mun c hiu t, nhng c hiu tm chc g c cha
m yu thng? Th nn Hiu K phi au kh m
cht, cn Tng Sm phi su ti [v b cha ght b].
278. Thn ph bt vi k t mi. Thn ph d chi, bt
nhc phi k ph gi d. Phi ng ti d, nhn chi ti
d. D k ng tc ng, bt d k ng tc phn.
ng vu k vi th chi, d vu k vi phi chi. [Trang T, Ng
Ngn]

DchLm cha [phi nh ngi ngoi, v] ng

ch thn mai mi cho con. H cha khen con t s
khng cng bng nh ngi ngoi khen con mnh.
khng phi li ca ngi cha, m l li ca ngi i.
H ging nh mnh th mnh tn ng; h khc vi
mnh th mnh phn i. H ging mnh tt phi ng;
h khc mnh tt phi sai.
279. S kin thiu, tc s qui a, th chi thng d.
[Bo Phc T, Lun Tin]

DchThi i, h ai kin thc t i th s thy lm th
ng ngc nhin.
280. Minh vu thin o, st vu a l, thng vu nhn
tnh, i tc d dung chng, c tc d hoi vin, tn tc
d nht d, tri tc d tri bin gi, nhn chi anh d. [Hoi
Nam T, Thi Tc]

T TNG O GIA

191

DchHiu o tri, thu trit mi hon cnh x hi,

thng t tnh ngi, lng qung i bao dung
mi ngi, c hnh v v quy phc k vin
phng, s thnh tn thng nht nhng k c
lng khc, tr tu bit quyn bin. Ai nh vy
chnh l bc anh ti trong thin h.

192

T TNG O GIA

13 - CHNH TR CHIN TRANH

281. Thin h hu o, khc tu m d phn. Thin
h v o, nhung m sinh vu giao. [o c Kinh,
chng 46]

DchThin h c o th tun m b a vo canh
tc. Thin h khng o th nga chin sinh sng
bin cng.
282. Dn chi c, d k thng thc thu chi a, th d
c. [o c Kinh, chng 75]

DchDn i. Bi v ngi trn thu thu nhiu, nn

dn mi i.
283. D chnh tr quc. D k dng binh. D v s th
thin h. [o c Kinh, chng 57]

T TNG O GIA

193

194

T TNG O GIA

DchLy ngay thng tr nc; ly mu tr

dng binh; ly v s c thin h.

284. i quc gi, h lu, thin h chi tn d, thin h

chi giao d. Tn hng d tnh thng mu. [o c
Kinh, chng 61]

DchMt quc gia rng ln ging nh vng h lu

ca mt con sng; mang tnh cht m nhu (n tnh)
ca thin h; v l ni thin h giao hi. Nh bn cht
tnh m n thng thng nam.
285. Ph t d chin tc thng, d th tc c. [o c
Kinh, chng 61]

DchLy khoan t tranh u t s thng, c
th t s vng.
286. Dng binh hu ngn, ng bt cm vi ch, nhi vi
khch. Bt cm tin thn nhi thoi xch. Th v hnh v
hnh, nhng v t nhng v ch, chp v binh. Ha
mc i khinh ch khinh ch c tng ng bo. C
khng binh tng gia, ai gi thng h. [o c Kinh,
chng 69]

DchDng binh c cu: Lm khch ch khng

lm ch. Lui mt thc ch khng dm tin mt tc.
Cho nn thnh nhn i m chng i, xn tay o m
khng dng tay, bt ch m khng i ch, cm binh
kh m khng c binh kh. Khng tai ha no cho bng
khinh ch, khinh ch l gn mt mng. Cho nn khi
hai phe giao chin, ai thng xt binh s th s thng.
287. Thin a bt nhn, d vn vt vi s cu. Thnh
nhn bt nhn, d bch tnh vi s cu. [o c Kinh,
chng 5]

DchTri t khng c lng nhn, coi vn vt nh
ch rm. Thnh nhn khng c lng nhn, coi bch
tnh nh ch rm.
288. Dn bt y t, ni h d t c chi? Nhc s dn
thng y t, nhi vi k gi, ng c chp nhi st chi,
thc cm. Thng hu t st gi st. Ph i t st
gi st. Th v i i tng trc. Ph i i tng trc
gi, hi hu bt thng k th h. [o c Kinh,
chng 74]

T TNG O GIA

195

DchKhi dn khng s cht, sao ly ci cht lm
cho h s c? Nu ta khin dn thng s cht, h
ai phm php th ta c quyn bt k y git i. Nh
vy, khng ai dm phm php na. [Trn tri] thng
c v T st, c quyn git ngi [phm li]. Nay ta
li thay ngi m git, th c khc no [th rm] mun
o g thay th gii u? Mun thay th gii m o
g, t kh trnh thng tt.
289. Ph vi thin h gi, dic h d d h mc m gi
tai! Dic kh k hi m gi nhi d h! [Trang T, T V
Qu]

DchK tr thin h no khc g k chn nga! Ch
cn tr kh ci lm hi nga m thi.
290. Qun vi chnh yn vt l mng, tr dn yn vt dit
lit. [Trang T, Tc Dng]

196

T TNG O GIA

DchNgi tham chnh th ch l mng, cai tr dn

th ch khinh sut.
291. Ng nguyn kh qun chi ly, tr qun chi u, nhi
c d o du vu i mc chi quc. [Trang T, Sn
Mc]

DchTi nguyn kh b mi vng bn ca ngi,
tr i ci u t ca ngi, ngi mt mnh tiu dao vi
o trong ci mnh mng tch mch.
292. C chi sc thin h gi, v dc nhi thin h tc, v
vi nhi vn vt ho, uyn tnh nhi bch tnh nh. [Trang
T, Thin a]

DchThi xa, ngi nui dng thin h v dc
m thin h y ; v vi m thin h bin ho; yn
lng nh vc su m bch tnh n nh.
293. Hiu t bt du k thn, trung thn bt sim k
qun, thn t chi thnh d. [Trang T, Thin a]

T TNG O GIA

197

198

T TNG O GIA

DchCon hiu khng a dua cha m, ti trung khng

sim nnh vua, l iu tt nht ca phn lm ti v
lm con.

296. Minh vng chi tr, cng ci thin h nhi t bt t

k, ho ho vn vt nhi dn pht th. Hu mc c
danh, s vt t h. [Trang T, ng Vng]

294. Thin a tuy i, k ho qun d; vn vt tuy a,

k tr nht d; nhn tt tuy chng, k ch qun d.
Qun nguyn vu c nhi thnh vu thin. [Trang T,
Thin a]

DchTri t tuy ln nhng tri t chuyn ho
vn vt mt cch qun bnh; vn vt tuy nhiu nhng
chng u b thng tr mt cch thng nht; dn chng
tuy ng nhng ch ca h l vua. ng vua ny t
nn tng ni c v c hon thin ni Tri.
295. B dn hu thng tnh, chc nhi y, canh nhi
thc, th v ng c. Nht nhi bt ng, mnh vit
thin phng. [Trang T, M ]

DchDn c bn tnh bt bin. H t dt vi
mc, t cy cy n. c ca h ging nhau. H
thng nht, m khng ko b kt ng. gi l tun
theo t nhin.

DchMinh vng cai tr thin h, cng trng bao
trm thin h m ta nh khng nhn l cng lao ca
mnh; gio ho vn vt nhng dn chng khng cm
nhn s nng ta ; tuy cng trng nhiu nhng
minh vng khng k cng, khin vn vt ai cng c
nim vui.
297. Nh du tm vu m, hp kh vu mc, thun vt t
nhin nhi v dung t yn, nhi thin h tr h. [Trang T,
ng Vng]

DchNgi hy tm an vui t ti trong ci h v
tch mch; hy gi cho kh bnh ho yn tnh; hy thun
theo s t nhin ca vn vt v ch c thnh kin
ring. Nh vy thin h s thnh tr.
298. Lai th bt kh i, vng th bt kh truy d.
Thin h hu o, thnh nhn thnh yn; thin h v
o, thnh nhn sinh yn. Phng kim chi thi, cn
min hnh yn! Phc khinh h v, mc chi tri ti; ho
trng h a, mc chi tri t. D h, d h! Lm nhn d
c. i h, i h! Ho a nhi xu. M dng m

T TNG O GIA

199

dng, v thng ng hnh. Ng hnh khch khc, v

thng ng tc. [Trang T, Nhn Gian Th]

DchK vng chi i sau, cu vn chi i
trc? Thin h c o, thnh nhn thnh tu s
nghip; thin h v o, thnh nhn ch mong gi
c thn. i nay ch mong trnh c hnh pht.
Phc nh nh lng hng m khng ai bit mang; ho
nng nh t m khng ai bit trnh. Thi i! Thi
ng em o c n vi ngi i! Nguy ri! Nguy
v t v mt vng trn trn mt t v chy ln qun
trong . Gai gc, gai gc! Ta i, ng lm ta au.
ng ta i khc khuu, ng lm chn ta au!
299. Ch c chi th, bt thng hin, bt s nng,
thng nh tiu chi, dn nh d lc. oan chnh nhi
bt tri d vi ngha, tng i nhi bt tri d vi nhn, thc
nhi bt tri d vi trung, ng nhi bt tri d vi tn, xun
ng nhi tng s bt d vi t. [Trang T, Thin a]

T TNG O GIA

DchThi ch c ngi hin khng c qu

trng, ti nng h khng c dng. K cai tr c
xem nh nhnh cy trn cao. Dn chng nh by nai
hoang d. H oan chnh m khng h bit l
ngha; h thng yu ln nhau m khng h bit l
nhn; h thnh thc m khng h bit l trung; h
m ng vic m khng h bit l tn; h hnh
ng cht phc v s dng ln nhau m khng h bit
l ban tng.
300. Thin tri x gi bt qu k trng, qu k s d tt
trng d; thin tri l quc l thn gi dic bt qu k
tn, qu k s d tt tn. [Lit T, Thuyt Ph]

DchNgi thin x khng qu s bn trng m
qu l do ti sao li bn trng; ngi tr nc v tu
thn cng khng qu s tn vong m qu ci l l ti
sao li tn vong.
301. Thin tr thng gi d cng vi nhc. [Lit T,
Thuyt Ph]
.
DchNgi gii gi gn thng li th bit xem ci
mnh l ci yu.

200

302. Tr quc chi nan ti vu tri hin nhi bt ti t hin.

[Lit T, Thuyt Ph]

T TNG O GIA

201

DchCi kh trong vic cai tr nc l ch nhn
ra ai l ngi hin trong dn chng, ch khng phi
ch ngi cai tr t xem mnh l ngi hin.
303. Thn v thng vn thn tr nhi quc lon gi d,
hu v thng vn thn lon nhi quc tr gi d. [Lit
T, Thuyt Ph]

DchH thn cha tng nghe ni bn thn [vua] c
tu dng m quc gia li lon lc, v cng cha tng
nghe ni bn thn [vua] thc lon m quc gia li thnh
tr bao gi.
304. Cu li vu dn, bt tt php c; cu chu vu s,
bt tt tun cu. [Hoi Nam T, Phm Lun Hun]

DchNu c li cho dn, th khng cn noi theo
php xa; nu s vic ph hp, th khng cn tun
theo l c.
305. Thng cu ti, thn tn mc; thng cu ng,
thn can cc. [Hoi Nam T, Thuyt Sn Hun]

202

T TNG O GIA

DchVua mong mun g th thn dn tn ph cy;

vua mong mun c th thn dn tt cn sn cc.
306. V phc so, st thai yu. [Hoi Nam T, Thi
Tc Hun]

Dchng lp p t chim v ng git cc th
cm th s sinh.
307. Thy trc gi ng nghim, lnh h gi dn lon,
thnh tiu gi tt bng, ngn sanh gi tt . [Hoi
Nam T, Mu Xng Hun]

DchNc c, c t ngoi ln mt nc th;
lnh vua h khc, dn t ni lon; thnh quch cao
cht vt t l; b sng cao t sp l.
308. Kh lon tc tr hn, tr hn bt kh d vi chnh.
[Hoi Nam T, T Tc Hun]

T TNG O GIA

203

DchKh lon th tr tu hn m, tr tu hn m th
khng th x l vic chnh tr c.
309. Bnh khn ni trng lng y; th lon nhi qu
trung trinh. [Bo Phc T, Qung Th]

DchBnh tnh nguy khn mi qu trng thy thuc
gii; i lon mi qu trng by ti trung trinh.
310. Tht a tc thy nhiu, ng chng tc iu lon.
[Bo Phc T, Ct Bo]

DchRi c nhiu, loi c t hn lon; chim ng
nhiu, loi chim t hn lon.
311. Minh vng chi dng binh d, vi thin h tr hi, nhi
d vn dn cng hng k li. Dn chi vi dng, do t chi
vi ph, chi vi huynh, uy chi s gia, nhc bng sn
quyt ng, ch thc cm ng! [Bo Phc T, Binh
Lc]

204

T TNG O GIA

DchMinh vng dng binh l tr tai ho cho

thin h, v chung hng li ch vi mun dn. Do ,
khi vua s dng dn, dn ging nh con phc v cho
cha, em phc v cho anh. Uy lc qun i gia tng n
mc ny c th lm cho l ni, sp b ; ch
qun c ai dm ra tay!
312. Tc tranh gi hung, bt tranh gi dic v thnh
cng. [Thp Lc Kinh, Ng Chnh]

DchGy chin tranh t phi c s hung tn nguy
him, [nhng khi ang tin hnh chin tranh] k no
khng nh t s khng thnh tu s nghip.

T TNG O GIA

205

14 - T KHO TR TH
313. Bt dc d tnh, thin h tng t nh. [o c
Kinh, chng 37]

206

T TNG O GIA

316. Dn chi nan tr, d k thng chi hu vi, th d nan

tr. [o c Kinh, chng 75]

DchKhng ham mun d c yn tnh, do
thin h s n nh.
314. Tr i quc, nhc phanh tiu tin. [o c
Kinh, chng 60]

DchDn kh tr, l do ngi trn thch chuyn hu

vi, cho nn dn kh tr.
317. Thin o v thn, hng d thin nhn. [o c
Kinh, chng 79]

DchCai tr mt nc ln ging nh nu con c
nh.
315. K an d tr k v triu d mu. K thy d phn, k
vi d tn. Vi chi v hu, tr chi v lon. [o c
Kinh, chng 64]

DchThin o khng thin i, m thng ban n

cho ngi lnh.
318. Tiu quc qu dn, s hu thp bch nhn chi
kh nhi bt dng. S dn trng t nhi bt vin t. Tuy
hu chu d, v s tha chi. Tuy hu gip binh, v s
trn chi. S dn phc kt thng nhi dng chi. Cam k
thc, m k phc, an k c, lc k tc. Ln quc tng
vng. K khuyn chi thanh tng vn, Dn ch lo t,
bt tng vng lai. [o c Kinh, chng 80]

DchVt yn th d cm; vt cha hin im bo

hiu th d lo liu; vt gin th d v; vt nh th d
phn tn. Hnh ng trc khi s vic xy ra; tr an
trc khi lon lc ni ln.

T TNG O GIA

207

208

T TNG O GIA

DchNc nh, dn t. D c kh gii cho 10

hay 100 ngi th cng khng dng n. Dy dn coi
trng ci cht h khi i xa. Tuy c xe thuyn, m
chng khi dng. Tuy c gip binh, m chng ph
trng. Khin dn tr li vic tht nt m dng. n
thy ngon, mc thy p, thy yn, sng thy
sng. Tuy cc nc cn k, nhn thy nhau, g ku
ch sa nc ny th nc kia u nghe, nhng
ngi dn cho n lc gi cht cng chng qua li
thm nhau.

hn vic thng tr thin h th ngi ta c th gi gm

thin h cho.

319. Dn chi nan tr, d k tr a. C d tr tr quc, quc

chi tc. Bt d tr tr quc, quc chi phc. [o c
Kinh, chng 65]

DchDn kh tr l v h lm mu tr. Cho nn dng
mu tr tr nc tc l hi nc; khng dng mu tr tr
nc tc l ch nc.
320. Qu d thn vi thin h gi, tc kh k vu thin h.
i d thn vi thin h gi, ni kh d thc vu thin h.
[o c Kinh, chng 13]

DchAi qu bn thn hn vic thng tr thin h th
ngi ta c th gi gm thin h cho. Ai yu bn thn

321. i thnh chi tr thin h d, dao ng dn tm,

s chi thnh gio dch tc, c dit k tc tm nhi giai
tin k c ch. Nhc tnh chi t vi, nhi dn bt tri k
s do nhin. Nhc nhin gi, khi hung Nghiu
Thun chi gio dn minh hnh nhin chi tai? Dc
ng h c nhi tm c h! [Trang T, Thin a]

DchBc i thnh cai tr dn th c v tm tr ca
h, khin h thi hnh cc gio hun ca ngi m thay
i thi xa, dit b lng hung c ca h v gip h
tin bc theo ch ring ca h. H t lm nh th
pht xut t bn tnh mnh nhng h khng hiu
nguyn do ti sao. Nu vy, u cn g cch dy dn
ca Nghiu Thun hay cc s xp t hn n? Ch
mong ho ng vi c v tm an tnh trong m
thi.
322. Ph dn bt nan t d, ii chi tc thn, li chi tc
ch, d chi tc khuyn, tr k s c tc tn. [Trang T,
T V Qu]

T TNG O GIA

209

DchNgy nay d dng t tp dn chng. Yu dn,

th h s yu li ngi; lm li cho h th h s n vi
ngi; khen ngi h th h s phn khi v lm vui
lng ngi; h khin h lm ci m h ght th h s
phn tn.
323. Bnh gi, thy nh chi thnh d. K kh d vi php
d, ni bo chi nhi ngoi bt ng d. c gi, thnh
ha chi tu d. c bt hnh gi, vt bt nng ly d.
[Trang T, c Sung Ph]

DchCi bng phng l s yn tnh ca mt nc.
N c th l php tc cho ta noi theo. Bn trong th n
bo ton yn n, bn ngoi th khng g lm n xao
ng. c l s tu dng ho thun t nhin. c
v hnh m khng vt no la khi n c.
324. L ngha php gi, ng thi nhi bin gi d.
[Trang T, Thin Vn]

DchL ngha v php tc phi ty thi m thay
i.
325. Lao nhi v cng, thn tc hu ng. [Trang T,
Thin Vn]

210

T TNG O GIA

Dch lao nhc v ch m cn hi thn na.
326. Tuyt thnh kh tr, nhi thin h i tr. [Trang T,
Ti Hu]

DchHy vt thnh b tr, thin h s thnh tr.
327. Tuyt thnh kh tr, i o ni ch; trch ngc hy
chu, tiu o bt khi; phn ph ph t, nhi dn phc
b; phu u chit hnh, nhi dn bt tranh; n tn
thin h chi thnh php, nhi dn thy kh d lun ngh.
[Trang T, Kh Khip]

DchVt thnh nhn b tr tu, s dt bn trm
ln; nm ngc p chu, bn trm vt s khng xut
hin; t h ph p ngc t, dn s cht phc; ph ci
u b gy ci cn, dn s khng tranh chp; ph b
cc php tc ca thnh nhn p t ln thin h, mi
c th lun bn vi dn chng.
328. C c hu s trng, nhi hnh hu s vong.
Nhn bt vong k s vong, nhi vong k s bt vong, s
v thnh vong. [Trang T, c Sung Ph]

T TNG O GIA

211

DchCho nn khi c ca ai m ln, ngoi hnh
khim khuyt ca hn s c ngi ta qun i. Khi
ngi ta khng qun ci ng qun (= ngoi hnh) v
qun ci khng ng qun (= c), gi l qun ht
tht s.
329. V lc v tri, th chn lc chn tri; c v s bt lc,
v s bt tri, v s bt u, v s bt vi. [Lit T, Trng
Ni]

DchKhng vui v khng bit mi l vui tht v bit
tht; cho nn khng g m khng cm thy vui, khng
g m khng bit, khng g m khng bun, khng g
m khng lm.
330. S qu thnh nhn chi tr, bt qu k c tr, qu
k nng d chng cng tr. [Don Vn T, quyn
thng]

Dch[i vi vic cai tr quc gia] cn coi trng
cch cai tr ca thnh nhn, khng coi trng cch cai tr

212

T TNG O GIA

ca bn thn nh vua, phi coi trng cch cai tr trn

c s l s hp tc gia c nhn nh vua vi dn
chng.
331. Hu l nhi v ch vu tr gi, qun t pht ngn;
hu nng nhi v ch vu s gi, qun t pht vi. [Don
Vn T, quyn thng]

Dchiu c l nhng khng c ch cho vic tr
nc th bc qun t khng ni ra; iu c th lm
nhng chng ch li vo vic g th bc qun t khng
lm.
332. Qun, thin h chi ch l d, lin vu hnh vt dic
nhin. [Lit T, Thang Vn]

DchQun bnh l iu rt ng n ca thin h,
i vi s vt hu hnh cng ng nh th.
333. Tr quc gi nhc nu in, kh hi miu gi nhi
d. [Hoi Nam T, Thuyt Sn Hun]

T TNG O GIA

213

DchVic tr nc ging nh vic tr c di

rung, ch cn tr cc th lm hi m v la non l
c.
334. Thng a s tc h a thi, thng phin nhiu
tc h bt nh, thng a cu tc h giao tranh. [Hoi
Nam T, Ch Thut Hun]

DchK cai tr nu sinh s lm iu, nhn dn c
thi gi di; k cai tr nu quy nhiu nhn dn,
nhn dn khng yn; k cai tr nu tham cu, nhn dn
cnh tranh nhau.
335. Tr quc th nhc trng st, i huyn cng,
tc tiu huyn tuyt h. [Hoi Nam T, Mu Xng
Hun]

DchTr nc ging nh ln dy n; dy ln cng

qu th dy nh t.
336. Thng nhn thin thi, h tn a ti, trung dng
nhn ti. [Hoi Nam T, Ch Thut Hun]

214

T TNG O GIA

Dch[Tr nc th] trn phi da theo thin thi,

di phi li dng ti vt ca t, gia phi s dng
nhn ti.

T TNG O GIA

215

216

T TNG O GIA

15 - DANH LI C THT

Miu [ cng t]. By gi d n c mun tr li lm

con b c n, liu c th c chng?

337. Danh d thn thc thn, thn d ha thc a. c

d vong thc bnh. Th c, thm i tc thm ph. a
tng tt hu vong. Tri tc bt nhc. Tri ch bt i. Kh
d trng cu. [o c Kinh, chng 44]

339. C th nhi d chi nhi bt gia khuyn, c th nhi

phi chi bt gia tr, nh h ni ngoi chi phn, bin h
vinh nhc chi cnh, t d h. [Trang T, Tiu Dao Du]

DchDanh vi thn, ci no qu hn? Thn vi
ca, ci no trng hn? c vi mt, ci no kh
hn? Cho nn, yu lm t hao ph nhiu. Cha lm t
mt nhiu. Bit s khng nhc. Bit dng s khng
nguy. C th trng cu.
338. Hoc snh vu Trang T, Trang T ng k s vit:
T kin ph hy ngu h? d vn t, t d s thc.
Cp k khin nhi nhp vu i miu, tuy dc vi c c,
k kh c h! [Trang T, Lit Ng Khu]

DchC vua n mi Trang Chu [ra lm quan],
Trang Chu tr li s gi: ng c tng thy con b
t khng? Ngi ta mc vi thu hoa cho n, cho n
n c v u ln. Ri ngy kia n b dt n nh Thi

DchD c th gian khen ngi, ng cng khng n
lc thm; d c th gian ch bai ng cng khng thi
ch nn lng; ng phn bit c gia trong v
ngoi, xc nh c ranh gii gia vinh v nhc.
ng ta nh th ri.
340. T Trng vn vu Mn Cu c vit: Ci bt vi
hnh? V hnh tc bt tn, bt tn tc bt nhim, bt
nhim tc bt li. C quan chi danh, k chi li, nhi
ngha chn th d. Nhc kh danh li, phn chi vu
tm, tc phu s chi vi hnh, bt kh nht nht bt vi
h! Mn Cu c vit: V s gi ph, a tn gi hin.
Ph danh li chi i gi, c ti v s nhi tn. C quan
chi danh, k chi li, nhi tn chn th d. Nhc kh danh
li, phn chi vu tm, tc phu s chi vi hnh, bo k
thin h! [Trang T, o Chch]
:

T TNG O GIA

217

DchT Trng hi Mn Cu c: Sao anh khng
tu dng phm hnh? Khng c phm hnh th anh
khng c ai tin; khng c ai tin, th anh khng
c giao vic; khng c giao vic th anh u c li
lc g. Cho nn, xt v danh v li, th ngha mi l iu
ng. Nu vt b danh li, ch phn tnh ni tm, s
thy k s tu dng phm hnh u ch c mt ngy.
Mn Cu c p: K v s th giu, k lm ngi tin
tng th ni danh. Do ci ln lao ca danh li gn
nh pht xut t v s v c tin tng. Cho nn xt
theo danh v li th c tin tng mi l iu ng.
Nu vt b danh li, ch phn tnh ni tm, s thy k s
tu dng phm hnh ch m gi c thin tnh m
thi.
341. Tri Ho vit: Bnh vi phc, hu d vi hi gi, vt
mc bt nhin, nhi ti k thm gi d. Kim ph nhn,
nh doanh chung c qun dc chi thanh, khu khim
vu s hon lao l chi v, d cm k , di vong k nghip,
kh v lon h; cai nch vu bng kh, nhc ph trng
hnh nhi thng bn, kh v kh h; tham ti nhi th u,
tham quyn nhi th kit, tnh c tc nch, th trch tc
bng, kh v tt h; vi dc ph tu li, c mn nhc
nh nhi bt tri t, th bng nhi bt x, kh v nhc h;
ti tch nhi v dng, phc ng nhi bt x, mn tm
thch tiu, cu ch nhi bt ch, kh v u h; ni tc nghi
kip thnh chi tc, ngoi tc y khu o chi hi, ni
chu lu s, ngoi bt cm c hnh, kh v y h. Th
lc gi, thin h chi ch hi d, giai di vong nhi bt tri

218

T TNG O GIA

st. cp k hon ch, cu tn tnh kit ti an d phn

nht nht chi v c nhi bt kh c d. C quan chi
danh tc bt kin, cu chi li tc bt c. Liu tuyt
th nhi tranh th, bt dic hoc h! [Trang T, o
Chch]
:

!
DchTri Ho ni: Qun bnh l phc, c d l ha,
vt no cng th, nht l i vi ti sn. Ngy nay l tai
bn nh giu ting n so chung trng, ming sc
mi v tht th v ru ngt nng; chng lm hi ch,
khin cng vic b b. gi l lon! n nhiu nghn
hng, y hi, i ng vt v nh vc nng m leo dc
ni. gi l kh! Tham tin ti ti mc lm bnh; tham
quyn ti mc hao kit tinh thn; yn th chm m;
thn th bo phi vn nng. gi l bnh! Mun

T TNG O GIA

219

lm giu th phi kim li, nn c y m bt tai

[khng nghe li m tiu] v khng bit trnh n; c
bm vo m khng bung x. gi l nhc! Tin
ti tch cha cho y m khng dng ht, canh cnh
trong lng khng bung x; lng y phin no; mong
ch li mi khng thi. gi l u phin! Li lo trong
nh c trm o v bn cp bn ngoi nh vo; nn
trong nh th lm ca no c li bao bc; cn ra ngoi
th khng dm i mt mnh. gi l s hi! Su iu
[lon, kh, bnh, nhc, u phin, s hi] l ht sc
nguy hi trong thin h, nhng h u qun m khng
bit xem xt; cho n lc hon nn li mong nh i
ht tt c mong mt ngy yn n cng khng c.
Cho nn xt v danh th khng thy, xt v li th khng
c. Tm thn m lon, gng sc tranh ginh n
ni nh vy, chng phi l lm ln hay sao?
342. Trang T vit: Tn vng hu bnh triu y. Ph
ung hi to gi c xa nht thng, th tr gi c xa ng
thng, s tr d h, c xa d a. [Trang T, Lit Ng
Khu]
:

DchTrang T tr li: Khi vua Tn b bnh, thi y
c vua triu n ph mt ci ung hay nn mt ci
mn th c mt c xe; ai lim tr ca vua th c
nm c xe. Cch tr cng hn h th cng c nhiu xe.
343. C chi s v c ch gi, phi hin min chi v d, v
k v d ch k lc nhi d h. Kim chi s v c ch gi,
hin min chi v d. Hin min ti thn, phi tnh mnh

220

T TNG O GIA

d, vt chi thng lai, k gi d. K chi, k lai bt kh

ng, k kh bt kh ch. C bt vi hin min t ch, bt
vi cng c xu tc, k lc b d th ng, c v u nhi
d h! [Trang T, Thin Tnh]

DchNgy xa gi l c ch chng phi l vic c
chc tc v bng lc; m l khng lm tng nim vui
cho mnh na. Ngy nay gi l c ch chnh l vic
c chc tc v bng lc. Nhng chc tc v bng
lc thuc v thn xc; chng lin quan g n tnh
mnh ta. Ngoi vt ngu nhin n, ch l tm thi; v
tm thi nn khi chng n ta khng ch ng chng
c v khi chng i ta khng ngn chn chng c.
Do , chng ta khng nn v chc tc bng lc m
khoi ch, cng ng v cng khn m bung theo thi
i.
344. Dng Chu vit: Hnh thin bt d vi danh, nhi
danh tng chi; danh bt d li k, nhi li qui chi; li bt
d tranh k, nhi tranh cp chi; c qun t tt thn vi
thin. [Lit T, Thuyt Ph]

T TNG O GIA

221

DchDng Chu ni: Lm vic thin khng phi
v danh, m danh s i theo n; danh khng mong li,
nhng li s quy t v; li khng mong tranh chp,
nhng tranh chp s n; do bc qun t phi thn
trng khi lm vic thin.

T TNG O GIA

222

16 - HA PHC SINH T
345. Ha h phc chi s . Phc h ha chi s phc.
Thc tri k cc. K v chnh. Chnh phc vi k, thin
phc vi yu. Nhn chi m, k nht c cu. Th d thnh
nhn, phng nhi bt ct, lim nhi bt qu, trc nhi bt
t, quang nhi bt diu. [o c Kinh, chng 58]

DchHa l ch da ca phc; phc l ch da

ca ha. No ai bit u l im cc hn? Khng c
s cng chnh sao? Cng chnh ri li thnh gian t;
thin ri tr thnh c. Con ngi u m qu lu ri!
Cho nn thnh nhn tuy vung vc m khng hi ai,
tuy gc cnh m khng tn thng ai, tuy ngay thng
nhng khng khc nghit vi ai, tuy sng r nhng
khng chi la mt ai.
346. Ha mc i vu bt tri tc. Cu mc i vu dc
c. C tri tc chi tc, thng tc h. [o c Kinh,
chng 46]

T TNG O GIA

223

DchKhng c ha no ln bng khng bit .

Khng c ri no ln bng tham cu. Cho nn h bit
th ngi ta s lun y vy.
347. An nguy tng dch, ha phc tng sinh. [Trang
T, Tc Dng]

DchAn v nguy bin i qua li; phc v ha ni
tip nhau.

224

T TNG O GIA

DchHa v phc [ra vo] cng mt ca; li v hi
l lng ging ca nhau.
351. Duy bt cu li gi vi v hi, duy bt cu phc gi
vi v ha. [Hoi Nam T, Thuyn Ngn Hun]

348. Bt vi phc tin, bt vi ha thy. [Trang T, Khc

]

DchCh ai khng cu li mi khng b hi; ch ai

khng cu phc mi khng b ha.

352. Hon sinh vu a dc, hi sinh vu pht b. [Hoi

Nam T, Mu Xng Hun]

Dch[Thnh nhn] khng l nguyn do to phc

hay gy ha.

349. Phc khinh h v, mc chi tri ti; ho trng h a,

mc chi tri t. [Trang T, Nhn Gian Th]

DchHon nn pht sinh do dc vng nhiu; tai hi

pht sinh do khng phng b.

353. St kin uyn ng gi bt tng, tr liu n nc

gi hu ng. [Lit T, Thuyt Ph]

DchPhc nh nh lng hng m khng ai bit

mang; ho nng nh t m khng ai bit trnh.
350. Ha d phc ng mn, li d hi vi ln. [Hoi
Nam T, Thuyn Ngn Hun]

DchSm soi c vc su s khng tt lnh; bit
r chuyn kn ca thin h s gp tai ha.

T TNG O GIA

225

226

T TNG O GIA

354. Ho mc i vu t, phc mc i vu sinh. Th d

hu danh chi danh tng ng chi thc, v danh chi danh
dng ng chi trch; hu ho chi ho tng ng chi tc,
v ho chi ho dng ng chi phc. [Vn Cp Tht
Thim, Tht B Danh Gio S Yu K]

357. Th phi ngha chi ti, bt t on hn, th nhc d

lu ph cu c, trm tu gii kht, phi bt tm bo nhi
t dic cp chi h! [Bo Phc T Ni Thin, Vi Ch]

DchKhng ci ho no bng ci cht; khng ci
phc no bng s sng. Cho nn, danh ting l ci ti
chn ta; v danh l ch nui ta; ti ho l ci hi thn
ta; khng c ti ho l ci phc nui thn ta.
355. Xut sinh nhp t. Sinh chi thp hu tam. T
chi , thp hu tam. Nhn chi sinh, ng chi t a
dic thp hu tam. Ph h c ? D k sinh sinh chi hu.
[o c Kinh, chng 50]

50
DchH sinh ra l bt u cht. C 13 nguyn do
sng v cht. Con ngi sinh ra lin b 13 nguyn do
khin phi cht. Ti sao th? V con ngi mun sng
cho ht mc.
356. Phc chi vi ha, ha chi vi phc, ho bt kh cc.
[Hoi Nam T, Nhn Gian Hun]

DchPhc chuyn thnh ha, ha chuyn thnh

phc, chng chuyn ho khn cng.

DchGi ca ci phi ngha [ lm giu] cng
ging nh dng tht c ru c i kht,
nhng chng tm no lng m khin ci cht xy n
cho mnh.
358. Nhn chi sinh d nhu nhc, k t d kin
cng. Vn vt tho mc chi sinh d nhu thy k t d
kh co. C kin cng gi, t chi , nhu nhc gi
sinh chi . [o c Kinh, chng 76]

DchKhi sng [th cht] ngi ta mm yu; lc
cht th [thi th] cng . Vn vt v tho mc khi sng
th mm yu; lc cht th kh ho. Cho nn cng mnh

T TNG O GIA

227

cng mt bn vi cht; mm yu cng mt bn vi

sng.
359. T sinh, mnh d, k hu d n chi thng,
thin d. [Trang T, i Tng S]

DchSng v cht l s mnh; s k tc mi mi
gia ngy v m l do tri.

228

T TNG O GIA

vt v m chng thy thnh cng, li cn khn n mi

mt, khng bit v u. ng thng qu! Ngi ta
cho rng h khng cht, [nhng sng m nh th] liu
c ch g? Khi hnh hi lo ho, tinh thn cng suy
theo. Khng phi l qu bun hay sao? Mt kip ngi
kh ni l c ngu mui hay khng. Hay ch ring ti ngu
mui, cn k khc th khng?
361. Cn t chi tm, mc s phc dng d. [Trang
T, T Vt Lun]

360. Nht th k thnh hnh, bt vong d i tn. D vt

tng nhn tng m, k hnh tn nh tr nhi mc chi
nng ch, bt dic bi h! Chung thn dch dch nhi bt
kin k thnh cng, nit nhin b dch nhi bt tri k s
qui, kh bt ai da! Nhn v chi bt t, h ch! K hnh
ho, k tm d chi nhin, kh bt v i ai h! Nhn chi
sinh d, c nhc th mang h? K ng c mang, nhi
nhn dic hu bt mang gi h? [Trang T, T Vt
Lun]

362. Ph i khi ti ng d hnh, lao ng d sinh, dt

ng d lo, tc ng xut t. C thin ng sinh gi, ni
s d thin ng t d. [...] thin yu thin lo, thin thy
thin chung. [Trang T, i Tng S]

Dch H ta c c hnh hi ri th n khi cht ta
mi mt n. Khi thn ta v ngoi vt va nhau hay c
xt nhau, n vn ng ht mc nh nga phi m
khng g cn ni. Khng bun sao c! Sut i mi

Dch Tm con ngi lc gn cht th khng c g

khin n hi dng c na.

DchTri t cho ta hnh hi, cho ta sng lao

nhc, cho ta gi an nhn, cho ta cht an ngh.
Cho nn s sng ca ta l tt th ci cht ca ta cng
tt. [...] yu hay th, sinh hay t u tt.
363. Nhn sinh thin a chi gian, nhc bch cu chi
qu khch, ht nhin nhi d. Ch nhin bt nhin, mc

T TNG O GIA

229

bt xut yn; do nhin liu nhin, mc bt nhp yn. D

ho nhi sinh, hu ho nhi t, sinh vt ai chi, nhn l bi
chi. Gii k thin thao, huy k thin trt. Phn h uyn
h, hn phch tng vng, ni thn tng chi. Ni i
qui h! [Trang T, Tri Bc Du]

T TNG O GIA

230

Dchi ngi gia ci tri t khc no bng cu

qua khe ca, thot hin thot mt. Vn vt t nhin
xut hin ri t nhin quay vo. Do chuyn ho m
sinh ra, ri li do chuyn ho m cht. Sinh vt ly
m bun ru; con ngi ly m au kh. Ci cht
chng qua l s gii thot khi s b buc (nh ly ci
cung ra khi bao cung hay ly vt ra khi ci ti
tri). Khi cht, ngi ta phn vn hong lon; hn
phch xut i v thn xc cng cht theo. Cht l
chuyn tr v qu c rt v i y thi!
364. D h tri duyt sinh chi phi hoc da! D h tri
t chi phi nhc tng nhi bt tri qui gi da! L chi c,
ngi phong nhn chi t d. Tn quc thy c chi d,
th khp trim khm. Cp k ch vu vng s, d
vng ng khung sng, thc s hon, nhi hu hi k
khp d. D h tri ph t gi bt hi k thy chi k
sinh h? [Trang T, T Vt Lun]

DchLm sao ti bit ham sng chng phi l m

lm? Lm sao ti bit ght cht chng phi l tm
trng ca a tr ang tr v nh m c tng mnh
b lc ng? Nng L C con gi quan trn bin
cng t Ngi (ca nc L Nhung) m vua Tn
Hin Cng cp v lm thip khc t m vt
o. n khi v cung vua, cng vua vui hng ging
chiu m m v cc mn tht th ngon bo, by gi
nng mi tic cho nhng git l ngy trc. Lm sao
ti bit k cht khng hi tic trc kia tng ham
sng?
365. B d sinh vi ph chu huyn vu, d t vi quyt
hon hi ung. Ph nhc nhin gi, hu tri t sinh
tin hu chi s ti? [Trang T, i Tng S]
(+)

DchH coi s sng [nng n] nh ci bu dnh

vo thn lu ngy, v xem ci cht [thoi mi] nh ci
ung nht b v. Nu qu ng nh vy, lm sao h bit
c gia sng v cht ci no c trc ci no c
sau?

T TNG O GIA

231

366. Sinh d t chi , t d sinh chi thy, thc tri k

k? Nhn chi sinh, kh chi t d. T tc vi sinh, tn tc
vi t. Nhc t sinh vi , ng hu h hon? C vn
vt nht d. [Trang T, Tri Bc Du]

232

T TNG O GIA

DchAi hiu c con ng bng phng ri th
khi sng khng cm thy vui m lc cht cng khng
cho l tai ha. H bit rng kt thc (t) v khi u
(sinh) no c c nh u.
369. T sinh dic i h. [Trang T, c Sung Ph]

DchS sng tip ni ci cht v ci cht khi u

s sng, nhng no ai bit qui lut ca chng? i
ngi ch l s tch t ca kh. Kh t li th ta sng, kh
phn tn th ta cht. bit sng v cht tip ni nhau,
ta cn lo lng chi? Do vn vt cng mt th.
367. Thc nng d v vi th, d sinh vi tch, d t vi
khao; thc tri t sinh tn vong chi nht th gi, ng chi
hu h! [Trang T, i Tng S]

DchAi c th xem h v l u, s sng l xng
sng, ci cht l mng t? Ai m bit c sng-cht
v cn-mt ch l mt th ngi l bn ca ta.
368. Minh h thn , c sinh nhi bt duyt, t nhi bt
ho; tri chung thy chi bt kh c d. [Trang T, Thu
Thy]

DchCht v sng cng l vn ln.
370. Nhn chi sinh d, d u cu sinh. [Trang T, Ch
Lc]

DchCon ngi khi sinh ra l sinh cng vi u su.
371. Nhn t tri sinh chi lc, v tri sinh chi kh; tri lo
chi b, v tri lo chi dt; tri nhn chi , v tri t chi tc d.
n T vit: Thin tai, c chi hu t d, nhn gi tc
yn, bt nhn gi phc yn. T d gi, c chi kiu
d. C gi v t nhn vi qui nhn, ph ngn t nhn vi
qui nhn, tc sinh nhn vi hnh nhn h. Hnh nhi bt
tri qui, tht gia gi d. Nht nhn tht gia, nht th phi
chi; thin h tht gia, mc tri phi yn. [Lit T, Thin
Thy]

T TNG O GIA

233

234

T TNG O GIA

DchNgi i u bit sng l vui m cha bit

sng l kh; u bit gi l suy nhc m cha bit
gi l an vui; u bit ci ngi ta ght l cht m
cha bit cht l ngh ngi. n T ni: Tt thay, t
xa [n nay] c ci cht, ngi nhn c c
ngh ngi v khin k bt nhn phi chu bo ng. Ci
cht l ci t c sau cng. Ngi xa gi k cht
l qui nhn (ngi tr v). gi k cht l qui
nhn t k ang sng l hnh nhn (k l hnh).
Bn ba tha phng khng bit quay v, tc l k mt
nh. Nu ch c mt ngi mt nh, ngi i s ch
hn l sai; nhng nu c thin h u mt nh, no ai
bit l sai?

DchCon ngi t khi sinh ra n lc cht phi tri

qua bn s chuyn ho ln: u th, trng thnh, tui
gi, cht. Ngi ta khi u th, tm ch chuyn nht, kh
huyt thng sng, t ti s hi ho cao nht, nn
ngoi vt khng lm hi c, c khng phi thm.
Ngi ta khi trng thnh, kh huyt rt mnh, ham
mun v t l nhiu, nn b ngoi vt tc ng, c v
th m suy. Ngi ta khi gi, ham mun v t l bt
i, thn th suy nhc, ngoi vt khng tranh hn, tuy
cha thun chn hon ton nh hi u th nhng
cng ngang vi giai on u th v trng thnh.
Ngi ta khi cht, tc l ngh ngi, tr v ni cui
cng.

372. Nhn t sinh ch chung i ho hu t: Anh hi

d, thiu trng d, lo mo d, t vong d. K ti anh
hi, kh chuyn ch nht, ho chi ch d, vt bt thng
yn, c mc gia yn; k ti thiu trng, tc huyt kh
phiu dt, dc l sung khi, vt s cng yn, c c
suy yn; k ti lo mo, tc dc l nhu yn, th tng
hu yn, vt mc tin yn, tuy v cp anh hi chi ton,
phng vu thiu trng gian h; k ti t vong d, tc chi
vu tc yn, phn k cc h. [Lit T, Thin Thy]

373. Kh d sinh nhi sinh, thin phc d; kh d t nhi

t, thin phc d; kh d sinh nhi bt sinh, thin pht
d; kh d t nhi bt t, thin pht d. Kh d sinh, kh
d t, c sinh c t, hu h; bt kh d sinh, bt kh
d t, hoc t hoc sinh, hu h. Chung nhi sinh sinh t
t, phi vt phi ng, giai mnh d, tr chi s v ni h.
C vit: yu nhin v t, thin o t hi; mc nhin v
phn, thin o t vn. Thin a bt nng phm,
thnh tr bt nng can, qu m bt nng khi, t nhin

T TNG O GIA

235

gi mc chi thnh chi, bnh chi ninh chi, tng chi

nghinh chi. [Lit T, Lc Mnh]

DchPhi sng m sng hoc phi cht m cht,

u l phc tri. D sng d cht, l s trng
pht ca tri. C th sng, c th cht, c sng,
c cht, iu c xy ra. Khng th sng, khng
th cht, hoc sng, hoc cht, iu c xy ra.
Sng hay cht, khng phi l do ngoi vt khin vy
hay do bn thn mun vy, m u l do s mnh. Bit
th m chng lm g c. Cho nn ni: mt m khng
ranh gii, qui lut t nhin t t hi, tnh lng khng
phn bit, qui lut t nhin t vn chuyn. Tri t
khng th mo phm n, tr tu thnh nhn khng th
can thip n, qu qui khng th khinh thng n. Qui
lut t nhin thanh tnh m to thnh vn vt; an bnh,
yn n m khng g khng lm; thun ng vn vt
khng cht s st.
374. Sinh phi qu chi s nng tn, thn phi i chi s nng
hu; sinh dic phi tin chi s nng yu, thn dic phi

236

T TNG O GIA

khinh chi s nng bc. C qu chi hoc bt sinh, tin chi

hoc bt t, i chi hoc bt hu, khinh chi hoc bt bc,
th t phn d, phi phn d, th t sinh t t, t hu t
bc. Hoc qu chi nhi sinh, hoc tin chi nhi t, hoc i
chi nhi hu, hoc khinh chi nhi bc, th t thun d, phi
thun d, th dic t sinh t t, t hu t bc. Chc
Hng ng Vn Vng vit: T trng phi s tng, t
on phi s tn, ton chi s vong nhc h? Lo am
ng Quan Don vit: Thin chi s , thc tri k c?
Ngn nghinh thin , sy li hi bt nh k d. [Lit T,
Lc Mnh]
, , ,
,,
, , , ,
, , ,
, , , ,
:
:

DchKhng phi v ta qu s sng m ta sng;
khng phi v ta yu ci thn ny m n mnh. Khng
phi v ta tm cuc sng m ta cht non; khng phi v
ta khinh ci thn ny m n yu. Cho nn c khi ta qu
s sng m khng sng, c khi ta tm n m khng
cht; c khi ta yu ci thn m n khng mnh, c khi
ta khinh n m n khng yu. iu ny tng nghch l
nhng li khng. N t sng t cht, t mnh t yu.
C khi qu s sng m sng, tm n m cht; yu

T TNG O GIA

237

thn m mnh, khinh n m yu. iu ny tng thun

l nhng li khng. N cng t sng t cht, t mnh
t yu. Chc Hng bo Vn Vng: Mun di v tt
di, mun ngn v tt ngn, tnh ton m c lm
c g u. Lo T bo Quan lnh Don H: Ci
m tri ght, no ai bit duyn c? ni ta phi n
trc thin , suy xt li hi m khng theo cch thc
chng xy ra.

238

T TNG O GIA

17 - BIN CHNG THNG BI

376. Thin h giai tri m chi vi m, t c d; giai tri thin
chi vi thin, t bt thin h. C hu v tng sinh, nan d
tng thnh, trng on tng hnh, cao h tng
khuynh, m thanh tng ha, tin hu tng ty. [o
c Kinh, chng 2]

375. Sinh tng ln, t tng tn. [Lit T, Dng

Chu]

DchCon ngi khi sng th thng xt nhau, khi

cht th lm au lng nhau.

DchThin h u bit p l p, l v c ci
xu; u bit tt l tt, l v c ci khng tt. Cho
nn c v khng sinh ra nhau, kh v d thnh tu cho
nhau, di v ngn to hnh th cho nhau, cao v thp
lm nghing nhau, m v thanh ho nhau, trc v
sau theo nhau.

377. Khc tc ton; ung tc trc; ha tc doanh; t

tc tn; thiu tc c; a tc hoc. [o c Kinh,
chng 22]

DchCi g khim khuyt s c lm cho ton
vn. Ci g cong s c lm cho ngay. Ci g trng s
c lm cho y. Ci g c s c lm cho mi. C
t s c thm. C nhiu s m mui.

T TNG O GIA

239

240

T TNG O GIA

378. Trng vi khinh cn. Tnh vi to qun. [o c

Kinh, ch. 26]

hng chi. Tng dc ot chi, tt c d chi. [o c

Kinh, chng 36]

DchNng l gc ca nh. Tnh l ch ca xao

ng.
379. Thin hnh v trit tch. Thin ngn v h trch.
Thin s bt dng tr sch. Thin b v quan kin nhi
bt kh khai. Thin kt v thng c, nhi bt kh gii.
[o c Kinh, chng 27]

DchGii i th khng lu du vt xe. Gii ni th

khng b ch trch. Gii m th khng dng que
m. Gii ng ca d khng c then cht m khng
ai m c. Gii tht dy d khng c dy nh m
khng ai ci c.
380. Vt trng tc lo. [o c Kinh, chng 30]

DchVt ln mnh t gi.
381. Tng dc hp chi, tt c trng chi. Tng dc
nhc chi, tt c cng chi. Tng dc ph chi, tt c

DchMun lm cho ci g chng, trc ht phi
cng n ra cho thng. Mun lm cho ci g suy yu,
trc ht phi gip cho n mnh thm. Mun vt b
ci g, trc ht phi lm cho n hng vng. Mun
tc ot ci g ca n, trc ht phi tng n ci g
.
382. Qu d thin vi bn, cao d h vi c. [o c
Kinh, chng 39]

DchSang ly hn lm gc, cao ly thp lm nn.
383. Minh o nhc mui. Tin o nhc thoi. Di
o nhc li. Thng c nhc cc. i bch
nhc nhc. Qung c nhc bt tc. Kin c
nhc thu. Cht chn nhc du. i phng v
ngung; i kh vn thnh; i m hi thanh; i tng v
hnh. o n v danh. [o c Kinh, chng 41]

T TNG O GIA

241

242

T TNG O GIA

Dcho sng, dng nh tm ti. o tin,

dng nh thoi lui. o bng phng, dng nh g
gh. c cao tt dng nh hang cc. Trng tinh
dng nh hoen . c dy dn dng nh khim
khuyt. c chc kho dng nh mm yu. Cht
phc trinh thun dng nh bin i. Hnh vung ln
khng gc. Vt dng ln lu hon thnh. Ting ln
nghe khng thy. Tng ln khng c hnh. o n
ni khng tn.

DchChnh v thnh nhn khng tranh vi ai, nn

trong thin h khng c ai tranh vi ngi.

384. Chnh phc vi k, thin phc vi yu. [o c

Kinh, chng 58]

DchCi ngay thng li bin thnh gian tr, ci
thin li bin thnh gian t.
385. Ph khinh nc, tt qu tn. a d tt a nan. [o
c Kinh, chng 63]

DchNhng k ha hn ba bi, s kh gi c
li. Coi ci g cng d, s gp nhiu ci kh.
386. D k bt tranh, c thin h mc nng d chi
tranh. [o c Kinh, chng 66]

387. Duy v d thin h vi gi kh d thc thin h d.

[Trang T, Nhng Vng]

DchCh ai khng mng cai tr thin h l mi ng
c giao thin h cho m thi.
388. i bch nhc nhc, thnh c nhc bt tc.
[Trang T, Ng Ngn]

DchTrng tinh phi lm nh b hoen ; c dy
phi lm nh cn khim khuyt.
389. Chung thn ngn, v thng ngn; chung thn bt
ngn, v thng bt ngn. [Trang T, Ng Ngn]

DchC i ni, m cha tng ni g; c i khng

ni, m cha tng khng ni g.

T TNG O GIA

243

244

T TNG O GIA

390. Nht xch chi chy, nht th k bn, vn th bt

kit. [Trang T, Thin H]

DchAi c b ngoi trnh trng th bn trong vng

v km ci.

DchGy di mt thc, mi ngy cht mt na,

cht hoi sut i cng khng ht cy gy ny.
391. Trng gi bt vi hu d, on gi bt vi bt tc.
[Trang T, M ]

DchCi di th ta ng cho l qu di; v ci
ngn cng ng cho l qu ngn.
392. Vt vt gi d vt v t, nhi vt hu t gi, s v
vt t gi d. Bt t chi t, t chi bt t gi d. [Trang
T, Tr Bc Du]

DchCi to ra vt (tc o) khng c s hn ch
vi vt, nhng vt c s hn ch. gi l s hn ch
ca vt. Ci gii hn ca ci khng gii hn l ci
khng gii hn ca ci gii hn.
393. Phm ngoi trng gi ni chuyt. [Trang T, t
Sinh]

394. T k d gi th chi, can m S Vit d; t k

ng gi th chi, vn vt giai nht d. [Trang T, c
Sung Ph]

DchV mt khc nhau m xt th vn vt [khc
nhau] v nh gan vi mt, hay nc S vi nc Vit.
V mt ging nhau m xt th vn vt u l mt.
395. Kh d ngn lun gi, vt chi th d; kh d tr
gi, vt chi tinh d; ngn chi s bt nng lun, chi s
bt nng st gi, bt k tinh th yn. [Trang T, Thu
Thy]

DchCi m ta bn lun c l phn th ca vt;

ci m ta dng nim t c l phn tinh tu ca
vt. Ci khng th bn lun c ca li ni v ci
khng th t c ca nim th khng lin can phn
tinh hay th ca vt.

T TNG O GIA

245

396. D o quan chi, vt v qu tin; d vt quan chi,

t qu nhi tng tin; d tc quan chi, qu tin bt ti
k. D sai quan chi, nhn k s i nhi i chi, tc vn
vt mc bt i; nhn k s tiu nhi tiu chi, tc vn
vt mc bt tiu. [Trang T, Thu Thy]

DchTheo phng din o m xt, vt chng qu

chng tin. T bn thn ca vt m xt, mi vt t cho
mnh qu v coi vt khc l tin. T quan im th tc
m xt, qu v tin khng nm ti bn thn s vt. T
s khc bit ca vt m xt, do tm c ln m cho
rng chng ln th vn vt chng th no m khng
ln; do tm c nh m cho rng chng nh th vn vt
chng th no m khng nh.
397. Ch tinh v hnh, ch i bt kh vi. [Trang T, Thu
Thy]

DchCi cc tinh t th v hnh, ci cc ln th
khng th b [ci khc] vy bc c.
398. Nin bt kh c, thi bt kh ch. Tiu tc doanh
h, chung tc hu thy. [Trang T, Thu Thy]

246

T TNG O GIA

Dch[Ch c] thi gian tri i th khng th bt u

li v khng th dng li, [cn cc th no] tiu vong
v pht khi, y v rng, h chng tn cng th s tr
li ban u.
399. Nhn k s nhin nhi nhin chi, tc vn vt mc
bt nhin. Nhn k s phi nhi phi chi, tc vn vt mc
bt phi. [Trang T, Thu Thy]

DchTheo xu hng thin h cho iu g l ng
m ta bo l ng, th vn vt ci g cng ng; theo
xu hng thin h cho iu g l sai, th vn vt ci g
cng sai.
400. a nam t tc a c, ph tc a s, th tc a
nhc. [Trang T, Thin a]

DchCng nhiu con trai, cng thm lo s. Cng
giu c, cng lm s sinh. Cng sng lu, cng thm
nhc.
401. Tri k ngu gi, phi i ngu d; tri k hoc gi, phi
i hoc d. [Trang T, Thin a]

T TNG O GIA

247

DchBit mnh ngu tc khng phi l qu ngu; bit

mnh b di la tc khng b la di nhiu.
402. Thin chi tiu nhn, nhn chi qun t; nhn chi
qun t, thin chi tiu nhn d. [Trang T, i Tng
S]

DchTiu nhn ca Tri l qun t ca ngi;
qun t ca ngi l tiu nhn ca tri.
403. Nhn mc gim vu lu thy nhi gim vu ch thy,
duy ch nng ch chng ch. [Trang T, c Sung Ph]

DchNgi ta khng soi bng vo mt nc tri

chy, m ch soi bng vo mt nc yn tnh. Ch c
nc yn tnh mi c th lm mi ngi dng li
tm s yn tnh.
404. Phng sinh phng t, phng t phng sinh;
phng kh phng bt kh, phng bt kh phng

T TNG O GIA

248

kh; nhn th nhn phi, nhn phi nhn th. [Trang T,

T Vt Lun]

Dch[Bt c vt g] ang sng l ang cht, ang
cht l ang sng; c th l khng th, khng th l c
th. Nguyn do ng l nguyn do sai, nguyn do sai
l nguyn do ng.
405. Phn d gi, hu bt phn d; bin d gi, hu
bt bin d. [Trang T, T Vt Lun]
;

DchTrong mi s phn tch c ci khng phn

tch c; trong mi s bin lun c ci khng bin
lun c.
406. X minh gi bt kin m trung nht vt, x m gi
nng kin minh trung khu s. [Quan Don T, Nht
V]

T TNG O GIA

249

DchNgi ni sng sa khng thy c vt g

trong bng ti; ngi ni ti c th thy c s vt
rt b nh trong nh sng.
407. Chuyn dng thng minh, tc cng bt thnh;
chuyn dng hi mui, tc s tt bi; nht minh nht
hi, chng chi s ti. [Don Vn T Dt Vn]

DchCh thun thng minh s khng thnh cng;
ch thun ti tm s gp vic tri mun. Va sng
va ti l cch lm mi vic.
408. Mc tng miu gi, tin thu ho; nh tng
lung gi, tin vn nhu phi, [...] c vt bt ch gi tc
bt phn. [Lit T, Trng Ni]

DchMt sp m th trc tin hy nhn vt cc
b, tai sp ic th trc tin hy nghe ting mui bay
vo ve. [...] Cho nn s vt cha pht trin n ch
cng cc th cha quay tr li.
409. Dc cng, tt d nhu th chi; dc cng, tt d
nhc bo chi. [Lit T, Hong ]

250

T TNG O GIA

DchMun n cng th ly mm gi n; mun n

mnh th ly yu bo v n.
410. Thin h l v thng th, s v thng phi. Tin
nht s dng, kim hoc kh chi; kim chi s kh, hu
hoc dng chi. [Lit T, Thuyt Ph]

DchS v l trong thin h khng bao gi ng
mi hay sai mi. C th ngy trc p dng m nay c
ngi b i; ci ngy nay b i th ngy sau c ngi
p dng.
411. c iu gi, la nht mc; nht mc chi la, bt
kh c iu. [Don Vn T]

DchBt c chim l nh mt mt li; nhng

ci li ch c mt mt li th khng th bt c
chim.
412. Nhp thy tng nhu, hoi x cu phng, bt kh
c d. [Don Vn T]

DchVo nc ght b t, m gi ci hi thi cu

mong c thm tho, iu l khng th.

T TNG O GIA

251

413. Nht bt tri d, nguyt bt tri tr, nht nguyt vi

minh nhi pht nng kim d. [Hoi Nam T, Mu Xng
Hun]

DchMt tri khng bit n m ti, mt trng
khng bit n ban ngy. Mt tri v mt trng cho
nh sng nhng khng th cng bit ban ngy v ban
m ca nhau.
414. Thy tuy bnh, tt hu ba; hnh tuy chnh, tt hu
sai. [Hoi Nam T, Thuyt Lm Hun]

252

T TNG O GIA

DchC c qun binh vn ngi khng bng

nghe c mt li ni ng o l; c c ngc chu
Ty Hu khng bng c c nguyn do ca s vic;
c c ngc bch ca h Ho khng bng c c
s thch ng ca s vic.
416. Hoc d nhn nhi thch tc d bi chi, hoc hy
nhn nhi ni phn d thnh chi. [Hoi Nam T, Nhn
Gian Hun]

DchC khi tn dng ai m lm cho hn b tht

bi; c khi hy bng ai m lm cho hn c thnh
cng.

DchNc mc d yn tnh nhng cng c lc gn

sng, ci cn mc d thng bng nhng cng c lc
sai lch.

417. S hoc ot chi nhi phn d chi, hoc d chi nhi

phn th chi. [Hoi Nam T, Nhn Gian Hun]

415. c vn nhn chi binh, bt nh vn nht ngn chi

ng; c Tu Hu chi chu, bt nhc c s chi s
do; c Oa th chi bch, bt nhc c s chi s thch.
[Hoi Nam T, Thuyt Sn Hun]

DchS i, c khi tc ot ai ci g th tri li

lm cho h c tng ci khc; c khi cho ai ci g th
tri li ta nhn c ci khc.
418. Sn sinh kim, phn t khc; mc sinh , phn t
thc; nhn sinh s, phn t tc. [Hoi Nam T, Thuyt
Lm Hun]

T TNG O GIA

253

DchNi sinh vng, tri li n b tn hao (do ngi
ta khai thc vng); g sinh mi mt, tri li n b mt n
mn; ngi pht sinh s rc ri, tri li t lm hi bn
thn.
419. D cn lun vin, d tiu tri i. [Hoi Nam T,
Phm Lun Hun]

DchCn c ci gn m suy lun ra ci xa xi, cn
c vic nh m bit vic ln.
420. Nht iu chi kh, bt tn phn lm chi ng i.
[Bo Phc T, Bc D]

DchMt cy kh khng lm mt dng v sum su
um tm ca rng cy dy c.
421. Giang h chi lu, bt nng doanh v chi kh
d. [Bo Phc T, Cc Ngn]

254

T TNG O GIA

DchNc sng ngi khng th y mt vt

cha nc m khng c y.
422. Tiu t bt tc d tn i kh. [Bo Phc T, Bc
D]

DchT vt nh khng lm hi vt ln.
423. Tc hu kin du vn ty tr, nhi v nguyt chi ng
hnh. [Bo Phc T, Tc Nan]

DchK kin thc thin lu h thy my bay v
hng ty th ni mt trng i v hng ng.

T TNG O GIA

255

18 - CHUNG THY HU V
424. Thin h hu thy, d vi thin h mu. K c k
mu, d tri k t. K tri k t phc th k mu. Mt thn
bt i. [o c Kinh, chng 52]

DchThin h c khi im. Khi im y l m
thin h. c m th bit con. bit con th tr
v gi m. Cho n cht, thn cng khng gp nguy.

256

T TNG O GIA

DchC ci khi u. C ci khi u trc ci

khi u . C ci khi u trc ci khi u trc
khi c ci khi u .
427. Nhim Cu vn vu Trng Ni vit: V hu thin a
kh tri da? Trng Ni vit: Kh. C do kim d. Nhim
Cu tht vn nhi thoi. Minh nht phc kin, vit: Tch
gi ng vn v hu thin a kh tri h? Phu t vit,
Kh. C do kim d. Tch nht ng chiu nhin, kim
nht ng mui nhin, cm vn h v d? Trng Ni vit:
Tch chi chiu nhin chi, thn gi tin th chi; kim chi
mui nhin d, th hu vi bt thn gi cu da? V c
v kim, v thy v chung, v hu t tn nhi hu t tn,
kh h? [Trang T, Tr Bc Du]

425. Thn chung nh thy tc v bi s. [o c

Kinh, chng 64]

::

DchCn thn lc cui nh lc u, s khng h

vic.
426. Hu thy d gi, hu v thy hu thy d gi, hu
v thy hu ph v thy hu thy d gi. [Trang T, T
Vt Lun]

:
:

DchNhim Cu hi Khng T: [Tha thy], ta c

th bit trc khi c tri t th th no khng? Khng
T p: Bit c. Xa v nay cng nh nhau. Nhim
Cu khng hi thm, v rt lui. Tuy nhin, hm sau ng
gp Khng T v hi: Hm qua con hi thy rng ta c
th bit trc khi c tri t th th no khng. Thy tr
li l bit c, xa cng nh nay. Hm qua con dng

T TNG O GIA

257

nh hiu r thy, nhng hm nay con tm ti. Con xin

thy gii thch iu ny. Khng T p: Hm qua anh
dng nh hiu r ta v ci thn ca anh on c cu
tr li ca ta. Hm nay anh dng tm ti v anh khng
trong trng thi c thn v c tm ngha. Trong vn
ny, khng c xa cng khng c nay, khng c khi
u cng khng c chm dt. L no c con chu trc
khi c con chu khc?
428. Hu thy gi tt hu tt, hu tn gi tt hu vong.
[Bo Phc T, Lun Tin]

DchC khi u phi c kt thc, c sng phi c
cht.
429. V danh thin a chi thy; hu danh vn vt chi
mu. C thng v dc d quan k diu; thng hu
dc d quan k kiu. [o c Kinh, chng 1]

;
DchKhng tn l gc ca tri t, c tn l m
ca mun vt. Cho nn thng khng c dc nhn
thy ch vi diu ca s vt. Thng c dc, nhn
thy ch gii hn ca s vt.
430. Thin h vn vt sinh hu, hu sinh v.
[K, chng 40]

258

T TNG O GIA

DchVn vt trong thin h sinh ra t C, v C
sinh ra t Khng.
431. Hu v tng sinh. [o c Kinh, chng 2]

DchC v Khng sinh ra ln nhau.
432. Hu hu d gi, hu v d gi, hu v thy hu
v d gi, hu v thy hu ph v thy hu v d gi.
Nga nh hu v h, nhi v tri hu v chi qu thc hu
thc v d. Kim ng tc d hu v h, nhi v tri ng s v
chi k qu hu v h? K qu v v h? [Trang T, T
Vt Lun]

DchV tr c Hu, c V, c Ci-trc-khi-c-V,
c ci trc khi c Ci-trc-khi-c-V. Trong mt
khonh khc c Hu c V nhng cha bit gia Hu
v V ny rt cuc ci no ch thc l Hu, ci no
ch thc l V. Nh by gi ti ni mt li, nhng
cha bit ci li ti ni rt cuc l c li ni hay
khng c li ni?

T TNG O GIA

259

433. Quang Diu vn h V Hu vit: Phu T hu

h? K v hu h? Quang Diu bt c vn, nhi thc
th k trng mo: yu nhin khng nhin. Chung nht
th chi nhi bt kin, thnh chi nhi bt vn, bc chi nhi bt
c d. Quang Diu vit: Ch h, k thc nng ch th
h! D nng hu v h, nhi v nng v v d. Cp vi v
hu h, h tng ch th tai? [Trang T, Tri Bc Du]
:

DchQuang Diu hi V Hu: Tha ngi, ngi tn
ti hay khng tn ti? Khng thy V Hu tr li,
Quang Diu bn nhn dung mo ca V Hu: l mt
s trng rng m mt. Sut ngy Quang Diu nhn n
nhng khng thy g, lng nghe n nhng khng nghe
thy g, tm cht n nhng khng nm c g. Quang
Diu bn hi: Hay lm! Ai c th t ti iu ny? Ti
c th c nim v V v Hu, nhng ti cha c
nim v V V (ci Khng khng tn ti). Vy t vn
cn c V Hu (ci C khng tn ti). Lm sao t
c iu ny?
434. Thi s hu v, v hu v danh. Nht chi s
khi, hu nht nhi v hnh. [Trang T, Thin a]

260

T TNG O GIA

DchThi ht sc xa xa ch c V, khng c Hu,

v khng c tn. T V n Hu th Mt sinh ra trc
ht. Mt tuy tn ti nhng khng c hnh dng.
435. Nhn k s hu nhi hu chi, tc vn vt mc bt
hu; nhn k s v nhi v chi, tc vn vt mc bt v.
[Trang T, Thu Thy]

DchCn c vo ci n vn c m ni n c, th
vn vt khng g l khng c; cn c vo ci n vn
khng c m ni n khng c, th vn vt khng g l
khng khng c.
436. Hu h sinh, hu h t; hu h xut, hu h
nhp. Nhp xut nhi v kin k hnh, th v Thin Mn.
Thin Mn gi, v hu d. Vn vt xut h v hu.
Hu bt nng d hu vi hu, tt xut h v hu, nhi v
hu nht v hu. Thnh nhn tng h th. [Trang T,
Cang Tang S]

DchC sinh, c t, c xut, c nhp. Xut nhp
nhng khng thy hnh th, gi l Thin Mn (Ca

T TNG O GIA

261

Tri). Thin Mn l V Hu (Khng C). Vn vt pht

sinh t V Hu. Ci c khng th pht sinh t Hu, m
pht sinh t V Hu. Nhng chnh V Hu cng khng
c. Thnh nhn giu tm trong ci V Hu ny.
437. Hu chi vi hu, th v d sinh; s nhi vi s, do v
d thnh. Ph o chi nhi v ng, danh di nhi v danh,
th chi nhi v hnh, thnh chi nhi v thanh, tc o chi
ton yn. [H n, o Lun]

DchCi c s d c l nh cy ci khng m sinh

ra. S vic s d c l do ci khng m thnh. H c
th ni m khng dng li, gi tn m khng cn tn,
xem m khng cn hnh th, nghe m khng cn m
thanh, th by gi o c ton vn.
438. Thin h chi vt, giai d hu vi sinh, hu chi s
thy, d v vi bn. [Vng Bt, o c Kinh ch,
chng 40]

DchVn vt trong thin h u sinh t ci c, m
ci khi u ca c chnh l khng, tc l ly khng
lm gc.

262

T TNG O GIA

439. V hnh v danh gi, vn vt chi tng d. [Vng

Bt, o c Kinh ch, chng 14]

DchCi v hnh v v danh l tng t (t tin, gc

gc) ca vn vt.
440. Vn vt vn hnh, k qui nht d, h do tr nht?
Do vu v d. Do v ni nht, nht kh v v. [Vng
Bt, o c Kinh ch, chng 42]

DchVn vt c mun hnh trng, nhng chng
u tr v Mt. Lm sao t ti ci Mt ny? Phi
thng qua V mi thc hin c iu . T V m
sinh ra Mt, Mt c th gi l V.

T TNG O GIA

263

19 - KIN BCH NG D
Kin bch l mt hc thuyt thi Chin Quc. By gi
c hai phi: mt phi gi l Ly kin bch (cng v
trng cch ly nhau), ng u l Cng Tn Long. ng
phn tch kin bch thch ( trng cng) rng kin
v bch cch bit nu ta chm vo hoc nhn vo hn
. Cn phi kia gi l Doanh kin bch (cng v
trng bt kh phn), ng u l Mc T. ng cho
rng kin v bch u l thuc tnh ca , nn chng
bt kh phn.

441. B phi s minh nhi minh chi, c d kin bch chi

mui chung. [Trang T, T Vt Lun]

DchNgi khc khng hiu m c lm cho h
hiu, tc l ging nh ly ci thuyt kin bch
y h vo ch ti tm.
442. Trang T i Hu T vit: Kim t ngoi h t chi
thn, lao h t chi tinh, th nhi ngm, c co ng nhi
minh, thin tuyn t chi hnh, t d kin bch minh.
[Trang T, c Sung Ph]
:

264

T TNG O GIA

DchTrang T bo Hu Thi: Nay ng s dng

ci thn ca mnh nh th n ngoi thn, lao
nhc tinh lc ca mnh; c da cy m ngm nga; c
bm gc cy ng ng mc nt m ng. Tri la
cho ng tm thn ny, th m ng c tranh tranh ci
ci no l kin vi bch.
443. K tam tc. Dnh hu thin h. Khuyn kh d vi
dng. M hu non. inh T hu v. Ho bt nhit.
Sn xut khu. Lun bt nin a. Mc bt kin. Ch
bt ch, ch bt tuyt. Qui trng vu x. C bt
phng, qui bt kh d vi vin. Tc bt vi nhu. Phi
iu chi nh v thng ng d. Thc th chi tt nhi hu
bt hnh, bt ch chi thi. Cu phi khuyn. Hong m
ly ngu tam. Bch cu hc. C cu v thng hu
mu. Nht xch chi chy, nht th k bn, vn th bt
kit. [Trang T, Thin H]

DchG c ba chn. Kinh Dnh [ca nc S]
gm thu thin h. Ch c th l d. Nga c trng.
Cc nhi c ui. La khng nng. Ni pht ra t
ming. Bnh xe khng ln trn mt t. Mt khng
thy. Ngn tay ch vt nhng khng chm n. Ni
anh n khng phi l kt thc. Ra di hn rn. Ci

T TNG O GIA

265

-ke th mc khng vung. Ci com-pa khng th trn.

Ci c khng xoay quanh ci mng. Bng chim ang
bay cha tng ng. Mi tn bay nhanh, c lc n
khng bay cng khng dng. Ch khng l ch. Nga
vng v b en l ba con. Ch trng th en. Nga m
ci th khng bao gi c m. Cy gy di mt thc,
mi ngy ly i mt na, th mun i cng khng ly
ht.
444. Ch i v ngoi, v chi i nht; ch tiu v ni, v
chi tiu nht. V hu, bt kh tch d, k i thin l.
Thin d a ti, sn d trch bnh. Nht phng trung
phng ngh, vt phng sinh phng t. i ng
nhi d tiu ng d, th chi v tiu ng d; vn vt
tt ng tt d, th chi v i ng d. Nam phng
v cng nhi hu cng. Kim nht thch vit nhi tch lai.
Lin hon kh gii d. Ng tri thin h chi trung ng,
Yn chi bc Vit chi nam th d. Phim i vn vt, thin
a nht th d. [Trang T, Thin H]

266

T TNG O GIA

ngang vi m. Mt tri ng bng th nghing. Vt

va sinh l va cht. S i ng (ging nhau nhiu)
khc vi s tiu ng (ging nhau t), gi l tiu
ng d (s khc bit ca s ging nhau t). Mi vt
hon ton ging nhau hay hon ton khc nhau,
gi l i ng d (s khc bit ca s ging nhau
nhiu). Phng nam v cng tn m li cng tn. Hm
nay ti n nc Vit v hm qua ti n . Vt lin
kt c th b tch ri ra. Ti bit trung ng ca thin
h: n pha bc nc Yn v pha nam nc Vit.
H yu khp vn vt, th tri v t hp thnh mt th.
445. Hp d d vi ng, tn ng d vi d. [Trang T,
Tc Dng]

DchKt hp cc im khc bit th thnh s ng
nht, phn tn s ng nht th thnh cc im khc
bit.
446. Nch gi nhp thy, chng chi gi dic nhp thy.
Nhp thy gi tc ng, s d nhp thu gi tc d.
[Hoi Nam T, Thuyt Sn Hun]

DchCi cc ln v khng c g ngoi n th gi

l i Nht. Ci cc nh v khng c g trong n th
gi l Tiu Nht. Ci khng c b dy v khng th b
chng ln th ln mt ngn dm. Tri thp nh t. Ni

DchNgi cht ui vo trong nc; k cu

vt hn cng vo trong nc. Hng ng vo trong
nc l ging nhau, nhng nguyn nhn th khc
nhau.

T TNG O GIA

267

447. Hn gi n, c gi dic n, th ng danh nhi

d thc d. [Hoi Nam T, Thuyt Sn Hun]

DchLnh cng run ry, s cng run ry. Hai vic

ny cng tn gi m thc trng th khc nhau.
448. Vt hu ng nhi d, hu d nhi ng, hu phi nhi
th, hu th nhi phi. Th qun t chi s d v hon, nhi
chng th chi s d u bi d. [o c Ch Quy Lun,
Thin H V Ng Thin]

268

T TNG O GIA

SCH THAM KHO CHNH

1- C Cu (dch ch), Ct Hng Bo Phc T Ni
Thin, Qu Chu xut bn x (= xbx), 1995.
2- C i Hn Ng T in bin t t, C i Hn
Ng T in, Thng V n th qun, Bc Kinh,
2000.
3- Don Chn Hon, Bch Th Lo T D Lo T
Thut, Qu Chu xut bn x, 2000.
4- Hn Sinh (tuyn dch), o Gia Chm Ngn Lc, Ni
Mng C Nhn Dn xbx, Bc Kinh, 1997.

5- Khu Phng Hip (ch dch), Bo Phc T Ni

Thin Kim Dch, Trung Quc X Hi Khoa Hc xbx,
Bc Kinh, 1996.

DchS vt tuy khc m ging, tuy ging m khc;

tuy sai m ng, tuy ng m sai. Ci m ngi qun
t khng lo ru th ngi bnh thng li lo ru.

6- Ng Phong (ch bin), Trung Hoa o Hc Thng

in, Nam Hi Xut bn cng ty, Hi Nam, 1994.
7- Ninh Ch Tn (ch bin), o Gio Thp Tam Kinh,
H Bc Nhn Dn xbx, 1994.
8- S ng, Gin Minh C Hn Ng T in, Vn
Nam Nhn Dn xbx, 1999.
9- T Cng - Phng H - Mc Ln (ch gii), Trung
Quc Kh Cng T i Kinh in, Chit Giang C Tch
xbx, 1989.
10- Vng Lc (ch bin), C Hn Ng Thng Dng
T T in, Thng V n th qun, Bc Kinh, 1993.

T TNG O GIA

269

11- Vu Thch - Vng Quang Hn - T Thnh Ch

(ch bin), Thng Dng in C T in, Thng
Hi T Th xbx, 1985.
12- Nguyn Hin L (dch), Trang T, Nh xut bn
Vn Ha, 1994.
13- D.C. Lau (trans.), Lao Tzu Tao Te Ching, Penguin
Books, 1967.
14- James Legge (trans.), Chuang Tzu, (arr. by Clae
Waltham), New York, 1971.
15- James R. Ware (trans.), Alchemy, Medicine,
Religion in the China of A.D. 320: The Nei Pien of Ko
Hung, The MIT Press, 1966.
16- James R. Ware (trans.), The Sayings of Chuang
Chou, A Mentor Classic, 1963.
17- Robert G. Henricks (trans.), Lao-Tzu Tao Te Ching:
A new translation based on the recently discovered
Ma-Wang-Tui texts, Ballantine Books, New York, 1989.