ARRA NE FERMEN BUJQESORE

UDHEZUES PRAKTIK PER FERMERET

Haki KOLA

Draft i vitit 2009, rishikuar 2012

 Prmbajtja e udhzuesit
Hyrje ........................................................................................................................... 5 Gjykojeni edhe njehere arrn ...................................................................................... 5 Karakteristikat bio- ekologjike ........................................................................................... 6 Vshtrimi prgjithshm mbi arrn e marrdhniet me tregun .................................... 9 Cfar shitet. ............................................................................................................... 10 Si shitet druri i arres .................................................................................................. 10 Pyetje: Une kam tok pr t mbjell me kultura drusore, dikush m thot se arra ka kosto t ult mbjellje, a sht i vertte ky fakt ? ....................................................... 11 Pyetje: Shum rekomandojn mbjelljen e plepit, pasi ai jep prodhimin m t lart t lnds ne koh t shkurtr, Sa lnd druri mund t prodhohet nga arra ? ................ 11 Pyetje: Dikush e quan arrn dru te shenjt, dikush tjetr pr biznes, a mund t na thoni se kur duhet prer pr tu shitur arra pr dru ? ................................................. 12 Pyetje: Si ta masim volumin e drurit t arrs q e ve n shitje ?............................. 13 Tendenca e tregut te frutave .............................................................................................. 14 Krkesat dhe operacionet e tregut t frutave............................................................ 14 Krkesa pr arra t qruara ....................................................................................... 15 Arritja e tregut ........................................................................................................... 15 Praktikat pas vjeljes jan shum t kufizuara: .......................................................... 17 Vjelja ......................................................................................................................... 17 Kujdesi pas vjeljes: ................................................................................................... 17 Pyetje: Ne e kemi ditur se arras ka nevoj pr pleherim, kohet e fundit dgjojm shum se pr t shtuar prodhimin dhe kualtien e frutave duhet aplikuar pleherimi: Cfra pleherash na rekomandohet t prdorim ? ...................................................... 19 Armiq dhe smundje ................................................................................................. 21 Psrse i rrzon kokrrat arra ime? ............................................................................ 21 Shartimi, Krasitja, Rrallimi ............................................................................................... 21 Metodat ..................................................................................................................... 22 Shtimi me rrnjzim:................................................................................................. 22 Shartimi dimror n sera ........................................................................................... 22 Teknika e shartimit ................................................................................................... 23 Trajtimi pas shartimit ................................................................................................ 23 Shartimi me syth ne fidanishte .................................................................................. 23 Shartimi unazor ......................................................................................................... 23 Shartimi me copa drejtkndshe ............................................................................... 23 Shartimi n form T .................................................................................................. 23 Shartimi me kalem .................................................................................................... 24 Shartimi nn lvor ................................................................................................... 24 Teknika: .................................................................................................................... 24 Mikro shumzimi ...................................................................................................... 25 Krasitja ...................................................................................................................... 25 Rrallimet ................................................................................................................... 27 Fara, Fidanat ............................................................................................................. 27

Pyetje: Prse nuk bhet mbjellja e fars direct n vjesht, por bhen harxhime pr shtratifikim? .............................................................................................................. 27 Pyetje: Bhet shume reklam pr t zgjedhur fidana sa m t mir pr t ngritur nj bllok me arra. Un do dshiroja q t provoja t mbillnja arr me far, pasi kam m tepr besim, pasi n t jjtjn mnyr shtohet arra n natyre. Cfar na kshillohet ? ................................................................................................................................... 28 Ku t mbledhim fara ................................................................................................. 28 Si t prodhojm fidana .............................................................................................. 28 Domosdoshmria e ngritjes se koleksioneve ............................................................ 29 Pyetje: A mund t mbillet n numr t pakt, apo me cdo kusht duhen kijuar blloqe te mdha ?. ................................................................................................................ 29 Pyetje: Po, me gjithe keto porosi, m tepr kemi konfuzion se ku ta mbjellim: A ka realisht shum terrene qe mund te mbillen me arra? ................................................ 29 Pyetje: Arra don vite te tera te filloje prodhimin, nga ana tjeter dikush thote se ka rritje shum t shpejt, cila esht e verteta? .............................................................. 30 Pyetje: A sht i vrtete q t mbjellsh nje dru arre sht si depozit kursimi ...... 30 Toka dhe zgjedhja e vendit ....................................................................................... 30 Struktura dhe tekstura ............................................................................................... 30 Pyetje: a ka rol forma e terrenit ne zhvillimin e arrs ............................................... 31 Si ta studjojm tokn pa vajtur n laborator ............................................................. 31 Para se t vendosimt mbjellim apo jo ..................................................................... 31 Si konkluzion: Ku ta mbjellim arrn ? ...................................................................... 31 Mbjellja n blloqe ..................................................................................................... 32 Krahasimi i trajtimit tradicional me trajtimin e permiresuar .................................... 34 Hapat dhe rradha e veprimeve gjate mbjelljes ........................................................ 35 Shrbimet kulturore pr pemet ne rritje perfshijn ................................................... 35 Shrbimet pr pemet n prodhim: ............................................................................. 35 KLASIFIKIMI I ARRAVE TE DIBRES ......................................................................... 37 Shtrimi i problemit .................................................................................................... 37 Metodika e punes ...................................................................................................... 37 Kriteret e percaktimit .................................................................................................... 39 c. Lartesia ............................................................................................................... 39 REZULTATET DHE DISKUTIMI I TYRE ................................................................ 39 Arrat levozhgeholla (juglandis regia var.tenera DC) ................................................ 40 Tab.4 Arrat levozhgeholla ........................................................................................ 41 Treguesit e drurit ....................................................................................................... 41 Konkluzione dhe rekomandime ................................................................................ 46 Shtojce: Pershkrimi i karakteristikave te formave te arrave te vezhguara ne Qakun Diber ne vitet 1985-1994. .......................................................................................................... 46 Arrat kokerrmedha .................................................................................................... 46 Arrat gjatoshe. ........................................................................................................... 52 ARRAT NE FORME VILE. ..................................................................................... 53 Arrat e zakonshme ( J. Regia. V. Semidura )............................................................ 55 Vezhgim mbi sistemin rrenjor te Arres ............................................................................. 57 Objektivi: ...................................................................................................................... 57 Materiali dhe metoda. ....................................................................................................... 57

Elementet qe studjohen per vendndodhjen: ...................................................................... 57 Karakteristikat e drurit model, pjesa mbitokesore ........................................................ 58 Per pjesen nentokesore .................................................................................................. 58 Rezultatet dhe diskutimi i tyre .......................................................................................... 58 a. Toka .................................................................................................................... 58 Rezultatet ne studimin e drurit model ............................................................................... 59 Numri dhe ecuria e rrenjeve horizontale ....................................................................... 60 Numri dhe ecuria e rrenjeve vertikale ........................................................................... 60 Perfundime ........................................................................................................................ 60 Punimet e tokes ......................................................................................................... 61 Punimi i pjesshem i tokes. ............................................................................................ 61 Punimi ne gjithe siperfaqen. ......................................................................................... 61 Mbjelljet interkalare dhe bashkeshoqerimet. ................................................................ 61 Intervist me arrn ............................................................................................................ 62 Referencat ................................................................................................................. 65

Hyrje
Qllimi i ktij udhezuesi sht t njoh kultivuesit me tregun e arrs, me objektiv identifikimin e mundsive pr rritjen e t ardhurave dhe vlers s shtuar t prodhuesve, veanrisht t atyre t vendosur n zonat m t thella dhe t varfra. Mundsit e tregut do t shtynin pr nj specializim t kultivimit dhe aftsive, shpesh drejt aktivitetit m fitimprurs t arrave. Ekonomia e arrorve dhe n prgjithsi e prodhimeve pyjore jo drusore, duhet t konsideroj mundsit e tregut, por planifikimi i zhvillimit duhet t fokusohet dhe jap prioritet pr t ndrtuar przierjen e produkteve m t mbshtetura dhe prfituese pr nj komunitet Krahas analizes se tregut manuali prshkruan analizon shkaqet e rnies s prodhimit dhe arsyet e importit n rritje t frutave t arrs, pas analizs s tendencave aktuale t arrs n bot, rekomandon teknologjite e ngritjes s blloqeve te reja me arrore si dhe mnyren e trajtimit t tyre. Manuali shoqerohet si me fotografi ashtu edhe me analizen shpenzime fitim si per ngritjen e blloqeve te reja ashtu edhe per trajtimin e atyre ekzistuese.

Gjykojeni edhe njehere arrn

Dikush e ka quajtur arrn makin, t tjer edhe kombinat. Akumulator i madh q i merrr energji diellit, dhe bashk me ujin e kriperat e toks, i prpunon, e jep nje liste t gjate prodhimesh. Kshtu bn edhe misri, gruri apo perimet, ndryshim qndron n faktin se kta duhen rimbjell pr cdo vit. Ndrsa arra pasi lidh rrnjt e hedh shtat bhet nj maqin q punon pr disa dhjetvjecar e pavarur, prodhon biomas, ushqim e oksigjen, dhe e pret t zotin vetm pr ti dhn frutat. Sigurimi i energjis duket sfida kryesore e njerzimit. Bimt e sigurojn energjin, pasi jane te vetmet q ia marrin diellit e toks dhe e akumulojn energjin potenciale. Popujt bjn luft pr t fituar sa m shum pasuri. Nse njeriu reflekton e hedh syt tek bima, ai do e shohe si nj dhurat t natyres, dhurat active pr t prodhuar e ruajtur pasuri. Nse njihesh me kt fakt, kupton se t mbjellsh, fiton m shum dhe humbet m pak se sat shkosh e t luftosh pr pasuri.. Mijra hektar toka n shpate e kodrina, q kan mbetur t cveshura, si trupa gjigand pa lkur, jane grryer si rezultat i kultivimit e trajtimit t gabuar. Ata akoma mund t shptojn duke u veshur me pem e bar. Toks i hiqet shterpsia, lidhet e mbulohet e bashk me diellin fillon e prodhon e u shrben gjenerats s sotme e t ardhmes. Arrat duan m pak pun pr tu rritur e prodhuar se sa bimt njvjecare, shrbimet u bhen m leht dhe krkojne m pak kujdes e qndrim tek koka. Pronari i arrave, harxhon m pak se 20 dit pune pr nje hektar t mbjell n vit prkujdesje e m pas duhet t vjel. Kjo i kursen atij koh pr t lvizur e t marr pjes n jet shoqrore, t krkoj tregun e ti prkushtohet hapjes s mndjes. Kjo lehtsohet nse ai organizohet bashke me fermer t tjer, pasi i orgnaizuar i mundesohet t mendoj e kontribuoj pr tu zhvilluar, duke krijuar kshtu nje botkuptim tjetr

krahasuar me at q sht i lidhur n cdo moment me mbjelljen korrjen e kryerjen e shrbimeve n grur, misr e perime. Arrat e vjela nuk krkojn dorzim te nxituar n treg. Shkenctart llogarisin q cdo hektar i mbjell me arra me kurora t mira, mund t siguroj pr cdo vit, prodhime t barabarta me 8277 litr me qumesht apo me 3750 kg mish dele. Zoti ka kombinuar tek arra dobin me bukurin. Shumicn deri tani i kan mbjell, ketrat, apo t tjer brejts e shpende, t njjtn gj mund ta bjn, me m tepr kujdes njerzit, mjafton t zgjedhin m mir farat, t msojn shtimin e shartimin, t gjejn llojet m prodhuese e t krkuara nga tregu si dhe t bashkpunojn. Rezultatet m t mira do t arrihen n zona ku do t mbillen siperfaqe te gjera me arre dhe rritesit do te organizohen n shoqata e do te perfitojne nga njohurite dhe eksperienca e njeri tjetrit, duke vepruar te organizuar edhe ne marredhenie me tregun, apo me mbshtetje financiare pr kontributin mjedisor.

Karakteristikat bio ekologjike

Romakt e quanin Arren Juglans regia ", si frut (lwnde) mbretror te Jupiterit." Historia e hershme tregon se emri arra e anglise, erdhi nga Persia e lasht, ku ata ishin rezervuar pr mbretr. Kshtu, qw arra shpesh thirret si "Arre e Persise". Arrat janw tregtuar prgjat rrugs sw mendafshit midis Azis dhe Lindjes s Mesme. Karvant dergonin arrat n zona shumw te largta dhe prfundimisht transporti e tregtia finale realizoheshin prmes tregtis detit, e pikerisht kjo ndikoi ne prhapjen e popullaritetit t arres nw cdo anw te botes. Tregtaret angleze te detit e transportuan kete produkt pr tregti pothuaj ne portet e mbar botns e kjo duket ishte shkaku qe u b e njohur si "Arra angleze." Anglia, n fakt, asnjher nuk u ka kultivuar t arren per treg. Ne shume zona te vendit tone, e vecanerisht ne Luginen e Valit ne Martanesh, arra rritet ne gjendje natyrore. Nuk janw bwrw studime tw mirwfillta pwr tw vwrtetuar nese wshtw e ardhur apo ka qene e vendit. Arra sht nj nga drurt madhshtor t vendit ton, q arrin 25-30 m n lartsi dhe mbi 1 m n diametr. Jeton 100-200 vjet dhe konsiderohet e plakur n moshn 150 vjet. Trungu zakonisht sht i shkurtr (1.5-2 m), n mosh t re sht i rregullt dhe cilindrik. Lvorja pr nj koh t gjat sht e lmuar, me shklqim, me ngjyr hiri t argjent, m von pson arje gjatsore, t rregullta, t thella. Sistemi rrnjor n mosh t re sht boshtor me rritje t fuqishme. Rritja e rrnjs boshtore ngadalsohet nga mosha 10-12 vjet dhe ndrpritet nga mosha 30-35 vjet, kur arrin gjatsin 6-7 m. Rrnjt e dyta fillojn t zhvillohen fuqimisht rreth moshs 5 vjeare, duke arritur gjatsin e rrnjs boshtore rreth moshs 10-15 vjet. N moshn 60-80 vjet sistemi rrnjor zhvillohet n siprfaqe t toks, n nj thellsi t vogl (10 cm), duke u shtrir n nj largsi 12-14 m nga trungu. Rrnjt e arrs nuk kan aftsi t krijojn mikoriza.

Kurora n fillim sht asimetrike dhe me koh vetrregullohet duke u zhvilluar proporcionalisht duke marr nj form t rregullt sferike, gjysmsfer, ose piramidale. Kurora e drurve t vetmuar sht e gjer dhe ka formn e adrs, duke arritur nj diametr prej 8-14 m (nganjher deri 18 m). Degzimi i arrs sht i rrall dhe nga posht druri duket i xhveshur. Degzat e vogla, q ndodhen n periferi t kurors mbizotrojn n raport me degt skeletike. Gjethet e mdha e mbulojn krejtsisht kurorn dhe japin nj hije t rnd. Gjethet jan t vendosura n mnyr t kmbyer, t prbra, me 5-9 fletsh eliptike ose vezake, 6-12 cm t gjata, 3-8 cm t gjera, me maj, pothuaj t plota anash, pa push, aromatike. Arra sht lloj me lule njseksore monoike. Lulet mashkullore jan t grumbulluara n gath ansor t varur, ndrsa ato femrore jan t grumbulluara n maj t bisqeve dyvjear. elin n prill-maj. Fruti, q thirret arr (ose kak), prbhet prej buks, q ndahet n dy thelpinj, prej gujavs dhe prej sharkut, q e mbshtjell. Piqet n vjesht. Arra fillon t frutifikoj rreth moshs 10-12 vjet, por n frutifikim t plot hyn pas moshs 25 vjeare, duke arritur maksimumin e prodhimit n moshn 60 vjet. Prodhimtaria mesatare pr dru sht 21-35 kg n moshn 25 vjeare, duke arritur 50-70 kg n moshen 60 vjet.

Zhvillohet normalisht n ato zona ku shuma e temperaturave aktive n periudhn e vegjetacionit sht mbi 2000C. Ju reziston m mir temperaturave t larta, se sa

ngricave. Temperaturat e larta (mbi 35C) t shoqruara me thatsir shkaktojn djegie t bisqeve e sidomos t frutave. Kur kjo dukuri ndodh gjat muajve qershor-korrik frutat e prodhuar jan t nj cilsie jo t mir. Ka krkesa pr lagshtin e toks, por duron m mir thatsirn se sa lagshtin e teprt t toks. Ujrat freatike duhet te jen n nje thellsi 5-6 m, sepse prania e ujrave nntoksore n thellsi m t vogla shkakton asfiksimin e rrnjve dhe tharjen e degve t poshtme t kurors. Arra sht lloj me krkesa t mdha pr drit; n mosh t re duron nj hijezim t leht, por me kalimin e moshs krkon t jet krejtsisht e ekspozuar n diell. Rezistenca ndaj temperaturave t ulta sht n vartsi t trashgimis, shrbimeve agroteknike, moshs dhe gjendjes sanitare t drurve, kushteve klimatike gjat periudhs

s vegjetacionit dhe gjendjes s qetsis s organeve t ndryshme n momentin e rastisjes s temperaturave t ulta. Drurt me mosh t re dmtohen m shum, por, me kalimin e moshs, rezistenca rritet. Arra zhvillohet n zona me sasi t ndryshme rreshjesh, por rezultatet m t mira merren n zonat me rreshje 550-750 mm, t shprndara uniformisht, dhe me temperatura aktive mbi 2000C. Ka pretendime pr lagshtin e ajrit. Gjat periudhs s vegjetacionit krkon nj lagshti relative t ajrit ndrmjet 50-80%. N luginat ku lagshtia ajrore sht m e lart arra ka rritje t fuqishme, por rrezikohet t dmtohet nga ngricat dhe errat e ftohta. Nuk ka krkesa t mdha pr tokn. Shkon n tipe t ndryshme tokash, me thellsi mesatare, t freskta e t prshkueshme; preferon tokat mesatarisht t rnda dhe ato lymore. Nuk ka pretendime pr prbrjen kimike t toks, por sht shum krkuese pr gjendjen fizike t saj. Toka dhe shtresat nntoksore duhet t jen t shkrifta, q t lejojn deprtimin e rrnjs boshtore n thellsi. Ju largohet tokave argjilore, t rnda, t paprshkueshme dhe me uj freatik afr siprfaqes. N kto raste drurt kan prodhimtari t rregullt, preken leht nga smundjet kriptogamike, ndrsa rrnjt fillojn t kalbzohen. Gjithashtu kur mbillet n n toka t cekta, t varfra e t thata dhe n ranishte arra ka zhvillim t dobt dhe jetgjatsi t vogl.

Vshtrimi prgjithshm mbi arrn e marrdhniet me tregun

Tregu krkon cdo produkt t arrs, trungun gjethin frutin, zhguallin. Mobilje, mblsira, bojrat e ilace, shpesh e kan prejardhjen nga arra. Druri sht m i cmuari, tepr i krkuar nga tregjet vendas e t huaj. Gjysm i fort, me dizenjo t bukur, homogjen e me pak damar, i leht pr tu punuar e mjaft i plqyeshem nga pikpamja estetike. Ndrsa krkesat pr drurin e frutin jan shtuar n 10 vjecarin e fundit, numri i arrave ka rn n rreth 350 mij nga 700 mij rrnj q ishin n vitin 1990. Totalisht t pashaartuara dhe rreth 60% prej tyre t shprndara n an t prrenjve e tokave

bujqsore, ndar ndrmjet fermerve n grumbuj t vegjl deri 0,2 ha, q si mesatare n zonat q konsiderohen t pasura arrijn deri n 10 rrnj pr ferme. Pamja, forma e cilsit e frutave variojn s teprmi nga kokrr gungat e vogla e t pathyeshme, deri tek levozhghollat, q sulmohen e konsumohen nga zogjt akoma pa rn nga pema. Prodhimi mesatar leviz sipas stadit t zhvillimit t bimes e kushteve ekologjike nga 10-50 kg per pem. Drure te vecant n lugina t freskta me tok pjellore prodhojn deri n 2 kv. Pr shrbime harxhohet rreth 1 dit pune pr rrnj n vit. Nuk ka sistem t organizuar grumbullimi. Nuk ka organizim t fermereve si dhe komunikim t rregullt me tregtart, prpunuesit e eksportuesit. sht nj pasuri totale e vlersuar n shkall kombtare 6-8 milion euro, pr t ciln krkesat e tregut jan n rritje.

Cfar shitet.
Prodhuesit n prgjithsi mbajn 20% deri 40 % t prodhimit pr nevojat e tyre,apo dhurat pr t afrmit, dhe shesin pjesn q mbetet grumbulluesve t vegjl ose tregut lokal, (mesatarisht 20-50 kg/familje), me nj mim mesatar rreth 200 Lek/kg, ne zonat e thella rreth 100 lek/ kg. N cdo 10 fermer tre prej tyre her pas her kan nevoj t shesin durin e arrs pr shkak t moshs, s madhe infeksionit nga smundjet, apo arsye t tjera q cojn pronarin n vendim pr prerje.

Si shitet druri i arres

Objekt i ktij paragrafi nuk sht q t msoj fermeret kultivues e prodhues se si shiten prodhimet e tyre, por vetm t jepet pak informacion pr paradokset e ktij procesi. Frutat dhe trungu i arrs, kan shrbyer si produkte pr treg q n koh t lashta. Banort e zonave malore i kmbenin arrat me mallra industriale si kripn, vajin apo veshmbathjet. Arrat mbeten produktet t vecanta, me operator kryesues solid dhe dinamik, nj krkes vendase n rritje dhe mundsi interesante importi, zvendsim importi (arrat)

Tregu shqiptar gjithashtu ofron potencial pr futjen e suksesshme t produkteve t reja t tilla si likere arrorsh, lloje t tjera mblsirash. Prpunimi i drurit, ka qen i kufizuar kryesisht si mjeshtri e dru gdhendjes brenda fshatit apo krahins. Nse nuk ka aritur marrveshje me tregtarin, fermeri e nis prodhimin e tij pr n tregun e zons n ditn e pazarit. Pr cdo qark ku ka teprice prodhimi, ka tregtar q grumbullojn n tregjet e fshatrave krahas produkteve t tjera lokale krahas arrave edhe. Arrat n lvozhg vendase blihen nga operatort me100 deri 270 lek/kg dhe shiten me 300 lek/kg. Sasi t vogla arrash t prodhuara n vend hyjn n treg. Duke patur kufizime te theksuara n ligj, si lloj i rndsis s vecant, shitja e drurit sht vshtir t analizohet. N fakt sht e vshtir t cmohen vlerat e nj trupi arre q ka arritur dimensionet pr gatr apo pr rimeso, ashtu si gabohet edhe kur vlersohet nj vepr arti ose nj shishe ver e cmuar nga ata q nuk e njohin artin apo vern! Fermeri shits gjndet gjithmon prpara rastsis si dhe presionit t ligjit e dokumentacionit q duhet pr t prer llojet e rralla (n gjith jetn e nj fermeri, rastis te shes vetm sasi shum t kufizuar drursh), pasi prballet me profesioniste qe kan vite qe merren me shitblerje te arrs. Blersit njohin cmimet sipas kategorive e kualitetit, shitsi nuk ka vecse nje ide te mjegullt. Pr m tepr duke e bler drurin n kmb, blersi prballet me difektet qe mund te ket druri pas prerjes, difekte qe nuk duken nga jashte: n momentin e fiksimit te cmimit ai ia cmon shtrenjte shitsit kte rrezik. Ne fund bleresi blen me cmimin me te ulet pasi eshte ne mjeshterine e tij, ndersa shitesi per mungese eksperience nuk din te shes me cmimin me te mire.

Pyetje: Une kam tok pr t mbjell me kultura drusore, dikush m thot se arra ka kosto t ult mbjellje, a sht i vertte ky fakt ?
T lesh tokn bosh e pa prodhim q t digjet nga dielli e t gryhet nga shiu, me pretekstin se nuk i shlyen investimet, sht prllogaritje e gabuar, pasi edhe investimet per te mbjelle arren nuk jane te larta. Duhet mbajtur parasysh edhe qe arra mbillet me distanca shume te largta dhe n kushte t caktuara mund t sigurohet edhe subvencionim nga fonde te caktuara. Jane te shumte motivet per te mbjelle arren. sht nj aktivitet bujqsor e pyjor q ka pak risqe ekonomike dhe perspektiv pr fitime shum interesante.

Pyetje: Shum rekomandojn mbjelljen e plepit, pasi ai jep prodhimin m t lart t lnds ne koh t shkurtr, Sa lnd druri mund t prodhohet nga arra ?
Kur kushtet jan t mira arra e vazhdon rritjen deri n 60 -70 vjet, dhe nga analizat e drurve t prer shihet q perimetri shtohet mesatarisht 2.5 - 3 cm ne vit. Nse e konsiderojm psh 3cm ne vit, perimetri do te jet 210 cm ne moshn 70 vjet, nse trungu ka lartesi 3.50 m, do te kete nje volum 1.228 m3. Po qe se e llogarisim mesataren 2.5 cm ne vit, pr t arritur kt perimetr i duhen 14 vjet m tepr. N t dy rastet kur trungjet

jane relativisht te shkurtr me 60-80 drur pr hektar, rritja mesatare vjetore duket mbi 1 m3 per hektar ne vit lende drusore e destinuar per gater. Kesaj i shtohet edhe sasia e drurit te punimit qe vjen nga trungu i dyte apo nga deget e trasha. E llogaritur ne vlere eshte pra me e larte se sa fletort e tjere me vlera t vecanta. Por pr ta vlersuar mir kt produkt duhet ditur se si shitet arra

Pyetje: Dikush e quan arrn dru te shenjt, dikush tjetr pr biznes, a mund t na thoni se kur duhet prer pr tu shitur arra pr dru ?
Pervec rasteve kur shitja eshte domosdoshmeri pasi arrat duhen prere per motive urgjente (zgjerim rruge, ndertim....) ka edhe raste te tjera kur duhen bere shitje: kur druret jane te pjekur, majat jane thare dhe eshte ndaluar rritja; kur ka dme t menjhershme, plagosje n trung, thyerje te degve te mdha q favorizojne kalbjen kur trajtohen si pem per prodhim frutash e frutat rezultojn pa vlera tregu kur kane arritur dimensione te konsiderueshme ( perimetrin mbi 2m ) e nuk rriten m. Duhet mbajtur parasysh q nse druret jan te shndetshm duhet pritur, pasi megjithese ne dukje nuk rriten, pakesohet blana por shtohet siperfaqja e myjs q sht me vler t lart; kur eshte mbjelle ne masive dhe jane te domosdoshme rrallimet, ne keto raste duhen bere shitje ne fund duhen br shitje kur ka nevoje per para, por duhet mbajtur parasysh q sht mkat ta presesh pr ta shitur nj dru q akoma vazhdon rritjen, po t mbajm parasysh qe nj dru i madh vazhdon t na jap fruta dhe sht shume me i vlefshem per njsi se sa nje trup me dimensione t vogla.

Asortimi dhe trupat q mund te nxirren , kur presim nja pem t arrs

Pyetje: Si ta masim volumin e drurit t arrs q e ve n shitje ?

Pasi eshte percaktuar gjatesia e pershtateshme e trupit per punim, vleresimi i volumit eshte nje operacion i lehte. Arrat kane shpesh trup te shkurter dhe eshte e lehte te masesh ne kembe volumin real duke marre perimetrin (ose diametrin) ne mes te trupit. Volumi matet ne m3 reale. Per shembull ne tabelen me poshte jepen dimensionet e disa trupave qe u eshte matur perimetri ne mes dhe gjatesia:

Tendenca e tregut te frutave

Tregu i arrorve tregon disa tendenca t qarta zhvillimi, faktor q kontribuon pr t reduktuar rrezikun e prgjithshm t investimeve t reja. Kto tendenca mund t
Arror t ngrnshm 1% Gshtenja 11% Arra t qruara 24% 11% Bajame n lvozhg Lajthi t qruara 2%

Arra n lvozhg 51%

Shprndarja e importeve t arrorve n 2007, sipas tipit t produktit Burimi: Prpunimi i

t dhnave n Eurostat dhe t dhnat e INSTAT

prmblidhen si vijon: i) rritja e krkess s prgjithshme vendase; ii) zhvendosja e krkess drejt arrorve t ngrnshm t qruar; iii) n kuadrin afatshkurtr, krkes e orientuar nga buxheti pr produktet n lvozhg. Importet e arrorve jan rritur n mnyr domethnse nga 1999 deri 2007, duke u rritur nga 644,000 Euro n 1.4 milion Euro (+118%). Rreth 75% e vlers s importeve krijohet nga arrat n lvozhg dhe ato t qruara. Kur merren n konsiderat tregjet informale, kryesisht prfshir arrat n lvozhg, kjo prqindje do t ishte edhe m e madhe

Krkesat dhe operacionet e tregut t frutave

Tek tregu i shumics dallohen dy grupe: importues/paketues q furnizojn dyqane mblsirash, supermarkete dhe dyqanet pran tyre, si dhe grupi i dyt shits shumice t cilt veprojn n tregun e shumics dhe shprndajn tek shitsis m t vegjl arra dhe fruta t tjera t thara n paketime t mdha (zakonisht thas) pr shitje me pesh n tregje dhe dyqanet e pakics. Grupi i par shet vetm produkte t importuara, ndrsa grupi i dyt shet si produkte t importuara ashtu dhe vendi. Keto grupe furnizojne rreth 300 prodhues mblsirsh t ndryshme, q e krkojn produktin t qruar, por n sasir t vogla. Pr shitjet n markete dy operues jan diferencuar nga t tjert: CONAD ofron vetm arror t paketuar t importuar, ndrsa Euromaxx ofron si t importuar ashtu dhe prodhime shqiptare.

Krkesa pr arra t qruara

Sa t kujtohen prodhuesit tan, t huajt e kan mbushur tregun. Arrat e qruara deri tani vijn nga importi dhe prbjn 80% t biznesit total t arrorve. Origjina e tyre sht Greqia. Vijn t amballazhuara n kuti kartoni prej 8, 10 dhe 12 kg; letr a vajisur q ndalon kontaktin e drejtprdrejt t produkteve t qruara dhe kartonit t kutis. Ata jan ndar n n katr kategori: gjysm thelb (ajo m e muara, q vlen 10% m shum se produktet me cilsi m t dobt), dhe 1/8 thelbit (pothuajse me t njjtin mim) dhe thelpinj t fragmentuar. mimi i arrave t qruara arriti 1,000Lek/kg n 2008; mimet pr arrat e qruara ishin 900 Lek/kg dhe pr ato 1/8 850 Lek/kg. Arrort e qruar u shiten shum tregtarve t shumics t nivelit t dyt, t cilt tregtojn n pika shitje individuale. Kta tregtar shumice furnizojn dyqane pakice, tregje shumice t frutave dhe perimeve dhe mbltore nga Tirana dhe rrethe t tjer. Varieteti kryesor i arrave t tregtuara n tregun e shumics Ali Demi importohet nprmjet Bullgaris dhe Rumanis nga vendet e Azis Qendrore dhe jan dhe madhsia e thelbit.

Arritja e tregut
Tregu shqiptar i arrorve t ngrnshm furnizohet gjersisht nga 85% e prodhimit vendas dhe 15% e arrorve t importuar.Nj pjes e madhe e prodhimit vendas transferohet drejtprdrejt nga prodhuesit drejt konsumatorve prfundimtar nprmjet kontakteve t drejtprdrejta me an t t afrmve dhe miqve. Nuk ka pengesa ligjore pr shitjen e frutave. Pengesat kryesore pr t arritur tregun jan (i)cilsia e ult e produktit pr shitje, (ii) mungesa e prvojs dhe dijeve pr trajtim, (iii) mungesa e kultivarve me cilsi t larta pr t konkuruar n treg, (iv) mungesa e organizimit t fermerve pr tu lidhur e garantuar shitjen. Krkesa totale po rritet me nj tendenc relativisht t qndrueshme. Prodhimi vendas po rritet, po ashtu si dhe vlera e deklaruar e importeve (+19% n vler brenda 2003 dhe 2006). Pjesa e fitimit e tregtarve t shumics sht 3-10% ose midis 10-20 lek/kg. Pjesa e fitimit pr produktet e tjera varion midis 2-5 lek/kg. N trsi, ka nj deficit balanc tregu n rritje n arror t ngrnshm, sepse krkesa po rritet m shpejt se prodhimi vendas. N 2007, importet arrorve t analizuar i kaluan eksportet me m shum se 1 M Eur. Zhvillimi i shprndarjes s organizuar ndikoi n zgjerimin e tregut. N rast se prodhimi vendas nuk rritet, fluksi i importeve do t rritet dhe nj rritje e shpejt, e prgjithsuar e mimeve t tregtimit me shumic dhe pakic do t regjistrohet, me pasoj mbetjen n vend apo reduktimin e krkess vendase.

Import arra milion lek ne vitet 2003,04,05,06,07 150 100 50 0 Import arra lek

1 83.2

2 88.5

3 86.1

4 92.7

5 121.3

Importi ne ton arra n levozhge apo t qruara Produkti

Arra n lvozhg Arra t qruara

2003 828.2 16.6

2004 869.8 75.4

2005 747.8 104.5

2006 668.2 141.3

2007 904.1 144.8

shtja e par i prket bazs s dobt prodhuese: prodhimi i arrave, nuk sht i mjaftueshm pr t prmbushur krkesn vendase.Nuk ka prodhim komercial: n fakt baza e prodhimit krijohet nga grumbulluesit e jo nga fermert, t cilt shpenzojn pak ose aspak burime pr tu kujdesur dhe prmirsuar bimt. Futja e trajtimit pas vjeljes, seleksionimit, paketimit apo prgaditjes e paketimit sipas krkesave t tregut do t ishte elsi pr t lehtsuar shitjen e arrave t prodhuara n vend n tregje. N veanti, organizimi i grumbullimit t arrave sht i domosdoshm pr t bindur tregtart e mdhenj q t furnizohen me nj pjes t produkteve t tyre nga furnitort lokal. Arrort e qruar t importit jan gjithashtu konkurrues pr sa i prket njtrajtshmris s produkteve, paketimit dhe sistemit t furnizimit Vlersim i bilancit s import eksportit Artikulli i balancs Prodhimi Importi n lvozhg Importi t qruara Ekuivalenti t qruara Total Importe Eksporte Balanca Arra 3,685 668 141 288 957 4,641

Vlersimii konsumit pr koke.

Burimi: Instat, MAFCO, ACIT

1.48

Praktikat pas vjeljes jan shum t kufizuara:

Arrat lahen dhe thahen n natyr pas heqjes s lvores s jashtme pr t reduktuar lagshtin nga 30% n 12%-14%. Ky proces shpesh nuk kryhet si duhet dhe l shum pasoja negative n cilsin e arrave. Prve mass s reduktuar, pastrimi i paplot dhe tharja e paprshtatshme jan t metat m t rndsishme t arrave t prodhuara n vend Vlera e arrave t plota varet nga prmasa dhe bardhsia: arrat n ngjyr kafe jan m pak t vlefshme se ato n ngjyr m t bardh. Arrat e plota shiten t kalibruara N pjesn e poshtme t zinxhirit, kushte t paprshtatshme magazinimi dhe sistemi tregtimi bjn q shum konsumator t ruajn preferencn pr t marr produkte direkt nga prodhuesi. N veanti, organizimi i grumbullimit t arrave sht i domosdoshm pr t bindur tregtart e mdhenj q t furnizohen me nj pjes t produkteve t tyre nga furnitort lokal.

Vjelja
Arra fillon t frutifikoj rreth moshs 10-12 vjet, por n frutifikim t plot hyn pas moshs 25 vjeare, duke arritur maksimumin e prodhimit n moshn 60 vjet. Prodhimtaria mesatare pr dru sht 21-35 kg n moshn 25 vjeare, duke arritur 50-70 kg n moshen 60 vjet. Piqet n vjesht. Arrat konsiderohen t pjekura, kur zhgualli hapet dhe e lshon kokrrn,por arrat zakonisht nuk vilen deri sa fillojn shirat, t cilat hapin zhguajt dhe arrat e pjekura bien n tok. N praktiken e fermerve, sht edhe shkundja e arrs me nj shkop t gjat, me t cilin goditen degat e llastret, duke krijuar dridhje t degve deri sa lshojn kokkrat, Rekomandohet t bhet kujdes q t mos dmtohet lvorja. Kokrrat e pjekura, duhen vjel menjehere, pasi n kontakt me tokn infektohen nga kpurdhat dhe skualifikohen tepr shpejt.

Kujdesi pas vjeljes:

Arrat mblidhen, nxirren nga sharku, hapen per te thare ne shtresa me trashesi 10-15cm dhe perzihen kohe pas kohe. Tharja vazhdon per 3-4 dite. Procesi I tharjes sht mir t filloj jo m von se 24 or pas vjeljes. Tharja fillohet ps heqjes s zhguallit por pa e hapur lvozhgn. N kushtet q vlera e thelbinjve n treg sht n rritje, si dhe duke mbajtur parasysh shkurtimin e kohs s tharjes, sht mir q tharja t bhet pr arra t thyera e t qruara. Pr tharjen cilsore sht me rndsi qarkullimi I rregullt I ajrit, prandaj

przgjidhen tip tabakash me mundesi qarkullim ajri, apo thast q prdoren pr tharjen e qepve. Tepmperatura optimale pr tharje sht 35 deri 40.5 grade celsius, dhe nse temeratura tejkalohet, cilsia e thelbinjve ulet. Sasi t vogla mund t thahen mbi furr t sobes, apo sende t tjera t nxehta, por pa e kaluar temperaturen 40.5 0 C. Jan t nevojshme tre kater dit trajtim ne kt regjim. Nese temperature mbehat me e ulet, duhen me shume dit. Progresi I tharjes kontrollohet duke par vazhdimisht fortsin e shtress ndarse te thelbinjve. Pr ti ruajtur arrat e thata rekomandohet vendosja e tyre ne frigorifer. Ngrija realizohet si me arrat me levozhg ashtu edhe pr thelbinjte. Ata duhen amballazhuar me kujdes n thas plastmasi q t mos marrin errat nga mjedisi. Ata e ruajn shijen deri n nj vit, dhe nse ruhen n -17.8 grade celsius mund t ruajn shijen edhe pr dy vjet. N munges t frigoriferit, kerkohet ambiente t freskta, mundsisht nn12.8 grade celsiuss.

Pyetje: Ne e kemi ditur se arras ka nevoj pr pleherim, kohet e fundit dgjojm shum se pr t shtuar prodhimin dhe kualtien e frutave duhet aplikuar pleherimi: Cfra pleherash na rekomandohet t prdorim ?
Kt pyetje e bn nj fermer nga Shkodra: Prgjigje: Prpara se t marrim vendim dhe t prcaktojm formuln dhe mnyrn e pleherimit duhet te kemi njohuri pr sistemin q ka bima pr prdorimin e plehur kriprvae mineral e ujit: Sistemi rrnjor n mosh t re sht boshtor me rritje t fuqishme. Rritja e rrnjs boshtore ngadalsohet nga mosha 1012 vjet dhe ndrpritet nga mosha 30-35 vjet, kur arrin gjatsin 6-7 m. Rrnjt e dyta fillojn t zhvillohen fuqimisht rreth moshs 5 vjeare, duke arritur gjatsin e rrnjs boshtore rreth moshs 10-15 vjet. N moshn 60-80 vjet sistemi rrnjor zhvillohet n siprfaqe t toks, n nj thellsi t vogl (10 cm), duke u shtrir n nj largsi 12-14 m nga trungu.Cfaredo q te vendoset pr formuln e plehrimit duhet mbajtur parasysh se ai duhet futur n toke pr ta afruar tek sistemi rrrnjor. Duket m e arsyeshme q edhe pr t kursyer kohn, plehrimi t bhet I kombinuar n dimr, duke ruajtur sit thuash raportin 12 % pleh azotik me 18 prqind fosfatike e t njjtn sasi me potasike, przier me plehun organik, n raportin 1-25,5 kg przierje me 30 kg pleh organic per pemt n prodhim dhe 200-500 gram przierje plehrash kimike me 5-10 kg organik per pemet e reja. Pr pemt e reja n mvartsi t analizave t toks e rekomandimeve t specialistit t ekstensionit, gjate 10 viteve te kshillohen receta per 1m: 80g superfosfat, 15g nitrat kaliumi, 30g nitrat amoni, 60g sulfat amoni dhe 3-4 kg pleh organic. sht mir q plehu I przier mir t futet thelle ne toke duke hapur nj kanal n forme unaze ne pjesen periferkie te kurores

Avantazhet e pleherimi I kombinuar Shton pjellorin e toks

Lehtson rritjen e pems si t sistemit rrnjor, ashtu edhe drurit Shton lulzimin Rrit madhsin e frutit Prmrsohet cilsia e frutit me thelbinj t bardh e shije shu t mir

Armiq dhe smundje

Ngricat e papritura q vijn pas dimrave t but shpesh provokojn tharje t kurors n shkall t ndryshme e dmtim t prodhimit. Armillaria mellea e disa kpurdha t tjera shkatrrojn rrnjt e dobsojn rritjen e pems. Kurora sulmohet edhe nga bakteriozat (gjethet, sythet e reja, frutat) si dhe antrakoza. N fermat e krijuara pr prodhim intensive rekomandohet trajtimi kimik kundr Xanthomonas juglandis dhe Laspereysia pomonella. Admiruesit e bujqsis organike rekomandojme mulcirim sa m t mir si dhe kombinim t plehrave me ujitjen pr t ruajtur peme t e frutat nga infeksionet.

Psrse i rrzon kokrrat arra ime?

Nj kultivues arre n Dibr pyet: Kam nj arr t madhe, q pr vite ka prodhuar fruta me cilsi t mir. Dy vitet e fundit u dmtua nga ngricat nj pjes e kurors dhe nuk prodhoi. Kt vit lidhi shum kokrra, por ata nxihen dhe bien njra pas tjetrs. Cfra sht kjo smundje dhe si mund t parandalohet. Disa kokrra t mbetura duken t mira, por ketrat i arrijn ata para meje . Prgjigje: Un besoj se prodhimi I vitit 2008 vuan asojat e thatsirs dhe nxehtsis se madhe t vers plot me zjarre t vitit 2007. Arrat jan t paujitura e t pa ushqyera me plehra. Megjith lulzimin e bollshm, rezervat ujore n tok pr t furnizuar kurorn e frutat mund t jen t pamjaftueshme pr t realizuar zhvillim t plot t frutit. Kur pema sht e krkcnuar, ajo e prdor energjin q siguron s pari pr t mbijetuar dhe s dyti pr t prodhuar frutat. Un shpresoj se me shirat e bollshme t ktij sezoni, dhe me vonesn e pranvers se sivjetshme arra juaj do t ket prodhim t bollshm e t mir kt vit.

Shartimi, Krasitja, Rrallimi

Shartimi i arrs deri tani nuk sht aplikuar. sht eksperimentuar vite m par si nga ish fermat shtetrore ashtu edhe nga ish Instituti i Pemtaris. Nuk jan arritur rezultate t larta, q krahas vshtirsive, e mugess s bazs materiale, shpjegohet edhe me mungesen e elementeve te tregut, q mbshtesin teknologji t reja Prse duhet shartuar Arra e mbjelle me far, n t shumtn e hers nuk i ngjan s jms. Duhen 7-12 vjet t msojm nes ka dal m e mire apo m e keqe. Pra sa do q t zgjedhim farn, nuk jemi t sigurt se cfar do prodhoj pema e re.

Metodat
Literatura rekomandon per arren si shtimin vegjetativ nepermjet rrenjzimit me nxits t zons s rritjes( acidin giberlinik etj), dhe shartimet me disa teknika: (i) ne mjedise te mbyllura ( dimeror) me temperature e lageshtire te kontrolluar, (ii)shartimin direkt ne fidanishte me syth te fjetur ne periudhen e vegjetacionit, (iii) shartimin me kalem n pranver

Shtimi me rrnjzim:
Pritet trungu per te nxitur formimin e kercenjve adventive. Ky veprim zakonisht behet gjate sezonit te pushimit te vegjetacionit ose heret ne pranvere dhe ne vere kur ka filluar rritja. Kur kercenjte adventive arrijne 20-25cm dhe baza e kercellit eshte forcuar (eshte arritur formimi i celulozes) behet prerja e copave dhe grumbullimi i tyre. Zhytet dhe nxirret shpejt baza e seciles cope ne perzierje 7.00 ppm Indoli te Acidit Butirik (IBA) ne etanol. Futet baza e seciles cope ne thellesi prej 5cm ne nje perzierje 50/50 peat dhe perlite ne nje kontenier kartoni. Prisni nga nje cope te vogel te seciles qoshe te bazes se kontenierit per te siguruar kullimin. Vendosni kontenieret ne sera ne vende hijezuara 50-70%. Perndryshe vendosni ato ne hijezim te plote 100%, p.sh. ne nje vend me drite por jo direkt nen rrezet e diellit. Copat rrenjezojne dhe rritja e kercenjve te rinj fillon pas rreth 35 ditesh. Kur kercenjte e rinj jane rreth 2.5-7.5 cm ato mund te trajtohen sikurse te gjithe bimet e tjera perpara mbjelljes ne fushe te hapur.

Shartimi dimror n sera

Pdoret pothuaj teknologjia dhe makinat q prdoren pr shartimin e hardhise. Fidanishtet e hardhise e kan pothuaj t gatshme infrastrukturen. Afati i gjetjes prodhimit t kalemave sht nga dhjetori ne gjysmen e pare te shkurtit, duke e mundesuar ate edhe ne mars. Per nenshartese perdoren fidana njevjecar, per mbishartese kalema te marre nga llastare njevjecare te cilet duhet te jen pjekur mire. Nnshartesa duhet t ket diameter ne qafen e rrenjes 1-1.2cm. Merret nga fidanishtja 12-15 dite perpara shartimit. Pastrohet nga dheu, shkurtohen rrnjt boshtore e anesore.Pas kesaj mbahet disa dit n temperature 26-28 grade C dhe lageshtire te ajrit jo me pak se 85% pr t aktivizuar qelizat e meristemes apikale dhe kambiumit.Kalemat pr mbishartes zgjidhen nga llastare te shendetshem e te pjekur mire njevjecare, me gjatesi rreth 25 cm dhe diameter rreth 8 mm, merren 3-4 dite perpara shartimit. Ashtu si ne rastin e shartimin te hardhise prioritet i jepet shartimit me gjuhez, ku duhet mbajtur parasysh qe trashesia e dy komponenteve nen e mbi shartese duhet te korespondoje.

Teknika e shartimit
Konsiston ne prerjet tangenciale qe ibhet nn e mbi shartess, me thike sa me te mprehte, per te eleminuar plagosjet e shtreses se kambiumit. Prerja tangenciale behet ne nje kend 30-35 grade ne raport me vertikalen, ne menyre qe siperfaqja e saj te jete 1.5-2 here me e madhe nga prerja vertikale. Ne nenshartese ajo behet 3-5 cm mbi qafen e rrenjes, ndersa ne mbi shartese 3-5 cm nen syth. Po ne prerjen tangenciale ne te dy komponentet behet edhe prerja per gjuhezen, qe fillon nga pjesa e siperme, d.m.th ne nje te katerten poshte saj, ne kend te vogel me prerjen tangenciale deri ne mes te saj. Pas kesaj komponentet bashkohen ne menyre qe gjuhezat te futen ne njera tjetren, dhe anet (pjesa e levores) e nensharteses dhe e mbi sharteses te korespondojne plotesisht. Shartesat lidhen me rafje si dhe izolohen me parafine te lenget.

Trajtimi pas shartimit

Pas shartimit fidanet vendosen ne arka, qe hapen nga anash. Ne fund te arkes vendoset nje shtrese tallash i lagur 4-6 cm, pas saj vendoset nje shtrese fidanash qe mbulohen me 2-3 cm tallash, e keshtu deri ne mbushjen e arkes. Radha e fundit e fidaneve te shartuar mbulohet perseri me 4-6 cm shtrese, qe eshte e domosdoshme per izolimin e shtreses ndermjet fidaneve e faqeve te arkes. Arkat vendosen ne mjedise me temperature 26-30 grade dhe me lageshtire te ajrit 90-95%. Ne keto kushte parashikohet qe kallusimi te ndodhe ne 12-15 dite.

Shartimi me syth ne fidanishte Shartimi unazor

Ky lloj shartimi konsiston n faktin q n dy komponentt nn e mbi shartes realizohet prerje unazore me gjatsi 2.5 cm. Unaza e hequr nga nnshartesa zvendsohet me at q merret nga mbishartesa. Baza materiale: Pr t realizuar prputhje t elementeve krkohet nj thike e posacme me dy prerse paralele, me distanc midis dy prersve 2.5 cm me t ciln realizohet shartimi n forme unaze. Lidhjet realizohen me rrahje.

Shartimi me copa drejtkndshe

Metoda: Nga mbishartesa bhet prerja n form drejtkndshe e sythit me dimensione: gjatsi 2 cm dhe gjersi 1.2 cm. N t njjtat prmasa bhet nj prerje n nshartes. N vend t saj vihet pjesa e marr nga kalemi. Lidhja bhet e kujdeseshme. Baza materiale: Pr t patur korespondenc t pjess s hequr me at q vendoset, duhet t prgatitet thika me katr lama me prmasa 2*1.2 cm.

Shartimi n form T
Pr kt lloj shartimi prdoret e njjta teknologji q prdoret pr shartimin e molls, kumbulls e qershis, gjersisht t njohura nga skuadrat shartuese n fidanishte. Baza materiale: Sikurse edhe pr mnyrat e tjera t shartimit t prmenduara m lart, baza materiale prfshin kryesisht thikat e shartimit, kalemat dhe nnshartesat.

Shartimi me kalem
Behen perpara vegjetacionit. Shartuesi kujdeset si pr kohn, qielli i mbuluar me re, tempratura e bute, mungesa e eres, prania e lageshtire te mire atmosferike,po kshtu kalemat duhet te jene gjysem te hapur dhe lartsia e vendit t shartimit t jet nga 1 deri 1.5 m nga toka. Vendi i shartimit duhet t jet n ndricim t plote, kusht pr bashkimin e dy pjesve e znie t shartimit. Jan dy mnyra q prdoren edhe pr pemet e tjera frutore: shartimi me carje te plot t nnsharteses, dhe shartimi nn lkur. N rastin e par, bhet me kujdes prerja dhe hapet ne mes ne thellsi 4-5 cm. Kalemi sht rreth 10 cm i gjat me dy sythe, e diametr thuajse t barabart. Bashkimi i kalemit me nen shartesen,realizohet me prerjen e kalemit mjaft lmuar n forme pyke, pr prputhje sa m t mir t kambiumit. Lidhja realizohet nprmjet dyllit si dhe vendoset nj tub plastik

Shartimi nn lvor
Kalemat merren q n dimr dhe mbahen n ambiente t freskta. Kur pema n t ciln do behet shartimi, fillon celjen e sytheve fundi i prillit fillimi i mjajit, przgjidhen degt q do shartohen deri n lartsi 2-3 m. Shartesat shkojn m mir n lartsi. Ajo zakonisht lngzon si n dimr ashtu edhe n kohn e celjes s sytheve. Lngzimi sht shkaku kryesor q dshton shartimi. Pr t shmangur lngzimi prerja e par bhet rreth 5 cm mbi pozicionin e prerjes pr shartim rreth nj jav apo 10 dit para shartimit. Prerja e majs ul zhvillimin e degs dhe lngzimi ndalohet. Pasi je siguruar se nuk ka lngzim bhet prerja 5 cm m poshte dhe realizohet shartimi.

Teknika:
Dega q do shartohet duhet t jet dy her me e trash se kalemi. Prerja e nshartess bhet rrafsh sin figur. Bj nj prerje vertikale n lvore rreth 5 cm t gjat, me thellsi sa t hassh rezistencn e drurit Prgatiti kalemin 10-15 cm t gjat, duke rere thell drurin n njrin krah, me gjatsi rreth 6 cm. prpiqu t lesh dy tre sythe n kalem. Ktheje kalemin nga na tjeter dhe qro leht lvoren e mbetur. Duke hapur me kujdes levoren e prere n nshartese, futet mbishartesa midis drurit dhe lvores s hapur.

Dy gozhde te vogla rreth 1.25 cm t gjata futen nga kalemi n dru pr t fiksuar at. Nj e tret mund t prdoret pr t mbyllur lvoren e nnshartess sic jepet n figur. Mbushet soiprfaqja e prer me dyll apo parafin dhe e gjith shartesa rrethohet me nj letr alumini. Lihen kapak t vegjl n afrsi t sytheve. Mbulohet e gjitha me nj qeske plastike dhe lidhet. Kshill: Lidh fort nj shkop apo degz pak mbi shartesen si vend qndrim pr zogjt, q ata t mos ndalojn mbi shartese e t dmtojn.

Mikro shumzimi
Kjo metode realizohet n kushte laboratorike duk eperdorur teknika in vitro. Kjo aplikohet vecanrisht pr t siguruar nnshartesa, apo edhe fidana, kur krkohet numr i madh pr mbjellje. Pjes t indeve t bims, zakonisht rritjet n afrsi t skajit apo majs, merren nga bimt prindr q jan rritur n kushte t kontrolluara. Kto copza quhen explante. Kto sterilizohen prpara se t vendosen ne mjedisin ushqyes. Bilanci i ushqyesve me hormonet bimore n kt mjedis prcakton tipin e rritjes s eksplantit. Gjat stadit t par, mjedisi mbshtet daljen e nj bisku dhe m pas ai transformmohet n nj mjedis shumzimi, ku numri I bisqeve rritet shum shpejt. Explantet m pas ndahen, dhe trajtohen me stimulues rrnjzimi, duke u mbell prsri n mjedis shumzimi. Bimzat fillojn gradualisht t forcohen n mjedis sere dhe m von n kushte natyore

Krasitja
Kurora n fillim sht asimetrike dhe me koh vetrregullohet duke u zhvilluar proporcionalisht duke marr nj form t rregullt sferike, gjysmsfer, ose piramidale. Kurora e drurve t vetmuar sht e gjer dhe ka formn e adrs, duke arritur nj diametr prej 8-14 m (nganjher deri 18 m). Degzimi i arrs sht i rrall dhe nga posht druri duket i xhveshur. Degzat e vogla, q ndodhen n periferi t kurors mbizotrojn n raport me degt skeletike. Gjethet e mdha e mbulojn krejtsisht kurorn dhe japin nj hije t rnd.
Krastija aplikohet n blloqet e mbjella n vitet e para pr formimin e kurors. Prgjithsisht, arra krasitet leht, momentet kryesore n rastin e masiveve me prdorim t dyfisht, pr lnd drusore e fruta, i jept rndsi formimit t trungut t drejt, si dhe rrijtes n larti. N

Krasitja dhe formimi I fidanit I. Operacionet per zgjedhjen e liderit te kurores kur kemi dy konkurente. Lidhje te thjeshta te degeve, ndryshimi I drejtimit, prerja e konkurentit

II. Rasti kur deget e siperme te kurores jane te perkulura dhe nuk kane mundesi te ngrihen, a. gjendja fillestare, b.prerja poshte nyjes se degezimit, c. shperthimi i dy llastareve pas prerjes, d.perzgjedhja e liderit III. Zevendesimi i udheheqesit kur sythi i majes eshte demtuar

rastet kur fidanave t rinj u dmtohet sythi i majs prgjithsisht, ndrrohet lideri. Skica tegon tratjimin e deges q caktohet pr zvndsimin e saj.

Rrallimet
Rrallimet rekomandohen si kur sht e bashkshoqruar, ashtu edhe kur mbjelljet jan br t dendura dhe krurat prekin njra tjetren, duke paksuar potencialin prodhues. Arra sht lloj me krkesa t mdha pr drit; n mosh t re duron nj hijezim t leht, por me kalimin e moshs krkon t jet krejtsisht e ekspozuar n diell Prgjithesisht n praktiken e fermave shtetrore sht praktikuar kalimi i skemave nga 10 x10 n 20 x 10 m pas moshes 10 vjecare.

Fara, Fidanat
Arra shumzohet kryesisht me far. Pr mbjellje seleksionohen arrat e mdha, ose mesatare, me form t rrumbullakt ose pak ovale, me gujav t holl, e lmuar nga jasht, me tul t bardh e t plot, q ndahet leht kur thyhet gujava. Kur mbjellja bhet n pranver arrat e seleksionuara shtratifikohen pr 60-90 dit n rr t lagt dhe ruhen n ambjente t ftohta me temperatur 0-5C. Kushtet e ruajtjes dhe lagshtia kontrollohen her pas here. Gjat shtratifikimit tregohet kujdes q n momentin e mbjelljes gujavat t jen paksa t hapura, ose t ken mbir, por rrnjza t mos kaloj 1 cm.

Figur nr shtratifikimi i arres per ruajtje gjate dimrit

Pyetje: Prse nuk bhet mbjellja e fars direct n vjesht, por bhen harxhime pr shtratifikim?
Pergjigje: Farrat mijn n rregull nse mbillen n vjesht, por ka faktor t tjer q shkatojn dshtim. S pari temeratura ka luhatje t ndjeshme n muajt e dimrit. S dyti sht luhatja e lagshtirs, q varion nga zhytje n uj pr jav t tra n thatsir te

tejzgjatur, duke penguar mbirjen. S treti cdo brejts n kt koh t vitit st n krkim t ushqimit, dhe shumica e tyre asgjsohet prej tyre

Pyetje: Bhet shume reklam pr t zgjedhur fidana sa m t mir pr t ngritur nj bllok me arra. Un do dshiroja q t provoja t mbillnja arr me far, pasi kam m tepr besim, pasi n t jjtjn mnyr shtohet arra n natyre. Cfar na kshillohet ?
Kjo sht pyetje shum interesante. Un do ju ftoja juve , q cdo anatar I familjes t provoj t prodhoj fidananin e tij dhe t kujdeset e t ler si pasardhs n kt bot edhe drurin e tij t arrs. A kam m thjesht se sa thjesht t fussh rreht 2-3 cm thellsi n tok kokrrn e arrs. Kjo sht shum m e leht se sat shkosh deri n fidanishte, t paguash e mbash n krah fidanin, si dhe t hapsh gjith at grop pr t mbjelle. Pas tre vitesh Juve do t keni nj fidan shum m t shendetshm se sai ai qo do kishit sjell nga tregu. Rrjna e tij boshtore eshte rritur rreth tre her m tepr dhe I ka t gjitha mundsit te gjeje ujin nntoksor e t garantoj rritje t sigurt t drurit, n lartsi shum m t madhe se do rritej fidani, Krahasoni dimensioned e drureve natyrore me at qe mbillen me fidana?? Juve do e e lini n dr t antrve t familjes nse secili do I mbjell farat direct n fush, apo do I mbjelle paraprakisht n nje vazo, qeske me dhe apo gote plastike me vrime ne fund. Kjo do te jete preference personale. Avantazhet e atyre qe I mjellin heret psh ne shkurt, ne ambiente t mbrojtura, qndron n faktin se jane t mbrojtura nga urithi, dhepra apo te tjera brejtes te uritur q krkojn ushqim nn tok.

Ku t mbledhim fara
Shtimi natyror i arrs n vendin ton ka mundsuar shprthime t her pashershme dhe nj larmi t madhe formash n shumicn e rretheve t vendit. Format me me interes jane ato te evidentuara ne rrethet Diber (Dibra 1,2,3,4 dhe Deshat 1,2),Tropoje ( cipeholla e Gashit,Valbona 1 dhe 2) , Librazhd (Gizavezhda 1,2, Librazhdi 1,2,3,4,), Berat( Barce), Korce (Selckes), Vlore (Smokthines) etj. Ka ekzemplare te arrs se Sorentos (Vaietet italian) .

Si t prodhojm fidana
Mbjellja n fidanishte bhet n nj thellsi 8-10 cm, n rrjeshta me largsi 25-30 cm ndrmjet tyre dhe 6-10 cm fara nga fara. N nj metr linear rrjesht mbillen 16-20 kokrra arra (rreth 150 g), pr t marr 11-13

fidan. Gjat mbjelljes bhet kujdes q maja e arrs t vendoset posht, pa dmtuar rrnjzn. Farat mbulohen me dherishte dhe me nj shtres 3-4 cm pleh t dekompozuar mir pr t evituar dmtimin nga ngricat. Shrbimet n fidanishte jan t njjta me kulturat e tjera. Pr t marr fidan me sistem rrnjor t zhvilluar mir rekomandohet q n vitin e par t kryhet prerja e rrnjs boshtore. Ky operacion kryhet n muajin maj kur del ifti i dyt i gjetheve. Prerja e rrnjs bhet n thellsin 12-15 cm nga qafa e fidanit me bel ose me kazm t mpreht. Pas prerjes farishtja nivelohet dhe ujitet me uj t bollshm, pr t lehtsuar stresin e krijuar nga prerja e majs s rrnjs. Vitin e dyt kryhen t njjtat shrbime.

Kur krkohen fidan t rritur rekomandohet q t bhet shprngulja e fidanve me mosh nj ose dy vjeare. N shprngultore fidant mbillen n rreshta me largsi 60 cm-1 m dhe 40-50 cm fidani nga fidani. Pas shkuljes bhet krasitja e rrnjve dhe prerja e rrnjs boshtore 25 cm nga qafa e fidanit, si dhe priten degzat e thata e t dmtuara. N shprngultora fidant mbahen 3-5 vjet. N vjeshtn e vitit t par hiqen lastart q dalin nga krcelli, pr t evituar bigzimin e tij, si dhe degzat e rritura n mnyr t rregullt. N vitin e tret, kur fidant kan arritur lartsin 1.80-2 m, bhet formimi i kurors. Gjat ktij operacioni bhet shum kujdes pr t mos dmtuar sythat fundor, sepse se arra i prballon me vshtirsi krasitjet pr formimin e kurors.

Domosdoshmria e ngritjes se koleksioneve

Vendi yne ka kushte te favorshme ekologjike pr t arritur efektivitet t lart n prohim si dhe pr t prballuar tregun vendas edhe per te ekportuar. Kjo per faktin se kushtet klimatiko toksore u japin nje shije t vecant frutave te prodhura qofte edhe nga kultivaret e importuar. Prmirsimi i cilsis se frutit dhe arritja e parametrave te tregut, qe lidhet edhe me rritjen e fitimit, krkon hartimin e nje strategjie kombtare, q ka si hap t par ngritjen e koleksionit me llojet e arrs m t krkuar nga tregu.

Pyetje: A mund t mbillet n numr t pakt, apo me cdo kusht duhen kijuar blloqe te mdha ?.
sht privilegj dhe pasoj e kualitetit dhe e rrallsis s saj, q mundet n mvartsi te terrenit, fermeri t mbjell nga nj deri n disa rrnj t kufizuara. N parim sht e vshtir t bhet tregti me nj dru te vetem; apo me 40-50 kg fruta, por si i thon arra ha buk vec, e kjo shpjegohet me ate qe industrialistet perdorues te ketij druri te vlefshm, qoft e dhe t huaj vihen n krkim qoft edhe pr trupa t vecant .

Pyetje: Po, me gjithe keto porosi, m tepr kemi konfuzion se ku ta mbjellim: A ka realisht shum terrene qe mund te mbillen me arra?
Garancia m e mir sht prania natyore e saj pr rreth tokave apo prrenjve. Prndryshe duhet te verifikohet me kujdes nse shkon arra ne token ku do te mbillet Ka siperfaqe te pa numerta qe jane abandonuar nga bujqesia, me dhjetra kilometr buz prrenjsh e

lumenjsh, skarpata, an rrugsh e kanalesh, an ngastrash, kullotash e pyjesh q nuk prdoren pr asgj tjetr por mund t prdoren fare mir pr tu mbjell me arra

Pyetje: Arra don vite te tera te filloje prodhimin, nga ana tjeter dikush thote se ka rritje shum t shpejt, cila esht e verteta?
Kur mbillet n toka t mira, arra ka rritje shum m t shpejt nga sa besohet. Perimetri ne lartesin e gjoksit t pronarit, rreth 130 cm nga toka i shprehur ne centimetra, shkon mesatarisht nga dy deri ne tre her me i madh se sa mosha e shprehur n vjet: kjo don t thot q nj dru ne moshn 70 vjecare arrin perimetrin ne mes 185 deri 210 cm. Dru te vecant mund t shtien q n moshn 35 - 40 vjec, pasi gatri e pranon q nga perimetri 80 cm. Natyrisht q jane me te preferuarat pem t mdha, pr t cilat ka cmim shume m t lart pr njsi t volumit. Ndryshe nga sa mendohet rritja sht e shpejte, e barabarte apo shpesh me e larte se shum halore.

Pyetje: A sht i vrtete q t mbjellsh nje dru arre sht si depozit kursimi
Shpesh llogjikohet si gabim q t mbjellsh pr t filluar t marrsh frutat e para pas 5-7 vjetsh dhe me mundsi pr t prfituar nga vet druri pas 70 vjetsh. Por edhe nse fermeri nuk i kombinon t ardhurat psh duke shrytzuar diellin e tokn me kultura te dyta, prsri vlera e terrenit shtohet me cdo unaz q i shtohet trungut t arres. N momentin e mbjelljes duket sikur ke hapur librezn e kursimit, fmijs q niset pr n klasn e par t shkolls fillore. Cdo unaz e shtuar pr cdo vit ka fillar t bhet lende punimi me cilesi te larte, dhe krahas interesave (frutave t prvitshm), lnda e drurit perfaqeson nje kapitalin me interesa vjetore mbi 2-3 prqind.

Toka dhe zgjedhja e vendit

Para mbjelljes, sht mir t verifikohet nse terren u prshtatet krkesave t specieve q do mbillen. Mnyra e vetme pr ta br sht t hapsh profile t thella 80cm deri n 1 metr dhe t studjosh cilsit e toks

Struktura dhe tekstura

Fillimisht verifikohet struktura. Tokat e ngjeshura, t cekta dhe pak t ajrosure nuk jan t prshtatshme, Ndrsa prezenca e shum rrnjve n thellsi sht tregues i kushteve t favorshme. N vazhdim studiohet tekstura, pra prezenca n prqindje e rrs, argjils, lymit dhe prbrsve t tjer. Arrat u prshtaten tipeve t ndryshmeve t teksturave, sepse aftsia ujmbajtse e terrenit varet nga prqindja e argjils. N zonat me klim t that, n ver duhet t shmangen terrenet pa argjil, q thahen shpejt, prve zonave ku ka rezerva t mdha ujore n thellsi, q mund t arrihen nga rrnja boshtore e arrs. Kjo do t thot q kto shtresa t thella dhe t lagshta nuk duhet t jen t ndara nga siprfaqja

nga nj shtres e ngjeshur, t paprshkueshme nga rrenjt. Megjithse e krkon lagshtin e toks, ajo duron m mir thatsirn se sa lagshtin e teprt t toks. Ujrat freatike duhet te jen n nje thellsi 5-6 m, sepse prania e ujrave nntoksore n thellsi m t vogla shkakton asfiksimin e rrnjve dhe tharjen e degve t poshtme t kurors. Arra e zakonshme vegjeton n terrene shum t ndryshme; duket t jet pak e ndjeshme ndaj tipit t terrenit prve se kur ky sht shum acid. Pehashi m i prshtatshm sht mes 6,5 dhe 7,5; nuk duhet t mbillet nse pehashi sht m i ult se gjasht.

Pyetje: a ka rol forma e terrenit ne zhvillimin e arrs

sht e rndsishme t evitohet mbjellja n zona t ekspozuara ndaj ngrics pr shkak t orografis, si pr shembull valzimet dhe funde luginash jo t ajrosura ku ajri I ftoht grumbullohet. N zona t tilla, sythet fundore t arrs rrezikojn t ngrijn do pranver, nj ose m shum her, pr vet dimensioned krasitja sht e vshtir.

Si ta studjojm tokn pa vajtur n laborator

Studimi I bimsis ekzistuese dhe prania e llojeve q cdo fermer I njeh mund t jet tregues t dobishm. Prezenca e nj numri t shumt arrash t mdha dhe me rritje t mir n lartsi e diametr sht treguesi m I mir dhe I sigurt. Shtogu I zi, frashri, vidhi, panja, dhe manaferrat nse kan rritje t mir n lartsi, jan tregues pr kushte t favorshme pr mbjelljen e arrs

Para se t vendosimt mbjellim apo jo

Bazuar n rritjen n lartsi t arrs jan klasifikuar pes tipe stacionesh sipas thellsis s toks, sipas strukturs, tekstures e sigurimit t ujit, sipas pehashit dhe sipas vegjetacionit spontan. Tipet e para dhe t dyta duket t jen m t prshtatshmet pr prodhimin e arrave Stacionet e tipit t tret japin rezultate mesatare, t prmirsueshme me shrbime kulturore. N stacionet e tipit t katrt dhe t pest rezultatet jan mediocre, edhe nse bhe shrbime intensive nga pronart.

Si konkluzion: Ku ta mbjellim arrn ?

Arra plqen terrenet e ajrosura, t thella, jo acide, t freskta por jo t lagshta, duhet t mbillet n vnde t ndricuara, n zona ku sasia e rreshjeve sht e mjaftueshme ose ku rezervat ujore t terrenit jan t bollshme. Prania e arrave t zakonshme t rritura mir, ajo e shtogut t zi dhe e hithrave t bollshme dhe t mdha jan tregues t favorshm pr mbjelljen e arrave

Mbjellja n blloqe

Mbjellja e fidanit, kujdes qafen e rrenjes

Fidani duhet mbshtetur

Mbjelljet n objekt bhen me fidan t prodhuar n farishte (2 vjear), ose n shprngultore (5-8 vjear). Skema e mbjelljes ndryshon n vartsi t pjelloris s toks dhe t synimit q ndiqet. Pr prodhim lnde drusore prdoren skemat 6x6 m dhe 8x8 m, duke parashikuar q n moshn 25-30 vjet t hiqet gjysma e drurve dhe largsit ndrmjet drurve t dyfishohen. Pr prodhim fruti, n tokat e pjerrta e t varfra zbatohet skema 12x12 m (70 drur/ha). N tokat e rrafshta e pjellore zakonisht prdoret mbjellja lineare n rreshta 25 m larg njri-tjetrit dhe 12-15 m brenda rreshtit (27-33 drur/ha).

Ndrmjet rreshtave mund t mbillen edhe drur t tjer frutor, t cilt kan rritje t shpejt dhe hyjn hert n frutifikim (vishnja, pjeshka, kajsia, kumbulla, etj.), me cikl t shkurtr prodhimi. Mbjellja bhet n gropa me madhsi 100x100x80 cm. Vitet e para fidant kan nevoj pr mbshtetje, prandaj pas mbjelljes vendosen hunj mbajts n drejtim t ers zotruese dhe lidhen me fidant. Blloqe te reja me arre te mbjella nga fermeret e Qarkut Shkoder ne tre vjetet e fundit (Ahmet Osja 2009) Rrethi Komuna Fshati Fermeri Rrenje gjithsej M.Madhe Kastrat Rrapsh Ndok Shabi 1000 Shkrel Razem Gjelush Kroni 103 Shkrel Dedaj Familja Sterkaj 100 Shkrel Zogore Cen Arifi 92 Shkrel Boge Ferme buze rruges 67 Kelmed Selce Fermer Selce 260 Kelmend Vukel Fermer Vukel 170 Shkoder Bushat Kukel Palok Milaj 97 Oblike Muriqan Fermer Ishull Bune 71 Dajc Dajc Fermer samesiol 64 Puke Gjegjan Gjegjan Fermer Gjegjan 1270 Gojan Fermer Gojan 1540

Vitet e fundit fermert kan filluar t mbjellin blloqe t reja me arr vecanrisht ne rrethet e komunat e Qarkut t Shkodrs. Ekspertet e kulturave arrore rekomandon edhe per arroret konceptet e furtikultures intensive e t specializuar (tipin e kultivarit, dendsi t lart mbjellje, teknika moderne menaxhimi si dhe sherbime kulturore t mekanizuara, duke br nj far distancimi nga frutikultura e vjetr q kombinonte prodhimin e frutit me at t frutit. Material gjenetik I zgjedhur (Hartley, Franquette, Parissiene, Serr, Sorrento) si dhe kultivaret autokton te zonave perkatese. N italine e veriut krahas Hartlit, po futen ne prodhim edhe t tjer genotipe me origjina nga Kalifornia si Chandler, Hoard, Pedro e Serr, duke perdorur Franquettefranceze si pjalmuese Kto kultivar karakterizohen nga tipare cilesore dhe shija e fruit nuk mbetet pas arrave tradicioale italiane apo shqiptare (Rajmonda Nako 2009). N tabeln m poshte ballafaqohen karakteristikat e kultivimit tradicional te rrs me blloqet intensive qe jane ne hapat e para te krijimit sipas rekomandimeve

Krahasimi i trajtimit tradicional me trajtimin e permiresuar

Karakteristikat Drure per hektar Kosto e mbjelljes Trajtimi tradicional 100 150 Ulet Blloqet e reja me arrore 200-250 E larte mund te reduktohen nese mbeshteten me material mbjelles te importuar fidanishtet lokale 30 vjet I kerkuar, por i kufizuar per shkak te dimensioneve te vogla te fermave E shkurter, por e pranueshme ne krahasim me blloqet frutore me prodhi intensiv mesatare Intensive, heqje me kimikate e bimeve konkurente pjeserisht apo plotesisht

Jete gjatesia ekonomike Niveli mekanizimit

40-50 vjet Ulet

Shpejtesia e amortizimit

Reziqe te lidhura me teknikat Menaxhimi i tokes

mesatare (kosto e ulet fillestare, por mesatare pas hyrjes n prodhim mesatare Nuk aplikohet ujitja, sherbime te pakta E veshtire,pak efikase dhe pak e ushtruar

Mbrojtja nga demtues e semundje

Trajtime fitosanitare kunder Xanthomonas juglandis dhe Laspereysia pomonella

Prodhim i integruar biologjik

Kujdesimet e krasitja

Te pakta, krastijet aplikohen kryesisht per shendetesim

Kurora natyrale me udheheqes te modifikuar

Pleherimi

Pak

Ujitja Perpspektivat ekonomike

Pergjithesisht nuk aplikohet vetem ne raste te rralla E kufizuar vecanaresisht ne statukuone aktuale

Orientimi drejt prodhimit te shpejte, krasitje e mekanizuar Periodikisht duke kombinuar plehrat organike me kimike. Preferohet te shoqerohet me sistemin ujites Orientim per ujitje sipas nevojave per uje Duket optimale per sa i perket efektivitetit, dhe raportit shepenzime fitime

Hapat dhe rradha e veprimeve gjate mbjelljes

Pergatitja e tokes Punim qilizem I tokes Piketimi dhe hapja e gropave 1*1*1 m Grumbullimi dhe prgatija e plehut (pleh organik 25-35kg, superfosfat 1-2 kg dhe kur ka mungese kalciumi, gelqere e shuar, 3-4 kg Mbushja e gropes, pergatija e fidanit, krasitja e rrenjeve, banjezimi me pleg organik te holluar n uj, mbjellja vendosja e hurit mbeshtetes, krasitja pas mbjelljes, (shpenzimet per rrenje perfshijne : cmimi i fidanit, cmimi i pergatitjes se tokes e mbjelljes, cmimi i plehrave orgaike e kimike

Shrbimet kulturore pr pemet ne rritje perfshijn

-punimi i vjeshtes e pleherimi, punimi i pranvers dhe dy prashtije (Bashke me punimin e vjeshtes behet mbjellje bishtajoresh ose foragjere, (nse ka treg edhe bim mjeksore shumevjecare) n pranver mulcirim ne rreze 1m Pleherim 20-35 kg pleh organik, 1-2 kg superfosfat, 0,5-1kg nitrat dhe po aq potas Krasitje per formim kurore Kostoja: puna e krahut ne total 0.5 dite pune, pleherat organike + kimike 500 leke Kosto total per 1 vit per rrenje me rrogat mesatare aktuale 1000 leke

Shrbimet pr pemet n prodhim:

-punimi vjeshtor -dy prashtije verore e mulcirim -pleherim i arrs dhe kulturave shoqeruese Pleherim organik 50 kg/rrnje, 2 kg superfosfat, 1kg nitrat 1 kg potas Krasitje e rregullim kurore Kosto: pune krahu 1 dite pune; pleherat 500, kosto totale vjetore per rrenje 1500 leke

Aktivitetet

Baza e prllogaritjes s shpezimve vjetore de per periudhen Shuma shte orientuse, mvaret nga cmimi I fidanit, me cfare bhet qilizmi, sa pleh prdoret Shrbimet llogariten rreth 1/2 pune, punime, trnsport plehu, krastije, blerje plehu,per 1 viti 500 leke pune, 500 leke plehera Shrbimet llogariten rreth 1 dite pune, punime, trnsport plehu, krastije, blerje plehu, e vjelje per 1 viti 1000 leke pune, 500 leke baze materiale Shrbimet llogariten rreth 1 dite pune, punime, trnsport plehu, krastije, blerje e transport plehu, e vjelje per 1 viti 1000 leke pune, 500 leke baze materiale

Shpenzimet /rrenje

Mbjellja (pune materiale) Sherbimet per 8 vjet

1000

Prodhimi dhe shitja, baza e llagaritjes per vitin dhe te ardhmen 0

Te ardhurat/rrenje

Bilanci progresiv

8000

-8000

Sherbime ne prodhim (viti 9-15)

12000

Sherbime ne prodhim 16-25

15000

Sherbime ne prodhim 26-40

Sherbime 41-50 vjet

Sherbimet 51-70 Bilanci ne moshen 70 vjec

Shrbimet llogariten rreth 1 dite pune, punime, trnsport plehu, krastije, blerje e transport plehu, e vjelje per 1 viti 1000 leke pune, 500 leke baze materiale Shrbimet llogariten rreth 1 dite pune, punime, trnsport plehu, krastije, blerje e transport plehu, e vjelje per 1 viti 1000 leke pune, 500 leke baze materiale Pleherim, vjlelje

22500

Prodhimi ne vitin e 8 rreth 1kg, ne vitin e 15, 10 kg, mesatarja 5 kg ne vit, gjithsej 40 kg Prodhimi ne vitin ne vitin e 15, 10 kg, n vitin e 25 projektohen 25 kg , mesatarja 20 kg, gjithsej ne 10 vjet 200 kg: Te ardhurat 200*200 Prodhimi mesatar vjetor 30 kg/vit, gjithsej 450 kg, te ardhurat 90000 Prodhimi mesatar vjetor 45 kg/vit, gjithsej 450 kg, te ardhurat 90000 prodhim fruta 50 kg ne vit gjithsej 1000 kg

8000

40000

-4000 25000

90000

67500 15000 90000

75000 20000 200000 180000 428000 334500

93500

Nse mbillet e bashleshoqeruar me foragjere, dritheraapo bime mjekesore, te ardhurat mund te rregjistrohen q pas vitit t pare, dhe ne vitin e 15 barazohen te ardhurat me shpenzimet, pas ketij viti, e ardhura neto shtohet me rritjen e volumit te kurores.

KLASIFIKIMI I ARRAVE TE DIBRES

Arra eshte pjese e mjedisit rural kudo ne Diber. E shmangur nga tokat pjellore qe kane patur prioritet per dritherat e perimet, arra takohet ne kufirin midis tokave bujqesore e perrenjve, anes se kanaleve, rrugeve, ne mezhdat e shpatinat e brezareve te krijuara ne tokat bujqesore te pjerrta, ne buze te livadheve, kullotave, pyjeve etj.Ky studim synon te jape nje kontribut modest ne njohjen ruajtjen dhe permiresimin e genofondit te cmueshem te kesaj kulture.

Shtrimi i problemit Arra, nje nga perfaqesuesit e gjinise Juglans L, ka ndryshueshmeri te madhe te treguesve morfologjike. Ka variacion te theksuar si forma e madhesia e frutit, pamja, ngjyra dhe trashesia e guackes, shtresat midis thelbinjve dhe ato qe i rrethojne, forma e pjeses se poshteme dhe asaj te siperme te frutit, madhesia dhe forma se gjetheve etj. Gjate gjithe historise se studimit te arres i eshte kushtuar vemendje e madhe ndryshueshmerise brenda llojit, percaktimit te kufinjve morfologjike te ndryshimit dhe vendosjes ne kufinjte e llojit te grupeve plotesuese taksonomike, qe lejojne te percaktohet me qarte larmia e llojit (Rihter 1986)i . I pari ne kufinjte e Juglans regia L. Dekandol (De Candolleii, 1883) dallon dy forma te Juglans regia L var vera DC e sotmja apo e kultivuara dhe Juglans regia L var dura hort DC e eger me guacke te forte. Metodika e punes Objekt i studimit jane arrat qe ndodhen ne mes tokave bujqesore e ne ane te perrenjve ne krahinen e Dibres (rrethet aktuale Bulqize e Peshkopi). Perzgjedhja e formave te vecanta Mbi bazen e inventarit total te arrave, si dhe mostrave te frutave te vjele, si dhe kritereve paraprakisht te caktuara behet klasifikimi i tyre si me poshte: 1. Arrat kokerrmedha. Jane njohur si forme e vacante nga De Candolle (1864) nen emertimin Juglans regia L var. macrocarpa. Kriteret e percaktimit: 2. Pesha e kokrres se pjekur te thare mbi 10 g Gjatesia e frutit mbi 6-7 cm Levozhga me plasaritje te dukshme Thelbi pergjithesisht nuk e mbush plotesisht zhguallin

Arrat levozhgeholla. Jane pershkruar nga dendrologu Loudon (1936) i cituar nga Shcepotev (1978) i emertuar Juglans regia L. var tenera DC Kriteret e percaktimit Guacka pergjithesisht e holle

 3.

Frutat thyhen lehtesisht me dore Fruti ne pjesen e majes eshte pa guacke, pergjithesisht mbulohet nga nje membrane gati transparente. Frutat pergjithesisht hahen nga zogjte Arrat kokerrgjata. Jane pershkruar nga Hegi (1927) dhe jane emeruar prej tij Juglans regia L var elongata Kriteret e percaktimit: Kokerr e ngushte dhe e zgjatur Diametri mesatar i frutit ne pjesen me te gjere 2,5-3 cm Lartesia mesatare e frutit mbi 6,5 cm

4.

Arra me fruta ne forme vile. Jane pershkruar nga De Candolle (1864) nen emertimin Juglans regia L.var racemosa. Nga Smoljanova (1936) eshte emertuar Juglans regia L forma fertilis Kriteret e percaktimit Ne nje bisht jane te lidhur 6-7 deri ne 20 fruta Pergjithesisht frutat jane te vegjel

Identifikimi: Mbi bazen e intervistave te banoreve te zones

5.

Arrat me guacke te forte. Jane pershkruar fillimisht nga De Candolle i cili i ka emertuar Juglans regia var Dura DC Kriteret e percaktimit Guacka shume e forte Thelbi nxirret me shume veshtiresi nga guacka Pergjithesisht shtresat perrreth dhe ne mes thelbinjve jane te drunjezuara Arrat me guacke mesatarisht te forte (Arrat normale). Jane pershkruar nga Shcepotev (1978) i cili i klasifikon ne varietetin Juglans regia L var semidura DC Kriteret e percaktimit: treguesit e tyre i perafrohet standartit te tregtimit boteror te tregtimit te arrave stazh 16832-71 raporti thelb peshe totale e kokrres eshte >= 50% guacka eshte e holle por e forte

6.

7.

Arrat qe lulezojne vone. Eshte pershkruar nga De Candolle i cili e ka emeruar Juglans regia L. var Serotina

Kriteret e percaktimit Individet qe lulezojne 2-3 jave me vone se sa te tjeret me te cilet ndodhen ne te njejten lartesi mbi nivelin e detit Percaktimi ne terren. Mbi bazen e intervistave paraprake me banoret e zones a. Vezhgimi i fenofazave.Vezhgime ne terren per individet e identifikuar nga fillimi i lulezimit deri ne lidhjen e kokrrave. Afati i pjekjes se frutave b. Matjet dendrometrike: Per individet e zgjedhur behen matje per keto tregues: Diametri ne lartesine e gjoksit; c. Lartesia d. Diametri i kurores e. Mosha f. Prodhimi mesatar vjetor: Eshte percaktuar nga intervistimi i banoreve lokal qe bejne vjeljen e frutave g. Vendndodhja: emri i fshatit, emri i komunes, lartesia mbi det, h. Treguesit per frutin: Gjatesia mesatare e frutit: Behen matje te nje kampioni prej 100 kokrra, dhe llogaritet dimensioni mesatar Diametri mesatar frutit: Behen matje te nje kampioni prej 100 kokrra, dhe llogaritet dimensioni mesatar Pesha me gjithe guacke: Llogaritet pesha e cdo kokrre ne vecanti dhe nxirret pesha mesatare e nje kokrre te kompionin per drurin e marre ne studim Pesha e thelbinjve: Veprohet ne te njejten menyre por duke marre ne konsiderate veten thelbinjte. Permbajtja e yndyres: eshte llogaritur ne laboratorin e analizave te ushqimeve ne Peshkopi. REZULTATET DHE DISKUTIMI I TYRE Format e arres te grumbulluara dhe te vrojtuara klasifikohen ne keto forma: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Arrat kokerrmedha Arrat levozhgeholla Arrat kokerrgjata Arrat ne forme vile Arrat levozhgeforta Arrat e me levozhgemesatare Arrat qe lulezojne vone

Arrat Kokerrmedha (Juglandis regia var macrocarpa DC ose J.Regia f. maxima) Vrojtimet jane bere ne 20 drure treguesit e te cileve jepen ne tabelat nr 1,2 rezulton se kjo forme arre eshte e perhapur ne te gjithe krahinen e Dibres. Kokrra e madhe ka krijuar atraksion tek kultivuesit. E perbashketa eshte kokrra e madhe, levozhga me shume plasaritje, thelbinjte te brishte si te fishkur dhe ne 80% te rasteve nuk e mbushin zhguallin. Tab 1.Treguesit baze per druret e marre ne studim Numri i Lartesia Mosha Lartesi Diamet Diametri i Prodhimi Tipi i Afati i Afati i

drurit DV 305 Sk.273 ZP.132 MO.233 SHO235 SZ.143 SK.276 SS.182 TQ.13 ZQ.555

mbi det 650 920 610 980 950 620 920 830 620 480 35 76 96 67 64 24 45 70 25 26

ri i kurores trungut 12 30 11 19 45 19 27 110 22 18 44 17 16 50 20 12 32 10 14 46 15 16 50 17 9 32 9 11 27 8

lulezimit 35 PA 80 PA 130 PA 90 PGJ 70 PA 30 PGJ 80 PGJ 95 PA 30 PA 19 PGJ

lulezimit 20/4-30/4 01-10.V 20-30.IV 10-20.V 01-10.V 20-30.IV 01-10.V O1-10.V 20-30.IV 20-30.IV

pjekjes 10-20.9 10-20.9 1-10.9 10-20.IX 10-20.IX 01-10.IX 10-20.IX 10-20.IX 01-10.IX 01-10.IX

Tab.2 Arrat kokerrmedha Te dhenat baze per frutat e marre ne studim Numri i drurit Gjatesia cm Gjeresia cm Te dhena per frutin pesha e pesha e thelbit Raporti Permbajtja e kokrres g g thelb/peshe yndyres totale % % 28,8 11,5 4,8 41,7 65 33 15 7,8 52,0 55 37 19 6 31,6 57 40 21 8,5 40,5 49 40 16 7 43,8 51 39 18 8,2 45,6 61 40 19 9,7 51,1 55 40 15 6,5 43,3 52 33 18 6 33,3 61 35 14 7,5 53,6 65 36,58 16,65 7,2 43,2 57,1 2,848489 1,765477 1,436044 0,890052 7,397934 4,585196 5,704774 3,535785

DV 305 Sk.273 ZP.132 MO.233 SHO235 SZ.143 SK.276 SS.182 TQ.13 ZQ.555 Mesatare e treguesit Shmangia tip Kufinjte e besimit (confidence)

37,7 41 51 46 45 52 50 45 46 38 45,17 5,055261 3,133221

3,964789 2,457353

Arrat levozhgeholla (juglandis regia var.tenera DC) Vrojtimet jane bere ne 12 drure. Karakteristika e perbashket levozhga ne pergjithesi e holle, ne afersi te majes mbetet vetem ne nje shtrese gjysem transparente. Kjo i ben qe te sherbejne si ushqim per zogjte. Kane raport te larte te thelbit ne krahasim me kokrren.

Tab 3.Treguesit kryesor te frutit Varieteti Emri i Numri i gjatesia vendit formes ARRA SOPOT SZ.137 LH ARRA VILE DV.305 LH ARRA ARRAS A.113 LH ARRA ZDOJAN ZQ.11 LH ARRA BELLOV B202 LH E ARRA TREBISH KT.111 LH T ARRA OSTREN O.225 LH ARRA DOVOLA D.88 LH N ARRA VLESHE SV.184 LH ARRA GUR GL.312 LH LURE Treguesit mesatar te grupit Shmangia tip Kufinjte e besimit Varianca 30 30 29 33 28 41 34 35 33 33

gjeresia

Pesha e pesha e kokrres g thelbit g 24 8 8,8 6,8 7,1 6,5 10,7 6,4 11 10,6 8,4

Raporti Permbajtj thelb-frut a e yndyres % 5,1 63,8 66 4,9 3,8 55,7 55,9 60,6 60,0 51,4 56,3 54,5 50,0 54,8 67 69 71 54 60 58 63 57 51

29,6 24 27 22 30 26 30 28 32

4,3 3,9 5,5 3,6 6 5,3 4,6

32,6 27,26 8,43 4,7 56,28368 61,6 3,747592 3,23323 1,796942 0,797217 4,177335 6,669999 2,322735 2,003937 1,113734 0,494111 2,589088 4,134026 14,04444 10,45378 3,229 0,635556 17,45013 44,48889

Tab.4 Arrat levozhgeholla Treguesit e drurit

Emri i vendit Numri i Lartesia Mosh Lartesi Diamet Diamet Prodhi Tipi i formes mbi det a a ri i ri i mi mes lulezi m trungut kurores kg mit SOPOT SZ.137 610 60 12 55 17 45 PGJ VILE DV.305 620 27 14 27 7 32 PA ARRAS A.113 410 44 16 58 20 80 PGJ ZDOJAN BELLOVE ZQ.11 B202 495 800 26 55 11 13 30 60 8 13 112 PA 80 PGJ

Afati i lulezimit

Afati i pjekjes

20-30.IV 20-30.8 20-30.IV 01-10.9 20-30.IV 0110.IV 20-30.IV 2030.VIII 01-10.V 0110.IX

TREBISHT OSTREN

KT.111 O.225

720 750 650 780 820

50 75 22 80 70

20 17 11 22 19

50 46 28 80 62

16 22 9 24 16

65 PA 75 PA 15 PGJ 60 PGJ 40 PA

DOVOLAN D.88 VLESHE SV.184

GUR LURE GL.312

20-30.IV 0110.IX 01-10.5 1020.IX 01-10.IX 0110.IX 01-10.V 1020.IX 01-10.V 1020.IX

Arrat kokerrgjata (j.regia var.Elongata ose J.regia var bartheriana DC) Eshte forme relativisht e rralle. Jane gjetur dhe marre ne studim vetem 5 drure.Fruti eshte mbi 1.5 here me i gjate se sa i gjere.Thelbi ndahet me veshtiresi nga shtrati. Nuk ka preferenca te vecanta nga kultivuesit pasi ka perqindje relativisht te ulet te thelbit. Tab 5.Treguesit e frutit Varieteti Emri i Numri i vendit formes ARRA Gj ARRA Gj ARRA Gj ARRA Gj ZDOJAN QZ.560 GJURAS SH.GJ.67 LUZNI L.267 TREBISH KT.112 T ARRA Gj OSTREN O.223 Treguesit mesatar te grupit Shmangia tip Kufinjte e besimit Varianca Tab. 6. Arrat kokerrgjata

gjatesia 46 41 52 47

Gjeresia 24 21 35 27

Pesha e pesha e kokrres g thelbit g 7,6 9,7 11 10,1 3,1 4,1 4,9 4,8

Raporti Permbajtja thelb-frut e yndyres % 40,8 42,3 44,5 47,5 69 52 64 58 55 60,5 6,8775 4,262634 47,3

46 26 10,6 5,1 48,1 46,4 26,6 9,8 4,4 44,64819 3,911521 5,22494 1,324764 0,818535 3,195556 2,424338 3,238387 0,821081 0,507323 1,980587 15,3 27,3 1,755 0,67 10,21158

Treguesit e drureve Emri i Numri i Lartesi Mo Lartesi Diametri i Diamet Prodhimi Tipi i vendit formes a mbi sha a trungut ri i mesatar lulezi det m kurore kg mit s ZDOJAN QZ.560 545 27 12 39 8 12 PA GJURAS SH.GJ.67 820 97 26 110 24 120 PA LUZNI L267 590 80 19 58 22 55 PGJ TREBISH KT.112 690 80 20 50 18 110 PA T OSTREN O.223 750 46 16 46 17 65 PGJ Arrat ne forme vile (J.regia var.racemosa)

Afati i Afati i lulezimit pjekjes

20-30.IV 01-10.V 20-10.IV 20-30.IV 01-10.V

01-10.IX 10-20.IX 01-10.IX 01-10.IX 10-20.IX

Eshte forme qe takohet shume rralle. Jane gjetur vetem tre individe qe jane vrojtuar. Karakteristika e perbashket 12-18 kokrra se bashku ne forme vile te ngjeshur. Kokrrat relativisht te vogla. Trungu i shkurter dhe kurora relativisht e vogel, prodhimtari te larte per njesi te siperfaqes. Shume te ndjeshme karshi ngricave te pranveres. Tab.7.Treguesit e frutit Varieteti Emri i vendit Numri i formes FRUTA FV TUCEP QT.163 FRUTA FV SOFRACAN ZS.144 FRUTA FV SOPOT ZS.146 Treguesit mesatar te grupit Shmangia tip Kufinjte e besimit Varianca Arrat ne forme vile Tab. 8.Treguesit e frutit Varieteti

Gjatesia

Gjeresia

pesha e Pesha e kokrres g thelbit g

30 26 6,1 29 26 6,5 32 29 10 30,33333 27 7,533333 1,527525 1,732051 2,145538 0,946751 1,073515 1,329792 2,333333 3 4,603333

Raporti Permbajtj thelb-frut a e yndyres % 2,9 47,5 67 2,9 44,6 68 5,2 52,0 70 3,666667 48,05212 65 1,327906 3,718748 1,527525 0,823028 2,304858 0,946751 1,763333 13,82908 2,333333

Emri i vendit Numri i Larte Mosh Larte Diam Diamet Prodhi Tipi i Afati i formes sia a sia etri i ri i mi lulezi lulezimit mbi trung kurore mesata mit det m ut s r kg FRUTA FV TUCEP QT.163 620 45 11 48 9 50 PGJ 2030.IV FRUTA FV SOFRACAN ZS.144 510 42 8 60 9 60 PGJ 1020.IV FRUTA FV SOPOT ZS.146 550 90 12 80 25 110 PA 2030.IV

Afati i pjekjes

01-10.IX 01-10.IX 01-10.IX

Arrat me lulezim te vone. (j.regia var serotina DC) Jane karakteristike pergjithesisht per zonat e larta ku diferenca ne lulezim eshte karakteristike per te gjithe bimet si rezultat i lartesise mbi det. Por me cilesi te vecanta te trungut, frutit, fenologjise paraqitet arra e Radoveshit (e quajtur budallaqe) qe lulezon dy muaj pas kohes normale te lulezimit. Ne vitin 1980 lulezimi ka filluar me 12 korrik dhe ka perfunduar me 17 korrik. Ne drejtim te lulezimit perben nje shmangie shume te madhe nga arrat e tjera cfar e ben nje forme te jashtezakoneshme. Tab 9.Treguesit e drurit Varieteti Emri i vendit Numri i formes Lartesia Mos Lartesia Diamet Diamet Prodhi mi mbi det m ha ri i ri i trungut kurore mesata r kg s 720 150 16 90 18 Tip ii lule zim it 100 HG Afati i Afati i lulezi pjekjes mit

L.VONE

RADOVES R.227 H Arrat me lulezim te vone Tab 10.Treguesit e drurit

20.610.7

0110.X

Varieteti

Emri i vendit Numri i formes RADOVES R.227 H

gjatesia

Gjeresia

pesha e pesha e kokrres g thelbit g 5

L.VONE

28

25

Raporti Permbajtj thelb-frut a e yndyres % 2,3 46,0 58

Arrat levozhgeforta (J.regia var Dura DC) Jane mjaft te perhapura vecanerisht ne toka te cekta shkembore e te thata. Nuk perjashtohen rastet kur takohet edhe ne toka te thella e te fresketa, vecanerisht ne rastet kur mbjelljet jane bere nga ndermarrje shteterore. Ne kete grup individesh dallohen qarte 4 nengrupe qe lidhen me formen e frutit, fortesine e shtreses, lidhjen e thelbit me keto shtresa si dhe hapesirat boshe brenda frutit. Te metat: fortesia e madhe e frutit, kokrra e vogel, veshtiresia ne nxjerrjen e thelbit, vlerat e ulta tregtare. Anet pozitive: aftesia per tu pershtatur ne kushte te veshtira ekologjike, mundesia per tu perdorur si nenshartese kur arra mbillet me destinacion kryesor prodhim fruti. Druri ka vlera te larta vecanerisht tekstura. Tab.11.Treguesit e frutit Varieteti Emri i vendit Numri i formes Arra LF VILE DV.301 Arra LF MUSTAFE MA.116 Arra LF ZDOJAN QZ.12 Arra LF MUHURR M.172 Arra LF STRIKCAN ZS.148 Arra LF LUZNI L.268 Arra LF LUZNI LH.263 Arra LF OSTREN O.224 Arra LF DOVOLAN D.84 Arra LF ZOGJE Z331 Treguesit mesatar te grupit Shmangia tip Kufinjte e besimit Varianca Tab. 12.Arrat levozhgeforta Treguesit e drurit Varieteti Emri i vendit Numri i formes

gjatesia

Gjeresia

pesha e pesha e kokrres g thelbit g

27 24 6 29 27 8 32 27 8,9 39 26 7,8 24 22 3,8 37 26 9,8 34 25 8,1 38 27 8 36 26 9 34 29 8,2 33 25,9 7,76 4,966555 1,911951 1,706328 3,078241 1,185016 1,057572 24,66667 3,655556 2,911556

Raporti Permbajtj thelb-frut a e yndyres % 2,2 36,7 69 3,5 43,8 68 4,2 47,2 70 3,4 43,6 65 1,8 47,4 70 4,4 44,9 70 3,7 45,7 68 3,7 46,3 56 4,7 52,2 64 3,7 45,1 61 3,53 45,2737 66,1 0,909273 3,899657 4,653553 0,563562 2,416985 2,884245 0,826778 15,20733 21,65556

Arra LF Arra LF Arra LF Arra LF Arra LF Arra LF Arra LF Arra LF

VILE MUSTAFE ZDOJAN MUHURR STRIKCAN LUZNI LUZNI OSTREN

DV.301 MA.116 QZ.12 M.172 ZS.148 L.268 LH.263 O.224

Larte Mosh Larte Diam Diamet Prodhi Tipi i lulezi mi a sia etri i ri i sia trung kurore mesata mit mbi r kg s ut det m 570 40 10 40 12 60 PA 550 60 15 65 17 80 PGJ 480 20 12 18 7 5 PGJ 510 45 14 20 12 20 PA 470 120 25 90 25 110 PA 600 30 10 20 8 10 PGJ 680 90 21 80 20 80 PGJ 810 65 17 45 13 80 PGJ

Afati i lulezimit

Afati i pjkejes

20-30.IV 20-30.IV 20-30.4 20-30.IV 20-30.IV 20-30.IV 20-30.IV 01-10.V

01-10.IX 01-10.IX 01-10.9 01-10.IX 01-10.IX 01-10.9 01-10.IX 10-20.IX

Arra LF Arra LF

DOVOLAN D.84 ZOGJE Z331

670 710

27 80

17 19

25 60

11 15

14 PA 110 PA

20-30.IV 01-10.IX 01-10.V 10-20.IX

Arrat me levozhge mesatare. Jane individet qe takohen me dendur dhe perfaqesojne pjesen me te perhapur te frutave. Ne pergjithesi te gjithe treguesit e frutit jane mesatar, ndermjet arrave levozhge forta me ato kokerr medha. Jane marre ne studim 14 drure me vendndodhje te ndryshme. Tab. 13.Pershkrimi i frutave Varieteti Emri i vendit Numri i formes Arra FM BREZHDA QB.1O4 N Arra FM ZOGJE Z.330 Arra FM DOVOLAN D.85 Arra FM DOVOLAN HD.87 Arra FM VILE DV.308 Arra FM TREBISHT T.113 Arra FM TREBISHT T.114 Arra FM TREBISHT T115 Arra FM SOPOTT SZ.145 Arra FM SOPOT SZ146 Arra FM ZDOJAN Z.558 Arra FM KLENJE K.117 Arra FM KLENJE K119 Arra FM LURE L.261 Treguesit mesatar te grupit Shmangia tip Kufinjte e besimit Varianca Tab.14.Arrat me levozhge mesatare Pershkrimi i drureve Varieteti Emri i vendit Numri i formes Lartesia Mosha Larte Diam Diamet Prodhi Tipi i lulezi mi mbi det m sia etri i ri i trung kurore mesata mit r kg s ut 580 130 12 60 14 120 PGJ 710 650 750 650 700 60 35 20 80 60 17 14 11 16 15 70 25 16 50 60 18 12 8 14 15 80 PA 20 PA 8 PGJ 110 PGJ 80 PGJ Afati i Afati i lulezi pjkejes mit 2030.IV 0110.5 2030.IV 2030.IV 2030.IV 200110.IX 1020.IX 0110.IX 0110.IX 0110.IX 01gjatesia Gjeresia pesha e pesha e kokrres g thelbit g 11 Raporti Permbajtj thelb-frut a e yndyres % 5,5 50,0 70 43,0 51,1 51,7 46,2 48,8 55,0 53,3 52,4 50,0 52,4 50,0 48,6 50,0 50,16757 3,010232 1,865724 9,061499 62 65 64 70 59 69 65 59 60 71,5 51 48 42 61,10714 8,845204 5,482206 78,23764

44

30

42 29 10 4,3 31 27 9 4,6 40 37 12 6,2 38 39 13 6 35 26 8,2 4 30 26 6 3,3 40 29 9,2 4,9 38 29 8,4 4,4 40 36 11,4 5,7 42 31 10,5 5,5 31 27 8,4 4,2 29 26 7,2 3,5 35 28 8,2 4,1 36,78571 30 9,464286 4,728571 4,964157 4,296689 1,946835 0,920225 3,076755 2,663063 1,206637 0,57035 24,64286 18,46154 3,790165 0,846813

Arra FM Arra FM Arra FM Arra FM Arra FM Arra FM

BREZHDA QB.1O4 N ZOGJE Z.330 DOVOLAN D.85 DOVOLAN HD.87 VILE DV.308

TREBISHT T.113

Arra FM Arra FM Arra FM Arra FM Arra FM Arra FM Arra FM Arra FM

TREBISHT T.114 TREBISHT T115 SOPOTT SOPOT ZDOJAN KLENJE KLENJE LURE SZ.145 SZ146 Z.558 K.117 K119 L.261

740 680 590 575 490 1200 1250 1100

40 70 25 60 20 70 50 25

13 17 15 23 8 13 8 9

35 60 23 70 15 45 27 15

11 18 6 14 7 15 9 5

30 PGJ 100 PA 12 PA 110 PGJ 20 PA 35 PA 45 PGJ 3 PGJ

30.IV 2030.4 2030.IV 2030.IV 2030.IV 2030.IV 1020.V 1020.V 1020.V

10.IX 0110.IX 1-10.IX 0110.IX O1.10.I X 0110.IX 1020.IX 1020.IX 2030.IX

Konkluzione dhe rekomandime 1. Krahina e Dibres ka nje numer te madh arrash me nje larmi te madhe formash. Kjo vjen si rezultat i pjalmimit te kryqezuar si dhe nga faktoret antropogjene. Studimi perben nje perpjekje per te krijuar bazat per njohjen e biodiversitetit ne llojin arre. 2. Mbi kete baze mund te projektohen dhe zbatohen programe per permiresimin gjenetik te arres qe perben nje kulture me shume vlera vecanerisht per zonen kodrinore e malore te vendit. 3. Megjithese jane vezhguar dhe matur bje numer i madh treguesish, nuk eshte bere perpunimi dhe analiza e tyre ne zgjedhje. Kjo eshte bere per te krijuar me shume shanse per zgjedhje vecanerisht ne nxitjen e permiresimit gjenetik brenda llojit arre. 4. Eshte shume e rendesishme qe sortet e studjuara te fiksohen ne kopshte farore duke perdorur disa rruge te shtimit si ate me fare, ate me shartim si dhe formin in-vitro qe eshte eksperimentuar me sukses nga Instituti i Kerkimeve biologjike Tirane.

Shtojce: Pershkrimi i karakteristikave te formave te arrave te vezhguara ne Qakun Diber ne vitet 19851994.
Arrat kokerrmedha SK 273 Ndodhet ne fshatin Kacni, Komuna Selishte ne lartesine 920m m mbi nivelin e detit. Mosha 76 vjec, lartesia 25m, diametri i kurores 19m. Lulet mashkullore lulezojne rreth nje jave perpara luleve femerore (lloj protoandrik). Ne vite te zakonshme lulezon ne dekaden e pare te muajit maj e piqet ne dekaden e dyte te muajit shtator. GJethet 7 deri 9 se bashku, te ndritshme, dy gjethet e bazes te vegjel te tjeret te zhvilluar. Frutat 1-3 se bashku, vendosja ne grupe, vecanerisht ne vitet e prodhimit se bollshem kokrra ovale, ngjyre te hapur te ndritshme, gjatesia 41mm gjeresia 33 mm, trashesia 35 mm, pesha e kokrres 15 g, e thelbinjve 7.8 g ose 52% e peshes. THelbi ndahet mire nga levozhga, eshte i shijshem, thyhet lehte,trashesia e levozhges 2.2 mm.Permban 53% yndyre. Ne pergjithesi nuk demtohet nga semundje e demtues. Ka imunitet karshi ngricave te pranveres. Eshte lloj me interes per shtim, si per madhesine e kokrres, te thelbit, shijen e prodhimtarine.

ZP 132. Ndodhet ne fshatin Peladhi, Komuna Zerqan ( Rrethi Bulqize) ne lartesine 610 m mbi nivelin e detit. Mosha 96 vjec, lartesia 27 m, diametri 110 cm, diametri i kurores 17 m. Kurora ovale e zgjatur, e vendosurbne tre degezime qe fillojne ne 1.5 m qrtesi nga toka.Pjesa e poshteme e kurores ka filluar te thahet. Lulet mashkullore celin 15 -25 prill, ato femerore nj jave me pas. Frutat piqen ne dekaden e pare te muajit shtator. Gjethja eshte e perbere nga pese gjethesa, gjethja tek e zhvilluar,qendrojne jeshile deri ne fund te Tetorit. Prodhimi mesatar 130 kg, por ka shfaqje te prodhimit periodik, kryesisht pasoje e demtimit te lulerive nga ngricat e pranveres. Frutat 1-3 se bashku, vendosja ne grupe, vecanerisht ne vitet e prodhimit se bollshem kokrra ovale, ngjyre te hapur te ndritshme, gjatesia 51 mm gjeresia 37 mm, trashesia 33 mm, pesha e kokrres 15 g, e thelbinjve 7.8 g ose 52% e peshes. THelbi ndahet mire nga levozhga, eshte i shijshem, thyhet lehte,trashesia e levozhges 2.2 mm. Permban 53% yndyre. Ne pergjithesi nuk demtohet nga semundje e demtues. Ka imunitet karshi ngricave pranveres. Eshte lloj me interes per shtim, si per madhesine e kokrres, te thelbit, shijen e prodhimtarine. Kurora ovale e zgjatur, e vendosur ne tre degezime qe dalin nga lartesia 1.50 m. Pjesa e poshtme e kurores ka filluar te thahet. Gjethja eshte e perbere nga pese gjethesa, gjethja tek e zhvilluar,qendrojne jeshile deri ne fund te Tetorit. Prodhimi mesatar 130 kg, por ka shfaqje te prodhimit periodik, kryesisht gjethja tek e zhvilluar,qendrojne jeshile deri ne fund te Tetorit. Prodhimi mesatar 130 kg, por ka shfaqje te prodhimit periodik, kryesisht pasoje e prodhimit te luleve

DV 305. Ndodhet ne fshatin Vile, komuna Dardhe, Diber, ne lartesine 650 m, ne shpat verior,ne brezaret e tokave are. Eshte 35 vjec, me lartesi 12 m, diametri 30 cm, diametri i kurores 11 m,kurora eshte e dendur sferike, gjethet 79 ne nje bisht. Lulet mashkullore lulezojne ne fund te prillit, ato femerore ne fund te Majit (protoandrik ).Frutat piqen ne dekaden e dyte te muajit Shtator. Prodhon bollshem 30-40 kg ne vit,kokrrat te vendosura 1-3 se bashku, kane gjatesi 38 mm, gjeresi 29 mm, trashesi 29 mm, pesha e kokrres 11.5 g, e thelbit 4.5 g ose 41 % te kokrres. Permban 65 % yndyre. Paraqet interes per kokrren e madhe, pamjen e mire tregtare, permbajtjen e larte te yndyres, prodhimtarine e larte e mos demtimin nga semundjet, demtuesit e ngricat. E meta : nuk mbushet mire me buke.

MO 233. Gjendet ne zonen e Okshtunit, fshati Moglice i komunes Ostren (Bulqize ), ne lartesine 920 m mbi nivelin e detit, ne shpat lindor, ne ane te tokes are toke e murme pyjore, e fresket e thelle. Mosha 65 vjec, lartesia 18 m, diametri 44 cm,diametri i kurores 17 m,kurora ovale e ralle, gjethet te perbera nga dy cifte te medha ovale, gjethi tek akoma me i madh, llastaret njevjecare rreth 20 cm, te gjate,sythi i majte i madh, i mbuluar mire,sythet anesore mjaft te medhenj,rrethore ose pak te mprehur. Lulet femerore lulezojne ne fund te dekades se pare te muajit Maj. Fruti eshte i madh, ngjyre te kafenjte,i rrumbullaket,tegeli nuk eshte i zhvilluar,per rreth tij formohen te thelluara,maja e futur brenda,levozhga me brazda,e trash 2.3 m, e forte, megjithese shtresat e brendshme nuk jane te zhvilluara, pa ndarese dhe thelbi ndahet lehte nga levozhga, del i plote. Prodhon cdo vit, frutat vendosen 1-5 sebashku, picen ne dekaden e pare te Tetorit, rreth 90 - 100 kg.Fruti ka ghatesi 46 mm,pesha e kokrres 21 g,e thelbit 8.5 g se 40 % e frutit. Permban 40 % yndyre. Eshte me interes prsa i perket madhesise se frutit, prodhimtarise,si dhe pershtatmerise per te vegjetuar e frutiikuar ne lartesi te madhe mbi nvelin e detit. ShO 235: Gjendet ne fshatin Shullan te zones se Okshtunit, rrethi Bulqize,ne nje lugine te zones fagetum, lartesi 950 m mbi nivelin detit,ne toke te murrme pyjore, aluvionale, te fresket. Mosha 64 vjec, lartesia 16 m, diametri 50 cm, diametri i kurores 20 m,kurora fillon rreth 2 m mbi toke, e dendur, sferike, me gjethe te perbere nga 7 gjethesa. Nuk ka infesion nga antraknoza, infeksion nga krimbi i ulet, nuk ka demtim nga ngricat. Prodhon cdo vit ( perjashto rastet kur ka ngrica pas javes se pare te majit. Sythet jane te medhenj. Te paret ne dekaden e pare te Majit celin sythet mashkullore, 3 - 4 dite pas tyre celin ato femerore ( protoandrik ). Prodhon rreth 70 kg ne vit, kokrrat vendosen 1-3 se bashku. Forma e shtypur ne pjesen e tegelit, baza rrethore, tegeli shume i gjere deri ne 4 mm, levozhga e trashe me brazda,me ngjyre te ndritshme te kafenjte,me nuance te verdhe.Shtresat e brendshme te buta. Gjatesia mesatare 45 mm, trashesia 32 mm,pesha e kokrres 16 g, e thelbit 7 g ose 45% e peshes se kokrres. Permban 51 % yndyre.

Eshte me interes per kokrren e madhe , prodhimtarine e larte, rezistencen krshi temperaturave te ulta. Te meta : Thelbinjte nuk e mbushin plotesisht kokrren. Aftesia mbirese e ulet 40 %.Eshte me vlere te koleksionohet e shartuar per te fituar forme izogene.

SZ 143: Ndodhet ne fshatin Sopot te komunes Zercan ( Bulqize ), mjelle perpara shtepise se pronarit ne kushte te ujitshme, toke e thelle, e rrafshet,shqeruar me peme te tjera frutore. Naltesia mbi nivelin e detit 620 m. Mosha 24 vjec, lartesia 12 m, diametri i kurores 10 m. Kurora sferike e rralle, gjethet te perbera nga 5 gjetheza, gjetheza e majes ovale e zhvilluar. Ka infeksion nga krimbi i arres. Sythet e medhenj te mbuluar mire. Rritj vjetore e llastareve e mire ( llastari nje vjear rreth 30 cm i gjate ). Lulzim protogjinjk. Lulet femerore celin ne fund te prillit, 3-4 dite me vone picet pjalmi i levareve, te cilet jane te gjte 12-15 cm. Frutat vendosen 1-2-3 se bashku. Prodhon rreth 30 kg ne vit. Fruti ne forme vezake, i gjere me disa te shtypura ne anet e tegelit. Tegeli nuk eshte shume i dale por mjaft i gjere. Levozhga eshte etrashe ( 3.1 mm ) jo shume eforte, e verdhe ne te kafenjte me te cara te thella ne siperface. Kokrra ka gjatesi 52 mm , gjeresi 39 mm, trashesi 34 mm,pesha e kokrres 18 g, e thelbit 8.2 g,44 % te kokrres. Thelbi eshte i shijshem, aromatik. Permban 61 % yndyre. Piqen ne dekaden e pare te Shtatorit. Eshte me interes per kokrren e madhe, rritja e shpejte, prodhimtari e larte.E meta : Thelbi nuk e mbush plotesisht kokrren, aftesia mbirese e ulet. Eshte prodhuar si mbi shartese ne shartimet e bera ne fidanishten e Zdojanit ( 1982 ). Zenia e shartimeve 5%. SK 276 : Ndodhet ne fshatin Kacni te komunes Selishte ( Diber ) e vendosur ne te majte te lugines se fshatit, mbi toke aluvionale, te thelle,te fresket, ne lartesine 620 m mbi nivelin e detit. Mosha rreth 45 vjec, lartesia 14 m, diametri 46 cm, diametri i kurores 15 m, eshte ovale, rreth 2.5 m mbi toke, ne gjethe te perbere nga 7-9 gjetheza, me gjatesi 40-50 cm. Nuk ka infeksion nga antraknoza, e krimbi i arres. Rralle demtohet nga ngricat e pranveres. Ne vitet e peodhimit te bollshem ( 1991 ) ka prodhuar 80 kg. Fruti ka forme ovale, ngjyre te hapur, levozhga eshte e lemuar, tegeli pak i dukshem , gjatesia e frutit 50 mm, gjeresia 40 mm, trashesia 36 mm, pesha 19 g, pesha e thelbit 9.7 g, e mbush shume mire levozhgen, zen 51 % te peshes totale te frutit, eshte i bardhe, i shijshem.Kokrra thyhet pa veshtiresi. Thelbi del i plote. Ka lulezim protogjinik, ne dekaden e pare te Majit lulezojne lulet femerore, me pas ( rreth 5 dite ) picet pjalmi i levareve. Frutat picen ne dekaden e dyte te muajit Stator. Eshte me shume interes te perdoret si mbi shartese per anen e kultivuar, pasi eshte individ me nje kompleks cilesish pozitive : kokrra e madhe, mbushet mire nga thelbi, ka rritje e zhvillim te shpejte, i reziston temperaturave te ulta,prodhimtari te larte.

S 182: Ndodhet ne fshatin Sllatine te komunes Sllove ( Diber ) ne mejen e tokes are, ne lartesine 820 m mbi nivelin e detit. Mosha 70 vjec, lartesia 16m diametri 50 cm, diametri 17 m, kurora eshte e rralle, ovale,deget e para skeletore dalin ne lartessine 2 m. Lulezimi protoandrik. Levaret e pjekin pjalmin ne dekaden e pare te majit, lulet femerore celin 4-5 dite me vone. Frutat vendosen nga 1-5 se bashku, prodhon rreth 90 kg ne vit, demtohet shpesh nga ngricat e vona te pranveres. Fruti ka gjatesine mesatare 45 mm, gjeresine 40 mm, trashesine 40 mm, kokrra peshon 15 g, thelbi zen 43 % te saj. Permban 52% yndyre. Siperfaqja e levozhges eshte e ashper me te thelluara, tegeli i zhvilluar. Nghyra e ndritshme e kafnjte, levozhga e trashe 22 mm. Frutat piqen ne dekaden e dyte te muajit Shtator. Eshte me interes per madhesine e kokrres dhe prodhimtarine. Te meta : Thelbi nuk e mbush mire kokrren. Demtohet nga ngricat e vona te pranveres. TQ 13 : Ndodhet ne fshatin tomin te komunes Qender, ne jesen perendimore te qytetit te Peshkopise, e mbjelle ne toke te rafshte, te thelle, te fresket, e shoqeruar me kultura perimore, ne lartesine 620 m mbi nivelin e detit. Mosha 25 vjec, lartesia 9 m, diametri i trungut 32 cm, diametri i kurores 9 m, kurora sferike e dendur. Rritja e llastareve nje vjecare e fuqishme, 30-40 cm, te rrumbullaket, te kafenjte ne te hinjte.Sytheet te medhenj te mbuluar mire. Lulezon ne dekaden e trete te Prillit. Lulezimi protoandrik,ne fillim piqen levret ( lulet mashkullore ), rreth nje jave me vone celin lulet femerore .Prodhon rreth 30 kg ne vit, frutat piqen ne dekaden e pare te muajit Shtator. Kokrrat vendosen nga 1-3 sebashku, jane te medhenj me ngjyre te verdhe ne te kafenjte. Fruti ne forme ovale, tegeli i gjere, levozhga e trashe me brazda. Shtresat e brendshme te buta. Gjatesia e frutit 46 mm, gjeresia 32 mm, trashesia 32 mm, pesha e nje kokrre 18 g, prsha e thelbinjve 6 g ose 33 % te frutit. Permban 61 % yndyre. Me interes per koleksionim per madhesine e kokrres, prodhimtarine e shpejtesine e rritjes. Te meta : telbinjte nuk e mbushin plotesisht kokrren, pas tharjes frutat rudhosen. Ka aftesi mbirese te ulet rreth 30 %.

ZQ 555: Ndodhet ne blloqet frutore te Zdojanit komuna Qender e Dibres, mbjelle ne toka te kafenjta oluionale te thella, ne lartesine 480 mmbi nivelin e detit. Mosha 26 vjec, lartesia 11 m, diametri 27 cm, diametri i kurores 8 m, deget epara skeletore dalin ne lartesine 90 cm mbi siperfaqen e tokes. Kurora ovale ne pjeset e poshtme te kurores ka tharje si pasoje e hijezimit anesor. Gjethi i perbere nga 7 gjethesa, te vendosura ne 3 cifte e nje gjethe tek, gjatesia gjithesej 40 cm, gjethja tek ka gjatesi 19 cm,gjeresi 12.5 cm, cifti i pare nen te,gjatesia 18 cm, gjeresia 9 cm, cifti i dyte gjatesia 12 cm, gjeresia 65 cm,cifti i trete ( afer bazes ) ka gjethe te vogla pothuajse te rrumbullakta me permasa 4*5 cm. Numri i nervaturave per nje gjethe 12-14. Llastaret nje vjecare kane nje rritje te dobet vjtore 10-15 cm. Sythi i majes i madh i mbuluar mire, ne forme kupole. Sythet anesore gjithashtu te medhenj ne forme sferike. Lulezon ne dekaden e trete te muajit Prill, protogjinik, fillimisht celin lulet femerore, rreth nje jave me pas picet pjalmi i levareve. Afati i

lulezimit mvaret nga ecuria e temperaturave ne periudhen e qetesise. Nga vrojtimet 10 vjecare rezulton qe lulezimi luhatet nga fillimi i prillit deri ne dekaden e dyte te muajit maj. Prodhimi mesatar vjetor 19 kg. Fruti ka gjatesi 38 mm, trashesi 30 cm, peshon 14 g, pesha e thelbit 7.5 g, 51 % e peshes se frutit. Thelbi eshte i bardhe, i shijshem,permban 65 % yndyre. Eshte me interes per koleksionim me ane te shartimit, per madhesine e frutit, raportin thelb -koker. SZ 137 : Ndodhet ne fshatin Sopot komuna Zercan, vendosur ne anen perendimore te nje kurrizi, ne pjesen fundore te nje ngastre qe mbillet me drithra, mbi toke te kafenjte, te thelle,argjilore, ujitet. Bashkeshoqerohet nga thana,thanula, ferra ftoi, boshtra, shelgu etj qe vegjetojme ne forme gardhi te gjalle ne fund te ngastres. Lartesia mbi nivelin e detit 610 m. Dru i moshes rreth 60 vjecare, lartesia 12 m, diametri i trungut 55 cm, diametri i kurores 17 m, degezimet e para 1.5 m, kurora konike e rralle. Gjethja perbehet nga 9 gjetheza, cifti ne afersi te bazes i pazhvilluar. Gjethet bien qe ne muajin Gusht. Rritja vjetore e llastareve eshte e dobet 5-7 m. Lulezon ne fund te muajit prill, ne fillim lulet femerore, ne dekaden e pare te majit piqen lulet mashkullore ( protogjinjk ). Prodhon 45 kg ne vit. Frutat piqen ne dekaden e dyte te gushtit. Fruti ka forme ovale, me mje te mprehte,levozhga eshte me gropeza, me ngjyre te verdhe ne kafe te hapur. Ne afersi te majes, teper e holle, membranore thuajse transparente. Kokrra ka madhesi mesatare, gjatesi 30 mm, gjeresia 24 mm, trashesia 29 mm. Pesha e nje kokrre 8 g, pesha e thelbit 5.1 g, ose 66 % te frutit. Thelbi eshte i plote, i bardhe,aromatik i shijshem. Permban 66 % yndyre. Lloj me vlere per koleksionim, per raportin e larte thelb-frut, thelbin e shijshem. E meta : per shkak te levozhges se holle shpesh demtohet nga zogjte. DV 305: Ndodhet ne fshatit Vile te komunes Dardhe, te rrethit Diber. Ka mbire ne pjesen fundore te brezareve me ulje graduale te pjerresise, sheshi i te cilave mbillet me drithra e kultura te tjera njevjecare, ndersA mezhda e brezares eshte e veshur me bime drusore, arre, lajthi, thane, shtog,trendafil i eger, ferre, qershi etj, ne lartesine 620 m mbi nivelin e detit, ne ekspozicion verior. Eshte dru i ri rreth 30 vjec, artesi 14 m, diametri i trungut 27 cm, diametri i kurores 7 m, ovale, fillon 2.5 m mbi siperfaqen e tokes, eshte e dendur, gjethe te bollshme, te gjelbra, te ndritshme. Gjethet 30 -32 m te gjata te perbera nga 7-9 gjetheza te vogla eliptike. Llastsri nje vjecar relativisht i holle, rreth 16 cm gjatesi, i kafenjte i ndritshem me nuanca te kuqe, sythi i majes i formuar mire, ne forme kupole, i hinjte i erret, sythet sqetullore mjaft te medhenj. Lulezimi fillon ne fund te prillit ( protogjinik ). Frutat pothuajse te rrumbullaket, te vendosur ne bisht 1-3 se bashku, gjatesia 30 mm, gjeresia 30 mm, trshesia 27 mm, pesha 8.8 g, pesha e thelbit 4.9 gose 60 %. Levozhga pa te cara te theksuara te verdha ne afersi te majes thelbi pothuajse zbulohet. Permban 67 % yndyre. Eshte me interes per raportin thelb-frut, prodhimtarine e rezistencen karshi ngricave. E meta : fruti demtohet nga zogjte per shkak te thelbit shume te holle. A 113 : Ndodhet ne komunen Arras, ne delten e derdhjes se lumit Sete mbi lumin Drin. Terren mjaft i preferuar per arren, qe perpara kolektivizimit te bujqesise strukturonte ( kufizonte tokat are midis individeve ) si dhe shoqeronte pjesen fundore te ngastrave duke shoqeruar e zevendesuar murin mbajtes bashke me lloje te tjera, lisin, thanen kumbullen, pjergullen, ftoin, shtogun etj, si dhe anes kanaleve, buze ujrave etj. Toka eshtee e thelle, aluvionale. Lartesia mbi nivelin e detit 410 m. Druri ne moshe 44 vjec, mjaft i zhvilluar, lartesia 16 m, diametri 58 cm, diametri i kurores 20 m, deget e para skeletore dalin ne lartesine 2.5 m. Kurora sferike e shperndare. Gjethet te perbera nga 5-7 gjetheza, te gjelbera te erreta. Nuk ka demtim nga ngricat. Llastaret nje vjecare( 12-20 cm ) terrumbullaket ne pjesen e siperme te shtypur, me ngjyre kafe me te verdhe. Sythi i majes i formuar mire, i hirte i erret. Sythet anesore te vegjel rrethor. Celja e tyre fillon zakonisht ne mes te prillit, lulezimi i luleve femerore ne fund te prillit, i mashkulloreve 3-5 dite me vone. Prodhon rreth 80 kg ne vit, frutat piqen ne illim te Shtatorit. Renia e gjetheve fillon shume me pare se tek druret e tjere. Fruti 29 mm i gjate, 24 mm i gjere, 22 mm i trashe, pesha nen mesataren 6.8 g, pesha e thelbit 3.8 g ose 54 % te tere frutit. Levozhga e lemuar me trashesi rreth 1.2 mm me ngjyre kafe te hapur. Shtresat e brendshme te endokarpit jane pak te zhvilluara. Thelbi ka ngjyre te verhe ne te kafenjte,e mbush mire endokarpin, nxirret mire nga levozhga, eshte e shijshme, ka 69 % yndyre. Paraqet interes te seleksionohet, per raportin thelb- kokerr. QS 11 : Ndodhet ne Zdojan te komunes Qender ( Diber ). Individi i mbjelle nga ish N Bujqesore Peshkopi, ne bllokun e Gjorices, ne luginen e dyte ne afersi te rruges Peshkopi-Muhurr,ne lartesine 495 mmbi nivelin e detit.Mosha 26 vjec,diametri i kurores 8 m,kurora erralle, pjeset e poshtme kane tharje. Gjethi ka gjatesi rreth 50 cm, perbehet nga 9 gjetheza nga te cilat, gjethi ipare 20.5*10.5 cm, cifti i pare i gjetheve 18.5*8.5 cm,cifti idyte 15.5*7 cm, cifti i trete 12.5*6 cm,cifti ikatert 8*4 cm, sythet mesatare, fillojne rritjen qe ne dekaden e dyte te muajit prill, te paret rriten levaret mashkullor, qe e pjekin pjalmin ne fund te prillit. Lulet

femerore celin plotesisht ditet e para te majit. Prodhon rreth 12 kg ne vit, Kokrrat jane 33*27*26 mm, pesha mesatare 7.1 g, pesha e thelbit 4.3 g perben 60% te peshes se kokrres. Levozhga e holle, e lemuar ngjyre te kafenjte te hapur, thyhet fare lehte. Permban 71% yndyre. Frutat piqen ne fund te Gushtit. Me interes per levozhgen e holle, pamjen e mire tregtare, raport i mire thelb-kokerr. E meta: ne venin ku vegjeton nuk ka rritje e zhvillim te mire, prodhim te ulet. MB 202 : Ndodhet ne fshatin Bellove te komunes Melan, ne lartesine 800 m mbi nivelin e detit, nje shpat me ekspozicion lindor, me toke te kfeenjte te thelle e te fresket, e sistemuar me ulje grauale te pjerrsise, mbjelle me peme frutore ne bashkeshoqerim rrafshi i brezares. Arra eshte rreth 55 vjec. Ka lartesin 13 m, diametrin e trungut 60 cm, diametri i kurores 13 m, kurora sferike e dendur, llstaret nje vjecare me rritje mesatare, te rregullt, por qe nuk piqen mire, palca zen rreth 1/2 e llastarit, ne pjesen e siperme te tij edhe me teper. Gjethja gjatesi 40 cm, perbehet nga tre cifte dyshe e nje gjethe teke me madhesi mesatare. Zmadhezimi i sytheve fillon ne dekaden e trete te prillit, ne fillim ditet e para te majit celin lulet femerore, rreth 7 dite me pas duket dhe pluhuri i verdhe, kur era lekund levaret. Ne pergjithesi u reziston ngricve te pranveres, nuk ka dmtime nga ngricat. Fruti eshte i vogel por me pamje mjafte te mire tregtare, me ngjyre te verdhe ne te florinjte, pak te zgjatur. Thyhen lehte. Fruti ka permasa: 28*24*22 mm, peshon 6.5 g,thelbi i bardhe ne te verdherueme, i shijshem, del i plote, permban 54% yndyre. Frutat piqen ne dekaden e dyte te mujit Shtator. Ka interes te seleksionohet per prodhimtarine e lart, levozhgen e holle, raportin e arte thelbkokerr, rritjen e shpejte. E mete : feruti i vogel. KT 111 : Ndodhen ne fshatin Trebisht te komunes Klenje, ne lartesine 720 m mbi nivelin e detit, ka mbire ne skarpatin e poshtem te rruges, ne shpat me ekspozicion perendimor. Mosha 50 vjec, artesia 20 m, diametri 50 cm, diametri i kurores 16 m, kurora e shtypur, me e gjere ne baze se sa e larte, fillon ne lartesine 2.2 m mbi toke. Prodhon rreth 65 kg ne vit. Zmadhimi i sytheve fillon qe ne mes te prillit. Levaret e pjekin pjalmin ne fund te prillit, ndersa lulet femerore celin pjalmoren ne und te majit. Frutat kane pamje te mire tregtare. Vendosen ne frut se bashku nga 1;5 se bashku sipas prodhimtarise vjetore. Fruti ka forme ovale te gjere, tegeli nuk eshte i dukshem. Ka permasa gjatesi 41 mm, gjeresi 30 mm, trashesi 29 mm, fruti peshon 10. 7 g, thelbi 5.5 g, i verdhe, ndahet mire nga levozhga, perben 55% te frutit prmban 60 % yndyre, piqet ne dekaden e pare te muajit Shtator. O225 : Ndodhet ne lindje te fshatit Ostren i Madh, i komunes Ostren te rrethit Bulqize. Dru qe ka mbire spontanisht, ne ne te perroit qe ndan Ostrenin e Madh nga lagja Kamenice e Ostrenit te vogel, cka perben nje lugine te fresket me toke oluvionale te thelle, e cila per 2 km deri sa derdhet ne te ashtuquajturin Zalli i Pasinkes eshte i populluar nga te dy krahet ngaarra me permasa te ndryshme Mosha 75 vjec, diametri 46 cm, diametri i kurores 22 m. Shoqerohet nga veriri ( Alnus ), glutinosa, kulumbria, ferra shtogu etj. Ndodhet ne kufirin ndares midis jonxhishteve te mbjella ne lugine ne shtratin e perroit. Kurora piramidale e rralle. Sythet fillojne te rriten qe ne mes te prillit, ne fund te po ketij muaji celin lulet mashkullore, disa dite me vone 4-5 maj celin luet femerore. Prodhon rreth 75 kg, por prodhimi eshte periodik, pasi shpesh demtohet nga te ftohtat e vona te pranverea. Frutat jane te vegjel te bashkuar nga 1-3 se bashku, me prmasa 34*26*26 mm, pesha mesatare e nje kokrre 6.4 g, levozhga shume e holle e lemuar, endritshme, thyhet lehtesisht me shtypje me dy gishta, thelbi del i plote, i mbuluar nga nje membran e holle e verdhe, peshon 3.6 g, pra prben 58% te frutir, Frutat piqen ne dekaden e dyte te muajit Shtator. Eshte me vlere per tu koleksionuar per raportin e mire thelb- koker. Te meta: Demtimi nga te ftohtat e pranveres si dhe kokrra e vogel. MD88 : MD88 : Ndodhet ne fshatin Dovolan te komunes Maqellare, rrethi Diber, ne lartesine 650 m mbi nivelin e detit, ne ane te perroit me te njenjtin emer. Mosha 22 vjec, lartesia 11 m, diametri 28 cm, diametri i kurores 9 m, kurora fillon 90 cm mbi nivelin e tokes, eshte sferike e dendur. Rritja vjetore e llastareve rreth 25 cm. Gjethe te bollshme, te gjelber te erret, pak te prekura nga antraknoza. Nga vezhgimet e bera konstatohet se nuk demtohet nga ngricat. Gjethet 35-40 cm te gjata, me 7-9 gjetheza. Sythi i majes mbulohet mire dhe ka formen konike. Sythet fillojne te rriten ne mes te rillit, ne vite te vecanta ( 1979 ) qe ne dekaden e trete te marsit, zakonisht lulet femerore clin ne fund te prillit, ato mashkullore ne ditet e para te majit. Frutet vendosen ne bisht 1-2 se bashku. Fruti ka permasa 35*30*28 cm, pesha mesatare 11 g, siperfaqja e frutit me brazda te vogla. Thelbi peshon 6 g,eshte i bardhe, i shijshem, zen 55 % te frutit Ka 63 % yndyre. Prodhimi i vitit te marrejes mostren ( 1987 ) 15 kg. Forme me interes persa i perket prodhimtarise, rritmeve te rritjes e permbajtjes se larte te thelbit.

SV 184 :Ndodhet ne fshatin vleshe te komunes Sllove te rrethit Diber,ne lartesine 780 m mbi nivelin e detit,. Mosha 85 vjec, lartesia 22 m, diametri 80 cm, diametri i kurores 24 m, kurora sferike, deget skeletore dalin ne lartesine 180 cm nga toka. Gjethja 50 cm e gjate, e perbere nga 7 gjetheza, nuk preket nga antaknoza. I nfeksioni nga krimbi i paket. Lulezon ne fillim te muajit maj, illimisht lulet femerore, 4-5 dite me pas lulet mashkullore. Ne vitet me prohim te bollshem frutet vendosen 1- 3-5 se bashku. Kane permasa 33*28*28 mm, fruti eshte pothuajse i rrumbullaket, tegeli i shprehur pak, ngjyra e kafenjte e hapur. Piqet me shpejt se arrat e tjera per rreth. Levozhga eshte e holle 1.2 mm, ne afersi te majes shendrohet ne traansparente, duke e bere frtin shpesh pre te zogjve. Pesha mesatare e nje kokrre 10.6 g, pesha e thelbit 5.3 g, ose 50 % e frutit. Eshte me vlere te koleksionohet per prodhimtarine e larte, raportin pozitiv thelb-kokerr. Te meta : Demtohet thelbi nga shpendet. GL 312: Ndodhet ne fshatin Gure Lure te komunes Lure, ne lartesine 820 m mbi nivelin e detit, ne krahun lindor te rredhjes se siperme te lumit te Setes, mbi toka aluvionale. Mosha 70 vjec. Lartesia 19 m, diametri i trungut 62 cm, diametri mesatar i kurores 16 m. Shoqerohet nga thana, shelgu, lajthia etj. Sythet fillojne te rriten ne dekaden e dyte te prillit, celin ne fillim te majit levaret dhe pas nje jave lulet femerore. Kokrra e rrumbullaket me permasa 33*32*31 cm. Pesha e kokrres 8.4 g, e thelbit 6.4 g ose 55 %. Prodhimi periodik, demtohen lulet nga te ftohtat e pranveres. Me interes per koleksionimin per permbajtjen e thelbit. Te meta : Nuk u reziston ngricave te vona. Arrat gjatoshe. QZ 560 :Ndodhen ne fshatin Zdojan te komunes Qender, ( rrethi Diber ), ne lartesine 545 m mbi nivelin e detit. Mbjelle me fidane , ne masiv me skeme 8*8 m ne vitin 1967. Laertesia 12 m, diametri i trugut 39 cm, diametri i kurores 8 m. Kurora ovale, ne pjeset e poshtme ka shenja tharje, elementet prodhuas jane spostuar drejt majes, psoje e hijezimit anesor. Llet mashkullore piqen ne fund te prillit, ato femerore ne ditet e para te majit. Prodhimi vjetor i ulet ( rreth 12 kg ). Frutet vendosen tek, here -here 2-3 se bashku. Fruti a gjatesine 46 mm, gjeresi 24 mm, trashesi 25 mm. Fruti eshte i zgjatur ne forme bajame, e lemuar, tegeli i dukshem, kapaket te lidhur mire. Thyhet me vershtiresi, thelbinjte nuk dalin te plote. Pesha mesatare e nje kokrre 7.6 g, pesha e thelbit 3.1 g ose 40% e frutit. Frutt piqen ne dekaden e pare te muajit Shtator. Yndyra 69%. Mnd te perdoret ne hibritizime brenda llojit per te marre fruta te gjate por te permisuar. ShGj 67 : Ndodhet ne fshatin Gjuras te komunes Shupenxe, rrethi Bulqize, ne perroin me te njejtin emer, ku gjenden mbi 250 rrenje arra, ne lartesine 820 m mbi nivein e detit. Mosha rreth 100 vjec, lartesia 26 m, diametri i trungut 110 m, diametri i kurores 24 m, kurora e shperndare ovale.Lulezon ne dekaden e pare te muajit Maj, fillimisht lulet mashkullore,4-5 dite me pas lulet femerore. Prodhimi vjetor 120 kg por shpesh lulet demtohen nga ngricat e pranveres. Fruti izgjtur ne forme bajame 41*21*23mm. Pesha mesatare e nje kokrre 9.7 g, e thelbinjve 4.1 g, ose 42% te kokrres, permbajne 52% yndyre. Nuk shquhet per tregues ekonomike, nga pikpamja e larmise brenda Juglans Regia ia vlen te koleksionohet. KT 112 : Ndodhet ne fshatin Trebisht te komunes Klenje, ne lartesine 690 m mbi nivelin e detit. Mosha rreth 80 vjec,lartesia 20 m, diametri i trungut 50 cm, diametri i kurores 16 m, kurora e shperndare, gjethet e perbere nga 9 gjetheza relativisht te vogla, ne forme ovale. Lulezon ne fund te prillit, fillimisht lulezojne lulet mashkullore, 4-5 dite pas ato femerore. Kokrrat vendosen nga 1-3 ne nje bisht, piqen ne dekaden e pare te Shtatorit. Kokrra eshte e jate e ngushte, me maje ne forme sqep zogu. Levozhga ka ngjyre kashte gruri ne te kafenjte, tegeli eshte i zhvilluar, del 2-3 mm mbi siperfaqen e levozhges. Permasat mesatare 47 mm gjatesia, 27 mm jeresia, 26 mmtrashesia. Peshon 10.1 g, pesha e thelbinjve 4.8 g, ose 47% te peshes totale te frutit. Shtresat e brendeshme qe rrethojne frutin te zhvillara por jo te forta. Permbajtja e yndyres 58%. LLo me interes per koleksionim. O223 :Nodhet ne luginen ne lindje te fshatit Ostren i Madh, te komunes Ostren, rreti Bulqize, ne lartesine 750 m mbi nivelin e detit. Mosha 46 vjec. Dru i zhvilluar mire , lartesia 16 m, diametri i trungut 46 cm, diametri i kurores 17 m. Kurora piramidale, 2.2 m mbi nivelin e tokes, gjendja vegjetative e mire, nuk ka infeksion nga antraknoza, infeksioni nga krimbi i ulet. Gjethja e perbere nga pese gjetheza, gjatesia totale 41 cm, jethi tek i zhvilluar, ne forme te zgjatur, gjethet ne cifte te vegjel.Gjethet bien ne fund te muajit Shtator. Rritja e sytheve lulore fillon ne fillim te dekades se dyte te prillit, lulezon ne fillim te prillit, lulet mashkullore lulezojne pothuajse ne te njejten kohe me lulet femerore, ( 2 dite pas ). Frutifikon cdo vit, rreth 65 kg ne vit. Kokrra eshte e zgjatur, levozhga 1.8 mm e trashe, e lemuar baza rrethore, mprehja e majes vjen graduale, cka i jep forme vezake, tegeli eshte i shprehur qarte, ngjyra e kafenjte me nuanca te verdha. Fruti ka gjtesi 46 mm, gjeresia 26 mm, trashesia 28 mm, peshon 10. g, pesha e thelbit 5.1 g, ose 49% te peshes totale te frutit. Permban

55%yndyre. Thelbi ndahet lehte sisht nga levozhga, ka ngjyren e kashtes se grurit ne te bardhe. Eshte i shijshem, aromatik. Eshte forme qe paraqet interes per koleksionim, si dhe per tu mbjelle ne luginat mabre, pasi nuk demtohet nga ngricat e pranveres. L 267 : Ndodhet ne fshatin Lishan te komunes Luzni, te rrethit Diber, ne lartesine 590 m mbi nivelin e detit, ne krahun perendimor te perroit te Lishanit. Mosha 80 vjec. Lartesia 19 m, diametri i trungut 58cm, diametri i kurores 22 m, kurora e zhvilluar e shperndare ne tre trungje qe ndahen ne lartesine 1.5 m. Lulezon ne fund te muajit prill lulet femerore, pjalmi ne levore piqet rreth nje jave me pas. Prodhon rreth 55 kg ne vit, kokrrat vendosen tek ose dy ne nje bisht. Kokrra ka forme te zgjatur ( e ngjajshme me bajamen ) , gjatesia 52 mm, gjeresia e trashesia 35 mm. Fruti peshon 11 g, pesha e thelbit 4.9 g ose 45 %, e peshes se kokrres. Muret ndarese dhe mbeshtjellese te thelbit te forta, duke u bere pengese per ndarjen e tij. Frutat piqen ne dekaden e dyte te Gushtit. Individ me vlera per koleksionim. ARRAT NE FORME VILE. OT 163 : Ndodhet ne fshatin Tucep, komuna Ostren, rrethi Bulqize, ne lartesine 620 m mbi nivelin e detit, bire ne nje lugine qe shtrihet perballe fshatit te quajtur Polenat, ku toka ka formen e amfiteatrit, te formuar nga sistemi me ulje graduale, ku mezhdat e krijuara jane te veshura me bimesi te pasur, shparth, qarr, qershi e eger, kumbull e eger, ftua, thane, pjergulla, kulpra, manaferra, trendafil i eger, ne mes te te cileve mbizoteron arra qe per nga forma perben nje koleksion natyror. Dru relativisht i ri, imoshes 45 vjecare, me rritje mesatare, lartesia 11 m, diametri 48 cm, diametri i kurores 9 m, sferik jo e dendur. Llastaret kane rritje te dobet vjetore ( 8.7 cm ).Nga analiza e bere tipeve te sytheve rezultojne mashkullore 47.3% femerore 19.8%, vegjetative 32.9%. Prodhimi mesatar vjetor 50 kg. Frutat vendosen nga 10-16 se bashku. Nga sythi i majes dhe dy- tre te meposhtmit dalin llastare te vegjel qe prodhojne 2-4 fruta. Celja e sytheve fillon zakonisht ne mes te prillit, lulet femerore lulezojne ne fundd te prillit e fillim te majit, pjalmi i levareve te luleve mashkullore 3-5 dite me vone. Frutat piqen ne fillim te Shtatorit. Renja e gjethve fillon me shpejt se tek druret e tjere. Per nga madhesia frutat jane nen mesataren, me permasa 30*26*24 mm,pesha e nje fruti 6.1gr, pesha e thelbinjve 2.9 g, ose 47% e kokrres. Permban 67% yndyre. Lloj me shume interes per koleksionim, per prodhimtarine e larte, per njesi te siperfqes, per dentesine e elementeve prodhues, raportin gjethe-fruta etj. Permast e vogla te kurores e bejne me te perferuar, per tu mbjelle ne ane te ngastrve me bime arash, ne mezhda te brezareve, anes kanaleve ujites etj. ZS 144 : Ndodhet ne lindje te fshatit Sofracan ne luginen e zallit te Bulqizes, ne lartesine 510 m mbi nivelin e detit, mbi toke gurishtore, nen uje. Mosha mbi 40 vjet, lartesia 8m, diametri i trungut 60cm, diametri i kurores 9 m. Kurora eshte sferike, e vendosur mbi kater trungjeqe ndahet 80 cm nga siperfaqja e tokes. Nuk ka infeksion nga anraknoze. Ne pergjithesi eshte rezistente ndaj ngricave, por dimri i vitit 1985, vecanerisht temperaturat e muajit Shkurt, demtuan sythet lulore te majes. Por 2-3 vjet pas kesaj pati renie te prodhimit. Gjethet jane 30-35 cm te gjata, me 7-9 gjetheza, qe jane te gjera ne forme ovale. Vendosja e sytheve e ngjajshme me ato te formes 07163. Ne fillim celin ato femerore, 4-5 dite me vone ato mashkullore. Prodhimi mesatar vjetor 60 kg. Kokrrat vendosen nga 8-12-15 se bashku ne forme vile. Frutat piqen ne dekaden e dyte te Shtatorit. Fruti eshte i vogel me permasa 29*26*27 mm, me peshe 6.5 g, me forme pothuajse sferike, tegeli pak i dukshem, me i shprehur ne afersi te majes. Levozhga pa te cara te theksuara, me nuance floriri te forte, me trashesi 1.4 mm. Shtresat e brendshme te frutit te buta. Thelbi ndahet mire nga levozhga, e cil eshte e mbushur mire, cka e con rrezen e thelbit ne 45%. Permban 68% yndyre. Eshte me interes per seleksionim per prodhimtarine e lart si dhe tendecen drejt xhuxhezimit. ZS 146 vendosur ne nje toke shkembore,ne ane te zallit te Bulqizes, ne mes ujrash te rrjedhshem shkembi gelqeror, ne lartesine 470 m mbi nivelin e detit. Druri eshte ne moshen 120 vjecare, lartesia 25 m, diametri 90 cm. Kurora fillon ne lartesine 2.5 m nga siperfaqja e tokes ka diameter 24 m, eshte e dendur, piramidale. Gjethja eshte e madhe dhe perbehet nga 9 gjetheza. Nga analiza e sytheve takohen : sythet vegjative te majes qe vendosen ne majen e degeve frutore me gjatesi 0.5 cm gjeresi 0.3 cm, sythet anesore vegjetative vendosen ne sythet e gjetheve. Jane me te vegjel se te majes, rrethor te cveshur. Poshte tyre shoqerojne sythe te vegjel, dy njeri poshte tjetrit, i sipermi me i madh. Nga vrojtimet e bera per tre vjet ne priudhen prill- maj qershor- jane dalluar tre tipe sythesh gjenerative: mashkullor, femeror, veror. Sythet mashkullor ( levaret e ardhshem ) zene pozicion anesor ne degezen prodhuese. Kane forme te zgjatur dhe arrijne gjatesine 1.5-1.7 cm. Filojne rritjen qe nga fundi i marsit e fillimi i prillit. Me rritjen e tyre formohen levare shume te trashe lulesh. Ne momentin e daljes se pjalmit kane permasate ndryshme, gjatesia luhat 515 cm. Te paret piqen levaret ne maje te llastarit. Brenda levarit lulet celin ne fillim ne baze. Lulet e vendosura ne levar jane te vogla perbehen nga tre gjrtheza rreth lules dhe tre te fletushes te bashkuara ne

fund. Fijet thekore jane te shkurtra me dy pjalmore. Lulet ne pjesen e poshtme te levarit kane 20- 30 theke, ne pjesen ne afersi te majes 5-7. Sythet nga cilat dalin lulet femerore ane te vendoaura ne maje te degeve prodhuese. Shume te ngjajshme me sythet vegjetative, fillojne te zmadhojne ne fund te dekades se dyte te prillit, celin pas luleve mashkullore ( 4-5 ite ) me 5-10 maj. Lulet femerore dalin si te vetmuara, ashtu dhe dy-tre se bashku. Ato qendrojne te hapura per 5-6 dite. Ne javen e pare te Korrikut fruti aarin madhesine e plote. Deri ne fund te Korrikut lageshtira mbetet ne kufinjte 50%. Sythet verore verehen ne sqetullat e gjetheve te siperme njekohesisht me celjen e luleve femerore. Vendosen ne bishta me gjatesi 0.7-1 cm pas 10 Qershorit ato shperthejne dhe formojne lastar te rinj. Frutat vendosen ne bisht 1-2 ose 3. Jane shume te vegjel ne forme ovale, permasat 24*22*19 mm, pesha mesatare e nje kokrre 3.8 g, pesha e thelbinjve 1.5 gose 40% e frutit. Prodhimi mesatar vjetor 110 kg. Levozhga eshte e lemuar, e forte. Tegeli pak i dukshem, por lidhja ne mes kapakeve eshte me putthitje shume te mire. Shtresa e brendshme qe rrethon dhe ndan thelbinjte eshte e drunjezuar, vende vende me depozitimenga jashte, gormon lakuna e boshlleqe, vecanerisht nga ana e levozhges. Shtresa ndarese mes thelbinjve eshte e forte, plotesisht e drunjezuar. Thelbi del me veshtiresi. Ne kasifikimin botanik ben pjese ne j. Regia var Dura f lacunesa. Me interes per njohjen e J. Regia, qe megjithese nen kulture ka evoluar shume pak nga te paret e saj. Mund te perdoret si nenshartese. L 268 : Ndodhet ne fshatin Luzni te komunes Luzni, rrethi Diber, ne lartesine 600 m mbi niveli e detit., ne nje shpat te brezaruar mbi fshat, me ekspozicion verior, i mjelle ne vitin 1966, ne ish dushkaje, e perzier me kumbull molle, etj. Rritja e ngadalte, deshtimet qe nga mbjellja ( tharjet ) te shpeshta. Mosha 30 vjec, diametri 20 cm,lartesia 10 m, diametri i kurores 8 m. Lulezon ne fillim te majit. Lulezimi protogjini. Prodhon rreth 10 kg fruta, qe piqen ne dekaden e dyte te shtatorit. Kokrra ka permasa 37*26*25 mm, pesha e nje kokrre 9.8 g, pesha e thelbinjve 4.4 g ose 45% e kokrres. Permban70% yndyre. Shtresa e brendshme e endokarpit eshte e drunjezuar, me shume dredha, ndareset mes thelbinjve te drunjezuar. Ne shtresat e drunjezuara te endokarpit ka edhe boshlleqe. Heqja e thelbit eshte e veshtire. Ne klasifikimin botanik ben pjese ne J. Regia.L. var. Dura. f. plicata. Me interes per koleksionim, per tu perdorur si nenshartese L 263: Ndodhet ne fshatin Hotesh, komuna Luzni, rrethi Diber, ne lartesine 620 m mbi nivelin e detit, toka e kafenjte tipike, vendosur ne ane perroi,bashkeshoqeruar nga shelgu,kumulla,ftoi, dominuese eshte arra, qe paraqitet me zhvillim te mire. Ne kete zhvillim ka ndikim toka e thelle dhe e pasur ne te cilen kultivohen misri i qarkulluar me jonxhe, si dhe prania e ujit te rrjedhshem gjate vegjetacionit. Mosha 90 vjec.Diametri i trungut ne lartesine 80 cm eshte 80 cm. Ne kete lartesi krijohen tre degezime me diameter esatar 20 cm qe formojne bazen e kurores e cila ka forme piramidale e lartesi 21 m. Lulezon ne fund te prillit, protogjinik. Prodhimi mesatar vjetor 70 kg. Fruti me permasa 34*25*25 cm. Levozhga e forte, trahesia rreth 3mm, tegeli i zhvilluar, me nje te thelluar te dukshme anash, ngjyra e kafenjte e hapur.Pesha mesatare e frutit 3.1 g ose 46% e peshes se frutit. Permbajtja e yndyres 68%.Thelbinjte rrethohen dhe ndahen midis tyre nga nje shtrese e drunjezuar, vene me depozitime nga jashte, duke formuar lakuna e boshlleqe, vecanerisht ne afersi te guajaves. Ndareset mes thelbinjve te drunjezuar. Thelbi del i copezuar, nje pjese e te ilave mbeten brenda folezave te krijuar nga mbeshtjellsja. Duke marre si tregues edhe formen e shtreses qe ndan e mbeshtjell thelbinjte. Kjo forme futet ne J. Regia. L. Dura. f lacunosa. Me vlere koleksionuese, per te perdorur si nenshartese. O K 224 :Ndodhet ne fshatin Kamenice te Komunes Ostren, rrethi Bulqize, lartesia mbi nivelin e detit 810 m, toka eshte e ceket, shkembi amnor gelqeror. Mosha 35 vjec, lartesia 17m, diametri 45 cm diametri i kurores 13 m. Kurora ovale jo e dendur. Lulezon ne dekaden e pare te majit, protogjinik. Frutat piqen ne dekaden e dyte te shtatorerban 56% yndyre. me interes per koleksionim dhe per tu perdoit, prodhimi mesatar vjetor 80 kg. Fruti me permasa 38*27*25 mm. fruti peshon 8 g, levozhga me gropeza, e ndritshme ne te kafenjte, thelbinjte peshojne 3.7 g, ose 46% te frutit. Shtresa e brendshme e endokarpit ka dhe boshlleqe. Ndarja e thelbit eshte shume e veshtire. Permban 56% yndyre. Me interes per koleksionim dhe per tu perdorur per nenshartese. D 84 : Ndodhet ne fshatin Grezhdan te komunes Maqellare, ne lartesine 670m mbi nivelin e detit.Mosha 27 vjec, lartesia 17 m, diametri i trungut 25 cm, diametri i kurores 11 m. Kurora ne orme ovale e dendur. Nuk ka infeksion nga antraknoza. Ineksioni nga krimbi i arres i ulet. Lulezon ne fund te prillit. Tipi i lulezimit protoandrik. Prodhimi mesatar vjetor 14 kg. Frutat piqen ne dekaden e pare te muajit Shtator. Fruti me madhesi mesatare. Ne nje bisht vendosen 1-2 kokrra. Permasat e frutit 36*26*28 mm. Pesha 9 g, pesha e

thelbinjve 4.7 g ose 56% e peshes se frutit. Fruti permban 64% yndyre. Thelbinjte rrethohen nga nje shtrese e drunjezuar pjeserisht. Thelbi del pa shume veshtersi, por thelbinjve u prishet forma. Bazuar ne karektiristikat e shtreses se brendshme, si dhe nga fortesia e levozhges forma futet: J. Regal L var. Dura f lignosa. Vlen si nenshartese edhe per koleksionjm. Z 331: Nodhet ne fshatin Zogje, te komunes Shupenxe, ne lartesine 710 m mbi nivelin e detit, mosha 80 vjet, lartesia 19 m, diametri i trungut 60 cm, diametri i kurores 15 m, forma sferike. Prodhimi mesatar vjetor 110 kg. Lulezon ne dekaden e pare te muajit maj. Protoandrik. Frutat jane te vendosura nga 1 ose 2 ne cdo bisht, piqen ne dekaden e dyte te muajit Shtator. Fruti mesatar me permasa 34*29*29 mm. Peshon 8.2 g, Thelbi peshon 3.7 ose 45% e frutit. Permban 61% yndyre. Thelbi eshte i rrethuar nga nje shtrese e drunjezuar, vvende vende formon depozitime nga jashte e lakuna te cilat kufizohen tek pjesa e jashtme e endokarpit dhe shtresoheen me shtresat e brendshme. Muret ndarese ne mes thelbinjve jane te drunjezuara dhe thelbi del me shume veshtiresi. Tegeli i dukshem. Futet tek J. Regia Var Dura f lacunosa. Vlen per koleksionim. Mund te perdoret pper nenshartese. Arrat e zakonshme ( J. Regia. V. Semidura ) QB104 : Ndodhet ne fshatin Brezhdan te komunes Qender te rrethit Diber, mbi toke te kafenjte tipike, te kultivuar , nen uje, ne lartesine 580 m mbi nivelin e detit. Druri eshte i moshes mbi 100 vjec, lartesia mbi 12 m, diametri 60 cm, diametri i kurores 14 m, kurora piramidale e dendur. Levozhga e drurit ka ngjyre te hinjte ( me nuanca te zbardhura ) me te cara te cekta qe e shoqerojne deri ne degezimet e para. Nga trungu kryesor krijohen 5 kate me degezime. Deget kryesore kane plasaritje te vogla. Deget dy vjecare jane te gjelberta ne te kafenjte , te cveshur. Llastaret nje vjecare ne pranvere jane te gjelbert, ne vjeshte te gjelbert ne te kafenjte, te cveshur me shkelqim te argjente. Ne fund te tyre me perfundimin e rritjes vendoset syth vegjetativ me gjatesi 0.8-1 cm dhe gjeresi 0.5-0.6 m. Sythet anesor vegjetativ vendosen ne sqetullt e gjetheve. Jane te vegjel sa te majes, rrethor te cveshur. Poshte sythit sqetullor jane vendosur dy sythe, njeri prej te cileve ( i poshtmi ) eshte me i voge. Nga vrojtimet e bera ne periudhen 1981-1985, ne periudhen mars- shtator (per afatin e fryrjes se sytheve, lulezimit, lidhjes se frutit etj. ) konstatohen tre tipe sythesh gjenerative : mashkullor, femeror, veror. Sytjet mashkullor vendosen anash degeve prodhuse, kane forme te zgjatur me gjatesi 1.3-1.8 cm. Fillojne te rriten qe ne illim te prillit. Nga rritja formohen levare te zgjatur, te trashe shumelulesh. Ne momentin e daljes se pjalmit kane gjatesi 5-15 cm. Sipas vendosjes ne degezatprodhuese konstatohet se te paret arrijne pjekurine levaret qe jane me afer majes se llastarit, krahasuar me ato afer bazes. Ne kuadrin e nje levari te parat celin lulet ne fund te levarit, pastaj vzhdojne drejt majes. Lulet e vendosura ne levar jane te vogla, perbehen nga tre gjetheza rreth lules, dhe tre te fletushes te vendosura te bashkuara ne fund. Fijet thekore jane te shkurtera me dy pjlmore. Pjesa me e madhe e pjalmit prodhohet ne bazen e levarit. Sythet femerore jane te ngjajshem me sythet vegjetative te majes se llastarit, fillojne te zmadhohen qe ne dekaden e pare te muajit prill,celin 5-7 dite perpara luleve mashkullore 29 prill- 3 maj. Jane ne grupe 2-3 se bashku, si dhe te vetmuara. Qendrojne ne pritje te pjalmit per 5-6 dit. Sythet verore duken ne sqetullat e gjetheve te siperme njekohesishtme celjen e luleve femerore. Karakteristike dalluese e tyre eshte vendosja ne bishta me gjatesi rreth 1 m si dhe shperthimi i tyre ne dekaden e dyte te Qershorit, duke krijuar llastare te rinj. Frutat vendosen ne bisht nga 1-2 apo 3 sebashku. Madhesine e plote e arrijne ne dekaden e pare te korrikut. Fruti ka gjatesi mesatare 44 mm, gjeresia 30 mm, trashesia 30 mm. Pesha mesatare e nje kokrre 11 g, nga e cila thelbi zen 50%. Shtresat ndarese te drunjezuara por te buta. Thelbi del normal nga fruti, eshte i shijshem, permban 70% yndyre. Z330 : Ndodhet ne fshatin Zogje komuna Shupenze, rrethi Bulqize, vendosur ne lartesine 710 m mbi nivelin e detit, ne ane te perroit me te njejtin emer, qe e ndan fshatin ne dy pjese, mbi toka aluvionale te fresketa. Druri eshte ne moshen 60 vjecare, ka artesine 17 m, diametri i kurores 18 m, diametri i trungut 70 cm. Dallohet per prodhimtari te larte, te qendrueshme, rreth 80 kg ne vit. Lulezimi protoandrik ne dekaden e pare te majit. Fruti pe permasa mesatare 42*29*28 mm. Pesha mesatare e nje kokrre 10 g, rrezja e thelbit 43%. Thelbi i shijshem, aromatik, del i plote nga guajava, qe eshte e lemuar me pamje te mire tregtare, ngjyre kashte gruri e hapur. Permban 62% yndyre. D 85 : Ndodhet ne fshatin Dovolan te komunes Maqellare, rrethi Diber ne lartesine 650 m mbi nivelin e detit. Mosha 35 vje, prejardhja natyrare ne ane te prrojit te Dovalanit, mbi toke aluvionale te fresket.

Lartesia 14 m, diametri 25 cm. Diametri i kurores 12 m, eshte e rralle, ovale. Gjethi i berbere nga 7 gjetheza te vendosura ne tre cifte e nje gjethe tek. Gjatesia luhat 35-40 cm, gjethi tek me forme oale, me i zhvilluar se te tjeret. Lulezimi protoandrik. Lulezon me fillim te majit. Prodhimi i frutave i pervitshem, i larte. Nuk ka drejtim nga ngricat, as infeksion nga semundjet e demtuesit. Fruti me madhesi mesatare, nga e cila thelbi 4.6 g ose 51% te kokrres. Thelbi eshte i bardhe, i shijshem, del i plote nga zhgualli, permban 65% yndyre.

HD 87: Ndodhet ne fshatin Herbel te komunes Maqellar, rrethi Diber, ne lartesine 750 m mbi nivelin e detit, ne perendim te fshatit ne ane te perroit me te njejtin emer, Dru i ri, ne moshe 20 vjecare, lartesia 11 m, diametri 16 cm, diametri i kurores 8 m dhe ka forme ovale , e ngjeshur, opake. Druri ka hyre ne prodhim qe ne moshen 8 vjecare. Ka lulezim protogjinik, per kohen e lulezimit, per nje periuhe 10 vjecare. Frutat me madhesi mesatare, pothuajse i rrumbullaket, tegeli i lidhur mire me te thelluar a ne te dy anet, ngjyra e kafenjte e hapur. Permast e frutit 40*38*34 mm. Pesha e kokrres 12 g, pesha e thelbinjve 6.1 g ose 51% e peshes se kokrres. Permban 64% yndyre. DV 308 : Ndodhet ne fshatin Vile, te komunes Dardhe, rrethi Diber, ne lartesine 650 m mbi nivelin e detit, ne nje shpat te brezaruar nga fshataresia sipas tradites me ulje graduale te pjerresise, me ekspozicion verior, rriten ne skarpaten e brezares i bashkeshoqeruar nga shparthi, qarri, thana, ftoi, hardhia, kulpra, vidhiferra, hithra. Druri eshte ne moshen 80 vjeare, lartesia 16 m, diametri 50 cm, diametri i kurores 14 m. Kurora sferike e shtypur, jo e dendur. Kokrrat pothuajse te rrumbullakta me dimensione 38*39*39 mmpesha mesatare e nje kokrre 13 g, pesha e thelbit 6 g, ose 46% te kokrres. Levozhga me trashesi 1.5 mm. Thyhet pa ushtruar force tee madhe. Permban 70% yndyre. Prodhon mbi 100 kg ne vit. T 115 :Ndodhet ne fshatin Celebi, komuna Klenje, rrethi Bulqize, ne laartesi 680 m mbi nivelin e detit, mosha 70 vjec, lartesia 15 m, diametri i trungut 60 cm, diametri i kurores 15 m ,kurora sferike, e dendur. Lulezimi protoandrik, ne dekaden e pare te majit. Fruti me madhesi mesatare me permasa 40*29*30 mm, ka forme ovale. Pesha mesatare e nje kokrre 9.2 g, pesha e thelbit 4.9 g, ose 53%e peshes totale. Thelbinjte ngjyre kremi, te shijshshem, aromatik. Permbajtja e yndyres 65%. SZ 145 : Ndodhet ne fshatin Sopot, komuna Zerqan, rrethi Bulqize, ne lartesine 590 m mbi nivelin e detit, vendosur ne mesin e nje brezare natyrore e bashkeshoqeruar me thane, thanugel, verri, kumbull, hardhi, dominuese ne bashkeshoqerim eshte arra, ne siperfaqen 15 0 m2 jane vendosur 5 rrenjearra(afersisht nje moshore ) 7 rrenje thane, 5 kumbulle, 8 hardhi, 1 verri, 1 shkurret thanugle, 1 shtog i zi. Mosha 25 vjec, lartesia 15 m, diametri 23 cm, kurora e spostuar ne lartesi 7.8 m, ne forme ombrelle. Lulzimi protoandrik. Lulezon ne dekaden e pre te majit. Fruti mesatar, forme ovale te rregullt, levozhga e lemuar ngjyre floriri ne te kafenjte. Gjatesia 38 mm, gjeresia 29 mm, trashesia 30 mm. Pesha e nje kokrre 8.4 g. Thelbinjte ne

ngjyre krem, mjaft te zhvilluar, e mbushin mire kokrren, peshon 4.4 gose 52% e peshes se frutit. Permbajtja e yndyres 59%. SZ 146 :Ndodhet ne fshatin Sopot te komunes Zerqan, rrethi Bulqize mbi toka aluvionale te thella, te fresketa, e bashkeshoqeruar me verririn e zi, kulumbrine, kumbullen, shelgun, manin, ferren ne anen per nga perroi ne forme brezi, si dhe nga misri i kultivuar ne anen jugore, ne lartesine 575 m mbi nivelin e detit. Mosh 60 vjec, lartesia 23 m, diametri 70 cm, diametri i kurores 14 m, kurora e dendur ne forme piramidale. Lulezimi protogjinik. Lulezon ne dekaden e pare te muajt maj. Frutt vendosen nga 1-3 se bshku. Kane forme te zgjatur me trashesi mesatare te levozhges, me permasa 40*36*32 mm. Pesha mesatare e kokrres 11.4 g, pesha e thelbinjve 5.7 g. Permbajtja e yndyres 60%. K 119 : Ndodhet ne fshatin Klenje, ne fshatin me te njejtin emer ne rrethin e Bulqizes, ne lartesine 1200 m mbi nivelin e detit. Dru ne moshen 50 vjecare.Lartesia 8 m, diametri 27 cm, diametri i kurores 9 m, ka forme sferike e dendur, llastaret nje vjecare nuk piqen mire. Demtimet nga ngricat e vona te shpeshta, prodhimi periodik. Lloj protogjinik. Lulezon ne dekaden e trete te muajit maj. Jane bere 10 vjet vrojtime per kohen e lulezimit. Fruti me madhesi mesatare me permasa 29*26*28 mm, pesha mesatare 7.2 g.

Vezhgim mbi sistemin rrenjor te Arres

Hyrje Krahina e Dibres e ka ta pranishme kulturen e Arres ne cdo zone te banuar te saj qe nga Lugina e Drint deri ne lartesite e Kalase se Dodes, Lures, Selishtes, Zogjes, Gollobordes etj. Krahas larmise se formave me interes eshte edhe njohja e sistemit rrenjor te arres e vecorive te tij. Vezhgimi eshte bere ne grumbullin faror me arre te Zdojanit ne vitin 1988.Grumbulli eshte me origjine artificiale i mbjelle ne vitin 1972.

Objektivi:
Njohja e sistemit rrenjor, shtrirja e tij ne thellesi e gjeresi, rekomandime per punimin e tokes, ushqimin me plehra organo-kimike, rekomandime per ujitjen. Rekomandime per kultivuesit per llojet shoqeruese qe mund te mbillen me arren.

Materiali dhe metoda.

Konditat e kryerjes: Ka qene i mbjelle me arren e Sorentos Itali. Fidanat jane importuar ne vitin 1972 nga Italia.Ky grumbull artificial me arre me siperfaqe 5 ha ka si funksion kryesor prodhimin e fares se arres. Kete funksionon nuk e realizon per shkak se eshte me origjine farore dhe farerat e prodhuara nuk i ruajne cilesite e memes. Per kete arsye eshte vendosur shkulja e arrave. Ky moment eshte shfrytezuar per te bere vezhgimet mbi sistemin rrenjor. Puna pergaditore ka si objektiv realizimin e matjeve dendrometrike ne gjithe grumbullin dhe mbi bazen e tyre zgjedhja e drurit model te grumbullit ne te cilin behen matjet e sistemit rrenjoir si dhe te kurore.

Elementet qe studjohen per vendndodhjen:

Kushtet ekologjike te vendndodhjes; Profili tokes dhe pershkrimi i tij ne cdo shtrese,

Rezultatet laboratorike te studimit te tokes.

Karakteristikat e drurit model, pjesa mbitokesore

Lartesia; diametri i trungut, diametri i kurores, ne drejtimet veri jug dhe lindje perendim; perimetri i trungut ne lartesi te ndryshme; siperfaqja e projeksionit te kurores; pesha e pjeses mbitokesore mbi qafen e rrenjes duke perfshire trungun, deget, degezat, bisqet, dhe gjethet.

Per pjesen nentokesore

Llojet kryesore te rrenjeve dhe klasifikimi i tyre, thellesia e shtrirjes, thellesia e shtreses ne te cilen ndodhet masa kryesore e rrenjeve, diametri i shtrirjes se rrenjeve duke percaktuar distancen maksimale si dhe largesine nga trungu te mases kryesore te rrenjeve,siperfaqen e projeksionit te sistemit rrenjor dhe krahasimi i saj me siperfaqen e projeksionit te kurores.

Rezultatet dhe diskutimi i tyre

a. Toka
Pershkrimi i pergjithshem Karakteristikat e tokes ne afersi te drurit qe u muar ne studim: toke e kafenjte livadhore, SAM e thelle mbi shtresa shistesh argjilore. Ekspozicioni pak i shprehur jugperendimor, pjerresia e terrenit 7%.Profili i hapur ne lindje te drurit qe i studjohet sistemi rrenjor. Toka eshte kultivuar vazhdimisht me kultura bujqesore kryesisht laker foragjere etj. Gjendja e kullimit e mire. Pershkrimi morfologjik i profilit Shtresat ne profilin e Pershkrimi i tokes hapur Ap 0-24 cm E kafente e celur, SAM e depertueshme mire, kokrrizore arrore, e fresket,pak e ngjeshur, nuk shkumezon me HCL, kalimi ne horizontin tjeter gradual A 24-48 cm Ngjyre me te erret nga shtresa e pare, subargjilore e mesme (SAM), mesatarisht e pershkueshme nga uji, nuk shkumezon me HCL, pak i ngjeshur, kalimi ne horizontin tjeter eshte i menjehershem. AB 48-64cm E kafenjte ne te kuqerremte, subargjilore e mesme, mesatarisht e depertueshme, plisor, nuk shkumezon, pak e lagur. B 64-77 cm Me i kuqeremte nga horizonti paraardhes,SA, mesatarisht e laget, plisor, kalimi ne horizontin pasardhes gradual BC 76-116cm I kuqerremte ne kafe te celet, me permbajtje shistesh argjilore, subargjilore, lageshtira ne shtim.

C, mbi 116 cm thellesi

Shtufe argjilore gjysem te forta

Rezultate te analizave laboratorike

Thellesi a cm Cilesite fizike PH ujo r Elementet ushqyes Perberja mekanike K2 O 1.42 1.35 CaCO
3

Horizont i

Ap A AB B BC

0-24 24-48 48-64 64-76 76-116

Pesha vellimor e g/cm3 0.8 1.00 1.24 1.18

Poroziteti i pergjithshe m 53.7 50.3 47.8 55.2

Humus i 6.6 6.6 6.6 6.8 3.115 3.367 3.159 1.204

P2O5

0.08 9 0.09 6

Rere fizik e 53.72

Argjil e fizike 36.28

Emertim i SAM

Nga te dhenat e analizave kimike, fiziko mekanike e ujore konkludohet se toka mbi te cilen rriten dhe zhvillohen arrat eshtew mesatarisht e pasur ne kuarc i cili ndikon ne vetite fiziko-kimike te saj. Me rritjen e thellesise rezulton zvogelim i nivelit te kuarcit.Ne fraksionin koloidal nen 0.002 mm takohen argjila te tipit te hidromikave dhe kaolinite. Mbizoteruese jane hidromikat qe influencojne ne vetite e mira fizike te tokes si persa i perket pershkueshmerise se mire te ujit, plasticitet te ulet (numri i plasticitetit 9), kapaciteti ujembajtes mesatar(20-30%). Permbajtja e humusit 1.53.1% eshte ne kufinj te mesem. Toka eshte e varfer ne fosfor. Si rezultat i ujitjes verehet migrim ne thellesi i fosforit.

Rezultatet ne studimin e drurit model

Tabela nr 3. Treguesit dendrometrike te drurit dhe te sistemit rrenjor te drurit model te grumbullit. Elementet e marre ne studim Treguesit Lartesia e drurit te zgjedhur ne meter 10 Diametri i kurores ne drejtim Veri Jug ne meter 7.8 Diametri i kurores ne drejtimin lindje perendim ne meter 9.2 Perimetri i trungut ne lartesine 40 cm ne cm 64 Skemba e mbjelljes se grumbullit (Distanca druri nga druri 8x8 meter) Projeksioni i kurores ne m2 56.7 Pesha e pjeses mbi tokesore deri ne qfen e rrenjeve ne kg 253 Numri i gjetheve nr 14572 Thellesia e shtrirjes se rrenjeve horizontale maksimale ne cm 180 Thellesia e shtrirjes se rrenjeve horizontale masa kryesore e 80 rrenjeve ne cm Diametri i shperndarjes se rrenjeve horizontale , shtrirja 1050 maksimale m Diametri i shtrirjes se mases kryesore te rrenjeve horizontale cm 270 Thellesia maksimale e rrenjeve vertikale cm 370 Thellesia e shtrirjes se mases kryesore te rrenjeve vertikale 160

Numri i rrenjeve horizontale nr Numri i rrenjeve vertikale nr Projeksioni horizontal i sistemit rrenjor m2

390 567 86.5

Nga tabela rezulton qe ne pergjithesi rrenjet kane nje shtrirje me te gjere se sa kurora e arres. Rrenjet vertikale jane me te shumta se sa ato horizontale dhe raporti ndermjet tyre eshte: R = RrV/RrH= 567/390=1.45 ose 145 %. Rrenja boshtore nuk eshte e shprehur qarte sic ndodh ne moshe te re te fidanit1. Raporti i projeksionit horizontal te kurores me projeksionin horizontal te sistemit rrenjor rezulton: R= PHK/PHSRr= 0.66, ose e thene ndryshe projeksioni horizontal i rrenjes zen 66 % te projeksionit horizontal te sistemit rrenjor. Rreth 50 % e sprojeksionit horizontal te sistemit rrenjor shtrihet jashte projeksionit te kurores..

Numri dhe ecuria e rrenjeve horizontale

Nga trungu dalin 13 rrenje skeletore horizontale. Masa kryesore e tyre shtrihet ne horizontin B ne thellesi 60-80cm. Kane levore me ngjyre te hinjte ne te erret te hinjte, me rritjen e thellesise ngjyra tenton ne te kafenjte. Zgjatimet ne forme gjembore jane te rralla. Rrenjet e trasha skeletore dalin te gjitha nga trungu, me largimin nga qendra verehen raste kur rrenjet bashkohen (ngjiten) me njera tjetren. Verehen shume rrenje horizontale te thara. Nje pjese e tyre rezulton me infeksion nga armillaria mellea. Mendohet qe shkaku i tharjes jane demtimet mekanike nga perdorimi i mjeteve te renda per punimin e tokes dhe mbjelljen e kulturave foragjere bashkeshoqeruese me arren.

Numri dhe ecuria e rrenjeve vertikale

Nga qafa e rrenjes niset nje rrenje boshtore me diameter 28.5 cm e cila ne thellesine 60 cm degezohet ne tre dege rrenje vertikale me diametra perkates 97mm, 89mm dhe 62mm. Ne total rezultojne 567 rrenje vertikale, 116 prej te cilave ndodhen direct poshte nen trungun kryesor te drurit. Ne pergjithesi jane me te holla nga rrenjet horizontale dhe kane degezime shume te dendura vecanerisht ne thellesite 150-175 cm. Masa kryesore e tyre shtrihet ne rrezen 130-180 cm nga aksi i trungut dhe depertojne deri ne thellesine 370 cm.

Perfundime
Zbulimi dhe studimi i hollesishem i sistemit rrenjor te kulturave drunore eshte jnje pune e kushtueshme si ne kohe ashtu edhe ne resurse njerzore e baze materiale. Studimi i hollesishem statistikor per te nxjerre konkluzione per grumbuj ne kushte stacionale te ndryshme e ne stade te ndryshme te zhvillimit eshte nje pune qe i takon se ardhmes. Nga studimi i ecurise se sistemit rrenjor ne kete grumbull artificial me siperfaqe te kufizuar per arkitekturen dhe ecurine e sistemit rrenjor nxjerr disa konkluzione per sherbimet kulturore vecanerisht ne vitet e para te pas mbjelljes se arres.

Punimet e tokes
Ne vitet e para eshte shume e rendesishme qe toka te mbahet e paster vecanerisht perreth fidanit, pasi arrat e reja kane jashtezakonisht nevoje per uje gjate periudhes se shkurter te vegjetacionit dhe ashtu si plepi vuajne shume nga konkurenca e bimeve qe ndodhen ne vendin e mbjelljes.

Punimi i pjesshem i tokes.

Ne vitin e pare pas mbjelljes rekomandohet punimi per rreth kurores. Kjo per faktin se punimi i gjithe territorit zakonisht behet me mjete te renda si traktor etj.dhe shkakton gjithmone demtim te sistemit rrenjor. E meta tjeter e punimit te gjithe siperfaqes eshte se ne pergjithesi per te shmangur demtimin e fidanave pjesa per rreth tyre mbetet e papunuar. Pra efekti i punimit total te tokes eshte kryesisht negativ, pasi fidani mbetet perseri nen konkurrencen e bimeve perreth tij qe nuk hiqen.

Punimi ne gjithe siperfaqen.

Pas aplikimit per dy tre vjet te punimit perreth fidanit, punimi i gjithe siperfaqes mund te ishte i dobishem nese mund te realizohet me nje kosto te arsyeshme. Kjo do te ndikonte pozitivisht ne orientimin e drejte te sistemit rrenjor. Ne kete periudhe nje punim i tille do te orientonte drejt zhvillimin e sistemit rrenjor. Kjo eshte vecanerisht per rastet kur toka nuk eshte e thelle. Ne kete rast rrenjet siperfaqesore qe jane te shumta do te shkaterroheshin. Eshte e arsyeshme qe kjo te mos ndodhe kur fidani eshte ne moshe te madhe pasi do te prishej ekuilibri i zhvillimit.Per kete arsye nuk eshte e rekomandueshme qe punimi i tokes ne te gjithe siperfaqen te behet pasi ka kaluar shume kohe nga mbjellja. Ne kete rast me sistemin rrenjor do te ndodhte e njejta gje, shkaterim i rrenjeve siperfaqesore, por do te ishte vone per adoptimin e bimes me kete ndryshim. Pra nese shihet e arsyseshme qe te behet punim i tokes ne gjithe siperfaqen ai eshte e rekomandueshme qe per here te pare te behet ne vitin e trete pas mbjelljes se fidanit.

Mbjelljet interkalare dhe bashkeshoqerimet.

Kur mbjellja e arres behet ne zone fushore e toka te mira, eshte e mundeshme qe ndermjet arrave te mbillen kultura te tjera, duke patur kujdes qe ne vitet e para te pastrohet zona per rreth fidanit. E rekomandueshme do te ishte edhe mbjellja e nje nenpylli artificial me shtog te zi apo shkurre te ndryshme qe jane te dobishme per kafshet e egra. Ne pergjithesi ne rrethin e Dibres eshte aplikuar me sukses bashkeshoqerimi i Arres me peme frutore si kumbulla ose qershi,( zona e Qenokut, zona e Zdojanit, zona e Kastriotit). Ne shume raste eshte mbjelle lajthia e kultivuar si lloj shoqerues kur mbjelljet jane bere ne brezare. Ne rastin e mbjelljes ne toke te thelle te rrafshet qe eshte nen uje eshte e rekomandueshme qe bashkeshoqeruese ne vitet e para te jene kultura te ndryshme perimore, por nund te bashkeshoqerohet edhe me miser. Kushti eshte qe rreth dy meter ne te dy anet e rrjeshtit te lihen si zone mbrojtes si dhe per cdo vit kesaj ti shtohet 50 cm, si dhe te evitohen punimet e thella per te mos shkaktuar plagosje te sistemit rrenjor. Thekra e gruri nuk rekomandohen si bashkeshoqerues, pasi behen konkurente te rrezikshem per lageshtire.

Intervist me arrn
Pyetje:Unekamhasurnjproverbtcuditshmanglezteshekullitt16: Samshumtrrihengruaja,qeniearra,aqmtmirbhen?Ju lutemaekzistonnjproverbItilldhekuekabazn.
Pr t qen sakt po t drejtoj pyetjen edhe n gjuhen angleze:( A woman, a dog, and a walnut tree; the more you beat them, the better they be. (16th century English proverb) Nj fjal e urt e krijuar nga ju shqiptart thot: Me gure gjuhet vetem pema me kokrra Mua me duket i cuditshm ky krahasim, teksa e mendoj ndoshta ironizohet fakti q neve shpesh na shkundin, duke u goditur me nje dru t holl e t gjat q ju n shum zona e thrrisni Kane Pyetja juaj m kujton mua nj thnie tjetr t cuditshme q e na cudit shum ne arrave q jetojm n Shipqri: Bju man e jo arr, pra bjer vet e mo sprit t t godasin. Un nuk e di nse at mndje pr t na fyer, neve, apo qent e grat jua ka dhn anglezve djalli. N fakt ne Angli kemi shkuar t sforcuara, e nuk jemi br t shtpise, Ata na bn nder q na msuan Amerikn. M duket se fjala ka dal, nga q neve duhet t shkundemi para se t vilemi. Pas cdo goditje t rnd me shkop q na kan br, neve si t thuahs ju kemi kthyer faqen tjeter, e ata kan kujtuar se ne prodhojm nga q rrihemi... t jem e sinqerte mua kjo m duket fjale e pa urte.....

Pyetje:Njerzitdrurinearresevendosinshpeshnmagjiapoedhene tranzicionet e jets. Si do e gjykonit kt prplase nga ekstremi n ekstrem?

Pgjigje: Korrespodencn planetare pr drurin e arres n fakt e bn dielli, gj q e bn zjarrin nj nga elementet e tij. sht pikrsiht kjo pema q e ka shkopin magjik, me energji t zjarrti, mashkullore, q besohet t ket shoqrime magjike me pjellorin dhe energji t lart. Neve jemi konsideruar gjithashtu t shenjt , perndesha semite, Astarte e seksualitetit, lufts dhe pjellshmris. M von erdhn Grekt qe arriten ta shoqrojn at me Afrditn, e cila sht m s shpeshti e njohur si nj perndesh e dashuris dhe bukuris. Ka patur edhe dite te veshtira per neve, kur jemi quajtur si pema e keqe q shtrigave, akoma sot e ksaj dite n Itali thuhet se sht krcenim nse qndrohet nn hijen ton, gjat ritualeve t tyre. Pagant moderne dhe shtrigat nuk mund t qndrojn akoma n kt tradit t veant, por soji jon edhe sot e ksaj dite prdoret n magji n shum an

t bots. N mnyr t veant, q thelbi i frutit ton, promovuar fertilitetin e mendjes dhe trupit t njeriut.

besohet nga shum kush pr t

Neve kemi qene e jemi shum t dobishme pr t krijuar ura komunikimi midis shteteve, ede kur ata kan ndryshime te mdha n rrethana t jets. Dikush thot se origjina jon sht nga Kirkizia e Jugut, por kush i bri provat q t mos dilnim neve edhe nga Vali i Martaneshit. Nga ana tjetr neve kemi aftsin pr t thyer lidhjen e shoqrimeve t padshiruara. Meditimi mbi energjin q juve njerzit e merrni nga fruti yne ju ndihmon pr t sjell qartsi dhe forc , aq t nevojshme pr t br ndryshimet t nevojshme q jua kron koha.

Pyetje:Megjithvleratncdoelement,duketseShqiptarettkanlne n harrese pas viteve 90, ashtu si Skenderbeu, edhe shqiptaret e sotem reklamojnmteperullirin.
Prgjigja: Un gezohem q njerzit n Shqipri vlersojn nj kultur drusore fisnike si ulliri. Njerzit, ndonjeher edhe shkenctare m kan quajtur makin, apo kombinat. N fakt mua nuk m plqejn kto krahasime, pasi si mua ashtu edhe vellane tim te nderuar ullirin,nu besoj se ka ndonj bir nne q t na krijonte, e t na bnte m t mir nga cna bri zoti. Zbulime t bra n nj liqen n Zvicer, t kohs s re t gurit, krahas artikujve t tjer prfshijn edhe neve dhe kjo u prket gati 8000 vjet para Krishit, pra nuk jemi vetm nga Persia por kemi qene perpara shume te tjereve t pranishme ne Europe, e nuk jane vetm Greket e Vjeter e Romaket q na kan njohur e mbshtetur. Megjithese na zbuloi me vonese Amerika na ka shtuar e permiresuar, dhe eshte lider ne bote duke eksportuar 50 % te frutave tona n bot.Mua m vjen keq q malsoret shqiptare kan vuajtur her pas her pr bukn e gojs. Zoti na krijoi neve q tju ndihmojm.Ju mjafojn pak kokrra pr t siguruar nevojat ushqimore t gjiht dits. Un nuk e kam besuar Migjenin kur tregonte legjendn e misrit. Gjynah kur mund t kesh arra. Djalli sic duket u fryn n vesh edhe disa llafe, si psh kush na mbjell neve vdes, kur trupi jone behet sa qafa e tij. Kjo thnie e djallit m duket se ju ka trembur o njerzit q nuk keni msuar as t na zgjidhni as t na shtoni, duke ja ln kt pun ketrave e sorrave, te cilat duke dashur t na gllabrojn pa dashje na kan mbjelle kudo. Shqiptaret mesuan q heret t shartojn e perzgjedhin ullirin,e agrumet, ndrsa neve t lna n harres, jemi perpjekur q t vete permiresohemi, mjafton t na studjoni e do gjeni me me dhjetera forma n cdo rreth e disa konkurojn edhe me t przgjehdura te botes. T shtat format kryesore, q gjnden n bot q nga kokrrmdhat, kokrgjatat, bukshumat, budallaqet (sic i qani juato q lulzojn von) ato m prodhim t hershm, e shum t tjera, q duhet t krkosh botn mbar pr ti gjetur, juve mund ti takoni duke shetitur ne secilat nga luginat e vndit. Mua nuk m vjen mire as q na quani makina dhe as q nuk na njihni apo nuk jeni perpjekur q t na shtoni, por jam e sigurte se nje dite do te jeni me te ditur, dhe do te kujtoheni se keni vuajtur e keni qene t varfer, pasi keni qene t paditur.

Pyetje: Megjithe respektin duhet ta dini se nve njerzit kemi prioritete dhe ju nuk nuk mund te krahasoheni me misrin, grurin, jonxhen apo mishin e qumeshtin, pasi ato duhen te parat n sofer, ndrsa si i thon juvejenifrutaeduhenipasbuke
Prgjigje: Une nuk dua t nnvlersoj as misrin, grurin perimet, apo pulat, lopet e delet pasi secilin e krijoi zoti dhe e krijoi pr ti shrbyer njeriut. Por neve, kur arrijm t nxjerrim kokn, pa na shkelur, prer, apo ngrn gomari, lidhim rrnjt e hedhim shtat, sapo kalojm pubertitetin, punojm e punojm pa ju marr kohen juve, nes na jepni pleh,organik uj, plehra kimike, nese na ajrosni, duket se harxhoni, por gjeni nje peme tjeter, q juve i jepni nje lek dhe ajo juk kthen pese. Maksimumi juve harxhoni pr t na shrbyer nj dit totale te vitit duke bere kujdes, dhe harxhoni pr t bler plehun ton sa pr t paguar dhjete kafe q pini me shokt, Neve pasi kalojme te dyzetat, jua kthejm duke ju lidhur pension fshati me t larte se i arsimtareve, pasi ju japim mbi 100 dollare fitime per cdo vit. Nuk ju falet q na takoni vetem pr t na marr frutat t cilat shpesh ju prishen pasi nuk i pastroni e thani. Ne vend q t na qroni e amballazhoni e t gjeni m shume para, nga bizneset e vendit ton, kt jua keni ln t huajve, me arrat q pastrojn magazinat e azis e pushtojn tregjet e punishte te mblsirave n mes t dits. Kto shrbime i japin edhe misri, gruri, pula e delja, Pro kujtohuni o njerez se sa kohe harxhoni, me thuaj te jep gje delja nse n gjithe viti i kushtohesh vetem nje dite, po misri apo perimet... M gjej nj frut q i shitet kilogrami njmij lek, q un ta ndrpres debatin.

Pyjetje: Bota sht e shqetsuar nga kriza energjitike, duket se kjo krize sht edheshkakprdisaluftera.Nktoluftraeprplasje,kontributi juaj sht pwr prgatitjen e kasave t bukura t pushkve apo.......qw njerwzittithwrrasinmwndjesqwkushmbjerllnjwarrwskanevojwpwr luftw
Pergjigje: Sigurimi i energjis duket sfida kryesore e kohs Neve dijm vetm t punojme e rezervojm energji, kt ia marrim diellit e toks dhe e mbajm t gatshme pr juve. Po juve o njerez, popuj e shtete bni luftra pr ti marr njri tjetrit pasurin. Nese na shtoni, na kultivone e kujdeseni pr ne neve japim pasuri m shum se lufta, e askush nuk vrite, municionet nuk harxhohen.Nse thelloheni tek ne gjeni banka kursimi q nuk falimentojm kurre, punojm pr juve cdo dit e cdo vit. . Ju duket se jeni verbuar dhe nuk shihni q mijra hektar toka n shpate e kodrina, kan mbetur t cveshura, si trupa gjigand pa lkur, q dielli I prvelon, uji I shplan e mbushin rruge rezervuare e dete. Erozioni ju ka pushtuar, e juve therrisni me sllogane pr dashurine pr tokn mm. Q t mbroni tokn tuaj duhet ta mbillni.Ne mund ti shptojn e ti rehabilitojme keto toka Ne I heqim shterpsin toks e , lidhim e mbulojme e bashk me diellin e ujin fillojm t prodhojm, I heqim atmosfer gazin karbonik, q ka filluar t hap telashe me ndyshimet kliamtike, shtojm e I ruajme pr dit e vit kursimet, I shrbejm gjenerats s sotme duke I falur frutat e cdo viti dhe ruajme drurin pr gjeneratat e ardhshme. Neve e kursejme I japim koh pronarit pr t lvizur e t orgnizohet n shoqata, t krkoj

mbshtetje e subvencione pr t na mbjell por edh egjej tregje t mira pr t na shitur, Shkenctart tuja llogarisin q cdo hektar i mbjell nga neve n toka t , merr pr cdo vit, prodhime t barabarta me 8277 litr me qumesht apo me 3750 kg mish dele. Zoti ka kombinuar tek neve dobin me bukurin. Pra keni arsye t na shtoni. I zgjidhni m mir farat, msoni t na shartoni, futni edhe ca kultivar amerikan si I thon atij Hartley, neve kushri e kemi dhe me Amerikn mir shkojm, por ai na rrit vlern pasi shte I mods thon se sht edhe i bukur e shitet ndoshta deri dy her m shtrenjt se neve, edhe pak pjalm mund tja marrim ndoshta, se ai me er lviz, e bjme pak dashuri ndryshe,

Referencat
Abhaya Dandekar, Chuck Leslie and Gale McGranahan, Juglans regia Walnut, in Richard E. Litz, ed., Biotechnology of Fruit and Nut Crops (Cambridge, MA: CABI Pub., 2005): 307. Akccedila, Y., Sen, Study on the selection of superior walnut trees in Hizan (Bitlis) S.M., 2001. populations. Acta Hort. (ISHS) 544, 115118. Aleta, N., Ninot, Exploration and evaluation of Spanish native walnut (Juglans regia L.) A., 1993 populations from Catalonia and Galicia. Acta Hort. (ISHS) 311, 1723. Field evaluation of Juglans regia selected clones from seedling Aleta, N., Ninot, populations of Mediterranean and Atlantic Spanish coast. Acta Hort. A., 1997. (ISHS) 442, 6367. Andrew F. Smith Historical Virtues of the Walnut Anonymous, 1972. Climate of Albania. Albanian Academy of Science (in Albanian). ARF. Il noce da legno. Guide 1. Regione Veneto 1993. 130p Study on phenological and pomological characters on walnut promising Atefi, J., 1997. clones in Iran. Acta Hort. (ISHS) 442, 101108. Balci, I., Balta, F., Kazankaya, A., Sen, Promising native walnut genotypes (Juglans regia L.) of the east Black S.M., 2001. Sea region of Turkey. J. Am. Pomol. Soc. 55 (4), 204208. Barone, E., Zappia, Some phenological observations on vegetative bud phases in English R., 1993. walnut Cici A, 1973 Arra Shtepia e propagandes Bujqesore. Tirane (in Albanian). Germplasm conservation of noble hardwoods, Walnut (Juglans regia L.) Dano, K., Zeneli, and wild cherry (Cerasus avium L. var. silvestris Ser.). Annual Report of G., 2000. Forest and Pasture Research Institute De Candolle A, et Cas Monographiae Phanergamarum. Paris 1883, 171p De Candolle, A., 1864. Padromus systematics naturalis regni vegetabilis 16, 1123. Draganescu, E., Nedelea, G., Mihut, E., Blidariu, A., Researches concerning the germplasm variability of walnut (Juglans 2001. regia) existing in Banat, Romania Acta Hort. (ISHS) 544, 133140. Epple, C. 2001. A vegetation study in the walnut and fruit-tree forests of Southern Kyrgyzstan. Phytocoenologia. 31(4): 571-604. FAO, 2002. World Reference Base for Soil Resources. http://www.fao.org/ag/agl/agll/ Flora Europaea: Juglans

regia Frutos Tomas, D., 1990. Selection of Spanish Walnuts (Juglans Regia L.). Acta Hort. (ISHS) 284, 111124. Hemery, G., 1998. Walnut (Juglans regia L.) seed-collecting expedition to Kyrgyzstan in Central Asia. Q. J.Forest. 92 (2), 153157. Howes,F.N. Nuts,Their production and everyday uses. London 1948. 68 p I Mitrushi Druret e Shkurret e Shqiperise Tirane 1955 Kola, H., 2001. Classification of Dibras walnuts. Bull. Agric. Sci. 2, 141146 (in Albanian with English abstract). Kondratenko, P.V., Satina, G.M., Zatokovyi, F.T., Satina, L.F., 2001. Persian walnut in Ukraine. Acta Hort. (ISHS) MAFA (Ministry of Agriculture and Food of Albania), 2001. Distribution of walnuts in Albania (in Albanian). MAFA (Ministry of Agriculture and Food of Albania), 2001. Distribution of walnuts in Albania (in Albanian). Paunovic, S.A., 1990. The walnut cultivars selected from indigenous population of Juglans regia L. in SR Serbia, Reed, C.A., Davidson I.,The improved nut trees of North America. New Jork 1958, 404p. 1Rihter A.A., Jadrov A.A. Greckij Oreh 1985, 215 pages, page 17. Shcepotev, F.L., 1978. Orehopllodnoje lesnie kulturi. Lesnaja Promishlljenost, Moskva, pp. 168. Shcepotjev,F.L., Orehopllodnoje lesnie kulturi. Moskva. Lesnaja promishlljenost.1978. Zeneli, G., Kola, H., and Dida, M., 2004. Phenotypic variation in native walnut population of Northern Albania. Scientia Horticulturae