Andrzej Setman

nie chc y

 Andrzej Setman
www.setman.pl www.setman.com.pl andrzej@setman.pl

Fotografi na okadk wykonaa:

Alicja J. Piwnicka

Redakcja stylistyczna i adjustacja:

El bieta Halina Michalak

Seria limitowana wydana dla: www.nlp.net.pl

Warszawa, 10 padziernik 2008

(wydanie drugie)

Ksi ka ta - to jest dedykowana

Marcie
tumaczce, dziki ktrej zrozumiaem, e najwikszym kamstwem duszy jest

bycie szczliw yciowo

ycie jest cierpieniem wtedy, gdy jestemy kurczowo przywizani do wyimaginowanej wizji nas samych i naszego ycia. Wyjciem z cierpienia jest akceptacja.
Budda
3

Dzikuj Krystynie Matlingiewicz, genialnej bioenergoterapeutce, i jej m owi Stanisawowi Matlingiewiczowi, niezwykemu konstruktorowi za miejsce do pisania, tumaczenia i prze ycia dwch najpikniejszych tygodni na tym wiecie. Dzikuj Annie R askiej za (chwilowe) uratowanie mojej wiary w Czowieka, co zmusio mnie do zmiany pogldw i treci tej ksi ki...

Dzikuj ks. Jarosawowi Szymczakowi za (krtkotrwae) uratowanie mojej wiary w KK, co zmusio mnie do zmiany pogldw i treci tej ksi ki...

Dzikuj Magosi Dziubek za wiar we mnie i konkretn pomoc, uatwiajc dokoczenie tej ksi ki.

Dzikuj Janowi i Antoniemu za to, e ksi ka ta

4

Najcenniejsze chwile rodz si w lku

Wtedy mylaem, e jest to najgorszy miesic w moim yciu. Miaem potwornego doa. Teraz, kiedy patrz ju na wszystko z perspektywy czasu, odbieram to zupenie inaczej. Nie dlatego e wspomnienia ogldane z oddali trac na ostroci i nie kalecz rwnowagi emocjami. Wprost przeciwnie, moje emocje s dzi jeszcze silniejsze, ale teraz s inne, zupenie inne! Katastrofa przysza nagle. Nie zapowiaday jej adne znaki na niebie i ziemi. Jak fala tsunami, ktra w jednej chwili zmiata luksusowe wille przygotowane dla bogatych turystw, gdzie ycie wydaje si rajem. Mo e zbyt dugo yem w euforycznym poczuciu szczcia, przekonany, e nale y mi si ono jak psu zupa? (tymi samymi sowami zacznie si rwnie moja nastpna ksi ka ) Oczywicie sam sobie nagrabiem. Przez kilka miesicy, po nocach, zapisywaem swoje przemylenia i spostrze enia o wzgldnoci moralnoci, ktra wcale nie jest tak staa jak prdko wiata w teorii Einsteina. Miay si one sta wiekopomnym dzieem, ktre chciaem zostawi potomnym, aby byli bodaj ociupink szczliwsi. Gotowy rkopis daem do przeczytania jednemu z moich najlepszych przyjaci i wsppracownikw, ksidzu Jarkowi S. Obieca, e nie przeka e go dalej, ale pewnie zafascynowany moim nietypowym potraktowaniem trudnego tematu moralnoci autorytetu, pokaza go wicedyrektorce instytutu. Chyba napisaem szczerzej ni mogli to zaakceptowa zwykli zjadacze chleba i buek z masem, inaczej mwic wyszo mi ostrzej, ni przypuszczaem. Za mocno doprawiem tekst intensywnym posmakiem prawdy, niczym uliczny kucharz w Dehli, ktry smarujc d apatti sosem z soczewicy, nie ma 5

zielonego pojcia, e dla biaego turysty jest to obrzydliwie rca ciecz, wypalajca gardo i wntrznoci. Most, zamiast sta si kadk do zrozumienia i zaakceptowania doskonaoci natury ludzkiej, wywoa na uczelni prawdziwe trzsienie ziemi. Kilka utytuowanych bab, ktre rozminy si z powoaniem niczym autobus popieszny z przystankiem na danie, wytoczyo przeciwko mnie najci sze dziaa. Najzacieklej o dobre imi uczelni walczya nasza wicedyrektorka, Adriana, jednoczenie przewodniczca Komisji Etyki. Trzsa instytutem niczym chopka pociel wietrzc si na pocie przed chaup. Zoliwi przezywali j Deska. Nie tylko dlatego e bya paska i chuda jak szczapa, lecz, jak twierdzili niecierpicy jej studenci, musiaa by permanentnie niedoheblowana. Wydawao si, e mogaby by szczliw kobiet, piastujc wysokie stanowisko u boku m a Karola i hodujc crk podobn do niej jak kropla wody nie tylko z urody, ale i z paskudnego charakteru. Karol, synny zao yciel instytutu, by ponad dwadziecia lat starszy od swojej ony. O eni si z Adrian wier wieku temu, ale stanowisko wicedyrektora zaatwi jej dopiero wtedy, kiedy po przebojowej obronie dostaa tytu doktora etyki. Waciwie to ju tego dnia przekaza jej kierownictwo instytutu i z pokor starca zaakceptowa wszystkie decyzje ony, nawet te najbardziej bzdurne i niekorzystne dla instytutu.. Najstarsi pracownicy wspominali z rozrzewnieniem czasy sprzed panowania Adriany, kiedy uczelnia przypominaa raczej komun, a atmosfera w pracy obz harcerski. Dzi instytut zamieni si w obz karny, peen kapusiw-hipokrytw i zausznikw, w ktrym dyrektor zna najintymniejsze sprawy swoich winiw, przyrzekajcych miedzy sob, e komu jak komu, ale znienawidzonej wadzy, to oni nigdy nie donios ani sowa o prywatnym yciu skazacw. Nietypowa osobowo Adriany skadaa si z dwch absolutnie r nych elementw: moherowych pogldw wygaszanych ex cathedra do suchaczy oraz publikowanych 6

przez ni artykuw i prac naukowych, ktre czytaem z nieskrywanym zachwytem nad jasnoci umysu i logik rozumowania, dostpn zazwyczaj tylko facetom. Nikt ze wsppracownikw nie zarejestrowa nigdy najmniejszej oznaki radoci na szaro-fajansowej facjacie wicedyrektorki. al mi si zrobio tej kobiety (a i to tylko na krtk chwil) jedynie w momencie, kiedy si dowiedziaem si, e jej crka le y w szpitalu z postpujc chorob nerek i nie ma szans na wyleczenie. Najdotkliwiej potrafi drugiemu czowiekowi dokopa kobieta, ktra nie mogc by ksidzem, zostaje wykadowc etyki i zamiast przekazywania wiedzy walczy o moralno pracownikw uczelni z rwn zawzitoci, co ja w kuchni z mrwkami faraona. Nikt tak sprawnie nie potrafi zama rki jak chirurg, nikt nie potrafi napisa tak grafomaskiego wiersza jak poeta Moja przeo ona bya mistrzyni manipulacji i tortur, jakich nie powstydziby si nawet oficer ledczy NKWD, i to z dugoletnim sta em. Nikt tak bolenie nie zgnoi drugiego czowieka jak psycholog. A ona wanie bya psychologiem! Inkwizytorka Adriana zwoaa komisj skadajc si z wystraszonych marionetek uczelnianych z ustami zaklejonymi pseudokatolick moralnoci. Most by fikcj literack opart na kilku faktach, na ktrych kanwie snuem pajczyn przemyle o prawie do wolnoci pogldw i odpowiedzialnoci za wasne czyny i gboko ludzkie emocje, co przecie nie zale y od wykonywanego zawodu czy wyksztacenia. Szacowne gremium zrobio z tego dowd rzeczowy mojego nieetycznego postpowania. Gdyby Andersen jeszcze y, to komisja niechybnie skazaaby go za molestowanie dziewczynki z zapakami, jako wystarczajcy powd podajc stopie zawilgocenia draski na pudeku, uniemo liwiajcy zaiskrzenie przez pocieranie. 7

Nawet mnie nie pytajc, ile prawdy mieci si wrd myli przelanych na papier, zawieszono moje prawo do wykonywania zawodu i jako kar dodatkow zabroniono mi wstpu na uczelni. Nie wolno mi byo kontaktowa si ze studentami, abym przypadkiem nie znalaz wrd nich kogo, kto myli podobnie jak ja i byby gotw wysucha mojej opowieci. Studentw zastraszono grob natychmiastowego relegowania z uczelni w przypadku, gdyby przypadkowo nie przeszli na mj widok na drug stron ulicy albo pozwolili sobie na przypadkowy kontakt wzrokowy ze mn. Wywicajc si or em wycignitym do walki o suszn spraw, Adriana bronia czystoci szeregw kadry wykadowczej z bezwzgldnoci zaprawion mierciononym jadem, jakby znw chodzio o czysto rasy. Jedyn yczliw mi dusz pozostaa Dorota, sekretarka wicedyrektorki. Wiele ryzykujc, przekazywaa mi nowoci, jakich udao jej si dowiedzie. Gdyby nie ona, ybym w niewiadomoci tego, co mi szykuj. Nie wiem, dlaczego to robia. Mo e bya jedynym Czowiekiem zabkanym pord fanatykw nienawici skrztnie skrywanej pod moherowymi pogldami? Po nocach niy mi si stosy moich ksi ek ponce na uczelnianym boisku, a w blasku tego ogniska kopuloway nagie marionetki z rady uczelnianej, konwulsyjnie poruszajc si w rytmie wystukiwanym przez wicedyrektork. Czuem, e wszystkie ze moce, odprawiajc sd nad moj wyobrani, chc mi odebra ju nie tylko prac czy godno, ale i ycie. Zostaem bez pracy, z zacignitym wanie kredytem na sportowy samochd. C , lubi samochody rwnie namitnie jak Dean Martin, a wic w tym samym stopniu, w jakim projektanci samochodw nienawidz drobnych ciuaczy kupujcych maolitra owe atrapy produkowane w milionach egzemplarzy. 8

Kiedy sprawa nabraa rozgosu, a ja straciem stay dochd, bank natychmiast zatroszczy si o wbicie ostatniego gwodzia do mojej finansowej trumny, odbierajc mi moje porsche i wystawiajc je na licytacj. Poszo za marne grosze w rce jakiego dorobkiewicza oszczdzajcego na syntetycznym oleju. Jeszcze miaem gdzie mieszka. Okres wypowiedzenia najmu mieszkania wynosi na szczcie trzy miesice zapacone z gry. Nie miaem za to najmniejszej chci do walki z Armi Zbawienia Moralnoci Uczelnianej. Zostaem z drobnymi oszczdnociami, dziki ktrym mogem prze y najbli szy kwarta. Nie wierzc w sprawiedliwo losu przecie los ma tyle wsplnego ze sprawiedliwoci, ile sdownictwo byego ZSRR z prawem bezczynnie czekaem na wyrok Drtwego Gremium majcy zapa za miesic. Wynik tego pseudoprocesu by dla wszystkich, a wic tak e i dla mnie, tak oczywisty jak wynik meczu polskiej reprezentacji na mistrzostwach wiata. Zmuszono mnie do zastanowienia si, czy to, co robi, jest tym, co chciabym robi, gdybym mg robi to, co chc robi. Most, ktry mia by powieci dla ludzi mylcych, sta si dla mnie drog na drugi brzeg rzeki wtpliwoci, gdzie ronie zawsze zielony sens (a mo e senes?). Wanie w tamtych trudnych dniach, penych zwtpienia w sens pracy, ycia i czegokolwiek, zacza we mnie kiekowa niewidzialna rolinka o nazwie nadzieja. Nawet si tego nie spodziewaem, bo przecie w Biblii nie napisano, e najcenniejsze chwile rodz si w lku.

ycie zacznie si nastpnego dnia

Szedem zamylony po Mariahilferstrasse. Zgnbiony i zaamany, nie wiedziaem, co jeszcze mgbym zrobi, eby nie myle w kko o jednym i tym samym. Podobno kobiety w takich trudnych yciowo chwilach ogldaj wystawy sklepowe, eby odwrci uwag od prozy ycia. Sprbowaem i ja, w nadziei, e to zadziaa i w moim przypadku. Ale adne spodnie, szko, obrazy, komputery nie zajy mojej uwagi na tyle, by zmieni temat, ktry bez reszty zaprzta moje bardzo szare od mylenia komrki mzgowe. Chyba podobnie czuje si turysta zakopany przez rozbawionych urlopowiczw w piasku na pla y niby chodno i przyjemnie, ale bez pomocy z zewntrz nigdy nie wydobdzie si z doka. Pod biurem podr y zobaczyem reklam: last minute * niezwyka okazja * piciogwiazdkowe hotele * tydzie pobytu * Malta * za psie pienidze. Staem pod tym ogoszeniem chyba z kwadrans, zanim zdecydowaem si zapyta, czy s jeszcze wolne miejsca. Byy dwa. Odstaem jeszcze dziesi minut, zanim dotaro do mnie, e przez ostatnie p godziny ani razu nie pomylaem o drczcym mnie problemie, bo mylaem ju tylko o Malcie. Czy by to dobry los, ktry zapragn uchroni mnie przed chorob umysow, podrzuci takie rozwizanie? Musiao min jeszcze kilka dni, ebym sobie w kocu uwiadomi, e zdarza mi si to nie po raz pierwszy. Ile lat temu uratowaem swoje zdrowie psychiczne, zajmujc si pasj, zamiast myleniem. Ruszyem dziarsko do bankomatu, a potem zapaciem za wycieczk. Pomylaem, e je eli nie dzisiaj, to ycie zacznie si nastpnego dnia.

10

Sikanie niesie wiele informacji

Odlot na Malt opni si o trzy godziny. Wcale mnie to nie zdziwio, pasowao jak ula do mojego pecha. Wreszcie wystartowalimy. Z okien samolotu wida byo gwiadziste niebo i nic wicej. W drugiej godzinie lotu wrd pasa erw zapanowaa nie dajca si nie zauwa y atmosfera nerwowoci, tak jak nie da si nie poczu w przepenionym tramwaju smrodu przepoconych skarpetek niewiadomego pochodzenia. Prawy silnik samolotu zacz wydawa dwiki przypominajce pisk zarzynanej kaczki. A na dodatek wypluwa na przemian kby dymu i jzyki ognia doskonale widoczne na tle czarnej pustki za oknem. Poowa pasa erw wpada w panik, powycigaa r ace i kartki papieru, na ktrych chciaa zapisa swoje ostatnie cenne myli. Wreszcie pojawia si stewardessa. Byem przekonany, e powtrzy komunikat o wyjciach awaryjnych i kamizelkach ratunkowych. Nie! Najspokojniej w wiecie kazaa nam zapi pasy i ze stoickim spokojem poinformowaa, e z powodu zych warunkw atmosferycznych zmuszeni jestemy ldowa na lotnisku w Larnace. Patrzyem z zachwytem i podziwem na to, jak kobieta potrafi piknie kama, i to w ywe (jeszcze) oczy. Robia to z wdzikiem dziewczyny udajcej orgazm w czasie stosunku z facetem, ktry mgby by jej ojcem. Przecie nawet ostatni niewidomy debil na pokadzie nie mgby przeoczy kilkunastometrowych pomieni buchajcych z prawego silnika, a guchy nie usysze rz enia do ynanej kaczki. A jednak ta informacja, tak kcca si z rzeczywistoci rozwietlajc pomaraczowym blaskiem wntrze samolotu, uspokoia pasa erw. Gdyby stewardessa opowiedziaa o Czerwonym Kapturku, to wikszo pasa erw nie tylko by go zobaczya, ale jeszcze poczuaby zapach szarlotki w koszyczku przykrytym lnian serwetk, przeznaczonej dla chorej babci. Pewnie im tragiczniejsze jest poo enie czowieka tym atwiej jest mu 11

uwierzy w najbzdurniejsz bajk i podda si hipnozie, to znaczy bardziej wierzy w cudze sowa ni w otaczajc rzeczywisto. Wraz ze zbli ajcymi si wiatami jakiej wyspy roso moje rozczarowanie. Ju si szykowaem do nagej kpieli w Morzu rdziemnym i nawet paszport przeo yem do majtek, eby nie utrudnia pracy policji. Pomylaem sobie, e je eli uznaj mnie za zaginionego, to sprawa bdzie si cign jak wycieczka turystw zwiedzajcych mauzoleum Lenina, atwa identyfikacja zwok natomiast z pewnoci przyspieszy wypat ubezpieczenia mojej eks onie, ktra pozostaa moim najwierniejszym przyjacielem. Nie bylimy ma estwem ju od piciu lat, ale wolaem, eby to ona przez kilka chwil wspominaa mnie yczliwiej ni zwykle, ni by linie lotnicze miay przela odszkodowanie na prywatne konto swojego prezesa. licznie musia wyglda z wie y kontrolnej nasz samolot wieccy czerwonoszar smug. Niestety cae widowisko skoczyo si bez dodatkowych fajerwerkw. Po wykonaniu trzech czy czterech rund honorowych wyldowalimy cakiem gadko na pycie lotniska. Samolot zosta otoczony przez rj samochodw migajcych r nokolorowymi kogutami informujcymi, e bycie w centrum uwagi oznacza niebezpieczestwo. Nasza grupa tanich wycieczkowiczw, napalonych, aby za psi grosz odpocz w luksusowych hotelach, ugrzza na lotnisku w Palermo. W jej skad wchodzio siedemnastu zgorzkniaych emerytw udajcych milionerw, dwjka zakochanych (ci najgoniej pakali ze szczcia po wyldowaniu), piciu facetw mrukw, zapewne leccych na podryw, niewiadomych tego, e wrc jeszcze bardziej mrukliwi, bo przed sezonem nie ma co podrywa, nie liczc dwudziestu emerytek pochlipujcych z zupenie dla mnie niezrozumiaej radoci, e jeszcze yj. 12

Czekalimy na zastpczy samolot, ktry mia mie lepsze warunki atmosferyczne. W baga u podrcznym, jak szumnie nazwano moj plastikow reklamwk, miaem tylko jedno czasopismo, ktre przeczytaem ju w Wiedniu, kiedy czekaem na odlot. Nie majc nic lepszego do roboty, znudzony, spacerowaem po lotnisku. Oczywicie nie pozwolono nam opuci terenu dworca lotniczego, ani nie wydano baga u. Odwiedziem wszystkie sklepy bezcowe, wszystkie kawiarnie z kaw, sprbowaem mao jadalnych sodyczy i z arem chyba z tuzin przepysznych ciasteczek zrobionych chyba z wysuszonego makaronu. W kocu zacumowaem w jakim barze i wlaem w siebie spor porcj Ouzo. Zaczo wita. Za brudnymi szybami portu lotniczego majaczy nasz samolot, osmalony warunkami atmosferycznymi. Gdy zrobio si cakiem jasno, zepchnito go gdzie na skraj lotniska, eby nie straszy i tak ju wystarczajco przera onych pasa erw. Zaczo si robi toczno. Baem si odej od swojego stolika, bo kbicy si tum woskich turystw z onami i rozwrzeszczanymi bambini natychmiast zajby moje miejsce. Oczywicie nikt nas nie informowa, co si dzieje i jak dugo bdziemy tu tkwi. Kwadranse, dni? Powiedziano nam tylko, e po ka dych omiu godzinach czekania nale y si posiek na koszt linii lotniczych. Z nudw zaczem obserwowa cycat blondynk. Jej dojrzaa uroda i ksztaty sprawiy, e niewiadomie zwrciem na ni uwag, ale kiedy si rozejrzaem, okazao si, e wikszo facetw si na ni gapi z rozdziawionymi gbami, linic si, jakby arli cytryn. Pewnie zd ya si ju przyzwyczai do tego, e zawsze znajduje si w centrum zainteresowania i nie zwracaa na nich uwagi. Zachwyt m czyzn przyjmowaa z delikatn emfaz i niewymuszon swobod. Sowiask urod przypominaa Polk, ktra owicki pasiak wymienia na eleganck garsonk, podkrelajc jej zgrabn figur. Obok niej krciy si dwie dziewczyny. Starsz 13

z nich, prawdopodobnie ju penoletni, wzibym za czystej krwi Sycylijk, gdybym j spotka na ulicach Palermo. Miaa tak niezwyk urod, e gdyby wystartowaa w konkursie na Miss Syrakuz, z pewnoci swoim czarujcym umiechem zdyskwalifikowaaby wszystkie konkurentki. Modsza, ruda, wygldaa jak krzy wka arabskiej i wschodniej urody, ale jej humor pozostawa w stanie permanentnej hibernacji, jakby chciaa wyrwna redni statystyczn poczucia humoru tej trzyosobowej grupki. Nic dziwnego, jej twarz pokryta bya niezliczon iloci krostek trdziku modzieczego, co upodobniao j do przejrzaego sera pleniowego. e starsza dziewczyna Dostrzegem jeszcze, bezskutecznie staraa si rozbawi t modsz, ktr czekanie na samolot nudzio tak samo jak mnie. Ich opiekunka ze stoickim spokojem siedziaa na krzele i patrzya w przestrze, umiechajc si delikatnie, jak uciekinier powracajcy po dugim wygnaniu do ojczyzny. Po jakim czasie blondyna przysna, rysy jej twarzy rozprostoway si i sztuczny umiech znikn. Zauwa yem w tych rysach jak zacito, szczeglnie siln w zmarszczkach nad grn warg, jakby maska zmita rk niewprawnego scenografa nie moga si do koca rozprostowa. Wypijajc pite (a mo e sidme?) Ouzo, straciem nimi zainteresowanie i przestaem snu domysy, kim s, tym bardziej e dziewczyny rozmawiay midzy sob po grecku. Znaem tylko kilkanacie sw tego jzyka, przypomina mi skrzypienie drzwi do kibla w domu mojej babki. W nocy czsto otwiera je dziadek, ktrego sikanie nioso wiele informacji o stanie jego prostaty.

14

Kelnerzy s panami losu?

Wszystko si kiedy koczy. Po poudniu skoczyo si rwnie i nasze czekanie na samolot. Zajem miejsce w czci dla palcych i zasnem. Pragnem tylko jednego oderwa si od wszystkich problemw dostarczonych mi przez Uniwersyteckie Towarzystwo Pseudoczystoci i spdzi kilka bezsensownie pustych dni gdzie na greckim wybrze u. Wszystko jedno gdzie, wszystko jedno jak. W mojej walizce kilkanacie ksi ek czekao na t chwil, kiedy rozchyl je jak skrzyda motyla, aby zagbi si w fantazyjne wntrza i czerpa yciodajne soki dla zszarzaych komrek. Przyni mi si przydro ny leny bar serwujcy z wojskowego kota gst grochwk z kawakiem kiebasy, jakiej nie jadem od wielu lat. Kiedy we nie niosem do stolika talerz zupy pachncej majerankiem, potknem si i ca jego zawarto wylaem na traw. To bya dosadna metafora mojego popieprzonego ycia. Nie raz ju , gdy wydawao mi si, e zdobywam wreszcie upragnion stabilizacj, los zoliwie pokazywa mi fig z makiem. Nagle wdeptywaem w co na ksztat gwna, czego nie potrafiem przewidzie. Przeznaczenie, drwic sobie z moich planw i nadziei, gotowao mi swoisty groch z kapust powodujcy bolesn niestrawno poprzedzajc przeczyszczenie. Wczesnym wieczorem, ju bez przygd, dowieziono nas klimatyzowanym autokarem do Marsaxlokk, celu naszej podr y. Piciogwiazdkowy hotelu nad brzegiem Morza rdziemnego w peni zasugiwa na ka d z przyznanych mu gwiazdek, a fontanna w holu przy recepcji powinna mie ich co najmniej siedem. Byo mi obojtne, jaki dostan pokj i czy z jego okna bd mia widok na morze, czy na hotelowy parking. Chciaem jak najszybciej zasn, eby nie myle i tym razem ju nie ni o grochwkach czyhajcych na mnie w przyszoci. Dosy si 15

narozmylaem na lotnisku, setny raz roztrzsajc swoj sytuacj i to, co mnie spotkao ze strony arcymoralnej elity, od ktrej wita Inkwizycja mogaby si nauczy niejednego sposobu tortur. Nie rozpakowujc walizek, w ubraniu, rzuciem si na ogromne dwuosobowe o e i odpynem w krain Morfeusza. Tym razem przynia mi si arabska dziewczynka, ktra ze zami w oczach szukaa matki w tumie zakwefionych kobiet, a ja staem bezradny, nie mogc jej pomc, bo wszystkie postacie byy czarne i jednakowe jak zakonnice na pielgrzymce do Mariazell. Nie rozumiaem tego snu. Du o czasu musiao upyn, zanim do mnie dotaro, e zagubion dziewczynk z proroczego snu byem ja sam. Wstaem. Rozsunem zasony. Widok, jaki si roztacza z mojego balkonu, rwnie by wicej wart ni pi gwiazdek. Poukadaem rzeczy w szafach, jakbym zadomawia si tu na dugo, nie dostrzegajc tymczasowoci mojego poo enia. Wykpany i pachncy Fahrenheitem poczuem si lepiej. W wie ej koszuli w wielkie kolorowe kwiaty nie r niem si niczym od innych Austriakw, byczcych si tu na wakacjach, i mogem gra popisow rol urlopowicza. Pogwizdujc w rytm marsza wygrywanego przez moje wygodniae kiszki, zjechaem wind przypominajc gabinet krysztaowych luster, do hotelowej restauracji. Przy wejciu do niej stao kilku kelnerw we frakach i biaych rkawiczkach, ktrych jedynym zajciem byo wskazywanie gociom waciwego stolika. Miny mieli skupione jak mae dziewczynki wycigajce na loterii kartki z kapelusza, niewiadome tego, kogo obdarz wygran, a komu przypadnie w udziale pusty los. Czy kelnerzy s panami losu?

16

mietniki pkayby w szwach

Nie potrafiem powstrzyma umiechu, kiedy si okazao, e wyznaczono mi miejsce przy szecioosobowym stoliku. Przede mn siedziay trzy pasa erki z lotniska. Najwyraniej los postanowi spata mi kolejnego figla. Nie zmieniy si od tamtego momentu. Opiekunka blondyna i czarnowosa Sycylijka przywitay mnie szerokim umiechem. Ruda najwyraniej miaa kopoty odkowe, bo jej usta wykrzywiy si na mj widok w znak nieskoczonoci, jeszcze bardziej uwydatniajc trdzik. Mahlzeit powitaem je z wiedeskim akcentem i aby by miym, pokazaem swj wyuczony umiech numer osiemdziesit osiem. Good afternoon odpowiedziay zgodnie te dwie ze zdrowym przewodem pokarmowym. Fiszhi maszhi odrzeka Ruda, i dodaa po polsku, patrzc na mnie: Czy dalej musimy znosi obecno tego zgrzybiaego Austriaka? Jej krosty, mimo e pokryte grub warstw pudru w kremie, byy niedyskretnie dobrze widoczne nawet w przytumionym wietle restauracji. Oleko, jak tak mo esz? zasyczaa Blondyna czyst polszczyzn. Przecie to mo e by Polak. Yes! Im from Austria. Popatrzyem w oczy zoliwemu rudzielcowi o imieniu Oleka, rozdziawiajc paszcz w umiechu, jakbym usysza hymn narodowy. Nie do, e Austriak, to jeszcze na dodatek zachowuje si jak niewinny gupek wyszczerzya si do mnie ruda w faszywym umiechu, pokazujc nie nobiae zby. Yes, yes, Im from Vienna sparafrazowaem brzmienie sowa winny i zrewan owaem si jej widokiem moich plomb w kolorze koci soniowej. No widzisz, mamo! ucieszya si Aleksandra, a pryszcze na jej twarzy roziskrzyy si jak gwiazdy na 17

nieboskonie. Modelowy okaz podstarzaego durnowatego samca, ktry za chwil zacznie ci podrywa. Ale obciach! Na szczcie nic nie rozumie. Id o zakad, e za chwil bdzie si przedstawia. Uniosem si nieco i wycignem rk w stron Blondyny takim gestem, jakbym chcia si jej przedstawi. Caa trjka zamara na uamek sekundy. W oczach Blondyny dostrzegem przera enie. Ruda znieruchomiaa z widelcem w doni. Sos winegret skapn z listka saaty na jej bluzk, ale ona nawet tego nie zauwa ya. Salt, please poprosiem. Zero reakcji. Dopiero po chwili wszystkie trzy zerway si w nagym popiechu z miejsc, by poda mi solniczk. Wsypaem odrobin soli do pustej szklanki i nalaem do niej soku pomidorowego, ktry sta na stole w szklanym dzbanku. Odetchny z ulg, zsynchronizowane jak baletnice taczce Jezioro abdzie. Piem sok maymi yczkami, a one dalej trway w martwym bezruchu. Wstajc, wyjem z kieszeni przeszkadzajcy mi telefon komrkowy i poo yem go obok talerza. Nucc co pod nosem, ruszyem do szwedzkiego stou, eby nao y sobie gr saatek. Specjalnie wybraem podobne do tych, ktrymi one si raczyy. Bo e, co za osio! stwierdzia Ola, patrzc na mj talerz. Nie wzi sobie schaboszczaka i ziemniakw, tylko same warzywa. Prosiam ci ju , eby nie mwia o nim w jego obecnoci strofowaa teatralnym szeptem Blondyna. Co go tak bronisz, mamo? A mo e ci si spodoba? odcia si Ruda. Nie jest w moim typie oburzya si Blondyna. W kocu ci si wyrwie co, co on zrozumie, i wszystkim nam bdzie gupio. Uspokj si, dobrze? Good! skomentowaem saatki, zupenie jakbym odpowiada na prob Blondyny. Sycylijka parskna miechem. 18

 Parler vous franais? Nie przypuszczaem, eby poczua do mnie ni sympatii, raczej chciaa si upewni, czy znam francuski. Oui odrzekem krtko, wkadajc do ust now porcj saatki. Parlale l'italiano? zainteresowaa si Ruda. Si odpowiedziaem, dopychajc jeszcze jedn porcj Kapunata, tylko po to, ebym nie musia odpowiada penym zdaniem. Zaczem si zastanawia, jak jest po maltasku tak. Te poliglotki rozmawiay ju co najmniej picioma jzykami, cholera wie, ile jeszcze znaj. No to zostaje nam polski stwierdzia z radoci Sycylijka. Facet jest o dziwo wielojzyczny i na dodatek co tam rozumie po wosku. Ciekawe, czy ten dure w ogle wie, w jakim jzyku rozmawiamy? zastanawiaa si gono Ola, posyajc mi sztuczny umiech. Po raz ostatni ci prosz, eby zostawia tego pana w spokoju ostrzega j Blondyna, z umiechem raczej przypominajcym ostry bl zba. Oj, mamo, ty zawsze musisz popsu najlepsz zabaw Tym razem usta Oli wykrzywiy si w podkwk. A jaka to jest ta twoja najlepsza zabawa? zaciekawia si czarnulka. Tu nie ma adnych rozrywek jkn rudzielec. Przecie to istny dom starcw. Ale obciach! Podobno dzi ma by dyskoteka. W recepcji jest informacja Blondyna prbowaa zainteresowa Rud. Chyba bd grali przeboje z lat szedziesitych skomentowaa Ola, prezentujc min rozkadajcego si truposza. Yes, yes, tonight discoteque, eight oclock o ywiem si nagle na dwik tego midzynarodowego sowa. 19

 Ja tam wol spa ni si nudzi przy gralskiej muzyce z Alp Wschodnich. Oleka spojrzaa na mnie i wypalia: Can you dance? Oh, yes. I love it odparem. Unoszc brwi i krcc korpusem, pokazaem jej, jak uwielbiam plsy na parkiecie. Bo e, co za osio! skomentowa moj gimnastyk rudzielec. Ale obciach! Przyznaj, e jest sto razy lepszy od kabaretu zauwa ya wesoo czarnulka. No cabaret! Discoteque! zaprotestowaem, wyginajc si tak gwatownie, e a wywrciem szklank, na szczcie bya pusta. A ja pjd na zabaw. Nie musz taczy, ale jestem ciekawa, czy on rzeczywicie potrafi si rusza. A poza tym nie ma tu i tak nic innego do roboty stwierdzia Blondyna. Mamo, przed chwil mwia, e jeste pica! wtrcia zoliwie Ola. Ale kolacja mi dobrze zrobia wyjania matka. Myl, e nasz ssiad mo e nam dostarczy niezej zabawy powiedziaa Czarnulka. Ildiko! Prosz ci, chocia ty si nie wygupiaj prbowaa jej przerwa Blondyna. No cakiem niewinnej zabawy bronia swojego pomysu Czarnulka. Na przykad mo emy si zao y, w jakiej koszuli nasz rolino erca pojawi si jutro na niadaniu. Nie mam wtpliwoci, e w swoich przepastnych walizach ma jeszcze groszki. Oj, gdyby wiedziaa, e trafia w dziesitk! Wikszo moich urlopowych koszul bya w ogromne kolorowe wzory. Oprcz tego miaem jeszcze grochy i szkock krat. Ja obstawiam kwiatki, bo to chyba nie tylko osio, ale i peda odparowaa Olka. A ty, mamo, co obstawiasz? Gupia zabawa, ale niech wam bdzie, w kocu to mia by wesoy urlop, ja stawiam na kratk albo paski. 20

Czy by zrobiy mi rewizj w pokoju, kiedy spaem? To wprost nieprawdopodobne, do jakiego stopnia kobiety potrafi oszacowa zawarto mskiej walizki! A ja przynajmniej dowiedziaem si, e czarna ma na imi Ildiko. Ale o co si zakadamy? rezolutnie spytaa Oleka. Kto wygra, ten zdecyduje, na jak wycieczk pojedziemy pojutrze zaproponowaa Ildiko. Zgoda! odpowiedziaa Blondyna. Nie chc adnych kretyskich wycieczek! zawoaa Olka. No to namw go, eby jutro przyszed w kwiatach, to pojutrze cay dzie bdziemy si sma y na pla y, tak jak sobie tego yczysz odparowaa czarnulka. Ola spucia gow i wbijajc wzrok w talerz wyszeptaa zaklcie: Prosz ci, ole, bardzo ci prosz, przyjd jutro na niadanie w tej samej koszuli w kwiaty, mo e by mierdzca i przepocona, ale koniecznie musi by w kwiatki. Rozumiesz? Wziem do rki telefon komrkowy i wpatrujc si w wywietlacz, powiedziaem yes, jakbym si cieszy z esemesa, ktry nie przyszed. Oleko, prosiam! przerwaa ju z wciekoci Blondyna. Nie mnie pro, jego bagaj o kratk wysyczaa Ruda. Nie psuj nam niewinnej zabawy, mamo zajczaa bagalnie Ildiko. Mamo? Czarnulka jest crk Blondyny? Niemo liwe! Typowaem, e to znajoma, co najwy ej pasierbica. Nale ay do dwch r nych ras. To, e Ruda jest mieszank, jeszcze byo do pomylenia. Tak mnie tym zaskoczya, e nie potrafiem ukry zdziwienia i musiaem wyj. Kiedy wrciem, ich ju nie byo. Ciasteczka z chrupicego makaronu nie smakoway mi tak jak tamte na lotnisku w Palermo, ale zjadem wszystkie. Gdyby nie akomstwo, to mietniki pkayby w szwach, a nie spodnie. 21

Nie da si zapomnie, ani nie chce si powtrzy

Za oknem sierpowaty ksi yc sabo owietla pust pla i zupenie gadkie morze. Postanowiem troch pospacerowa, ale na wszelki wypadek zabraem ze sob rcznik, aby mie w co wytrze stopy, jeli zechce mi si pochodzi po mokrym piasku. Przed hotelem, od strony morza, znajdowa si basen w ksztacie nerki z krystalicznie czyst wod. Owietlony silnymi reflektorami wyglda bajkowo. Zapewne gdybym wzi kpielwki, to bym si nie powstrzyma od przepynicia kilku dugoci. Teren hotelu ogrodzono siatk wchodzc w morze. Przy siatce stay latarnie owietlajce du y obszar na zewntrz posesji, zupenie jakby to by obz koncentracyjny, a nie luksusowy hotel. Do kompletu brakowao tylko wie stra niczych. Piasek okaza si przyjemnie chodny. Nie by tak drobny jak na pla ach Batyku, raczej przypomina uskany groch. Podwinem nogawki spodni i ostro nie zamoczyem stop. Woda bya ciepa! Rozejrzaem si. Na pla y nie byo nikogo. Szybko cignem koszul, spodnie i slipy. Wszedem ostro nie do sonej wody. Brzeg opada tu do stromo. Po kilku krokach woda sigaa mi powy ej kolan, skoczy si piasek, a pod nogami poczuem nieprzyjemnie ostre kamienie wylizgujce si spod stp przy ka dym ruchu. Poo yem si na wodzie i przepynem kilkanacie metrw. Wstpowao we mnie ycie! Sprbowaem stan. Pod nogami znw miaem piasek, a woda sigaa mi do szyi. Nabraem odwagi i bardzo wolno, jakbym si obawia, e mog porysowa idealnie gadk tafl, podpynem kilkadziesit metrw. Tu ju nie byo dna. Poo yem si na plecach, a gsta od soli woda unosia mnie jak koo ratunkowe. Co za rozkosz! O mao nie przysnem. Od tego le enia w bezruchu zrobio mi si chodno. 22

Pora wraca, pomylaem. Pynem do brzegu abk, rozkoszujc si panujc dookoa pustk. Tylko ja, ksi yc i morze. Nagle pustka przestaa by jednoosobowa. Usyszaem gosy dobiegajce z brzegu i zobaczyem trzy sylwetki majaczce na tle jasnego piasku. Dopynem do miejsca, gdzie mogem stan, i czekaem, a sobie pjd. Bardzo chciaem, eby sobie poszy, bo woda bya ciepa tylko na powierzchni. Od pasa w d zaczynaem kostnie z zimna, szczkaem zbami jak maszyna do szycia. Ale tu piknie! zachwyci si pierwszy gos. Cudownie! zawtrowa mu drugi. Ja tu nie widz nic nadzwyczajnego skomentowa najczystsz polszczyzn trzeci, chyba dziewczcy. O ku... Nagle dotaro do mnie, e one mwi po polsku! Trzy kobiety z kolacji! Wpady na idiotyczny pomys rozkoszowania si widokiem morza akurat w tym momencie, kiedy ja nago marzn w wodzie. Maymi kroczkami zbli aem si do brzegu. Minem ju lini kamieni i siedzc w kucki po szyj w wodzie, czekaem, a skocz si rozkoszowa widokiem, nawdychaj si jodu i wrc do hotelu. Z tej odlegoci rozpoznawaem ich twarze. Zobaczcie, jakie pikne, rozgwie d one niebo zachwycia Blondyna. O, tam jest Gwiazda Pnocna! Czarnulka wycigna rk. Gdzie? Poka , gdzie? O tu pokazaa Sycylijka. Nie widz... A widzisz te cztery punkciki? To jest Wielka Niedwiedzica albo inaczej Wielki Wz, o, tam ma dyszel. Widzisz? Tak potwierdzia Blondyna. A teraz popatrz na te dwie gwiazdy z tyu wozu... 23

Rozpoczy si zajcia praktyczne z astronomii, a ja dzwoniem zbami jak szkolny dzwonek na lekcj, ktra lubi si powtarza. Przypomniaem sobie podobn histori. Miaem kiedy przyjaciela Pawa, ktry wraz z on zamieszkiwa drewniany domek w pobli u linii kolejowej. Wynaj go, specjalnie mu si nie przygldajc, za niewielkie pienidze, przekonany, e czynsz dlatego jest tak niski, bo domek nie by w najlepszym stanie. Nawet go nie zastanowio, e porednik kaza mu przyj pod podany adres punktualnie o dziewitnastej siedemnacie i nerwowo zerka na zegarek w czasie ogldania chaupki. Potem zaprosi go do restauracji, gdzie mieli podpisa umow, i bez popiechu zjad suto zakrapian kolacj. Ewa, bo tak miaa na imi liczna ona mojego kolegi, zrobia z tej starej rudery bombonierk. Nikt, kto nie mieszka w pobli u linii kolejowej, nie wie, jaki haas powoduje InterCity albo towarowy z wglem. Ka dy przeje d ajcy tamtdy pocig trzs domkiem tak, e dzwoniy kieliszki w barku. Wpadaem do nich co jaki czas, aby rozkoszowa si nalewkami z wini i domowym ciastem, ktre wypiekaa Ewa. Oczywicie nie przychodziem z pustymi rkami, przywoziem z zagranicy rozmaite pralinki, przysmak gospodyni, i puszki piwa konsumowane ze znawstwem tematu przez jej m a. Lubiem do nich wpada i rozkoszowa si mioci czc to ma estwo. Oszukiwaem si, e odwiedzam Pawa, ale w gruncie rzeczy jedziem tam, eby popatrze na Ew. Bya dla mnie ideaem kobiety i kapanki ogniska domowego. Miaa te wszystkie cechy, jakie w moim wyobra eniu powinna mie idealna ona. Gdy pamitnego dnia przybyem z piwem i pralinkami, Pawe nie wrci jeszcze z pracy. Czekalimy na niego, popijajc kawk i gawdzc o bahostkach. Przeje d ajcy pocig nie dzwoni ju kieliszkami, bo Ewa porozstawiaa je w kredensie, ka dy na osobnej papierowej podstawce. Jednak zza 24

drzwi komrki dochodzi jeszcze gorszy dwik. To tuky si o siebie puste soiki. Zaproponowaem, e te je tak poprzestawiam, eby nie wydaway przeraliwego odgosu. Ewa zaprotestowaa, bo przecie mogem si pobrudzi. Niewiele mylc, cignem garnitur i koszul. W samych slipkach wszedem do ciasnej komrki. Poprzestawiaem soiki, podparem regay i czekaem na pocig, eby sprawdzi efekt moich dziaa. Nagle wrci Pawe. Zobaczy puste fili anki po kawie i spyta, wcieky: By tu Edwin? By, ale poszed... zacza Ewa, lecz zanim dokoczya zdanie, e Edwin poszed do komrki poprzestawia soiki, Pawe wyrzuci z siebie steki najgorszych wyzwisk i uda si do azienki, cay czas kontynuujc swj krzykliwy monolog. Dowiedziaem si, e jestem zwykym ajdakiem, ktry chce piwem upi jego czujno, aby przelecie jego on. Z ka dym jego sowem gasa moja przyja do Pawa, a roso wspczucie dla Ewy, tym bardziej e rwnie jej nie szczdzi tych obrzydliwych sw. Moje rozczarowanie przyjacielem signo zenitu, kiedy Pawe za da od Ewy spenienia obowizkw ma eskich i nie liczc si z jej protestem, zaspokoi swoj zwierzc chu w sposb tak gwatowny, e rozdzwoniy si kieliszki na eta erce. Bagania Ewy przeszy w jk, a potem w krzyk. Zasoniem uszy w obawie, e nie wytrzymam i wyjd ze swojej kryjwki, aby zamordowa sukinkota traktujcego Ew, ktra bya dla mnie uosobieniem delikatnoci i niewinnoci, jak portow dziwk. Ale nie mogem wyj z komrki w samych slipach, bo jedyn odpowiedzi na pytanie, co robi w ich komrce, byaby taka, e czekam na pocig. Zostaem wic tam do rana, zmarznity i zwinity w kbek, czekajc, a mj eksprzyjaciel pjdzie do pracy. Czy tym razem te przyjdzie mi czeka do rana? Mamo, zobacz, tu co le y, chyba jakie ubrania powiedziaa Ola patrzc na gwiazdy, zamiast pod nogi. I dodaa z nadziej: Mo e kto si utopi? Trzeba zawiadomi recepcj! 25

 Najlepiej zabierzmy te ubrania i zaniemy do hotelu jako dowd rzeczowy. To Oleka! Nikt inny nie wpadby na tak genialny pomys. Tylko tego mi brakowao, ebym w ortodoksyjnym kraju chodzi nago po hotelu. Jeli by mnie nie ukamienowali, to na pewno urwaliby mi klejnoty za obraz moralnoci. Chyba masz racj. Mamo, ja znam t koszul! zawoaa czarnulka. O, jakie kretyskie bokserki w groszki! To moga by tylko krostowata Oleka. Ale obciach! Gdyby facet pokaza mi si w takich majtasach, rzygnabym dalej ni widz. Matko jedyna, co za durny osio! Mo e on si naprawd utopi, a ty sobie arty stroisz jkna zrozpaczonym gosem Blondyna. Mamo, mnie najbardziej interesuje, czy on si utopi nago czy w kpielwkach rezolutnie zauwa ya Ola. A mo e on jeszcze yje? z nadziej w gosie spytaa czarnulka, wypatrujc czego na horyzoncie. H-a-a-a-a-l-o-o-o-o! zawoaa Blondyna. Halo... odpowiedziaem z odlegoci kilku metrw ledwo syszalnym szeptem, szczkajc zbami, i uniosem rk, bo wsta na powitanie mi nie wypadao. Czasami tak bywa, e to, co jest bardzo blisko, staje si dla nas niewidoczne, szczeglnie kiedy szukamy daleko. Wszystkie trzy w jednej chwili rzuciy si do ucieczki, jakby zobaczyy diaba machajcego na powitanie ogonem. Wyskoczyem z lodowatej wody. Przemarznity do szpiku koci wytarem si z grubsza rcznikiem. Wcignem spodnie. Bokserki w grochy wepchnem do kieszeni. Na plecy narzuciem koszulk w kwiaty i pobiegem do miego ciepeka. Ponad kwadrans staem w kabinie prysznicowej pod strumieniem gorcej wody, zanim przestaem si trz. Zupenie jak wtedy, gdy Pawe poszed wreszcie do pracy. Po nocy spdzonej w komrce, wrd soikw z d emami, byem tak zzibnity i zesztywniay, e nie mogem porusza rkami, a 26

ka dy krok sprawia mi bl. Ewa zaprowadzia mnie do azienki, bo nie byem w stanie utrzyma rwnowagi. cigna mi slipy i wsadzia mnie do wanny z gorc wod i pynem do kpieli o zapachu wierkowym. Umya mnie caego z tak starannoci, jakbym by dzieckiem, a nie dorosym facetem. Cay czas patrzya mi w oczy. Nic nie mwia. Raz sprbowaem otworzy usta, ale ona natychmiast wyszeptaa: Nic nie mw. Patrzyem z zachwytem, jak mnie mydli, jak masuje gbk, spukuje... W jej gestach bya czuo delikatniejsza ni piana pachnca lasem. Ta kpiel wynagradzaa mi caonocne czuwanie wrd zimnych soikw. Le aem, rozkoszujc si niespodziewanym zwrotem sytuacji. Czuem si jak anioek na wonnej chmurce. Ewa powolnymi ruchami, jakby robia striptiz, zdja z siebie ubranie. Podkuliem nogi, eby jej zrobi miejsce. Wesza do wanny, ale si nie poo ya, tylko ukucna przede mn. Zrozumiaem, e mam si nie rusza, tylko patrze na film wywietlany w zwolnionym tempie. Tak samo starannie namydlia swoje ciao, spukaa prysznicem, wysza z wody i podaa mi miciutki niebieski rcznik. Zrozumiaem, e dopiero teraz mog j dotkn, osuszajc jej cudowne ciao. Gdy starem z niego ostatni kropelk, podaa mi oliwk dla dzieci. Centymetr po centymetrze smarowaem jej szyj, ramiona, plecy, schodzc coraz ni ej, a uklkem przed ni, aby wetrze oliwk w skr jej ng. Gadko jej skry pokrytej liskim pynem doprowadzaa mnie na skraj wytrzymaoci. Serce mi walio. Staa jak posg, a ja czuem si jak Pigmalion rzebicy najpikniejsz z piknych, ze wiadomoci, e za chwil posg o yje. Wstajc z klczek, wziem j na rce, zaniosem do sypialni i poo yem na gadkim jak jedwab przecieradle, ktre tylko czekao na t chwil. Pieciem j bez sowa, wierzc, e ten sen nie prynie nagle jak kolorowa bajka mydlana, lecz zakoczy si niezapomnianym akordem. Z ka dym dotykiem, z ka d sekund narastaa w nas namitno, jakbymy biegli w 27

d z ogromnego wzgrza coraz szybciej i szybciej, a do utraty tchu. Kochalimy si bez sowa cae przedpoudnie. W czasie tych kilku godzin prze yem sza namitnoci, jaki nie trafia si przecitnym zjadaczom chleba. To byo istne wariactwo, na granicy ludzkiej wytrzymaoci. Romantyzm pomieszany z dz tworzy piorunujc mieszank. Szalestwo, jakie opanowao Ew, rozwino si daleko poza wyobra alne granice namitnoci. Miaem zdart skr z plecw, rozorane paznokciami poladki. W samo poudnie, kiedy przeje d a InterCity do Berlina, Ewa zaguszya haas pocigu, krzyczc moje imi i rozgryzajc mi ucho. Zawyem. Jej ciaem wstrzsn spazm podobny do ataku padaczki, a z ust poplamionych moj krwi wyrwa si przeraliwy krzyk. Nagle nastaa cisza. Le elimy wtuleni w siebie, sklejeni mieszanin potu, liny, krwi i spermy zmieszanej z oliwk. Po godzinie wypowiedziaa jedno jedyne sowo: Dzikuj, i pocaowaa mnie w opuchnite wargi. Zrozumiaem, e mj czas min bezpowrotnie. Pieky mnie otwarte i jeszcze krwawice rany na plecach, dra nione przez przyklejajc si koszul. Bolay mnie wszystkie minie i cigna. Tego dnia poznaem diabelsk rozkosz poczenia orgazmu i blu. Doznania byy tak silne, jak podczas redniowiecznych tortur, porwnywalne tylko z wyobra eniem mk piekielnych. Ten poranek nie byo jedynie rajskim prze yciem, lecz tak e wizyt w piekle, ktrej nie da si zapomnie, ani nie chce si powtrzy

28

Dla kobiet lepszy jest niedosyt ni przesyt

Na pocztku targay mn straszliwe wyrzuty sumienia, e dorobiem przyjacielowi rogi, ale szybko zrozumiaem, e to ju nie by mj przyjaciel. Zrozumiaem rwnie , e idea by tylko moim marzeniem o romantycznej Ewie i niewiele mia z ni wsplnego. Zao yem t sam koszul, w ktrej byem na kolacji, i lustrzan wind zjechaem do podziemi, gdzie znajdowaa si kawiarnia. Na sali byo kilkadziesit osb przyklejonych do stolikw. Parkiet by pusty. Podszedem do barku i zamwiem Martini Dry. Chciaem od razu zapaci. Nic z tego. Za dobrze tu znano psychik rozbawionych urlopowiczw. Wszystkie wydatki dopisywano do rachunku. Wystarczyo pokaza klucz do pokoju i mo na byo pi do woli. My m czyni nie przejmujemy si kosztami, jakie przyjdzie nam zapaci, dlatego nie wiemy, kiedy przesta, jeli cena przyjemnoci nie jest nam znana z gry. Usiadem w kcie i czekaem na moje trzy towarzyszki, z ktrymi zawarem ju na wp intymn znajomo na pla y. Oleka miaa racj. Muzyka dostosowana bya do wieku i gustw wikszej czci goci hotelowych. Grano wiatowe przeboje znane co najmniej od czterdziestu lat. Mino p godziny, a moje dziewczyny wci nie nadchodziy. Sczyem drugie Martini, kiedy zagrali Pettit fleur. Rozmarzyem si, wspominajc moje pierwsze wakacje w Szklarskiej Porbie i gr Gringa pokryt szafirowym dywanem fiokw. A mo e to byy przylaszczki albo niezapominajki? Cholera wie... Wycignem na parkiet jak umiechnit Niemk. Bya zachwycona i co chwila powtarzaa, e wietnie prowadz, a taniec ze mn jest lepszy od seksu. Gdyby miaa zielone pojecie o moich umiejtnociach, nie gadaaby bzdur, ale dzisiejszej nocy nie miaem ochoty jej uwiadamia. 29

Przetaczylimy kilka kawakw w takt muzyki z Alp Wschodnich, zanim odprowadziem j do stolika. Najwyraniej obudzilimy zainteresowanie sali, gdy kilka figur wyszo nam cakiem zgrabnie, a partnerka, rozgrzana tacem, tulia si do mnie jak Szwedka na promowej dyskotece, a nie jak zimna Niemka. Troch zmczony usiadem przy stoliku i dopijajc duszkiem Martini, zerknem w prawo. Przy ssiednim stoliku siedziay moje towarzyszki z kolacji. Zapewne byy tu ju wczeniej i obserwoway moje plsy. Halo wyszeptaem tak samo jak przed godzin, kiedy siedziaem w morzu, i pomachaem do nich. Dwie z nich machinalnie uniosy donie i z umiechem odmachay w moim kierunku. Tylko krostowata Oleka rezolutnie stwierdzia: Bo e, co za osio. Zagrali jeden z popularnych przebojw Beatlesw. Podszedem do Blondyny i ukoniem si w pas. Wstaa bez ocigania. Taczya cakiem znonie, poddajc si mikko niczym ciasto na faworki. Po kilku kawakach potrzebowaem chwili odpoczynku. Odprowadzajc j do stolika, zapytaem: Whats your name? Ela. Im Edwin powiedziaem i wrciem do czekajcego na mnie wermutu. Wychyliem go duszkiem. Znaem ju wszystkie imiona! Blondyna nazywaa si Ela, czarna Sycylijka Ildiko, a ruda i krostowata zonica miaa na imi Oleka. Tym razem zamwiem col. Kiedy zagrali rocknrolla, kilka kobiet zaczo taczy w kku. Podszedem do Ildiko i nie zwa ajc na jej tumaczenie, e nie umie tego taczy, powtrzyem kilka razy no problem i wycignem j na parkiet. One, two, three, four, five, six liczyem, pokazujc podstawowy krok rocknrolla. Do szybko zaapaa. Zaprezentowaem jej kilka podstawowych figur i zaczlimy taczy, cakiem skadnie, powtarzajc je w kko, jedna po 30

drugiej. Lekko si spociem i nastpny kawaek odpoczywaem przy swoim stoliku, popijajc wod. Nie zaprosiy mnie do siebie. Kiedy znw zagrali rocknrolla i podchodziem do Sycylijki, eby utrwali pierwsz lekcj, ona poprosia mnie wzrokiem, abym zataczy z jej siostr. Zastosowaem t sam technik: uparte powtarzanie no problem i agodne, lecz stanowcze cignicie za rk. O mao nie zwichnem jej nadgarstka, zanim si poddaa. W kocu daa si zaholowa na parkiet i pod moje dyktando taczya sztywno najprostsze figury rocka. Nie szo nam dobrze, ale si tym nie przejmowaem, bo i tak nie liczyem na jakkolwiek nagrod ze strony Rudej, poza o Bo e, co za osio. Udajc, e pokazuj jej nastpn figur, zamiast kroku six powiedziaem hop i podskoczyem. Now you rozkazaem. Gdy na six niemiao podskoczya, przerzuciem j tak, e wykonaa salto w powietrzu i wyldowaa na parkiecie, zdziwiona tym, co si z ni stao. Na szczcie utwr si skoczy i mogem zaparkowa przera on Ol przy stoliku. Dostalimy gromkie brawa, a raczej ja je dostaem. Nasz, a waciwie mj sukces w walce na parkiecie ze sztywnym rudzielcem okupiem zmczeniem i strumieniami potu. Te dwa Martini te wypiem zupenie niepotrzebnie... Poszedem si odwie y na gr. Po raz trzeci w cigu kilku godzin wziem prysznic i zao yem koszul w szkock krat. Moje znajome jeszcze siedziay przy stoliku i sczyy kolorowe soki owocowe. Oleka trzymaa si kurczowo krzesa, a jej zbielay kostki, jakby si obawiaa, e jeszcze raz sprbuj wycign j na parkiet, eby podrzuca ni jak pik. Nie miaem zamiaru znw si spoci i usiadem przy swoim stoliku.

31

 Pierwszy raz w yciu taczyam z facetem w parze i musz stwierdzi, e jest to du o przyjemniejsze ni solwka w kku usyszaem Czarnulk mwic do Blondyny. Tak, ale pod warunkiem, e facet potrafi tak dobrze prowadzi jak ten wasz osio odpowiedziaa Ela, zerkajc w moim kierunku. Mam nadziej, e bd miaa okazj jeszcze raz z nim zataczy. Ledwie wypowiedziaa to zaklcie, zapowiedzieli, po niemiecku, biae tango. Jak na zawoanie. Zanim powtrzono zapowied po angielsku, ju przy mnie staa napalona na mnie Niemka, z ktr taczyem na pocztku. Nie odmwiem. Staraem si jak mogem i po kilku minutach parkiet nale a do nas. Gdy skoczyli gra, dostalimy brawa, a od dyrekcji hotelu butelk szampana. Oczywicie szampana zostawiem Niemce. Cae szczcie, e dali szampana, a nie Martini, bo nienawidz tego trunku i bez alu mogem odegra d entelmena. Potem bya czeska polka. Austriacy ruszyli w tan. Zataczyem z El ognist polk z przytupami. Odprowadzajc j do stolika, ociekaem potem, jakbym by pocztkujcym pracownikiem myjni samochodowej. Czwarty raz tego wieczoru wziem prysznic i przebraem si w moj ulubion jedwabn koszul, czarn w biae grochy. Gdy wracaem z baru z kolejn szklank coli z cytryn i lodem, ktra miaa zastpi wypocon wod, Ela zaprosia mnie do swojego stolika. Wszystkie trzy od razu zasypay mnie gradem pyta. Dzisiejszego wieczoru wol taczy ni rozmawia, ale pojutrze chtnie wam o sobie opowiem obiecaem im po angielsku. A czy pokazaby mi pan to salto, ktre zrobi pan Oli? odwa ya si poprosi Ildiko. Bardzo chtnie, o ile zagraj rocknrolla. A nie chciaaby si nauczy tanga argentyskiego, wanie je graj? Z radoci... zerwaa si z miejsca. 32

Ildiko bya zdoln uczennic i ju po kilku taktach szo jej cakiem niele. Rozlunij si i poddaj muzyce, tacz swobodnie, radonie instruowaem po angielsku. Daa si prowadzi lekko jak Suzuki Grand Vitara z napdem na cztery koa po onie onej grskiej drodze. W jej oczach dostrzegem zachwyt poczony z niedowierzaniem, zupenie jakby suchaa utworu Federacji Zrbmy to byle gdzie. Odprowadziem j do stolika i po egnaem si, yczc im wszystkim przyjemnej nocy. Czuem, e Ela bardzo chciaaby jeszcze cho raz ze mn zataczy, ale lepszy (szczeglnie dla kobiet!) jest niedosyt ni przesyt.

33

Dystans do sprawy uatwia kobietom mylenie

Obudziem si wczesnym rankiem, eby powita morze w kpielwkach. Wypynem daleko od brzegu. Rano wprawdzie woda jest chodniejsza, ale nie ma ju tak wyranej r nicy temperatur midzy powierzchni i dnem. Wracajc, wskoczyem do basenu z krysztaowo czyst wod. Wydaa mi si zimniejsza ni ta morska i nieprzyjemnie sterylna. Wziem prysznic. Zao yem bia koszul z krtkim rkawem. Przy szecioosobowym stoliku nie byo nikogo. Zaznaczyem swoje miejsce, kadc cigle milczcy telefon komrkowy. Przez ten cay czas dostaem tylko jednego esemesa, od Doroty: Trzymaj si, co znaczyo, e sytuacja na uczelni wyglda gorzej, ni mgbym to sobie wyobrazi. Skasowaem go i poszedem oglda cuda szwedzkiego stou. Jajecznica i parwki na gorco nie wzbudziy mojego zainteresowania. Jajka byy twarde jak parwki, a parwki pachniay baranin. Dziesi gatunkw musli przypomniao mi mj najgorszy poranek w Szwecji, kiedy spragniony czego ciepego, po nocy spdzonej na awce w parku, za ostatnie pienidze kupiem w dworcowym barze musli i mleko, aby si rozgrza i naje do syta. Mleko okazao si zimnym jogurtem, ktry zupenie nie przypomina mojego wymarzonego ciepego mleka prosto od krowy, jakie piem u babci na wsi. Czasami wyobrazimy sobie co innego, ni niesie nam rzeczywisto, a wtedy, nawet jeli to jest najzdrowsze i najwaciwsze, nie jestemy w stanie tego zaakceptowa. W Szwecji nie udao mi si przekn ani jednej y ki zimnego jogurtowego musli. Od tego czasu nienawidz mlecznych zup, i to zarwno na ciepo, jak i na zimno, a mleka u ywam tylko do kawy. W kocu na moim talerzu wyldowao siedem rodzajw sera i trzy chrupice bueczki. W drugim rku niosem kubek kawy z mlekiem i cukrem. 34

 Good morning usyszaem nad gow znajome gosy. How do you do? odpowiedziaem na powitanie i z radosnym umiechem dodaem zdanie, ktrego si wczoraj nauczyem od Rudej, akcentujc ka de sowo na ostatniej sylabie: Bosze`, cosa` osiou`. El bieta zesztywniaa jak ona Lota zamieniona w sup soli, gdy zobaczya, co si stao z Sodom z powodu igraszek ssiadw. Staaby chyba tak jeszcze z kilka minut, patrzc na Ol, gdybym nie poszed po deser. Dugo dobieraem d emy z r y, pigwy, figi i sodkie rogaliki, syszc szept zdenerwowanej Eli. Oleko, ja ci wczoraj ostrzegaam. Co ja poradz, e on wanie to zapamita? Ruda udawaa niewinitko. Masz go przeprosi i wyjani cae nieporozumienie, ja si nie bd wicej za ciebie wstydzi! Ale , mamo prbowaa bagatelizowa Ola. adne ale mamo, nawa ya piwa, to je teraz wypij. Nie przeprosz! zbuntowaa si na dobre, a jej krosty spurpurowiay ze zoci. Jeli ty tego nie zrobisz, to ja to zrobi, ale w taki sposb, e bdzie ci gupio do koca turnusu! Daj ci czas do obiadu! Mamusiu... prbowaa na sodko, lecz bezskutecznie Ola. Do! ucia Ela, bo wanie siadaem do stolika, i z szerokim, cho nieco sztucznym umiechem zwrcia si do mnie: Guten Appetit. Alle`obcjach` odpowiedziaem przyjanie, szczerzc si jak rekin przed posikiem. Zapanowaa cisza. Wida zmieniy zdanie i postanowiy nagle rozpocz kuracj odchudzajc, bo jajecznica i parwki wystygy im zupenie. 35

Zrobio mi si nawet troch szkoda Eli, bo ona zapewne czua si winna. Ildiko marszczya czoo, jakby jej co nie pasowao. Chyba bya bliska odkrycia prawdy, bo najmniej zaanga owaa si w ca t histori. Jak wida, dystans do sprawy uatwia kobietom mylenie.

36

Osupienie zblia kobiety do mczyzn

Nasz azyl to byo miasto w miecie istny Berlin Zachodni otoczony owietlonym murem, do ktrego nie wolno byo nikomu podej. My, turyci, moglimy tu spdzi cay urlop. Nie opuszczajc terenu poronitego soczyst traw i zielonymi palmami, pawilimy si w luksusie. Niczego nam nie brakowao: dyskoteki, restauracje, sklepy, fryzjer, gabinet masa u, sauna, fitness, lekarz, korty tenisowe, telewizja satelitarna, marmury, krysztaowe lustra i wszystko inne, co jest niezbdne do funkcjonowania piciogwiazdkowego hotelu. Wielu turystw pewnie nigdy nie przeszo nawet tej trzystumetrowej drogi, jaka dzielia recepcj do bramy wjazdowej, bo autokary wycieczkowe podje d ay pod sam recepcj. Wyszedem poza teren, aby pojecha do najbli szego miasta i troch pooddycha prawdziw Malt. Najbli szy przystanek autobusowy znajdowa si ponad dwa kilometry od bramy pilnowanej przez ochron. Na wszelki wypadek, aby nie mie problemw z powrotem, zabraem ze sob kart hotelow. Moja zapobiegliwo okazaa si zbdna. Nikt nie skontrolowa mojej przepustki do raju. Kiedy wracaem na kolacj, ochrona ukonia mi si yczliwie, lecz bez umiechu. Dziki mojej urodzie byem rozpoznawalny jak niezrzeszony intruz, wieccy nieopalon pup na pla y nudystw. Przed bram sta sprzedawca fistaszkw, facet w moim wieku, z maym synkiem i na przedpotopowej wadze odwa a towar. Dziesi deko solonych orzeszkw wyldowao w tutce zwinitej z papieru. Rozklekotany autobus dowiz mnie do centrum najbli szego miasta poo onego nad ujciem jakiej rzeczki. Nie spotkaem adnych turystw, bo atrakcji turystycznych to miasteczko nie miao i to wanie byo dla mnie najwiksz jego zalet. Tu nic nie byo sztuczne i luksusowe. Snuem si 37

bez celu, chonc miejscow atmosfer i budzc ciekawo tubylcw. W bocznej uliczce ukry si zakad fryzjerski. Kilka minut gapiem si na ten przybytek przeniesiony do wspczesnoci z okresu midzywojennego, wraz ze wszystkimi jego brzytwami i niklowanymi naczyniami, dopiero po chwili wszedem do rodka. Tak jak przypuszczaem, golibroda mwi jedynie po swojemu. Kilkoma gestami wytumaczyem, czego od niego oczekuj. Dostaem du o wicej, ni si spodziewaem. Przez par chwil czuem si tak, jakbym odby podr w czasie i cofn si o cae stulecie. To by fachowiec z innej epoki. Mistrz brzytwy i masa u okaza si tak e mistrzem ognia. Po strzy eniu nawin na patyk kbek waty, zamoczy w spirytusie i podpali. Wosy w uszach wypala mi tak zgrabnie jak ongler rzucajcy no ami dookoa czowieka stojcego przed tarcz. Za wizyt w skansenie cyrulika zapaciem (wliczajc w to pidziesicioprocentowy napiwek) jedn trzeci tego, co za strzy enie w Wiedniu. Po egnaem go, cmokajc z zachwytu nad jego mistrzostwem, a on puszy si jak paw, dumny ze swojego profesjonalizmu. Na targu zaopatrzonym lepiej ni nie jeden supermarket kupiem podrbk Fahrenheita. Pniej zaznaczyem t butelk flamastrem, aby jej nie pomyli. Po zapachu nie tylko ja, ale nikt z moich znajomych nie odr niby jej od pidziesit razy dro szego oryginau. Znalazem jeszcze stoisko z koszulami o wzorach tak badziewiastych jak dewocjonalia sprzedawane ptnikom zmierzajcym do Czstochowy. Kupiem jedn, eby wystpi w niej na dzisiejszej kolacji. Przechodzc koo stoiska z butami, nieopatrznie zapytaem o cen, chocia nie miaem zamiaru nic kupowa. Trafiem na arcymistrza handlu. Po przymierzeniu trzydziestu par, jedna okazaa si tak wygodna, jak by bya szyta specjalnie dla mnie. Cudowna skra, pikny fason, rczna robota. Ja nie potrzebowaem butw, a on chcia je sprzeda. Ja 38

potrzebowaem przygody, a on pienidzy. Targowaem si chyba z p godziny, zanim cena osigna rwnowarto kapci w wiedeskim domu towarowym. Obydwaj promienielimy umiechami. Do dzi mam te buty i nosz je tylko wtedy, kiedy id taczy. Szkoda ich na ulic. Wracaem jeszcze bardziej rozklekotanym autobusem z kierowc piewajcym radonie i na cae gardo. Mo e urodzi mu si syn albo zmara teciowa, bo nie wzi ode mnie ani centa za przejazd. Przed hotelem wci sta sprzedawca fistaszkw z synem. Znw kupiem tutk solonych orzeszkw. Tym razem niewielk porcj odwa y mi chopiec. Robi to z ogromn dum i niemiaym umiechem. Pewnie duma ronie inaczej ni czowiek. Przebraem si w moj now, badziewiast koszul ze zoconymi lamwkami, wypachniem podrbk Fahrenheita, wosy ustawiem na je a, wzmacniajc fryzur koloryzujcym elem przypominajcym kisiel porzeczkowy. Spojrzaem w lustro. Byem dumny z efektu: wygldaem jak bajkowy genera z filmu Krl Maciu Pierwszy. Zgodniaem. Jako pierwszy zaznaczyem swoj obecno na kolacji, kadc milczc komrk na e wielu goci szecioosobowym stole. Zauwa yem, hotelowych kania mi si i umiecha do mnie. Zapewne po wczorajszym popisie tanecznym staem si osob atwo rozpoznawaln w tym nudnawym towarzystwie. Popularno wcale mi nie przeszkadzaa, nawet jeli su ya tylko tej gawiedzi spragnionej rozrywki. Wo yem na talerz kopiast porcj omiornicy i, zadowolony z dopisujcego mi apetytu, wolniutko prze uwaem gumowate kr ki podobne do talarkw panierowanej cebuli. Nagle zza plecw dobieg mnie znajomy jk. O Bo e, co za... au-u-u-u.

39

Dziwne, po sowie Bo e zabrako osa, za to usyszaem bolesne au-u-u-u pojawiajce si zwykle po otrzymaniu kuksaca w bok. Wygraa, od jutra zmieniamy stolik... usyszaem jeszcze przytumiony szept Eli, ktry poprzedza gone powitanie: Good afternoon! How do you do? odpowiedziaem z przesadnie radosnym umiechem, dodajc wyuczone i akcentowane na ostatnich sylabach bosze`, cosa` osiou`. Ildiko przypatrywaa mi si uwa nie ktem oka. Gdy spojrzaa na Ol, ta nie wytrzymaa i parskna miechem. Chyba nie byy przygotowane na mj wygld, zmieniony z powodu nowej fryzury i ubrania. No, Oleko ponaglia Ela, gdy wrciem do stou z kawk i makaronowymi ciasteczkami. Czekam Najwyraniej pochodziy z kraju, gdzie nazwanie kogo osem jest zniewag, ktrej nie mo na puci pazem. Zarwno dla matki, jak i dla crki sposb, w jaki miay wybrn z tej niezrcznej sytuacji, by nie lada problemem. Bardzo powa nie podchodziy do sw i przywizyway do nich ogromn wag. Myl, e same nigdy nie potrafiyby wybaczy nikomu, kto nazwaby je mijami czy sukami. Ju koczyem ciasteczka i dopijaem kaw, a dwie z nich, cigle milczc, grzebay widelcami w swoich saatkach. Tylko Ildiko jada z apetytem. Excuse me... zacza Ela, lecz Ola natychmiast jej przerwaa. Ja sama, mamo Ola spucia gow i patrzc tpo w talerz, wyjkaa cicho po polsku: Jest mi gupio, e nazwaam pana osem... O, to nie takie proste, moja panno! pomylaem. Wstaem bez sowa od stou i po chwili wrciem z drug kaw, jakby to, co mwia Ola, nie byo skierowane do mnie, jakbym nie rozumia po polsku. Eli nerwowo drgaa powieka. 40

 I have got... Ruda zacza po angielsku, tym razem zwracajc do mnie, a nie do talerza swoj krostowat buk. Po namyle doszedem do wniosku przerwaem Oli najczystsz polszczyzn, z gb umiechnit od ucha do ucha e wcale si na ciebie nie gniewam, wprost przeciwnie, dostarczya mi wiele radosnych chwil, ja te dziki tobie miaem wspania zabaw. Z dziewczyn nagle uszo cae powietrze, jak z przekutych balonikw. A nie mwiam, e on zna polski? powiedziaa Ildiko, triumfalnie i nieco za gono. To czemu pan od razu nie powiedzia, e pan wie, co my mwimy? spytaa Ela. Bo nikt mnie o to nie pyta odrzekem rozbawiony. Jak to? zdziwia si Ola. A tak to! adna z was mnie nie zapytaa, czy znam polski i adna z was, a do tej pory, nie zwrcia si do mnie w moim ojczystym jzyku. Gdy mwiycie do mnie po francusku, odpowiadaem wam po francusku, gdy zwracaycie si po angielsku, odpowiadaem po angielsku. No, ale mg pan nas ostrzec, e pan rozumie prbowaa atakowa Ola. Mogem, ale kulturalny czowiek nie wtrca si do cudzych rozmw odparowaem natychmiast, udajc powag. Pan si bawi naszym kosztem! Ola wrcia do obra onego tonu, a jej pryszcze do standardowej r owej tonacji. Oczywicie, e tak, szczeglnie twoim. Ekscytowaa mnie ta potyczka sowna z Ol. I to nawet w du o wikszym stopniu, ni ty bawia si mn. Ale to bya twoja zabawa i teraz ty musisz zmierzy si ze swoj pora k, i lepiej bdzie dla ciebie, je eli zrobisz to z honorem i godnoci. To nie jest w porzdku! Ola postanowia si nie poddawa i udowodni swoj racj. 41

 Uwa aj, Olu, bo za chwil mo esz sobie zepsu urlop! Mj stanowczy ton chyba j zmrozi. Na razie to ja staram si ca spraw obrci w art i przywrci wam dobry wakacyjny humor, ale jak przecigniesz strun, to mo e to mie dla ciebie nieprzewidziane konsekwencje. Czy pan jest aktorem? rozsdnie wtrcia Ildiko. Nie odpowiedziaem szeptem suflera podpowiadajcego by albo nie by przyguchemu odtwrcy roli Makbeta ale aktorstwo bywa bardzo przydatne w mojej pracy. A ty mi zdrad, w jaki sposb domylia si, e znam polski. Przez koszule. To nie mg by przypadek, e taczy pan z ka d z nas akurat w takiej koszuli, o jak si zakadaymy. Brawo! Ta wczorajsza intryga bya szyta niezwykle grubymi nimi, ale chciaem wam da szans. Miaem nadziej, e ju przy niadaniu odezwiecie si do mnie po polsku. Widzicie, jak bardzo si staram, eby was rozbawi? Dzi specjalnie dla was kupiem na targu t cudaczn koszul. Rzeczywicie, robi piorunujce wra enie zgodzia si Ildiko. Szkoda tylko, e teraz nie wiemy, na jak wycieczk mamy si jutro wybra. A gdzie chciaa jecha, Ildiko? Miaam nadziej, e zobacz ruiny wyznaa. A ty, El bietko? zwrciem si do blondyny. Ja chciaam obejrze ten synny sklep ze zotem odpowiedziaa lekko zmieszana. Ciebie, Oleko, nie pytam zwrcia si do crki Ela. Wczoraj owiadczya, e pragniesz si kisi w hotelu i sma y na pla y. O ile ci znam, to nie atwo zmieniasz zdanie. No c dziewczyny, trzeba bdzie na jutro co wymyli. Nie trzeba zawiesiem gos, eby wzmocni wra enie. Jutro pyniecie ze mn na wycieczk statkiem pirackim. Jak to? zapiay zgodnym chrem. 42

 Tak to. Jestecie wpisane na list. To mo e by dugi i nudny albo niezapomniany i fascynujcy rejs. Ja wygraem zakad, wic ja wybieram. Przecie pan si wcale nie zakada zaoponowaa Ela. Zakadaem! Wprawdzie powiedziaem tylko yes, ale wycie nie oponoway. Ale pan nie wygra! zbuntowaa si Ola. Oczywicie, e wygraem! Dzi na niadaniu byem w biaej gadkiej koszuli, a wic do mnie nale y organizacja jutrzejszego dnia. O.K., niech bdzie zgodzia si Ela. To nieuczciwe! Ola wprost kipiaa ze zoci. Oleko, skarbie, wikszo zakadw polega na tym, e jeden wie wicej, a inni s niewiadomi tego, co robi wyjaniem z min pokerzysty zagarniajcego ca pul wygranych drobniakw. Ja si nie zgadzam! Ruda zacisna szczki, a jej krosty nadbiegy krwi. Ja nigdzie nie jad! Oleko! Ostrzegam ci po raz drugi wrciem do przesadnie stanowczego tonu. Lepiej dla ciebie bdzie, jeli z zacinitymi zbkami przenudzisz si cay dzie, ni miabym ci popsu kilka dni pobytu na Malcie. A niby jak pan to zrobi? Ola zaatakowaa otwarcie. Olka, uspokj si! sykna przera ona Ela. El uniu rzekem leniwie. Dam sobie rad. Nie z takimi przypadkami przyszo mi styka si w yciu. Oleko, informuj ci kontynuowaem z teatraln powag, zwracajc si do Rudej e przyjem przeprosiny za nazywanie mnie osem i nie gniewam si na ciebie za to, ale ty chyba zapomniaa, e wymkno ci si jeszcze kilka innych, du o bardziej obraliwych sw, za ktre mnie jeszcze nie przeprosia. I nie przeprosz! buntowaa si Ola. 43

 Przeprosin na razie nie wymagam, powtarzam: na razie. Wymagam tylko twojej obecnoci na jutrzejszej wycieczce. Jeli spenisz ten warunek, to puszcz w niepami twoje nietaktowne wypowiedzi. Czy za du o od ciebie oczekuj? Czy to za trudne? A jeli go nie speni, to co mi zrobisz? zwrcia si do mnie per ty. Ola, jak mo esz! Ela najwyraniej nie potrafia sobie poradzi z crk. El bieto, wrzu na luz i pozwl, ebymy sami rozwizali nasz problem. On na razie nie dotyczy ciebie! powiedziaem agodnie, dodajc cieplutkie: Bardzo ci prosz! Oleko, kochanie takim samym agodnym tonem zwrciem si do Rudzielca. Wiesz, e w tym kraju nazwanie kogo pedaem jest obraz karaln? Pomijam ju zgrzybiaego Austriaka, bo to jest czysta prawda. Zastanwmy si czysto teoretycznie. Jak, twoim zdaniem, zachowa si dyrekcja hotelu, kiedy si poskar , e podczas kolacji zostaem obra ony przez kobiet? Kontynuujmy to czysto teoretyczne rozwa anie. Czy nie zaproponuj ci, eby przeniosa si w trybie natychmiastowym gdzie indziej? I pomylmy dalej: czy nie poinformuj innych hoteli, eby ci nie przyjmowali, jeli nie chc mie kopotw? A jak udowodnisz, e nazwaam ci pedaem? Oczy Oleki stay si wskie jak u Japonki ogldajcej wschd soca nad wulkanem Fud i i schoway za zason z krost wielkich teraz jak grochy. Widzisz, kochana, ten telefon komrkowy? Znasz ten model Ericksona? Czy jeste wiadoma, e on ma wbudowany dyktafon? Jeste pewna, e nie nagrywaem rozmw prowadzonych przy stole? odpowiedziaem seri pyta. Jak moge! W oczach rudzielca ukazay si zy bezsilnej zoci. Nienawidz ci! 44

 Oleko, skarbie, to jest trzecie i ostatnie ostrze enie. Zastanw si do jutra, czy wolisz, eby midzy nami by rozejm, czy decydujesz si rozpocz wojn. Proponuj rwnie , eby ju wicej nie ryzykowaa, nazywajc mnie hmar, esel, abruti, crabe, peccata, sino, somaro, chamor, sobaka, i na czas wakacji kilkaset innych okrele wymazaa ze swojego bogatego sownictwa, gdy przypadkiem mog wiedzie, co to znaczy. Czy wystarczajco jasno si wyraziem? Zastanw si, czy ci si opaca, ebym by twoim wrogiem. Wyznam ci szczerze, ja nie chciabym mie za przeciwnika czowieka o mojej fantazji, ale wiem rwnie , e taki czowiek, bdc przyjacielem, bez zmru enia oka oddaby za mnie swoje ycie. Do jutra czekam na twoj decyzj. Zrozumiaa? Ola milczaa jak mina przeciwpiechotna, z ktrej wykrcono zapalnik. Z caego serca ycz wam wszystkim miej nocy i kolorowych snw. Wstajc od stolika, skoniem si nisko, zostawiajc je w trzech r nych nastrojach, ktrych cech czc nazwabym lekkim osupieniem zbli ajcym kobiety do prawdziwych m czyzn.

45

Trzeba sta si dzieckiem, aby wej

Po porannej kpieli wybraem si na krtki spacer. Wracajc, kupiem tutk sonych orzeszkw, starajc si, aby wa y je syn sprzedawcy i on tak e wydawa reszt. Zocony strj i el wyrzuciem do kosza, majc wiadomo, e niektre rzeczy lub raz prze yte emocje nigdy wicej nie bd przydatne. Wo yem jasne spodnie i niebiesk koszul, bo podobno w tym kolorze jest mi do twarzy. Koczc niadanie, usyszaem niepewne: dzie dobry, i trzy kobiety zajy swoje stae miejsca. Witajcie! odrzekem radonie. Zapowiada si fascynujcy dzie Oczywicie miaem wtpliwoci, jak si dalej potoczy nasza znajomo. Ale nie rozpaczabym zbytnio, gdyby si nawet miaa zakoczy w tym momencie. Zyskayby na tym moje nieprzeczytane ksi ki, le ce bezczynnie na nocnym stoliku. Drogie dziewczyny zaczem radonie. Nasza znajomo zasza ju tak daleko, e chciaby wam, caej trjce, zaproponowa, ebycie zwracay si do mnie po imieniu, Edwin. Mwi na wszelki wypadek, gdyby mama wam tego nie powiedziaa. Bdzie to dla mnie zaszczyt, jeli przystaniecie na moj propozycj. Ale to nie wypada, eby dziewczyny zwracay si do ciebie po imieniu! zaprotestowaa Ela. Oczywicie ty decydujesz, Elu, i mo esz im tego zabroni. Gdybymy rozmawiali po angielsku, ten problem by nie istnia, bo forma zwracania si do rozmwcy zale y tylko od jzyka. Jestem przekonany, e nikt oprcz nas nie zna tu polskiego i nikt si nie poczuje ura ony. A po trzecie, chciabym doda, e inteligencja czowieka nie wzrasta z wiekiem i jej szczytowy poziom przypada na siedemnasty rok 46

ycia, wic twoje crki s w stanie same zdecydowa, czy chc mi mwi po imieniu. Dobrze, niech decyduj daa si przekona Ela. Pozostaje jeszcze sprawa wycieczki... Moje zaproszenie nadal jest aktualne zachcaem. Wanie na tym polega problem... zacza Ela, i nie wiedziaa, jak skoczy. Sucham... sprbowaem jej pomc. Popyniemy statkiem, ale stawiamy pewne warunki... Jakie to warunki? zainteresowaem si. Ola ci zaprasza i pokrywa wszystkie koszty ze swojego kieszonkowego, jako przeprosiny za zachowanie przy stole. To ja was zapraszaem! poczuem si jak facet, ktremu urodziy si trojaczki, i nie wie, czy si ma cieszy, czy martwi. Musz przyzna, e dawno nie czuem si tak zaskoczony... Zgadzasz si? dobitnie spytaa Ela. Nie mam wyboru. Przystaj, chocia inaczej to planowaem wyznaem uczciwie, zadowolony z takiego obrotu sprawy, bo w ten sposb Ola uznaa swoj win, a to byo wicej warte ni przeprosiny. Przy stole zalega cisza. Nie byo oznak radoci z ich strony, e zapraszaj mnie na wycieczk. Chyba jeszcze nie wszystko zostao wyjanione. El uniu zaczem spokojnie. Powiedziaa: warunki, czy to znaczy, e s jeszcze inne. Jakie? Tak. Wida byo, e nastpny warunek jest du o ci szego kalibru. To moja proba. Wykasujesz wszystkie nagrane z nami rozmowy i nie bdziesz nas wicej szanta owa. Inaczej nie jedziemy na wycieczk zakoczya twardo. Czy s jeszcze jakie inne warunki? spytaem rzeczowo. Nie, to wszystko odpowiedziaa krtko. 47

Wszystkie trzy patrzyy na mnie, czekajc w napiciu na moj reakcj. Wziem mj cigle milczcy telefon i trzymaem go chwil w rku, jakbym si zastanawia, czy chc straci ten bezcenny dowd rzeczowy. Prosz, wykasuj podaem telefon Oli. Ruda kilka minut grzebaa w moim telefonie, a dwie pozostae kobiety przyglday si temu, co robi. Odwrciem wzrok, jakby sprawa zupenie mnie nie dotyczya. Mamo... niepewnie odezwaa si Ola, a jej pryszcze nabray jasnozielonej barwy zwidej trawy. Co? spytaa Ela czekajca w napiciu. W tym telefonie nie ma dyktafonu... odrzeka w kocu Ola. A nie mwiam, e on blefuje? triumfalnie i nieco za gono wtrcia Ildiko. Jak to? zdziwia si Ela. Tak to zamiaem si przyjanie. Nigdy nie nagrywaem rozmw z wami. Przyjechaem tu odpocz, a nie dochodzi swoich wtpliwych praw. Gdybym si poczu dotknity zachowaniem Oli, zmienibym stolik. Szkoda byoby mi czasu, humoru i wakacji na wojn, w ktrej wygran byaby tylko nienawi. To po co nas wczoraj szanta owae? Ela nadal nie rozumiaa Nie was, tylko Ol. Mwiem tylko do Oli, eby pobudzi jej wyobrani. Cay czas akcentowaem, e jedynie teoretycznie rozpatruj t sytuacj. Gdyby Ola trafia na jakiego kretyna bez poczucia humoru, mogaby sobie i wam narobi przykroci. Myl, e ju zrozumiaa, jak ryzykowna mo e by zabawa czyim kosztem. Dostaa po nosie za swj niewyparzony jzyk. Dzisiaj dostanie jeszcze kilka razy, jeli dalej bdzie straszy dsami, zamiast cieszy umiechem. Tu pokazaem Rudej swj najbardziej sztuczny umiech numer szedziesit sze. Prosi wysyczaa pod moim adresem. 48

 Olu! przestraszya si Ela, wci nie rozumiejc zasad tej gry. Wiewira nie pozostaem du ny Rudzielcowi. Osio, hmar, abruti... Stop! przerwaem. Proponuj po polsku, aby inni nas nie rozumieli! Marchewka, rudzielec, lisi ogon... i na szczcie ugryzem si w jzyk, bo jako nastpne wzibym na warsztat jej krosty, nazywajc j trdowat. Zachowujecie si jak dzieci powiedziaa z udawanym niesmakiem Ela, i razem z Ildiko zaczy si mia. Pewnie trzeba sta si dzieckiem, aby wej do ka dego krlestwa, nie tylko niebieskiego.

49

Przyjemnie jest patrze na kiekujc dum

Spod hotelu odjechay ju autokary pene emerytw chtnych obejrze sklep ze zotem. Oprcz naszej czwrki zostay jeszcze dwie zakochane pary zajte sob. Gdy Ola zacza marudzi, podjecha busik w cakiem dobrym stanie. W kilkanacie minut dotarlimy do przystani, gdzie staa zacumowana niezwykle udana replika statku pirackiego. Pokad by peen modzie y. Zwieziono ich tu autokarami z wielu hoteli. Towarzystwo byo midzynarodowe: Niemcy, Holendrzy, Szwedzi, Japoczycy, Rosjanie, Arabowie, ydzi i cholera wie, kto jeszcze. Obsuga statku chyba przed chwil statystowaa w filmie Piraci Romana Polaskiego i najwyraniej zapomniaa odda stroje kostiumologowi. Wygldaa bardziej autentycznie ni ja podczas wczorajszej kolacji. Ka dy nowo przybyy go dosta czapk pirack, przepask na oko lub sztuczn szram i szarf ze swoim imieniem. Trzech animatorw, ktrzy okazali si mistrzami w swoim fachu, zajmowao si gomi i prowadzio r ne gry. Wikszo z tych zabaw znana mi ju bya z grup integracyjnych. Wszystkie prowadzono po angielsku, czyli w jzyku znanym modzie y. Kto chcia, bra udzia w zajciach, kto nie chcia, siedzia przy burtach, popijajc darmowe soki. Pierwsz zabaw budzc szalecz rado byy Owoce. Polegaa ona na wykrzykiwaniu liczb, nazw owocw lub imion. Kto si pomyli, dostawa po gowie ogromnym plastikowym motkiem, piszczcym niemiosiernie przy ka dym uderzeniu. Ildiko od razu poczua si w tym towarzystwie jak ryba w wodzie. Ola z pocztku siedziaa przy burcie i przygldaa si akcji, wydymajc wargi z obra on min, co oznaczao, e nie dla niej takie dziecice igraszki. Ola, id si pobawi zachcaa Ela. 50

 Jeli nie bdziesz zwraca na ni uwagi, to za kwadrans zacznie si bawi powiedziaem do Blondyny, ktra postanowia, podobnie jak Ola, gra rol matrony popijajcej soczek z ananasa przystrojony papierowa parasolk. Chod, pobaw si z nimi. Nie wypada... bronia si Ela. Wypada, tu nikt nas nie zna powiedziaem bezsensownie, wycigajc j si na rodek. Wanie rozpocza si gra w nurka. Podzielono nas na grupy i ustawiono po przeciwnych stronach linii dzielcej pokad na dwie czci. Trzy osoby z jednej strony prboway zanurkowa i wycign skarb, czyli delikwenta z drugiej strony linii. Nurkowali tak dugo, jak dugo starczao powietrza w pucach. Jeli komu si udao, to wycignity zawodnik przechodzi do przeciwnej ekipy, jeli nie, ton, czyli zmienia dru yn. Po chwili ju nastpni kandydaci byli nurkami i szamotanina zaczynaa si na nowo. Na pocztku nas, wapniakw, traktowano z szacunkiem, ale potem bylimy tak samo jak inni cigani za rce i nogi po liskim pokadzie. Nagle stalimy si globaln wiosk, w ktrej nie liczy si wiek, pe, inteligencja i narodowo. W czasie tej zabawy zauwa yem, e jedn z rozemianych osb cigncych mnie za nogawki, bya Ola. Najwyraniej nie wytrzymaa ju izolacji i gupawa rozgrywka wcigna j w radosny wir. Wszystkie te zajcia nale ay do original play, propagowanego przez Amerykanina dr O. Freda Donaldsona autora ksi ki Playing by Heart: The Vision and Practice of Belonging nominowanej do Nagrody Pulitzera. W adnej z tych zabaw pierwotnych nie byo wygranych i pokonanych, poczucia winy i chci rewan u, lecz tylko kupa miechu. Mimo e dochodzio do bardzo bliskich i bezporednich kontaktw cielesnych, to nie zawieray one pierwiastka erotyzmu. Wygupialimy si jak psy gonice si po ce albo jak dzieci bawice si w berka ja ci goni, a ty uciekasz, a potem ty 51

mnie gonisz, a ja uciekam. Ty mnie przygniatasz, ale za chwil ja te ci przygniot. Ja jestem jedcem, a ty koniem, ale zaraz ty bdziesz jedcem, a ja koniem. Cay dzie by jedn wielk frajd. Nawet odpoczynek podczas przerwy na obiad te by rozrywk. Niezwyk atmosfer dopeniaa baniowa sceneria: dookoa roztacza si widok ywcem przeflancowany z mrz poudniowych. Pod nami lnio ciepe morze, do ktrego co jaki czas wpada rozradowany wycieczkowicz, rozpoczynajc akcj ratunkow skupiajc wicej ratujcych ni topicych si. Z nieukrywanym podziwem obserwowaem trzech animatorw, ktrzy w genialny sposb potrafili zamieni zgraj sztywniakw w rozbawion haastr radosnych dzieci. W pewnym momencie dostrzegem, e jaki czarny chopak robi rudej dziewczynie sztuczne oddychanie metod usta-usta. Chyba nie bya ona bardzo nieprzytomna, bo przecie niewiadomy akcji ratunkowej topielec nie trzyma w objciach swojego ratownika. Chwyciem za rk El biet i zacignem j do baru na kolejnego drinka, eby przypadkiem nie zrobia afery z tego drobnego incydentu. Gdy przybilimy do portu, nasz statek wyglda jak prawdziwy okrt piracki, na ktrym odbya si rze. Pewnie ekipa sprztajca musiaa powici ca noc na przygotowanie ajby dla nastpnej grupy szalecw. Z godzin czeka na nas autobus, zanim wszystkie emaile i numery telefonw zostay wymienione i zapisane na pirackich dyplomach wrczanych kopniakiem. Najwyraniej kierowca nie pierwszy raz odbiera turystw z wyprawy piratw, bo ze stoickim spokojem pali papierosa, podczas gdy modzi wymieniali po egnalne uciski, ju nie tylko przyjazne. Wystarczyo kilka godzin dobrej zabawy, aby zawiza przyja z nieznajomym czowiekiem z innego obszaru kulturowego, mimo e na tej planecie mieszkaj ludzie nie rozpoznajcy ssiadw z tego samego bloku czy pitra. 52

W drodze do hotelu dziewczynom nie zamykay si usta. Wci yy dniem, w ktrym stay si piratami, odnawiajc przyja z zabaw i zabaw z przyjani. Ela ciskaa moj do, jakby to by skarb odnaleziony na wyspie. Gdy podjechalimy pod bram, poleciem kierowcy, eby si zatrzyma. Wysiadem i kupiem tutk orzeszkw. Chciaem popatrze, i to z niekaman przyjemnoci, na kiekujc dum maego m czyzny.

53

Czasami czas przynosi nieoczekiwane czekanie

Wykpaem si i przebraem, poniewa moje ubranie i wosy mocno ucierpiay podczas pirackiej wojny na frytki maczane w keczupie. Tym razem na moim talerzu pitrzyy si owoce. Po pirackim jadle nie miaem ju chci na aden z czterech gatunkw serwowanego misa. Dobry wieczr! usyszaem zgodny chrek. Dziewczyny usiady naprzeciwko mnie i paplay paplay wicej, ni jady. A pamitasz, jak John wypad za burt? A pamitasz, jak Fredowi spady gacie, kiedy skaka do wody? A pamitasz... A pamitasz... Nie do, e pamitay, to chciay pamita, bo tylko cudownie fascynujce wspomnienia, tworz osnow sensu ycia, na ktrej mo na budowa szczcie. Patrzyem na nie z radoci, jak odczuwa autor wie o wydanej ksi ki, kartkujc egzemplarz pachncy farb drukarsk. Jeden dzie potrafi zbli y ludzi do siebie bardziej ni nie jeden rok. Zbli y te El do mnie, bo siedzc bez sowa, co chwila popatrywaa na mnie, jakby zdja warstw kurzu ze starej fotografii. Znam to uczucie. Zanim buldo ery zrwnay z ziemi dom moich dziadkw, koniecznie chciaem zabra stamtd co na pamitk. Kierowca koparki twierdzi, e tam w rodku nic ju nie ma. Rzeczywicie dom by ograbiony do cna. Nawet klamki i kontakty zniky. Stojc na rodku zupenie pustego pokoju, chciaem znale jaki drobiazg, cokolwiek, co, co przez wiele lat byo wiadkiem namitnej mioci, jak moja babka darzya mojego dziadka choby gwd. Nad drzwiami wejciowymi zauwa yem niewyrany prostokt szkieka niewiele wikszego 54

od znaczka pocztowego. Kurz i brud, dostajc si przez wybite okna opuszczonej chaupy, osiaday na nim latami, tworzc na jego powierzchni czarn zason. Zdjem je i wytarem o spodnie, brudzc je niemiosiernie. To by odpustowy wizerunek Matki Boskiej. Na odwrocie zobaczyem ledwo czytelny napis: Matko, prosimy Ci, pom nam nasze dni prze y w mioci. Wiktoria i Jan. Liche, 20 lipca Anno Domini 1931. Patrzyem z niedowierzaniem na brudny dowd istnienia prawdzie czystej mioci. Na szaro-burej cianie pozosta jasny prostokcik spowiaej farby, ktr pomalowali swj dom. Po chwili buldo er zamieni dom w kup gruzu, pozostawiajc w moich doniach dowd na to, e prawdziwa mio nie umiera nawet po mierci kochankw. Ela miaa tak min, jakby trzymaa w rkach cenny skarb wspomnienia albo zobaczya orygina znanej od dawna kopii. Edwin, id po deser, przynie ci co? zapytaa Ildiko, wstajc razem z Ol od stou. Prosz kaw. Czarn, z cukrem odpowiedziaem bez zajknienia. Wiem odrzeka czarnulka, jakby ju setki razy podawaa mi tak kaw. A nie chcesz makaronikw? zapytaa Ola. Chtnie. Dlaczego wysiade z autobusu przed bram? Chciae by sam? spytaa Ela, kiedy dziewczyny poszy po deser. Nie. Przed bram jest stragan z fistaszkami odpowiedziaem. A tak lubisz orzechy? zdziwia si. Przecie mo na je kupi w sklepie hotelowym. Nie przepadam za orzeszkami ziemnymi wyznaem. Wol nerkowce albo woskie. To po co je kupujesz? Zdziwienie Eli roso z ka d chwil. 55

 Bo zbieram chwile. Jakie chwile? Na przykad takie jak ta. Nie rozumiem. To proste. Wczoraj obiecaa crkom, e dzi usidziecie przy innym stoliku. A jednak znw siedzimy razem, ale patrzc na was, czuj zmian. Chyba nawet nie rozmawiaycie o tym, gdzie dzi chcecie siedzie. Ja si nie zmieniem od wczoraj, ale jest inaczej. Bo wasze nastawienie do mnie ulego zmianie. Zaraz dostan kaw i ciastka. To dla mnie nagroda i potwierdzenie, e postpiem waciwie, chocia do ryzykownie. One same chc teraz sprawi mi przyjemno. Po prostu od wczoraj znamy ci lepiej i... Zamylia si. Ty w cigu jednego dnia zrobie co, czego mnie nie udao si zrobi latami. Nie masz pojcia, jak bardzo jestem ci wdziczna za ten dzisiejszy dzie. Mam odparem szczerze. Polubiymy ci... dokoczya urwane zdanie. Nie mo na lubi nieznanego wytrzsnem z rkawa zotaw myl. Masz racj. Chyba tak. Poznaymy ci przytakna. Dziki za kaw i ciastka, jestecie kochane, e pomylaycie o zgrzybiaym Austriaku za artowaem, kiedy stawiay przede mn deser. Nie ma za co, trzy dolary odpara rezolutnie Ola, a jej krosty zblaky i ukryy si wrd piegw. Ale nie odpowiedziae mi, dlaczego kupujesz te fistaszki, skoro ich nie lubisz Ela wrcia do tematu. Bo lubi zbiera umiechy. Mw janiej. W jej gosie wyczuem nutk irytacji. Tam przed bram Dziewczyny zamilky, suchajc mojej opowieci. stoi niewiele modszy ode mnie m czyzna z synem i cay dzie czeka na klientw. Zarabia kilka centw dziennie, ale pokazuje synowi, jak wasn prac 56

mo na utrzyma rodzin. Gdy chopiec odwa a mi sto gramw orzeszkw, bierze pienidze i wydaje reszt, przepenia go niesamowita duma, chyba czuje si jak bankier podpisujcy milionowy kontrakt. A ja mu dzikuj w taki sposb, jakbym dostawa na Saharze szklank wody ratujc ycie. Bo w gruncie rzeczy tak jest. Za kilka centw dostaj co niezwykle cennego, czego mnie nie udao si zdoby przez wiele lat... Co ci si nie udao? odezway si crki. Nie chc was zanudza swoj histori... Nie zanudzasz! odpowiedzia duecik. Mo e nie zanudzam, ale smdz, a dzisiejszy dzie ma by wesoy. Jak koniecznie bdziecie chciay wiedzie, to zapytajcie jutro, ale to nie jest wesoa historia i nie wpywa dobrze na trawienie. A teraz pozwlcie, e stary czowiek spotka si z wiernymi przyjacimi, czyli pjdzie poczyta swoje ksi ki. Dobranoc. Wstaem od stou. Edwin odezwaa nieco za gono Ildiko. Sucham? Czy dla ciebie ksi ki s cenniejsze ni ludzie? spytaa zadziornie, trafiajc w mj czuy punkt. Oczywicie, e ludzie odrzekem, nie spodziewajc si podstpu. No to zapraszamy ci do nas na greckie wino. Kogo masz na myli, mwic my? sprbowaem pytaniem pokry zaskoczenie. Ten pomys dopiero teraz przyszed ci do gowy, nawet nie zapytaa mamy, czy si zgadza. Oczywicie Ela nie zaprotestuje, ale od my to do jutra. Nie wywiniesz si! Zaproszenie na wino ustaliymy jeszcze przed kolacj, kiedy byymy same. Mam nadziej, e jako czowiek znajcy prawa orientu nie odrzucisz naszej gocinnoci wtrcia Ela. W takim razie nie pozostaje mi nic innego, jak tylko podzikowa i przyj zaproszenie obiem pieczk. O ktrej mam si stawi i gdzie? 57

 O dziewitej w pokoju trzysta czternacie. Umiechnem si szeroko, bo nie tylko przypomniay mi si sowa przedwojennego szlagieru, ale i ulubione powiedzenie mojej babci: czasami czas przynosi nieoczekiwane czekanie.

58

Wasne myli s waniejsze od ksiek

W hotelowej kwiaciarni kupiem trzy jednakowe bukieciki kwiatkw przypominajce mlecze porastajce dywanami mazowieckie ki. Fascynuje mnie, jak krowy i kobiety uwielbiaj kwiatki. To, co w Polsce byo zwyk karm dla byda, tutaj okazao si piciogwiazdkowym luksusem. Babcia opowiadaa mi kiedy bajk o tym, jak siedem mosi nych haczykw do owienia ryb, cztery igy do szycia skr i stalowa pia do cicia niegu byy najcenniejszym skarbem posagiem crki wodza Eskimosw. Mg si o niego stara tylko najodwa niejszy z kandydatw. Wystarczy, aby czego byo mao, a ju staje si cenne. A to, co mamy w nadmiarze, zawsze traci na wartoci. Nawet kiedy jest to upragniona mio. Zaczem si zastanawia, co takiego cennego ja posiadam. Straciem porszaka, prac, uczniw, niedugo bd musia opuci mieszkanie... Ale to wszystko byo teraz tak odlege, e prawie nierealne, zupenie jak obrazek z Lichenia. Dokd sign pamici, zawsze miaem mao czasu, i to wanie czas by cenny, ale nigdy nikomu nie czuem si naprawd potrzebny, a za to bybym gotw odda ycie. W sklepie ze sodyczami dugo rozgldaem si za odpowiednimi czekoladkami, zanim wybraem trzy opakowania pianki w czekoladzie. Ka da miaa inny smak i do zudzenia przypominaa wedlowskie ptasie mleczko. Uzbrojony w prezenty, niczym onierz w karabin i wizk granatw, zapukaem do drzwi pokoju trzysta czternacie. Zapraszamy! powiedziaa Ela, otwierajc drzwi. Ich apartament przypomina mieszkanie, przy ktrym mj pokj wydawa si skromn kawalerk. Po rodku living roomu sta st i cztery skrzane fotele. Dziewczyny rzuciy si, aby mnie powita i odebra moje uzbrojenie. Z kwiatkw 59

ucieszyy si bardziej ni ze sodyczy, bo emocje s cenniejsze od kalorii. Postawiy je w wazoniku na stole, obok kieliszkw do wina i tacy z makaronikami przybranymi migdaami. Poczekaem, a usid. Zapraszamy powtrzya Ela i wskazaa mi miejsce. Chyba byo to dla niej naturalne, e m czyzna siada pierwszy. Wybraem fotel pod oknem, za ktrym rozpociera si widok na gry. Od razu zagaiem, zwracajc si do Eli: Urodzia si w Polsce? Tak, w odzi. Ale ze mnie osio! To oczywiste! odzianki s najpikniejsze! zawoaem wesoo, wywoujc tym jej umiech. A teraz gdzie mieszkasz? W Arras. Od dawna? Ju pitnacie lat jestem w Grecji. Westchna niczym skazaniec odpowiadajcy na pytanie o wyrok. To niewiele mniej ni ja w Wiedniu odparem, budujc ni wsplnoty, tak wa n dla uchodcw. Nie tsknisz za Polsk? Bardzo, ale nie mam wyjcia westchna gboko. Rozumiem... chcc okaza empati najwy szego stopnia, jknem jak ko cigncy wz z wglem. Ja te przez pierwsze dziesi lat pobytu na obczynie nie widziaem kraju, wiem, jak strasznie si za nim tskni. Zapada cisza. Zapowiada si nam wieczr zawych wspomnie o wierzbach paczcych, co zwieszaj smtne gazki nad strumykiem, ktrych Eli ju nie bdzie dane ujrze. Kiedy ostatnio bya w kraju? zapytaem niepewnie, starajc si j sprowokowa, aby wreszcie rozpocza swoj tragiczn histori Polki, ktrej nie wolno przyjecha do ojczyzny, aby zobaczy krajobrazy ojcw, gdzie pagrki lene, bursztynowy wierzop i dzicielina paa. Rok temu poleciaam tam z dziewczynami na wakacje. 60

 To jednak wolno ci jedzi do Polski? zdziwiem si, nie syszc horroru, i to tak szczerze, e wszystkie trzy a si rozemiay. Oczywicie! To wy mo ecie przyje d a do kraju? nie mogem wyj z podziwu. Jasne, mamy podwjne obywatelstwo, polskie i greckie. To dlaczego mwia, e nie masz wyjcia? prbowaem ratowa honor. Bo dziewczyny chodz do liceum, nie zostawi ich samych, eby wrci do odzi. A m ? Mo e cho tu bdzie maleka tragedia, zatlia si we mnie iskierka nadziei. M nie chodzi do liceum rozemiaa si perlicie Ela. M pracuje i nie mg z nami przyjecha. Ildiko wanie zdaa matur i teraz ma wakacje. Wyjazd na Malt to jej pomys, bo od padziernika rozpoczyna studia na Politechnice dzkiej. Chciaa, ebymy we trjk spdziy te kilka dni, bo cay rok nie bdziemy si widzie. A Ola si nie uczy? Mo e cho tutaj ukrywa si jaki dramat? Ola bardzo dobrze si uczy i dlatego dyrektor szkoy zgodzi si na dwa tygodnie jej urlopu. A tata nie mia nic przeciwko temu? dr yem uparcie, jakbym szuka ropy naftowej. Nie, nawet sypn groszem z okazji ukoczenia szkoy odpara Ruda. To wam si cakiem niele powodzi u tych Grekw stwierdziem. No jako wi emy koniec z kocem skomentowaa Ela tonem prawdziwej Polki, ktrej pienidzy starcza tylko do poowy miesica. Mamo, nie przesadzaj nie wytrzymaa Ildiko. Od kiedy wydajesz ksi ki, nie mamy problemw finansowych. 61

 Piszesz ksi ki? zapiaem z niedowierzaniem i podziwem. To nie s ksi ki, to przewodniki. Od kilku lat wsppracuj z Pascalem, dziki niemu poznaam Grecj lepiej ni Polsk. Udao mi si moj pasj zwiedzania zarazi Ildiko przyznaa si Ela Przypadkowo znalazam t ofert Tydzie na Malcie dwie osoby pac, trzecia leci za darmo dumnie dodaa Ildiko, zwracajc si do mnie. Na dodatek w tym hotelu dali nam bez dodatkowej opaty apartament, akurat by wolny przed sezonem. Czy to znaczy, e jestecie tutaj su bowo, aby pisa przewodnik po Malcie? Nie, aby odpocz. Napijesz si wina? spytaa Ela, chcc odwrci moj uwag od jej pisania. Chtnie. To by dobry pomys, abym wrci do rwnowagi i nie zadawa wicej pyta, przed czym lub po czym chc odpocz. No to za miy wieczr! Na zdrowie! zawtroway dziewczyny z gracj wodzirejw z weselisk w Pcimiu Dolnym. Uniosem kieliszek i popatrzyem przez zocist soczewk, odwracajc obraz do gry nogami, aby znieksztacony winem wiat sta si bli szy. Umoczyem usta, spodziewajc si jakiego bezalkoholowego wistwa. ycie znw mnie zaskoczyo, to bya Retsina, wino o cudownym posmaku igliwia. Przepyszne przyznaem szczerze. To ja tu oczekuj jakiej straszliwej tragedii, ju sobie przyszykowaem chusteczki, w obawie, e bd paka jak bbr, suchajc waszych opowieci o nieludzkim losie ucinionych kobiet w Grecji... Ju miaem wycign list wspomnie o kraju ojczystym i przyrodzie, gdzie bursztynowy wierzop, a tu... Bo e, co za osio ze mnie! Tak si miay, e mao nie pospaday z foteli. 62

 Czy my wygldamy na takie nieszczliwe? zapytaa Ela, paczc ze miechu. To zale y, na ktr si popatrzy... dociem Olece, zwracajc si w jej kierunku. Mia by rozejm odpalia pryszczata. Przepraszam, ju nie patrz na ciebie! Bo e, co za osio ze mnie. Czy to by cytat z Pana Tadeusza? Ildiko prbowaa zmieni temat. Tak! Mickiewicza te czytaa? zdziwiem si. Oczywicie oburzya si Ildiko. A nawet tumaczyam. Mamo, nie pozwl mu! On nas ma za ostatnie kretynki prosia ze miechem o pomoc Ola, jej pryszcze miay teraz odcie piegw. Przepraszam was, ale tak mnie zaskoczyycie, e mi si mzg lasuje. Spodziewaem si innego przebiegu naszej rozmowy i przyznam, e baem si tu przyj, bo wcale mi si nie umiecha traci urlopu na smdzenie, ale nie wiedziaem, jak si wykrci. Podobnie jak mama nie potrafia zmieni stolika, eby nie siedzie z tob zareplikowaa Ola. Dobra, jutro przenios si do zgrzybiaych Austriakw, przyrzekam. Lepiej tego nie rb, bo nam dokooptuj jakiego innego barana, do ciebie ju zd yymy si przyzwyczai rezolutnie stwierdzia Ola Oleko, uwielbiam ci i kocham twj city jzyczek rozemiaem si przyjanie. Przyznaj, e czue si ura ony, kiedy Ola nazywaa ci osem spytaa Ildiko. Ani przez chwil! Walnem si w piersi tak mocno, e a zadudnio. Sowo honoru. Mo e ty jeste nauczycielem i na co dzie masz do czynienia z dziemi? spytaa Ela. 63

 W pewnym sensie. Mam do czynienia z dziemi, ale troch starszymi od was, wykadam teori komunikacji. I teraz masz urlop? ucilaa Ildiko. Wykadaem, a teraz mam urlop, zgada powiedziaem niepewnie i jako bez sensu. Co to za uczelnia, ktra w maju daje urlopy? zauwa ya sensownie Ildiko Uniwersytet... W czasie sesji? zdziwia si. Tak, bezpatny. Czy to jaki urlop naukowy? Czarnulka nie przestawaa dr y. W pewnym sensie. Ucz si, co mam dalej robi zakpiem ze swojej sytuacji. Nad czym pracujesz? Ildiko niewiadomie zbli aa si swoimi pytaniami do mojego horroru. Nad sob. To ciekawe. Opowiedz nam, co robisz. Zupenie nie rozumiaa, dokd prowadzi ten wywiad. Zastanawiam si, co mam dalej robi ze swoim yciem. Wykadasz teori komunikacji, a mwisz zagadkami. Moje zdawkowe odpowiedzi zaczynay j wciga. Prosz, mw janiej, bo nic z tego nie rozumiemy! Wanie si staram, abycie nic nie rozumiay, ale pora odkry karty, wrd ktrych nie ma asw. Mo e asa schowae w rkawie? wtrcia Ola. Raczej i tam s same blotki... Pomylaem, e jutro chyba nie usid ze mn przy jednym stole, ale nie dbam o to, co sobie pomyl. Wyrzucono mnie z uczelni, a raczej wyrzuc mnie, kiedy wrc do Austrii. Za wagarowanie w Grecji? logiczne zapytaa Ruda. Nie. Rozbroia mnie tym pytaniem. Napisaem ksi k, powie o czowieku pomagajcym maltretowanej kobiecie w sposb, jaki jest nie do przyjcia przez katolickie 64

poczucie moralnoci. Ksi ka zostaa odczytana jako autobiografia, no i zawieszono mnie. Zapewne gdy wrc, bd ju skrelony z listy wykadowcw. I co bdziesz robi? zmartwia si Ela. Nie wiem... odpowiedziaem zgodnie z prawd. Zapada gucha cisza. Ale numer! przerwaa milczenie Ola. Edwin oczekiwa, e my ukrywamy jak tragedi, a tu prosz, Ildiko wdepna w horror mierdzcy jak kupa kamela. Po polsku nie mwi si kamel, tylko wielbd poprawia Ildiko. Do mnie bardziej pasuje osio, ale musz przyzna, e porwnanie jest obrazowe, bo wanie siedz w gwnie po uszy pochwaliem celno wypowiedzi. A co na to ona? Masz rodzin? zaciekawia si Ela. Nie, rozwiodem si pi lat temu. Ale numer! ucieszya si Ola. Ju czuj, e zaraz bdzie kolejny horror pierwszej klasy! aden horror prbowaem si broni. Po prostu si rozwiedlimy. Zostawie kobiet z dziemi triumfowaa Ruda. Nie mamy dzieci. Nie kochae ony? spytaa Ildiko. Kochaem. To po jak choler si rozwiedlicie? Ela nie moga wyj z podziwu. Bo ona tak chciaa. Zdradzae on! zapiszczaa triumfujco Ola, a krosty na jej twarzy zar owiy si z podniecenia. Nie. Ona ci zdradzaa? z niedowierzaniem spytaa Ildiko. Te nie odpowiadaem, jakbym by przesuchiwany przed trzech oficerw ledczych. 65

 Rozumiem, e nie chcesz o tym mwi, bo to wci ci boli... empatycznie wtrcia Ela z zamiarem ugaszenia po aru trawicego moj dusz. Kiedy bolao, ale ju teraz nie boli, po prostu nie widz w mojej historii nic godnego uwagi. Dobra, dobra. Boisz si, e bdziesz musia zu y t paczk chusteczek, a potem zalejesz zami nasz obrus walna z grubej rury Ola. Raczej si boj, e was zanudz swoj histori. Mamo, prosz, pozwl, eby nas zanudzi. Ja chc by zanudzona wygupiaa si Ola. Ale to duga historia podjem ostatni prb obrony. Dawaj! Im wczeniej zaczniesz, tym szybciej zaniemy. Ola poprawia si na fotelu, gotowa do kolejnych docinkw. No, na co jeszcze czekasz? Chcecie wersj skrcon czy rozwlek? spytaem w nadziei, e wybior streszczenie. Jasne, e rozwlek zdecydowaa Ola. Inaczej pominiesz najlepsze szczegy, w ktrych diabe sypia, pochrapujc gono. Dawno temu, gdy po wielu latach romantycznie namitnego i szaleczego, lecz jednostronnego uczucia w kocu odkochaem si w Ewie, postanowiem uo y sobie ycie, zao y rodzin, mie dom i takie tam inne banialuki, o ktrych marz doroli chopcy rozpoczem swoj histori nieco przydugim zdaniem, zaopatrzonym w du doz autoironii. Wpadem na fantastyczny pomys znalezienia ony z ogoszenia matrymonialnego. Po kilku spotkaniach z przer nymi Austriaczkami dotaro do mnie, e dla Polaka on, kochank i przyjacielem mo e by tylko Polka. Poniewa nie mogem pojecha do kraju, eby osobicie szuka kandydatki, zamieciem ogoszenie w gazecie oglnopolskiej: Polak na stae mieszkajcy w Austrii szuka ony. Odpowiadam na wszystkie listy ze zdjciami. 66

 I co? adna si nie zgosia? kpia Ola. Ola, nie przerywaj przystopowaa j Ela, najwyraniej zaciekawiona dalszym cigiem mojej opowieci. Wprost przeciwnie. Po kilku dniach moja skrzynka na listy pkaa od kopert wypchanych czuymi licikami i fotografiami kandydatek na on. Wikszo przysaa zdjcia w kostiumach kpielowych, eby jak najlepiej udokumentowa swoje walory i zwikszy szanse u dewizowego faceta. Na reszcie fotek widniay odwitnie ubrane kobiety, ktre zwykle stay na tle okna zasonitego firankami. Przypominao mi to zdjcia z albumu mojej ciotki przedstawiajce jej m a rybaka na tle sieci rybackich suszcych si po poowie dorszy. Godzinami siedziaem nad listami, segregujc je i zastanawiajc si, do ktrej z kobiet mam si odezwa. I co, napisae do wszystkich? znw nie wytrzymaa Ruda. Nie, napisaem do trzech. Pozostaym odesaem ich listy bez sowa wyjanienia, z jakiego powodu nie podobay mi si ich siatkowe firanki w oknach i to, z czym mi si kojarzyy wyjaniem Oli i wrciem do przerwanego wtku. Po nieudanych kontaktach z mao inteligentnymi Austriaczkami, gdy moje poczucie wasnej wartoci byo na dnie, a oczami wyobrani widziaem si u boku kobiety z trjk dorastajcych dzieci, dla ktrej matura le y poza jej mo liwociami intelektualnymi, wiat nagle nabra blasku. Pisay do mnie kobiety mode, inteligentne i bezdzietne, a na dodatek cakiem adne, a nawet bardzo adne. Jedn z tych trzech, do ktrych napisaem, bo dwch z nich nie pamitam czy te nie chc pamita, bya przeliczna nauczycielka jzyka niemieckiego. Dodatkowym atutem byo jej zdjcie. Nie tylko nie zawierao fragmentu firanki czy innej sieci, ale nawet acuchw i kajdankw. Po wymianie paru listw okazao si, e mamy podobne hobby: ksi ki. Kilka miesicy korespondowalimy ze sob. Po ka dym licie coraz bardziej podobay mi si jej pogldy, fascynowa jej intelekt. Nadeszy wakacje. Daria 67

przyjechaa do Wiednia i dwa miesice spdzilimy, zwiedzajc Austri, Wochy i Jugosawi, wtedy jeszcze w caoci. Oczarowaa mnie swoj inteligencj i urod, ale nie zakochaem si w niej. Mam na myli Dari, a nie Jugosawi. Wypiem kilka ykw wina, aby zwil y gardo i sprawdzi, czy nie przynudzam za bardzo. I co dalej? Ildiko nie wytrzymaa przedu ajcej si przerwy, potwierdzajc tym, e moje opowiadanko j tak e zainteresowao. I gdy wakacje si koczyy, wyznaem Darii nag prawd. Powiedziaem, e mi si szalenie podoba, fascynuje mnie jako czowiek i chtnie bym si z ni o eni, ale w cigu tych dwch miesicy nie zd yem si w niej zakocha. winia! Jak mo na tak powiedzie kobiecie? Ola chona ka de moje sowo, chyba i j wcigna moja opera mydlana. Wtedy, Oleko, jeszcze wierzyem, e zwizek z kobiet mo na budowa tylko na bezwzgldnej szczeroci, poniewa niewiasta to te czowiek. Obiecaem jej wierno i lojalno jako fundament ycia ma eskiego, i dodaem, e nie mog jej obieca, czy i kiedy si w niej zakocham. Swj bardzo mdry monolog zakoczyem stwierdzeniem, e sama musi zdecydowa, czy chce by ze mn, bo ja chc i prosz j o rk, nog i ca reszt. Sdziem, e jej te dwa miesice te nie wystarczyy, eby si we mnie zakocha, ale z pewnoci na tyle pozwoliy mnie pozna, eby ju moga podj decyzj o swoim losie. Pocignem yk wina i zaczem powoli u ciastko z migdaem, rozkoszujc si jego smakiem. No i co? niecierpliwia si Ildiko. No i w padzierniku wzilimy lub. Bardzo skromny, byo na nim tylko dwch wiadkw. Po lubie poszlimy do naszej ulubionej chiskiej restauracji w XI Bezirku. Moi koledzy z pracy zachwycali si otwarcie, jak to mam pikn i inteligentn on. Byem dumny jak paw, e udao mi si znale i zatrzyma przy sobie taki wspaniay skarb. 68

 I rok pniej si rozwiedlicie? triumfujco spytaa Ruda, bo kobiety lubi si popisywa swoj, niestety, nie zawsze trafn intuicj. I rok pniej ... zawiesiem gos, jakbym nagle posmutnia. I rok pniej stwierdziem ze zdumieniem, e kocham Dari. Oczywicie w rocznic lubu poinformowaem j o tym w ulubionej chiskiej restauracyjce w XI Bezirku, w bocznej uliczce odchodzcej od Enkplatz. Spodziewaam si takiego obrotu sprawy rozmarzya si Ildiko, ktra wolaa, aby triumfoway romanse i emocje, a nie kobiety. Po pocztkowym do trudnym dla niej okresie, Daria znalaza dobr prac, awansowaa na kierownicze stanowisko i zarabiaa tyle samo co ja po dziesiciu latach mozolnej asymilacji. Po dwch latach sprzedaa swoje mieszkanie w Polsce i za wsplne pienidze oraz zacignity kredyt bankowy kupilimy domek szeregowy w stanie surowym. Ona zostaa wyczn wacicielk naszego lokum. Tak postanowiem, bo jej wkad finansowy by du o wikszy ni mj, a poza tym chciaem, eby miaa poczucie bezpieczestwa i wiedziaa, jak bardzo jej ufam. Tak naprawd to powd by zupenie inny. Nie ufaem sobie, cho nie miaem po temu najmniejszego powodu. Obawiaem si, e kiedy mo e mi odbi i zakochujc si w jakiej przelicznej blondynce, za dam rozwodu i zaczn walczy o podzia majtku. Kochajc Dari, chciaem chroni j przed caym wiatem, tak e przed sob. Czuj, e puenta bdzie taka, e to ona w kocu wystawia ci do wiatru... skomentowaa Ola. Wiele pracy wo ylimy obydwoje w malowanie i ukadanie glazury cignem, jakbym nie sysza sw rudzielca. Cieszylimy si z ka dego mebla, z ka dego drobiazgu cignitego do naszej norki, jak nazywalimy nasz dom. Daria miaa doskonae poczucie smaku i nieprzecitny gust, na pewno mogaby by wzitym architektem wntrz, rozchwytywanym przez wszystkie renomowane firmy. Efekt 69

by wicej ni zachwycajcy. A kiedy posadzia kwiaty, na ktrych pielgnacji znaa si rwnie dobrze jak na urzdzaniu wntrz, to ju nie by domek, ale prawdziwa bombonierka. Potrafi to sobie wyobrazi rozmarzya si Ela. Bylimy przykadem wzorowego ma estwa. Co roku jedzilimy na urlop nad Morze rdziemne, zatrzymywalimy si w luksusowych hotelach, bo chciaem ofiarowa mojej onie wszystko, co najlepsze. Pniej, gdy upad komunizm, odwiedzilimy kilka razy Polsk. Poznaem jej rodzinne miasteczko. Daria pokazaa mi szko, w ktrej robia matur, dom, w ktrym mieszkaa, i cmentarz, gdzie byli pochowani jej rodzice. Nie miaa adnych krewnych, jej dziadkowie pochodzcy z Kresw zaginli bez wieci podczas zawieruchy wojennej. Z roku na rok stwierdzaem, e coraz bardziej j kocham i podziwiam. Jak lepej kurze ziarno, tak i mnie trafi si bezcenny skarb! Raczej jak osu r a nie wytrzymaa Ola, i natychmiast ugryza si w jzyk. Przepraszam, mw dalej. Trafia w sedno przyznaem. Moja ona okazaa si inteligentniejsza i bardziej oczytana ode mnie. Nierzadko wstydziem si przy niej odezwa, eby nie paln jakiego gupstwa i nie zjara cegy ze wstydu. Czasami czuem si jak bluszcz oplatajcy przeliczn brzoz. We wszystkim bya ode mnie lepsza, nawet zarabiaa wicej ni ja. Jedyne, w czym ja byem lepszy, to prowadzenie samochodu, ale to przecie potrafi ka dy tresowany osio. Bo pewnie jej nie pozwalae wtrcia Ela. Wprost przeciwnie. Mimo e miaa prawo jazdy, nigdy nie chciaa usi za kkiem i zawsze ja musiaem prowadzi. Nie raz j prosiem, eby mnie zmienia, ale odmawiaa nawet na pustych drogach Czechosowacji, przez ktr jedzilimy do Polski, aby odwiedzi znajomych i przywie zdeponowane u nich ksi ki, po sprzeda y jej mieszkania Wrciy pikne wspomnienia o tamtych latach i rozmarzyem si jak pensjonarka nad Harlekinem. 70

 Pamitam, jak pewnego razu kontynuowaem po chwili milczenia wracajc z Polski, przekraczalimy granic w Drasenhoffen. Austriacki celnik kaza nam pokaza zawarto walizek. W rodku byy same ksi ki. Urzdas by przekonany, e to musi by towar na handel. Prbowaem mu wytumaczy, e to s nasze wasne ksi ki, ka da jest inna i na dodatek nie s nowe. Sta i drapa si w gow, nie wiedzc, co z tym fantem zrobi. W kocu zapyta: Ile one wa ? Okoo stu kilogramw, rzuciem na chybi trafi. Celnik stwierdzi: W moim przekonaniu to jest towar na handel, bo aden czowiek nie jest w stanie przeczyta w swoim yciu takiej iloci zadrukowanego papieru. Sytuacja staa si patowa, kiedy za da dziesiciu tysicy szylingw ca, liczc po sto szylingw za kilogram. W pierwszej chwili mylaem, e mnie krew zaleje, ale w kocu znalazem cakiem proste rozwizanie tego problemu. Owiadczyem, e chtnie zapac co, ale poniewa ka da ksi ka jest inna, to dam, aby sporzdzi list oclonego towaru, spisujc tytuy, autora, wydawnictwo i rok wydania, a wic ka d ksi k ocli osobno. Jeli mu to nie odpowiada, to mog pj na kompromis i zapaci co jak za sto kilogramw makulatury o wartoci dwudziestu szylingw za kilogram. Niech wybiera. I dodaem: Ja mam urlop, mnie si nie spieszy. To co, idziemy do biura spisa protok? Dobiem go tym pytaniem. Chwyciem pierwsz walizk, jakbym mia zamiar wycign j z samochodu. Przyuczony do zawodu grzebacza w baga ach, chopek roztropek wcinity w mundur urzdnika pastwowego nagle zobaczy oczami wyobrani, jak godzinami wypisuje druk celny, a wic robi to, czego na szkoleniu najbardziej nienawidzi. Podrapa si jeszcze raz w gow i jkn: Niech pan jedzie. Tak naprawd u y bardzo niecenzuralnego zwrotu, ale w towarzystwie dam nie zacytuj jego dosownej wypowiedzi. Po przytaszczeniu waliz do naszej norki, zwa yem na wadze azienkowej przemycone woluminy. W piciu walizkach miecio si sto osiemdziesit siedem 71

kilogramw zadrukowanego papieru. Bya to zawarto ledwie dwch regaw, jedna czwarta uratowanego ksigozbioru. To, co dla jednego czowieka jest tylko niewielk czci jego wiedzy, innemu mo e zaburzy horyzonty wyrwaa si ze zot myl Ildiko. Wiodo si nam cakiem niele i nie szczdzilimy pienidzy na zakup wszelkich nowoci wydawniczych. Mo liwe, e wanie te ukochane ksi ki pojawiajce si szybciej ni potrafia je strawi moja zdolno pochaniania tekstu, spowodoway pierwsz rys na naszym zwizku. Wraz ze wzrostem zalegoci w lekturze malao moje poczucie wasnej wartoci. Na dodatek rosa sterta nieprzeczytanych magazynw i czasopism. A ja, aby odpocz po pracy, przesiadywaem przed telewizorem i ogldaem programy przyrodnicze. Marzyem o doczekaniu do emerytury, w nadziei, e wtedy nadrobi zalegoci i pokn zawarto dwunastu regaw. Daria bya na bie co. Czytaa wszystko, co si pojawiao w naszym domu. Czytaa co najmniej trzy razy szybciej ode mnie. Wiedziaa wszystko o kulturze i polityce. Ka d krzy wk rozwizywaa w pi minut. Bya encyklopedi, sownikiem, almanachem, alf i omeg. Bo e, jaka ona jest mdra! I jeszcze miaa niezwyky gust. Kilka razy pochwaliem jaki literacki gniot czy melodyjny utwr muzyczny, wywoujc tym u Darii le skrywany umieszek politowania. Od tamtej pory coraz czciej wstydziem si swojej niewiedzy i wolaem przy Darii w ogle nie otwiera ust. Kochaem j i wstydziem si swojego prostactwa. Im czciej chodzilimy do teatru, na wystawy, do kina, na koncerty, tym mniej miaem do powiedzenia. Staraem si, aby przynajmniej miaa spokojne ycie, i z zapaem wykonywaem nale ce do mnie prace domowe: wynoszenie mieci, zakupy, prasowanie, mycie azienki i wc. Podzia by uczciwy, robiem to, co lubiem, ale za to 72

nienawidziem odkurzania i ono przypado w udziale Darii, tak samo jak cieranie kurzu. Moja ukochana pedantka kada wszystko na waciwym miejscu, nigdy niczego nie rzucia w kt, nie zostawia wosa w wannie czy brudnej y eczki w zlewozmywaku. Po ka dym posiku natychmiast sprztaa ze stou. P godzinki dla soninki, czyli poobiednie lenistwo, ktrego nauczya mnie babcia, byo mo liwe dopiero wtedy, kiedy wszystkie lnice czystoci talerze i sztuce wrciy na swoje miejsca w szafkach i szufladach. Do szybko wytworzy si rytua wsplnego mycia naczy. Zwykle Daria je wycieraa, a ja myem, ale czasami zamienialimy si rolami. W kocu polubiem te momenty i uwa aem je za najsympatyczniejsze w cigu dnia. Nawet wtedy, kiedy niewiele mielimy sobie do powiedzenia, zmywajc, rozmawialimy o zwykych powszednich sprawach, tak jakby te wsplne bahostki scalay dwoje ludzi w zwizek, a ciereczka do naczy stawaa si kontraktem kupna-sprzeda y serdecznych, powszechnie dostpnych emocji... licznie to powiedziae roztkliwia si Ela. Jako wsplnego ycia opiera si wanie na codziennoci. Trzy lata po wprowadzeniu si do nowego mieszkania Daria upara si i kupia zmywark. I diabli wzili ploteczki przy garach dokoczya Ola, budzc tym wesoo. Znw masz racj. Kiedy zabrako rozmw, sparcia klej spajajcy nasz zwizek, a cierka do naczy ze wiadka mioci zamienia si w szmat do podogi potwierdziem, kiwajc gow. Ktrego wieczoru, kiedy siedzielimy na balkonie, patrzc w milczeniu na samoloty przelatujce po bkitnym niebie jak ptaki powracajce do ciepych krajw, Daria ni std, ni zowd zaproponowaa, ebymy si rozwiedli. Rozemiaem si, przekonany, e to tylko gupi art, ale wystarczyo mi jedno spojrzenie na Dari, ebym zrozumia, jak celne jest w takich sytuacjach powiedzenie: jak grom z 73

jasnego nieba. Jedyne pytanie, jakie mogem znale na dnie mojego pustego mzgu, brzmiao: dlaczego? Powtarzaem je w kko, prbujc cokolwiek zrozumie. Dlatego, e postanowiam y sama, pada lapidarna odpowied. Byem gotw na wszystko, eby tylko ratowa nasze ma estwo, ale zupenie nie wiedziaem, co miaoby by tym wszystkim. Nasz zwizek rzeczywicie nie by idealny, ale wydawa mi si zgodny i satysfakcjonujcy obydwie strony. Najwyraniej ka dy facet, dowiadujc si prawdy na swj temat, szczeglnie od wasnej ony, nie potrafi wyj ze zdziwienia. Bagaem Dari o wybaczenie, chocia nie bardzo wiedziaem, co miaaby mi wybacza. Mwiem: Jeli zrobiem co, co ci urazio, to gotw jestem uczyni wszystko, eby to naprawi. Jedyn jej odpowiedzi na propozycj skorzystania z pomocy psychologa albo psychoterapeuty byo: nie, ja to ju przemylaam, tak bdzie lepiej, chc by sama. Baem si, e zwariuj. Na sam myl, e miabym y bez Darii, wszystko tracio sens. Wydawao mi si, e bior udzia w jakiej prbie, ktra zakoczy si happy endem, o ile zachowam rwnowag i ze stoickim spokojem odegram nastpne sceny wypranego z logiki scenariusza. Zgodnie zo ylimy w sdzie pozew rozwodowy, no bo jeli ona nie chce, to ja te . Jedyne, co si zmienio, to to, e od tamtego dnia sypialimy w oddzielnych pokojach. Reszta pozostaa bez zmian: razem jedlimy, sprztalimy, chodzilimy do kina. Mijay tygodnie oczekiwania na sdny dzie. Wikszo tego czasu przesiedziaem na tarasie, podziwiajc niezwyk mozaik (Daria uo ya j na cianie z niebieskich kamyczkw), przedstawiajc dwie papu ki nierozczki, i palc papierosa za papierosem albo caymi nocami ogldaem telewizj, w suchawkach na gowie, eby nie przeszkadza onie majcej tak delikatny sen, e budzio j brzczenie komara. 74

 Stop! Nie mw dalej! krzykna nagle Ola, zrywajc si z fotela. Chc usysze dalszy cig, ale za chwil zsikam si w majtki powiedziaa i wybiega z pokoju. No to poczekaj i na mnie powiedziaa Ildiko, wstajc z miejsca w chwili, gdy zza drzwi dobieg charakterystyczny odgos wodospadu. Prosz o czas dla dru yny, bo ja te nie chc straci nastpnej czci twojej historii, ale rzeczywisto, czyli fizjologia zawsze jest wa niejsza od bajek. Poniewa mieszkalimy razem, to rwnie tamtego pamitnego dnia razem pojechalimy do sdu wrciem do przerwanej opowieci. W poowie drogi zatrzymaem samochd w cieniu pod wiaduktem, zgasiem silnik, odwrciem si do mojej jeszcze ony i walnem jej mwk. Powiedziaem: Prosz ci, skoczmy t bezsensown gr. Przez ostatni miesic zrozumiaem nie tylko to, jak bardzo ci kocham, lecz i to, jak bardzo pragn ci kocha a do koca mojego ycia. Dariu, ja nie chc tego rozwodu. Je eli jeszcze nie przeprosiem ci za co, co kiedykolwiek zrobiem czy powiedziaem niewaciwego, to teraz ci przepraszam. Nie jedmy do sdu, prosz. Wrmy do domu i zacznijmy ukada od nowa nasz zwizek. Zrobi wszystko, eby bya szczliwa. Miaem nadziej, e to jest ostatnia scena z serii prb, ktrym zostaem poddany, i e za sekund rzucimy si sobie w objcia ze zami w oczach, wyznajc dozgonn mio. Nie! Daria nie rzucia mi si w ramiona. Za to obrzucia mnie kpicym spojrzeniem, zupenie jakbym pomyli Maneta z Monetem, i rzeka: Nie rozumiesz, e ja ju nie chc by z tob? Ja ciebie ju nie potrzebuj. Czasami jedno zdanie, a nawet jedno sowo potrafi zmieni cae ycie. Wtedy wanie co si we mnie pko... Nie przestaem kocha Darii. Wreszcie dotaro do mnie, e w tym dramacie nie bdzie happy endu. Niezale nie od tego, jak bardzo bym kocha kobiet, nie potrafi je, spa i mieszka pod jednym dachem z osob, ktra nie chce ze mn by. 75

Dopiero dwa lata pniej zrozumiaem, e chodzi nie tylko o chcenie. Aby y, musz czu si potrzebny. To uczucie jest mi bardziej potrzebne do istnienia ni woda i powietrze. Dariu powiedziaem spokojnie zapamitaj ten wiadukt i t chwil, bo wanie tutaj, a nie w sdzie, wzia ze mn rozwd. Przekrciem kluczyk w stacyjce i z piskiem opon ruszyem z miejsca. Nie raz wspominaem ten dzie, ale zupenie nie mog sobie przypomnie, ani jak wyglda budynek, ani gdzie zaparkowaem, ani nawet, w ktrej dzielnicy odby si nasz rozwd. Doskonale natomiast pamitam mod sdzin i bardzo modego protokolanta notujcego przebieg rozprawy. Nikogo wicej prcz naszej czwrki nie byo na sali rozpraw. Najpierw sdzina zapytaa, czy chcemy rozwodu, co zgodnie potwierdzilimy. Potem, czy mamy dzieci, co zgodnie zaprzeczylimy. W kocu, czy podzielilimy nasz majtek. Odpowiedziaem, e tak. Ale ja chc wiedzie, jak upara si sdzina. Zabieram samochd, komputer, koszule, skarpetki, czyli rzeczy osobiste. Mieszkanie i ca reszt zostawiam onie odparem zgodnie z prawd. A telewizor macie? nie przestawa mnie nka pytaniami Wysoki Sd. Tak, mamy dwa, jeden w sypialni, drugi w jadalni potwierdziem. I pan nie wemie ani jednego telewizora? Blondyna w todze nie moga ukry zdziwienia. Mimo e miaa do czynienia z niejednym niezwykym przypadkiem, to jednak moja postawa wydaa jej si zupenie niezrozumiaa. Najwyraniej, statystycznie rzecz biorc, prawie wszyscy onaci faceci zwykle kochaj telewizory bardziej ni swoje ony. Potem jeszcze spytaa, czy wyrok ma by prawomocny od razu, czy mo e potrzebny jest nam czas do namysu. Zgodnie odpowiedzielimy, e nie musimy si ju zastanawia, 76

bo obydwoje chcemy tego rozwodu. Sdzina wygosia przewidzian na t okoliczno formuk i zamiast waln motkiem, jak na amerykaskim westernie, zamkna teczk z aktami takim gestem, jak zamyka si skoczon ksi k. Bylimy wolni! Zaprosiem swoj eks on do chiskiej knajpki, tej samej, ktra bya wiadkiem naszego lubu i wielu miych wieczorw, a teraz egnaa nasz zwizek. Dzi przy Enkplatz nie ma ju romantycznej chiskiej knajpki. Zamieniono j na jak mordowni, doskonale pasujc do charakteru rdzennych Wiedeczykw z przedmiecia. Najwyraniej prawo Kopernika mwice, e gorszy pienidz wypiera lepszy, mo na zastosowa tak e do knajp, wdlin, perfum, politykw, a nawet zwizkw... Cay wieczr upychaem do walizek swoje ciuchy, r ne drobiazgi, papierzyska i znosiem to do samochodu. Przed pnoc przytuliem Dari, yczc jej szczcia na nowej drodze ycia. Potem wsiadem do auta. Nie wiedziaem, dokd jecha. Pojechaem nad Dunaj zakoczyem kolejn cz opowieci. I utopiem si w nurtach modrej rzeki, a teraz jestem duchem i bajeruj na Malcie greckie turystki rozadowaa smtn atmosfer Ola. Olu, jak mo esz... rozzocia si Ela, wyrwana ze sodkiej zadumy. Twoja crka po prostu daje mi do zrozumienia, e zbli a si godzina duchw i nie wypada, aby Greczynki gociy o tej porze w swoim pokoju obcego faceta odgryzem si rudzielcowi. W dupie mam teraz konwenanse i te wszystkie kwestie w rodzaju wypada, nie wypada Ela zdenerwowaa si tym razem nie na arty. Poza tym pora spa, jutro te jest dzie i warto go spdzi sensownie, a nie w ku sprbowaem zaagodzi spraw. 77

 Jeli chodzi o wsplne dzielenie poduszki, to zasadniczo jestem za, ale najpierw dokocz t swoj nudn histori za da trdzikowaty Rudzielec. Dokocz? udaem zdziwienie. Dopiero dobrnem do poowy. Je eli chcecie usysze dalszy cig, to mog si produkowa pojutrze. A dlaczego nie jutro? zdziwia si Ela. Zapraszamy jutro po kolacji! Jutro chc usysze wasz histori. My nie mamy nic ciekawego do opowiadania rzeka Ildiko. Oczekuj od was rwnie tylko nudziarstwa powiedziaem, podnoszc si z fotela. A teraz dzikuj za gocin, pyszne wino, boskie ciasteczka i wspaniae suchaczki, przy ktrych znowu poczuem si wa ny i niezbdny. A my za kwiatki odrzeky zgodnym chrem. Dobranoc, miych snw. Pomachaem im doni na po egnanie i wychodzc z pokoju, postaraem si, eby nie zobaczyy moich byszczcych oczu. Wrciem do pokoju, usiadem w fotelu i otworzyem ksi k, ale zdaem sobie spraw, e nic nie rozumiem z tego, co czytam. Wziem rcznik i postanowiem porozmyla, pywajc nago w morzu. Bywaj w yciu takie chwile, kiedy wasne myli s wa niejsze od ksi ek.

78

Chc mc wspomina to, czego ju nie pamitam

Wczesnym rankiem poszedem na spacer pla , a do ska wychodzcych daleko w morze. Gdyby nie granatowy kolor wody i piasek przypominajcy upany groch, wydawaoby mi si, e jestem nad Batykiem. Usiadem na skaach i gapiem si na horyzont, gdzie niebo dotykao wody, a waciwie zlewao si z ni bez linii oddzielajcej gr od dou. Potrzebowaam troch czasu, eby si zastanowi, ile chc tym trzem kobietom opowiedzie o sobie. Ale nie udao mi si wywa y takiej granicy. Jakby w moich wspomnieniach w ogle nie istniaa granica midzy mog a chc. Morze cicho pluskao, fale rozbijay si o skay, prowadzc z nimi rozmow udajc delikatne pieszczoty. Zapragnem tu wrci, kiedy wzburzone fale bd si z hukiem rozbija o ostre pionowe skay, by wiadkiem sprzeczki wody ze ska, w ktrej i tak nie bdzie zwycizcy, jedynie widowiskowe rozbryzgi spienionej wody. Na gwnej cie ce prowadzcej do bramy natknem si na Ildiko. Sza z tutk orzeszkw. Wymienilimy umiechy i zdawkowe dzie dobry i ka de poszo w swoj stron, jakby wczorajszy wieczr niczego w nas nie zmieni, by tylko czasem opowiadania kawaw. Kupiem swoj porann stugramow porcj umiechu i zaniosem j do pokoju. Przy stole trzy muzy wcinay zup mleczn. Czy tu jest wolne miejsce? spytaem niepewnie. Nie wiedziaem, jak przyjy moj wczorajsz histori, i czy zechc, ebym nadal z nimi siedzia. Siadaj i nie zadawaj gupich pyta rozwiaa moje wtpliwoci Ola. No jak dziewczyny, wyspane? zagaiem. Nie bardzo. Nie mogymy zasn po twojej historii i gadaymy prawie do witu przyznaa Ela. 79

 Nie zanudziem was? udaem zdziwienie. Wprost przeciwnie, nie mo emy si doczeka dalszego cigu. Ildiko potwierdzia opini matki. A ja mam nadziej, e druga cz bdzie lepsza przycia Ola. Opowiesz dzisiaj? Ildiko sprbowaa zmieni moje plany. Zobaczymy, co przyniesie przyszo. Carpe diem quam minimum credula postero, jak powiedzia Horacy. Czyli tumaczc to na jzyk zwierzt czekoksztatnych osiadych nad Wis: zapytowywuj, jak panie zaplanoway dzisiejszy dzie? zmieniem temat. Jeszcze nie wiemy. Dziewczyny nie mog si zdecydowa, co wybra powiedziaa Ela tonem zatroskanej matki, ktra nie potrafi wszystkim dogodzi i nie cierpie. Ogldaycie ju list wycieczek na dzi? spytaem. Tak, ale wycieczka do ruin, ktre chciaam zobaczy, bdzie dopiero jutro odpara Ildiko. Wiem, ale dzi te jest dzie zauwa yem odkrywczo. Czym go wypenicie? Chyba pojedziemy do miasta pogapi si na wystawy powiedziaa Ela Dobry pomys pochwaliem moje towarzyszki. Czemu dobry? zainteresowaa si Ola, a jej krosty znw zmieniy barw. Bo ja te tam jad zdradziem swj dzisiejszy plan. Chc zobaczy wodospad i poazi po miecie. Phi, wodospad, wielka mi rzecz skomentowaa Ola. Podobno to do du a rzecz i o tyle niezwyka, e jest to jeden z niewielu wodospadw na wiecie wpadajcych do morza odparowaem. A wam polecabym obejrzenie domu zota, bo to nawet dla Oli bdzie du a rzecz. Bdziesz nas oprowadza? spytaa Ela. Nie odrzekem. Lepiej bdzie, jak posuchacie tego, co powie zawodowy przewodnik. 80

 A co tam mo e by ciekawego? Ola wyda wargi. Ale tym razem nie uwierzyem w jej niech do wycieczek. Mo esz zosta w hotelu, jeli wolisz. El zaczo zoci marudzenie Oli. Mnie to interesuje. Pozwalasz mi zosta? zdziwia si Ola. Oczywicie, jak nie chcesz, to nie jed potwierdzia matka. I nie bdziesz si dsa, jeli z wami nie pojad? Ola nie moga uwierzy. Ani troch? Ani troch! Najwy sza pora, eby w kocu zrozumiaa, e ja te mam prawo do ycia, a w ka dym razie do tego, co mi jeszcze w nim pozostao. Szesnacie lat sucham twojego narzekania! Wystarczy mi ju tego uszczliwiania ci na si. Rb, co chcesz! Patrzyem na El jak na wzburzone morze rozbijajce si o skay. Nie wiedziaem, czy ta burza zaraz ucichnie, czy te zamieni si w huragan, przy ktrym ucierpi inni. To nie bya waciwa pora roku na tornado. Mam serdecznie dosy ciebie i twoich wiecznych humorw. auj, e ubagaam dyrektora, aby ci da kilka dni wolnego przed feriami. Jeszcze chwila i szlag mnie trafi. Nie chc nawet myle o kolejnych wakacjach zepsutych z powodu twojego nieustannego malkontenctwa! Ela bya bliska rozstroju nerwowego. Przy naszym stole zapada cisza, a dobiegajce z sali odgosy sztucw brzmiay jak szczk or a bitewnego. Ela chyba po raz pierwszy upomniaa si o przestrze do ycia dla siebie, do tej pory bez reszty wypenion crkami, ktrym powicia ycie. Oj, chyba jednak historia o kochajcym m u bya poatana jak paszcz sprzedawcy orzeszkw. Poszedem po nastpn porcj serw. Oliwki dobieraem pojedynczo, ukadajc na przemian czarne i zielone, zanim uzyskaem upragniona kompozycj udekorowan paskami papryki i natk. Lubisz pietruszk? przerwaa milczenie Ildiko. 81

 Bardzo. U nas w domu zu ywa si ogromne iloci pietruszki, dodaje si j prawie do wszystkich potraw staraa si zmian tematu poprawi oglny nastrj. Podobno dobrze wpywa na trawienie i ... poczuem zakopotanie, bo zabrako mi sowa na eleganckie okrelenie tego, co jeszcze powoduje natka. ... i uatwia prac nerek podchwycia Ildiko. Dziki, wanie zabrako mi tego sowa przyznaem z umiechem. To, ktre mi przyszo do gowy, nie pasowao do wymwienia w towarzystwie dam. Dam? parskna Ruda, nadymajc pryszcze. Tak, dam zawiesiem gos, jakbym znw szuka waciwych sw. Dam ci rad Olu. Masz do wyboru, albo spdzi cay dzie w hotelu z emerytami, albo przez kilka godzin ponudzi si na wycieczce. Id o zakad, e oprcz tej nudy prze yjesz co najmniej jedn fascynujc godzin. Jeli nie speni si moje proroctwo, to po kolacji gotw jestem zrobi sto przysiadw. Czy ci odpowiada taki zakad? To musi by fantastyczny widok patrze, jak si pocisz, no ale skoro si tak dopraszasz, to nale y ci si nauczka! skwitowaa Ola swoje gbokie przekonanie o niezmiennoci wasnej racji. Zakad stoi? Jedno z nas robi przysiady? upewniem si jeszcze. O.K. potwierdzi Rudzielec. No to do zobaczenia za dziesi minut na parkingu dla autokarw. Wstaem od stou i poszedem na gr po aparat fotograficzny, aby w przyszoci mc wspomina to, czego ju nie pamitam.

82

Kobiety s niepoprawnymi materialistkami

Ogromny autokar by prawie peny, kiedy pojawiem si na miejscu zbirki. Najlepsze fotele z przodu byy ju zajte. Wycieczkowiczw powita umiechnity przewodnik. M czyzna ubrany w nienagannie skrojony garnitur przeczy mojemu wyobra eniu o Maltaczykach, ktre wyrobiem sobie na podstawie jednodniowej wycieczki do pobliskiego miasteczka. Na dodatek emanowaa z niego nieprzecitna pewno siebie, wrcz graniczca z pogard dla niewiernych, z jak spotykaem si w Maroku, poczona z luzem, ktry mo e da tylko wielki spokj wewntrzny. W lot zrozumiaem, e ten czowiek ma klas o kilka stopni wy sz ni nasi hotelowi urlopowicze, i poczuem niezrozumiae ukucie zazdroci. Ruda i Czarnulka zajy miejsca na przedzie autokaru, tu za nimi siedziaa Ela. Koo siebie postawia torebk, informujc w ten sposb, e miejsce jest zajte. Gdy wszedem, zdja swj baga z fotela, dajc mi do zrozumienia, e zarezerwowaa je dla mnie. Przewodnik powita nas doskona niemczyzn, pytajc, czy mo e jest wrd nas kto, kto nie zna jzyka Goethego. Okazao si, e prawie wszyscy uczestnicy wycieczki to Niemcy albo Austriacy. Jedynie moje trzy nimfy i zabkany Amerykanin nie rozumieli szwargotu. Maltaczyk stan na wysokoci zadania i obieca podawa komunikaty rwnie po angielsku, niemiosiernie kaleczc jzyk Szekspira. Poczuem jak dziwn niech do naszego przewodnika. W mylach porwnywaem go do podstarzaego playboya, wdziczcego si do Niemek w nadziei na suty napiwek. Oczywicie ju po kilku minutach zdoby bez reszty serca emerytek, ktre gapiy si na niego z cielcym zachwytem, nie zwracajcych uwagi na krajobraz za oknem. Moj niech do niego spotgowao jeszcze i to, w jaki sposb zachwala wycieczk, ktr mia prowadzi nastpnego 83

dnia. Robi to w taki sposb, jakby bya warta swojej ceny tylko z powodu jego obecnoci. Wszystko mnie dra nio w nim i jego sposobie bycia. Zauroczone babcie zaczy si interesowa jego yciem prywatnym, a ten dupek zamiast zmieni temat, opowiada o sobie jak o najwikszej atrakcji turystycznej zachodniej Malty. Urodzi si w rodzinie ubogiego chopa uprawiajcego poletko baweny i od dziecka jego ycie upywao na wie ym powietrzu wrd pl, na ktrych wypasa owce ojca i wuja. Gdy mia dziesi lat, znalaz w koszu na mieci mocno sfatygowany egzemplarz Sterna wyrzucony przez jakiego turyst, i w ten sposb dowiedzia si, e istnieje inny wiat i inna cywilizacja ni otaczajce go barany. Zapragn pozna t obc cywilizacj, ktrej symbolem byy reklamy, jakie zobaczy w znalezionej gazecie. Tak jak trzej krlowie pod ali niegdy za gwiazd Betlejemsk, tak i jemu w modoci Stern wskaza kierunek rozwoju. Za pienidze zarobione w wakacje przy zbiorze pomidorw, kupi sobie radio tranzystorowe i sownik jzyka niemieckiego. Cay nastpny rok zajo mu tumaczenie artykuw ze Sterna. Gdy jego rwienicy kopali pik albo palili nargile, on lcza w bibliotece nad ksi kami. Siedzia, siedzia, a wysiedzia stypendium umo liwiajce mu studia na uniwersytecie w Valletta. Studiowa germanistyk; nie tylko po to, eby by nauczycielem niemieckiego, ktrego nie sta ani na samochd, ani na wyjazd za granic. Po roku przerwa studia i, majc dwadziecia pi lat, znalaz si w kocu w Niemczech, gdzie zacz studiowa histori sztuki. Na szczcie dojechalimy do Marsaxlokk i zawa historyjka o Janku muzykancie musiaa si skoczy. Podziwiaem i fotografowaem wodospad. Zrobi on tak e wra enie na dwch towarzyszcych mi nimfach. Trzecia, oczywicie Ruda, nie chcc przegra zakadu, wydymaa tylko wargi w pogardzie dla sodkiej wody wpadajcej do wody posolonej. Zwiedzanie nie trwao dugo i napuchnite wargi 84

Rudej uo yy si w podkwk. Jak wikszo mieszkacw tej planety, wolaa ciasne, ale wasne emocje. Sklep ze zotem okaza si trzypitrowym paacem krla Midasa, przy ktrym rokoko byo ascez. Tam prawie wszystko byo zote albo przynajmniej pozacane. Nawet tapety na cianach przeplatane byy zot nitk. Ka dy turysta dosta przy wejciu nalepk z numerem wycieczki, co uatwiao pilnowanie goci, bo wyrobw ze zota, znajdujcych si w zamknitych gablotach, nie trzeba byo pilnowa. Chodziem po sklepie, przygldajc si rozdziawionym gbom turystw prbujcym ukry, w jak wielki zachwyt wprawi ich ty metal. Ola co chwila zerkaa na zegarek. Ogldaa witryny z kwano-zot min, zdajc sobie spraw, e nie mo e da po sobie pozna, jakie wra enie robi na niej wystawiona bi uteria, bo mogaby przegra zakad. Ciekaw jestem, czy ci lokaje znaj grecki? Zapytaj, prosz, tego czowieka przy drzwiach po grecku, czy mo na tu paci kart kredytow. Wskazaem Rudej faceta w garniturze dyskretnie obserwujcego przewalajcy si tum. Daa si nabra i podesza do m czyzny ubranego w galowy mundur pilota linii midzykontynentalnych. Po pierwszym sowie facet w liberii umiechn si do Rudej i podrapa kciukiem palec serdeczny. Natychmiast podbieg do niego modzieniec w podobnym ubranku, lecz ozdobiony innymi emblematami, i nawiza z Ol rozmow. Domyliem si, e ju na krok nie odstpi Rudej, zanim nie poka e jej wszystkich cudeniek mogcych zachwyci mod Greczynk. Po chwili oboje zniknli za kurtyn przesaniajc przejcie do sali niedostpnej dla plebsu. Spokojny o to, kto wygra zakad, poszedem do pustej o tej porze klimatyzowanej zotej kawiarni na parterze, aby ze zoconej fili anki napi si znakomitej greckiej kawy po turecku. 85

Zajem miejsce na skrzanej kanapie i wycignem ksi k, ktr przezornie zabraem ze sob. Ale nie mogem si skupi na literkach. Fascynujce mnie wczeniej rozwa ania Mautsbyego na temat ludzkich emocji mocno straciy na intensywnoci otoczone tonami zota. Po kilku stronach odo yem teori i maymi yczkami smakowaem aromatyczny napj. Bogi nastrj lenistwa rozlewa si we mnie, jakbym by podczony do kroplwki, a nie do kawy. Kilka stolikw dalej usiad nasz przewodnik i te zamwi kaw. Umiechnem si do niego i wskazaem miejsce przy swoim stoliku. Przyj zaproszenie. Najwyraniej mia ch porozmawia, bo usiad obok mnie najnaturalniej w wiecie, jakbymy si znali od dawna. Kultura i zwyczaje niepozwalajce na odrzucenie zaproszenia uatwiaj ludziom z Poudnia zawieranie znajomoci. Sprawiaj, e atwiej jest im si zaprzyjania ni nam, Europejczykom z Pnocy. Po wymianie kilku grzecznociowych uwag na temat jego znakomitego akcentu, ktrego na pewno nie mg si nauczy z gazet, zapytaem, jak udao mu si opanowa niemiecki w tak doskonaym stopniu. Dzikuj za komplement, po prostu kilka lat spdziem w Niemczech. Znam wiele osb, ktre spdziy wiele lat w Austrii i nie nauczyy si nawet podstaw gramatyki. Ty zapewne miae bliski kontakt z Niemcami? Dlaczego ci to interesuje? Co chcesz usysze? Po co ci moja historia? Niezrozumiaa niech, jaka si midzy nami wytworzya podczas jazdy autokarem, bya jednak silna. Jeli wolisz, mo emy porozmawia o pogodzie, albo pomilcze. Nie pytam przez grzeczno, ale z czystej ciekawoci. Ja te nie urodziem si w Austrii powiedziaem, i od razu poprawi mi si humor. Nagle zrozumiaem, co nas czy. Obaj bylimy obcy. Z pocztku pracowaem na czarno, jako pomocnik mieciarza, opr niaem kuby. Nareszcie miaem 86

nieograniczony dostp do niemieckiej prasy wyrzucanej tonami do kontenerw, co prawda lekko zdezaktualizowanej,. W wikszoci byy to szmatawce w rodzaju Neue Post czy Ganze Woche, ale trafi si i Spiegel, i mj ukochany Stern. Po p roku mj pracodawca, eby mc si porozumiewa ze swoimi robotnikami, zaatwi mi pozwolenie na prac tumacza. Poniewa nikt przez ostatnie p roku nie odpowiedzia na tak ofert, dostaem upragniony papier uprawniajcy do pacenia podatkw. Oczywicie wizao si to z l ejsz prac i lepsz pensj. Wreszcie mogem wynaj normalne mieszkanie z azienk i kiblem. Sta mnie byo nie tylko na kupno normalnego jedzenia, ale i na wie pras. Dugo bye w Niemczech? zapytaem. Ponad cztery lata. O enie si? Wtedy nie, dopiero po powrocie na Malt. To jak ye tyle lat bez kobiety? Wcale nie mwiem, e yem bez kobiety umiechn si zagadkowo. Poznae jak Maltank? Ty jako Austriak chyba nie masz pojcia, jak bardzo nasza mentalno r ni si od waszej. U nas nie istnieje instytucja ma estwa na koci ap. Dla nas kobieta albo jest on, albo wdow, albo dziwk. Jeli yje z facetem bez lubu, to jest dziwk. Tak byo przed tysicem lat i tak jest dzisiaj. Wejcie Malty do Unii Europejskiej nie zmienio naszej mentalnoci. W Brukseli wiedz o tym, e aby zmieni zwyczaje, potrzeba wielu pokole, pewnie dlatego nie pal si do przyjcia Turcji. Wystarczajco du o kopotw ze zderzeniem kultur ma Francja, ktra, chcc pozosta wiecka, paci za to wysok cen. Ale w Niemczech chyba nie musiae paci... Gdy si jest Maltaczykiem, to jest si nim wszdzie, nie tylko tu rzek z min czowieka skazanego na galery. 87

 Nie chciaem ci obrazi. Chciaem si tylko dowiedzie, czy przez te lata zasymilowae si i stae Niemcem. Niewiele brakowao zamyli si. Bardzo szybko zaczem stroni od swoich, a nawet nimi pogardza, za to, e byli tacy proci jak ja, i za to, e chcieli tacy pozosta. Oni pojechali na Pnoc tylko po to, eby zarobi troch pienidzy. Latami yli wrd swoich, jakby byli odgrodzeni murem, nie prbowali nawizywa kontaktw ze wiatem zewntrznym. W Niemczech nie poznaem adnego Maltaczyka chodzcego do opery czy do teatru. Oni nie suchali radia, jedynie kaset magnetofonowych z muzyk sprowadzan z Valletty. Jeli cokolwiek czytali, to tylko nasze gazety. Nawet zakupy robili w naszych sklepikach. Dopiero ich dzieci, zmuszane przez niemieckie prawo do chodzenia do szkoy, zaczynay poprawnie mwi po niemiecku, ale tylko przed poudniem. W domu mwio si wycznie po naszemu, mylao po naszemu i suchao muzyki z Valletty. Tak samo jak ojcowie, tak samo jak dziadkowie. Uwa asz, e wiat si nie zmieni i dalej jest tak samo jak wieki temu? Nie! wiat bardzo si zmieni, ale ludzie si nie zmienili. Ludzie myl, czuj i pragn tak samo jak przed wiekami. Natury czowieka nie da si zmieni. Ustanawianie sztucznych praw prowadzi do upadku tych, ktrzy ami prawa naturalne. Udowodniy to midzy innymi sowieckie prby stworzenia istoty ludzkiej, ktr teraz artobliwie okrelamy mianem Homosovieticus. Mo esz mwi janiej? Od setek tysicy lat zamieszkujemy nasz planet i tylko dlatego jeszcze yjemy, e nasi przodkowie postpowali w sposb gwarantujcy przetrwanie gatunku. Gdy byem mody, te mylaem, e mog stworzy wasny wiat, rzdzcy si wasnymi prawami. Rzuciem studia i wyruszyem w 88

nieznane, udzc si, e tam bd wolny, e stan si kim, e odnajd swoje miejsce na Ziemi. I odnalaze? zainteresowaem si. Odnalazem siebie. Dugo trwao, zanim zrozumiaem, e od tego, gdzie czowiek yje i co posiada, wcale nie zale y jego szczcie. Mj ojciec by zwykym pasterzem, mieszka w wiosce oddalonej o dwie godziny marszu od najbli szej drogi, po ktrej raz dziennie przeje d a samochd. Uwa am jednak, e by szczliwszy ni wikszo ludzi na wiecie. A ty znalaze swoje szczcie? Dugo szukaem, przeszedem dug drog, zanim je znalazem. A jak je znalaze? Fascynowaa mnie jego opowie. Tak samo jak inni szczliwi, dziki kobiecie odpowiedzia tonem wykadowcy przedstawiajcego teori powstania wszechwiata. Nie ma innej drogi do szczcia dla faceta. eby by szczliwym, trzeba si sta dojrzaym, a tylko kobieta mo e z chopca zrobi dorosego m czyzn. On sam nigdy tego nie osignie, nie potrafi. Mwisz o swojej onie? Tej, ktr wspomniae w autobusie? To Maltanki s takie mdre? Nie, mam na myli Ani, niezwyk kobiet, ktra pokazaa mi wiat i jednoczenie mnie samego widzianego oczami kobiety. Dziki niej zrozumiaem, co jest naprawd w yciu wa ne. Na pocztku uwa aem j za zwariowan Niemk, ktra powinna si leczy w zakadzie psychiatrycznym, chyba podobnie myleli o niej wszyscy przelotnie znajcy j ludzie. Zachowywaa si tak niekonwencjonalnie, jakby zupenie nie liczya si z tym, co ludzie o niej pomyl. Miaa niezwyk urod, nie malowaa si, jakby jej nie zale ao na wygldzie, wosy miaa obcite jak facet, na krtkiego je a. Przy niej ja, obcokrajowiec sortujcy mieci, wydawaem si bogatszy i lepiej zorganizowany, miaem dach nad gow, samochd, pen lodwk i kilka tysicy marek na koncie. Ona nie miaa 89

nic oprcz niewielkiego plecaka, do ktrego nigdy nie pozwolia mi zajrze. Bya w tym samym stopniu inna wrd swoich, jak ja wrd obcych. Zamyli si. Zburzya cay mj misternie skonstruowany wiat wartoci. Tylko dziki temu mogem zacz od pocztku, od zera tworzy swj indywidualny wiatopogld. Jak to zrobia? Po prostu zabraa mnie ze sob na wakacje. Poniewa pracowaem ju dwa lata bez wolnego dnia, przepisy bhp zmusiy mojego pracodawc do wysania mnie na przymusowy urlop. To by pierwszy prawdziwy urlop w moim yciu. Zdawaem sobie spraw, jak wa ny jest dla czowieka odpoczynek. Ale to bya wiedza teoretyczna. Mj wolny czas ogranicza si do wieczoru spdzonego przed telewizorem na ogldaniu czterech czy piciu podobnych do siebie serwisw wiadomoci nadawanych przez r ne stacje. Moim bogiem sta si pienidz. Pracowaem po dwanacie godzin dziennie, czasem tak e w niedziele. Byem wicie przekonany, e im wicej zaoszczdz, tym szybciej wrc na Malt, kupi sobie wymarzony dom i bd mg zao y rodzin. Jednak im wicej oszczdzaem, tym szybciej rosy ceny domw, i dzie, w ktrym planowaem poczu si szczliwy, cigle odsuwa si w bli ej nieokrelon przyszo. Gdzie pojechalicie na wakacje, o ktrych wspomniae? skierowaem rozmow na interesujcy mnie temat. Po trzech latach nieustannego ciuania staem si nie tylko oszczdny, ale wrcz skpy i nie zamierzaem wydawa swoich ci ko zarobionych pienidzy nawet na najtaszy wyjazd zagraniczny. Pojechalimy z plecakami i karimatami w gry. Siedem dni bylimy razem i cay czas rozmawialimy. Ona interesowaa si wszystkim, co mnie dotyczyo. Opowiedziaem jej w najdrobniejszych szczegach swoje ycie, nie pomijajc trudnych momentw. smego dnia weszlimy na jaki szczyt i wtedy prze yem najwa niejszy 90

moment w moim yciu. Otworzyem oczy. Zobaczyem krajobraz, poczuem zapach grskiej ki i usyszaem wiatr. Siedzielimy tam kilka godzin, a ja patrzyem, suchaem, czuem. Tak jakbym odzyska albo dosta w prezencie zupenie nowe zmysy. Pewnie to gupio zabrzmi, ale wczeniej patrzyem i nic nie widziaem. Nastpnego ranka Ania powiedziaa, e mo emy wraca, i wrcilimy do Berlina, eby przez kolejny tydzie zwiedza galerie i muzea. I znw prze yem olnienie obrazy przemwiy do mnie. Wreszcie rozumiaem, co znacz rysunki Picassa, co wyra a swoim malarstwem Tycjan i jakie emocje uwiecznili impresjonici. W trzecim tygodniu suchalimy muzyki, chodzilimy do filharmonii, do opery, na koncerty organowe. Wtedy zaczem sysze emocje, rozpoznawa je. Miaem wra enie, jakby si otworzyo moje trzecie oko. Ostatniego tygodnia chodzilimy po szpitalach, schroniskach dla zwierzt, przytukach, domach starcw, zwiedzalimy cmentarze. Du o rozmawialimy z umierajcymi ludmi. Wtedy czas przestawa istnie, a raczej nabiera nowego wymiaru. Mj system wartoci zbudowany na reklamach ze Sterna rozpad si w gruzy, jego miejsce zaj ten cakiem nowy. Teraz wreszcie wiem, co mnie tak w tobie dra nio. Jeste mdrzejszy ode mnie, znalaze drog wyznaem skruszony. A ja cigle jej szukam, pewnie dlatego dra ni mnie ludzie, ktrym si udao. Odkd Ania mnie opucia, dookoa mnie dzieje si tyle niezwykych zdarze, niewytumaczalnych teori wielkich liczb, ani teori chaosu. To nie mo e by przypadek. Od dawna przestaem wierzy w przypadki. To, e teraz rozmawiam z tob, te nie jest przypadkiem, lecz splotem bardzo wielu zdarze, ktre doprowadziy do tej rozmowy. Stworzye sobie tak a nie inn teori i wierzysz, e jest prawdziwa. Ania dziki bardzo silnej mioci, jak z ni prze ye, staa si dla ciebie kim tak niezwykym, e stworzye wit, do ktrej dokleie religi prbowaem 91

zbagatelizowa i spyci jego opowie, bo staa si dla mnie niestrawna jak bragioli, do ktrego dodano za du o czosnku. Rozumiem, e nie jeste w stanie przyj mojego wiatopogldu. I pewnie nie masz zielonego pojcia, jak wiele osb odczuwa kontakt z nie yjcymi bliskimi. W twojej kulturze niewiele osb przyznaje si czego takiego, bo od razu byyby posdzone o chorob umysow, groziaby im utrata pracy, pozycji spoecznej. Wyobra sobie polityka u ywajcego jako argument w kampanii wyborczej swoje koneksje z duchami. Jedyna wska furtka pozwalajca na jakiekolwiek odstpstwo w odwoywaniu si do zdrowego rozumu, zostaa nazwana intuicj. Jednoczenie od dawna wiemy, e grubo ponad dziewidziesit dziewi procent aktywnoci naszego mzgu le y poza nasz wiadomoci. Mog ci udowodni, e nie wszystko jest tak jednoznaczne, jak ci si wydaje, o ile gotw jeste odpowiedzie na moje pytanie. Jestem gotw, pytaj odparem nieco zaczepnie, bo swoim wywodem tylko wzmocni mj pogld na jego temat. Gdyby Ania nie pojawia si w moim yciu, pewnie dalej harowabym po dwanacie godzin na dob, ciuajc pienidze na wymarzony dom. W tamtym czasie yem dla pienidzy, i to dosownie, pracowaem dla pienidzy, marzyem o pienidzach, wszystkie swoje plany opieraem na nich. Byy dla mnie najwa niejsze, stay si moim bogiem, modliem si do nich, eby si rozmna ay, przycigajc do siebie swoich pieni nych braci i siostry. A co stao si twoim bogiem? Bo chyba jednak nie jest nim forsa, jak kiedy dla mnie? Zaskoczy mnie tym pytaniem, tym bardziej e zada je po tak dugim monologu. Ja nie mam adnego boga i nie wierz w istnienie jakichkolwiek bogw, a do pienidzy nie zamierzam si modli odparowaem opryskliwie. Myli w mojej gowie kbiy si jak w e w czasie rui. Czy by ten prosty czowiek, ktry nie osign nawet tytuu 92

magistra, wiedzia o sensie ycia wicej ni ja po trzydziestu latach wysiadywania w bibliotekach? Nie chcesz, to nie mw odpar spokojnie. Nie mam zamiaru ci zmusza do intymnych wyzna. Na pewno nie mam boga, jestem ateist ton mojego gosu te sta si spokojny. Nie uwierz, e nie masz swojego bo ka, ktremu codziennie bijesz pokony? Na pewno nie mam. Od ponad trzydziestu lat cay swj czas powicam na odkrywanie praw rzdzcych ludmi odrzekem troch bez sensu. Mo e s wrd nich prawa, ktrych nie chcesz dostrzec albo je dostrzegasz, ale nie potrafisz ich zaakceptowa? spyta yczliwie. Prawdopodobnie bardzo silny lk ka e ci zaprzecza, eby si przypadkiem nie dowiedzia, co jest twoim bogiem. Bardzo chc odpowiedziaem rozbawiony i wicie przekonany, e adne bstwo nie istnieje. Skoro tak bardzo chcesz, to zamknij na chwil oczy, lub jeli wolisz, miej je otwarte. Wyobra sobie, e jeste rozbitkiem na morzu mwi spokojnym monotonnym gosem, jakby czyta cholernie nudn ksi k. Postanowiem mu udowodni, e jego metoda wizualizacji, stosowana bez jakiegokolwiek przygotowania, prosto z marszu, jest beznadziejna, zamierzaem j wymia. Wysp jednak zobaczyem. Mo e nie cakiem wyranie, ale za to w najdrobniejszych szczegach, a zamknem oczy, eby je lepiej obejrze. Wyldowae na bezludnej wyspie, z dala od szlakw eglugowych, i przyjdzie ci na niej spdzi wiele lat. Idziesz pla ... Wyobrazie to sobie? Tak, i to cakiem dokadnie, widz nawet ziarenka piasku na wydmach i palmy na drugim planie przyznaem szczerze. A teraz wyobra sobie, e masz ze sob plecak. Zdejmij go i zobacz, co jest w rodku kontynuowa t 93

hipnotyczn opowie. Wyjmij wszystko i przyjrzyj si dokadnie ka dej rzeczy, ktr ze sob dwigasz. Co one symbolizuj? Musz ci przyzna racj, cholern racj. Otworzyem nagle oczy, bo to, co zobaczyem, byo jednoczenie i okropne, i komiczne. Czemu otworzye oczy? spyta spokojnie. Bo zrozumiaem powiedziaem ze smutkiem. Moim bogiem jest nauka, wiedza, tytuy naukowe, dyplomy, ktrymi obwiesiem cay pokj a po sufit, i cigle wydaje mi si, e mam ich mao. Co wyje z plecaka? Czy to byy dyplomy? spyta. Nie. Kiedy powiedziae, e id pla i mam na sobie plecak, zobaczyem siebie nioscego ogromny starowiecki rega z ksi kami z czytelni uniwersyteckiej, przytroczony grubymi rzemieniami do moich plecw, pod jego ci arem uginay mi si nogi. Musiaem go podtrzymywa obiema rkami, aby nie straci rwnowagi. Za mdry jeste, abym ci mia wyjania twoj wizj. Sam wiesz, co masz zrobi, eby uwolni rce, eby mie je wolne do szczcia. Tak, pewnie kiedy si dowiem, dzikuj odpowiedziaem szczerze. Podzikuj swojej wyobrani, nie mnie, bo to ona podpowiedziaa ci to, czego nie dostrzegae, i jak pozbawie si mo liwoci korzystania ze szczcia. A co ty teraz dostrzegasz? spytaem artobliwie. Dostrzegam tarcz zegarka i dwie wskazwki, ktre mi mwi, e czas wraca do autokaru ci szego o ponad kilogram wyrobw ze zota. Chod, czekaj na nas umiechn si przyjanie. Poczekaj, musz zapaci. Ju zapaciem. Jeste moim gociem, to ja zaprosiem ci do mojego stolika rzek z tajemniczym umiechem. 94

 Ania ci kazaa? zapytaem bezsensownie, jakbym chcia z niego zakpi. Nie kazaa, po prostu podsuna mi tak myl, e to jest mo liwe odpowiedzia powa nie. No to te jej podzikuj. Mio, e zadbaa i o mnie odpowiedziaem ju bez cienia kpiny. W autobusie byli prawie wszyscy. Oleka przybiega jako ostatnia, p godziny po planowanym czasie odjazdu, rozszczebiotana ze szczcia jak szczygieek, ale jako nikt nie mia do niej pretensji o spnienie. Nie sdziem, e ty metal uszczliwi j do tego stopnia, e nawet jej krosty stan si szczerozote i bledsze od piegw. Wiem, wiem, pamitam, sto przysiadw. Tym razem nale y ci si powiedziaa i pucia do mnie oko. Wida rudzielcw te cignie do zota. Kobiety s jednak niepoprawnymi materialistkami.

95

Kobiety robi si mie, kiedy facet zamyka drzwi

Podczas kolacji by tylko jeden temat: zoto oraz to, co z niego mo na zrobi, aby ucieszy oczy i dusz kobiety. Punktualnie o dwudziestej zapukaem do apartamentu trzysta czternacie. Wszystkie trzy nimfy byy w wymienitych humorach, bo ka da kupia sobie tego dnia jaki zoty drobiazg. Cmokaem i jczaem na przemian, zachwycajc si kunsztownymi wyrobami, a w duchu podziwiaem mistrzostwo, z jakim sprzedawcy namwili je do zakupu tych precjozw. Ka da z nich bya wicie przekonana, e staa si posiadaczk wyjtkowego skarbu, na dodatek za niebywale nisk cen. Ja te mam dla was odrobin zota powiedziaem, stawiajc na stole butelk z balerin. Miaa specjalnie wgniecione dno, a w rodku pozytywk z laleczk-tancerk poruszajc si w takt walca. W butelce by likier z patkami zota udajcymi padajcy nieg, gdy zamieszao si pyn. Ich zachwyt przeszed wszelkie oczekiwanie. Kobiety, niezale nie od wieku, uwielbiaj bajki. Chyba ze dwanacie razy nakrcay pozytywk, eby popatrze na bajkowy taniec malekiej laleczki pord wirujcych patkw zotego niegu. Nie masz pojcia, jak rado sprawie mi tym prezentem zwrcia si do mnie Ela, a jej oczy rozbysy niecodziennym blaskiem. Tak sam butelk z balerin przed wieloma laty kupi mi w peweksie pewien chopak. Zapaci za ni kup forsy. Za te pienidze mo na byo w tamtych czasach prze y miesic. Chyba musia ci bardzo kocha... zauwa ya Ildiko. A ty go kochaa? spytaa jak zawsze dociekliwa Ola, jakby temat mioci by najwa niejszy dla jej krost. Bardzo... wyznaa Ela z tajemniczym smutkiem w gosie. Kto to by? nie odpuszczaa Ruda. 96

 Twj ojciec umiechna si, jakby wspomniaa zupenie innego m czyzn. Nigdy nam o tym nie opowiadaa z nutk pretensji w gosie rzeka Ildiko. Opowiedz teraz, prosz. Nie ma o czym achna si Ela. Wyczuem, e miy nastrj zaraz zwidnie jak kapusta pekiska wsadzona do gorcej wody. Elu, obiecaa wczoraj, e dzi opowiesz nam histori swojego ycia. Czemu nie chcesz, eby twoje crki j poznay? Twj zwizek z m em nie by chyba typowy, r nia was kultura, jzyk, zapewne i religia. Opowiedz, prosz, jak poznaa ojca swoich crek i jak si w nim zakochaa. W mojej historii nie ma nic ciekawego, ona jest po prostu nudna bronia si Ela przed szczeroci. To, co tobie wydaje si nudne, dla mnie jest fascynujce choby dlatego, e ja nigdy nie byem z kobiet z innego krgu kulturowego skamaem niewinnie, a raczej nie powiedziaem caej prawdy. Mamo, nie daj si du ej prosi. My te chcemy wiedzie, jak si poznalicie prosia Ildiko. To nic nadzwyczajnego, ja studiowaam polonistyk w odzi, a Stawros by na politechnice. Kiedy na jakiej imprezie wpadam mu w oko. I tak dugo za mn chodzi, a si w nim zakochaam. Wcale si nie dziwi, e zwrci uwag na najpikniejsz studentk. Komplement, moim zdaniem, by zgrabny i delikatny. Wcale nie byam najpikniejsza odparowaa Ela ze zoci A co to bya za impreza? zainteresowaa si Ola. Nie pamitam. Oj, mamo, nie oszukuj. Ola w lot wychwycia nieszczero w gosie matki. To byy wybory miss... przyznaa Ela. 97

 Nigdy nam nie opowiadaa, e braa udzia w konkursie piknoci. Czarnulka nie krya zaskoczenia. Bo nie ma o czym Jest, jest! zachwycia si tematem Ola, a jej zbkitniay krosty. Ktre zaja miejsce? Drugie... cichutko odrzeka Ela. Bya wicemisk? zapiaa z zachwytu Ildiko. A kto by pierwszy? Mariola, kole anka z pierwszego roku wyjania Ela, i dodaa: Ona miaa cudowne czarne wosy i oczy. Nic dziwnego, e Stawros wola wicemisk blondynk ni czarnook Mariol skomentowaem pocig poudniowcw do sowiaskiej urody szczerze podzielany rwnie przeze mnie. A ty na ktrym roku wtedy bya? Na drugim. A Stawros? dopytywaa si Ola. Na trzecim. Szybko si pobralicie? spytaem niewiadomy tego, e stpam po polu minowym. Jeszcze na studiach. A twoi rodzice nie mieli nic przeciwko ma estwu z Grekiem, i to jeszcze w czasie studiw? dziwiem si. Mieli... wycedzia przez zacinite zby. Musielicie bardzo si kocha, skoro postpia wbrew ich woli? dociekaem naiwnie. Stawros by katolikiem? Nie, grekokatolikiem. Wzilicie lub kocielny? Tylko cywilny. Sowo tylko zabarwione byo nutk goryczy. Przecie to normalne, e gdy dwoje modych ludzi si kocha, nie ma dla nich przeszkd. Ale czemu nie poczekalicie do koca studiw? i w kocu nadepnem na min. Co chcesz ode mnie wycign? zapytaa z wciekoci. 98

 Nic nie chc wycign. Popatrzyem na dziewczyny przysuchujce si w skupieniu naszej rozmowie. Myl, e dla twoich crek wa ne jest poznanie piknej i budujcej mioci ich rodzicw. Co w tym jest budujcego? Ela spurpurowiaa. To, e zaszam w ci ? Jaki przykad im daj? Po co maj wiedzie, e ich matka si zeszmacia? To, co dla jednych jest, jak to dosadnie okrelia, zeszmaceniem, dla mnie jest dowodem czcej was wielkiej mioci prbowaem zaagodzi atmosfer. Uczucia, ktre szczerze podziwiam i sam chtnie bym powici mu reszt ycia. Ale ja nie chc, eby bray ze mnie przykad i pieprzyy si z kim popadnie, bo mog zmarnowa sobie ycie tak jak ja! Ela najwyraniej stracia panowanie nad sob Masz dwie liczne i inteligentne crki i nazywasz to zmarnowaniem? dziwiem si. Nie, one s moim najwikszym skarbem. No to co zmarnowaa? Ale ja nie mam wspomnie z modoci... odrzeka ze smutkiem czowieka sprzedajcego ukochany samochd. Przecie bya matk i jeste matk, i to wspania matk prbowaem znale jaki pozytywny punkt widzenia. Nieprawda! Jestem zupenie przecitn matk, nic nie daam swoim crkom. Nawet nie potrafiam ich waciwie wychowa roz alia si Ela, tak jakby istniao jakie inne waciwe wychowanie oprcz matczynej mioci. Stop! powiedziaem gono, aby zatamowa ten wodospad u alania si nad sob. Elu, wyobra sobie, e zapraszam tutaj sto wybranych losowo kobiet w twoim wieku, ktre s matkami. Jak uwa asz, ile z nich jest lepszymi matkami od ciebie? O co ci chodzi? Co ty ode mnie chcesz? Jej rozdra nienie roso. 99

 Poczekaj, zaraz si dowiesz, ale najpierw odpowiedz mi na pytanie: ile kobiet na sto jest lepszymi matkami od ciebie. Jak sdzisz? Ponad poowa! Czyli uwa asz, e pidziesit to lepsze matki, a drugie pidziesit gorsze, tak? Uwa am, e nawet mniej. Czyli czterdzieci jest lepszymi matkami od ciebie? chciaem ucili odpowied. Nie, szedziesit na sto jest lepszymi wyznaa Ela. A czy nie chciaaby si dowiedzie prawdy? Dorosa, dojrzaa, twoje crki te ju s prawie dorose, mo e dobrze by byo, eby si wreszcie dowiedziaa, czy i jak si sprawdzia w roli matki. Ale tego si nie da zrobi! upieraa si Ela. Ja ciebie nie pytam, czy to si da zrobi. Ja tylko pytam, czy nie jeste ciekawa, jak bya matk, i czy jeste gotowa pozna prawd na swj temat niezale nie od tego, jak byaby dla ciebie przykra. Bardzo bym chciaa. Ale czy jeste gotowa dowiedzie si prawdy na swj temat, niezale nie od tego jak byaby dla ciebie przykra powtrzyem pytanie. Tak odpowiedziaa ju nieco spokojniej i po chwili namysu. Dziewczyny zwrciem si do jej crek. Jestecie prawie dorose, za kilka lat bdziecie miay wasne dzieci, same staniecie si matkami. Mo liwe, e bdziecie lepszymi matkami ni Ela, mo liwe, e nie popenicie tych bdw, co ona. Czy jestecie teraz gotowe szczerze i uczciwie odpowiedzie, jak matk bya Ela? Dzi ju wam przecie nic nie grozi. Tak czy nie? Ja jestem gotowa odezwaa si Ola, potwierdzajc swoj determinacj jaskrawoci krost. 100

 A Ty, Ildiko, czy jeste gotowa powiedzie swojej mamie prawd? Tak, o ile mama tego chce niepewnie odrzeka Ildiko. Ela, czy chcesz pozna prawd? po raz trzeci powtrzyem pytanie. Tak odpowiedziaa Ela zdecydowanie. Czy nie wycigniesz konsekwencji w stosunku do dziewczyn niezale nie od tego, jak odpowiedz? Nie, jeli odpowiedz szczerze. Super! Nic nie mwcie zwrciem si do dziewczyn. Prosz, ebycie teraz wziy kartki papieru i napisay liczb oznaczajc, ile kobiet na sto, znanych wam, jest lepszymi matkami od El biety. Na pewno znacie matki waszych kole anek i kolegw ze szkoy, rozmawiacie o waszych rodzicach z rwienikami, wiecie, jacy s ich rodzice. Zastanwcie si i na razie nie pokazujcie ani mamie, ani mnie tego, co napiszecie. Ale my nie mamy kartek. Ola natychmiast znalaza problem nie do rozwizania. Ale na stole stoj papierowe serwetki przedrzeniaem Rudzielca tym samym tonem. Napiszcie na nich. Zrbcie to tak, eby nikt inny nie widzia tego, co napisaycie. Dajcie i mnie jedn serwetk, bo i ja chc wzi udzia w tej zabawie. Dziewczyny zapisay jakie liczby i zo yy serwetki na p. Ja te napisaem swoj ocen. No, El uniu, zaraz si dowiesz prawdy o tym, jak jeste matk w oczach swoich crek. Ale zanim to nastpi, powiedz mi, o co byaby gotowa si zao y, gdyby one napisay liczb mniejsz ni czterdzieci, czyli oceniy ci jako matk du o wy ej, ni ty siebie oceniasz. Byabym szczliwa. Nie o to pytam. O co si zao ysz, e napisay mniej ni czterdzieci? O lody. Umiechna si niepewnie. 101

 A gdyby si tak stao, e na serwetkach s liczby ni sze ni trzydzieci, to o co? To niemo liwe. A gdyby si jednak okazao, e na serwetkach s liczby ni sze ni dwadziecia, to o co? To bym nie uwierzya w ich szczero, bo dobrze wiem, jaka jestem. Chyba ta zabawa znw zacza j wyprowadza z rwnowagi. A gdyby si tak zo yo, e na serwetkach liczby skadaj si tylko z jednej cyfry, to o co? To o wszystko. No to skoro jeste gotowa zao y si o wszystko, za my si o szczero. Jeli na serwetkach s liczby jednocyfrowe, dzi wieczorem opowiesz ca prawd o sobie, jeli dwucyfrowe, to ja opowiem o sobie ca prawd, nie pomijajc adnych szczegw i odpowiadajc na ka de wasze pytanie. Chcesz? Ale... Przecie wiesz, e to nie jest mo liwe, aby twoje crki uwa ay ci za wspania matk. Po prostu ja chc mie pretekst do wyspowiadania si i opowiedzenia wam o sobie odwrciem znaczenie sytuacji. Ale one mogy mnie okama, eby mi byo mio. Okamaycie? spytaem z udawanym oburzeniem. Nie odpowiedziay zgodnie, a ja przysunem ich serwetki tak, eby le ay blisko mojej. Jeli ci to nie odpowiada, to wyrzucimy serwetki do kibla, w ogle ich nie ogldajc, a ca spraw pucimy w niepami i porozmawiamy o pogodzie, jak to robi kulturalni ludzie spdzajcy urlop na Malcie. Ale ja chc si dowiedzie. Do Eli dotaro, e za chwil mog wrzuci serwetki do muszli klozetowej, a ona nigdy si nie dowie prawdy, bo nigdy wicej nie uwierzy w szczer odpowied swoich crek. 102

 Teraz masz jedyn, niepowtarzaln szans, bo za chwil serwetki spyn do oczyszczalni ciekw. No to co, zakad stoi? O.K., chc si dowiedzie zdecydowaa si Ela. Wziem do rki serwetk Ildiko i powolutku, jak pokerzysta przekonany o wartoci dobranej karty, odwrciem j na drug stron. Na serwetce widniaa czwrka. Ha! zakrzyknem triumfalnie. Wiedziaem, e na ciebie, Ildiko, mog liczy. Wynika z tego, e wedug ciebie jedynie co dwudziesta pita kobieta jest lepsz matk od Eli. No to teraz ta wielka niewiadoma Oleka. Niepewnie odwrciem serwetk i a dech mi zaparo ze zdziwienia. Rudzielec wymalowa cyfr trzy. No tego... zajknem si. Musz przyzna, e tego si nie spodziewaem! To znaczy, e Ola daaby ci brzowy medal w konkurencji Super Matka. El biecie zy cieky po policzkach. Czego beczysz? Dostaa za mao punktw, czy co? prbowaem rozadowa atmosfer, ale skutek okaza si przeciwny do zamierzonego. To najpikniejsza chwila w moim yciu... wyznaa Ela, rozszlochaa si jak dziecko i wybiega do azienki. Patrzyem na Rudzielca. Oczy jej byszczay, a pryszcze ukryy si pod piegami. Rwnie i ja poczuem, e za chwil zwilgotniej mi oczy. Tylko Ildiko siedziaa nieporuszona. No co ci jest? zwrciem si do niej, gdy matka wci beczaa w azience. Co taka sztywna? Bo napisaam za du o. Tak naprawd uwa am, e mam najlepsz mam na wiecie, ale nie chciaam si wygupi i wstawi zera. Wygupiaby si, piszc wicej ni dziewi. Gdyby napisaa zero, Ela i tak by ci nie uwierzya. Teraz masz najlepszy dowd, e wierzy w wasze odpowiedzi. Idcie do niej, ona teraz bardzo pragnie, ebycie j przytuliy. A ja si wreszcie napij w spokoju wina i zjem ciastko. 103

Przez kilka minut z azienki sycha byo pochlipywanie przemieszane z wyznaniami mioci. Wytarem spocone oczy w swoj serwetk i razem z dwiema innymi schowaem j do kieszeni. Zjadem cztery ciastka, albo nawet wicej, bo mj organizm bardzo potrzebowa w tym momencie sodyczy, popiem winem. Wrciy do pokoju z oczami czerwonymi jak u krlikw, umiechnite ze szczcia, jakie daje odnalezienie siebie w oczach innych. Usiady w fotelach, patrzc jedna na drug, jakby widziay si pierwszy raz po dugim rozstaniu. A ty ile dae naszej mamie? spytaa Oleka. To bez znaczenia prbowaem si wykrci sianem. Bez nie bez, przesta si miga i poka , co napisae rozkazaa Ola. Ju wyrzuciem serwetki skamaem. Gdzie wyrzucie? Do kosza? Ola pobiega grzeba w koszu, ale tam oczywicie nie byo ani skrawka r owego papieru. Jak zwykle oszukujesz wycedzia przez zby. Niewa ne, co byo napisane. Wa ne, e nareszcie Ela si dowiedziaa... Oszust! Ola przerwaa mi w p zdania. Napisa dwadziecia albo trzydzieci i przegra zakad. Mamo, nie daj si wrabia! No wanie rozemiaa si El bieta. eby zakad by uczciwy, musisz pokaza swoj ocen. Zawstydziem si jak ucze przyapany na ciganiu podczas klaswki. Niepewnym ruchem wyjem z kieszeni wilgotn serwetk zgniecion w kulk i poo yem na stole. Czemu ona taka mokra? zainteresowaa si szczegami wcibska Ola, jak zwykle niepotrzebnie. No prosz, nasz zoliwy twardziel te si porycza ucieszya si i a podskoczya z radoci. Olu, jak mo esz Ela wrcia do swojego starego refrenu, ale tym razem pobrzmiewaa w nim nutka rozbawienia. 104

 No, pokazuj, ale migusiem ponaglia Ola. Rozwinem mokr serwetk, na ktrej napisaem cyfr osiem. Czemu tak nisko wycenie nasz mamusi? Ruda chyba pierwszy raz w yciu nazwaa matk tak pieszczotliwie. Bo pomylaem, e El biecie udao si wychowa dwa niezwykle sympatyczne i dobrze uo one potworki, ale w swojej matczynej mioci okazaa si nadopiekucza i chronic je przed negatywnymi aspektami rzeczywistoci, spowodowaa, e dwie dorastajce pannice s niedojrzaymi emocjonalnie dziewczynkami. No, a bez tego pseudonaukowego argonu, to co masz naszej mamusi do zarzucenia? dr ya Ola. Tylko to, e byycie i jestecie chowane pod kloszem i kiedy zetkniecie si z rzeczywistoci, poczujecie si strasznie zagubione, bo jestecie bardzo niesamodzielne. To jak miaam je wychowywa? jkna Ela. Gdyby zamiast bajek opowiadaa im prawd o yciu, miayby szans by szczliwsze w przyszoci. Ja tylko chciaam je ochroni przed podoci i brutalnym wiatem Ela zmienia ton, tumaczc si teraz jak uczennica, ktra nie odrobia pracy domowej. Dzieci to dzieci, maj prawo do szczcia, jeszcze si w yciu nacierpi. Dobrze wiesz, o czym mwi. Zamiast pokazywa im wiat z r nych stron, tak eby same mogy w przyszoci dokonywa waciwych wyborw, ty chronia je zbyt dugo pod swoimi skrzydami. Starsza wyrosa na ukadn zakonnic, a modsza na dziecko do bicia. Podobnie si dzieje z dziemi w rodzinach dotknitych chorob alkoholow. Twoje crki odgrywaj role, ale nie s sob. To jest a tak wyrane? zdziwia si Ela. Pewnie nie dla wszystkich, ale ty to widzisz. Dlaczego tak si stao? zapytaa raczej retorycznie.

105

 Bo ty sama, Elu, boisz si ycia, bo ty te wesza w doroso, a waciwie zostaa na si wyrwana z dziecistwa, bya zupenie nieprzygotowana na to, co si miao wydarzy. A wic jednak jestem z matk... jkna. Tego nie powiedziaem, nie wmawiaj mi zaprotestowaem. Powtarzam jeszcze raz, jeste cudown matk-Polk, ktra powicia si dla swoich crek. To co ja le zrobiam? Owijaa w bawen! podniosem gos. Co ja mam teraz zrobi? Mo esz przesta je chroni przed wiatem, tak jakby miay po kilka lat, i zacz im wreszcie mwi prawd o yciu. Ale one nie musz mie tak ci ko, jak ja miaam, i przechodzi przez to wszystko, przez co ja przeszam. Im lepiej znamy teren, tym atwiej jest nam si po nim porusza i omija zasadzki. Jeli nie znasz przepisw ruchu drogowego, bardzo szybko spowodujesz kraks. Jak uwa asz, co by si stao z mioci twoich crek do ciebie, gdyby si dowiedziay o tobie caej prawdy, i to ze wszystkimi intymnymi szczegami? Znienawidziyby mnie. Eee, nie przesadzasz? Czy ty znienawidziaby swoj matk, gdyby si okazao, e jeste jej nielubnym dzieckiem? Ja nie, ale one mog przesta mnie szanowa, gdyby si dowiedziay wszystkiego Co najwy ej przesunyby ci do drugiej dziesitki najwspanialszych matek, a to przecie i tak byoby trzykrotnie lepsze ni to, jak ty sama o sobie mylisz. Ty nic o mnie nie wiesz... Wiem jedno, El uniu, e cay czas yjesz w lku, cay czas si czego boisz. Masz racj, boj si... No to przesta si ba! rozkazaem. To co ja mam zrobi? zapytaa, tak jakby wykonaa moje polecenie i czekaa na nastpne. 106

 Czy opowiedziaa swoim crkom o swoim pierwszym razie? Zapewne s jeszcze dziewicami i chciayby wiedzie, jak wyglda ten pierwszy raz. Przecie tak nie mo na... tego si nie robi. To od kogo maj si dowiedzie? Od kole anek? W szkole? Taki mdry jeste? A ty opowiedziae swoim dzieciom o swoim pierwszym razie? spytaa w przekonaniu, e nie miaem odwagi. Tak udaem skruch, jakbym si wstydzi o tym mwi. Cholernie si krpowaem, ale opowiedziaem. I o dziwo, jako to wtedy prze yem. Teraz moja crka jest moim najlepszym przyjacielem i powiernikiem. Opowiadam jej wszystkie najintymniejsze szczegy ze swojego ycia, a ona radzi si mnie, kiedy ma problemy ze swoim facetem. Mamo, opowiedz nam, jak to byo poprosia Ildiko. Teraz? Przy obcym m czynie? Ela prbowaa si wymiga. A co ci szkodzi? Przecie nie spotkamy go ju nigdy wicej, zreszt jestem przekonana, e on nie takie historie ju sysza odezwaa si Ola, jakby mnie nie byo w pokoju. Masz racj, El bietko, lepiej bdzie, jeli teraz zostaniecie same i bez skrpowania bdziesz moga porozmawia z crkami. Wstaem, eby si po egna. O nie! Teraz na pewno std nie wyjdziesz. Nawarzye piwa, to je wypij. Bd wiadkiem tego, jak mnie znienawidz Ela nagle zmienia zdanie. Chc, eby zosta. Ola ma racj. Przecie nigdy wicej si nie spotkamy. A poza tym to ty jutro masz nam dokoczy swoj histori, a ja zrobi wszystko, eby si krpowa jeszcze bardziej ni ja teraz. Czy wy te chcecie, ebym zosta? zwrciem si do crek. No jasne! Bez ciebie zabraknie najlepszych pyta i mama znowu si wykrci sianem ucieszy si krostowaty Rudzielec. 107

 Dobrze, ale potrzebuj czasu dla dru yny, czyli pozwlcie mi skorzysta z toalety i umy rce, jak to mwi ksi niczki. Tu wyszed na jaw prawdziwy powd mojej prby dezercji. Miego sikania rzucia za mn Ruda, przekonana, e wszelkie yczenia mog by serdeczne. Gdy wrciem, na stoliku staa pachnca kawa, a one grzecznie siedziay na swoich miejscach. Co mi nie pasowao w tym ustawieniu przypominajcym czwrk rozgrywajc partie bryd a. Dlaczego nie siadasz? Co si stao? spytaa Ildiko, ktra w lot wychwytywaa niuanse. Chciabym usi tyem do okna. Ildiko zerwaa si, eby mi ustpi miejsca, ale zamiast zaj miejsce na moim fotelu, usiada na kanapie obok matki i przytulia si do niej. O to mi chodzio. Chciaem, ebymy nie siedzieli tak, jakbymy uczestniczyli w rozgrywce. Teraz dwie kobiety siedziay po mojej prawej stronie na kanapie, a Ruda naprzeciwko mnie. Czego najbardziej chciaaby si dowiedzie od swojej mamy? zwrciem si do Ildiko. Najbardziej... ale ja wci nie mam odwagi, eby j o to zapyta... wyznaa Czarnulka. No to nie pytaj, tylko powiedz to na gos zaproponowaem. Chciaabym wiedzie, jak znalazam si na tym wiecie wydusia cichutko Ildiko. Skd Ildiko wzia si na tym wiecie? powtrzyem gono. Urodzia si odpowiedziaa lekko speszona Ela. Gdzie si urodzia? uciliem pytanie. W szpitalu w odzi. Czy to by ci ki i bolesny pord? zadaem nastpne pytanie. Po urodzeniu wa ya trzy tysice dwiecie pidziesit gramw i miaa pidziesit jeden centymetrw wzrostu 108

wyjania Ela takim tonem, jakby dyktowaa dane do jakiej ankiety. Nie o to pytaem. Pord nie by szczeglnie dugi. Urodzia si o sidmej rano, a do szpitala Stawros zawiz mnie przed pnoc. Czy ojciec Ildiko by przy porodzie? Nie, w tamtych czasach nie wpuszczano m czyzn na porodwk. Co jeszcze pamitasz z tamtej nocy? Obok mnie rodzia inna kobieta, ktra najgorszymi sowami wyklinaa swojego m a. Poniewa ja staraam si nie krzycze, lekarze prawie nie zwracali na mnie uwagi. Nie byli mili. Traktowali nas przedmiotowo, jakby to bya fabryka, a nie porodwka. Co czua, kiedy urodzia? Ogromn ulg i straszny bl, gdy mnie zszywali, bo pkam. Ildiko bya szersza w ramionach ni w gwce. Jej ramionka miay czterdzieci dwa centymetry w obwodzie. Czy co jeszcze pamitasz z tamtego dnia? Tak. Kiedy jechalimy do szpitala, bardzo zachciao mi si chawy. Mimo e miaam ju skurcze, podjechalimy ze Stawrosem na dworzec, to byo jedyne miejsce, gdzie byy otwarte kioski, i on mi kupi chaw i coca-col. Miaa wczeniej, kiedy ju bya w ci y, jakie zachciewajki? Tak, zawsze bya to chawa. Jadam j kilogramami i popijaam col. Jak zareagowa Stawros, kiedy mu powiedziaa, e jeste w ci y? Dziwnie... Co to znaczy dziwnie? Nie cieszy si? Raczej nie. By przera ony. Na pocztku prbowa mnie namwi, ebym usuna ci . Nie chcia mie dziecka? 109

 On by dopiero na trzecim roku, ba si, e nie bdzie mg skoczy studiw. Ty te studiowaa. Czemu zdecydowaa si urodzi? Usuniecie ci y byoby prostsze! Ja bardzo chciaam mie dziecko... Czy to znaczy, e zaplanowaa t ci wbrew jego woli? Nie, to by przypadek. Co masz na myli, mwic przypadek? dr yem. Po prostu, zrzdzenie losu. Na czym polegao? Nie chc mwi. Mamo... powiedz... prosz... wyszeptaa Ildiko. Po co ci to wiedzie? Pomylia si z liczeniem dni podnych czy pka prezerwatywa? To drugie wyznaa czerwona ze wstydu Ela. Nigdy nie uwierz w pkajce prezerwatywy wtrciem si. Powiedz im prawd. To bya szalona, namitna noc, za dugo le elimy przytuleni do siebie i prezerwatywa si zsuna... Ela wyznaa najwiksz tajemnic swojego ycia A wic znasz dzie i miejsce, gdzie zrobilicie Ildiko. Tak. Jak szybko si zorientowaa, e jeste w ci y? Ju nastpnego dnia. Kiedy si obudziam, poczuam, e mam gorczk, od razu si domyliam, co to znaczy. Jak zareagowali twoi rodzice, gdy si dowiedzieli, e jeste w ci y? Matka si wcieka. Wyzwaa mnie od szmat i ajdaczek, pakaa i rozpaczaa, w kko powtarzajc: Co ludzie powiedz? Jak ja ssiadom spojrz w oczy? Crko, co ty najlepszego zrobia! Ojciec spurpurowia, zacisn zby. Zamilcz, kobieto!, powiedzia do matki tonem, ktry mrozi krew w yach. On czasami wydawa mi si nieobliczalny, kara 110

mnie za r ne drobiazgi. Nie wiedziaam, jak si zachowa. Mylaam, e dostanie zawau albo e mnie zabije. Nie dosta zawau, nie zabi mnie, tylko wsta od stou. Strasznie si baam jego reakcji, spodziewaam si najgorszego. Mylaam, e podobnie jak matka zacznie mnie wyzywa i wyrzuci z domu jako wyrodn crk. Albo e mnie uderzy w twarz, wyprostowaam si, eby z dum przyj cios. Ela zamilka, prze ywajc jeszcze raz tamte chwile. A on podszed do mnie, przytuli mnie i powiedzia: Nie martw si, creczko, wszystko bdzie dobrze, urodzisz cudowne, mdre dziecko. Wtedy naprawd pokochaam ojca. Nigdy mu nie zapomn ani tamtej chwili, ani tamtych sw. Tak bardzo chciaam te sowa usysze od Stawrosa, ktrego do szalestwa kochaam i wierzyam mu, pomimo wszystkich znakw na niebie i ziemi, prbujcych mnie ostrzec, a usyszaam je od ojca, od czowieka, po ktrym spodziewaam si wtedy wszystkiego najgorszego. Ojciec by jednym z niewielu prawdziwych m czyzn, jakich w yciu poznaam. By straszliwym mrukiem, rzadko si odzywa, mia wiele wad, ale w trudnych chwilach zawsze mo na byo na niego liczy. Co byo dalej? Bagam, opowiedz prosia Ola, przesiadajc si na kanap obok matki. Nie chc, eby znienawidzia swojego ojca. Stawros by wtedy modym chopakiem, ta sytuacja go przerosa, nie wiedzia, jak ma si zachowa. Ela prbowaa broni resztek honoru ojca Ildiko. Mamo odezwaa si Ildiko, wtulajc si w matk tak, jakby znw bya ma dziewczynk. My znamy naszego ojca od lat, mamy o nim wasne zdanie. Gdyby teraz mwia o nim w samych superlatywach, to te nie spowodowaoby, e nagle byybymy gotowe ufundowa mu pomnik. Opowiedz, co byo dalej. Nastpnego dnia przyprowadziam Stawrosa do domu i przedstawiam rodzicom. Nie chcia przyj, chyba jeszcze bardziej ni ja wstydzi si tego, co zrobilimy. Przekona go 111

jeden argument: jeli nie przyjdzie, to mj ojciec pojawi si na uczelni, eby porozmawia z nim w obecnoci rektora. Szed jak na cicie, ale przyszed. Ojciec przywita go i zamknli si w pokoju na msk rozmow. Siedzieli tam ponad sze godzin, a my z matk czekaymy w milczeniu w kuchni, dr c z niepewnoci. W kocu otworzyy si drzwi gabinetu ojca. Obaj m czyni pojawili si w progu i uciskali si, jakby byli dobrymi przyjacimi. Stawros by blady jak trup. Podszed do mnie i powiedzia niepewnie: Kocham ci, poczekaj, wrc za godzin, i wyszed. Wpadam w panik, bojc si, e ju nigdy nie zobacz mojego ukochanego, ale tata znw mnie przytuli i rzek: Zaufaj mi, on teraz ma co bardzo wa nego do zaatwienia, to dobry chopak, ale bdziesz musiaa du o nad nim popracowa, eby sta si prawdziwym m czyzn. Wtedy nie rozumiaam, o co tacie chodzio, musiao min wiele lat, zanim dotara do mnie ta prawda. Stawros wrci po godzinie z ogromnym bukietem czerwonych r , piercionkiem z szafirowym oczkiem i butelk rosyjskiego szampana. Uklk przede mn i owiadczy mi si, a potem poprosi ojca o moj rk. Cztery miesice pniej wzilimy lub w urzdzie stanu cywilnego. Na lubie byli tak e rodzice Stawrosa, przylecieli z Grecji. Jego ojciec mwi niele po polsku, by uciekinierem politycznym w latach rzdw pukownikw, kiedy w Grecji rzdzia junta wojskowa, wtedy jaki czas mieszka w Warszawie. Matka bya typow Greczynk, ani w zb nie rozumiaa polskiego, a na dodatek z charakteru bya podobna do mojej matki. Pamitacie jeszcze babci i dziadka? zwrcia si do crek. Bardzo dobrze odpowiedziaa Ildiko. Dziadek czsto bra mnie na kolana i opowiada bajki, a babcia pieka wspaniae ciasteczka. Zawsze chodzia ubrana na czarno dodaa Ola. A dziadka widz jak przez mg.

112

 Niestety, umar modo, a babcia zwyczajowo a do mierci nosia wdowi strj. Umara, jak miaa trzynacie lat powiedziaa do Oli. Jak twj tata spowodowa tak nag zmian w postawie Stawrosa? Ola chciaa pozna szczegy, co podkrelay jej zaognione teraz krosty. Co mu powiedzia w cigu tych szeciu godzin rozmowy? Nigdy si nie dowiedziaam, jak przebiegaa ta rozmowa za zamknitymi drzwiami. Stawros nigdy mi nie chcia powiedzie, twierdzi, e to bya mska rozmowa. Przypuszczam, e tata u y mocnych argumentw. Stawros chyba nigdy nie pokocha mojego ojca, ale zawsze wyra a si o nim z szacunkiem. Gdy chodzio o wa ne decyzje, twj tata zawsze radzi si swojego tecia. Jeszcze wiele razy zamykali si razem, aby rozmawia we dwjk, ale nigdy nie trwao to tak dugo jak za pierwszym razem. Potem wyjechaymy do Grecji i wiele si zmienio na gorsze. I co? Znienawidzisz mnie teraz, gdy ju znasz prawd? Mamo, kocham ci. zy Ildiko kapay na bluzk El biety. Wybacz, e napisaam tylko cyfr cztery. Jeste najlepsz matka na wiecie, a nie tylko na sto kobiet. Ja te ci bardzo kocham, creczko. Ale si zrobio ckliwie zauwa yem lakonicznie. Nie psuj tego nastroju, bo przez ciebie nigdy si nie dowiem, w jakich okolicznociach mama zasza w ci z Ildiko dociekaa Ola. Nie z Ildiko, tylko ze Stawrosem poprawiem. Przecie ju to wiesz. Zawiody wyroby polskiego przemysu gumowego marki Eros. Nie kpij sobie, ja chc wiedzie, gdzie i kiedy to si stao. O nie, tego nigdy nie zdradz zaprotestowaa Ela. Mnie te nigdy nie powiesz? z roz aleniem spytaa Ildiko. 113

 Nie... nie wiem. Mo e kiedy ci powiem, jak przestan si wstydzi. Dobrze, mamo, poczekam, ale nie wstyd si zbyt dugo, bo ja te chc wreszcie opowiedzie ci co o sobie... wyszeptaa Ildiko. Dziewczyny, czy wy wiecie, ktra jest godzina! zawoaa Ela, patrzc na zegarek. Mamusiu, ale ja te chc si dowiedzie wszystkiego o sobie bagaa Ola. Oleko, czy chcesz si dowiedzie skrconej wersji? Jutro te jest dzie, dajcie mamie oswoi si z tym, e stajecie si dorosymi kobietami, z ktrymi mo e rozmawia jak facet z facetem. Wywoaem salw miechu. Dzikuj wam za ten niezwyky wieczr. My tobie te odpowiedziay zgodnym chrkiem. pij dobrze dodaa Ela. Po kolei przytuliy si do mnie na po egnanie, jakbym by ich bratem albo ojcem. Kobiety robi si mie, kiedy facet zamyka za sob drzwi.

114

Pierwszy krok jest pocztkiem podry

Nastpnego dnia nie pojawiy si na niadaniu. Z pewnoci nie poszy od razu spa i dlatego zrezygnoway z porannej uczty. Wykupiem dwudniow wycieczk na Santorini, upewniwszy si, e Arnold bdzie naszym przewodnikiem. Postanowiem nie proponowa im nawet tego wyjazdu. Bardzo chciaem poby sam ze sob, a poza tym uwa aem, e powinny teraz dosta szans na szczero zamiast niedomwie, ktrymi si latami karmiy. Zajem cakiem nieze miejsce w wodolocie i obo ywszy si ksi kami, przygotowaem si do dugiej drogi. Miaem wra enie, e t wycieczk wykupi zupenie inny gatunek turystw ni klienci Zotego Sklepu, rwnie dlatego, e wodolot by w jednej trzeciej pusty. Wyjtek wrd stonowanych pasa erw stanowia Lala z neurotycznym Makiem, nieustannie chwalcym si swoimi tytuami naukowymi i opowieciami o tym, czego to on ju nie zwiedzi sam, a co zobaczy ze swoj Lal, ktrej wiek mo na byo okreli na gdzie pomidzy trzydziestk a szedziesitk. Urody Lali natomiast nie daoby si w aden sposb nazwa, nawet korzystajc z pomocy zdolnego weterynarza. Arnold pomiesza mi moje plany czytelnicze. Nie do, e ciekawie opowiada o Malcie, to na dodatek wplata do swoich dykteryjek r ne zdania z aluzjami, ktre chyba byy skierowane tylko do mnie, ale mo liwe, e to samo myleli tak e inni. Santorini okazao si pikn bajk, przyprawiao o zawrt gowy uksztatowaniem krajobrazu i kolorami. To chyba jedyne miejsce w naturze wygldajce lepiej ni w folderach biur podr y. Na miejscu czeka na nas luksusowy hotelik, doskonaa kolacja oraz, by mo e, nudnawy wieczr. 115

Usiadem z ksi k w kcie hotelowego baru, twarz do drzwi wejciowych i staraem si zagbi w lektur. Nie musiaem dugo czeka. Arnold pojawi si ju po kilku stronach, jakbymy byli umwieni co do minuty. Wstaem na powitanie, aby nie mia wtpliwoci, e go zapraszam do stolika. Zapytaem, czy czego si napije. Dzi z radoci napij si alkoholu, bo ju nie bd przewodnikowa rzek z przyjaznym umiechem. Skoro jestemy w Grecji, proponuj Retsin, Metax lub Ouzo. Co wybierasz? spytaem, wymieniajc wszystkie znane mi trunki greckie. Pozwolisz, e ja zamwi? spyta niepewnie, chyba nie chcia mnie urazi. O.K., ale ja zapraszam i pac. Jasne, dzi ty miej przyjemno. Powiedzia to takim tonem, jakby pacenie rachunkw nale ao do najwikszych radoci ycia albo najcenniejszych prezentw, jakie mo na ofiarowa drugiemu czowiekowi. Skin na kelnera i wytumaczy mu, co chce, i w jakiej kolejnoci. Po chwili na naszym stole pojawiy si koktajlowe kieliszki z przeroczystym pynem i oszronione szklanki z grubego szka, przypominajce nasze dawne poczciwe musztardwki, wypenione gst bia ciecz. To jest specjalna mieszanka na rozwizanie jzykw. Uroczystym gestem unis kieliszek i patrzc mi prosto w oczy, wyszepta tajemniczo: Oby dobry Bg pozwoli ci zapamita ten wieczr do koca twoich dni. Duszkiem wychyli przezroczysty pyn i natychmiast, du ymi ykami popi go biaym pynem. Zrobiem to samo. Ale mylaem, e to jest wino i odwa nie wlaem sobie do garda przeroczyst ciecz. Poczuem tylko, e mi pon wntrznoci. To byo Ouzo, i chyba du o mocniejsze ni typowe pidziesicioprocentowe. Oczy wyszy mi z orbit, jakbym gra gwn rol w filmie Maska. Chwyciem szklank z bia 116

mazi, popiem Na szczcie by to kefir, cudowny pyn gaszcy po ar i przywracajcy uczucie rwnowagi smakw. Bg wysucha toastu Arnolda. Do dzi, kiedy bior do ust Ouzo, wracam mylami do tamtego wieczoru i tamtej rozmowy, ktra staa si punktem zwrotnym w moim yciu. Takim, przy ktrym stawia si drogowskaz z napisem: Dalsze ycie. Czemu wrcie na Malt? spytaem obcesowo, ale jzyk miaem ju rozwizany i wyparzony. Bo tylko tam jestem szczliwy. Jeste z Ani? Nie, ale czuj, e ona cay czas jest ze mn. Nie rozumiem. Ona mi otworzya oczy. Bya ze mn tylko kilka miesicy. Nie wiedziaem, dlaczego mnie wybraa. Bo to zawsze kobieta wybiera faceta, nigdy nie dzieje si odwrotnie mwi nieskadnie, jakby Ouzo dziaao na jego jzyk bardziej ni na mj. Zakochaem si. Wybraa mnie, biednego obcokrajowca, ktry przyjecha do Niemiec, eby zarobi na dom. Po trzech latach oszczdzania nie miaem nawet poowy potrzebnej kwoty, ale przez te trzy lata staem si zgorzkniaym skpcem aujcym kilku marek na pizz i od ywiajcym si obrzydliwymi parwkami albo chiskimi zupkami z Aldi. Ka da zaoszczdzona marka, przybli ajc mnie do wizji domu, oddalaa mnie od radoci ycia. Ktrego dnia, jeszcze przed naszym wyjazdem w gry, Ania zapytaa mnie, co bym zrobi, gdybym si dowiedzia, e mam jeszcze tylko rok ycia. Nie miaem pojcia. Ja, ktry zaplanowaem sobie ycie na kilkadziesit lat do przodu, do pnej staroci, nie miaem pomysu na najbli szy rok! Wykonywaem brudn robot, ktrej nie znosiem z caego serca. Codziennie rano szedem do pracy, nienawidzc swojego losu, a gdy nadchodzi upragniony wieczr, czuem ulg, jak prze ywa skazaniec wypuszczony po kilkudziesiciu latach na wolno, ale i pustk rozbitka z bezludnej wyspy na poddaszu. 117

 Pewnie wielu ludzi tak yje powiedziaem bez wikszego sensu. Dobrze wiesz, e to nie jest ycie. Obaj wiemy, e ycie mo e wyglda inaczej. My mo e wiemy, ale bardzo du o ludzi wci wegetuje w taki sposb. Czekaj wakacji jak zbawienia, a kiedy minie poowa urlopu, chodz smutni, bo trzeba i do pracy. Nie potrafi si cieszy pozostaymi dwoma wolnymi tygodniami, spdzaj je przed telewizorem, zamartwiaj si albo przeraliwie si nudz. Moja kuzynka, nauczycielka, traci ch do ycia ju pierwszego sierpnia. Wtedy nagle stwierdza, e wakacje si skoczyy, mimo e ma jeszcze cztery tygodnie wolnego od szkoy. Gdy j zapytaem, co bdzie robi na emeryturze, najpierw gboko westchna, a potem z rozrzewnieniem odpowiedziaa: le e. Dla wielu ludzi ycie jest tylko ci arem i niczym wicej. Jak ja to dobrze znam! Te tak yem i pewnie dalej bym tak y, planujc mier na staro. Zaplanowae dat swojej mierci? zdziwiem si. Nie zaplanowaem, bo to nie zale y ode mnie. Kiedy przecie musisz umrze. Nie musz powiedzia dobitnie. Nic nie musz! Czowiek nic nie musi! I to jest najwiksza prawda o yciu. Wybacz, ale nie masz racji prbowaem zaagodzi spraw. Nie chc si z tob spiera, ale nigdy mnie nie przekonasz, e yjemy w idealnym spoeczestwie i nie musimy paci podatkw, su y w wojsku, a na dodatek je, pi, sika, oddycha, umiera. Mo e anioy w niebie nic nie musz, ale my musimy robi wiele rzeczy. Je eli mnie przez chwil uwa nie posuchasz powiedzia i zamilk. Chtnie... Je eli mnie przez chwil uwa nie posuchasz powtrzy i znw zamilk. To co? 118

 Je eli mnie przez chwil uwa nie posuchasz powiedzia jeszcze raz i zamilk, jakby zakoczy zdanie. Je eli ci uwa nie posucham, to co? spytaem nieco ju rozdra niony. To zrozumiesz, e zdanie: Je eli mnie przez chwil uwa nie posuchasz jest zdaniem warunkowym, a to znaczy, e aby miao jakikolwiek sens, musi si pojawi tak e druga cz tego zdania. Sama cz warunkowa nie jest penym zdaniem. Mwic: je eli do dwch dodam trzy tu zrobi du sz pauz przedstawiam tylko warunkow cz zdania, ktra samoistnie nie ma logicznego sensu, bo wystpuje bez czci wynikowej. Aby zdanie warunkowe miao sens logiczny, musi zawiera cz wnioskujc, czyli: je eli do dwch dodam trzy, to otrzymam sze. Pi! poprawiem natychmiast. O, widzisz! Zdanie nabrao sensu, bo przestae pyta to co?, ale byo faszywe i natychmiast zareagowae. Zdanie: je eli do dwch dodam trzy, to otrzymam pi, ma sens logiczny i jest prawdziwe. Podobnie bdzie, jeli powiem: musz do trzech doda cztery. Jest to zdanie niedokoczone i nie ma wartoci logicznej. Po prostu jest bez sensu. Nie mo na powiedzie, czy jest prawdziwe, czy faszywe. Dopiero zdanie musz do trzech doda cztery, aby otrzyma sze ma warto logiczn, ale jest faszywe. Zdanie zbudowane logiczne to: musz do trzech doda cztery, aby otrzyma siedem. Zgadzasz si? Cakowicie! I na dodatek to zdanie jest prawdziwe potwierdziem, e rozumiem jego wywd. Je eli mnie wysuchasz do koca, sam stwierdzisz, e mwi prawd... Mwisz prawd, to zdanie jest prawdziwe... potwierdziem z przekonaniem. Trzeba mnie wysucha do koca, aby mc stwierdzi, czy mwi prawd... jest zdaniem warunkowym podobnym do poprzedniego. Ka de zdanie, ktre zawiera 119

czasownik modalny musie, mo na zamieni na podobne zdanie warunkowe, zaczynajce si od sowa je eli. Na przykad zamiast zdania: Musz zapaci podatki, mog powiedzie Je eli zapac podatki. I wtedy od razu widz, e zdanie ze sowem je eli nie ma adnego sensu. Reasumujc: zamiast zdania: Musz zapaci podatki, aby nie pj do wiezienia mog powiedzie: Je eli zapac podatki, to nie pjd do wizienia. I wtedy od razu inaczej czuj wymow takiego zdania. No ale... przecie ka dy czowiek musi umrze upieraem si przy swoim. No to dokocz zdanie: Je eli ka dy czowiek umrze, to.... To... Nic sensownego nie przychodzio mi do gowy poza tym, e wtedy ludzko wyginie, ale to byo maso malane, a ja chciaem by oryginalny. To cmentarze bd pene. Brawo! ucieszy si. Powtrz teraz na gos cae zdanie: Ka dy czowiek musi umrze, aby cmentarze byy pene. Po co? Bo ci o to prosz rzek gosem tak agodnym, e nie mogem si sprzeciwi. Ka dy czowiek musi umrze, aby cmentarze byy pene speniem jego prob. Czy to, co powiedziae, wywouje w tobie jakie negatywne emocje? Nie, to mnie mieszy. Oczywicie, poniewa pozwala logicznie myle. No, ale... przecie ka dy czowiek musi umrze nie dawaem za wygran. A jaki stan wywouje u ciebie zdanie, ktre wanie wypowiedziae?

120

 Smutek, bo ta myl uwiadamia mi nieuchronno przemijania i to, e kiedy bd musia umrze powiedziaem i posmutniaem jeszcze bardziej. Nie, nie bdziesz musia wyszepta, jakby przekazywa mi niezwyk tajemnic niemiertelnoci. Po prostu umrzesz, i to niezale nie od tego, czy bdziesz chcia, czy nie. No wanie. Nic na to nie poradz. Ka dy czowiek umrze wrci do tonu profesora lingwistyki, wykadajcego w auli penej suchaczy inteligentnych inaczej. To jest zdanie oznajmujce i na dodatek prawdziwe. Sowo musie odnosi si wycznie do czynnoci, na jak mamy jakikolwiek wpyw. Musz zapaci komorne, aby mnie nie wyeksmitowali, czyli mam wpyw na to, czy zapac, czy nie. Musz zatankowa, aby nie stan po drodze, i znw to ja mog zdecydowa, czy bd jecha, czy draowa z kanistrem na stacj paliw. Na nasz mier w pewnym momencie nie bdziemy mieli adnego wpywu i nic nie pomo e to, czy bdziemy chcieli, pragnli, bagali. Ona nastpi niezale nie od naszych dziaa. To bdzie niezale ne od nas. Ty nic nie bdziesz musia po prostu umrzesz. Rwnie bezsensowne byoby zdanie: Musz wieci socem albo Musz porusza chmurami. yj na tym wiecie ludzie przekonani o tym, e si woli, bez u ywania hamulcw, s w stanie zatrzyma rozpdzony autobus. Ci ludzie, jeli jeszcze yj, zamieszkuj pokoje bez klamek. No, ale dlaczego zdanie: ka dy czowiek musi umrze wydaje mi si tak zgodne z rzeczywistoci? Dlatego, e od najmodszych lat yjemy w stanie przymusu: musimy sprztn zabawki, musimy zje wszystko z talerza, musimy chodzi do szkoy, musimy my zby Cigle syszymy musisz, trzeba, nale y, powiniene. Kiedy bylimy dziemi, nie zastanawialimy si nad sensem tego, co do nas mwi i jak do nas mwi doroli. My si od nich uczymy. Przejmujemy sposb rozumowania naszych rodzicw. 121

Przejmujemy nie tylko religi, kultur, tradycj, jzyk, gramatyk, akcent, ale tak e pogldy i sposb mylenia. Dorastamy i mwimy do naszych dzieci nie tylko takim samym jzykiem, jakim zwracali si do nas nasi rodzice, ale nawet u ywajc tych samych zwrotw. Tak si dzieje od wielu pokole. Ju jako mae dzieci opanowujemy wyjtkow, w wiecie istot ywych, zdolno posugiwania si jzykiem do komunikowania si z innymi przedstawicielami naszego gatunku. Zwierzta te si komunikuj zauwa yem rezolutnie, przechylajc kieliszek z ostatnia kropl Ouzo. I komputery Oczywicie, to co nas r ni od zwierzt, to wykorzystanie jzyka do mylenia werbalnego. Nagle zmieni temat. Smakowao ci Ouzo z mlekiem? Bardzo! przyznaem szczerze, bo przecie widzia, jak przed chwil wylizywaem kieliszek. Dawno nie piem czego tak fantastycznego. No to koniecznie musisz wypi jeszcze jedno Ouzo. Kelner! zawoa w stron baru. Nie chciabym ci sprawi przykroci, ale prosz, eby ju dla mnie nie zamawia alkoholu. Nie wiedziaem, jak si wywin od dalszego picia. Zaczem podejrzewa, e Arnold chce mnie upi, i postanowiem asertywnie wykrci si od dalszej libacji. Jutro musz wsta bardzo wczenie i nie chc mie kaca. Co si stao? Dlaczego nie chcesz si ze mn napi? Stracie dobry nastrj? zasypa mnie pytaniami. Nie, humor mi si nie zmieni skamaem. Tylko ju trzeba i spa Przecie masz urlop i musisz z niego korzysta jowialnie poklepa mnie po ramieniu. Pozwl, e sam zdecyduj, w jaki sposb bd korzysta ze swojego urlopu odrzekem rozdra niony. 122

Pojawi si kelner. Arnold zamwi co po grecku. Kelner skin uprzejmie gow i odszed. Poczuem si wmanipulowany w niezrozumia dla mnie sytuacj, tym bardziej e mj rozmwca patrzy mi prosto w oczy i umiecha si gupkowato. Pozwolisz, e si ju po egnam i podzikuj ci za mi rozmow powiedziaem tak spokojnie, jak tylko potrafiem, wstajc od stolika i podajc mu do. Gotowao si we mnie, ale nie chciaem wybuchn. Nie pozwol rzek tonem tak agodnym, jakby mwi do rozpakanego dziecka, ujmujc moj do w swoje obie donie. Nie pozwol, eby teraz odszed, bo le by si czu, i to zupenie bez powodu. Usid, prosz, jeszcze na trzy minuty, zdradz ci wielk tajemnic, ktra mo e zmieni ycie ka dego czowieka.. Dobrze zgodziem si. Wtedy nie wiedziaem, czy to dotyk jego doni, czy agodny ton gosu spowodowa, e poowa mojej irytacji po prostu si ulotnia. Posuchaj mnie uwa nie mwi dalej tym swoim hipnotycznym gosem. Ka de wspomnienie wywouj w nas pozytywne lub negatywne emocje. Dla mnie jednym z takich cudownych wspomnie na zawsze pozostan wieczory u mojej babki. Kochaem j i czuem, e ona te mnie bardzo kocha. Przed zaniciem opowiadaa mi bajki na dobranoc. Jedn pamitam do dzi. Jest bardzo krtka. Chciabym ci j teraz opowiedzie, zanim si po egnamy i pjdziesz spa. Zgodzisz si? Chtnie odpowiedziaem zaintrygowany, siadajc na krzele obok niego. Dawno, dawno temu, opowiadaa babka, dobry Bg stworzy wiat Arnold patrzy mi prosto w oczy. Dobry Bg stworzy te Ziemi bdc istnym rajem. Dobry Bg stworzy te ludzi, ktrzy byli niezmiernie radoni, mieli umiechnite twarze i ogromn ch do ycia, bo wiedzieli, e wszystko mog osign dziki swojej chci do bycia ludmi 123

szczliwymi i spenionymi. Ale zy Lucyfer nie mg cierpie nadmiaru radoci, jak ludzie prze ywali. Wiedzia, e zrzucenie bomby wodorowej nie jest dobrym pomysem, bo dobry Bg natychmiast odbudowaby stworzony przez siebie Eden. Dlatego wysa na Ziemi zoliwego diabeka o imieniu Atram. Diabeek mia za zadanie popsu ludziom raj. Chodzi po raju przez nikogo nierozpoznany, bo nie r ni si wygldem od innych, nawet dla niepoznaki mia nieco kartoflany nos, a jego sztuczny umiech wyglda zupenie jak prawdziwy. Rozmawia z ludmi ich ubogim jeszcze jzykiem, bo ludzie dopiero wymylali sowa, eby nazywa przedmioty, czynnoci i uczucia. Atram zna wicej sw, i to z r nych jzykw. Wpad wic na icie szataski pomys, e najlepszym sposobem bdzie po prostu nauczenie czowieka sw, ktrych u ycie spowoduje, i wypowiadane zdania zawsze bd kamstwem. Wymyli kamliwe sowa odbierajce czowiekowi ch, rado i fantazj. Kiedy ludzie si ich nauczyli, sami zamienili sobie raj w pieko na ziemi. Wystarczyo u y ktrego z nich, a nie trzeba go nawet byo wymawia gono, wystarczyo tylko pomyle, i dobry humor odlatywa jak pirko zdmuchnite przez wiatr i nie dawa si ju tak atwo zapa Kelner postawi na stoliku dwie kawy i dwie lampki koniaku. A teraz jeli chcesz mwi Arnold mo esz si ze mn jeszcze napi kawy, mo esz mnie tak e zapyta, co to za sowa, je eli si jeszcze nie domylie, mo esz rwnie pj spa. Wybr nale y do ciebie, bo dobry Bg da ci woln wol i prawo wyboru, z ktrego mo esz dowolnie korzysta. Co wybierasz? Czy te sowa to mier, bl, choroba, cierpienie? zainteresowaem si bajeczk. Nie, mier, bl, choroba, cierpienie s faktycznymi stanami, jakie czowiek czasami prze ywa. Sowa, o ktrych mwi, powoduj, e ka de ich u ycie jest zakamuflowanym kamstwem. 124

 To ja nie znam takich sw odrzekem z przekonaniem. Skoro nie znasz Arnold unis palec wskazujcy, zupenie jakby licytowa dzieo sztuki warte milion dolarw to powiedz, prosz, chocia jedno zdanie ze sowem musz, ktre byoby prawdziwe. Godzin temu ju mi to wytumaczye. Zdanie: musz do trzech doda dwa, aby otrzyma pi jest prawdziwe. Byem zdezorientowany. Nie. To zdanie jest zbudowane logicznie, ale nie jest prawdziwe. Poniewa wcale nie musz do trzech dodawa dwch, aby otrzyma pi, mog rwnie do jednego doda cztery, albo do czterech i siedemdziesiciu czterech setnych doda dwadziecia sze setnych. No, ale przecie jeli mam dwa, to musz doda trzy, eby otrzyma pi zauwa yem logicznie. Mog rwnie do dwch doda dwa i doda jeden i te otrzymam pi odpowiedzia natychmiast, najwyraniej ju wczeniej pozna tak mo liwo. Mog rwnie do dwch doda p i pomno y przez dwa, albo doda trzy i odj jeden, albo doda dwadziecia trzy i wycign pierwiastek kwadratowy, albo znale nieskoczenie du liczb innych sposobw, eby otrzyma pi. Masz racj! Czuem e prze ywam iluminacj. Jak wtedy, kiedy na pierwszym roku studiw odkryem, e wzr wykadniczy opisuje funkcj trygonometryczn rwnie rzeczywicie jak geometria trjkta. Dzi wiat odkry przede mn nastpny rbek swojej tajemnicy. Nagle moj senno i zmczenie zastpia fascynacja dokonanym odkryciem. Mj mzg dozna olnienia i przez nastpne kilkanacie sekund wykona wicej operacji ni przez cay dzie. Nie rozwa aem tego werbalnie, ale w jaki przedziwnie niezrozumiay dla mnie sposb, jakbym myla przy u yciu emocji, obrazw, intuicji. Nagle dotaro do mnie, e przyjechaem na Santorini nie po to, eby si rozkoszowa piknem widokw, lecz aby odkry 125

nieporwnywalnie pikniejsz prawd zmieniajc moje ycie. U ycie sowa musz, uniewa nia wszelkie inne rozwizania. Masz cakowit racj. Wanie zrozumiaem, e podobn funkcj peni sowo trzeba. Powiedz mi, prosz, jakie jeszcze wyrazy dziaaj podobnie. Powinno si, nale y odrzek natychmiast, wyczuwajc, e nie potrzebuj dodatkowego komentarza. Sowami uatwiajcymi dostrzeganie wielu rozwiza s w takim razie mog i chc. Jakie znasz inne? Potrafi, umiem odpar, patrzc na mnie tak przenikliwie, jakby czyta w moich mylach. Rozumiem, e musz nie tylko kamie i odbiera mo liwo znajdywania innych rozwiza, ale czyni jeszcze wicej za, ni przypuszczaem. Co mi witao, ale nie wiedziaem, jak mam to uchwyci. Jakby w ciemnoci lata przede mn robaczek witojaski i od czasu do czasu wieci. Powiesz mi, nauczycielu, czy mam si sam domyli? Domyl si rozemia si szczerze. Prosz ci chocia o wskazwk, bo szkoda, abym teraz, kiedy prze ywam iluminacj, traci czas na szukanie zamiast wykorzystywa go na mylenie. Chciaem maksymalnie wykorzysta niezwyky stan mojego umysu, do jakiego miaem wtedy dostp. Ka de sowo ma jakie zabarwienie emocjonalne Arnold podsun mi pocztek. Chyba zaczynam rozumie, ale prosz o jeszcze jedn wskazwk. Robaczek witojaski zamieni si w migajc arwk. Koniecznie musisz wypi jeszcze jedno Ouzo rzek, unoszc kieliszek z koniakiem. Ta iluminacja bya du o silniejsza od pierwszej. Nagle robaczek sta si fajerwerkiem rozwietlajcym cae niebo. Przecie to jasne! Ka de musz zabija chc! Ka de musz niszczy najlepszy nastrj. 126

 Arnold! Nie masz pojcia, jak ci dzikuj, za to co zrobie! Twoje zdrowie! Uniosem kieliszek ze zocistym pynem i wychyliem do dna. Tak jak si spodziewaem, bya to Metaxa rozlewajca si sodycz w przeyku. Zauwa ye, e mam ch wypi jeszcze jedno cudowne Ouzo z zsiadym mlekiem i ukatrupie nie tylko moj ch, ale i dobry humor jednym zwrotem: koniecznie musisz. Dziki ci za to! Gdybym sam tego nie odczu, byabym jak niewierny Tomasz, nie uwierzybym, jak to silnie dziaa. Zrozumiaem, e ka de musz, odbierajc nam chci i motywacje do dziaania, wpycha nas do doka wypenionego negatywnymi emocjami jak gwnem. Ale mam wra enie, e to jeszcze nie wszystko, co chciae mi dzi przekaza. Czy bym si myli? Nie. Umiechn si szeroko. Jest jeszcze jeden may drobiazg. Gdy mwisz drobiazg, to oczekuj bomby atomowej. Dawaj, ju nie bd ci przerywa. Czuem si jak bibua chonca atrament, ktrym mo na napisa najwspanialsze rwnanie wykadnicze. Budz si rano i kilka godzin dziennie rozmawiam z innymi ludmi. Arnold zacz mwi o sobie, jakby mnie to nie dotyczyo. Budz si rano i a do chwili, kiedy zasn, rozmawiam sam ze sob. Cay czas prowadz dialog wewntrzny, nawet wtedy gdy sucham ciebie, nawet wtedy gdy mwi do turystw, to jednoczenie myl o tym, co mwi, co powiedziaem, co mam powiedzie. Skoro tak wa ne jest dla mnie to, co usysz od innych ludzi, to jeszcze wa niejsze jest dla mojego umysu to, co sam powiem i co sam pomyl. Czy wiesz, co si dzieje z moj niewiadomoci, kiedy u ywam nieprecyzyjnego jzyka? Ona nie rozumie! Tu musz zaprotestowa, bo wchodzisz na mj teren. Ucieszyem si, e wreszcie mog przedstawi inny punkt widzenia. Niewiadomo nie jest do rozumienia, lecz do wykonywania rozkazw. Ona za nas wykonuje to, co my chcemy. Gdy na przykad chc przeczyta ksi k, to bior j 127

po prostu do rki, otwieram i czytam, bez zastanawiania si, jakie minie mam poruszy, eby sign po ksi k. Niewiadomo to bardzo sprawny i niezwykle szybki, ale bezmylny robot wykonujcy nasze polecenia. Mo emy nauczy j wszystkiego, co nam jest potrzebne w yciu. Dziki niej mo emy czyta, pisa, liczy, gra na skrzypcach, jedzi na rowerze, prowadzi samochd i wykonywa tysice innych czynnoci, i to bez najmniejszego wysiku. Widz, e trafiem na cudownego partnera do dyskusji pochwali mnie Arnold. A czy potrafisz wyczy jakkolwiek umiejtno? Jeli jaka umiejtno nie jest mi potrzebna i nie u ywam jej, to w kocu j zapominam. Najlepszym przykadem jest znajomo jzykw obcych. Jeli nie u ywam obcego jzyka przez wiele lat, to w kocu go zapomn. Oczywicie gdy przenios si do kraju, w ktrym mwi tym jzykiem, to szybciej go sobie przypomn, ni gdybym si musia uczy od pocztku zupenie nowych swek. To znaczy, e raz wyuczonych rzeczy nie da si cakowicie zapomnie. Nie mamy kontroli nad zapominaniem. Mo emy co sobie przypomnie, ale nie mo emy czego zapomnie, i to niezale nie od tego, jak bardzo bymy chcieli zapomnie. Im czciej mylimy o czym, co chcemy zapomnie, tym bardziej utrwalamy to sobie w pamici, tworzc nowe poczenia neuronowe. W naszym mzgu nie ma klawisza DEL, w ka dym razie nie jest on dostpny naszej wiadomoci. A czy potrafisz wyczy jakkolwiek umiejtno? powtrzy pytanie. Po co? Skoro co umiem, to mog tego potrzebowa odparem zdziwiony. Zrbmy dowiadczenie. Wzi moj ksi k i otworzy na stronie tytuowej. Popatrz, prosz, na tytu i zrb wszystko, co umiesz, eby go nie przeczyta. Czy potrafisz? To niemo liwe, czytanie jest automatyczne zaprotestowaem. 128

 No to mam inny pomys. Postaraj si przez nastpn minut nie myle o zsiadym mleku ani o adnym innym mleku lub przetworze mlecznym takim jak jogurt, kefir, malanka, ser, mietanka do kawy. Czy to jest mo liwe? spyta, jakby sam nie zna odpowiedzi. Oczywicie, e nie, bo automatycznie wywouje w mojej gowie obrazy tych przedmiotw, o ktrych mwisz, a wic nie mog o nich nie myle, skoro mj mzg wywouje te wizualizacje. No to sprbujmy innego zestawu sw nie wywoujcego tak jednoznacznych obrazw. Posuchaj: bieda, zimno, nieszczcie, pora ka, wpadka, przegrana, smutek, lk, bd, zdrada, gd, pragnienie, pustka, samotno, niezrozumienie, rozstanie, porzucenie, choroba, bl, mier, ciemno, samobjstwo zamilk, czekajc, a sowa dotr do mojej wiadomoci, i dopiero po chwili wyda mi kolejne polecenie. Przyjrzyj si swoim emocjom i powiedz, co si teraz stao z twoim nastrojem. Sflacza jak przekuta opona samochodowa przyznaem otwarcie. Masz racj, te sowa nie mog wywoa konkretnego obrazu, ale wywouj negatywne emocje. Ju sam ich dwik wpywa na nastrj czowieka. No to skoro mamy takie mo liwoci kierowania emocjami, sprbujmy odwrotnie. Posuchaj: rado, zabawa, miech, zwycistwo, zdrowie, przyjemno, wygrana, przyja, zrozumienie, syto, pokj, przestrze, odpoczynek, wolno, wiato, ciepo, jasno, mio. Co si teraz dzieje? Powrci mi dobry nastrj. Wystarczyo, aby wymieni te kilka sw, a czuj si o wiele lepiej ni przed chwil. Po raz kolejny dzisiejszego wieczoru odkryem i zrozumiaem niezwykle cenn prawd o naszej mowie. Dopiero teraz dotaro do mnie, dlaczego kobiety tak bardzo pragn sysze sodkie sowa i tak bardzo domagaj si komplementw. Zapewne dziaa to na ich nastrj jeszcze silniej ni na nastrj m czyzn. 129

 Sowa dziaaj na nasze myli, nasze myli oddziaywaj na nasze nastroje, a te na nasz fizjologi. Sowa, a raczej myli, ktre one wywouj, maj ogromn moc przez wpyw na nasz ukad immunologiczny. Nasze myli potrafi leczy nawet najgroniejsze choroby, jednak mog rwnie doprowadzi do najstraszliwszych schorze, nawet zabi. Cakiem niedawno, niespena czterdzieci lat temu, powstaa psychoneuroimmunologia, w skrcie PNI, nauka zajmujca si wpywem tego, co mylimy i mwimy, na nasz ukad odpornociowy. Mzg czowieka jest miliony razy bardziej skomplikowany ni najwikszy komputer, i jak na razie naukowcy maj blade pojcie o tym, jak dziaa ludzka podwiadomo. Jakie studia koczye? Nie mam dyplomu adnej uczelni wyzna uczciwie. Kiedy rozmawiam z tob, wydaje mi si, e jeste mdrzejszy od niejednego profesora powiedziaem. Miaem jednak do Arnolda dosy ambiwalentny stosunek, bo z jednej strony gada, jakby rzeczywicie mia wiedz, ale z drugiej przecie nawet nie studiowa, wic nie mg mie wiedzy. Co oprcz dyplomu daj studia? Wiedz odparem z przekonaniem. Praktyczn czy teoretyczn? docieka. Po prostu wiedz. Czuem, jak narasta we mnie dziwna irytacja, jakby ten nieuk chcia podwa y co dla mnie wa nego. Wiedza jest jedna. Czy wiesz, jak wygldaj statystyki opanowania materiau przez studentw na uniwersytetach, na ktrych dziaa zasada trzech zet, czyli zaku, zda, zapomnie? Co chcesz mi udowodni? Arnold najwyraniej chcia podminowa moje przekonanie o sensie studiowania w takiej instytucji jak uczelnia. Nic ci nie chc udowodni. Po prostu niedawno czytaem pewien artyku w prasie przedstawiajcy przera ajc statystyk. Wynikao z niej, e tylko niecae sze i siedem 130

dziesitych procent studentw pitego roku potrafio zda egzamin z przedmiotw roku pierwszego. Oni wszystko zakuli, zaliczyli i zapomnieli, bo nigdy nie u yli swojej wiedzy w praktyce. Dla mnie jasno z tego wynika, e studiowanie jest w dziewidziesiciu czterech procentach jedynie strat czasu i energii, bo zaledwie co pitnasta godzina, informacja, wykad, skrypt, ksi ka jest zapamitywana, a to znaczy, e nauka teoretyczna jest wielokrotnie mniej efektywna ni su ba wojskowa, bo onierze zapamituj ponad dwadziecia pi procent podawanych im wiadomoci. No ale jaka jest jako wiedzy przyswajanej w wojsku? broniem swojego podwrka jak karmica wilczyca, chocia zdawaem sobie spraw, e Arnold ma racj, bo na mojej uczelni wcale nie byo lepiej. Przecie tego nie mo na porwnywa. W wojsku przynajmniej podaj informacje niezbdne do prze ycia. Zaatakowa moje pozycje z niespodziewanej dla mnie strony. A na jakim kierunku ucz, jak y, aby by szczliwym? Jak si nazywa taki fakultet? Filozofia? Nie, bo zajmuje si sensem i celem istnienia. Psychologia? Nie, bo zajmuje si funkcjonowaniem czowieka. Parapsychologia? Te nie? A mo e takie studia w ogle nie istniej? Skd ty masz takie informacje, skoro nigdy nie studiowae? spytaem, aby go pogr y. Dziki Ani, ona patrzya na rzeczywisto szeroko otwartymi oczami i nie baa si mwi prawdy dokoczy szeptem. Kim ona waciwie bya? Teraz mogem zdyskontowa pojawienie si nieobecnego przeciwnika. Kiedy j poznaem, pisaa doktorat z psychologii odpar z dum. Los zesa mi Ani. Gdyby nie ona, dalej bym sortowa mieci i nienawidzi swojego ycia. Czy Ania teraz wykada na jakiej uczelni? Wolaem myle, e w midzyczasie zostaa wykadowc. 131

 Nie wiem, czy tam gdzie teraz jest, s jakiekolwiek uczelnie... A wiesz, gdzie teraz jest? Nie wiem. Nie chciaby si dowiedzie? Mo e kiedy si dowiem. Nie szukasz jej. Nie, bo ona nie yje... Ale los ci j tak e zabra zauwa yem logicznie. Nie cakiem. Zabra mi tylko jej ciao. Oczywicie, wspomnienia zostaj. To nie s tylko wspomnienia, Ania istnieje twierdzi uparcie. No to umara czy nie? nie dawaem za wygran. Umaro tylko jej ciao, ale ona jest cigle obecna. Ona nadal si mn opiekuje, a mo e to cigle ja si o ni troszcz? Rozmawiasz z ni? Syszysz, co do ciebie mwi? Ju chciaem mu poleci wizyt u psychiatry, ktry rozpozna u niego omamy suchowe towarzyszce manii. Niestety nie odzywa si do mnie rozwia moje nadzieje na prost diagnoz. Ale widzisz j? Nie widz. Czasami tylko, kiedy sobie przypominam razem spdzony czas, wtedy moje wspomnienia s tak ywe, e mam wra enie, jakbym j widzia, jakbym patrzy w jej ogromne oczy i gaska jej zniszczone donie. To czemu twierdzisz, e Ania nie umara? Nie powiedziaem, e nie umara, tylko e nadal istnieje, poniewa czowiek skada si nie tylko z ciaa i duszy, ale tak e z pamici, jak pozostawia po sobie w innych ludziach. Ania bdzie istnie przynajmniej tak dugo, jak ja yj. Dobitnie akcentowa sowa, jakby niektre z nich wyznaczay wag i niezwyko chwili, w ktrej wspominamy tych, co maj pomniki trwalsze ni ze spi u. Exegi monumentum dotyczy nie tylko poetw. Najwikszym dzieem 132

czowieka dajce mu niemiertelno, jest dobro, jakie on mo e da drugiemu, nie oczekujc nic w zamian. Jeli cho raz w yciu tak zrobi, to ma prawo powtrzy za Horacym: Non omnis moriar. Mam nadziej, e ja te kiedy bd mg to powiedzie Zapada cisza. Nie wstydzi si ez pyncych mu po policzkach, nie wyciera ich, ani nie prbowa ukry. Wierz, przyjacielu, e ju teraz mo esz to powiedzie, bo dzisiejszej nocy zrobie ze mnie Czowieka wyznaem. Bye przy niej, gdy umieraa? Nie. Oszukaa mnie. Pojechaa do swojej mamy pod Monachium. Po miesicu niewidzenia, kiedy kontaktowalimy si tylko e-mailowo, wyskoczyem do Bawarii, eby si z ni spotka. Gdy byem dwadziecia kilometrw od jej domu, zadzwoniem do niej z informacj, e jestem w jej okolicach przejazdem i wpadn za p godziny, niech poda mi dokadny adres. Odpowiedziaa, e nie chce mnie dzi widzie, bo jutro ma chemioterapi i chce odpocz. Gdy nalegaem, e tylko na kaw, powiedziaa, e ma remont w pokoju i nie chce si przebiera. Obiecaa, e zadzwoni do mnie zaraz po wyjciu ze szpitala, ale dwa tygodnie bdzie na sterylnym oddziale, gdzie nie wolno mie nawet telefonw komrkowych i ebym nie dzwoni. Nie chciaa mi poda swojego adresu. Znaem tylko nazw miejscowoci. Byem na ni zy, e mnie tak spawia z powodu jakiego remontu, i wrciem do Berlina. Znw braem nadgodziny, eby odpracowa to, co wydaem w czasie urlopu. Po trzech tygodniach zo mi przesza. Wiele razy prbowaem si do niej dodzwoni, ale jej telefon milcza, na e-maile te nie odpowiadaa. Po miesicu dostaem e-mail od naszego wsplnego znajomego, z ktrego si dowiedziaem, e pogrzeb Ani odby si wczoraj. Nastpnego dnia nie poszedem do pracy. Pojechaem do Bawarii, do tej miejscowoci, w ktrej mieszkaa jej matka. Poszedem do zarzdu cmentarza. Dowiedziaem si, e w tej miejscowoci s jeszcze dwa inne miejsca pochwku. Na trzecim od razu si zorientowali, kogo 133

szukam. Bya znana w okolicy i kochana przez wszystkich mieszkacw, nie tylko ja j kochaem... Dopiero tam, przy grobie Ani, zrozumiaem to, co chciaa mi przekaza... Tydzie pniej wrciem na Malt i ju nigdy wicej nie sortowaem mieci. Kupie wymarzony dom? zainteresowaem si. Nie! zaprotestowa, jakbym nic nie zrozumia. A co zrobie z zaoszczdzonymi pienidzmi? Zainwestowae je w co? Mo na tak powiedzie. Umiechn si delikatnie. Dobre okrelenie: zainwestowaem. Pienidze wydaem na co budynek, na wspomnienia. o wiele cenniejszego ni Podr owaem. Zwiedziem wiele krajw i poznaem setki ludzi, dobrych i zych, uprzejmych i opryskliwych, mdrych i gupcw, bogatych i biednych, podobnych do mnie i zupenie innych. Nawizaem przelotne znajomoci i trwae przyjanie, niektre z nich trwaj do dzi. Poznaem wiele kobiet, ale takiej jak Ania ju nie spotkaem. Ona bya najwspanialszym wykadowc na uniwersytecie szczliwego ycia. To ona nauczya mnie, e ka dego dnia mo na zebra bodaj okruszek szczcia. Codziennie? Dzi te ? spytaem zaskoczony. Oczywicie, dzi nawet cakiem du y okruch odrzek radonie. Jeste szczliwy? Cay czas? Ka dego dnia? Tak. Ka dego powiedzia z powag. Raz bardziej, raz mniej. Jak to robisz? Fascynowaa mnie ta filozofia szczcia. U ywam mzgu do waciwego mylenia Ale to przecie niemo liwe, eby wszyscy ludzie byli szczliwi. Jak by wtedy wyglda wiat? Mnie inny wiat poza moim nie interesuje

134

 Czy to znaczy, e stworzye sobie wasny wiat i otaczajca rzeczywisto przestaa ci interesowa? Jego teoria wydaa mi si niespjna. yjesz w wiecie fantazji? Odwrotnie. Cay czas pilnuj, aby moja mapa wiata bya oparta na faktach i mo liwie jak najdokadniej odwzorowywaa rzeczywisto. W moim wiecie nie ma miejsca na bajki. Ka dy swj plan opieram na faktach. Moje marzenia, nadzieje i plany s oparte na mocnych podstawach po to, abym mg osiga swoje cele, zarwno te bli sze, jak i te dugoterminowe. ycie bez fantazji musi by smutne. Wprost przeciwnie. Arnold rozemia si gono. ycie staje si smutne, kiedy fantazje s wyssane z palca i nie maj szansy si speni. Albo s niebezpieczne dla ycia. Kiedy przecz prawom fizyki, chemii, biologii czy psychologii. Uwa asz, e bajki nie daj ludziom nadziei? spytaem zaskoczony. Dokadnie tak jest. ycie uud prowadzi do powstawania konfliktw i wcale nie uatwia rozwizywania istniejcych problemw. Zdrowy sposb mylenia pozwala mi czu si wanie tak, jak chc si czu w danym momencie, i to bez wspomagania si alkoholem czy narkotykami. Chroni moje ycie, zdrowie i poczucie wasnej wartoci. Niemo liwe! Patrzyem na niego jak na prestigitatora pokazujcego proste rozwizanie fascynujcej sztuczki z kartami. Mo liwe, e to dzi jest niemo liwe dla ciebie, poniewa twoje mylenie jest oparte na twoim systemie wartoci. Dla mnie to jest naturalne. Mj wiat kieruje si innymi zasadami ni twj. Czy znasz pierwszy e-mail witego Pawa do Koryntian? za artowa. Masz na myli ten hymn o mioci? Tak. Zaraz po afirmacji mioci wity Pawe zawar tam najwa niejsz prawd o rozwoju czowieka. Gdy byem dzieckiem, mwiem jak dziecko, czuem jak dziecko, mylaem 135

jak dziecko. Kiedy za staem si m em, wyzbyem si tego, co dziecice (1Kor 13,11). eby dorosn, trzeba porzuci system wartoci przekazany przez rodzicw i zbudowa swj wasny. Uwa asz, e nale y zerwa z tradycj i rodzin? Nie pasowao mi to do pogldw czowieka, ktry po latach wrci na skrawek ziemi, gdzie przyszed na wiat. Nic podobnego! Tradycja, rodzina, religia, ojczyzna, historia to s korzenie pozwalajce czu si dobrze wrd bliskich nam ludzi, w otoczeniu, ktre jest nam przyjazne, w kulturze, ktra nas ksztatowaa. Arnold mwi to tak, jakby czyta czyj wykad. To co wedug ciebie nale y zmieni, eby sta si spjnym? Aby mc y szczliwie, nale y oddzieli to, co jest dla nas korzystne, od tego, co jest bdne, jak plewy od ziarna w przypowieci Chrystusa. Znasz j? Tak, przypominam sobie. Ka dy wiat opiera si na subiektywnych pogldach. ycie pogldami rodzicw, ktrzy yli pogldami dziadkw yjcych pogldami ich rodzicw, mo e prowadzi do tragedii, ksenofobii, nienawici, wojen, wani lub po prostu do uudy. wiat si zmienia. Ludzie te si zmieniaj potwierdziem. To czym wedug ciebie nale y si kierowa? To co byo dobre kiedy, nie musi by dobre dzisiaj, a to co jest dobre dla innych, nie musi by dobre dla ciebie. To jest podstawowa zasada pozwalajca szczliwie y. To co byo dobre kiedy, nie musi by dobre dzisiaj, a to co jest dobre dla innych, nie musi by dobre dla mnie powtrzyem. Brzmi logicznie, ale jak to mo na sprawdzi, ktre pogldy s dla mnie dobre? Banalnie prosto. Wystarczy, e odpowiesz sobie na pi pyta. Jeli co najmniej trzy razy odpowied bdzie nie, wtedy to przekonanie jest dla ciebie chore, czyli oddala ci od szczcia. Jeli co najmniej trzy razy odpowied bdzie tak, 136

wtedy to przekonanie jest dla ciebie zdrowe, a wic przybli a ci do szczcia. Co to za pytania. Zdradzisz mi je? Przed chwil ci je podaem odpowiedzia mi takim tonem, jakby wszystko byo jasne. Ale chtnie je powtrz. Zamieniam si w such. Pytanie pierwsze: Czy mj pogld oparty jest na faktach? Najwa niejsze jest y zgodnie z rzeczywistoci. Gdy jedziesz samochodem do Wiednia, to jedziesz zgodnie z drogowskazami, zgodnie z map, zgodnie z kierunkiem wiata. Nic ci nie pomo e nawet najlepszy samochd, jeli bdziesz jecha po bezdro ach, przez gry, nie zwracajc uwagi na drogowskazy i kierunki wiata. Jeli bdziesz si kierowa jedynie nadziej, e to, co robisz, jest suszne to nigdy nie dotrzesz do celu. Logiczne zgodziem si. Pytanie drugie: Czy mj pogld pozwala mi osiga moje bli sze lub dalsze cele? Jeli jeste przekonany, e nie sta ci na bilet do Wiednia, to nigdy nie wyruszysz w podr . Zgadzam si. Pytanie trzecie: Czy mj pogld pozwala mi unika powstawania konfliktw lub je rozwizywa? Jeli bdziesz jecha niezgodnie z przepisami lub wyjania policjantowi, ktry zatrzyma ci za przekroczenie dozwolonej prdkoci, e jest durniem, to mo esz wyldowa w zupenie innym miejscu ni w Wiedniu. Masz racj. Pytanie czwarte: Czy mj pogld pozwala mi tak si czu, jakbym chcia si czu, i to bez u ywania narkotykw lub alkoholu? Jeli jeste przekonany, e jazda do Wiednia jest ponad twoje siy, e bdziesz si le czu, a w ogle to nie wiesz, czy chcesz chcie, to twoje samopoczucie uniemo liwi ci tak podr . Tu bym si z tob nie zgodzi powiedziaem. 137

 Masz prawo, bo to, co jest dobre dla kogo, nie musi by dobre dla ciebie przypomnia mi wczeniejsz zasad. A jakie jest pite pytanie? Czy mj pogld chroni moje ycie, moje zdrowie lub moje poczucie wartoci? Podaj przykad. Sam sobie wymyl. Hmm zamyliem si. Jeli w Wiedniu panuje wojna, szaleje epidemia lub jestem tam niemile widziany, to nie powinienem tam jecha bez naprawd wa nego powodu. Super! A co z moim poczuciem wartoci? Jeli mam tak bardzo wysokie mniemanie o sobie i uwa am, e potrafi wszystko, to zajm miejsce pilota i rozbij si, zanim wystartuj bardzo chciaem znale jak nielogiczno, ktra by moga powodowa katastrof. A umiesz lata? spyta natychmiast. No wanie nie umiem, ale teoretycznie przyjmijmy, e moje ogromne ego twierdzi, e wszystko potrafi. Czy twoje ogromne ego potrafi tak e odpowiada na najtrudniejsze pytania? Oczywicie! Chciaem wykaza niebezpieczestwo przerostu wasnej wartoci. W takim razie zapytaj swoje ego, czy jego przekonanie jest oparte na faktach. Arnold rozemia si serdecznie. O.K., punkt dla ciebie. A wic uwa asz, e poczucie wasnej wartoci nie mo e by nigdy za du e. Wanie tak, poniewa im jest ono wiksze, tym jest bli ej prawdy o wasnej wartoci, a im jest mniejsze, tym bardziej si rozmija z prawd o naszej rzeczywistej wartoci. To, co rzeczywicie mo e by za du e, to jedynie wybujae mniemanie o samym sobie. Czy to znaczy, e ty yjesz wedug goszonych przez siebie zasad? 138

 Tak. To jedyna mo liwo, aby by sob i mie poczucie spjnoci, a nie rozdarcia I na dodatek czujesz si szczliwy? Tak. Ale przecie to nie jest mo liwe, eby wszyscy ludzie na wiecie byli przewodnikami wycieczek i oprowadzali dla przyjemnoci zagranicznych turystw. Nie mogem tak atwo odpuci. A ty chciaby by przewodnikiem wycieczek? Nie. Chc by tym, kim jestem, i robi to, co robi. A co robisz? Jestem wykadowc. Czy ta praca ci cieszy? Przez wiele lat dawaa mi wiele radoci odparem wymijajco. Pytaem, czy dzi ci cieszy. Arnold zauwa y moje zmieszanie. Dzi te by mnie cieszya, gdybym mg zmieni jedn rzecz Mo esz j zmieni? Przypar mnie do muru. Nie, poniewa nie mam wpywu na kretyskie uprzedzenia mojej wicedyrektorki. A wic czy ta praca cieszy ci dzisiaj? nie dawa za wygran. Dzisiaj nie, ale... Zabrako mi sowa i urwaem w p zdania, ktrego i tak nie mogem dokoczy. To, co byo dobre kiedy, nie musi by dobre dzi powtrzy swoj prawd. Ale ja nie mam innego wyjcia. Nie potrafi nic innego robi. Nawet nie umiem wbi gwodzia. W adnej fabryce nie znajd pracy. Najwy ej jako zamiatacz ulic albo mieciarz prbowaem mu przedstawi swoje beznadziejne poo enie. A na innym uniwersytecie? Nikt mnie nie przyjmie. 139

 Skd to wiesz? Bo jest wielu lepszych ode mnie, ja nie jestem geniuszem. Takich wykadowcw jak ja s tysice. To co zamierzasz robi? Nic. Czekam na cud, cho nie bardzo w niego wierz. Jaki cud? Mo e wicedyrektorka wpadnie pod tramwaj albo zadawi si koci krlika. Dopki bdzie ya, nie mam po co si pojawia na uczelni. No to masz problem w jego tonie zadwiczaa nutka ironii. Oczywicie, e mam, i to du y. No to masz wiele problemw. Arnold ju otwarcie kpi z mojego poo enia. atwo ci kpi z mojej sytuacji, ale ona naprawd jest bez wyjcia, przecie nie zamorduj tej durnej baby. Poczuem, e ju na sam myl o Adrianie ronie mi gula w gardle. No to masz ba-a-a-ardzo wielki problem zakpi zoliwie, powtarzajc swj refren. Przesta powtarza w kko, e mam problem, dobrze to wiem powiedziaem z wciekoci. Twoja teoria szczcia te nic tu nie pomo e. Mnie pomoga, kiedy byem w podobnej sytuacji. Wzruszy ramionami. Tobie wszystko pomaga, bo ty nie masz zielonego pojcia o... Chciaem doda: o yciu, ale to nie byaby prawda, bo w gruncie rzeczy zazdrociem mu i jednoczenie go podziwiaem za to bezproblemowe podejcie do kopotw. O czym? zapyta, unoszc brwi. O czym? O tym, jak beznadziejne jest moje poo enie wyjaniem jednoznacznie. Denerwowa mnie jego stoicki spokj. Nic dziwnego, bo przecie to bya moja sprawa. Jego ani grzaa, ani zibia. 140

Wiedziaem, e niezale nie od tego, co teraz powie, i tak bd wszystkiemu zaprzecza. Masz racj przytakn i kiwn gow. Nic gorszego nie mogo ci w yciu spotka. Oczywicie, e mogo! zaprzeczyem, tak jak planowaem. Podniosem gos i nie kontrolujc nawet tego, co mwi, wyrzuciem z siebie ca seri nieszcz, jakie mogyby mnie spotka. Mogem zosta napadnity przez maltaskich wyrostkw, ktrzy obciliby mi jaja i wsadzili do garda, mogem wpa pod tramwaj i straci obydwie nogi, mogem zosta oskar ony o molestowanie crki ssiadw, mogem zosta po arty przez rekiny, gdyby si rozbi ten zomiasty samolot... No ale wtedy twoja sytuacja nie byaby tak beznadziejna jak teraz parskn miechem. Z czego r ysz? Nagle dotar do mnie bezsens mojego zaprzeczania i te parsknem miechem. Dra jeste! Masz racj! Zapdzie mnie w kozi rg. Mo esz si cieszy. Zamwmy lepiej jeszcze po szklaneczce Ouzo, bo i tak mj problem jest nie do rozwizania, a wic cieszmy si chocia dobrym trunkiem. Zawoaj, prosz, kelnera, niech nam przyniesie co dobrego do picia na zakoczenie wieczoru. Kaw i Ouzo. Zrozumiaem, co zamwi. Jeszcze jedn kaw? O tej porze? zdziwiem si. Nie masz zamiaru i spa? Oczywicie, e nie. A ty masz urlop i mo esz odespa dzisiejsz noc jutro. A ty? Popatrzyem na niego jak na wolontariusza siedzcego za darmo przy ku chorego. A ja chc jeszcze z tob pogada. Mio mi, ale jeli chcesz rozmawia o moim problemie, to szkoda twojego czasu. Nie po to uciekaem najpierw na Malt, a teraz do Grecji, eby mnie tutaj drczy mj problem. 141

 Wcale nie chc wakowa twojego problemu. Ty to ju robie setki razy i nie znalaze rozwizania, mimo e jeste sto razy mdrzejszy ode mnie. Mam jednak do ciebie malutk prob powiedzia to szeptem, jakby mnie prosi o drobne na telefon. Sucham. Prosz, przesid si, bo zasaniasz mi parkiet, a obserwowanie dziewczt przy barze sprawia mi wielk przyjemno. Gdy usidziesz obok mnie, to i ty bdziesz mia lepszy widok. Oczywicie odparem, przesiadajc si na fotel obok niego, umo liwiajcy obserwacj baru. Chciabym pozna twoje zdanie na temat pewnej osoby pochyli si do mnie i konfidencyjnym szeptem zapyta. Potrafisz by szczery? Jasne. Chodzi ci o t blondyn przy barze? Nie o ni. A o ktr? Chodzi mi o tego faceta, ktry przed chwil siedzia naprzeciwko mnie. Czy ten m czyzna myla kiedykolwiek o popenieniu samobjstwa? Ale przecie mielimy nie mwi o moim problemie. Zupenie nie rozumiaem, po co wraca do zakoczonego tematu. Po pierwsze, nie mwimy o problemie, ale o czowieku, a po drugie, obiecae mi odpowiedzie szczerze. Czekam na odpowied. Tak, mylaem o tym wyznaem ze skruch. Nie mwimy o tobie, ale o nim. Czy on jest dobrym wykadowc? wietny jeste! Nareszcie dotaro do mnie, e Arnold zrobi ze mn dokadnie to samo, co ja z El biet dwadziecia cztery godziny wczeniej. Nagle mj zy nastrj wyparowa jak kropla deszczu padajca na rozgrzany blaszany dach. Skd znasz technik dysocjacji? 142

 Od Ani odpowiedzia, jakbym zapyta o co oczywistego. Kiedy j poznaem, robia badania nad skutecznoci metod NLP. Te pi pyta, ktre maj prowadzi do szczcia, to te NLP? Nie, to wedug Maultsbyego. Ania nieco zmodyfikowaa jego RBT Rational Behavior Therapy. Co o tym syszaem, to jest chyba jedna z technik terapii poznawczo-behawioralnej. Pragnem si wykaza swoj szcztkow wiedz, eby nie wyj na gupka. Czy bym si pomyli, e nie wykadaj tego na uniwersytetach? Nie pomylie si. Po prostu co mi si obio o uszy, ale nigdy dokadnie si tym nie interesowaem. Nie ty jeden potwierdzi ignorancj wykadowcw. Chyba prbowali to zastosowa do pracy z nieuleczalnie chorymi. Szukaem usilnie w pamici jakich wiadomoci na ten temat Nie tylko prbowali, ale stosuj. Mo e syszae o Simontonie? Nie. Byem razem z Ani na jego warsztatach w Szwajcarii. I co? To te nic nie pomogo? Nie tylko dugo ycia jest najwa niejsza, ale tak e jego jako. Mo liwe, e wanie dziki tym warsztatom Ania nie wpada w rozpacz i chocia przez kilka miesicy potrafia naprawd cieszy si yciem, i to zapewne intensywniej ni ty od wielu lat. Ona nie miaa ju nic do stracenia wyrwaa mi si zupenie bezsensowna uwaga. Przepraszam ci. Nie przepraszaj. A ty co mo esz straci? Ka demu si wydaje, e jego problem jest najwa niejszy. Mo liwe, e Ani te warsztaty niewiele pomogy. Zmieniy natomiast moje ycie. 143

Przyznaj, e nie od razu, bo dopiero po jej mierci zaczem stosowa RBT. Mo e dla ciebie to jest dobre, ale nie oszukujmy si. Co komu mo e pomc pi pyta? A zreszt sam stwierdzie, e to, co dobre dla ciebie, nie mo e by dobre dla mnie. Przekrcasz moje sowa achn si. Powiedziaem, e n i e m u s i by dobre, a nie e nie mo e. A poza tym to nie chodzi o pi pyta, ale o pi odpowiedzi. No niech ci bdzie. Ale i tak w to nie wierz. A czy byby gotw udowodni mi, e to nie dziaa. W jaki sposb? Eksperymentalnie. Wida byo, jak pewny jest tego, co mwi. Czyli? Zrbmy eksperyment na tobie zaproponowa radonie, jakby wpad mu do gowy genialny pomys na wietn zabaw. Ty wykonasz wszystko, co ja ci powiem, a jeli nie zadziaa, bdziesz mia dowd, e RBT jest nie dla ciebie. Sprawdmy kilka twoich przekona? Dobrze? O.K., tylko e ja nie wiem, jakie mam przekonania. Ale ja wiem. Sprawdmy tylko trzy z wielu, ktre przed chwil wymienie. Jakie ja wymieniem? Znw zacza mnie irytowa jego przebiego. Zgadzasz si, czy nie? Dobrze, zaraz ci to udowodni. Postanowiem mu wykaza, jak bardzo si myli, bo przecie moje przekonania byy przemylane od lat. No to zacznijmy od pierwszego: Jest wielu wykadowcw lepszych ode mnie. Ale ty masz pami, prawie jak magnetofon. Zaskoczy mnie a tak dosownym przytoczeniem mojej wypowiedzi. Nie, po prostu uwa nie ci sucham. I co mam teraz zrobi? Byem zdezorientowany. 144

 Odpowiedz na moje pytania, u ywajc tylko tak lub nie. Czy to przekonanie jest oparte na faktach? Nie mog ci na to pytanie odpowiedzie, bo nie robiem obiektywnych bada nad jakoci wykadowcw powiedziaem zgodnie z prawd. Mnie nie interesuj adne obiektywne badania. Mnie interesuje, czy ty masz swoje subiektywne fakty, ktre potwierdzaj t tez. Ale... broniem si. Bez ale. Pytam ci jeszcze raz: czy masz jakiekolwiek fakty dokumentujce to, e inni wykadowcy s od ciebie lepsi. Nie. Drugie pytanie. Czy pogld: Jest wielu wykadowcw lepszych ode mnie pozwala ci osiga twoje bli sze lub dalsze cele? Nie. Czy pozwala ci unika powstawania konfliktw lub je rozwizywa? Nie. Czy umo liwia ci czu si tak, jakby chcia si czu? Nie. Czy chroni twoje zdrowie, ycie lub poczucie wasnej wartoci? zada pite pytanie. Nie. Skoro pi razy powiedziae nie, to znajd teraz taki pogld, ktry jest oparty na faktach, na tobie znanych faktach powtrzy z naciskiem. Jak mam to zrobi? Zacznij od chwalenia si. Uwa am, e jestem najlepszym wykadowc na moim uniwersytecie, poniewa studenci mnie uwielbiaj pod yem za jego rozkazem. Super! Widz, e co chwytasz pochwali mnie szczerze. 145

 Ale przecie to jest megalomania! Nie mo na by takim nieskromnym. Znw przeszedem do obrony. Bo? Bo mo na wpa w samouwielbienie. Wierzysz w to, co teraz mwisz? Czy ty naprawd wierzysz, e mgby wpa w samouwielbienie? Czy masz na poparcie tej tezy jakie fakty? Trafi mnie tak celnie, e a jknem. Nie... Drugie pytanie. Czy pogld: Gdybym nie by taki skromny, to popadbym w samouwielbienie pozwala ci osiga twoje bli sze lub dalsze cele? Nie. Czy pozwala rozwizywa konflikty lub unika ich powstawania? Nie. Czy umo liwia ci czu si tak, jakby chcia si czu? Na pewno nie przyznaem z umiechem. Czy chroni twoje zdrowie, ycie lub poczucie wasnej wartoci? zakoczy seri pyta. Te nie. No to mamy ju dwa ograniczajce ci pogldy. Sprawdmy, czy ten pierwszy pozytywny pogld jest zdrowy. Czy: Uwa am, e jestem najlepszym wykadowc na moim uniwersytecie, poniewa studenci mnie uwielbiaj jest oparte na faktach? Tak. Uwa am, e jestem jednym z najlepszych wykadowcw na moim uniwersytecie nie tylko dlatego, e studenci mnie uwielbiaj. Czy ta myl pozwala ci osiga twoje bli sze lub dalsze cele. Nie wiem, ale chyba tak. Tak czy nie? Mwi przecie , e nie wiem. 146

 O.K. W takim razie przyjmijmy, e odpowied jest nieokrelona, czyli ma warto zero. Rozwizywa konflikty? Tak, nawet bardzo. Czu si tak, jakby chcia? Tak. Chroni twoje ycie, zdrowie lub poczucie wasnej wartoci? zabrzmiao pite pytanie. Bardzo. Super. Mamy cztery razy tak i jedno zero. A na co byby w stanie zamieni pogld: Gdybym nie by taki skromny, to popadbym w samouwielbienie. Ta zabawa nie ma sensu broniem ostatniej flanki mojego przekonania o nieskutecznoci RBT. Sens jest dla mnie bez znaczenia. My si tylko bawimy, eby sprawdzi, czy to dziaa, albo udowodni, e nie dziaa rzek stanowczo i rozkaza mi: Szukaj pogldu opartego na faktach na temat twojej skromnoci. Gdybym nie by taki skromny, to osignbym wicej. Postaraj si tak to przeformuowa, aby w zdaniu nie znajdowao si sowo nie poleci mi i czeka, a co wymyl. Przesadna skromno jest przeszkod w osiganiu sukcesw wykazaem natychmiastow umiejtno operowania sowami. Czy to jest oparte na faktach? Tak. Cele? Tak. Konflikty? Tak Samopoczucie? Tak. Pita odpowied te tak. A wic mamy nastpny zdrowy pogld. No to jeszcze jeden, ostatni. 147

 Zapewne chcesz, abym zmieni pogld: jestem w sytuacji bez wyjcia lub: jestem w tragicznej sytuacji, bo chyba co takiego palnem sprbowaem uatwi sobie sytuacj. Nie, ten pogld sam sobie zmienisz, i to bez problemu, jeli tylko zechcesz. No to jaki? Bardzo jestem ciekaw. Ludzie z ni szym wyksztaceniem ni moje nie mog by dla mnie autorytetem i nie mog mnie niczego nauczy. Jak na to wpade, e tak wanie myl? Zaskoczy mnie, bo dosownie czyta w moich mylach. Rzeczywicie nie chodz nigdy na sympozja ani na wystpienia prelegentw, ktrzy nie maj co najmniej tytuu profesora. To bez znaczenia, jak do tego doszedem. Ciekaw jestem, czy ten pogld jest oparty na faktach. Tak uwa am. Czy pozwala ci osiga cele? Nie zawsze. Tak czy nie? dopytywa si. Nie. Czy pozwala unika konfliktw lub je rozwizywa? Nie. Czy umo liwia ci czu si tak, jak by chcia si czu. Tak. Nie. To bez znaczenia. Nie mog odpowiedzie ani tak, ani nie. O.K., tak te mo emy przyj. Znw nieokrelona odpowied, czyli mamy zero. A czy chroni twoje ycie, zdrowie lub poczucie wasnej wartoci? Nie. Odpowiedziae trzy razy nie, raz tak i raz zero. A wic zgodnie z zasadami to jest dla ciebie chory pogld. Czy potrafiby znale zdrowy? Sprbuj. 148

 Nauczycielka w szkole pyta Jasia: czy zrobie zadanie z matematyki? Ja odpowiada: prbowaem. A jak ty uwa asz? Zrobi czy nie? Odpowiedz. Jak uwa asz? Nie zrobi. Nauczycielka pyta Jasia: czy na jutro zrobisz zadanie? Ja odpowiada: sprbuj. Jak mylisz, czy Ja wierzy w to, e zrobi? Nie. Ja te w to nie wierz. Umiechnem si serdecznie. A czy zrobi? Raczej nie zaakceptowaem sposb mylenia Arnolda. No to nie p r b u j znale odpowiedzi, tylko jej poszukaj rozkaza mi Arnold. OK., daj mi troch czasu. Ile tylko chcesz. To myl, bo ja musz i do wc Aby? Z radoci przyapaem go na u yciu musz. Aby si nie zsika w spodnie, geniuszu lingwistyczny. Wyjem dyktafon. Jeszcze nagrywa, ale wskanik baterii pokazywa tylko dziesi procent mocy. Wymieniem je na nowe, ktre miaem w kieszeni, i wczyem, zanim Arnold zd y wrci z toalety. Masz odpowied? spyta po powrocie. Tak. Mdro nie jest zale na od wyksztacenia i tytuw naukowych. Pi razy tak. Super ucieszy si. A teraz mi powiedz, jak zmienioby si ycie tego, ktry tu siedzia naprzeciwko, gdyby zmieni swoje przekonania na takie, jakie dla niego znalaze? Myl, e miaby bardzo udany jutrzejszy dzie. A potem? Po jutrze? Za tydzie? Arnold rzuca pytaniami jak kamykami we wrble dziobice jczmie. Potem powrciby do starych przekona, bo jest do nich przyzwyczajony.

149

 Genialnie. Odkrye nastpn zasad. Nie wystarcza zrobi co jeden raz, eby przeprogramowa mylenie. Co on mgby zrobi, eby mie nie tylko jeden udany dzie. Musiaby wiele dni myle w ten sposb, aby mu to weszo w krew odpowiedziaem, wiedzc do czego Arnold teraz d y. Dobrze wiem, e mwisz o reedukacji. Czy on jest gotw zmieni swj sposb mylenia? Dzi jeszcze nie, bo ma mtlik w gowie. Zmienie mu nie tylko jego przekonania, ale zburzye jego tak misternie budowany system wartoci przyznaem uczciwie. Mam jednak jeszcze jedno, chyba ju ostatnie, pytanie. Ile czasu nale y zdrowo myle, eby stao si to przyzwyczajeniem? W ka dej religii jest okres postu poprzedzajcy wielkie wito. Ide postu jest przygotowanie zmian, jakie pragnie si w sobie wprowadzi w nastpnym roku. Post ma by okresem skupienia na sobie. Ograniczenie w tym czasie przyjemnoci cielesnych albo nawet godowanie ma su y nie umartwianiu si, lecz nawizaniu kontaktu z podwiadomoci poprzez mylenie i czucie. Poniewa nasza niewiadomo nie akceptuje, jak ju sam zauwa ye, jednorazowych zmian, dlatego najwikszy post w roku, niezale nie od wyznania, trwa okoo szeciu tygodni. Czy ty wyznajesz jak religi? przerwaem. Jeste katolikiem? Byem, ale ju nie jestem odpowiedzia. Czemu przestae wierzy w Boga? spytaem. Dlatego, e zabra ci Ani? Nigdy nie przestaem wierzy w Boga. Ja tylko kazaem si skreli z listy partyjnej Kocioa Katolickiego. Skrzywi si w umiechu, jakby mia do kogo al. Jak to mo liwe, przecie katolikiem jest si na zawsze? zdziwia mnie bzdura, ktr usyszaem. To tylko tak ci si wydaje. W Niemczech jeli nie zapacisz podatku kocielnego, idziesz siedzie za oszustwo podatkowe. Poniewa odmwiem pacenia tego podatku, 150

wprowadzonego zreszt przez Hitlera, to musiaem podpisa rezygnacj z przynale noci do Kocioa katolickiego rozemia si Arnold. Teraz jestem bezwyznaniowcem, ktry najmocniej ze wszystkich znanych mi ludzi wierzy w Boga. Czym dla ciebie jest Bg? Chciaem pozna jego wiatopogld. Modlisz si do Boga? Bg, w ktrego wierz, jest zgodny z opisem w Nowym Testamencie. Bg jest Mioci. Bg jest yciem. Bg jest te Duchem, czyli Myl wyzna Arnold. arliwie modl si do Mioci, ycia i Rozumu, gdy si obudz i zanim poo si spa. Za ka dym razem dzikuj yciu, Mioci i Myli, choby jednym umiechem, gdy mnie spotka co miego, na przykad dobry koniak. Odmawiam modlitwy bagalne, gdy czuj jakkolwiek negatywn emocj. Bagam wtedy Rozumn Mio, ktra jest yciem, aby pozwolia mi pokona napotykane trudnoci. Co w twoim widzeniu wiata jest najwikszym grzechem, o ile w twoim pojmowaniu Boga istnieje pojcie grzechu? badaem jego wiat. Bezsensowne zabicie Mioci! Arnold zacisn zby, jakby mia na myli konkretn sytuacj. Co przez to rozumiesz? Nie wiedziaem, o co mu chodzi. Mo esz mi poda jaki przykad? Mog! Twarz Arnolda wykrzywia si z blu. Dziewczyna poznaje chopaka, zakochuje si w nim i zachodzi w ci , ale bojc si, e zostanie napitnowana lub e straci tak zwane dobre imi, usuwa ci , aby zachowa akceptacj spoeczestwa lub rodzicw. Ona wyrzdza sobie straszn krzywd, bo pozbawia dziecko ycia, chopaka mioci, a siebie prawa do decydowania o wasnym yciu. Inny przykad, chopak rezygnuje z mioci do biednej dziewczyny, aby wej w zwizek z inn, majac bogatych rodzicw. Poda ci mo e jeszcze jeden przykad? Nie odrzekem krtko. Wol, eby mi wyjani, dlaczego uwa asz to za grzech. 151

 Bo czasami dla jakich korzyci, znajdujcych si du o ni ej na licie wartoci, rezygnujemy z szansy bycia szczliwym, to znaczy wybieramy dom, pienidze, dobre imi, zamiast d y do celu istnienia. A co jest naszym celem? Szczcie. Twarz Arnolda promieniaa dziwnym blaskiem, jakby by pod wpywem narkotyku. Stan poczenia z Bogiem. Moment, kiedy przestajemy czu, myle i kocha w pierwszej osobie. Nirwany nie da si osign w pojedynk, do tego jest potrzebny drugi czowiek. Drugim przestpstwem jest grzech zaniechania. Jeli mog zrobi co dobrego dla Mioci, ycia lub Rozumu, a tego nie robi, to czuj, e grzesz. Komu si spowiadasz, kiedy czujesz, e zgrzeszye? zapytaem i od razu pomylaem, e to byo bardzo gupie pytanie, bo przecie jego wiara miaa tylko jednego wyznawc. Moja spowied polega na doszukaniu si pogldu powstrzymujcego mnie od dziaaniem. I co robisz, kiedy go znajdziesz? Zabijasz go? Nie zabijam odpowiedzia, jakby nie dostrzeg w moim pytaniu ironii. Zamieniam na zdrowy i przez sze tygodni ucz moj niewiadomo nowego podejcia do wiata, powtarzajc to co najmniej cztery razy dziennie. Twoja wiara bardzo mi przypomina zasady goszone przez Osho. Czy mam racj? Tak. W du ym stopniu tak przyzna spokojnie. Kiedy wpada mi w rce ksi eczka pod tytuem Raj jest dla grzesznikw. Ona, a raczej sformuowane tam przez Osho (na prob przyjaciela) dziesi przykaza zmienio moje ycie. Tak? Co to s za przykazania? Zafascynowa mnie temat. Chtnie ci je poka . Wyj z portfela mocno zmitolon kserokopi strony ksi eczki malutkiej jak notes lub modlitewnik i rozprostowa ja na stole. 152

I . Jedynym Bogiem jest samo ycie. II. Nie suchaj adnych rozkazw oprcz tych, ktre pyn z twojego wntrza. III. Prawda jest wewntrz, nie szukaj jej gdzie indziej. IV. Mio jest modlitw. V. Spokj stanowi drzwi do prawdy, jest rodkiem i celem urzeczywistnienia. VI. ycie jest tutaj i teraz. VII. yj w penej wiadomoci. VIII. Nie py pod prd, ale uno si z nim. IX. Umieraj w ka dej chwili, aby odradza si w nastpnej. X. Przesta szuka tego, czego nie ma. To co jest jest tym. Zatrzymaj si i patrz.

To jest zupenie inne podejcie nie tylko do grzechu, ale i do sensu ycia przyznaem zaskoczony. Oczywicie. Istnieje wiele wiatopogldw. Popatrzy mi w oczy, jakby chcia z nich wyczyta odpowied, zanim ja j wyartykuuj. A teraz ja mam do ciebie jedno pytanie. Jaki jest wynik naszego nocnego dowiadczenia? Zupenie nieoczekiwany jak dla mnie. Po prostu masz racj. Nagle pojawio si nowe pytanie. Ale jedna rzecz jest dla mnie niejasna. Przecie bardzo atwo jest znale przekonanie, ktre dostanie cztery razy tak, chocia nie jest oparte na faktach. Jeli bd sobie wmawia, e wszystko jest w porzdku, to bdzie to wierutna bzdura. Zdrowe przekonanie musi by oparte na faktach, aby byo zdrowe, inaczej jest tylko podr w wiat bani powodujcej cakowite znieksztacenie mapy wiata i w rezultacie zagubienie si w nim. Czy masz jeszcze pytania z gatunku to ju ostatnie? za artowa. 153

 Tak, po tym jak podae tytu ksi ki Osho, jedno wci cinie mi si na usta: jak mo na stwierdzi, czy przekonanie jest oparte na faktach w wypadku, gdy kto na przykad wierzy, e tak nagrzeszy, i pjdzie do pieka? Jeli przekonanie dotyczy wiary, to nie zadaje si pytania dotyczcego zgodnoci z faktami, lecz tylko pozostae cztery, bo wiara nie jest oparta na faktach. To rozsdne rozwizanie przyznaem. Nastpnym rozsdnym rozwizaniem jest poo enie si spa. Ja jeszcze posiedz, poniewa to co dobre dla ciebie... Dobranoc. Sied, ile chcesz i potrzebujesz, ale ani minuty du ej odrzek, wstajc od stolika. Dobranoc. Dzikuj ci. Nawet nie wiesz, jak bardzo poprawie mi humor potwierdziem ten fakt umiechem i mocno ucisnem jego du do. Podzikuj mi na kartce pocztowej, jeli si oka e, e rzeczywicie jest za co dzikowa rzuci na odchodnym. Wyl ci j natychmiast po powrocie obiecaem. Patrzyem za odchodzcym czowiekiem, jakbym to ja odchodzi, a nie on. A mo e wanie wtedy zrobiem ten pierwszy krok bdcy pocztkiem podr y?

154

Najwspanialsze wycieczki kocz si powrotem

P dnia przespaem. Zupenie nie interesowao mnie, co si dzieje na zewntrz, ani jaka jest pogoda. W czasie obiadu wypisaem kilka kartek z pozdrowieniami. Kiedy przegldaem notes z adresami, zastanawiajc si, komu by tu jeszcze wysa, natrafiem na adres Ewy i Pawa. Zaadresowaem do nich obojga i po standardowych pozdrowieniach z urlopu dopisaem: PS. Mam nadziej, e szko ju nie dzwoni, gdy mija was pocig. Nie wiem, czy obydwoje zrozumiej to samo, co ja miaem na myli. W drodze powrotnej, gdy turyci zmczeni staro ytnymi atrakcjami i wspczesnymi widokami wtulili si w fotele i pogr yli w koyszcej drzemce, koo mnie usiad Arnold. Tym razem rwnie udao mi si dyskretnie wczy dyktafon. Nie spodziewaem si ju adnej du szej opowiastki, ale chciaem mu zada kilka pyta i zapamita jego odpowiedzi. Na dzi im wystarczy zagai, mwic o turystach. Czy wycieczka na Santorini spenia twoje oczekiwania? Nie udawaj, e si nie domylasz. Dostaem du o wicej, ni chciaem. Czuj si jak czowiek, ktry wydoby spod ziemi ogromny diament i jest wiadom jego pikna, widocznego dopiero po kilku miesicach szlifowania u yem poetyckiej metafory dla tego, co znalazem. Ciesz si. Mo e chciaby wstpi do naszego tajnego stowarzyszenia, ktre ma na celu propagowanie prawdy o yciu? zaszepta mi do ucha. Kto o twojej inteligencji, wykadowca uniwersytecki bardzo by si nam przyda do werbowania studentw, profesorw i innych pracownikw naukowych. Aha, a wic to tak Nagle dostaem obuchem w eb. Mj cudowny nastrj znalazcy diamentu odpyn jak zota 155

rybka przez nieuwag wypuszczona na wolno, zanim spenia bodaj jedno yczenie. Arnold jest tylko czonkiem jakiej organizacji werbujcej turystw do wasnych celw. Niby przekazuje zasady szczliwego ycia, niby uczy, jak je stosowa, a w gruncie rzeczy jest to sekta, taka sama jak tysice innych Nowych Drg prowadzcych do nikd. Jaki ja byem naiwny, e nie pomylaem o tym wczeniej! Przecie to jasne, nikt nie powici swojego czasu dla drugiego czowieka tylko po to, eby mu wskaza drog do szczcia i nic nie da w zamian. Poczuem na karku zimny pot. Teraz ja miabym naucza, e to co jest dobre dla mnie, nie musi by dobre dla ciebie, a wic yj zgodnie ze swoimi zdrowymi pogldami. Przecie gdyby ktrykolwiek student uwierzy w to, co gosz, to nikogo bym nie zwerbowa. Jeli sekta gosi zasad: myl sam i yj tak, aby tobie byo dobrze, to nikt normalnie mylcy si do niej nie zapisze. Zapisaliby si jedynie nawiedzeni, a nie studenci dysponujcy zdrowymi mzgami. Chocia , patrzc obiektywnie, abiturientw szukajcych wiedzy, a nie dyplomu jest mniej ni siedem procent. Znw odnalazem swj diament, ktry na szczcie tylko na chwil wypad mi z rki. Ja ju do tego stowarzyszenia wstpiem odpowiedziaem i natychmiast wrci mi dobry humor. Bystrzak jeste! pochwali mnie Arnold z nieukrywan satysfakcj. Nic dziwnego, e ci wywalili z uczelni. Najwyraniej im zagra ae. Moge wpuci za du o wie ego powietrza w zatche mury, a to zagra a twardogowym molom ksi kowym uczcym, jak sta si magistrem trzech zet. Nie jest tak le jak w poprzednim stuleciu. Konkurencja midzy uczelniami sprawia, e na kilku prowadzi si naprawd odkrywcze badania, a nie tylko drukuje dyplomy do wieszania na honorowym miejscu. Wracasz na uniwerek, eby sta si neofit? Jeszcze nie wiem, co zrobi. Dzi mam urlop, wic carpe diem 156

 quam minimum credula postero dokoczy synn myl Horacego. Znw mnie zaskakujesz przyznaem szczerze, zafascynowany bezbdnym cytatem mojego ukochanego mistrza Quintusa. Staram si jak mog, eby nie wyj na nieuka zamia si Arnold. Powiedz mi, z czego si utrzymujesz? Zawitaa mi w gowie pewna myl... Jako mi nie pasujesz do zawodu przewodnika wycieczek. A co masz mi do zarzucenia? odpowiedzia pytaniem. Czy bym le was oprowadza po ruinach? O to chodzi, e za dobrze. adnemu przewodnikowi nie zale y tak bardzo jak tobie, eby turyci zrozumieli, jak donios rol odegraa filozofia. Normalni przewodnicy najczciej opowiadaj historyjki ku uciesze gawiedzi. Ty nie jeste normalnym przewodnikiem. Bo jestem wariat rzek z przekonaniem. Nie nabierzesz mnie tym razem ucieszyem si. Wiem, e znasz rdosw. Wariat pochodzi od varius, a to znaczy niezwyky. Ale nie odpowiedziae na moje pytanie. To duga historia. Za duga, eby j opowiedzie podczas tej krtkiej podr y. No to j skr. Skoro nalegasz Tak nalegam potwierdziem gotowo do walki o tajemnic Arnolda. Po trzech latach je d enia po wiecie zrozumiaem, e jedynym krajem, w ktrym chc spdzi reszt ycia, jest Malta. Okazao si, e nadaj si na przewodnika wycieczek, no i zostaem przewodnikiem. Koniec mojej historii. Znw sobie ze mnie zakpie udaem obra onego, wydymajc wargi jak dziecko, ktremu zabroniono zje kawaka czekolady przed obiadem. Przecie nalegae, ebym skrci. 157

 Wycofuj si. Opowiadaj natychmiast! Moje sowa zabrzmiay ostro jak rozkaz, wic dodaem yczliwie: Prosz ci... Ostatnie sowo ma wiksz moc ni abrakadabra. Takie zaklcie przyjaciela otwiera moje serce i gardo. Rozemia si, a ja wraz z nim. Jedn z moich pasji yciowych stao si chodzenie po grach. Powy ej piciu tysicy metrw nad poziomem morza organizm ludzki zupenie inaczej reaguje na ekstremalny wysiek. Po wielu godzinach w tak trudnych warunkach przechodzi si do innego poziomu wiadomoci. Wspinae si kiedykolwiek? Nigdy nie byem wy ej ni na trzech tysicach metrw, i to na dodatek w Alpach austriackich, kolejka linow przyznaem ze skruch spacerowicza po Praterze. Trudno to opisa komu, kto si nie wspina. To jakby stan narkotyczny, co jak pomieszanie hipnozy z oddzieleniem si od ciaa. Tam nad chmurami odczuwa si bezporedni czno z inn wiadomoci. Pierwszy raz prze yem ten stan, wchodzc na Kilimand aro. Wejcie byo bardzo atwe, ale mozolne, jednak ostatnie dwiecie metrw do szczytu wydawao si przekracza moje mo liwoci. Czuem si tak, jakbym nie mia ciaa i skada si jedynie z ducha. Nie mogem zapa powietrza. Dusiem si. Poowa z naszej grupy odpada. Tam spotkaem Ani. Znw z ni rozmawiaem, majc wiadomo, e ona od kilku lat nie yje. W tamtym momencie to prze ycie byo spjne, mimo e sprzeczne z rozumem, zupenie jakby tam na grze istnia inny rodzaj logiki, jakby tam by inny wiat, mistyczny, albo przynajmniej jego przedsionek. Powiedziae, e spotkae Ani. Czy co ci powiedziaa? Nie udao mi si powstrzyma tego pytania. To nie bya rozmowa w normalnym rozumieniu, raczej wymiana myli bez u ywania sw. Dostaem odpowiedzi na kilka pyta, a na koniec jedn wskazwk: 158

Mont Blanc. Zrozumiaem, e to dopiero pocztek dugiej drogi... O co j zapytae i jak dostae odpowied? nie dawaem za wygran, czujc, e Arnold zbyt pragnie skrci swoj opowie i wiadomie pomija najwa niejsz cz tego spotkania. Arnold dugo wpatrywa si gdzie ponad horyzont odcinajcy wyran lini niebo od ziemi. Mo e tam znajdowaa si odpowied, czy ma dalej opowiada o Ani? Stalimy naprzeciwko siebie... mwi z du ym wysikiem, cay czas patrzc w dal, jakby tamto zdarzyo si przed chwil. Pada nieg. Czuem zimno. Ania miaa zmczon twarz. To samo charakterystyczne uczesanie. Smutne oczy. Nieobecny, matowy wzrok, w ktrym nie byo ladu mioci. Zapytaem: czy jeste szczliwa? yciowo tak, dugo chorowaam, odpowiedziaa, jakby chciaa si wytumaczy, dlaczego tak le wyglda. Czy jeszcze kiedy ci spotkam? Dopiero gdy bd na to gotowa, odrzeka. Dlaczego mi nie powiedziaa, e nie chcesz?..., spytaem. Czy to nie jest dla ciebie jednoznaczne?, odpowiedziaa pytaniem, i dodaa: To nie byo tak, jak mylisz, musz ju i, zimno mi. Nie podasz mi rki? Bagaem. Nie zrobia adnego gestu. Pochyliem si i ucaowaem jej lew do. Bya lodowata i bardzo gadka. Znikna. Arnold zamilk. Dugo siedzia w bezruchu, wci wpatrujc si w dal. Spieszyo mi si, eby znw spotka si z Ani i chocia kilka sekund z ni poby. Odwrci si do mnie i mwi, patrzc mi teraz w oczy. Mino kilka tygodni od wejcia na Kilimand aro, a ju byem w Alpach. Gdy si wspinalimy, zaamaa si pogoda, musielimy zawrci. Byem wcieky na przewodnika, e podj decyzj odwrotu. Buntowaem si i klem, wiedzc zarazem, e postpi susznie, nie mg przecie nara a ycia alpinistw. Byem zy. Wygra aem niebu, e zesao chmury gste jak mietana, z 159

ktrych wali nieg przesaniajcy nam drog powrotn. Gdy widoczno zmalaa do dwch metrw, przypomniaem sobie, e Ania powiedziaa mi, kiedy j spotkam. Tak bardzo pragnem j zobaczy, e albo zapomniaem, albo wyparem t informacj z pamici. To jeszcze nie by ten dzie. Musiaem czeka ponad p roku. Za drugim razem wszystko poszo gadko. Przed samym szczytem prze yem mistyczn chwil spotkania z Ani i rozmow bez sw. Tym razem wygldaa du o lepiej. Wosy jej odrosy. Oczy nie byy ju takie matowe, ale dalej nie byo w nich ani radoci, ani mioci. Na odchodnym Ania przytulia si do mnie lekko, ulotnie, nie dotykajc mnie domi Z caej rozmowy zapamitaem tylko jedn nazw: Aconcagua. Na szczycie spotkalimy inn grup alpinistw. Wrd nich bya drobniutka kobieta o niezwykej urodzie, ubrana w czerwon kurtk. Gdy podszedem do chorgiewki, ona wycigna rk na zachd, jakby wskazujc inn gr, i powiedziaa: Aconcagua. To bya Marie. Zrozumiaem, e nie mog jej straci z oczu. Zrobiem jej zdjcie, a ona poprosia o odbitk, bo po drodze zgubia swj aparat. Tak nawizaa si znajomo, ktra niemal w tej samej chwili przerodzia si w gorc przyja. Marie planowaa zdoby koron wiata, czyli wszystkie najwy sze szczyty na ka dym z kontynentw. Kilka miesicy pniej weszlimy razem na Olimp, eby sprawdzi, czy nadajemy si do wsplnego chodzenia po grach i zdobywania szczytw. Zdarza si, e nawet ludzie potraficy razem szczytowa, nie powinni razem zdobywa szczytw. My szczycimy si tym, e w szczytowych momentach potrafimy i jedno, i drugie za artowa, tworzc wieloznaczn gr sw. Nie zascho ci w gardle? spytaem. Ja mam ogromn ch na Ouzo. Chod, napijemy si, bo czuj, e dalsza cz twojej historii bdzie jeszcze bardziej emocjonujca. W barze nie mieli zsiadego mleka, ale Ouzo wlewane do wody mtniao jak mleko rozcieczone wod. Po 160

zaspokojeniu pragnienia sczylimy wolniutko zimy trunek, rozkoszujc si jego smakiem i zerkalimy na lini horyzontu za oknem, za ktr bardzo, bardzo daleko sterczaa Aconcagua. W styczniu tego samego roku spotkalimy si w Mendozie kontynuowa Arnold. Ze Stanw przylecia syn Marie, Jarek by tu przed obron pracy magisterskiej. Okaza si czowiekiem bardzo zamknitym w sobie, mrukliwym, prawie si nie odzywa. W obozie przygotowawczym, gdzie musielimy spdzi pi dni, Jarek czyta ksi k, rozwizywa sudoku albo chodzi po wod do strumienia. Spdza z nami niewiele czasu. Nie artowa. Wydawa si du o starszy, ni by w rzeczywistoci, chyba z powodu swojej bujnej brody. Przed nami wchodzili Holendrzy ubrani w kolorowe kombinezony, jak na olimpiad, z ogromnymi napisami na plecach: Aconcagua 2007. Nie weszli. Potem prbowali zdoby szczyt Amerykanie, zaopatrzeni w sprzt i zapasy, jakich nie powstydziaby si wyprawa na Ksi yc, i te im si nie udao. Gdy przysza nasza kolej, nikt nam nie wr y sukcesu, wszyscy taksowali krytycznym wzrokiem nasze wyposa enie, ale obiecywali, e bd trzyma kciuki. Pogoda bya niepewna. Przez pierwsze cztery godziny pada deszcz. To byo trasa ponad moje siy. Mylaem, e mi serce pknie z wysiku. Dwiecie metrw przed szczytem zjawia si Ania. Znw rozmawiaa ze m bez sw, ale tym razem wiedziaem, a raczej czuem, e nie przekazuje mi wszystkiego, e jedn rzecz musi przede mn zatai. Tym razem wpatrywaa si we mnie byszczcymi oczami penymi mioci i cay czas gadzia mnie po wosach. Dowiedziaem si, e niedugo dostan zadanie do wykonania. Przekazaa mi jeszcze, e to, co si stanie, jest najlepszym wyjciem, i nie wolno mi rozpacza, bo nie na tym ma polega moja rola. Na koniec przytulia mnie mocno, tak jak tamtego dnia, kiedy ostatni raz widziaem j yw, a ja si nie domyliem, e to byo po egnanie Arnoldowi zy cieky po policzkach. Chyba ju nigdy sobie nie wybaczy, e w tamtym momencie 161

nie odczyta znaczenia gestu Ani, biorc go jedynie za przejaw mioci. Odchodzc, powiedziaa, e ju nie spotka si ze mn w grach, ale dopiero tam, w grze, gdzie bdzie na mnie cierpliwie czeka, mam si jednak nie spieszy, bo na razie jestem potrzebny tutaj, na dole Nalaem Ouzo i wychylilimy je w milczeniu. Obaj mylelimy o Ani, ale jako nie wypadao mi powiedzie tego gono, bo chyba nie pije si zdrowia duchw. Ostatnie dziesi metrw do szczytu pokonaem na czworakach, nie miaem siy si wyprostowa Arnold wrci do przerwanej historii. Gdy stalimy zgarbieni, apic powietrze jak karpie wycignite z wanny na wigili, zawiecio soce. Zupenie jakby kto dla nas wyre yserowa to wejcie. Wiedziaem, czyja to robota. Dookoa byy tylko chmury. My stalimy ponad wiatem. Uciskalimy si i bez sw gratulowalimy sobie zdobycie szczytu. Kilka pamitkowych zdj i pospieszne zejcie przed nadcigajc chmur wygldajc jak gigantyczna fala na oceanie. Przewodnik szed pierwszy, ja za nim, za mn Marie i jej syn. Zacza si nie yca. Zwizalimy si lin. Ponad trzy godziny szlimy prawie po omacku, ale nie moglimy zabdzi, bo jedyn drog byo zejcie w d. Dotarlimy na ma polank. Przestao pada. Odwizalimy si od liny, bo dalej ju byo agodne zejcie, o ile jakiekolwiek zejcie w Andach mo e by agodne. Wtedy znw rozszalaa si nie yca. Zrobio si potwornie zimno. Nikt, kto nie zamarza w szalejcej burzy nie nej, nie zrozumie, co znaczy zimno, gdy najwikszym marzeniem jest usi i nie rusza si. Co chwila syszaem, jak Marie nawouje syna, aby si pospieszy. Jej gos przedziera si przez wichur, jakby pochodzi zza lasu, mimo e sza tu za mn, w odlegoci chyba trzech metrw. Nagle usyszaem: Stop! Jarka nie ma! To samo chciaem powtrzy, krzyczc do przewodnika, ktry bez przerwy sprawdza, czy utrzymuj tempo. Ale z garda wydobyo mi si tylko ciche oooo, powtarzane wielokrotnie. Zatrzymalimy si. Jarek nie 162

dochodzi. Przewodnik kaza nam sta bez ruchu i poszed go szuka. Po p godzinie wrci. Sam. Powiedzia tylko: idziemy. Schodzilimy bez Jarka. Po nastpnych trzech godzinach dotarlimy do bazy, bya noc. Marie nie miaa siy mwi. Ani si rozebra. Zdjem jej buty. Miaa odmro one trzy palce u nogi. Przewodnik wypi kubek kawy i nadludzkim wysikiem wyruszy na poszukiwanie Jarka. Nie byo go ca noc. Nad ranem dotar do obozu z rkawiczk Jarka. Przespa na siedzco dwie godziny. Przed poudniem pogoda si ustabilizowaa i razem z ekip ratunkow znw poszed na poszukiwanie. Nie wiem, jak on to robi, e nie pad. Marie przespaa p dnia. Gdy przygotowywaem jedzenie, przejrzaem ksi k, ktr Jarek czyta przez wyjciem w gry. Byy to wspomnienia czowieka uratowanego w ostatnim momencie przed zamarzniciem. Opisywa on swoje wra enia i wizje, jakie mia tu przed utrat wiadomoci. Na dole sto czterdziestej czwartej strony zobaczyem podkrelone zdanie: Zamarznicie w grach jest najpikniejszym sposobem przeniesienia si do lepszego wiata. Zawarto dwch puszek z angielskim gulaszem przeo yem do mena ki i podgrzaem na palniku gazowym. Usiedlimy do stou i jedlimy gorce miso w sosie wasnym, zagryzajc chlebem i popijajc winem. Gdy po posiku sprztnem ze stou, Marie si poo ya. Nagle zblada. Tam na szczycie powiedziaa kiedy gratulowaam Jarkowi, on przytuli si do mnie i szepn mi do ucha: zapamitaj na zawsze, mamo, e bardzo ci kocham. Wanie w tej chwili mj syn odszed. Marie stracia przytomno, albo zasna. Po zmroku ekipa ratunkowa wrcia do obozowiska. Nie znaleli Jarka. Podgrzaem naszemu przewodnikowi trzeci puszk z gulaszem, ale nie mia siy je. Zasypia nad talerzem. Kilka razy go budziem, eby dokoczy posiek. Potem poo yem go i zdjem mu buty. Spa ca noc. 163

Rankiem zawiecio soce i z Mendozy wystartowa helikopter ratunkowy. Na pokad zabra Marie i przewodnika. Po dwch godzinach wrcili z ciaem Jarka. Znaleli go, zamarznitego, kilkaset metrw przed innym obozem, po drugiej stronie Aconcagua. Ratownicy wynieli go ze migowca, poo yli pod barakiem, przykryli plandek i odlecieli. Po poudniu przyjecha prokurator wraz z komisj i furgonetka z zakadu pogrzebowego. Ciao Jarka przeniesiono na skrzyni adunkow. Niestety, zamarz w takiej pozycji, jakby bieg i nie mieci si w maej furgonetce. Marie rozpakaa si, patrzc na odje d ajcy samochd, spod plandeki ktrego wystawaa stopa jej syna. W skarpecie z owczej weny wygldaa jak maa chorgiewka. Prokurator przesuchiwa po angielsku i bardzo dokadnie ka dego z nas, wypytujc wielokrotnie o najdrobniejsze szczegy, jakby chodzio o morderstwo, a nie o nieszczliwy wypadek w grach. Znajomi i koledzy namawiali Marie, aby pochowaa syna na cmentarzu w Mendzie, obok innych alpinistw, ktrzy stracili ycie na Aconcagua, ale ona upara si, eby pochowa Jarka w miejscu jego urodzenia. Formalnoci zwizane z wysyk zwok do Europy trway kilka dni. Marie nie pakaa. Wydawao si, e jest nieobecna, dziaaa jak automat, ustalajc szczegy powrotu, przebukowywaa bilety, zapamitywaa numery wszystkich telefonw, nie zapisujc ich wcale. Gdy rozstawalimy si we Frankfurcie, Marie poprosia mnie, abym by na pogrzebie. Obiecaem, e przyjad. Miaa zawiadomi mnie telefonicznie o terminie. Zwoki Jarka zostay jeszcze w Mendozie i miay wylecie nastpnego dnia do miejsca jego urodzenia. Stalimy przytuleni do siebie na rodku lotniska, wrd turystw biegajcych z walizkami. Marie szlochaa jak dziecko i nie chciaa mnie wypuci nawet wtedy, gdy zapowiedziano mj samolot. 164

Przewodnik czu si winny tragedii. Mimo niezwykej postawy, jak wykaza po zaginiciu Jarka, wci obarcza si win, jakby w ten sposb chcia odci y matk od wielkiego alu po stracie syna. Dwa tygodnie pniej dowiedziaem si przez telefon, e ciao Jarka nie dotaro jeszcze na miejsce pochwku, bo w Argentynie by karnawa i w tym czasie nikt nie zajmowa si tak smutnymi sprawami, jak czyja mier czy pogrzeb. Tydzie pniej znw zadzwonia Marie i podaa mi numer lotu, na ktry wykupia dla mnie bilet. Na lotnisku miaem tylko poda numer biletu. Samolot mia opnienie, poniewa pada gsty nieg. Marie odebraa mnie z lotniska i zawioza do domu swoich rodzicw. Ca noc przed pogrzebem ogldalimy zdjcia Jarka spod Aconcagua, wspominajc, prze ywajc i komentujc tamte wydarzenia. Spytaem j, co ma teraz zamiar robi. Powiedziaa, e za trzy miesice leci do Afryki, chce wej na Kilimand aro, aby spotka si z Jarkiem. Wtedy opowiedziaem jej o moich trzech spotkaniach z Ani. Marie rozszlochaa si znw tak strasznie jak na lotnisku we Frankfurcie. Obawiaem si, e mo e zemdle na pogrzebie. Uroczystoci aobne odbyy si pierwszego marca, w miejscowej katedrze. W wityni byo potwornie zimno. Nawet woda w pojemnikach przy wejciu zamarza, a kapan wydycha wraz z ka dym sowem po egnalnego kazania kby biaego dymu, wyglda prawie jak redniowieczny smok ziejcy ogniem. Marii siedziaa w pierwszej awce i tulia do siebie dwie zapakane crki, co chwila pocieszajc je lub gaszczc po plecach. Podczas pogrzebu nie zapakaa ani raz. Zachowywaa si jak przewodnik odpowiedzialny za grup turystw, ktra przechodzi nad przepaci. Opiekowaa si wszystkimi i z godnoci przyjmowaa kondolencj, ka demu serdecznie dzikujc za przybycie. 165

Marie przypuszczaa, e przewodnik nie bdzie chcia uczestniczy w stypie i poprosia mnie, abym go jako nakoni, nawet si. Z trudem mi si to udao. Jarek by jedynym wypadkiem miertelnym w jego dugiej karierze, dlatego przewodnik wci si zadrcza wyrzutami sumienia. Na domiar zego organizacja przewodnikw grskich zawiesia go w prawie wykonywania zawodu do czasu, a z Mendozy przyjdzie orzeczenie sdu. To znaczyo, e co najmniej p roku bdzie bez pracy, dzie w dzie prze ywajc tamte wydarzenia i katujc si mylami. Po stypie, na ktrej nie byo kropli alkoholu, natomiast wywietlano slajdy z ycia Jarka, Marie przytulia si do mnie i obiecaa, e po powrocie z Afryki przyleci na Malt, eby ze mn porozmawia. Przyjechaa miesic temu. Spdzilimy ze sob trzy dni, przepijajc rozmowy litrami czerwonego wina i taczc na wiejskich dyskotekach, mimo e od mierci jej syna nie mino nawet p roku. Na szczycie Kilimand aro Marie, tak jak si spodziewaa, spotkaa Jarka. By umiechnity i bardzo rzeczowy w tym, co jej przekaza. Dowiedziaa si, e ma natychmiast przerwa aob, a nale c si Jarkowi cz majtku rodzinnego przeznaczy na pomoc dla kobiet maltretowanych albo takich, ktre do tego stopnia nie radz sobie z kopotami, e ycie odczuwaj jak jeden wielki bl i nie znajdujc innego wyjcia, kocz je samobjstwem. Wanie przybijamy do nabrze a. Koniec historii. Cig dalszy napisze ycie, a ty mu w tym pomo esz. Arnold zakoczy swoj opowie i umiechn si. Najwspanialsze i najgorsze wycieczki kocz si powrotem.

166

ycz piknych i zdrowych myli

Zeszlimy z wodolotu i powleklimy si do autokaru czekajcego na nas na nabrze u. Dlaczego opowiedziae mi wanie t histori, przecie w twoim yciu zdarzyy si rwnie inne? spytaem, siadajc koo Arnolda. Bo zapytae mnie, z czego yj. Nie pamitasz? Rzeczywicie, zapomniaem! Ten wypadek z Jarkiem spowodowa wielki mtlik w mojej gowie. Niestety miaem za mao czasu, eby ci odpowiedzie na twoje pytanie. Poza tym uwa am, e w yciu nie ma przypadkw. Nieprzypadkowo mj przyjaciel, ktry jest przewodnikiem, zama nog i poprosi mnie o zastpstwo. Mylisz, e tam na grze kto zdecydowa, e mam ciebie spotka? zdziwiem si. Raczej zdecydowa, e to ja mam spotka ciebie, aby ci opowiedzie o Marie i o Ani, ktra powiedziaa do mnie na Kilimand aro: Otwrz oczy. Arnold mwi zagadkami. Dalej nie rozumiem. Na licie turystw zapisanych na wycieczk, byo nie tylko twoje nazwisko, ale tak e data i miejsce urodzenia. Janiej prosz. Jarek urodzi si w Gdasku i tam jest pochowany. A to jest miasto, w ktrym i ty przyszede na wiat. Mo liwe, e spotkae kiedy tego chopaka powiedzia, wstajc, poniewa kierowca zatrzyma si przed hotelem i zapali wiata w autokarze. Arnold chwyci mikrofon i dzikujc wszystkim za udzia w wycieczce, zaprosi do ponownego skorzystania z usug jego biura podr y. Rozlegy si brawa i turyci opucili, autokar, egnajc serdecznie przewodnika. Siedziaem jak pora ony piorunem. Gdy ju wszyscy wyszli, wstaem i ja. Przytuliem Arnolda serdeczniej ni brata. 167

 Chc ci przeprosi za wszystko, co mylaem o tobie szepnem mu do ucha. Dzikuj ci, przyjacielu. Mam dla ciebie jeszcze jeden drobiazg. Dzi rano przypadkowo ta kartka papieru wypada z mojego przewodnika rzek, nieprzypadkowo kadc nacisk na sowo przypadkowo. Wrczajc mi kopert, mocno ucisn moj do. Wsta, przyjacielu mj, i id przed siebie, nie ogldajc si w przeszo, niezale nie od tego, jak bya ona dla ciebie, pikna czy tragiczna, bo ycie jest tylko teraz i pora ju , aby wreszcie otworzy oczy. ycz ci piknych i zdrowych myli.

168

Ojczyzn jest dziecko

Poszedem na gr, eby si wykapa, przebra i zd y jeszcze na kolacj. Zanim wziem prysznic, usiadem na kiblu, aby wykona czynno fizjologiczn, ktrej nieuchronne nadejcie przewidywaem ju podczas jazdy autokarem. Nie byo to proste do wykonania po wielogodzinnym bujaniu na falach. Ka, popularnie zwany gwnem, zamieni si w tward mas podobn do asfaltu i nie chcia wyj przez may otwr, by ujrze wiato dzienne. Ju zaczem aowa, e nie jestem homoseksualist, w przekonaniu, e pewnie kosztowaoby mnie to mniej wysiku, a dawao wiksz przyjemno. Pomylaem nawet o wykorzystaniu scyzoryka z korkocigiem, aby wyduba z wntrznoci to, co nie chciao si stamtd wydosta w sposb naturalny. Moje szare komrki z wysiku zaczy podpiewywa poloneza Ogiskiego Po egnanie ojczyzny. Nie syszaem go od czasu, gdy, tsknic za krajem, biegaem co niedziela do kocioa na Rennweg, lecz zamiast ukojenia katowaem si mylami, e nigdy ju nie zobacz, miejsc gdzie dzicielina paa mioci do bursztynowego wierzopu. Mj wzrok pad nagle na niebiesk kopert le c na pododze w azience (z adresem Arnolda napisanym tak, jakby list adresowany by do niego). Na pomitej kartce w kratk, niestarannie wyrwanej z jakiego zeszytu do matematyki, zdecydowane pismo czyo marzenie i nadziej z tsknot, o ktrej istnieniu nikt nawet nie mo e pomyle, je eli nigdy nie przyszo mu y na wygnaniu, z dala od rodzinnego kraju, bez mo liwoci powrotu

169

Moj ojczyzn jest dom, gdzie sypiam, tam pij wino i kroj chleb; jaskka, bocian i mi coala, kwitnca ka, kncy step. Moj ojczyzn jest moje dziecko, ktre z pieluch swych kilku lat, gaworzc dumnie sowa najprostsze, niepewnym krokiem poznaje wiat. Moj ojczyzn jest te wspomnienie okna, na ktrym mruczcy kot zmru onym okiem patrzy ciekawie na przekrzywiony staroci pot. Moja ojczyzna jest w moim sercu, w kolorze makw o barwie krwi i w ksi kach, ktrych ju nie przeczytam, i w trudzie prac spoconych dni. Moj ojczyzn jest tak e Jzef i Panna Maria, i Ojciec Bg, tam drogowskazem Str Anio stoi na skrzy owaniu pustynnych drg 1980

170

W poowie wiersza nadcigna niepowstrzymana nawanica emocji. Przypominay one burz piaskow, wciskajc si do oczu, przed ktr nie ma schronienia. Dotaro do mnie, e ja nie mam domu, wasnego domu e nie mam przyjaciela, prawdziwego przyjaciela rozumiejcego mnie bez sw. e nigdy go nie miaem Miaem kolegw, przeo onych, podwadnych, bli sz i dalsz rodzin, ale nigdy PRZYJACIELA. e nigdy nie posadziem drzewa e adne dziecko nigdy ju nie powie do mnie tato Rozbeczaem si jak dziecko, szlochajc spazmatycznie. Wyem z alu, siedzc na kiblu, i nie mogem si ani uspokoi, ani zesra. Nie wiem, ile to trwao, ale do dugo, zanim przyszo jedno i drugie. Zamiast pj na kolacj, wziem prysznic. Dugo i starannie mydliem ciao, jakby byo ciaem niemowlaka, ktremu zmieniam pieluch. Masowaem skr, po raz pierwszy nie wstydzc si przed samym sob, e sprawia mi to przyjemno, e pielgnuj to ciao, e opiekuj si nim, e zachowuj si jak narcyz Wycierajc si, przysunem twarz do lustra tak blisko, a poczuem chd szklanej tafli, za ktr bya moja twarz Edwinie, nigdy nie uwa aem ciebie za przyjaciela. Przepraszam ci za to powiedziaem do swojego odbicia. Teraz wreszcie otwieram oczy. Po raz pierwszy!

171

Deszczowy poranek ma swoje jasne strony

Rankiem w restauracji, wrd podsma onych na wisko-r owy brz pla owiczw, panowa kiepski nastrj. Niebo byo zaklejone grubym plastrem chmur, z ktrych la deszcz, a oni nie mieli pojcia, co mo na zrobi z dniem penym wody prosto z nieba. Kawiarenka hotelowa ju bya pena rannych ptaszkw z brzuszkami napchanymi bogactwem i obfitoci szwedzkiego stou. Moje trzy nimfy wanie rozpoczynay uczt. One rwnie miay nietgie miny. Przez te dwa dni zd yymy si ju za tob stskni przywitaa mnie Ela. Nawet Ola wspomniaa ci wczoraj bez zoliwoci, a kiedy si nie pojawie na kolacji, posza sprawdzi w recepcji, czy wrcie. Te si za wami zatskniem odparem szczerze i poszedem po kopiast porcj cudownej jajecznicy. Dzi ty opowiadasz odezwaa si Ildiko. Mamy nadziej, e nie ka esz nam czeka do wieczora, ani nie uciekniesz przed nami na adn wycieczk. Chtnie ubawi was dalsz czci historii, ale musimy poczeka, a otworz hotelowe sklepiki, musz kupi ciasteczka i kwiaty. Nic nie kupuj. Mama wczoraj przytargaa poow sklepu w nadziei, e dzi dasz si ugoci caym workiem makaronowych ciasteczek z migdaami i szecioma gatunkami win. Id o zakad, e nawet taki akomczuch jak ty nie da rady tego w siebie wepchn po tej porcji jajecznicy przycia Ruda, a jej trdzik najwyraniej si o ywi. Uwa aj, bo przyjm zakad, jeszcze nie skoczyem je ostrzegem. W takim razie nie bior na deser dwunastu rogalikw z konfiturami, tylko ykn kawk. Kawa te ju czeka zdradzia Ola. Mama szykowaa si na twoje przyjcie od szstej rano. 172

 No to chodmy na gr powiedziaem, wstajc od stou. Rozumiem, e spowied powszechna ma si odby w celi trzysta czternacie. Poczekajcie na mnie, kupi tylko orzeszki poprosia Ildiko. Po co komu orzeszki, jak jest tyle ciastek? palna gaf Ela i spurpurowiaa. Chodmy wszyscy po orzeszki, je eli w recepcji maj parasole dla goci zaproponowaem. Mieli tylko dwa, ale za to du e i kolorowe. Ildiko z Ol szy przodem, cay czas trajkoczc, a ja z El z tyu. Ela mocno trzymaa si mojego ramienia, jakby si baa polizgn na granitowym chodniku. A mo e si baa, e nagle jej uciekn? Musz ci podzikowa za to, co zrobie szeptaa mi do ucha. Dziki tobie moje crki zbli yy si do siebie przez te dwa dni bardziej ni przez ostatnie szesnacie lat. Przecie mnie tu w ogle nie byo, ja byem na Santorini! odparowaem jak klient posdzony w sklepie o kradzie pralinek. Dobra, dobra, nie udawaj! Dobrze wiesz, za co ci dzikuj. Z tej wielkiej wdzicznoci zrobia mi siniaka na ramieniu. Maleki sprzedawca promienia ze szczcia, kiedy czwrka turystw pod kolorowymi parasolami kupia osiem r nych gatunkw orzeszkw i zapacia, dajc mu sowity napiwek. Czasami nawet deszczowy poranek ma swoje jasne strony.

173

Proszc o drobiazg, dajemy dowd przyjani

Rzeczywicie w pokoju numer trzysta czternacie wszystko byo przygotowane do wielkiej uczty. Cae szczcie, e nie doszo do zakadu o zjedzenie makaronikw, bo przegrabym jak nic. Ta ilo sodyczy wystarczyaby na cakiem niezy deser dla zgodniaej ekipy maratoczykw. Swoj histori skoczye na sprawie rozwodowej przypomniaa mi Ildiko. Co byo dalej? Skadajc papiery o rozwd, jednoczenie zaczem szuka pracy, aby nie zosta na lodzie zaczem bez zbdnych wstpw drug cz mojej spowiedzi powszechnej. Miaem j uo on w gowie i teraz opowiadaem, jakbym odtwarza po raz setny zdart pyt. Nie chciaem du ej mieszka w Wiedniu i niby przypadkowo spacerowa pod oknami Darii, cay czas tsknic do niej i wypatrujc, czy jej samochd nie stoi pod domem, bo to by oznaczao, e Daria jest w rodku. Dostaem prac asystenta na uniwersytecie w Klagenfurcie. Bardzo szybko si przekonaem, e opinia o egocentryzmie Wiedeczykw ma nie tylko betonowe podstawy, ale tak e korzenie grubsze ni baobab. W Karyntii poczuem si lepiej ni w domu, a jednak gorzko-cierpko tskniem za Wiedniem, przede wszystkim za eks on. Co dwa, trzy miesice musiaem wyskoczy na kilka godzin do macierzystego instytutu w zwizku z prowadzonymi tam wczeniej badaniami. Oczywicie odwiedzaem wtedy Dari. Zawsze czekaa na mnie z obiadem, a moja wizyta u niej przecigaa si do pna. Ju nie musielimy przed sob gra wyjtkowych ludzi. Mnie przestao zale e na tym, eby mnie podziwiaa, ona nie oczekiwaa, ebym j kocha. Rozmawialimy o wszystkim. Rozwd rozwiza nie tylko nasze problemy, ale i jzyki, pozwalajc na szczero, ktrej wczeniej nie byo midzy nami w nadmiarze. 174

Gdy wiosn siedziaem z Dari na balkonie, a nad naszymi gowami przelatyway samoloty startujce ze Schwechat, zostawiajc na niebie bia krech wskazujc kierunek do ciepych krajw, zapytaem j, dokd wybiera si w tym roku na wakacje. Kiedy bylimy ma estwem, co roku odpoczywalimy na poudniu Hiszpanii, w Portugalii albo we Francji, zawsze w hotelach co najmniej czterogwiazdkowych, bo Daria bya ksi niczk, a przynajmniej ja j tak traktowaem. Odpowiedziaa, e teraz nie sta jej na wyjazd, bo sama musi utrzyma trzypokojowe mieszkanie, a ceny w Wiedniu znw poszy w gr. Zupenie jakbym nie wiedzia, jaka jest stopa inflacji. Mo e rzeczywicie nie wiedziaem, bo wynajmowaem kawalerk, a wikszo zakupw robiem u Hofera, czyli w najtaszym sklepie. Nie miaem wyszukanych potrzeb i nawet teatrw nie odwiedzaem czciej ni raz na kwarta. Dziki temu udao mi si zaoszczdzi troch gotwki. Zapytaem, czy nie chciaaby pojecha ze mn na tygodniowe wakacje. Odpowiedziaa, e chtnie, ale pod warunkiem, e bdzie to piciogwiazdkowy hotel. Polecielimy na Cypr, do tureckiej czci wyspy. Hotel rzeczywicie zasugiwa na pi gwiazdek. Przez siedem dni le elimy na pla y lub moczylimy si w cudownie ciepej wodzie. Przez siedem nocy spalimy w tym samym pokoju... zamilkem i napiem si kawy, zagryzajc makaronikiem. Byem ciekaw, ktra z kobiet odezwie si pierwsza. I co? nie wytrzymaa Ola. I nic. Przedu yem pauz, popijajc okruszki cudownie aromatyczn kaw z kardamonem. Milimy wsplny pokj, ale dwa oddzielne ka i adne z nas przez tydzie nie sprowokowao drugiego nie tylko do seksu, ale nawet do intymnych czuoci. O Bo e westchna rozczarowana Ildiko. Po powrocie do Austrii zauwa yem, e moja nieodwzajemniona mio do Darii wzrosa. Cho nic si nie zmienio, tskniem do niej bardziej ni przed wakacjami. 175

Min kolejny rok. Na wiosn, pijc kaw na balkonie u Darii i wpatrujc si w drogowskazy pozostawione przez samoloty lecce na poudnie, powtrzyem pytanie sprzed roku: dokd jedzie na wakacje. Usyszaem tak sam opowie o dro ynie i wysokich opatach za trzypokojowe mieszkanie. Zapytaem, czy ma ch polecie ze mn na tydzie na poudnie Europy. Postawia ten sam warunek: piciogwiazdkowy hotel. Tym razem miaem do dyspozycji dwukrotnie wy sz kwot, bo oszczdzaem cay rok. Zaproponowaem pobyt na woskiej Riwierze, ale te postawiem warunek. Baem si, e odmwi. W kocu wydukaem swoje marzenie. Za ka dym razem gdy najdzie mnie ochota na seks, nie odmwisz mi wsp ycia. Zrobiem teatraln przerw na ciasteczko i kilka ykw kawy z kardamonem. Bardziej rozkoszowaem si napiciem, z jakim mnie suchay ni makaronikiem z migdaami o miodowym smaku. Mamo, zabierz mu te ciasteczka, bo mnie skrci z ciekawoci, a jego rozerwie z prze arcia zawoaa Ildiko. O dziwo, Daria zgodzia si bez mrugnicia okiem. Polecielimy do luksusowego luksusu. Niestety po dwch dniach dostaem uczulenia na soce i reszt urlopu spdzaem na spacerach pod parasolem po rozgrzanym miasteczku, nad ksi k, w przytulnej kawiarence albo w klimatyzowanym pokoju hotelowym, odsypiajc zarwane noce. Z rzadka tylko wychodziem na pla , by si wykapa w morzu. Daria cae dni czytaa ksi ki, ktrych zabralimy z pitnacie kilogramw, pod parasolem nad brzegiem morza. Co kilka godzin podchodziem do niej i pytaem, czy czego nie potrzebuje. Jeli za yczya sobie kaw, po kilku minutach przynosiem jej ma czarn na tacy przykrytej bia serwetk i ozdobionej czerwon r yczk z hotelowej kwiaciarni. Inne kobiety zazdrociy Darii takiego partnera i ponuro zerkay na swoich m w, ktrzy w ogle nie troszczyli si o ich potrzeby emocjonalne, a piwo popijali prosto z puszki. Czasami zamiast zapyta, czy czego nie potrzebuje, nachylaem si do jej ucha i szeptem rzucaem 176

haso: mam ch. Daria natychmiast przerywaa czytanie i biega radonie ze mn do pokoju, gdzie urzdzalimy najdziksze harce. Drugiej nocy, chcc sprawdzi, jak si zachowa, obudziem j w rodku nocy. Natychmiast, jak zahipnotyzowana, zamienia si w namitn kotk i pokazaa mi, na co j sta, a czego nigdy nie dowiadczyem przez siedem lat naszego cudownego ma estwa. A byo j sta na bardzo du o i bardzo namitnie. Od tamtej pory regularnie budziem j chwil po pnocy. Po trzech dniach bylimy znani w caym hotelu, tak e dlatego, e w nocy nie u ywalimy klimatyzacji, a otwarte okna pozwalay odgosom towarzyszcym naszym namitnym zabawom zagusza szum morza. Mimo e bardzo si staraem, nikt nie mia do nas pretensji o zakcanie ciszy nocnej. Gdy szedem na pla z kaw dla Darii, nieznane kobiety kaniay mi si pierwsze i posyay umiechy. Ostatniego dnia kupiem jej na pamitk u jubilera bransoletk z delfinami ze zota w r nych odcieniach. Nosi j do dzi. Prezent wrczyem dopiero w samolocie, gdy ju bylimy nad chmurami, a za nami pozosta nie tylko hotel, pla a, ale i co wicej. Znw zaczem zachwala ciasteczka, chrupic jedno po drugim. I co? nie wytrzymaa Ela, gwatownie odsuwajc ode mnie talerz z makaronikami. I nic odparem najspokojniej w wiecie, przeykajc ostatni ks. Odwiozem Dari do domu i wrciem do Klagenfurtu wolny jak ptak. Wreszcie przestaem odczuwa t toksyczna tsknot odbierajc mi sens ycia bez Darii. Odkochaem si. Ju nigdy wicej nie pojechalimy na wsplny urlop. Nadal spotykamy si kilka razy do roku. Nadal dostaj kartki na imieniny, urodziny i wita, chocia od naszego rozwodu mino wicej lat, ni bylimy ze sob. To wszystko? spytaa rozczarowana Ola, drapic si po karku. 177

 Nie, jest jeszcze jest jeden may drobiazg. Gdy dwa lata pniej siedzielimy na jej balkonie i popijajc kaw patrzylimy na samoloty krelce na niebie biae drogowskazy do szczcia, Daria powiedziaa do mnie: Wiesz, od naszego rozwodu mino cztery lata. Wtedy wydawao mi si, e bycie sam jest genialnym pomysem na ycie, ale teraz wiem, e to by najwikszy bd, ktrego zawsze bd aowa. Ale i tak jeste i pozostaniesz najbli szym mi czowiekiem na wiecie. Niestety, Dariu, zrozumiaa to o dwa lata za pno. Dwa dugie lata czekaem na jedno twoje sowo. Wtedy wystarczyoby mi jedno twoje chc, bym pad na kolana i rycza ze szczcia wyznaem, patrzc bez alu na samolot leccy na poudnie. Koniec. To ju koniec? A gdzie happy end? spytaa Ela. A mnie si podoba ta historia stwierdzia Ola. Rozumiem, e Daria nie wysza za m , ani nie mieszka na stae z adnym facetem. Przez nastpne lata miaa kilka przelotnych zwizkw, prze ya wielk mio, ale jest sama i zawsze bdzie sama. Dotaro do niej, e takiego faceta jak ja ju nie spotka na swojej drodze Ty si po prostu zemcie na niej za to, e nie chciaa by z tob. I to bardzo okrutnie skomentowaa Czarna, patrzc na mnie wyzywajco. Nie, Ildiko odpowiedziaem, wytrzymujc jej wzrok. Miaaby racj, gdybym nie kocha Darii i wiadomie zaplanowa zemst. Los si na nas zemci. Leciaem na Riwier w nadziei, e te wakacje nas pocz. Chciaem ratowa nasze ma estwo. Okazao si, e odzyskaem wolno i rwnowag psychiczn dopiero wtedy, gdy zrobiem i daem wszystko co mo liwe, by m czyzna da kobiecie. Ale jednoczenie domknem figur, jak mwi napaleni gestaltowcy. Zmienio si twoje nastawienie do kobiet? Ela zadaa nieco gbsze pytanie. 178

 Do kobiet nie, ale do psychiki ludzkiej tak, szczeglnie do mojej wasnej za artowaem. Po tym, co prze yem na wasnej skrze, nie zgadzam si ju z Maslowem, tym od piramidy potrzeb, e mio nie jest powizana z seksem. Chyba, e on za seks uwa a tylko ruchy frykcyjne. Mio to nie seks, a seks to nie mio zaprotestowaa Blondyna. Nie podoba mi si twoja historia i zakoczenie bez happy endu. Lepiej skoczmy ten temat. Opowiedz nam, jak spdzie ostatnie dwa dni bez nas. Byem na Santorini. I co tam odkrye oprcz cmentarzyska po wulkanie? zakpia Ola, drapic si w lewy poladek. Co niezwykle cennego! broniem Santorini jak przewodnik oprowadzajcy po gruzach staro ytnej budowli, ktry pragnie, aby turyci wyobrazili sobie, jak wygldao miasto za czasw swojej wietnoci. Niby co? nalegaa kpico pryszczata, wci drapic si po karku. To, e nic nie musz! Rozdra nia mnie tym swoim tonem. Nawet odpowiada na twoje pytania. Jasne, e nie musisz, bo nie jeste do koca uczciwy wobec nas wystartowaa do mnie. Gdy przyszede dzi na niadanie, to zachowywae si tak, jakby zamiast tsknoty za nami przynis ze sob wielk dziur. Wa niejsza dla ciebie bya jajecznica ni rozmowa z nami. Musiao si co wa nego wydarzy w twoim yciu, skoro nie przyszede wczoraj na kolacj. Blondyna, ktra do tej pory zawsze strofowaa Ol za jej zachowanie w stosunku do mnie, tym razem nie odezwaa si. Wida byo, e u nich te zasza jaka zmiana podczas mojej nieobecnoci. Zapada cisza. Wszystkie trzy, jak jeden m , czekay na moj reakcj. Na Santorini nauczyem si, e nic nie musz. Nic. Zupenie nic. Nie musz wam nic mwi odrzekem, udajc rozdra nienie, bo wiedziaem ju , jak dokocz to zdanie. 179

Zmieniem ton na agodny, jakbym wyczy wentylator dmuchajcy zimnym powietrzem w twarz. To e nic nie musz, znaczy rwnie , e nie musz nic przed wami ukrywa, e wszystko mog chcie. Chc wam to opowiedzie. Wczoraj bardzo chciaem si z wami spotka, ale gdy wrciem do hotelu, ogarn mnie straszliwy smutek, melancholia, ktrej nie byem w stanie pokona. Wyem z alu i nie mogem przesta. Cay czas chodzi mi po gowie jedna myl, ktrej nie umiem si pozby: Zmarnowaem swoje ycie. Czemu czujesz, e zmarnowae swoje ycie, przecie nie jedna kobieta chciaaby by z tob? odezwaa si Ela po namyle. Jeste bardzo przystojnym i inteligentnym m czyzn, jeli tylko zechcesz, bez problemu znajdziesz sobie on, ktra bdzie ci kocha do koca ycia. Elu, od dawna wiem, e nie nale do najbrzydszych facetw, wiem rwnie , jak reaguj na mnie kobiety. Nie mam problemu z nawizywaniem znajomoci. Nie tu le moje deficyty. Zauwa yycie chyba, e nie przyjechaem tu na podryw, choby po tym, ile czasu spdzam z wami powiedziaem, a raczej zasygnalizowaem swj problem. I to nas wanie ujo, bo na pocztku miaymy ci za playboya polujcego na atw zdobycz, ale ty nawet nie zwrcie uwagi na to, jak atwo moge poderwa kilka, a nawet kilkanacie wczasowiczek robicych do ciebie sodkie oczy odezwaa si Ildiko. Masz na myli t Niemk, ktra zaprosia mnie do biaego walca? zainteresowaem si. T i ze dwadziecia innych potwierdzia Ildiko. Jakie inne? zdziwiem si jak miss wiata w chwili ogaszania wynikw. Jakie dwadziecia? adnych innych nie zauwa yem. Mamo! Tym razem Ildiko zdziwia si jak klient banku, ktry nie zauwa y wie o umytych szklanych drzwi i waln w nie gow. Ty masz racj! To jednak prawda, co 180

nam opowiadaa, e faceci rzeczywicie nie widz, jak kobiety na nich reaguj i jak ich podrywaj. Faceci du o nie widz, to prawda, i jestem przekonana, e Edwin nie ma pojcia, ile kobiet obserwuje go akomym wzrokiem, kiedy nakada sobie jajecznic potwierdzia Ela. S takie? dziwiem si dalej. Naprawd? No to rzeczywicie jestem lepy, bo adnej nie zauwa yem. Nie do, e wy, m czyni, nie zauwa acie, naszych zachowa majcych wam uatwi nawizanie znajomoci, to jeszcze wam si wydaje, e my, kobiety, nie dostrzegamy waszych nastrojw, a one s dla nas bardziej widoczne ni garnitury, ktre nosicie tumaczya mi Ela. A teraz powiedz wreszcie, czego ci w yciu brakuje. Wczoraj uwiadomiem sobie, e nigdy nie bd mia tego szczcia, eby patrze, jak dorasta moje dziecko wyznaem. Nigdy ju nie usysz sowa tato zy cieky mi po policzkach. Nie potrafiem ich powstrzyma, ale natychmiast otarem je rkawem. Tamtego wieczoru, gdy mwiycie do Eli mamusiu, po raz pierwszy poczuem, e zmarnowaem ycie i te si rozbeczaem, kiedy wy poszycie do azienki. Od czterech dni nie potrafi sobie z tym poradzi. To wci powraca Przecie mgby jeszcze zao y rodzin i mie dzieci z jak modsz kobiet. Ela prbowaa mnie pocieszy. Zastanawiaem si nad tym, ale ja tego nie chc, bo potraktowabym j jak narzdzie do produkcji upragnionego dziecka. I jeszcze jedno dodaem to najwa niejsze: Takie dziecko nie byoby owocem mioci, ale mojego wyrachowania, nie mgbym mu da uczucia powizanego z cakowit akceptacj, jakiego potrzebuje may czowiek, eby si rozwija. Zreszt jestem za stary, eby gra z nim w pik nadmuchanym balonem, rzuca nie kami, zje d a na sankach. 181

 Dlaczego ty i Daria nie mielicie dzieci? zapytaa Ola i znw podrapaa si po poladku. Bo ona nie chciaa Gdybymy wtedy spodzili dziecko, to dzi byoby niewiele modsze od Oli. Myl, e dlatego tak do was przylgnem i tak si cudownie czuem przez te kilka dni z wami. Brak mi dziecka, taka jest prawda. Jako musz Cofam sowo musz, bo nic nie musz Jako sobie poradz z tym problemem. Chyba rzeczywicie niewiele mo emy ci poradzi. Ela dziwnie szybko zgodzia si z moim punktem widzenia i zmienia temat, eby mi poprawi humor. Pewnie masz ze sob jakie ksi ki. Czy mo e jest wrd nich jaka napisana po polsku? Tak, mam kilka. A czemu pytasz? Chcesz po yczy? zainteresowaem si. Bardzo chtnie, po poudniu poczytaabym troch po polsku, opalajc si nad basenem, o ile nie jest to jakie naukowe dzieo o cybernetyce i o ile przestanie pada odpowiedziaa Ela. Nie, to nie jest rozprawa naukowa. Mam co, co ci na pewno zainteresuje odrzekem radonie, wstajc z fotela. Zaraz ci przynios. Super zgodzia si, nie zatrzymujc mnie. Mamo, nie wyganiaj gocia, to nie wypada zaprotestowaa Ildiko, dla ktrej bon ton zawsze by najwa niejszy. Nie wyganiam zdecydowanie odpowiedziaa Ela. Bd za cztery minuty obiecaem, zamykajc drzwi. Cieszyem si, e mog co dla niej zrobi. Proszc mnie o taki drobiazg, daa dowd swojej przyjani, pozwalaa mi poczu si lepiej, kiedy speniaem ten dobry uczynek.

182

Prawdziwych przyjaci nigdy za wiele

Wrciem po trzech minutach, niosc Jorge Bucaya Kocha z otwartymi oczami. W czasie mojej nieobecnoci dziewczyny umyy fili anki i doo yy makaronikw. Gdy wszedem, od razu dopada do mnie Ola i wyrwaa mi ksi k. Czy ksi ka ta - zainteresowaa si Ruda i podrapaa po karku - to ciekawa ksi ka? Tak. Bucay opisuje, jak mo na stworzy szczliwy zwizek. Odrzekem. A czy ksi ka ta - zapytaa Ildiko - to trudna jest do zrozumienia? Nie odrzekem wesoo. Jest bardzo atwa w czytaniu, ma du o dialogw, jest to rozmowa dwch terapeutw rodzinnych. Czy ksi ka ta - znw spytaa Ildiko - to romans? Nie rozemiaem si. Czuem, jak narasta we mnie niewytumaczalna rado. Chocia jest w niej wtek miosny. Czy ksi ka ta - Ola najwyraniej chciaa si dowiedzie, jak kocha z otwartymi oczami - to jest dostpna w ksigarniach? Chyba tak, dopiero co si ukazaa w Polsce, dostaem j od znajomego kilka dni przed odlotem. Z ka dym ich pytaniem mj humor si poprawia, waciwie bez wyranego powodu. Czy ksi ka ta to twoja ulubiona lektura? - zmartwia si Ildiko. Najwyraniej chciaaby j mie na wasno. Chtnie j wam podaruj na pamitk. Czuem si szczliwy, mogc im i jej da co, co sprawi im rado. Czy ksi ka ta to mogaby by jednoczenie prezentem dla mnie? - zapytaa Ola. Oczywicie, dla was obu. Promieniaem ze szczcia, mj zy humor rozproszy si jak mga ogrzana zocistymi promieniami soca. 183

 Czy ksi ka ta to mogaby by z dedykacj dla nas obu? spytay dziewczyny zgodnym cho niegramatycznym chrkiem. Ola podaa mi ksi k, a Ildiko dugopis. Kochanym dzieciom, Ildiko i Aleksandrze, tata Edwin. Malta 2007 napisaem na pierwszej stronie krtki tekst, jaki mi przyszed do gowy. Czuem si tak szczliwy, jakbym wygra milion dolarw. A teraz proponuj przerw obiadow rzuciem wesoo. Jeste godny? odezwaa si Ela, ktra cay czas milczaa. Nie, ja nie wykupiem obiadw, ale wiem, e wy jadacie w poudnie. My nie musimy odrzeka El bieta. Jasne, e nic nie musicie. aden czowiek nic nie musi przyapaem si na tym, e ju chciaem zrobi wykad o znaczeniu kilku czasownikw modalnych usyszany poprzedniego dnia. Ja jednak prosz was o przerw, chc si spakowa i nie myle ju o tym, rozmawiajc z wami podaem pierwszy lepszy pretekst, jaki mi przyszed do gowy. Ju jutro wyje d asz? jkna Ela. Niestety tak. O czwartej rano mam by w recepcji razem z baga ami. Szkoda. Zanudzimy si tu bez ciebie dodaa Ildiko. Mo e kiedy, gdy bdziesz w okolicach Pireusu, wpadniesz nas odwiedzi? Chtnie poka emy ci Meteora, a mo e nawet zrobilibymy wycieczk na Olimp? rozmarzya si El bieta, i signa po ksi k, eby przeczyta moj dedykacj. Jak to? zdziwiem si. No co si dziwisz? zacytowaa Jasminum Ola. Przecie ustalilimy przedwczoraj, e gotowe jestecie na szczero tylko pod warunkiem, e nigdy si nie spotkamy przypomniaem. 184

 Co byo, a nie jest, nie pisze si w rejestr stwierdzia filozoficznie Ildiko. Wydawaoby si, stary chop, a nie wie o podstawowej cesze kobiet: la donna e mobile zakpia ze mnie Ruda. To wy chcecie si ze mn kontaktowa? nie mogem wyj z podziwu. Ty, Elu, te ? Po co? Prawdziwych przyjaci nigdy za wiele odpara i rozemiaa si tak serdecznie, jak jeszcze nigdy dotd. Lec si pakowa i wracam do was za godzin powiedziaem, wychodzc z pyskiem umiechnitym jak rwnik na globusie. Tylko uwa aj na druty krzykna za mn Oleka.

185

Rozmowa z dzieckiem jest fascynujca

Zupenie nie pojmowaem tego, co si stao. Nagle dookoa mnie pojawili si yczliwi ludzie, i to zupenie obcy. Nie interesowao ich moje wyksztacenie, pozycja ani stan konta. Mijajc sprztaczk, powiedziaem dzie dobry i umiechnem si, a ona pomachaa mi rk, jakby moje zachowanie byo zupenie naturalne. Zbiegem, pogwizdujc, do hotelowego jubilera i kupiem trzy delfinki, jeden wikszy i dwa malutkie. Wrciem na gr, szybko spakowaem do walizki brudne rzeczy i nieprzeczytane ksi ki, ktre przed chwil rozrzuciem na ku, szukajc Bucaya. Na wierzchu zostaa tylko pid ama i szczoteczka do zbw. Zabraem dyktafon. Pomylaem, e to troch nie wypada nagrywa bez uprzedzenia, ale szybko zaguszyem wyrzuty sumienia picioma odpowiedziami: 1. Tak chc nagra. 2. Tak, chc mie pamitk. 3. Nie, to mo e stworzy konflikt. 4. Tak, czuj si z tym dobrze. 5. Nie, to nie chroni mojego poczucia wartoci. Wypado trzy razy tak, wic wo yem do dyktafonu nowe baterie. Na szczcie wypado trzy razy tak. aowaem, e nie wziem go rano, bo chtnie bym si dowiedzia, co mwiy w czasie mojej krtkiej nieobecnoci, kiedy poszedem po ksi k. T rozmow, troch niewyran, bo mikrofon trzymaem w kieszeni, przesuchiwaem potem kilkanacie, albo kilkadziesit razy. I I dopiero po paru dniach, domyliem si, co mwiy i co zaplanoway, myjc fili anki, gdy ja szukaem ksi ki 186

Bucaya w swoim pokoju Zrozumiaem, czemu byem taki szczliwy, wpisujc dedykacj! One s genialne! Czasem si tak zdarza, e rozmowa z dzieckiem jest bardziej fascynujca ni najciekawsze wykady wiatowej sawy profesorw z Harvardu.

187

Przytulenie mwi wicej ni tysic obrazw

Wychodzc z windy, wczyem dyktafon i ukryem go w kieszeni. W pokoju bya tylko pryszczata Ola. Gdzie s dziewczyny? Kpi si? spytaem radonie, ustawiajc na stole trzy soniki z trbami do gry. Tak, poszy na basen spokojnym gosem, jakby to byo zupenie naturalne, odrzeka Ola, ale jej pryszcze mwiy co innego. Chcesz kawy? To mo e przyjd pniej Poczuem si lekko olany i wystawiony do wiatru. Jeli interesuje ci tylko Ela, to przyjd pniej, ale mo esz poczeka, a wrci, a ja w tym czasie bd ci zabawiaa rozmow umiechna si dziwnie. Czy co insynuujesz? Jej umieszek troch mnie zirytowa. Czy by moja mama ci si nie podobaa? spytaa, akcentujc ostatnie sowo. Oczywicie, e jest pikn kobiet O tym wanie mwi, widzisz w niej kobiet rzeka z wyranym alem. Ale nie w taki sposb, jak mylisz. Moje rozdra nienie byo ju widoczne goym okiem. Teraz to ty prbujesz mi wmwi, co ja myl, a ja nie myl, ja tylko obserwuj powiedziaa ze smutkiem. Co obserwujesz? No choby te trzy soniki. Jeden jest wikszy i na pewno wanie on jest dla Eli. Zgada. Nic dziwnego, Ela jest najwiksza. Mylisz si, jestem wy sza od mamy. Jeden ze soni nie bez powodu jest co najmniej dwa razy wikszy ni pozostae. Spostrzegawcza jeste przyznaem, zastanawiajc si, czy aby nie popeniam faux-pas. 188

 Trudno tego nie zauwa y. Umieszek nie znika z jej twarzy. A co jeszcze zauwa ya? przeszedem do ataku. To, jak na ni patrzysz. Niby jak patrz? sprbowaem uda zdziwienie. Po erasz ja wzrokiem, kiedy ona tego nie widzi. Przesadzasz, po prostu lubi patrze na pikne kobiety zaczem si tumaczy, czujc, jak pal ceg. Dokadnie to powiedziaam przed chwil stwierdzia. I co z tego wynika? spytaem, zdajc sobie spraw, e smarkula odkrya mj sekret i za chwil bezczelnie mnie spyta, czy si zabujaem w El biecie. e mam pikn matk, za ktr ogldaj si faceci. Te bym chciaa za dwadziecia pi lat by taka pikna jak mama. Przecie jeste pikn kobiet odrzekem z przekonaniem. To mio, e chcesz mnie pocieszy, ale ja wiem, e to nie prawda. Mam oczy i widz, jak wygldam. Jak wygldasz? zdziwiem si, cigle nie rozumiejc, o co chodzi. Okropnie, po prostu okropnie Jej oczy zaszy zami. W tej chwili dotaro do mnie, e to nie jest sd nad moim le ukrywanym zainteresowaniem El. Przesadzasz sprbowaem zaagodzi sytuacj. Wcale nie przesadzam! Mam lustro! To by al, e Bg nie da jej blond czuprynki, ale nie poskpi za to trdziku, bezskutecznie maskowanego pudrem. Chod! Zapaem Rudzielca za nadgarstek i pocignem do przedpokoju, gdzie staa szafa z ogromnym lustrem. Co widzisz? spytaem. Maszkar wyszeptaa cichutko, odwracajc wzrok ze wstrtem, jakby zobaczya rozdeptan ropuch. Masz racj, a wiesz, czemu tak jest? 189

 Bo jestem potwornie brzydka! Prbowaa uciec, ale zapaem j w p i przycignem do lustra. Widzisz w lustrze potwora dlatego, e jeste kobiet i patrzysz na siebie jak kobieta na kobiet. Gdyby bya narcyzem albo chocia lesbijk, to miaaby szans, aby si sobie podoba, ale ty niestety jeste normalna. Popatrz na siebie oczami m czyzny, a zobaczysz cakiem kogo innego. Niby kogo? zdziwia si. Zobaczysz przepikn dziewczyn, ktra staje si kobiet powiedziaem szczerze. Kpisz sobie ze mnie? Nie! zaprzeczyem tak zdecydowanie, jakby mnie zapytano, czy chc by kobiet. Jak si mog podoba takie pryszcze? Krosty mi si nie podobaj przyznaem bez ogrdek. Ty mi si podobasz! Masz pryszcze, i to niemao, ale one nie s tob, a ty nie jeste nimi. Ale ja je mam Ola bya bliska paczu. Wiesz, jak wygldaaby najpikniejsza kobieta wiata ubrana w worek po kartoflach? No jak? spytaa zdezorientowana. Wygldaaby, jak najpikniejsza kobieta wiata ubrana w worek po kartoflach. Ona nie staaby si workiem, ani worek nie staby si ni. Dalej byaby najpikniejsz kobiet wiata. Tak samo jest z tob. Co prawda masz oczy i widzisz, ale nic nie dostrzegasz. Antoine de Saint-Exupry napisa w Maym ksiciu: Patrz sercem, bo najwa niejsze jest niewidoczne dla oczu. Wiem, czytaam, ale co z tego, skoro jestem potwornie brzydka? upieraa si. Odziedziczya po swojej mamie to, co w niej najpikniejsze, a na dodatek dostaa od losu rysy swojego taty. Wysza z tego tak zachwycajca mieszanka, e prawdziwemu m czynie a zapiera dech w pucach. Jeste niezwykle pikn kobiet! powiedziaem z zachwytem. 190

 licznie kamiesz, chciaabym, eby to bya prawda, ale nie jestem w stanie uwierzy. W to co mwi nie uwierzysz tak dugo, dopki nie popatrzysz na siebie oczami faceta. Czyli nigdy, bo nikt nie jest w stanie nawet rozmawia ze mn bez wstrtu. zy cieky jej po pryszczach. No, ale kiedy ten trdzik si skoczy prbowaem j pocieszy, najlepiej jak umiaem. On si nigdy nie skoczy! powiedziaa z rozpacz w gosie. Mo liwe, e nigdy, ale jest te mo liwe, e ktrego pochmurnego dnia dostrze esz w modych mskich oczach zachwyt podobny do mojego i kiedy go zaakceptujesz, staniesz si rasow kobiet. U yem dwuznacznoci, aby wyobrazia sobie faceta, ktry j zaakceptuje. To niemo liwe, eby kto si zachwyci krostami, wystarczy, je eli si nie odwrci na mj widok. Zauwa yem, e jej trdzik, w miar jak j prbowaem pociesza, traci jednak swoj yw barw. Mo e szukasz chopaka wrd niewaciwych facetw? Przyszed mi do gowy szataski pomys. Przecie na wiecie peno jest rwnie zboczecw, ktrych podniecaj obrzydliwie wygldajce dziewczyny. Jeli chcesz znale odpowiedniego partnera, to zamiast tuszowa krosty pomaluj je tuszem, bo s za mao widoczne. Co masz na myli? Myl, e mogaby je ponumerowa i urzdza konkursy na najokropniejsz krost. Mogaby na przykad ka d z nich pomalowa na czarno, albo jeszcze lepiej, dookoa ka dej narysowa kko z ogonkiem, eby wyglday jak czarne plemniki. Wtedy ju z daleka budziyby obrzydzenie i ka dy normalny facet mgby puci pawia na twj widok. A ten, ktry by si nie zrzyga, chyba byby zboczony, czyli staby si dla ciebie odpowiednim kandydatem. 191

 Masz jeszcze jaki pomys? spytaa zdezorientowana tym wygupem. Mogaby te pojecha do Birmy i pracowa wrd trdowatych, tam uznaliby ci za najpikniejsz trdowat Mylaam ju o tym przyznaa, gryzc si w jzyk. Masz racj, to nie jest dobry pomys, tam nie wyr niaaby si tak wstrtn facjat jak tu. A te krosty to ty masz na caym ciele? Nie, tylko na twarzy odpowiedziaa potulnie. No to mog ci pocieszy. Przecie twarz mo esz sobie przykry gazet, bo dla faceta i tak jest wa niejsze to, co masz miedzy nogami. Czuem, e albo zaraz uton w tym bagnie, ktre robi, albo zapi w kocu grunt pod nogami. Kpisz sobie ze mnie, i to w ywe oczy! Jej wcieko dosza do zenitu. Raczej w ywe krosty, bo powinna pj na kolanach do kocioa i zapali najwiksz gromnic z wdzicznoci, e masz krosty. Dziki nim nie wida tych twoich ohydnych piegw. Bez krost byaby ostatni piegowat maszkar. Ja wcale nie jestem taka brzydka! krzykna, jakby miaa skoczy na bangle z mostu w Alpach. No to sta przed lustrem i popatrz na siebie. Ucieszyo mnie, e wreszcie moja stopa namacaa grunt, a ona zacza broni swojej urody. Czy jest na wiecie jaki facet, ktry nie jest niewidomy, a byby gotw ci zabra na spacer? Oczywicie, e tak! bronia si dalej I uwa asz, e by go nie zemdlio na twj widok? Otwrz oczy i popatrz tak, jak facet patrzy na ciebie. No, wcale nie jestem taka za. Mam cakiem zgrabn sylwetk. Po raz trzeci stana we wasnej obronie. Ale za mae cycki. Wcale nie takie mae! No to za krtkie nogi pitrzyem zarzuty. Nieprawda, s cakiem adne i dugie. 192

 Ale te piegi s ohydne! Obraem ryzykown, lecz najkrtsz drog. Wikszo Irlandczykw ma piegi i im to nie przeszkadza zacza szuka faktw, a nie tylko zaprzecza. No bo mo e s inteligentni, a ty nie. A wanie, e jestem inteligentna! W tecie miaam ponad 140 IQ. I co z tego, skoro masz krosty wielkie jak srebrne dolarwki zbagatelizowaem jej inteligencj. aden normalny facet nie mo e na nie patrzy, eby si nie porzyga. Sam jeste nienormalny! Te pryszcze wcale nie s takie straszne. Wielu jest mdrych chopakw, ktrzy s gotowi nie tylko patrze, ale nawet mnie pocaowa. Ta jej odpowied bya ju moim sidmym zwycistwem. Oszukujesz! Nie ma takiego na wiecie! A wanie, e jest! Kamiesz! Jeszcze jeden gwd i skrzynia ze skarbem si otworzy. Nie kami! No to kto niby? Choby ten Grek z pirackiej wycieczki. On mi powiedzia, e jestem pikna. Grecy nie znaj si na kobietach, zreszt on mia tak grube okulary jak denka od butelki i pewnie nic nie widzia. Udawaem, e nie wiem, o kogo chodzi. On wcale nie mia okularw. Aha, wiem, mwisz o tym kurduplu w obwisych bokserkach przypominaem sobie chopakw, ktrych widziaem na statku pirackim. Nie, mwi o tym wysokim czarnym, co wygra konkurs nurkowania. Jej oczy byszczay. Ten pgwek, co nie skoczy adnej szkoy? On teraz robi matur i bdzie studiowa fizyk. On nie jest adnym pgwkiem, to ty jeste gupi i lepy. On potrafi we mnie dostrzec pikn kobiet powtrzya moje sowa. 193

 Mo e zlitowa si nad tob i skama, eby Bg zaliczy mu dobry uczynek. Nie dawaem za wygran, bo cay czas wygldaa jak napompowany balonik. Jemu wierz, a nie tobie! zawoaa, pewna, e to ja j oskar am o brak urody, a nie ona siebie. Gdyby to bya prawda, to normalny facet nie odpuciby adnej dziewczynie i przynajmniej prbowaby j pocaowa, a nie kama piknymi swkami w ywe oczy. A wanie, e on mnie pocaowa wtedy na statku przyznaa si. No i co z tego, skoro ju dawno zapomnia o tobie. A wanie e nie, codziennie przysya mi esemesy i chce si ze mn spotka, kiedy wrcimy do Aten. Nawet zaprosi mnie na studniwk. Masz nadziej, e mama pozwoli ci pojecha? spytaem zaciekawiony, czy wie, co mwi. O Bo e! krzykna. Raptem uszo z niej powietrze jak z przedziurawionej opony. Bagam, nie mw mamie. O czym? Strugaem z siebie durnia. Mylisz, e mama tego nie widzi? A co, mylisz, e zauwa ya? Bya przera ona. Oczywicie, e zauwa ya, bo tego nie da si nie zauwa y. Masz to wypisane w gwiazdozbiorach krost, mo na z nich czyta jak z gwiazd i wcale nie trzeba by astrologiem. Co mo na czyta? Jej przera enie, e Jeszcze Wiksza Tajemnica wyjdzie na jaw, signo zenitu. To, e jeste po uszy zakochana wyjawiem sedno sprawy. To, e prze ywasz swoj pierwsz mio! A jak to mo na wyczyta z moich krost? Gdy jej sekret przesta by Wielk Tajemnic, obudzia si w niej ciekawo. Po wygldzie. Wczeniej rozdrapywaa wszystkie, a teraz rozdrapujesz tylko cztery, jedn nad prawym ukiem brwiowym, drug pod lew warg A trzeci i czwart gdzie? 194

 Trzeci na karku Widziaem przed poudniem, jak drapie si po karku. A czwart? zapytaa przekornie, przekonana, e na pewno tego nie wiem. W miejscu zazwyczaj niewidocznym, czyli na lewym poladku mciem si za jej przedpoudniow kpin z tego, e nie dostrzegam rozanielonych oczu kobiet wpatrzonych we mnie nakadajcego jajecznic na talerz. Skd ty to wszystko wiesz? Patrzya na mnie jak na jasnowidza. Bo te bywaem zakochany Zrobiem niewinn min kota z filmu Shrek 2. Ale ty jeste facetem, a faceci nic nie widz! Przede wszystkim jestem czowiekiem zdolnym do kochania. Faceci kochaj inaczej? W gruncie rzeczy, w rodku, tam w gbi, w samym jdrze osobowoci m czyzna wcale nie r ni si od kobiety wyznaem moje podejcie do uczu. Nasza dusza nie ma pci. Zupenie inaczej jest z naszymi rolami spoecznymi i potrzebami. Czsto si zdarza, e mylimy jedno z drugim, a to powoduje wiele nieporozumie. Kochajc, dajemy to, co sami chcielibymy otrzyma, a nie to, co drugiej osobie jest potrzebne do bycia szczliw i do osignicia peni ycia. My, faceci, r nimy si od kobiet nie tylko budow fizyczn, ale przede wszystkim sposobem funkcjonowania. Ale nie r nimy si od was emocjami, potrafimy tak samo prze ywa mio, rado, smutek i inne uczucia. Niestety w wikszoci przypadkw jestemy ska eni bzdurnymi pogldami i bajkami, jakimi karmiono nas w dziecistwie. Rodzice, nauczyciele, ksi a zamiast rozbudza nasz ciekawo umo liwiajc poznanie, jak funkcjonuje druga osoba, przekazuj nam jedynie bzdury, ktrych nauczyli si od swoich rodzicw, nauczycieli i ksi y. Tak jest od pokole, a nawet jeszcze gorzej, bo 195

przekonania budowane na bzdurach tworz nowe, jeszcze bardziej bzdurne pogldy, a one s przekazywane dalej Ale przecie zdarzaj si szczliwe zwizki? Bronia prawa czowieka do szczcia i mioci. Genialnie to zauwa ya. To co mogoby by regu, stao si w naszej cywilizacji wyjtkiem. Wikszo kobiet nawet nie ma zielonego pojcia, co facetowi jest najbardziej potrzebne do szczcia. Ja wiem stwierdzia z przekonaniem, z jakim zdolny ucze odpowiada na banalnie proste pytanie nauczyciela. No to powiedz. Byem pewien, e tak jak wikszo kobiet wymieni seks. Podziw i sukcesy! Skd to wiesz? spytaem ze zdziwieniem, jakim nauczyciel obdarza ucznia znajcego nieprzerabiany jeszcze temat lekcji. Od babci odrzeka z dum ucznia cytujcego noblist. Mamy El biety? Nie, od drugiej babci, mamy mojego taty. Babcia uczya ci, jak postpowa z m czyznami? Nie mogem uwierzy, e s jeszcze na wiecie tak mdre kobiety, ktre przekazuj swoim wnuczkom podstawowe prawdy o yciu. Nie, babcia uwa aa mnie za smarkul, ale ktrego dnia, tu przed mierci, uczya moj mam, a w ka dym razie prbowaa j uczy zakoczya ze smutkiem. A ty podsuchiwaa pod drzwiami? Nie, ja byam tumaczem tej rozmowy. Jak to byo? zainteresowaem si jak geolog znajdujcy lady bogatego zo a zota. Opowiedz. Po prostu, ktrego dnia babcia powiedziaa mi, e chce porozmawia z moj mam, a poniewa znaa tylko grecki, ja miaam tumaczy na polski odpara, jakby to bya rzecz naturalna w ka dej rodzinie. 196

 Czemu babcia nie skorzystaa z pomocy swojego syna, Stawrosa? Powiedziaa, e to jest rozmowa midzy kobietami. A po chwili zastanowienia dodaa: Ale myl, e powd by zupenie inny. Babcia bya bardzo bezporednia w swoich wypowiedziach. Nie liczya si ze zdaniem innych ludzi, co czsto doprowadzao do ktni. Ju wczeniej zauwa yam, e tata nie zawsze tumaczy mamie dokadnie to, co mwia babcia, a czasami nawet przekrca jej sowa, jakby chcia zaagodzi sytuacj. To babcia bya zoliw staruch? Zafascynowaa mnie ta historia. O nie! Nigdy nie wydawaa mi si zoliwa. Bya szczera i otwarta. Mwia to, co myli. Chyba nawet nie bya taka stara, za jak wtedy j uwa aam. Miaa szedziesit cztery lata, kiedy umara. Po prostu bya prost kobiet bez wyksztacenia podsumowaem krtko. Tak, masz racj potwierdzia, wstydzc si babci i jednoczenie bronic jej honoru. Nie miaa wyksztacenia, bo powicia ycie na wychowanie piciu synw. Ale dzi wiem, e bya niezwykle mdr kobiet. Co pamitasz z tej niezwykej rozmowy? Niewiele i zarazem bardzo du o... Powiesz wreszcie, co powiedziaa twoja babcia, czy jak Agata Christe chcesz budowa napicie? Zaczynaa mnie z era coraz wiksza ciekawo. A ciekawi ci to? Jasne, jak soce nad pustyni Gobi! potwierdziem. Wolisz skrcon wersj czy ca histori. Wol ca, ale bez sowa wstpnego, prologu, uwag tumacza i noty redakcyjnej, bo te ju znam prbowaem nakierowa j na sedno sprawy. Wprawdzie wtpi, czy bdziesz umiaa przedstawi mi tak opowie... Sprbuj. 197

 Nie prbuj nawet, bo ci nie wyjdzie. Skd wiesz? Pani w szkole pyta Jasia: Odrobie prac domow? Chopczyk odpowiada: Prbowaem. Jak typujesz: zrobi czy nie? powtrzyem histori zasyszan od Arnolda No, wynika z tego, e raczej nie przyznaa logicznie. Nauczycielka zadaje mu nastpne pytanie: A zrobisz na jutro? Jasio odpowiada: Sprbuj. Jak du a jest szansa, e zrobi? Jak uwa asz? Niewielka przyznaa. Dokadnie tak samo oceniam swoj szans, e wysucham opowieci o rozmowie z babci z pominiciem didaskaliw parsknem miechem. winia! Rozemiaa si jeszcze goniej ode mnie. winia to wanie jest twj pierwszy komentarz. Dobra, i tak z tob nie wygram Suszna uwaga, czyli drugi komentarz, a za chwil bdzie trzeci. Przewidywaem jak jasnowidz czytajcy przyszo z brudnych kart. Dobra, ju zaczynam t opowie. Zmarszczya czoo, bo chyba dotaro do niej, e to zdanie te jest komentarzem. Babcia za daa ode mnie, ebym tumaczya sowo w sowo to, co bdzie mwi mamie, niezale nie jak nieprzyjemna albo zaskakujca bdzie ta rozmowa. Kazaa mi przyrzec, e bd dosownie przekada na grecki odpowiedzi mamy, nie agodzi ich, bo, jak stwierdzia, wygadzanie tylko powoduje nieporozumienia. A czemu nie poprosia o to Ildiko? Chciaa, ebym to ja bya tumaczem, po pierwsze dlatego, e byam znana z niewyparzonej buzi. O drugim powodzie powiem za chwil. Dobrze, poczekam rzekem, sadowic si wygodnie w fotelu. Wracaj do tematu. Siedzicie we trjk przy stole w kuchni u babci... 198

 Na piecu sma yy si pomidory, przygotowywane na wito, pachniao skrk pomaraczow rozpocza wreszcie. Najpierw babcia zapytaa, czy moja mama zgodzi si, ebym to ja bya tumaczem, bo chce z ni porozmawia jak kobieta z kobiet. Mama si zgodzia, przekonana, e rozmowa bdzie dla niej mia. Rozumiem, e nie bya przerwaem i zatknem sobie doni usta na znak, e ju bd milcza. Babcia zacza tak: Jestem star kobiet i wiem, e niedugo nadejdzie mj czas, ale zanim odejd w spokoju, chc ci powiedzie kilka wa nych rzeczy. Oczywicie moja mama natychmiast kurtuazyjnie zaprotestowaa, umiechajc si do teciowej i nawijajc, e teciowa jest jeszcze moda. Babcia, nie czekajc na moje tumaczenie, przerwaa jej w p sowa stanowczym: SUCHAJ MNIE! Mama zamilka, a babcia natychmiast po moim tumaczeniu nastpne zdanie wypowiedziaa tym samym tonem: TY NIE JESTE DOBR ON DLA MOJEGO SYNA i poczekaa, a przetumacz. Mama zaczerwienia si i prawie natychmiast wesza w stan witego oburzenia: Jak to nie? Robi, co tylko mog, eby mu stworzy dom i rodzin. Pior, prasuj, sprztam, gotuj, speniam wszystkie obowizki ma eskie. Przetumaczyam, a matka cigna dalej: Powieciam mu najpikniejsze lata swojego ycia, mieszkam gdzie z dala od cywilizacji, na jakiej wsi zabitej dechami, bez dostpu do kultury. Gdyby nie Internet, ju dawno bym zwariowaa. Przetumaczyam, ale babcia milczaa. Twj wspaniay syn mwia mama wcale nie jest taki wspaniay, jak ci si wydaje. adna kobieta nie byaby z nim szczliwa. Ja go kochaam ponad wszystko i wszystko mu powiciam, a nic nie dostaam w zamian. On w ogle mnie nie szanuje i nie kocha. Cay czas czuj si samotna jak palec. Na pocztku obiecywa zote gry, opowiada, jak tu w Grecji jest piknie, jaka bd szczliwa, bogata, jakie bd miaa cudowne ycie, i nic si nie spenio. Nie mam nic i adnych 199

perspektyw, e kiedykolwiek co si zmieni. Zestarzaam si, zbrzydam, rce mam zniszczone od cigego prania, jak wieniaczka, i w ogle nie czuje si kochana. Twj syn traktuje mnie, jakbym bya jego wasnoci, woem roboczym. Widzi, e nie jestem szczliwa, i nic nie robi, eby byo lepiej. A przecie tysice razy mu powtarzaam, e nie mo emy tak dalej y. Setki razy mu mwiam, e jestem nieszczliwa, a on nic nie zrobi, eby byo lepiej. Palcem w bucie nie kiwn, aby co si zmienio na lepsze. Nawet przesta mi mwi, e mnie kocha. Cigle tylko ucieka do swojej tawerny, siedzi tam z kumplami przy winie i wraca nad ranem pijany. Nic z niego nie mam. My ju nawet ze sob nie sypiamy. Czy mj syn ci bije? Czy kiedykolwiek ci uderzy? spytaa babka z wyran trosk w gosie. Nie. Nigdy! oburzya si mama. Niechby tylko sprbowa, to bym go chyba zabia! To dobrze, bo tylko tego si obawiaam, e on ci nie szanuje zamruczaa pod nosem. A za co ty podziwiasz Stawrosa? A niby za co mam go podziwia. Za to, e nic nie robi, eby byo lepiej? Od lat nawet palcem nie kiwn, eby cokolwiek naprawi miedzy nami. A kiedy bralicie lub, to go podziwiaa? zainteresowaa si babka. Tak potwierdzia mama. Wtedy miaam powody. Wtedy dba o mnie, troszczy si, mia fantazj, stara si, mwi, e mnie kocha, zgadywa ka de moje yczenie, wprost czyta w moich mylach. Nie raz gdy wstawaam po sweter, on ju mi go nis. Kiedy chciaam zrobi herbat, okazywao si, e on ju wstawi wod. Cigle mi obiecywa, e stworzymy wspania rodzin, e bd szczliwa, a ja gupia mu uwierzyam, e tak bdzie zawsze. A wic to on si zmieni? spytaa babka. Diametralnie! Teraz jest zupenie innym czowiekiem! Ja nie z takim braam lub. 200

 A ty si nie zmienia przez te lata? Naprawd nie? dociekaa babka. Nie, ja si nie zmieniam mwia mama. Oczywicie, zestarzaam si, zbrzydam i mam do tego bezsensownego ycia. Na nic si zday lata tumaczenia mu, e le postpuje. Skoro uwa asz, e si nie zmienia, to powiedz mi, czy tak samo czsto si umiechasz jak kiedy, czy czsto piewasz? nie odpuszczaa babka. Gdybym miaa powody, to na pewno nie tylko bym piewaa, ale i taczya ze szczcia. Od lat nie mam najmniejszego powodu, eby cho przez chwil czu si szczliw odpara mama. Ale jeszcze nie tak dawno na lubie naszego kuzyna wygldaa cakiem piknie zauwa ya babka. To tylko pozory. Mwiam Stawrosowi, setki razy mu tumaczyam, eby nie po ycza pienidzy na ten lub, bo nigdy ju ich nie zobaczy. Dobrze wiedziaam, e nasze wieloletnie oszczdnoci przepadn. Ale on by mdrzejszy. I co? W zamian za kup kasy dosta w podzice miejsce przy stole obok pary modej i jeden toast na cze kochanego wujka. Nigdy nie odzyskamy tej forsy. On zupenie o mnie nie dba. Jego wcale nie obchodzi, czy mamy co je. On tylko przychodzi na gotowe i dziwi si, e ju pienidze wydane. On bardziej kocha dalekiego krewnego ni mnie i swoje crki. Czy jeste tak czsto szczliwa jak kiedy? sprbowaa babka z innej beczki. Szczliwa? zdziwia si mama. Ja miaam by szczliwa! Wierzyam jego sowom, i co mam z tego? Nic! Jestem na skraju zaamania nerwowego. Gupia byam, bo daam wiar jego zapewnieniom o wielkiej i dozgonnej mioci. A on nawet ze mn nie chce porozmawia. Tysice razy go prosiam: chod, usidmy, porozmawiajmy. A on od razu mwi, e nie chce sucha wymwek i narzeka, a ja tylko chc mu wytumaczy, co mi nie odpowiada. Nic do niego nie 201

dociera. Mwi do niego to jak groch o cian. Udaje guchego albo si gupio pyta, o co mi chodzi, jakby naprawd nie wiedzia, e le postpuje, e ja nie czuj si kochana, e ycie przecieka nam przez palce, e wegetujemy z dnia na dzie. On mnie w ogle nie szanuje, a przecie ja ycie dla niego powieciam, i co teraz z tego mam? A ty, mamo, jeszcze mi zarzucasz, e jestem z on! Albo ty te jeste poda, albo nie masz zielonego pojcia, jakie ja mam ci kie ycie, a przecie twj ukochany syneczek obiecywa mi drog usan r ami. A ja pior, sprztam, prasuj, gotuj, zmywam, yy sobie wypruwam, godzinami stercz przy garach, eby mia zawsze gorcy obiad na stole, no i nic w zamian nie mam. Nawet sowa dzikuj, nawet zwidego kwiatka, nawet tego, co ka dy m powinien dawa onie. Dobrze wiesz, o czym mwi. On cigle jest zmczony, cigle picy, ale mecze to potrafi oglda do pna w nocy, ale do tawerny to biega trzy razy w tygodniu, eby pi wino z kole kami. Wraca o wicie, mierdzcy, nawet umy mu si nie chce. Jak mo na kocha takiego czowieka? Kochasz go jeszcze? zapytaa babka. Chcesz usysze prawd? zdziwia si mama, jakby to nie byo oczywiste. Tak, chc usysze! potwierdzia babka. Nie mog przy Oli, to jeszcze dziecko. Mama prbowaa wykrci si od odpowiedzi. Nieprawda, ona ju od roku jest kobiet zaprotestowaa babcia. Pewnie miesiczkujca dziewczyna bya dla niej kobiet. Najwy szy czas, eby odo ya ksi ki z bajkami i zacza poznawa prawd o yciu! Niech si dowie! Niech zna prawd! Mo e to jej pomo e, eby nie popenia w yciu takiego gupstwa jak ja. Mo e chocia ona trafi na porzdnego czowieka. Od dawna nie kocham Stawrosa, okaza si niegodny mojej mioci! A za co miaabym go kocha? Za jego lenistwo, za to, e nic mu si nie chce, e zasypia odwrcony do mnie tyem, e mierdzi? Gdyby nie ja, to ju dawno zarsby brudem! 202

 Tak przypuszczaam pokiwaa gow babka. A jak go poznaa, to te by leniem i mierdzia? Nie, wtedy si stara potwierdzia mama. Wtedy ja byam pikna i moda, a on robi wszystko, ebym na niego zwrcia uwag. Ale po naszym przyjedzie do Grecji sta si mierdzcym leniem. Gupia byam! A zreszt, skd mogam wiedzie, e wszyscy Grecy s tacy. Zamiast si postara o lepsz prac albo zaj rodzin, chlej wisko do biaego rana, wypiewuj sprone piosenki, rechocz si jak idioci. Co jeszcze masz do zarzucenia Stawrosowi? spytaa babka. Odebra ci paszport? Wszystko! Oszuka mnie, omami obietnicami, cign mnie tu, a teraz to nawet nie mam dokd wraca! Co z tego, e mi nie odebra paszportu, skoro nawet nie mog pojecha do Polski, bo po pierwsze to nie mam za co, a po drugie to po co miaabym tam jecha? Nie chc, eby moi rodzice widzieli, jaka jestem nieszczliwa. Mao to nocy przeryczaam w poduszk, a jego nawet nie interesuje, e pacz, o nic nie zapyta, wychodzi z sypialni i ostentacyjnie kadzie si spa na kanapie w salonie, a chrapie tak, e a si ciany trzs. Co chcesz jeszcze usysze? Prawda jest taka, e to ty tak wychowaa swojego syna. Nigdy nie dors, cay czas zachowuje si jak smarkacz, bawi si, zamiast si zaj rodzin jak dorosy m czyzna Wystarczy mi ju tych twoich narzeka przerwaa ostro babka. Teraz milcz i suchaj. Jeli si odezwiesz, zanim ci dopuszcz do gosu, to zdziel ci cierk. Zrozumiaa? Pytam si, czy zrozumiaa! Tak wyjkaa przera ona mama, bo takiego wzroku babki jeszcze nigdy nie widziaa. A wic suchaj. Nagle babka przesza na spokojny ton. Niedugo umr. Nie zaprzeczaj, bo niewiele o mnie wiesz. Mam raka, lekarze nie daj mi ju adnej nadziei. Prze yam wiele dobrych i zych chwil. Wychowaam i wyksztaciam piciu synw. Zawsze chciaam mie crk, ale 203

Bg mi tego poskpi. Teraz ju wiem, dlaczego. Teraz mam pi synowych i kocham je jak wasne crki. Ciebie te z pocztku kochaam, bo widziaam, jak szczliwy by Stawros, kiedy przyjechaa do Grecji. Zawsze chciaam, eby moi synowie byli szczliwi. I czterech jest. Stawros by najmodszy, by moim oczkiem w gowie, nie tylko dlatego, e by cudownym dzieckiem i uczy si najlepiej. By najinteligentniejszy, najmdrzejszy, najadniejszy, najweselszy. Miaam nadziej, e bdzie najszczliwszy, bo mia w sobie wicej ciepa ni reszta jego braci. Dziewczyny za nim szalay, sikay po nogach, kiedy z nimi taczy. Ale on ubzdura sobie, e bdzie studiowa w Polsce, o ktrej niestworzone rzeczy opowiada mj m . Stawros, cokolwiek sobie zaplanowa, to osiga. Mylaam, e mi serce pknie, kiedy si dowiedziaam, e o eni si z katoliczk, ale skoro taka bya wola Stawrosa, to zacisnam zby i pogratulowaam mu serdecznie jego wyboru. Nie raz rozmawiaam z nim przez telefon. Cay czas mwi tylko o tobie, jaka jeste pikna, jaka inteligentna, jaka wyksztacona i jak bardzo go kochasz. Cieszyam si, e znalaz swoj muz, ale serce mi krwawio... Rozumiaam, e dla twoich rodzicw to te musia by cios. Twoja matka nie miaa mo liwoci paka w cerkwi na lubie swojej crki, a twj ojciec nie mia tej mo liwoci, eby odda jedynaczk w rce innego m czyzny w obliczu Boga Byam na waszym lubie, ktry odby si w jakim urzdzie, gdzie po korytarzach krcili si petenci zamiast goci weselnych. Nie doznaam w twoim zimnym kraju ciepa i serdecznoci. Gdy ci zobaczyam pierwszy raz, od razu zaakceptowaam ci jak crk! Ale ka dy dzie twojego pobytu w Grecji przynosi coraz wiksze rozczarowania. Min rok, a ty nie nauczya si nawet dziesiciu sw po grecku. Mj najstarszy syn o eni si z Francuzk, bardzo pikn kobiet i rwnie jak ty wyksztacon. Z pocztku jej nie znosiam. Ale ona ju po roku mwia cakiem dobrze po naszemu. Po dwch latach zdobya moje serce, gdy odwiedzaa mnie w szpitalu i czytaa mi gazety. Ty 204

po siedmiu latach pobytu tutaj nie znasz nawet siedemdziesiciu sw po grecku, wliczajc w to przeklestwa. Ciebie nie interesuje nasza tradycja, kultura, zwyczaje, rodzina. Przywioza z dalekiego kraju inne pogldy na ycie i je tu zasiewasz, ale wyrastaj z nich tylko chwasty. Nie znam twojego kraju, ale mo e tam, w waszym zimnym klimacie, tak si traktuje m czyzn, aby czuli si szczliwi. Chocia nie wierz w to, eby istnia na wiecie chocia jeden m czyzna, ktry mgby osign szczcie, bdc tak traktowany jak Stawros. Mo liwe, e w twojej religii szczcie i mio nie maj wartoci i wy tam yjecie tylko po to, eby si umartwia i cierpie. Mj syn cierpi, ty cierpisz i wasze dzieci cierpi, yjc bez mioci, jak powinni promieniowa rodzice, a mnie rozpacz ciska serce, kiedy na to wszystko patrz. Stawros jest pomiewiskiem caego miasteczka. Najinteligentniejszy z moich synw, z doktoratem, zarabia mniej ni kierowca autobusu. Ma najpikniejsz kobiet, za ktr ogldaj si wszyscy m czyni. Ale ona zachowuje si jak sprztaczka z Rumunii, taszczca z bazaru siaty wyadowane kartoflami. Mj ukochany syn, ktry mia by merem miasta, czowiekiem podziwianym przez wszystkich, zamieni si po czternastu latach ma estwa z tob w troki od kalesonw. Wiesz czemu? Pytam si, czy wiesz czemu? Odpowiedz! Bo taki jest. C ja mog na to poradzi. On po prostu nie potrafi dorosn przedstawia swj punkt widzenia moja matka. aden m czyzna nie potrafi sam dorosn spokojnie mwia babka. To my, kobiety, dorastamy nagle, wydajc na wiat nowe ycie. M czyni niestety nie rodz dzieci. Faceci nie dorastaj przy matkach. eby chopiec mg si przemieni w dojrzaego m czyzn, potrzebuje kobiety, prawdziwej kobiety. aden chopak biorcy lub ze swoj ukochan, nie jest dojrzay. Patrz na swoich synw i widz czterech dorosych facetw i jednego chopca, ktry mia pecha 205

i o eni si z pikn, wyksztacon Polk. A ty co widzisz, kiedy patrzysz na swoich szwagrw? Przecie oni haruj ponad siy matka bronia swoich pogldw aby zapewni swoim onom samochody, futra, bi uteri, wycieczki zagraniczne, a te ich ony chodz tylko po fryzjerach, kosmetyczkach, gabinetach masa u i nawet nie gotuj im obiadw, ani nie zajmuj si dziemi. Cae przedpoudnia plotkuj w kawiarniach, przechwalajc si, ktra ma w yciu atwiej, a po poudniu czekaj, a m owie wrc z pracy, aby po obiedzie przygotowanym przez su c wyegzekwowa od nich obowizki ma eskie. Mamo, czy ty naprawd nie widzisz, jak oni s wykorzystywani przez te swoje ony? One manipuluj twoimi synami, eby nic nie robi, tylko cieszy si yciem i opala na le aku przy basenie. One nie maj adnych ambicji poza nowym ciuchem i przechwalaniem si, gdzie ktra bya za granic. Ja nie potrafiabym tak y. One paso ytuj na twoich synach! A gdzie rwnouprawnienie? A gdzie partnerstwo? Przecie yjemy w XXI wieku! Tak jest, jak mwisz zgodzia si babka. One nic nie robi, eby ich m owie mogli robi wszystko. A jednak mam racj. W twoim kraju rwnouprawnienie i partnerstwo wicej jest warte od mioci i szczcia. Czy zauwa ya, e bracia twojego m a s szczliwsi ni on? Czy widzisz, e s dojrzalsi i pewniejsi siebie? A czy ty czujesz si kochana? Nie aden z twoich synw, mamo, nigdy nie by tak kochany, jak ja kochaam Stawrosa! Uwa asz, e twoje bratowe nie czuj si kochane? _ zdziwia si babka. A ty czuaby si kochana, gdyby Stawros zachowywa si wobec ciebie tak, jak oni zachowuj si wobec swoich on? Na pewno czuj si kochane, i to nawet bardzo, ale same nie okazuj im mioci! One nie zasuguj na tak mio, jak dostaj. To niesprawiedliwe, e one nic nie robi, a dostaj 206

wszystko, a ja robi wszystko, a nie dostaj nic zakoczya matka ze smutkiem. Mylisz si zaprotestowaa babka. One robi wszystko, eby ich m owie dostawali to, co jest dla faceta najwa niejsze. One im daj to, czego facet najbardziej potrzebuje do szczcia. Jeste tu ju osiem lat i jeszcze nie zauwa ya, jak one si zachowuj przy swoich m ach? Zauwa yam. Jak idiotki. miej si z ich gupich dowcipw. Obmacuj ich przy ludziach, zachwycajc si ich bicepsami. Stroj gupie miny. Patrz na nich tak, jakby to byli najwspanialsi m czyni, a oni s, bez urazy, przecitnymi facetami. Czego potrzebuje m czyzna w yciu? Idiotki u swojego boku, eby si w niego wpatrywaa jak sroka w gnat? A mo e m czyzna wanie tego potrzebuje, eby si poczu szczliwym. Nigdy si nad tym nie zastanawiaa? babka udaa, e rozumie synow. Nie? Facet potrzebuje podziwu. Tak jak kobieta potrzebuje czu si kochan i pikn, bo bez tego nie mo e by szczliwa, tak samo m czyzna nie rozwija si, jeli nie dostaje podziwu. O, nieprawda! zaprzeczya matka. Na pocztku podziwiaam Stawrosa za wszystko, za to kim jest, za to, co umie, nawet za to, jaki jest przystojny. I co z tego? Ty popenia inny bd wyjania babka. Ty nic od niego nie wymagaa. Jak to nie? zdziwia si matka. Setki razy mu mwiam, e za mao dba o mnie. Tumaczyam, co ma zrobi: zadba o nas. To nie jest stawianie wymaga znw wyjania babka. Dla m czyzny to jest krytyka, a nie wskazywanie celw. Ty nie powiedziaa mu nigdy, co ma ci zrobi, ani jak ma to zrobi. Przecie on jest dorosy i sam si powinien domyli oburzya si matka. To ja musz jeszcze uczy swojego m a, co ma robi? 207

 Stawros jest dorosy, ale nie jest dojrzay mwia babka. On nie mia za sob trzech rozwodw. On potrzebuje kobiety, ktra go tego nauczy. Ty nic nie musisz, ale nie oczekuj, e chopak sam doronie, e m czyzna nagle zacznie myle i czu jak niewiasta, bo gdyby tak si stao, to kobiety przestayby go interesowa, a zaczliby go rajcowa faceci. Przyjrzyj si, jak postpuj inne kobiety. One mwi wprost, co chc mie, i w jakim sklepie jest to do kupienia, jakie lubi kwiaty, jak chc by pieszczone i kochane. Facet to sam z siebie potrafi tylko zrobi dzieciaka, o czym si zreszt sama przekonaa. Nie prawda zaprzeczya matka. Kiedy potrafi si domyli, czego potrzebuj i co mi sprawia przyjemno. Na tym polega zakochanie zgodzia si babka. I na pewno tak byo! Stawros by cudowny do chwili, kiedy si pierwszy raz nie pomyli, a ty nie zacza narzeka, e ci nie rozumie. W tamtym momencie zabia jego kiekujc intuicj. Kiedy pierwszy raz zwtpia w to, e on ci naprawd kocha. I to tylko dlatego, e wyskoczy z jakim pomysem jak Filip z konopi, niszczc cay romantyzm, jaki roztacza si dookoa was, a ty jeszcze tygodniami drwia z niego. Skd wiesz, e tak byo? zdziwia si matka. Opowiada ci o tym? A to winia! Nie, nigdy mi nie opowiada. Przypomniaam sobie, jak ja zabiam fantazj mojego m a, kpic z jego poronionego, i jak mi si wtedy wydawao, najgupszego pomysu na wiecie. Nigdy ju nie udao mi si tego naprawi. W tamtym momencie Zorba zamieni si w zwykego m czyzn, ktremu trzeba mwi wprost i bez owijania w bawen, czego si od niego oczekuje. Mam go traktowa jak osa? Tylko kij i marchewka? Przecie to czowiek zbulwersowaa si matka. Ja tak nie potrafi. Ja chc, eby Stawros mnie kocha tak jak kiedy, i rozumia bez zbdnych sw. No to cofnij czas i zacznij jeszcze raz kpia babka. 208

 Przecie to niemo liwe. No to rb yciu to, co mo liwe. Dawaj Stawrosowi to, co jest mu potrzebne do szczcia. Jeli chcesz czu si kochana, to dawaj du o marchewki i u ywaj mao kija. Masz mu pokazywa, jaka jeste szczliwa, mia si przy nim, piewa z radoci, taczy ze szczcia, mwi mu, jaki jest wspaniay. Od czasu do czasu mo na postawi wymaganie, ktre on bdzie umia speni, aby si wysili bardziej ni do tej pory. Wtedy m czyzna bdzie si rozwija i jego poczucie wartoci bdzie roso. A co ze mn? Tu odezwa si egoizm mojej mamy. Kto zadba o moje potrzeby? Znw wszystko ma by na mojej gowie? Ja tak nie chc. Mam traktowa twojego syna jak kretyna? Zrobisz, jak bdziesz uwa aa za suszne babka posmutniaa. Jeli jeste mdra, to skorzystasz z moich rad, a jeli jeste tylko inteligentna, to za kilka lat si rozwiedziecie i staniesz si star zgorzkniaa kobiet uwa ajc facetw za idiotw. Wybr nale y do ciebie. Ja przed mierci przekazuj ci najwa niejsz prawd o m czyznach, bo najcenniejsze w yciu jest szczcie i mio. A ty rb, jak ci rozum dyktuje, jeli jeszcze masz jego resztk pod tymi blond lokami. Wcale mi si nie podoba to, jak do mnie mwisz zirytowaa si matka Ja nie jestem zielony dolar, ebym ci si musiaa podoba! A teraz ju idcie, bo ta rozmowa bardzo mnie zmczya, chciaabym si poo y. Niedugo umr i tam z gry bd obserwowaa, jak dalej uo ysz swoje i Stawrosa ycie. Zdaj sobie spraw, e jest za pno, aby cokolwiek chciaa zmieni, e jeste za gupia, aby skorzysta z rad starej kobiety i moje gldzenie w gruncie rzeczy na nic si nie zda. Jeli przez osiem lat niczego si nie nauczya, to prawdopodobnie i te trzy godziny te niczego nie zmieni. Czowiek zawsze powinien w yciu robi to, co uwa a za suszne, i walczy do koca o 209

szczcie. Nie tylko swoje, ale i tych, ktrych kocha nad ycie babcia zakoczya rozmow zot myl. Po co mi to wszystko mwisz, jeli z gry wiesz, e ja si nie zastosuj do twoich rad? wciekaa si matka. Czy do ciebie jeszcze nie dotaro, e moje rady wcale nie byy kierowane do ciebie? Babka udaa zdziwion. Mwiam do Aleksandry, eby ona te otworzya oczy i popatrzya na facetw jak na dzieo Boga, a nie brakujce ogniwo w acuchu rozwoju midzy map a kobiet. Kpisz sobie ze mnie czy co? Matka kipiaa zoci. Nie z ciebie, ale z twoich przekona potwierdzia babka. Kpi z nich w ywe oczy. Moja babka mawiaa: M jest gow rodziny, a ona szyj, i to ona krci gow, i miaa racj. Nie wzia jednak pod uwag, e czasem ta szyja jest chora albo sztywna jak matka-Polka. Do widzenia! Matka zerwaa si i niemal wybiega z mieszkania. Wtedy pierwszy raz pocaowaam babci w rk, a ona mnie serdecznie przytulia, staymy tak du sz chwil. Ola kontynuowaa swoj opowie. To byo nasze po egnanie. Pamitam, jakby to byo wczoraj. Potem zobaczyam j ju w trumnie, na pogrzebie. Zmara dwa miesice pniej, ale przez te dwa miesice jako nie byo okazji... W ka dym razie mama robia wszystko, eby nie byo okazji do spotkania, nawet kiedy babcia ju bya w szpitalu. Nieprawdopodobna historia rzekem z zachwytem. Czemu uwa asz, e to jest nieprawdopodobne? Chciaem raczej powiedzie fascynujca, u yem zego sowa. Chocia masz racj dodaem po krtkim zastanowieniu. Jako nie bardzo mog uwierzy, e przez tyle lat tak dokadnie udao ci si zapamita t rozmow. Masz racj. Niewiele pamitaam z tego, co mwia babka, byam za maa, aby rozumie sens tej rozmowy. W tym roku, na swoje szesnaste urodziny, dostaam pamitniki babki. Wtedy dopiero zrozumiaam, jak wa n prawd o yciu 210

przekazywaa mojej mamie, a waciwie mnie. To ja, penic rol tumacza, miaam by odbiorc tego przekazu. Masz jeszcze ten pamitnik? zainteresowaem si rdem, z ktrego czerpaa swoj wiedz. Tak. To nie jest jeden zeszyt. Komplet skada si z trzydziestu dwch tomikw opisujcych wszystkie lata jej ma estwa. To s najmdrzejsze ksi ki, jakie kiedykolwiek czytaam. Zawieraj ca histori ycia babci, zote myli, listy od dziadka z czasw ich modoci, komentarze, przepisy, rady, wycinki z gazet i du o piknych wierszy jej autorstwa. Dopiero niedawno zrozumiaam, dlaczego wanie mnie ofiarowaa swoje pamitniki. Dlaczego wanie tobie? spytaem, by wyrwa j z zamylenia. Babcia bardzo chciaa mie crk, ale los obdarzy j picioma synami. Szsta bya wprawdzie crka, ale zmara, kiedy miaa trzy lata odpowiedziaa, jakby to wszystko wyjaniao. Ale dlaczego tobie, a nie Ildiko przekazaa te pamitniki? Zmara ciotka miaa na imi Aleksandra, a poza tym ja mam niewyparzony jzyk i podobnie jak babcia mwi zawsze to, co myl. Ildiko jest ukochan creczk tatusia i pupilk caej rodziny, a mnie wszyscy, z wyjtkiem babci, zawsze traktowali jak czarn owc. I dowiedziaa si z tych pamitnikw, jak nale y postpowa z m czyznami? zapytaem, aby podtrzyma rozmow. Tak. Chocia ju du o wczeniej zrozumiaam, e to, co robi moja mama, wcale nie czyni mojego tat szczliwym, a i on nie daje mamie tego, co jej jest potrzebne do ycia. Pamitam, jakiego miaam cudownego ojca, kiedy byam maa, jak on si z nami bawi, jak artowa, jakie robilimy kaway wszystkim znajomym, jak taczy i cigle si mia, jaki by szczliwy. 211

 Teraz jest inny? Mo e si tylko zestarza? Mj cudowny ojciec zamieni si w zgorzkniaego str a prawa i zasad moralnych, gldzcego jak stary pop. Straszy bojani Bo i ostrzega przed wszechobecnym zem rozsiewanym przez diaba czyhajcego na niewinne ludzkie dusze. Jego nie tylko nie da si teraz sucha, ale nawet nie mo na cierpie jego wzroku penego wyrzutw. W nim nie ma ju najmniejszej iskierki radoci. Sta si namolnym, dokuczliwym starcem, jak wrzd na dupie. Czy ja si kiedy te taka stan i bd innym uprzykrza ka d minut, niszczy najdrobniejsz oznak radoci? Z jednej strony al mi go, a z drugiej nie wyobra am sobie przebywania z nim du ej ni kilka minut. Nawet wsplne posiki stay si dla mnie katorg, bo nawet podczas jedzenia wygasza te swoje kazania o witoci, oszczdnoci, powinnoci, posannictwie i prawach Bo ych. Nadal go kocham jak ojca, a jednoczenie nie cierpi jak parszywego psa. Nikt z nim nie mo e wytrzyma. Jest gorszy nawet od cigle narzekajcej mamy. No, ale przecie s ze sob zauwa yem. Bo nie widz innego wyjcia ze smutkiem skomentowaa Ola. Nienawidz si jak pies z kotem, ale na zewntrz udaj cudown, kochajc si rodzink wychowujc dzieci. Kiedy Ildiko i ja doroniemy i odejdziemy z domu, oni si zatruj wzajemnymi alami do siebie. Zrozumiaam, e ask losu jest dla nich taka czarna owca jak ja, na ktrej mog skupi ca swoj energi i metody pseudowychowawcze, bo inaczej dawno by si pozagryzali. Dlatego cay czas, nawet tu na wakacjach, gram t rol, chocia zupenie mi ona nie le y. Czy wiesz, co staoby si z twoimi pryszczami, gdyby przestaa gra? spytaem odwa nie. Wiem odpowiedziaa, patrzc mi prosto w oczy, jakby bya moj rwienic ale nie mog przesta, bo by si zagryli.

212

 Powiedziaa, e twj ojciec si zmieni, a co si stao z matk? Czy jest taka jak przed laty? Czy ona w ogle si nie zmienia? I to jak! odrzeka Ruda, mru c ze zoci oczy. Upodobnia si do swojej matki, ktra co roku wita nas na lotnisku w Warszawie zatroskan min i tekstem: Dziecko, jak ty le wygldasz, jak ja si o ciebie martwiam przez ten rok, ile ja przez ciebie ez wylaam i nocy nie przespaam. A przecie zna o wiele wicej skutecznych sposobw, eby na dzie dobry popsu nam wakacje w Polsce. Mama, tak samo jak babka, nieustannie karmi si lkiem o wszystko. O dziwo, odpucia nieco w czasie tego pobytu, ale jestem przekonana, e to tylko dziki tobie. Po raz pierwszy od wielu lat widziaam j rozemian na statku pirackim, gdy wcigne nas do zabawy. Pewnie gdyby nie poczucie witoci, gboko zakorzenione w jej sztucznej przyzwoitoci, i skrpowanie w obecnoci crek, ktre s maymi nic nie rozumiejcymi dziewczynkami, to chtnie, spdziaby ten tydzie w twoim ku i wychodzia z niego tylko po to, eby si ob era kremwkami. Bez przesady sprbowaem zignorowa t uwag. Bez przesady to miaby tygrysic w ku i z niewyspania oczy jak szparki do wrzucania drobniakw w glinianej skarbonce, taka jest na ciebie napalona. Ale pseudokatolicka moralno nie pozwala jej na nic wicej oprcz marzenia o seksie i mizdrzenia si godzinami przed lustrem. Wylewa na siebie flakon perfum, zanim wyjdziemy na kolacj, podczas ktrej wodzi za tob tsknym wzrokiem, zamiast ci schrupa na deser. Bez przesady zupenie nie wiedziaam, co mgbym odpowiedzie, i oczywicie odezwaem si najdurniej jak tylko byo mo na. A co? Mo e zaprzeczysz, mwic, e nie daby si skonsumowa zamiast ciastek pochanianych w tempie, ktrego pozazdrociby jej nie jeden odkurzacz firmy Elektrolux? Czy 213

wy faceci nie widzicie, jak reaguj na was wygodniae, napalone baby? Niby jak? Ciekaw byem, co zauwa ya. Patrz na was jak w w namalowane wrota, jak sroka w gnat albo jak pies na kiebas! Po tacu z tob mama miaa tak rozanielony wzrok i pustk w mzgu, e trzydzieci siedem razy powtrzya na przydechu: Jak on wspaniale taczy. Mo e jeszcze nie zdajesz sobie z tego sprawy, e dla kobiety taniec jest cenniejszy od orgazmu. Przecie twoja mama ma m a wtrciem gupio. I co z tego? obruszya si. aden m nie chroni przed marzeniami. A tak w ogle to kiedy miaa. Teraz ma mikkie troki od kalesonw, i to te od kilku lat nieu ywane, a nie faceta. Sama do tego doprowadzia, bo kiedy kobieta przestaje kocha, to automatycznie przestaje podziwia swojego m a i oczekiwa zmian na lepsze, no a wtedy zaczyna nim pogardza i ju nigdy nie ma ochoty z nim sypia. Czy ta zota myl, ktr mi teraz zaserwowaa, to te z pamitnika babci? spytaem wreszcie sensownie. Zgade, ale to chyba nie byo trudne. Rozemiaa si serdecznie. Bardzo chciabym zna grecki, eby mc przeczyta te fascynujce pamitniki wypowiedziaem yczenie, ktre raczej powinno by skierowane do zotej rybki, a nie do Oli. Mo e kiedy przetumacz je na angielski albo na polski i umieszcz w Internecie, eby kobiety mogy si dowiedzie, jak postpowa z facetami, i potrafiy uratowa swoje ma estwa, dopki nie jest za pno. Zrb to koniecznie. Wiele kobiet bdzie ci wdzicznych, ale jeszcze wicej ci przeklnie dostrzegem i drug stron medalu. Rozumiem, e twoja mama nie prbowaa nawet naprawia swojego zwizku? Wtedy gdy si dowiedziaa o tym, jak postpowa z m czyznami, byo ju za pno, aby sama chciaa si zmieni. Czemu tak uwa asz? zdziwiem si. 214

 Na ostatnich stronach pamitnika babcia podsumowaa rozmow z moj mam i przewidziaa, jak si dalej to bdzie u nas rozwija. Miaa al do siebie, e tak dugo zwlekaa z t rozmow, a byo za pno na napraw ma estwa moich rodzicw. Wszystko si spenio co do joty, zupenie jakby bya jasnowidzem. Czy mo e by za pno na mio? zaprotestowaem jak mae dziecko, ktre nie godzi si na to, aby Czerwony Kapturek zosta po arty przez zego wilka. Przecie mio nie zale y od wieku! Gdy kobieta przekroczy prg pogardy do swojego m a, to przestaje jej na nim zale e, wtedy ju nie ma odwrotu ani mo liwoci, eby go drugi raz pokochaa. Babcia zrozumiaa, e mama ju zacza pogardza jej synem i obydwoje stan si kiedy starymi zgorzkniaymi ludmi nie potraficymi cieszy si yciem. Ela jeszcze nie wyglda na tak zimn To s wakacje, to nie jest ycie. Ten urlop to bajka, ale ju od jutra zacznie si real. Dla mnie ju od dzi, bo za kilka godzin mj samolot odleci do rzeczywistoci. Wypada si po egna zakoczyem rozmow, jednoczenie majc wra enie, e nieprzyzwoicie dugo bylimy sami. Odezwa si we mnie maomiasteczkowy gos mojej matki, sczcy zaskorupiae prawdy moralne oparte na osi wypada nie wypada. Masz racj. Pora odebra je z basenu, bo od nadmiaru wody ksi niczki przemieniaj si w aby podsumowaa Ola, podnoszc si z fotela. Podesza i przytulia si do mnie jak crka. Mocno. Z caej siy obja mnie rczkami i pryszczat mordk wtulia mi si w koszul. Skoro obraz mwi wicej ni sto sw, to przytulenie mo e wyrazi wicej ni tysic obrazw.

215

Tylko katastrofa uratuje przed katastrof

Mimo poobiedniej sjesty przed hotelowym basenem kbi si tum podchmielonych urlopowiczw podrygujcych w rytm muzyki techno. Znw przypomnia mi si sen z samolotu. Mj urlop si skoczy. Mylami ju byem wrd problemw czekajcych na mnie jak klawisze na winia wychodzcego na przepustk. Na nasz widok Ildiko i Ela podbiegy i zacigny nas do stolika pod cyprysem, zastawionego wysokimi szklankami przyozdobionymi kolorowymi parasolkami po przer nych trunkach. Chyba nastpnym razem bd zamawia koktajle choby po to, eby kolekcjonowa papierowe parasolki. Zamwiem kaw. W milczeniu suchaem tego, co mwi, patrzc im w oczy i kiwajc gow. Po raz pierwszy syszaem dokadnie to, co kobieta chce przekaza, mwic o codziennych drobiazgach, powszednich radociach, maoznaczcych zdarzeniach, kolorach ubra, pieczeniu ciasta, zbieraniu przepisw, barwie dwikw, cieple sw, szkolnych przyjaniach, gbokich uczuciach, smaku smutku, znaczeniu ez Po raz pierwszy poczuem, jak myl kobiety, zamiast (jak do tej pory) myle, co czuj. Rozkoszowaem si czasem upywajcym w ich obecnoci, spojrzeniami w oczy, mimik, gestami, umiechami, minami, intonacj i mow ciaa. W poszukiwaniu bezsensownego czasu trafiem na Malt, a znalazem odzyskane godziny o posmaku szczcia, jakie mo na prze y tylko w najintymniejszej rozmowie z Kobiet. Patrzyem jak zahipnotyzowany na trzy trajkoczce ze sob niewiasty, ktre odnalazy na wyspie co, czego mi nie byo dane do tej pory nawet skosztowa. 216

Wraz z szybko zapadajcym zmrokiem moja wewntrzna rado topniaa jak nie ka poo ona na gorcym piecu mojej babki, nad ktrym suszyy si skrzane buty narciarskie. Myl, e za chwil bd musia wrci do zbyt dobrze znanej mi rzeczywistoci, nie bya przyjemna. Powiedziaem, e musz si jeszcze spakowa, jakbym chcia je przeprosi za upywajcy czas. Moja walizka czekaa tylko na szczoteczk do zbw i kapcie. Za chwil zamkn j gestem, jakim zamyka si przeczytan ksi k, zanim si j odstawi na pk. Gdy wrc do domu, tygodniami bd si ba j otworzy, aby wspomnienia nie wysypay si razem z piaskiem przywiezionym w kieszeniach spodni, bo na pewno przywoaj nieznony bl, ktrego nie zdoam zadusi nawet kaniem. Rozpacz, e nie dane mi byo i ju nigdy nie bdzie dane prze y szczcia, o ktrego istnieniu dowiedziaem si w cigu tych kilku dni Wstaem. Pierwsza na szyj rzucia si mi Ildiko. Przytulia si do mnie ca sob. Ubrana bya w jednoczciowy kostium kpielowy i kus spdniczk. Skra jej nagich opatek bya gadka i jedwabista, jak gorce buki gotowane na parze przez moj babci, ktrych zapachu nie zapomina si do koca ycia Ela zachowaa dystans i po egnaa mnie standardowym niedwiedziem, klepic po plecach, jakby mwia swj chop. Aleksandra przylgna do mnie jak do kochanka i caowaa mnie po policzkach. Rozmazujc swoje zy na moich uszach, szeptaa: Nie znikaj na zawsze, odezwij si, odwied nas, napisz, zupenie jakbymy te trzy godziny spdzili nie tylko rozmawiajc ze sob, lecz tworzc co, co na trwae czy dwoje ludzi. Jeli bdziesz chciaa do mnie napisa, to mj adres znajdziesz w Internecie, wystarczy, e wpiszesz do przegldarki moje nazwisko. Ja pierwszy si nie odezw. A zreszt, po co ja 217

ci to mwi, przecie i tak ju bya na mojej stronie. Machnem rk, jakbym odpdza si nie od emocji, ale od muchy i odszedem, machajc im doni. Nie odwrciem si, eby nie zobaczyy moich oczu i nie poznay wszystkich moich myli, ktrych wstydziem si nawet sam przed sob. Nie pamitam drogi na lotnisko ani oczekiwania na odlot. Nie pamitam nawet, co stewardessa podaa do jedzenia. Pamitam tylko, jak po wejciu na pokad samolotu wyczyem komrk, ktra jak zepsuty zegar od czterech dni pokazywaa tylko jeden napis: brak nowych wiadomoci. Drewniany smak whisky pociganej z piersiwki do odbicia widocznej w oknie opuchnitej twarzy, tylko potgowa moje poczucie alienacji. Czas si zatrzyma jak samolot zawieszony w bezksi ycowej czerni nieba udajcej pieko. Marzyem, abymy si rozbili o szczyt jakiej gry, lecc nad Alpami, ale bylimy o kilka tysicy metrw za daleko od twardej rzeczywistoci. *** Samolot zbli a si nieuchronnie do pasa startowego niczym mucha do lepu. Gdy po wyldowaniu rozlegy si gromkie brawa zachwyconych pasa erw, zrozumiaem, e ju nic mnie nie uratuje przed katastrof.

218

Pocztwka naley si przyjacielowi jak psu zupa

Pierwsze, co zrobiem po powrocie do mieszkania, to sprawdziem, czy telefon jest wyczony. By wyczony. Nie chciaem si du ej udzi myl, e ktokolwiek jeszcze do mnie zadzwoni. Przez dwa dni tylko raz wyszedem po papierosy i mleko do kawy, reszt czasu spdziem w ku. Trzeciego dnia wczyem telefon. cign chyba z pi zalegych esemesw, zanim wywietli napis: pami pena. Nie chciao mi si czyta reklam o taszych poczeniach i najr niejszych akcjach sieci komrkowych. Godzin pniej zadzwonia Dorota. Nie odebraem. Uparcie wydzwaniaa co pitnacie minut. Odebraem dopiero smy jej telefon. Chciaem jej wykrzycze w suchawk, eby daa mi wity spokj, ale jej radosny gosik niepopsuty siedmioma nieodebranymi poczeniami zablokowa mi gardo. No, wreszcie odbierasz! Co si z tob dzieje? Kiedy przyjdziesz na uczelni? szczebiotaa. A co, stos dla czarownic ju przygotowalicie i gawied si niecierpliwi? sprbowaem odgoni j jadowicie. Twoi studenci czekaj, a ciebie nie ma. Na co czekaj? Na powrt skazaca? Przecie miaem by spalony, a nie powieszony! Czy by moj kar zamieniono na ukamienowanie albo publiczn chost? Przesta si wygupia. Mwisz tak, jakby by za granic i o niczym nie wiedzia. A niby o czym mam wiedzie? e w pitek, trzynastego, kiedy si kapaem w Morzu Egejskim, awansowali mnie na gwnego Lucyfera? To ty naprawd nic nie wiesz?! krzykna do suchawki. Gdzie jeste?

219

 W domu. Wanie przed chwil wrciem z Malty powiedziaem bezsensownie prawd, bo dla mnie przed chwil trwao trzy dni. A to bomba! Wic bd t pierwsz, od ktrej si dowiesz? zapiszczaa z radoci jak kobieta mogca przekaza najnowsza plotk. Czego niby? spytaem na odczepnego. Wiadomoci, czyli tego wszystkiego, co si wydarzyo w ubiegym tygodniu piaa z zachwytu jakby odbieraa z rk prezydenta komitetu olimpijskiego medal za sto metrw przez potki. A co? Czy by otworzyli now lini metra? adne wiadomoci mnie nie interesoway. Poczekaj, poczekaj, i lepiej usid mwia rozemocjonowana Dorota. Le w ku. Mo esz mwi, bo i tak nic mnie nie powali, skoro le . Ju mwi, albo nie Sam zgadnij. Adriana wpada pod tramwaj, ucio jej jzyk i moja egzekucja zostaa odo ona o tydzie? Ciepo, ciepo zgaduj dalej rozkoszowaa si przekazywaniem plotki, jakby sczya Ouzo po kropelce. O dwa tygodnie? Nie chodzi o termin, ale o to, co si stao z dyrektork. Do tego! Albo mwisz, albo odkadam suchawk! wkurzyem si troch. Dobra, ju mwi. A wic Od czego by tu zacz. Na pocztek wolisz dobr wiadomo czy bardzo dobr? Wybieraj! Mwisz czy nie, bo trac zainteresowanie! krzyknem tracc nerwy. A wiec wyobra sobie, e Adriana Doprawdy nikt by nie przypuszcza, e wanie ona. Wszyscy uwa alimy ja za najwitsz kobiet, gdzie tam kobiet, raczej anioa zemsty, ktry nigdy nie skalaby si tak haniebnym 220

Nacisnem klawisz z czerwonym symbolem suchawki. Odo yem telefon. Trzso mn ju na dobre. Poszedem si wysika do azienki. Telefon dzwoni, a ja spokojnie myem rce, jednak ciekawo obudzona sowem haniebnym, zacza mnie z era jak robak jabko. Postanowiem wczy komputer, eby ze strony uczelni, z ktrej mnie wyrzucili, dowiedzie si czegokolwiek. Windows nie chcia si uruchomi bez sprawdzenia sektorw na dysku, tumaczc mi, e nie nale y wycza komputera, zanim on nie zakoczy pracy. Rzeczywicie, przed wyjazdem zamiast si wylogowa wyrwaem wtyczk z gniazdka. Znw zadzwoni telefon. Odebraem dopiero po omiu dzwonkach. Ju si dowiedziae z Internetu? w gosie mojej asystentki Doroty sycha byo teraz smutek przemieszany z rozpacz, jakby jej odebrali ten medal za bieg przez potki. Wanie czytam skamaem, patrzc, jak Windows wci sprawdza dyski. Bagam, nie odbieraj mi tej radoci i nie czytaj dalej, tylko mnie wysuchaj rzeka gosem benevolatki ebrzcej o kromk chleba ze smalcem dla godnych dzieci w Afganistanie. Dobra, ale daj ci tylko dziesi sekund zgodziem si. Dziki. Wy ebraa kromk ze smalcem i miaa szans na kiszony ogrek do kompletu. No wic wyobra sobie... Pi sekund. Odebraem ogrek benevolatce. Dobra, nie wyobra aj sobie. Jej crka jest chora na nerki i miaa mie transplantacj. Ojciec, to znaczy m , chcia da swoj nerk Szlachetny czowiek! Czy to wszystko? przerwaem, bo wanie uruchomi si Windows i sygnaem powitalnym zeskroba smalec z chlebka. Poczekaj! krzykna do suchawki. Okazao si, e on nie jest jej biologicznym ojcem! 221

 Cooooo?! To nie mo e by prawda! ryknem ze zdziwienia, jak mj dziadek, kiedy pierwszy raz ujrza yraf w zoo. To nie koniec! W jej gosie sycha, byo jak benevolatka odzyskaa nie tylko smalec i ogrek, ale jeszcze dostaa talerz treciwej zupy dla godujcych dzieci. Prawdziwa bomba wybucha dopiero w momencie, kiedy jej m dowiedzia si, kto jest ojcem dziewczyny, ktr przez dwadziecia lat uwa a za swoj crk. Nie zgadniesz! Nawet nie mam zamiaru. Mw wreszcie! rozkazaem zniecierpliwiony. To by jej student, chodzi na jej wykady z etyki. No czy to nie bomba? Dorota zapiaa wdziczniej od koguta, a godujce dziecko w Afganistanie dostao trzydaniowy obiad. I to na dodatek atomowa. Ujrzaem w wyobrani, jak jaki studencik posuwa pani docent na katedrze i zauroczony swoj fantazj dodaem bezsensownie: Nie mog w to uwierzy. To nieprawdopodobne! Wszystkiego bym si spodziewa, ale nie tego. Nikt si tego nie spodziewa, bo tym studentem jest twj przyjaciel, ksidz Jarl, ktremu dae do przeczytania swj rkopis ten, ktry sta si powodem caej afery Stop! przerwaem Dorocie w p sowa. Musz zapali. Zadzwoni do ciebie za kilka minut, czekaj przy telefonie. Gdybym sta, to padbym z wra enia! Na szczcie siedziaem przed komputerem. Obla mnie zimny pot miertelnego strachu. W skroniach czuem moty pneumatyczne przebijajce mi mzg. Wiedziaem, e jeli natychmiast nic nie zrobi, zaraz dostan zawau serca. Pobiegem do azienki. Odkrciem zimn wod i wszedem pod prysznic w pid amie. Czuem, jak pon ywcem na stosie. Ten stos by przygotowany przez XJS, przyjaciela, spowiednika, ksidza. 222

Nikt nie jest w stanie zada drugiemu czowiekowi tak dotkliwego blu jak przyjaciel znajcy wszystkie nasze tajemnice i saboci. Nikt nie ma lepszego rda informacji ni spowiednik, ktry zna zakamarki duszy ludzkiej, wywlekane na klczkach przed konfesjonaem Nikt tak skutecznie nie potrafi zgnoi czowieka jak ksidz majcy gb pen jadowitych sw karmionych tust z zawici moralnoci Nie wiem, jak dugo staem pod prysznicem, ale przez te par minut postarzaem si o kilka lat Wreszcie poczuem bogosawiony chd wody. Zdjem pid am i delikatnie namydliem ciao, jakby to byo ciao niemowlaka, ktry dopiero co przyszed na wiat. Nagle zawitao mi konkretne pytanie. Koniecznie chciaem si dowiedzie, czy mam racj. Skoro wystarcza y ka dziegciu, eby zepsu beczk miodu, to mo e wystarczy jeden faszywy ksidz, eby zepsu atmosfer na uczelni i wzajemne zaufanie pracownikw do siebie, e nie s zausznikami Adriany. Szybko si wytarem i wybraem numer Doroty. Odebraa natychmiast. Czekaa na mj telefon. Dorotko, kochanie, powiedz mi, prosz, ale bez wstpw, w jaki sposb ta sprawa wysza na jaw? Gdy Karol od razu przesza do tematu, bo widocznie czarodziejskie sowa prosz i kochanie uczyniy cud rwny fatimskiemu m dyrektorki, dowiedzia si w szpitalu, e nie jest biologicznym ojcem swojej crki, wzi takswk i pojecha na uczelni. Poniewa na miecie by straszny korek, to kierowca podwiz go do bocznego wejcia. Karol wszed od strony ogrodu i zobaczy, jak w kotowni przy palmiarni co si rusza. Mylc, e to znienawidzone przez niego koty, zakrad si, by waln je szpadlem, i o may wos nie zatuk wasnej ony, ktra si tam pieprzya z ksidzem Jarlem. Gdy kochanek zobaczy go z opat, wpad w takie przera enie, e wszystko wypiewa, jakby to Karol by spowiednikiem, a nie Jarl. A co tam jeszcze byo do piewania, skoro nakry ich in flagranti? 223

 Ksi ulek wypiewa to, co stao si powodem wyrzucenia Adriany na zbity pysk. Jak to? To ona nie wyleciaa za prowadzenie niemoralnego trybu ycia? Tak dziadek w zoo dziwi si na widok ptakw we frakach. Nie. Za co zupenie innego, ale tego nie znajdziesz w Internecie. Za co? No to jak? Bdziesz dla mnie miy i zaprosisz na kaw? spytaa triumfujco, a godujcemu dziecku podano lody na deser. Nawet na szampana! I dodaem: O ile mi starczy kasy. Nie udawaj takiego biedaka, drogi wicedyrektorze. e co-o? Zdziwiony dziadek podszed do klatki ze soniami. No wanie! Chyba naprawd jeszcze nie wiesz, e wybrali ci na miejsce Adriany. Godujce dziecko miao zapewnion kolacj, i to do koca roku. Kpisz sobie czy co nie mogem uwierzy. Nie, ja tylko przekazuj fakty. Ale nie powiedziaam jeszcze, za co wyleciaa z hukiem. Powiesz? spytaem agodnie. Prosz ci Ju mwi, a ty suchaj! Karol wpad w taki sza, e chyba by zarba ksidza. XJS pad na kolana i bagajc go o lito, wyzna, e od dwudziestu lat jest szanta owany przez Adrian. Tumaczy si, e musia robi wszystko, co ona mu kazaa. W modoci popeni jakie drobne przestpstwo i grozio mu wizienie. Znalaz schronienie w zakonie, gdzie pod przybranym nazwiskiem dosta luby kapaskie, a potem wysano go na uczelni katolick. Adriana to przypadkowo odkrya i przez dwadziecia lat wykorzystywaa go fizycznie i intelektualnie.

224

 Fizycznie to rozumiem. Wida byo po Karolu, e ona mu nie daje i chop cigle jest na godzie. Ale co do cholery znaczy intelektualnie? zaciekawiem si. Tu dopiero mamy clou caej afery ucieszya si jak bociek leccy nad Kilimand aro. To XJS pisa jej wszystkie rozprawki, artykuy naukowe, prace doktorskie i habilitacyjne To on przygotowywa dla niej skrypty i wykady O qwa! To sowo-zaklcie przywrcio mi dobry humor. Nagle brakujce puzzle uo yy si na waciwe miejsca, pokazujc peny obraz widoczku z Gomor. Kocham ciebie i twj podziw! Ju nie byo godujcych dzieci w Afganistanie. Oczywicie odebrali jej wszystkie tytuy naukowe i medale zasugi. Niewiele brakowao, a doszoby do skandalu midzynarodowego, praca sygnowana jej nazwiskiem bya nominowana do nagrody papieskiej. Ale numer! W Watykanie zatuszowali spraw, oni maj tam ju powy ej uszu spraw ze swoj zignorowaa problem. A co z Jarlem? Siedzi w pierdlu? Popro, to opowiem Wyczua, e teraz mo e ju prosi o wszystko i wszystko dostanie. Bagam na dwch apkach jak piesek o plasterek szyneczki i na dodatek merdam ogonkiem, stojc nago przed telefonem poprosiem wesoo. Uwielbiam ci, gdy masz dobry humor. Ciepo dachu nad gow rozlao si po caym orodku pomocy dla dzieci afgaskich. Gdy jeste w takim nastroju, to mo na ci kocha. Wyznania zostaw na pniej, mw! XJS paka jak dziecko i kl jak szewc, kiedy si okazao, e jego sprawa ulega przedawnieniu ju dziesi lat temu. Adriana wiedziaa o tym od dawna, ale wykorzystywaa go jako przydupasa i twrc swojej kariery naukowej. 225

 Ale numer! Dzi o osiemnastej masz by w ministerstwie na uroczystym wrczeniu nominacji. Jak si pospieszysz, to jeszcze zd ysz. Ale przecie nie mog mnie nominowa w poowie roku, to niezgodne ze statusem uczelni zauwa yem logicznie. Mog, znaleli kruczek prawny. Wczoraj zwolnili ci w trybie natychmiastowym po to, eby od dzi by wicedyrektorem i zachowa cigo pracy. A niech si pieprz we wasnym sosie! Nie id zbuntowaem si. Podpisz jutro albo nigdy. Tylko nic nie mw, e si do mnie dodzwonia! Jasne! Wszystko jest przygotowane, pojutrze o jedenastej masz w auli wykad inauguracyjny. Raczej nie dopcham si do ciebie, bo wszyscy bd ci klepa po plecach, gratulowa ci, wychwala twoj powie i zapewnia, e zawsze byli z tob caym sercem, a wic ju teraz, drogi dyrektorze, przyjmij moje gratulacje. Przyjmuj i zapraszam ci na szampana. Za godzin masz by u mnie pod domem. Jasne, panie dyrektorze! Rozkaz to rozkaz. Co prawda liczyam, e to ty przyjedziesz po mnie, ale najwidoczniej panu dyrektorowi Lepiej nie kocz, bo ci zwolni z pracy. Dobra, nale y ci si. Wezm takswk i bd za dziewidziesit minut. Czemu tak dugo? Musisz si wykpa po podr y jeszcze z kilka razy? Bawia si mn jak najedzone dziecko obeschnit skrk chleba. Babska intuicja najwidoczniej podpowiedziaa jej, e przed chwil byem pod prysznicem. Chc po drodze wpa na poczt, eby wysa kartk do Arnolda. Spadaj! Warknem radonie i odo yem suchawk. Ta pocztwka nale y si przyjacielowi jak psu zupa powiedziaem gono do wyczonego telefonu. 226

Najpikniejszy tydzie w yciu to ten ostatni

Wrciem o pitej rano po niesamowicie nieprzespanej nocy spdzonej z Dorot, i natychmiast zasnem. Wstaem po poudniu i wyszedem po papierosy. Pod blokiem, obok zaparkowanego volvo 850, sta ssiad i nakleja na nim karteczk: na sprzeda . Pogawdzilimy chwilk i ssiad nie naklei ogoszenia. Szwedzkie kombi byo tak du e, e mo na w nim byo spa lub zapakowa do niego wszystkie moje ksi ki. Wrciem na gr, z radoci wbiegajc po dwa stopnie, co w moim wieku jest nie lada wyczynem. Komputer cay czas by uruchomiony i ciga poczt. Zajrzaem do skrzynki. Wrd ponad dwch setek listw z gratulacjami od przyjaci neofitw znalazem jeden ze zdjciami z pirackiej wyprawy od dziewczyn poznanych na Malcie, na ktry natychmiast odpisaem. Kocham Was! Nie zapomn Was! A Tobie, Olu chc Ci po Nie dokoczyem, bo program antywirusowy zablokowa na kilka sekund klawiatur. Spojrzaem na ekran, eby przeczyta ostatnie zdanie i zamiast si umiechn z poczenia dwch ostatnich sylab, poczuem, jak strzeli we mnie piorun iluminacji! One a siedem razy powiedziay do mnie tato! Zrozumiaem, dlaczego dziewczyny znakomicie mwice po polsku siedem razy powtarzay niegramatycznie zbudowane pytania, dotyczce ksi ki Bucaya Kocha z otwartymi oczami. Zrozumiaem, dlaczego taki szczliwy si wtedy poczuem, dlaczego napisaem tak dedykacj, i co ustaliy midzy sob, gdy ja poszedem po ksi k. Zrozumiaem, co to jest mio! 227

Kochane Dzieci! Nie zapomn Was nigdy! Dzikuj za ostatni, najpikniejszy tydzie w yciu. Do zobaczenia! Wasz tato :D Wysaem e-mail i spakowaem ukochane ksi ki.

228

Nie chc y!
Z wznios niecierpliwoci i nadziej oczekiwano na jego mow majc zainaugurowa nowy okres w yciu uczelni. Edwin bardzo wolno wszed na podium i stan obok przygotowanej po prawej stronie mwnicy. Nie wzi do rki mikrofonu, umiechajc si, obj wzrokiem wypenion po brzegi aul. Dugo patrzy w kamery telewizyjne, jakby pragn, eby wszyscy go zauwa yli i zapamitali t historyczn chwil zakoczenia rzdw dyktatora sadysty. Suchacze, przekonani, e mwca w ten sposb buduje napicie, z podziwem obserwowali jego opanowanie. Jedynie osoby siedzce w pierwszych rzdach mogy dostrzec niewielki skurcz pojawiajcy si od czasu do czasu w jego byszczcych oczach. Chciabym z caego serca podzikowa losowi, zsyajcemu mi po latach bolesnych dowiadcze nagrod, o jakiej nie miaem nawet marzy zacz spokojnie, ale w jego gosie dao si wyczu co wicej ni powag chwili. Dzi dostpne mi s emocje, jakich nigdy jeszcze nie zaznaem. Nie jest to jednak dzie triumfu sprawiedliwoci nad obud. To jest dzie zmian. Zakoczy si pewien fascynujcy etap w moim yciu i rozpoczyna si inny, nieznany. Na pewno nie bdzie atwy, bdzie wymaga ode mnie du o trzewiejszego spojrzenia na rzeczywisto ni do tej pory. Aby zachowa rwnowag, bd musia zrezygnowa z dziecicej radoci, ktr nosiem w sobie, i zacz twardo stpa po ziemi. Tu zrobi kilka niepewnych krokw ku rodkowi podium, jakby ilustrujc to, co mwi. Dzi zostaem uznany za godnego, aby ze mn rozmawia, umiecha si do mnie bez lku, e kto mgby to zauwa y, poda mi rk na powitanie. Przez ostatni tydzie ani razu nie zadzwoni mj telefon, nie dostaem ani jednego esemesa. Rwnie moje prby kontaktu z jedynym dla mnie wa nym wiatem wyglday tak, jakbym dzwoni w 229

Kosmos. Nikt nie odbiera moich telefonw. Siedem dni yem w piekle wtpliwoci o los moich najbli szych. Znw zrobi kilka krokw, jakby si kierowa ku drugiej stronie podium. Nasi przodkowie, yjcy na Ziemi jeszcze przed narodzeniem Chrystusa, za najgorsze przestpstwo uwa ali zncanie si nad sabszym: dzieckiem i kobiet. Jedynie w takich przypadkach mo na byo zastosowa najci sz kar odtrcenie, polegajce na traktowaniu skazanego jak powietrze i nieodzywaniu si do niego. Wykluczony z kontaktw, nie bdc informowany o planach, dziaaniach i sprawach dotyczcych najbli szych mu osb, mia tylko jedno wyjcie: popeni samobjstwo. Zdecydowanym krokiem przeszed na koniec podium. Nad jego gow wieci si napis Exit wygldajcy jak zielona aureola. Edwin za udzielenie pomocy potrzebujcemu zosta skazany na nieludzk kar nieistnienia, wszyscy odwrcili si do niego plecami. Wci brzmi mi w uszach sowa, jakie wypowiedzia w grach, siedzc przy wsplnym ognisku: Bagam, nigdy nie zabijaj, odwracajc si plecami! Powiedz najgorsz prawd, nawet ka odej, ale nie milcz, bagam na Boga!! Nie milcz!!! Edwin nie mo e przyj tego, na co zasu y swoim yciem, swoim zaanga owaniem, bezkompromisowoci i swoj pasj w walce o sabszych. Nie mo e przyj, bo go nie ma, jeli nie fizycznie, to emocjonalnie. Jego mio do tego, co kocha nad ycie, zostaa bezpowrotnie zamknita w skarbcu, do ktrego on nie ma klucza. Edwin zosta skazany za swoj gotowo do oddania ycia, choby za jeden umiech, na popenienie samobjstwa. Wyrok zosta wykonany Zostaem tylko ja. A ja teraz mwi: nie odwracajc si, wypowiedzia dobitnie ostatnie sowa do osupiaych z wra enia twarzy i znikn na zawsze w wyjciu bezpieczestwa. chc y!
Sucha Gra, lipiec 2007 stycze 2008, Wielkanoc 2008

230

Drogi Czytelniku,
Nie ma przypadkw! Nieprzypadkowo napisaem i wydaem t ksi k. Zupenie wiadomie umieciem w niej takie, a nie inne sowa, obrazy, myli, wspomnienia i sytuacje Drogi Czytelniku, nieprzypadkowo trafie na ni, wzie do rki, przeczytae a do tego miejsca i jeli wywoaa u Ciebie jakiekolwiek emocje, to prosz Ci serdecznie: Teraz TY usid do klawiatury i na gorco napisz do mnie, cho kilka sw o tym, co teraz mylisz i czujesz, a Twj list bdzie dla mnie najwspanialszym potwierdzeniem, e warto pisa

Dzikuj Ci serdecznie!

Andrzej Setman
andrzej@setman.pl

Warszawa, 10 padziernika 2008

231

Najcenniejsze chwile rodz si w lku................................... 5 ycie zacznie si nastpnego dnia ....................................... 10 Sikanie niesie wiele informacji ............................................ 11 Kelnerzy s panami losu?..................................................... 15 mietniki pkayby w szwach .............................................. 17 Nie da si zapomnie, ani nie chce si powtrzy ............... 22 Osupienie zbli a kobiety do m czyzn ............................... 37 Trzeba sta si dzieckiem, aby wej ................................... 46 Przyjemnie jest patrze na kiekujc dum ........................ 50 Czasami czas przynosi nieoczekiwane czekanie.................. 54 Wasne myli s wa niejsze od ksi ek ............................... 59 Chc mc wspomina to, czego ju nie pamitam .............. 79 Kobiety s niepoprawnymi materialistkami ........................ 83 Kobiety robi si mie, kiedy facet zamyka drzwi ............... 96 Pierwszy krok jest pocztkiem podr y............................. 115 Najwspanialsze wycieczki kocz si powrotem .............. 155 ycz piknych i zdrowych myli ....................................... 167 Ojczyzn jest dziecko......................................................... 169 Deszczowy poranek ma swoje jasne strony ....................... 172 Proszc o drobiazg, dajemy dowd przyjani .................... 174 Prawdziwych przyjaci nigdy za wiele ............................. 183 Rozmowa z dzieckiem jest fascynujca ............................. 186 Przytulenie mwi wicej ni tysic obrazw ..................... 188 Tylko katastrofa uratuje przed katastrof ........................... 216 Pocztwka nale y si przyjacielowi jak psu zupa.............. 219 Najpikniejszy tydzie w yciu to ten ostatni .................... 227 Nie chc y229

232

TESTYMONIALE Jako e z pierwsz ksi k Andrzeja zetknem si ok. p roku temu od tamtej chwili uwa am ka d pozycj, ktra wysza spod jego pira za lektur obowizkow dla ka dego, kto myli czuje. Nie chce y" zostaa mi zarekomendowana, jako najlepsza do tej pory ksi ka Setmana, co wtedy potraktowaem z chodnym niedowierzaniem. Dlaczego? Poniewa po lekturze Bella", ktr wchonem bez wstawania z kanapy uznaem, e nie mo e by lepiej. Okazao si, e jest to mo liwe pozycja jest fantastyczna. Z pewnego poziomu to proste historie zwykych ludzi, ktrzy w efekcie okazuj si by zupenie niezwykli w tym, co prze yli. W niemal e magiczny sposb potrafi zadziwi mdroci yciow dokadnie wtedy, gdy wydawao si, e to wiemy od nich wicej majc dowiadczenie, tytuy czy certyfikaty. Oni maj czsto uniwersytet ycia, ktry uczy ich du o wicej. Dla mnie Nie chc y" jest swoistym majstersztykiem tak e w sposobie przekazywania rzeczy niezmiernie wa nych w pozornie bahy sposb i dopiero pniej odkryem, e w trakcie lektury nauczyem si wicej si z pozoru spodziewaem. Okazuje si, e w atwy sposb mo esz usun wszelkie marne przyzwyczajenia i nieu yteczne przekona bez odbywania dziesitek sesji u dyplomowanych terapeutw. Zupenie wyjtkowym prze yciem jest niemal e osobista wdrwka z bohaterami w mistyczn podr na szczyty wiata gdzie wychodzisz poza ramy zwykej rzeczywistoci. Jestem wdziczny za to, e mogem jako jeden z pierwszych przeczyta tak ujmujc rzecz, co, do ktrej mam pewno zmieni ycie wielu ludziom, pokazujc im, co tak naprawd znaczy musi" czy trzeba" i jak zmienia si wiat z pozycji obserwatora do uczestnika danego wydarzenia. Ksi ka daje te wyjtkow wiedz kobietom, co tak naprawd istotnego mog da m czynie w zwizku by by prawdziwie udany, a m czyznom wiedz jak go tworzy jeszcze lepiej. Serdeczne dziki za wszystko Andrzeju. Niecierpliwie czekam na kolejne ksi ki. Robert Sz.

233

Wsta przyjacielu mj i id przed siebie, nie ogldajc si w przeszo, niezale nie od tego, jak bya ona dla ciebie pikna lub tragiczna, bo ycie jest tylko teraz i pora ju , aby wreszcie otworzy oczy. - Dzikuj za to, co mi dae - Uczy si chc otwierania oczu i licz na to, e mi w tym pomo esz - Chc zobaczy swj plecak, cho obawiam si tego, co mog z niego wyj dobrze, e habit Matki Teresy ma w sobie biel czystoci i bkit nadziei Tej nadziei, ktra mwi: nie ja chc y - Czekaam 115 strony na jedn z najpikniejszych historii, jakie znam (opowiadae mi j przecie kilka razy). Nie wiem, czy ka dy jest tak cierpliwy :P A jednak warto przebrn w trudzie przez te 115 strony, by na nastpnych 118 znale prawdy, dziki ktrym ycie staje si Dzikuj Aneta Niedawno przeczytaam ksi k. Czytajc opowieci w opowieciach przypominajce matrioszki (z wikszej wyciga si mniejsz, z mniejszej jeszcze mniejsz)mogam przyjrze si rozmaitym rozwizaniom, na ktre zdecydowali si bohaterowie i pomyle, jakie byoby dobre dla mnie. Ksi ka znajdujc si w rkach czytelnika peni rol terapeuty. Terapeuta zleca swe zadanie ksi ce, ksi ka zleca swe zadanie czytajcemu, ktry mo e uczyni wasne ycie szczliwym. Niczego nie musi. Wyra ajc szczery podziw drugiej osobie daje jej informacj, e jest kochana, wartociowa, a co za tym idzie daje si do podejmowania r nych zada w yciu i wypracowania wasnych przekona, opartych na faktach, pomagajcych osiga bli sze i dalsze cele, unika konfliktw i ich powstawania, budowa dobre samopoczucie, a tak e chroni zdrowie i poczucie wasnej wartoci. Ksi ka ta, to Nie ... chc y. (- ; Jej gos pod y za Tob. Yelle

234

....kiedy przed trzeci rano skoczyam czyta, to pomylaam sobie, co Ci powiedzie? .... e si miaam, pakaam i zamylaam podczas czytania, tak, ale to nie wszystko.... ...chc Ci powiedzie co bardzo osobistego....im bli ej koca ksi ki byam, tym wicej byam przekonana, e jest to ksi ka nie tyko o mnie samej ale i dla mnie napisana....to dlatego wielokrotnie zatrzymywaam si podczas czytania i studiowaam niektre fragmenty powoli z namysem, i zadawaam sobie pytania, ktre powinnam sobie zada ju dawno temu...i znw co sciska mnie za gardo, jaki niewytumaczony al, e nie miaam nigdy odwagi, eby si sobie przyjrze, e nie miaam nigdy odwagi, eby sobie pozwoli na mio, wolno i na bezwarunkow rado, e nie potrafiam pokocha siebie samej... ....tak, mazgaj si i teraz, kiedy to pisz...ale...zaraz sobie wezm jeszcze raz Twoj ksi k, butelk wody mineralnej, paczk chusteczek, i id do ka uczy si tego, czego bohater ksi ki uczy si od przewodnika, i czego uczya wnuczk babcia greczynka... ...chc:) ..buziaczki Setmanku EwA

Podoba mi si motto przewodnie ksi ki. Bardzo podoba mi si to motto. W zasadzie podczas czytania ksi ki non stop pojawiao mi si w gowie pytanie na ile Edwin jest Andrzejem? Gdy skoczyam ksi k stwierdziam, e to jednak nie ma znaczenia. To jedna z tych ksi ek, ktr si pochania aby jak najszybciej j skoczy a gdy dojdzie si do ostatniej strony, auje si, e ju si skoczya. Posta Darii troch mnie przygnbia, nie do e pikna to jeszcze tak inteligentna. Te bym chciaa by taka eteryczna, ale niestety, nie wyszo rodzicom :P A pomys z mwieniem dzieciom o swoim pierwszym razie Egzotyczny.

235

Tylko widz pewn niejasno, na str. 107 Edwin mwi, e powiedzia o swoim pierwszym razie swojej crce. A pod koniec jest smutny, bo adne dziecko nie powie do niego tato. To on mia dziecko czy nie? Czy moja kulawa spostrzegawczo co przeoczya? Zaintrygowaa mnie rozmowa Edwina z przewodnikiem. Ka de musz zabija chc. Ka de musz niszczy najlepszy nastrj. To cytat z serii No wanie! Zawsze tak mylaam ale nigdy nie potrafiam tego wyartykuowa. Uwielbiam takie! 5 pyta rwnie mi si podoba. Najbardziej pierwsze uderza w moje saboci. No to nie prbuj znale odpowiedzi tylko jej poszukaj nie wystarczy zrobi co jeden raz, eby przeprogramowa mylenie. [] Zmienie mu nie tylko jego przekonania, ale zburzye jego tak misternie budowany system wartoci W tym momencie poczuam, e grunt pod moimi nogami jeszcze bardziej si trzsie. A rady od Babki Oli? No po prostu boskie! Ciekawa jestem ilu facetw jest szczliwych przy typowych matkach polkach. kobiety robi si mie, kiedy facet zamyka drzwi jakie to prawdziwe! Czasami zalatywao mi w ksi ce Coelhem, ale dziki Bogu, fragment z kup sprawi, e si oddalie od tej mielizny :D Zdecydowanie mocnym fragmentem ksi ki bya dla mnie historia tego ma estwa, ktre mieszkao przy stacji. I ten biedny Edwin w majtkach. I bardzo ale to bardzo podobao mi si to, e na ostatniej stronie jest ta notka do czytelnika. Jest tak bardzo osobista, no bajecznie po prostu. Ka dy czytelnik mo e poczu si wyjtkowo. A na koniec ulubione: To co byo dobre kiedy, nie musi by dobre dzisiaj, a to co jest dobre dla innych, nie musi by dobre dla ciebie Moja pereka. Natalia

236

Witaj Andrzeju, to ja, Agnieszka, ta co zdezerterowaa twoich wykadw w poprzedni sobot :) Kole anka z awki przekartkowaa Twoj ostatni ksi k i podaa mi j. Mnie ta ksi ka otworzya si na str. 198-199 i uwaga moja powdrowaa w pierwszej kolejnoci do wyr niajcych si z tekstu drukowanych wielkich liter i ich tre mnie porazia! Myl sobie, jak to? Nie jestem dobr on? Przeczytaam dalsz tre, w wielu momentach zapominajc o oddychaniu. Potem przeczytaam jeszcze raz ten rozdzia. Nie miaam myli, tylko cinienie mi podskoczyo, czuam, e si dusz i zaraz pkn, jeli natychmiast nie wsid do samochodu. Chciaam wyjecha (zanim wczy mi si MOJE mylenie), by jak najszybciej znale si na naszym wie o nabytym kawaku nadbrze a. Tam pojecha dzie wczeniej mj m . Naszej historii Ci tu nie opisz. Bya inna ni Eli i Stawrosa, ale niektre frazy (wiele fraz!) stara greczynka kierowaa wprost do mnie!!! Mwia to co instynktownie przeczuwaam, ale z czym nie chciaam si zgodzi. Byam Matk Polk dla trjki naszych dzieci i m a, przez wiele lat. Od jakiego czasu, wiem, czuj, e ju nie musz- nie czuj potrzeby-nie chc, ni by. Na r ne sposoby prbuje staram si robi wszystko, eby mu uzmysowi, e bycie razem ma warto, kiedy si ma wiadomo, e mo liwe jest rozstanie, e jeli dwie strony nie pielgnuj zwizku to nawet najwiksza determinacja jednej nic nie da, itp. Przekartkowa, lub przeczyta kilka moich ksi ek, m.in. Bucaya, ale wszystko bez najmniejszego komentarza :( Ja ju naprawd czuj si saba, jak Yorg, cho cay czas wysyam inne sygnay wiatu. Myl, pewna jestem, e ta babka jest dla mnie pierwsz osob, ktra tak mi to pozbieraa do kupy i podaa jak przepis na ciasto. Wiem, e to potrwa, ale mo liwe jest, e m bdzie jak bracia Stawrosa, a ja bd czua si kochana. Absolutnie nie jest na to za pno. Buzia umiecha mi si jak rwnik na globusie, bo wiem co, a raczej jak mam robi eby uwolni rce, eby mie je wolne dla szczcia. Twoje najlepsze (wg. mnie) zdania nie maj pci, s do zakochania i napisae ich w tej ksi ce wiele :) Dzikuj Ci bardzo za ksi k i za to, e wtedy pojechaam Agnieszka

237

P.S. Byam pewna, e Ela posza za rad babci, ktr dostaa 8 lat po lubie, e Ola opowiadajc Edwinowi, majc 16 lat, powie mu, e Eli si udao, niestety wynika, e ich stosunki si nie zmieniy, szkoda. Dlaczego Edwin mwi, e ma crk - najlepszego przyjaciela i powiernika, skoro w innym miejscu auje, e dla nikogo nie jest tat? Pisz o tym, bo nie wierz, e ta ksi ka skoczy si limitowanym nakadem dla instytutu NLP. Zrb co trzeba by bya w ka dej dobrej ksigarni, nie przez wzgld na autora, ale na te wszystkie matki polki w ka dym wieku. Ja zrobi wszystko, eby by szczliwa, za pomoc dzikuj jeszcze raz! Agnieszka Dosownie przed 2 minutami, zamknem ksi k, suchajc przy tym charakterystycznego dwiku. "Nie... chc y!". Dopiero teraz j przeczytaem, a co najmieszniejsze zakupiem j w maju. Tyle miesicy przele aa w szafce na pce, czekajc na swoj kolej. Le aa i czekaa, a ja cigle mylc, e nie mam czasu, e mam inne zajcia, inne ksi ki czekaem na moment, kiedy j wezm do rki. Wierz, e to by ten idealny czas, na t lektur. W moim yciu dzieje si teraz bardzo du o, by mo e nawet za. Teraz tak w ogle zastanawiam si o czym jest ta ksi ka, bo szczerze nie wiem, wiem tylko, e sprawia ona dla mnie du o dobrego. Podobnie jak "Bella". Skonia mnie ona do wielu refleksji, sprawia, e poczuem si wyjtkowo, e poznaem ca gam emocji. Jak wida nie do koca jeszcze potrafi opisywa to co czuj, tak jak chc. Lecz cigle nad tym pracuj Bardzo dzikuj Ci za to, e jeste i e pokazujesz sob, e ycie jest pikne i otacza nas mio. Wojtek

238