ST165-01-02-OLASILIK I

07/11/2012

OLASILIK PROBLEMLER I (BAIMSIZ

1.
OLAYLAR, KOLMOGOROV BELTLER VE KOULLU OLASILIK

A ve B

olaylar ayrk olaylar ve olaslklar sfrdan farkl ise, bu olaylarn baml olduklarn tantlaynz.

zm :

P (A) = 0

ve

A ve B ayrk olaylar olduklar iin (A B) = 'dir. Bu durumda, P (A B) = P () = 0 olur. P (B) = 0 ise, P (A)P (B) = 0 olarak elde edilir. Buna gre, P (A B) = P (A)P (B) yazlabilir.

Olaylar bamldr.

2.

A, B

ve

ayrk olmayan olaylar ise,

P (A B/C) = P (A/C) + P (B/C) P (A B/C)

yazlabileceini gsteriniz.

zm :

A, B

ve

ayrk olmayan olaylar ise,

(A B C) = 'dir.

Bu koul altnda aadaki ilemler

gerekletirilir:

P (A B/C)

= = = = =

P (A B) C P (C) P (A C) (B C) P (C) P (A C) + P (B C) P (A C) (B C) P (C) P (A C) P (B C) P (A B C) + P (C) P (C) P (C) P (A/C) + P (B/C) P (A B/C)

olarak bulunur.

3.

P (A/B) > P (A)

zm :

ise,

P (B/A) > P (B)

olduunu gsteriniz.

Koullu olasln tanmndan,

P (A/B) P (B/A)

= =

P (A B) = P (A B) = P (B)P (A/B) P (B) P (A B) = P (A B) = P (A)P (B/A) P (A)

(1) (2)

yazlabilir. (1) ve (2) denklemlerinden

P (B)P (A/B) = P (A)P (B/A) =

elde edilir.

P (A/B) P (B/A) = P (A) P (B)

(3)

P (A/B) > P (A)

ise, denklem (3)'ten,

P (A/B) P (B/A) > 1 = > 1 = P (B/A) > P (B) P (A) P (B)

bulunur.

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER I

07/11/2012

4.

ve

olaylar, birbirinden bamsz ve ayrk olaylar olarak tanmlansn. Bu durumda, bu olaylardan

en az birisinin ortaya kmas olaslnn

0'a

eit olduunu gsteriniz.

zm :

A ve B ayrk sonular olduundan ve ve

P (A B) = 0'dr. P (A B) = P (A)P (B)'dir. P (A B) = P (A)P (B) = 0 P (B) = 0

olmaldr. yazlabilir.

A A

B B

birbirinden bamsz olaylar olduklar iin,

birbirinden bamsz ve ayrk olaylar olduundan,

Bu durumda,

P (A) = 0

ya da

P (B) = 0

ya da hem

P (A) = 0

hem de

5. Bir denemeye ilikin

ve

olaylar iin,

P (A) =

1 1 , P (B/A) = 3 2

ve

P (A/B) =

1 'tr. 3

(a) (b)

P (A/B) = A
ve

2 3

eitliinin yazlp yazlamayacan gsterelim.

bamsz olaylar mdr?

zm :
(a) Koullu olaslk tanmndan,

P (B/A)

P (A/B)

P (A B) 11 1 = P (A B) = = P (A) 32 6 1 P (A B) = P (B) = 6 1 P (B) 3

elde edilir. Bu durumda,

P (A/B)

1 P (A) + P (B) P (A B) P (A B) 1 P (A B) = = 1 P (B) 1 P (B) P (B) 1 1 1 + 1 3 2 6 = 2 1 3 1 2 P (A B) = P (A)P (B)

eitlii salanmaldr.

(b)

ve

olaylarnn birbirinden bamsz olmalar iin

Buna gre,

olduundan dolay, eitlik

1 1 1 1 = ve P (A B) = 3 2 6 6 salanmaktadr. A ve B olaylar birbirinden bamszdr. P (A)P (B) =

6. Bir para ilk yaz ya da drt tura arka arkaya gelinceye dek atlyor. (a) rneklem uzayn yaznz. (b) lk yaznn bir turadan ya da turadan sonra gelmesi olasln bulunuz. (c) ya da daha ok tura geldiinde oyuncu

30

TL kazansn, aksi durumda

25

TL kaybetsin.

Bu

durumda, oyuncunun beklenen kazancn ya da kaybn bulunuz.

zm :
(a)

rneklem uzay ,

S = {Y, T Y, T T Y, T T T Y, T T T T }

olarak elde edilir.

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER I

07/11/2012

(b)

A = {lk

yaznn bir turadan ya da turadan sonra gelmesi}

= {T Y, T T T Y }

olduuna gre;

P (A) = P (T Y ) + P (T T T Y ) =
olarak bulunur. (c)

1 1 1 1 1 1 5 + = 2 2 2 2 2 2 16

A = {

ya da daha ok tura gelmesi}

= {T T T Y, T T T T }

olarak tanmlansn.

P (A) = P (T T T Y ) + P (T T T T ) =

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 + = + = 2 2 2 2 2 2 2 2 16 16 8

olarak elde edilir. Bu durumda, beklenen kazan:

Beklenen Kazan

= 30 P (A) 25 P (A) = 30

7 1 25 = 18.125TL 8 8
TL kaybedecektir.

olarak elde edilir. Negatif bir beklenen kazan mevcuttur. Uzun vadede oyunun oynanmas, oyuncunun zarar etmesine neden olacaktr. Oyuncu, ortalama olarak

18.125

7. Bir torbada be siyah ve alt krmz top vardr. (a) Bu torbadan,

ekileni yerine koyma

koulu altnda, ard ardna top ekiliyor.

i. lk ekilen topun krmz, ikinci ekilen topun siyah ve nc ekilenin krmz olmas olasln bulunuz. ii. ki krmz, bir siyah top ekme olasln bulunuz. (b) Bu torbadan,

ekileni yerine koymama

koulu altnda, ard ardna iki top ekiliyor.

i. Birinci topun krmz, ikinci topun siyah olmas olasln bulunuz. ii. Bir krmz, bir siyah top ekme olasln bulunuz. iii. ki siyah top ekme olasln bulunuz.

zm :
(a)

S = {Siyah

top ekme} ve

K = {Krmz

top ekme} olaylar olarak tanmlansn.

i. ekileni yerine koyma koulu altnda,

6 'dir. 11 6 5 6 180 P (KSK) = = 11 11 11 1331 P (S) =

ve

5 11

P (K) =

Buna gre,

elde edilir. ii.

A = {ki

krmz, bir siyah top ekme}

= {KSK, SKK, KKS}'dir.

Buna gre,

6 5 6 5 6 6 6 6 5 540 P (A) = P (KSK) + P (SKK) + P (KKS) = + + = 11 11 11 11 11 11 11 11 11 1331

ya da

P (A) =

3! 1! 2!
bir siyah, iki krmznn dzen says

6 5 6 540 = 11 11 11 1331

olarak bulunur. (b) i. ii.

P (KS) = A = {Bir

6 5 30 = 11 10 110

olarak bulunur.

krmz, bir siyah top ekme}

= {KS, SK}'dir.

Buna gre,

6 5 5 6 60 P (A) = P (KS) + P (SK) = + = 11 10 11 10 110

ya da

P (A) =

2!
bir siyah, bir krmznn dzen says

6 5 60 = 11 10 110

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER I

07/11/2012

olarak bulunur. iii.

P (SS) =

5 4 20 = 11 10 110

olarak bulunur.

8. Bir ailede

sayda ocuk vardr. Olaylar:

A = B
olarak tanmlansn. (a) (b)

{Ailede {Ailede

iki cinsiyetten ocuk vardr. en ok bir kz vardr.

n=2 n=3

iin, iin,

A A

ve ve

B B

olaylar birbirinden bamsz mdr? olaylar birbirinden bamsz mdr?

zm :
(a)

n=2

ise,

rneklem uzay

S = {KK, EK, KE, EE}

olur. Yukarda tanmlanan

ve

olaylar ve

olaslklar aadaki gibidir:

A B

= =

{KE, EK}, {KE, EK, EE},

P (A) = P (KE) + P (EK) =

1 1 1 1 1 + = 2 2 2 2 2 1 1 1 1 3 1 1 P (B) = P (KE) + P (EK) + P (EE) = + + = 2 2 2 2 2 2 4

Ayrca,

(A B) = {KE, EK},
olarak elde edilir.

P (A B) = P (KE) + P (EK) =

1 1 1 1 1 + = 2 2 2 2 2 P (A B) = P (A)P (B) 1 2
eitlii

ve

olaylarnn birbirinden bamsz olmalar iin,

salanmaldr. Buna gre,

P (A)P (B) =

3 1 3 = 2 4 8 A
ve

ve

P (A B) =

olduundan dolay, eitlik salanmamaktadr. (b)

birbirlerine baml olaylardr. Yukarda

n = 3 ise, S
tanmlanan

rneklem uzay

S = {KKK, KEK, KKE, EKK, EEE, EKE, EEK, KEE} olur.

ve

olaylar ve olaslklar aadaki gibidir:

A P (A) B P (B)
Ayrca,

= = = =

{KEK, KKE, EKK, EKE, EEK, KEE} P (KEK) + P (KKE) + P (EKK) + P (EKE) + P (EEK) + P (KEE) = {EEE, EKE, EEK, KEE} P (EEE) + P (EKE) + P (EEK) + P (KEE) = 4 8 6 8

(A B) = {EKE, EEK, KEE},

olarak elde edilir.

P (A B) = P (EKE) + P (EEK) + P (KEE) =

3 8
eitlii

ve

olaylarnn birbirinden bamsz olmalar iin,

P (A B) = P (A)P (B) 3 8

salanmaldr. Buna gre,

P (A)P (B) =
olduundan dolay, eitlik salanmaktadr.

6 4 3 = 8 8 8 A
ve

ve

P (A B) =

birbirinden bamsz olaylardr.

9.

1'den 20'ye

kadar tamsaylara bunlarn byklkleriyle orantl olaslklar balanmtr.

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER I

07/11/2012

(a) Olaslklar bulunuz. (b)

ya da

ekildii bilindiine gre,

2'nin

koullu olasln bulunuz.

zm :
(a)

rneklem uzay,

S = {1, 2, 3, . . . , 20}'dir. P (i) = k i ,

rneklem uzay noktalarnn olaslklar, bu noktalarn

byklkleri ile orantl olduklar iin aadaki gibi ifade edilir:

i = 1, 2, 3, . . . , 20

iin.

Buna gre,

20

P (i)
i=1

= =

k 1 + k 2 + k 3 + . . . + k 20 = 1 1 = k 20 21 1 = 1 = k = 22 210

k(1 + 2 + 3 + . . . + 20)

elde edilir. Bu durumda, rneklem uzay noktalarnn olaslklar aadaki gibi bulunur:

P (i) =
(b)

1 i 210

i = 1, 2, 3, . . . , 20

iin.

P 2/(2 8)

P 2 (2 8) P (2) = P (2 8) P (2) + P (8) 1 2 1 210 = 2 8 5 + 210 210

ekme} ya da

NOT:

A1 = {2 A2 = {2 A1 A2 = {2}

= {2} 8
ekme}

= {2, 8}

10. Bir elli lira ve bir yz lira birlikte atlyor. (a) Elli lira yaz geldiine gre, her ikisinin de yaz gelmesi olasln bulunuz. (b) En az bir yaz geldii bilindiine gre, her ikisinin de yaz gelmesi olasln bulunuz.

zm :

rneklem uzay,

S = {Y T, T Y, Y Y, T T }'dir. = = = {Elli {En {Her

Buna gre, aadaki olaylar tanmlansn:

A1 A2 A3
(a)

lirann yaz gelmesi} az bir yaz gelmesi}

= {Y T, Y Y } = {Y Y }
1 4 1 4

= {Y T, T Y, Y Y }

ikisinin de yaz gelmesi}

P (A3 /A1 ) =
elde edilir. (b)

P (Y Y ) P (A3 A1 ) = = P (A1 ) P (Y T ) + P (Y Y )

1 4

1 2

P (A3 /A2 ) =
elde edilir.

P (A3 A2 ) P (Y Y ) = = P (A2 ) P (Y T ) + P (T Y ) + P (Y Y )

1 4

1 4 1 4

1 4

1 3

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER I

07/11/2012

11. Bir oste

100

hesap makinesi vardr. Bu makinelerin bazlar kollu, dierleri elektrikli ve bazlar yeni,

dierleri kullanlmtr: E (Elektirikli) Y (Yeni) Kul (Kullanlm) Toplam Kol (Kollu) Toplam

40 20 60

30 10 40

70 30 100

Bir kii, bir makineyi rastgele seiyor ve yeni olduunu gryor. Bu makinenin, elektrikli olmas olasln bulunuz.

zm :

Koullu olaslk tanmndan,

40 P (E Y ) 100 = 4 = P (E/Y ) = 70 P (Y ) 7 100

olarak bulunur.

12.

70 kiilik bir snfta 10 renci matematik dersinde, 15 renci zik dersinde, 5 renci de hem matematik
hem de zik dersinde baarszdr. (a) Matematik dersinde baarsz olan bir rencinin zik dersinde baarl olmas olasln bulunuz. (b) Matematik dersinde baarsz olma ile zik dersinde baarsz olma durumlarnn birbirinden bamsz olup olmadklarn inceleyiniz.

zm :

M = {Matematik

dersinde baarsz olma} ve

F = {Fizik

dersinde baarsz olma} olaylar

olarak tanmlansn. (a)

P (M ) P (F ) P (M F ) P (F /M ) =
olarak elde edilir. (b)

= = =

10 10 60 = P (M ) = 1 P (M ) = 1 = 70 70 70 15 15 55 = P (F ) = 1 P (F ) = 1 = 70 70 70 5 70
10 70

P (F M ) P (M ) P (M F ) = = P (M ) P (M )

10 70

5 70

1 2

ve

olaylarnn birbirinden bamsz olmalar iin

P (M F ) = P (M )P (F )

eitlii salanmaldr.

Buna gre,

P (M )P (F ) =
olduundan dolay, eitlik

10 15 150 5 = ve P (M F ) = 70 70 4900 70 salanmamaktadr. M ve F birbirlerine baml olaylardr.

13. Bir torbada

10

siyah,

krmz top vardr.

Bu torbadan toplar,

ekileni yerine koymama

koulu

altnda, birer birer ekiliyor. lk krmz topun beinci ekilite kmas olasln bulunuz.

zm :

Bu durumda, ilk drt ekilite siyah top, beinci ekilite krmz top kmaldr.

P (SSSSK) =
olur.

10 9 8 7 8 18 17 16 15 14

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER I

07/11/2012

14.

A, B

ve

tam bamsz olaylar ise,

ile

(A C)

olaylarnn da bamsz olduklarn gsteriniz.

zm :

A, B

ve

tam bamsz olaylar olsun. Bu durumda,

P (A B C) = P (A)P (B)P (C) = P (A B C) = P (A)P (B)P (C)

yazlabilir.

ile

(A C)

olaylarnn bamsz olmalar iin

P B (A C) = P (B)P (A C)

eitliinin

salanmas gerekmektedir. Buna gre,

P B (A C) P (B)P (A C)
(4) ve (5) denklemlerinden

= =

P B (A C) = P (A)P (B)P (C) P (B)P (A C) = P (A)P (B)P (C)

(4) (5)

P B (A C) = P (B)P (A C)
elde edilir. Denklem (6),

(6)

ve

(A C)

olaylarnn da birbirinden bamsz olduklarn gstermektedir.

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM