ST165-01-02-OLASILIK I

08/11/2012

OLASILIK PROBLEMLER III (RASLANTI DEKEN, BEKLENEN DEER VE VARYANS )

1.

raslant deikeninin olas deerleri

m, 2m, 3m, . . . , m(m 1), m2

tamsaylardr.

bir sabit olmak

zere, olaslklar aadaki gibi tanmlanmaktadr:

P (X = x) =
Buna gre,

2x , c

x m, 2m, 3m, . . . , m(m 1), m2

c'nin m
X = = = =

cinsinden deerini bulunuz.

zm :

raslant deikeninin, tanm blgesindeki deerlerin olaslklar toplam bire eittir:

1 1 1 1

P X = m + P X = 2m + P X = 3m + . . . + P X = m(m 1) + P X = m2 2 m(m 1) 2 2m 2 3m 2 m2 2m + + + ... + + c c c c c 2m 1 + 2 + 3 + . . . + (m 1) + m c m(m + 1) 2m c 2 c

sabiti ekilirse,

(1)

(1) denkleminden

c = m2 (m + 1)

olarak elde edilir.

2. Bir

raslant deikeni

2, 4, 6, . . . , 2(n 1), 2n deerlerini eit olaslkla almaktadr.

Buna gre,

(2X 5)

olarak tanmlanan raslant deikenin beklenen deerini bulunuz.

zm :

raslant deikeninin olas deerlerinin says

n'dir.

Bu durumda, olaslklar:

P (X = 2) = P (X = 4) = P (X = 6) = . . . = P (X = 2(n 1)) = P (X = 2n) =

olur.

1 n

raslant deikeninin beklenen deeri:

E(X)

= = = =

1 1 1 1 1 + 4 + 6 + . . . + 2(n 1) + 2n n n n n n

2 1 + 2 + 3 + . . . + (n 1) + n n 2 n (n + 1) n 2 n+1

olarak elde edilir.

2X 5

raslant deikeninin beklenen deeri:

E(2X 5) = 2E(X) 5 = 2(n + 1) 5 = 2n 3

olarak elde edilir.

3.

250

TL'ye alan bir oyun makinesinde, tane numaral top tane numaral delie yerletiriliyor. Srasyla birinci top birinci delie, ikinci top ikinci delie,

Bir delie birden ok top girebilmektedir.

nc top nc delie girdiinde oyuncu

1000

TL kazanmaktadr.

Aksi durumda, makineden para

alamamaktadr. Oyuncunun beklenen kazancn bulunuz.

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER III

08/11/2012

zm :

Olaylar:

A B C D

= = = =

{Birinci {ikinci {Hibir {nc

topun birinci delie girmesi}

topun ikinci delie girmesi} topun nc delie girmesi}

topun kendisiyle ayn numaral delie girmemesi}

olarak tanmlansn. Buna gre, olaylara ilikin olaslklar:

P (A) =

1 , 3

P (B) =

1 , 3

P (C) = 1 3
3

P (D) = 1 P (A B C) = 1
olarak elde edilir. Oyuncunun kazanc

1 3 26 = 27

raslant deikeni ile gsterilsin. Bu durumda,

250
Oyuncu, oyunu kaybeder. Makineye 250 TL vererek, zarar etmektedir.

750
Oyuncu, oyunu kazanr. Fakat, kazand 1000 lirann 250 lirasn makinenin almas iin vermektedir.

olur. Bu deerlere ilikin olaslklar:

P (X = 250) =
olarak hesaplanr. Oyuncunun beklenen kazanc:

26 , 27

P (X = 750) =

1 27

E X = 250 P (X = 250) + 750 P (X = 750) = 250

26 1 + 750 = 212.963 27 27
TL kaybedecektir.

olarak bulunur. Negatif bir beklenen kazan mevcuttur. Uzun vadede belirtilen makinede oyunun oynanmas, oyuncunun zarar etmesine neden olacaktr. Oyuncu, ortalama olarak

212.963

4. Bir istatistie gre,

25 yanda bir kiinin bir yl daha yaamas olasl 0.992, bir yl iinde lmesi olasl 0.008'dir. Bir sigorta irketi, 25 yandaki bir kiiye bir yl sreli 10.000.000 TL'lik hayat sigortasn 200.000 TL cret karl yapmaktadr. Bu durumda, irketin polie bana den beklenen kazancn
bulunuz.

zm :

irketin kazanc

raslant deikeni ile gsterilsin. Bu durumda,

9.800.000

200.000

Sigorta yaptran kii lr. Sigorta yaptran kii yaar. irket, kar eder. irket, zarar eder.

olur. Bu deerlere ilikin olaslklar:

P (X = 9.800.000) = 0.008 ,

P (X = 200.000) = 0.992

olarak tanmlanmtr. irketin, polie bana den beklenen kazanc:

E X

= = =

9.800.000 P (X = 9.800.000) + 200.000 P (X = 200.000) 9.800.000 0.008 + 200.000 0.992 120.000 120.000
TL kar

olarak bulunur. etmektedir.

irketin beklenen kazanc pozitiftir ve her bir polieden ortalama olarak

5. Be matematik, yedi zik, sekiz kimya kitab arasndan iki kitap

ekileni yerine koymama

koulu

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER III

08/11/2012

altnda rasgele seiliyor. (a) (b) (c)

raslant deikeni, seilen zik kitab says olduuna gre,

X X

raslant deikeninin iki noktasna gre, ilk momentini bulunuz. raslant deikeninin varyansn bulunuz. raslant deikeninin beklenen deerini bulunuz.

Y = 5X 2 2

zm :

Olaylar:

M F K
olarak tanmlansn. uzayna gre,

= = =

{Matematik {Fizik {Kimya

kitab seme}

kitab seme} kitab seme}

rneklem uzay,

X = = =

raslant deikeninin alabilecei deerler

S = {M F, M K, M M, F K, F M, F F, KM, KF, KK}'dir. S rneklem {0, 1, 2}'dir. Bu deerlere ilikin olaslklar:

5 20

P (X = 0) P (X = 1) P (X = 2)

P (M K) + P (M M ) + P (KM ) + P (KK) = P (M F ) + P (F K) + P (F M ) + P (KF ) = P (F F ) =

7 20 5 20

7 19

8 19

+
7 20

5 20

8 19

4 19

+
7 20

8 20

5 19

5 19

+
8 20

8 20

7 19

7 19

78 190 91 190

6 19

21 190

olarak elde edilir. (a)

raslant deikeninin beklenen deeri:

E X = 0 P (X = 0) + 1 P (X = 1) + 2 P (X = 2) = 0
olur.

78 190

+1

91 190

+2

21 190

133 190

(2)

raslant deikeninin iki noktasna gre, ilk momenti:

E X 2 =E X 2=
olarak elde edilir. (b)

133 247 2= 190 190

2

raslant deikeninin varyans

V X = E X2 E X

eklinde hesaplanr. Bu durumda,

E X 2 = 02 P (X = 0) + 12 P (X = 1) + 22 P (X = 2) = 0
olarak bulunur. (2) ve (3) denklemlerine gre,

78 190

+1

91 190

+4

21 190

175 190

(3)

raslant deikeninin varyans:

V X = E X2 E X
olarak elde edilir. (c) (3) denklemi yardmyla,

133 175 190 190

= 0.43

Y = 5X 2 2

raslant deikeninin beklenen deeri:

E Y = E 5X 2 2 = 5E X 2 2 = 5
olarak elde edilir. kinci bir yol olarak, gibi bulunur:

175 190

2=

495 190

Y = 5X 2 5

rastlant deikeninin beklenen deeri aadaki

E 5X 2 2

= = =

(5 02 2) P (X = 0) + (5 12 2) P (X = 1) + (5 22 2) P (X = 2) 2
495 190 78 190

+3

91 190

+ 18

21 190

olur.

6. Bir torbada numaral drt top vardr. Bu torbadan, iki top srayla ekiliyor. (a) (b)

ekileni yerine koymama

koulu altnda

raslant deikeni ekilen iki topun gsterdikleri saylarn toplam olduuna gre,

X 'in X 'in

olaslk fonksiyonunu bulunuz. beklenen deerini bulunuz.

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER III

08/11/2012

zm :

rneklem uzay aada verilmitir:

S = (1, 2), (1, 3), (1, 4), (2, 1), (2, 3), (2, 4), (3, 1), (3, 2), (3, 4), (4, 1), (4, 2), (4, 3)
(a)

rneklem uzayna gre,

raslant deikeninin alabilecei deerler

{3, 4, 5, 6, 7}'dir.

Bu deerleri

almas olaslklar:

P (X = 3) P (X = 4) P (X = 5) P (X = 6) P (X = 7)
olarak elde edilir.

= = = = =

P (1, 2), (2, 1) = P P P P

1 1 1 1 1 + = 4 3 4 3 6 1 1 1 1 1 (1, 3), (3, 1) = + = 4 3 4 3 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 (1, 4), (2, 3), (3, 2), (4, 1) = + + + = 4 3 4 3 4 3 4 3 3 1 1 1 1 1 (2, 4), (4, 2) = + = 4 3 4 3 6 1 1 1 1 1 (3, 4), (4, 3) = + = 4 3 4 3 6

X 'in

olaslk fonksiyonu:

1 6 1 P (X = x) = 3 0
olarak bulunur. (b)

, , ,

x = 3, 4, 6, 7 x=5
dier ise

ise

deerleri iin

X 'in

olaslk fonksiyonuna gre,

E X

= = =

3 P (X = 3) + 4 P (X = 4) + 5 P (X = 5) + 6 P (X = 6) + 7 P (X = 7) 1 1 (3 + 4 + 6 + 7) + 5 6 3 5

olarak elde edilir.

7.

kesikli raslant deikeni

k, 2k, 3k

deerlerini eit olaslkla almaktadr.

V (X) = 6

olduuna gre,

sabitini bulunuz.

zm :

kesikli raslant deikeni

k, 2k, 3k

deerlerini eit olaslkla aldna gre,

P (X = k) = P (X = 2k) = P (3k) =
olur. Buna gre,

1 3

E X E X
2

= = X

k P (X = k) + 2k P (X = k) + 3k P (X = k) = k
2 2 2

1 3

+ 2k
2 1 3

1 3

+ 3k
2

1 3 1 3

= 2k + 9k2
1 3

k P (X = k) + (2k) P (X = k) + (3k) P (X = k) = k
kesikli raslant deikeninin varyans:

+ 4k

14k2 3

elde edilir.

V X = E X2 E X
olur.

14k2 2k 3

2k2 3

V X =6

olduundan,

yazlabilir ve buradan

k = 3

bulunur.

2k2 =6 = k2 = 9 3 Yani, x = 3, 6, 9 ya da x = 3, 6, 9

ise,

V X =6

olur.

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER III

08/11/2012

8. Bir torbada beyaz ve siyah toplar vardr. Beyaz toplarn says, siyah toplarn saysna eittir.

yerine koyma

ekileni

koulu altnda, bu torbadan ard ardna top ekiliyor.

X,Y

ve

raslant deikenleri

X Y Z W
olarak tanmlansn. Buna gre, (a)

= = = =

{ekilen {ekilen X Y

beyaz top says siyah top says

max{X, Y }

Z W

raslant deikeni iin,

V (Z) ve V (3Z 1) varyanslarn ve E (Z 1)2 P (W 2)

olasln ve

beklenen deerini bulunuz.

(b)

raslant deikeni iin,

E W

beklenen deerini bulunuz.

zm :

rneklem uzay:

S=

BBS , BSB , SBB , BSS , SBS , SSB , BBB , SSS

x=2,y=1 x=2,y=1 x=2,y=1 x=1,y=2 x=1,y=2 x=1,y=2 x=3,y=0 x=0,y=3 z=2 z=2 z=2 z=2 z=2 z=2 z=3 z=0 w=1 w=1 w=1 w=1 w=1 w=1 w=3 w=3

olur. (a)

raslant deikeninin ald deerler

ve

3'tr.

Bu deerlere ilikin olaslk deerleri:

P (Z = 2)

= = =

P (BBS) + P (BSB) + P (SBB) + P (BSS) + P (SBS) + P (SSB) 1 2 3 4 1 2

3 3

1 2

1 2

1 2

1 2

1 2

ve

P (Z = 3) = P (BBB) + P (SSS) =
olarak elde edilir. durumda,

1 2

1 4
2
eklinde hesaplanr. Bu

raslant deikeninin varyans

V Z = E Z2 E Z

E Z E Z2 V Z

= = =

2 P (Z = 2) + 3 P (Z = 3) = 2

1 9 3 +3 = 4 4 4 3 1 21 2 2 2 P (Z = 2) + 3 P (Z = 3) = 4 + 9 = 4 4 4 2 9 3 21 = 4 4 16 (3Z 1)
raslant deikeninin varyans:

(4) (5) (6)

olarak bulunur. (6) denleminden yararlanarak,

V 3Z 1 = 9V Z = 9
olur. kinci bir yol olarak,

3 27 = 16 16

(3Z 1)

rastlant deikeninin varyans:

E 3Z 1 E (3Z 1)2 V 3Z 1

= = =

3 1 23 +8 = 4 4 4 3 1 139 2 2 (3 2 1) P (Z = 2) + (3 3 1) P (Z = 2) = 25 + 64 = 4 4 4 (3 2 1)P (Z = 2) + (3 3 1)P (Z = 2) = 5

2

E (3Z 1)2

E 3Z 1

139 23 4 4

27 16

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER III

08/11/2012

olur. (4) ve (5) denlemlerinden yararlanarak,

(Z 1)2

raslant deikeninin beklenen deeri:

E (Z 1)2 = E Z 2 2Z + 1 = E Z 2 2E Z + 1 =
olarak elde edilir. kinci bir yol olarak,

21 9 7 2 +1= 4 4 4

(Z 1)2

rastlant deikeninin beklenen deeri:

E (Z 1)2 = (2 1)2 P (Z = 2) + (3 1)2 P (Z = 2) = 1

olur. (b)

3 1 7 +4 = 4 4 4

raslant deikeninin olas deerleri

3, 1, 1, 3'tr. 1 2
3

Bu deerlere ilikin olaslk deerleri:

P (W = 3) P (W = 1) P (W = 1) P (W = 3)
olarak elde edilir. Buna gre,

= = = =

P (SSS) =

1 8 3! 2! 3! 2! 1 2 1 2
3

P (BSS) + P (SSB) + P (SBS) =

=
3

3 8 3 8

P (BBS) + P (BSB) + P (SBB) = P (BBB) = 1 2

3

1 8

P W 2 = P (W = 3) + P (W = 1) + P (W = 1) =
bulunur.W raslant deikeninin beklenen deeri:

1 3 3 7 + + = 8 8 8 8

E W

= = =

(3) P (W = 3) + (1) P (W = 1) + (1) P (W = 1) + (3) P (W = 3) 0 3 3 3 3 + + 8 8 8 8

olarak elde edilir.

9. Bir kiinin drt anahtar vardr ve bunlardan sadece belli bir tanesi evinin kapsn aabilmektedir. Denenen anahtarn tekrar denenmedii varsaym altnda, bu kii evinin kapsn en ksa srede amak istemektedir. gre,

raslant deikeni, bu kiinin kapy amak iin denedii anahtarlarn says olsun. Buna

raslant deikeninin olaslk fonksiyonunu ve beklenen deerini bulunuz.

zm :

Bu kii, kapy birinci, ikinci, nc ya da drdnc denemede aabilir. Buna gre,

raslant

deikeninin olas deerleri srasyla

1, 2, 3, 4'tr. = =

Olaylar: kapy amas} kapy amamas}

A A
olarak tanmlansn.

{Anahtarn {Anahtarn

raslant deikeninin deerlerine ilikin olaslklar:

P (X = 1) P (X = 2) P (X = 3) P (X = 4)

= = = =

P (A) =

1 4

3 1 1 = 4 3 4 3 2 1 1 P (A)P (A)P (A) = = 4 3 2 4 3 2 1 1 1 P (A)P (A)P (A)P (A) = = 4 3 2 1 4 P (A)P (A) =

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM

ST165-01-02-OLASILIK I

OLASILIK PROBLEMLER III

08/11/2012

olur.

X 'in

olaslk fonksiyonu:

P (X = x) =
olarak bulunur.

1 4 0

, ,

x = 1, 2, 3, 4
dier

ise

deerleri iin

raslant deikeninin beklenen deeri:

E X = 1 P (Z = 1) + 2 P (Z = 2) + 3 P (Z = 3) + 4 P (Z = 4) = (1 + 2 + 3 + 4)
bulunur. Drt anahtara sahip olan bu kiinin, evinin kapsn

1 5 = 4 2

2.5 2'inci =

denemede amas beklenmektedir.

HACETTEPE NVERSTES, STATSTK BLM