TEHL KEL K MYASAL MADDELERE SOLUNUM LE MARUZ YETTE R SK DERECES BEL RLENMES

BAS T R SK DEERLEND RMES METODU

(HSE/COSHH-Control of substances hazardous to health )

TEHLKEL KMYASAL MADDELERE SOLUNUM LE MARUZYETTE RSK DERECES BELRLENMES

Dr. Fatma IIK COKUNSES , lknur akar , Suna AHOLU , Esin KRK a : SG Uzman-SGM, Kimya Mhendisi
a a a a

Risk deerlendirmesi; tehlikelerin belirlenmesi, tehlikeye maruz kalan kiilerin ve nasl maruz kalndnn belirlenmesi, risklerin ve nlemlerin belirlenmesi, bulgularn kayt altna alnmas ve gerekli tedbirlerin uygulanmas, risk deerlendirmesinin gzden geirilmesi ve gerektiinde gncellenmesi aamalarndan oluur. veren aada belirtilen ncelik srasna gre, iyeri ortamnda yeri ortamndaki tehlike ve/veya riski ortadan kaldrmak Tehlike ve/veya riski kaynanda kontrol altna almak Uygun iyeri organizasyonu ile tehlike ve/veya riski en aza indirmek Yukarda belirtilen tedbirler alnmasna ramen tehlike ve/veya risk devam ediyor ise alanlar iin kiisel koruyucu ekipman temin etmek, ve alanlarn bunlar kullanmasn salamak gibi nleyici ve koruyucu tedbirler almaldr.

Kimyasal Ajanlarn Tespiti

Tehlike

alma artlar conditions Risk Analizi (Basit) Risk Analizi (Detayl)

nleme Metodolojisi: ncelik - planlama - uygulama Tekrar

ekil 1. Risk Analizi emas 2

Kimyasal maddeler iin basitletirilmi risk deerlendirmesi metotlar, i yerinde ( zellikle kobiler iin) ilk risk deerlendirmesi yaplrken ve alnacak nlemlere karar verilirken olduka faydal olmaktadrlar. Bu tarz risk deerlendirme metotlar, ayrntl ve kapsaml risk deerlendirme metotlarna alternatif deillerdir ancak iyeri ortam hakkna ilk gzlemlerin olumasn salarlar. Baz metotlar risk dzeyine gre ve iyeri ortam artlarna gre (proses vb.) lm, analiz ve aratrmalar hakknda neriler sunar. eitli risk deerlendirme metotlarnda kullanlan parametreler ; Kimyasal ajanlarn tehlikeleri; Maruziyet sresi/aral; Kullanlan veya ortamda bulunan kimyasal madde miktar; Kimyasal maddelerin uuculuu/ tozumas; Kullanlan proses; Kontrol ekli. yaplmas gereken

Bu parametreler kullanlarak iyeri ortamndaki risk dzeyleri belirlenebilir. Kimyasal maddelere maruziyette risk deerlendirmesi, kimyasal madenin farkl zellii gz nnde bulundurularak yaplr. a) Kimyasal maddenin temel tehlikesi b) Kimyasal maddenin evreye yaylma eilimi (volatility) c) yerinde kullanlan kimyasal madde miktar a) Kimyasal maddenin temel tehlikesi, maddenin risk durumlarna ( R kodlar) gre A, B, C, D, ve E olmak zere 5 kategoriye ayrlr. R kodlar rnlerin etiketlerinde ve malzeme gvenlik bilgi formlarnda yer almaktadr. Tablo 1 de solunum yolu ile maruz kalnan kimyasal maddelerin temel tehlike seviyesi grlmektedir.

Tablo 1. Solunum yolu ile maruz kalnan kimyasal maddelerin temel tehlike seviyesi*
A R 36 R 36/38 R 38 R 65 R 67 R Kodu Bulunmayan Tm Maddeler ve B-E gruplarnda yer almayan kimyasal maddeler B R 20 R 20/21 R 20/21/22 R 20/22 R 21 R 21/22 R 22 C R 23 R 23/24 R 23/24/25 R 23/25 R 24 R 24/25 R 25 D R 26 R 26/27 R 26/27/28 R 26/28 R 27 R 27/28 R 28 E Kategori 3 Mutajen, R40 R 42 R 42/43 R 45

R 34 R 35

R 36/37 R 36/37/38

Kategori 3, Kanserojen R 40 R 48/23 R 48/23/24 R 48/23/24/25 R 48/23/25 R 48/24 R 48/24/25 R 48/25 R 60 R 61 R 62 R 63 R 64

R 46 R 49

Kategori 3 Mutajen, R 68

R 37 R 37/38 R 41 R 43 R 48/20 R 48/20/21 R 48/20/21/22 R 48/20/22 R 48/21 R 48/21/22 R 48/22

* Tehlike dzeyi Grup Adan Grup E ye doru artmaktadr. Solunum ile maruziyete ek olarak, baz kimyasal maddeler deri ve d mukoza temas ile risk oluturmaktadrlar. Bu maddelere ait R kodlar Tablo 2 de verilmitir. 4

Tablo 2. Deri ve Gz Temasnda Tehlikeli Olan Kimyasal Maddelere Ait Risk Kodlar R 21 R 20/21 R 20/21/22 R 21/22 R 24 R 23/24 R 23/24/25 R 24/25 R 27 R 27/28 R 26/27/28 R 26/27 R 34 R 35 R 36 R 36/37 R 36/38 R 36/37/38 R 38 R 37/38 R 41 R 43 R 42/43 R 48/21 R 48/20/21 R 48/20/21/22 R 48/21/22 R 48/24 R 48/23/24 R 48 23/24/25 R 48/24/25 R 66

b) Kimyasal maddenin ortama yaylma eilimi , yksek, orta ve az olmak zere 3 kategoriye ayrlabilir ve svlar iin, kaynama noktas ve alma scakl gz nnde bulundurularak belirlenebilir. Uuculuk, kimyasal maddenin buharlama kapasitesini gstermektedir. Katlar iin ise uuculuk zellii, toz oluturma eilimi olarak adlandrlabilir. ekil 2 Svlarn uuculuk dzeyini, Tablo 3 katlarn toz oluturma eilimini gstermektdir.

350

AZ UUCU ORTA UUCU

Kaynama Scakl , C

300 250 200 150 100 50 0 20 50 80 110 140

OK UUCU

Proses Scakl, C
ekil 2. Svlarn uuculuk dzeyi

Tablo 3. Katlarn Toz Oluturma Eilimi*

Az
Pelet halde bulunan, paralanma, krlma eilimi gstermeyen maddeler. Kullanm srasnda toz oluumu gzlenmez. rnek: PVC peletleri

Orta
bulunan katlar. Kullanm srasnda, havada asl olarak deil, eklinde gzlenir. rnek: Deterjan tozlar

ok
bulunan katlar.Alak younluklu ve ince tanelidirler. ortamda toz bulutlar olutuu gzlenir. rnek: imento, karbon siyah, kire ta

Granul veya kristal yapda Toz, pudra halinde

yzey zerinde biriken toz Kullanm srasnda

*Tozun kategorisine karar verilemedii durumlarda en yksek dzey seilmelidir. c) yerinde, kimyasal maddeler kullanm miktarna gre snflandrlabilir. Tablo 4 kimyasal maddelerin kullanm snflandrlmasn gstermektedir. Tablo 4. Kimyasal Maddenin Kullanm Dzeyi Kimyasal Maddenin Kullanm Dzeyi Az Orta ok yerinde Kullanlan Miktar Gram - Mililitre Kilogram - Litre Ton Metrekp 3 farkl dzeyde dzeyine gre

Yukarda belirtilen 3 parametre kullanlarak oluturulan Tablo 5 te verilen Risk Derecesi Belirleme Tablosu kullanlarak kimyasal maddenin tehlikesi, ortama yaylma eilimi ve kullanm miktarna gre beklenen risk derecesi belirlenir.

Tablo 5. Kimyasal Madde Risk Derecesi Belirleme Tablosu A Tehlike Snf

Uuculuk/Toz Oluumu Kullanlan Miktar Az Orta ok Az Uucu / Az Toz Oluumu 1 1 1 Orta Uucu 1 1 1 Orta Toz Oluumu 1 1 2 ok Uucu/ok Toz Oluumu 1 2 2

B Tehlike Snf
Uuculuk/Toz Oluumu Kullanlan Miktar Az Orta ok Az Uucu / Az Toz Oluumu 1 1 1 Orta Uucu 1 2 2 Orta Toz Oluumu 1 2 3 ok Uucu/ok Toz Oluumu 1 2 3

C Tehlike Snf
Uuculuk/Toz Oluumu Kullanlan Miktar Az Orta ok Az Uucu / Az Toz Oluumu 1 2 2 Orta Uucu 2 3 4 Orta Toz Oluumu 1 3 4 ok Uucu/ok Toz Oluumu 2 3 4

D Tehlike Snf
Uuculuk/Toz Oluumu Kullanlan Miktar Az Orta ok Az Uucu / Az Toz Oluumu 2 3 3 Orta Uucu 3 4 4 Orta Toz Oluumu 2 4 4 ok Uucu/ok Toz Oluumu 3 4 4

E Tehlike Snf
Bu tehlike snfna giren maddelerle ilgili tm koullarda , risk seviyesi 4 olarak kabul edilir.

* 1 (yeil); 2 (turkuaz); 3 (turuncu); 4 (krmz) renkte verilmitir.

Bu tabloda drt farkl risk derecesi belirtilmitir ve her risk derecesi iin farkl koruma/nleme stratejileri belirlenmelidir. yerinde maruz kalnan kimyasal maddelerin risk derecesi belirlendikten sonra , metot alma ortamna gre farkl teknik zmler nermektedir. Risk Derecesi 1 Genellikle bu risk derecesinde , alanlarn salk ve gvenlik faktrlerine maruziyeti az olarak deerlendirilir. Ortamda ,yasal dzenlemelerde yer almad durumlarda nleme lmleri yaplmas gerekmemektedir. Bu durumlarda risk faktr genel havalandrma kullanlarak kontrol edilebilir. Risk Derecesi 2 Bu durumlarda iyeri ortamnda risk faktrn kontrol etmek iin zel nlemler almak gerekmektedir. Yaygn olarak kullanlan spesifik yaltm metodu local extraction yaplmaldr. dr. yerinde yaplacak teknik dzenleme uzmanlar tarafndan Ama, iyeri ortamnda oluacak olan kimyasal madde

konsantrasyonunu en aza indirmek ve limit deerlerin altna ekmektir. Risk Derecesi 3 yeri ortamnda bulunan kimyasal madde3. derece risk derecesine sahip ise, kapal sistem veya izolasyon ile kullanlmal ve kimyasal maddenin iyeri atmosferine karmas engellenmelidir. Maddenin yaylmasn engellemek iin, mmknse proses basnc, atmosfer basncndan daha az olmaldr. Risk derecesi 2 ve risk derecesi 3 olan kimyasal maddeler iin gerekli nlemler alndktan sonra, iyerinde detayl nicel deerlendirmeler yaplmal ve alnan nlemlerin yeterlilii deerlendirilmelidir. Nicel deerlendirmeler, iyeri ortamnda ilave nlem alnp alnmamas gerektiini gsterir ve periodik lm ve analizlerin program hazrlanmas iin yol gsterici olur. Bu periodik lm ve analizler iyeri ortamndaki risk faktrlerinin kontrol ve alnan nlemlerin (teknik) yeterli olup olmadnn takibi iin gereklidir.

Risk Derecesi 4 Bu grupta yer alan durumlar, ok toksik kimyasal maddelerin kullanld prosesler ve ok fazla miktarda kullanlan orta dzeyde toksik kimyasal madde ieren proseslerdir ve bu kimyasal maddeler kolayca atmosfere yaylabilir. Tablo 9 incelendiinde kanserojen maddelerin ( R45 , R49) E tehlike snfnda yer ald ve kullanm miktar ok azda olsa Risk Derecesi 4 olarak deerlendirilmelidirler. Kullanlan kimyasal maddeler kanserojen ise ulusal ve uluslar aras mevzuatlar gz nnde bulundurulmal ve iyeri ortamnda riski ortadan kaldracak veya alann maruziyetini ortadan kaldracak gerekli tedbirler mutlaka alnmaldr. yeri ortam lmleri mutlaka dzenli olarak yaptrlmal ve periyodik kontroller aksatlmamaldr. lm yaptrma skl, risk deerlendirmesi kontrolleri dier risk gruplarna gre daha fazla olmaldr.