27 MAYIS'TAN 12 MART'A (1960) Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr.

Dizgi - Bask - Yaymlayan: Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Mays 1999 NADR NAD 27 MAYIS'TAN 12 MART'A (1960) CGAZETESNN OKURLARINA ARMAANIDIR. NSZ Son haftalarda 100. lm yl anlan gazeteci ve dnr inasi'nin kendi gazetesinde km olan makalelerinden bir ksmn ''Mntehabt- Tasvir-i Efkr'' yani ''Tasviri Efkr'dan Semeler'' baln tayan bir kitap iinde toplayarak yaymlamasndan beri kimi yazarlarmz ayn yolu izlemiler ve trl yayn organlarnda kan siyasi veya edebi yazlarn sonradan bir araya getirip kitap halinde yaymlamlardr. Bu yolun gnmzdeki izleyicilerinden biri de Nadir Nadi'dir. nl gazeteci ve politika adam ve Atatrk'n Selnik'teki kolaaslk dneminden balayarak Ulusal Kurtulu Sava sresince ve onu izleyen Cumhuriyet dneminde fikir ve lk arkada ve btn devrimlerinin tavizsiz ve yrekten destekleyicisi Yunus Nadi'nin vakitsiz lmnden sonra olu Nadi Nadi onun kurmu

olduu Cumhuriyet gazetesinin bayazarln, yine Atatrk devrimcilii izgisinden bir tek adm sapmadan ve Trkiye'nin son 25 yllk politika zikzaklarnda en kk bir taviz vermeden yapmak suretiyle memleketimizde fikir namusu tayan btn okumularn ve Atatrk aydnlarn byk takdir ve sevgisini kazanmtr. Nadir Nadi, Demokrat Parti'nin 1950'nin 14 Mays'nda iktidara geliinden balayark 27 Mays 1960 Devrimi'nin eiine ulaan son olaylara dein Cumhuriyet gazetesine yazd makalelerden bir ksmn, bu devrimden bir yl sonra, Haziran 1961'de ''ATATRK LKELER IIINDA UYARMALAR - BR FLSIN KRONOLOJS (1950-1960)'' balkl bir kitap iinde yaymlamt. Bu kez ise 5 Haziran 1960'tan 12 Mart 1971 muhtrasnn bir gn ncesine dein yine Cumhuriyet'te yaymlam olduu bayazlarndan semeleri bu kitap iinde bir araya getirmi bulunmaktadr. Her iki kitapta yer alan bu yazlar, hi kukusuz ileride, Trkiye'nin demokrasiye gei dnemi diye anlacak eyrek yzyllk bir dnemin siyasal tarihini yazacak olanlara kuvvetli bir k tutacak ve zengin bir kaynak olacaktr. Gelecekteki aratrclar bu yazlarda, iktisadi zden yoksun bir demokrasiye gei abalarnn pek doal olarak- meydana getirdii sarsnt ve sallantlar iinde idealsiz, hrsl ve karc politikaclar ve gerici okumular tarafndan Atatrk ilkelerinin -btn uyarmalara ramen- gittike artan bir pervaszlkla nasl para para kemirildiini ve Atatrk devrimciliinin, asl znden yoksun braklarak nasl biimsel bir seromoniler dzeni durumuna konulduunu adm adm izleyebileceklerdir. Bu yazlarda bugnk politikac ve aydnlarn da izlemesi gereken byk ibret levhalar vardr. Fakat biz, gnmzdeki dnce ve politika kargaalna bakarak, bu ibret levhalarndan - hi deilse imdilik- pek ok kiinin itenlikle yararlanmaya alacan pek sanmyoruz. 27 Mays'tan ibret alnsayd 12 Mart'a gelip dayanmazdk. Ancak TARH'in, siyasal ynetimde hibir yanlgy ya da ihaneti balamad ve bu konuda, uzun

yzyllar sonra bile, ok insafsz, hatta zalim olduu gereini unutmamak gerekir. Gerek dnya tarihinde, gerek kendi tarihimizde, alarnda kudretli, hatta namuslu sanlan birok devlet ve politika adamnn bugn lanetle anlmasnn nedeni, TARH'in hi balama tanmayan objektif yargsdr. Bu kitaptaki yazlarda grld gibi Nadir Nadi dorudan doruya kiilerle uramam, ahsiyat yapmam, sadece ilkeler zerinde durmutur. Devrim ilkelerini, Trk halknn yararn, dnce zgrln, Atatrk'n tam bamszlk lksn savunmutur. Eer baz makalelerinde kimi devlet adamlarn eletirmi, kimisini vmse, bu, onlarn yukarki ilkeler karsnda olumlu veya olumsuz davranlar dolaysyla olmutur. Bu durum, onun kiilerden sz eden yazlarnda aka belirmektedir. Hatta olumlu tutumu yznden bir yazsnda vd bir politikacy, devrimlere, memleket karlarna ve insan itenliine ters den tutumu dolaysyla, baka bir yazsnda iddetle eletirdii de grlmektedir. Bu tr yazlarndaki d grn elimesi, yazarn fikir deitirmesinden deil, eletiren veya vlen politika adamnn izdii zikzaklardan ileri gelmekte ve bu da kendisinin Atatrk devrimcilii, halkn kar ve fikir namusu dorultusundaki itenliini ortaya koymaktadr. Gerektiinde insan, kendi kiisel karlarn bile tepmekte duraksatmayan prensip adaml dediimiz ey de budur zaten. Nadir Nadi'nin yazlarndan pek ounun imrendirici ve nemli bir zellii de, dilin ak ve sade olmas ve ayar iyi yaplm bir drbn gibi, uza ak seik gsteren iyi niyetli, uyarc karakter tamasdr. Gerek 1961'de yaymlad derlemede, gerek bu kitapta bunun eitli rnekleri grlyor. Bunlarn hepsini bir nsz iinde belirtmek olanakszl karsnda ben sadece birka rnek vereceim. Nadir Nadi bundan 18 yl nce, yani Demokrat Parti'nin en baarl sayld dnemde, 15 Aralk 1953 tarihli ''Henz vakti varken'' balkl bir yazsnda yle diyordu:

''Bizim tek parti rejiminden ok parti rejimine geerken, o sralarda ayn ii yapan teki Avrupa milletleri gibi bir Kurucu Meclis toplayp anayasa zerinde gerekli deiikliklere bavurmam olmamz byk bir hatadr. Tek parti esasna gre hazrlanm bir hukuk dzenini ok partili hayata uydurmakta ne kadar glk ektiimizi sk sk gryoruz. Ayaa dar gelen bir pabu gibi bu halin cemiyetimiz iin bir rahatszlk konusu olduu ve srasna gre teker teker hepimizi zd meydandadr. Bir anayasa ayarlamasna gitmediimiz takdirde, ileride daha ciddi rahatszlklara uramamz ihtimali kuvvetlenecek, belki de, Tanr korusun, kanlmaz bir tehlike olarak gnn birinde gelip karmza dikilecektir.'' (Atatrk lkeleri Inda Uyarmalar, (1950-1960) s. 103.) Nitekim tehlike ''gelip karmza dikilmi'' 27 Mays 1960'ta ordunun Atatrk ilkeleri dorultusunda, politikaya mdahalesi zorunluu domutur. Bu mdahalenin l dalgalar o tarihten bu yana dinmemi, kimi zaman ters ynde esen politika rzgrlarnn da etkisiyle, yeniden kabararak, bu kez 12 Mart 1971 mdahalesi olmutur. Demokrat Parti'nin 14 Mays 1950'de iktidara geliinden hemen hafta sonra, 7 Haziran 1950 tarihli ve ''Ezan'' balkl yazsnda Nadir Nadi, Atatrk tarafndan Trkeletirilmi olan ezann yeniden Arapaya dndrlmesi konusundaki tartmalar ele alarak unlar yazmt: ''...Byk Atatrk'n giritii inklap hamlelerinden her biri, hatta ezann Trke okunmas bile, hep bu memlekette taassubu yenmek, sahici fikir ve vicdan hrriyetini kkletirmek gayesini gdyordu. (...) Atatrk yasaklarndan bir tekine olsun dokunmaya kendimizde hak grmemeliyiz. nk ancak o yasaklar sayesindedir ki, gerek vicdan hrriyeti bu memlekette kk salabilecektir. (...) Demokrat Parti'nin yarn fes giyilmesine, br gn Arap harfleri kullanlmasna msaade edeceini syleyenler imdiden grlyor'' (Ayn kitap, s. 9/10).

Ezann Arapaya evrilmesinin ardndan, bugne dein, irtica hareketinin, fes, bere, yeil bayraklar, eski yaz ile yaynlar, heykel krmalar, tarikat rgtlenmeleri, cenaze namaz boykotlar ve nihayet cihat ve katliam arlar biiminde dalga dalga nasl geniledii ve hilafeti memlekete geri getirme abalarna kadar gelip dayand dnlecek olursa, Nadir Nadi'nin bugnk durumu daha 21 yl ncesinden grp sezerek yreklilikle ortaya koymasn gerekten takdir etmek gerekir. Onun bu gr ve sezi yeteneine, 1960 Devrimi'nden sonraki yazlarndan pek ounda da tank oluyoruz. Elimizdeki kitabn 5 Haziran 1960 tarihli ve ''Onun zinden Gideceiz'' balkl ilk yazsnda Nadir Nadi: ''Kaygumu aka belirteyim: Trkiye'nin kaderini elinde tutacak olan yarnki yasama organ mutlaka devrimlere bal ve Atatrk bir kurum olmaldr. nk ada medeniyete ve Batl hukuk dzenine kavumann biricik yolu vaktiyle Atatrk'n gsterdii yoldur. Menfaat dzenbazlarna, vicdan smrclerine ve hukuk ykclarna memleketi teslim etmek iin parlamento kurulmaz. Bunu aklmzdan karmayalm.'' diyerek, bu memleketi kurtaracak tek kar yolun Atatrklk yolu olduunu, o zamana dein kimbilir kanc kez aklamtr. Bu tarihten 7 yl sonras AP iktidar dneminde Nadir Nadi 16 Nisan 1967 tarihli ve ''Gvde'' balkl yazsnda eski Demokrat Parti iktidarnn icraatndan rnek vererek yle diyor: ''Demokrasiyi kafa deil, gvde rejimi olarak halletmitik bir kez. Azlar kapamak ve kalemleri sindirmek iin kanun stne kanun kardk. Ve Nasreddin Hoca'nn eei misali, fikirsiz demokrasiyi tam yrrle koyacamz srada 27 Mays'la tepe taklak yuvarlandk gittik. Can kmaynca huy kmaz derler; gvde saltanatnn btn azameti ile imdi gene yrrle konmak istendiini gryoruz. (...) Topluma sunulan fikirlerden bir ksm kimi evrelerin kar ile elime halindedir. kar uruna gerek demokrasiye de, gerek zgrle de her zaman bo veren bu evreler, yle anlalyor ki, bu sefer de kafay bir yana brakp gvde

ile ii idare etmeye kararldrlar. Demokrasiyi deve yapacaklarn ve bunu millete yutturacaklarn ummaktadrlar. Herhalde i ve d koullar kendi hesaplarna bu srada pek elverili buluyor olmaldrlar. Unuttuklar nokta yalnz gvde gsterilerine dayanan bir ynetim sisteminin her zaman havada kalmaya ve er-ge yklmaya mahkm olduu gereidir.'' Bu gr de, gzlerimizin nnde gereklemi ve ''gvde demokrasisi'' 12 Mart'ta yklp gitmitir. Bu nszn banda, Nadir Nadi'nin yazlarnn gelecekteki Trk Siyasal Tarihi aratrclarna k tutaca yargsna vardmz aklamtk. Yukarda verilen u birka rnek bile bu yargda ne denli hakl olduumuzu gstermeye yeter. Bir sre Galatasaray Lisesi'nde sosyoloji retmenlii yapm olan sayn yazar, sosyal yasalar ok iyi bildii iin, siyasal tahminlerinin hemen hibirinde yanlgya dmemitir. Keke memleket bugnk ackl duruma dmeseydi de o yanlm olsayd! Buna, vatann seven her namuslu Trk aydn gibi, herhalde ve en bata kendisi ok sevinirdi. Ne are ki, airin u beyitinde byk bir gerek pay var: ''Tarihi tekerrr diye tarif ediyorlar, Hi ibret alnsayd tekerrr m ederdi?'' Hi kukusuz syleyebilirim ki, okuyucular bu kitab, ibret levhalaryla dolu siyasal bir roman gibi, bir hamlede rahata ve merakla okuyacaklar ve dnenler ise, onun sayfalar arasnda biraz da kendi siyasal kader, yaant ve belki de nemelzmclk yanlglarn bulacaklardr. Erenky, 27 Eyll 1971 Ord. Prof. Dr. Hfz Veldet Velidedeolu 1960 YILI

5-6-1960 O'NUN ZNDEN GDECEZ Vereceimiz kararlar, yaadmz devrin artlar iinde dnmeliyiz: 1950 ylnda Seim Kanunu hazrlanrken nisbi temsil sistemine iltifat edilmemesi belki bir hata olmutur. Atatrk devrimlerinin ama bildii Bat medeniyeti erevesinde insan haklarna dayanan ok partili bir sisteme geerken, Meclis'te ounluu ele geirebilecek tavizci bir zmrenin keyfi hareketlerini frenlemek lzumunu nceden fark edemedik. Daha dorusu iktidar kaybettii takdirde Cumhuriyet Halk Partisi'nin bylesine bir aznla deceini hesaplayamadk. Uzun yllar Halk Partisi'nde alan, devrim prensiplerine ballklarn her frsatta tekrarlayan DP kurucularnn da bir gn o prensipleri tekmeleyeceklerini, hukuk devleti artlarn kendi elleriyle ykacaklarn havsalamz almad. 1950 seimleri nisbi temsil usulne gre yaplsayd, o Meclis'te yer alan muhalefet grubu sayca daha kuvvetli olacak ve demokratik kontrol mekanizmasnn daha tesirli bir ekilde ilemesini salayabilecekti. Ayn zamanda, gerilik akmlar da bylece frenlenmi olacakt. Bununla beraber nisbi temsil sisteminin klasik mahzurlarn da gzden rak tutmamak gerekir. Bunlardan balcas, parlamentoya zamanla kk kk partilerin dolmas, hkmet kurma iinin ancak partileraras eitli kombinezonlarla baarlr hale gelmesidir. Bu gibi hkmetler genel olarak ok ksa mrl olurlar, istikrarl ve uzun sreli programlar hazrlayp yrtemezler. Bizim gibi geri kalm, ksa zamanda byk hamleler yapmak zorunda bulunan milletler iin byle bir sistemin douraca tehlikeler meydandadr. Ayrca, kk partiler birleerek bir gn yine bir tahakkm ounluu kurmalar nisbi temsil usul ile de imknsz saylamaz.

Onun iin, geen on yl iinde iyi sonu vermeyen tecrbelere bakarak byk kusuru yalnz Seim Kanunu'nda aramamalyz. imdi ounluk sisteminden ayrlrsak yarnki Meclis acaba daha gvenilir bir hukuk dzeni yrtebilecek midir? Bir defa bugn bambaka bir siyasal durum iindeyiz. On yl nce devrim prensiplerini korumak ve hukuk dzenini gelitirerek yrtmek istiyorduk. Bugn ise devrim prensiplerini de, hukuk dzenini de yeniden kurmak grevi ile kar karyayz. Byle bir grevi ancak parlamentoya iyice hkim olacak namuslu ve lkc bir parti grubu ile baarabiliriz kansndaym. Kk paralara blnen, almalarn kulis tavizleri ile dzenleyen bir mecliste belki bir ounluk saltanat nlenebilir. Fakat devrim prensiplerini yeniden tehlikeye atmak ihtimalleri nlenemez. Hazrlanacak anayasaya bu hususta kesin hkmler konaca, vatanda hak ve hrriyetlerinin salam teminata balanaca syleniyor. Niyetlerimiz ne kadar halis olursa olsun, stten az yanm insanlar olarak yourdu fleyerek yememiz ve acele yarglardan saknmamz gerektii kansndaym. Hazrlanan anayasay kimler onaylayacaktr? Halk m, yoksa gelecek Meclis mi? Nisbi temsil sistemine gre yeni bir Seim Kanunu hazrlanrsa, gelecek Meclis'in nasl bir karakter tayacan bugnden bilebilir miyiz? Kaygumu aka belirteyim: Trkiye'nin kaderini elinde tutacak olan yarnki yasama organ mutlaka devrimlere bal ve Atatrk bir kurul olmaldr. nk ada medeniyete ve Batl hukuk dzenine kavumann biricik yolu bize vaktiyle Atatrk'n gsterdii yoldur. Menfaat dzenbazlarna, vicdan smrclerine ve hukuk ykclarna memleketi teslim etmek iin parlamento kurulmaz. Bunu aklmzdan karmayalm.

12.6.1960 ASIL GVENL KENDMZDE ARAYALIM Hrriyetlerini kazanan milletler, o uurda ektikleri straba bir daha katlanmamak kaygusu ile daima teminat ararlar. dare edenlerin zamanla bir tahakkm rejimine doru kaymak istemeleri, en ileri memleketlerde bile grlen bir eilimdir. Halk bunu tecrbe ede ede, yzyllar boyunca aclara uraya uraya anlamtr. Anayasalarda yer alan temel hak ve hrriyetlerin gvenlie balanmas, bylelikle idare edenlerin bir gn kt yola sapmalarnn nlenmesi bu itibarla ok nemlidir. Ksa zamanda bize yeni bir anayasa projesi hazrlamakla grevli bilim komisyonundan millet iyi bir eser bekliyor. Her biri kendi alannda bir otorite bilinen sayn profesrlerimize gveniyoruz. Belli bir sre iinde mmkn olabilen en iyi almay baaracaklarna ve vatanda haklarn bir gn unun bunun elinde oyuncak olmaktan kurtaracaklarna inanyoruz. Yalnz unutmayalm ki, son tahlilde asl teminat, her zaman ve her yerde olduu gibi, yine halkn uyank iradesine bal kalacaktr. Birinci Cihan Harbi'nden sonra Almanlarn hazrlad Weimar Anayasas, dnyann en mkemmel hukuk antlarndan biri saylyordu. Ona ramen bir gn bir Hitler kt, Alman milletini kandrarak o koca ant bir tekme ile ykt ve hem kendi memleketini, hem de dnyay felkete srkledi. Hitler'in tekelci ve keyfi idaresine kar Almanya'da, aydnlar tarafndan gsterilen tepkiler azmsanacak kadar zayf da deildi. Fakat bir ksm halk, adamn cazibesine kaplmt. O da bunu ustaca smrmesini bildi, emrindeki propaganda tekilt ile biri on gibi gsterdi. Aydnlar hakir grd, alaya ald, onlarla kalabalk arasnda bir uurum amaya alt. Bylece tepki gc zayflayan

millet, hak ve hrriyetlerinden oluverdi. Almanlar, ac gerei kavradklar zaman i iten gemiti. Demokratik dzenin korunmasnda aydnlarn daima uyank bulunmas ve halk uyararak onun aldatlmasna engel olmas arttr. darenin, ufak da olsa, ilk bakta nemsiz de saylsa, herhangi bir hakszln grp susmak byk hata olur. nc Cumhuriyetin balangcnda Fransz milleti vatanda haklarn titiz bir dikkatle korumay ihmal etmiyordu. Dreyfus olay zerine kopan frtna bu bakmdan hl bir rnek olarak dillerde dolar. Eer o zaman Fransz basn, bata Zola, Yahudi asll biare bir subayn urad adaletsizlie kar ylesine ahlanmasayd, nc Cumhuriyet daha yirminci yzyln balarnda soysuzlar, ksa zamanda kerdi. u gerei aklmzdan karmayalm: Haklarmzn asl teminat bizizdir. Hazrlanacak anayasa ne kadar mkemmel olsa da, hrriyetlerimiz zerine her gn, her saat, titreyeceizdir. Usulsz ve yolsuz tasarruflar nereden gelirse gelsin, kimi hedef tutarsa tutsun, bunlara kar cephe almak boynumuzun borcudur. - Oyumu verdim, falan parti ibana geldi, artk rahat edebilirim. Demeyeceiz. Oyumuzla kurduumuz meclisleri adm adm kontrol edeceiz. nsan haklarna sayg duyan bir idareyi yurdumuzda devaml klmak istiyorsak bir an gevememeyi gze alacaz. Kiileri verek byk adam yaratmak sevdasndan da vazgemeliyiz. Bir adamn bykl oturduu koltuun nemi ile deil, memlekete yapt hizmetlerle llr. Hizmetlerinin muhasebesi ise ancak bir mr sona erdii gn yaplabilir. Son yllarn olaylar, bu ynden de ibret dersleri ile doludur. 15.7.1960 KLTR SEFERBERL GEREKYOR

Uzun sren sava yllarndan sonra milletlerin yaratc gc zedelenir. lm, daha ziyade gen kuaklar arasnda ykntlara sebep olmu, stelik doumlar da azalmtr. Normal hayatiyete kavuana dein sosyal organizma yllarca bir nekahet devri geirmek ve olaanst bir ihtimamla baklmak gerekir. Birinci Cihan Harbi'ni ve Milli Kurtulu Mcadelesi'ni takip eden devre boyunca biz bunun acsn ok ektik. anakkaleler'de, Filistinler'de, Kafkasya ve Galiyalar'da milletimizin temiz kan oluktan boanrcasna akm, bunlardan arta kalan ile de Kurtulu Sava'n baarmtk. Cumhuriyet ilan edildii zaman toplumun idaresinde grev yklenecek aydn kadrolar son derece zayf bir halde idi. Atatrk devrimi ite o artlar altnda baarld. Kltr, teknik, bayndrlk, ekonomi ve her trl idare alanlarnda sk bir alma temposu ile ie koyulmutuk. Onuncu yl marnn ''ktk ak alnla on ylda her savatan'' diye balayan msralarndaki vnme pay haksz deildir. Onca felaketlerden sonra hemen hemen sfrdan balayan bir kalknma hamlesinin milletimizi 1933 potansiyeline ulatrmas gerekten vnlecek bir merhale idi. Atatrk bize u d veriyordu: ''al, gven ve vn...'' Bu t ada medeniyet dzeninin onun azndan ifadesini bulan parolas idi. Daha yapacak ok iimiz vard ve yaadmz srece milletimize kar grevimiz sona ermi olmayacakt. kinci Cihan Harbi'nin dnda kalmz tarihimizde belki ilk defa olarak bize yeni bir ans balyordu. Maddi ykntlara uramayacak, devrimlerimizin nda baladmz kltrel ve ekonomik kalknmamz daha hzl admlarla yrtebilecektik. Dk iktidarn en byk sularndan biri bu gerei bir trl kavrayamamas, elimize geen byk frsat kararak bizi on yl geri brakmas olmutur. On yllk DP iktidar boyunca uradmz kayplar korkuntur. zellikle milli kltr bakmndan her alanda byk kntlere yol almtr. Bunlara kar imdiden

gerekli tedbirleri almak ve on yln kayplarn telafi etmek iin btn gayretimizle almak zorundayz. Milli eitim davas, davalarmzn banda yer almaldr. Bu, bir bakanln tek bana stesinden gelebilecei bir konu olmaktan artk kmtr. Hkmet elindeki btn imknlarla harekete gemeli, eitli bakanlklar ve messeseler arasnda verimli bir ibirlii kurmak suretiyle konuyu devlet lsnde tekiltlandrmaya bakmaldr. Bugn yeryznde okuma yazma oran yzde eli bei bulan milletlere ''geri kalm milletler'' deniyor. Biz bu nispetin ok daha altndayz. En iyimser tahminlerle, okuma yazma bilenlerimizin says yzde otuzu gememektedir. Yeni okullar amak, hatta Ky Enstitlerini ve halkevlerini yeniden kurmakla ksa zamanda bir sonuca varmak imknszdr. Biz millete genel bir eitim seferberliine muhtacz. Byk kk, kadn erkek, hepimiz okuyacaz, hepimiz yetieceiz. Bu uurda ordumuzdan, yksekrenim genliimizden, idare cihazmzdan, radyolarmzdan hatta endstri alanndaki eitli messeselerimizden yararlanmak zorundayz. Bu ii rasyonel bir ekilde tekiltlandrmak iin geni lde ihtisas elemanlarnn katlaca bir kltr seferberlii kongresi toplanmasna lzum grlebilir. Yahut hkmet kendi inisiyatifi ile ilgili bakanlklar arasnda bir ibirlii kurabilir. Herhalde kaybettiimiz yllar bir an nce gidermek ve geri kalm millet durumundan en ksa zamanda kurtulmak zorunda olduumuzu unutmayalm. Bunun yegne aresi genel eitim seferberliidir.

21.7.1960 TUHAF BR TAKTK

27 Mays Devrimi'nden sonra en hayret ettiim ey, o gne dein dk iktidarn her yaptna alk tutan, eski byklerin nnde yerlere kapanan bir ksm basnn birden yz seksen derecelik bir dnle devrimci oluvermesi idi. Demek aralarnda bir tanecik olsun dnk idareye inanarak balanm bir yazar yoktu. Hepsi maddeci ve mideci adamlard. Fakat bunlar grnr de mi kurtarmak lzumunu duymuyorlard? Biraz temkinli davranp bir sre susamaz, susmasalar da yava konuamazlar m idi? Hayr bunu yapmyorlard. Tersine dnk efendilerine atmakta, dk idareyi yerin dibine batrmakta birbirleriyle yarrcasna ar bir gayret harcyorlar, bylece kendi haysiyetlerini tekmelemekten ekinmiyorlard. Bu davrann sebebi acaba ne olabilirdi? Milli Birlik daresi ikinci ayn doldurmak zere olduu u gnlerde yukarki soru az ok aydnlanm gibidir. Bizim akak baylar, anlalan devrim hareketinin yldrm hzndan rkm, eski idareye kar acele ve iddetli tedbirler alnacan sanm, bu arada yakay kurtarmak iin baka kar yol bulunmadn dnm olacaklar. Devrim hareketini baaranlarn byle bir niyetleri olmadn grnce, imdi yava yava rahatladklar ve kendilerine gelir gibi olduklarn fark ediyoruz. lerinden bir iki tanesi yeni bir taktiin denemesine girimilerdir. Fakat ''hesap sorma'' davalar arasna CHP devrini de katmaya alarak, akllar sra eski efendilerine endirekt bir yardmda bulunmak istiyorlar. Dedikleri u: ''- Madem ki geen devrin hesab grlecek, o halde daha eski devrin de hesab ortaya konmal, tarafsz mahkeme nnde bunlar da bir bir incelenmelidir. DP iktidar 1950 ylnda "devr-i sabk" yaratmayacaz diyerek af kanunu karmakla iyi etmemiti. imdi Mili Birlik Komitesi ii yeniden ele alsn, 1946 seimlerinin iyz anlalsn, sorgusuz kuruna dizilen vatandalarn hesab sorulsun, tek parti devrinde grevini ktye kullanan, nfuz

ticareti yapan CHP'li politikaclarn kim olduklar ortaya karlsn, cezalar verilsin.'' Bu basit taktikle grlen ama meydandadr: ntikal devrinin glkleri ortasnda ileri kartrmak, meseleleri datmak ve Milli Birlik hareketini soysuzlatrp yeni bir diktatrle zemin hazrlamak. O arada zaman geecei iin dk iktidarn ar sularn unutturmak da belki mmkn olur. Bir kez unu hatrlamalyz ki, 1950 ylnda "devr-i sabk" yaratmamak vaadi ile DP Byk Millet Meclisi'ne bir af kanunu tasars sunduu zaman CHP Grubu buna toptan itiraz etmi, aleyhte oy kullanmt. u halde tek parti devrine ait ortada haksz yere affa uram sular varsa, bunun hesabn vermek durumunda olan yine dk iktidardr. Tek parti devrinin sorumlular arasnda DP kurucular da bulunduundan, 1950 tarihli af kanununun tamamyla efkat duygularna dayanmadn, ilhamn birtakm kiisel kaygulardan aldn sylemek de mmkndr. Kald ki, yurdumuzda CHP ileri gelenleri dahil, sularn cezasz braklmasn isteyen akl banda bir vatanda yoktur. Byle olduu halde "devr-i sabk yaratmamak" iddias ile ve kendi ounluuna dayanarak bir af kanunu kardktan sonra DP ynetim ekibi, on yl boyunca mtemadiyen devr-i sabk yaratm, ald her anti-demokratik tedbiri ''onlarn zamannda sanki daha m iyi idi?'' gibi manasz ve yakksz bir gerekeye dayamtr. Milli Kurtulu Sava'nn bir sonucu olarak Atatrk'n nderlii ile kurulan tek parti rejiminin devrimsel karakteri meydanda idi. ok partili hayata gei, o devrimin byk amac biliniyordu. Dk iktidar, 1950 seimlerine dein elde edilen demokratik gelimeyi durdurup gerisin geriye dnmekle milletin haklarn inemi, hukuk d ve keyfi bir idare kurmutur. Sorumlularn vermek zorunda bulunduklar asl hesap bu davrann hesabdr. Yoksa, ktlkler, adi suiistimaller, ne zaman ve nerede ilenmi olursa olsun hesab elbette daima sorulmak gerekir. Ben burada CHP'yi savunmak gibi bir ama

gtmyorum. 1946 seimlerinin en fazla aleyhinde yazm olanlardan biri sfatyla byle bir eyi aklmdan bile geirmem. Fakat o sralarda CHP'nin borusunu alan bu baylar hatrlataym ki 1946 seimlerinin byk kusuru, tatbikattan ziyade kanunun acayipliinden domutu (ak oy, gizli tasnif). O seimlerin sonunda DP grubunun Meclis'e girmesi de ortada imdi grlecek bir hesaba artk yer kalmadn gsterir. Ktlklere gelince, tek parti devrinde birok bakan hakknda Meclis soruturmas aldn hatrlarsnz. DP'nin on yllk iktidar boyunca, muhalefetin o kadar srarna ramen, Meclis'te bir soruturma komisyonu kurulduunu grdk m? Evet grdk, ama bu bir hkmet yesinin deil, CHP'nin ve bir ksm basnn faaliyetini inceleyecek olan komisyondu. 27 Mays olmasa idi, bugn akak baylar o komisyonun kararlarn bize kar savunacaklard. Tabii biz ortada olmayacaktk.

4.8.1960 BR TABUYA PAYDOS DENYOR Bir zamanlar ordudan sz amak, milli savunmamzla ilgili konular zerinde tenkitlerde bulunmak hemen hemen imknsz gibi idi. Ordu bir nevi tabu saylyordu. Onun iine dardan karlamazd. Uzaktan yakndan orduya dokunan meseleler byk bir sr perdesi altnda gizli tutulmak gerekirdi. Varlmzn korunmas uruna btn umudumuzu baladmz, erefimiz ve her eyimiz bildiimiz silahl kuvvetlerimiz nasl idare ediliyordu, bilmezdik. Hele yksek kademelerde grevlendirilen komutanlarn kiilii zerinde durmak iddetle yasakt. Bunlarn gndelik hayatlarnda ileyebilecekleri kusurlar belirtmek bile su saylrd. Hi unutmam, dk Genelkurmay Bakan hakknda geen yl ngiliz gazetelerinde ve onlardan aktarma yolu ile teki Bat gazetelerinde pek tuhaf, tuhaf olduu kadar da gze

batc bir yaz kmt. Dk general film ekmeye pek merakl imi. Resmen ziyaret ettii ngiltere'ye ayak bast zaman kendisi iin tertip edilen treni de emir subay vastas ile filme aldrmak istemi. Mzka alyor, paa karlayc birlii tefti ediyor, sonra birlik muntazam admlarla paann nnden geiyor, tamam deil mi? Hayr. Aksilik bu ya, sinema makinesinin iindeki film bitmi. Emir subay, karlama trenini tam olarak filme alamadn sylyor. te ne oldu ise, o esnada oluyor. Dk paa sinema makinesine kullanlmam yeni film geirtiyor ve mevkiini, sfatn, orada bulunu sebebini unutarak, sanki Hollywood stdyolarndan birinde bir sahneyi prova ediyormu gibi, gayet ciddi bir tavrla karlayc birlik komutanna emrediyor: - Olmad, batan! Ve orada bulunanlarn hayretten alan gzleri nnde mzka tekrar almaya balyor, dk Erdelhun tekrar birlii tefti ediyor. Birlik de tekrar rap rap rap onun nnden geiyor. Pek ciddi Bat gazetelerinde kmasa idi bu inanlmaz haberi tatsz bir aka sanmak mmknd. Ne yazk ki haber gerein ta kendisi idi ve dk paa hakknda kk drc yaynlarda bulunmak tehdidi altnda bizim gazeteler konuya dokunmamak zorunda idiler. Hadi olay vatandalardan gizlendi, bu durum karsnda Genelkurmay Bakan deitirilmeli, hi deilse bir ihtar almal deil mi idi. Ne gezer! Dk iktidar devletin kilit noktalarn bu karakterde insanlara emanet etmeyi iine daha uygun buluyor, onlarn hizmetinde kendini daha rahat hissediyordu. krler olsun ki, bunlardan arad kadarn bulmasna imkn yoktu. Atatrk'ten ald hzla, maddi-manevi gcn dev admlaryla ykselten Trk ordusu her bakmdan vnebileceimiz bir dzeye ulamt. 27 Mays'tan beri bu gerei ak olarak gryoruz. 27 Mays'tan beri ordu artk bir tabu olmaktan kmtr. Millet, niformal evlatlaryla ayrlmaz, paralanmaz bir btn olduunu imdi gzleriyle gryor ve vnyor. Bu ileri hamleyi baarmak erefi de yine ordumuzun banda bulunan ak

dnceli subaylara aittir. Harp Akademileri Komutanl'nda diploma datm treni vesilesiyle evvelki gn sz alan sayn hatipler ve onlardan sonra konuan sayn Devlet Bakan, millete yaaymzda kavutuumuz yeni zihniyeti aka belirtmilerdir. Ordu politika yapmaz ve yapmayacaktr. Milletin ve cumhuriyetin koruyucusu kahraman silahl kuvvetlerimiz, her zaman olduu gibi milletin ve cumhuriyetin emrindedirler. 27 Mays hareketi, herhangi bir politika ihtiras ile deil, tam tersine hrsl politikaclarn memleketi uuruma srklemelerine engel olmak amac ile gze alnmtr. Tarihimizin benzerini pek az kaydettii bir gaflet devrine son verilmitir. Trk ordusu, vatan uruna yklendii esas grevini her kaygunun stnde tutmasn bilecektir. te bu kaygu iledir ki, sayn devlet ve hkmet bakan son nutkunda ordumuzda yaplacak genletirme ''ameliyat'' zerinde durmu, bunun nemini belirtmitir. Dk idare zamannda silahl kuvvetlerimize ait her trl ''icraat'' gizli tutulur, bu hususta ne nceden, ne de sonradan vatandaa bilgi verilmezdi. ''craat'' dedikleri de ok defa gerek memleket menfaatlarndan ziyade partizan politika dncelerine dayanrd. Oysa, bugn eski tutumun kknden deitiini gryoruz. Tm davranlarn mili menfaat asna gre dzenleyen bugnk yneticiler hareketlerinin hesabn her an millete vermekten ekinmiyorlar. Bu artlar altnda devletin ve onu meydana getiren messeselerin daima daha grbz ve daha shhatli bir hale kavuacandan phe edilebilir mi? 7-8-1960 KAFAYI DA BERABER YENLEMEL Babakanla bal bir personel dairesi kurulacan, bakanlklar kadrolarnn rasyonel alma sistemine uygun

bir hale getirileceini ve bundan sonra da yeni kadrolara gre memurlar arasnda zamanla bir ayklama (tasfiye) hareketine geileceini reniyoruz. On yllk babo ve keyfi bir idarenin bakanlklar kadrolarnda birtakm lzumsuz, hatta zararl ikinlikler yaratm olmasn olaan sayarz. ktidar partizanl yznden kimi yerler ehliyetsiz kiilere braklm olabilir. Devlete deil, partiye hizmet etmeyi i edinen kimseler nemli yerlere getirilmi bulunabilirler. e adam bulmaktansa adama i icat etmeyi ye sayan bir zihniyet eitli hizmet kollarn verimsiz klm, kimbilir belki de btn btn dumura uratmtr. Bu itibarla bakanlklar kadrolar zerinde yeni ve temelli bir dzeltme hamlesini, devlet arklarnn iyi ilemesi bakmndan yarn hesabna mit verici sayarz. Ancak, zlediimiz olgun mekanizmaya kavuabilmek iin, sadece kadrolarda yaplacak bir deiiklie, ya da personel arasndaki bir ayklama hareketine bel balamann yeter olmadn belirtmeliyiz. Devlet ilerinin bundan byle doru drst yrtlmesini istiyorsak, ilkin bir zihniyet inklab baarmamz gerektiini unutmayalm. Son on yl boyunca yurdumuzda hemen btn hizmet kollar derin sarsntlara urad ise, daha nceleri de durumumuzun pek parlak saylamayacan kabul etmeliyizdir. oktandr Tanr'nn rahmetine ulaan bir babakan, tek parti devrinde Byk Millet Meclisi krssnden ''Devlet dzenimiz A'dan Z'ye kadar bozuktur'' demek cesaretini gstermi, bir gerei belirten bu vecizesi ile de tarihimize n salmt. Dzenimiz neden bozuktur? Bu nedenin nedenlerini saymaya belki ciltler yetmeyecektir. Ama satrbana alacamz sebepler arasnda devleti halktan ayr tutan, devleti halkn deil, halk devletin hizmetinde farzeden khne ve ortaams zihniyeti elbette unutamayz. Saltanat devrinde bir zamanlar gerein ta kendisini ifade eden bu zihniyet, imdi saltanat ykld, egemenlik oktan millete getii halde, kimi kafalara hl kakldr, oradan sklp atlamamtr. Vatandaa yukardan bakan, ona hizmet etmeyi gnl istemeyen, devlet dairesine

bavurduu zaman hakl haksz vatanda savsaklamay marifet bilen, ileri srncemede brakmakla i yaptn sanan bu zihniyete kar amansz bir sava almal ve kesin zafere dek ara vermeksizin savalmaldr. Bunun yan sra alma saatleri de zerinde durulacak bir konudur. Genel olarak biz almay dairede geirdiimiz saatlere gre hesaplarz. Masamzn banda ka saat oturmusak, o kadar saat altmz syleriz. Oysa, nemli olmas gereken phesiz kardmz itir. Bu da alma saatinden ziyade alma temposu ile ilgilidir. Ne yapp yapmal, alma tempomuzu hzlandrmalyz. Btn devlet dairelerindeki kahve ocaklarn lavetmekle ie balarsak, ilk admda byk ve mit verici bir hamle yapm oluruz. Dairelerdeki kahve ocaklar ken saltanat devrinden arta kalma ne kadar kt alkanlklarmz varsa hepsini temsil eden bir semboldr. Brolar bir buyurma, vatanda azmsama ve ehibbalarla lklkiyat yapma yeri olmakten en ksa zamanda kurtarlmaldr. ''Gelsin kahve, gitsin ay", ''imdi ziyaretim var, yarn ura'' byle almak olmaz. Bat memleketlerindeki devlet dairelerinde i saatinde kahve ien, zel ziyaret kabul eden, ay smarlayan memur grr msnz? Lzumlu yerlerde kantinler, bfeler vardr; oralara da ancak belli zamanlarda girilebilir. Kanunun izdii snrlar iinde halka hizmet etmek, vatandan iini grmek grevini iyi ve abuk baarmak bakanlklarmzn deimez prensipleri haline konmaldr. Personel dairesi gerekli ayarlama ve ayklama hazrlklarn yapadursun, bu zihniyet inklabn imdiden gerekletirmeye bakmalyz.

14.8.1960 KARA METOT

Holanmad, ya da karna uygun bulmad dnceleri serbeste tartmaktan korkan gerici, halk gznde kendini hakl gsterebilmek iin o dnceleri bir yana atar ve btn gc ile dncelerin sahibine saldrr. rnein, hekimliin kamulatrlmas tezini savunan bir adam ele alalm. Bu tez, gnn artlar iinde doru veya yanl olabilir; uygulanma imkn bulunur veya bulunmayabilir. Gerici, byle davay akl yolu ile zmeye, yahut da rtmeye alacak yerde, tutar, o davay ortaya atan adamn kiiliini lekelemeye kalkar. Oysa, mantka dnld zaman bir tezin doruluu ve yanll ile o tezi tartan kimselerin zel karakterleri arasnda bilimsel bir oran bulunmamak gerekir. Ne yaparsnz ki, gerici insanlar yaradltan byledirler. Yeter derecede eitim grmedikleri, yahut halk ounluunu bu yoldan kandracaklarn umduklar iin davranlarn ona gre ayarlarlar. Gazetelerde, dergilerde rastladmz fikir tartmalarnn ksa zamanda ''ahsiyat''a dklp soysuzlamas da bundandr. Toplum iindeki ileri geri eitli tepkilerin akl ve mantk d zelliine iaret ederken byk talyan sosyologu Vilfredo Pareto bu konuda Bat dnyasndan saysz rnekler gsterir. Bizim gericilerin, beenmedikleri dncelerin sahiplerine kar teden beri ''komnistlik'' isnadn ulu-orta savurduklarn biliyoruz. Bunu yaparken okurlarn telkin yolu ile kendi etkileri altnda tutacaklarn umarlar. Vatanda yle dnecektir: ''Ha, demek komnist, o halde vatan haini, o halde bunun dnceleri yanl ve zararl. Bu adama deil ona atana hak vermeliyim.'' Dk iktidar zamannda gerici yobazlar bu metodu ylesine bol bol kullanmlard ki, son zamanlarda en basit memleket meselelerini ele alp yobazlara kar savunmak bir cesaret ii olmutu. Tek parti devrinde rahata ortaya atlan dnceler, yurdumuza fikir, vicdan, sz ve yaz hrriyetlerini getirdiini syleyen bir idare altnda zincire vurulmu gibi idiler. Kimi zaman im yolu ile, kimi zaman da aka:

- Sen komnistsin, sus! Deniyordu ve frkln, muskacln, ortaa dzenine bal aalar saltanatnn propagandas yaplyordu. Atatrk milletin dinini elinden almt. Kadnn rtnmesi hrriyeti, ilk retimden gememi ocuklarn hafz yapmak ana babalarn hakk idi. Ormanlarmz Tanr koruyacakt ve yurdumuzdaki toprak rejimi deimeyecekti. Bunlarn doru olmadn sylemek komnistlik olurdu, u halde yasakt. On dokuzuncu yzyln ortalarnda doan, sosyal ve ekonomik bir nazariye olarak dnya niversitelerinde okutulan ve btn sistemler gibi imdiye dek hibir yerde kurucusunun dnd tarzda uygulanamayan Marksizm, ne yazk ki bizim gericilerin elinde ve yalnz onlara yarayan bir korkuluk haline gelmitir. Komnizme kar cephe alan hibir lkede fikir olarak Marksizm yasak edilmi deildir. Birleik Amerika'da McCarthy'nin nderlik ettii sava metodu ksa zamanda sahibine kar dnm ve iflasla sona ermitir. Hrriyet memleketlerinde yasak olan ve yasak edilmesi gereken, kendi vatan aleyhine bir baka devlet hesabna faaliyet gstermektir. Bu ise dpedz casusluk ve namussuzluktur. Bunun fikir hrriyeti ile vicdan hrriyeti ile ilgisi yoktur. Bir yazar, olduundan bambaka grnr, rnein Mslmanlk taslar da yine sinsice bildiini okur, hatta yabanc devletler hesabna kendi milletinin varln bile bile satar. Yakn tarihimizde bu gibi tiplere ok rastladk. Bugn de rastlayabiliriz. Asl korunacamz dman, dndn syleyenler deil, dndn gizleyenler, saman altndan su yrtenler olmaldr.

18.8.1960 TATLI SERT

Devrimlerin sert balayp, yrrle koyduu prensipler yerletike zamanla yumuamas genel bir kural saylabilir. Tarihte yumuak balayp da yumuak biten devrimlere az rastlanr (ben hatrlamyorum). Bu itibarla, Batllarn centilmen ihtilal dedikleri 27 Mays hareketini pek az rastlanan istisnalardan biri diye grmek yerinde olacaktr. Buna karlk, tarihte yumuak ve tatl balad halde sonralar sertleen, daha dorusu hedefini yitirip yeni devrimlere yol aan sayl devrimler grlmtr. Kendi kannda boulan ihtilaller her zaman ve her yerde koyu diktatrlkler halinde soysuzlarlar. Karanlk, felaket bulutlar uzun yllar ortal kaplar, toplum bitmez tkenmez straplara gmlr. Bunu nlemenin ilk art, baarlan devrimin amalarndan amamak, karar ve davranlar o amalara yneltmesini bilmek, zlenen toplum dzenini vaktinde gereklemektir. 27 Mayslarn lks, yolunu arm, memleketi uuruma doru hzla srkleyen babo ve kontrolsuz bir idareyi ykarak Atatrk prensiplerinin nda insan haklarna sayg duyan demokratik bir sistemi yurdumuza getirmektir. Bu uurda giriilen teebbsn birinci safhas byk bir baar ile tamamlanm, keyfi idare yklm, balca sorumlular da, hukuk prensiplerine uygun olarak hesaplar grlmek zere yakalanmlardr. imdi devrimin en nazik, en g olan ikinci safhasn yayoruz. Bir yandan bir anayasa ve seim kanunu projeleri hazrlanrken, bir yandan da milletin hi durmamas gereken ileri grlyor, devlet gemisi belli bir rota zerinden yrtlyor. Rejim henz kurulmu olmamakla beraber, bu rotann vaktiyle Atatrk eli ile izilen rotaya uygun olmasndan daha tabii ne vardr? Bundan hi phe etmeyelim, 27 Mayslar ilkin milleti Atatrk'e kavuturmulardr. Yryeceimiz yol, onun brakt yerden balayacaktr. Devrimin su gtrmez meruluunun en birinci kayna budur. O haldi kimi yerlerden kulamza gelen ''Nerede hrriyet? Niin hl azmz aamyoruz? Demokrasi bu mu

idi? Hani artk gazete kapatmayacaklard?'' gibi ikyetleri de bir an nce dindirmek yerinde olacaktr. Saman altndan su yrten maksatl propagandaclar bir yana brakrsak, birok vatanda henz bir devrim rejiminde yaadmz, bunun iin de normal hrriyet artlarndan sz etmenin biraz erken olduunu unutmu gibidirler. Bir devrim idaresini tenkit etmek, ancak o devrimle beraber olanlarn hakkdr. Devrime kar gelenler, dnk idarenin partizanlar ve akaklar, iinde bulunduumuz intikal devrinde susup oturmak durumunda olmal deiller midir? Bunlara sz hakk tanmak, Yassada'dakilerin hakkn yemek demektir. Sahipleri ve bayazarlar tutuklu bulunan bir gazete, darda kalm eski uaklarn elinde gnn kuvvetlerine yaslanarak tne devam ederse, bunu devrim mantna ve devrim amalarna yaktrmak biraz g olur. Bylelerine izin vermek sinmi partizan cesaretlendirir, masum vatandan zihninde de sanki tutuklulara hakszlk ediliyormu gibi birtakm pheler domasna yol aar. Sinik partizanlarn cesaretlenmesi ve masum vatandalarn zihinlerinin karmas ise toplum dzenini bozar, devrim amalarna bir an nce varmamz geciktirir. Bir gn bakarsnz, yazmn banda belirttiim tehlikelerle burun buruna kalveririz. Benden sylemesi.

21.8.1960 ONLAR DA HAKLI DEL M? Hukuk Fakltesi Profesrler Kurulu, Ord. Prof. Ali Fuat Bagil'in istifasn toplantya katlan yelerin oybirlii ile reddetmitir. Kurulun dayand prensip, dnce ve ifade hrriyetidir. Ord. Prof. su tekil etmeyen birtakm kanaatlerini eitli vesilelerle aa vurmutur. Kurul bu durumu son derece olaan saym ve

ifade edilen kanaatlerin tartmasna girimeksizin istifa dilekesini kabul etmemeye karar vermitir. Biz de Profesrler Kurulu'nun kararn sayg ile karladmz belirtmek isteriz. Dnce ve inanlar ounluk tarafndan beenilmese de, srf bu yzden bir profesr grevinden ayrmann doru olamayaca kansndayz. Ancak, bu konuda bizim de bir ift szmz var. Ayn dnce hrriyeti prensibine gre buna tahamml gsterilmesini beklemek hakkmzdr. Sayn Profesrler Kurulu'nun bu hakk bizden esirgemeyeceini umuyoruz. Ord. Prof. Ali Fuat Bagil'in son yazlar zerine ileri geri sylentiler ktn grdk. Bu arada Sayn Bagil'in belki hibir zaman aklndan geirmedii birtakm dnceler de kendisine mal edildi. Profesrn aydnlarmz memleketi ve garp diye iki gruba ayrd, birincilerin iyi, ikincilerin ise kt kiiler olduunu syledii ileri srld. Ayrca, profesrn nce Mslmanlk sonra Trklk tezini savunduundan sz edildi. Yirminci yzyln ortasnda bir niversite profesr azndan biraz tuhaf kasa da bunlar soyut dnce olarak kabul etmek ve sinirlenmeden tartmak mmkndr. Atatrk genliinin bu szlerden tr profesre darldn biz sanmyoruz. Esasen sayn Bagil, son yazlarndan birinde, dncelerinin yanl anlaldn belirtmi, memleketilikle garpl bir tuttuunu, bu iki kavramn birbirini tamamladn belirtmitir. Sayn profesrn sosyal ve felsefi eilimleri zerinde burada herhangi bir eletiriye girimek niyetinde deiliz. zellikleri hakknda kesin bilgimiz olmamakla beraber, btn samimi inanlar gibi, Bagil'in samimi inanlarna da sayg besleriz. Bizim zihnimizi burkan soru u: Yksekrenim genliini gcendiren nokta, sayn Bagil'in yazl dnceleri mi, yoksa yazsz davranlar mdr? Son devrin olaylarn bir gz nne getirirsek, yukarki ikinci ihtimalin bir hayli ar bastn grmezlik edemeyeceizdir. Yurdumuz, birka yldr gittike ar

basan ve nihayet silahl kuvvetlerimizi harekete zorlayan bir anayasa buhrannn ta iinde yayordu. Sayn Ali Fuat Bagil ise stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi'nin Anayasa Krss'nde ordinarys profesr sfatyla grevli bulunuyordu. Siyasal bnyemizi iddetle rahatsz eden bu buhran gidermek ve dk iktidar uyarmak amac ile btn memleket aydnlar ellerinden gelen abay esirgemiyorlard. Hapse girmeyi gze alan gazeteciler, emekliye ayrlmay sineye eken hkimler, bakanlk emrine alnmay hie sayan hukuk, hatta tp profesrleri, bamzda dolandn elle tutulurcasna grdmz felaketi nlemek iin didiniyorlard. Fakat, Anayasa Hukuku Ordinarys Profesr Sayn Ali Fuat Bagil susuyordu. Sanki o ilahiyat fakltesinden emekli bir (tarik-i dnya) ya da bir manastra kapanm bir yeni zamanlar stoisiyen'i idi. Bu, dnyay kesinden seyreden, olan biteni tasvip mi ettii, yoksa kaytszlkla m karlad pek belli olmayan tutum memleketi, garp, maneviyat ve medeniyeti profesrmze gre, belki doru ve yerinde bir davrant. Fakat Atatrk genlii, kendisinden k bekledii bir niversite hocasna bu davran yaktramyordu. Bizce Bagil'i istifaya zorlayan son olaylarn hareket noktasn burada aramak gerekir. st yan fazla nemli olmasa gerektir. Bu itibarla Sayn Bagil'in tutumu hakknda bugn bir ey diyecek deiliz. Profesrler Kurulu'nun kararn da dediimiz gibi sayg ile karlarz. Fakat, genliin hareketi karsnda derin takdir duygularmz belirtmeden edemeyeceiz. Bu kadrc da onlarn hakk olsun!

24.8.1960 TARHTEN DERS

Tarih yapan byk milletlerden biri olduumuza phe yok. Fakat ne yazk ki yaptmz tarihle pek ilgilenmiyoruz. Tarih okuyanlarmz az, yazanlarmz ok daha az. Hele politikaclarmz, bir kez parti hayatna atldlar m, o, biraz okuduklar tarihi de hemen unutuveriyorlar. Sanki daha nce bu memlekette benzer davalarla hi karlalmam gibi tuhaf bir davrana kendilerini kaptryorlar. Bu yzden eski hatalarn sk sk tekrar edildiini, ileri hamlelerin lzumsuz yere ksteklendiini gryoruz. Abdlhamit'in son mabeyin baktibi Ali Cevat Bey'in, Trk Tarih Kurumu tarafndan yaymlanan hatralarnda ne ibret verici satrlar var. te onlardan birka: ''Bir gece saat bee doru msahip gelerek imdi daire-yi hmayuna gelmekliim ferman buyurulduunu tebli etti. Beraber giderken msahip aa, bu gece efendimizin pek ziyade meraklanm olduunu syledi. Huzur-u ahaneye girdiim vakit kendilerini hakikaten mustarip grdm. Oturmaklm ltfen ferman buyurdular. Badehu gazetelerin zat- humayunlarna dair mnderecat- kzibe ve mfteriyat- mbalgakrenelerinden ve ol esnada tabi' ve neredilen lyuat ve lyuhsa varakpre ve resailin muhteviyat- bi-edebnelerinden vesaireden uzun uzun bahsettiler.'' Yeni Trkeye evirip ksaltrsak, Abdlhamit, basn hrriyetinden ikyetidir. Bunun iin gece vakti genel sekreterini yanna arp dert yanmtr. Kendi eliyle kurup otuz yl boyunca yrtt karanlk istibdat idaresinin bana rd tehlike orabn unutmutur. 1908 devrimi ile zincirleri koparlan basna, aradan henz birka ay getii halde tahamml edemez olmutur. Dayand temel sorular unlardr: (Makam- akdes-i hilfet-i islmiye) ye nasl dil uzatlr? (Taht- mually saltanat- Osmaniye) her gazetenin uluorta tenkit edebilecei bir makam mdr? Bu hal nlenemezse devletin otoritesi sarslmaz ve (mazallah- taal) millet felkete srklenmez mi?

Abdlhamit'in kulland tumturakl ve drdzl Arapa terkipleri bugnk gazete okurlar pek skemeyeceklerdir. Bunlar kullandmz Trkeye ben de eviremiyeceim. Zaten bouna yorulmaya ne lzum var? (Makam- akdes-i hilfet-i islmiye) ve (Taht- muall-y saltanat- Osmaniye) gibi insana derin manal bir Tanr buyruu imi hissini veren bu deyimler aslnda son derece basit bir geree iaret etmektedir. Abdlhamit, ksaca: - ktidar benim hakkmdr ve beni kimse tenkit edemez! Demek istiyor. Otuz yl nce (Taht- muall)y, yani iktidar ele geirmek uruna (Kanun-u Esasi)yi kabul ve ilan eden, iktidara geer gemez sznden cayarak idareyi keyfiletiren bu adam, pek alt (Taht- muall) dan, yani iktidardan uzaklamamak kaygusu ile ordunun basks karsnda aresiz anayasay tekrar yrrle koyuyor. Fakat kendisi tarihten ders alp da uslu oturacak yerde, yine hrriyetleri kaldrmann yolunu aratryordu. Bu inat ve bu bilgisizlik Abdlhamit'i 31 Mart'ta gericiliin kollarna att ve sonunda o kadar sevdii (Taht- muall) dan, millet onu zorla indirdi. Dk iktidar sorumlular yakn tarihimizi biraz hatrlasalard, elli yl ara ile Abdlhamit'in davrann hi bylesine gln bir ekilde taklit ederler miydi? phesiz rejimler, messeseler, hatta kullandmz dil deimiti. Onlar "makam- akdes" den, "taht- muall"dan sz edemezlerdi. Fakat kurucularn zihniyeti, elli yl nceki zihniyetten farkszd. Demokrasi ve hrriyet vaatleriyle ve basnn omuzuna binerek geldikleri iktidar yerini korumak iin baka gerekelere sarldlar. - Devletin haysiyeti korunacak, hkmetin manevi ahsiyetine hcum edilmeyecek, icrann alma, i grme imknlar baltalanmayacak! Dendi. Bunu diyenler, (lisan haller)i ile tpk Abdlhamit gibi: - ktidar bizim hakkmzdr ve bizi kimse tenkit edemez! demek istiyorlard. Ard aras kesilmez bask kanunlar hep bu gerekelerle yrrle kondu. Bir iktidar sorumlusunun grevine ait kusurlardan sz etmek, rnein

Mkerrem Sarol'un giritii nfuz suiistimallerine hafife dokunmak, hkmetin manevi ahsiyetine tecavz saylyordu. Devlet, iktidar ileri gelenlerinin diledikleri gibi har vurup harman savuracaklar bir iftlik haline getirilmi, icrann yetkileri snrsz geniletilmiti. Normal demokrasilerde devlet bankasnn kaynaklarna bile iktidar keyfince hkmedemezken, bizde zel bankalarn kasalar babakann emrinde idi. Evvelki gnk gazetelerde Kzlay Dernei'nin on yl boyunca urad partizan soygunculuuna dair haberleri okuduum zaman, dk iktidar sorumlularnn keyfilik yolunda ulalmas, belki de imknsz bir rekor krdklarn kabul ettim. Vatandalarn damla damla balar ile yalnz milli felaket gnlerimizde yarallara, evsiz, barksz kalanlara yardm iin allan bu dernee imdiye dein hibir iktidar, hatta iyi niyetlerle de olsa, burnunu sokmamt. Dkler, onun kaynaklarn da partilerine ve partizanlarna aktarmaktan ekinmemiler. Pikinliin, zorbaln, devleti kendinden ibaret sanmann bylesine hazin bir rneine tarihimizde herhalde rastlayamayz. Bari bundan sonra da rastlayamasak!

30.8.1960 KUAKTAN KUAA Tarihte olumlu eser yaratm vatanseverlerin grevi, yreklerindeki yaratc heyecan gen kuaklara alamaktr. Byk gnlerimizi millete bunun iin kutlarz; zaferlerimizin yldnmn bunun iin birlikte anarz. Milli Birlik Komitesi yelerine baknz; ilerinde 30 Austosu etiyle ve can ile yaam olan bir sayn devlet bakanmz var. tekiler o gn ya daha askerlik ana varmam ocuklard, ya da henz dnyaya bile gzlerini amam bulunuyorlard. Fakat o mutlu gnn cokun

heyecann damarlarnda duymalar, o gnn derin anlamn kavramalar bakmndan bunlar birbirinden ayrt edebilir miyiz? stanbul'da Beyazt, Ankara'da Kzlay meydanlarnda ''Hrriyet!'' diye baran, gsn gere gere kuruna ve coplara kar yryen kadnl erkekli aydnlar kitlesi de 30 Austosu gzleriyle grmemiti. O meydanlar inleten byk kitle ezici ounluu ile 30 Austos'ta daha anasnn karnna bile dmemiti. Fakat erefli tarihimizin ak iinde bugnk kuak dosdoru 30 Austos'tan geldiini, o gn yaratanlarn z evlad olduunu ispat etmemi midir? Atatrk byk nutkunu bouna sylememitir. Byk eseri Trk genliine bouna emanet etmemitir. Ve biz 38 yldr 30 Austosu bouna kutlamamzdr. Bir milletin iinden vurdum duymazlar, benciller, gaflet uykusuna dalanlar, hainler daima kabilir. Bunlar bir punduna getirip takm halinde iktidara da gelebilirler. Devletin kilit noktalar onlarn eline geebilir. Milleti hie sayabilirler, milletin menfaatlerini ayaklar altna alabilirler, kendi karlar uruna milleti ezmek isteyebilirler. Atatrk' unutturmaya, hatta ona kar cephe kurmaya kalkabilirler; eserini ykmak iin sinsice tedbirler dnebilirler. Byk Nutkunda Atatrk'n birer birer ileri srd btn bu ihtimaller, ok deil, lmnden onbe yl sonra yurdumuzda belirmitir. Fakat benliinde Atasndan devrald emanetin sorumunu tayan Trk genlii ve Trk ordusu (ikisini birbirinden ayrt edemeyiz) o kt niyetleri ve gizli emelleri nihayet sezmi, onlara gerekleme imkn brakmamtr. Biz 30 Austosu bir sredir daha ziyade bir mit olarak kutluyorduk. - O artlar altnda o koca zaferi kazanan bir millet bugn byle ackl bir hale demez! Diyorduk ve ufukta yreimizi ferahlatacak bir parlt bekliyorduk. En buhranl gnlerimizi bu yln 27 Nisan ile 27 Mays arasnda yaadk. Beklediimiz parlt 28 Nisan gn Beyazt Meydan'nda grlmt. Parlt

stanbul'dan Ankara'ya, Ankara'dan zmir'e ve yurdun baka kelerine sryor ve her yerde mit verici yanklar uyandryordu. Fakat karanlk kuvvetlerin tepkisi de o nispette korkun bir hal alyordu. Hayatmda beni en ok duygulandran olaylardan biri, 19 Mays Genlik Bayram'nn yasak edilmesi oldu. Atatrk'n genlie hitabesini gazeteler yaymlayamadlar. ktidar, genlikten ve Atatrk'ten adamakll ylmt. Bu artk son iaretti. Aydnlk'ta karanln atmas yaknda mukadderdi. Nihayet olan oldu. 1922 ylnn 30 Austosu'nda drt gnlk bir savatan sonra istil ordusunu yenen Trk ordusu, 1960 ylnn 27 Mays'nda drt saatlik ok ustaca hazrlanm bir manevra ile yurdumuzu ieriden istilaya yeltenen bir eteyi teslim alverdi. Bugn 30 Austos'un heyecann yreinde tayan gen kuak, 30 Austosu yaratan kahramanlara layk olduunu gstermitir. Kutlu olsun!

1-9-1960 YERSZ GAYRETLERE YER YOK! Dk iktidar sorumlularnn yarglanaca Yassada'da hazrlklara aralksz devam edildiini haber alyoruz. ki bin kiilik mahkeme salonu yaplyormu. Yarg ve savc krsleri yerlerine konmu. Muhakeme safhalarnn gazetelere vaktinde yetitirilmesi iin telgraf ve telefon hatlar geniletiliyormu. Yassada ile ehir arasnda muntazam vapur seferleri kurulacakm. Bunlar hep gzel. Yalnz bir noktaya aklmz takld: Yabanc basnn bu davaya byk ilgi gsterdii gz nnde tutularak, Nrnberg mahkemesinde olduu gibi, Yassada'da da yarglama safhalarn yabanc dillere evirme tedbirleri alnyormu. Kulakl bana geiren bir gazeteci, hkim ne soruyor, sank ne cevap veriyor,

ngilizce, Franszca, Almanca, hangi dilden isterse, dakikas dakikasna dinleyecek, muhakemeyi zahmetsizce izleyebilecekmi. te buna olmad, diyoruz ve bu gayreti lzumsuz, hatta yersiz bulduumuzu saklamyoruz. Bir milletin egemenlik hakkn ayakta tutan balca erklerden biri de dildir. Trkiye'de Trk egemenliini temsil eden, Trk milleti adna grev baaran messeselerde btn ilemler Trke yrtlr, anayasamza gre de Trk devletinin dili Trkedir. Yabanclar ilgi gsteriyor, durumalar ak olsun, herkes tarafndan rahata izlensin gibi acayip ve fuzuli gerekelerle milli egemenlik haklarmzdan bir tanesini kendi elimizle zedelemeye hakkmz yoktur. Yarn bakarsnz, yabanclar Byk Millet Mecilsi'nde grlecek bir meseleye de pek yakn bir ilgi gsterirler. Yukarki gerekeye uyarak o zaman Byk Millet Meclisi salonunda zel tertipler mi alacazdr? Bir durumann akl nasl salanacana dair, btn medeni milletlerce benimsenmi, her yerde uygulanan temel kurallar vardr. Bunlar arasnda ''duruma safhalar yabanc dillere ayn anda ve sesle evrilir'' diye bir kayda rastlayamazsnz. Nrnberg mahkemesini burada rnek gstermek ok yanl bir zihniyetin belirtisi olur. Nrnberg mahkemesi milli deil, milletleraras bir teekkld. Hkimlerin kimi Amerikal, kimi ngiliz, kimi Rustu. Sanklar Almand. Byle karmakark bir toplulukta herkes mesela ngilizce konusa bile, mahkeme ngiltere devletini temsil etmediine gre, durumalarn eitli dillerden yaplmas kanlmaz bir zaruretti Yassada'da byle bir durumun sz konusu edilemeyecei meydandadr. Yce Divan, Trk milleti adna yarg hakkn kullanacaktr. Sanklar Trk vatandalardr. Durumalar btn dnyaya ak olacaktr ve kelimesi kelimesine yaymlanacaktr. Bu artlar altnda Trke bilmeyen yabanc gazeteleri dnerek milli egemenlik haklarmzdan fedakrlk manasna gelebilecek ve ilerisi iin tatsz bir rnek

tekil edebilecek herhangi bir hareketten dikkatle saknmalyz. Yabanc basn Trkiye'de zengin bir kadro ile temsil edilmektedir. Bunlarn burada olup bitenleri bal bulunduklar messeselere ulatrabilecek geni imknlar vardr. 27 Nisan'dan 27 Mays'a kadar yurdumuzda geen olaylar, Tahkikat Komisyonu'nun her trl yasaklarna ramen, vatandalarmz hep bu yabanc kaynaklardan izlemediler mi? Muhakemeler balad srada yurdumuza gelecek olan gazeteciler de grevlerini Yassada'da, hi merak etmeyelim, rahata baarrlar. Bunun iin ayrca kayglanmamza yer yoktur. Duruma safhalarna dair Anadolu Ajans'nn, ya da Basn -Yayn Umum Mdrl'nn, kendi sorumlar altnda gn gnne hazrlayacaklar bir zel tercme servisi, yabanc meslektalarmza ayrca yardmc bir hizmette bulunabilir. Bundan tesine katiyen lzum yoktur.

3.9.1960 BR PART TARHE KARIIRKEN Dk iktidar bir gn emrindeki savclardan birini harekete geirerek sulh mahkemesinde bir dava atrm ve ''Politikaya din kartryor" gerekesiyle pek ekindii Millet Partisi'ni birka dakika iinde kapattrvermiti. Bu, Demokrat Parti sorumlularnn hak, adalet ve demokrasi anlaylarnn gze arpar bir belirtisi idi. Din smrgenliini meslek edinen asl sulular DP yneticilerinin kendileri idi. Alanda rakipsiz kalmak ve kendi balarna diledikleri gibi at oynatmak istiyorlard. Bir gn elbet CHP'ye de sra gelecek, onun da icabna baklacakt. Ne var ki ana muhalefet partisi kolay yutulur bir lokma deildi. Zamann kollamak, dikkatli davranmak, ayrca tedbirler almak gerekiyordu.

Millet daha azimli ve daha uyank kt iin hazrlanan tedbirler tamamlanmadan iktidar drd ve sulular yakalad. Bir yandan bunlarn soruturmas devam ederken, te yandan DP'nin hukuki durumu da yetkili makamlarca inceleniyordu. Bu parti ne olacakt? Yneticiler hak ettikleri cezay yiyeceine gre DP kendi haline braklsn m idi, yoksa kapatlsn m idi? Hukukular ikinci eklin kanlmaz bir zaruret olduunu, yllardan beri kongresini toplamayan, srf iktidarn destei ile ve hukuk d bir varlk olarak ayakta duran bu partinin datlmas gerektiini ileri sryorlard. Dnk gazetelerde okuduumuz bir haber yukardaki yargnn nihayet gereklemek zere bulunduunu gsteriyor. DP'nin mallarna mahkeme karar ile el konmu, btn binalar mhrlenmi, her trl faaliyeti durdurulmutur. Partinin datlmas, hukuken ortadan kalktnn ilan edilmesi her halde artk bir gn meselesidir. DP hakknda teden beri bilinen ve beklenen akbetin bylesine gecikmesi, 27 Mays hareketi ile balayan devrim idaresinin hukukilik esaslarna bal kalmak hususunda ne kadar dikkatli davrandn gsterir. 27 Mays' baaranlar, dk iktidarn sorumlular ile o sorumlular barnda tayan hkmi ahslar kat'iyyen birbirine kartrmamlar, bunlar ayr ayr ele almlardr. DP'li sulularn says ne kadar ok, ilenen sular ne kadar ar olursa olsun, eer Demokrat Parti'nin kapatlmasn gerektiren kanuni zaruretler bulunmasa idi, bu partiye yine de iliilmeyecekti. Bugn yurdumuza hkim olan, davranlarmzda keyfi deil, hukuki olmak zihniyetidir. Bu zihniyetin toplumda kk salmasn ve bir daha koparlamazcasna yerlemesini dileriz. imdi bir mddettir zihinleri kurcalayan bir meselenin yaknda tekrar canlandn greceiz. - Dkler yargland, DP de kapatld. Peki, DP'liler ve DP'ye oy verenler ne olacak?

Eski iktidar partisinin onca kt icraatna ramen birok masum vatandan DP'ye bal kaldklarna, biroklarnn da bu partiye oy vermek istediklerine phe yoktur. Siyasi faaliyetler yasa ortadan kalkt zaman bu vatandalar kazanmak uruna partiler arasnda kyasya bir sava balayacak, hatta DP'nin oy mirasna konmak amac ile yeni partiler de kurulacaktr. Bizce bu partilerin en nemlisi yine eski DP'lilerin kuraca bir parti olabilir. Fakat hangi fikir bayra altnda toplanacaktr bu vatandalar? Bundan byle din konusunun smrlmesine gz yumulmayacana, dk iktidarn da zlenir bir yan bulunmadna gre, DP miraslar vatandaa nasl bir sloganla hitap edeceklerdir? Siyasal faaliyetler yeniden balaynca herhalde olduka ilgi toplayc kavgalar seyredeceimiz anlalyor.

4.9.1960 ARTLI BRAVO Profesr Turhan Feyziolu'nun aktif politikay brakp pek sevdii bilim hayatna dnmesi CHP saflarnda iyi karlanmad. Hemen btn arkadalar krgnlklarn belirtir yazlar yaynladlar. ''Bu srada parti grevlerinden nasl uzaklarsn? Nereye gidiyorsun?'' dediler. lerinde Feyziolu'nu bencillikle, oyunbozanlkla sulamaya kalkanlar bile oldu. Bir kii kp da: - Bravo Turhan! Karakter adam imisin. Engeller kalkt iin mesleine dnyorsun. Senden zaten bunu beklerdik. Yolun ak olsun! Demedi. Oysa, profesrn davrann objektif olarak incelediimiz zaman yukarki hkme varmak kanlmaz bir zaruret gibi geliyor bana. Bugn burada bu noktay biraz kurcalamak istiyorum.

Profesr Feyziolu kendini bilim yoluyla memlekete yararl olmak iin hazrlam bir adamdr. Mesleinin daha ilk yllarnda parlam, gen yanda krs sahibi ve alnnn teri ile profesr olmutur. Kanunlarn anayasaya uygunluunun murakabesi konusunda yazd telif eser, yurdumuzu hukuk devleti artlarna kavuturmak isteyenlere bugn de k tutacak bir deer tar. Bu kitab Feyziolu CHP devrinde yazmt ve o sralarda kendisi hibir partiye kaytl bulunmuyordu. Gerek bir bilim adam nitelii iinde memlekete dnen ve yaratan kafalar yetitirmekten gayri bir kaygusu yoktu. DP'nin vaadettii hrriyet ortam gereklemeyip de rejim hzl admlarla soysuzlama yolunu tutunca, btn yurtsever aydnlar gibi, Feyziolu da ac bir hayal krklna urad. Fakat krssnden ayrlmay, gnlk politikaya atlmay yine dnmyordu. Kimi maneviyat ve ahlakyat profesrlerin snd (idare-i maslahat) yoluna sapmayacak, hak bildiini krssnde aka sylemekten ekinmeyecekti. Fakat dk iktidar buna da imkn vermedi. Bir gn ''Nabza gre erbet veren eyyam adamlarndan olmaynz!'' tarznda formlledii pek masum, pek basit bir d beyefendileri gazaba getirdi. O da krssnden ve sevgili rencilerinden ayrlmak zorunda kald. te profesrn aktif politikaya girmesi byle oldu. Bilgili adamd, dinamik ve alkan adamd, gzel konuan adamd. Rejim davalarn Meclis krssnden savunmakta muhalefete byk yararlar dokundu. mdi, bilimsel ve siyasal hrriyetleri boan engeller ykld iin bu deerli adam zorla girdii politikay brakmak, yeniden niversiteye kavumak isterse ona kim ne diyebilir? Hatta belki byle davranmasayd, ileride onu tenkide kalkanlara hak vermek gerekecekti. Zira ne de olsa politikann - hele iktidarda - insanlara parlak ve atafatl imknlar salad bir gerektir. Bilim yolunda harcanan gayretlerin mkfatn sadece iimizde buluruz. Politika ise biraz da alk, hret ve caf caf demektir. Gen bir adamn bunlar kendiliinden tepmesi ancak bir olgunluk iareti saylmaldr.

Sonra bir de u var: Bask idaresi ortadan kalktna ve hukuk devleti uruna zden almalara balandna gre, Turhan Feyziolu, kendi ihtisas erevesi iinde hizmetlerine elbete devam edecektir. Aktif politikadan ekilmekle manastra kapanmyor ya bu adam. Birka yllk parti ii hayatnda edindii tecrbelerle de olgunlaan kiiliini o, belki daha verimli bir ekilde yine toplum uruna harcayacaktr. Ve Tanr korusun, eer bir gn nabza gre erbet vermek zihniyetine kar geldii iin yeniden grevini yapamaz duruma derse, Profesr Feyziolu'nun paalar svayp bir daha muhalefet saflarna katlmas daima mmkndr. O gnlerin artk hibir zaman geri gelmemesini yrekten diliyoruz. Yalnz, u kadarcn syleyelim ki, Feyziolu bu ihtimalin dnda birtakm kiisel nedenlerle bir gn aktif politikaya dnerse ben ''bravo'' mu derhal geri alacamdr.

7.9.1960 BR BROR OKUDUM Dk iktidarn antidemokratik davranlar gittike iddetlendii bir srada memleket aydnlar, birok gazeteci, hukuk, iktisat, hatta tp profesrleri bu gidii durdurmak iin rpnrlarken anayasa Ord. Profesr Sayn Ali Fuat Bagil'in devaml olarak sustuunu; bylelikle hrriyeti genlii zdn yazmtm. Prensip olarak Bagil'in istifasn kabul etmeyen Hukuk Fakltesi Profesrler Kurulu, kendi ynnden belki hakl saylabilirdi ama bu genlerin tutumlarnda haksz olduklar manasna gelemezdi. Sayn Ali Fuat Bagil, ''Yeni Sabah''ta yazd makalelerinden birinde bana bir eser gnderdiini, bunu okuduum zaman kendisinin susmadn, gerekli tenkitleri zamannda yaptn greceimi bildiriyordu.

Profesrn (Vatanda Hak ve Hrriyetlerinin Korunmas Meselesi ve Anayasamz) adl, 1956 ylnda baslm 36 sahifelik bir bror hacmindeki eserini aldm ve dikkatle okudum. lgisine teekkr ederim. Ancak, memleketi ve maneviyat bir bilim adam olarak kendisinin, zerine den grevi yapmad hakkndaki kanaatim ne yazk ki deimedi. Sayn Bagil brornde, ksaca, anayasamzn vatandaa tand hak ve hrriyetlerin hukuki teminattan yoksun bulunduunu sylyor ve anayasamz deitirmek gerektii zerinde duruyor. Bu, ok partili hayata getiimizden beri birok yazarn sk sk iledii bir konudur. Yeni bir fikir deildir. Konvansiyonel bir zellik tayan, koskoca bir devrimin balca dayanan tekil eden, uzun bir sre tek parti rejimine gre ileyen o anayasay olduu gibi muhafaza ederek demokratik hrriyetler sistemine geilemeyecei meydanda idi. Bu konuda dk iktidar partisi ileri gelenleri de henz muhalefet yllarnda iken tenkitlerde bulunuyor, iktidara geerlerse hem antidemokratik kanunlar yrrlkten kaldracaklarn, hem de anayasay yeni artlara uygun bir hale getireceklerini vaadediyorlard. Geldiler ve vaatlerinin tersini yaptlar. Bu nokta zerinde artk fazla durmaya demez. imdi mesele u! Anayasada vatandaa tannan hak ve hrriyetlerin hukuki gvenlikten yoksun bulunmas, anayasaya aykr olarak dk iktidar tarafndan karlan kanunlarn meruluunu salayabilir mi? Yani milletin yegne hakiki mmessilidir diye Byk Millit Meclisi'nden geen her kanun mutlaka anayasaya uygun mu saylacaktr? Bu hususta sayn profesr pek kesin bir hkme varyor ve ''evet yledir'' diyor. Brorn 15'inci sahifesinde okuyoruz: ''ngilizler, parlamentolarnn stn salahiyetlerini anlatmak iin, parlamento yalnz erkei kadn, kadn erkek yapamaz derlermi. Halbuki ngiliz Parlamentosu fiiliyatta ngiliz teamli kanunlarndan hibirini deitiremez. Biz bu ngiliz ataszn asl kendi parlamentomuz iin syleyebiliriz. Bugnk anayasamzn demokratik bir mutlakiyete temayl eden sistemi gz nnde tutulursa, Trkiye Parlamentosu

hakikaten yalnz erkei kadn, kadn erkek yapamaz. Bundan baka, parlamentomuz hukuken her eye muktedirdir. Yine de Byk Millet Meclisi'ni diledii gibi kanun yapmaktan, kanun ilga ve feshetmekten, hak ve hrriyetleri diledii gibi ve diledii kadar hudutlayp kaytlamaktan alkoyacak hukuki bir mania mevcut deildir.'' Sayn profesr, bizim paylaamadmz bu pek kesin, pek ar yargsnda eer hl direniyorsa, Yassada sanklar iin mkemmel bir savunma dayana buluyor, demektir. Bu takdirde maneviyat ve medeniyeti bir insan sfat ile vicdannn sesine uyarak derhal adaya bavurmal ve dklere elinden gelen yardm esirgememelidir. Ben baka trl dnyorum! Vatanda hak ve hrriyetlerini korumak ynnden anayasamzn geri byk eksiklikleri vardr, fakat bu anayasay nihayet bir laf kalabalndan ibaret saymak da doru olmaz. Madem ki milletin yegne ve hakiki mmessili Byk Millet Meclisi'dir, o halde hak ve hrriyetlerimizin hukuki teminatndan da yine Byk Millet Meclisi ve onun ounluk grubu sorumludur. Kudretini Tanr'dan ald farzedilen eski mutlakiyet hkmdarlar ile milletin oyuna dayanarak Meclis'e hkim olan modern iktidarlar arasnda, anayasa teminat ne kadar eksik olsa da bu mahiyet eitliini grmek yanltr. Hikyeyi bilirsiniz! Padiah, adamn idamn ferman buyurmu. ''Son arzusunu yerine getiresiz,!'' demi. Adam asacaklar. Son arzusunu sormular. ilek yemek istemi. Oysa mevsim k. Padiaha arzetmiler. Szn tutmuyor durumuna dmemek iin idam geri brakm. Bu hikyedeki hkmdar teminat sadece hkmdarn keyfi. ster tutar, ister tutmaz. Onun sorumu, eer dinlerse, vicdannda sakldr. Millete kar verilen sz ise vicdandan baka ayrca hukuki bir soruma da iarettir. Byk Millet Meclisi krssne kp da ''Cumhuriyet esaslarna ballk''tan ayrlmayacaklarna dair namuslar zerine ant ien insanlar, anayasa dzenini diledikleri gibi ayaklar altna seremezler. Sererlerse,

hukuk dna km, kendi varlklarn inkr etmi, gayrimeru bir hale gelmi olurlar. te bir ksm gazetecilerimiz, hukukularmz ve her meslekten aydnlarmz yllardan beri bu tehlikeye iaret ediyorlard. Nitekim sayn profesr Bagil de ankaya'ya arld bir gece sohbetinde Tahkikat Komisyonu yetkilerini arttran kanunun anayasaya aykr olduunu dklere gizlice sylediini (devrimden sonra) aa vurmak lzumunu duymutur. niversite genlii ise, Esas Tekilat Hukuku sayn profesrnn ok daha erken, anayasaya henz ilk tekmeler atlrken davranmasn bekliyor ve kapal sohbet toplantlarnda deil, niversite krssnde ve gazete sahifelerinde fikrini aka belirtmesini istiyordu. Ne ise, bu gecikme yznden kayba urayan herhalde Trk genlii olmamtr. 8.9.1960 ''VATANDA TRKE KONU!'' Trke konusunda ne kadar duygulu olduumu okurlarm yakndan bilirler. Bu topraklar zerinde gzel dilimizin hep egemen kalmas, ocukluumdan beri balandm lklerden biridir. Trk mahkemelerinde geecek durumalarn, yabanclara kolaylk olsun gibi iyi bir niyetle de olsa, o anda resmen baka dillere evrilmesini doru bulmadm daha iki gn nce burada uzun uzadya savunuyordum. Dilimizin yabanc szcklerden arnmas uruna yllar yl karnca kararnca abaladm da meydandadr. Trke karln bulmak iin bir szck zerinde kimi zaman dakikalarca dndm olur. Bulursam sevinir, bulamazsam zlrm. Milli kltrn her alanda olduu gibi, dilde de ancak kendi temelleri zerinde rahata geliip ykselebileceine inananlardanm. Byle olduu halde M.T.T.B. tarafndan giriilen ''Vatanda Trke Konu!'' kampanyasn hi beenmediimi burada aka belirtmeliyim. Zaman zaman cokun bir heyecanla ele alnp bir sre geince aresiz vazgeilen

bu yanl ve lzumsuz hareketlerin milli kltrmze yararl olmak yle dursun, ona zarar verdii kansndaym. Sokaklarda ve herkese ak olan yerlerde aralarnda Trkeden gayri bir dille konuan insanlara yaklap onlar belki de bilmedikleri, bilseler bile o anda nedense konumadklar bir dile zorlamak ilkin hrriyet kavram ile badar bir davran saylamaz. yi niyetlerinden kukulanmadm M.T.T.B. sayn yeleri; altnda devletimizin imzas bulunan (nsan Haklar Evrensel Beyannamesi)ni herhalde okumulardr. Orada dil, rk ve mezhep ayrlklarndan tr fertlerin bask altna alnamayaca, zel ileme bal tutulamayaca yazldr. Ayrca, bir de milletleraras antlamalara girmi (aznlklar hukuku) diye bir messese vardr. Devletler, snrlar iindeki aznlklarn kendilerine zg, sosyal ve etnik geleneklerini devam ettirebilme haklarn, karlkl olarak tanmlardr. Trkiye'deki aznlklarn okullar, kiliseleri, cemaat tekilatlar, gazeteleri ak ve serbesttir. Baka memleketlerde de Trk soyundan aznlklar yaar. Onlarn da okullar, camileri, dernekleri ve gazeteleri gvenlik altndadr. Bir gn oradaki soydalarmza rnein ''ille Rumca, Srpa, ya da Rumence konuacaksnz!'' diye bask yapldn duyarsak houmuza gider mi? Yaadmz yzylda milli olmann balca gerei hakkn aramaktr. Hakkn aramasn bilmeyen toplumlar millilik vasflarn zamanla yitirirler. Fakat hakkn aramann ilk art da bakalarnn hakkna sayg gstermektir. Bu ana ereve iinde, su olmayan davranlarndan tr fertlerin hrriyeti hibir ekilde kslamaz. Bir adam ister yabanc, ister aznlk, ister zbez Trk olsun, kolayna nasl geliyorsa yle konuur. Ona kar gelmeye, hatta ''ikaz''da bulunmaya kimsenin hakk yoktur. Dilimizi ve milli kltrmz byle ''vatanda Trke konu!'' kampanyalar ile gelitiremeyeceimizi artk renmeliyiz. Bu uurda daha esasl, daha srekli ve phesiz daha etin gayretler harcamaya mecburuz. Bugn halis Trk soyundan geldii halde bir kelime Trke bilmeyen milliyetini retemediimiz iin kendini Arap,

ya da Krt sanan saysz vatanda yayor. M.T.T.B.'nin lkc genleri asl bu byk dava zerine eilmeli, onun zm yollarn aramaya almaldrlar. Trklnden habersiz vatandalara dilimizin ve milli kltrmzn kl kapsn nasl aacaz? lkin bunu tasarlayalm. Bizim ihmalimiz, bizim umursamazlmz yznden karanlklar iinde yolunu arayan z kardelerimizi ''vatanda Trke konu!'' parolasyla kurtaramayacamz dnrsek, bu konuda belki daha gsterisiz, fakat daha yararl bir yol tutmak lzumu kendiliinden ortaya kar.

11.9.1960 CHP 37 YAINDA Kuruluunun otuz yedinci yldnmnde, CHP, tpk ilk gnlerinde olduu gibi etin davalarla kar karya bulunuyor. On be yllk ok partili demokratik deneme tam bir fiyasko ile sonulanm, serbest seimlerle deimesi gereken iktidar, bu imkn ortadan kaldrld iin, nihayet zorla devrilmitir. Bugn bir intikal rejimi iinde yayoruz ve ikinci Cumhuriyetin temellerini atmaya alyoruz. Temeller ne kadar salam olursa rejimin de o nisbette uzun mrl ve milletimize yararl olacandan phe edilemez. Bu uurda zerine den grevi CHP nasl baaracaktr? Atatrk gibi tarihin pek az millete nasip ettii bir byk adam tarafndan kurulan bu partinin, arada geen uzun yllara ramen fazla ypranmad, daha dorusu her frsatta kendi kendini genletirdii bir gerektir. Atatrk'n lmnden sonra korkulan zlme ve geveme ihtimalleri bir an olsun ufukta belirmemi, parti sk bir disiplin igds ile nn'ye balanmtr. Bir aralk milli bir nitelie varan bu hal, kinci Cihan Harbi'nin dnda kalmamz yolundaki gayretlerinde sayn nn'ye yararl olmu, onun grevini kolaylatrmtr. Sonradan CHP'ye

kar amansz bir kampanya atklarn greceimiz DP kurucular, harp yllar boyunca nn'ye ballktan bir an ayrlmamlar, byle bir eyi akllarndan bile geirmemilerdir. CHP'nin bocalama devri 1945 ylnda balam, 1950'ye dein srmtr. ok partili hayata geme teebbs CHP'nin kendi bnyesinden deil de yukardan geldii iin o devirde bir takm acayip srmeler ve aksamalar grlmtr. Hrriyet sava efe kar yaplmyor, tam tersine hrriyet savan ef kendi eliyle ayordu. Rejimin gidi ynn iyi aydnlatabilmek iin o devrin olaylarn ayrca dikkatle ve uzunboylu, incelemek gerekir. Herhalde ak olarak bilinen bir ey varsa, eften yz bulmasalard, DP kurucularnn drtl nergeyi imzalamaya cesaret edemeyecekleri idi. Bu, dk iktidarca sonradan tutulan antidemokratik gidiin balca nedenini ortaya koyan bir gr saylabilir. Adamlar bir fikre inandklarndan deil, punduna getirip iktidara gelmek istediklerinden ortaya atlmlard. Mademki artk tehlike yoktu, anslarn bir defa niin denemesinlerdi? Bunu herhalde birbirlerine itiraf edemiyorlard. Belki bu, kafalarnda belirmi bir dnceden ziyade onlar srkleyen bir igd idi. Bylece hem kendilerini, hem nn'y, hem de milleti kandrdlar ve 1950 ylnda bir daha gitmemek niyeti ile gelip iktidara oturdular. CHP en etin snavn 1950-1954 yllar arasnda verdi. Halk yeni iktidara inanyor, onu yrekten tutuyordu. Seim sisteminin nceden dnlmeyen bir gerei olarak CHP Meclis'e az sayda milletvekili sokabilmiti. Tekilat her yerde sarsnt geiriyordu. O arada aknlkla birtakm hatalar ilendi. Bu hatalara kar tecrbesiz ve bencil iktidar daha arlarn ilemekten ekinmedi. 1954'ten sonra artk durum iyice aydnlanmaya balam, DP'nin yldz sndke CHP'ninkinin parlayaca gn gibi belli olmutu. Mutlaka iktidarda tutunabilmek iin DP hesabna gayri meru yollara sapmak, mtemadiyen su ilemekten gayri are kalmyordu. Braknz yurtseverlii, lkseverlii, bu, akll insanlarn

tutaca bir yol olamazd. Ekonomik durumun bozulmas ile balayan honutsuzluk, haksz, kanunsuz ve antidemokratik davranlar arttka halk iktidardan soutuyor, CHP'ye yaklatryordu. Sonucu biliyoruz. imdi on be yllk bir denemenin l noktasna varmzdr. Bu noktadan hareket ederek yeni bir karanla da dalabiliriz. zlediimiz aydnla da kavuabiliriz. Milletimizin yarnki kaderinden hepimiz teker teker sorumluyuzdur. On be yllk ar savan gzle grlr olumlu kazanc, yurdumuzda hakkn aramasn bilir, iradesi kuvvetli, zulme tahamml etmeyen, Atatrk yeni bir kuak yetimi olmasdr. CHP saflarnda bu kuan temsilcilerinden bol bol vardr. Olgunluun tecrbesi ile genliin atlganln bir arada toplayan bu partiden memleket byk hizmetler beklemekte hakldr.

13.9.1960 FKR NAMUSU 1954 ylnn galiba mart aynda, bir gn Menderes beni Babakanlk'taki dairesine ard. Basn Kanunu'nda yaplacak bir deiiklik hakknda dncemi renmek, daha dorusu nasl olsa yapaca deiiklie basn hazrlamak istiyordu. Yannda Adalet Bakanl Mstear Hdi Tan da vard. O gnlerde CHP'nin mallarn Hazine'ye aktaran kanun, Meclis'ten yeni kmt ve ben anayasaya aykrl meydanda olan bu karar (Otur ve Ala!) balkl bir yazmda iddetle tenkit etmitim. Bu konu zerinde Adnan Bey'le aramzda ksa bir tartma geti. Kendisi, serbest seimlerle kurulmu bir Meclis tarafndan onaylanan kanunlar iin anayasaya aykrlk iddiasnn ileri srlemeyecei tezini savunuyordu. Ben ise, milli iradeyi tam manas ile temsil eden bir Meclis'in de hukuken aamayaca snrlar bulunduunu,

aarsa ''meruluk'' vasfnn ortadan kalkacan sylyordum. Hdi Tan bilgisizliimi mazur gren tatl bir glmseme ile Adnan Bey'i destekliyordu. Anayasamza gre ''milletin yegne ve hakiki mmessili Byk Millet Meclisi'' deil miydi? Bu Meclis drst ve serbest seimlerle ibana gelmemi miydi? O halde Meclis'in verecei kararlarn ''hukuki'' deerine nasl itiraz edilebilirdi? O aralk bir misale bavurmaktan baka are bulamadm! - Mesela dedim, bu Meclis milli iradeyi temsil ediyorum diyerek kendi 4 yllk sresini bir 4 yl daha uzatamaz. Bu yolda bir karar alamaz. Alrsa hukuk dna km olur. Misal Adnan Bey'i dndrd. Ortalkta bir an bir sessizlik oldu. Hdi Tan, tatl tatl glmsemeye devam ediyordu. Konuyu deitirdik. Bir ordinarys profesrn gnderdii bror okurken, yukardaki sahneyi hatrladm. ki zihniyet arasnda yakn bir akrabalk bulunduuna phe yoktur. Ordinarys profesr gibi dk iktidar sorumlular da Meclis ounluunu ellerinde bulundurmak art ile, yrrlkteki anayasaya dayanarak ''hukuken'' her eyi yapabileceklerini sanyorlard. Geri, anayasamzn vatanda hak ve hrriyetlerini korumak bakmndan byk eksiklikleri vard. Fakat, buna ramen yukarki dnce sakatt. ''Hukuki'' olan bir tasarrufun gayrimeruluu sz konusu edilemeyeceine gre, Byk Millet Meclisi'ndeki ounluk neye karar verirse bu bir Tanr buyruu mu saylacakt? O takdirde iktidar grubu kendi say stnlne dayanarak adalet messesesinin bamszln ortadan kaldrsn, muhalefet hakknda bir ''Tahkikat Komisyonu'' kurarak ona geni yetkiler versin, muhalefeti mahkm edip ezsin, ortadan kaldrsn, bu olur muydu? Anayasadaki teminatn yetersizliini ne srerek byle bir davrann ''hukuki''liinden nasl sz edebilirdik? O zaman 27 Mays hareketi meruluunu yitirmi saylmaz myd? Profesrn brorn okurken, bunlar dndm ve hibir arka maksat gtmeksizin eer hl fikrinde srar ediyorsa Yassada'daki sanklara

yardm etmesi, onlar kurtarmaya almas gerektiini belirttim. Profesr, bu dileklerime inandrc ve susturucu bir cevap verecek yerde, tuttu ii ahsiyata ve hakarete dkt. Gya onun yazdklarn kasten deitirmi, kendisinin olmayan fikirleri ona mal etmiim. Yassada'y ortaya atmakla kendisini tehdide kalkyormuum, falan, filan... Bir anayasa hukuku profesrnn kendi okuttuu dersi ilgilendiren bir tartmada konuya srtn evirip ''ahsiyat''a sapmas biraz hazindir dorusu. Bundan drt yl nce, iktidarn henz kuvvetli olduu yllarda btn kusuru anayasaya ykleyen, o anayasaya gre karlacak her kanunu ''hukuki'' bulan bu profesr, 27 Mays'tan biraz nce zel bir toplantda Tahkikat Komisyonu yetkilerini anayasaya aykr bulduunu byklere fsldamakla bir bilim adam olarak tuhaf bir duruma dmtr. Bu itibarla imdi genlere daha ok hak veriyor ve ona istifasn geri aldran Hukuk Fakltesi Profesrler Kurulu'nu, durumu bir kere daha incelemeye davet ediyorum.

17.9.1960 K KUVAYI MLLYE 27 Mays devriminin kime kar yapld sorusu hl bir tartma konusudur. Bu hareketin partilerst karakterine iaret edenler, yurdumuzda bir ahlak ve lk sava gerektiini belirtiyorlar. Son gnlerde yapt konumalarda, Milli Birlik Komitesi yelerinden sayn Muzaffer zda, 1876'dan bu yana hemen btn demokratik ve ileri hamlelerin iflasla sona erdiini syleyerek gerekli sosyal slahata ba vurmadmz takdirde millet olarak varlmzn tehlikeden kurtarlamayaca noktas zerinde durdu. Sayn zda'a gre, kinci Merutiyet balangcnda olduu gibi, Birinci Cumhuriyet sonunda da

partiler, milli menfaatlerimizi unutarak birbirlerine girmiler, zel ihtiraslar uruna memleketin bir karde kavgasna srklenmesine yol amlardr. Bu halin bir daha tekrarlanmasna engel olacak tedbirleri almak, vatanda aydnlatmak, bilim n vatan zerine yaymak, ayn zamanda geni lde sosyal ve ekonomik bir gelime hareketinin temellerini atmak zorundayz. D dnyann ilerleyi temposuna yaklamak ve o tempoya ayak uydurabilmek iin baka aremiz yoktur. Bu dnceler sayn nn'nnkilerle pek badar gibi grnmemektedir. Eski muhalefet lideri (bugn iin herhangi bir muhalefetten sz etmek gtr) baarlan devrim hareketinin kt bir idareye ve geri, sakat bir zihniyete kar gze alndn, u halde imdiye dein o zihniyetle savaanlar devrimin hazrlaycs ve devrimcilerin yardmcs bilmek gerektiini sylyor. leri srlen bu iki tez zerinde uzun boylu tartlabilir. Uzun bir sreyi kaplayan ana izgileri ile ele alnd zaman Muzaffer zda'n hakl bulunduu noktalar phesiz vardr. Yakn tarihimizi ksaca gzden geirirsek bunu aka grrz. 1876 Birinci Merutiyeti iflas etmitir. 1908 kinci Merutiyeti iflas etmitir. 1924 Terakkiper frka hareketi iflas etmitir. 1930 Serbest Frka denemesi iflas etmitir. Nihayet 1945 demokrasi hamlesi, on be yllk ileri geri bocalamalardan sonra, 1960 ylnda iflas etmitir. Sayn zda, 27 Mays devrimcilerini kinci (Kuvay Milliye) kua olarak adlandryor. Memleket aydnlarn bu lk etrafnda toplanmaya aryor. Burada dikkat edeceimiz bir nokta var. Kabataslak yukarya sraladmz iflaslar arasna girmeyen bir tanesini unutmayalm: Atatrk'n baarlar ve Atatrklk. Son on yl iinde en korkun ve en tehlikeli hcumlar Atatrk'e ve eserine kar gze alnmtr. Oy kavgas ve oy yamacl uruna byk tavizler hep Atatrk'n eseri zerinden yaplmtr. Bununla beraber iine srklendii

pek ar artlara ramen, Atatrk' korumaya alan yine de muhalefet olmutur. Ben 27 Mays' daha ziyade Atatrk'n ve Atatrkln parlak bir zaferi olarak karladm. O gn yurdumuzda insana ferahlk verici bir Atatrk havas estiini cierlerimde duydum. O halde, Muzaffer zda'n kinci (Kuvay Milliye) diye adlandrd bugnk devrim ruhunu Birinci (Kuvay Milliye)nin bir devam saymamak iin ortada ne sebep olabilir? Birinci (Kuvay Milliye)nin aramzda yaayan gerek temsilcisi nn, imdi hl CHP'nin banda bulunmuyor mu? Bu adam ve bu parti ile Milli Birlik hareketi arasnda sk bir lk birlii bulunmasndan daha tabii ne olabilir? Sayn zda, temsil ettii hareketin tm bamsz ve yansz bir karakter tad noktasnda srar ederken, biraz da babasna omuz silken bir evlat durumuna dm ve bylece evremizdeki Atatrk ve devrim dmanlarna cesaret vermi olmuyor mu? Bence bu kukulara, bu tartmalara hi yer yoktur. Son yzyl tarihimizin eitli hareketleri arasnda bugn iflas etmeyen yalnz Atatrk devrimidir. Onun etrafnda btn lkcler smsk birbirimize sarlalm. Kurtuluumuz buna baldr.

22.9.1960 PROF.'LARIN HAKKINI VERELM Bir zamanlar umac gibi korkulan solcu, sosyalizm gibi deyimlerin 27 Mays'tan beri artk rahata kullanldna dikkat ediyor musunuz? Devrim hareketinin yurdumuzda gerekletirdii en olumlu, belki de en yararl deiiklik bu olsa gerektir. Vatanda kalplam, dogma haline gelmi klie fikirlerden kurtulma abas iindedir. Trkiye'yi ekonomi ynnden nasl

kalkndrabileceimiz, memleketimizde sosyal adaleti nasl gerekletirebileceimiz, fakir kylnn retim gcn hangi yolla arttrabileceimiz konularn yazarlarmz bugn ekinmeksizin tartyorlar. Bilim iin yasak blge olamayaca gereini, toplumun ancak hr dnceye sayg gsterilmekle ilerleyebileceini devrim yapclar her frsatta tekrarlyorlar. 27 Mays'a dein yurdumuz byle bir ortamdan yoksundu. Trkiye'nin meseleleri zerinde kafa yorarken, birtakm fikirlere yle uzaktan bile ilimek son derece tehlikeli idi. Her devrin byklerine kavuk sallamay meslek edinen, iktidarlar tekelcilie srklemekte karlarn bulan kapkullar derhal harekete geer, iyi niyetli memleket ocuklarna vatan hainlii damgasn yaptrrlard. Geri bu kapkullarnn bir ksm hl aramzda ve hl yeni iktidar da artp milletten koparmak gayretindedir. Fakat bu ok bayatlam ve foyas meydana km taktiin eski kapkullarna yarar dokunabilmesi iin 27 Mays' douran lknn hzndan kaybetmesi ve unutulmas gerektir. Herhalde gnmzn gerei, i bandaki sorumlularn hr dnceyi milli ykseliimizin vazgeilmez art bildikleri ve her bakmdan bilime sayg duyduklardr. Eski ile yeni rejimler arasndaki en byk ayrm noktas bu olduuna gre, durumun gerektirdii bir teebbs vakit geirilmeden ele alnmaldr. Mesele u: Bir zamanlar yurdumuzda resmi olmayan btn dnceler kovaland, o dnceleri savunanlar ulu orta damgaland bir srada kimi bilim adamlarmz da kovuturmalara uram, mahkemeye verilmilerdi. Bunlarn susuzluu meydana kt, hepsi beraat etti. Buna ramen o zamanki idareye ve - ne yazk ki - bir ksm bilim evrelerimize hkim olan tekelci zihniyet, bu adamlarn aramzda barnmalarna imkn brakmad. Her birini kendi alannda balbana birer deer olarak tandmz bilginler, yurdumuzdan ayrlmak, yabanc niversitelerde almak zorunda kaldlar. Dikkat edilecek bir nokta, bunlardan hibirinin Demir Perde gerisine bavurmaddr. Tersine, hepsi de bugn Demir Perde metotlarndan nefret eden,

Demir Perde zihniyetini hr dnce hesabna en byk bir tehlike bilen Bat lkelerinde i buldular. Biri Kanada'ya, biri Birleik Amerika'ya, biri Fransa'ya gitti. Biri de aramzda kalarak evine ekildi. Fikir hrriyeti dmanlarnn teden beri iddia ettikleri gibi bunlar gerekten satlm kimseler olsalard, ilkin mahkemede hkm giymeleri, hadi mahkemede sularn gizleseler bile, memleketten bir daha belki hi gelmemek zere ayrlnca, satldklar yere snmalar gerekmez mi idi? Sonra ayrca, bilim adam ynnden hibir sknts olmayan, her ihtisas kolunda zengin elemanlar bulunan, dnya lsnde tannm niversiteler, yle pheli ve deersiz yabanclara barnda yer verir, onlara kucak aar m idi? Arkada braktmz on yl, bu vatandalarmzn temizliini ve yetitikleri alanda ciddi birer deer olduklarn ispata yetse gerektir. Milli Birlik hareketi ile beraber yurdumuzda meydana gelen zihniyet devrimini bir an nce aa vurmak zorunda olduumuza inanyorum. 27 Mays lksn temsil eden yeni idare vaktiyle hakszla urayan ve ok strap eken bu vatandalarn durumunu yeniden incelemeli ve onlara grevlerini geri vermelidir. Gelirler mi, gelmezler mi, elbette bilinemez. Fakat gelseler de gelmeseler de her bakmdan byle bir davrann lzumu meydandadr.

28.9.1960 555 K Ankara'nn o sevimli pastrma yaz balam, Kzlay'dan Shhiye'ye doru akam karanlnda yava yava yryorum. Gnein biraz nce kadife nlaryla okad vcudum tatl bir rahatlk iinde. Cana yakn bir kalabaln ortasnda kendimi koyvermiim. Hibir ey dnmyorum. Keyifliyim. Birer ikier yanan elektrik

lambalarnn aydnlatt ehrelere bakyorum. Herkes keyifli, herkes neeli, kaldrmlar dolduran, ou gen insanlar bir aa, bir yukar dolayor, gnn yorgunluunu karyorlar. Kahveler, ay evleri, kokteyl salonlar glerek konuan gruplarla dolu. - Birka ay nce sapk iktidara yumruk sallayanlar, bu caddeyi bir hiddet denizi halinde batan baa dalgalandranlar bunlar m idi? Diye aklmdan bir soru geiyor. Kendi kendime: - Elbette bunlard. Diyorum ve evreme daha scak bir ilgi ile bakyorum. Tek tk tandk yzlerle karlayorum. Sevgi ile, gzlerinin ii glerek beni selamlyorlar. Ayn sevgi ile ben de onlar selamlyorum. Birka gen arasnda beni seen bir tanesinin arkadalarna yavaa adm fsldadn sezer gibi oluyorum. Bir bbrlenme duygusu hafiften iime yaylyor. E... ne de olsa gazeteciyiz, basn mensubuyuz. Falih, Bedii, etin, Metin, biz de hrriyet uruna az m altk yani? Biz susup otursaydk u uslu kalabalk hi yerinden oynar, bir yanarda heybeti ile ayaklanr m idi? Biz olmasak Milli Birlik Hareketi doar m idi acaba? Biz olmasak hangi yarbay, hangi albay, hangi general artk kmldamak, bir eyler yapmak gerektiini dnebilirdi? ktidar koltuunu dklerin banda paralayan, aslna baklrsa, bizdik, biz. Biz olmasak?.. Shhiye'ye yaklatka iimdeki bbrlenme duygusu daha da artyor. Yllardr grmediim okul arkadam Nureddin'e rastladm. ''Nadirciim'' dedi, kucaklatk. Biraz tede hi tanmadm bir gen yanma geldi. Cokun bir dille yazlarm vd. Daha sonra Ahmet Tahtakl'la karlatm. Benden pek holandn sanmadm halde o bile iltifat dolu baklarla beni selamlad. Koltuklarmn kabardn hissediyorum. Nerede ise u koca devrimi tek bama ben hazrladma inanacam. Falih, Bedii, Metin, etin benimle nasl kyaslanabilir? Onlar oluk ocuk. Gelii gzel tenkitlerle, drt satrlk esprilerle bir memleket halkn coturabilir misiniz? Sistemli almalarmla, az fakat z yazlarmla

devrimin felsefesini hazrlayan, 27 Mays'a k tutan balca yazar benden bakas olamazd. Shhiye Meydan'nda bir kalabalk bekliyordum, daha dorusu muazzam bir kalabaln orada beni beklediini umuyordum. Bu akam bu yrye ktm haber alm olmal idiler. Genler zerime hcum edecek, omuzlar zerinde tanacaktm. - Sensin, diyeceklerdi bu vatan kurtaran! Yllar yl bizi uyardn, bamzn stnde yerin var! Ben mi? Shhiye'ye vardm zaman kalabalk bak gibi kesildi. Meydanda hemen kimsecikler yok. Kendi bama kaldm ve aklm da bama topladm. Dil Tarih Fakltesi'nin oralarda gecikmi yolcular yzme bile bakmadan saa sola dalrken, Ulus'a doru ar admlarla yryorum. Ezberlemeye altm bir kk ders! Hayal kurmak tatldr, gerek sanmamak artyla. Beenilmek iyidir, marmamak, azmamak artyla. Demin grdn kalabalk, byk Trk milletinin bir paras idi. Sen o paradan bir damla, ufack bir damla saylabilirsin. 27 Mays' hazrlayan da, yapan da, baaran da milletin tmdr. Sen ister yazar ol, ister komutan, ister bilgin; devrim yolunda sana den eref pay, biraz nce seni takdirle selamlayan gler yzl genlerinkinden farkl olamaz. Sen olmasa idin, millete hizmet edecek takm takm yazarlar, komutanlar ve bilginler vard. Kalabaln yreinde parlayan hrriyet n yakndan grmeseydin, sen kalemi eline alp da bir tek yaz karalayamazdn. O sevgiden hz almasa idi kimse yerinden kmldayamaz, kmldasa bile eli havada ylece kalakalrd.

1.10.1960 HUKUK ARKADAN YRRSE

Gen Asliye Hukuk Yargc ayaa kalkyor ve ''Gerei dnld'' diyor: ''DP kapatlmtr.'' Sayg ile ayakta dinlenen karar herkesin bekledii bir karardr. Davac kadar daval vekili de sonucun ble olacan bilmekte, hatta bunu istemektedir. Kapanan partinin Yassada'daki genel bakan bile ifadesinde: ''Partinin kapanmamas hususunda bir mdafaada bulunacak deilim. Bilakis kapanmasnn bugnn artlar bakmndan doru olaca kanaatindeyim'' diyor. Durum tuhaf olmakla beraber, imdi herkes hukukun yrdne ve hakkn yerini bulduuna inanmaktadr. O kadar ki Asliye Hukuk Mahkemesi tarafndan verilen karar temyiz edilmeyecektir. Cemiyetler Kanunu'na, anayasaya aykr davrand, dini politikaya kartararak eitli sular iledii meydana kan bir partinin byle bir akbete uramas bir hukuk rejiminde olaan saylmal deil midir? Durumun tuhafl, burada hukukun arkadan yrm olmas, ancak 27 Mays'tan sonra kendini gstermesi ile ilintili gibi geliyor bana. Demokrat Parti uzun bir sredir Cemiyetler Kanunu'na aykr davranyordu. Bu itibarla, aslna baklrsa daha 1957 ylnda kapatlmas gerekirdi. Anayasaya uymamak, dini politikaya kartrmak gibi sular da bu parti bir hayli zamandr rahata ilemekte idi. Acaba 27 Mays'tan nce bir mahkemeden byle bir karar kabileceini aklmzdan, hayalimizden geirebilir miydik? Geirsek bile o kararn uygulanabileceini havsalamza sdrabilir miydik? Bunu dnen bir adama o zaman deli derlerdi ve byle bir karar verecek bir yargc o zamanki Adalet Bakan, ''grlen lzum zerine'' belki emekliye bile ayrmaz, onu doruca Bakrky'e teslim ederdi. Fakat kendimize lgn dedirtmeksizin unu pekl fark edebiliriz: Yurdumuzda normal bir hukuk rejimi hkm srseydi ve DP iktidar adalet messesesinin bamszlna sayg gsterse idi, bir asliye yargc, iledii sulardan tr iki kelime ile bu partiyi kapatabilir miydi? Buna vereceimiz cevap yine ''hayr!''

olacaktr. nk adalet messesesinin kutsalln tanyan, hukuk devleti artlarn yrtmeyi vazife bilen bir parti ad geen kanunsuzluklar ve sular zaten ileyemezdi. Kanunun belirttii sre iinde kongresini toplamad, dini politikaya kartrd, anayasay umursamad ve iledii sular meydana kt zaman bana neler gelebileceini nceden bilen bir siyasal kurul, elbette kendi tutumunu ona gre ayarlamak ve davranlarn kanun snrlar dna tarmamak lzumunu da duyard. Demokrasiden, insan haklarndan, temel hrriyetlerden vazgetik, her akll iktidarn, birinci grevi, idaresi altndaki halkla beraber kendini de gerekli hukuk kurallarna balamak olmamal mdr? Mutlakyeti Osmanl padiahlar arasnda bu ynetim prensibine dikkatle uyanlar vard. Fransz devriminden nceki kimi Avrupa krallar kendi emirlerindeki adalete en ziyade yine kendileri sayg gsterirlerdi. Devlet messeselerini, kaytsz artsz kontrol edebilecei bir tahakkm arac sanmak pek ilkel, pek ocuksu ve o nispette tehlikeli bir dncedir. Yeryznde snrsz kudret yoktur. Byle bir hayalin arkasndan komak lgnlktan baka bir ey deildir. Kendini o hayale kaptranlar nnde sonunda kafalarnn daha byk bir kudret tarafndan ezildiini mutlaka grrler. Bunun aksini belirten bir rnee tarihte rastlamak imknszdr. Gemiten ders almasn renemeyen ve demokrasiyi sadece bir firma ad olarak kullanmakla yetinen dk iktidar sorumlular hukuku bir keye iterken en byk ktl kendilerine ettiklerini anlayamadlar. Onlar nasl olsa gidebilecekleri yere kadar gidecekler, bir noktada duracak veya durdurulacaklard. Arkadan yetimek zorunda braktklar hukuk bir gn elbet yakalarna yapacakt. Oysa, hukukla beraber yrmeye nem verselerdi, imdi iktidardan dm bile olsalar, yine aramzda ak alnla dolaacaklard.

21.10.1960 BR DAHA Yassada yarglamalar sresince dikkatlerin dalmasn, yurdumuzdaki dirlik, dzenliin aksamasn istemediim iin u srada her trl siyasal tartmalardan kendimi uzak tutmaya kararl idim. Bu dnce ile geenlerde Cemil Sait Barlas'n bir satamasna cevap vermemitim. Sayn eski Ticaret Bakan, benim birok konularda sosyalist grleri savunurken basn rejimi konusunda neden liberal bir yola saptm soruyordu. Bu sorunun altnda gizlenen cevab fark etmemi deildim. Sayn Sait Barlas, yle demek istiyordu: Kendine dokunulmad zaman sosyalist geinir, fakat z kar sz konusu olunca liberaldir. Nitekim, bu yazy byle anlayan MBK sayn yelerinden Kur. Yzba Muzaffer zda, haftalk lke dergisine verdii bir demete benim kiiliimi ele alm ve bu vesile ile patronlara veritirmi, bunlarn hibir inanca balanmadklarn, sadece birer derebeyi olduklarn sylemitir. Yarglamalar boyunca siyasal polemiklerden kanacama dair verdiim karardan yine de dnmeye niyetim yok. Sayn eski Ticaret Bakan ile MBK yelerinden sayn yzbay hakkmdaki dnceleri ile ba baa brakmak, bence bu srada onlarn kkrtt polemie girimekten yedir. Yurt menfaatlerinin imdilik byle gerektirdii kansndaym. Herkesin sosyalistlik taslad, sosyalizmin moda haline geldii bir devirde yaadmza gre, bu akma kar bir direnme gc olarak benim bir derebeyi ya da bir kar dkn gibi gsterilmem belki de kimi insanlarn iine yarayacak bir iddiadr. Ancak, iporta mal fikirlerden, klielemi toplum nazariyelerinden ve her trl dogmalardan nefret ettiim iin burada bir iki noktay bir daha aklamak gereini duyuyorum: Yeryzndeki eitli sosyalist okullarn inceleyen bilginler, bunlarn saysnn pek kabark olduunu sylerler. Topluma kendi kafasnca yeni ve ileri

bir dzen vermeyi tasarlayan her politikac bu okullarn saysn alabildiine arttrabilir. Bilim disiplinine sayg duymayan bir grle incelendii zaman iin iinden kmak, eitli sosyalist okullar bir sralamaya balamak imknszdr. Oysa, geree varmak ve olaylara hkmederek zlenen sosyal adalete yaklamak iin bilimsel metottan ayrlmamak zorundayzdr. Bu metodun ndan gittik mi, yeryznde saysz rneklerini grdmz sosyalist okullarn balca iki grupta toplamann mmkn olabileceini grrz: nsan haklarna ve temel hrriyetlere sayg duyan sosyalist okullar, bu haklar ve hrriyetleri hie sayan sosyalist okullar. Corafya ynleri ile snrl olmakszn bunlardan birincilerine Bat Sosyalizmi, ikincilerine de Dou Sosyalizmi diyebiliriz. Ele aldklar konuya ve ileri srdkleri iddialara baklacak olursa her iki grup da aa yukar ayn tezi savunur. Toplumun refahn salamak, ferdin fert tarafndan smrlmesini nlemek, sosyal adaleti btn icaplaryla gerekletirmek vesaire... Bu gzel amalar benimsemeyen hibir idare yeryznde kalmam gibidir. Ancak, metot bakmndan iki grup arasnda byk bir ayrm vardr. Dou sosyalistleri dediimiz rejimler insan haklarna ve temel hrriyetlere derece derece srt evirmekte, bu yzden de totaliter bir bask idaresine yol amaktadrlar. alanlarn hakk, patronlarn gaddarl, derebeylerin ve aalarn tahakkm gibi yuvarlak laflarn arkasndan her zaman bir yumruk rejimi domutur. Peron byle konumutur, Batista byle konumutur, Albay Nsr byle konumutur ve imdi Fidel Castro byle konumaktadr. Oysa, demokratik hrriyetler erevesi iinde alanlarn hakkn korumak, patronlarn gaddarln nlemek, sosyal adaleti salamak da pekl mmkndr. Bunun iin hatta sosyalist bir partinin iktidara gemesi bile art deildir. Klasik insan haklarna sayg duyan bir rejimin yrrlkte bulunmas yeter. ktidarn tadn bir kez tadp da oradan gitmek istemeyenlerin hemen her zaman basn mevzuatn ele aldklarn bildiim iin bu konuda hassas davranmak

lzumuna inanyorum. Kendimize gre bir basn rejimi icat etmeye kalkmak neden? Bat lkelerindeki dzene srtmz evirirsek bir gn yine ayamz burkulacaktr.

30.10.1960 YANLI ADIM DZELTLR niversite Tekilat Kanunu yeni hkmlere balanrken retim yeleri arasnda geni bir tasfiye hareketine ba vurulmas kanlmaz bir zaruretti. Bu itibarla son kararn prensibi zerinde herhangi bir tartmaya girimek bence yersizdir. Ancak, emekliye ayrlan 140 ksur bilim adamnn bu ilemi toptan hak ettiklerini sylemek de imknszdr. Hatalar yaplmtr ve hatalar oran bir hayli yksektir. Bu nasl olmutur? Milli Birlik Komitesi'nin Trkiye niversiteleri kadrolarn dolduran elemanlar teker teker tandklar elbette iddia olunamaz. Akla gelen, bir ksm gvenilir uzmanlara bavurulduu ve bunlarn tavsiyelerine uyulduudur. Byle ise, uzmanlarn byk lde yanld ya da kiisel duygularn etkisi altnda Milli Birlik Komitesi'ni kimi retim yeleri hakknda yanl kararlara srkledikleri meydandadr. Nazik bir konu olduu iin burada kimsenin adndan sz etmek istemiyorum. Fakat emekliye ayrlan retim yeleri iinde bilimsel yeterlik, medeni cesaret, ahlak ve karakter bakmndan millete vneceimiz deerler vardr. Bunlarn grevlerinden uzaklatrlmas niversitelerimiz hesabna byk bir kayp olacaktr. Buna karlk yerinde braklanlar arasnda yetersiz, gerici, Atatrk ve devrim dman olanlarna da rastlyoruz. Bylece tekilerin ayrlmas ile urayacamz kayp bir kat daha artmaktadr. Milli Birlik Komitesi'nin iyi niyetlerinden elbette phe edilemez. bana getii gnden beri memleket kalknmasnda her eyden nce bilime dayanmamz

gerektiini savunan bir kurul, bilimsel deerlerimizden bir tekinin bile durup dururken heba olmasna gz yumar m? imdi, elde olmayarak ilenen hatann en ksa yoldan dzeltilmesini bekleyenler, mit olunur ki aldanmayacaklardr. Bence, tasfiye hareketinde kullanlan metodu deitirmek, hata payn indirmek bakmndan doru olacaktr. Gizli ve aresiz ksa grl danmalar yerine, vaktiyle Atatrk'n Darlfnun'u lavedip niversiteyi kurarken yapt gibi, byk apta bilimsel komisyon almalarna bavurmak bizi daha olumlu bir sonuca gtrecektir. ada uygarla yetimek gereini iimizde inkr eden kimse yok. Bu uurda bilimden daha gvenilir bir yol gstericimiz bulunamayacan da, bata sayn Cemal Grsel, tm Milli Birlik yeleri her frsatta tekrarlamaktan usanmyorlar. O halde, yurdumuzdaki bilim nn en yksek datcs olan niversitelerimiz zerine hep titrememiz arttr. Son tasfiye hareketinin bu adan bir daha ve layk olduu nemle ele alnacana inanalm. 10.11.1960 ATATRK' ANLAMAK N Gen kuaklar bekleyen byk grev, Atatrk'n eserini durmakszn gelitirmeye almaktr. Bunun iin Atatrk' sevmek yetmez, ayrca onu anlamak, iyi ve doru anlamak gerekir. Atatrk, tarihimizin belli bir annda, yurdumuza gkten zenbille indirilmi bir kurtarc, bir yol gsterici, bir peygamber deildir. Yzyllar boyunca Trk toplumunu kntye doru srkleyen tarihsel ve sosyal koullarn son deminde yetimi, kendinden nce kimi evrelerde belli belirsiz sezilen ykl nedenlerini apak grm, kurtulu arelerini matematik bir kesinlikle ortaya koymu bir vatan evladdr. Onun ayn zamanda byk bir asker, dinamik bir aksiyon adam

oluu milletimiz iin phesiz bir talih eseridir. Bylece, yurdumuzu saldrgan yabanc kuvvetlerden temizlemek, ulusal bamszlmza kavumak ve gerek kurtuluun demir kaplarn onun nderlii altnda zorlamak olanan bulmuuzdur. Atatrk fikir planndan teye geemeseydi, bize onun izdii yoldan gidecek birok aksiyon adamlar gerekecekti. Fakat bugn o artk aramzda bulunmadna gre eseri yrtmek ve baarya ulatrmak grevi yeni kuaklara dmektedir. Atatrk, ada uygarlk dzeyini bize hedef diye gstermitir. Bu deyimi yanl anlamamaya son derece dikkat etmelidir. ada uygarlk, belli bir teknikle retim, sava ve ulatrma aralar yapp bunlar kullanmak demek deildir. Daha dorusu bu saydklarm ada uygarln amacndan ziyade onun belirtileridir. Bir baka uygarlk dzenine bal kalarak da ayn sonular elde etmek mmkndr. Bugn Sovyet Rusya birok alanda Bat'ya yaklam, hatta baz noktalarda onu gemitir. Fze tekniinde Ruslara kyasla bir hayli geride kaldklarn Amerikallar kendileri sylyorlar. Atatrk'n bize mutlaka varmamz gereken byk ama diye gsterdii ada uygarlk, her eyden nce bir insan anlay ve bu anlay zerine kurulu bir dnya grdr. Saltanatn temsil ettii eski dzen bunun iin yklm, Cumhuriyet bunun iin ilan edilmitir. Vicdan hrriyetine ve onun ifadesi olan laiklik prensibine bunun iin drt elle sarlmzdr. Her trl sosyal ve ekonomik imtiyazlar bunun iin kaldrlm, Medeni Kanun bunun iin yrrle konmu, insanlar kalplatran gericilik tortularna kar bunun iin sava alm, Bat'nn yrrle koyduu temel hrriyetler bunun iin millete mal edilmek istenmitir. Atatrk'n iaret ettii ada uygarlk, Bat dnyasnn yzyllar boyunca ileyip gelitirdii insan haklar esasna dayanr. Millet olarak gl, mutlu ve zgr yaayabilmemiz, o haklar dimdik ayakta tutmamza baldr. ster dolambal yollardan, ister aka, bu

topraklar zerinde kurulacak dikta rejimlerine artk uzun zaman katlanlmayacan yeni kuaklar 1960 ylnn 27 Mays'nda parlak bir ekilde ispat ettiler. Atatrk'n byk eserini ocuklarmza iyi anlatabildiimiz nispette milletimiz yarn gerici idarelerin basksna uramak tehlikesinden kendini kurtaracaktr. 11.12.1960 BOUNA GAYRET Odac Hasan matbaada yanma geldi, gazeteleri uzatrken: - Beyim ''Havadis''in yazdklarn okuduk, ok zldk! dedi. Yzne baktm, gerekten zgn bir hali vard. - nandn m Hasan? - Yok, inanmadm ama, kahvede ileri geri konuuyorlar ite! Odac Hasan on be yldr yanmdadr. Okumas yazmas vardr. Doruyu iriden ayrt etmesini bilir. Yurdumuzdaki milyonlarca Hasan'a kyasla kalburst sayabileceimiz bir vatandatr. Ayrca beni de sever ve sayar. Fakat btn Hasanlar'n teker teker beni tanmalar, hatta tandklarmn tand olmalar mmkn mdr? Bir gazete ba keye bakalaryla beraber koskoca resmimi yerletirmi, altna da direk gibi harflerle ''rtl denekten bunlar da para almlar!..'' diye yazm. ''Mlar'' ekinin ifade edebilecei rivayet niteliini yurdumuzda ka Hasan anlar? Anlasa bile bylesine hafif bir kaamak yolu haberin verili tarzna hkim olan ''isnat'' eylemini ne dereceye kadar rtebilir? Bizde demokratik gelimeyi kstekleyen ve sk sk dumura uratan en byk yaralardan biri, siyaset hayatmzda zayf karakterli, kt niyetli politikaclarn bu eit halk avcl metodunu geer ake saymalar ve onun arkasnda kendi iyzlerini saklamaya yeltenmeleridir. Dk iktidar bu metoda ok bel balamt. spat hakk yasann atlak kalkanndan uzun zaman medet umdu.

Gazetelerde yazlamayanlarn memleket dzeyinde on kat fazlas ile kulaktan kulaa fsldandn grnce hrsland. Emrindeki Radyo Gazetesi ile holanmad kimselere aka amur frlatmaya balad (btn yasaklar gibi ispat hakk yasa da iktidara kar ilemezdi). Devrimden sonra dk idarenin kirli amarlar birer birer ortaya serildike, btn varl ile bir gn o rejimi tekrar diriltmeye alan dardaki kuyruklar ayn metodu sinsice kullanmaya devam ediyorlar. Sper mridin, rmcek suratl yobazn bin bir eyyamcnn ne mal olduklar anlalnca bunlara ne kalyor? Yurdumuzda herkesin kendileri gibi olduuna halk inandrmak. - Onlar da bizden farksz! diyerek akllar sra, hem kendilerini teselli etmek, hem de, mit bu ya, ileride bir punduna getirip yine iktidar koltuuna trmanmak istiyorlar. Birinci isteklerinde hakl olabilirler, ama buna belki ihtiyalar da yoktur. Davrannn muhasebesini vicdannda yapamayan adam ne diye baka yollardan teselli arasn. Bu daha ziyade bir karalama gayreti olsa gerektir. Herkesi ayn boyaya batrp ayn renkte gsterme gayreti. Bunu baarabilirlerse ikinci ve asl isteklerinin gerekleebileceini, vatandan eriyi dorudan ayrt edemeyeceini umuyorlar. Onlarn anlad demokrasi ite bu. Yalan syleyeceksin, aldatacaksn, dincilik, mukaddesatlk maskesine brnp Tanr'y smreceksin. Sonra foyan meydana kt da grtlana kadar amura yuvarlandn m, oradan eline ne geerse yakaladn gibi dardakilere frlatacaksn. Ta ki onlar da tpk sana benzesinler. Bu drc, kltc, eitlik hevesi her yerde demokrasinin en tehlikeli dmandr. Demokrasinin arad eitlik kklkte, irkinlikte, irenlikte deil, insan ykseltmeye yarayan temel haklara ve hrriyetlere dayanr. Kt niyetlilerin gayreti, her zaman olduu gibi, yine hsranla sona erecektir.

25.12.1960 YIKILAN HEYKELSE KURTULAN ESERDR Bir zamanlar, gzleri dnm yobazlar Atatrk heykellerine uluorta saldrrken, yzde yz Atatrk olan ben, bu hale fazla kayglanmyordum. Hatta bu konu ile ilgili zel bir kanun karlmasna bile taraftar deildim. Maddeye savrulan kazmalarn manay ykamayacan biliyordum. Devrim prensipleri zerinde yeteri kadar titizlik gsterildikten sonra, biz acz eseri olan o histeri krizi nasl olsa durulacak, durulmasa da elbette n alnacakt. Korkmamz, kayglanmamz gereken nokta, heykeller dimdik ayakta tutulabildii halde devrimlerin birer birer sarsntya uramas ihtimali idi. Nitekim, aradan ok vakit gemeden korktuum bamza gedi. Heykellere musallat olduunu grdmz histeri nbeti zamanla gevedi. Anlalan yobazlar ya yorulmular ya cezalardan rkmler ya da hnlarn baka yoldan karmann kolayn bulmulard. Bu sonuncu ihtimal daha kuvvetli idi. nk yobazn gznde heykel sadece bir sembolden ibaretti. Asl hedef devrimlerdi. Devrimleri diledii gibi ayaklar altnda ineyebildikten sonra yobaz heykeli ne yapsnd? Oy avcl uruna dk iktidar ona bu imkn bol bol balad. ''Heykel krma yasa'' kanunu ile gya Atatrklerin gnl ho ediliyordu. Beri yandan yobazn srt okanyor, gericilik akmlarna yurdumuzda alabildiine at koturmak frsatlar yaratlyordu. Kadnn yaratc toplum hayatndan uzaklatrlp uvala sokulmas, ocuklarn mspet eitim metotlar dnda mahalle mekteplerine gnderilmesi, frkln, muskacln, her trl bycln hortlatlmas heykel krma yasa kanunundan sonra alm yrmtr. Gerek Atatrklerin yrei ite bu hale kan alyordu. Milleti uyuturup yeniden karanla srklemek isteyenler, devrim ve Atatrk dmanlar sinsi admlarla

hedeflerine doru yryorlard. Bunlarn vaktinde n alnmazsa, bouna kaybettiimiz zaman ileride kazanmak daha g olacakt. 27 Mays hareketi bu bakmdan da Atatrk'n bir zaferidir. O gn yalnz demokratik hrriyetleri ykp ineyen hukuk d bir idare devrilmemi, ayn zamanda devrim prensiplerine durmakszn balta sallayan yobazlarn da hakkndan gelinmitir. Devrimler kurtarldna gre imdi bunlarn tekrar Atatrk heykellerine gz dikmeleri bence psikoloji kanunlarna uygun, son derece olaan bir davrantr. Arad ortaa dnyasn Trkiye'de kuramayacan grnce yobaz ne yapar? Yreindeki menfi enerjiyi nereye boaltr? imdi elbete yine heykellere saldracak, bir trl sndremedii devrim ndan kaarak, gece karanlnda etraf kollamak suretiyle bir punduna getirip sembolleri devirmeye gayret edecektir. Yobazn abas bounadr. Atatrk'n temelini att byk eser, aydn Trk genliinin elinade kuaktan kuaa ve ileriye doru daima geliecek, her yl daha grbz, daha heybetli olacaktr. Krlan, zedelenen her antn yerine on kat, yz kat gzelini dikmeye bu milletin gc yeter. Fakat esere bundan byle kimsenin dokunamayaca artk iyice anlalmtr. C'in Kltr Hizmeti c c c c c Atatrk Atatrk'n Yazd Yurttalk Bilgileri Blent Tanr Kurtulu (Trkiye 1918-1923) Kurulu (Trkiye 1920 Sonralar) Prof. Dr. Sina Akin Ana izgileriyle Trkiye'nin Yakn Tarihi I-II Prof. Dr. Macit Gkberk Aydnlanma Felsefesi, Devrimler ve Atatrk

c c c c c c c c c c c c c c c c c c c

Yunus Nadi Trkiye'yi Sokakta Bulmadk Falih Rfk Atay Ba Veren nklap (Ali Suavi) Bki z Kurtulu Sava'nda Alevi-Bektailer Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya Devrim Hareketleri inde Atatrklk Sabahattin Selek Milli Mcadele (Byk Taarruz'dan zmir'e) smail Arar Atatrk'n zmit Basn Toplants Prof. Dr. Niyazi Berkes 200 Yldr Neden Bocalyoruz I-II Ceyhun Atuf Kansu Devrimcinin Takvimi Paul Dumont-Franois Georgeon Bir mparatorluun lm (1908-1923) Ali Fuat Cebesoy Snf Arkadam Atatrk I-II Abdi peki nn Atatrk' Anlatyor Paul Dumont Atatrk'n Yazd Tarih: Sylev Kl Ali stikll Mahkemesi Hatralar Prof. Dr. Niyazi Berkes Batclk, Ulusuluk ve Toplumsal Devrimler I-II S. . Aralov Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Hatralar I-II Sabahattin Selek smet nn'nn Hatralar Nurer Uurlu Atatrk'n Yazd Geometri Klavuzu George Duhamel Yeni Trkiye Bir Bat Devleti Blent Tanr Trkiye'de Yerel Kongre ktidarlar Prof. Dr. Suna Kili

c Atatrk Devrimi-Bir adalama Modeli Falih Rfk Atay c Atatrk'n Bana Anlattklar Reit lker c Atatrk'n Bursa Nutku Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya c slamclk Cereyan I-II-III M. akir lktar c Atatrk ve Harf Devrimi Kl Ali c Atatrk'n Hususiyetleri Mustafa Kemal c Anafartalar Hatralar Ecvet Gresin c 31 Mart syan Doan Avcolu c 31 Mart'ta Yabanc Parma Metin Toker c eyh Sait ve syan Sleyman Edip Balkr c Eski Bir retmenin Anlar Yunus Nadi c Birinci Byk Millet Meclisi Kemal Slker c Dnyada ve Trkiye'de i Snfnn Douu Prof. Dr. Neda Armaner c slam Dininden Ayrlan Cereyanlar: Nurculuk Fazl Hsn Dalarca c Destanlarda Atatrk / 19 Mays Destan Yunus Nadi c Mustafa Kemal Paa Samsun'da smet Zeki Eyubolu c rticann Ayak Sesleri Nuri Conker c Zbit ve Kumandan Mustafa Kemal c Zbit ve Kumandan ile Hasbihal smet Zeki Eyubolu c slam Dininden Ayrlan Cereyanlar: Nakibendilik

Ord. Prof. Dr. Yusuf Hikmet Bayur c Ermeni Meselesi I-II Talt Paa c Hatralar Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya c Hrriyet'in lan smet nn c Lozan Antlamas I-II Sami N. zerdim c Yaz Devriminin yks Nurer Uurlu c Atatrk'n Askerlikle lgili Kitaplar c Atatrk'n Askerlikle lgili eviri Kitaplar Halide Edip Advar c Trkn Atele mtihan I-II-III Prof. Dr. Muammer Aksoy c Atatrk ve Tam Bamszlk Prof. Dr. erafettin Turan c Atatrk ve Ulusal Dil Johannes Glasneck c Kemal Atatrk ve ada Trkiye I-II-III smet nn c Cumhuriyet'in lk Yllar I-II Gazi Mustafa Kemal c Yarn Cumhuriyet'i lan Edeceiz (Nutuk'tan) c Yarn Cumhuriyet'i lan Edeceiz (Sylev'den) Fazl Hsn Dalarca c Gazi Mustafa Kemal Atatrk Eylemde/10 Kasmlarda Ruen Eref naydn c Atatrk' zleyi I-II Prof. Dr. Cavit Orhan Ttengil c Atatrk' Anlamak ve Tamamlamak Prof. Dr. A. Afetinan c M. Kemal Atatrk'ten Yazdklarm Falih Rfk Atay c Zeytinda Prof. Dr. Suat Sinanolu c Trk Hmanizmi I-II-III

Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya c Batllama Hareketleri I-II Charles N. Sherrill c Bir ABD Bykelisinin Trkiye Hatralar/Mustafa Kemal I-II smet Zeki Eyubolu c Karanln Ayak Sesleri / Kadirilik Dr. Bernard Caporal c Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasnda Trk Kadn I-II Dr. Bernard Caporal - Nee Doster c Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasnda Trk Kadn III - Kronoloji Ruen Eref naydn c Anafartalar Kumandan Mustafa Kemal ile Mlkat Kurt Steinhaus c Atatrk Devrimi Sosyolojisi I-II Bahir Mazhar Erreten c Trkiye Cumhuriyeti Devrim Yasalar Sabahattin Eyubolu c Ky Enstitleri zerine Ord. Prof. Dr. Hfz Veldet Velidedeolu c lk Meclis Prof. Dr. A. Afetinan c M. Kemal Atatrk'n Karlsbad Hatralar Yunus Nadi c Cumhuriyet Yolunda Falih Rfk Atay c Mustafa Kemal'in Mtareke Defteri ve 19 Mays Gzi Mustafa Kemal c 1919 Yl Maysnn 19'uncu Gn Samsun'a ktm