Slide 1

Kiseline i baze

Kiseline i baze igraju vanu ulogu u ivotu na zemlji. Bioloke aktivnosti kao to su fotosinteza i disanje utiu na sadraj hid ti d j hidrogenovih i ih iona u prirodnim i d i vodama, kroz upotrebu ili proizvodnju CO2 koji predstavlja najraireniju supstancu u prirodi koja stvara kiselinu.

Slide 2

Kiseline i baze

Opstanak zdravog ekolokog sistema jako zavisi od pH tla i vode. Rast i razvoj biljaka jako zavisi od kiselosti tla.
Hortenzije koje rastu u jako H ij k j j k kiselom tlu (ispod pH 5) su plave. U slabo kiselom tlu (5<pH<7) su crveno ljubiaste boje, a ukoliko je tlo neutralno ili bazno, imaju cvjetove svjetlije ruiaste boje.
Slide 3

Kiseline i baze
Krug sjajnih novia novia nastao je u reakciji izmeu izmeu limunske kiseline iz limuna i tamne prevlake na p povrini kovanica od bakra.

Slide 4

Kiseline i baze

Kiselost limuna i narandi potie od slabe limunske kiseline.

Ujed mrava potie od slabe slabe mravlje kiseline.

Slide 5

Kiseline i baze

Aspirin je slaba kiselina koja se koristi kao analgetik vie od 100 godina.

Glicin je predstavnik aminokiselina koji su osnova proteina. COOH grupa je kiseli dio molekule, a NH2 gruoa je bazni dio.
Slide 6

Kiseline i baze

Kofein je dobro poznati stimulans i slaba baza.

Morski pu u samoodbrani lui jaku sulfatnu kiselinu.

Slide 7

Kiseline i baze

Za ive organizme jake kiseline i baze mogu biti jako tetne; one oteuju tkivo unitavajui proteinski materijal i uklanjajui vodu. Npr. koncentrovana sulfatna kiselina j j k N k t lf t ki li je jako dehidratizirajui agens (uklanja vodu) i u kontaktu sa tkivom brzo izaziva ozbiljne povrede.

Slide 8

Kiseline i baze

Koncentrovane baze reaguju sa mastima koje sainjavaju zatitne membrane elija, unitavajui takve membrane i uzrokujui ak vea oteenja tkiva od kiselina. Jaki sapuni i deterdenti za pranje sadre baze. Odjea koja sadri vunu i svilu (koji su ivotinjski proteini) ne mogu se prati u takvim sapunima poto baze u sapunu uzrokuju skupljanje vlakana ovih materijala i njihovo djelomino otapanje.

Slide 9

Kiseline i baze

Kiseline su spojevi koji kada se otope u vodi stvaraju otopine kiselog ukusa, boje lakmus papir iz plavog u crveno i reaguju sa metalima kao to je cink ili magnezij magnezij, stvarajui gasoviti hidrogen. Baze (ili alkalije)stvaraju otopine koje imaju gorak ukus, pri dodiru su klizavog osjeaja, boje lakmus iz crvenog u plavo. plavo

Slide 10

Kiseline i baze

Slide 11

Kiseline i baze

Baze reaguju sa kiselinama i pri tome se neutraliziraju njihova svojstva. To su kiselinsko-bazne reakcije. Npr. kada otopina HCl i NaOH reaguju p p g j meusobno, kiselost HCl e se smanjiti zbog djelovanja NaOH (jaka baza):
H+(aq) + Cl-(aq) + Na+(aq) + OH-(aq) H+(aq) + OH-(aq) H2O(l) + Na+(aq) + Cl-(aq) H2O(l)
Slide 12

Kiselinsko-bazne titracije

Proces mijeanja otopina kiselina i baza u svrhu analize jedne od njih naziva se titracija. Titracija je tehnika volumetrijske analize koja ukljuuje dodavanje ( birete) izmjerenog j j j (iz ) j g volumena otopine poznate koncentracije (titrant), u otopinu koja sadri supstancu koja se analizira.

Slide 13

Kiselinsko-bazne titracije

Taka titracije u kojoj je dodato dovoljno titranta da potpuno izreaguje sa analiziranom supstancom, naziva se ekvivalentna ili stehiometrijska taka. U ekvivalentnoj taki svi H+ i OH- ioni su iskoriteni za dobivanje vode.

Slide 14

Kiselinsko-bazne titracije

Slide 15

Kiselinsko-bazne titracije

Ekvivalentna taka se obino obiljeava indikatorom, supstancom koja se dodaje na poetku titracije i koja mijenja boju u ekvivalentnoj taki ili vrlo blizu nje.

Slide 16

Kiselinsko-bazne titracije

Taka u kojoj indikator stvarno mijenja boju naziva se zavrna taka titracije.

Slide 17

Kiselinsko-bazne titracije

U kiselinsko-baznim titracijama obino se kao indikator koristi fenolftalein koji je u kiseloj otopini bezbojan, a u baznoj ruiast.

Slide 18

Kiselinsko-bazne titracije
Kisela otopina nepoznate koncentracije stavi se u tikvicu zajedno sa indikatorom. Bazna otopina se dodaje polako iz birete.

Dodavanje baze iz birete se prekida kada indikator promijeni boju, pokazujui da je upravo dovoljno baze dodato da izreaguje sa svom kiselinom u tikvici.

Slide 19

Kiselinsko-bazne teorije

Arrheniusov koncept kiselina i baza: kiseline stvaraju hidrogenove ione u vodenim otopinama,

a baze stvaraju hidroksidne ione, ogranien je samo na vodene otopine i jednu vrstu baza: hidroksidni ion.

Slide 20

Kiselinsko-bazne teorije
Brnsted-Lowryev model: kiselina je proton (H+) donor, a baza je proton akceptor. Kako hidrogenov atom ima samo jedan proton u svom nukleusu i jedan elektron, hidrogenov ion (H+, hidrogenov atom koji je izgubio jedan elektron) je prema tome jednostavno proton.

Slide 21

Brnsted-Lowryev model
Danski fizikalni hemiar, Johannes Nicolaus Brnsted Engleski fizikalni hemiar, Thomas Martin Lowry

1879 - 1947

1874 - 1936
Slide 22

Brnsted-Lowryev model

Primjer: Kada se gasoviti HCl otopi u vodi, svaka molekula HCl donira proton molekuli vode stvarajui H3O+ ion koji se naziva hidronijum ion. U ovoj reakciji, HCl djeluje kao BrnstedLowryeva kiselina, a H2O kao Brnsted-Lowryeva baza.

Slide 23

Brnsted-Lowryev model

Slino se ponaa i nitritna kiselina, HNO2, koja donira proton molekuli vode: HNO2 + H2O NO2- + H3O+
nitritna kiselina voda nitrit ion hidronijum ion

Slide 24

Hidronijum ion

Slide 25

Brnsted-Lowryev model

U reakciji gasovitog amonijaka sa vodom, amonijak, NH3, akceptira proton iz molekule vode. Amonijak je ovdje baza, a voda je kiselina. Supstanca koja moe djelovati ili kao kiselina ili kao baza naziva se amfoterna. k b i f t

Slide 26

Konjugovani kiselinsko-bazni parovi

HNO2 + H2O
kiselina baza

NO2NH4+ +

H3O+
konjugovana kiselina

konjugovana baza

konj go ana konj go ana konjugovana konjugovana kiselina baza Konjugovana baza predstavlja onaj dio molekule kiseline koji ostaje nakon uklanjanja protona. Konjugovana kiselina nastaje kada se proton prenese na bazu. Konjugovani kiselinsko-bazni par: dvije supstance koje su povezane jedna sa drugom doniranjem i akceptiranjem protona.
Slide 27

NH3 + H2O
baza ba a

OH-

kiselina

Konjugovani kiselinsko-bazni parovi

Razlikuju se za jedan proton. Kada kiselina donira proton, ona postaje konjugovana baza baza.

HCl(g) Cl-(aq)
kiselina baza

Slide 28

Konjugovani kiselinsko-bazni parovi

Razlikuju se za jedan proton. Kada baza prima proton, ona postaje konjugovana kiselina. k j ki li

H2O (l) H3O+(aq)

baza kiselina

Slide 29

Konjugovani kiselinsko-bazni parovi

Razlikuju se za jedan proton.

HCl(g) + H2O (l) Cl-(aq) + H3O+(aq)

acid base base acid

Slide 30

10

Brnsted-Lowryev model

Brnsted-Lowryev model nije ogranien na vodene otopine; moe se proiriti na reakcije u gasnoj fazi: NH3(g) + HCl(g)
H H N: H + H .. Cl: .. H

NH4Cl(s)
H N H
Slide 31

+ H .. + :Cl: ..

Lewisova kiselinsko-bazna teorija

1923. g. ameriki fizikalni hemiar Gilbert Newton Lewis postavio je e s pos a o proirenu teoriju kiselina i baza.

1875 1946
Slide 32

Lewisova kiselinsko-bazna teorija

Lewisova kiselina je akceptor elektronskog para. To su kationi i neutralne molekule sa nepopunjenim valentnim orbitalam, kao to su Al3+, Cu2+, H+, BF3. Lewisova basa je donor elektronskog para. To su anioni neutralne molekule sa slobodnim elektronskim parom kao to su H2O, NH3, O2.

Slide 33

11

Lewisova kiselinsko-bazna teorija

Slide 34

Lewisova kiselinsko-bazna teorija

Slide 35

Lewisova kiselinsko-bazne interakcije u biologiji

Hem grupa u hemoglobinu moe reagovati sa O2 i CO. Fe ion u hemoglobinu je Lewisova kiselina, a O2 and CO mogu djelovati kao Lewisova basa.

Slide 36

12

Lewisova kiselinsko-bazne interakcije u biologiji

Magnezijum ion, Mg2+, je Lewisova kiselina u molekuli hlorofila

Slide 37

Jaina kiselina i baza

Jaina kiseline definie se ravnotenim poloajem njene reakcije disocijacije. Jaka kiselina je ona kod koje ravnotea lei daleko na desno kod koje je gotovo sva desno, polazna HA disocirana u ravnotei. Jaka kiselina daje slabu konjugiranu bazu.

Slide 38

Jaina kiselina i baza

HA(aq) + H2O(l ) [H3O+] [A-] Ka = [HA] = [HA] H3O+(aq) + A-(aq) [H+] [A-]

U razblaenoj otopini pretpostavlja se da tena voda ostaje sutinski konstantna, pa se koncentracija [H2O] ne unosi u jednainu.
Slide 39

13

Jaina kiselina i baza

Primjeri jakih kiselina: HNO3, HCl, H2SO4, HClO4, HBr, HI.

Slide 40

Jaina kiselina i baza

HNO3(aq) + H2O (l) --->H3O+(aq) + NO3-(aq) aq) (l --->H aq) aq) HNO3 je JAKA KISELINA koja je 100% disocirana u vodi. vodi.

Slide 41

Poliprotonske kiseline
Neke kiseline, nazvane poliprotonske, mogu donirati vie od jednog protona u reakciji sa bazom. Sulfatna kiselina je jaka diprotonska kiselina: H2SO4 H+ + HSO4dok je HSO4- slaba kiselina: HSO4H+ + SO4
Slide 42

14

Poliprotonske kiseline

Fosfatna kiselina, H3PO4, ima tri hidrogena koji se mogu ionizirati: H+ + H2PO4H3PO4 H2PO4H+ + HPO42HPO42H+ + PO43-

Slide 43

Jaina kiselina i baza

Slino je kod jakih baza koje disociraju u vodi prema jednaini: B(aq) + H2O(l ) BH+(aq) + OH-(aq) +] [OH-] [BH Kb = [B] Primjeri jakih baza: LiOH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH, Mg(OH)2, Ca(OH)2, Sr(OH)2, Ba(OH)2
Slide 44

Jaina kiselina i baza

CaO (kre) + H2O --> Ca(OH)2 (gaeni kre)

JAKA BAZA

CaO
Slide 45

15

Najvanije jake kiseline i baze

Slide 46

Relativna jaina kiselinsko-baznih parova

Slide 47

Neke konstante ionizacije, K

Slide 48

16

Ionizacija vode
H2O + H2O OH- + H3O+

Konstanta ionskog produkta ili konstanta disocijacije vode je: Kw = [H3O+] [OH-] = [H+] [OH-]
Slide 49

Ionizacija vode

Eksperiment na 25C pokazuje da je: [H+] = [OH-] = 1.0 x 10-7 mol dm-3, otuda je: Kw = 1.0 x 10-14 (obino se jedinice izostavljaju!) Ova konstanta se moe primijeniti na sve reakcije u vodenoj otopini bez obzira ta ona sadri i ini osnovu pH skale.

Slide 50

pH Skala

Poto je [H+] u vodenoj otopini veoma mala, pogodan nain izraavanja kiselosti predstavlja pH skala. pH = - log [H+] Predloio ju je danski biohemiar Sren Srensen 1909. godine.

Slide 51

17

pH Skala

pH skala je skala od 0 do 14. Na skali, 0 je najjaa kiselina, 14 je najjaa baza, a neutralna otopina je na 7.

Slide 52

pH Skala

02

Nitratna kiselina (HNO3) koristi se u proizvodnji ubriva, boja, lijekova i eksploziva. Izraunaj pH otopine HNO3 koja ima koncentraciju iona d oge a 0.76 o dm hdrogena od 0 6 mol d -3. pH nekog soka narande je 3.33. Izraunaj koncentraciju H+ iona. Koncentracija OH iona uzorka krvi je 2.5 x 107

mol dm-3. Koliko iznosi pH krvi?

Slide 53

pH Skala

Slide 54

18

pH Skala

Slide 55

Mjerenje pH

Mjerenje pH vrijednosti je vaan laboratorijski postupak poto pH neke otopine znaajno utie na aktivnost biolokih molekula, odnosno moe uticati na ponaanje kako samih elija tako i cijelog organizma.
Slide 56

Mjerenje pH

Mjerenje pH najbolje je raditi pH metrom, instrumentom koji se zasniva na promjeni napona elektrine struje sa promjenom pH otopine.
Slide 57

19

Mjerenje pH

sire

otopina amonijaka
Slide 58

Mjerenje pH

Manje taan nain mjerenja pH je pomou kolorimetrijskih indikatora, hemijskih boja koje mijenjaju boju kod odreene koncentracije iona hidrogena.

Slide 59

Indikatori

Primjer: fenol red

ut u kiseloj otopini

narandast u neutralnoj otopini

i crven u baznoj otopini.

Slide 60

20

Indikatori

Slide 61

Indikatori

Slide 62

21