Diem Huyet

®IÓm huyÖt liÖu ph¸p
Cña M· Tó §-êng
Nhµ xuÊt b¶n ThiÓm t©y khoa häc kü thuËt xuÊt b¶n x·- Th¸ng 2 / 1981
Ng-êi dÞch. Lª V¨n Söu, Th¸ng 10/1991
lêi giíi thiÖu s¸ch :

¤ng M· Tó §-êng lµ mét nhµ ch©m cøu vµ ®IÓm huyÖt ®· nhiÒu n¨m.
Riªng vÒ khoa ®IÓm huyÖt, «ng b¾t ®Çu nghiªn cøu tõ mïa xu©n n¨m 1956 ®Õn
mïa thu n¨m 1959, ¤ng ®· ®em nh÷ng liÖu ph¸p kinh nghiÖm l©m sµng giai
®o¹n ®Çu lµm thµnh tæng kÕt b-íc ®Çu ,nhµ xuÊt b¶n ThiÓm T©y nh©n d©n xuÊt
b¶n x· gióp ®ì ®em xuÊt b¶n. Sau ®ã, tr¶I qua nhËn ®-îc nhiÒu th- cña ®éc gi¶
cæ vò, thóc giôc, «ng cµng thªm tin t-ëng vµ quyÕt t©m t¨ng thªm søc m¹nh
nghiªn cøu cña minh.
§Õn n¨m 1978, trªn c¬ së thùc tiÔn l©m sµng “ §IÓm huyÖt liÖu ph¸p” ®· qua
20 n¨m, ch÷a nhiÒu lo¹I bÖnh, t¨ng thªm ®-îc nhiÓu thñ ph¸p ch÷a trÞ, x¸c
minh ®-îc mét sè vÊn ®Ò cã tÝnh lý luËn ®· gÆp trªn l©m sµng, lµm cho mét liÖu
ph¸p bÊt luËn lµ c¬ së lý luËn, hay lµ ë vËn dông thñ ph¸p vµ thù tiÔn l©m sµng
®Òu rÊt lµ phong phó so víi s¸ch tr-íc. Nh-ng «ng nãi ë y häc viÖn §Þa lý §µ
tÊt çnh lµ n¬I vun xíi chÝnh cho v-ên -¬m vun xíi cho c©y ( tø lµ vÊn ®Ò nµy )
nÈy në vµ lín lªn, còng cßn cÇn ngµy cµng nhiÒu viÖn gÆp gì,thÊm n¹p vµ qu¶n
lý lµm cho nã dÇn dÇn ph¸t triÓn vµ lín lªn.
Theo t¸c gi¶ nãi: th× «ng tù thÊy kinh nghiÖm l©m sµng vµ tr×nh ®é lý gi¶I cña
m×nh ®Òu cßn rÊt h¹n chÕ kh«ng thÓ tr¸nh khái cã sù sai sãt.
Khi ®äc s¸ch «ng viÕt: T«I thÊy ®©y lµ mét c«ng tr×nh t©m huyÕt cña mét ®êi
ng-êi tËn tuþ víi nghÒ vµ víi con ng-êi, nªn t«I l-îc dÞch l¹I ®Ó cïng nhau häc
tËp. Gäi lµ l-îc dich v× t«I bá ®I nh÷ng phÇn vÒ kinh l¹c, huyÖt vÞ mµ chóng ta
®· cã dÞp häc hái ë nh÷ng s¸ch kh¸c, vµ bá ®I nh÷ng y ¸n kÌm theo cã tÝnh chÊt
x¸c minh hiªô qu¶ ®Ó lµm c¨n cø kiÓm tra khi cÇn, v× chóng sÏ dïng thùc
nghiÖm l©m sµng cña chóng ta ®Ó rót ra kinh nghiÖm cho m×nh trong t-¬ng lai lµ
chÝnh.
T«I rÊt çm ¬n «ng M· Tó §-êng vµ xin phÐp «ng ®-îc giíi thiÖu nh÷ng phÇn
chóng t«I muèn häc ë s¸ch «ng viÕt.
Hµ Néi, ngµy 28 th¸ng 10 n¨m 1991
Lª V¨n Söu
Môc lôc :
Thiªn th-îng : Tri thøc c¬ b¶n
Ch-¬ng I : Nguyªn lý cña §IÓm huyÖt liÖu ph¸p
TiÕt 1 – ThÕ nµo lµ ®IÓm huyÖt liÖu ph¸p

TiÕt 2 - §IÓm huyÖt vµ quan hÖ kinh l¹c
TiÕt 3 - ¶nh h-ëng cña ®IÓm huyÖt ®èi víi t¹ng phñ
TiÕt 4 – T¸c dông cña ®IÓm huyÖt ®èi víi doanh , vÖ , khÝ , huyÕt .
TiÕt 5 – Quan hÖ kinh l¹c vµ t¹ng phñ ( l-îc )
Ch-¬ng II: Thñ ph¸p cña ®IÓm huyÖt liÖu ph¸p
TiÕt 1 – B×nh nhô ph¸p ( phÐp n¾n day ngang b»ng )
1-1 - Tiªu chuÈn t¶ h÷u b×nh nhô
1-2 – T¶ h÷u b×nh nhô vµ bæ, t¶
1-3 – T¸c dông cña b×nh nhô ph¸p
1-4 – øng dông cØa b×nh nhô ph¸p
TiÕt 2 - ¸p phãng ph¸p ( phÐp nhÊn nh¶ )
2-1 – Tiªu chuÈn ¸p phãng ph¸p.
2-2 – Bæ t¶ cña ¸p phãng ph¸p
2-3 – T¸c dông cña ¸p phãng ph¸p
2-4 – óng dông cña ¸p phãng ph¸p
( Phô ) – cô thÓ tiªu chuÈn thao t¸c b×nh nhô ph¸p vµ ¸p phãng ph¸p.
TiÕt 3 – B× phu ®IÓm ®¶ huyÖt ( phÐp chÊm gâ ë da )
3-1 – T¸c dông cña phÐp b× thu ®IÓm ®¶
3-2 – øng dông cña phÐp b× phu ®IÓm ®¶
TiÕt 4 – Kinh l¹c tuÇn ¸n ph¸p ( phÐp dùa theo ®-êng kinh l¹c )
4-1 – Bæ t¶ cña kinh l¹c tuÇn ¸n ph¸p
4-2 – T¸c dông cña kinh l¹c tuÇn ¸n ph¸p
4-3 – øng dông cña kinh l¹c tuÇn ¸n ph¸p
TiÕt 5 – Ngò hµnh liªm dông ph¸p ( phÐp nèi tiÕp dïng ngò hµnh )
5-1 – Tªn gäi n¨m lo¹I thñ ph¸p
5-2 – Thø tù thao t¸c ngò hµnh liªn dông ph¸p
5-3 – Thao t¸c cô thÓ vµ lý luËn cña ngò hµnh liªn dông ph¸p
5-4 – TØnh, huúnh, du, kinh, hîp ( l-îc )
TiÕt 6 – Çc thñ ph¸p bæ trî kh¸c
6-1 - §Çu bé th«I vËn ph¸p ( phÐp ®Èy xoay ë vïng ®Çu )
6-2 – Bèi bé tuÇn ¸p ph¸p ( phÐp ¸p theo ë vïng l-ng )
6-3 – ChÊn chiÕn ph¸p ( ph¸p rung rÈy )
6-4 – Tø chi dao vËn ph¸p ( phÐp l¾c vÇn tø chi )
6-5 - ¸p huyÖt ph¸p ( phÐp ¸p huyÖt )
6-6 – ThiÕt huyÖt ph¸p ( phÐp c¾t huyÖt )
6-7 - §Êu chÊn ph¸p ( phÐp rung l¾c )
6-8 – ThiÕt dao ph¸p ( phÐp c¾t lay )
6-9 – NiÕt huyÖt ph¸p ( phÐp vÐo huyÖt )
6-10 – Th«i c¶nh h¹ng ph¸p ( phÐp ®Èy ë cæ g¸y )
6-11 - ¸p c¶nh ®éng m¹ch ®µn nh©n nghinh ph¸p ( phÐp ¸p ®éng m¹ch c¶nh g¸y
ë nh©n nghinh )
2
6-12 – Kh¸ng bèi ph¸p ( phÐp chèng ®ì ë l-ng )
6-13 – ¸p tÝch ph¸p ( phÐp nhÊn cét sèng )
6-14 - ¸n tró ph©n b¨ng ph¸p ( phÐp Ên gi÷ kÐo chia )
6-15 – Cö suÊt ph¸p ( phÐp n©ng lªn h¹ xuèng )
Ch-¬ng III: Sù cè l©m sµng cÇn chó ý khi dïng ®IÓm huyÖt
liÖu ph¸p.
TiÕt 1: Th¸I ®é cña ng-êi ®IÓm huyÖt
TiÕt 2: C«ng viÖc chuÈn bÞ cña ®IÓm huyÖt
TIÕt 3: Chó ý sù cè cña ®IÓm huyÖt
TiÕt 4: Tiªu chuÈn lÊy huyÖt cña ®IÓm huyÖt liÖu ph¸p
Ch-¬ng IV: TuÇn hµnh cña 14 kinh m¹ch, bÖnh tËt cña kinh
m¹ch vµ du huyÖt th-êng dïng ( L-îc )
Ch-¬ng V: Kinh ngo¹I kú huyÖt th-êng dïng ( L-îc )
Ch-¬ng VI: Ph-¬ng ph¸p c¬ b¶n vÒ phèi huyÖt cña ®IÓm
huyÖt liÖu ph¸p ( L-îc )
Thiªn H¹: TrÞ liÖu l©m sµng

Ch-¬ng I: BÖnh néi khoa
1 – B¸n th©n bÊt to¹
2 – Cao huyÕt ¸p ( can d-¬ng th-îng cang ).
3 – LiÖt
4 – C¶m m¹o
5 – Thæ t¶
6 – Tiªu ch¶y m· tÝnh ( tú thËn h- hµn )
7 – Lþ
8 – Tao bãn
9 – Di tinh
10 – LiÖt d-¬ng
11 – MÊt ngñ
12 – Ho h¾ng ( viªn khÝ qu¶n )
13 - §au ®Çu
14 – ChÊn th-¬ng n·o
15 – Cho¸ng v¸ng ( cho¸ng tiÒn ®×nh )
16 – Chøng håi hép ( Chinh trung )
17 - §au d¹ dÇy (Viªm m·n tÝnh, n-íc chua qu¸ nhiÒu, loÐt ®-êng tiªu ho¸)
18 – H¹ s-ên chø¬ng ®au ( viªm gan )
19 – Lõng ®ïi ®au
20 – Vai, çnh tay ®au
21 - §ïi, ®Çu gèi ®au
22 – L-ng trªn, lång ngùc ®au
23 – MÊt tiÕng
24 - §¸I nhiÒu lÇn
25 - §¸I dÇm
26 – T¹ng taã ( bÖnh is–tª-ri )
27 - §éng kinh ‘
3
28 – Bµn tay vµ çnh tay tª b¹I ( tª b¹I do rèi lo¹n thÇn kinh )
Ch-¬ng II: BÖnh phô khoa
1 – Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu
2 – Hµnh kinh ®au bông
3 – BÕ kinh
4 – B¨ng léng huyÕt
5 – S¶n dÞch kh«ng døt
6 – Cã mang n« möa
7 – S¶y thai
Ch-¬ng III: BÖnh trÎ em
1 – TrÎ em ph¸p sèt
2 – Thæ t¶
3 – TrÎ em rèi lo¹n tiªu ho¸
4 – TrÎ em sî h·I
5 – S-ng quai bÞ ( s-ng tuyÕn d-íi tai )
6 – Ho gµ (®èn kh¸I, b¸ch nhËt kh¸I )
7 - B¹I liÖt trÎ em
8 – Chøng trÎ em l¾c ®Çu
Ch-¬ng IV: BÖnh ngo¹I khoa
TiÕt 1 – Cæ g¸y cã h¹ch ( trµng nh¹c )
TiÕt 2 – Tho¸t giang
TiÕt 3 – S¸n khÝ ( hå s¸n ) s-ng dÞch hoµn
TiÕt 4 – Bong g©n
TiÕt 5 – S¸I cæ
TiÕt 6 – B-íu cæ
TiÕt 7 – S-ng cô bé do tiªm thuèc
TiÕt 8 – Viªm ruét thõa
TiÕt 9 – Viªm tæ chøc d-íi da ( tæ chøc phong sµo – h×nh tæ ong )
TiÕt 10 – DÞ øng mÈn ngøa
Ch-¬ng V: BÖnh ngò quan
TiÕt 1 – Tai kªu TiÕt 5 – Ch¶y m¸u mòi
TiÕt 2 – CÊp tÝnh viªm tai gi÷a TiÕt 6 - §au häng
TiÕt 3 – Viªm tai ngoµI TiÕt 7 – ThÇn kinh mÆt tª b¹I
TiÕt 4 - §au r¨ng TiÕt 8 – MiÖng khã h¸ to.
Thiªn th-îng
------------------
Tri thøc c¬ b¶n
---o0o---
Ch-¬ng I: Nguyªn lý cña ®IÓm huyÖt liÖu ph¸p
4
TiÕt 1: ThÕ naß lµ ®IÓm huyÖt liÖu ph¸p
§iÓm huyÖt liÖu ph¸p lµ mét phÐp ch÷a bÖnh kh«ng dïng thuèc, l¹i kh«ng dïng
c«ng cô, chØ dùa vµo hai bµn tay, vËn dông thñ ph¸p nhÊt ®Þnh cã thÓ ®¹t môc ®Ých
ch÷a bÖnh.
HuyÖt vÞ lµ nãi vÒ kinh huyÖt, nã cã quan hÖ rÊt mËt thiÕt víi kinh l¹c. Do dïng
ngãn tay n¾n, ¸p, ®IÓm, gâ trªn huyÖt vÞ lµ cã hiÖu qu¶ ch÷a bÖnh, cho nªn gäi lµ
®IÓm huyÖt liÖu ph¸p.
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®IÓm huyÖt liÖu ph¸p d-íi sù chØ ®¹o cña lý luËn y häc cæ
®¹I Ph-¬ng §«ng nh- Kinh l¹c, ©m d-¬ng, ngò hµnh,….Th«ng qua thùc tiÔn l©m
sµng, chøng minh hiÖu qu¶ ch÷a bÖnh cña nã rÊt cao, thu ®-îc nh÷ng tiÕn triÓn rÊt
lín. Trong ®êi sèng x· héi Ph-¬ng §«ng, nã ®ang dÇn dÇn trë thµnh mét trong
nh÷ng ph-¬ng ph¸p ch÷a bÖnh, b¶o vÖ søc khoÎ cña nh©n d©n.
Nguyªn lý cña ®IÓm huyÖt liÖu ph¸p lµ c¨n cø lý luËn cña thóc, ¸n ma mµ kÕt hîp
nghiªn cøu, bëi v× lý luËn cña hai lo¹I nµy ®Òu quan hÖ mËt thiÕt víi kinh huyÖt,
kinh l¹c, vµ ngò t¹ng, kinh huyÖt vµ kinh l¹c tæ hîp thµnh hÖ thèng tuÇn hoµn khÝ
huyÕt, lu©n chuyÓn ph©n bè toµn th©n.
Ngò t¹ng lµ khÝ quan chøa tinh cña c¬ thÓ con ng-êi, nã ph¶n øng tÝnh tinh khÝ, ë
ph-¬ng diÖn kinh huþªt vµ kinh m¹ch, nh-ng mµ ph¶n øng l¹I dùa vµo sù tuÇn
hoµn cña doanh, vÖ, khÝ, huyÕt.
Ngò t¹ng cã t-¬ng sinh t-¬ng kh¾c, t-¬ng thõa, t-¬ng vò, ®èi lËp mµ l¹I thèng
nhÊt, lo¹I thèng nhÊt nµy lµ trän vÑn mét qu¸ tr×nh sinh tµn tinh khÝ, con ng-êi khi
cã bÖnh, sÏ mÊt ®I mÊt b×nh th-êng cña tÝnh thèng nhÊt, sÏ ¶nh h-ëng tíi søc khoÎ
cña con ng-êi.
Sinh m¹ng cña c¬ thÓ con ng-êi lµ sù kÕt hîp víi nh©u gi÷a tiªn thiªn vµ hËu
thiªn, Tiªn thiªn thuéc vÒ chç y häc Ph-¬ng §«ng gäi lµ thËn, hËu thiªn thuéc vÒ
t×, ThËn t¸c dông t-¬ng th«ng víi nh©m m¹ch vµ ®èc m¹ch, do thËn tuÇn hµnh lªn
bông, ®I kÑp hai bªnh nh©m m¹ch çch n¨m ph©n, Bµng quang kinh tuÇn hµnh tõ
®Ønh ®Çu vµo n·o, l¹I ra ë d-íi mµ ®I ë vïng l-ng, kÑp hai bªn ®èc m¹ch çch 1,5
thèn. Du huyÖt cña ngò t¹ng lôc phñ ®Òu ë trªn bµng quang kinh vïng l-ng. ThËn
vµ bµng quan cïng biÓu lý vµ ®Òu cã quan hÖ víi ®èt x-¬ng sèng, quan hÖ ®ã cïng
víi ph-¬ng diÖn gi¶I phÉu cña thÇn kinh n·o tuû vµ thÇn kinh thùc vËt cã quan hÖ
rÊt lín. Tiªn thiªn lµ sù chi phèi nhÊt thiÕt víi c¬ thÓ cña con ng-êi, hËu thiªn bÞ
tiªn thiªn chi phèi, tiªn thiªn nªó kh«ng cã hËu thiªn båi bæ cung cÊp khÝ huyÕt
còng kh«ng thÓ duy tr× sinh lý ®ã ®-îc b×nh th-êng.
Tú lµ gèc cña hËu thiªn, tú vµ vÞ lµ biÓu lý t-¬ng hç, vÞ n¹p ®å ¨n tú chñ vËn ho¸,
tú vÞ thuéc trung tiªu. Trung tiªu ®em tinh hoa cña ®å ¨n thøc uèng lµm cho biÕn
®æi thµnh phÇn (ch-ng ph¸t ) ho¸ thµnh khÝ huyÕt, ®-a lªn phÕ, tuÇn hoµ toµn th©n.
T¸c dông cña ®IÓm huyÖt lµ sù kÕt hîp t-¬ng hç cña thñ ph¸p vµ kinh huyÖt
th«ng qua sù tuÇn hoµn cña khÝ huyÕt, doanh vÖ, ®Ó xuc tiÕn ph¶n øng cña tinh khÝ
ngò t¹ng, lµm cho tiªn thiªn chi phèi n¨ng lùc vµ qu¸ tr×nh cung cÊp khÝ huyÕt cña
hËu thiªn, ®¹t ®Õn sinh lý ®óng ®¾n, lo¹I bá chøng tr¹n, kh«I phôc søc khoÎ.
TiÕt 2 : §IÓm huyÖt vµ quan hÖ kinh l¹c
Kinh huyÖt n»m trong sù bao hµm cña häc thuyÕt kinh l¹c, bëi v× cÇn lµm râ
kinh huyÖt, tøc lµ cÇn ph¶I biÕt kÜ vÒ kinh l¹c. §IÓm huyÖt tuy träng ®IÓm tiÕn
hµnh thñ ph¸p trªn huyÖt vÞ, nh-ng trªn thùc tÕ lµ c¨n cø vµ sù ph©n bè vµ tuÇn
hµnh cña kinh l¹c ë th©n ng-êi. V× kinh l¹c lµ ®-êng th«ng ®Ó vËn thµnh doanh,
vÖ, khÝ, huyÕt ë th©n ng-êi, mµ kinh huyÖt lµ ®IÓm giao héi hiÖn râ sù vËn hµnh
5
doanh, vÖ, khÝ, huyÕt trong ®-êng th«ng, cho nªn cã mét sè huyÖt nh- §¹I chuú
héi víi thñ tam d-¬ng, tóc tam d-¬ng vµ ®èc m¹ch, Quan nguyªn lµ héi cña tóc
tam «ng vµ nh©m m¹ch … Nh÷ng çI ®ã nãi nªn r»ng kinh huyÖt vµ kinh l¹c
t-¬ng hç thµnh mét qua hÖ g¾n bã, do ®ã ®IÓm huyÖt cã ®ñ søc ®IÒu chØnh çc
biÕn ho¸ biÓu lý gi÷a çc kinh l¹c vµ çc lÖch l¹c vÒ hµn nhiÖt cña ©m kinh vµ
d-¬ng kinh. Cho nªn muèn hiÓu râ ®-îc liÖu ph¸p ®IÓm huyÖt, tr-íc hÕt cÇn
ph¶I hiÓu râ ®-îc häc thuyÕt kinh l¹c, n¾m ®-îc b¶n chÊt hÖ thèng (thÓ) kinh
l¹c, míi cã thÓ ®ñ søc n¬I cã bÖnh, c¨n cø cña biÖn chøng thÝ trÞ.
TiÕt 3: ¶nh h-ëng cña ®IÓm huyÖt ®èi víi t¹ng phñ
C¬ thÓ ng-êi ta lµ do khÝ, huyÕt, g©n m¹ch, x-¬ng, tuû, phñ, t¹ng hîp thµnh.
Mçi mét bé phËn tæ thµnh, chóng dùa dÉm vµo nhau ®Òu cã quan hÖ ©m d-¬ng
kh«ng thÓ chia c¾t. KhÝ vµ huyÕt, c©n vµ m¹ch, cèt vµ tuû, phñ vµ t¹ng ®Òu lµ
gióp nhau lµm viÖc. KhÝ lµ so¸i cña huyÕt, khÝ hµnh th× huyÕt hµnh, khÝ dõng th×
huyÕt dõng. C©n lµ sø cña m¹ch, c©n ®Ëu th× m¹ch nhanh ( cÊp ), c©n tÜnh th×
m¹ch chËm ( ho·n ). Cèt lµ nhµ cña tuû, x-¬ng r¾n ch¾c th× tuû ®Çy ®ñ, x-¬ng
mÒm th× tuû rçng. Phñ lµ biÓu cña t¹ng, phñ khoÎ th× t¹ng khoÎ, phñ yÕu th× t¹ng
suy. Chóng ®Òu thuéc vÒ nhau theo biÓu lý ©m d-¬ng, kinh m¹ch, kinh m¹ch
nèi liÒn suèt gi÷a çc hç t-¬ng ®ã, trong sù hç t-¬ng cña khÝ huyÕt vËn hµnh,
thµnh mét hÖ thèng hoµn chØnh ( chØnh thÓ ). Trong ®ã næi lªn t¸c dông chñ ®¹o
lµ cña ngò t¹ng lôc phñ, Ngò t¹ng lôc phñ phèi hîp trong thuéc tÝnh ngò hµnh
méc, ho¶, thæ, kim, thuû, trong ®ã næi lªn t¸c dông sinh kh¾c lÉn nhau, chÕ -íc
lÉn nhau, duy tr× nhau ë møc b×nh th-êng, mµ cßn cã thÓ ®ñ søc ¶nh h-ëng ®Õn
quan hÖ sinh lý ®Òu ®Æn cña çc mÆt khÝ, huyÕt, c©n m¹ch, cèt, tuû….
ChØnh thÓ con ng-êi bÊt luËn ph¸t sinh bÖnh biÕn ë mét bé phËn nµo ®Òu cã
quan hÖ víi t¹ng phñ sinh kh¾c, chÕ -íc. Dùa vµo quan hÖ ph©n bè cña kinh l¹c,
trong th× th«ng víi ngò t¹ng lôc phñ, ngoµi th× nèi víi tø chi, b¸ch hµI ( tr¨m
®èt). Do m-êi hai kinh m¹ch thèng thuéc t¹ng phñ ( kinh m¹ch tõng t¹ng phñ
nèi nhau ), quan hÖ cu¶ kinh huyÖt vµ t¹ng phñ còng rÊt mËt thiÕt, v× vËy, tiÕn
hµnh ®IÓm huyÖt ë bÒ mÆt c¬ thÓ con ng-êi còng sÏ cã thÓ nh»m vµo t¹ng phñ
g©y nªn ¶nh h-ëng nhÊt ®Þnh, còng cã thÓ trùc tiÕp ®IÒu tiÕt gi÷a çi h÷u d-
hoÆc bÊt tóc cña ngò t¹ng lôc phñ, lµm cho sù sinh kh¾c, chÕ ho¸ lÉn nhau trë
l¹I tr¹ng th¸i ngang b»ng, tõ ®ã lµm cho tæ chøc chØnh thÓ tiÕp tôc duy tr× ®-îc
hiÖn t-îng b×nh th-êng cña nã.
T¹ng phñ cã h÷u d- hoÆc bÊt tóc, tøc lµ trªn sinh lý mÊt ®i hiÖn t-îng b×nh
th-êng, xuÊt hiÖn hiÖn t-îng bÖnh lý mÊt b×nh th-êng. LiÖu ph¸p ®iÓm huyÖt
c¨n cø vµo t×nh huèng hiÖn thùc lo¹i nµy, vËn dông thñ ph¸p cô thÓ, bæ çi bÊt
tóc, t¶ çi h÷u d-, thóc ®Èy c«ng n¨ng t¹ng phñ duy tr× sinh lý b×nh th-êng.
TiÕt 4: T¸c dông cña ®IÓm huyÖt víi doanh, vÖ, khÝ, huyÕt
Kinh huyÖt lµ bé phËn hîp thµnh cña kinh l¹c, 12 kinh l¹c vµ 8 m¹ch kú
kinh xuyªn suèt chØnh thÓ ng-êi ta, h×nh thµnh hÖ
thèng kinh l¹c hoµn chØnh. Doanh, vÖ, khÝ, huyÕt lµ yÕu tè duy tr× ho¹t ®éng sinh lý
b×nh th-êngcña c¬ thÓ con ng-êi. LiÖu ph¸p ®IÓm huyÖt cã thÓ ch÷a ®-îc bÖnh
chñ yÕu lµ cã thÓ ®IÒu chØnh ®-îc quan hÖ cña doanh, vÖ, khÝ, huyÕt…
Thiªn “ Doanh vÖ sinh héi” s¸ch Linh Khu nãi: (( Ng-êi ta thô khÝ ë ngò
cèc, cèc vµo d¹ dÇy, råi chuyÓn vµo phÕ, ngò t¹ng lôc phñ, ®Òu thô khÝ ë ®ã )). (
nh©n thô khÝ vu cèc, cèc nhËp vu vÞ, di chuyÓn vu phÕ, ngò t¹ng lôc phñ, giai dÜ thô
6
khÝ, Kú thanh gi¶… vi doanh, träc gi¶ vi vÖ, doanh t¹I m¹ch trung, vÖ t¹I m¹ch
ngo¹I), (( ÇI trong lµ doanh, çI ®ôc lµ vÖ, doanh ë trong m¹ch, vÖ ë ngoµI m¹ch
)), … Trong “ Trung Quèc y häc ®¹I tõ ®IÓn” cã gi¶I thÝch ®o¹n kinh v¨n ®ã nh-
sau: “ Trong lµ doanh ( trong s¹ch ), tøc lµ m¸u ë trong huyÕt qu¶n ®I ra ( ph¸t
huyÕt qu¶n ), còng gäi lµ m¸u ë ®éng m¹ch , Tho¹t ®Çu qua phÕ läc qua trong
kh«ng khÝ s¹ch, qua t©m phßng ®Èy ra, lµm cho tinh khiÕt mµ cã m¸u ®á. ®ôc(träc
) lµ vÖ, tøc lµ m¸u trong s¹ch, m¸u trë vÒ, còng gäi lµ m¸u ¬ tÜnh m¹ch. §óng nhÊt
lµ ch-a vÒ tr-íc lóc vµo phÕ t¹ng, chÊt vÈn ®ôc cã nhiÒu ë trong m¸u, cho nªn
m¹ch m¸u ®ã còng xanh tèi mµ kh«ng t-¬I s¸ng. Doanh t¹I m¹ch trung, t-c lµ ph¸t
huyÕt quantrong con ng-êi lµ m¹ch m¸u ë tõng trong. VÖ t¹I m¹ch ngo¹I, tøc lµ
håi huyÕt qu¶n trong con ng-êi lµ m¹ch m¸u tõng ngoµI, ®IÒu ®ã nãi râ quan hÖ
doanh vÖ víi hÖ thèng tuÇn hoµn.
Thiªn “ quyÕt khÝ” nßi: (( Trong tiªu thô khÝ lÊy n-íc láng, biÕn ho¸ cho ®á lµm
ra m¸u)) ( Trung tiªu thô khÝ thñ chÊp, biÕn ho¸ nghi xÝch thÞ vi huyÕt ).
Thiªn “ tµ kh¸ch…” nãi: “ Doanh khÝ thÊm ra ngoµi lµ t©n dÞch, tró ë trong
m¹ch, ho¸ lµm huyÕt ®Ó nu«I d-ìng tø chi, bªn trong th× tró ë t¹ng phñ” (Doanh
khÝ gi¶, th¶m kú t©n dÞch, tró chi vu m¹ch, ho¸ dÜ vi huyÕt, dÜ doanh tø m¹t, néi
tró ngò t¹ng lôc phñ). C¨n cø vµo çch nãi trªn, huyÕt cã nguån gèc tõ trong
tiªu ho¸ hÊp thu ®-îc chÊt tinh vi cña ®å ¨n thøc uèng, th«ng qua t¸c dông khÝ
ho¸ mµ thµnh doanh khÝ, doanh khÝ ph©n chia ra t©n dÞch vµo trong m¹ch, tró ë
trong ngò t¹ng lôc phñ, nu«i tø chi tr¨m ®èt ë ngoµi, toµn th©n kh«ng cã chç
nµo kh«ng chÞu sù nu«i d-ìng cña nã, VÖ còng gièng nh- thÕ,tõ trong sù hÊp
thu ®å ¨n uèng ®ã phÇn d-ìng ra mµ thµnh.
Thiªn “B¹i luËn”, trong Tè vÊn kinh nãi r»ng: “VÖ lµ h·n khÝ cña ®å ¨n uèng,
khÝ ®ã cùc kú tr¬n tru nhanh nhËy, kh«ng thÓ vµo trong m¹ch, cho nªn ®i ë
trong da n¬I gi÷a da vµ thÞt hun ®óc hoang m¹c, t¶n ra ë ngùc , bông”, (vÖ gi¶,
thuû cèc, chi h·n, khÝ d·, k× khÝ phiÕm tËt ho¹t lîi, bÊt n¨ng nhËp vu m¹ch d·,
cè tuÇn b× phu chi trung, ph©n nhôc chi gian, ch-ng vu hoang m¹c, t¸n vu hung
phóc). C¨n cø vµo ®o¹n kinh v¨n trªn, vÖ khÝ ph©n bè ë ngoµi m¹ch ®¹o, rÊt cã
quan hÖ víi ®-êng ®i cña tÜnh m¹ch.
Thiªn “©m d-¬ng øng t-îng ®¹i luËn” nãi: “KhÝ trêi th«ng vµo phÕ, ®Þa khÝ
th«ng vµo häng”, ( thiªn khÝ th«ng vu phÕ, ®Þa khÝ th«ng vu Ých). ®IÒu ®ã còng
nãi, mét lµ kh«ng khÝ cña trêi theo thë hÝt mµ vµo phæi, mét n÷a lµ khÝ cña thuû
cèc mµ vµo häng. Tõ ®ã chøng minh, khÝ cña c¬ thÓ con ng-êi lµ khÝ cña thuû
cèc gép l¹i víi kh«n khÝ cña trêi mµ thµnh, còng lµ cæ nh©n ®· chØ r»ng nguån
gèc cô thÓ cña doanh, vÖ, khÝ, huyÕt cã quan hÖ víi kinh l¹c.
B×nh nhô ph¸p cña ®iÓm huyÖt liÖu ph¸p lµ ®iÒu lý ©m d-¬ng trong c¬ thÓ con
ng-êi. Bëi v× t-îng tr-ng cña ©m d-¬ng lµ tr¸i vµ ph¶i, tr¸i thuéc d-¬ng, ph¶i
thuéc ©m, v× thÕ phÐp b×nh nhô dùa ®óng theo quan hÖ ©m d-¬ng, cã quan hÖ
ph¶I, tr¸i. Cæ nh©n lÊy ©m lµ tÜnh, d-¬ng lµ ®éng, tÜnh còng lµ kh«ng ®éng, ®éng
còng lµ kh«ng dõng. Nhô lµ ®éng kÕt hîp víi tÜnh, v× thÕ phÐp b×nh nhô còng cã
thÓ ®iÒu lý quan hÖ ©m d-¬ng.
¸p phãng ph¸p cña ®iÓm huyÖt liÖu ph¸p cô thÓ ®iÒu tiÕt doanh, vÖ, lµ theo
®óng doanh hµnh m¹ch trung, ë tæ chøc kinh l¹c vïng h¬i s©u h¬n, vÖ hµnh
m¹ch ngoµi ë vïng h¬i n«ng cña tæ chøc kinh l¹c. V× vËy, ¸p phãng ph¸p lµ ¸p
s©u ®¹t ®Õn doanh, phãng n«ng ®Õn vÖ, ¸p cïng kÕt hîp víi phãng, trùc tiÕp ®iÒu
tiÕt doanh vÖ.
Kinh huyÖt lµ ®iÓm cuèi cïng cña sù tuÇn hoµn doanh, vÖ, khÝ, huyÕt, ë th©n
thÓ con ng-êi. C¬ thÓ ng-êi ta mét khi sinh ra bÖnh biÕn, cïng víi bÖnh biÕn lµ
kinh m¹ch h÷u quan vµ kinh huyÖt trong vïng sÏ sinh ra mét ph¶n øng biÕn ho¸
7
nhÊt ®Þnh, nh- tª d¹i, ®au ®ín, s-ng ®á.v.v.v. kh¸c nhau, ng-êi kh¸c thÊy mµ m×nh
còng tù thÊy, ®ã lµ nh÷ng hiÖn t-îng trùc tiÕp trë ng¹i cña sù tuÇn hµnh doanh, vÖ,
khÝ, huyÕt. B×nh nhô, ¸p phãng trong ®iÓm huyÖt liÖu ph¸p cã thÓ lµm mÊt ®i hiÖn
t-îng ph¶n ¸nh trong huyÖt vÞ vµ vïng trung quanh còng lµ nh»m vµo chç g©y nªn
t¸c dông ®iÒu tiÕt doanh, vÖ , khÝ, huyÕt.
TiÕt 5 – Quan hÖ kinh l¹c vµ t¹ng phñ ( l-îc )
Ch-¬ng thø hai: Thñ ph¸p c¶u ®iÓm huyÖt liÖu ph¸p
Thñ ph¸p ®iÓm huyÖt chia ra: “ B×nh nhô ph¸p”, “ ¸p phãng ph¸p”, “ b× phu
®iÓm ®¶ ph¸p”, “ kinh l¹c tuÇn ¸n ph¸p”, “ ngò hµnh liªn dông ph¸p” lµ n¨m lo¹i
thñ ph¸p c¬ b¶n. Ngoµi ra cßn cã: “ §Çu bé th«i vËn ph¸p”, “ bèi bæ tuÇn ¸p
ph¸p”, “ tø chi dao vËn ph¸p” vµ çc thñ ph¸p bæ trî kh¸c.
ViÖc vËn dông thñ ph¸p trªn lÇm sµng ph¶i c¨n cø t×nh h×nh bÖnh tËt mµ tuyÓn
chän. Khi thêi gian Ýt, dïng riªng mét lo¹i thñ ph¸p. Khi thêi gian nhiÒu, dïng hai
lo¹i thñ ph¸p trë lªn. §èi víi chøng thÇn kinh chøc n¨ng, bÖnh hÖ thèng néi t¹ng,
phÇn lín l¸ dïng b×nh nhô ph¸p vµ ¸p phãng ph¸p, cã khi phèi hîp víi ngò hµnh
liªn dông ph¸p ( ngò liªn ph¸p ), ®èi víi tËt n¹n ®au ®ín vïng l-ng ®ïi, ngoµi
träng ®iÓm dïng ngò liªn ph¸p, c¨n cø vµo bÖnh t×nh kh¸c nhau, cã khi sö dông
b×nh nhô ph¸p, ¸p phãng ph¸p, hoÆc kinh l¹c tuÇn ¸n ph¸p ( tuÇn ¸n ph¸p ), vµ tø
chi dao vËn ph¸p ( dao vËn ph¸p ). Qu¸ tr×nh thao t¸c cô thÓ cña thñ ph¸p, sÏ nãi
kü trong çc thñ ph¸p vµ thñph¸p phèi hîp trong ch÷a tõng bé phËn.
TiÕt 1: B×nh nhô ph¸p ( phÐp n¾n day ngang b»ng )

Gäi tªn lµ b×nh nhô ph¸p v× “ b×nh mµ nhô”.
“ B×nh” tøc lµ kh«ng chÕ nghiªng lÖch, gi÷ g×n møc ngang b»ng thÝch ®¸ng.
“ Nhô” tøc lµ ®éng t¸c Ên xoa, lµ ®éng t¸c “ ¸n c«ng” vµ “ ma c«ng” cïng phèi
hîp l¹i. ¸n c«ng lµ tay Ên nÆng vµ dõng ë trong c¬ ( b¾p thÞt )kh«ng ®éng. Ma
c«ng lµ tay xoa nhÑ ë da kh«ng ngõng, BÊt ®éng lµ tÜnh, thuéc ©m, Kh«ng dõng lµ
®éng, thuéc d-¬ng. nhô lµ ph¸t huy cña sù kÕt hùop “ ¸n” vµ “ ma”, cã t¸c dông
®iÒu tiÕt ©m d-¬ng.
Thao t¸c cô thÓ cña B×nh nhô ph¸p lµ:
§Çu ngãn tay gi÷a cña ng-êi thaú ®iÓm huyÖt vÞ ng-êi bÖnh, kÕ ®ã ®em ®Çu
ngãn tay çi ®Ó ë d-íi gÇm, phÝa trong cña ngãn tay gi÷a, chç khíp ®èt thø nhÊt,
l¹i lÊy ngãn trá vµ ngãn bèn chôm l¹i ¸p ë phÝa ngoµi ®èt thø nhÊt ngãn gi÷a, ®Ó
8
lµm thÕ bæ trî cho ngãn gi÷a tiÖn cho thao t¸c cña ngãn gi÷a. Sau ®ã dïng ®Çu
ngãn gi÷a ®· ®Ó trªn huyÖt vÞ lµm b×nh nhô h×nh vßng trßn, gèm cã hai ý Ên vµ
day.
V× bÒ mÆt cña ngãn tay nhô ph¶i lâm vµ d-íi da huyÖt vÞ, ®©y lµ ®éng d¹ng
nhô ( kiÓu nh- n¾n day ) sÏ kh«ng thÓ rêi khái da ( nÕu nh- nhô ®Çu ngãn tay
ngang b»ng víi mÆt da, mµ ®Çu ngãn tay vµ mÆt da lµm thµnh tr¹ng th¸i mµi x¸t,
kiªu ®ã sÏ h×nh thµnh phÐp xo¸ trong ¸n ma cÇn chó ý thªm ). B×nh nhô mét vßng
lµ mét lÇn, tiªu chuÈn chung lµ 50 – 100 lÇn. T¨ng gi¼m sè lÇn ph¶i tuú bÖnh t×nh
mµ quyÕt ®Þnh.
DiÖn tÝch vïng nhô lµ do vïng huyÖt quyÕt ®Þnh, mÆt kh¸c cÇn c¨n cø t×nh h×nh
bÖnh. Do ®ã ë thao t¸c nhô,cÇn ph¶i xem xÐt toµn diÖn nh-ng chñ yÕu lµ vßng
ngãn tay nhu -íc chõng trªn d-íi 1 ph©n ( lem ), lÊy ®ã lµm ph¹m vi vßng trßn vËn
nhô vµ kÕt hîp víi diÖn tÝch vïng huyÖt linh ho¹t vËn dông thÝch ®¸ng.
Xoay nhô cña b×nh nhô ph¸p, tuú thao t¸c trªn huyÖt vÞ nh-ng do liªn tôc kÝch
thÝch cña b×nh nhô, ë trong tæ chøc huyÖt vÞ còng dÉn ®Õn c¶m gi¸c buèt tª hoÆc
buèt khã chÞu, còng lµ cho sinh ra biÕn ho¸tæ chøc huyÖt vÞ,dÉn ®Õn c¬ nÆng ®iÒu
tiÕt trªn sinh lý cña tæ chøc trong c¬ thÓ con ng-êi. §©y lµ mét thñ ph¸p träng yÕu
phi th-êng trong toµn bé phÐp ®iÓm huyÖt. V× vËy, nã ®-îc øng dông trªn lÇm
sµng rÊt lµ réng r·i. Thñ ph¸p nÆng hay nhÑ cÇn ph©n biÖt ë thÓ chÊt gÇy hay bÐo,
bÖnh t×nh l©u hay míi mµ quyÕt ®Þnh. Ng-êi bÐo míi bÞ bÖnh th× thñ ph¸p nÆng,
ng-êi gÇy yÕu bÖnh l©u lµi th× thñ ph¸p nhÑ. Nh-ng ë ng-êi bÐo khÎo còng cã khi
dïng thñ ph¸p nhÑ, ng-êi gÇy yÕu bÖnh l©u còng cã khi dïng thñ ph¸p nÆng. HiÖn
t-îng nµy lµ ph-¬ng thuèc biÕn ho¸ c¨n cø vµo t×nh h×nh ®Æc thï cña bÖnh tËt mµ
linh ho¹t quyÕt ®Þnh sö dông. Ngoµi ra thñ ph¸p nµy kh«ng nh÷ng trùc tiÕp ®iÒu
tiÕt ©m d-¬ng, mµ cßn cã thÓ c¨n cø vµo 12 kinh ©m d-¬ng tuÇn hµnh, còng víi
vÊn ®Ò khëi chØ cña m¹ch nh©m tuÇn hµnh ë bông, m¹ch ®èc tuÇn hµnh ë l-ng, tiÕn
hµnh thñ ph¸p bæ t¶, t¨ng m¹nh thªm t¸c dông®iÒu tiÕt ©m d-¬ng.
1 – 1: Tiªu chuÈn t¶ h÷u b×nh nhô

H-íng vÒ bªn tr¸i b×nh nhô, hoÆc lµ h-íng vÒ bªn ph¶i b×nh nhô lµ lÊy vÞ trÝ cña
ng-êi bÖnh mµ quyÕt ®Þnh tr¸i ph¶i. Khi huyÖt vÞ ë bªn tr¸i hoÆc ë bªn ph¶i cña
ng-êi bÖnh, kh«ng kÓ lµ huyÖt ë d-¬ng kinh hay ë ©m kinh, xoay nhô tõ ph¶i qua
tr¸i h-íng lªn lµ h-íng t¶ b×nh nhô. Ng-îc l¹i, tõ tr¸i qua ph¶i h-íng lªn mµ xoay
nhô lµ h-íng h÷u b×nh nhô.
1 – 2: T¶ h÷u b×nh nhô vµ bæ t¶
B¶n th©n b×nh nhô ph¸p vèn cã ®ñ t¸c dông ®iÒu tiÕt ©m d-¬ng. ph-¬ng ph¸p bæ
t¶ cña h-íng t¶ b×nh nhô vµ h-íng h÷u b×nh nhô cã thÓ t¨ng thªm m¹ch ®iÒu tiÕt
bÊt tóc. §ã lµ c¨n cø vµo b¾t ®Çu vµ døt ë 14 kinh tuÇn hµnh trªn c¬ thÓ ngõ¬i, vµ
vÊn ®Ò th¨ng gi¸ng cña t¶ d-¬ng h÷u ©m, kÕt hîp cô thÓ vµo thñ ph¸p thao t¸c, tiÕn
hµnh bæ t¶ nghªnh tuú.
Thñ tam d-¬ng kinh ®i tõ tay lªn ®Çu b»ng:
Khi nhô huyÖt vÞ ë bªn tr¸i, h-íng t¶ b×nh nhô tø lµ nhô tõ ph¶i qua tr¸i, h-íng
lªn theo chiÒu ®-êng kinh mµ nhô xoay lµ t¶.
Khi nhô huyÖt vÞ ë c¹nh ph¶i h-íng b×nh nhô tøc lµ nhô tõ tr¸i qua ph¶i, h-íng
lªn theo ®-êng kinh mµ nhô xoay lµ bæ, h-íng xuèng ®ãn ng-îc chiÒu ®-êng kinh
mµ nhô xoay lµ t¶.
( NÕu dïng c¶ hai tay mµ nhô cho ng-êi bÖnh ®Òu lÊy h-íng lªn mµ bæ, h-íng
xuãng lµ t¶ )
Thñ tam ©m kinh ®i tõ ng-îc ra tay b»ng:
9
Khi nhô huyÖt vÞ ë c¹nh tr¸i, h-íng h÷u b×nh nhô tøc lµ nhô tõ tr¸i qua ph¶i,
h-íng lªn ®ãn ng-îc chiÒu ®-êng kinh ®i mµ nhô xoay lµ t¶, h-íng xuèng theo
chiÒu ®-êng kinh ®i mµ nhô xoay lµ bæ.
Khi nhô huyÖt vÞ ë c¹nh ph¶i, h-íng t¶ b×nh nhô tøc lµ nhô tõ ph¶i qua tr¸i,
h-íng lªn ®ãn ng-îc chiÒu ®-êng kinh ®i mµ nhô xoay lµ t¶, h-íng xuèng theo
®-êng kinh ®i mµ nhô xoay lµ bæ.
( Hai tay nh¾m vµo nhau mµ nhô, ®Òu lµ lÊy h-íng lªn lµm t¶, h-íng xuèng lµ bæ )
Tóc tam d-¬ng kinh ®i tõ ®Çu tíi ch©n:
Khi nhô huyÖt vÞ ë c¹nh tr¸i h-íng t¶ b×nh nhô – tøc lµ nhô ë ph¶i qua tr¸i
h-íng lªn theo chiÒu ®-êng kinh mµ nhô xoay lµ bæ, h-íng xuèng ®ãn ng-îc
chiÒu ®-êng kinh lµ nhô xoay lµ t¶.
Khi nhô huyÖt vÞ ë c¹nh ph¶i, h-íng h÷u b×nh nhô - tøc lµ nhô tõ tr¸i qua ph¶i,
h-íng lªn theo ®-êng kinh ®i mµ nhô xoay lµ bæ, h-íng xuèng ®ãng ng-îc chiÒu
®-êng kinh ®i mµ nhô xoay lµ t¶.
( Hai tay nh¾m vµo nhau mµ nhô, ®Òu lµ lÊy h-íng lªn lµm bæ, h-íng xuèng lµ t¶ )
( Phô )
H×nh vÏ bæ t¶ ë thñ tam d-¬ng kinh
H×nh vÏ vµ nh÷ng vÝ dô kÓ trªn lµ bæ t¶ ë nam giíi. NÕu khi dïng ë n÷ giíi thñ
ph¸p bæ t¶ b×nh nhô th× ph¶i ®æi ng-îc chiÒu t¶ h÷u ( tøc lµ ë nam giíi h-íng t¶
b×nh nhô lµ bæ, th× ë n÷ giíi h-íng h÷u b×nh nhô lµ bæ. Nam h-íng b×nh nhô lµ t¶,
th× ë n÷ giíi h-íng t¶ b×nh nhô lµ t¶.
Ghi chó: BÊt luËn lµ h-íng t¶ b×nh nhô hoÆc h-íng h÷u b×nh nhô ®Òu cã t¸c dông
®iÒu tiÕt ©m d-¬ng . V× ®Ó t¨ng c-êng t¸c dông ®iÒu tiÕt ph¶i cÇn ®Õn thñ ph¸p
nghªnh tuú trong b×nh nhô.
“ Nghªnh” lµ nguyªn t¾c cæ nh©n nh»m tiÕn hµnh t¶, “ nghªnh nhi ®o¹t chi” tøc lµ
®ãn kinh khÝ ®Õn, ý tø lµ ®o¹t lÊy tµ khÝ thùc.
“ Tuú” lµ nguyªn t¾c cæ nh©n tiÕn hµnh bæ, “ tuú nhi tÕ chi” tøc lµ theo ®iÒu kinh
khÝ, ý tø lµ gióp cho chÝnh khÝ h-.
Kh«ng râ bæ t¶, bµn h-íng t¶ b×nh nhô hoÆc h-íng h÷u b×nh nhô còng ®-îc,
kh«ng sao.
Sù sai l¹c gi÷a kh«ng dïng bæ t¶ vµ dïng bæ t¶ lµm. nãi chung çc bÖnh tËt,
kh«ng dïng thñ ph¸p bæ t¶ th× hiÖu qu¶ ch÷a còng ®· rÊt cao. ë nh÷ng bÖnh tËt
nghiªm träng cã nh÷ng biÓu hiÖn ®ét xuÊt ë ©m d-¬ng, biÓu, lý, h-, thùc, hµn,
nhiÖt, th× tiÕn hµnh thñ ph¸p bæ t¶ cµng tèt.
1 – 3: T¸c dông cña b×nh nhô ph¸p
Nh- ®· nãi ë phÇn tr-íc, “ Nhô” lµ s¶n vËt cña sù kÕt hîp hai lo¹i ¸n vµ ma, kh¸i
qu¸t chñ yÕu lµ ¸n tró bÊt ®éng lµm cho øc chÕ, cÇn ph¶i cã çi n«ng dõng cña ma
®Ó h-ng phÊn. B×nh nhô cã thÓ lµm cho øc chÕ vµ h-ng phÊn kÕt hîp gióp cho nhau
vµ gióp nhau g©y nªn ngang b»ng.
B×nh nhô trªn huyÖt vÞ cã thÓ g©y nªn t¸c dông v× ë kinh huyÖt vµ ë kinh l¹c cã
quan hÖ mËt thiÕt, do ®ã sau khi b×nh nhô ë huyÖt vÞ, lµm cho b¶n kinh ë thuéc (
d-¬ng kinh hoÆc ©m kinh cã huyÖt võa lµm thñ ph¸p ) ®-îc ®Õn sù ®iÒu chØnh. Nh-
thÕ, sÏ lµm c¶i biÕn hiÖn tr¹ng tuÇn hµnh khÝ huyÕt trong kinh m¹ch. V× vËy, lµm
10
cho c«ng n¨ng sinh lý trong c¬ thÓ ng-êi n¶y sinh ra mét lo¹i biÕn ho¸ míi, mµ
lo¹i biÕn ho¸ nµy ¶nh h-ëng ngay ®Õn mäi mÆt cña b¶n kinh vµ t¹ng phñ cã quan
hÖ biÓu lý.
Nãi tãm l¹i, b×nh nhô lµ ®iÒu tiÕt ©m d-¬ng vµ çc hiÖn t-îng kh«ng th¨ng b»ng,
nã cã thÓ bæ h-, cã thÓ t¶ thùc, th¨ng ®-îc, gi¸ng ®-îc, tiªu tÝch, trõ h·n, còng cã
thÓ ®Èy çi cò ®Õn t¸c dông míi, lµ thñ ph¸p chñ yÕu trong ®iÓm huyÖt.
1 – 4: øng dông cña b×nh nhô ph¸p
b×nh nhô ph¸p trªn l©m sµng, kh«ng kÓ lµ dïng thñ ph¸p bæ hoÆc dïng thñ ph¸p
t¶, hoÆc b×nh bæ b×nh t¶ph¸p, tÊt cÇn ph¶i kÕt hîp víi sù nhÑ nÆng cña thñ ph¸p, tèc
®é nhanh chËm khi nhô xoay vµ kÕt hîp víi thÕ bÖnh nÆng nhÑ ho·n cÊp, thÓ chÊt
ng-êi bÖnh khoÎ yÕu bÐo gÇy, vµ c¶ quan hÖ kh¸c nhau nh- nam n÷ giµ trÎ, n¾m
ch¾c tuú thêi, gÆp chøng øng biÕn.
B×nh nhô ph¸p øng dông cùc rçng r·i trªn l©m sµng, bÖnh tËt nãi chung ®Òu cã
thÓ chän dïng. Khi phèi hîp thñ ph¸p, th-êng sö dông kÕt hîp víi ¸p phãng ph¸p,
vµ çc thñ ph¸p kh¸c ®Òu cã thÓ phèi hîp. Khi th¸o t¸c, mét ngãn tay gi÷a còng cã
thÓ lÊy ®Ó nhô, hai ngãn tay gi÷a còng cã thÓ lÊy ®Ó nhô. Mét h-íng t¶ b×nh nhô
còng ®-îc, h-íng h÷u b×nh nhô còng ®-îc, ®Ó cho thuËn tay ng-êi thµy lµ ®-îc.
NÕu nh- ë mét lo¹i bÖnh khi mµ thÊy kh«ng cã hiÖu qu¶ hoÆc thu hiÖu qña kh«ng
nhiÒu, th× cã thÓ chän dïng ph-¬ng ph¸p bæ t¶ cña b×nh nhô. Gi¶ nh-, ®èi víi viÖc
luyÖn tËp ch-a thµnh th¹o ph-¬ng ph¸p bæ t¶ cña b×nh nhô, th× binh nhô ®èi víi
mét nam giíi, ta lÊy huuyÖt ë c¹nh bªn tr¸i trø¬c, lÊy huyÖt ë c¹nh bªn ph¶i sau.
B×nh nhô ë n÷ giíi ta lÊy huyÖt c¹nh bªn ph¶i tr-íc, lÊy huyÖt ë c¹nh bªn tr¸i sau
hoÆc nhô hai tay nh»m vµo nhau, thay ®æi ®Òu mçi bªn mét nöa sè nhô ( nh- nhô
®óng lµ 50 lÇn, nhô quay l¹i lµ 50 lÇn, nh- thÕ nµy còng g©y nªn ®-îc t¸c dông
b×nh bæ, b×nh t¶ ).
TiÕt 2 : ¸p phãng ph¸p ( phÐp nhÊn nh¶ )

¸p phãng lµ mét lo¹i thñ ph¸p tiÕn hµnh trªn huyÖt vÞ, “ ¸p” lµ ¸p dïng ë d-íi, “
Phãng” lµ bu«ng níi tay lªn. Hai thø ®èi lËp nhau, nh-ng ®éng t¸c cïng kÕt hîp
víi nhau.
Khi thao t¸c b×nh nhô xong, ®Çu ngãn tay gi÷a ®Ó l©u dµi trªn huyÖt vÞ ®ã., Ên
xuèng tÇng s©u cña huyÖt vÞ, lµm cho ®Çu ngãn tay ë d-íi møc ngang b»ng cña
mÆt da huyÖt vÞ, ¸p xuèng xong th× phãng, phãng xong l¹i ¸p. Mét ¸p mét phãng lµ
mét lÇn. Nãi chung th-êng lÊy 50 lÇn ®Õn 100 lÇn lµm tiªu chuÈn, sè lÊn ®ã t¨ng
hay gi¶m, ph¶i c¨n cø vµo bÖnh t×nh mµ quyÕt ®Þnh.
1 –1: Tiªu chuyÓn cña ¸p phãng
¸p vµ phãng, kho¶ng çch trong qu¸ tr×nh ¸p phãng l¸ ¸p xong phãng më xong
l¹i ¸p., nhÊt ®Þnh cÇn ph¶i gi÷ cho ®-îc tèc ®é nhanh chËm thÝch ®¸ng. NÕu nh-
nhanh chËm kh«ng ®Òu, sÏ mÊt ®i tÝnh hiÖp ®ång ®iÒu ho¸ gi÷a ¸p vµ phãng. ¸p ë
chç s©u, k×nh ë tÇng trong cña huyÖt vÞ, phãng më ngang b»ng víi mÆt da, k×nh ë
tÇng bÒ mÆt cña huyÖt vÞ.
Nguyªn t¾c ë ®©y lµ do bÖnh t×nh kh¸c nhau, l¹i cã thÓ rót ng¾n qu¸ tr×nh ¸p
phãngm nh-ng vÉn kh«ng ®-îc ®em ®Çu ngãn tay ra khái mÆt da.
¸p lµ dïng dÇu ngãn tay gi÷a ®Ó ¸p, kh«ng thÓ dïng ngãn tay mµ ¸p. Dïng mãng
tay mµ ¸p sÏ thµnh ra thiÕt ( c¾t ), còng kh«ng dïng phao ngãn tay mµ ¸p. Dïng
phao ®Çu ngãn tay ®Ó ¸p còng thµnh ¸n ( Ên ). Hai qu¸ tr×nh ¸p vµ phãng cÇn ph¶i
gi÷ ®óng trung t©m huyÖt vÞ, lµm cho çi ®éng cña k×nh vµ trung t©m huyÖt vÞ
thµnh ®-êng th¼ng ®øng. Kh«ng ®óng thÕ, sÏ gi¶m yÕu t¸c dông do thñ ph¸p nµy
g©y nªn.
11
2 – 2: Bæ t¶ cña ¸p phãng ph¸p.
MÊu chèt cña bæ t¶ ¸p phãng ph¸p chñ yÕu lµ n»m ®-îc ®éng t¸c ¸p xuèng.
Nh-ng cÇn ph¶i theo ®óng quan hÖ tuÇn hµnh cña 14 kinh m¹ch ®Ó dÔ lµm ®Õn
nghªnh vµ tuú, ®¹t ®Õn thñ ®o¹n bæ vµ t¶.
KhÝ huyÕt cña thñ tam d-¬ng kinh, ®i tõ tay lªn ®Çu. Khi vËn dông thñ ph¸p, bæ,
¸p k×nh trong huyÖt vÞ h¬i ®i lªn mét Ýt. Khi vËn dông t¶ ph¸p, ¸p k×nh trong huyÖt
vÞ h¬i ®i xuèng mét Ýt.
KhÝ huyÕt cña thñ tam ©m kinh, ®i tõ ngùc ra tay. Khi vËn bæ ph¸p, ¸p k×nh ë
trong huyÖt vÞ h¬i ®i xuèng mét Ýt. Khi vËn dông t¶ ph¸p, ¸p k×nh trong huyÖt vÞ
h¬i ®i lªn mét Ýt.
KhÝ huyÕt cña tóc tam d-¬ng kinh, ®i tõ ®Çu xuèng ch©n.Khi vËn dông thñ ph¸p
bæ, ¸p k×nh trong huyÖt vÞ h¬i ®i xuèng mét Ýt. Khi vËn dông t¶ ph¸p, ¸p k×nh trong
huyÖt vÞ h¬i ®i lªn mét Ýt.
KhÝ huyÕt cña tam ©m kinh ®i tõ ch©n lªn bông. Khi vËn dông bæ ph¸p, ¸p k×nh
trong huyÖt vÞ h¬i ®i lªn mét Ýt. Khi vËn dông t¶ ph¸p, ¸p kinh trong huyÖt vÞ h¬i ®i
xuèng mét Ýt.
Ngoµi ra, ¸p kinh gi÷ nguyªn t¹i trung t©m huyÖt vÞ, thuéc vÒ b×nh bæ, b×nh t¶
ph¸p.
2 – 3 : T¸c dông cña ¸p phãng ph¸p
¸p phãng lµ chÌn Ðp tæ chøc cña huyÖt vÞ, lµm cho nã co rót, øc chÕ, xu h-íng ë
tr¹ng th¸i tÜnh dõng. Phãng lµ ®em phãng më sù chÌn Ðp ë huyÖt vÞ, lµm cho nã
gi·n ch-¬ng, h-ng phÊn, xu h-íng ë tr¹ng th¸i ho¹t ®éng.
¸p xuèng ®i n«ng s©u, lÊy phãng l¹i khèng chÕ cho nªn kÕt hîp ¸p phãng lµ lÊy
phãng chÕ ¸p. ¸p s©u, trong c¬ thÓ lµ doanh phÇn. ¸p n«ng, ë trong c¬ thÓ lµ vÖ
phÇn. Do ®ã, ¸p phãng cã c«ng n¨ng®iÒu tiÕt doanh, vÖ, khÝ, huyÕt. ¸p lµ ¸p dõng
tÝnh ho¹t ®éng cña bÖnh thÕ nãi chung, cã ®ñ çc hiÖu lùc thu liÔm, døt nghÞch, døt
n«n, døt må h«i, døt ®au. Phãng lµ duy tr× t¸c dông sau khi ¸p g©y nªn, kh«ng thÓ
do ¸p mµ dÉn ®Õn hiÖn t-îng ch¼ng lµnh.
2 – 4 : øng dông cña ¸p phãng
¸p phãng ph¸p vµ b×nh nhô ph¸p øng dông trªn l©m sµng träng yÕu nh- nhau.
Khi thao t¸c còng cÇn ph¶i kÕt hîp víi thÓ chÊt cña ng-êi bÖnh khoÎ yÕu , gÇy bÐo,
gi÷ v÷ng thñ ph¸p nÆng nhÑ thÝch ®¸ng. Theo bÖnh t×nh nÆng nhÑ vµ ®· m¾c bÖnh
l©u hay míi, n¾m ch¾c tèc ®é cña ¸p vµ phãng. Møc n«ng hay s©u cña ¸p cã quan
hÖ víi ¸p nÆng hoÆc nhÑ. ¸p nhÑ hay ¸p nÆng l¹i cã quan hÖ víi vïng kinh huyÖt.
V× thÕ, ë viÖc vËn dông ¸p phãng cÇn liªn hÖ víi çc mÆt míi cã thÓ ph¸t huy t¸c
dông øng víi môc ®Ých.
( Phô ): Tiªu chuÈn thao t¸c cô thÓ cña b×nh nhô ph¸p vµ ¸p phãng ph¸p.
a. §é nhanh chËm cña thao t¸c.
Tiªu chuÈn nhanh chËm cña thao t¸c b×nh nhô vµ ¸p phãng lµ c¨n cø vµo nhÞp
nh¹ch nh¶y cña ng-êi b×nh th-êng, lÊy ®ã lµm tû lÖ nhanh chËm cña thñ ph¸p.
m¹ch b×nh th-êng ®Ëp mçi phót tõ 70 – 80 lÇn. Trong b¾t m¹ch cña ThiÕt trÈn
§«ng y, mét lÇn thë ra, mét lÇn hÝt vµo lµ 4 – 5 lÇn. NhiÒu h¬n sè trªn 80 lÇn lµ
thñ ph¸p nhanh, Ýt h¬n sè d-íi 60 lÇn lµ thñ ph¸p chËm. §©y lµ ngang víi m¹ch lý
“ ba lÇn lµ chËm, s¸u lÇn lµ nhanh” ( Tam chÝ vi tr×, lôc chÝ vi s¸c ) cña ph-¬ng
diÖn b¾t m¹ch.
Mçi phót b×nh nhô hoÆc ¸p phãng kho¶ng 70 – 80 lÇn ®ã lµ thñ ph¸p kh«ng
nhanh kh«ng chËm, còng cã thÓ nãi lµ thñ ph¸p trung hoµ. Tiªu chuÇn nµy cña thñ
ph¸p dïng ë bÖnh tËt cña tú vÞ, còng lµ tiªu chuÈn cña thñ ph¸p th-êng dïng trªn
l©m sµng.
12
Thñ ph¸p nhanh ( tøc lµ trªn 80 lÇn trong mét phót ) t-¬ng ®-¬ng víi m¹ch x¸c,
cã thÎ dïng trong bÖnh tËt h- hµn, còng cã thÓ dïng ë c¶m m¹o khi bÞ m¸t l¹nh.
Thñ ph¸p chËm ( tø lµ d-íi 70 lÒn trong mét phót ) t-¬ng ®-¬ng víi m¹ch tr×, cã
thÓ dïng trong bÖnh phiÒn t¸o ( thÇn kinh chøc nÆng, tinh thÇn kh¸c th-êng, bÖnh
mÊt m¸u ).
b. Møc thao t¸c nÆng nhÑ:
Møc nÆng nhÑ cña thao t¸c b×nh nhô ph¸p vµ ¸p phãng ph¸p, chñ yÕu lµ theo
vïng cña ngò t¹ng, vµ quy luËt b×nh th-êng cña nhÞp m¹ch, qua ®ã quyÕt ®Þnh møc
nÆng, møc nhÑ vµ møc kh«ng nÆng kh«ng nhÑ cña thñ ph¸p.
PhÕ vµ t©m, ë vïng trªn trong c¬ thÓ con ng-êi, m¹ch t-îng næi ( phï ), chñ vÒ
khÝ huyÕt. Can vµ thËn, ë vïng d-íi trong c¬ thÓ con ng-êi, m¹ch t-îng ch×m (
trÇm ), chñ vÒ g©n x-¬ng. Tú vÞ ë vïng gi÷a trong c¬ thÓ con ng-êi, m¹ch t-îng
kh«ng næi kh«ng ch×m ( m¹ch ë trung bé ), chñ vÒ c¬ b¾p.
Do ®ã, møc nÆng nhÑ cña thñ ph¸p còng c¨n cø theo lý luËn trªn, mµ ch-a thµnh
møc nhÑ cña thñ ph¸p ë vïng khÝ huyÕt, møc nÆng cña thñ ph¸p ë vïng g©n x-¬ng,
møc kh«ng nÆng kh«ng nhÑ ë vïng c¬ b¾p.
Tiªu chuÈn nÆng nhÑ cña thñ ph¸p chØ lµ t-¬ng ®èi, l¹i cÇn ph¶i kÕt hîp víi thÓ
chÊt gÇy bÐo vµ vïng huyÖt vÞ. Do vËy, ®¹i ®Ó lµ theo nguyªn t¾c dùa vµo møc cña
tiªu chuÈn, nh-ng cÇn kÕt hîp víi t×nh h×nh bÖnh, míi cã thÓ linh ho¹t thÝch ®¸ng,
nh- thÓ míi cã thÓ ®¹t ®Õn thñ ph¸p g©y ®-îc t¸c dông.
c. Møc cù ly cña vßng trßn b×nh nhô:
C¨n cø vµo t×nh h×nh hµn, nhiÖt, h-, thùc cña bÖnh, mµ chia çi vßng b×nh nhô
lµm ba møc lµ vßng to, vßng nhá vµ vßng trung. Bëi vïng huyÖt vÞ kh¸c nhau do ®ã
çi vßng tiªu chuÈn cña nhô còng cÇn ph¶i t-¬ng ®èi linh ho¹t.
Tiªu chuÈn to nhá cña vßng, lÊy c¨n cø tõ vßng cì trung. Tiªu chuÈn cña vßng cì
trung lµ c¨n cø ph¹m vi nãi chung cña huyÖt vÞ chõng to b»ng h¹t ®Ëu, còng lµ khi
ngãn tay gi÷a ë chç b×nh nhô cô thÓ, vßng quanh ®Çu ngãn tay kh«ng v-ît qua mét
ph©n. Vßng nhá lµ nhá nh¬n so víi ®ã, vßng to lµ to h¬n so víi ®ã. VÒ ph-¬ng diÖn
linh ho¹t, vßng to l¹i cã thÓ phãng to h¬n, vßng nhá còng cã thÓ thu nhá l¹i h¬n.
d. Møc ®é cù ly ¸p phãng cña ¸p phãng ph¸p:
Cù lý cña thñ ph¸p ¸p phãng lµ ®é n«ng s©u thèng nhÊt cña qu¸ tr×nh, lµ cã t¸c
dông ®iÒu tiÕt doanh, vÖ, khÝ, huyÕt. Ngoµi thÕ ra, c¨n cø vµo bÖnh t×nh kh¸c nhau,
l¹i ®em chia thñ ph¸p nµy lµm 3 vïng tøc lµ vïng khÝ huyÕt, vïng g©n x-¬ng, vóng
c¬ b¾p, tiÕn hµnh ¸p phãng. Nh-ng ë ®©y nã lµ nguyªn t¾c, khi øng dông l¹i cã thÓ
linh ho¹t. VÝ dô: §èi víi chøng mÊt m¸u, khi tiÕn hµnh thñ ph¸p ¸p phãng møc cù
ly cña ¸p phãng kh«ng thÓ lµ lín, bëi v× ¸p phãng møc ®é lín ®Òu cã t×nh gi·n në
®èi víi m¹ch m¸u, sÏ lµm cho gi·n ®Õn møc xuÊt huyÕt trë l¹i. NÕu nh- ¸p phãng
møc nhá thÝch hîp, sÏ cã tÝnh thu liÔm, cã thÓ thóc cho vïng huyÕt qu¶n t-¬ng ®èi
co rót, ®¹t ®Õn t¸c dông cÇm m¸u. L¹i nh-, ®èi víi ng-êi bÖnh huyÕt ¸p bÞ kÑt, khi
tiÕn hµnh thñ ph¸p ¸p phãng, sÏ cÇn ®-a cù ly ¸p phãng ®¹t ®Õn ph¹m vi n«ng, s©u,
®ã lµ ®Ó lµm cho kho¶ng chªnh lÖch gi÷a tèi ®a vµo tèi thiÓu cña huyÕt ¸p biÕn
gi·n ra. Nh-ng thñ ph¸p kh«ng ph¶i lµ çi tuyÖt ®èi, çi ®ã cÇn ph¶i kÕt hîp víi
chän huyÖt phèi ph-¬ng theo t×nh huèng, míi cã thÓ ph¸t huy t¸c dông trÞ liÖu
ch©n chÝnh.
TiÕt 3 B× phu ®iÓm t¶ ph¸p (chÊm, gâ da)

ChÊm gâ ë da lµ lÊy ®Çu ng¸o gi÷a tay tiÕn hµnh thao t¸c, tr-íc tiªn lµ n©ng ngãn
gi÷a lªn, rêi xa mÆt ra kho¶ng 1-2 thèn, l¹i ®em ®Çu ngãn tay gi÷a nh»m vµo ®óng
trung t©m huyÖt vÞ chÊm gâ xuèng. Khi chÊm gâ lµm cho lùc chäi n©ng lªn tùa nh-
cã tÝnh ®µn håi. D¹ng nh- thÕ, søc ngãn tay chÊm gâ, chÊm gâ t¹i tÇng biÓu da dÎ,
13
kh«ng høng chÝ lµm cho träng l-îng gâ kh«ng b×nh th-êng. Mét lÇn gâ, n©ng lµ
mét lÇn, sè lÇn chÊm gâ th-êng lÊy 100 lÇn lµm tiªu chuÈn. Møc nÆng nhÑ cña
chÊm gâ, mét çch ®Òu nh- nhau cÇn ph¶i c¨n cø vµo bÖnh t×nh mµ quyÕt ®Þnh.
Cho ®Õn tèc ®ä cña chÊm gâ, nãi chung thñ ph¸p chÊm gâ ®Òu nhanh. Do nhanh
míi cã ®ñ søc sinh ra nhiÖt, çi ®ã cã t¸c dông t-¬ng ®-¬ng víi cøu ng¶i.
3–1: T¸c dông cña chÊm gâ da( B× phu ®iÓm ®¶):
PhÐp chÊm gâ da lµ trªn bÒ mÆt huyÖt vÞ cña ng-êi bÖnh, tiÕn hµnh chÊm gâ, cã
thÓ dÉn ®Õn çc mao tÕ (vi ti ) HuyÕt qu¶n gi·n në. V× thÕ, ë chung quanh huyÖt vÞ
sinh ra t×nh huèng h¬i ®á, h¬i nãng. HiÖn tr¹ng h¬i ®á, h¬i nãng ®ã kÐo dµi mét
thêi gian kh«ng l©u sÏ dÇn dÇn tiªu tan, còng lµ qu¸ tr×nh mao huyÕt qu¶n co rót.
Do côc bé mao huyÕt qu¶n ë da tr¸i qua qu¸ tr×nh chÊm gâ xong bÞ gi·n në råi
chuyÓn lµm co rót, rÊt râ rµng ®· cÊp cho tæ chøc tÇng ngoµi cña huyÖt vÞ t¨ng
thªm lùc l-îng, thay ®æi tr¶ l¹i tuÇn hoµn dÉn ®Õn t¸c dông khoÎ m¹nh c¬ n¨ng
sinh lý. Da huyÖt vÞ qua chÊm gâ h¬i ®á, h¬i nãng gièng nh- cøu ng¶i xong còng
h¬i ®á h¬i nãng. Cøu ng¶i lµ cung cÊp nhiÖt tõ ngoµi vµo, nhiÖt cña chÊm gâ lµ b¶n
th©n dÉn ®Õn nhiÖt. NhiÖt cña ng¶i cøu th-êng t¸o, chøng cÊm kþ cøu ng¶i th-êng
nhiÒu. NhiÖt cña chÊm gâ Ýt t¸o, chøng cÊm kþ còng rÊt Ýt.
Ngoµi thÕ ra, ph¸p chÊm gâ cã t¸c dông thóc ®Èy c¬ n¨ng hÊp thu phÇn n-íc. VÝ
dô: ch÷a b»ng chÊm gâ trong chøng trÎ em tiªu chÈy, qua mét lÇn ch÷a lµ cã thÓ
lµm cho ®ang tõ mçi ngµy tiªu chÈy trªn hai chôc lÇn, gi¶m xuèng cßn d-íi 10 lÇn.
L¹i çch chÊm gâ ®èi víi ng-êi ®¹i tiÖn ph©n kh« khan. Ng-îc l¹i, dÉn ®Õn ®¹i
tiÖn bÝ kÕt. §ã lµ nh÷ng chøng minh phÐp chÊm gâ cã ®ñ søc thóc ®Èy c¬ n¨ng cña
ruét hÊp thu n-íc. Tõ trong chøng minh ë thùc tiÔn l©m sµng, ta thÊy phÐp chÊm
gâ da cã nh÷ng t¸c dông víi cÇm tiªu chÈy khö phong, døt ngøa.
3 – 2 øng dông cña phÕp chÊm gâ da.
PhÐp chÊm gâ da ®ñ søc lµm c-êng tr¸ng c¬ n¨ng, ®èi víi chøng h- nh-îc cã
hiÖu qu¶ cao nhÊt. Nh- chøng b¹i liÖt ë trÎ em, mçi huyÖt vÞ ®Òu kh«ng thÓ thiÕu
®-îc phÐp chÊm gâ. Chøng mÊt m¸u (çc lo¹i xuÊt huyÕt) dïng huyÖt Èn b¹ch,
còng cÇn ph¶i cã chÊm gâ míi cã thÓ ph¸t huy t¸c dông cÇm m¸u.
Träng ®iÓm cña chÊm gâ da chñ yÕu lµ ë tÇng biÓu cña da.Do ®ã, ®èi víi chøng
phong hµn c¶m m¹o nãi chung hiÖu nghiÖm rÊt tèt. §èi víi chøng da dÎ ngøa g·i,
kÕt qu¶ thu ®-îc cµng râ.
Tãm l¹i, phÐp chÊm gâ da th-êng dïng phèi hîp víi hai lo¹i thñ ph¸p tr-íc.
Nh-ng ®èi víi chøng dÞ øng mÈn ngøa vµ bÖnh da nãi chung, cã thÓ chØ dïng riªng
mét phÐp ®ã. §èi víi chøng thÊp chÈn (ngøa g·i cã môn chÈy n-íc) cÇn phèi hîp
víi b×nh nhô ph¸p. BÖnh nhiÖt tÝnh (cã sèt) Ýt dïng, cÊm dïng khi ng-êi bÖnh bÞ bÝ
®¹i tiÖn.
TiÕt 4 - Kinh l¹c tuÇn ¸n ph¸p ( phÐp dùa theo ®-êng kinh l¹c.
PhÐp dùa theo ®-êng kinh l¹c lµ lÊy ngãn tay gi÷a hoÆc ngãn tay trá, trªn ®-êng
qua huyÖt vµ kinh l¹c ®ã tiÕn hµnh trë ®i, trë l¹i hoÆc nhô, hoÆc ¸p, hoÆc chÊm gâ,
®ã lµ tuÇn ¸n (dùa theo). VÝ dô nh-: Hîp cèc lµ kinh huyÖt cña §¹i tr-êng cã t¸c
dông thªm m¹nh b¶n kinh, sÏ tuyÓn chän mét sè huyÖt trªn ®-êng tõ Hîp cèc ®Õn
Kiªn ngung, lµm nhô hoÆc ¸p phãng, hoÆc chÊm gâ trë ®i træ l¹i. Ngoµi ra cã çc
thñ ph¸p ®Èy theo bæ t¶ 1 (tuÇn th«i bæ t¶ 1), ®Èy theo bæ t¶ 2 (tuÇn th«i bæ t¶ 2).
Vµ thñ ph¸p bæ trî tuÇn ¸n lµ: Th¸c niÖm, (mµi vª xoay), ¸p ¸n ( ¸p Ên), ma s¸t (
mµi xoa) ®Ó tiÖn cho viÖc xem chõng trªn l©m sµng mµ tuyÓn chä sö dông.
4–1: Bæ t¶ cña phÐp dùa theo ®-êng kinh l¹c.
Bæ t¶ cña phÐp dùa theo lµ theo ®óng ®-êng tuÇn hµnh cña kinh l¹c tiÕn hµnh thñ
ph¸p dùa theo. Lµm thao t¸c dùa theo bæ ph¸p, th-êng nhiÒu lÇn thuËn theo ®-êng
14
kinh m¹ch ®i, Ýt lÇn ng-îc theo ®-êng kinh l¹c ®Õn th-êng theo tû lÖ hai so víi
mét. VÝ nh-, trong kho¶ng tõ huyÖt hîp cèc ®Õn huyÖt Kiªn ngung cña kinh §¹i
tr-êng lµm hai lÇn hoÆc nhô, hoÆc ¸p, hoÆc ®iÓm, tõ huyÖt Kiªn ngung ®Õn huyÖt
Hîp cèc th× lµm mét lÇn. HoÆc lµ tõ huyÖt Kiªn ngung ®Õn huyÖt Hîp cèc, l¹i tõ
huyÖt Hîp cèc ®Õn huyÖt Khóc tr×.
B×nh bæ b×nh t¶ cña phÐp dùa theo lµ lµm ®i trë l¹i nh- nhau, thao t¸c ®i vµ trë l¹i,
(phô): Bæ t¶ ®Èy theo kinh l¹c (1)
§Èy theo kinh l¹c bæ ph¸p vÝ nh- ë thñ d-¬ng minh ®¹i tr-êng kinh, ngãn tay çi
®Èy tõ huyÖt Hîp cèc ®Õn huyÖt Khóc tr× lµm mét lÇn, 9 lÇn lµ cöu d-¬ng sè,
th-êng lµ ®Òu lµm 9 x 9=81 lÇn. §Èy theo kinh l¹c t¶ ph¸p lµ tõ huyÖt Khóc tr× ®Èy
®Õn huyÖt Hîp cèc, 6 lÇn lµ lôc ©m sè, th-êng ®Èy 6 x 6 =36 lÇn. Cù ly ®Èy dµi hay
ng¾n, cã thÓ liÖu chõng mµ t¨ng gi¶m. §Èy theo bæ t¶ ë çc ®-êng kinh kh¸c ®Òu
dùa theo çch ®Èy nµy.
Bæ t¶ ®Èy theo kinh l¹c ( 2)
Qu¸ tr×nh thao t¸c ®Èy theo kinh l¹c lµm tr-íc t¶ sau bæ, tr-íc t¶ lµ: nh- ®Èy kinh
Bµng quang ë chi d-íi, mét tay n¾n ë vïng l-ng chän dïng huyÖt hoÆc a thÞ huyÖt
ë c¬ b¾p côc bé, tay kia tõ b¾p ®ïi phÝa d-íi h-íng lªn trªn ®i ng-îc ®-êng kinh
m¹ch ®Èy ®Õn huyÖt chç huyÖt Th-µ phï. Cïng víi lóc ®Èy nh- thÕ, tay n¾n c¬ b¾p
còng theo ®ã k×nh n©ng lªn. §éng t¸c n©ng vµ ®Èy kÕt hîp cïng nhÊt trÝ, ®Èy n©ng
nh- thÕ lµ mét lÇn, ®Èy n©ng tÊt c¶ 18 lÇn. Sau bæ lµ mét tay n¾n n©ng ®æi thµnh
lµm Ên xuèng, tay kia ®Èy còng ®æi thµnh thuËn ®-êng kinh ®Èy xuèng, nh-ng tõ
huyÖt Thõa phï, ®Èy tõ trªn xuèng d-íi tíi phÝa bê d-íi b¾p ®ïi, lµ mét lÇn, Ên
xuèng vµ ®Èy kÕt hîp l¹i, còng ph¶i Ên vµ ®Èy nhÊt trÝ, Ên ®Èy tÊt c¶ lµ 27 lÇn.PhÐp
nµy còng cã thÓ tuú theo t×nh h×nh çc kinh kh¸c mµ chän dïng, nã cã hiÖu dông
th- gi·n g©n, ho¹t huyÕt.
Thñ ph¸p bæ trî cho phÐp dùa theo: §Õm mµi xoay, ¸p Ên, xoa s¸t.
Nay ph©n ra kÓ nh- sau:
- Mµi xoay: Dïng hai lßng bµn tay hoÆc chôm çc ngãn ë hai bµn tay l¹i, cã thÓ
dïng ë tø chi vµ vïng bµn tay, bµn ch©n, thÝch hîp víi chøng ®au ®ín tª b¹i, mµi
vßng ®i l¹i 8 –9 lÇn lµ ®-îc.
- ¸p Ên: l¹i cßn gäi lµ ¸p b¸ch, tøc lµ mét tay ¸p ë vïng thao t¸c, tay kia kÕ ®ã
Ên ë phÝa trªn tay ¸p, hai tay kÕt hîp víi nhau Ên 8 –9 lÇn lµ ®-íc.
- Xoa s¸t: §©y lµ ®éng t¸c thªm ë ngoµi da, mét hay hai tay thao t¸c ®Òu ®-îc,
tøc lµ lßng bµn tay ®Ó lªn vïng cã bÖnh, xoa s¸t 8 –9 lÇn lµ ®-îc.
4– 2: T¸c dông cña phÐp dùa theo kinh l¹c
PhÐp dùa theo do thao t¸c trong ph¹m vi kinh l¹c cã thÓ trùc tiÕp thóc ®Èy tuÇn
hoµn khÝ huyÕt. §ång thêi, do ë bæ t¶ kh¸c nhau, l¹i cã thÓ lµm thay ®æi t×nh h×nh
®i, ®Õn cña khÝ huyÕt ë trong kinh l¹c, çch nµy cã thÓ t¨ng thªm t¸c dông bæ t¶
cña mÊy lo¹i thñ ph¸p phÝa tr-íc.
PhÐp dùa theo khi dïng phèi hîp th× nã cã tÝnh chÊt bæ trî. NÕu dïng riªng nã th×
còng cã hiÖu nghiÖm th«ng kinh l¹c, ho¹t khÝ huyÕt, døt ®au, ch÷a tª b¹i …Bëi v×
trong dùa theo cã thñ ph¸p h-ng phÊn, cã thñ ph¸p øc chÕ. Tõ trong thñ ph¸p
nhanh, chËm, nÆng, nhÑ kh¸c nhau l¹i cã thÓ sö dông b×nh nhô, ¸p phãng, lµ hai
lo¹i thñ ph¸p cã tÝnh n¨ng c¶i biÕn . NÕu nh- thñ ph¸p thao t¸c chËm mµ nÆng sÏ
cã thÓ ®em t¸c dông h-ng phÊn ®Õn lµm øc chÕ, ng-îc l¹i thñ ph¸p thao t¸c nhanh
mµ nhÑ còng cã thÓ ®em theo t¸c dông øc chÕ biÕn lµm h-ng phÊn. §ã lµ v× ®èi lËp
víi h-ng phÊn lµ øc chÕ, h-ng phÊn gi¶m yÕu th× còng l¹i biÕn thµnh øc chÕ. §©y
lµ tÝnh thèng nhÊt cña hai mÆt ©m d-¬ng ®èi lËp nhau trong lý luËn ®«ng y.
4–3: øng dông cña phÐp dùa theo kinh l¹c.
15
PhÐp dùa theo kinh l¹c øng dông trªn l©m sµng chñ yÕu lµ c¨n cø vµo quan hÖ cña
sù ph©n bè vµ tu©nf hµnh kinh l¹c, th-êng dïng vµo bÖnh phong thÊp vµ tª b¹i do
c¬ n¨ng trë ng¹i vÒ mÆt sè lÇn thao t¸c vµ vïng thao t¸c, cÇn ph¶i c¨n cø vµo t×nh
h×nh bÖnh vµ ph¹m vi bÖnh, tiÕn hµnh dùa theo ë côc bé hoÆc dùa theo trªn toµn
th©n, lÊy tõ 5 –8 – 9 lÇn, hoÆc l¹i nhiÒu h¬n mét Ýt cho thÝch hîp kÕt hîp çc thñ
ph¸p cÇn kÕt hîp víi bÖnh t×nh mµ chän tuyÓn, còng kh«ng ph¶i lµ ®em toµn bé
phÐp dùa theo kinh l¹c dung lªn.
Møc nÆng, nhÑ, nhanh, chËm cña thñ ph¸p dùa theo còng cÇn ph¶i c¨n cø vµo
bÖnh thÕ cña ng-êi bÖnh n¨ng, nhÑ,cò, míi, vµ kÕt hîp víi thÓ chÊt khoÎ yÕu, gÇy ,
bÐo, linh ho¹t n¾m lÊy, tù m×nh cã thÓ ®¹t ®Õn dù c¶m kÕt qu¶ chuq· cña phÐp dùa
theo kinh l¹c.
TiÕt 5 – Ngò hµnh liªn dông ph¸p ( phÐp nèi tiÕp dïng ngò hµnh).
Ngò hµnh lµ méc, ho¶, thæ, kim, thuû. Quan hÖ ngò hµnh t-¬ng hç lµ t-¬ng sinh,
t-¬ng kh¾c, t-¬ng thõa, t-¬ng vò. Theo ngò hµnh së thuéc cña ngò t¹ng ( can vµ
®¶m thuéc méc, t©m vµ tiÓu tr-êng thuéc ho¶ , tú vµ vÞ thuéc thæ, phÕ vµ ®¹i tr-êng
thuéc kim, thËn vµ bµng quang thuéc thuû ), ngò t¹ng së chñ ( can chñ g©n, thËn
chñ x-¬ng, t©m chñ huyÕt, phÕ chñ khÝ, tú chñ c¬ b¾p ), tËp hîp thµnh quan hÖ hç
t-¬ng chØnh thÓ, cïng víi vïng ë néi t¹ng bªn trong lµ nhÊt trÝ. T©m phÕ ë trªn,
nhÊt trÝ víi khÝ huyÕt ë tÇng n«ng cña chi thÓ. Can thËn ë d-íi, nhÊt trÝ víi g©n
x-¬ng ë tÇng s©u cña chi thÓ. Tú vÞ ë gi÷a, nhÊt trÝ víi c¬ b¾p ë khÝ huyÕt kho¶ng
gi÷a g©n x-¬ng. Ngò hµnh liªn dông ph¸p lµ dùa theo ®óng lý luËn kÓ trªn, chia
lµm:
5 – 1: Tªn gäi cña n¨m loai thñ ph¸p.
Tªn gäi cña 5 lo¹i thñ ph¸p lµ:
a). ¸p phãng ë x-¬ng ( cèt ¸p phßng )
b). Rung rÈy ë g©n ( c©n chÊn chiªn )
c). Nhô tr¸i ph¶i ë c¬ b¾p ( c¬ nhô t¶ h÷u nhô )
d). Xoa ®Èy ë m¹ch m¸u ( huyÕt m¹ch ma th«i )
®). ChÊm gâ ë da ( b× phu ®iÓm t¶ )
V× n¨m lo¹i thñ ph¸p nµy lµ phèi hîp n¨m lo¹i du huyÖt tØnh, huúnh, du, kinh,
hîp thao t¸c liªn tôc cho nªn gäi lµ ngò hµnh liªn dông ph¸p.
5 –2: Thø tù thao t¸c nguc hµnh liªn dông ph¸p
C¨n cø vµo sù kh¸c nhau vÒ n«ng s©u cña khÝ huyÕt, g©n x-¬ng, c¬ b¾p, tËp hîp
l¹i thµnh quan hÖ t-¬ng hç chØnh thÓ, vµ kÕt hîp víi ph-¬ng h-íng tuÇn hµnh cña
thñ tóc ©m d-¬ng kinh, ®ªm mét thñ ph¸p nµy chia thµnh thø tù tr-íc sau tiÕn hµnh
thao t¸c. Do thñ ©m d-¬ng kinh xu thÕ tuÇn hµnh lµ tõ trªn ®i.xuèng ( thñ kinh giao
víi tóc kinh ). Thø tù cña thñ ph¸p lµ : ChÊm gâ, xoa ®¶y, ¸p phãng ( Ên nh¶ ),
rung rÈy, b×nh nhô tr¸i ph¶i. Tóc d-¬ng kinh vµ ©m kinh cã xu thÕ tuÇn hµnh lµ tõ
d-íi ®i lªn ( tóc kinh giao víi thñ kinh ), thø tù cña thñ ph¸p lµ: ¸p phãng ( Ên nh¶
), rung rÈy, chÊm gâ, xoa ®¶y, b×nh nhô ph¶i tr¸i. Nh©m m¹ch vµ ®éc m¹ch tuÇn
hµnh ®Òu lµ tõ d-íi lªn trªn, thø tù cña thñ ph¸p gièng nh- ë tóc kinh.
5 – 3: Thao t¸c cô thÓ vµ lý luËn cña ngò hµnh liªn dông ph¸p
a. ChÊm gâ ( ®iÓm ®¨ ): Thao t¸c chÊm gâ lµ tiÕp xóc víi da dÎ cña huyÖt vÞ,
thuéc vÒ phÕ, phÕ lµ kinh chñ khÝ. Qu¸ tr×nh cña thñ ph¸p lµ: Mét ngãn gi÷a tay
tiÕn hµnh chÊm gâ ë vïng huyÖt chñ ®· chon, ngãn gi÷a tay kia Ên ¸p ngay vµ ®Ó
nguyªn kh«ng ®éng ë huyÖt phèi phîp lµ kim huyÖt trong ph¹m vi kinh m¹ch, lµm
phèi hîp víi huyÖt chñ ®Ó t¨ng m¹ch t¸c dông cña chÊm gâ, cã gièng nh- chÊm gâ
ë ®o¹n ng¾n t¾c cña phÕ m¹ch ( tay kinh n©ng lªn cña chÊm gâ ) nhÊt lo¹t ®ªï lµm
100 lÇn.
16
b. Xoa ®Èy ( ma th«i ): Thao t¸c cña xoa ®Èy lµ tiÕp xóc víi huyÕt m¹ch cña
huyÖt vÞ, thuéc vÒ t©m, t©m lµ ho¶. Qu¸ tr×nh thñ ph¸p lµ : lßng bµn tay cña mét
tay, hoÆc c¹nh nghiªng cña gèc ngãn çi tay ®Ó ë vïng huyÖt chñ ®· chon, xoa ®Èy
®i vµ l¹i thuËn theo ®-êng kinh mét lÇn, tay kia ¸p gi÷ ngay vµ ®Ó nguyªn kh«ng
®éng ë huyÖt phèi hîp lµ ho¶ huyÖt trªn bµn kinh, lam cho t¸c dông phèi hîp víi
chñ huyÖt ®Ó t¨ng c-êng t¸c dông cña xoa ®Èy. Ph¹m vi xoa ®Èy v-ît qu¸ huyÖt vÞ
( tøc lµ huyÖt vÞ ë hai mÆt trªn vµ d-íi cña kinh l¹c ), cã tùa nh- t©m m¹ch phï®¹i
mµ t¸n, mçi huyÖt xoa ®Èy tÊt c¶ lµ 100 lÇn.
c. Ên nh¶ ë x-¬ng ( cèt ¸p phãng ) : Thao t¸c Ên nh¶ lµ Ên sê thÊy ®Õn vïng
x-¬ng ( gi¶ sö nh- ë vïng bông gÆp khi -íc chõng ph¶i Ên nh¶, Ên nÆng c¶m thÊy
®Õn tèt, tøc lµ Ên nÆng ( Ên nÆng khã chÞu th× gi¶m bít søc Ên ), thuéc vÒ thËn, thËn
lµ thuû. Qu¸ tr×nh thñ ph¸p lµ : ngãn gi÷a cña mét tay cña huyÖt chñ ¸p s©u xuèng
®Õn tíi vïng x-¬ng, sau ®ã tõ tõ h¬i nh¶ tíi vïng g©n. Mét Ên mét nh¶ lµ mét lÇn.
Thñ ph¸p chËm mµ nÆng, cã thÓ nhÊt lo¹t chØ nhÊn nh¶ n¨m b¶y lÇn lµ ®-îc, nhÊn
nh¶ ë vïng s©u, ®éng t¸c l¹i chËm, cã tùa nh- m¹ch cña thËn ch×m mµ mÒm (chÇm
nhi nhuyÔn ). Cïng lóc víi nhÊn nh¶, ngãn gi÷a cña tay kia nhanh chãng Ên ®Ó
nguyªn ë thuû huyÖt cña b¶n kinh lµm cho huyÖt phèi hîp t¨ng c-êng t¸c dông cña
nhÊn nh¶.
d. Rung rÈy ( chÊn chiÕn ): PhÐp nµy lµ Ên sê ë vïng g©n, thuéc can, can lµ méc.
Qu¸ tr×nh thñ ph¸p lµ : ngãn tay gi÷a cña mét tay lµm rung r¶y ë huyÖt chñ. Tr-íc
hÕt lµm cho l¾c 7 – 9 lÇn. Mçi lÇn l¾c rung rÈy mét, hai xong h¬i ngõng råi l¹i
lµm nh- tr-íc ( tøc lµ l¾c vµ rung kÕt hîp l¹i ), kÕ ®ã lµ rung rÈy ( tøc lµ ngãn gi÷a
ë trªn huyÖt vÞ liªn tôc rung ®éng ) tõ 70 – 90 lÇn. Rung l¾c hoÆc rung rÈy ®Òu
cÇn cã chøa trong ®ã tÝnh chÊt n¶y ®éng ( ®µn ®«ng ), cã gièng nh- m¹ch cña can
lµ huyÕt tr-êng ( c¨ng nh- gi©y ®µn dµi ). Cïng lóc víi rung rÈy ngãn gi÷a cña tay
kia nhanh chãng Ên gi÷ nguyªn ë lo¹i huyÖt méc cña b¶n kinh, lµ huyÖt phèi hîp
®Ó t¨ng c-êng rung rÈy ë chñ huyÖt.
e. T¶ h÷u b×nh nhô : Day ngang b»ng tr¸i ph¶i thao t¸c b×nh nhô tr¸i ph¶i lµ tiÕp
xóc ë c¬ b¾p, thuéc vÒ tú, tú lµ phæi. Qu¸ tr×nh cña thñ ph¸p lµ: ngãn gi÷a cña mét
tay ë huyÖt chñ lµm chÝnh nhô, xoay nhô mçi chç 100 lÇn, nhô kh«ng nÆng kh«ng
nhÑ vµ cÇn ph¶i ®Òu, cã tùa nh- m¹ch cña tú lµ hoµ ho·n, ®èi víi bÖnh viªm m·n
tÝnh ®-êng ruét th× rÊt tèt. NÕu nh- bÖnh phong thÊp hoÆc ®au thÇn kinh, cã thÓ
lµm nhô nhÑ bít ®i vµ nhô h¬i nÆng ( v× nhô nhÑ vµ nhô nÆng cã ph©n biÖt ). Nhô
bíi nhÑ, lµ c¬ b¾p li\\\\ huyÖt m¹ch ( nhô ch©m ), ®©y lµ ©m gióp cho d-¬ng. nhô
h¬i nÆng, lµ c¬ b¾p liÒn g©n x-¬ng ( nhô cøng ) ®©y lµ d-¬ng gióp ©m, cã thÓ døt
®au, cã thÓ xóc tiÕn kh«i phóc c¬ n¨ng.
( Chó thªm ): Ngò hµnh liªn dông ph¸p lÊy n¨m lo¹i huyÖt tØnh, húnh du, kinh,
hîp, lµm c¬ së phèi hîp huyÖt chän lÊy huyÖt chÝnh tiÕn hµnh n¨m lo¹i thñ ph¸p
(xem trªn ).
©m kinh, tØnh huyÖt lµ méc, méc sinh ho¶ ( huúnh ), ho¶ sinh thæ ( du ), thæ sinh
kim ( kinh ), kim sinh thuû ( hîp ).
D-¬ng kinh, tØnh huyÖt lµ kim, kim sinh thuû ( huúnh ), thuû sinh méc ( du ),
méc sinh ho¶ ( kinh ), ho¶ sinh thæ ( hîp ).
N¨m lo¹i thñ ph¸p vµ n¨m lo¹i du huyÖt cña tø chi ( chØ n¨m lo¹i du huyÖt cña
mét ®-êng kinh ), hç t-îng phèi hîp nhau gäi lµ ngò hµnh liªn dông ph¸p, nÕu nh-
ë côc bé chän hai huyÖt vÞ ( kh«ng phèi hîp ngò du huyÖt ) th× chØ gäi lµ n¨m lo¹i
thñ ph¸p.
5 – 4: TØnh, huúnh, du, kinh, hîp.
M-êi hai kinh m¹ch cã liªn hÖ víi ngò t¹ng lôc phñ. Çc t¹ng phñ cã quan hÖ
t-¬ng hç cña ngò hµnh lµ t-¬ng sinh, t-¬ng kh¾c, t-¬ng thõa, t-¬ng vò. Mçi mét
17
kinh m¹ch ®Òu cã ngò du huyÖt lµ tØnh, huúnh, du, kinh, hîp. Ph©n bè cña ngò du
huyÖt lµ: ©m kinh vµ d-¬ng kinh cña tay thï tõ bµn tay xÕp hµng lªn ®Õn khuûu tay
, ©m kinh vµ d-¬ng kinh cña ch©n th× xÕp hµng tõ bµn ch©n lªn ®Õn ®Çu gèi. Sù xÕp
®Æt vµ ph©n vè cña ngò du huyÖt nµy râ rµng lµ quan hÖ hç t-¬ng gi÷a t¹ng khÝ cña
mét kinh víi t¹ng khÝ cña bèn kinh, tØnh, huúnh, du, kinh, hîp ë nh÷ng n¬i vïng
cña kinh m¹c ©m d-¬ng lµ nhÊt trÝ, nh- theo ngò hµnh th× cã ph©n biÖt. V× thÕ,
d-¬ng kinh cña thñ tóc, tØnh lµ kim: ©m kinh cña thñ tóc, tØnh lµ méc. D-¬ng kinh
tØnh kim tõ bµn tay lªn khöu tay, tõ bµn ch©n lªn ®Çu gèi: kim sinh thuû, thuû sinh
méc, méc sinh ho¶, ho¶ sinh thæ. ¢m kinh tØnh méc tõ bµn tay lªn khöu tõ bµn
ch©n lªn ®Çu gèi; méc sinh ho¶, ho¶ sinh thæ, thæ sinh kim, kim sinh thuû.
Sù xÕp ®Æt cña d-¬ng tØnh kim vµ ©m tØnh méc, cïng víi sù tuÇn hµnh cña 12
kinh m¹ch tõ khëi ®Õn chØ lµ nhÊt trÝ. Theo phÕ thuéc kim, khÝ huyÕt tuÇn hµnh
xuÊt ë thñ th¸i ©m phÕ. Theo can thuéc méc, khÝ huyÕt tuÇn hµnh tèi hËu cña mét
kinh lµ tóc quyÕt ©m can. §ã còng lµ tØnh, huúnh, du, kinh, hîp ë mçi kinh lÊy ngò
hµnh lµm c¨n cø lý luËn chñ yÕu ®Ó s¾p xÕp.
TiÕt 6 – Çc thñ ph¸p bæ trî kh¸c

Thñ ph¸p bæ trî trong ®iÓm huyÖt liÖu ph¸p lµ chñ ph¸p cã tÝnh chÊt bæ trî mµ ë
trªn mÊy lo¹i thñ ph¸p cã mét phÝa côc bé nµo ®ã kh«ng ®ñ. Ph©n ra çc mÆt:
Vïng ®Çu, vïng l-ng, vïng bông, tø chi,, huyÖt vÞ. §©y còng lµ tÝnh n¨ng vµ
ph-¬ng ph¸p, tr×nh bÇy riªng nh- sau:
6 –1 PhÐp ®Èy xoay ë vïng ®Çu (®Çu bé th«i vËn ph¸p ).
Khi ®Èy xoay ë vïng ®Çu, tr-íc hÕt nãi ®Ó ng-êi bÖnh ngåi ngay ng¾n, thÇy
thuèc lÊy hai tay Ên ë hai bªn vïng tãc mai cña ng-êi bÖnh, l¹i ®em hai ngãn tay
çi tõ chç gi÷a hai l«ng mµy ng-êi bÖnh thay ®æi nhau ®Èy lªn 24 lÇn, kÕ ®ã tõ
phÝa trªn x-¬ng gå l«ng mµy ë trªn l«ng mµy, chia ra ®Èy sang hai bªn c¹nh chç
tãc mai, qua mÐp trªn cña hai tai ®Õn x-¬ng chÈm vïng ®Çu rråi ®i xuèng chç
huyÖt phong tr×. Khi ®Èy lªn, hai ®Çu nhän ngãn tay chÇu lªn, ®ång thêi ®éng t¸c
®Èy hai lÇn: §Èy sang ®Õn chç hai tãc mai, hai ®Çu nhän ngã tay chÇu vµo nhau,
h-íng lªn ®Èy ®Õn hai gãc ®Çu phÝa sau huyÖt, ®Èy hai lÇn. L¹i tõ ®-êng gi÷a mÐp
tãc, hai c¹nh ngãn tay çi hîp vµo nhau, ®Çu nhän ngãn tay chÇu lªn, hoÆc ®Çu
nhän ngãn tay ®Ó ë da, ¸p lªn mét hµng ngang, tuú ¸p, tuú dêi vÞ trÝ, th¼ng ®Õn
huyÖt B¸ch héi ¸p hai lÇn. Ph-¬ng ph¸p ®Èy xoay ë trªn cã thÓ ®Èy xoay mét sè
lÇn. Søc tay nÆng, nhÑ, nhanh chËm th× lÊy c¶m nhËn cña ng-êi bÖnh thÊy tho¶i
m¸i lµ võa. PhÐp nµy ®èi víi chøng ®©u ®Çu, mÖt ®Çu, khÝ ng-îc lªn, n«n möa , cã
hiÖu qu¶.
6 –2 PhÐp ¸p theo vïng l-ng ( bèi bé tuÇn ¸p ph¸p )
PhÐp ¸p theo vïng l-ng lµ dïng ngãn tay çi ®Ó ë hai bªn mám gai ®èt s«ng lång
ngùc ng-êi bÖnh, ®-êng thø nhÊt bªn c¹nh cña tóc th¸i d-¬ng bµng quang kinh (
çch d-êng chÝnh gi÷a cét sèng b»ng bÒ ngang hai ngãn tay ) ®-êng thø hai ( çch
®-êng chÝnh gi÷a cét sèng b»ng bÒ ngang 4 ngãn tay ), tõ trªn xuèng d-íi, tr-íc
bªn ph¶i, sau bªn tr¸i, ¸p theo (thø tù ) trªn nhÑ mµ d-íi nÆng. KiÓu ®ã cã t¸c dông
øc chÕ vµ dô ®¹o, ®èi víi çc chøng cã tÝnh x«ng lªn nh- nÊc, n«n möa, rÊt lµ hîp,
lµ thñ ph¸p bæ trî cho bÖnh ë néi t¹ng nãi chung. Mçi ®-êng cã thÓ ¸p theo 8 – 9
lÇn. Sau khi ¸p xong ®-êng thø nhÊt vµ ®-êng thó hai, nªn cïng ¸p theo ë ®-êng
gi÷a cét sèng (tøc lµ ®èc m¹ch ). Khi ¸p theo ë kinh tóc th¸i d-¬ng hai bªn, tõ trªn
ngang víi ®èt sèng mét lång ngùc, xuíng d-íi chõng ®Õn ®èt sèng 6 – 7 lång
ngùc.
6 –3 PhÐp rung rÈy ( chÊn chÕn ph¸p )
18
PhÐp rung rÈy chia lµm rung rÈy vïng bông, rung rÈy huyÖt vÞ, rung rÈy khíp gèi,
khíp vai.
a- Rung rÈy vïng bông: Dïng lßng bµn tay ®Ó ë nh÷ng n¬i huyÖt Trung qu¶n,
ThÇn khuyÕt, Quan nguyªn, trong khi ®ang Ên th× h¬i dïng lµm rung rÈy nhÑ nhÑ,
cã dông døt ®au, rung rÈy mÊy phót lµ ®-îc.
b- Rung rÈy huyÖt vÞ: Dïng ngãn tay gi÷a chÊn trªn huyÖt vÞ, ¸p nÆng xuèng s©u
ë huyÖt vÞ, gi÷ dõng, lµm ®éng t¸c rung l¾c, ®èi víi ®au khíp do phong thÊp hoÆc
®¸u thÇn kinh, cã t¸c dông døt ®au.
c- Rung rÈy khíp gèi vµ khíp vai: Dïng hai lßng bµn tay chô Ên t¹i khíp hai bªn
khíp vai hoÆc khíp gèi, sau khi Ên trªn ®ã mÊy phót, hai tay ®ång thêi l¾c ®éng
rung rÈy. PhÐp nµy tuy lµ thñ ph¸p côc bé, nh-ng ®óng lµ cã hiÖu qu¶ ho¹t huyÕt
døt ®au.
6 – 4: PhÐp l¾c vÇn tø chi ( tø chi giao vËn ph¸p )
PhÐp l¾c vÇn tø chi dïng ë tø chi. NÕu vËn dông thñ ph¸p ë chi trªn, mét lo¹i lµ
lÊy mét tay n¾n kh-ûu tay ng-êi bÖnh, mét tay gi÷ cæ tay, lµm cho ng-êi bÖnh cã
®éng t¸c gËp kh-ûu vµ duçi kh-ûu, lµm ®i lµm l¹i mét sè lÇn. Mét lo¹i thñ ph¸p
n÷a lµ, lÊy mét tay Ên ë khíp vai cña ng-êi bÖnh, ngãn tay çi ë chç huyÖt Nhu du,
ngãn tay gi÷a ¸p ë chç huyÖt V©n m«n, tøc lµ ngãn çi tay ë phÝa sau khíp vai,
ngãn tay gi÷a ë phÝa tr-íc khíp vai, mét tay gi÷ cæ tay lµm cho n©ng lªn, kÕ ®ã lµ
bu«ng xuèng, ®-a ra phÝa sau l-ng, hoÆc tõ tõ vËn ®éng thµnh vßng trßn, lµm tiÕp
nhau 8 – 9 lÇn lµ ®-íc.
L¹i nh-, thñ ph¸p ë chi d-íi, ®Ó mét tay ®Ëy lÊy vïng x-¬ng b¸nh chÌ, ngãn tay
çi ë c¹nh ngoµi, ngãn trá vµ ngãn gi÷a ®Ó ë c¹nh trong, mét tay kia gi÷ bµn ch©n
ng-êi bÖnh, lµm cho bµn ch©n cã ®éng t¸c gËp l¹i vµ duçi ra, vµ cã thÓ lµm ®éng
t¸c xoay phÝa ngoµi mµ co duçi, xoay vÒ phÝa trong mµ co duçi, sè lÇn ®Òu 8 – 9
lÇn lµ võa. PhÐp vÇn l¾c tø chi, chñ yÕu lµ nh»m vµo chøng c¬ n¨ng v-íi vÝu, dïng
th× cã hiÖu qu¶.
6 – 5: PhÐp ¸p huyÖt ( ¸p huyÖt ph¸p )
ph¸p ¸p huyÖt lµ lîi dông ngãn trá, ngãn gi÷a vµ ngãn çi cña mét tay hoÆc hai
tay ®ång thêi ¸p ë 2 –3 huyÖt vÞ thÝch øng víi chóng. PhÐp nµy th-êng dïng ë
vïng ®Çu. Khi ¸p huyÖt, ®Çu ngãn tay mÒn ra lµm ®éng t¸c nhô ¸p vµ rung rÈy
mÊy phót.
a) PhÐp ¸p huyÖt ®au phÝa tr-íc ®Çu, lÊy hai ngãn tay çi ¸p ë hai huyÖt: T¸n
tróc, hai ngãn trá ¸p ë hai huyÖt §Çu duy, hai ngãn gi÷a ¸p ë huyÖt Th¸i d-¬ng
hoÆc Ty tróc kh«ng.
b) PhÐp ¸p huyÖt ®au bªn ®Çu: lÊy ngãn tay çi ¸p ë huyÖt th¸i d-¬ng hoÆc Ty
tróc kh«ng, ngãn trá ¸p ë huyÖt ®Çu duy, ngãn tay gi÷a ¸p ë huyÖt suÊt cè.
c) PhÐp ¸p huyÖt ®au phÝa sau ®Çu: hai ngãn tay çi ®Ó ngang nhau cïng ¸p vµo
huyÖt Phong phñ, hai ngãn tay trá ¸p vµo huyÖt Phong tr×, hai ngãn tay gi÷a ¸p ë
huyÖt Hoµn cèt.
PhÐp nµy kh«ng h¹n chÕ ë çc huyÖt vïng ®Çu, ë çc vïng kh¸c nÕu khi dïng
phÐp nµy cã hiÖu qu¶ còng cã thÓ sö dông.
6 – 6: PhÐp c¾t huyÖt ( thiÕt huyÖt ph¸p )
Kh«ng kÓ lµ kinh huyÖt hoÆc kú huyÖt, a thÞ huyÖt, ®Òu cã thÓ dïng phÐp c¾t
huyÖt. Cô thÓ cña phÐp c¾t huyÖt lµ dïng mãng tay ngãn çi, ngãn trá hoÆc ngãn
gi÷a c¾t ë trªn huyÖt vÞ. C¾t huyÖt vµ ¸p huyÖt kh¸c nhau, nhÊt ®Þnh cÇn chó ý vïng
c¾. NÕu nh- dïng søc nÆng dÔ dµng c¾t ®øt ra trõ huyÖt vÞ vïng ®Çu, vïng tay ch©n
ra, nhÊt lo¹t tèt nhÊt lµ c¨t çch quÇn ¸o. Thñ ph¸p c¾t huyÖt nÆng hay nhÑ ph¶i c¨n
cø t×nh h×nh tù thÊy cña ng-êi bÖnh mµ ®Þnh. PhÐp nµy cã hiÖu qu¶ døt ®au. NÕu
19
c¾t ë 12 tØnh huyÖt vµ huyÖt Nh©n trung, cã t¸c dông rÊt tèt trong cÊp cøu ®Õn tØnh
n·o.
6 – 7: PhÐp rung l¾c ( ®Êu chÊn ph¸p )
PhÐp rung l¾c chia lµm hai lo¹i côc bé rung l¾c vµ toµn th©n rung l¾c. Th«ng qua
rung l¾c ho¹t ®éng cña tæ chøc c¬ thÓ ®¹t ®Õn môc ®Ých th- kinh l¹c, ho¹t huyÕt
m¹ch. Cã thÓ dïng vµo chøng c¬ n¨ng vËn ®éng v-íng ng¹i.
PhÐp rung l¾c: dïng ë vïng ngãn tay, chi trªn, chi d-íi vµ ngãn ch©n. Khi lµm
rung l¾c ë ngãn tay vµ ngãn ch©n, ng-êi thÇy thuèc dïng ngãn çi vµ ngãn trá cña
mét tay kÑp lÊy tr-íc ®Çu ngãn tay hoÆc ngãn ch©n cña ng-êi bÖnh, rung l¾c lay
®éng lªn xuèng, lµm cho khíp bÞ rung l¾c ph¸t sinh ra ho¹t ®éng chÊn ®éng. Rung
l¾c liªn tôc mét sè lÇn lµ ®-îc.
Khi lµ rung l¾c ë chi trªn, ng-êi thÇy thuèc dïng hai tay chôm n¾m lÊy vïng
khíp cæ tay cña ng-êi bÖnh, tøc lµ hai ngãn çi tay cïng dùa vµo phÝa mu bµn tay
cña khíp c«t tay ng-êi bÖnh, çc ngãn cßn l¹i cïng hîp ë phÝa lßng bµn tay cña
khíp cæ tay, sau ®ã dïng søc rung l¾c, lµm cho tÊt c¶ vïng çnh tay vµ khíp vai
chÞu sù rung l¾c. rung l¾c liªn tôc chõng 5 – 10 lÇn.
Khi lµm rung l¾c ë chi d-íi, mét tay ng-êi thÊy thuèc ®ì lÊy gãt ch©n ng-êi
bÖnh, ngãn çi tay ë chç huyÖt ChiÕu h¶i phÝa d-íi m¾t ç trong ch©n, bèn ngãn
cßn l¹i ®Ó ¬r phÝa d-íi m¾t ç ngoµi ch©n lµm cho ngãn trá ®óng vµo huyÖt Th©n
m¹ch, mét tay cßn l¹i th× n¾m ë lßng bµn ch©n, ngãn çi tay ë chç huyÖt Dòng
tuyÒn phÝa d-íi lßng bµn ch©n, bèn ngãn tay cßn l¹i ë chç mu bµn ch©n, lµm cho
ngãn trá ë ®óng chç huyÖt Th¸i xung. Sau ®ã, tay n¾m lßng bµn ch©n dïng søc
rung l¾c, tay ®ì gãt ch©n dïng søc cè ®Þnh ( gãi ®é rung l¾c lÊy mòi nhän bµn ch©n
nh»m ®óng vÒ h-íng s-¬ng b¸nh chÌ ®Çu gèi ). Çch ®ã cã thÓ lµm cho toµn bé chi
d-íi ph¸t sinh ho¹t ®éng rung l¾c. Rung l¾c liªn tôc chõng 5 – 10 lÇn.
6 –8 : PhÐp c¾t lay ( thÝt giao ph¸p )
Thao t¸c cña phÐp c¾t lay lµ ë vïng huyÖt vÞ méc vµ kim cña mçi ®-êng kinh trªn
tay vµ ch©n. C¨n cø vµo lý luËn tuÇn hoµn khÝ huyÕt cña toµn th©n xuÊt ë phÕ kim
vµ nhËp ë can méc, huyÖt kim vµ huyÖt méc cña mçi ®-êng kinh lµ mÊu chèt cña
khÝ huyÕt tuµn hoµn t¹i chç ( chøng bÖnh cÊp tÝnh, th-êng th-êng ph¸t l¹nh m¸t ë
ngãn ch©n, bëi v× nã lµ vïng chãt cuèi. Do ®ã khÝ huyÕt tuÇn hoµn trë ng¹i biÓu
hiÖn rÊt râ ). Thñ ph¸p lµ ( c¾t ¸p gi÷ ë huyÖt vÞ, lµm l¾c n¾n ( giao nhô ), nªn gäi
lµ thiÕt giao ph¸p ), mét tay lÊy ngãn tay c¾t gi÷ ë huyÖt vÞ, lµm vßng trßn nh- l¾c (
giao ), mét tay kia lÊy ngãn tay ¸p gi÷ ë huyÖt vÞ nhô ®Ó l¾c ngãn tay mét vßng
trßn lµm mét lÇn, lµm tæ sè trªn d-íi 100 lÇn. Nã ®Òu cã ®ñ t¸c dông th«ng khíp
ho¹t huyÕt. PhÐp nµy cã thÓ kÕt hîp víi çc thñ ph¸p kh¸c, thÝch hîp ë nh÷ng bÖnh
s¸i cæ, bong g©n.
6 – 9: PhÐp vÐo huyÖt ( niÕt huyÖt ph¸p )
PhÐp vÐo huyÖt chñ yÕu lµ dïng ë nh÷ng vïng huyÖt vÞ cã thÓ vÐo c¬ b¾p. Thao
t¸c lµ dïng ngãn çi vµ ngãn trá tay ®em vÐo da thÞt ë trªn huyÖt vÞ n©ng lªn råi
bu«ng ra lµ 1 lÇn. NhÊt lo¹t lµ lµm 100 lÇn, cã t¸c dông tuyªn th«ng ho¹t huyÕt, cã
thÓ dïng vµo bÖnh chøng m·n tÝnh.
6 – 10: PhÐp ®Èy ë cæ g¸y ( th«i c¶nh h¹ng ph¸p )
PhÐp ®Èy ë g¸y cæ; dïng mét ngãn tay çi hoÆc hai ngãn tay çi thay nhau ®Èy tõ
huyÖt Phong phñ ®Õn huyÖt §¹i truú lµm mét lÇn, ®Èy tÊt c¶ lµ 18 lÇn; l¹i tõ huyÖt
Phong tr× ®Õn huyÖt Kiªn tØnh còng 18 lÇn.
6 –11 : PhÐp ¸p ®éng m¹ch c¶nh g¶y ë Nh©n nghinh ( ¸p c¶nh ®éng m¹ch ®µn
Nh©n nghinh ph¸p )
PhÐp ¸p ®éng m¹ch c¶nh g¶y ë Nh©n nghinh; nh-êng cho ng-êi bÖnh ngåi trªn
mét ghÕ ®Èu vu«ng kh«ng cã chç tùa, ng-êi thµy thuèc ngåi ë phÝa sau cña ng-êi
20
bÖnh, dïng 4 ngãn tay cña bµn tay ph¶i ¸p ë chç ®éng m¹ch c¶nh cña ng-êi bÖnh,
võa rung rÈy võa dêi tõ d-íi lÓntrªn, cã thÓ gièng nh- võa n©ng võa rung çi
miÖng tói lµm cho vËt ë trong tói l¾ng ch×m xuèng, çch nh- thÕ thao t¸c trë ®i trë
l¹i 3 lÇn, kÕ ®ã dïng ngãn tay gi÷a ®Ó ë huyÖt Nh©n nghinh g¶y nh- g¶y ®µn 3 lÇn.
Lµm ph-¬ng ph¸p nµy lien tôc 3 l-ît ( mçi l-ît 3 lÇn, tÊt c¶ lµ 9 lÇn ). Sau ®ã, 4
ngãn tay ë bµn tay tr¸i ®Ó ë bªn tr¸i cæ theo ®óng nh- ®· lµm ë bªn ph¶i lµm ®ñ 3
l-ît.
6 – 12 : PhÐp chèng ®ì ë l-ng ( kh¸ng bèi ph¸p )
PhÐp chèng ®ì ë l-ng ngãn gi÷a cña hai tay nhÊn nÆng ë huyÖt Kiªn tØnh, kÕ lµ
nhÊn ë huyÖt Nhu du, ®ång thêi víi nhÊn huyÖt lµ lµm kÌm víi rung rÈy; KÕ lµ lÊy
hai ngãn tay çi chèng ®Èy tõ bê mÐp trong cña x-¬ng b¶ vai trë xuèng ®Õn huyÖt
çch quan; Sau ®ã tõ huyÖt Çch du, Çch quan dïng hai lßng bµn tay chèng ®Èy
trë xuèng ®Õn huyÖt ThËn du, TrÝ thÊt, ph¶i lµ ®æi thµnh søc cña n¾m tay ë chç hai
bªn c¹nh huyÖt ChÝ thÊt nµy ¸p gi÷ rung rÈy tõ 3 –5 lÇn. Nh- thÕ lµ mét lÇn cña
phÐp chèng ®ì ë l-ng. phÐp ®ã cã thÓ lµm 3 – 4 lÇn.
6 – 13 : PhÐp nhÊn cét sèng (¸p tÝch ph¸p )
PhÐp nhÊn cét sèng: Hai ngãn tay çi ghÐp l¹i, dïng ®Çu ngãn tay çi ®ã nhÊn
tõng ®èt, tõng ®èt tõ huyÖt §¹i truú nhÊn xuèng, nhÊn ®Õn huyÖt Yªu D-¬ng quan
(tøc lµ d-íi ®èt th¾t l-ng thø t- - L4 ) lµ mét lÇn . PhÐp nµy cã thÓ nhÊn 2 –4 lÇn
dïng thÝch hîp víi ng-êi cao huyÕt ¸p.
Mét phÐp nhÊn cét aèng kh¸c n÷a lµ: dïng hai ngãn tay çi nhÊn t¹i bê mÐp
máng gai ®èt sèng th¾t l-ng bªn bÞ bÖnh cña n¹n nh©n, nh- chøng tho¸t vÞ ®Üa ®Öm
cét sèng,. Chç tho¸t vÞ th-êng ë vïng ®èt th¾t l-ng 3 – 4 (L3 – L4 ), khi nhÊn ë
®èt th¾t l-ng 3 – 4 ph¶i lµm lªn, xuèng, ®i l¹i, nhÊn nh- thÕ 10 lÇn.
6 – 14: PhÐp Ên gi÷ kÐo chia ( ¸n trÝ ph©n b¨ng ph¸p )
PhÐp Ên gi÷ kÐo chia : phÐp nµy chuyªn dïng ë chøng tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sè
vïng th¾t l-ng, mét bµn tay ng-êi thÇy thuèc Ên ë vïng bÖnh bªn c¹nh phÝa d-íi
®èt sèng th¾t l-ng thø n¨m ( L5 ), mét tay kia Ên ë vïng bÖnh bªn c¹nh phÝa trªn
mám gai ®èt sèng th¾t l-ng thø hai ( L2 ) hai bµn tay dïng søc Ên gi÷a ®ång thêi
Ên lªn vµ Ên xuèng kÐo chia ra lµ mét lÇn. PhÐp nµy cã thÓ lµm 50 – 100 lÇn.
6 – 15: PhÐp n©ng lªn thßng xuèng ( cö suÊt ph¸p )
PhÐp n©ng lªn thßng xuèng: phÐp nµy chuyªn dïng vµo chøng tho¸t ®Üa ®Öm ®èt
sèng th¨t l-ng. Nh-êng cho ng-êi bÖnh ngåi xæm phÝa tr-íc vµ b¶o ng-êi bÖnh
®-a hai tay lªn «m lÊy ®Çu thµnh t- thÕ cè ®Þnh, ng-êi thÇy thuèc tõ phÝa sau bÖnh
nh©n dïng hai çnh tay luån qua d-íi n¸ch ng-êi bÖnh ®-a vÒ phÝa tr-íc, hai tay
l¹i tõ phÝa tr-íc h-íng lªn cïng®¸p vµo vïng ®èt sèng cæ ng-êi bÖnh. Lóc nµy lµ
thÊy thuèc gi÷ cho cè ®Þnh søc lùc vµ t- thÕ th¸i ®é toµn th©n, kÕ ®ã lµ r-ín m×nh
®øng lªn, ng-êi bÖnh còng theo ng-êi thÇy thuèc mµ ®-îc n©ng lªn, lóc giê phót
v-¬ng ®øng n©ng lªn nµy, ph¶i nh¾c tr-íc cho ng-êi bÖnh gi÷ nguyªn t- thÕ lóc
ngåi xæm, nh- thÕ sÏ lµm cho ng-êi bÖnh hai ch©n cao lªn khái mÆt ®Ê. Ng-êi thÇy
thuèc tøc thêi tõ chç n©ng lªn biÕn lµm thâng xuèng. Qu¸ tr×nh n©ng lªn thâng
xuèng cã thÓ liªn tôc lµm mét, hai lÇn. Trong qóa tr×nh n©ng lªn thâng xuèng nµy,
vïng ®èt sèng th¾t l-ng ng-êi bÖnh h×nh thµnh qu¸ tr×nh l«i kÐo. Ng-êi bÖnh «m
®Çu cè ®Þnhvµ thÇy thuèc dïng søc cè ®Þnh n©ng lªn thâng xuèng, môc ®Ých lµ
phãng døt ®èt cæ ng-êi bÖnh ph¸t sinh bong g©n.
Ch-¬ng thø ba: Chý ý sù cè khi l©m sµng dïng ®iÓm huyÖt
liÖu ph¸p
21
TiÕt 1: Th¸i ®é cña ng-êi ®iÓm huyÖt
LiÖu ph¸p ®iÓm huyÖt, tøc lµ kh«ng dïng thuèc nh-ng kh«ng dïng c«ng cô, mµ
chØ dùa vµo ®«i tay cña ng-êi thÇy thuèc, còng vÉn ®¹t ®Õn môc ®Ých ch÷a bÖnh.
Vïng ®iÓm huyÖt ë kh¾p toµn th©n. ®Òu thÝch øng víi tÊt c¶ çc ®èi t-îng nam,
n÷, giµ, trÎ, thÓ chÊt tèt hoÆc xÊu, bÖnh cÊp tÝnh hoÆc bÖnh m·n tÝnh, bÖnh nhÑ
hoÆc bÖnh nÆng. Nh-ng trªn l©m sµng cÇn ®èi ®·i cÈn thËn, kh«ng thÓ th« thiÓn.
§èi víi ng-êi giµ th× ph¶i cã ý t«n träng, kÝnh nÓ. §èi víi trÎ em, th× cÇn cã lßng
yªu mÕn ch¨m sãc,®ã lµ quan hÖ ®Õn t- thÕ thao t¸c vµ vÊn ®Ò tiÕp xóc vµo da thÞt.
Ng-êi giµ th-êng cøng khíp, ho¹t ®éng co duçi c¶m thÊy khã kh¨n, trÎ em da dÎ
l¹i rÊt non nít, ®Òu kh«ng nªn kÝch thÝch qu¸ nÆng. Ngoµi ra, ®èi víi nam, n÷ cÇn
ph¶i ph©n biÖt. VÝ nh-: khi ®iÓm huyÖt vÞ ë vïng ngùc bông, nam giíi bá ¸o lé
l«ng ë th©n thÓ kh«ng sî, mµ n÷ giíi bá ¸o lé th©n thÓ th× thÑn thïng. Bëi vËy, ë
trong tÝnh h×nh ®ã ng-êi thÇy thuèc ph¶i rÊt cÈn thËn gi÷ g×n sao cho ph¶i víi ®¹o
®øc phÈm chÊt.
TiÕt 2: C«ng t¸c chuÈn bÞ ®Ó ®iÓm huyÖt

LiÖu ph¸p ®iÓm huyÖt tuy nhiªn lµ b»ng ®«i tay ®Ó ch÷a bÖnh, nh-ng tr-íc khi
vµo viÖc còng cÇn ph¶i lµm tèt c«ng t¸c chuÈn bÞ. Ph¶i lu«n luyÖn tËp søc ngãn tay,
tr-íc h¬n hÕt ngãn tay gi÷a cµng träng yÕu, nÕu nh- kh«ng tÝnh ®Õn viÖc luyÖn tËp
tr-íc lóc l©m sµng rÊt khã kiªn tr× thêi gian c«ng t¸c. §ång thêi, khi thao t¸c
kh«ng thµnh th¹o, ph-¬ng ph¸p bæ t¶ cña b×nh nhô tr¸i ph¶i còng khã n¾m ®-îc.
Ph-¬ng ph¸p luyÖn tËp lµ: dïng ngãn tay gi÷a ®Ó ë trªn mét çi ¸o lãt mÒm ( g¸p
dµy chõng h¬n mét thèn ), hoÆc ®em kh¨n mÆt, kh¨n vu«ng gÊp l¹i, tiÕn hµnh
luyÖn tËp thñ ph¸p gièng nh- l©m sµng. Ngoµi ra mãng tay còng th-êng ph¶i c¾t,
bëi v× ngãn tay dµi th× khi b×nh nhô hoÆc nhÊn nh¶ dÔ c¾t r¸ch da thÞt ng-êi bÖnh.
Nh-ng mãng tay c¾t ng¾n qu¸, khi thao t¸c thñ ph¸p nÆng dÔ lµm xÐ nøt chç nèi
mãng tay cña tù m×nh. Tr-íc khi ®iÓm huyÖt ph¶i röa s¹ch ®«i tay, ngµy nãng rÊt
dÔ ta må h«i , l¹i cÇn ph¶i chuÈn bÞ mét Ýt bét ho¹t th¹ch ( phÊn r«m còng ®-îc )
®Ó s½n khi thao t¸c r¾c bét ®ã lªn tiÖn cho thao t¸c thñ ph¸p.
TiÕt 3: Chó ý sù cè khi ®iÓm huyÖt

§Ó ph¸t huy t¸c dông ch÷a bÖnh cña ®iÓm huyÖt liÖu ph¸p, l©m sµng chó ý mÊy
®iÓm sau:
3 – 1: Khi ng-êi bÖnh cã tr¹ng th¸i tinh thÇn cùc ®é c¨ng th¼ng hoÆc cùc ®é
mÖt mái, ph¶i b¶o hä nghØ ng¬i 30 phót, lóc ®ã c¨ng th¼ng ®· ho·n gi¶i, hÕt mÖt
mái, ®iÓm huyÖt míi thu ®-îc kÕt qu¶ tèt.
3 – 2 : Ng-êi bÖnh ë lóc tr-íc vµ sau b÷a ¨n , kh«ng thÓ dïng thñ ph¸p nÆng.
Kh«ng thÕ th× dÔ dµng lµm cho ng-êi bÖnh quay vÒ mÖt mái. Sau b÷a ¨n mµ ®iÓm
huyÖt, cÇn ph¶i çch chõng 30 phót.
3 – 3 : Ng-êi bÖnh qu¸ ®ãi, qu¸ no, kh«ng ®iÓm huyÖt , kh«ng thÕ th× cã h¹i.
3 – 4 : Ng-êi bÖnh ®ang sî h·i, uÊt giËn, cÊm kÞ ®iÓm huyÖt
3 – 5 : Nãi chung ng-êi bÖnh ë ®-êng xa ®Õn (bao gåm ngåi xe, c-ìi xe, ®i bé )
cÇn nghØ ng¬i 15 phót míi ®iÓm huyÖt cho hä. GÆp khi cÊp cøu cã thÓ linh ho¹t vËn
dông.
TiÕt 4: Tiªu chuÈn lÊy huyÖt cña ®iÓm huyÖt liÖu ph¸p
Çch lÊy huyÖt cña ®iÓm huyÖt liÖu ph¸p: cã thÓ dïng çch lÊy huyÖt dïng phÐp
ch©m cøu, nay ph©n ra nh- sau:
Vïng ®Çu: Tõ mÐp tãc tr-íc tíi mÐp tãc sau lµ 12 thèn, tõ gi÷a hai l«ng mµy ®Õn
mÐp tãc tr-íc lµ 3 thèn, tõ §¹i chuú ®Õn mÐp tãc sau 3 thèn, ®ã lµ tiªu chuyÓn
22
chiÒu däc cña ®Çu. Gi÷a hai huyÖt Hoµn cèt phÝa sau tai lµ 9 thèn, lÊy lµm tiªu
chuÈn ngang cña vïng ®Çu.
Vïng ngùc: Tõ Thiªn ®èt ®Õn Chiªn trung dµi 7 thèn 4 ph©n, lµ tiªu chuÈn ®o däc
vïng ngùc. Kho¶ng çch gi÷a hai ®Çu ngùc chia lµm 8 thèn, ®ã lµ tiªu chuÈn ®o
ngang cña vïng ngùc.
Vïng bông trªn: Chç lâm ®Çu d-íi x-¬ng ngùc xuèng ®Õn gi÷a rèn chia lµm 8
thèn, lµ tiªu chuyÓn ®o däc tr-íc bông trªn.
Vïng bông d-íi: Tõ gi÷a rèn ®Õn bê trªn x-¬ng mu mÐp m«ng chia lµm 5 thèn,
®ã lµ tiªu chuÈn lÊy ®Ó ®o däc bông d-íi.
Vïng l-ng: LÊy ®èt sèng lµm tiªu chuÈn ®o däc vïng l-ng, ®o ngang th× lÊy bÒ
ngang hai ngãn tay lµm kho¶ng çch tÝnh tõ gi÷a cét sèng sang hai bªn lµ 1, 5
thèn.
Tø chi gÊp khóc ngãn tay gi÷a ng-êi bÖnh, tõ ®Çu hai nÕp gÊp ngang cña ®èt
gi÷a, çch nhau lÊy ®ã tÝnh lµm 1 thèn,lµ tiªu chuÈn ®o däc ë tø chi.
Trªn ®©y lµ nh÷ng vÝ dô vÒ tiªu chuÈn çch ®o lÊy huyÖt, khi øng dông trªn l©m
sµng ph¶i c¨n cø vµo thÓ chÊt ng-êi bÐo gÇy, th©n x¸c to nhá, cña ng-êi bÖnh mµ
linh ho¹t vËn dông, ®· kh«ng rêi khái nguyªn t¾c cña phÐp ®o lÊy huyÖt l¹i còng
kh«ng b¶o thñ gi¸o ®iÔu, nh- thÕ míi lµm cho lÊy ®-îc huyÖt rÊt lµ chÝnh x¸c.
Môc lôc
Thiªn h¹
Ch-¬ng thø nhÊt: BÖnh néi khoa
1- B¸n th©n bÊt to¹I ( LiÖt Nöa ng-êi )

2- Chøng cao huyÕt ¸p ( can d-¬ng th-îng viÖm )
3- Chøng liÖt ( nuy chøng )
4- C¶m m¹o
5- N«n möa
6- Øa ch¶y m·n tÝnh ( tú thËn h- hµn )
7- BÖnh lÞ
8- BÝ ®¹I tiÖn
9- Di tinh
10- LiÖt d-¬ng
11- MÊt ngñ
23
12- Ho h¾ng ( viªm khÝ qu¶n )
13- §au ®Çu
14- N·o rung l¾c ( n·o chÊn ®·ng )
15- Chãng mÆt ( huyÔn vËn )
16- Chøng håi hép
17- §au d¹ dµy
18- S-ên ngùc ®au ®ín ( viªm gan )
19- §au l-ng ®ïi ( thÇn kinh to¹ ®au )
20- Vai vµ çnh tay ®au
21- §ïi vµ ®Çu gèi ®au
22- L-ng trªn vµ lång ngùc ®au
23- MÊt tiÕng
24- TiÓu tiÖn nhiÒu lÇn
25- §¸I dÇm
26- T¹ng thao ( bÖnh is-t¬-ri )
27- §éng kinh
28- Bµn tay vµ çnh tay tª b¹I ( thÇn kinh quay tª b¹I )
Ch-¬ng thø hai : BÖnh phô khoa
1- Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu

2- Hµnh kinh ®au bông
3- BÕ kinh
4- B¨ng lËu huyÕt
5- N-íc h«i kh«ng døt
6- Cã mang n«n möa
7- DÊu hiÖu b¸o tr-íc cña s¶y thai
Ch-¬ng thø ba : BÖnh trÎ em
1- TrÎ em ph¸p sèt

2- Thæ t¶
3- TrÎ em tiªu ho¸ kÐm
4- TrÎ em bÞ sî h·I
5- Quai bÞ ( viªm tuyÕn mang tai )
6- Ho gµ
7- TrÎ em b¹I liÖt
8- Chøng trÎ em l¾c ®Çu
Ch-¬ng thø t- : BÖnh ngo¹I khoa
1- S-ng h¹ch ë cæ
2- Lßi dom
3- S¸n khÝ
4- Bong g©n
5- S¸I cæ
6- B-íu cæ
7- ¸p xe tiªm
8- Viªm ruét thõa
24
9- Viªm tæ chøc d-íi da
10- DÞ øng mÈn ngøa
Ch-¬ng thø n¨m : BÖnh ngò quan
1- Tai kªu
2- Viªm tai gi÷a m·n tÝnh
3- Nhät tai
4- §au r¨ng
5- Ch¶y m¸u mòi
6- §au häng
7- MiÖng, m¾t mÐo lÖch
8- MiÖng h¸ kh«ng ®-îc
Thiªn h¹ trÞ liÖu l©m sµng

Ch-¬ng thø nhÊt : BÖnh néi khoa
1. B¸n th©n bÊt to¹I ( liÖt nöa ng-êi )
Nguyªn nh©n bÖnh : BÖnh nµy lµ di chøng sau tróng giã ( ch¶y m¸u n·o ), còng
cã khi kÑt t¾c ®éng m¹ch n·o mµ g©y ra.
Chøng tr¹ng : §Çu mÖt ®au ®Çu, m¾t hoa vµ cho¸ng, tai ï, miÖng m¾t mÐo lÖch,
mét bªn tay ch©n liÖt. Chøng nÆng th× tiÕng nãi ngäng, bªn tay ch©n bÞ bÖnh kh«ng
ho¹t ®éng ®-îc, n»m ë gi-êng kh«ng thÓ xoay lËt ®-îc, ®¹I tiÓu tiÖn kh«ng cÇm,
còng cã khi bÝ kÕt. Chøng nhÑ tuy cã thÓ ho¹t ®éng ®-îc, nh-ng tay ch©n kh«ng
theo ý nghÜ, ¨n uèng nhÊt lo¹t rÊt tèt, ®¹I tiÓu tiÖn b×nh th-êng, nh-ng còng cã khi
hai ngµy míi ®I mét lÇn.
Çch ch÷a: BÖnh nµy chñ yÕu lÊy ®IÒu lý kh«I phôc c¬ n¨ng tr-êng vÞ lµm chñ
LÊy huyÖt: + T¶ Hîp cèc lµ cã thÓ thanh nhiÖt ë vïng ®Çu, còng cã thÓ thanh
nhiÖt ë ®¹I tr-êng, th«ng lîi ®¹I tiÖn.
+ Bæ Tóc tam lý ®Ó døt n«n möa, hoµ khÝ nghÞch, dÉn vÞ khÝ ®I xuèng
mµ t¨ng tiÕn ¨n uèng.
Hai huyÖt ®ã lµ chñ huyÖt cña çch ch÷a bªnh nµy. Mçi huyÖt lµm phÐp n¾n day
ngang b»ng ( B×nh nhô ) vµ nhÊn nh¶ ( ¸p phãng ) mçi chç tõ 100 ®Õn 200 lÇn.
Phèi huyÖt ë tø chi – t¶ Khóc ch×, bæ d-¬ng l¨ng tuyÒn, cã t¸c dông gióp ®ì c¬
thÓ kh«I phôc vµ thóc ®Èy c¬ n¨ng tr-êng vÞ. Vïng bông – t¶ Trung qu¶n ®Ó hoµ
thuËn vÞ khÝ, bæ KhÝ h¶I ®Ó t¨ng tiÕn c¬ n¨ng. Çch phèi hîp huyÖt t-¬ng hç ®ã
kh«ng nh÷ng ®IÒu lý ®-îc tr-êng vÞ, ®ång thêi còng thóc ®Èy kh«I phôc c¬ n¨ng
vËn ho¸ cña chi thÓ. §Çu mÖt, thªm phÐp ®Èy xoay vïng ®Çu, ®Ó lµm tan phong
nhiÖt ë vïng ®Çu. Tai ï, thªm phÐp ®IÓm ë Phong Tr×, dïng bæ ph¸p, ®Ó dÉn ho¶
25
cña thiÕu d-¬ng ®I xuèng ( ®Ó b»ng víi ë d-íi ). Çc huyÖt phèi hîp, mçi huyÖt
lµm Ên day ngang b»ng, nhÊn nh¶, mçi phÐp 100 lÇn. MiÖng m¾t mÐo lÖch, thªm
®IÓm çc huyÖt Gi¸p xa, §¹I th-¬ng, H¹ quan, Thõa t-¬ng. Chøng nhÑ th× c¾t
huyÖt ( thiÕt huyÖt ph¸p ), chøng nÆng th× nhÊn nh¶ ( ¸p phãng ) 50 lÇn, thªm m¹nh
kh«I phôc c«ng n¨ng côc bé. Nãi ngäng, th× thªm ®IÓm ë çc huyÖt Phong phñ, ¸n
m«n, mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ mçi huyÖt tõ 50 ®Õn 100 lÇn, ®Ó
trõ phong. Phèi hîp víi çc huyÖt ë Quan xung, Th«ng lý, Õ phong ®Ó gióp ®ì çI
bÊt tóc cña çc huyÖt tr-íc. §¹I tiÓu tiÖn kh«ng b×nh th-êng, bæ LiÖt khuyÕt, ChiÕu
h¶I ®Ó t- d-ìng ©m huyÕt, t¶ Thõa s¬n ®Ó thanh to¸n nhiÖt. Mçi huyÖt lµm n¾n day
ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ mçi phÐp ®Òu 100 lÇn, ë tø chi ph¶I lµm kÌm phèi hîp víi
phÐp dùa theo ®-êng kinh ( tuÇn ¸n Ph¸p ) nh- maI xoay ( th¸c niÖm ), ¸p Ên ( ¸p
b¸ch ), xoa x¸t ( ma x¸t ).
Thø tù ®IÓm huyÖt – tõ trªn xuèng d-íi , tr-íc ®Iªm bªn khoÎ, sau ®IÓm bªn
bÖnh.
KÕt qu¶ ch÷a
Chøng nhÑ l¹I ch÷a ngay thêi kú ®Çu, ng-êi bÖnh cã sù ®IÒu d-ìng tèt, thu hiÖu
qu¶ nhanh, thêi gian ch÷a ng¾n. BÖnh ®· kÐo dµI, thÕ bÖnh nÆng, mµ sinh khÝ
ng-êi bÖnh l¹I b×nh th-êng, thu hiÖu qu¶ chËm, ch÷a khã khái.
2- Chøng cao huyÕt ¸p ( can d-¬ng th-îng viÖt )

Nguyªn nh©n bÖnh:
Ng-êi bÞ bÖnhnµy th-êng vµo kho¶ng trªn 40 tuæi, nam n÷ ®Òu cã, ng-êi bÐo th×
nhiÒu ng-êi gÇy th× Ýt. Do thËn thuû h- tæn, kh«ng thÓ tù d-ìng can méc, ®Ó can
d-¬ng v-ît lªn, b×nh th-êng ®· dÔ sinh khÝ, gÆp sù kÝch thÝch tõ ngoµI vµo lµm cho
tinh thÇn c¨ng th¼ng, l©u ngµy th× thµnh bÖnh nµy.
Chøng tr¹ng:
§Çu ®au, cho¸ng v¸ng, m¾t hoa, tai ï, b-íc ®I th× c¶m thÊy ®Çu nÆng, hoÆc kh«ng
muèn ¨n uèng, ®¹I tiÖn kh« khan, chi d-íi mÒm mµ kh«ng cã søc.
Ch÷a: Nãi chung t¶ d-¬ng t- ©m, gi¸ng vÞ khÝ ( cã thÓ gi¶m huyÕt ¸p ), b×nh can
lîi ®¹I tiÖn lµm chñ. Tr-íc hÕt ®iÓm t¶ Hîp cèc tõ huyÖt Khóc tr× ®Õn huyÖt Hîp
cèc ®Èy theo 36 lÇn ) ®Ó t¶ d-¬ng lîi ®¹I tiÖn l¹I bæ Néi quan ®Ó t- ©m, ®Èy xoay
vïng ®Çu lµm 5-6 lÇn. T¶ B¸ch héi, §¹I chuú ( ®Èy theo tõ huyÖt Phong phñ ®Õn
huyÖt §¹I chuú 36 lÇn ), l¹I lµm phÐp ¸p theo ë vïng l-ng 5 - 6 lÇn ). T¶ Trung
qu¶n , bæ Quan nguyªn ®Ó t- ©m, gióp thªm lÊy n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶
c¬ b¾p vïng bông, thóc cho nhu ®éng ®-êng ruèt tèt vµ ¶nh h-ëng ®éng m¹ch
vïng bông chuyÓn ®éng hoµ hâan ®Ó ®IÒu chØnh c«ng n¨ng gan, d¹ dµy, lµm cho
®¹I tiÖn th«ng tho¸t, Bæ Tóc tam lý ( tõ Tóc tam lý ®Èy theo ®Õn huyÖt Gi¶I khª 81
lÇn ), T¶ Th¸I xung ( tõ Trung phong ®Èy theo ®Õn huyÖt Th¸I xung 36 lÇn ) ®Ó ®Ñp
h·m çI thÕ cña can d-¬ng v-ît lªn lµm cho khÝ nghÞch ph¶I gi¸ng xuèng.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tõ trªn xuèng d-íi, vïng trªn thñ ph¸p nhÑ, vïng d-íi thñ
ph¸p nÆng.
(( Phô )) Çc ph-¬ng vµ thñ ph¸p ®IÓm huyÖt cña chøng huyÕt ¸p cao.
a)- Th¸i d-¬ng, Phong tr×, B¸ch néi, n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ mçi phÐp
50 lÇn
b)- §Èy xoay ë vïng ®Çu 4 lÇn
c)- §Èy ë g¸y cæ ( xem thñ ph¸p bæ trî )
d)- ¸p ®éng m¹ch gi¶m g¶y ë Nh©n nghinh ba håi ( xem thñ ph¸p bæ trî )
®)- ¸p theo ë vïng l-ng ( xem thñ ph¸p bé phËn ë tr-íc )
e)- Chèng ®ì ë l-ng ( xem thñ ph¸p bé phËn ë tr-íc )
g)- NhÊn cét sèng, lµm 2 lÇn ( xem thñ ph¸p bé phËn ë tr-íc )
26
h)- §IÓm Néi quan, Hîp cèc, Trung qu¶n, Quan nguyªn, lµm çc phÐp n¾n day
ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ mçi phÐp 50 lÇn, ( ®iÓm ë trung qu¶n nhÑ mµ chËm. ®iÓm
ë Quan nguyªn nÆng mµ nhanh, ®Ó dÉn khÝ ®i xuèng ), T©m du, Çch du, Can du,
Tú du, ThËn du, lµm phÐp n¾n day ngµng b»ng vµ phÐp nhÊn nh¶ 50 lÇn, Can du
n¾n vßng trßn nhá, cÇn chËm mµ nÆng tay, huyÖt ThËn du tay l¹i nÆng Ýt h¬n, n¾n
vßng trßn nhá mµ nhanh ), çc huyÖt Tóc tam lý, Tam ©m giao, Th¸i khª, lµm n¾n
day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ mçi phÐp ®Çu 50 lÇn, ba huyÖt nµy thñ ph¸p nÆng Ýt,
cã thÓ thÊu dÉn huyÖt ¸p ®i xuèng ( nÕu ng-êi bÖnh t©m t¹ng, kh«ng cÇn dïng
phÐp nÆng tay )
KÕt qu¶ ch÷a:
BÖnh nhÑ, thêi gian ch-a l©u, rÊt dÔ ch÷a khái. BÖnh l©u dµi, chøng tr¹ng nÆng, sÏ
rÊt khã ch÷a khái. BÖnh nµy cÇn kiªng thuèc hót, r-îu, vµ çc chÊt kÝch thÝch vµ
lµm theo. Nªn tr¸nh çc nh©n tè kÝch thÝch tinh thÇn ¶nh h-ëng kh«ng tèt.
3. Chøng liÖt ( Nuy chøng )

Ham muèn mµ kh«ng ®-íc tho¶ lßng, l¹i thªm ho¹t ®éng tinh dôc qu¸ møc, hoÆc
lµ ë chç thÊp Èm, hoÆc lµ ®ªm mïa h¹ nãng nùc n»m ngñ d-íi s-¬ng ngoµi trêi,
hoÆc khi lµm mÖt l¹i gÆp nãng mµ kh¸t, ®Òu cã thÓ ph¸p sinh chøng liÖt.
Chøng tr¹ng:
Ph¸p bÖnh khÈn cÊp, toµn th©n kh«bg cã søc, da ë tri d-íi cã c¶m gi¸c tª d¹i, hai
ch©n kh«ng ®øng trªn ®Êt ®-îc, hai ®ïi ho¹t ®éng co duçi kh«ng nh¹y, hoÆc mÊt
n¨ng lùc ho¹t ®éng, nghiªm träng th× cã hiÖn t-îng ®¹i tiÓu tiÖn bÞ dõng hoÆc
kh«ng cÇm.
Ch÷a:
BÖnh nµy lÊy bæ thËn lµm chÝnh, lÊy çc huyÖt Dòng tuyÒn ( bæ ), Th¸i khª ( bæ ),
Th¸i uyªn ( bæ) §IÒu lý tr-êng vÞ, lÊy çc huyÖt Hîp cèc ( t¶ ), Tóc tam lý ( bæ ),
Gi¶i khª ( bæ ), Thiªn khu ( bæ ). Thóc ®Èy kh«i phôc vïng n¨ng lùc co duçi cña
chi d-íi, lÊy çc huyÖt Th©n du ( bæ ), Thø liªu ( bæ ), Uû trung ( bæ ), Hoµn khiªu
( bæ ), D-¬ng l¨ng tuyÒn ( bæ ), Kh©u kh- ( bæ ), kÌm lµm cho thªm çc thñ ph¸p
nhÑ mµ chËm, mçi huyÖt dïng çc phÐp n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ , chÊm gâ ë
da ®Òu 50 ®Õn 100 lÇn.
Thø tù ®IÓm huyÖt : Tõ trªn xuèng d-íi, theo ®óng nh- thÕ (theo trong bµi )
mµ ®iÓm huyÖt.
KÕt qu¶ ch÷a: BÖnh míi dÔ ch÷a, bÖnh l©u rÊt khã trÞ, th-êng th× tõ 1 ®Õn 3
th¸ng cã thÓ ch÷a khái.
Ghi thªm : Chi d-íi kh«ng thÓ ho¹t ®éng, §«ng y gäi lµ h¹ nuy, còng gäi lµ triÖt
t¶n. HiÖn nay khoa häc l©m sµng khiÓm tra nã thuéc vÒ thÇn kinh trung khu, còng
cã thuéc vÒ ®Çu chèt thÇn kinh. Trung khu lµ lo¹I viªm thÇn kinh ®èt sèng, §Çu
chãp thÇn kinh lµ laäi viªm ®Çu chãp thÇn kinh. Viªm thÇn kinh tuû sèng th× ch÷a
rÊt khã kh¨n.
4. C¶m m¹o :
Nguyªn nh©n bÖnh :
Do khÝ hËu ®ét nhiªn biÕn ho¸, hoÆc cë ¸o ë ®ªm ngoµi s-¬ng, l¹i thªm ng-êi
bÖnh lóc b×nh th-êng th©n thÓ kh«ng ®-îc khoÎ l¾m, bÞ c¶m phong hµm mµ thµnh.
Chøng tr¹ng:
§au ®Çu, ph¸p sèt, cã khi sî l¹nh, mòi t¾c kh«ng th«ng hoÆc ch¶y n-íc trong, sî
giã, ho h¾ng, h¾t h¬I, th©n thÓ ®au ®ín, th©n nhiÖt t¨ng cao.
27
Ch÷a:
LÊy viÖc lµm ra må h«I ®Ó h¹ sèt lµ chñ, T¶ Hîp cèc LiÖt khuyÕt cã thÓ thanh
nhiÖt tho¸i biÓu ( giÈm sèt lïi chøng ë biÓu ), cã t¸c dông døt ®©u ®ín, ra må h«I,
cã ch÷a ®-îc chøng ®au ®Çu, t¾c mòi, ph¸p sè, sî giã. Bæ huyÖt phong tr× ®Ó dÉn
ho¶ cña ThiÕu d-¬ng kinh ®i xuèng, cã thÓ døt chøng nãng rÐt qua l¹i, ( tøc lµ mét
c¬n sèt l¹nh, mét c¬n ph¸t sèt ), Bæ Tóc tam lý cã thÓ dÉn nhiÖt cña d-¬ng minh
gi¸ng xuèng. Víi sè huyÖt kÓ trªn phèi hîp víi nhau, l¹i cã søc thanh nhiÖt gi¶i
biÓu rÊt m¹nh. NÕu nh- sèt nÆng ( bÞ lµ ph¸t sèt ngay, lµ khª l-u nhiÖt ), gia t¶
huyÖt §¹i chuú, cã thÓ thanh nhiÖt ë mäi kinh d-¬ng, NÕu cã phôc tµ trong ( tr-íc
giê ngä lui c¬n nãng, sau giê ngä l¹i nãng nh- ®èt ) th× t¶ Héi quan. Ng-êi cã ©m
h- ( lßng bµn tay, bµn ch©n nãng ), th× bæ Héi quan, tam ©m giao. NÕu D-¬ng
minh thùc nhiÖt ( ph¸t sèt, ra må h«I mµ kh«ng gi¶I), t¶ huyÖt Héi ®×nh; Néi nhiÖt
thÞnh ( ph¸t sèt mµ kh¸t, hoÆc cã ®au häng, s-ng m¸, ph©n kh«, n-íc tiÓu vµng ),
thªm bæ huyÖt T¸i khª, cã søc ®¹i bæ thËn ©m, dÉn thuû chÕ ho¶ vµ phèi hîp víi
Héi ®×nh ®Ó t¶ thùc nhiÖt ë D-¬ng minh, ph¸p huy kÕt qØa ch÷a sÏ rÊt râ rÖt, VÞ
tr-êng nÕu kh«ng th- hoÆc vïng bông cã c¶m gi¸c ®au ®ín, gia t¶ ë Trung qu¶n
(hoµ vÞ khÝ ), bæ Thiªn khu, thªm viÖc lµm phÐp l¾c rung vïng bông, thªm t¸c dông
m¹nh ë kho¶ng gi÷a ®¹I tr-êng vµ vÞ Bæ khÝ h¶I, kh«I phôc c¬ n¨ng cña tr-êng vÞ,
NÕu nh- trong qu¸ tr×nh kh«I phôc cho ng-êi thËn h- hoÆc khÝ h- thªm bæ huyÕt
Th¸I uyªn, ¢m h- nhiÖt dÉn ®Õn tinh thÇn vµ giÊc ngñ kh«ng yªn gia væ huyÖt
Quan nguyªn, Tam ©m giao, Méi huyÖt ®Òu dïng phÐp n¾n day ngang b»ng, nhÊn
nh¶ lµ 100 lÇn,NhÊt lo¹t th-¬ng phong c¶m m¹o, mçi huyÖt riªng gia phÐp chÊm
gâ ë da 100 lÇn, Ho h¾ng nÆng, phÕ cã phong nhiÖt th× t¶ ë phong phñ, Khi ®IÓm
huyÖt ®¹I chuú mµ sî kh«ng hiÖu, cã thÓ ;µm t¶ ph¸p thªm ë huyÖt §¹o d¹o, vµ
nªn tõ hai huyÖt ®ã lÊy ë hai bªn ( tøc lµ ë kinh th¸I d-¬ng bµng quang ) xuèng
chõng mÊy ®èt l-ng d-íi, C¶m m¹o l©u ngµy kh«ng khoit hoÆc ng-êi vèn yÕu mµ
c¶m m¹o, th× ngoµI viÖc ®IÓm huyÖt ë Hîp cèc, LiÖt khuyÕt, Phong tr× ra, nªn thªm
bæ.ë huyÖt Néi quan.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Nh- ®· kÓ ë trªn
KÕt qu¶ ch÷a: BÖnh nhÑ th× tõ 1-3 lÇn lµ khái.
Phô
( 1 ) – TrÎ em c¶m m¹o, khi th©n nhiÖt tõ 38 – 38,5 ®é C, cÇn t¶ Hîp cèc, bæ
Tóc tam lý, nhÊt lo¹t mét lÇn lµ khái. NÕu khi th©n nhiÖt trªn d-íi 40 ®é C, th× ë
mçi huyÖt mçi phÐp ®Òu ®IÓm 200 lÇn, cø çch hai giê ®ång hå l¹I ch÷a mét lÇn,
liªn tôc ®IÓm huyÖt 2 – 3 lÇn, th©n nhiÖt cã thÓ gi¶m xuèng, trong vßng 24 giê,
th©n nhiÖt trë l¹I b×nh th-êng vµ khái bÖnh.
(2) - Ng-êi lín c¶m m¹o møc nhÑ ,®IÓm mét lÇn ë huyÖt Hîp cèc theo t¶ ph¸p th×
cã thÓ khái .
(3) - Ng-êi lín c¶m m¹o ph¸t trªn d-íi 39 ®é C, hoÆc theo giêi ®ång håi ®iÓm
huyÖt mét lÇn, sau khi ®IÓm 3 – 5 lÇn nèi nhau nh- kho¶ng çch trªn, th©n nhiÖt
cã thÓ rót xuèng.
5. N«n möa
Th-¬ng thùc bÞ l¹nh, vµ kiªm c¶ ®au vïng d¹ dayg, ph¸t lµm c¬n cÊp tÝnh, lµ thùc
chøng ( lµ lo¹I viªm d¹ dµy cÊp tÝnh ), B×nh th-êng tiªu ho¸ kh«ng tèt, trong d¹
dµy cã thøc ¨n ®äng dõng, gÆp khi tÝnh t×nh kh«ng vui s-íng mµ dÉ ®Õn ph¸t lµm
m·n tÝnh, gäi lµ h- chøng.
Chøng tr¹ng:
28
Vïng d¹ dµy bøt røt mµ ®au ®ín, n«n möa, gÊp, trong miÖng kh¸t, n«n ra n-íc
chua, -a l¹nh sî nãng, m¹ch to ( hång ) mµ nhanh ( s¸c ), lµ thùc chøng. Tø chi
l¹nh, kh«ng thÊy kh¸t n-íc, n«n möa tõ tõ, sè ngµy bÖnh ( nhÊt kú ) kÐo dµI, n«n
möa sau khi ¨n uèng, tinh thÇn mÖt mái hÕt møc, m¹ch t-îng kh«ng cã søc, lµ
chøng h-. Tãm l¹I, biÕt luËn lµ n«n möa cÊp tÝnh hay m·n tÝnh, uèng thuèc còng
dÔ n«n ra, khã ph¸p huy hÕt t¸c dông, nh-ng mµ ®IÓm huyÖt th× l¹I rÊt tèt.
Çch ch÷a:
Tr-íc hÕt lµm phÐp ¸p theo ë vïng l-ng ( bèi bé tuÇn ¸p ph¸p ),
§Ó øc chÕ khÝ, th-îng nghÞch vÞ, ®IÓm ë huyÖt Néi quan, chÊn lµ cÊp, dïng t¶
ph¸p ®Ó thanh trõ nhiÖt ë trong, víi m·n tÝnh , dïng bæ ph¸p ®Ó gióp cho chÝnh khÝ
trõ tµ khÝ, cã thÓ gi¶I ®-îc sù ®Çy tøc ë gi÷a d¹ dµy vµ ngùc. NÕu do n«n möa mµ
dÉn ®Õn ®Çu ãc mê mÖt qu¸ l¾m, th× thªm phÐp ®Èy xoay ë vïng ®Çu, ph¶I sö dông
phÐp nµy tr-íc khi dïng phÐp ¸p theo ë l-ng ). T¶ trung qu¶n, bæ khÝ h¶I, cã thÓ
th«ng sî sù tÝnh trÖ ë gi÷a d¹ dµy vµ ruét, sau ®è ®IÓm huyÖt Tóc tam lý, dïng
phÐp bæ ®Ó thÊu dÉn vÞ khÝ ®I xuèng, l¹I t¶ huyÖt c«ng t«n ®Ó tiªu thÊp, T¶ tam lý
dïng phÐp bæ ®Ó thÊu d·n vÞ khÝ ®I xuèng, l¹I t¶ huyÖt c«ng t«n ®Ó tiªu thÊp, T¶
Th¸I xung ®Ó b×nh can døt n«n, §IÓm huyÖt ChiÕu h¶I; - ©m h- th× dïng phÐp bæ,
®Ó t- ©m l¬I tiÖn, thóc ®Èy c¬ n¨ng tiªu ho¸ trë l¹I nh- th-êng. NÕu nh- cã hiÖn
t-îng huyÕt h-, thªm bæ huyÖt Çch du; D¹ dµy khã chÞu t¶ huyÖt, Trung qu¶n, khÝ
h- bæ huyÖt khsi h¶I, vµ cã thÓ thªm phÐp rung rÈy ë vïng d-íi, dïng thñ ph¸p
nÆng h¬n mét Ýt, LiÖu chøng mµ gi¶m bít sè lÇn thao t¸c ë nh÷ng huyÖt vïng trªn,
t¨ng thªm sè lÇn thao t¸c ë nh÷ng huyÖt vÞ vïng d-íi, ®ay lµ nh÷ng biÖn ph¸p cã
t¸c dông thÊu dÉn.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tõ trªn xuèng d-íi,Thñ ph¸p ë huyÖt vÞ vïng trªn nhÑ h¬n
mét Ýt,thñ ph¸p ë huyÖt vÞ nÆng h¬n mét Ýt.
HiÖu qu¶ ch÷a: BÖnh c¾p tÝnh,®IÓm huyÖt mét l»n cã thÓ th¾y hiÖu qu¶,hai,ba
l»n lµ ch÷a khái.BÖnh m·n tÝnh, c»n ph¶ ch÷a thêi gian dµi míi khái
.
6. Øa ch¶y m·n tÝnh
Nguyªn nh¨n bÖnh:
Ph»n lín bÖnh do viªm ®-êng ruét c¾p tÝnh ch÷a lü dµI kh«ng khái,d»n d»n trë
thµnh viªm ruét m·n tÝnh, l¹I còng cã nh¨n gÆp çc lo¹I bÖnh kh¸c, trong viÖc nu«i
ch÷a kh«ng chó ý vÒ ¨n uèng g©y ra.
Chøng tr¹ng:
Ruét s«I, bông tr-íng, cã khi ®au bông, kh«ng chÞu ®-îc l¹nh, kh«ng biÕt ngon
khi ¨n t-¬I sèng vµ ¨n thÞt. Kh«ng cÈn thËn mét chót lµ bông ®au mµ bµI tiÕt láng,
ph©n kh«ng thµnh khu«n, mµ gièng nh- ch¸o láng, mét ngµy bµI tiÕt d¨m ba lÇn
kh«ng chõng, tr-íc khi ra ph©n th× bông ®au, sau khi ra ph©n th× bít ®au.
Çch ch÷a:
Bæ néi quan, Bæ Èn b¹ch, Bæ phôc l-u, lµm çc phÐp n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn
nh¶, mçi phÐp ®Òu 50 hoÆc 70 lÇn, hai huyÖt Thiªn khu dïng phÐp nèi tiÕp dïng
ngò hµnh ( ngò hµnh liªn dông ph¸p ), khi nhÊn nh¶ s©u phèi víi huyÖt Néi ®×nh,
khi rung rÈy phèi hîp víi huyÖt H·m cèc, khi chÊm gâ ë da phèi hîp víi huyÖt LÖ
®oµI, khi xoa ®Èy ë m¹ch m¸u phèi víi huyÖt Gi¶I khª, khi n¾n day ngang b»ng
tr¸I ph¶p ë c¬ b¾p phèi víi Tóc, tam lý, Bæ ë hai huyÖt Trung qu¶n, KhÝ h¶I, dïng
c¶ n¨m lo¹I thñ ph¸p ( ngò hµnh liªn dông ), Bæ ë ba huyÖt ThÇn khuyÕt, MÖnh
m«n, Tú du, dïng thñ ph¸p n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶, mçi thñ ph¸p 70 lÇn.
Hai huyÖt ThËn dïng phÐp nèi tiÕp dïng ngò hµnh, khi nhÊn nh¶ ë s©u trong s-¬ng
khèi víi huyÖt Th«ng cèc, khi rung rÈy ë gÇn phèi víi huyÖt Thóc cèt, khi chÊm gâ
ë da phèi víi huyÖt ChÝ ©m, khi xoa ®Èy ë m¹ch m¸u phèi víi huyÖt C«n lu©n, khi
29
n¾n day ngang b»ng tr¸I ph¶I ë c¬ b¾p phèi víi huyÖt uû trung. NÕu gÆp can méc
kh¾c vÞ lµm cho n¹p thøc ¨n kh«ng tèt, cã thÓ gia t¶ ë huyÖt Kú m«n, bæ ë huyÖt
can du, ®Ó ®IÒu chØnh quan hÖ can vÞ.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tõ trªn xuèng d-íi, thñ ph¸p ë huyÖt vÞ vïng trªn nªn h¬I
nhÑ h¬n Ýt, ë huyÖt vÞ vïng d-íi h¬I nÆng h¬n mét Ýt.
HiÖu qu¶ ch÷a: §èi víi lo¹I c«ng n¨ng ®-êng ruét rèi lo¹n vµ viªm kÕt tr-êng
m·n tÝnh, ®IÓm 2 – 4 lÇn lµ thÊy hiÖu qu¶ râ rÖt, nhÊt lo¹t ch÷a tõ 20 – 30 lÇn lµ
cã thÓ khái.
7. BÖnh lþ
Nguyªn nh©n:
BÖnh lþ ng-êi x-a còng gäi lµ “trÖ h¹”, th-êng l©y lan vµo kho¶ng gi÷a h¹ vµ
thu. Do ngµy nãng mµ ¨n thøc ¨n l¹nh m¸t hoÆc th÷c ¨n kh«ng s¹ch, sÏ thªm vµo
®ã lµ khÝ hËu rÊt mùc kh¸c th-êng, biÕn ho¸ chªnh lÖch,nãng l¹nh rÊt lín, ®· lµm
cho tµ tró ë ®-êng ruét mµ xoay ra lµm thµnh lþ.
Chøng tr¹ng:
§¹I tiÖn kh«ng kho¸i, mµu ph©n hoÆc tr¾ng hoÆc ®á. Th-êng gäi mµu tr¾ng lµ
b¹ch lÞ, mµu hång lµ hång lÞ. Nh-ng chung ®Òu cã chøng tr¹ng lý cÊp h©u träng.
Çch ch÷a:
T¶ huyÖt Hîp cèc, cã thÓ trõ ®-îc thÊp nhiÖt tró ë d-íi, bæ hai huyÖt Tóc tam lý,
Thiªn khu ( Thêi kú ®Çu th× dïng t¶ ph¸p, thêi kú cuèi thï dïng bæ ph¸p ), ®Ó thóc
®Èy tr-êng vÞ trë l¹I b×nh th-êng, phèi hîp víi huyÖt Trung qu¶n dïng t¶ ph¸p cã
thÓ thanh nhiÖt ë tam tiªu, phèi víi Quan nguyªn dïng phÐp bæ cã thÓ lîi çI thÊp (
th¸o ®I çI thÊp ) ë h¹ tiªu. Bæ huyÖt thËn du ®Ó ®IÒu tiÕt ®¹I tiÓu tiÖn, T¶ huyÖt
Thøa s¬n cÝ thÓ thanh t¸o ë bµng quang, Bæ huyÖt ChiÕu h¶I ®Ó cã thÓ t- ©m lîi
tiÖn. NÕu gÆp lóc ph¸t sèt, gia ®IÓm ë huyÖt Néi quan, bæ ph¸p, huyÖt §¹I chuú t¶
ph¸p hoÆc dïng phÐp theo ( tuÇn ) mµ t¶ ë kinh huyÖt ®¹I tr-êng, mçi huyÖt n¾n
day ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Òu 100 lÇn, mçi ngµy ®IÓm huyÖt mét lÇn hoÆc hai lÇn.
Vïng bông thñ ph¸p kh«ng nªn nÆng, thñ ph¸p ë çc huyÖt gi¶m bít søc nÆng ë
vïng bông.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tõ trªn xuèng d-íi, thñ ph¸p ë çc huyÖt gi¶m bít søc
nÆng ë nh÷ng huyÖt vïng bông.
HiÖu qu¶ ch÷a: Mét ®Õn hai lÇn cã thÓ thÊy nhÑ bít, tõ 5 –6 lÇn cã thÓ ch÷a
khái.
8. BÝ ®¹i tiÖn:
Do ®¹I tr-êng kh« khan, t©n dÞch kh«ng ®ñ mµ mÊt Èm -ít, v× thÕ mµ bÝ kÕt ®¹I
tiÖn kh«ng th«ng th-.
Chøng tr¹ng:
Kho¶ng hai ®Õn ba ngµy míi bµI ph©n mét lÇn, thêi gian ngåi bµI ph©n rÊt l©u,
tuy cã thÊy ph©n ra nh-ng ph©n ra rÊt khã kh¨n.
Çch ch÷a:
Bæ huyÕt Th¸I uyªn ë phÕ kinh, t¶ huyÖt Hîp cèc ë kinh ®¹I tr-êng, cã thÓ lµm
cho sù chuyÒn dÉn cã søc. T¶ huyÖt Th-a s¬n, bæ huyÕt ChiÕu h¶I, cã thÓ ®IÒu lý
quan hÖ ©m d-¬ng cña thiÖn vµ bµng quang, ThËn chñ vÒ nhÞ tiÖn, ®IÒu ©m d-¬ng
cña hai huyÖt ®ã cã thÓ lµm cho trùc tr-êng sinh t©n mµ th«ng tiÖn, víi huyÖt Ph«I
tóc tam lý, Bæ huyÖt Trung qu¶n, t¶ huyÖt KhÝ h¶I, bæ ®Ó ®IÒu lý tr-êng vÞ, gÝup
cho hiÖu qu¶ th«ng tiÖn. NÕu ®óng lµ thùc kÕt, ë huyÖt ChiÕu h¶I dïng t¶ ph¸p, vµ
30
nªn gi¶m bá ®I huyÖt Th¸I uyªn, gia vµo huyÖt Thiªn khi lµm t¶ ph¸p, ®Ó gióp cho
th«nb tiÖn cã hiÖu. Mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Õn 100 lÇn. Chøng
©m h- tiÖn bÝ, tèc ®é thñ ph¸p ph¶I chËm mµ nÆng, vïng bông liÖu chøng lÊy thªm
ph¸p xoa x¸t hoÆc rung rÈy.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tõ trªn xuèng d-íi, thñ ph¸p nªn tiÕn hµnh chËm chËm.
HiÖu qu¶ ch÷a: BÖnh cã thêi gian ch÷a l©u, ch÷a 1 lÇn 2 lÇn cã thÓ th«ng.
Ng-êi tuæi cao bÖnh l©u, thêi gian ch÷a cÇn ph¶I dµI h¬n.
9. Di tinh:
Do t©m tÝnh phiÒn n·o hoÆc mÖt mái qu¸ møc dÉn ®Õn t©m thÇn bÊt giao g©y ra
méng tinh, còng cã khi bé m¸y thËn kh«ng ch¾c ( thËn quan bÊt cè ), kh«ng méng
mµ tinh còng ra.
Chøng tr¹ng:
Cã méng di tinh hoÆc kh«ng méng ho¹t tinh, mét th¸ng m¾c bÖnh 4 – 5 lÇn,
kh«ng chõng, còng cã ng-êi vµI ba ngµy m¾c mét lÇn hoÆc mçi ®ªm mét lÇn, thÊm
chÝ ban ngµy còng ho¹t tinh, mçi ngµy mét t¨ng çc hiÖn tùng ®Çu tèi m¾t hoa,
m×nh mÈy mÖt mái, trÝ nhí gi¶m, chÈn tay kh«ng cã søc, l-ng gèi buèt ®au.
Çch ch÷a:
Bæ çc huyÖt T©m du, ThËn du, lµm cho t©m thËn t-¬ng giao, Bæ huyÕt Ngo¹I
quan, KhÝ h¶I, Tam ©m giao, cã hiÖu qu¶ ®¹I bæ nguyªn ©m, cñng cã chÝnh khÝ,
kh«ng méng mµ ho¹t tinh, bæ çc huyÖt Tam ©m giao, Quan nguyªn, KhÝ h¶I, Héi
©m, ngoµI viÖc ph¸t huy t¸c dông nh- trªn ra, mét huyÖt Héi ©m cã t¸c dông nhÊt
lµ cñng cè ch©n ©m ( huyÖt Héi ©m ®¹o gia goi lµ H¶I ®Ó l¹I noÝ MÖnh t¹I H¶I ®Ó
tÝnh t¹I thiªn, nghÜa vÒ hµm nghÜa trong c©u nãi ®ã ®óng lµ cã ®¹o lý ).
Mçi huyÖt Ên day ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Òu 100 lÇn, theo ®-êng kinh mµ chËm,
ho¹t tinh nÆng çc huyÖt Quan nguyªn, KhÝ h¶I thªm phÐp chÊm gâ ë da. Çch
mét ngµy ch÷a mét lÇn.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tõ trªn xuèng d-íi, thñ ph¸p nªn chËm chËm mµ h¬I nhÑ.
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a®-îc vµI ba lÇn ®· thÊy hiÖu qu¶, nhÊt lo¹t ch÷a 10 lÇn trë
lªn cã thÓ khái bÖnh, nh-ng bÖnh thÕ nÆngm cÇn ch÷a thêi gian dµi.
10. LiÖt d-¬ng.

NhÊt ho¹t do ho¹t ®éng t×nh dôc qu¸ møc, xuÊt tinh qu¸ nhiÒu, thËn kinh hao tæn
hoÆc suy nghÜ nhiÒu, gÆp c¶nh kinh khñng, ®Òu cã thÓ dÉn ®Õn sinh ra bÖnh nµy.
Chøng tr¹ng:
Khi vµo phßng muèn nhanh chãng giao hîp, khi giao hîp d-¬ng vËt kh«ng r¾n
cøng, hoÆc cøng r¾n kh«ng l©u, tinh ®· ch¶y ra, cã khi ch-a kÞp giao hîp, tinh ®·
sím ch¶y, qu¸ l©u th× thÊy s¾c ®Ñp lµ tinh ch¶y ra ngay mµ mÒm rôt kh«ng cøng
lªn ®-îc.
Çch ch÷a:
BÖnh nµy chñ yÕu lµ do can thËn ®Òu h-, bæ huyÖt Th¸I xung ë can kinh, cã thÓ
lµm cho d-¬ng vËt ®ñ ®é cøng, bæ huyÖt Th¸I khª ë thËn kinh huyÖt Th¸I uyªn ë
phÕ kinh, cã thÓ lµm cho thËn khÝ xung tóc mµ tiÕt tinh chËm chËm, vµ phèi hîp
víi huyÖt Héi ©m, Quan nguyen, cã thÓ cñng cè ch©n ©m. Mçi huyÖt ®Òu n¾n day
ngang b»ng, nhÊn nh¶, chÊm gâ ë da mét thñ ph¸p 100 lÇn, thñ ph¸p cÇn nhÑ mµ
chËm.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tõ trªn mµ xuèng d-íi, thñ ph¸p nªn nhÑ, nªn chËm.
31
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t ch÷a tõ 5 – 15 lÇn lµ khái, trong thêi gian ch÷a vµ
sau khi ch÷a mét thêi gian ph¶I tr¸nh kh«ng ®-îc giao hîp.
11. MÊt ngñ.

BÖnh nµy th-êng do suy nghÜ h¹I tú, hoÆc bëi huyÕt h- kh«ng thÓ d-ìng t©m
hoÆc do ®au ®Çu, ®au l-ng, t©m thËn bÊt giao g©y ra.
Chøng tr¹ng:
Ban ®ªm kh«ng thÓ vµo giÊc ngñ, hoÆc vµo giÊc ngñ kh«ng l©u ®· tØnh, tØnh l¹I th×
kh«ng thÓ nµo vµo l¹I giÊc ngñ, kiªm cã ®au ®Çu, t×nh thÇn kh«ng phÊn khëi.
Çch ch÷a:
Do suy nghÜ qu¸ møc, huyÕt bÊt d-ìng t©m, bæ huyÖt ThÇn m«n ë t©m cã thÓ an
t©m thÇn, bæ huyÖt Tam ©m giao ë tú kinh cã thÓ nhËp tÜnh. T©m an thÇn tÜnh sÏ dÔ
dµng vµo giÊc ngñ, nÕu do can ho¶ th¨ng lªn trªn, th× t¶ hai huyÖt Th¸I xung vµ
Hîp cèc ®Òu ®au, ®Çu tèi, lÊy huyÖt vïng ®Çu hoÆc bæ trî b»ng çch lÊy phÐp ¸p
huyÖt vµ phÐp ®Èy xoay ë vïng ®Çu. Mçi huyÖt ®Òu n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn
nh¶, mçi lo¹I thñ ph¸p lµm 100 lÇn, thñ ph¸p cÇn nhÑ mµ chËm, nh-ng phÐp ¸p
huyÖt ë vïng ®Çu lÊy nÆng mét Ýt, mçi ngµy ch÷a 1 lÇn.
Thñ ph¸p ®IÓm huyÖt ®Ó t©m thËn t-¬ng giao, an thÇn lµ b»ng bæ huyÖt ThÇn
m«n, n¨n day ngang b»ng cã vßng trßn to, tèc ®é chËm, thñ ph¸p nhÑ 100 lÇn ( dÉn
thËn giao t©m ). N¾n day ngang b»ng vßng nhá, tèc ®é nhanh, thñ ph¸p nhÑ 100
lÇn ( dÉn thËn giao t©m ), nhÊn nh¶ kh«ng nhanh kh«ng chËm 100 lÇn.
Bæ ©m d-¬ng, bæ Quan nguyªn, n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ mçi lo¹I thñ ph¸p
®Òu 100 lÇn( thñ ph¸p kh«ng nhanh, kh«ng chËm, kh«ng nÆng, kh«ng nhÑ)
Thñ ph¸p ®IÓm huyÖt ®Ó t©m thËn t-¬ng giao, kiÖn vÞ bæ tú lµ b»ng bæ huyÖt ThÇn
m«n, n¾n day ngang b»ng, thñ ph¸p nhÑ , vßng trßn to, tèc ®é chËm ( dÉn thËn vµo
t©m ), nhÊn nh¶ kh«ng nÆng, kh«ng nhÑ, tèc ®é chËm võa ph¶I ( kh«ng nhanh
kh«ng chËm )
Bæ huyÖt Th¸I khª, n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶, thñ ph¸p kh«ng nÆng kh«ng
nhÑ, kh«ng nhanh, kh«ng chËm, vßng n¾n kh«ng to,kh«ng nhá.
Bæ huyÖt TËm du, thñ ph¸p gièng nh- ë huyÖt ThÇn m«n
Bæ huyÖt ThËn du, thñ ph¸p gièng nh- ë huyÖt Th¸I khª
Bæ huyÖt Tú du, thñ ph¸p gièng nh- ë huyÖt Tóc tam lý.
Gi¶I thÝch thñ ph¸p:
T©m ë trªn, thñ ph¸p nhÑ, T©m thuéc ho¶, vßng trßn to mµ nhanh ( dïng tèc ®é
chËm lµ dÉn thËn vµo t©m ). ThËn ë d-íi, thñ ph¸p nÆng, thËn thuéc thuû, vßng
trßn nhá mµ chËm, dïng tèc ®é nhanh lµ dÉn t©m vµo thËn, Tú vÞ ë gi÷a, thñ ph¸p
nªn chËm võa pahØ ( ho·n ), n¾n day ngang b»ngvßng trßn kh«ng to kh«ng nhá.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Theo thø tù tr×nh bµy ë trªn, tiÕn hµnh ®IÓm huyÖt.
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a hai ®Õn ba lÇn thÊy bÖnh nhÑ ®I, chøng nhÑ th× trªn l-íi
10 lÇn lµ khái.
12. Ho h¾ng:
Do tõ ngo¹I c¶m phong hµn mµ ¶nh h-ëng ®Õn sù vËn hµnh ngay ng¾n cña phÕ
khÝ, ®-a ®Õn ®-êng khÝ bÊt lîi mµ g©y ra.
Chøng tr¹ng:
Trong hÇu häng ph¸t ngøa, ho h¾ngnhiÒu ®êm, gÆp khi mïi vÞ kh¸c th-êng hoÆc
khi hÝt ph¶I khãi sÏ ho h¾ng nÆng h¬n, ®· ¶nh h-ëng ®Õn giÊc ngñ.
32
Çch ch÷a:
Ho h¾ng khi ngo¹I c¶m ch-a lui, tr-íc hÕt dïng ph-¬ng trÞ ngo¹I c¶m ®Ó ch÷a,
khi ngo¹I c¶m ®· lui, ho h¾ng còng theo ®ã gi¶m nhÑ hoÆc khái. NÕu nh- ngo¹I
c¶m ®· lui, nh-ng vÉn ho h¾ng, th× bæ huyÖt Th¸I uyªn, t¶ huyÖt Thiªn lÞch, bæ çc
huyÖt phong m«n, PhÕ du, Chiªn trung, T¶ huyÖt Toµn c¬. Nh÷ng huyÖt ®ã cã t¸c
dông th«ng phÕ khÝ, øc chÕ ho h¾ng, T¶ huyÖt Trung qu¶n, bæ çc huyÖt KhÝ h¶I,
Tóc tam lý, çc huyÖt Êy cã thÓ kiÖn vÞ ho¸ ®µm. Mçi huyÖt ®Òu Ên day ngang
b»ng, nhÊn nh¶, chÊm gox ë da mçi thñ ph¸p ®Òu 100 lÇn. NhiÖt thÞnhho h¾ng th×
dïng t¶ ph¸p ë Phong m«n, PhÕ du, vµ bá bít thñ ph¸p chÊm gâ ë da.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Gièng nh- kÓ trªn.
HiÖu qu¶ ch÷a: BÖnh trong vßng nöa n¨m, trÞ 1 – 3 lÇn lµ cã thÓ khái, bÖnh ®·
qua mÊy n¨m thµnh m·n tÝnh, sÏ rÊt khã ch÷a.
Ghi thªm
PhÐp nµy cã thÓ ch÷a hen phÕ qu¶n nãi chung bÖnh l©u ng-êi yÕu, dïng thñ ph¸p
nhÑ lµ cã thÓ thu ®-îc hiÖu qu¶. N¨m 1961 khi trë vÒ quª, mét h«m ®ªm ®Õn tr-íc
khi chuÈn bÞ ®Õn ThiÓm tiÒn, gÆp mét ng-êi bÖnh n÷ tuæi qu¸ 80, m¾c bÖnh ®·
nhiÒu n¨m, cø ®Õm ®Õn lµ hen xuyÔn, do ng-êi bÖnh qu¸ giµ vµ thêi gian l¹I còng
kh«ng kÞp lÊy nh÷ng huyÖt vÞ trªn, nªn bæ hai huyÖt Th¸I uyªn vµ Tóc tam lý. LÊy
phñ ph¸p phæ th«ng ®Ó trÞ lµ Ên day ngang b»ng, nhÊn nh¶, chÊm gâ ë da trªn
huyÖt Th¸I uyªn 200 lÇn, Tóc tam lý 100 lÇn, ngay lóc ®ã c¬n khã thë gi¶m nhiÒu.
Phô: Thñ ph¸p ch÷a ho h¾ng ( vÐo, n¾n, ®Èy, c¾t, l¾c )
§èt cæ , vÐo lªn bu«ng ra 100 lÇn, nÕu b¾p thÞt c¨ng khã vÐo bu«ng, cã thÓ ®æi
lµm vÐo ®Ó ®ã n©ng lªn), Phong m«n, PhÕ du vÐo 100 lÇn ( ®em hai huyÖt phong
m«n vµ PhÕ du vÌo dõng ), n¾n day ngang b»ng bªn tr¸I vµ bªn ph¶I 100 lÇn, (
Phong m«n, PhÕ du ®Òu n¾n ), ®Èy lªn xuèng ë ph¹m vi hai huyÖt, h-íng lªn ®Èy
36 lÇn, h-íng xuèng ®Èy 54 lÇn, c¾t dõng ë hai huyÖt Kinh cõ vµ ThiÕu th-¬ng lµm
cho ngon tay çI c¾t theo lµm dao ®éng vßng trßn 100 lÇn, phÐp trªn gäi lµ ngò tù
thñ ph¸p cã t¸c dông trê ®êm døt ho.
13. §au ®Çu:

Cã bÞ c¶m ngo¹I rµ ma ®au ®Çu, gäi lµ ®au ®Çu ngo¹I c¶m cã khÝ huyÕt hao tæn
mµ ®au ®Çu, gäi lµ néi th-¬ng ®au ®Çu. §au ®Çu do ngo¹I c¶m phÇn lín lµ phong,
hµn g©y ra, néi th-¬ng ®au ®Çu, ®a sè do h- tæn dÉn ®Õn.
Chøng tr¹ng:
Ngo¹I c¶m ®au ®Çu, sî l¹nh, sî giã, cã må h«I hoÆc kh«ng cã må h«I, vµ kiªm cã
hiÖn t-îng ph¸p sèt. Nh- khi chÈn m¹ch sÏ cã hiÖn t-îng m¹ch phï ho·n, phï
khÈn hoÆc phï huyÒn. Néi th-¬ng ®au ®Çu th× khi ®au khi døt, gÆp lóc lµm mÖt th×
cµng ®au, võa thÊy tinh thÇn kh«ng vui vÎ, m¹ch th-êng v« lùc.
Çch ch÷a:
Ngo¹I c¶m ®au ®Çu, ®IÓm çc huyÖt Hîp cèc t¶, Phong tr× bæ, bæ trî b»ng thñ
ph¸p ®Èy xoay vïng ®Çu, l¹I dïng mÆt mu cña hai ngãn trá vµ gi÷a tay chç khíp
thø hai kÑp vÐo mÊy lÇn ë hai bªn tãc mai vµ gi÷a hai ®Çu l«ng mµy, lµm cho xung
huyÕt côc bé thµnh ra mµu tÝm. Néi th-¬ng g©y ®au ®Çu bæ huyÖt LiÖt khuyÕt, t¶
huyÖt Hîp cèc, ®IÒu tiÕt qua hÖ ©m d-¬ng, biÓu lý cña phÕ vµ ®¹I tr-êng, ®Ó thanh
nhiÖt døt ®au. Khi ®au phÝa tr-íc ®Çu, dïng phÐp ®Èy xoay ë vïng ®Çu vµ phÐp ¸p
huyÖt. NÕu thuéc vÒ ®au mét bªn ®Çu, cã thÓ lÊy t¶ Hîp cèc, bæ LiÖt khuyÕt ë bªn
®èi vµ ¸p huyÖt vÞ ®au ë vïng tãc mai. NÕu ®au ë ®Ønh ®Çu, th× mét tay ¸p n¬I ®au
(¸p thèng thiªn ), ë huyÖt TiÒn ®×nh, mét tay ¸p n¬I ®au ( ¸p thèng thiªn ) ë huyÖt
Hëu ®Ønh, ®Ó góp cho t¸c dông døt ®au côc bé. Sau ®ã t¶ huyªt B¸ch héi ®Ó th¹nh
33
nhiÖt, khÝ huyÕt h¹ h·m ( tøc lµ thiÕu m¸u n·o ), th× dïng phÐp bæ ë huyÖt B¸ch
héi, t¶ huyÖt Th¸I xung ®Ó b×nh can.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Gièng nh- trªn
HiÖu qu¶ ch÷a: §au ®Çu do ngo¹I c¶m, ch÷a 2 –3 lÇn lµ khái. Néi th-¬ng ®au
®Çu ch÷a 2 –4 lÇn thÊy hiÖu qu¶, nhÊt lo¹t 10 lÇn cã thÓ khái.
14. N·o rung l¾c ( chÊn ®·ng )

Nguyªn nh©n g©y bÖnh:
Do va ch¹m hoÆc tÐ ng· dÉn ®Õn tæ chøc thÇn kinh l·o bÞ rung l¾c.
Chøng tr¹ng:
§Çu ®au, ®Çu mê tèi, kh«ng c¶m thÊy ®éng l¾c, khi b-íc ®I th× ®Çu cµng tèi,
chøng nÆng th× thÇn trÝ h«n mª.
Çch ch÷a:
Do va ch¹m hoÆc tÐ ng·, lµm cho tæ chøc n·o sinh ra hiÖn t-îng ø huyÕt, th× khi
ch÷a chñ yÕu lµ lÊy l-u th«ng kinh l¹c, thóc ®Èy khÝ huyÕt ë tø chi vµ toµn th©n cho
dÔ th«ng, lµm cho æ bÖnh ø huyÕt trong tæ chøc n·o dÇn dÇn tiªu tan. LÊy çc
huyÖt: T¶ Hîp cèc, bæ LiÖt khuyÕt, bæ Phong tr×, bæ Tóc tam lý, t¶ Th¸I xung vµ
lµm çc phÐp dùa theo ®-êng kinh, l¹c, ®Èy xoay vïng ®Çu, ¸p theo vïng l-ng. NÕu
cã çc chøng tr¹ng cña bÖnh kh¸c, ®Çu cã thÓ theo chøng mµ gia gi¶m, hoÆc l¹I
thay huyÖt. NÕu cã h«n mª, gia c¾t huyÖt Ên ®-êng, NhÊn trung, t¶ huyÖt B¸ch héi,
TiÕng nãi khã kh¨n, thªm t¶ huyÖt ¸ m«n, c¾t çc huyÖt Õ phong, Th«ng lý, Quan
xung. Mçi huyÖt dïng çc phÐp n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Òu 50 – 100 lÇn.
T¸c dông cña ®IÓm huyÖt lµ cã thÓ lµm cho khÝ huyÕt l-u th«ng kh«ng trÖ, c¬ thÓ
kh«I phôc kh«ng mÖt mái, ®em l¹I cho vïng æ bÖnh tr¸nh t¨ng thªm ¸p lùc, cã lîi
cho viÖc kh«I phôc c«ng n¨ng cña c¬ thÓ.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tr-íc hÕt, ®IÓm huyÖt vïng tø chi, thñ ph¸p nªn nhÑ mµ
chËm, sau ®ã ®IÓm huyÖt vïng ®Çu, l¹I cÇn dïng thñ ph¸p nhÑ.
HiÖu qu¶ ch÷a: BÖnh nÆng, khã tr¸nh cã di chøng. BÖnh nhÑ, mét lÇn ch÷a lµ cã
thÓ cã hiÖu qu¶.
15- Chãng mÆt (HuyÔn vËn)

Chãng mÆt th-êng thuéc can thÆn h- nh-îc, çI h- d-¬ng ®I lªn ®Çu mÆt bëi vËy
mµ ®Çu xoay, hoa m¾t. Còng cã tr-êng hîp do khÝ d-¬ng bÊt tóc mµ ®Çu mê tèi,
nh-ng rÊt Ýt thÊy.
Chøng tr¹ng :
Khi bÖnh nµy ph¸t c¬n , thÊy ®Çu xoay, m¾t hoa, tai ï hoÆc buån n«n.
Çch ch÷a:
T¶ B¸ch héi, c¾t §ång tö liªu, t¶ Hîp cèc, bæ Néi quan, bæ Tóc tam lý, cã thÓ dÉn
h- d-¬ng ®I xuèng, lµm cho çc chøng bÖnh bÞ dÑp døt. NÕu d-¬ng h- chãng mÆt,
çc huyÖt ®Òu dïng phÐp bæ. Mçi huyÖt dïng çc phÐp n¾n day ngang b»ng, nhÊn
nh¶ ®Òu 100 lÇn. Çc huyÖt B¸ch héi, Tóc tam lý ®Òu thªm phÐp chÊm gâ ë da 100
lÇn.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tõ trªn ®I xuèng mµ ®IÓm huyÖt.
HiÖu qu¶ ch÷a:
Sau khi ph¸t bÖnh, nÕu kÞp thêi ch÷a ngay th× hiÖu qu¶ rÊt tèt. NÕu cã bÖnh cò mµ
míi ph¹m chøng nµy, tuy thÊy cã hiÖu qu¶ råi nh-ng cÇn ph¶I tiÕp tôc ch÷a n÷a.
NhÊt lo¹t kho¶ng trªn d-íi 10 lÇn cã thÓ ch÷a khái.
34
16. Chøng håi hép;
NhÊt lo¹t do lao t©m qu¸ møc, hoÆc triÒu thÊp ( thÊp nÆng ) g©y ra.
Chøng tr¹ng:
§Çu tèi, tai ï, tim håi hép, tim ®Ëp m¹nh, ngùc buån b»n, ng¾n h¬i, mÝ m¾t
(s-ng) phï nÒ, cã khi chØ d-íi h¬I phï tr-¬ng, chi d-íi h¬I phï tr-¬ng, n«n möa,
kh«ng muèn ¨n, tinh thÇn kh«ng vui, ngñ kh«ng tèt, ®¹i tiÖn bÕ kÕt.
Çch ch÷a:
Bæ Néi quan, bæ Th¸i xung, t¶ Hîp cèc, cã thÓ trõ ®-îc buån b»n trong ngùc vµ
ng¾n h¬I, ®IÒu chØnh ®-îc m¹ch ®Ëp. Bæ Th¸I khª, bæ Tam ©m giao, bæ Tóc tam
lý, trÞ ®-îc h- nhiÖt, lµm kheo t× vÞ, phèi hîp víi çc huyÖt tr-íc kiªm cã thÓ ch÷a
®-îc bÖnh néi tiÕt. Bæ Chiªn trung, bæ Cù khuyÕt, t¶ Trung qu¶n, bæ KhÝ h¶I, bæ
PhÕ du, bæ Tam du, bæ Çch du, bæ Tú du, bæ ThËn du, çc thñ ph¸p n¾n day
ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Òu lµm 70 – 100 lÇn… Thñ ph¸p nhÑ, vßng trßn nhá, tèc
®é cÇn chËm, mçi phót chõng trªn d-íi 70 lÇn, kh«ng nªn nhanh. Thñ ph¸p vµ kÕt
hîp huþªt trªn ®©y kh«ng nh÷ng nh»m vµo kÕt qu¶ tèt ch÷a nhÊt lo¹t chøng t©m
ho¶ng, t©m nh¶y ®éng, l¹I cã thÓ dïng bÖnh s¬ v÷a ®éng m¹ch tim, hoÆc bÖnh tim
do phong thÊp.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Gièng nh- trªn.
HiÖu qu¶ ch÷a:
NhÊt lo¹t chøng tim håi hép, ®IÓm huyÖt 1 – 2 lÇn sÏ thu hiÖu qu¶. BÖnh t©m
t¹ng ®IÓm huyÖt nhiÒu lÇn còng thu hiÖu qu¶. NÕu ch÷a 3 th¸ng ®Õn nöa n¨m cã
thÓ hoµn toµn mÊt hÕt chøng tr¹ng.
17. §au d¹ dµy

( Viªm cÊp, m·n, n-íc chua qu¸ nhiÒu, loÐt ®-êng tiªu ho¸ )
Do ¨n uèng kh«ng cã quy luËt nhÊt ®Þnh, qu¸ ®ãi, qu¸ no, ¶nh h-ëng c«ng n¨ng
tiªu ho¸, l©u ngµy h×nh thµnh bÖnh nµy.
Chøng tr¹ng:
§Çu tèi, l-ng trªn ®au, ch-íng vïng d¹ dµy, kÐm ¨n, sau khi ¨n hoÆc sau khi
vïng l-ng trªn bÞ l¹nh th× thÊy n«n n-íc chua, cã khi ®au vïng d¹ dµy, thuéc vÒ
®au ®ín do vÞ hµn ( n-íc chua d¹ dµy qu¸ nhiÒu ). NÕu nh- vïng d¹ dµy cã ®au
®ín kh¸c th-êng, vµ c¶m gi¸c ph¸t tr-íng kh¸c víi ®au ®ín m·n tÝnh, ¨n uèng
kÐm, th-êng cã c¶m gi¸c no ®Çy, còng thuéc ®au ®ín do vÞ hµn ( viªm d¹ dµy m·n
tÝnh ). NÕu ®au ®ín vïng trªn mµ l¹I cã giê ®au nhÊt ®Þnh nh- sau khi ¨n kho¶ng
trªn d-íi 1 giê th× ®au lµ cã thÓ cã loÐt vïng d¹ dµy. NÕu sau khi ¨n kho¶ng trªn
d-íi 3 giê míi ®au ®ín cã thÓ lµ loÐt hµnh t¸ trµng. §au ®ín ph¶I ®îi chõng mét
vµI giê sau míi dÇn dÇn gi¶m nhÑ, sau khi døt ®au, vïng bông trªn cã c¶m gi¸c
kh«ng th-, thÝch, kÌm theo cã Ên ®©u ë vïng l-ng trªn, chç Tú du, VÞ du, cã khi
n«n khan, î h¬I nãng, î chua, phÇn lín kiªm cã c¶m gi¸c ®au ®ín vïng khíp gèi,
hoÆc ®Çu bøt døt, ®Çu ®au, mÊt ngñ.
Çch ch÷a:
PhÐp phèi huyÖt chung ®Ó ch÷a çc chøng n-íc chua d¹ dµy qua nhiÒu, viªm d¹
dµy m·n, loÐt d¹ dµy, loÐt t¸ trµng, lµ T¶ huyÖt Hîp cèc ( ph©n láng n¸t vµ tinh
thÇn kh«ng tèt th× dïng phÐp bæ, hoÆc gi¶m bá huyÖt Hîp cèc, bæ huyÖt Th¸I uyªn
), bæ huyÖt Néi quan, bæ Çch du, bæ Tú du, bæ VÞ du, t¶ huyÖt Trung qu¶n, bæ
huyÖt KhÝ h¶I, bæ huyÖt Thiªn khu, bæ Tóc tam lý, t¶ huyÖt Th¸I xung, mçi huyÖt
®Òu dïng çc thñ ph¸p n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ 100 lÇn. Thñ ph¸p chËm, søc
nÆng, çc huyÖt Çch du, Tú du,søc kh«ng nªn nÆng, cã thÓ t¨ng gÊp ®«I sè lÇn thñ
35
ph¸p, ®èi víi bÖnh nµy cã tÝnh çch t¸c dông quyÕt ®Þnh. Nh-ng ng-êi giµ søc yÕu,
th× nªn dïng thñ ph¸p møc võa ph¶i. NÕu cã n«n möa, thªm riªng phÐp ¸p theo ë
vïng l-ng, lÊy huyÖt tõ trªn xuèng d-íi, ë nh÷ng huyÖt phÝa trªn thñ ph¸p nhÑ, ë
nh÷ng huyÖt phÝa d-íi thñ ph¸p nÆng. §Çu ®au thªm phÐp ®Èy xoay vïng ®Çu vµ
phÐp ¸p huyÖt. NÕu kh«ng n«n möa, cã thÓ bá huyÖt Th¸I xung vµ thªm huþªt Tam
©m giao. Vïng bông ®au ®ín, hç trî thªm b»ng phÐp rung rÈy. Kiªm cã ®au ®ín
vïng khíp gèi thªm phÐp ¸p huyÖt ë côc bé ( TÊt nhìn, H¹c ®Ønh ). Ng-êi bÖnh
nÕu cã t×nh tr¹ng vËt v· ( phiÒn thao ), th× thñ ph¸p n¾n day ngang b»ng thµnh vßng
trßn ph¶I rÊt nhá, cù ly nhÊn nh¶ ph¶I rÊt ng¾n, lµm thÕ sÏ cã thÓ dÉn ®éng vµo
tÜnh, cã t¸c dông øc chÕ vËt v·. Çch nµy ch÷a 1 lÇn, khi ph¸t bÖnh cÊp tÝnh, cã thÓ
mçi ngµy ®IÓm huyÖt 1 lÇn.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tr-íc hÕt ®IÓm huyÖt ë chi trªn, l¹I ®IÓm huyÖt cña chi d-íi,
sau ®ã ®IÓm huyÖt vïng bông vïng l-ng.
HiÖu qu¶ ch÷a:
§èi víi chøng thõa toan ( n-íc chua qu¸ nhiÒu ), chØ 1 lÇn ch÷a ®· thÊy hiÖu qu¶,
ch÷a trªn d-íi 10 lÇn th× khái. Viªm d¹ dµy m·n, tõ 2 –3 lÇn ®É thÊy hiÖu qu¶,
ch÷a trªn d-íi 2 th¸ng cã thÓ khái. LoÐt ®-êng tiªu ho¸, ch÷a 5 lÇn th× thÊy hiÖu
qu¶ kho¶ng trªn d-íi 10 lÇn th× gi¶m nhÑ chøng tr¹ng, ch÷a trªn d-íi 3 th¸ng th×
cã thÓ khái.
18. S-ên ngùc ®au ®ín ( viªm gan )

Th-êng do ¨n uèng thiÕu dinh d-ìng, ngùc cùc ®é mÖt mái, suy nghÜ qua nhiÒu,
t×nh c¶m kh«ng tèt, hoÆc c¶m ngo¹I tµ g©y ra.
Chøng tr¹ng:
§Çu tèi, bông ch-íng, m¶ng s-ên bªn ph¶I ®au ®ín ( hoÆc nhÑ, hoÆc nÆng ) ¨n
uèng kh«ng biÕt ngon, ¨n xong ch-íng tøc, tinh thÇn mÖt mái, giÊc ngñ kh«ng
ngon ( kh«ng s©u ), cã khi trßng m¾t h¬I ph¸t vµn, n-íc tiÓu mµu vµng, ph©n
kh«ng b×nh th-êng. Mám gai ®èt l-ng 7 cã Ên ®au, hai bªn mám gai ®èt l-ng 9
chç huyÖt Can du cã Ên ®au.
Çch ch÷a:
T¶ hai huyÖt UyÓn cèt vµ ChÝ d-¬ng, cã thÓ thanh çI nhiÖt cña tiÓu tr-êng, kiªm
cã t¸c dông lµm lui çI vµng da. T¶ hai huyÖt Can du vµ Th¸I xung, cã thÓ th- can
gi¶I uÊt. Bæ huyÖt Tóc tam lý cã thÓ lµm khoÎ vÞ khÝ, kiªm lîi ®¹I tiÖn, t¨ng thªm
muèn ¨n, thóc ®Èy kh«I phôc c¬ n¨ng. N¨m huyÖt ®ã mçi huyÖt n¾n day ngang
b»ng vµ nhÊn nh¶ ®Òu 100 lÇn. NÕu d¹ dµy ch-íng hoÆc tiªu ho¸ kh«ng tèt, thªm
t¶ huyÖt Trung qu¶n. NÕu lßng bµn tay bµn ch©n ph¸t nãng lªn, gia bæ hai huyÖt
Néi quan vµ Tam ©m giao.
Thø tù ®IÓm huyÖt: TiÕn hµnh ®IÓm huyÖt tõ trªn xuèng d-íi.
HiÖu qu¶ ch÷a:
TrÎ em viªm gan ®IÓm huyÖt tõ 5 – 10 lÇn cã thÓ ®· gi¶m nhÑ. Ng-êi lín bÞ
viªm gan, nhÊt lo¹t ch÷a trªn d-íi 2 th¸ng cã gi¶m nhÑ.
Ghi chó thªm: BÖnh nµy ph¶I ®Æc biÖt chó ý nghØ ng¬I vµ båi d-ìng. Ng-êi lín
ph¶I kiªng phßng sù ( giao hîp nam n÷ ).
19. §au l-ng, ®ïi: ( thÇn kinh to¹ ®au )

Tinh khÝ bÊt tóc, lµm cho thËn h- ®au l-ng, n»m ngåi ë n¬I Èm thÊp hoÆc bÞ giã
l¹nh, thuéc vÒ phong thÊp ®au l-ng. Nãi chung vÒ phong thÊp ®au l-ng, ®Òu cã
36
ph¸t triÓn dÇn dÇn ®Õn ®au ®ïi, còng cã khi do tÐ ng· hoÆc bong g©n dÉn ®Õn ®au
l-ng.
Chøng tr¹ng:
§au l-ng do phong thÊt th-êng cã liªn quan ®Õn khÝ trêi biÕn hãa, ngµy trêi ©m u
m-a tèi th× ®u rÊt nÆng, thËn h-, ®au l-ng th-êng cã quan hÖ víi …..
®©ud mèi khi ®au lao ®éng qu¸ mÖt th× ®au nÆng. §au l-ng do bong g©n vµ xïi
låi ®Üa ®Öm ®èt sèng th-êng lµ ®au liªn tôc, mµ l¹I cã hiÖn t-îng sau kho ho¹t
®éng cµng t¨ng nÆng thªm.
Çch ch÷a:
LÊy çc huyÖt bæ ThËn du, bæ Uû trung lµm chñ, vµ nªn phèi hîp hai huyÖt ë
trªn, d-íi, thËn khÝ h- nh-îc thªm bæ çc huyÖt Th¸I uyªn cñ phÕ kinh vµ MÖnh
m«n, Quan nguyªnm Tóc tam lý, vµ nªn lÊy thªm huyÖt ë vïng ®au ®ín ®Ó bæ trî
kÕt qu¶. §au do phong thÊp, gia diÓm Hoµn khiªu, yªu nhìn, thÞ huyÖt, lóc ®Çu
lµm t¶ ph¸p mÊy lÇn, sau khi thÊy nhÑ th× dïng bæ ph¸p, ngoµI ra thªm phÐp dùa
theo. §au do bong g©n, nÕu khi thÊy ®au ë Kinh tóc th¸I d-¬ng hoÆc Kinh tóc
thiÕu d-¬ng th× lÊy huyÖt trªn chç ®au ®ã, ë phÝa trªn dïng t¶ ph¸p, huyÖt ë n¬I
®au ®ín vïng d-íi dïng bæ ph¸p. NÕu nh- huyÖt vÞ ë tam ©m kinh cña ch©n, th×
lµm bæ t¶ ng-îc l¹i. NgoµI ra, lµm thªn thñ ph¸p dùa theo. Mçi huyÖt lµm theo thñ
ph¸p n¾n day ngang b»ng vµ thÊn nh¶ ®Òu 100 lÇn. BÖnh l©u ngµy khÝ huyÕt h-
nh-îc, thªm phÐp chÊm gâ ë da. NÕu bong g©n hoÆc xïi ®Üa ®Öm th× xem thªm thÝ
dô ë d-íi cã thñ ph¸p chuyªn dïng.
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t ®IÓm huyÖt sè lÇn lµ cã thÓ ch÷a khái.
BÖnh ¸n thÝ dô: §Ó tham kh¶o thñ ph¸p chuyªn dïng cña bong g©n vµ xïi ®Üa
®Öm.
NguyÔn v¨n A, nam, ng-êi lín, bÖnh ¸n sè 40956, ngµy 26/ 9/1960, ch÷a b»ng
®IÓm huyÖt liÖu ph¸p.
- Ghi chÐp r»ng: §au ®ín vïng bªn ph¶I th¾t l-ng vµ ®ïi bªn ph¶I ®au th¶m h¹I,
ph¶I chèng gËy míi miÔn c÷ng ®I ®-îc mÊy b-íc, ngåi xæm th× kh«ng thÓ nµo
®øng lªn ®-îc, khi ngåi th× t- thÕ nghiªng lÖch, khi n»m trªn gi-êng th× kh«ng thÓ
xoay ng-êi, ®ªm ®Õn th× ®au cµng nÆngm, mçi ®ªm th× cÇn uèng thuèc gi¶m ®au,
®Ýnh kim gi¶m ®au. KiÓm tra néikhoa cho lµ chøng lßi ®Üa ®Öm ®èt sèng th¾t l-ng.
- Xö lý: Bæ çc huyÖt C«n lu©n, Uû d-¬ng, B¹ch hoµn du, lÊy huyÖt ®Òu ë phÝa
bªn ph¶I tõ th¾t l-ng trë xuèng, çc huyÖt cã Ên ®au, dïng phÐp bæ. T¶ can du,
®¶m du, ( tõ n¬I ®au ë th¾t l-ng trë lªn dïng t¶ ph¸p ), mçi huyÖt n¾n day ngang
b»ng, nhÊn nh¶ ®Çu 100 lÇn. Dïng hai ngãn tay çI dïng phÐp dùa theo th¸I d-¬ng
tÝnh tõ huyÖt Thõa phï trë xuèng, ë phÝa trªn d-íi vïng côc bé ®au chç th¾t l-ng,
dïng phÐp Ên day kÐo chia ( ¸n tró ph©n b»ng ) 100 lÇn, vµ xoa x¸t vïng ®au. TiÕp
theo ®ã lÊy hai ngãn tau çI tr¸I ph¶I ®Èy chia hai bªn, vµ vÐo m¹nh ph¸I trªn, d-íi
n¬I ®au l«I lªn Ên xuèng. Råi l¹I lµm çc phÐp nh- tr-íc lµ dùa theo ®-êng kinh,
Ên day kÐo chia 100 lÇn, cuèi cïng lµ phÐp n©ng lªn thâng xuèng.
ChÈn lÇn 2 ( ngµy 27 ) ®au ®ín gi¶m nhiÒu vµo ®ªm ch-a ph¶I uèng thuèc gi¶m
®au, ®I l¹I rÊt tù nhiªn, kh«ng cÇn ph¶I chèng gËy. Xö lý nh- tr-íc.
ChÈn lÇn 3 ( ngµy 28 ) ®øt ®au ®ín, tinh thÇn khÎo v-îng nh-ng thÊy chç m¾t ç
ch©n phÝa ngoµI bªn ph¶I h¬I ®au, ®ïi h¬I ph¸t khã chÞu. Ng-êi bÖnh h«m ®ã lªn
phè söa tãc, t¾m géi, nhÊt thiÕt d· nh- ng-êi kh«ng cã bÖnh, bëi vËy, quyÕt ®Þnh
ngµy 29 cho ra viÖn
BÖnh nµy ®iÓm huyÖt 3 ngµy lµ khái.
20. Vai vµ çnh tay ®au

37
BÖnh nµy th-êng thÊy ë ng-êi cã ®é tuæi trung b×nh trë lªn. do lÇm mÖt mµ h¹I
g©n x-¬ng, kiªm cã bÞ phong thÊp g©y ra ( ng-êi bÖnh trªn d-íi 50 tuæi ®au vai vµ
çnh tay gäi lµ ngò thÊp kiªm vai cña tuæi 50 )
Chøng tr¹ng:
Cã ®au khíp vai, cã ®au çnh tay, còng cã c¶ vai vµ çnh tay ®Òu ®au. Cã ng-êi
®au mét bªn, còng cã ng-êi ®au 2 bªn, ®au qu¸ l¾m th× çnh tau kh«ng gi¬ lªn
®-îc hoÆc kh«ng thÓ ®-a ra sau l-ng , çI ®ã thuéc vÒ chøng ®au ng-ng.
Çch ch÷a:
§au vai vµ çnh tay lÊy çc huyÖt Hîp cèc, LiÖt khuyÕt, Khóc tr×, Kiªn ngung,
Kiªn tØnh, Nhu du, V©n m«n, Kiªn trung du. §au vai, lÊy huyÖt ë vïng vai. §au
çnh tay lÊy huyÖt ë vïng çnh tay vµ phèi hîp víi mét Ýt sè vïng ë vai. BÖnh míi
®au dïng t¶ ph¸p, bÖnh l©u ngµy dïng bæ ph¸p. §au ®ín kiªm sî l¹nh, dïng bæ
ph¸p ë d-¬ng kinh, dïng t¶ ph¸p ë ©m kinh. Mçi huyÖt ®Òu n¾n day ngang b»ng,
nhÊn nh¶ 100 lÇn. H- nh-îc th× thªm phÐp chÊm gâ ë da. ®IÓm huyÖt xong th×
thªm phÐp dùa theo n¬I lµm thñ ph¸p dùa theo vµ ph-¬ng ph¸p nh- sau:
1- Mét tay thÇy thuèc lÊy ngãn çI ¸p Ên chung quanh chç nèi tiÕp vai víi x-¬ng
b¶ vai, ngãn tay çI cßn l¹I ¸p Ên ë çc huyÖt Kiªm tinh, §¹I chuú, Cù cèt, Ên ®I
Ên l¹I 3 –4 lÇn.
2- Hai ngãn tay thÇy thuèc ¸p Ên qua l¹I mét sè lÇn ë chç nèi khíp vai.
3- Mét tay thÇy thuèc n¾m tay ng-êi bÖnh, ngãn tay çI cßn l¹I ¸p m¸I trªn thñ
d-¬ng mih kinh, bèn ngãn kia ¸p m¸I trªn thñ th¸I ©m kinh, lµm ®I lÇm l¹I lÊy
lÇn. L¹I xoay bµn tay mµI ¸p ®em ngãn bèn ngãn trá vµ gi÷a ¸p Ên ë thñ th¸I ©m
kinh, ngãn çI ¸p theo kho¶ng ë thñ d-¬ng minh kinh vµ thñ thiÕu d-¬ng kinh, lµm
phÐp Ên theo mÊy lÇn.
4- Bµn tay vµ çnh tay bÞ ho¹t ®éng bÞ h¹n th-êng cã ®IÓm Ên ®au ( ¸p thèng
®IÓm ) ë tr-íc sau khíp vai vµ c¹nh phÝa ngãn trá ë khíp vai lµ chõng “ kiªn
ng-ng “ lÊy huyÖt V©n m«n ngo¹I ( Kú huyÖt ),çc huyÖt Ên ®au ë Kiªn vu, Tý
nhu, theo phÐop nçi tiÕp dïng ngò hµnh.
( Phô ) – v©n m«n ngo¹I ( tøc lµ ®IÓm Ên ®au phÝa ngoµI huyÖt V©n m«n ) , dïng
phÐp nèi tiÕp dïng ngò hµnh, chÊm gâ phèi huyÖt Kinh cõ, xoa ®Èy phèi huyÖt
Ng- tÕ. NhÊn nh¶ s©u phèi huyÖtXÝ xÝch tr¹ch , Ru l¾c phèi huyÖt thiÕu th-¬ng.
n¾n day ngang b»ng sang tr¸I sang ph¶I phèi huyÖt Th¸I uyªn, huyÖt Kiªn vu,
dïng phÐp nèi tiÕp dïng ngò hµnh chÊm gâ phèu huyÖt Th-¬ng d-¬ng, xoa ®Èy
phèi huyÖt D-¬ng khª. NhÊn nh¶ s©u phèi huyÖt NhÞ gian, rung l¾c phèi huyÖ Tam
gian, nøn day ngang b»ng sang tr¸I sang ph¶I phèi huyÖt Khóc tr×, Nhu du huyÖt
dïng thñ ph¸p nèi tiÕpp ngò hµnh, cham¸ gâ ë da phèi huyÖt ThiÕu tr¹ch. Xoa ®Èy
phèi huyÖt D-¬ng cèc, nhÊn nh¶ s©u phèi huyÖt TiÒn cèc, rung l¾c phèi huyÖ Hëu
khª, n¾n day ngang b»ng sang ph¶I sang tr¸I phèi huyÖt TiÓu h¶I.
HiÖu qu¶ ch÷a:
Ch÷a 1 lÇn cã thÓ thÊy hiÖu qu¶, vµI ba lÇn sau thÊy bÖnh ®· mÊt di qu¸ nöa, nhÊt
lo¹t ch÷a 10 – 15 lÇn cã thÓ khái hÕt.
21. §ïi vµ ®Çu gèi ®au

PhÇn lín do bÞ phong, thÊp, hµn bªn ngoµI dÉn ®Õn, nh-ng còng cã do 6 kinh ë
ch©n thuéc vÒ t¹ng phñ cã bÖnh biÕn m·n tÝnh ph¶n øng ë kinh l¹c së thuéc vïng
®ïi, gèi ®au ®ín. Phong thÊp th× cã quan hÖ thêi khÝ biÕn ho¸ çc t¹ phñ nµo ®ã (
38
cña kinh ë ch©n ) sinh ra bÖnh biÕn m·n tÝnh còng câ hoÆc th-êng, hoÆc Ýt cã ph¶n
øng kiÓu ®au ®ín.
Çch ch÷a:
LÊy çc huyÖt Tóc tam lý, D-¬ng l¨ng tuyÒn, Phong thÞ, ¢m thÞ, ¢m l¨ng
tuyÒn,Tam ©m giao lµm chñ, vµ phèi hîp víi TÊt nh·n, chç khíp nèi ®Çu gèi. HoÆc
lµ dïng phÐp “ bÖnh d-íi lÊy huyÖt trªn”, lÊy çc huyÖt Phong tr×, Kiªn tØnh, §¹I
tr÷. Phong thÊp th× ra phÐp dùa theo kinh l¹c. BÖnh thuéc t¹ng phñ th× phèi hîp
huyÖt theo quan hÖ kinh l¹c biÓu lý, ©m d-¬ng.
VÝ dô nh-: Tiªu ho¸ kh«ng tèt g©y ra ®au ®Çu gèi ph¶I lÊy huyÖt Tóc tam lý, Gi¶I
khª, trªn kinh tóc d-¬ng minh vÞ, huyÖt Tam ©m giao trªn kinh tóc th¸I ©m tú. Çc
bÖnh thuéc çc t¹ phñ kh¸c dÉn ®Õn ®au ®Çu gèi cã thÓ dùa theo ph-¬ng ph¸p trªn
theo ®-êng kinh lÊy huyÖt. NhÊt lo¹t d-¬ng kinh th-êng lµm thuèc bæ, ©m kinh
th-êng dïng phÐp t¶. Mçi huyÖt ®Òu dïng çc thñ ph¸p n¾n day ngang b»ng, nhÊn
nh¶, mçi lo¹I lµm 100 lÇn. NÕu cã sî l¹nh hoÆc chøng h-, mçi huyÖt ®Òu thªm
phÐp chÊm gâ da 100 lÇn. Lµm phÐp dùa theo ®-êng kinh l¹c chõng 6 lÇn vµ lµm
phÐp rung rÈy khíp ( theo ph-¬ng ph¸p rung rÈy huyÖt vÞ hoÆc rung rÈy chç ®au
®ín ).
§IÓm huyÖt thø tù: Gièng nh- trªn
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a 1 –2 lÇn cã thÓ gi¶m nhÑ chøng, dùa theo bÖnh t×nh nÆng
hay nhÑ mµ quyÕt ®Þnh kú h¹n ch÷a.
22. L-ng trªn vµ lång ngùc ®au:

NhÊt lo¹t lµ phong hµn g©y ra bÖnh, còng cã thÓ do bÖnh phæi g©y ra, còng cã khi
do vÞ tæn th-¬ng ¶nh h-ëng ®Õn vïng ë ngùc vµ vïng l-ng trªn ®au ®ín, còng cã
do va ch¹m dÉn ®Õn ®au ®¬n.
Chøng tr¹ng:
- Thuéc vÒ phong hµn, th-êng cã quan hÖ biÕn ho¸ khÝ hËu.
- Thuéc vÒ bÖnh phæi g©y ra ®au ®ín khi ho, thë hÝt sÏ thÊy ®au ®ín.
- Thuéc vÒ bÖnh d¹ dµy g©y ra ®au ®ín th-êng cã quan hÖ víi c¬n ®au t¨ng
gi¶m cña bÖnh d¹ dµy.
- Va ch¹m g©y ®au ®ín th× ®au liªn tôc.
Çch ch÷a:
- Do phong thÊp, lÊy th- kinh ho¹t l¹c lµm chñ.
+ Ngùc ®au lÊy huyÖt Néi quan, Khóc tr¹ch, 2 lÇn ch÷a ®Çu dïng t¶ ph¸p, sau
khi thÊy bÖnh nhÑ bít th× dïng phÐp bæ.
+ Vïng l-ng ®au ®ín, bæ huyÖt Uû trung, t¶ Thõa s¬n, ®ã lµ dïng phÐp bÖnh ë
trªn lÊy huyÖt ë d-íi, mét bæ mét t¶ ®Ó ®¹t ®Õn t¸c dông th- c©n ho¹t huyÕt, vµ
phèi hîp thªm A thÞ huyÖt.
- BÖnh phæi g©y ra ®au ®ín, bæ Th¸I uyªn, t¶ Thiªn lÞch, bæ huyÖt Trung phñ ®Ó
®IÒu lý çI gèc cña bÖnh ë phæi ( trÞ b¶n ), ngoµI ra lÊy thªm A thÞ huyÖt ®Ó trÞ b¶n
( trÞ tiªu ).
- BÖnh d¹ dµy g©y ra ®au ®ín, bæ Tóc tam lý, t¶ Trung qu¶n, bæ huyÖt Thiªn
khu, ®Óu ®IÒu lý çI gèc cña bÖnh ë d¹ dµy, ngoµI ra lÊy thªm huyÖt côc bé ®Ó
ch÷a ngän ( trÞ tiªu).
Mçi huyÖt lµm thñ ph¸p n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ ®Òu 100 lÇn. Khi cÇn
thiÕt cã thÓ theo thñ ph¸p dùa theo ®-êng kinh l¹c. Va ch¹m g©y ra ®au ®ín, ngoµI
viÖc lÊy huyÖt theo chøng phong thÊp lµ lÊy huyÖt ®-êng xa ra, cßn ph¶I lµm thªm
thñ ph¸p Ên gi÷ kÐo chia ë trªn, d-íi, ph¶I, tr¸I cña côc bé n¬I ®au.
39
Thø t- ®IÓm huyÖt: Gièng nh- trªn
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a tõ 2 –4 lÇn lµ thÊy hiÖu qu¶, nhÑ bít. NhÊt lo¹t trªn d-íi
10 ch÷a th× khái.
23. MÊt tiÕng:

Ngùc lÐp hÑp, ®ét nhiªn gÆp ph¶I kÝnh ®éng mµ tèi t¨m tÐ ng·, sau khi tØnh thÊy
chi thÓ vËn ®éng b×nh th-êng nh-ng l¹I mÊt tiÕng.
Chøng tr¹ng:
Tù nhiªn rÊt nhanh chãng tèi t¨m tÐ ng· bÊt tØnh nh©n sù, hµm r¨ng c¾n chÆt tø
chi cøng ®¬. Sau khi ®-îc cøu ch÷a kÞp thêi ®· tØnh, mÊt ®I n¨ng lùc nãi tiÕng,
miÖng h¸ kh«ng ®-îc ta l¾m nh-ng ¨n uèng kh«ng gÆp khã kh¨n, ®Çu l-ìi kh«ng
thÓ lÌ ra ngoµI m«I. ThÝnh gi¸c kh«ng trë ng¹I, râ rµng c©m mµ kh«ng ®IÕc.
Çch ch÷a:
Tr-íc hÕt c¾t huyÖt ë çc huyÖt 12 TØnh huyÖt, Nh©n trung, ®Ó th«ng khÝ huyÕt
toµn th©n, lµm cho chç bÕ t¾c cña kinh l¹c ®-îc gi·n më. Thø ®Õn lµ c¾t çc huyÖt
¸ m«n, Phong phñ, B¸ch héi, ®Ó tØnh n·o, T¶ çc huyÖt Hîp cèc, LiÖt khuyÕt,
Phong tr× ®Ó thanh nhiÖt trõ phong, C¾t Quan xung, t¶ huyÖt Th«ng lý ®Ó gi¶I nhiÖt
ë Th-îng tiªu vµ trong tim. T¶ çc huyÖt Kú m«n, Th¸I xung, ®Ó th- çI uÊt kÕt
cña kinh can, Bæ huyÖt Tóc tam lý ®Ó gi¸n khÝ trõ ®êm. §¬md nhiÒu gia bæ Chiªn
chung, t¶ Trung qu¶n, bæ KhÝ h¶I. ThÇn trÝ tØnh t¸o th× kh«ng dïng B¸ch héi, LiÖt
khuyÕt, Nh©n trung vµ 12 huyÖt TØnh, mµ thªm t¶ ThÇn m«n, Phong m«n, ¸ m«n,
bæ Phong tr×, t¶ huyÖt Gi¸p xa. ¨n uèng nh- th-êng th× cã thÓ kh«ng dïng huyÖt
Tóc tam lý. Mçi huyÖt ®Òu dïng thñ ph¸p n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ 100
lÇn. Thñ ph¸p bæ trî cã thÓ t¶ theo thø tù cña kinh thñ d-¬ng minh, c¾t ë huyÖt Thñ
tam lý vµ Quan xung, lµm cho n©ng cao hiÖu qu¶ ch÷a ( b¶o ng-êi bÖnh lÌ l-ìi ra
l¹I thôt l-ìi vµo lµm cho l-ìi vËn ®éng co duçi ). Sau ®ã, c¾t c¾t ( bÊm bÊm mãng
tay ë çc huyÖt Gi¸p xa, Õ phong, Liªm tuyÒn, l¹I dËy cho ng-êi bÖnh tËp nãi
(tõng tiÕng mét, tiÕn tíi nãi hai tiÕng mét vµ dÇn t¨ng thªm ). NÕu cã thªm kÌm
çc chøng kh¸c tuú chøng mµ thªm huyÖt ch÷a.
HiÖu qu¶ ch-·: MÊt tiÕng ®¬n thuÇn, hiÖu qu¶ ch÷a nhanh, ®IÓm huyÖt mÊy lÇn
cã thÓ khái.
24. TiÓu tiÖn nhiÒu lÇn

M·n tÝnh lµ h- hµn, cÊp tÝnh lµ thùc nhiÖt. Ng-êi lín vµ ng-êi giµ bÞ th-êng lµ h-
hµn, trÎ em th-êng lµ thùc nhiÖt.
Chøng tr¹ng:
- H- chøng: ý vÒ ®¸I nhanh gÊp, khi n-íc tiÓu ra kh«ng bÞ c¶m gi¸c khã chÞu,
n-íc tiÓu mµu tr¾ng, kho¶ng trªn d-íi 1 giê ®ång hå th× ®I tiÓu 1 lÇn.
- Thùc chøng: ý vÒ ®I tiÓu b¾t ph¶I thËt nhanh, sè lÇn ®I tiÓu nhiÒu, l-îng n-íc
tiÓu Ýt, mµu n-íc tiÓu vµng, khi n-íc tiÓu ra cã c¶m gi¸c khã chÞu trong èng ®¸I.
Çch ch÷a:
- H- chøng: Nªn gi÷ ch¾c khÝ ( cè khÝ ), bæ Th¸I uyªn, KhÝ h¶I. NÕu khi t×nh
huèng khèng chÕ tiÓu tiÖn kh«ng dõng th× thªm nhiÒu thñ ph¸p chÊm gâ ë da, bæ
ch©n ho¶, bæ khÝ, th× dïng phÐp bæ ë çc huyÖt MÖnh m«n, ThËn du.
- Thùc chøng: T¶ Hµnh gian, LiÖt khuyÕt, ®Ó thanh nhiÖt, t¶ Trung cùc, ¢m l¨ng
tuyÒn ®Ó lîi thÊp.
40
Mçi huyÖt ®Òu dïng çc thñ ph¸p n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶, chÊm gâ ë da
mçi lo¹I 100 lÇn. H- chøng, thñ ph¸p nªn nhÑ mµ nhanh. Thùc chøng, bá bít thñ
ph¸p chÊm gâ ë da, cßn l¹I cÇn nÆng mµ chËm.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tõ trªn xuèng d-íi, thñ ph¸p chÇm chËm.
HiÖu qu¶ ch÷a: Ng-êi bÖnh lín tuæi, trÞ 1 – 2 lÇn th× thÊy hiÖu qu¶, 5 lÇn th×
thÊy hiÖu qu¶. TrÎ em, ch÷a tõ 5 – 7 lÇn cã thÓ khái.
25. §¸I dÇm

NhÊt lo¹t do khÝ h-, còng cã do ®ét nhiªn bÞ l¹nh mµ g©y ra ®¸I dÇm.
Chøng tr¹ng:
§ªm ngñ kh«ng tØnh, kh«ng biÕt, kh«ng thÊy ®¸I ë trªn gi-êng hoÆc cã thÊy ®I
tiÓu trong giÊc méng, mét ®ªm mét lÇn hoÆc mét ®ªm 4 – 5 lµn kh«ng chõng.
Mïa h¹ bÖnh nhÑ h¬n, mïa ®«ng bÖnh nÆng h¬n. chøng nhÑ th× mÊy ngµy ®¸I dÇm
1 lÇn hoÆc sau khi lµm mÖt th× ®¸I dÇm.
Çch ch÷a:
Ng-êi khÝ h-, lÊy cè khÝ, bæ ho¶, bæ thËn lµm chñ, lÊy çc huyÖt Th¸I uyªn, KhÝ
h¶I, MÖnh m«n, ThËn du ®Òu dïng bæ ph¸p. nhÊt lo¹t ®¸I dÇm lÊy huyÖt Tam ©m
giao ®Ó an giÊc ngñ, lÊy Quan nguyªn, KhÝ h¶I ®Ó gi÷ ch¾c khÝ, -íc thóc bµng
quang. LÊy huyÖt LiÖt khuyÕt ®Ó tØnh n·o, tÊt c¶ ®Òu dïng phÐp bæ. Mçi huyÖt ®Òu
dïng çc thñ ph¸p n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶, chÊm gâ ë da, mçi lo¹I tõ 50 –
100 lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a:
NhÊt lo¹t ®IÓm huyÖt trªn d-íi 10 lÇn cã thÓ ch÷a khái. NÕu ng-êi bÖnh lµ tre
em th× cÇn chó ý mÊy ®IÓm d-íi ®©y:
1 - B÷a ®ªm kiªng ¨n chÊt láng, tr-íc khi ®I ngñ kh«ng cho uèng n-íc m¸t hoÆc
¨n thøc ¨n m¸t.
2 - CÊm trÎ em xem phim khñng bè vµ ®¸nh nhau d÷ déi, kh«ng ®Ó cho ham
ch¬I qóa møc.
3 - Sau khi ngñ chøng 2 –3 giê ph¶I gäi trÎ em giËy ®I tiÓu 1 lÇn.
26- T¹ng Thao (bÖnh Ýs-t¬-ri )

Th-êng thuéc t×nh chÝ mÊt ®IÒu ®é, t©m thÇn kh«ng an, l©u ngµy th× thµnh bÖnh
nµy.
Chøng tr¹ng:
§Çu tèi, tim håi hép, hay quªn, -u sÇu, hay buån bÊt th-êng, mÊt ngñ, t- chi cã
lóc co qu¾p.
Çch ch÷a:
BÖnh nµy chñ yÕu lµ ®èi chøng lÊy huyÖt, t¶ Hîp cèc, bæ LiÖt khuyÕt, Phong tr×,
®Ó thanh n·o trÊn tÜnh. Bæ Néi quan, Th«ng lý ®Ó t- ©m an t©m, bæ Chiªn trung, t¶
Cù khuyÕt, Trung qu¶n, bæ KhÝ h¶I ®Ó th«ng khÝ cña Nh©m m¹ch. T¶ Kú m«n, bæ
th¸I uyªn ®Ó th- can gi¶I uÊt, vµ t-¬ng hç phèi hîp víi çc huyÖt trªn ®Òu cã t¸c
dông trÊn tÜnh. NÕu cã kÌm víi chøng kh¸c th× tuú chøng mµ gia huyÖt, mçi huyÖt
n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶, mçi thñ ph¸p tõ 50 – 150 lÇn. Thñ ph¸p nhÑ mµ
chËm, liÖu chõng dïng thªm ph¸p ®Èy xoay ë vïng ®Çu, phÐp ¸p theo ë vïng l-ng.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tr-íc hÕt, ®IÓm huyÖt ë vïng trªn, thñ ph¸p nªn nhÑ mµ tõ
tõ.
41
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a bÖnh nµy, nÕu phèi hîp víi an ñi tinh thÇn cã thÓ ch÷a
khái ®-îc.
27. §éng kinh:

Th-êng do tiªn thiªn bÊt tóc, hËu tiªn nu«I d-ìng kÐm, chÝnh khÝ h- nh-îc, tinh
thÇn thiÕu tèt ®Ñp, ®ét nhiªn bÞ sî h·I, bÖnh l©u ngµy tù nhiªn ph¸p thµnh, mµ lµm
ra chøng gi¶m, ®éng kinh.
Chøng tr¹ng:
Ph¸t bÖnh ®ét nhiªn, tr-íc khi ph¸t bÖnh cã c¶m gi¸c ®Çu ®au hoÆc ®Çu tèi,
kh«ng do tù chñ mµ ng· xuèng ®Êt, tø chi co rót. Chøng nhÑ cã chõng 10 phót th×
tù tØnh rót co qu¾p. Chøng nÆng, m«I vµ mý m¾t ®Òu co dËt, ®Çu còng lÖch h-íng
vÒ mét bªn, miÖng n«n ra ®êm d·I uèn cong th©n ngùc l¹I, c¬n th× cã çch ngµy
hoÆc çch th¸ng ph¸p bÖnh, còng cã tr-êng hîp mét ngµy nhiÒu lÇn ph¸p c¬n.
Çch ch÷a:
T×nh tr¹ng ph¸p c¬n ®éng kinh lµ do trung khu thÇn kinh nhÊt thêi t¸n lo¹n, do ®ã
mµ sè lÇn ®IÓm huyÖt ph¶I râ rµng, vßng trong n¾n nhá ph¶I râ rÖt. Do chøng gi¶n
khi bÞ l©u ngµy, trung khu n·o tÊt bÞ tæn th-¬ng, cho nªn thñ ph¸p cÇn nhÑ. Th«ng
qua thñ ph¸p vµ phèi huyÖt, ®èi víi chøng ®éng kinh ph¸t c¬n chøng tr¹ng cã thÓ
gi¶m nhÑ, chñ yÕu lµ cã c«ng n¨ng thóc ®Èy kh«I phôc trung khu n·o. LÊy huyÖt:
bæ ThÇn m«n, bæ LiÖt khuyÕt, bæ HËu khª, t¶ Th¸I d-¬ng, bæ Phong tr×, bæ B¸ch
héi, bæ Th¸I khª, bæ Tam ©m giao, bæ Tóc tam lý, bæ §íi m¹ch, bæ Chiªn trung,
bæ Cù khuyÕt, t¶ Trung qu¶n, bæ KhÝ h¶I, bæ PhÕ du, bæ T©m du, bæ Çch du, bæ
Tú du, bæ ThËn du. Mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Òu lµm 50 – 70
lÇn.
Thø tù ®IÓm huyÖt: Tõ trªn xuèng d-íi dùa theo thø tù tiÕn hµnh.
HiÖu qu¶ ch÷a:
§iÓm huyÖt tõ 3 – 5 lÇn cã thÓ thÊy hiÖu qu¶, tø lµ thêi gian lµm c¬n dµI cã thÓ
lµm cho thêi gian lµm c¬n ng¾n l¹i. Mçi tuÇn ch÷a 3 lÇn, liªn tôc ch÷a trong thêi
gian 2 -3 th¸ng cã thÓ lµm cho bÖnh t×nh chuyÓn biÕn tèt lªn. BÖnh nhÑ mµ ch÷a
kÞp thê, th× cã thÓ ch÷a khái. TrÎ em di chøng sau khi bÞ sèt cao mµ ph¸p sinh bÖnh
nµy rÊt nhÑ, cã thÓ dËy cho nh÷ng ng-êi trong nhµ cña ®øa trÎ ®ã hµng ngµy ®IÓm
huyÖt ë B¸ch héi 200 lÇn, nÕu kiªn tr× thêi gian dµI t-¬ng ®-¬ng tõ nöa n¨m trë
nªn th× cã thÓ khái døt.
28. Bµn tay vµ çnh tay tª b¹I ( thÇn kinh quay tª b¹I ).
NhÊt lo¹t do khi lao ®éng, lµm cho khíp quay cæ tay gÊp khóc thêi gian rÊt dµI,
tæ chøc côc bé mÖt mái, l¹I bÞ l¹nh hoÆc röa n-íc lµnh, sau ®ã dÉn ®Õn tª b¹i.
Chøng tr¹ng:
Ngãn tay çI vµ ngãn trá cïng víi khíp cæ tay quay cã c¶m gi¸c ®au ®ín, dÇn
thµnh ra tª b¹I, mÊt n¨ng lùc ho¹t ®éng.
Çch ch÷a:
LÊy huyÖt trªn kinh thñ d-¬ng minh vµ kinh thñ th¸I ©m lµm huyÖt chñ yÕu, bëi
v× çc huyÖt LiÖt khuyÕt, Hîp cèc, D-¬ng khª cña hai kinh ®ã, thÝch ®¸ng víi chç
phô cËn khíp quay cæ tay, vµ cã thÓ phèi hîp víi çc huyÖt §¹I l¨ng, Néi quan,
D-¬ng tr×, Ngo¹I quan. Bæ trî thªm th× lÊy thñ ph¸p dùa theo ®-êng kinh l¹c, çc
huyÖt ®Òu nªn dïng bæ ph¸p. mçi huyÖt ®Òu n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶, chÊm
gâ ë da çc thñ ph¸p ®Òu lµm 50 – 100 lÇn.
42
Th- tù ®IÓm huyÖt : Gièng nh- trªn.
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t ch÷a 10 lÇn th× cã thÓ khái,.
Ch-¬ng II: BÖnh phô khoa

1. Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu
Do ë suy nghÜ, lµm lông qu¸ møc, ngo¹I c¶m phong hµn, hoÆc phßng sù kh«ng
biÕt h¹n chÕ, hoÆc trong kú hµnh kinh kh«ng biÕt chó ý vÖ sinh thËt tèt, hoÆc do
çc bÖnh kh¸c dÉn ®Õn.
Chøng tr¹ng:
Kinh vÒ kh«ng thuËn, kh«ng ®Õn tr-íc th× l¹I ®Õn sau, cã khi m¸u kinh nhiÒu, cã
khi m¸u kinh Ýt. Mµu m¸u kinh kh«ng b×nh th-êng.
Çch ch÷a:
§IÒu kinh chñ yÕu lµ lÊy çc huyÖt Hîp cèc, Tóc tam lý cña thñ, tóc d-¬ng minh
kinh, Tam ©m giao cña kinh tóc th¸I ©m tú , Çch du cña kinh tóc th¸I d-¬ng lµm
huyÖt chñ yÕu. D-¬ng minh kinh lµ nhiÒu khÝ nhiÒu huyÕt. Tóc th¸I ©m tú kinh chñ
vÒ thèng huyÕt. HuyÖt héi c¶u toµn th©n lµ Çch du, do ®ã ®· lÊy nh÷ng huyÖt trªn
lµm chñ. Kinh nhiÒu lµ nhiÖt, bæ Tam ©m giao, ¸p Tóc tam lý, t¶ Hîp cèc, Çch du.
Kinh Ýt lµ hµn, bæ Çch du, Hîp cèc, t¶ Tam ©m giao. NgoµI ra, gia bæ Thiªn khu,
Néi quan, vµ ph¶I trî b»ng phÐp rung rÈy vïng bông. KhÝ h- th× gia bæ huyÖt Th¸I
uyªn, Chiªn trung. NÕu kinh dõng døt, çch nhau mét thêi gian kh«ng dµI l¾m l¹I
hµnh kinh lµ do khÝ h- kh«ng thÓ nhiÕp huyÕt, ph¶I lÊy cè khÝ chØ huyÕt lµm chñ,
bæ Èn b¹ch, Tam ©m giao, t¶ Hîp cèc, bæ Th¸I uyªn, Chiªn trung, C¹nh du, Tú du,
Can du. Mçi huyÓt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Òu 100 lÇn.,thñ ph¸p nhÑ mµ
chËm. Trong kú hµnh kinh mçi ngµy ®IÓm huyÖt 1 lÇn. Lóc b×nh th-êng, mét tuÇn
®IÓm huyÖt 3 lÇn. NÕu huyÕt vÉn kh«ng døt, thªm thñ ph¸p chÉm gâ ë da t¹I huyÖt
Èn b¹ch.
43
Thø tù ®IÓm huyÖt: Dùa theo thø tù tr-íc sau cña huyÖt vÞ ®· tr×nh bµy ë phÇn
çch ch÷a bÖnh nµy tiÕn hµnh ®IÓm huyÖt.
HiÖu qu¶ ch÷a: §IÓm huyÖt 1 – 2 lÇn lµ thÊy hiÖu qu¶, bÖnh nhÑ, kho¶ng trªn
d-íi 3 th¸ng ch÷a cã thÓ khái.
2. Hµnh kinh ®au bông

Th-êng do khÝ trÖ huyÕt ø, hoÆc khÝ huyÕt h- hµn g©y ra.
Chøng tr¹ng:
Cã tr-íc khi hµnh kinh ®au bông d-íi, còng cã khi hµnh kinh xong bông d-íi
®au, hoÆc la ®au trong khi hµnh kinh. PhÇn lín lµ võa míi b¾t ®Çu ®ît hµnh kinh
th× bông d-íi míi ®au ®ín, ®au buèt vïng th¨t l-ng ®au suèt tíi khi døt hµnh kinh.
®µu kú kinh nhiÒu, mµu huyÕt tÝm ®en lµ ®au thùc chøng,. CuooÝ kú kinh Ýt, mµu
huyÕt nh¹t lµ ®au h- chøng.
Çch ch÷a:
§IÓm çc huyÖt Hîp cèc ( kinh nhiÒu dïng t¶ ph¸p, kinh Ýt dïng bæ ph¸p ), bæ
Tóc tam lý, HuyÖt Tam ©m giao (kinh nhiÒu dïng bæ ph¸p , kinh Ýt dïng t¶ ph¸p ) .
Nh- thÕ cã thÓ ®IÒu kinh døt ®au, ®au do thùc chøng t¶ Hîp cèc, ¸p Tóc tam lý,
bæ Tam ©m giao. §au do h- chøng , bæ Hîp cèc , Chiªn trung, ¸p Tam ©m giao, bæ
Tóc tam lý, l¹I bæ Thiªn khu, Quan nguyªn ,t¶ Trung qu¶n vµ lam phÐp rung rÈy ë
vïng bông t¹I huyÖt Quan nguyªn (kinh nhiÒu kh«ng thªm phÐp rung rÈy). §au
®ín tÖ h¹I, mÆt tr¾ng nhît, tim ho¶ng hèt, gia bæ çc huyÖt Néi quan, T©m du, CÊh
du. Mçi huyÖt lµm thñ ph¸p n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶, mçi lo¹I thñ ph¸p 100
lÇn .
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t sau khi ®IÓm huyÖt lµ hoµn toµn døt ®au, kiªn tr× ch÷a
cã thÓ khái.
3 - BÕ kinh
Do th©n thÓ h- nh-îc, huyÕt m¹ch Ýt dÇn, hoÆc do suy nghÜ phÉn né, huyÕt
m¹ch ø trÖ kh«ng hµnh mµ g©y nªn.
Chøng tr¹ng:
Tinh thÇn kh«ng vui vÎ, bông d-íi cã c¶m gi¸c trøng, buèt vïng th¾t l-ng, ®ïi
®au, trong tim thæn thøc, lßng bµn tay bµn ch©n bãng
Çch ch÷a: BÖnh nµy lÊy bæ khÝ lµm chÝnh, KhÝ lµ so¸I cña huyÕt, khÝ hµnh th×
huyÕt hµnh, khÝ h- th× huyÕt còng h-, bæ khÝ th× huyÕt vùng, bæ c¶ khÝ lÉn huyÕt th×
huyÕt tù ®-îc ®Çy ®ñ mµ dÔ hµnh. T©m chñ huyÕt, phÕ chñ khÝ do ®ã lÊy bæ
nguyªn huyÖt ThÇn m«n ë t©m kinh, nguyªn huyÖt Th¸I Uyªn cña phÕ kinh, lµ ®·
cã t¸c dông bæ m¹nh thªm c¶ khÝ vµ huyÕt. Bæ nguyªn huyÖt Hîp cèc cña thñ
d-¬ng minh kinh, vµ dïng phÐp ®Èy theo 81 lÇn, cã t¸c dông thªm m¹nh sù bæ. L¹I
t¶ huyÖt Tam ©m giao cña tóc th¸I ©m tú kinh, vµ ®Èy theo t¶ 36 lÇn ®Ó gióp thªm
hiÖu qu¶ t¶ huyÖt Tam ©m giao, lµm lùc thèng huyÕt cña tú kinh d-îc bu«ng th¶,
huyÕt bÞ ø chÖ ®-îc gi¶i. Phèi víi huyÖt Thuû ®¹o cña tóc d-¬ng minh vÞ kinh lµm
phÐp bæ, th× cã thÓ gi¶I çI ø cña côc bé, l¹I cã thÓ lµm cho th«ng ho¹t c¬ n¨ng t¹o
m¸u. KÕ ®ã lµ t¶ çc huyÖt Trung qu¶n, Trung cùc cña nh©m m¹ch, vµ tõ bông ®Èy
theo ®Õn huyÖt trung cùc 36 lÇn, vïng bông cã dïng lßng bµn tay xoa s¸t 200 lÇn
®Ó ho¹t ®äng c¬ n¨ng çc tæ chøc côc bé. L¹I n¾n vïng bông 100 lÇn cã thÓ gióp
44
cho xoa s¸t cã thªm hiÖu qu¶, çc huyÖt Hîp cèc, ThÇn m«n, Th¸I uyªn, mçi huyÕt
ray ngang b»ng , nhÊn nh¶, mçi lo¹I ®Òu 100 lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a: Chøng khÝ trÖ huyÕt ø th× thÊy hiÖu qu¶ nhanh, chøng huyÕt Ýt
th× thÊy hiÖu qu¶ chËm. Mçi tuÇn ch÷a 3 lÇn, ch÷a liªn tôc 2 th¸ng lÊy viÖc hµnh
kinh trë l¹I lµm hiÖu qu¶. Kinh Ýt cÇn tiÕp tôc Ýt kho¶ng trªn d-íi 3 th¸ng th× ch÷a
khái.
4 – B¨ng lËu huyÕt

Do phÊn né mµ h¹I gan, bÖnh cña can ph¹m sang tú, bëi vËy mµ can kh«ng tµng
huyÕt, tú kh«ng thèng huyÕt, hoÆc do vµo kú hµnh kinh mµ lì ph¹m vµo ho¹t ®éng
t×nh dôc, d¹ con bÞ th-¬ng mµ thµnh bÖnh. Tãm l¹I lµ do mµng trong d¹ con (néi
m¹c tö cung) t¨ng sinh, huyÕt qu¶n r¸ch vì, h×nh thµnh b¨ng lËu.
Chøng tr¹ng:
Kinh nguyÖt tù nhiªn vÒ nhiÒu mµ kh«ng døt gäi lµ “B¨ng huyÕt”, kinh nguyÖt
ra nhá giät kh«ng døt gäi lµ “lËu huyÕt”. B¨ng th× s¾c mÆt tr¾ng nhît, cã nh÷ng
chøng ®Çu tèi, ®Çu xoay, tim håi hép cña chùng tr¹ng h- tho¸t. Lëu huyÕt do huyÕt
ra kh«ng døt, cïng dÇn dµn h- nh-îc.
Çch ch÷a:
LÊy lý luËn th× tú kh«ng thèng huyÕt, can kh«ng tµng huyÕt vµ huyÕt héi Çch
du, bæ çch huyÖt Èn b¹ch, Tam ©m giao, mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn
nh¶ ®Òu 100 lÇn, Èn b¹ch gia chÊm gâ ë da 100 lÇn, T¶ çc huyÖt çch du, tú du,
can du, mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ ®Òu 100, lÇn, t¶ huyÖt Hîp cèc
cña kinh ®¹I tr-êng lµ t¶ nhiÖt cña d-¬ng minh. Dùa vµo lý luËn huyÕt nhiÖt väng
hµnh, nguyªn t¾c lµm t¶ ph¸p ë d-¬ng kinh, lµm bæ ph¸p ë ©m kinh. Khi chÊm gâ
ë da t¹I huyÖt Èn b¹ch, tr-íc hÕt chÊm gâ mét huyÖt ë mét bªn råi l¹I ®IÓm ë huyÖt
bªn cßn l¹i. Tr-íc khi chÊm gâ, dïng ngãn tay çI vµ trá cè ®Þnh ngãn ch©n çI
ng-êi bÖnh, huyÖt Èn b¹ch sau khi qua chÊm gâ cña thñ ph¸p ®IÓm huyÖt, lµm cho
huyÕt qu¶n côc bé huyÖt vÞ gi·n tr-¬ng ra, do t¸c dông cña c¬ n¨ng huyÕt qu¶n
t-¬ng ®èi gi·n tr-¬ng ra vµ co l¹I, thóc cho huyÕt qu¶n vïng xuÊt huyÕt co l¹i. Do
®ã huyÖt Èn b¹ch phèi víi huyÖt tú du l¹I cã thÓ ®¹t ®Õn t¸c dông tú thång huyÕt,
lµm cho huyÕt døt. KhÝ h-, gia bæ huyÖt Th¸I uyªn, Chiªn trung. ThËn h-, gia bæ
huyÖt Th¸I khª, ThËn du. Tú h-, gia bæ çc huyÖt ThÇn m«n, Tóc tam lý.
L¹I cã thÓ phèi bæ Èn b¹ch, bæ Th¸I khª, Tam ©m giao, Tóc tam lý, Ch-¬ng
m«n, t¶ Hîp cèc, bæ Th¸I uyªn, bæ Chiªn trung, bæ Çch du, ThËn du, Tú du, Can
du. Ba huyÖt Çch du, Can du, Tú du, nÕu huyÕt nhiÖt th× t¶, khÝ h- huyÕt m¸t th×
bæ. Mçi huyÖt n¾n day, ngang b»ng, nhÊn nh¶ tõ 50 – 70 lÇn, vßng n¾n nhá, thñ
ph¸p nhÑ mµ chËm, mét huyÖt Èn b¹ch h¬I nÆng mét Ýt.
Thø tù ®IÓm huyÖt:
Tõ d-íi mµ lªn trªn theo ®óng thø tù ghi trong bµI ch÷a.
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t tö cung xuÊt huyÕt, ch÷a 1 –2 lÇn th× thÊy hiÖu qu¶,
5 –6 lÇn cã thÓ ch÷a míi khái.
5 - N-íc h«I kh«ng døt

Nguyªn nh©n bÖnh: §Î xong n-íc h«I kh«ng døt, chñ yÕu lµ do th©n thÓ h-
nh-îc, huyÕt kh«ng thu nhiÕp (tøc lµ huyÕt trong tö cung kh«ng thÓ th©u gom l¹I ),
®-a ®Õn n-íc dÇm dÒ kh«ng døt.
Chøng tr¹ng :
45
Cã rÊt Ýt m¸u mµu nh¹t tromg am ®ao nhá ra, nhiÒu ngµy kh«ng døt. HuyÕt ø th×
mµu m¸u bÇm, cã hiÖn t-îng ®au bông.
Çch ch÷a :
N-íc h«I ra m¸u, lÊy bæ h- lµm chñ . Bæ çc huþÖt Èn b¹ch, Tam ©m giao, Tóc
tam lý,Thiªn khu, KhÝ h¶I, ThËn du, Çch du, Tú du, Can du, t¶ huyÖt Hîp cèc. Cã
huyÕt ø gi¶m bá çc huyÖt Thiªn khu, KhÝ h¶I, mµ dïng bæ huyÖt Hîp cèc, t¶
huyÖt Tam ©m giao. Mçi huyÖt nÊn day ngang b»ng, nhÊn nh¶ 100 lÇn, riªng huyÖt
Èn b¹ch thªm chÊm gâ ë da 100 lÇn, thñ ph¸p cÇn nhÑ mµ chËm.
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a 2-3 lÇn n-íc h«I cã thÓ døt.
6- Cã mang n«n möa

Do thai khÝ ng-îc lªn vÞ, do ®ã mµ quÆn bông n«n möa.
Chøng tr¹ng:
Ng-êi ®µn bµ nhÊt lo¹t sau khi cã chöa ®-îc mét th¸ng, hµng ngµy buæi s¸ng cã
n«n möa hoÆc ¨n vµo xong th× n«n möa. Tr-êng hîp nghiªm träng th× ng-êi thÊy
mïi thøc ¨n hoÆc mïi c¬m th× ®· n«n möa, ®Õn nçi ®Çu nÆng, m¾t hoa, tø chi mÖt
mái.
Çch ch÷a:
LÊy huyÖt Néi quan lµm bæ ph¸p, kÕ ®ã lµ lµm thñ ph¸p ¸p theo ë vïng l-ng, l¹I
®IÓm huyÖt Çch du theo bæ ph¸p, ®Ó øc chÕ vÞ khÝ ng-îc lªn.Bæ huyÖt ThËn du cã
thÓ lµm yªn tÜnh thai khÝ. Bæ tóc tam lý ®Î dÉn vÞ khÝ ®I xuèng, t¶ huyÖt Th¸I xung
cã t¸c dông døt n«n. nÕu cã ®au ®Çu , thªm phÐp ®Èy xoay vïng tr-íc tr¸n. Méi
huyÖt n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ mçi lo¹I 100 lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a: Ng-êi nhÑ, n«n möa mÊy ngµy kh«ng ch÷a còng tù khái.
Ng-êi nÆng, ®IÓm huyÖt 4 – 5 lÇn th× sÏ khái.
7 –DÊu hiÖu b¸o tr-íc cña sÈy thai (tiªn triÖu l-u s¶n)
KhÝ h- ng-êi yÕu, hoÆc sau khi cã chöa, trªn çc mÆt ho¹t ®éng cña ®êi sèng
kh«ng chó ý ®-îc hÕt, cã khi dïng tay víi vËt g× ®ã trªn cao, cã khi b-íc ch©n
kh«ng cÈn thËn ë chç bê nghiªng dÉn tíi sÈy thai. Cã khi lÇn thø nhÊt bÞ sÈy thai
lÇn thø hai cã thai kh«ng ®Õn nöa th¸ng hoÆc ba th¸ng l¹I ®· sÈy thai lµm thµnh tËp
qu¸n sÈy thai
Chøng tr¹ng:
Tho¹t ®Çu bông d-íi trøng, trôt xuèng hoÆc ®au bông d-íi, l-ng ®au, ©m ®¹o cã
khi cã chÈy ra mét Ýt n-íc m¸u.
Çch ch÷a:
LÊy t¸c dông døt huyÖt bæ thËn , cè khÝm n©ng lªn lµm nguyªn t¾c . Phèi hîp çc
huyÖt Èn b¹ch, Phôc l-u, Ch-¬ng m«n, th¸I uyªn, Chuyªn trung, B¸ch héi. Méi
huyÖt ®Òu n¾n day ngang b»ng , nhÊn nh¶, mçi lo¹I thñ ph¸p 100 lÇn ®Òu dïng
phÐp bæ.
HiÖu qu¶ ch÷a:
Chöa lÇn ®Çu, ®IÓm huyÖt 3 – 5 lÇn th× trõ hÕt chøng tr¹ng, cã thÓ lµm cho an
thai. NÕu lµ tËp qu¸n sÈy thai, th× cÇn ph¶I kÕ tôc ®IÓm huyÖt gi÷ thai, mçi tuÇn cã
thÓ ®IÓm tõ 2 – 3 lÇn khi kh«ng cã c¶m gi¸c nµo kh¸c mçi tuÇn cã thÓ ®IÓm mét
lÇn. Sau khi ®ñ 6 th¸ng th× dõng ®IÓm huyÖt.
46
Ch-¬ng thø ba: BÖnh trÎ em
1 – TrÎ em ph¸t sèt

TrÎ em ph¸t sèt nhÊt lo¹t thuéc ngo¹I c¶m, hoÆc do tÝch ®å ¨n (tÝch thùc), ngoµI
ra trªn l©m sµng còng cã tr-êg hîp sèt t×m kh«ng thÊy nguyªn nh©n.
Chøng tr¹ng;
Th-êng thÊy th-¬ng phong c¶m m¹o ph¸t sèt, nãng, ë da dÎ. TrÎ nhá ®au ®Çu ,
t¾c mòi hoÆc chÈy n-íc mòi trong, mu bµn tay nãng lªn. NÕu tÝch ®å ¨n mµ ph¸t
sèt th× ®Ó kh«ng ph¸t nãng qu¸ nhiÒu, lßng bµn tay bµn ch©n ph¸t nãng, kÌm theo
kh«ng nghÜ ®Õn ¨n ( kh«ng thÊy ®ãi ), tiªu ho¸ kh«ng tèt. Ph¸t sèt kh«ng râ
nguyªn nh©n th× buæi sím nhÑ, vÒ chiÒu nÆng, vÒ ®ªm cµng nÆng, cã ph¸t sèt trªn
10 ngµy kh«ng khái, cã uèng thuèc vµ tiªm thuèc kh¸ng sinh mµ sèt vÉn kh«ng
lui.
Çch ch÷a:
C¶m m¹o ph¸t sèt th× t¶ Hîp cèc ®Ó thanh nhiÖt gi¶I yÓu, bæ Tóc tam lý ®Ó dÉn
nhiÖt cña Tóc d-¬ng minh ®I xuèng, cø kho¶ng hai giê ®ång hå ®IÓm huyÖt 1 lÇn,
mét ngµy ®IÓm huyÖt 2 – 3 lÇn. TÝch thùc mµ ph¸t sèt th× bæ Néi quan, t¶ §¹I
chuú ®Ó t- ©m gi¶I nhiÖt. Bæ Tóc tam lý, t¶ Trung qu¶n cã t¸c dông t¨ng c-êng tiªu
ho¸. Mçi ngµy ®IÓm huyÖt 1 lÇn, ph¸t sèt kh«ng râ nguyªn nh©n th× bæ huyÖt Néi
quan, t¶ huyÖt §¹I chuú. VÒ ®ªm sèt cµng nÆng th× gia bæ Tam ©m giao, kiªm cã
thÊy vÞ nhiÖt ( nãng trong vïng d¹ dµy vµ çc chøng në miÖng, h«I miÖng ) th× t¶
huyÖt Néi ®×nh. Kiªm cã phÕ nhiÖt th× t¶ huþªt XÝch tr¹ch, c¾t huyÖt ThiÕu th-¬ng.
Khi ®IÓm huyÖt §¹I chuú mµ sî khi kh«ng ®ñ søc th× riªng dïng thªm t¶ huyÖt
§µo ®¹o, mçi ngµy ®IÓm huyÖt 1 – 2 lÇn. Mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn
nh¶, mçi lo¹I tõ 60 – 100 lÇn. Ngo¹I c¶m th× gia phÐp chÊm gâ ë da.
Thø tù ®IÓm huyÖt : Gièng nh- trªn
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t th-¬ng phong c¶m m¹o, ch÷a th× cã thÓ lui sèt trong
ngµy h«m ®ã. Çc nguyªn nh©n kh¸c g©y sèt, tõ 1 – 2 ngµy cã thÓ khái.
2. Thæ t¶
Do ¨n uèng kh«ng han chÕ, tú vÞ bÞ h¹I, hoÆc bÞ l¹nh ph¸t sèt g©y ra thæ t¶ (miÖng
n«n tr«n th¸o )
Chøng tr¹ng :
CÊp tÝnh thæ t¶ th× ¨n uèng vµo ®Õn d¹ dµy sÏ n«n ra hoµn toµn, ngµy ®ªm ®I t¶
liÒn mÊy lÇn ®Õn mÊy chôc lÇn, ph©n ra láng nh- n-íc. M·n tÝnh thæ t¶ th× n«n
möa Ýt, ngµy ®ªm ®I t¶ r¨m ba lÇn kh«ng chõng mùc.
Çch ch÷a:
Bæ huyÖt Néi quan, t¶ huyÖt Hîp cèc, cã thÓ thanh nhiÖt døt n«n. bæ tóc tam lý,
t¶ Néi ®×nh cã thÓ lµm khÎo d¹ dµy, l¹I cã c«ng n¨ng thanh nhiÖt ë vÞ, kiªm cã søc
døt n«n, døt t¶. NÕu nh- t× h- ®I t¶ l©u dµI, hoÆc thuéc vÒ l-¬ng t¶ ( bÞ l¹nh mµ ®I
t¶ ), ph¶I gia bæ ThÇn m«n, ThËn du. Cuèi cïng, lµm phÐp rung rÈy ë vïng bông.
Mçi huyÖt ®Òu lµm çc thñ ph¸p n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ chÊm gâ ë da, mçi
47
lo¹I 100 lÇn. Riªng huyÖt Néi quan kh«ng thªm phÐp chÊm gâ ë da. Khi n¾n day
ngang b»ng ë huyÖt Hîp cèc ph¹m vi nªn h¬I lín. TrÎ nhá th©n yÕu khÝ h- cÇn
dïng thñ ph¸p cùc nhÑ.
Thø tù ®IÓm huyÖt : Tõ trªn mµ xuèng, thñ ph¸p cùc nhÑ lµ hîp
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a 1 lÇn lµ cã thÓ gi¶m nhÑ tõ 2 – 3 lÇn lµ khái. BÖnh nÆng,
thêi gian dµI cÇn ch÷a 10 trë lªn míi cã thÓ khái hÕt.
3. TrÎ em tiªu ho¸ kÐm

Nguyªn nh©n bÖnh ;
PhÇn lín lµ do tõ th-¬ng thùc ( ¨n qu¸ ngon hoÆc qu¸ no, ¨n kh«ng ®IÒu ®é g©y
h¹I )
Chøng tr¹ng:
Kh«ng thiÕt ¨n uèng, kh«ng ¨n s÷a ch©u, bß , kh«ng ¨n b¸nh ngät, hoÆc çc lo¹I
thøc ¨n kh¸c, chØ ¨n mét l-îng Ýt hoÆc ®I ®¹I tiÖn nhiÒu lÇn.
Çch ch÷a:
Bæ Néi quan, t¶ Hîp cèc, t¶ Néi ®×nh, bæ Tam ©m giao, ¢m l¨ng tuyÒn ( nÕu
kh«ng nghÜ ®Õn ¨n th× dïng phÐp bæ, nÕu ph©n láng th× dïng t¶ ph¸p ). Bæ Tóc tam
lý. Mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng nhÊn nh¶, mçi lo¹I ®Òu 100 lÇn. §Èy theo ë
vïng l-ng tõ ®èt th¾t l-ng thø 2 – 3 trªn ®-êng tø cña kinh bµng quang c¹nh mám
gai ®èt sèng dïng c¹nh 2 ngãn tay çI h-íng lªn, ®Èy lªn ®Õn trç ngang víi mám
gai ®èt sèng sè 7 cña lång ngùc lµm 1 lÇn. §Èy nh- thÕ 36 lÇn, sau ®ã dïng hai
ngãn çI vµ trá tay vÐo da thÞt l«I lªn t¹I çc huyÖt vÞ Tú du, VÞ du l«I lªn nhÊn
xuèng tÝnh lµm 1 lÇn, lµm 36 lÇn, thÕ lµ t¶ ph¸p. KÕ ®ã lµ dïng c¹nh ngãn tay çI
¸p t¹I huyÖt Tú du, VÞ du ¸p xuèng, níi ra tÝnh lµm 1 lÇn, ¸p nh- thÕ 54 lÇn. Sau ®ã
dïng hai c¹nh ngãn tay çI ®Èy xuèng trªn ®-êng thø nhÊt cña kinh bµng quang
c¹nh 2 bªn mám gai ®èt sèng tõ ®èt sèng thø 7 lång ngùc xuèng ®Õn ngang ®èt 2
– 3 – 4 vïng th¾t l-ng, ®©y 54 lÇn, nh- thÕ lµ bæ ph¸p.
PhÐp nµy cã t¸c dông lµm khoÎ tú v× c-êng tr¸ng c¬ n¨ng.
HiÖu qu¶ ch÷a:
®èi víi bÖnh nhi kh«ng muèn ¨n hoÆc tiªu ch¶y m·n tÝnh, ch÷a 2 –3 lÇn th× thu
hiÖu qu¶, 5 – 10 lÇn th× khái. NÕu nh- lµ m·n tÝnh bµI tiÕt d¹ dµy ( l¹p ®ç ), cã 1
th¸ng trë lªn, th× cÇn ch÷a vµI ba th¸ng míi cã thÓ khái.
4. TrÎ em bÞ sî h·I
Do ng-êi lín vui c-êi to tiÕng hoÆc do trÎ em ®· nh×n thÊy ng-êi sî h·I trong (
phim ®IÖn ¶nh ) mµn ¶nh, c¶nh ®¸nh nhau d÷ déi ho¹c lµ sau khi tù nhiªn va ch¹m
tÐ ng· g©y ra.
Chøng tr¹ng :
Khi nh×n ng-êi th× nhín nh¸c ®«ng t©y, cã vÎ sî h·I, hai m¾t nh×n ng©y d¹I, nh×n
®-êng th¼ng ngãn tay lo¹n ®éng, khi khãc khi dõng, vÒ ®ªm cµng qu¸ l¾m, kh«ng
thÓ ngñ yªn, cã khi hai bµn tay co qu¾p l¹I.
Çch ch÷a:
LÊy chÊn tÜnh ngñ yªn lµm chñ, bæ Ên ®-êng, t¶ Hîp cèc, t¶ Th¸I xung, bæ Tam
©m giao. Tø chi co qu¾p th× c¾t ë huyÖt LiÖt khuyÕt, t¶ huyÖt XÝch tr¹ch c¾t ë huyÖt
D-¬ng l¨ng tuyÒn. Ban ®ªm sî mµ tØnh dËy lµ ®¶m vµ thËn h-, gia bæ huyÖt Th¸I
khª, bæ huyÖt Kh©u kh-, thÇn trÝ kh«ng yªn æn, bæ huyÖt THÇn m«n. Mçi huyÖt
n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ mçi lo¹I ®Òu lµm 50 – 100 lÇn.
48
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a 2 – 7 lÇn lµ cã thÓ khái
5. Quai bÞ ( viªm tuyÕn mang tai )

PhÕ , vÞ cã nhiÖt to¶ lªn, ngo¹I tµ x©m nhËp vµo lµm cho tuyÕn mang tai s-ng lªn.
Chøng tr¹ng:
Do ë ngo¹I c¶m nÆng nhÑ kh¸c nhau, v× vËy mµ trªn l©m sµng thÊy chøng tr¹ng
kh¸c nhau. Thêi kú ®©ï cã ph¸t sèt l¹I cã c¶m gi¸c l¹nh, hoÆc tinh thÇn kh«ng
h¨ng h¸I, ®au ®Çu, n«n möa, kh«ng thiÕt ¨n. chõng 1 – 2ngµy sau, mét bªn hoÆc
hai bªn tuyÕn mang tai s-ng lªn, côc bé h¬I ®á, ®au ®ín, th©n nhiÖt kho¶ng 38 –
40oC .
Çch ch÷a:
PhÕ nhiÖt th× t¶ huyÖt Hîp cèc cña kinh ®¹I tr-êng kÕ theo lµ dïng ngãn t¸y çI
vµ ngãn tay trá miÕt tõ huyÖt Tam gian ®Õn huyÖt Th-¬ng d-¬ng trªn ngãn tay trá
cña n¹n nhi, sau khi lµm cho ®Çu ngãn tay s-ng huyÕt th× c¾t ( bÊm b»ng m¸ng tay
) ë huyÖt Th-¬ng d-¬ng, ®Ó t¨ng m¹ng t¸c dông t¶ ( cã t¸c dông cho lui sèt ), vÞ
nhiÖt , th× t¶ huyÖt D-¬ng tr× ë tam tiªu kinh ( t¶ ë huyÖt D-¬ng tr× vµ DÞch m«n
còng cã huÖu qu¶ gièng nhau ), kÕ ®ã lµ dïng ngãn tay çI vµ ngãn tay trá miÕt ë
ngãn tay ®eo nhÉn tõ huyÖt DÞch m«n ®Õn huyÖt Quan xung, ®Ó t¨ng m¹nh t¸c
dông t¶, ë n¬I s-ng lµ kinh thñ thiÕu d-¬ng tam tiªu, kinh thñ d-¬ng minh ®¹I
tr-êng tuÇn hµnh, lÊy hai huyÖt trªn cã thÓ thanh nhiÖt cña th-îng tiªu vµ phÕ kinh.
Do nhiÖt thÞnh th× th-¬ng ©m, kÕ ®ã bá huyÖt Néi quan cña thñ quyÕt ©m kinh, Néi
quan lµ huyÖt ë ©m duy m¹ch trong kü kinh b¸t m¹ch, cã thÓ g×n gi÷ mäi thø ©m
(ch- ©m ). KÕ ®ã lµ t¶ huyÖt §¹I chuú, ®Ó thanh çI nhiÖt cña mäi thø d-¬ng ( ch-
d-¬ng ) . Do thËn thuû kh«ng thÓ chÕ ®-îc ho¶, th× nhiÖt ho¶ cµng thÞnh, v× vËy bæ
huyÖt Th¸I khª cña thËn kinh cã thÓ dÉn thuû ®I lªn nh÷ng huyÖt nµy kh«ng nh÷ng
lµm gi¶m nhiÖt nh©nh, mµ lµm cho dÔ kh«I phôc nh÷ng c¬ n¨ng v× sèt cao lµm cho
bÞ tæn h¹i. Mçi huyÖt ®Òu n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ mçi lo¹I 100 lÇn .
HiÖu qu¶ ch÷a: Mçi ngµy ®IÓm huyÖt tõ 1 – 3lÇn, ch÷a kho¶ng tõ 2 – 3 ngµy
th× khái.
6. Ho gµ ( ho b¸ch nhËt )
Nguyªn nh©n bÖnh: BÞ c¶m tµ cña thêi khÝ ®em ®Õn thµnh bÖnh.
Chøng tr¹ng:
Míi tho¹t ®Çu cïng mét d¹ng nh- c¶m m¹o, cã ph¸t sèt, t¾n mòi h¾y x× hêi, ho
h¾ng thµnh tõng c¬n mét, ho liÒn moät h¬i mÊy chôc viÕng. Khi ho, n-íc m¾t n-íc
mòi giµn dôa, trong hÇu cã ®êm kh«ng lîi, kiªm cã n«n möa, ®êm d·i n«n ra ph¸t
dÝnh. Do ho h¾ng, b¾t buéc mÆt ph¶i ®á, m¾t ®á cã khi trong mòi ch¶y ra m¸u hoÆc
trong ®êm cã day mÊu, ®ång thêi hai çnh tay cã sù co ®éng nh- phong co giËt (
theo tiÕng ho mµ co ®éng ).
Çch ch÷a:
LÊy bæ Th¸i uyªn, t¶ Thiªn dÞch, t¶ XÝch tr¹ch, t¶ Th©n trô, bæ Çch du, t¶ Trung
qu¶n, bæ KhÝ h¶i, bæ Tóc tam lý. Nh- thÕ cã thÓ lµm khoÎ tú vÞ, døt n«n möa, kiªm
cã t¸c dông ho¸ ®êm. Mçi ngµy ch÷a mét lÇn, mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng,
nhÊn nh¶ mçi lo¹i thñ ph¸p ®Òu tõ 50 – 100 lÇn, HuyÖt phÕ du ph¶i gia chÊm gâ ë
da 100 lÇn.
Thø tù ®iÓm huyÖt: Gièng nh- trªn
49
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t tõ 2 – 3 tuÇn th× cã thÓ ch÷a khái.
7. TrÎ em b¹i liÖt

Do ngo¹i c¶m tµ cña thêi khÝ, ®-a ®Õn trÖ khÝ cña kinh l¹c, huyÕt m¹ch mÊt ®-îc
nu«i d-ìng, tang can, tú, thËn bÞ bÖnh tr-íc hÕt, kÕ ®ã lµ chuyÓn lµm chøng tª b¹i,
mµ phÇn lín lµ tª b¹i chi d-íi.
Chøng tr¹ng:
NhÊt lo¹t ë trÎ em sau khi bÞ sèt, th× ph¸t hiÖn thÊy mét bªn cña chi d-íi kh«ng
thÓ dõng ®-îc, hoÆc kh«ng thÓ ho¹t ®éng ®-îc, còng cã tr-êng hîp c¶ hai bªn cña
chi d-íi cïng lóc bÞ bÖnh, mét bªn nÆng, mét bªn nhÑ, dÇn dÇn l-ng vµ bông còng
b¹i tª, th©n mÒm v« lùc, kh«ng thÓ ngåi, c¬ bông kh«ng b×nh th-êng ( bÖnh nhÑ th×
mét bªn c¬ bông gå lªn, bÖnh nÆng th× mét bªn bông lâm xuèng ). Mét bªn chi
d-íi tª b¹i, cã khi l©y ®Õn tª b¹i vïng bông. BÖnh nÆngvµ l©u ngµy, th× vïng ®Çu
gèi cña chi d-íi hoÆc vïng x-¬ng trô cña cæ tay thµng dÞ h×nh, cã khi hai ®Çu gèi
gÇn thµnh h×nh dïi “ X ”, cã khi hai ®Çu gèi l¹i xa nhau thµnh h×nh dïi “ O ”, cã
khi ë vïng d-íi tr-íc m¾t cã ngoµi vµ chung quanh cæ ch©n thÊy b¾p thÞt nhÏo ra
mµ dµi, vïng d-íi tr-íc m¾t ç trong vµ chung quanh cña khíp cæ ch©n thÊy b¾p
thÞt co kÐo c¨ng, h×nh thµnh lßng bµn ch©n b¹i vµo trong, còng cã khi ngãn ch©n
çi còng tª b¹i, th-êng th-êng hiÖn râ ra ®Çu ngãn ch©n çi gôc xuèng, khíp ®èt
ngãn ch©n låi lªn. Dùa vµo bÖnh t×nh cò, míi nÆng, nhÑ kh¸c nhau mµ sinh ra çc
lo¹i chøng tr¹ng kh¸c nhau. NhÑ th× khíp cæ ch©n vµ ®Çu gèi n¹n nhi kh«ng cã
søc, cã thÓ men theo mµ ®i, hoÆc lµ ®i thät râ rÖt.
Çch ch÷a:
X-¬ng mÒm kh«ng cã søc, kh«ng thÓ ®øng ®-îc, tr¸ch nhiÖm cña thËn. G©n
kh«ng cã søc, kh«ng thÓ co duçi, tr¸ch nhiÖm cña can. B¾p thÞt kh«ng thÓ co vµ
gi·n ra, tr¸ch nhiÖm cña tú. §ã lµ chøng vµ h×nh ¶nh cña chøng, ®Òu biÓu hiÖn ë
ngoµi, ngoµi thuéc d-¬ng, d-¬ng chñ vÒ ®éng. D-¬ng kinh bÞ bÖnh lµm cho mÊt ®i
n¨ng lùc ho¹t ®éng. Dùa vµo quan hÖ biÓu lý cña kinh l¹c. ThËn thuéc tú, bµng
quang thuéc biÓu, Can thuéc lý, ®¶m thuéc biÓu, Tú thuéc lý, VÞ thuéc biÓu. BÖnh
t¹i biÓu th× lÊy ThËn du cña kinh bµng quang, vµ Thø liªu, Uû trung. L©ý Hoµn
khiªu, D-¬ng l¨ng tuyÒn, Kh©u kh- cña kinh ®¶m, l¹i lÊy çc huyÖt Gi¶i khª, Tóc
tam lý, TÊt nhìn, H¹c ®Ønh cña kinh vÞ. Vïng bông tª b¹i, gia çc huyÖt Thiªn khu,
KhÝ h¶i. Chi trªn tª b¹i, lÊy çc huyÖt Hîp cèc, Khóc tr×, Kiªn ngung, KiÓn tØnh,
§¹i tr÷, nhu du. TÊt c¶ ®Òu dïng thñ ph¸p bæ d-¬ng, t¶ ©m, vµ trî thªm th× lÊy
phÐp dùa theo ®-êng kinh ( bÖnh nµy ph¸p ë tóc kinh, chuyÓn vµo thñ kinh, do ®ã
trªn lý luËnph¶i dùa theo tóc kinh mµ gi¶i thÝch ). Mçi huyÖt ®Òu n¸n day ngang
b»ng, nhÊn nh¶ chÊm gâ ë da, mçi lo¹i thñ ph¸p lµm 50 lÇn, lÊy thñ ph¸p dùa theo
®-êng kinh vµ l¾c vÇn tø chi trî thªm.
Ghi chó:
1. B¶o n¹n nhi n»m sÊp, tr-íc hÕt ®iÓm ThËn du, Thø liªu, Uû trung, thø lµ ®iÓm
çc huyÖt Hoµn khiªu, D-¬ng l¨ng tuyÒn, Kh©u kh-.
2. B¶o n¹n nhi n»m ngöa, lµm phÐp x¸t vª ( th¸c niÖm ) mÊy lÇn, tr-íc hÕt x¸t vª
ë kinh d-¬ng minh ë mÆt chÝnh cña ®ïi, vµ ®Õn kinh th¸i d-¬ng ë mÆt sau ®ïi ( x¸t
vª b»ng ngãn tay çc mÆt tr-íc ®ïi, hai ngãn trá vµ gi÷a x¸t vª ë mÆt sau ®ïi ), l¹i
x¸t vª th¸i d-¬ng kinh ë mÆt ngoµi ®ïi, vµ ®Õn quyÕt ©m kinh ë mÆt trong cña ®ïi,
®Ó l-u th«ng khÝ kinh l¹c bÞ trÖ ( thao t¸c trªn lµ däc theo h-íng ho¹t ®éng cña
kinh l¹c ).
50
3. Hai bµn tay hîp ¸p x¸t hai c¹nh ®ïi, x¸t qua l¹i mÊy lÇn. Tr-íc hÕt tõ bµn ch©n
lªn ®Õn vïng ®ïi to, råi l¹i tõ ®ïi to ®Õn bµn ch©n ( ë thao t¸c nµy lµ tõ h-íng chiÕu
ngang çc lo¹i ho¹t ®éng tæ ch-cs ë chi cña n¹n nhi )
4. L¹i dïng hai bµn tay hîp ¸p vµo c¬ b¾p cña chi bÞ n¹n mét sè lÇn, ®Ó Ðp tæ
chøc c¬ b¾p lµm cho hiÖn râ sù gi·n në vµ co rót, lµm cho m¹ch m¸u ch¹y m¹nh
lªn.
5. Lµm phÐp l¾c vÇn chi d-íi 8 –9 lÇn. Mét tay n¾m lÊy bµn ch©n, tay kia n¾m
lÊy ®Çu gèi, lµm cho ®ïi gËp l¹i råi l¹i duçi th¼ng ra ( ®Ó lµm cho khíp vïng ®Çu
gèi vµ h¸ng kh«i phôc c¬ n¨ng duçi gËp ). L¹i lµm gËp duçi xoay ra h-íng ngoµi,
vµ lµm gËp duçi xoay vµo h-íng trong, mçi phÝa 8 – 9 lÇn.
6. Dïng mét tay ®ì gãt ch©n ( ®ång thêi dïng ngãn tay bÊm mãng, ¸p vµo huyÖt
vÞ côc bé tª b¹i xung quanh gãt ch©n ), tay cßn l¹i ®ì vïng lßng bµn ch©n ( ®ång
thêi dïng ®Çu gãn tay ¸p, bÊm vµo huyÖt Th¸i xung ) , lµm cho mét mÆt cæ ch©n
xoay ra ngoµi, xoay vµo trong, ho¹t ®éng 8 – 9 lÇn l¹i bÊm khe cac ngãn ë bµn
ch©n.
7. §iÓm çc huyÖt Gi¶i khª, Tóc tam lý, TÊt nhìn, H¹c ®Ønh.
8. Phµm da dÎ vµ b¾p thÞt teo l¹i, ®Òu cã thÓ gia phÐp chÊm gâ ë da t¹i côc bé, ®Ó
thóc ®Èy c¬ n¨ng cña b¾p, thÞt t¹i côc bé kh«i phôc. Cuèi cïng dïng lßng bµn tay
xoa x¸t da dÎ cña ng-êi bÖnh, xoa ®i xoa l¹i mÊy lÇn.
Chi trªn tª b¹i, dùa theo çc huyÖt tr×nh bµy ë tr-íc, mçi huyÖt n¾n day ngang
b»ng, nhÊn nh¶, chÊm gâ ë da. Mçi lo¹i thñ ph¸p ®Òu 50 lÇn. L¹i x¸t vª ë chi trªn,
tõ bµn tay lªn ®Õn vai, lÊy thñ d-¬ng minh kinh lµm träng ®iÓm. Thø ®ã lµ mét bªn
cña thñ th¸id-¬ng kinh, x¸t vª ®i l¹i mÊy lÇn, l¹i dïng hai bµn tay hîp ¸p tõ bµn
tay lªn ®Õn vai mÊy lÇn. KÕ lµ mét bµn tay n¾m cæ tay, mét bµn tay ®Ó lßng bµn tay
vµo khíp vai lµm cho bµn tay n©ng lªn thâng xuèng ho-¹t ®éng 8 – 9lÇn, tõ h-íng
tr-íc xoay çnh tay sang h-íng sau8 –9 lÇn, tõ h-íng sau xoay çnh tay sang
h-íng tr-íc 8 –9 lÇn, lµm ho¹t ®éng gËp khuûu vµ ho¹t ®éng gÊp cæ tay 8 –9
lÇn, sau ®ã bÊm ë khe n«Ý ngãn tay ë bµn tay, vµo xoa x¸t bµn tay trªn da çnh tay,
lµm qua lµm l¹i mÊy lÇn.
Thø tù ®iÓm huyÖt: Tõ trªn xuèng d-íi, theo ®óng thø tù mµ ®iÓm huyÖt, thñ
ph¸p nªn nhÑ mµ nhanh.
HiÖu qu¶ ch÷a:
Trªn lÇm sµng, nhÊt lo¹t ch÷a 1 –2 lÇn lµ thÊy hiÖu qu¶. C¹ch ngµy ch÷a 1 lÇn ,
chõng 6 –10 lÇn th× bÖnh gi¶m nhÑ, trªn d-íi 20 lÈn th× khái. BÖnh míi dÔ ch÷a,
bÖnh l©u ngµy rÊt khã. BÖnh nhÑ thu hiÖu qu¶ nhanh, bÖnh nÆng thu hiÖu qu¶
chËm,. Tª b¹i hai chi d-íi thu hiÖu qu¶ chËm , mét bªn chi d-íi thu hiÖu qu¶
nhanh.
Tãm l¹i: c¾n cø vµo bÖnh t×nh nÆng, nhÑ, míi, cò, quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶ ch÷a.
nh-ng cã bÖnh tuy nhÑ, ch÷a nhÇm mµ kÐo dµi thêi gian th× thu hiÖu qu¶ chËm.
Còng cã bÖnh míi, thÕ bÖnh nÆng mµ lo¹n t×m thÊy, ch÷a kh«ng ®óng, lµm cho thi
thÓ n¹n nhi bÞ ¶nh h-ëng còng thu hiÖu qu¶ chËm.
Ghi thªm: Chi d-íi tª b¹i, bÊt luËn lµ mét bªn hoÆc hai bªn, khi n»m sÊp ®iÓm
huyÖt, huyÖt vÞ ë hai chi d-íi ®ªï ®iÓm. Khi n»m nghiªng, ®iÓm huyÖt vµ lµm çc
thñ ph¸p kh¸c vÉn lµm mét bªn ng-êi bÖnh.
8. Chøng trÎ em l¾c ®Çu:

§Çu lµ mäi ®Çu mèi cña mäi thø d-¬ng, l¾c mµ kh«ng yªn æn lµ d-¬ng khÝ bÊt
tóc g©y ra.
51
Chøng tr¹ng: cã khi ®Çu kh«ng tù chñ mµ lµm thµnh dao ®éng tr-íc sau hoÆc
ph¶i tr¸i.
Çch ch÷a:
®èc m¹ch ®èc dÉn mäi kinh d-¬ng, bæ hai huyÖt B¸ch héi vµ §¹i chuú, v× chç ®ã
còng lµ héi cña thñ tóc tam d-¬ng kinh, vµ bæ huyÖt Hëu khª lµ chç giao héi cña 8
m¹ch kú kinh. Khi ®iÓm huyÖt ®¹i chuú l¹i cã thÓ bæ huyÖt §µo ®¹o, lµm cho hiÖu
qu¶ ®ã thªm m¹ch huyÕt §èc m¹ch. NÕu nh- cã nh÷ng kiªm chøng kh¸c, cã thrrt
liÖu chõng mµ gia thªm huyÖt. Mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶, mçi lo¹i
thñ ph¸p ®Òu lµm tõ 100 – 200 lÇn.
Ch-¬ng thø t-: BÖnh ngo¹i khoa

1. S-ng h¹ch ë cæ ( c¶nh h¹ng ngËt th¸p )
Ho¶ uÊt kÕt lªn, t×nh c¶m kh«ng tho¶i m¸i g©y ra, còng gäi lµ viªm tuyÕn l©m ba.
Chøng tr¹ng:
BÖnh nµy th-êng ë d-íi tai, kho¶ng gi÷a c¹nh tr-íc sau cña g¸y cæ, ph¸p sinh
s-ng ®á ®au ®ín, còng cã loai h¹ch kÕt r¾n
Çch ch÷a:
T¶ Hîp cèc, bæ LiÖt khuyÕt, trî thªm lÊy phÐp dùa theo thñ d-¬ng minh ®Ó thanh
nhiÖt t¸n s-ng. Bæ huyÖt Kiªn tØnh, Phong tr×, ®Ó dÉn ho¶ cña thiÕu d-¬ng gi¸ng
xuèng. Mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶, mçi lo¹i thñ ph¸p ®Òu 100 lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a: NÕu ch-a lµm mñ, kho¶ng trªn d-íi 10 lÇn ch÷a th× khái.
2. Lßi dom ( tho¸t giang )

Trung khÝ bÊt tóc, khÝ h- h·m xuèng mµ lµm thµnnh lßi lom. TrÎ em loi dom
phÇn lín do l©u ngµy g©y ra.
Chøng tr¹ng:
Khi ®¹i tiÖn ®o¹n ruét loi ra ( giang m«n cña trùc trµng ) kh«ng thu vµo, dïng tay
®ì ®Èy vµo míi cã thÓ thu vµo.
Çch ch÷a:
52
LÊy bæ bæ thËn, bæ h-, cè khÝ, kiÖn vÞ, lîi ®¹i tiÖn lµm chñ. Bæ ChiÕu h¶i, t¶ Thõa
s¬n, bæ ThËn du, MÖnh m«n, Yªu du, B¸ch héi, t¶ Hîp cèc, bæ Tóc tam lý, KhÝ
h¶i, t¶ Trung qu¶n, bæ Chiªn trung. Mçi huyÖt ®Òu dïng çc thñ ph¸p n¾n day
ngang b»ng, nhÊn nh¶, mçi lo¹i 100 lÇn. HuyÖt B¸ch héi ngoµi ra thªm chÊm gâ ë
da 100 lÇn.
Thø tù ®iÓm huyÖt: Tõ trªn mµ xuèng, theo ®óng thø tù kÓ trªn tiÕn hµnh ®iÓm
huyÖt
HiÖu qu¶ ch÷a:
TrÞ trÎ em lßi dom hiÖu qu¶ rÊt tèt, bÖnh tr×nh kh«ng l©u, ®iÓm huyÖt 3 – 5 lÇn
th× cã thÓ ch÷a khái, bÖnh l©u ngµy , sau khi qua ch÷a mÊy lÇn ®o¹n ruét lßi ra ®·
cã thÓ tù thu vµo.
3. S¸n khÝ ( hå s¸n )

BÖnh nµy do hµn thÊp trï xuèng ë trong b×u ( tói d¸i ), ( bao tinh hoµn ), lµ do can
m¹ch bÊt hoµ g©y ra.
Chøng tr¹ng:
Mét bªn tinh hoµn tr-íng to, khi ®øng th¬× nã trôt xuèng, khi n»m thêi nã vµo
bông, nh- con ço ra vµo hang kh«ng th-êng, v× vËy gäi lµ hå s¸n.
Çch ch÷a:
Bæ huyÖt §¹i ®«n, huyÖt §¹i ®«n riªng dïng phÐp chÊm gâ ë da 200 lÇn ®· ®-îc.
Kh«ng dïng huyÖt nµy mµ bæ huyÖt Th¸i xung, còng cïng mét hiÖu lùc ), bæ Tam
©m giao, Quan nguyªn, Tam gi¸c ( huyÖt nµy khi n¾n day ngang b»ng th× ®i tõ
trong ra ngoµi h-íng lªn ), §¹i ®«n lµ tØnh huyÖt cña can kinh, can kinh l¹i vßng
quanh bé m¸y sinh dôc, huyÖt Tam ©m giao chñ trÞ bé m¸y sinh dôc nam n÷, huyÖt
Tam gi¸c, Quan nguyªn còng lµ yÕu huyÖt ®Ó ch÷a s¸n khÝ, huyÖt Tam gi¸c cßn
gäi lµ huyÖt s¸n khÝ. NÕu cã c¶m gi¸c ®au co rót, ngoµi ra thªm bæ huyÖt D-¬ng
l¨ng tuyÒn. Mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶, chÊm gâ ë da, mçi lo¹i thñ
ph¸p ®Òu lµm 100 – 200 lÇn.
Thø tù ®iÓm huyÖt: Gièng nh- trªn.
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t ch÷a 2 – 3 lÇn th× cã thÓ thÊy hiÖu qu¶, ch÷a 10 lÇn
thï cã thÓ khái. NÕu bÖnh t×nh nghiªm träng, cã thÓ ph¶i qua ngo¹i khoa lµm phÉu
thuËt.
4. Bong g©n ( n÷u th-¬ng )

BÖnh nµy th-êng do vËn ®éng hoÆc cã khi trong lao ®éng, cã lóc nµo ®ã kh«ng
chó ý lµm cho bong g©n, khÝ huyÕt l-u th«ng bÞ trë ng¹i g©y ra.
Chøng tr¹ng:
BÖnh nµy th-êng ph¸p sinh ë vïng çc khíp cæ tay , cæ ch©n, khíp khuûu tay vµ
®Çu gèi. Chç bÞ bÖnh sinh ra xanh tÝm, s-ng tr-íng, Ên vµo th× ®au ®ín, khi ho¹t
®éng th× còng ®au ®ín.
Çch ch÷a:
LÊy th- kinh l¹c, ho¹t huyÕt m¹ch lµm chñ. LÊy huyÖt ë hai ®Çu trªn d-íi cña æ
bÖnh. Nguyªn t¾c lµ: ®Òu th× “ nghªnh ®o¹t” ( ý nghÜa lµ t¶ ), ®i th× “ tuú tÕ” ( nghÜa
lµ bæ ). NÕu khíp khuûu vµ khíp cæ tay bong g©n, ë ph¹m vi cña thñ d-¬ng minh
kinh, th× lÊy huyÖt Hîp cèc, nghiªnh ®o¹t ®Ó t¶. lÊy Kiªn ngung theo gióp ®Ó bæ.
Bæ trî th× lÊy phÐp dùa theo ( tõ khuûu tay h-íng vÒ bµn tay, vµ tõ khuûu h-íng vÒ
vai, lµm cho chç khÝ huyÕt ng-ng trÖ h-íng vÒ chung quanh mµ tan mÊt ®i ). Vïng
53
çc khíp kh¸c ®Òu dùa theo vÝ dô võa nªu mµ suy ra. Mçi huyÖt ®Òu n¾n day ngang
b»ng, nhÊn nh¶, mçi lo¹i thñ ph¸p lµm 50 – 100 lÇn.
Thø tù ®iÓm huyÖt : Gièng nh- trªn
HiÖu qu¶ ch÷a: BÖnh míi, ch÷a 1 – 2 lÇn lµ thÊy hiÖu qña, ch÷a mÊy lÇn th× cã
thÎ khái.
5. S¸i cæ
BÞ gèi dµy ®Çu cao, hoÆc ®Çu ®Ó ë ngoµi cña gèi, cæ ®Ó ë trªn çi gèi, khi ngñ say
bÞ giã g©y ra.
Chøng tr¹ng:
Sau khi dËy khái gi-êng, c¶m thÊy g¸y cæ cøng ®au, ®au dÇn dÇn nÆng thªm,
vïng ®Çu xoay chuyÓn khã kh¨n, cói ®Çu hoÆc ng-íc lªn nh×n kh«ng thÓ ®-îc.
Çch ch÷a:
®Çu kh«ng thÓ n©ng lªn vµ cói xuèng lµ bÖnh cña tóc th¸i d-¬ng kinh, th× t¶
huyÖt Kinh cèt, bæ huyÖt uû trung, t¶ huyÖt §¹i tr÷, Phong m«n. §Çu kh«ng thÓ
quay h-íng sang tr¸i, sang ph¶i lµ bÖnh cña thñ th¸i d-¬ng kinh, th× t¶ huyÖt Kiªn
ngo¹i du, HËu khª. BÊt luËn kinh nµo bÞ bÖnh, ®Òu ph¶i thªm huyÖt H¹ng c-êng,
huyÖt H¹ng c-êng vÞ trÝ ë trªn vai tiÕp cËn c¹nh sau cña g¸y cæ, Ên ë ®ã cã g©n,
g©n ë hai bªn cã 2 huyÖt.
Chñ trÞ: chuyªn trÞ cæ g¸y cøng, kh«ng thÓ quay tr¸i quay ph¶i vµ cói ngöa ®-îc
(t¶ huyÖt nµy, dùa theo tóc tam d-¬ng kinh ), dïng t¶ ph¸p, liÖu t×nh mµ gia, t¶
huyÖt Phong phñ hoÆc huyÖt Thõa t-¬ng. mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn
nh¶, mçi loai thñ ph¸p ®Òu lµm 100 lÇn, vµ bæ trî th× lÊy phÐp dùa theo.
Phô : ph-¬ng ch÷a s¸i cæ ( bao gåm ®èt sèng cæ t¨ng sinh, hoÆc chøng tæng hîp
cña ®èt sèng cæ).
S¸i cæ mét bªn dïng huyÖt vÞ 1 bªn, huyÖt Nhu du lµm chñ vµ nèi tiÕp dïng ngò
hµnh nh- sau: phèi chÊm gâ ë da t¹i huyÖt ThiÕu tr¹ch, phèi xoa ®Èy ë huyÖt
D-¬ng cèc, phèi nhÊn nh¶ s©u ë huyÖt TiÒn cèc, phèi rung rÈy, l¾c huyÖt ë huyÖt
Hëu khª, phèi n¾n day ngang b»ng sang tr¸i, sang ph¶i ë huyÖt TiÓu h¶i, phÐp c¾t
lay, c¾t dõng ë huyÖt ThiÕu tr¹ch, HËu khª, th× l¾c xoay ngãn tay ót, vÐo ë huyÖt
H¹ng c-êng 100 lÇn, huyÖt Phong tr× th× n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Òu lµm
100 lÇn, nÕu thñ ph¸p b×nh bæ b×nh t¶ th× chØ n¾n vµ ®¶o h-íng n¾n mçi phÝa ®Òu
50 lÇn ). NÕu lµ héi chøng g¸y cæ ( tæng hîp chøng ), c¶ hai c¹nh ®Òu ph¶i dïng
thñ ph¸p trªn, vµ t¹i huyÖt C¶nh tæng ( tøc lµ ë gi÷a ®èt cæ 6 vµ ®èt cæ 7 sang hai
bªn ) dïng lo¹i thñ ph¸p : tøc lµ t¹i huyÖt nµy dïng nhÊn nh¶ phèi víi huyÖt Th«ng
cèc, rung rÈy phèi víi huyÖt Thóc cèt, chÊm gâ da phèi víi huyÖt ChÝ ©m, xoa ®Èy
phèi víi huyÖt C«n lu©n, n¾n day ngang b»ng sang ph¶i sang tr¸i phèi víi huyÖ Uû
trung. Vµ ë çc huyÖt C©n sóc, §¹i chuú th× n¾n day ngang b»ng vµ nhÊn nh¶ ®Òu
lµm 100 lÇn.
Thø tù ®iÓm huyÖt: Gièng nh- trªn.
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a 1 – 2 lÇn th× thÊy hiÖu qu¶ , 2- 3 lÇn cã thÓ khái.
6. B-íi cæ.
BÖnh nµy ro néi th-¬ng thÊt t×nh ( 7 lo¹i t×nh c¶m g©y h¹i tõ bªn trong ) khÝ huyÕt
uÊt trÖ g©y ra.
Chøng tr¹ng:
54
Vïng cæ s-ng, kh«ng ®á, kh«ng ®au, kÌm cã trong ngùc bøt røt, ng¾n h¬n, hoÆc
cã c¶m gi¸c cã vËt trong häng nuèt khã.
Çch ch÷a:
T¶ huyÖt Hîp cèc ®Ó thanh nhiÖt, bæ huyÖt Hîp cèc ®Ó lµm khoÎ vÞ, bæ huyÖt KhÝ
x¸ ®Ó th«ng khÝ. ®Çu ®au th× bæ huyÖt LiÖt khuyÕt, Phong tr×,. ThÊy cã vËt ë häng
khã nuèt , th× thªm c¶ Thiªn dét, ChiÕu h¶i. Tim háng hèt, mÊt ngñ, thªm bæ T©m
du, PhÕ du, Can du, §¶m du, Th¸i xung, Kh©u kh-, Quan nguyªn, ph«Ý hîp thªm
bæ Chiªn trung, bæ Cù khuyÕt th× t¸c dông cµng tèt. Vµ t¹i chung quanh vïng s-ng
tr-íngÊy dïng ngãn tay trá vµ gi÷a lµm phÐp rung rÈy, phèi hîp t-¬ng hç sÏ cã thÓ
®¹t ®Õn th«ng kinh ho¹t l¹c, cã t¸c dông ho·n gi¶i uÊt trÖ. Mçi huyÖt ®Òu n¾n day
ngang b»ng, nhÊn nh¶ 100 lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a: BÖnh nhÑ th× ch÷a 8 – 9 lÇn cã thÓ khái.
7. ¸p xe do tiªm ( chç tiªm s-ng ®au )

Nguyªn nhÊn bÖnh:
Khi tiªm s¸t trïng kh«ng kü, hoÆc tiªm xong lç tiªm bÞ viªm nhiÔm.
Chøng tr¹ng:
Lóc ®Çu, lç kim tiªm côc bé h¬i ®au, dÇn dÇn t¨ng nÆng, s-ng ®á, ph¸t sèt. NÕu
vïng m«ng bÞ ph¸t viªm, ®ïi cña bªn cã bÖnh kh«ng muèn ho¹t ®éng, nÕu kh«ng
kÞp thêi ch÷a ch¹y, vïng s-ng ®ã sÏ dÇn dÇn lµm mñ.
Çch ch÷a:
Lµm tiªu viªm døt ®au, nªn lÊy huyÖt tõ xa ë phÝa trªn, phÝa d-íi cña ®-êng kinh
l¹c t¹i chç cã æ bÖnh. Nguyªn t¾c lµ phÝa ®Õn dïng t¶, phÝa ®i dïng bæ, tr-íc lµ lµm
cho khÝ huyÕt trong kinh m¹ch phÝa ®Õn bÞ ch©m l¹i, sau lµ lµm cho khÝ huyÕt trong
m¹ch phÝa ®i ®-îc nhanh h¬n, nh- thÕ cã thÓ lµm cho gi¶m bít ¸p lùc xung huyÕt
vïng s-ng. VÝ dô: vïng m«ng tiªm xong bÞ ph¸t viªm, khi gÇn tóc th¸i d-¬ng kinh
vµ tóc thiÕu d-¬ng kinh, th× ë ®Çu trªn kinh th¸i d-¬ng lÊy huyÖt TrËt biªn hoÆc
ChÝ thÊt, dïng phÐp t¶, ®Çu d-íi th× bæ huyÖt uû trungvµ Thõa s¬n, Kinh cèt, ë ®Çu
trªn tóc thiÕu d-¬ng kinh, lÊy huyÖt Kinh m«n hoÆc C¬ liªu, dïng t¶ ph¸p, ®Çu
d-íi th× bæ ë huyÖt D-¬ng l¨ng tuyÒn, TuyÖt cèt vµ Kh©u kh-. NÕu ph¸t sèt hoÆc
cã hiÖn t-îng cña chøng nÆng, cã thÓ liÖu chõng mµ lÊy huyÖt ë 3 kinh ©m cña
ch©n, t¹i bê trªn cña chç ®au ®ín, dïng phÐp bæ ®Ó d-ìng ©m, lÊy huyÖt ë bê d-íi
chç ®au ®ín dïng t¶ ph¸p ®Ó t¸n nhiÖt, hoÆc lÊy huyÖt ë d-¬ng kinh dïng t¶ ph¸p ,
lÊy huyÖt ©m kinh dïng bæ ph¸p, vµ ph¶i gióp thªm b»ng lÊy thñ ph¸p dùa theo.
Khi lµm phÐp dùa theo, cã thÓ lµm ho hÊp s©u vµ dµi ®Ó trî cho hiÖu qu¶ ch÷a. mçi
huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶, mçi lo¹i thñ ph¸p ®Òu 100 lÇn. Chøng nÆng,
mét ngµy ch÷a 1 –3 lÇn, chøng nhÑ, ngµy ch÷a 1 lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t ch÷a trªn d-íi nöa th¸ng thfi cã thÓ khái h¼n.
8. Viªm ruét thõa.

Do ¨n uèng kh«ng ®iÒu ®é hoÆc bÞ hµn tµ, huyÕt m¹ch ng-ng trÖ mµ thµnh.
Chøng tr¹ng:
QuÆn bông n«n möa, ®au bông lµ chøng chñ yÕum, phÇn lín lµ míi ®Çu th× ®au ë
bông trªn vµ chung quanh rèn dÇn dÇn chuyÓn sang phÝa bªn ph¶i cña vïng bông
d-íi.
Çch ch÷a:
55
T¶ hîp cèc, Tam ©m giao, bæ Lan vÜ, trî thªm th× lÊy phÐp dùa theo ( huyÖt Khóc
tr× ®Õn huyÖt Hîp cèc, huyÖt D-¬ng l¨ng tuyÒn ®Õn huyÖt Tam ©m giao ). Theo
®óng quan hÖ kinh l¹c tuÇn hµnh, phÐp nµy bæ t¶, dùa theo ®Òu lÊy v¸n gi¶i chç tËp
kÕt lµm chñ ( tøc lµ bæ t¶, dùa theo ®em khÝ huyÕt ph©n ra ®Çu chãt cña tø chi ).
Mçi huyÖt ®Òu n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ 100 lÇn. HuyÖt Lan vÜ thªm phÐp
chÊm gâ ë da 100 lÇn. Mçi ngµy ch÷a 1 lÇn, cÊp tÝnh th× cã thÓ ch÷a ngµy 2 lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a:
Sau khi ch÷a, chøng tr¹ng ®Òu cã thÓ gi¶m nhÑ ë çc møc ®é kh¸c nhau. NhÊt
lo¹t trªn d-íi lo lÇn ch÷a th× cã thÓ khái. NÕu ®au ®ín d÷ déi, xuÊt hiÖn h¹ch ®Ëp
nhanh mµ yÕu, tôt huyÕt ¸p, th©n nhiÖt gi¶m, c¬ bông t¨ng thªm søc cøng r¾n th×
ph¶i chuyÓn ®i ngo¹i khoa ch÷a trÞ.
9. Viªm tæ chøc d-íi da

Nguyªn nh©n bÖnh: Do vi khuÈn lµm mñ g©y ra viªm tæ chøc d-íi da.
Chøng tr¹ng:
Ph¸t sè, toµn th©n mÖt mái, ¨n kh«ng biÕt ngon, kiªm cã ®au ®Çu, xuÊt hiÖn cô bé
s-ng ®á, bê câ kh«ng râ rµng. ®au ®ín cã khi dÉn ®Õn viªm h¹ch b¹ch huyÕt. BÖnh
nghiªm träng cã thÓ dÉn ®Õn viªm nhiÔm lµm mñ toµn th©n.
Çch ch÷a:
LÊy lui sèt, mÊt s-ng, t- ©m, døt ®au lµm chñ. T¶ Hîp cèc, Thñ tam lý, bæ Phong
tr×, Néi quan, t¶ Néi ®×nh, bæ Th¸i khª. Ph¸p sèt nÆng th× gia t¶ çc huyÖt §¹i trïy,
§µo ®¹o, ®Ó bæ trî th× lÊy thñ ph¸p dùa theo ( lµm t¶ ). Mçi huyÖt ®Òu n¾n day
ngang b»ng, nh©n nh¶, mçi lo¹i 100 lÇn vµ cã thÓ mµi c¾t ( th¸c thiÕt – day vµ
bÊm b»ng ngãn tay ) ë huyÖt Th-¬ng d-¬ng, ThiÕu th-¬ng, LÖ ®oµi (mµi, bÊm cã
môc ®Ých lµm cho huyÖt vÞ ë ®Çu ngãn tay xung huyÕt ).
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t ch÷a 1 lÇn th× cã thÓ thÊy nhÑ bít, ch÷a 5 – 10 lÇn th×
cã thÓ khái.
10.DÞ øng mÈn ngøa:

Do c«ng n¨ng hÊp thu cña tr-êng vÞ cã sai l¹c, hoÆc thÓ chÊt qu¸ nhaþ c¶m, hoÆc
gÆp giã l¹nh th× g©y ra mÈn ngøa.
Chøng tr¹ng:
Khi ph¸p bÖnh da dÎ mäc môn chÈn nhá, hoÆc lµ næi côc b»ng ®iÒu kh¾c, hoÆc
ngøa ng·i vÒ ®ªm cµng qu¸ l¾m.
Çch ch÷a:
LÊy çc huyÖt Hîp cèc, D-¬ng khª, Khóc tr×, HuyÕt h¶i, Tóc tam lý. Mçi huyÖt
chÊm gâ 100 – 200 lÇn. NÕu do bé m¸y tiªu ho¸ kh«ng tèt g©y ra th× t¶ huyÖt Hîp
cèc, HËu khª, bæ huyÖt Khóc tr×. HuyÕt h¶i, bæ Tóc tam lý, Chiªm trung, t¶ Trung
qu¶n, bæ KhÝ h¶i, bæ PhÕ du, Çch du, Tú du, mçi huyÖt ®Çu n¾n day ngang b»ng,
nhÊn nh¶ 50 – 100 lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a: Mét lÇn lµ cã thÓ thÊy hiÖu qu¶, mÊy lÇn th× khái, bÖnh qua
nhiÒu n¨m th× khã ch÷a døt gèc.
Ch-¬ng thø n¨m : BÖng ngò quan

56
1. Tai kªu ( tai ï )
ThËn h-, hoÆc th-îng tiªu ho¶ thÞnh, lµm cho ho¶ cña can, ®¶m th¨ng lªn.
Chøng tr¹ng:
Trong tai cã tiÕng kªu, lóc kªu lóc døt, thêi gian l©u dµi sÏ ¶nh h-ëng tíi thÝnh
lùc.
Çch ch÷a:
NhÊt lo¹t lÊy huyÖt Hîp cèc lµm t¶ ph¸p, Ð phong lµm t¶, ThÝnh héi, NhÜ m«n
®Òu t¶, nh÷ng huyÖt ®ã cã thÓ t¸m nhiÖt ë th-îng tiªu ë t¶ Phong tr×, ®¶m du, bæ
ThËn du, Tóc tam lý cã thÓ dÉn ho¶ gi¸ng xuèng, t©m h- th× gia bæ Th«ng lý, §¶m
thùc th× ra t¶ huyÖt UyÓn cèt, mçi huyÖt ®Òu n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ 100
lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a: Tai kªu ®¬n thuÇn, qu¸ tr×nh bÖnh kh«ng l©u, th× ch÷a 7 – 8
lÇn lµ khái, nÕu nh- do çc bÖnh kh¸c g©y ra, th× ch÷a bÖnh kh¸c ®ã, bÖnh ®ã khái
th× tai khái theo.
2. Viªm tai gi÷a m·n tÝnh ( cam tai)

Do viªm mòi, viªm häng g©y ra, ng-íi x-a gäi lµ th-îng tiªu ho¶ thÞnh g©y ra
Chøng tr¹ng :
Tho¹t ®Çu cã ph¸t sèt, vµnh tai ®á lªn, lç tai ngoµi ®au ®ín, thÝnh lùc gi¶m, nÕu
thñng mµng nhÜ th× n-íc mñ tõ trong tai ch¶y ra, l©u ngµy kh«ng khái sÏ chuyÓn
thµnh m·n tÝnh viªm tai gi÷a.
Çch ch÷a:
LÊy Hîp cèc ®Ó t¶ nhiÖt cña D-¬ng minh, bæ huyÖt Phong tr×, t¶ dÞch m«n, Õ
phong, c¾t huyÖt NhÜ m«n, cã thÓ t¸n nhiÖt cña th-îng tiªu, kiªm cã t¸c dông døt
®au, ®au ®Çu, thªm bæ huyÖt B¸ch héi, N·o kh«ng, ®Ó døt ®au tai, phèi víi c¾t
huyÖt Gi¸p xa, t¶ huyÖt SuÊt cèc, m·n tÝnh th× gia bæ huyÖt §¶ng du, mçi huyÖt
®Òu n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ 100 lÇn, cÊp tÝnh th× mçi ngµy ch÷a 1 – 2 lÇn,
m·n tÝnh th× çch ngµy trÞ 1 lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a: CÊp tÝnh ch÷a rÔ rµng ,ch÷a khái, m·n tÝnh rÊt khã ch÷a khái
3. Nhät tai
Th-îng tiªu ho¶ thÞnh, ®¶m nhiÖt uÊt kÕt ë trong lç tai ngoµi.
Chøng tr¹ng:
VÆt tai, g·i mang tai, vËt v· kh«ng yªn, ngñ kh«ng yªn,kiªm cã ph¸t sèt, mÊy
ngµy sau chç mang tai s-ng ®á. NÕu kh«ng ch÷a kÞp thêi th× trong lç tai ngoµi rÊt
dÔ bÞ vì r¸ch ch¶y n-íc mñ ra.
Çch ch÷a:
T¶ Hîp cèc, Phong tr× ®Ó lµm mÊt ®i çi nhiÖt ë kinh ®¶ng vµ th-îng tiªu, bæ
huyÖt Thai khª, cã thÓ dÉn thuû trÞ ho¶, ph¸t sèt th× bæ huyÖt Néi quan, t¶ huyÖt
§¹i trïy lµ phÐp t- ©m tho¸i nhiÖt. Gióp cho thñ d-¬ng minh; lÊy phÐp dùa theo vµ
dùa theo ë vïng l-ng h-íng trë xuèng cã hiÖu qu¶ t¸n thòng gi¶i kÕt. Mçi huyÖt
®Òu n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ 50 – 100 lÇn. Mçi ngµy nªn ®iÓm huyÖt tõ 1
– 3 lÇn. BÖnh tai tr¸i, lÊy Hîp cèc bªn ph¶i, huyÖt Th¸i khª vµ huyÖt Phong tr×
57
bªn tr¸i, bÖnh tai ph¶i lÊy huyÖt Hîp cèc bªn tr¸i, huyÖt Th¸i khª vµ huyÖt Phong
tr× bªn ph¶i. C¶ hai tai cã bÖnh,lÊy Hîp cèc, Phong tr×, Th¸i khª, c¶ hai bªn.
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a trong vßng 1 – 2 ngµy lµ khái
4. §au r¨ng
Nguyªn nh©n bÖnh
Do bÞ nhiÖt, hoÆc ®¹i tr-êng cã nhiÖt, thªm vµo ®ã lµ phong hµn ë ngoµi kÝch
thÝch vµo mµ g©y ra. Ngoµi ra cã ®au r¨ng do thËn h-, hoÆc ®au do s©u r¨ng.
Chøng tr¹ng:
Th-êng th× phÇn nhiÒu lµ ®au mét bªn hµm r¨ng, hoÆc lîi r¨ng s-ng ®au. NÕu
r¨ng s©u ®au th× vïng r¨ng cã ®iÓm ®en hoÆc vì, nÕu thËn h- ®au r¨ng th× lîi r¨ng
kh«ng s-ng mµ c¶m gi¸c ®au ®ín ë vïng ch©n r¨ng.
Çch ch÷a:
ChÕ døt ®au r¨ng, lÊy t¶ huyÖt Hîp cèc lµm chñ. §ªm tèi khi ngñ mµ ®au r¨ng lµ
vÞ nhiÖt, gia t¶ huyÖt Néi ®×nh. §¹i tiÖn ph©n r¾n lµ ®¹i tr-êng cã nhiÖt gia t¶ NhÞ
gian, Thñ tam lý. R¨ng hµm trªn ®au thuéc vÞ, phèi huyÖt côc bé lÊy Gi¸p xa, NhÜ
m«n, Ty tróc kh«ng lµm phÐp ¸p huyÖt. ThËn h- ®au r¨ng bæ huyÖt Th¸i khª. KÐo
®au lªn ®Çu, gia bæ LiÖt khuyÕt, Phong tr×, r¨ng hµm d-íi ®au hoÆc §¹i tr-êng,
phèi huyÖt côc bé lÊy Gi¸p xa, ®¹i nghinh, lµm phÐp ¸p huyÖt . NÕu lµ ®au r¨ng
s©u, vÉn theo ®óng phÐp trªn mµ ch÷a, vµ thªm t¶ huyÖt Hµnh gian hoÆc Th¸i xung.
Mçi huyÖt ®Òu n¾n day ngang b»ng vµ nh¸n nh¶ , mçi thñ ph¸p 100 lÇn huyÖt Hîp
cèc nªn lÊy giao thoa ( lµ ®au r¨ng bªn tr¸i, lÊy huyÖt Hîp cèc bªn ph¶i , ®au r¨ng
bªn ph¶i lÊy huyÖt Hîp cèc bªn tr¸i ). L¹i lµm phÐp dùa theo ®-êng kinh tõ huyÖt
Kiªn ngung ®Õn huyÖt Hîp cèc c¶u kinh thñ d-¬ng minh , hoÆc ®Èy theo ë thñ
d-¬ng minh kinh 36 lÇn ( tø lµ tõ huyÖt Khóc tr× ®Õn huyÖt Hîp cèc ) , nÐu thËn h-
th× bæ huyÖt Th¸i khª, vµ bæ trî th× lÊy phÐp dùa theo ®-êng kinh ( ®iÓm theo thø
tù trªn ®-êng kinh ) tõ huyÖt Th¸i khª dùa theo ®Õn c¹nh trong gÇn ®Çu gèi hoÆc
®Èy theo tõ huyÖt Th¸i khª h-íng vÒ huyÖt Phôc truy ( phóc l-u ? ) lµm 81 lÇn .
HiÖu qu¶ chøa:
§au r¨ng do ho¼, hoÆc ©m h- ®au r¨ng m, ch÷a 1 – 2 lÇn lµ khái. ®au do lîi r¨ng
cã mñ cÇn ph¶i chÝch mñ. R¨ng s©u ®au, nhÊt lo¹t ®Òu cã thrÓ thu hiÖu qu¶ ®-îc
mét lóc.
5. Ch¶y m¸u mòi

Nguy©n nh©n bÖnh: Ho¶ ë trªm lµ cho phÕ nhiÖt mµ trµn sang mòi.
Chøng tr¹ng:
Mòi ch¶y m¸u ra, phÇn lín thÊy ë trÎ em vµ thanh niªm khoÎ m¹nh. Khi ch¶y
m¸u, nhÐt lç mòi l¹i m¸u sÏ tõ miÖng ch¶y ra. Cã lo¹i çch mÊy ngµy ra m¸u 1 lÇn,
l-îng còng rÊt Ýt.
Çch ch÷a:
Ho¶ thÞnh huyÕt nhiÖt, cho nªn lÊy t¶ Hîp cèc cña thñ d-¬ng minh vµ t¶ Thñ tam
lý, vµ ®Ó bæ trî th× lÊy thªm phÐp dùa theo ( tõ huyÖt Kiªn ngung ®Õn huyÖt Hîp
cèc, hoÆc dùa theo tõ huyÖt Khóc tr× ®Õn huyÖt Hîp cèc ), lµm tõ 8 – 9 lÇn, huyÖt
Th-îng tinh dïng phÐp ¸p huyÖt, lÊy huyÖt Uû trung ®Ó dÉn huyÕt ®i xuèng, l¹i tõ
huyÖt Thõa phï ®Õn huyÖt Thõa s¬n, lÊy phÐp dùa theo ®Ó bæ trî, lµm 8 – 9 lÇ.
NÕu nh- bÖnh thÕ nÆng, khi phÐp tr-íc v« hiÖu, th× thªm t¶ Çch du, Tú du, Can
du, bæ huyÖt Èn b¹ch. Mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Òu 50 – 100
58
lÇn, huyÖt Uû trung sè lÇn lµm thñ ph¸p cã thÓ liÖu chõng t¨ng nhiÒu h¬n. HuyÖt
Èn b¹ch cÇn ph¶i thªm riªng phÐp chÊm gâ ë da 100 lÇn. Mçi bªn mòi ra m¸u, lÊy
huyÖt Hîp cèc, Thñ tam lý cña c¹nh ®èi. Cao huyÕt ap g©y ra ch¶y m¸u mòi, cÇn
ph¶i phèi hîp víi ph-¬ng ph¸p lµm xuèng huyÕt ¸p.
HiÖu qu¶ ch÷a: NhÊt lo¹t sau khi ®iÓm huyÖt th× cã thÓ cÇm m¸u, ch÷a nhiÒu
lÇn th× khái.
6. §au häng
Th-êng do phÕ, vÞ tÝch nhiÖt, ngoµi th× bÞ phong tµ, ®-a ®Õn khÝ huyÕt vïng häng
ng-ng trÖ, dÉn ®Õn côc bé s-ng ®á, ®au ®ín, ph¸t ®au cÊp tÝnh lµ thùc chøng, ph¸t
®au m·n tÝnh lµ h- chøng.
Chøng tr¹ng: D-íi häng ®au ®ín, cã khi ph¸t sèt , sî l¹nh.
Çch ch÷a:
PhÕ vµ ®¹i tr-êng cã lµ biÓu lý, t¶ huyÖt Hîp cèc cña kinh ®¹i tr-êng cã thÓ lµm
mÊt ®i phÕ nhiÖt. VÞ thuéc trung tiªu, t¶ D-¬ng tr× vµ huyÖt DÞch m«n, cña kinh
tam tiªu cã thÓ thanh nhiÖt cña tam tiªu. C¾t ë huyÖt ThiÕu d-¬ng vµ Quan xung cã
thÓ t¨ng nhanh hiÖu qu¶ døt ®au, ë kinh §¹i tr-êng vµ kinh tam tiªu ®Òu nªn bæ trî
lÊy phÐp dùa theo hoÆc phÐp ®Èy theo, t¶ Phong tr×, bæ Th¸i khª lµ t- ©m gi¶i nhiÖt.
NÕu lµ chøng h- th× bæ huyÖt Phong tr×, kh«ng thªm thñ ph¸p dùa theo, phèi huyÖt
®Ó døt ®au cã c¾t gi¸p xa, Õ phong, Kh©u kh-, L©m khÊp, th¸i xung. NÕu nh- uèng
thuèc m¸t vµ tiªm thuèc tiªu ®éc mµ kh«ng hiÖu qu¶, th× gia bæ huyÖt HuyÕt h¶i,
chÊm gâ da ë huyÖt B¸ch héi, lµm cho nhiÖt tõ trong h-íng ra ngoµi mµ gi¶i. Mçi
huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Òu 100 lÇn, thñ ph¸p võa ph¶i.
HiÖu qu¶ ch÷a: TrÞ 1 lÇn cã thÓ døt ®au, hoÆc gi¶m nhÑ chøng tr¹ng, ch÷a mÊy
lÇn th× khái.
7. MiÖng m¾t mÐo lÖch.

NhÊt lo¹t do ë ban ®ªm ngñ thÊy tØnh l¹i råi ®i ra ngoµi bÞ l¹nh, hoÆc sau khi ngñ
say ®Çu mÆt bÞ giã g©y ra. TrÎ em th× phÇn lín lµ do sau khi sèt cao dÉn ®Õn, bÖnh
nµy.
Chøng tr¹ng:
MiÖng ng-êi bÖnh h-íng vÒ phÝa khoÎ mµ lÖch, gãc miÖng dÔ dµng ch¶y n-íc d·i
ra, khi rung ®éng ®Ó chôm miÖng l¹i th× gãc miÖng phÝa cã bÖnh kh«ng kÝn, mÝ m¾t
khÐp l¹i kh«ng lªn, cã khi ch¶y n-íc m¾t, gÆp giã th× trßng m¾t cµng thÊy khã
chÞu.
Çch ch÷a:
®iÓm çc huyÖt Hîp cèc, Phong tr×, Tóc tam lý, ®Òu lµm song huyÖt ( c¶ 2 bªn ).
Mçi huyÖt ®Òu n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶, mçi lo¹i thñ ph¸p lµm 150 lÇn. Sau
3 lÇn dùa vµo bªn bÞ bÖnh, bÖnh ë bªn tr¸i ( miÖng lÖch vÒ bªn ph¶i ), lÊy huyÖt
Hîp cèc, Thñ tam lý bªn ph¶i, vµ lÊy çc huyÖt bªn tr¸i lµ §Þa th-¬ng, Gi¸p xa,
Nghinh h-¬ng, ThÝnh cung, H¹ quan, Ti tróc kh«ng, §ång tö liªu, D-¬ng b¹ch,
Phong tr×. BÖnh ë bªn ph¶i ( miÖng lÖc vÒ bªn tr¸i , th× lÊy huyÖt ng-îc l¹i theo
çch võa nãi trªn. Tho¹t ®Çu s-ng ®au th× lµm t¶ ph¸p, ch÷a ®· gi¶m bít th× dïng
bæ ph¸p, hoÆc t¶ Hîp cèc, bæ Thñ tam lý. Vïng mÆt dïng phÐp c¾t huyÖt ( bÊm
b»ng mãng tay ). Mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶ ®Òu 20 – 50 lÇn. Vµ ë
c¹nh m¸ mÆt cã bÖnh, vïng tãc mai, vïng trªn d-íi vµnh tai, thªm çc thñ ph¸p
59
rung rÈy, ®Èy xoay, xoa x¸t, vµ nªn thªm c¾t ë çc huyÖt To¶n tróc, L©m khÊp,
§Çu duy, Thõa t-¬ng, Nh©n trung, çc huyÖt nµy thay nhau xö dông ®Ó gióp thªm
hiÖu qu¶.
HiÖu qu¶ ch÷a: Cø c¨n cø vµo thêi gian bÞ bÖnh l©u hay mau, nÆng hay nhÑ, sÏ
quyÕt ®Þnh kú h¹n ch÷a trÞ. TrÎ em bÞ bÖnh nµy ch÷a rÊt dÔ khái.
8. MiÖng h¸ kh«ng ®-îc to.

Nguyªn nh©n bÖnh: Do vÞ nhiÖt, lîi r¨ng s-ng tr-íng, r¨ng ®au g©y ra.
Chøng tr¹ng:
Hµm r¨ng co khÝt, lîi r¨ng s-ng, r¨ng ®au, miÖng cè g¾ng còng kh«ng më ra
®-îc hoÆc cã më miÖng ch¼ng qua chØ cã thÎ cho ®òa vµo ®-îc, do ®ã chØ cã thÓ
¨n Ýt mét thøc ¨n vµ kh«ng thÓ nhai c¾n ®-îc.
Çch ch÷a:
Dïng phÐp t¸n nhiÖt døt ®au, t¶ çc huyÖt Hîp cèc, Thñ tam lý, t¶ Phong tr×, Õ
phong. Gióp thªm th× lÊy phÐp dùa theo ®-êng kinh ( ë kinh thñ d-¬ng minh ( tõ
khuûu tay ®Õn bµn tay ), vµ m¸i c¾t ë huyÖt Th-¬ng d-¬ng, ThiÕu th-¬ng, ¸p huyÖt
ë huyÖt Gi¸p xa. §au ®Çu th× thªm bæ ë huyÖt LiÖt khuyÕt. ¢m h- th× thªm bæ Lë
huyÖt Th¸i khª. Mçi huyÖt n¾n day ngang b»ng, nhÊn nh¶. Mçi lo¹i thñ ph¸p ®Òu
lµm 50 – 100 lÇn.
HiÖu qu¶ ch÷a: Ch÷a mÊy lÇn cã thÓ khái h¼n.
Lêi ®Ò nghÞ cña ng-êi dÞch.
Theo nh÷ng tµi liÖu mµ dÞch gi¶ hiÖn ®· cã trong tay th× phÐp ®iÓm huyÖt nãi
chung, tuy ®-îc gäi b»ng nh÷ng tªn kh¸c nhau nh- bÊm huyÖt, ®iÓm huyÖt, xoa
bãp…, nh-ng chóng cã cïng mét nguyªn t¾c lµ dïng ¸p lùc cña chi thÓ ng-êi thÇy
thuèc t¸c ®éng lªn c¬ thÓ ng-êi bÖnh, nh»m gióp cho c¬ thÓ tù phßng bÖnh, chèng
bÖnh.
Khi ®i s©u thªm mét b-íc, chóng ta sÏ thÊy trong mçi tr-êng ph¸i ®Òu cã ph¹m vi
riªng vµ hiÖu qu¶ riªng. Cã thÓ quy tËp çc tr-êng ph¸i lµm ba lo¹i nh- sau: Ph¶i
bÊm vuèt nhÑ, ph¶i Ên day nÆng vµ ph¶i Ên day võa ph¶i.
1. Ph¶i Ên day nhÑ, phÐp nµy dùa theo nguyªn lý khai th«ng l¹c m¹ch, l¹c m¹ch ë
m«ng ( tÜnh m¹ch næi , ch÷a nh÷ng bÖnh do t¾c nghÑn tÜnh m¹ch mµ g©y ra ®au
®ín. Muèn khai th«ng t¾c nghÏn ë tÜnh m¹ch, tr-íc hÕt ph¶i chËn ë ®éng m¹ch lµ
nguån ra cña huyÕt dÞch, lµm gi¶m nhÑ ¸p lùc chi tÜnh m¹ch, sau ®ã dïng çch
vuèt xoanhÑ ë nh÷ng chç tÜnh m¹ch bÞ t¾c nghÏn, khi chç t¾c nghÏn ®-îc nh÷ng
rung ®éng lµm láng ho¸ ra, bÊy giê ta th¶ ®éng m¹ch, l-îng m¸u ra m¹nh, l-îng
m¸u thu vÒ tÜnh m¹ch sÏ nhiÒu lªn ®ét ngét, cã t¸c dông nh- thªm n-íc ®Ó th«ng
cèng, nh÷ng chç t¾c nghÏn võa ®-îc lµn láng sÏ cã c¬ héi l-u th«ng nhanh, bÕ t¾c
®-îc gi¶i to¶, bÖnh biÕn lïi nhanh. Cã thÓ nãi, ph-¬ng ph¸p ThËp thñ ®¹o cña
l-¬ng y Huúnh thÞ LÞch tuy cã nh÷ng ®éc ®¸o vÒ thñ ph¸p kh¸c biÖt vÒ tªn gäi
huyÖt vÞ, nh-ng kh«ng ngo¹i nguyªn t¾c nµy. ( Xem s¸ch BÊm huyÖt ch÷a bÖnh
60
cña l-¬ng y Huúnh thÞ LÞch do tØnh héi y häc d©n téc tØnh TiÒn giang vµ bÖnh viÖn
y häc d©n téc tØnh TiÒn giang ph¸t hµnh 6 – 1983 ).
2. Ph¶i Ên day, ph¶i nhÊn day nÆng, dùa trªn nguyªn lý chÌn Ðp g©y ra nh÷ng
ph¶n øng míi cho ®éng m¹ch vµ thÇn kinh ë s©u, nh»m qua ®ã lµm c¶i tiÕn t×nh
tr¹ng c¬ thÓ nh÷ng ®éng t¸c cña ph¸i nµy th-êng ®-îc theo hai h-íng. Mét lµ khi
bÖnh thuéc hÖ thèng thÇn kinh, hoÆc khi cÇn g©y tª côc bé ®Ó chuyÓn bÞ cho çc
®éng t¸c chØnh sai khíp s-¬ng, n¾n bã gÉy s-¬ng … , ng-êi ta th-êng Ên chÑn vµo
nh÷ng chi thÇn kinh h÷u quan theo nh÷ng thñ ph¸p kh¸c nhau do yªu c©ï ch÷a
bÖnh kh¸c nhau. Hai lµ : chÑn vµo ®éng m¹ch ë ®o¹n d-íi níi cã bÖnh, nh»m c¶n
trë l¹i mét l-îng lín m¸u, sè m¸u ë ø l¹i nµy sÏ g©y thµnh ¸p lùc ®ét xuÊt m¹nh
trong çc chi m¹ch nhá phÝa trªn, cã t¸c dông lµm gi·n në nh÷ng nh¸nh ®éng
m¹ch nhá. Ên vïng cã bÖnh, l-îng m¸u cung cÊp vµo n¬i nµy nhiÒu h¬n sÏ t¨ng
chÊt bæ vµ chÊt chèng bÖnh. Nh- vËy, phÐp nµy cã t¸c dông ch÷a nh÷ng bÖnh do
®éng m¹ch nhá bÞ co hÑp lµm cho l-îng m¸u cung cÊp Ýt, çc tæ chøc côc bé do ®ã
mµ bÞ suy gi¶m c«ng n¨ng, nhÊt lµ chøng tª b¹i do suy dinh d-ìng côc bé, ( xem
s¸ch ¸n ma cña Thiªn t©n thÞ, Thiªn t©n y viÖn, Th¹ch gia trang thÞnh, giao th«ng
vËn lu©n côc y viÖn hîp t¸c biªn so¹n, T©n hoa th- ®iÓm B¾c kinh ph¸t hµnh th¸ng
11 n¨m 1954 lµm vÝ dô ).
3. Ph¶i Ên day võa – ph¶i Ên day võa dùa trªn nguyªn lý ®iÒu hoµ khÝ huyÕt, c©n
b»ng ©m d-¬ng, cho nªn çc thñ ph¸p cña ph¸i nµy th-êng ë ®é s©u võa ph¶i, dïng
søc m¹nh võa ph¶i. Nh÷ng thñ ph¸p cña ph¸i nµy lu«n nh»m vµo lµm cho côc bé
cã rung ®éng theo nhÞp khac nhau, chiÒu kh¸c nhau. Khi cã nhÞp t¸c ®éng cña ¸p
lùc vµo th©n thÓ sÏ cïng mét lóc cã hai t¸c dông: Mét lµ lµm gi·n në thµnh m¹ch,
çc thµnh phÇn chÊt láng trong vµ ngoµi m¹ch trao ®æi ®-îc rÔ rµng, th× còng lµ
thµnh phÇn huyÕt vµ dÞch ®-îc trao ®æi chuyÓn ho¸ cho nhau, sù cung cÊp dinh
d-ìng còng sÏ tèt ®Ñp h¬n. Hai lµ: khi rung ®éng kh¸c nhau vÒ nhÞp, kh¸c nhau vÒ
chiÒu h-íng, sÏ lµm cho viÖc vËn chuyÓn m¸u trong m¹ch vµ chÊt láng ngoµi m¹ch
®-îc t¨ng nhanh hay chËm l¹i, cã t¸c dông lµm c¶i biÕn t×nh h×nh thùc ( nhiÒu, ®Çy
) hay h- ( thiÕu, Ýt ) cña khÝ huyÕt t¹i chç vµ t¹ng phñ h÷u quan ( xem B¶o anh thÇn
thuËt trong s¸ch ch©m cøu ®¹i thµnh lµm vÝ dô vµ s¸ch ®iÓm huyÖt liÖu ph¸p nµy
còng cïng lo¹i ph¶i Ên day võa ).
Khi ph©n tÝch ra nh- t«i võa nªu, chóng ta sÏ t×nh ®-îc nh÷ng gi¸ trÞ vµ nh÷ng
giíi h¹n cña tõng tr-êng ph¸i gióp cho viÖc häc tËp vµ vËn dông kinh nghiÖm
ng-êi x-a ®-îc hiÖu qu¶ v× ®óng ph¹m vi vµ ®óng môc ®Ých.
Hµ néi, xu©n Nh©m th©n 1992

Kinh bót
Lª V¨n Söu
61
62
63
64

Diem Huyet

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diem Huyet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

®IÓm huyÖt liÖu ph¸p

lêi giíi thiÖu s¸ch :

Ch-¬ng I : Nguyªn lý cña §IÓm huyÖt liÖu ph¸p

TiÕt 1 – ThÕ nµo lµ ®IÓm huyÖt liÖu ph¸p

Thiªn H¹: TrÞ liÖu l©m sµng

Ch-¬ng I: Nguyªn lý cña ®IÓm huyÖt liÖu ph¸p

TiÕt 2 : §IÓm huyÖt vµ quan hÖ kinh l¹c

TiÕt 5 – Quan hÖ kinh l¹c vµ t¹ng phñ ( l-îc )

TiÕt 1: B×nh nhô ph¸p ( phÐp n¾n day ngang b»ng )

1 – 1: Tiªu chuÈn t¶ h÷u b×nh nhô

TiÕt 2 : ¸p phãng ph¸p ( phÐp nhÊn nh¶ )

TiÕt 3 B× phu ®iÓm t¶ ph¸p (chÊm, gâ da)

TiÕt 6 – C¸c thñ ph¸p bæ trî kh¸c

TiÕt 2: C«ng t¸c chuÈn bÞ ®Ó ®iÓm huyÖt

TiÕt 3: Chó ý sù cè khi ®iÓm huyÖt

1- B¸n th©n bÊt to¹I ( LiÖt Nöa ng-êi )

Ch-¬ng thø hai : BÖnh phô khoa

1- Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu

Ch-¬ng thø ba : BÖnh trÎ em

1- TrÎ em ph¸p sèt

Ch-¬ng thø t- : BÖnh ngo¹I khoa

Ch-¬ng thø n¨m : BÖnh ngò quan

Thiªn h¹ trÞ liÖu l©m sµng

2- Chøng cao huyÕt ¸p ( can d-¬ng th-îng viÖt )

3. Chøng liÖt ( Nuy chøng )

10. LiÖt d-¬ng.

11. MÊt ngñ.

13. §au ®Çu:

14. N·o rung l¾c ( chÊn ®·ng )

15- Chãng mÆt (HuyÔn vËn)

17. §au d¹ dµy

18. S-ên ngùc ®au ®ín ( viªm gan )

19. §au l-ng, ®ïi: ( thÇn kinh to¹ ®au )

20. Vai vµ c¸nh tay ®au

21. §ïi vµ ®Çu gèi ®au

22. L-ng trªn vµ lång ngùc ®au:

23. MÊt tiÕng:

24. TiÓu tiÖn nhiÒu lÇn

25. §¸I dÇm

26- T¹ng Thao (bÖnh Ýs-t¬-ri )

27. §éng kinh:

Ch-¬ng II: BÖnh phô khoa

2. Hµnh kinh ®au bông

4 – B¨ng lËu huyÕt

5 - N-íc h«I kh«ng døt

6- Cã mang n«n möa

1 – TrÎ em ph¸t sèt

3. TrÎ em tiªu ho¸ kÐm

5. Quai bÞ ( viªm tuyÕn mang tai )

7. TrÎ em b¹i liÖt

8. Chøng trÎ em l¾c ®Çu:

Ch-¬ng thø t-: BÖnh ngo¹i khoa

2. Lßi dom ( tho¸t giang )

3. S¸n khÝ ( hå s¸n )

4. Bong g©n ( n÷u th-¬ng )

7. ¸p xe do tiªm ( chç tiªm s-ng ®au )

8. Viªm ruét thõa.

9. Viªm tæ chøc d-íi da

10.DÞ øng mÈn ngøa:

Ch-¬ng thø n¨m : BÖng ngò quan

2. Viªm tai gi÷a m·n tÝnh ( cam tai)

5. Ch¶y m¸u mòi

7. MiÖng m¾t mÐo lÖch.

8. MiÖng h¸ kh«ng ®-îc to.