Metalne konstrukcije 1

P10-1

Vrste sredstava za veze

1. Mehanika spojna sredstva - zakivci - zavrtnjevi - epovi Tehnoloki postupci spajanja - zavarivanje - lepljenje

2.

Metalne konstrukcije 1

P10-2

Zavrtnjevi

Metalne konstrukcije 1

P10-3

Predosti zavrtnjeva u odnosu na zakivke

ujednaen kvalitet (industrijska proizvodnja), jednostavnija oprema i jeftinija radna snaga za ugradnju, nezavisnost u odnosu na vremenske uslove, bra ugradnja i manja cena.

Metalne konstrukcije 1

P10-4

Oblik i dimenzije obinih zavrtnjeva

d

c
m b

d0

a b c d
a
s h

estougaona glava vrat zavrtnja navrtka podloka

Metalne konstrukcije 1

P10-5

30

Md

ds

l1
h

b s ds 0,9 s
M 24 29,5 4,5 39,55 15 36 0,8 19 26 44 M 27 32,5 4,5 45,20 17 41 1,0 22 30 50 M 30 35 5,0 50,85 19 46 1,0 24 33 56
P10-6

l
M 16 23 3,0 26,17 10 24 0,6 13 18 30 M 20 M 22

M 12 b i e h s R m d1 d2 19,5 2,5 20,88 8 19 0,6 10 14 24

26 28 4,0 4,0 32,95 35,03 13 14 30 32 0,8 0,8 Navrtka 16 18 Podloka 22 24 37 39

Metalne konstrukcije 1

Dimenzije metrikog navoja

t/ 8 t/ 2
NAVRTKA

60

t t/ 2

ZAVRTANJ

t/ 6

d nominalni prenik zavrtnja, d2 srednji prenik navoja, d 2 = d + 2 t / 8 2 t / 2 = d 3 / 4 t d3 prenik jezgra zavrtnja, d 3 = d + 2 t / 8 2 t + 2 t / 6 = d 17 / 12 t p korak navoja koji zavisi od prenika zavrtnja (npr. za M12 p=1,75 mm), o t visina navoja koja zavisi od koraka navoja. t = p /(2 tan 30 )
Metalne konstrukcije 1 P10-7

Podela prema tanosti izrade

d = d 0 d 0,3 mm a) Obraeni (upasovani) zavrtnjevi, b) Neobraeni (neupasovani) zavrtnjevi d = d 0 d 1,0 mm

Zavrtanj M20 nominalni prenik prenik tela zavrtnja prenik rupe

obraen zavrtanj d = 20 mm

d = 21 mm (za proraun) d = 20 mm d0 = 21 mm
Metalne konstrukcije 1

d3 d2 d

neobraen zavrtanj d = 20 mm

d0 = 21 mm
P10-8

Specifini oblici zavrtnjeva

a) b) c) d) zavrtnjevi sa unutranjom estougaonom glavom; zavrtnjevi sa uputenom glavom; zavrtnjevi bez navrtke; konusni zavrtnjevi.

Metalne konstrukcije 1

P10-9

Standardne navrtke i podloke

Metalne konstrukcije 1

P10-10

Specijalne podlone ploice

za I profile

za U profile
Metalne konstrukcije 1

elastine
P10-11

Delovi kompleta zavrtnjeva i referentni standardi

Metalne konstrukcije 1

P10-12

Oznaavanje zavrtnjeva
Oznaka treba da sadri informacije o: vrsti navoja (M ili ), preniku zavrtnja (d), duini zavrtnja (l), kvalitetu materijala od koga je izraen i standardu po kome je zavrtanj izraen.

Mdxl...k. (JUS M.B1.068)

Primer: M20x100...5.6
Metalne konstrukcije 1 P10-13

Prikazivanje zavrtnjeva na crteima

Nazivni prenik Osnovne oznake za zavrtnjeve Obraeni zavrtnjevi Montani zavrtnjevi Montane rupe i zavrtnjevi

M12

M16

M20

M22

M24

M27
28

M30
31

28

31

28

31

28

31

Metalne konstrukcije 1

P10-14

Klase vrstoe zavrnjeva

Klasa vrstoe definie kvalitet elika od kog su zavrtnjevi izraeni, odnosno njegove mehanike karakteristike: fu vrstoa na zatezanje i fy granica razvlaenja. Klasa vrstoe se oznaava sa dva broja razdvojena takom!
Metalne konstrukcije 1 P10-15

Znaenje oznake klase vrstoe

Broj na prvom mestu predstavlja stoti deo vrstoe na zatezanje u MPa: fu / 100. Broj na drugom mestu predstavlja desetostruki odnos granice razvlaenja i vrstoe na zatezanje: 10 ( fy / fu ). Obini zavrtnjevi se izrauju u sledeim klasama vrstoe: 4.6 4.8 5.6 5.8 i 6.8.
Metalne konstrukcije 1 P10-16

Klasa vrstoe 4.6 5.6 6.8

Granica razvlaenja fy [MPa] 240 300 480

vrstoa na zatezanje f u [MPa] 400 500 600

Izduenje 5 [%] 22 20 8

Metalne konstrukcije 1

P10-17

Vrste spojeva sa zavrtnjevima

Smiui spojevi (SS) i smiui spojevi sa tanim naleganjem (SST) kod kojih se sila prenosi smicanjem tela zavrtnja; Zateui spojevi (ZS) kod kojih se sila prenosi zatezanjem tela zavrtnja i Kombinovani spojevi (KS) istovremeno smicanje i zatezanje.

Metalne konstrukcije 1

P10-18

Razliita naprezanja zavrtnjeva

a) smicanje b) zatezanje c) kombinovano naprezanje d) konstruktivni zavrtnjevi

Metalne konstrukcije 1 P10-19

Ponanje zavrtnjeva u smiuim spojevima

Metalne konstrukcije 1

P10-20

Naprezanja zavrtnja u smiuem spoju

Deformisan zavrtanj
b

Pritisak po omotau rupe Stvarni

Napon smicanja

Nt

d0 d

Stvarni i proraunski dijagrami napona

max

d0

d0

Stvarni dijagrami napona

1/2

1/2 Proraunski

Metalne konstrukcije 1

P10-21

=N/Av
max

b =N/Ab
Proraunski dijagrami napona

Metalne konstrukcije 1

P10-22

Deformacije kod smiuih spojeva

Savijanje zavrtnjeva

Gnjeenje osnovnog materijala

Manji zazor (d=d0 - d) manje deformacije!

Metalne konstrukcije 1 P10-23

Poraun nosivosti zavrtnjeva u smiuim spojevima

Vidovi loma su kao kod smiuih spojeva sa zavrtnjevima: Lom smicanjem tela zakivka, Lom gnjeenjem omotaa rupe, Lom neto preseka i Lom cepanjem lima.

Metalne konstrukcije 1

P10-24

e1

e1

Lom gnje~enjem omota~a rupe

Lom cepanjem lima

Lom neto preseka

Lom smicanjem zavrtnjeva

Metalne konstrukcije 1

P10-25

Lom smicanjem zavrtnjeva

F [kN]
40 35 30 25 20 15 10 5 0 0 1 2 3

[mm]

Metalne konstrukcije 1

P10-26

Lom cepanjem lima

F [kN] 30 25 20 15 10 5 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

[mm]

Metalne konstrukcije 1

P10-27

Lom neto preseka

F [kN]
45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80

[mm]

Metalne konstrukcije 1

P10-28

Nosivost zavrtnjeva u smiuim spojevima

Fv ,dop = min Fv , Fb
Fv Fb nosivost zavrtnja na smicanje nosivost zavrtnja na pritisak po omotau rupe

Metalne konstrukcije 1

P10-29

Nosivost zavrtnjeva na smicanje

Fv = m Av ,1 dop
m Av,1

d 2 =m dop 4

senost zavrtnja, povrina poprenog preseka tela zavrtnja, dop doputen napon smicanja i d prenik zavrtnja. Kod obraenih zavrtnjeva umesto prenika zavrtnja (d) treba uzeti prenik rupe (d0)!
Metalne konstrukcije 1 P10-30

Senost zavrtnjeva

Metalne konstrukcije 1

P10-31

Nosivost zavrtnjeva na pritisak po omotau rupe

Fb =min Ab b,dop
minb

Fb = min

t d b,dop

d mint

b,dop

minimalna povrina kontakta izmeu tela zavrtnja i omotaa rupe; prenik tela zavrtnja; minimalna debljina limova koji su optereeni u istom pravcu; doputen napon pritiska po omotau rupe.

Kod obraenih zavrtnjeva umesto prenika zavrtnja (d) treba uzeti prenik rupe (d0)!
Metalne konstrukcije 1 P10-32

min

Ab = min{Ab,1, Ab,2 }

Metalne konstrukcije 1

P10-33

Odreivanje minimalne debljine

t1 min t = min t 2

t1 + t 3 min t = min t 2

Metalne konstrukcije 1

P10-34

Doputeni naponi za neobraene zavrtnjeve

Vrsta napona I sluaj optereenja II sluaj optereenja Vrsta elika od kojeg su izraeni elementi koji se spajaju S235 S275 S355 S235 S275 S355
I 1,7 dop II 1,7 dop

b,dop
Pritisak po omotau rupe 270

315

410

305

350

450

4.6

5.6

6.8 168 165

Klase vrstoe zavrtnjeva 8.8 4.6 224 220 126 125

5.6 157 156

6.8 189 188

8.8 252 250

dop
Smicanje 112 110

0,28 f u
140 137

0,315 f u 0,312 f u

t, dop
Zatezanje

0,275 f u

Metalne konstrukcije 1

P10-35

Doputeni naponi za obraene zavrtnjeve

Vrsta napona I sluaj optereenja II sluaj optereenja za spajanje delova od elika S235 S275 S355 S235 S275 S355
I 2,0 dop II 2,0 dop

b,dop
Pritisak po omotau rupe 320

370

480

360

410

530

4.6

5.6

Klase vrstoe zavrtnjeva 6.8 8.8 4.6 280 220 160 125

5.6

6.8

8.8 320 250

dop
Smicanje 140 110

0,35 f u 175 210 0,275 f u

137 165

0,40 f u 200 240 0,312 f u

156 188

t, dop
Zatezanje

Doputeni naponi nisu isti za obraene i neobraene zavrtnjeve, mada su izraeni od materijala istog kvaliteta!
Metalne konstrukcije 1 P10-36

Nosivost zavrtnjeva na zatezanje Zavisi od: kvaliteta materijala i povrine ispitnog preseka (As)
2
t/ 2

As =

d2 + d3
4

t/ 8

NAVRTKA

60

t/ 6

Metalne konstrukcije 1

P10-37

Ispitivanje zavrtnjeva na zatezanje

Metalne konstrukcije 1

P10-38

d3 d2 d

d2 srednji prenik navoja, d3 prenik jezgra zavrtnja.

t/ 2

ZAVRTANJ

Doputena sila zatezanja

Ft ,dop = As t,dop
As povrina ispitnog preseka zavrtnja,

t,dop doputen napon zatezanja za zavrtnjeve.

Zavrtanj M12 0,84 M16 1,57 M20 2,45 M22 3,03 M24 3,53 M27 4,59 M30 5,61 M33 6,74

As [cm2]

Nosivost obraenih i neobraenih zavrtnjeva na zatezanje je ista!

Metalne konstrukcije 1 P10-39

Kombinovano naprezanje zavrtnjeva

Zavrtnjevi koji su istovremeno optereeni na smicanje i zatezanje. Pored pojedinanih kontrola nosivosti na smicanje i zatezanje potrebno je proveriti i interaktivno dejstvo smicanja i zatezanja!

Metalne konstrukcije 1

P10-40

Kontrole naprezanja
Smicanje: Zatezanje: Kombinovano naprezanje: V1 Nt,1

V1 Fv ,dop
Nt ,1 Ft ,dop
V1 Nt ,1 + 1 F F v ,dop t ,dop
2 2

maksimalna smiua sila u zavrtnju, maksijalna sila zatezanja u zavrtnju.

Metalne konstrukcije 1 P10-41

Redukcija nosivosti kod dugakih veza

Fv ,red = Fv
Koeficijent redukcije:
= 1
l 15 d 200 d

1 0,75

Metalne konstrukcije 1

P10-42