NKLEER ENERJ NEDR?

Ar radyoaktif (Uranyum gibi) atomlarn bir ntronun arpmas ile daha kk atomlara blnmesi (fisyon - paralanma - blnme - bozunma) veya hafif radyoaktif atomlarn birleerek daha ar atomlar oluturmas (fzyon - birleme bir araya gelme) sonucu ok byk bir miktarda eneji aa kar. Bu enerjiye nkleer enerji denir. Nkleer reaktrlerde fisyon reaksiyonu ile edilen enerji elektrie evrilir. Gneteki reaksiyonlar ise fzyon reaksiyonudur. Bu reaksiyonun yaratt scaklk fisyon reaksiyonundakinden ok daha fazladr (birka milyon derece santigrad). Bu yzden bu scakl kontrol edebilecek bir fzyon reaktr henz kurulamamtr.

Fisyon (ekirdek Paralanmas: Fisyon bir ntronun, uranyum gibi ar bir element atomunun ekirdeine arparak yutulmas, bunun sonucunda bu atomun kararsz hale gelerek daha kk iki veya daha fazla farkl ekirdee blnmesi reaksiyonudur. Dolaysyla Fisyon, bir ekirdek tepkimesidir. Paralanma sonucunda ortaya kan atomlara fisyon rnleri denir. Bunlarn bazlar radyoaktiftir. Bir ntron yutulmas ile balayan fisyon tepkimesi sonucunda, byk miktarda enerji ile birlikte, birden fazla ntron ortaya kar. ekirdek tepkimeleri sonucunda aa kan enerji, kimyasal tepkimelere gre yaklak bir milyon kat dzeyinde daha fazladr.

Zincirleme Reaksiyon: Fisyon sonucunda ortaya kan ntronlarn, ortamda bulunan dier fisyon yapabilen atom ekirdekleri tarafndan yutularak, onlar da ayn reaksiyona sokmas ve bunun ardk olarak tekrarlanmasdr. Kontrolsuz bir zincirleme reaksiyon, anlk bir sre iinde ok byk bir enerjinin ortaya kmasna neden olur. Atom bombasnn patlamas bu ekildedir. Nkleer

santrallarda ise zincirleme reaksiyon kontrollu bir ekilde yaplr. Bu kontrolun kaybedilerek nkleer yaktn bir bomba haline dnmesi fiziksel olarak olanakszdr.

Fzyon (ekirdek Birlemesi): Hafif radyoaktif atom ekirdeklerinin birleerek daha ar atom ekirdeklerini meydanagetirmesi olaydr. Fzyon tepkimesinde ortaya kan scaklk ok daha byktr. Gneteki tepkimeler bu gruba girer.

Bir fzyon reaksiyonundan ngrlen enerjinin elde edilmesi iin; reaksiyon dk scaklkta olumal yksek enerji aa kmal byk bir tesir kesitine sahip olmaldr tepkimeye girecek olan maddeler kolayca bulunabilmelidir plazmann yeniden stlmas iin ykl paracklar elde edilmeli farkl etkilemeleri nlemek iin enerjisi yksek olan ntronlar aa kmamaldr.

LK NKLEER TEPKMEY KM BULDU? Einstein, 1905 ylnda E=mc2 forml ile fisyon sonucu aa kabilecek enerji konusunda ngrde bulunmutu. Daha sonra 1930 ylnda bu ngr deneysel olarak Otto Hahn, Lise Meitner ve dierleri tarafndan doruland. Dnyadaki insan yaps ilk nkleer reaktr 1942 ylnda Enrico Ferminin yrtt bir proje sonucunda Amerika Birleik Devletleri' nin Chicago, Illinois kentinde kuruldu. Ancak, dnyadaki ilk nkleer reaktrn ortaya k milyonlarca yl ncesine dayanmaktadr. Afrika'da Oklo, Gabondaki bir uranyum madeninde, yeralt sularnn da maden iinde bulunmas nedeniyle doal bir nkleer reaktr olutuu ve binlerce yl s rettii son yllarda ortaya karlmtr. Her iki reaktr de fisyonu kullanarak s retmi fakat hibiri elektrik retmemitir. Elektrik reten ilk ticari nkleer g santral Shippingport, Pennsylvania'da (ABD) kurulmu ve 1957'de iletmeye girmitir. Fisyon kullanlarak retilen ilk elektrik ise, Aralk 1951'de Arco, Idahodaki Deneysel retken Reaktrnde elde edilmitir.

NKLEER ENERJDEN ELEKTRK RETM Nkleer reaktrler nkleer enerjiyi elektrik enerjisine dntren sistemlerdir. Temel olarak fisyon sonucu aa kan nkleer enerji nkleer yakt ve dier malzemeler ierisinde s enerjisine dnr. Bu s enerjisi bir soutucu vastasyla ekilerek baz sistemlerde dorudan baz sistemlerde ise s enerjisini baka bir tayc ortama aktararak trbin sisteminde kinetik enerjiye ve daha sonra da jeneratr sisteminde elektrik enerjisine dntrlr. Malzemelerin ok eitli fiziksel, kimyasal ve nkleer zellikleri sebebiyle pek ok deiik nkleer reaktr tasarm mevcuttur. Aadaki ekilde bir Basnl Su Reaktrnn basit emas verilmitir. Bu tasarmda reaktr kalbindeki yaktlardan s enerjisi basn altnda tutularak kaynamas engellenen su ile ekilmektedir. ekilen s enerjisi buhar retelerinde ikinci devredeki suya aktarlmakta bylece retilen buhar ile trbin-jeneratr sistemi dndrlerek elektrik enerjisi retilmektedir.

Nkleer Santraller (Reaktrler) Nasl alr? Bir nkleer santral kurmak iin zenginletirilmi uranyuma ihtiya vardr. Bu uranyum trleri U-235 bata olmak zere, U-233, U-238 ve Pltonyum; P-239 ve P-241dir. Uranyumun fizyon tepkimesine girerek blnmesi sonucunda aa ok yksek miktarda enerji kar. Bu blnme iin, ntronlar yksek bir hzla uranyum elementinin ekirdeine arpar. Bu arpma ekirdein kararsz hale gemesine ve sonrasnda byk bir enerji aa kartan fisyon tepkimesine neden olur. Gerekleen tetikleyici ilk fisyon tepkimesi sonucunda ortama ntronlar yaylr. Bu ntronlar dier uranyum ekirdeklerine arparak fisyonu elementin her atom ekirdeinde gerekletirene kadar devam eder. Ortaya kan enerji kontrol

edilmedii taktirde lmcl boyutlardadr. Kontrol etmek iin reaktrlerde fazla ntronlar tutan ve tepkimeye girmes bir fisyon tepkimesi zinciri salanr.Nkleer santralin i yapsna baktmzda, uranyumun fisyon tepkimesine girmesiyle oluan enerji su buharnn ok yksek scaklklara kadar stlmasn salar. Yksek scaklktaki bu buhar, elektrik jeneratrne bal olan trbinlere verilir. Trbin kanatklarna arpan yksek enerjili buhar, bilinen ekilde trbin aftn evirir ve jeneratrn elektrik enerjisi retmesi salanr. Jeneratrde oluan elektrik ise iletim hatlar denilen iletken teller ile kullanlaca yere gnderilir. Trbinden kan basn ve scakl dm buhar, tekrar kullanlmak zere younlatrcya gider ve su haline geldikten sonra tekrar blnme ile aa kan enerji ile stlp buhar haline getirilir ve dng devam eder.

ELEKTRK NASIL RETLR? Elektrik, bakr gibi iletken bir telin manyetik bir alan iinde hareket ettirilmesi ile retilir. Elektrik jeneratr, bir mknats iinde dnen sarl iletken tellerin bulunduu, ve bu tellerin mknats iinde dnmesiyle elektrik akm reten bir makinedir. Evlerimizde, i yerlerimizde, endstride gereksinim duyduumuz byk miktardaki elektrik enerjisini elde etmek iin, elektrik jeneratrlerini dndrecek byk g santrallerine ihtiya duyarz. ou g santrali, jeneratr dndrmek iin s retiminde bulunurlar. Fosil yaktl santraller s retimi iin doal gaz, kmr ve petrol yakarlar. Nkleer santraller da uranyum yaktn paralayarak s retirler. Ancak btn bu deiik tip santraller rettikleri sy, suyu buhar haline dntrmek iin kullanrlar. Oluan buhar ise elektrik jeneratrne bal olan trbine verilir. Su buhar, trbin aft zerinde bulunan binlerce kanatk zerinden geerken daha nce retilen sdan alm olduu enerjiyi kullanarak, trbin aftn dndrr. te bu dnme, jeneratrn elektrik retmek iin gereksinim duyduu mekanik harekettir. Jeneratrde oluan elektrik ise iletim hatlar denilen iletken teller ile kullanlaca yere gnderilir. Trbinden kan, enerjisi dier bir deyile,basn ve scakl azalm buhar ise younlatrc (kondenser) denilen blmde soutulup su haline dntrldkten sonra, tekrar kullanlmak zere santralin s retilen blmne geri gnderilir. Younlatrcda soutma iini salayabilmek iin deniz, gl veya rmaklarda bulunan su kullanlr. Su kaynaklarndan uzak blgelerde ise santralin hemen yannda bulunan ve uzaktan bakld zaman geni dev bacalara benzeyen soutma kuleleri kullanlr. Bu kulelerin zerinde grlen beyaz duman ise su buhardr.

NKLEER SANTRALLERDE GVENLK NASIL SALANIR? Nkleer santrallerde, nkleer maddelerin evreye braklmamasn ve ayn zamanda nkleer reaksiyon sonucunda oluan snn her durumda reaktrden alnmasn garantiye alacak ekilde birok gvenlik nlemi alnmtr. Nkleer maddelerin darya salnmamas iin kademeli koruma nlemleri, oluan snn alnmas iin ise yine kademeli ve yedekli sistem ve bileenler bulunmaktadr. Nkleer yakt, seramik formunda, yaklak 1 cm ap ve yksekliinde silindirik paralarn arka arkaya dizilmesiyle yine silindirik biimde kapal szdrmaz tpler iindedir. Bu tplerin binlercesinin, aralarndan soutucu suyun gemesine izin verecek ekilde bir araya getirilmesi ile de reaktr kalbi oluturulmutur. Bu kalp ise paslanmaz elikten yaplan bir basn kabnn iinde bulunur (Basnl veya Kaynar Sulu reaktrlerde). Basn kab ve buna bal sistemler ise reaktr korunak binas ad verilen betondan yaplm kubbemsi yapnn iinde bulunurlar. Dolaysyla, yakt iinde bulunan radyoaktif maddelerin darya salnmalarn, seramik yakt, yakt tp, basn kab, elik gmlek ve beton korunak binas,

kademeli olarak engellemi olurlar. Bugne kadar evreye zarar verebilecek zellikte 3 nkleer santral kazas olmutur: 1. 1957 ylnda skoya'da meydana gelen Windscale kazas; bu kazada reaktrn civarna bir miktar radyasyon yaylmakla beraber lmle veya akut radyasyon hastalyla sonulanan bir olay meydana gelmemitir. 2. 1979 ylnda ABD'de meydana gelen Three Mile Island kazas; normal bir iletim arzas, ekipman kayb ve operatr hatas ile kazaya dnm, ancak ksmi reaktr kalbi ergimesi meydana gelmesine ramen reaktr evreleyen beton koruyucu kabuun sayesinde evreye ciddi bir radyasyon sznts olmamtr. 3. 1986 ylnda Ukrayna'da meydana gelen ernobil kazas; bu kaza insan lmne neden olmu tek ticari nkleer santral kazasdr. Kazann nedenleri; operatrlerin gvenlik mevzuatna aykr olarak santralde deney yapmalar sonucunda reaktrdeki ani g art ve santral tasarmnda derinliine gvenlik prensibine aykr olarak, reaktr evrelemesi gereken bir beton koruyucu kabuun bulunmamas olarak zetlenebilir.

NKLEER REAKTRLER ENERJ DIINDA BR EY RETR M? Nkleer reaktrler, tp ve endstride kullanlan yararl radyoizotoplarn retilmesinde de kullanlrlar. Kanser tedavisinde, boru kaynaklarnn tahribatsz muayenesinde kullanlan Kobalt60, Tiroid bozukluklarnn tehis ve tedavisinde kullanlan yot131, doktorlarn vcut iini grme amacyla kullandklar eitli tarayc cihazlarda kullanlan Teknesyum99, akcier havalanmasnn ve kan aknn llmesinde yararlanlan Ksenon133 bu izotoplara rnek olarak verilebilir. Nkleer santrallerde elde edilen fazla enerji ise, ev ve seralarmzn stlmas, tuzlu sudan iilebilir su elde edilmesi, petrol retimi gibi alanlarda kullanlmaktadr.

NKLEER ENERJNN DNYADAK DURUMU NEDR? letmede olan santrallerin says: 443 adet letmede olan santrallerin net gc: 369,552 MW(e) retilen enerji: 2544 TW saat Nkleer enerjinin toplam enerjiye oran: %16 na halindeki santrallerin says: 35 adet na halindeki santralerin net gc: 27.743 MW(e), letme deneyimi:10586 reaktr-yl

Nkleer Enerjinin lkeler Baznda Elektrik retimine Katks

Trkiyede Nkleer Enerji lkemizde son yllarda yaplan almalarn sonucunda nkleer santrallerin yaplmas planlanmaktadr. Bu konuda zamann gerisinde kalm olan lkemizin bir an nce bu teknolojiyi hayata geirmesi az da olsa enerji gvenliimizi rahatlatmas gerekmektedir. Bu balang olarak bir rahatlatma olarak dnlebilecei gibi ileride tamamen enerji bamszlnn salanmasn salayabilir. ngrlen nkleer santrallerin kapasitesi, her biri 1500 mw olmak zere toplam 4500 mwdir. Bu santrallerin ina ve devreye alma sreleri ise 810 yldr. en erken 2016 ylnda devreye girmesi sz konusu olan bu santrallerin,2016 yl iin etkb analizlerinde ngrlen 96348 mw kurulu g iindeki pay % 4.67 ; 544 milyar kwh retim iindeki pay ise % 7,2 olacaktr. Bu rakamlar, toplam 4.500 mw kurulu gteki nkleer santrallerin, devreye girmeleri ngrlen tarihler iin planlanan trkiye yllk retim hedeflerinin nemli bir yzdesini karlayacan ve enerji sorununun zmnn balangc olacan ortaya koymaktadr.

Trkiye'nin nkleer santral projesi neleri kapsyor? *Nkleer santrallerin yan sra nkleer enerji retim tesislerinde yerli katknn en yksek dzeye karlmas. *Yerli tasarm ve retime dayal aratrma ve g reaktrleri ile parack hzlandrclarnn kurulmas. *Tp ve endstrinin radyoizotop ihtiyacnn yerli olanaklarla karlanmas. *Uranyum zenginletirme dahil yakt evrimi tesisleri kurulmas. *Uranyum ve toryum aranmas. *Nkleer Teknoloji Merkezi kurulmas.

Trkiyenin Nkleer Hammadde Kaynaklar