You are on page 1of 302

Nun hluiten kir an rel lo

Nun hluiten kir an rel lo

Nun hluiten kir an rel lo

NUN HLUITEN

KIRANRELLO

Ziaktu : Ellis H. Pachuau.

(i)

Nun hluiten kir an rel lo

Nun hluiten KIR AN REL LO Ziaktu : Ellis H. Pachuau

First Edition : 2001 Copies : 1000 Copy Rights reserved.

A man

Rs 75/-

Published by the Author with the financial assistance from The Mizoram Publication Board. & Type setting done at Zote Publication Aizawl Venglai Ph 310056 and Printed at Gilzom Offset, A/54, Electric Veng, Aizawl. Ph. 320853/320355

(ii)

Nun hluiten kir an rel lo


PUBLICATION BOARD THUHMA

Mizoram Publication Board hian lehkhaziakmi, an lehkhaziah te lehkhabu-a chhuah thei lote a tanpui thin a. Tunah hian lehkhabu 58 lai kan lo chhuah ta. Press a chhut mekte leh chhuah tura buaipui mek engemawzat a awm bawk. Hei tunah 'Nunhluite'n Kir An Rel lo' tih Pu Ellis H.Pachuau ziah kan lo chhuah leh thei dawn ta a, a lawmawm hle mai. Lehkhabu chhiar manhla tak, Mizoram leh Culture phawkchhuak tha tak a niin ka hria. Uluk taka lo endiktu, Board Expert leh chhuah tura buaipuitu Board Member te chungah lawmthu ka sawi. Lehkhabu dangte pawh la ziak leh zel turin duhsakna ka hlan e.

Dated Aizawl the 18th Dec.2001.

( BOICHHINGPUII ) Chairman, Mizoram Publication Board, & Director, Art & Culture Department Govt.of Mizoram.

(iii)

Nun hluiten kir an rel lo FOREWARD

"Nun hluiten Kir an rel lo" tih lehkhabu Ellis H.Pachuau ziak hi Mizoramin U.T. leh State kan neih hma a Mizo thingtlang naupang nun dan a ni bera. Ama daihriat ngei atanga a ziak a nih avangin a ngaihnawm hle maia. Hla thu thenkhatte hi chu hmundanga an hla nen danglam hret hretna pawh a awm mai thei. Naupang infiamna chi hrang hrang a ziak kim hle maia. Mizo naupangin nu leh pa an tanpui dante, khawtlanga an tihve theih tawk an tih dante, Mizo khawtlang leh chhungkaw nuna naupang an lo ngaihnep zia te pawh a lang chiang hle a. Naupang khawmpui leh sakhaw lama kan inzirtir dan tha tak te a rawn ziak lang bawk a. Tun lai naupang tam takin an tih ngai tawh loh leh an hriat phak tawh loh a rawn ziak hian lung a ti leng hle a. Mizo culture leh tradition a phawk chhuak tha hle a ni. High School leh College a Mizo tawng subject la tam tak hian hetiang thil hi an hriat phakve tawh loh avangin subject har pawl taka ngai te pawh an tamtarenga.ChuvanginMizotawngsubjectlatetanpuitulehkhabu tha tak niin ka hria a. Zirtirtute pawhin chhiarse hriat belh tur tam tak an neiin ka ringa, an naupangte pawh chhiar turin rawn se chhiar theuhse a tangkai hle ang tih ka ring. Hetiang taka Mizo naupang nun chipchiar taka Ellis H.Pachuau in a dah hi a fakawma, ro a tling ve hrim hrimin ka hria.

Dr.J.V.Hluna Principal T.Romana College Aizawl. (iv)

Nun hluiten kir an rel lo


ZIAKTU THUHMAHRUAI

Article pakhat ka chhiar atangin naupan lai chanchin ziak chkna ka nei tlat mai a, amaherawhchu Nun hluiten KIR AN REL LO tih ziak tr erawh chuan wm lo ka in ti a; nimahsela ka chkna chu ka hup bet zo ta lo a ni. Han ziah tkah chuan mahni nun hlui bk thleng thleng pawha ziah a tul tihna ka nei leh zl a, tin, keima tawnhriat tawhte pawh mahni mai chuan han chhui let theih loh chin ka nei a, chumi avang chuan ka nu leh p te, ka unau te, ka papuia (P.C.Sawiluaia) tuna Zawngin khuaa awm mek ten min tanpui nasa hle a ni.Hetiang thil ziak thei a hriselna min petu leh min awmpui tlattu Pathian hnnah lawmthu ka sawi mawlh mawlh a. A thu ziak zo ringawt mah ila lehkhabu ni tra a kawng zawh tr hi a thui ve a, keimah mai chuan lehkhabu tlintr ngaihna ka hre lo va. Mizoram Publication Board-in a chhutna trin sm leh paiin engemaw zat chu min tanpui a, Mizoram Publication Board chungah pawh lawmthu ka sawi a ni. Tin, hun chp tak tka a kwm tr min ziak saktu thianpa V.Lalzawmkima (Amoz Art Works, Chanmari), a kwm awm dn tr min duansaktu Pu Lalrinliana Hauhnar (Orion Printouts, Aizawl Venglai), a thim a vr pawh thlu lo va Typesetting min tihsaktu leh an Computer phal taka min hmantrtu thianpa J.H.Lalpawlliana (Zote Publication, Aizawl Venglai) chungah lawmthu ka sawi a.Tin, hun chep tak kra ka thuziak min endik-sak a,foreword min ziahsaktu Dr. J.V.Hluna Principal,T.Romana College chungah ka lawm m m a ni.Tin, ka pa P.B. Zanghinglova'n thil tul tam tak min tihsak bawk a, ka lawm hle a ni. 'Unau thawnthu sawi mah a dang' an lo ti thin a, tlng hrang hrangah tih dn pawh a inang lo va, hun kan hman dn pawh a inang hek lo. He lehkhabu hi dn bu a ni lo a ni tih hriain chhiartuten min chhiarsak thei ula, he lehkhabu hian mi thiam zwkte cho chhuak thei se tih hi a ziaktu duh dn a ni. Dated Aizawl Venglai The 18th December 2001

(v)

(ELLIS H.PACHUAU)

Nun hluiten kir an rel lo


A BU CHHUNG THU ZAWNAWLNA

BUNG

THUPUI

PHEK

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26.

Kan ni khat hun hman dnte kha Pawnto nuam kan ti thin teh e Sephung laih leh insktr Perhpwng man Tawlailr siam Kahpup leh kahkheta indona Thang kam Sava veh Chakai khawrh Nghate vuak Chengkawl khawrh mawlh mai kha Khuai lk Kalchhet mawlh kha Kan Football khel ve \hin te kha Kan Hockey khelh ve laite kha Kan infiamna \henkhatte kha Ramhnuaiah leh diah kan vk nasa thin teh e Lo lamah ve thung Kan sikul kal ve \hinte kha Naupang Inkhawmpui kha a nuam kan ti \hin teh e Krismas mawlh mai kha Sazu kaw laih Zu pwl tuam Chakai meichher chhit Thingthu-a indo leh indahhlatsiak Thubelh : Hmanlai Mizo Naupang Nunphung (vi)

1 26 39 44 48 58 66 76 85 91 98 109 117 123 128 136 167 193 202 211 220 232 240 249 260 264

Nun hluiten kir an rel lo

10

Nun hluiten kir an rel lo

Nun hluiten kir an rel lo

11

BUNG 1 KAN NI KHAT HUN HMAN DANTE KHA Naupan lai chuan n khat hi kan han hmang daihzai thiam thin ang reng khawp mai a. N khatah hian thil chi hrang hrang hi kan ti teuh hman thin. Kan naupan zual lai chuan chhngte tn chuan kan han tangkai lo laileng khawp mai a,chhngte puibawmtu nih ahnkin an buaina tr kan siam teuh hi a ni ngawt mai thin. Chhngte hauh lah kan tuar nasain mnah kan thlk lem hlei lo va. Thian kan pwl/kawm theih tantirh atangin kan han inkhualtelem tan a; in chhnga thutthleng hniam awm ang angte in chhngah kan han rem tlar a. Kan rem chhawrdawh chhawng vel a. Hmeichhe naupangte nen kan inpawlh nuk mai thin a, mipa naupang pawh nise, unau piang hmun znga a mipa awmchhun deuhte an nih chuan hmeichhe znga tal thang leh hmeichhe naupang thiltih hmu tam deuhte chuan naupuakpuanin thutthleng te hi an paw ut fo mai;an han wi vel a, an tap te an han thlem der ve vel a. Nu ncheh deuh fa an nih phei chuan bula mite an han nkhum vel a; nute nhla zawng zawng an rawn auchhuahpui a, chhngkaw zia hi naupang inkhualtelem atang hian a lo hriat theih wm khawp mai. Chhk in hnuaiah te leh in hnuaiah te kan inkhualtelem chng chuan thiamthainu mawngtawlh hi kan zawng thin a, an awmna lai chu vut hi a kaw kk a, dimtin kan han hai them them a, hla kan han sa a:

12

Nun hluiten kir an rel lo

Thiamthainu mawng tawlh, mawng tawlh Ar a khuang dawn e,lo tho r'u Ti ti ik ik tiin an tho ta. kan ti a, kan hai lang ta thin a ni. A lo hlimawm ve thin ngawt mai. Tlemin kan han leikng chho ve deuh a, tuallai remchang lai deuhah emaw inhnuai hul tha deuhah emaw kan inkhualtelem ve thin a. Hmawlhtin in lem kan sa a; a nih loh leh kopang kan lai a, in lemte kan sa a, tuthlawh leh chem velte kan hmang ve thin si a, kan lo theihnghilh leh thin si a, kan hawn tawh hnuin chhngten min zawntr leh lauh luah thin. Tuallaia vut awma ke phum kan hrat bawk thin. Fur lai chuan vut kha a lo hlawm thei a, chu chuan awlsamtein in lemte, eng lem lemte emaw kan siam thin. Thal laia tih ve phet kan tum si chuan chhngte tui chawi sa kha fianthlirin kan suak a, vaivut kan leih hnawng thin. Kan phur deuh tawh chuan kan fianthlr lk pawh kan hre chang tawh thin si lo va, kan han inchhaih deuh hian kan lo rap keh leh ringawt mai thin. Tu in nge siam thiam ber ti mai maiin kan inel a; kan nin tawpah lei chu kan hlawm nawk nawk a, kan invawm leh chiam mai thin. In chhngah hian tu- pa- bawp- sei sei ti reng rengin kan infiam thin bawk a, chhuatah kan han thuthluang ang der dawr a, kan kapah kan kein kan intlawh vak vak thin. Thu chunga ke inpir pawh kan ti thin a. Kan bawp kha kan kutin kan kawkalh a, kan ke hmawrin kan inpir lauh lauh bawk thin. Nuih a za duhin kan nui nasa thin bak bak khawp mai. Bwngpa lemah kan chang nasa thin bawk. Puanchhia kan han tl khawm a, kan han bawkvak a, min han phurhtr a: Pa te a,a...a... an ti a; kan pu te kha kan chungah an han chuang a, lei te hi kan

Nun hluiten kir an rel lo

13

kutin kan hai vak vak mai thin. A chng chuan kan insi bawk thin a, lu-in kan insi a, lu chang deuh nna insika min tauh fuh deuh chng chuan a na thin khawp mai. a chng chuan kan nghawngah te an hlng ve a, min kai ve dat dat a, kan kal duh lo der a, hmawlhin kan mawngtamah min hlap leh zawt thin. Hruiduk te kan chhat a, chu chuan kan inhlng vak mai thin bawk a, a nghawng tawt awm loa min han thlun mauh mai chng chuan kan in awkhlum mai ang tih a hlauhawm thin khawp mai. Motor lem nawr vel hi kan hrt thin khawp mai bawk a, kan pa ten thingbungin Motor lem min han tuksak a, a thente chu a ke te pawh min siamsak ve bawk a. A ke atn chuan kawi hi a lai takah an verh a, chutah chuan hmawlht te an thun a, a nih loh leh thirte an thun a, thingbungah khan chu chu an kilhbet ve leh thin a ni. Khawlaiah te, in hnuaiah te motor kawng kan lai kual pet put a, kan motor lemte kha kan nawr a; kan hmui kan tiri phar phar a, kawng zawl deuhah kan hmui tihrik kha kan ti zawi a, kawng chho deuhah kan ti ri ring ve mai bawk thin. Thil eng engemaw kan phurhtr ve teuh teuh a, kan nawr kual kan nawr kual mai thin. A chng chuan kan han chetsualtra, kan lumtir ve bap bap fo mai. Motor lem nawr chang hi kan hrat lo va; a tak tlan lai uma beh phet kan tum bawk thin. Eng anga laklawh pawhin thil tih nei ila, motor lo kal thawm kan hriat chuan a thawm kan hriatna lam hi kan pan a, kan tlan vang vang thin. Kan bul hnai a rawn thlenin kan han tawi khawmuang vel a, min pelh velehah beh tumin kan um tang tang thin. A tawi emaw a thui emaw beh phet/beh hrim hrim kan tum a, kan bet ve leh nge nge thin bawk a. Motor khalhtu thenkhat chu an han sual thiam ang reng khawp mai a, naupangin a

14

Nun hluiten kir an rel lo

hnung lamah an um tih an hriat chuan an tln chak deuh thut a, an ding leh thut a, naupangho tln chak laklawh tawh khan motor chu an chalin an tauh phak phak mai thin. Thenkhat chu motora uai tng laklawh tawh si, bet rem thei chiah lo va tng laklawh si an awm thin a, ke lama lei hrt rengin thui tak tak an awm thin a ni. Motor han ding hlek se, motor lang thei lo deuh thawin kan bawr a, a bul hnaiah kan en tuau mai thin. In hnuaiah pipu kan suih a, kan uai vak vak fo mai bawk a. Kaldungah hnam hrui kan suih a, duh twk tawkin kan uai ve mai thin. Zo pa in chu a chhuat dp a ni thin si a; in hnuai lama pipu kan uai laite hian chhngten hmun an rawn phiat mai thin a, a ngap zawng zawng kan khum a, kan mit pawh a mim fo mai bawk. Kan pipu uai chu kan inthen nasa thin bawk a, in a nghing ve nasa thin si a, chhngten an nin deuh chng chuan inchhng atangin tui min leih mai thin a; kan tln darh ar ar mai thin. Huana kawlthei kungah te, theite kungah te, theire (theiria) kungah te, theihai kungah te pipu kan suih bawk thin. Tlema kan leikn ve deuh hnu chuan dai bul vela thing kung thenkhatah te kan suih ve thin bawk a, chutah chuan hnam hrui hmang tawh lo vin, kawi hrui te kan chhat a, thing kung sang tak takah kan suih thin a ni. Pipu kan han uai thin tak tak chu hmun awi(h) deuh laia kan suih phei chuan a hrui a sei bawk chuan a then thui thin si a, a dawi deuhte chuan an hlau va, an thaw a dang lek lek fo mai thin. Thenkhat chu an hlau an te tuar tuar fo rng a ni. Aia rual zwkte lah hian min han then hian kan duh aia n leh rei hian mi han then mai thin a, kan sen awp awp fo mai. Kan uai laklawh laia a hrui a chah palh vaih chuanin

Nun hluiten kir an rel lo

15

leiah kan tla thum tawk tawk fo mai. Mi thenkhatte chu an sual thiam viau mai thin a, lei atanga ngun taka en lem loh va hmuh theih loh tr laiah hian a hrui hi an lo st thin a ; kan han uai chiah hi a hrui chu a chat a, kan tla thum leh tawk thin a ni. A hrui a rinawm that chuan pahnih pathumte pawh kan uai thin. Inhnaih t te-ah kan suih a, kan uai nal nal a, a chngin kan in uai chhawk a, pakhat emaw pahnih emaw kan inthentr thin. Pipu-a kan han uai fur mai chuan, kan zai ho ve dal dal thin a:
1. 2. 3. Pipu kan suih, ram tinah kan suih, Ka ngai a che, ka zui zl ang che. Pipu leng leng, drchhungphum min pe ula, Se-en naupang mi rawn biak ang che. Biak tak tak chuan mi rawn biak suh la, Biak der t khan mi han biak ang che.

tiin. Tin, eng hla hla emaw tam tak kan sa a, han sawi vek sn rual a ni lo vang. Enghelh nei lem lo va kan han uai thin zawng a nuam kan ti thin khawp mai. Tlema kan tlei zual hnu chuan bk sak hi kan hrt khawp mai bawk a. Daipawnah emaw khawchhng khawii lai hnim buk hnuaiah emaw kan sa ve thin. Ram hrui kan han chhat a; hnimte kan han pu khawm a, dp te pawh kan han zawng khawm bawk a, a chung atn mi duh tawh loh Di chhia kan zawng bawk thin a, a chk kan lk ngah tawh chuan kan sa ve laih laih thin. A bangte pawh kan ping ve thlap a, a luhna lai tr kawngka pawh kan hawng ve thlap thin a, phui khapin kan sa ve thin a ni. A chhngah thuk kan han siam ve ngei a; a chng chuan rapchung ang deuhte pawh kan siam ve a, thingro kan fawm a, kan hk ve m thin a ni. Kan

16

Nun hluiten kir an rel lo

thuk siam ve dn chu a chang chuan lung te pawh kan phun ve tho va, mahse lung aiin thingtuai kan hmang nasa zwk a, thingtuai pathum kan phun ve mai thin. Kan bk siamah chuan kan inbailemchhuan bawk thin a. Nangin chi rawn thawh la, keiin chingal, nangin hmarcha, nangin bel, nangin nawalh te kan ti a, thawh tr theuh kan intuk a; sihneh te, tiar te, tumbu te kan ti a, thawh tr theuh kan intuk a; sihneh te, tiar te, tumbu te kan bai thin a ni. Mei kan han chhem hluah a, kan bai chhuan a hmin dawn tep tawh hnuah kan thuk a kan bun chng a awm a, kan tibaw leh vek fo mai. Tluang taka kan chhuan tum chuan kan chhuan hmin hma atangin kan dahna tur changl hnah emaw hnahthial hnah emaw la tr kan inruat thin a. Kan han chhuan hmin chuan kan hnah lk chu kan han phah a, a chungah kan bun ve rai thin. Kan zinga upa berin a han ei hmasa ber a, chutah aa naupang zawngte chuan kan ei ve lat lat thin. In lama kan ei duh mang lohte hi inbailemchhuan tum chuan a ei hnem thei leh a heh hlei hlei kan ni leh lawi a. A chng chuan kan han inchuh der vel thin a, a hlimawm thin dar dar khawp mai. Hnim hnah chi hrang hrang hi kan zawng khawm teuh a; kan insidelh bawk thin a, a hlim thlk thin hle mai bawk a. Mahni lkkhawm ang ang chu kan dah hrang a, a thawk hmasa berin a thil lkkhawm znga hnim hnah chi khat chu a han dah a, a dah ang chu kan lk zngah kan zawng lauh lauh thin a, kan hmuh ve chuan kan delh ve zel a; mi lk ang ni lo, a chi hrang la tam apiang kha an chak a ni mai thin. Hnim hnah hming zawng zawng kan hre vek si lo va; a hming pawh mak pui pui kan phuah chawt chawt mai thin a ni. Hnimhnah hming hriat

Nun hluiten kir an rel lo

17

loh kan han neih tawh chuan thenkhat phei chu an phawk a chhuah chuan inwm lo pui pui hi an phuah thin a, kan nui leh dar dar thin. Hnim chn hi kan hrt thin khawp mai bawk a. Bar thla chho vel tlangsam leh Japan hlote a chawr buk hnu hi chuan hnim chn kan ti deuh reng mai thin. Hnim buk tha deuh hlek a lo awm hi chuan thinzahova kan awm tawh hi chuan kan infuihpawrh tawn a, a hnuaiah eng nge awm ang tih pawh dawn lo vin kan bawh pawp pawp mai thin. Hnim buk tha pawh hi a awm tha hman lo va, kan bawh paw eng erh uarh mai thin. Aia rual zwkte, hnim chn duh tawh lote an awm phei chuan min han fuihpawrh a....."A bawh ngam lovang, a bawh chuan a huai ngawt ang...." an han ti a, huai nih kan duh bawk si a, hnim buk sang pui pui pawh hi kan bawh pawp pawp mai thin a ni. A chng chuan kan bawh sual ve thin khawp mai a, kan bawhnaah thingbul te, hlngte a lo awm a, kan intauh chawrh chawrh a, hlngte kan bawh luh chng pawh a awm thin. A chng chuan kan chhuak leh lawk thei thin lo va, fanghmir bu te, khuai bute a lo awm palh hlauh phei chuan min seh a, min zk fo mai bawk. Mahse tih fuh loh chu a tlem zwk mah a ni thin. Thianzahova Tlangsam leh Japan hlo bawn vel kan han chn thin chu a lo nuam ve thinin,kan hlim thin dar dar khawp mai. Tawlhpahrit-ah pawh kan tawlh nasa thin teh e. Tawlhpahrit tawlh hi a nuam kan han ti thin khawp mai, a tawlhna tr remchng deuh a awm tawh hi chuan kan tawlh chawt mai thin. Kawng thar an laihna laiah a vung a awm a nih chuan kan tawlh thla zen a, a vung a tam tham deuh phei chuan hla tak tak atangin kan han zuang vel thin a, kan ke kan lo bilh lo zwk ngawt mai. Atir lam chuan kan ke

18

Nun hluiten kir an rel lo

pahnihin kan han tawlh ve ngei a, kan tawlh rei telh telh a, kan mawngin kan tawlh leh ta thin a. Kekawr kan ha ve thin si a, kekawr mawng pawhin a lo tuar lo va, kekawr mawng a pawp zung zung mai thin. A chng chuan kan tum ang lo deuha kan tawlh chng a awm a, kan kekawr kap thuinate hi a tet huar huar mai thin a; til lang rai(h)- kan thut chng pawh a awm thin. Leia tal na n na chu kan thuamhnaw a bal hneh thin si a, ina kan han haw chu chhngte hauh kan twk nasa thin teh asin ! Ruah a sur hian ruah do hi kan hrt thin phian mai bawk a. Ruah phingphisiau a ni emaw, ruahpui vanawn a ni emaw do hi kan chk m m thin. Chhngte hmuh lai chuan kan do tha ngam lo va, chhngte hmuh loh hlan chuan ruah hi do phet kan tum thin. A chng chuan thuamhnaw nen kan do va, huh hnpin kan awm a, a sur ban hnu kan thuamhnaw a hul hmain kan khur bauh bauh mai thin. Thuamhnaw huh chunga in lam kan pan chuan chhngten min lo hauh kan hlau thin si a, thiante in lamah kan tawm tlat thin. Mei lum kan han ai ve te hi kan thuamhnaw huh kha a ro dawn tan tihah chuan kan thu khu vung vung mai thin a ni. A chng chuan thuamhnaw ha lovin ruah kan do bawk thin a; ruah a sur tam deuh tum phei chuan tuihawk a luang hnem thin si a, a dawlna kan siam a, tuihawk kan khuap li kung mai thin a, chu chu kan hleuh mai ta thin a ni. Kan han pil ve parh parh a, kan han chhuah meuh chuan taksa pum maiin chhip thlengin a ngap ter tuar mai thin a ni. Ruah a sur ban tawh pawh hian tuihawk chu rei ve tak tak ala tling ve thin si a , tlema upa deuh tawh ten kan chng lai an lo hmu a, min hauh ahnkin min fuihpawrh a, keini lah kan phr tawlh tawlh mai thin si a, kan chng uar sauh

Nun hluiten kir an rel lo

19

suah a, tuihawk paw phet pht, khaw lai thli zawng zawng luan khawmnaah khan kan chhek purh purh thin a ni. A chng phei chuan kan inbualfai mang lem hlei lo va. Kan lo awm thei zwk ngawt hian ka hria. Arpa insualtir hi kan hrt thin khawp mai a, arpa hi kan pawm fur mai thin. Kan arpa hi a huai lo vang tih kan hlau thin si a, kan han insualtr chng chuan kan tang ve thin khawp mai. Mi dang arpa nena an insual chuan an sual puite an tim nn an sual puite kha an meiah te kan lo khawih vel thin. An huai deuh a, insual an hrt deuh phei chuan arpa chhuang hlai chi a nih chuan a chhuang hi a thi hnu thin a, a thiin an mit te a hliah ve thin a, chu mi chu kan lainat ve thin a; tin, 'ar chhuang hleh chu a huai duh' an tih avngin ar chhuang hlai deuhte chu kan hlehsak thin. Ar chhuang kan han hlehsak thin chu an khawngaih thlk ve thin khawp mai. Chemte, tah hriam mang hleih loh emaw sakawrbakcheh bil tel tul tein ka han hlehsak ve mai thin a, chutia kan hlehsak chuan a thi pawh a thi nasa ve thinin a tal pawh an tal nasa thin khawp mai. An pem thar damdawiah in-ting kan hmet nawi a,sahriakin kan hmet leh a, chu chu kan hlehna hnuhma laiah khan kan tat thin. Kan han hlep zo hi kan zawh hnu rei lo tah kan chhuah leh mai thin si a, in-ting kan tahna vel kha a dum nuau mai thin. A thente chuan a n an ti ve thin a ni ang, an lu te an thukru ve tat tat thin. Kan ar vulh thin pangngai ngawt ai chuan 'kawl- ar' nghawng sei deuh, chhuang nei mang lo, khn sang deuh hi an huai thin a; mahse kawl- ar hi a vang thin mai bkah, han lei dawnin a man a to thin a, kan nei phk ngai mang thin lo. Kan duh ve thin si a, chi thlahtr phet kan tum thin a, kan arpui

20

Nun hluiten kir an rel lo

te hi kan pawm kual a, a nih loh leh arbawm pakhatah te kan khung dun bawk thin. A zawl lai ngei kan hmuh chuan kan lawm thin khawp mai. Arpui chuan note a han nei a, ar chhuang nei lo, mam pil pel a lo awm ve chuan kan phur thinin an tet deuh lai pawhin kan man kan man a, kan duat m m thin. 'Ka chuam' kan ti a, 'nakina sual huai tr' kan ti a, kan lawmin kan chhuang m m thin. A bka an ei tr khau te pawh kan mansak thin. Tlai lama phingphihlp a lo chhuah te hian ar kan han pawm a, an chhuahna sawntlung leiah te kan chhuah a, kan tlantr mawlh mawlh mai thin. Ar chang lo pawhin phingphihlp chu mihring pawhin kan ei fo mai bawk a. A chhuahna lai kan hriat mai loh a, khawlaia an thlawk velte kan hmuh chuan phelsep in kan hem vak vak thin a, kan hem thlk apiang mai kha a thla kan nuai thla nawk nawk a, kan hmawm hmawk hmawk mai thin. Zan lamah kan phingphihlp ei nghawng kan kawchhng lamah alo lang a, kan kua a puar a, kan vawih ri pawng pawng mai thin. Kan ei tr ni lem lo pawh khan ar chaw atn te kan hem vak thin. Eng atan maha kan tih loh pawh khan phingphihlp thlawk vel chu a hem kha a nuam kan ti ve rng rng a, kan hem deuh fo mai kha a ni rng a ni. A tt m avng hian hem fuh hi a har thin si a, kan hem thelh nawk nawk fo mai bawk a, chung lam chauh en a, kan rahna lam tr en mang hlei lo va kan tal vel chng a tam thin si a, kopangte kan sut chawrh chawrh chng lah a tam. Chung lam deuh chauh en thin ta na n na chu kan hem laklawh laia kan hma zawna awmte an vuak fuh chawrh chng pawh a awm thin. Phingphihlp chhuah duh hun lai chuan naupangho chu kawtlaia hmawlh ilo vel kengin kan awm fuk mai thin a ni.Hem thlk tra kan han

Nun hluiten kir an rel lo

21

tin zawn deuhte an thlawk kang sang zl a, kan zuang ve awrh awrh mai thin. A lo hlimawm ve thin mai mai ngawt mai. Tuallaia bwng bawk thep thup thin kha vuak thawh a, bwngpa insiktr phet kha kan tum bawk thin a. Bwngpa insi hi a hmuh nawm kan ti ve thin si; mahse a bul hnai lutukah kan en ngam mang si lo va. Bwngpa kan han khalh a, incho twka kan ngaih deuhte nn kan han khalh khawm a, a nu hur an awm phei chuan an inchuh nasa ve thin si a, an insi leh nge nge thin. Tuallaiah an han insi khu rum rum a, an innawr tawlh puat puat a; naupangho chuan hmuh nuam ti hle mah ila, an tawlh ruak ruak mai si a, insaseng hman loh a hlauhawm avngin hnaih vak chi a ni lo va. An han insi tak tak thin hi chu an tang ve thei thin si a, an ki tona bul velte hi an intauh thi sak ve neng nung thin. Naupanghoin inchotuahtr mah ila, paho leh tlangvalho hlei hlei hian an hmu duh thin khawp mai a; an han insik a, an hneh loha an chak loh zwk chuan ramhnuaiah an rawl bo ve vang vang a; an rawn haw hunah an cho ve leh ngat thin nia ! Bwng rawl bo rawn haw hi chu an ngng deuh ngak a, an rawn hulhbu deuh dap dap thin. Kopangte hi an kiin an tauh khem vak mai thin. Kan hahna tr a awm ve hran lem lo bawk a, bwng insiktr tra han khalh vel leh an insi hmun ralmuang chin deuh atanga han thlir veng veng mai kha chu a lo nuam ve thin khawp mai. Khawlaia lehkhachaih chaih pawh hi a nuam kan tih zawng tak a ni thin. Mahse a hmanrua lamah kan duhthusam ang kan hmu zo thin lo va; khawr tet tuta kan siam a tam thin. Lehkhachaih siam nn chuan lehkha a ngai thin si a, tun lai anga lehkha hlai pui pui leh sarang hlai pui pui ang hi awm ve

22

Nun hluiten kir an rel lo

hek lo, kan lehkhapuan hmuh phk twk lah rawng uk khir kher, t tak t te a ni chauh mai thin si a. Kan hmuh hlai theih deuh chu Kristian Tlangau bu a chilhna phelh khan a ni mai thin. Lehkhapuan nei mah ila, a chaihna tur la kha a vang thin si a, kan buai leh fo thin tho mai.Kan nuten zan lamah la an han kai ri ham ham a, an bulah kan thu ve ngar ngar a, zawite tein an lachhum chu kan dil ve a, kan thut chilh ve ran thin.Thingtlangah zawng khawlla han lei mai tr awm hek lo le; a buaithlk thin teh ania. Lehkhachaih chaihna mai mai tr chuan a lei tr pawh lo awm tehreng pawh nise, chhngte a leina tr kan dil ngam kher lo vang. Kan khawlla hmuh ve phk chu khawlla hlum var, chatfei deuh ang chi hi a ni. Chhngte lah chuan an utawk tr vawn hlur mai thin si a; tungchaw-ah emaw, tuithawl reh kuakah emaw langsar tak pawhin dah mah se, kan la ngam lo hrim hrim a ni. Tin, vai-laduang ang chi chu kan hmu phk ve bawk a; mahse a mala han hman ralah chuan a chatfei lo phian mai a, a buaithlk thin deuh. Lehkhachaih kan han siam ve thinte chu kan buai ve thin khawp mai. A in trin pte hnng hlai sa, rappuichungsanga an dah chu kan han phawi a; tuiah kan han chiah nel phawt a. A ngulpui trin phelsp kan han hlai phawt a, a kawkalhin kan dah a, hnngin kan han phuar a; kan phelsp dah kawkalhah khan kan hnng chiah nel tawh kha kan phuarbet ve leh a, pawngpaw phuarbeh mai lo vin kan hnng chiah nel chu kan kuai kum deuh thin a ni. Chu mi chungah chuan lehkha kan phah ta thin a ni. Sawi tawh angin lehkhapuan kan nei t thin si a, kan zawm khawm ve vak a, a charhna tur Gum (Vai Gum) nei ve hek lo le, khawihnun (Mizo Gum) emaw chaw mal emaw muk rah emaw kan hmang mai

Nun hluiten kir an rel lo

23

thin a; chaw mal kan hman tum chuan chaw bel kan hawng zing thin si a, kan lo chhin theihnghilh fo thin lehnghal a. A nih loh leh chaw tlang thate hi pawnah kan lek chhuak a, ar lahin lo chuk ve phet an tum a, an hel an hel a, kan en loh hlanin min lo chuksak a, min lo put bosak leh daih mai thin.Lehkhachaih mei hi kan siam thin a, a thla tr pawh kan siam tel bawk a. A mei tur chuan hlam khat vela seiin a ni a; a thla tur erawh chu ban chen velin kan siam thin. Lehkha kan chept a,kan zawm duah mai thin a ni. La hlumna lam tr erawh chu kan neih lam tak a ni thung a. Mau pum, a chng pahnih awm, a chng pawn lamah kan tan ve ve a, a chng lai kha kan verh pawp a, 'tah chuan hmawlhte suihmum kan thun a, kan hmang mai thin. Kan han chaih dawn a, min vawrh kan sak tr an awm a nih loh chuan leiah kan phah ang thlep thlawp a, kan tlanpui dawr dawr mai thin. Kan siam fuh loh deuhte chu a thlawk hlei thei thin lo va, lei lamah a tla tup tup mai thin a ni. Lehkhachaih kan uar lai chuan mipa naupang hi chuan kan chaih chuah chuah mai a; van lam han hawi ila, lehkhachaih hi a leng nuk nuk mai thin a ni. A chaih thiam deuhte chuan sang tak takah an chaih thlawk delh delh a, a mei an siam phei chuan a hmuhnawm ve thin delh delh khawp mai. Tlanvir hi kan siam nasa thin viau bawk a. A siam dn hi mwl mang taka lang; mahse siam fuh har deuh mai hi a ni reuh a. Mi pawlawh leh ti mai mai chuan an siam hlei thei thin lo a ni. Tlanvir atn hian hmawlht leh lehkha hi hman a ni mai a, hmawlht hn ti ila, phelsp zung khat bawk vela hlai hi hman a ni tlangpui thin a. A lu atn phelsp khp khat vela sei kan hmang a, a lai takah inchi khat vela hlai tr kan zuah a, a sir lehlam lehlam kan suihthla

24

Nun hluiten kir an rel lo

a, lehkha chep nghet thei tawk vela lianin kan suiht thin a ni. Kan suih tetna lam kha a inang/inzawn ngai lo va; entirnn phelsp kha a chhawng zawngin dah ila, kan vei lam panga a chung lam kan suihtet chuan, kan dinglam chu a hnuai lan kan suihte ve thung thin a ni. A laia inchi khat bawr vel kan suihtet ve loh kha a lai takah kan verh tlang a, chutah chuan fawng/kuang kan thun ta thin a ni. A fawng/kuang suih dn chu phelsp hmawr atanga teh a, inchi hnih bwr velah a lai tak zuahin kan suiht thin a, chuta kan suihtet bka chu mum deuhin kan zt leh a, a luah kan thun ta thin a ni. A lu lama a sir tawn ve ve kan suihtet kha tlang lovin kan phel a, lehkha kan zep a, a hmwrah hruiin kan tawnbet ta thin a ni. A fawng/kuanga a lu kan vuah hnu-ah a chhuah mai loh nna a chhip/lu-ah ba-n te tak tin kan dal thin a ni. Chu chu chak taka tlanpuiin a chunga a lu kan vuah kha a vir ve char char thin a, ban rawl deuh erh urhin kan vai a, kan tlanpui char char mai thin. Thli a thawt that lai phei chuan a vir tha duh ve char char khawp mai. A chang chuan luhkapui leh kawmchar tukverh thli thaw-ah te kan dah a, a mahin a vir ve char char mai thin. Khalh-lirh khalh lauh lauh pawh kha a lo nuam ve mai mai ngawt mai.Khalh-lir hi phelsp atangin kan siam mai thin a; hruipui hrui emaw thilte hrui emaw pawh kan hmang bawk thin. Hruipui hrui erawh chu a nazawnga han lk mai theih a ni lo va, a nazawng chuan hman tr a awm lem lo. Phelsp atanga siam hi a awl zwk a, a chhiat palh pawhin a uihawm lo bawk a. Phelsp sei tha deuh hlek, kual theih ngei tr kan han zawng a,antam huan tr emaw huan dang tr hrim hrim emaw hung an awm chuan Phelsp pawh a tam ve thin a, pal zl tra an

Nun hluiten kir an rel lo

25

ruahman hi a sei deuh thin avngin kan duh deuh ber thin. A chng chuan a chngte kan thel hlawh ve fo thin. Phelsp kan neih tawh chuan a chng bwk zualte kan han thel mm leh deuh a; kan thel mam deuh loh chuan a pawt khawng ve thin a, a kual kha a bial tha duh thin lo a ni. Phelsp chhah kan hman lem loh chuan kan han kual a, kan vuakthuah tawp mai thin a; hruikhauin kan tawn nghet leh thlap thin. A kual thiam lo deuh chuan sawl pt ptin an kual a, nuih a ti za duh thin hle a ni. Hruipui emaw thilt emaw kual tr kan neih chuan a hmwr tawn ve ve kha kan sahthlau a, thilt/hruipui hnngin uluk takin kan vt leh tlat thin. Khalh-lirh kan uar tak tak lai chuan naupang hian kawng chhukah hian kan um var thla sup sup mai thin a; kawng zawlah nise, a vuak lirhnain kan vua a, kan vaw lir zawt zawt mai thin a ni. T khalhlirh nge lir thui thei ber a, t ta nge tln chak ber tiin kan inl ve thin. A rit tha deuh leh a bial tha deuhte chu a tln chak a, hruipui hrui emaw thilt hrui emaw chu a chak deuh nge nge thin. Kan khalh laklawh lia a tawnna a phelh mauh mai chngte hi a awm thin a, a han phelh chiah hian kan awmah te min perh leh zawt mai thin a, dak awrh awrha kan awm chng pawh a awm fo mai. Kan tln chak laklawh laia lei lam emaw, kan khalh-lirh ngei ngeite emaw kan han rahsual palh chng chuan kan tlu leh nawk nawk thin a, vaivut bar hawng hawnga kan tlk chng pawh a awm thin. Kan tihchhiat tuma a dang kan han zawng leh chu bawlhhlawh paihkhawmna liah, em chhia an paih leh paih lohte kan en bawk thin. Em tlnga hruipui emaw thilte emaw an hman hi khalh-lirh atna a that riau vng a ni. Tuk thuan eih khama kan chhuak hi ni tla piapa kan khalh chng

26

Nun hluiten kir an rel lo

pawh a awm thin. Nawrlirh nawra tln kual pup pup leh tlan vak vak pawh kha kan chng thin khawp mai. A tlngpuiin kawng chhuk tak takah aiin kawng zl deuh hlekah emaw tlema awihtln deuhah emaw kan khalh ber thin. Tawlailir ke pan deuh emaw kan nawrlir tlngpui a; a zut pawhin kan zt bawk thin. A zut nn hian mau pum phel phawk hi kan hmang thin a, kan nawrlirh a pan leh a chhah dn azirin mau pum chu kan hmang tin kan hmang lian mai thin. Mm thel thawlin kan han suih a, a vawnna lai tr kan suih-t deuh a, kan zt par par mai thin. Thenkhat chuan a zut hi an thiam mai thin lo va, an han zt ve dawn thin a, a thle luk luk a, a tlu leh tup mai thin. A zt thiam deuhte erawh chuan an tlanpui par par a, chak tak takin an zt thei thin a ni. Kawng chhuk deuha kan khalh tum chuan kan umpha lo fo mai a, kawng thlanga a lirh daih mai chng pawh a awm thin. Kawng thlang hnimbuk kra a han zuang lut daih mai thin chu a buaithlk thin khawp mai. Rin zawn a ngai tawh thin si a, kan phk zawn vak a, hnimte hi kan bawh pe hen hun a, kan rin aia thui hi a lo lum/lir thin a, a chng chuan kan rinna lai aia hnaiah a lo awm bawk thin a, kan zawng sual fo mai. Nuaivir hi kan siam nasa thin khawp mai bawk a. Kawi hi a lai takah kan verh a,kan verh kakah chuan hmawlht suihmum kan thun a; a vawnfung lam, han nuai theihna tr twk velah kan tan a, a vir theihna trin hnuai lamah tawit kan tilawr bawk thin. Kawi bial tha leh pum lo deuh, dp ni si lo, kan thlang thin. Kawi nazawng chu a hmantlk thin si lo va, a buaithlk ve thin hle. Kawi hi a kwm a that loh chuan a tak pawh hi a tha mawh phian mai a, a kwm tha lah hi a vng phian mai lehnghal a, a buaithlk

Nun hluiten kir an rel lo

27

ve thin teh a nia. Kawi kher lo pawh: plastic chhiate hi khaini br chhnahte kan chhng thin bawk a, kan nghak ro va, kan khawk leh a, a bial tha duh si a, a nalh pawh a nalh duh thin khawp mai. Chhuat liah emaw kan han nai a, a fawng veah khan kan kutin kan han nuai a; kan siam fuh chuan a vir char char thin. A ngeih deuh phei chuan a vung ve deuh hlarh hlarh thei thin a ni. Kawi chungah khn a fawnga thil tlangin lehkhate kan vuah thin a; lehkha cheimawite kan vuah phei chuan a han vir chiah hian a mawi ve duh thin v v khawp mai. Kan siam fuh loh tum erawh chuan a fawngte hi a tak hian a zo lo ve thin a, a kawi chher chher a, a tlu leh tap mai thin. A fawng hi kan tan tawi deuh reng mai thin a ni. A fawng kha kan suih fuh loh deuh tum chuan kan han nuai vir tr, kan han thlah chiah khan leia a tlk rual rualin a rawn dwk ve thin a; kan nghat tawp chawih chawih mai thin a ni. Kawi hnuai lama lawr trah khn kawi a chhuah tlang zawk loh nna bwk te tak t tal siam a ngai thin a ni. Dp chhatah chuan nuai a buaithlk deuh a, khuar leh wng neuh neuh a awm thin avng in a vir rei tha thei lo va, a sawt awk awk a, a tlu leh ngt thin. Thingrem chungah te, tual char laiahte kan nuai ber thin. Thingphel chhuat a awm erawh chuan chu aia a vir duhna chu a awm chuang lo va. T siam nge vir rei ber tiin kan inl ve thin a, a lo hlimawm ve ngawt mai. A chng chuan nuai vir mai lovin a fawngah te hruiin kan hlng a, kaihbu kaih ang deuhin kan kaih vir ve char char bawk thin a, tih fuh erawh a har ve thin khawp mai. Kahchik hi kan buaipui nasa thin viau mai

28

Nun hluiten kir an rel lo

bawk a. Mau pum, chng nei, lehlam a chng hnuaiah kan tan a, a chng kha te tak t kan verh pawp thin. Chu mi chhngah chuan Petromax Pumpna washer ang deuh hian hmawlht hmwrah puan them kan tawnbwk a, kan thun luh zwnga tui a rawn chik chhuah lt loh nn tawt lam hretin puan them chu kan tawn thin a ni. Mau br chhngah chuan tui kan thun a; hmawlht hmwra puan them kan tawnbeh kha kan han thun a; a chng kan reh pawh-ah khan a chik tau tau thin. Ch'ng ang chuan kan indo ve bawk thin a, kan huh phung mai thin a ni. Fur lai phei chuan tuihwk tling mai maite hi kan kahchik khn kan han hp a (Inchiuna hmanrua a damdawi tui an hp ang hian), kan inkp leh chawt mai thin a, a lo tenawm thin awm ngawt mai. Kan dopuitena min han chuktuah ang ren rawn a, min han kp mai thin chu kan zawr hnawp mai thin a, kan ding dir zung zung mai thin a ni. Vaiham hi kan ham nasa thin viau bawk. Kahchik ang deuh thovin, maupum a chng verh pawh kan hmang bawk thin. Amaherawhchu, a hnawhna a ngai ve tawh lem lo va, kan k hi a hnawhna chu a ni mai thin. A chhngah chuan favai kan thun a, a chungah meiling kan dah a; favai kha a mt a, kan ham vak a, a chng kan verh pawhah khn a khu chhuak hlat hlat thin. Favai dip deuh kan thun tum chuan a mt tha hlei thei thin lo va; tin, a kua a hnawh duh thin bawk nen l na erh urhin kan ham mai thin. Sumhmuna thingkhawnah sazu an awm tkin tiin thing leh thing inkrahte kan ham khu luai luai mai thin. Sazu a lo awm a nih chuan an rawn tlnchhuak ve nawk nawk a; a nih loh leh an awmhmunah an chik ve nghar nghar mai thin.

Nun hluiten kir an rel lo

29

Favai hmang chi a ni bawk a, tun lai angin buh herna tr khwl awm nghal hek lo: Sumah buhhm an dng a, a vi chu hraw pui pui a nih thin avngin an han thlei zawh a, an han dahte hian a tung er urin, a kang deuh a, a thawp deuh sut mai thin a ni. Mahse den nawn fo tawh a nih chuan tlem chuan favai pawh a dip ve thin deuh a. Chhngten vawkchaw-a thlk tra an dah tawh sate hi kan lo thukru ve a, a chng chuan favai kan la trte hi kan chetsual chng a awm fo va, chhuatahte an dahna kho chawp chawp a, kan tihbak vek chng pawh a awm thin. Dp chhuatah chuan a kr neuh neuh a tam thin si a, ruh kim a harsa thin si a, phiah fai a harsa bawk si a, a buaithlk thin hle a ni. Naupang ch na n na zawng a phuailuai tlem tal a awm lo thei thin si lo va, chhngte hian kan thil tihruk vete pawh hi an hrechhuak veleh nge nge thin a ni. In-kawl-lung-vawr hi a nuam kan ti thin khawp mai bawk a. A then chuan In-mati an ti bawk a. Lungt hmangin kan ti thin a, a tlngpuiin lungte panga hman a ni thin. Mal lk, hnih lk, thum lk, vai lk, ma-ti, si-dawn te a awm thin a ni. Si-dawn hi si inphurhna a ni. Duh zat zat a tel theih a, amaherawhchu thawh a kht thin a, pahnih atanga panga hi a nuam twk a ni. Mal lk atangin a khawii berah hian kan hlah chuan mi dang an thawk zl a, kan thawh leh hunah kan hlah chiah kha kan ti leh thin. Chet-awih leh chet-awih loh a awm a, a lung vawr pawlh fimkhur a ngai ve thin khawp mai. Lungte chhar ang angte kan hman nawk nawk laiin thenkhatte chuan tlak lei tha te an lo la a, intiat rual thapin an lo met ve thin a ni. A lung a intiat vek chuan a khawih pawh a nuam khawp mai. In-ar-bachuk a awm bawk a, vawi khata la puk lo vin a lung

30

Nun hluiten kir an rel lo

vawr chhngin a lung lk vel kha an chuk kauh kauh thin. Thenkhat chuan an kut an ti-kak a, chutah chuan khalh luh an tum bawk thin. In-hmawlhte-vawr hi kan hrat phian thin bawk.Hmawlht khp chen vel lek lek hi tam deuh mai kan suihmum a, kan vwr a, che lovin kan inlaksiak thin a ni. Lei atanga ken kan san theih chin kan bituk a, kan han kng kang ang te taw a, kan thlah darh hak hak mai thin. A vwr thiam lo deuhte chuan khawm tt ttin an vawrh a, an thawk tan chauh a, an hlah thuai mai thin a ni. Khatia hmawlhte indelh deuh nuaih mai kha, kan vawr znga mi, a hrang deuha awm, a dang tiche lo va kan lk theih hmang khan kan pir dai dai thin a, a mal malin kan pir chhuak lauh lauh a, a dang tiche tel lo va kan thur theih chhng chu kan thawk thin a ni. Kan tihchet velehah kan hlah a ni thin. Vawr sual chng chuan pakhat mah thur lovin kan hlah tawp fo mai. Kan inthawhchhwk ngat ngat a, kan thur ral/zawh hun hunah kan lkhran/kan thur theuh kha kan chhiar a; a la/thur tam tam an chak a ni thin. Zawngtah tuv tla chhar pawh kha kan hrt thin khawp mai bawk. Mahni zawngtah mai pawh ni lo, mi dangte zawngtah tuv tla nn lam kan chhar thin. Vartianah kan tho va, zawngtah kung hnuaiah kan kal a; a tla a lo awm chuan kan chhar vat thin. Pahnih pathum kan kal tum chuan kan hmuh rual chng a awm thin a, chan loh hlauvin kan bawh rap rap thin. Zawngtah tuv tla hlim, him tha pial mai kan chhar fuh chuan kan in intithei ve thin khawp mai. A tuv ber pawh kan nuai thla phal mai ngai lo va, kan keng reng mai thin. A bilbawlwk kha kan chansawm a, chawhmehah kan hmang thin. Meh fai that loh chuan a phak duhin, vawih pawh a uih duh

Nun hluiten kir an rel lo

31

thin khawp mai. a kuangte kha a lairil kan la thla a, a pil kha kan phiar vial tap a, ngnahte kan hmang a, kan bun ve fo mai bawk; mahse a ro hma thin khawp mai thung a. A tuv a tlk tam deuh tum chuan kan pu haw var suau suau mai thin. Chhn lamah kan rial a; tlai lamah kan kal leh a, zawngtah tuv chhng chuan kan kal deuh chhen mai thin. Chutia zng lam leh tlai lama kan han kal chhen mai chuan zawngtah kung hnuai bawr vel chu kan rap hnm hlerh hlurh mai thin a ni. Naupang zual deuh laiin in chhnga inbihruksiak kan chng bawk a. A zawng hmasa lam tr kha pawna luhka-ahte kan han chhuahtr a, kan maimitchhintr bawk a. A biru lamte khan bihrukna tr hmunte kan zawng sap sap a: a thente chu thehlanah te an lwn a, a thente chu khum hnuaiah te an lt a, a thente chu pawnpui an inkhuhtr a, a thente chu zmah te an lt bawk a, a thente chu bangrel sngah te an lwn bawk a. Kan biru fel ta mawh tihah pakhatin 'Tiam' a tih loh leh a han 'kk' vak mai a; a zawng tr pawna awm khan a rawn zawng tan ta thin a ni. Kan bulhnai lawk lawka an rawn kal a, min hmuh si loh chuan nuih a za duhin insum a har thin khawp mai. A chng chuan kan insum zo thin lo hi kan nui chhuak leh nge nge thin a ni. Kan bihruhna a chp deuha a thawpik deuh phei chuan min hmuh lawk loh chuan a hrehawm thin khawp mai. A thawk khan a biru-te kha a hmuh kim hma chu a zawng ngar ngar a; min hmuh kim hunah a hmuh hmasak ber kha a thawk veleh thin. Chutiang rng rng chuan kan nilng zak zak mai thin nia !! Tuallai, ni sens hnuaia thlan tla hlem hluama tal vel thin, eng khaw sawi set set lo va pwng paw sapa tl mai mai thin leh leia tal na n na zawng a

32

Nun hluiten kir an rel lo

balh theih khawp mai a. Tuallaia kan awm loh pawhin in chhng pakilkr chp leh khum hnuai, rappuichungsng thleng pawha hrut kual deuh fo mai kan ni a; thuamhnaw kan ha emaw ha lo emaw pawh nise kan chet dn a inang reng a, eng ang pawhin tal pawl mah ila, chhngten min tifai reng sng lo. Chuvngin, thlasikah kan cht khir rem rum a; nipuiah kan paw thng thung a, kan dul te a rang rei ruai mai thin a ni. Sahriak nise, vawk hriak kan inthih a, mawm theih tawpin kan inthih hmui rum rum thin bawk nn. Sam kan thih mawm poh leh a bal hi a nghet a ni mai a. Vaivut krah kan han tal leh a, l hi a paw thng thung mai thin a ni. Hrik lah kha kan ngah thin. Nu-te ina an awm chngin min han ensak a, in an awm hman mang thin si lo. Zanah mut hmunah an han rin dap a; tam ta na n na chu an dap fu leh mai thin a, an han vam ri pawp pawp a. Zan hun wl remchngah thenawmte khuihsn hawhin mei ng hnuaiah min han khuihsak a, chhuatah an tla hang thal thla zawt zawt a, kan deh keh tuar tuar mai thin a ni. Hrikhr nise kan sam hmwrah an bet var terh tuarh reng mai bawk a. Inbualfai ngai ta lem lo chu sam a phengin khuih a lo har thin si a, sam an han khuih hian samkhuih hi a tng char char mai thin a, min khuih then tlawk tlawk mai thin a ni. Hrik kan ngah viau lai pawh khan kan nute emaw kan -te emawin min khuihsak an tum pawh khn kan duh lo va, kan la tang leh ta nghal a. Tap per pur chunga min khuih luihsak chng a awm thin rng a ni. Rama kal kan chin ve hnuah nise, hnim pik tak tak hnuaia kan vahna leh thil par nawi t t kan lu-a tlate lah kan sufai zen zen ngai lo va. Saphihrik leh tuhrik lah kan kai zing thin; zakhnuai leh tilt leh

Nun hluiten kir an rel lo

33

vun nm laite hi kan hiat sen hler hlur mai thin a ni. Fur laia kan vahchhuaha vangvat min zkna hnu, thi hneng hnuangte kan silfai bawk hek lo. Kan sava vehnaa kan thil m kaite lah a zualpui kan tuai thla nawk nawk a, kan duh twk deuh mai thin si. Zana kan pawnto-naah nise kan tal khu nasa thinin lu ngap terh tuarh, ke leh taksa dang paw thng thungte kha kan mutpuiin pawnpuiah kan tatfai vel mai mai chu a ni si a. Kan in sak dnte lah kha archhiar chhngkhung a ni thin si a. Khumfa lah a tam thinin mutbu thleng thlengah an awm a. Khum chhat, dpte kha han chinglet ila, khumfa an lo ngr khup chng lah a tam. Zanah tui takin kan mu ve a, khumfa-ho lah chuan chaw-ah min lo hmang ve thin ni tr a ni; min lo seh val tt tt mai thin a. Harh chiang mang hlei lo hian kan inhiat sut sut mai thin a ni. Khumfa chang a ni lo va, ar-hrik khan min zar deuh chhen reng mai bawk a, a retheih thlk thin teh a nia ! Hnap nise kan ngah thin nasa mai si a, hnap hnit nachng kan hriat hma chuan a kaw hnih atanga a rawn uai fn thla par par hi kan han sut lt leh duak a; a rawn dawk zing si a, kan st sng reng bk lo va, kan bnin kan biang ding lam leh vei lamah kan hrk thlk a,kan hawi tle pup a;a ro hnuah kan biang a khir ro mai thin.Kan hnap hrkna avngin kan hnapthlengte hi a thp erh urh mai thin a ni.Kawr kan hk ve chuan kan kawr hmawr te,kan kawr ban tein kan hru bawk thin a,kan hru khk tler tlur mai thin a ni.Ni khat thil thu-ah pawh thil chi hrang hrang kan ti tam thin si a,a tal tawp theihin,a tal balh theih thin khawp mai. Kan tt zual lai deuh chuan luhka-ah hian

34

Nun hluiten kir an rel lo

chaw-tlang dawm larh larh chungin kan dailng thin.Kan k leh chaw-mal thlauh velte kha ar leh vawkin an lo inchuh ve lat lat thin a ni.Ar leh vawkte kha duhsak bk deuhte kan han nei ve a,mi ar emaw mi vawk emaw-in kan k leh chaw-mal an chan chuan tlmin kan han p deuh a,kan ran duhsak deuhte an awm hunah kan duhtwkin kan sang thla tawn tawn mai thin a ni.Chutianga luhkaa dailng thin ta na n na chuan hnuai lama ran awm,ar leh vawkte chu kan k khum lei luai mai thin a ni.Ar ngampa deuhte chuan kan chaw-mal tla mai mai kha an duhtwk bk hauh lo mai a,kan k an chuk zawh tawh bawk si emaw, an chuk chan ve loh emaw hnu chuan kan chaw-tlang lek mk laite pawh hi an rawn chuk ve awrh awrh fo mai a,an k chukna hnua kan chaw dawm lai an rawn chuk chng chuan,kan kheuh thla nawk nawk a,kan keih chhunzawm leh mawlh mawlh thin tho mai ! Ar thenkhat chuan kan serhte hial pawh an lo chuk fn ve dawr dawr a,puar a har awm ngawt chuan ka hria ;an chukna ve duh thin phian mai lehnghal a ! Nute thingphur kan zui chnga changl hnah kan lka a kuang silai lema kan siam thinte kha,chemin kan han st a,kan kuai kau a,kan tan chhum chiah lo va,kan titung fur a,chu'ng hmang chuan kan indo ve nasa mai thin a ni.Kan kuai tung ang fer fawr a,kan kuai ri thla tuarh tuarh mai thin a ni. Thingbul kk,sel ang tak mai chaih khan kan nilng ve thak thak mai bawk a. Hruidukin emaw kawihruiin emaw kan han thlung a, khawlaiahte kan chaih ve a, kan hnk khu rum rum mai thin. A chng chuan kan han pawt tha duh vak lo va, hmawlhin kan hlap ve thak thak thin. Mi bwng chhawr au

Nun hluiten kir an rel lo

35

thawm kan hriat ang angtein kan han au ve bawk a; a chng leh kan han hahchawlhtr ve bawk a. Tin, a chungahte kan han chuang ve mai thin bawk a, a kal sawt lo thin teh asin.Chutiang ang chuan nilng thak thaka kan hnuh chng pawh a awm thin. Naupan lai chuan ni khat hi a chng chuan a rei lo kan ti thinin, kan kham lo viau thin a. Pawna hlim taka tual kan han chai laia chhngten chaw ei tra min lo koh mauh mai chngte pawhin kan thin a rim hlur mai thin. 'Chaw ka ei duh lo' kan han ti ngei a, an rualin kan han ei lo ve bawk a, a hnuah kan ei leh tho thin a, kan -te thin kan ti-r twk lek a, min hau bawrh bawrh a, keini lah chuan kan lo tuarna ve m m a, kan titau a, chaw pawh kan ei tha leh duh lo va, darfian te hi kan paih ri bawl bawl thin a ni. Pawna awm kha chu a nuam kan ti hle a, thiante nna kan awmho tawh ngat phei chuan engdang kan ngai tawh chuang lo va, eng thil pawh ti ila, kan hlim tlng ve m m tawh thin. A hun azirin ni khatah hian thil chi hrang hrang kan tihnem thin khawp mai. Han chhuikir neuh neuh hian mitthlah a lang uai(h) uai(h) a; lung a lng duh khawp mai: Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

36

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 2 PAWNTO NUAM KAN TI THIN TEH E

Pawnto hi a hmei a pain kan naupan laia a nuam kan tih ber thin a ni awm e. Chhngte phal loh chung chung pawhin zanah pawnto trin kan tln chhuak daih thin. Zan thla ng hnuaia eng mah engto nei hran hauh lo va kan han pawnto huai huai mai thin chu a hlimawm thin bawk a ni. Naupang pian tha pangngai tn chuan thiante pawna an zk nuaih nuaih kra in chhnga tawm reng chu thil harsa tak a ni. Thian pahnih khat kan inswm khawm a, pawnto trin thian dangte hlain kan swm thin a, an kawtah kan ding khawm ang tel tawl a, hetiang hianMual lai zawlah kan pawnto, Lalnghaka a tel lo chuan, Lalnghaka a tel loh chuan pawnto a nuam lo ve, Lalnghak min chhng dawn na nge ? (Mihring hming hi chu an sawm apiang kha a ni mai) tiin. Kan tawp thap a, a chhanna kan ngai chang ran a; 'Chhang dawn e' tia min chhan chuan hla bawkinKa lawm em em a ni, tunah hian, Chhandamtu ngilnei tak hmangaihtu chuan Ka thlarau a chhandam leh ta! A chhandam leh ta ! kan ti leh thin. Kan rin aia muang a an rawn chhuah chuan-

Nun hluiten kir an rel lo

37

'Lo chhuak thuai thuai rawh i muang lutuk em mai' (kan ti rual leh thap thap thin.) Kan inswm kual zl a, kan pung zl a, mahse chhngten an phal loh avngin thian thenkhatte chu kan sawm hlawhchham a. Hlawhchham mai pawh ni lo va, an chhngten a ma min m haw chng pawh a awm thin. Thenkhatte chuan mi an sawmin, an sawm kha chhngten chhuah ve an phal loh chuan hla an sa a, an sawm atn ni ber tr a niNu...(an sawm hming) pawnto i phal lo'm ni ? Ka nu rilru chu a mak m e, Thiante an pawnto dial dial a, Tel loh chu ka nu, a va'n zahthlk em ve aw ! Mahten ka tap thin thingsiri hnuaiah tiin damdiaiin an sa thin a ni. Swm tr ang angte kan inswm kim thawkhat tawh chuan tualzwl lamah kan kal khawm a, kan pawnto ta thin a ni. Pawnto tih hian a kawh ber nia lang chu 'Zan lama naupang intihlim tual chai' a ni deuh ber mai awm e. Mipa naupang leh hmeichhe naupangho chu a huhovin kan awm let let hlawm a; a tlangpuiin mipa naupang chu hmeichhe naupang zngah kan tel tha duh vak lem lo va, a pa lo riauin kan hria a ni. Hmeichhe znga lo inzep ve an awm a nih pawhin kan nuihsawh a, 'tuai' kan ti thin a ni. Amaherawh chu hmun wl zau takte a vn thin em avngin tualzwl hmun khatah hian mipa leh hmeichhia chu bing t tin kan awm nuaih(h) nuai(h) mai thin. Hmeichhe naupang leh mipa naupangin tih dn hrang kan nei a, kan pawnto pawhin mipa leh hmeichhia kan tih dn a inang lo thin. A tam zawk

38

Nun hluiten kir an rel lo

chu a khawii zwk zwk pawhin kan tih thin a awm bawk. Tunah chuan mipa tih bk leh kan tihkawp thin ziah ka tum dawn a ni. Pawnto hian thil chi hrang kan ti tam ve hle thin a; zan khatah hian thil chi dang dang kan ti teuh hman thin a ni. Kan han awmkhawm tuau tuau a, kan kut hi kan insuih kual a, kan ding kual pap a"Tlnga lal lal herwtah, Herwt lal lal herwtah; Knga lu thle lekah Laiknga l,knga l thle lekah Drkwlchhunchheka, Amah Drkwlchhunchheka." tih hla kan sa a; kan insawi a, kan l kan thle lek lek mai thin. Hmeichhe naupangte nn pawh kan intihfin deuh nuai(h) chng pawh a awm thin. Kan phur deuh leh kan ti rei a,rei tak tak kan tihchng pawh a awm thin. Kan ding bial tiau a, kan kut kan insuih kual vek a, kan kutsuihah chuan midangin ke an rawn hlng a, kan zai a "Rungi nu, rungi pa Rung mei chawi-i-a-awia, Tumthang vaipa sumtalah Ka vwr e, phawng phaw dawt, phawk dawt." tih hla kan sa a, kan ke vei lam leh ding lam kan hma lam leh hnung lamah kan theh chhwk a, 'phawk dawt' kan tih rualin ke hlng kangtute khn kan kutsuih kha an chh chat a, kan twp chat thin. Thenkhat chuan an kutsuih inphelh nachng an lo hre lo va, (an theihnghilh ve a), a chhu chattuin a tih lauh lauh chng pawh a awm thin. A uar deuhte chuan 'phawk

Nun hluiten kir an rel lo

39

dawt' han tih zawh hian 'Phawk leh dawt' te an la ti leh hram thin a ni. He hla kan sak zawh hian"Chakai tuite, chakai tuite, Mei khu si lo va, sumzawlah; Varakin tui a dwt e, Inchhir chheng chheng." tih hla kan sa leh a, 'inchhir chheng chheng' tih kan sak zawh hian kan kein lei kan chhir ve lauh lauh thin. Zwnga leilawn dim dim...hi kan ti nasa thin khawp mai bawk a. Inhmatawnin kan ding thep thawp a, kan hma lamah kan kut kan dah a, kan koki-ah emaw kan bn bulah emaw nghet takin kan in mansak a, dingtlar znga hnuhnng ber atangin kan kut chungah chuan an rawn lawn a, chutih lai chuan"Zwnga leilwn dim dim, Chhimzwng leilwn zwngchal leilwn, Zwnga leilwn dim dim." tih hla kan sa a; a zawh chhuah hnuah a zawh twpna chiahah khan a ding ve nghal a, a dangin a rawn zawh ve zl a, a hmaa zawhtute ang bawkin a rawn zawh ve leh a, a zawh zawh hnuin a twpnaah a ding ve leh a, a hma a lo ding sa nen chuan midang tih ang bawkin an lo awm leh a, leilawn dang an siam zawm ve leh zl thin. Chutiang rng rng chuan kan inzwh kual vel a, a twp hlei thei thin lo. Sa tha, rit deuhin an zawh ve dawn hun chuan kan huphurh thin khawp mai. A thente chu bn tha chak lo t t kan nih ve avngin a zawhtu pawhin a zawh chhuah theih loh chng pawh a awm thin. A lawn (zawh) nih chu nuih a za duhin, a hlimawm viau thung a. Tin, 'png, aw, inzial inzial' tih pawh hi kan phur

40

Nun hluiten kir an rel lo

thei thin. Kan ban ding lam leh vei lam kan phar ve ve a, kan insuih vek a, a hmasa berah kan znga lian ber kha a ding a, chu chu kut invawn thlah miah lovin kan zial hnan thin. "Png, aw, inzial inzial, Pngpui par aw, pangpr aw, Png,aw,Inzial, inzial." tih hla kan sa a, kan tam deuh phei chuan kan inzial hlawm tp mai thin. A hmwr ber atang khn kan inphelh leh tan a, kan vai chet huk lo va, kan inphelh chhuah ve a hunah kan che ve chauh thin a, kan cht hun hma chu kan awm hmunah nghet takin kan ding mai thin. Chutiang rng rng chuan kan ti a, kan inzial a, kan inphelh leh a, kan tikual chhen mai thin. Tualzwl zau leh sei tha deuhah hian kan ding tlar them thawm a, hmaa mite kwngah kan kutin kan suih theuh a; a hmasa ber tr chu a lian deuh an ni thin a; a tlangpuiin bn sei tha deuh hlek, phar duai duai thei an ni thin. Kan insuih kual pt a, kan inpeih hunah mi pakhat hian hmawlht, bn chen velin thil a vaw kauh kauh a; hetiang hian ding tlar lam leh thil vaw ri kha kan inchhng tawn thin: Dingtlar : Kha laia thing tu ri boh boh kha t nge ni ? Khawngritu : Keimah sanghal hriama pa. Dingtlar : Zwnga thei thur eizotu Khawngritu : Engtik laiin nge ka ei zawh ? Dingtlar : Hmana hmana vate lukwng nn tapchhak zwla in ei chiap chiap kha. Khawngritu : A hmin nge a hel ? Dingtlar : A hmin pawh a hel pawh. I fa eng zat nge ?

Nun hluiten kir an rel lo

41

Khawngritu : Hnuaia hnuaia hnahthel zat. Nang i fa eng zt nge ? Dingtlar : Chunga chunga arsi zat. Chutiang ang chuan thil dang dang pawhin kan inchhng a,a khawngritu kha kan chhaih thinur a, eng eng-emawah kan incho a, a twpah phei chuan Dingtlar : Insualah nge inbuanah ? Khawngritu : Insualah pawh inbuanah pawh. tiin kan incho ta a, a ding tlar lamin a tawpah, 'nang tala, kei chabi' kan ti a, a khawngritu kha a rang a rangin a rawn zuang chhuak a, ding tlar, insuihkhawmho kha a hmawlh ken chuan rawn vuak chah a tum thin. Ding tlarho lah chuan"Knga mei mei sah tawiah Laiknga mei,knga mei,sah tawiah." tiin kan lo au thin a. Ani lah chuan kan insuih chu vuak chah tumin min rawn m zak zak a, a ding hmasa ber khan min vng a, a khawngritu a cht ran viau chuan min rawn vaw chat/fu mai ang tih hlauvin invuan vek chung siin kan then kual dual dual thin. Kan awmna zawn vel laia a rawn hnaih viau chuan min rawn vaw fu ang tih kan hlau ve thin si a, kan insingsa tr hi kan tlu rem rum mai thin. Kan thuamhnaw hk a fai leh fai loh kan ngaihtuah chang tawh lo va, min vuak fuh tr laka kan him nn chuan kan tal vak mai thin. A chng phei chuan kan in-bawh-thlu rem rum mai thin. Hnunga mi emaw hmaa mi emaw an tlk tawh chuan kan inpawttawn thum mai si a, kan tlu leh phak phak thin. Naupang t zual an tel tum phei chuan kan delh tap leh rawng rawng mai thin a ni. Aia deuh, tlma thinchhe deuhte chuan an tah tawh reng hnu pawh hian, "I tah chuan ka vel ang che," an han tih a, men lawih

42

Nun hluiten kir an rel lo

lawih chungin an hlau si a, an bang ve leh mai thin a ni. Tin, sakei lema chan pawh kan ti nasa thin khawp mai bawk a. Sakei lema chang chuan a kwngah puan a han hrng a, a hmawr hi a inhren sei hleih a, a sei zwk chu sakei mei ang ve tak trin a hnungzng zawnah a han ti-uai a, bawkvkin a kal thin. Tual lai zawl tha deuh lai kha kan han rin bial a, chu chu sakei bu-ah kan ngai thin. Rin kual chhngah chuan a bawkvk lauh lauh a, rin pawn atangin kan bial tuau a, chutih lai chuan kan znga pakhat hi a rawn zuan a, a seh lem lem a, rin pawnah chuan amah pawh chu a rawn chhuak a, a mi man chu a hnk sawn a, a kal sawn pui a, chu chu chhuhsak tumin kan um ta thin a ni. Kan pawh hmain sakei lema chang kha a lo rum ve ham ham a, kan pawh mai ngam ngai lo va, fimkhur deuhin kan veh ve thin. Fei lem te, ngunhnm lemte kan keng hlawm a, chu chuan kan khawh a, kan st vel bawk a. Kan thian pakhat sakei lema changin a man kha kan chhanchhuak ta thin a ni. A chng chuan a mi man kha kan zawng vel chiam bawk thin a . Chutia kan tih vel luih luih lai chuan kan znga pakhat hi a lo man leh a, a ngait bawkin kan chhanchhuak leh thin. Sakei lema chang ber kha a bibo daih a, a bu tra kan rin kualah khn kan awmkhawm a, hlau lo wm takin kan awm vel a, kan cho vel bawk a "Sakei bu ka luah, ka luah A bu laizawl zan sawmthum Ka luah ka luah." tiin kan au vel a; thim tham atangin sakei lema chang kha a rawn hahum a, kan awmna lam kha a rawn

Nun hluiten kir an rel lo

43

pan a, 'Huk, huk, huk' tichungin a rawn zawng chhuak a. Kan znga mi kha a rawn bawhbet a, chhan tumin kan bei let a, kan inpawt vak vak mai thin a ni. Sakei lema chang lah kha theihtwpin a tang ve a, rei ngial kan inbei ve thin. A twp a twpah chuan sakei lema chang kha kan chhaih chau a, a chan chhe zwkah kan dah thin a ni. Naupang t zual deuhte chuan 'sakei lem chan' tih ngawt pawh an lo hlau va, a han huk lem vel pawh an lo hlau va, a der pawh ni chuang lo vin an lo te chl chul thin. Tira mei kaiah tih pawh hi kan uar thin viau mai bawk a. Upa atang naupan dn indawtin, kan puan kan kawngah kan suih theuh a, kan puan suih hmwr chu a hnuhnng bera mi tih loh chu kan invuan thliah a, pawnto kan tam chuan kan ding tlar pt mai thin a, kan tlan kual deuh pap pap a. Hetiang hian hla kan sa a"Tirah mei kaiah ha ha, Chhimtira mei kaiah ha ha; A hnuhnng ber kha seh rawh, Lailnte kha seh rawh." tihte kan sa a, tuemaw a phawk zual deuhte an telve chuan"Tira mei kaiah ha ha, Chhimtira mei kaiah ha ha; A hnuhnung hnung phungin seh, A hmasa sa kelpui rai." ti tein an lo sa bawk a. A hlimawm thin hle a ni. Pawnto kan thahnem viau a nih chuan ho hnih ho thumte pawhin kan inthen ve thin. Tin, inmitthimdap kan tih changin mi pakhat mit kan tuam a, ani chuan midangte chu dap fuh min tum thin a, kan lo chhaih vel a, hnai t t ah kan

44

Nun hluiten kir an rel lo

chhaih vel a, mi dap fuh tum a phar da da thin a; a dap fuh hmasak berte an thawk leh thin. Thla en vanglai tak maia kan han pawnto phei chuan nuam kan ti thin khawp mai a. Tuallaiah hian kan zi hut hut a; a thente chu lo inkutpaih ta nak nak te, lo inchai ta thial thial te, lo inbuan thial thialte pawh an awm thin. A thente chu an lo insual ve bawk a. La insual chiah lo, rual zawktena an fuihpawrh tk avnga lo intin ta uaih uaihte an awm bawk a. Rual zawkte khan min fuihpawrh dn kha an lo thiam phian mai lehnghal a: 'Chala chil hnawm hmasa sa huai,' an han ti a, dawih zwk ni hlauvin a rang a rangin kan hnawm mai thin. Tin, lei an han rn a, a nih loh leh phelspte an han dah a, "He phelsp hi rap hmasa sa huai" an han ti a, kan rap rap rap mai thin. Chutia aia -ten min chotuah na n na chuan kan thin a rim chawp zl a, kan insual leh ngian ngian mai thin. Rual zwkte chuan hmanrua engmah hman an phal lo va, kut lawnga inhnek ta mawlh mawlh te, baksama inkk ta chawt chawt te, hnungznga inchum ri ta dawp dawpte pawh an awm thin a ni. Zan thla ng hnuaia inbihruksiak kha a nuam kan ti thin teh e. Tang leh tang kan insiam a; a biru hmasa lam tr hmawlht vwrin kan zawng thin. Hmawlhte km lamah chil kan han chhak phawrh phawrh a, kan vwr thin. A khawii lam lam pawhin a khup emaw a thal emaw kan awm dn tr kan sawifel sa diam a, a khupa thawk tr leh a thala thawk tr a ni thin a. Chuta duh thlang fuh, hmawlhte vawr kha a awm dn azirin a thlang fuh zwk zwk chu an biru hmasa zwk ta thin a ni. Zan lam ni mah se a huho pawhin kan biru a,

Nun hluiten kir an rel lo

45

hnim buk hnuaiahte kan thu bial tt fo mai. Mi inhnuaiah te, an sum hmunahte kan biru a; mi luhka hnuaia kan bihrk chnga an mu tr emaw, an mu tr kher lo pawh luhkaa an rawn zun mai chuan kan thawm kan tiri tha ngam si lo va, kan do han leh thak thak mai thin. Mi inhnuaia kan bihrk chng lahin, dp chhuat a ni thin si a, an thingpui in bang hi chhuat an keu ku a, an leihbaw ngawt mai thin si a, min leih huh hluam chng pawh a awm thin. Mi in hnuai vela kan bihrk chng chuan min zawngtuten kan awmna an hriat kan hlauh em em laiin in neituten min lo hauh chng pawh a awm thin a, a buaithlk thin hle a ni. A chng chuan chhk in hnuaiah te pal hrlah te, bawng leh vawk bawhna bulah te kan bawk ve ngar ngar mai thin. Thuamhnaw langsar lo deuh kan hk tum a nih chuan min zawng rei ve thin khawp mai. Insm thei lo deuhte chu kan bul hnaia min zawngtute an lo kal a, min hmuh loh pawh hian an nuih a za tlat mai thin a, an nui chhuak leh nge nge thin a ni. Thenkhat chuan min rawn zawn pah hian fiamthu an rawn thawh a; nuih pawh a za duhin insum a har thin khawp mai. Pahnih khat chu min han hmu ve thin mah se in hmuh kim a harsa thin si a, rei ngial in zawn a awlin, zan rei ve tak tak kan inbihrksiak ve thin a ni. Pawnto hi sikul lama kan zirtirtute hian sikul kan kal lai chuan an khap thin a. Eng ang pawhin khap ve thin mah se min khap hneh chuang lem hlei lo va. Rei lo t tal chu zanah kan chhuak tal(h) thin a ni. Kan pawnto, zirtirtuten min lo hmuh fuh chuan a tkah hian sikulah pawnto zawng hi min dintr a, min hrem thin. Dawhkan chunga ban phara din leh sikul tlan hel kualin min hrem deuh ber thin a. Beng vuan

46

Nun hluiten kir an rel lo

chunga ke khawkherh chungin min sktir thin bawk. Zana pawnto hi chuan naupang sual deuhten hun remchng an lo zawng ve a, chhngten tualchai znga awm ve reng tra an ngaihte hian, tualchai tha duh mang lovin mi artui te, kwlhai te leh huan thlai chi dang dangte an lo ru thin a; zial an lo zu ru thin bawk nen. Chutiang neuh neuh bkah chuan lehkha zirlai ngaihtuah chang lk lo va pawnto an awm thin avngin zirtirtute pawhin pawnto an khap hi a awm ve hliah hliah thin a ni. Thingtlngah zawng ran khuahkhirh loh a ni thin bawk a, khawlaiahte hian bwng leh vawk hi an bawk thep thup reng mai a, an awmna hmun hmunah an e-in an zung mai thin a. Chutiang krah chuan kan han pawnto ta thin a ni a, vaihmite (thosi chi khat) hi an tam thin khawp mai. A ngap hian a ngap tuar mai thin a ni. Nute lachhum hi kan han mt a, kan ke bul velahte kan vai kual lauh lauh a; chuti chung pawhin min seh hman viau a, kan inhiat rng rei ruai thin tho mai. Eng hla hla emaw phuahchawp tak tak, ruah tham loh thiau mai awmze nei vak lem lo kan so fo va. M pa hming thenkhatte lamin kan sa fo bawk a, a chng chuan an fate pawh kan tih thinur teuh chng pawh a awm thin. Pawnto hla pangngai kan sak ve pawhin a thente chuan a duh dn dnin an lo sak zawm a, min tihlim thin viau thung a. Amaherawhchu, hla an han sak fiam a, kan nu leh pa, pi leh p te hming an han lam tel nawk nawk mai chu nuih a za duh lem lo thung. Kan han pawnto thin tak tak chu pawnto hla kan hriat thenkahtte kan sak zawh tawh chuan thil ho mai mai hi kan ti a, tualzawlah hian kan kal khawm tuau tuau a-

Nun hluiten kir an rel lo

47

A lai lum lum, lai lum lum ti mai maiin kan innk a,kan inbawr hut hut mai thin.A laia awm kan inchuh deuh theuh a,kan vaia awm theih a ni thin si lo va "A ruh no no chhuakah." kan ti a,kan innk vak thin a ni.A t deuh leh awmnm deuhte chu kan innk kat dawr dawr a, a rethei deuhte chu an awm thin a, biang tai tk tkin kan innk a, thianten beng an cheh fuh lak lawh tawh chuan kan tal chhuak tr hi a n thin si a, kan chhuah meuh chuan beng a ling vt mai thin a ni. Pawnto lai hian insawithaih vak vak kan chng thin a. Tu emaw dawt phuahchawp thiam deuh, thlahrng lam chanchin sawi thiam deuh hlekte an awm phei chuan kan thu bial tuau a; a dawih deuhte chuan a laia awm an chuh a, an insawn chhen mei thin. Dawihzep deuhte chu an che set set a, a li lamah engtin tin emaw an lo inzep hman deuh zl thin. Kan thil hlauh deuh vek mai pakhat chu 'Khirk' a ni. "I hawn hunah, sumhmun i thlen hunah khirkin a lo khi dawn che a nia" tiin min han sawi thaih ngei mai a. Mahni pawhin kan haw tha ngam lo va, in kan thlen dawn hnaih tawhah chhngte kan au vak thin. Sumhmunah chuan luh phata vei lamah 'Archhiar' a awm a, ding lamah sum leh thingkhawn te a awm thin a, ng awm thin hek lo le, zana kan han haw hian kan vei lama archhiara r awmte chu an lo tk dial dial a; a thim khup mai thin si a, a zamawm duh ve thin khawp mai. Chutiang anga rilru zam deuha kan han kal/haw mk lai chuan khirk chu kan ngaihtuah chuak ngei mai thin si a, kawngkhar vela keimahni sava hmul leh thehlei mei tar vel pawh kan han khawih fuh ngat phei chuan kan te chul mai thin.

48

Nun hluiten kir an rel lo

Mahse khirk chu a lo awm chuang lem hlei lo va. Kan ngaihtuahna mai mai kha kan lo hlau ve m m thin a ni. Sawi zawh hma hmain a haw lam kan sawi ta mai. Let leh lawk ila, pawnto hi a nuam kan ti thin si a, eng engemaw hi kan ti kual a, tual kanchai f hnu chuan a huhoin ban hla ka sa ve thin a. Kan kut kan insuih kual leh diat diat a"Tin dial e, tin dial e, Naktkah khua var se la, Inkawm leh dial dial ang u; Mahni in lamhawi theuhah." kan ti a, kan in lam chu kan hawi theuh a, kan vir kual thui deuh chuan kan hawi sual nawk nawk a, kan hawi tha leh thuai thuai mai thin. Chu mi zawhah chuan kan in mangtha nak nak a, kan in lam theuhah kan tlanhaw nak nak thin a ni. Kh'ng hun laite kha a lo ngaihawm thin ngawt mai.Kohkir theih rual a chang tawh si lo va, Nun hluiten KIR AN REL LO !!

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 3 SEPHNG LAIH LEH INSIKTIR

49

Naupang chumchiap tak tak kan nih lai chuan ran khuahkhirh tih ang reng vel hi la awm hek lo. Kawtlaiah hian han lengchhuak ila: Bwng k kan kn a, vawk-k kan rap a; a nih loh vek pawhin sakawr ek kn kan tumna lamah arkpachal kan rap per thlawr a. Pheikhawk bun ngai ta vak lem lo chu kan ke zungtang krah k kan rah kha a rawn sawr chhuak tuam thin. Thingtherin emaw hmawlhtin emaw remchng dangin emaw kan hawlh fai nawk nawk a; kan ke zungtangte hi a chng chuan a hring zl thin a ni. Mahse kh'ng k kiangah khn nilng thak thakin kan tei ve reng tho thin. Ch'ng k atang chuan sephng a rawn insiam a, lei lamah kua an hreuh a, ch'ng sephng man tr chuan k, kan kein emaw tuthlawhin emaw kan han thai sawn a, a kua a lo awm chuan kan lai mai thi: Sephng hian ke paruk a nei a,a pa chuan ki a nei ve vr a, a nu erawh chuan a nei lo va,a tlangpuiin a rawng hi a dum lam a ni a,a hmui hi vawk hmui chung lam ang deuh hian a awm ve a ni.Tin,thla ang tak a nei ve a,chu chu a khawng deuh tlat thung a, chu mi hmang chuan a thlwk ve thei a ni;amaherawhchu sephng thlwk erawhchu hmuh a kht thung hle a ni.Bwng k chaw-a a rin avngin a tenawm hle a ni. Sephng lai tr hian thiante kan han sawm a, a nei zo deuhin Amul br, chhngte thil dahna an han bun ruak a, chhuatahte emaw khumahte emaw an han dah thuai a; a thente chu mau bung, a chng

50

Nun hluiten kir an rel lo

awmte zawngin kan vak lauh lauh a. Phulraw bung hi a len deuh avngin mau bung ai chuan kan duh zwk thin a; putar em tah thin, hnng hlai thin kawmthlangah te, bawlhhlawh paihna hmunah te mau/phulraw br zawngin kan vk kan vk thin a ni. Sephng kua lai tr kan nih miau avngin hmanruate a lo ngai a, chhngte hriatlohin kan han la chhuak zal zal thin a. Hnathawh tul zual lai chuan tuthlawh a indaih lo duhin chhngten min zawn zak zak chng lah a tam thin. Naupang na n na chuan kan hmanraw lk kha a ngaiah dah leh nachng kan hre lem si lo va, khawnge ? khawnge ? tih leh zawng rawh tih a inrual a. A chng chuan kan sephng laihna lamah kan ti bo thul. A chng leh a hate kan kar bal a; a ha kan tihchhiat loh leh a fang kan tih tlknate kan hre lo thul. Chhngte hauh pawh kan twk nasa thin nangiang e. Tuthlawh kan neih a, sephng dahna tr br kan neih tawh chuan bwng k vm tha tha kan thlang a; k hlui deuh tawh kan han zawng a, k thar deuhte chu 'hei chu a la thar em mai, ni zan lama an k a nih dawn hi, sephng pawh a la awm hman lo vang' tiin kan hnawl a; k thing deuh tawh, a vung pawh lo chhuah sarh tawh kan hmuh chng chuan laih inchuhin kan inbawh thlu ram ram thin. A chng chuan inkawm e ti lo chuan kan insual leh rap rap thin. Pakhatin, "Ka hmuh hmasak ber a ni a," a'n ti phan phan a, a dangin "I hmuh hmain ka hmu tawh", tih tanin an tang tlat a, a then lahin, "Ka hual a nih hi!" an lo ti thul. Chutah zet zawng thian inkawm rual pangngai pet pwt na n na zawng han chalrem mai tr awm ta lo chu : A chak chak, a huai huai chan a ni tawh thin. Civil War t a thleng a ni ngawt mai

Nun hluiten kir an rel lo thin.

51

Chutah, k vung chhuah tha ter'h tawr'h kan hmuh chnga kan han lai ve thin tak tak chu, a chng chuan kan rin aia hma hian sephng a lo awm a; kan chek pr leh bawi thin. Kan laihna l lamah t mah awm kan phal lo va, a chhan chu kan sephng laih kha meihawlah a chan mai kan hlau thin a ni. A hawl kan hlau thin si a, a l lama mi an lo awm palh chuan kan kal sawntir vat thin. Ka han ngaihtuah let neuh neuh hian intihpalh hlauh vnga 'Meihawlah a chang duh' ti mai kan lo ni tain ka hria. A chng chuan kan rin aia hlaa a awm chuan, a kua kan han zen leh ngar ngar a, kan han khawih ri rat rat a, zuhrei kua ang maia a kua a bir ngut mai chuan a huai thin tiin laihchhuah ngei kan duh thin si a; mahse kan laichhuak thei mai thin si lo. Ngaihtuahna tharin kan ngaihtuah a, mahni in lamah kan tlan hwng a, chhngte tui chawi sa fianthlrin kan suak a, chhngten min hmuh leh hmuh loh enin kan hawi kual zak zak a; kan laihna lamah kan tlan leh vang vang a. Sephng kuaah chuan tui kan han leih lut pawrh mai thin a; tui nen chuan an lo awm rei peih ikhaw lo mai thin reng a. Kan birh chhuak leh nge nge thin a ni. Sephng chu kan han lai chhuak ve ngei a, an ei tr khawlkhawm sa k nn chuan kan tham pawlh nawk nawk a, k thar lm, nm deuh maiin a chng chuan a khuh thin a, tihfai tumin kan zun khum tau tau thin. Chutah a fai ta maw tihah chuan br kan neih loh chng chuan kan kekawr ipteah kan thun hmak mai thin a. Kekawr chhan atang chuan taksa an ker ngar ngar mai thin. Ngaih ti tha takin kan ak vang vang mai thin a ni.

52

Nun hluiten kir an rel lo

Bwng k ai chuan mihring k emaw sakawr k emaw vawk k emaw a mi chu a huai duh deuh bk kan ti a,tin, a chl duh deuh bk tlat hian kan hre bawk a. A pachl, ki zum tha ver vawr kan laihchhuah chng chuan kan hlim ve thin khawp mai. Kan duhkhawp kan laih hnu chuan, 'Tu ma sephng huai huai' tiin kan insktr ta thin a ni. Lei chr laiah emaw lung noah emaw sephng leng twkin kan kerkua a, chutah chuan bwng insi angin kan insktr thin a ni. Kan sephng laihchhuah znga a ki tha deuh a awm chuan kan chhuang ve thin khawp mai. Kan laihchhuah znga a ki tha ber mai chu thiante sephng nna insi trin kan han thawhchhuahtr a, an han insi ve ngar ngar thin a, a kotlng atangin, "Pate, tang rawh," kan ti a, an mawngte kan lo hiat vel thin; a chak lo zawk chu an thal ve hal hal thin a ni. Kan insktr zawh hnu chuan a chak lo leh a dawi(h) deuh chu kan talh loh leh k-ah kan vawm pil thawih thawih a. A chak leh huai tha deuh chu kan brah kan khung tha a. Kan brah khan leite kan thun ve a, chutah chuan kan tawmtr leh thin. Sephng kan han buaipui tak tak chu taksa bal tr rng rng kan dawn pha lo. A chng chuan kan laih lite, kan insiktr lite hian kan hnap hi khabe thleng dawn dawn hian a uai thla a, kan st kir leh duak thin a, a chng leh kan bnin kan hru a, kan biang dinglam leh vei lamah kan hrk chhawk a, kan hawi tle pup mai thin. Kan kawr hma kan kilh ngai mang si lo va, kan dul chu vaivut znga tal thin na n na chu a paw rng ruai mai thin. Inah kan han hawng a, kan ril a tam deuh chuan kut pawh sil mang hlei lo vin chawbel kan zen rawk rawk a, chaw tlang

Nun hluiten kir an rel lo

53

kan lek lawrh lawrh a; a chng leh kan tlnchhuahpui daih mai thin. A ngai ang bawkin sephng lai tr bawkin kan tln leh daih mai thin. Tlaiah kan in lamah kan han hwng a, chhngte lo buai ve bawk nn, kan inbualfai ngai lem hlei lo va, zanah taksa rang rei ruai chungin kan mu leh tawl mai thin. Chutiang rng rng chuan a hun lai chuan kan tal kual vel mai mai thin a ni. Kh'ng hun lai khan kan hlim thinin, lungkham dang reng kan nei chuang lo. Silh leh fen nise kan nei tha lem lo n a, a hk ve theih tawn tawn chuan kekawr mawng pawp heu huau, kawr a kilhna tla vek tawh pawh nise kan lung a awi ve hliah hliah tho thin. Inrinni a nih lem loh chuan engtiang pawhin bal paw phet pht mah ila, kan inbual chuang lem lo na a, n kan neih vak awm pawh ka hre chuang lem lo. Kan nu leh pa, pi leh pte ngaih dnah pawh 'Naupang fai ving veng an hrisel ngai lo' tih kha a ni tlat mai lah tak a. a tal bal thei deuh fa an neih chuan an lawm zwk zaw mah ni tr a ni. Khatianga chhngte enzui ngai lem lo va kan han tal khn chhngten hna tam tak an lo thawh theih phah thung a, an tn chuan a remchng m m a ni. Mahni twkin kan tlei m m a, chhngte hnnah thil lei kan ngn chuang lo va, thil lei ngnin kan tap ngai hek lo.Mahni chantwkah kan lungawi m m a,nu leh pate tn a hahdamthlk bk m m thin a lo ni. Ka han chhuikir neuh neuh chng hian sephng laia kan tal mai mai hun kha a lo hlimawmin lung a lng duh hle mai. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

54

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 4 PERHPWNG MAN

Perhpwng hi rannung chi khat, ke paruk nei, thla pahnih nei a ni a. A taksa hi a nm/dup deuh a, han man/hmeh nat deuh chuan hmeh terh awl tak a ni. Leiah kua an nei a, znah an kua atangin an rawn chhuak a, an kaw kotlngah an chiri thin a ni. An chiri/lamna chu kutzungpui bawk velin a bel hliau a, chu chu an 'lmtual' ve a ni a. An han chiri hian an thla vel hi an ti phe char char a, chu chuan an lmtual ve chu a ti bel hliau thin a ni. A tlngpuiin bar (Sept-Dec) thla chho vel hian an chiri thin. Chumi an chiri lai chuan man tumin zn thla ng no nghulh mai hnuaiah chuan thianzahovin kan vk dal dal thin a ni. Chhn lamah kan vihkhalhna tr hmanrua kan siam a, Perhpwng kua zawng rng rngin kan hmanhlel a, a kua kan hmuh chuan a kaw srah hmawlht emaw thing bung emaw chhinchhiah nn kan vitphun var'h thin. A nih loh pawhin, zana an chiri ve leha kan vihkhalh vat theih nn hmawlhte tawng chen vel kan zum a, a kaw kotlng stah a kua hnawh si lo vin kan vit bur lwk bawk thin. Zn a lo thleng a, thianzaho kan inswmkhawm a, kan beng kan chhi kar a, Perhpwng a han chiri char char a, "Chu le, khawi lai nge ?" tiin kan beng kan chhi ngun lehzual a. An chiri-na lam nia kan hriat thawm dim takin kan han pan tham tham a. A thente chu chhn lama kan lo chhinchhiahnate vawk leh

Nun hluiten kir an rel lo

55

bwng ten an lo pal tlu a; a thente chu kan chhinchhiahnaa mi ni lote a lo ni a; buaithlk ve thin khawp mai. A chiri tawp hma ngeia a kaw vihkhalh kan tum a; a chng chuan kan vihkhalh ve mai a, kan vihkhalh hman lo erawh a tam zwk thin. A chng chuan vihkhalh rem lo deuhte chu a awmna nia kan rin chu kan hup chawt bawk a. Kan hup thelh lah a tam thin. Kan man tumna lamah hlngte kan hup fuh chng a awm thul. Kut a hlng lut kan khei leh lailwk chng pawh a awm bawk a. A chng chuan kan han hup khan kan lo hup n leh lutuk a, kan hmeh terh vek chng lah a tam thin. A kaw awmna leh a chiri-na lam zawng rng rngin kan vk kual a. A chiri an hn deuh ta maw tihah kan man sa kan han dahkhawm a. Mei kan han chhem ngei mai thin a. Mei han chhem chuan tuah tr thingnawi ilo a lo ngai si a; kan han zawng khawm leh rih a. Thing leh raw bung ilo kan hmuh mai loh chuan mi huan palte kan han ru leh rih thin a. Huan neituten pal kan la thawm an hriat chuan min rawn hau va, min man hman ang tih hlau m min baklngin kan tlanchhia a, kan hlauh luatah kal kwngte kan en tha hman tawh mang si lo va, khp pilh pheng phngin thingbulte kan khpin kan tauh a, kan tlu vel thin bawk nen. Sil them thumin kan hwng a, chhngten an hria ang tih hlauvin kan n lo awm ve hmiah hmiah a. Kan chhngten lo hre palh ta se, mi huan pal ru kha chu min hau nekin, kut pawh min thlk duh hial mai thei a. Chutia mei kan chhem chuan pa fimkhur deuhte lah hian min lo hau hman ziah lehnghal ! "In in ti kang ang, in meichhem vawhlum nghal vat rawh u," lo ti twk lah an bo lo. Kan chhem apiang deuhthawin min hau va; mahse naupang tual-mei

56

Nun hluiten kir an rel lo

chhem vng mai maia in kang a awm lah kan hre chuang si lo. Chutia mei kan chhem hnu chuan kan Perhpwng man sa kha kan han rawh a. Phelsp hmwr kan phel a, chem pawh ni lem lovin kan h-in kan seh phel a, 'tahchuan perhpawng kha kan zep a, meialhah kan rawh ta thin a ni. Kan phelsp (chaicheh atna kan hman) kha a sei a nih chuan kan chep nghet tha thei lo va, a tawi lam deuh hlekin kan siam thin a ni. Kan han rawh tak tak a, kan chaicheh hman a tawi thin si, kan mei chhem a lum thin si a, kan biangte hi a tai tk tk mai thin a ni. Thl a lo thawt thut a, kan lam hawi zwnga mei a rawn kal chuan samte hi kan ti kang hmi rum rum mai thin. Kan chalsamte hi a lo kang kirin, kan perhpawng rawh hmui bawk, kan sam kang hmui bawk, kan hmui rum rum mai a ni. A chng chuan phelsp chaicheh kha meiin a lo kang bung a, mei chhngah Perhpwng kha a tla daih mai thin a, a buaithlk thin khawp mai. Mei chhem chhnga a tlk luh tawh chuan mei tuah that lai kha hawlh darhte a ngai thin a, kan thelh mit leh duak thin. Kan Perhpwng thlauh kha kan lkchhuah leh meuh chuan a lo kang ut thal mai thin si. Kan rawh zawh tawh hnu chuan kan han ei-ho dar dar a; a nuam kan ti thin khawp mai. A chng chuan kan rawh hmin tha hman lo va, kan rawh t thual a, kan hmawm ve hmiah zl thin. A hmin lo zual deuhte chu a nl ang zlh lehnghal a. A pum puma kan insem lohva, kan theh darh ve chuan a zng-ti, sak ve deuh awm thin hi kan inchuh ve lat lat thin. Zan thenkhatah chuan mahni man man kan ei a, a man thei lo deuhte chu an kwt ngawt mai thin.

Nun hluiten kir an rel lo

57

Amaherawhchu,' mahni man man ei' tih chu tih ngai loh tluk a ni. Kan mizo zemawi : 'Sem sem dam dam,ei bil thi thi 'tiin kan insem thliai thliai thin. Zan thenkhatah chuan thla a lo tla hma deuh a, thla hian min tlk hnan/thim hnan fo thin. Mahni in lam panin thla tlk hnuahte meichher kan chh ng hluah hluah zl mai thin. Perhpwng chiri hun lai hi chuan zan lam pangah chuan Perhpwng ringawt mai hi kan ngaihtuah a; kan hlimna pawh a kim viau thin lah tak a. Thilsual tih tumna rilru kan pu lo chauh ni lovin kan pu hman lo a ni ber mai. Perhpwng chiri a han ri char char mai thawm han hriat chuan lung a ti lng m m mai a. Tun laiah chuan a thawm pawh hriat tr a awm ngai mang ta lo. Rannung mi tihlim thin tak mai a thawm hriat tr a vng ta hi kan zia kan thlk ta l deuh nge ni ? Rannungte pawh hian kan ram leilungah ngampa taka tual chai an ngam ta lo nge ni ? Mi an tihlim theih thin tehrng nn. Perhpwng chiri lai man kan tuma kan han veh kual vel thin leh hlim taka thianzahova kan ei tlng thin kha a nawm teh rng nn, mahse Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

58

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 5 TAWLAILIR SIAM

Naupang kan nih li huna ngaihawm deuh mai chu tawlailr siam a, han chuan vel kha a ni thin. Tawlailr kan siam thin li chuan chhngte hauh pawh kan twk nasa thin nangiang mai. Kan naupan zual li deuh chuan chhngte pawh kan tibuai thin nak nak khawp mai. Mi tawlailr siam sate kan han ngn ve ngawt mai thin a; chhngte l zawng kan ti hai map map thin teh e. Chhngte lo lamah an feh duh thin si a, min siamsak hman mai bk thin si lo va, kan ngn hi kan han tap thlazen lehnghal a. Zan lamahte kan han ngn a, kan pate kap krah kan ngik faih faih a; zan lamah zawng ng a tha si lo va, (electric) ng awm hek lo, khawmvar chimnee ung khek khuk, a sir keh tawh, silfai ngam tawh si loh kra tawlailr siam han ngen ngawt mai chu pate tn chuan a buaithlk thin ngawt ang chu. Kan han ngn zing deuh na n na chuan kan chuanna awm tak tin, te tak tin min han siamsak a, kan lawm ve m m thin. Aia upate tawlailir siamnaahte hian paw deuh hreh hruah hian kan thu ve peih reng thin. An perek hman ban te, a ke chuang te kan dl hauh hauh thin. A thlwnin a tam zwk chuan min pe phal mai thin bk si lo va, an tirhkah(kid) ah min hmang a, an duh duhah min trkat a, a sual thiam deuhte phei chuan an zunte min liahtr a, an kte min paihtr a, an tawlailrte kan putsak a, anmahni tawlailr chungah an chuang a, kan nawr kal bawk a, a ke pakhat hlawh tr ringawt

Nun hluiten kir an rel lo

59

pawhin hrehawm tuar tam a ngai thin khawp mai !! Tawlailr siamna daih tr hmanrua ilo kan khawlkhawm ve tawh chuan, kan theih ang twk twkin kan han siam ve nwl'h nwl'h a, kan siam tantirh chuan kan kilh sawi a, a zapui leh a z kan kilhna kan lo vuah sawih deuh chuan kan han chuang hi kan tawlailr a pai tlat mai a, kan tlan her tln tln mai thin. Tawlailr siam pai palh chuan a chak pawh a chak lo thin khawp mai. Tlmin kan han leikng chho ve deuh deuh a, mahnia a chk tr kan fawmkhawm ve theih hnu chuan theih ang twk twkin kan han siam ve thin a. A chk lk vel pawh rin aiin a buaithlk thin khawp mai. Mahni puala hmanrua la neih ve loh lai a ni thin si a; chhngte hmanraw hman loh lai kan chang a, chhngte lahin hmanrua kan tichhia ang tih hlauvin an lo thukru bawk si a, kan zawng lauh lauh mai thin. Mit nna thuhrk ang maiin kan han zawn kan han zawn na n n chuan kan zawng hmu ve leh tho thin a. A ke tr kan han la a. A ke tr hian vang thing emaw far\uah thing emaw kan la ber thin a, vang thing hi a chang deuh a, a tuk a har deuh a, fartuah erawh hi chu a tuk leh han kih vel pawh a awl deuh a, a hnip zwk avng hian far\uah hi lk a awlsamin, kan hmang tam zwk mah mah thin. A ke lian kan duh chuan a thing kha kan la lian ve mai a; a t deuh kan duhin a thing kha kan la t deuh mai thin. A ke tr kan han la zet hi zawng kan sual nasa thin rap rap khawp mai. Chhngte hriat loh hlanin hmanrua; hreipui te, chempui te kan han la ru zl zl a, chhngte hnathawk tra an kal hmain kan chhuak daih thin si a, hnathawh an duh ve si chuan min zawng zak zak mai thin.

60

Nun hluiten kir an rel lo

Thing kan han kit tr chu hreipui kan ken chuan kan han in cheh chhwk zak zak a; a chk zei lo deuhte chuan hreipui fang kan han chk thlwk daih mai thin a, kan zawng leh lauh lauh mai thin a ni. Hrei fang kan cheh thlawh tum chuan thiante kan hliam palh hlauh mai ang tih a hlauhawm thin khawp mai. Hreipui kan ken loh chng chuan chempuiin kan han st lauh lauh a, sah chhng a rei duh lauh lauhin, kan kit thlu har thin nak nak khawp mai. Vang thing emaw fartuah thing emaw pawh nise, a kung a that deuh a ngai a, a mum that loh chuan kan la duh chuang lo. Kan han kit a, a tlk irh palh hlauh chuan kan chn deuh vekin kan hah thlawn ringawt mai thin a, a thinrim thlk duh thin khawp mai. Kan kihthlk hnuah kan tih irh chhiat vek loh chuan kan duh lai tak, a tha lai tak kan thlang a: kan tan a, kan zwn haw thin. Kan zwn haw peih loh chng chuan a hmunah kan tuk nghal thin bawk. Kan hun neih dnin azir loha, kan ngam loh deuhte, mi sual fal deuhten an lo hmuh chuan tuk tlk lohin an lo st chhe vek thin. Tawlailr ke tuk hi thiam leh zi deuh hi a ngai ve khawp mai a, tuk thiam deuhten an tuk phek zaih theih laiin a thente erawh chuan an tuk pum uang thin a ni. A ke tr kan han tuk zo va, a li takah kan ker kua a, 'tah chuan a chhngphm kan phm thin. A chhngphm hi a sir tawn tawna dwk lo trin rual takin kan tan a, nghet takin kan kam thin. A chhngphm atn chuan mau chng, chhah tha deuh hlek, keh mai mai lo tr kan hmang thin. A thente chuan thelret tuidwt te an hmang bawk thin. A kaw t lutuk chu a tha lo va, a tlngpuiin a kaw len zawng chu millimetre sawm atanga millimetre sawm

Nun hluiten kir an rel lo

61

leh panga a ni thin. A chhngphm kan vuah fel hnu chuan a zapui kan tuk leh thin a. A sr tawn tawnah kan rek a, a chhngphm chhnga rawlh len twk chiah, thwl lutuk lo, twt lutuk si lo, vir thei twkin kan suih thin. A zapui hi kan duh tiat tiat kan la mai a, a tlngpui erawh chuan a ke hma lama mi tr a t deuh a, a ke hnung lama mi tr a lian deuh a, a tlngpuiin a hnung lamah kan banpuam tiat a nih chuan a hma lama mi chu kan banrk tiat kan hmang thin. A ke hnung lama mi a sei deuh a, a hma lama mi a tawi deuh thung. Theivawkmit te, Thingpawnchhia te, Thingsia te hi a zapui atn chuan kan hmang thin tlngpui. A zapui kan suih zawh tawh chuan a ke kan vuah a, a ke a chhuah mai loh nn a ke kamna kan siam a; a ke kan vuah hnuah a zapui kan suih tt hmawrah a ke kamna kan kilh bet a, chu chuan awlsam taka a ke chhuak mai tr a vng ve a ni. A ke kam nn hian thing suihphk te, rangva te, thelret tuidwt te kan hmang ber thin. A zapuia a ke hnung lam leh hma lam tr kan kilh beh fel hnu chuan ngil et awtin kan dah a, a za kan kilh khwm tawh mai thin. A za atn hian saper thing kan hmang deuh ber thin a, a thente chuan sihneh thingte an hmang bawk thin. Thingse thing tuai pawh hmang an awm ve thin tho va; amaherawhchu, thing tuai tha per pur si hi a kilhnaah kilh keh a awl deuh avngte pawh a ni ang, hman tam a ni ngai lem lo. Ramhnuaiah a za tr kan han zawng a, a thente chu hung khatah tha deuh deuhte a lo ding thulh thin a; chutiang kan hmuh fuh chng chuan kan lawm thin khawp mai. A chng chuan kan duh anga ngl tha, chang tha bawk si kan hmu mai

62

Nun hluiten kir an rel lo

thin lo va, kan zawng kual vak thin. A za len zwng hi duh dn a inang vek lo va, a thenin tlma lian deuh, khauh tha deuh tr an duh a, a thenin tlma t deuh, nm deuh hlek an duh bawk a, a tlngpuiin kezungpui tiat vel kan hmang ber thin. Kan han kilh pum dawn a, a thenin t fel deuhin an siam a, a thenin sei deuh reng ruangin an siam a; a zaah a tlngpuiin pali kan hmang thin a,thenkhatte chuan a zaah hian thingtuai pathum chauh pawh hmang an awm thin tho mai bawk a. A hnung lama a zapui tlma a hma lam aia a sei deuh avngin a arh deuh a, a za hnunglam chu a zapuiah kan kilhbet vek a; a hmalam erawh chu a sr tawn ve ve chiah kan kilh a, a lia a za pahnih chu kan kilh ngai lo. A laia a za kan kilh loh chhan chu tlawh kawi theih kan duh vng a ni. A hma lam zapui atanga tehin feet khat bawr velah a tlawh kawina kan kilh a, hei hi a hma lam za kan kilh ang bawkin a za sr tawn ve veah kan kilh a, a hmwr lehlam lehlam feet chanve bwr vel bawk kan ti lawr a, chu chu ke dahna leh a tlawhkawina ber a ni. Vei lama kan kual duh chuan dinglam kan tlawh n a, ding lama kan kual duh chuan vei lam kan tlawh n mai thin. A hnung lamah vawnchhan trin a tlawhkawina ang bawkin kan siam leh bawk thin. A zualpui kan han siam zo va, a uluk deuhte chuan a ke tlng zai zaiah thelret (A bkin motor ke chhia) an kilh bet leh a. Hetia an kilhbeh chhan hi a ke a phel mai loh nn a ni. Tawlailr ke hi a khi ve duh hle a, chu mi chu a keh tlang a, a phel mai loh nn thelret bel leh pawh hi a tha khawp mai. Thelret chhah kan bel loh chuan kan tln vang vang laite hian a ke a phel leh phawk thin. A thente chuan a ke a khk hlauvin, lei an sawh ban a, an tt kai luai bawk thin.

Nun hluiten kir an rel lo

63

Kan siam zawh tawh hnu chuan kawng chhukah kan han chuang a, a nuam kan ti thin khawp mai. Kan tawlailr a chak loh deuh chuan, a zapui kan reh, a chhngphm chhngah tl kan han hnawih nl sauh sauh a, a lo nl tk hnu chuan a hma ai chuan a lo tln chak deuh nge nge a, thiante nn a t zawk nge tln thui thei zwk zwk tiin kan inl bawk thin. Thian-zahova tawlailr kan han chuang tak tak chu, kan tln khu rum rum a, a khk zual chng phei chuan pawn lam atangin min lo hmu thei lo fo mai. Kan taksa chang a bal lo va, kan thuamhnaw hk zawng zawng a ngap vek a, kan l lam pawh vut khuin a bawh nasa thin khawp a, kan sam zawng zawng hi a paw theng thng mai thin. Tawlailr kan han inzui tak tak thin chu kawng a khk viau chuan inhmuh hleih theih hek lo le, kan hma a tlnte tawlailr a chhiat palh a, an lo din chuan kan tiding hman tawh thin si lo nn, kan hmu thei bawk lo nn, kan su her bawih bawih mai thin. A thenin mahni aia naupang zwkte an phur a, naupang dawih deuhte phei chu tawlailr tln chak tak taka an han chuan chuan a men pawh an meng ngam thin mang lo. Men ngam chu sawi loh a thwk pawh an thaw tha ngam lo va, an sen twn twn mai thin. A thente chu kan hmaah kan dah a, a thente chu kan hnung lamah an chuangin hnung lam an hawi bawk a. Tawlailr kan siam vangli tak tak chuan naupang zawng zawng tih mai tr hian kan nei fer fur a, kan chuan thinna lam panin kan pu chhuak fer fur thin. Chuang ngun thin ta na n n chu kan chuanna kawng hi chu a bel hlurh mai thin. Vaivut tamna li deuh a nih chuan a fai hlurh thung a. Kan kalna apianga ken zl mai hi kan tum thin si a,

64

Nun hluiten kir an rel lo

tirhkah (kid) kan nei thleh thluah a, chngte chu kan puttr a, pheiah erawh kan innawrtr thin. Aia t zwk ten min han nawr thin chu a hah pawh an hah thinin an khawngaihthlk thin khawp mai. Min nawr man leh an put hah manah kan han chuantr ve zauh zauh a, an lawm ve thin khawpin ka hria. Kan duh twka thui kan chuang sauh sauh a, kan tirhkahte kan put lettr a, a bul atang bawkin kan chuang leh thin. Kan han chuang vang vang a, a ke chhngphm te kan chuan mk laiin a lo keh thul. A nih loh leh kan chuan mek laiin a zapuite a lo tlak a; a nih loh vk leh a ke kamnate a lo thlawn a, a ke a thlawn a hmun dangah a lum sawn daih mai thin a, a zapuiin lei a hrt thla khu rum rum mai thin. A ke pakhat a thlawn tawh chuan tln thui a har duh thin khawp mai ! A chng chuan a zain a tuar lo va, a chng leh a tlawhkawina a thlawn a, kan zangthal leh tawp mai thin. Kan chuang a, kan tlan par par a, a za a nem deuh chuan kan thut kl a, lei rualrem lo lai deuh a lo awm chng chuan kan kutin a hrt thin a: kut pilh phungin kan awm leh mai thin. A chng chuan kut a chilh duk tlek tluk a, kut tin a thlawn leh hlawk mai thin. Tum khat pawh tawlailr kan chuang hi lei rualrem lo a lo awm a, chu chuan ka kut hi a hrut palh a, kut tin a duk tluk mai a, a hnuah a thlawn leh hlawk mai a ni. Kut tin a duk chr mai chuan eng teh vak han tihpui hleihtheih loh a ni si a, tihpalh lah hi a awl hrep mai si a, rizai kwrin a hrut hlek pawh hian a n ka ti thin khawp mai. Kan tawlailr chuang chk hian chhngte hnnah," Vawiin chu tawlailrin thing kan phur dawn," kan ti a, kan tirhkahte kan hruai a, kawng chhoah kan nawrtr thin. A hmingin thing tuah tr chu kan han fawm ve ngei a, a chng chuan thingtum

Nun hluiten kir an rel lo

65

pawh kan phur ve thin. Thingtum kan phurh duh chng chuan a buaithlk ve thin khawp a, ramhnuaiah kawng a tha ngai mang si lo va, tirhkahte hi an rim thin nak nak khawp mai. Kawngchhoah kan puttr taih taih a, thing rit deuh chi a nih phei chuan hah pawh an hah thin khawp mai. Khaw himna rizap chin lah rin aiin a hla duh nek mai si a, rin aia hlaah kan kal leh fo thin. Mi thenkhatte chuan rizap (Safety Reserve) thingte an lo ru a, mi thenkhatin khawtlng hruaitute hnnah an lo hk thul. Insawifiah leh chawitr chng pawh a awm thin a ni. Thiante nna a huhova kal tlng thin kan ni bawk a, thing kan lk pah hian ramhnuaiah tawlailr tlnna tr kawng kan lai pah bawk thin a, kan laih zawh tawh chuan nilng zakin kan chuang mai thin a ni. Tlai tawh takah kan han hwng a, chhngte hauh dal twk tingin thing kan han phur hwng ve bawk a, engtham phei zawng kan hawn lo n a, chhngte hauh zawng kan pumpelh ve mai bawk thin. Mipa naupang zawng zawng deuhthawin tawlailr hi kan siam a, zan thla ngah leh zl pawh kan chuang ri sup sup a, khawlai kan ti khuin hritlng lah an lo awm/tam phah ve thin nge ni ? Kan tawlailr chuan khkin khawlai a tihkhk avnga hritlng lo zual ta nge ? Thlasik khawvwtin min han hmet a, chu chu kan tuar lo tlng nge ni ? Hritlng lah hi a lo tam phah ve m m chuan a hriat theih bawk a. Tawlailir kan han chuang chu a nuam kan ti thin si a, a thente chuan an tlan chak vangliin naupang chumchiap zwk, rang taka la inthiarfihlim ve hman lote an lo chlin, an lo su n fo bawk nen. Sikul lama zirtirtute lahin, "Lehkha an zir that theih loh phah," an lo ti vei thul. Village Council lama hruaitute lam

66

Nun hluiten kir an rel lo

lahin, "Rizap thing an ru thin, an kit thin," min lo ti ve rwl nn. Nu leh pa tam tak lahin, "Naupang an tirh theih loh, an luhlul phah," an lo ti ve bawk a. Pitar putar lam lahin a thawm riva an lo kham ve tawh a ni ang; an lo chiar ve chhen bawk a. Nu leh pa harsa ve deuhte lahin, "Tawlailr siam nn kan faten perek an ngn a, a hnawih nalna tr tl an ngn a, min tibuai," lo ti twk lah an bo lo. Pa intivengva deuhte awmkhwm lah chuan, "Naupang tawlailr siam leh chuang vel hi ka kham tawh a ni, khap thuai thuai se la, a tha ang," an ti ve bawk a. Pa phunchiar deuhte phei chuan khawtlng hruaitute deusawh nn an lo hmang ve a, " V.C.-ho lah hi naupang tawlailr siam pawh khap zo hlei lo khap/nachng pawh hre hlei lo," tiin an lo ang chiam chiam mai bawk a. A twp a twpah zawng Khawtlng Hruaitute (Village Council/Court) lamin tlangau trin tawlailr siam leh khawlaia chuan khap a nih thu an han autr a; mahni in chhng lum atangin tawlailr siam leh chuan khapna thu tlangau au ri pawh chu kan lo tawng twk m m a, thupetu lampang ngaihtuah lk lovin tlangau pa ngawt chu kan ngei rawn huai huai a. Chutia khawtlng hruaituten an han khap tk hnuah chuan kan tawlailr siamte chu kan han thiat a, nakina siam leh nn tiin a ke te, perek te, a ke kamnate kan dah tha ran thin. Thenkhatte chuan tihchhiat/thiah miah lovin an dah tha bawk a, nu leh pa thenkhatte chuan an fate tawlailr chu khap hnuah an chuang leh mai ang tih hlauvin an sah thiahsak vek bawk a. A huaisen fl deuhte chu khap a nih hnu pawhin ramhnuai kawng siamchawpah an la chuang ru hram hram bawk a. Hun a inchiah rei leh deuh a, a ngai t bawkin kan siam leh mai thin.

Nun hluiten kir an rel lo

67

Ka han ngaihtuah lt leh hian kh'ng hun li kha a ngaihawm ngawt mai!! Thingtlngah chuan perek lei tr leh a leina tr pawisa kan nei mai thin si lo va, mi in saknaa an perek kawite kan chhar khwm a, a nih loh leh mahni in chhnga kawr khaina tr atna chhngte perek khen burte kan lo phawi ru a, Plier nei ve ngai hek lo le, chaicheh hi kan plier a ni mai a, chaicheh lah hi kan tichhe zingin kan tikawi ngk ngk fo mai thin. A ke a vir chak nna tl kan hnawih tr lah kan chhngte hriat loh hlanin saidawim t, damdawi bur ruakah kan bun ru a, kan han hnawih kha kan leih phal lo va, lapuain kan hnawih hauh hauh thin a. Kan tl la thin kha a buaithlk thin: vawk hriak a ni a, tapchhakah chuan a tui a, kan han lk sawn khn a lo khang a,kan han hnawih dawn khn a lo khal vek chuan thing therin kan pir a,a chhngphm chhngah kan tat lauh lauh thin a, a buaithlk thin khawp mai. Tawlailra kan han chuang tak tak chuan chetsual chng hi kan nei ve lo thei thin lo va, thuamhnaw kan inbel ve chng pawhin kan rin loh deuh deuhin kan chesual ve fo thin si a,kekawr leh kawr chu a thuina a peh duh thin khawp mai.Kekawr kap hi a tet duh zual a,chetsual deuh phei chuan a kap zawn zawng a tet vek a,tilt lang raihin kan thu mai thin a ni. Kan chetsual chnga kan kekawr thuina tet satliah mai pawh ni lo, a khp pawp heu huau thinte kha chhngte tn chuan lo thinrim thlk thin viau mah se, keini tn chuan hlimna ni ropui a lo ni ve si thin a le. Tunah zawng kohkir tumin au au mah ila, kir leh thei hian a mawi si lo va, Nun hluiten KIR AN REL LO !!

68

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 6 KAHPUP LEH KAHKHET-A INDONA

Kahpup hi phulrua emaw mau emaw-a siam a ni a; a sr tawn tawn hi chhemthi ang hian a kawtlang a, a liah a kua a, a hnawh twk tr chiahin hmawlh emaw thing emaw suih mum, pawh phawi theih tr kan thun a, a hmawr lampangah a mu pakhat kan thun thin. A kaw zauzawng chu te tak t, laphiar fung pangngai leng tawk vel a ni thin. A kaw zau zawngah chuan duh dn a inrual lem lo,a thenin a kaw lian deuh an duh laiin,a thenin a kaw t deuh an duh thung a. Mau aimahin phulrua kan hmang tam zawk mah a, mau chu kahpup rual vel chu a no a, a pan bawk si a, a kua a lian thin si a, kan hmang ngai meuh lo. Kahpup tr kan han zawng a, phulrua zr ler lam emaw a zr fk deuh lai, chng kht si kan zawng thin. Phulraw hung lian pui puiah kan lwn a, a m thin si a, a hrehawm ve thin khawp mai. A len lama a tawk leka kan ngaih pawh hi kan han la chhin a, a thente chu a lo chhah lutuk a, a kaw mang lo va; a thente erawh chu a lo pan lutuk a, a kua rin aiin a lo zau thin a, a hmantlk leh thin si lo. Hah thlansa phlkaiin kan la ve twk twk a, a lo hmantlk leh si loh chuan a hahthlawnthlkin tha a n duh thin hle. Kan chem ken a hriam tha thin si lo va, phulrua kan han stte chu kan st tng tawih tawih a, kan st swp a (Kan st swp kan ti tak n a, kan khwng swp a ni deuh ber mai), engtin tin emaw chuan kan la ve thei tho mai. A nazawng chuan chutiang m ma chem bil chu kan keng bk chuang lo va.

Nun hluiten kir an rel lo

69

Kan duhna li tak kan han la a, phulraw chng, kht tha thlerh thlawrh tak kan duh a, chutah pawh a kaw zau lutuk lo, a taka pan chuang si lo kan duh thin. A seizwng hi ngntng atanga tawng khat chen vel kan hmang thin. 'A kaw zuih a kah a na' an tih thin avngin a kaw zuih deuh hlek kan thlang deuh kher thin. Thenkhatin, 'Arsi k kai chu a chang tha', an tih avngin arsi k kai deuh kher chu lk phet kan tum thin. Arsi zawng a rawn e hauh lo vanga, arsi k kan tih thin chu : mau emaw phulrua emaw-a thil var thit thet kai thin hi a ni. Kan lkna laiah a tam deuh leh kan hawn teuh a, in lamah kan siam chhunzawm thin. A hmunah pawh a thente chuan an siam peih fel thei thova, mahse a nazawng chuan a hmanrua trte lo ken lwk nachng an hre thin lo va, a hmunah chuan tam zwk chuan kan siam ngai lem lo. Kah theih trin kan han siam a, a hawlhfung kan han suih hauh huah a, a twk tawha kan ngaih hnuah kan han thun a, a kua a lo zuih deuh thin avngin a twp thlengin a leng thin lo va, kan han sawh lui deuh sak a, a dwtin a tuar leh lo va, kan sawh keh leh pawp mai thin. A chng chuan a hawlhfungin a tuar lo ve thung a, kan phawi zwnga a lo twt deuh chuan kan han phih lui deuh hi a bung ve fo bawk. A hawlhfung atn chuan hmawlh suihmum hi hman tlanglawn ber a ni thin. Phelsp chhah tha deuh hlek, zung khat bawk vela hlai kan suih a, a vawnfung lai kan suih tel lo va, a fung chin chu kan suih t ve lem lo va, a kuaa rawlh luh tr ang chin kha a kua-a leng twkin kan suih a, a vawnfung man ngheh theih twkin kan dah thin. A chng chuan hmawlh pakhat maia tlingtla mai lovin, hmawlht kha kan suihmum vek a, a vawnfung tr chinah a dwt tiat vel bawk, vawnfung chen leh kha

70

Nun hluiten kir an rel lo

kan vuah leh thin. Thil duh mak deuhte chuan a hawlhfung tra phulrua emaw mau emaw kan hman chuan a mawng lama chng awm hman a ni thin a, a chhan chu a dwta kan han sawh khn a hawlhfung kha a mawng lama a tlang loh nn a ni. Kahpup chaw atn hian kan hman tlnglawn ber chu lehkhapuan a ni thin. Kan exercise bu hluite kan han pawtthla teuh mai a, kan kekawr leh kawr ipte neih zawng zawngah kan hnawh a, kal har khawp, pian nalh lo khawpin kan hnawh puar pung mai thin. Kahpup chaw kan ngah tetaw hnu chuan indo trin kan inpuahchah thin. Kahpup a indo hi kan hrt thin khawp mai, tang leh tang insiamin kan indo thin a; a hlimawm thin hle. Khaw chhng hmun remchng lai deuhah emaw dai vel phaitual hnim awmna liah te kan indo thin. Tang leh tang awm ta na n na chu a tirah chuan kan han awm hrang ve ngei mai a, kan kahpup chaw pai kha kan han hmuam zawp a, kan thial khawm a; a thente chuan kan exercise bu hlui kan thial a; a thente chuan Kristian Tlangau bu hluite an thial a, Lal Isua Krista chanchin ziahna thial nawk nawk chang lah a tam thin. Lehkhapuan thenkhat chu a hlui tawh thin si a, kan han thial fe a, a tui hian ka chhng a chiah tr ngun mai a, a tui kan fwp fe a, kan chhk sen nguih nguih mai thin a ni. A thente chuan nghrdi rah a chawah an hmang a; ch'ng an hman chng chuan a kah a n duh thin khawp mai.Nghrdi ngei mai hmanga kan dul nm laia min han kp thin chu a thp ve duh thin var var khawp mai. Tang leh tang pawh lehlam lehlamah a hotu bk deuh awm a ni thin a, indo kan tan dawn chuan a rualin kahpup chaw kan han thial a, kan inpeih tlan tawh hnuah a hotu deuh kha, "Khan tiam e", an tih

Nun hluiten kir an rel lo

71

dun ve ve hnuah kan inkp ta thin a ni. Kan in pawngpaw kahchilh bawrh bawrh mai lo va, tan hmun kan insiam fel a, lehlam pwlten min rawn kp a nih pawha tawlh lo trin kan insiam fel thin a ni. Kan han inkp tan a, kahpup chaw kan thial sawmsa kha kan thun mawlh mawlh a, kan thial sawm reng bawk a, kan kp mawlh mawlh bawk a; a chng chuan lehkha kan han thialte hi kan hmuam hnem thin bawk a, tawng pawh kan tawng thei ngai lo. A chaw kan han thun mawlh mawlh a, kan inrin loh lai tak maiin kan nghwngahte min han kp fuh mai thin chu a thp kan ti hi kan tuai ve vat vat thin. Kahpup thenkhat hi chu a puak ring ve thin bawk a, kan indo vangli chuan a ri ve tak tak mai thin. Lehlam pawlin min rawn veh dan dan a, kan lo biru ve daih a, a chng chuan thingbul phnah te kan biru a, kpang remchng laiahte pawh kan biru thin. Lehlam pawl inring lo lai tak mai kan han kp siah mai thin chu a nuam kan ti thin khawp mai. A hmingin kawr chu kan ha ve thin tak n a, a kilhna kan ti tla zo tawh thin a, a tlng tawn tawnah kan kwng vtin kan suih thin. Kan dul lang paw deuh huarin kawr kan ha thin a, kekawr lah a bul kan ha deuh ber si a, kekawr khuh bk malpui nm li leh dul vun nm laia kahpup kah n taka maia min han kp fuh chu a vual ve twt twt thin. Kan thuamhnaw hka ipte a awm lo a nih chuan kan kut hman thiam loh lamin kahpup chaw kan keng a, kan keih thla mawlh mawlh mai thin. |an a n ve thei thin si a, lehlam pawlin min kp fuh ang tih hlau rng rngin kan awm a; min rawn kp dawn wma kan hriat chuan kan lo bum ve thin. Min kah zawh veleha kah lt ve nghal emaw min kah hmaa kah fuh ve ngei emaw kan duh thin si a, a hmanhmawh thlk thin hle a ni. A chng chuan

72

Nun hluiten kir an rel lo

kan hmanhmawh pheng lutuk thin hian kan kahpup kan tihchhiat phah fo bawk thin a ni. A chaw kan han thun a, a lo tawt deuh chuan a puak thei thin lo va, a chng chuan kan hawlhtlang thei mai lo va, leiah te kan sawh chawt chawt thin. Leia kan sawhna lamah a hawlhfungte kan sawhtliak a, a nih loh leh kan duh aia hmain kan tipuak thul. Kahpup thenkhatte hi chu a puak ring ve thin a, a chng chuan a hmawr lam hian a tuar lo ve fo thin a, kan han kp puak hi a puah rual rual hian a kahpup dwt a keh ve pawp pawp chng pawh a awm thin. Kahpup-a kan han indo vel thin kha chu a lo hlimawm ve thin khawp mai. Engdang kan ngai chuang lo va, kahpup tha twk kan neih a, a chaw tam twk kan neih phawt chuan kan hlim ve twk m m thin tho mai. Amaherawhchu a chaw tr kan neih loh chng chuan a hrehawm ve thin khawp mai. A chaw trin lehkhapuan kan mamawh si a, kan lehkhapuan hman zawh tawhte kan hman zawh tawh chuan a dang han hman tr hi a vng thin si a, kan lehkhapuan hman lai leh kan note-bu te lam lama kan lo pawhchhiat chng a awm tum erawh chuan a buaithlk thin zawng a ni. Kahkhet (a thenin kah\het an ti) erawh hi chu tlemin kahpup ai chuan a lian deuh a, a siam pawh a buaithlk deuh. Phulrua aiin mau kan hmang tam zawk thung a, phulrua chu kahkhet rual lek lek chu a kua a t a; tin, a chng a kawi deuh bawk thin nn, mau ngl tha a awm chuan phulrua ai chuan a thlanawm zwk thin a ni. Mau kutzungpui tiat vel a kua kutzungt leng bawr vel, bn chen vel kan hmang thin a. A bul lamah a chng kan zuah a, a ler lamah a chng leh a chng inkrah kan tan bung thin a ni. A mawng lam chng bul rt-ah kan rek a, a l lamah

Nun hluiten kir an rel lo

73

a hmwr atanga zung hnih zung thum bawk bwr velah, zung l bawk vel kan rek kua a; chuta leng twk trin phelsp, a in aia zung ruk bng vela sei, kan suih pan a, kan thil reh kak-ah kan thun a, a chng leh a chng inkrah kan phelsp hlai pan chu mauah chuan kan tawnbet tlat thin. A l lam chu phelsp kha a kl pap a, chu chu kan thil reh kuakah khn kan kuai tawlh a, a kaw chhngah chuan a mu kan thun a, kan phelsp kawih kul kha kan thlah a, kan kp ta thin a ni. Mi thenkhat chuan kahkhet hi an siam uang thin a; mau pum lian twk tak an hmang a, a ngulah pawh phelsp hlai pui pui an hmang a, ken ruang ruang tham a ni thin a ni. A nglpui hi a then chuan an duh khauh hle a, an thuah fo bawk. A ngl hi suih fuh a har thin hle a, kan han suih lauh lauh a, kan kawih klna tr laiah khn kan suih pan deuh thin si a, kan lo suih pan zual deuh chng chuan a rm thin m m a, kan han kuai hi a kl zawk zawk a, a mu perh chhuak thei tr pawhin a awm thin lo a ni. A thente chu kan han kuai kl tr hi a tliak hmawk hmawk a, a buaithlk thin hle. Kan reh kuak chhnga kan thun kha a hmwr kan tan fuh loh chuan kan han kuai kl hi han thlah mah ila, a ngaiah a ding char char a, a mu perh chhuah ngaihna chu a awm thin lo a ni. Mau kaw awm dn azir zla tan bial deuh mai tr a ni. Silai ahna ang deuh hian ahna tr kan siam ve a, hruikhu kan hman loh leh buara hrui kan hmang a, a chng chuan ram hrui kan chhat a, hruiduk te, vawih-uih hruite leh a dangte pawh kan hmang thin. Ram hrui hi chu a ro hnuah a ram avngin a hman rei theih lo va, zng kra kan chhah hi chu tlai lamah hi chuan a ro hle tawh thin. Kut leh taksa lum ina a

74

Nun hluiten kir an rel lo

tawh reng na n n chuan a ro hma deuh pawh a ni mahna. Khawlaiah kan ak a, ni emna avng pawhin a ro hma pawh a ni mai thei a, a tk zngah phei chuan kan dah kual ang angin a lo kual mai thin. A thente chu ulh tliah theih khawpin a lo ro hman thin. Indo kan hrt thin si a; kahkhet mu trin khiang rah sn te, sunhlu rah snte kan lo va, lungt mum pawh kan chhar khawm bawk thin. Kan han indo va,kan inkah fuh chuan kan indawm ve ngaih ngaih fo mai. Thenkhatte chuan a ngl an ti khauh a, a kah a n thin m a ni. Kan mitahte kan inkp fuh lo zwk a, a vanneihthlk thin zwk hle. Lo inkp fuh palh hlauh ni ila chu kumkhuaa mit tihchhiat hlen theihna a ni ve a ni. Mahse kan inkp ve nawk nawk n a, kan inhliam chuang lem lo. Kan indo lai tak tak chuan kan hmanhmawh pheng lutuk hian a ngul kan kuai kl ang pen pawn a, a mu kan han thun a, kan kut kan lkchhuah fel hma in a ngul kan lo thlah palh thin a, kan kut kan kahchilh fo mai bawk. Thil inkah-fuh-siak kan ti thin a, kan kah tr kan tr ang ve vaw a, kan kp tla ve tap tap thin. Inl kan ni bawk a, tan a n duh ve thin khawp mai. A themthiam lo deuhte chuan an kahthelh nasa ve thin khawp mai a, kan innuih tliah tliah mai thin. Kan kah fuh tra kan thil tarte hi a tlngpuiin lehkha te a ni thin a, kan kp fuh ve thin bawk a, kan kp chik ve hrup mai thin. A kut hlei deuhte chuan khawlaia ar awm mai maite hi an lo intumsiak bawk thin a, a nghwng taka an kah fuh chuan an kp fuh chuan an kp thlu ve tawp tawp mai thin. Kahpup leh kahkheta kan infiam thinte kha a lo ngaihawmin, thil ho lo lam tak ni mah se a lo hlimawm thin ngawt mai. Tunah ngai mah ila, kohkir theih rual a chang si lo. Nun hluiten KIR AN REL

Nun hluiten kir an rel lo LO !!

75

76

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 7 THANG KAM

Naupan laia thil tih nuam kan tih thin deuh mai chu thang kam hi a ni. Thang hi chi hrang hrang awm mah se thangchep te, thangthleng te leh sahdal te hi naupan lai chuan kan kam deuh ber thin. Bei thang hi erawh chu a kamna tr hmun a ram ril deuhin, a hla tham deuh a, puitlin hnu emaw tlma changkan chhoh deuh hnuah emaw lo chuan kam a ni meuh lo. A en a hunah erawh chuan kan p emaw kan pa emaw kan emaw ten min hruai ve thin. A ennaa kan kal ve thin tih chauh lo chu bei kam chungchngah chuan naupangin inhnamhnawihna kan nei hranpa pawhin ka hre lo. A thang han puah vel pawh hi a nek a nawk a tam a, naupang tn chuan a buaithlk mai ni lo vin a thiam pawh kan thiam mang thin lo a ni. Thangchep hi lei lamah kam a ni deuh ber thin a. Lei lama tl chi thehlei, zuhrei leh sava thenkhat awhna chi a ni a. Sahdal erawh chu lei lama kam tho: mahse sadi theu a, a kwngte sial chawp emaw kawng belsa deuha kam emaw chi a niin, lei lama tl chi varung, vahlah ramparva, vahrit, thngfen, varihaw, buarchwm te leh a dangte awhna a ni a. Thangthleng erawh hi chu thingkung lama kam chi a ni thung a; thing emaw mau emawa dawhchhawn a, chaw chah dah a ni thin. Lui dungah pawh chnrang te, thngfen te awh nn thingtuai emaw mau emaw dawh chawpin kam a ni bawk thin. Thangthlengah hi chuan sava, rahtlan chi : tawllawt te, tuklo te, tukkhumvilik te, kawlrit te, dawkek te,

Nun hluiten kir an rel lo

77

chppuite leh a dangte pawh awh a ni thin. Thangchep leh thangthleng atn phulraw phl suihmum hman a ni thin a. Chu chu herh a ni thin a ni. Thang herh tr hian thiam ve deuh a ngai a, a herh thiam lo chuan bm leih luih, sawi tln tlnin an herh fo mai. Tin, a herh swpna lai tak mai hi tihfuh a har duh a, inchuktuah rem tak si, khawng tha deuh at a herh a ngai si a, kan herh sual chuan han kam chiah hian a ngl a khauh deuh phei chuan a pawt chhe thei mai thin. Naupang ta na n na chu thang tr pawhin phulrua la thei chi zia zng kan la ni si lo va; mi hnng hlainaa an duh loh, a mit zawn an paihna chng rng rng hian kan vk kan vk thin. An hlai mawlh mawlh laite hian an bulah kan tawlh hrat hrat a, min pe ve leh nge nge thin. A chng chuan chhngte ram kal hi kan chah thin a; herh sa diama min hawnsak chngte pawh a awm thin a,a chang chuan herh sain min hawn lem lo va, an herh peih lo lam ni lo vin, keimahni ngeiin herh ve ila, kan thiam ve ngei min duhpui vng zwk a ni thin a ni. Thang puah hi rin aiin a hautak ve khawp mai. A hmanrua kan neihsa lem loh phei chuan a chk lkkhwm pawh a buaithlk ve hle thin. A ruh rel pui berah phulrua a tul phawt a, a chng leh a chng inkr chu kan phelt a, kan zt mum a, kan herh thin. A chhp tr a laiah kan herhsawp a, saipir khp vela sng trin kan herhsawp ve leh a, a hmwr ve ve chu kan kawkalh leh a, a mawng lam chu thehlei leng twkin kan siam thin a ni. Phulraw hring kan hman chuan a thar ve vur thin a, 'thang thar ver vur chu an hlauva, a awk duh lo,' an tih avngin kan hman hmain rapah kan rep ung hmasa phawt thin. A hrui atn khupui emaw vaiza emaw hman a ni deuh ber thin a. Pte leh pute hnam hrui hrual

78

Nun hluiten kir an rel lo

bang kan hmang ve mai thin a. Khupui hrui hi chu a khawng duh deuhva herh a har deuh thin a; vaiza chu tlmin a zawi deuhva, tin, a rawng pawh a ng deuh st a herh a nuam deuh bk a ni. Hruikhu leh vaiza hrui vel an siam/lk dn han sawi kual lawk ila : Ramhnuaia thing kung khupui leh vaiza kha a pil an chhu swp a, a pil leh a tak inkra hrui awm kha an hk thin. A hk thiam lo chuan khawng deuh deuh chhe deuh deuhin an hk a, hman tlk pawh a ni mang lo. Khupui leh vaiza hih hi chu pawng paw phih vak vak chi a ni lo va, zawi muanga hih delh delh tr a ni. Chutichuan, an hih sa kha blah vut nn an khung pawlh a, thukah an chhuang a, rei tak an chhuan hnuah tuiin an sufai leh vek a, a nl pil pial leh a khawng zualpui a lo reh a, hrui tha takah a lo chang ta mai thin. Thanghrui tr kan han hrual a, hruikhu leh vaizate kha kan han thliar sn t t a, kan han thu dawrh ang set sawt a, kan kekawr kan han hlim chhng ang sauh sauh a, kan kutah chil kan han hnawm pharh pharh a, kan bulah hrui hmawr leh lam vuan tr kan thuttr a, bula thute kutzungchal kan han tih pirtr a, hrui kan bt a, kan ngal chrah a malin kan han hrual lauh lauh a, a fp tha tawha kan ngaihah kan han tih fin a, kan hrual fp chaih mai thin. Ngal hmul neih deuh chuan a hrual hleih theih loh; hruiin a pawt a, a thp duh m m a ni. Kan zei deuh hnu chuan mahniin kan hrual thei a, kan ke kan dawrh vak a, kan kezungpui lehlamah hrui kha kan bt a, kan hrual thin a ni. Hrui hi hrual tam deuh chuan ngal a thip duh thin khawp mai. Thanghrui kha thangah a kawkalhin kan suih hnan a, a valh kan siam nghal thin a ni. A awh pawha a chhpa hrengbet tlat tra siam a ni thin a ni. A tep-chho siam pawh hi a buaithlk ve phian

Nun hluiten kir an rel lo

79

mai. A tep-chho atn hian thangtung kan hmang thin a, neih sa kan neih loh chuan ramhnuai khawkrawk deuh deuh, kham rawng kai lek lekah a awm deuh ber thin a, a nih loh pawhin rampil ril deuh hlek pan a ngai thin. Thangtung kan neih chuan a hmwrah hmawlhte ball point pentui aia t hret, inchi khat vel a sei (A seilam hi chu a thang len leh tt azir a ni mai a) a chanve vel thleng kan han phel a, tah chuan thangtung zi kha kan zep a, nghet deuhin kan twn thin. A hmwr lehlam kha thang herh a hnuai lama a lai takah nghet deuhin kan suih thin a ni. Thanghruia tawn beh tr zangs a la awm leh a; hmawlhte kan suih a, a hmwr leh lam hi a zuih deuh a, chu chu a tep-chho nna intawhna tr, thang kamtu ber a ni ang chu. A hruia nghet taka a tawn a, a tlk mai mai loh nn a hmwr kha kan suih pwr deuh thin a ni. Thangchep chu lei lama kam chi a nih avngin a thang kha leiah nghet taka khenbeh a ngai thin a, a khenkk siam a ngai thin. Thingkk remchng deuh pahnih kan suih a, a hmwr kan ti zum a, chu chu kan hmang thin a ni. A nih loh pawhin phelsp chng nei, hmun hnihah kan thliar a, a sr tawn ve ve kan zuah a, a laita kan ti bung a, a hmawr ve ve kan ti zum a, chutiang ang chu kan hmang ve bawk thin. Thangthleng erawh chu a ruhrel pui ber chu thangchep ang deuh tho, mahse thangchep aia bial tawi deuh zwkin kan herh thin a, a chhp herh ve lovin kan kuai kl mai thin. A khenkk a ngai ve lo thung a. Amaherawhchu a dawh siam a ngai thung a, nghet taka phuar a ngai a ni. Kan phuar ngheh loh palh chuan a thle a thle a, ho lo lam deuh deuhah a per fo mai thin.

80

Nun hluiten kir an rel lo

Sahdal thang puah dn hi a dang leh deuh a, thangchep leh thangthleng puah i chuan a awlsam deuh thung. Thangtung zi sei tha deuhte pahnih pathum kan herh a, a hmawrah a valhba kan suih bial awng a, chu chu a valh a ni mai. A valhba thangtung leh hrui kan zawm a, hrui lamah a zangs thangtung kan vuah a: thang valh chu a tlangpuiin kuttum leng velin kan siam thin tlangpui a ni. Thang dangte aiin a zangs a sei deuh a, a tepchho tawnbeh a ngai lo va, thangtung hmang lovin, hmawlht sei deuh kan suihmum mai thin. A khenkk erawhchu thingkk hman a rem ve chiah lo va, hmawlht phk hmun hnihah thliarin, zung khat atanga zung hnih velte kan thliar a, a sr tawn tawn kan zuah a, a li kan tibung thin a ni. Thianzahovin, thl laiin thang kan kam thin a, mahni thang puah vete emaw te leh pate min puahsak kan han kam ve thin a. Kawngsr t t-ah kan kam ve thliah thin a; zuhrei kawng te, thehlei kawngah te kan kam thin a, an chaw zawnna kawngtum ve hi a ngai an lo ring ve thin a ni ang, a bel ve tln thin. A chng chuan kawng kan sial chawp a, kan kam mai bawk thin. Kawng tha deuha kan kam chuan kan phur ve thin khawp mai. Thangngl atn thingtuai mar tha, a khauh dn azirin kutzungt atanga kutzungpui inkr bwr vel kan hmang deuh ber a, kan kamna laia chutiang ang a awm remchng lo a nih chuan hmun dangah kan zawng a, kan la thin a ni. Kan kamna bul maia a awm chuan sawhphun a ngai ve lo va, a nghet sa a, a awlsam viau thin. Hmundanga mi sah chawp a, sawhphun chu a nghet mawh a, lung hmun deuhah phei chuan a sawhna tr hmun a awm mai loh phei chuan kan kam loh phah fo mai.

Nun hluiten kir an rel lo

81

Kan kamna tr zwnah kan han thu sawp ang nek nawk a, kan ipte atangin thang kan han phawrh a, a ngl tr kan han melh kual nghal a, kan kamna lai lei a that deuh chuan a khenkk kan han khng hi a nghet tha thei lo va, kan han kam tak tak dawn a, a ngl a lo khauh deuh phei chuan a khenkk chawpin a pawt phawi leh vek thin. Kan kamna lai lung hmun deuh a nih thung chuan a khenkk kan khng lt tha hlei thei lo va, a khenkk kan tibal teuh a, siamchawp te, zawnchawpte a ngai fo mai. Kan thangkamna lai zawna thehlei te, savate, zuhrei te a kal theih nn kan thangkamna sr lehlam lehlam kha a tawn tawnin kan hung ve deuh a, thingtang emaw hmawlht emaw a remchng ang ang vitphunin, a di kan thu ve far thin. Kan thangkamna lai bwr chu han hawi vel ila, thangngl a kl pep pup mai a, hai rual a ni thin lo. Kan kamna li a khn a that deuh chuan kan kam mk lai pawhin kan kam hmasakna thang thenkhatah chuan a lo wk hman thin a; kan thangngl a rl deuh chng a, a phih hlum mai zawh loh chuan kan vawhlum fo mai bawk. Kan thangkam chu zng krah kan en tlngpui a, a chng chuan tlaiah pawh kan en leh thin. Zng krah chuah kan en chuan kan en zawh hnu maia a lo awh leh si chuan a tka kan en lehin a lei dep lama a pang a lo tt k hman tiar thin. Kan en loh laia a lo wk hman a nih chuan kan kamna lai bwra mi kal vel ten a thanghruiah an lo twn emaw a nglah an lo twnbet mai a, tha takin an lo kam leh diam mai thin. Kan thangkam kan han en a, a thang kan hmuh chian hma a, a ngl kan hmuh pawhin a per leh per loh kan hria a, a lo per vauh chuan rilru a kal thui hman thin teh asin!! A hmun kan han thleng a, thang

82

Nun hluiten kir an rel lo

thenkhat chu a lo per thelh a; thang thenkhat chuan zuhrei te, chep te, vadumdelengte leh a dang dang pawh a lo wk thin a. Kan thanga a lo awh chuan kan hlim thin lutuk hi kan au rawi rawi mai thin. Thiante emaw naupang zual deuh emaw wk thei lo an awm chuan an hriat loh leh an hmuh loh hlanin kan awh sa kha an thangah kan awhtr thin. Chutichuan an phur ve m m thin a ni. Naupang emaw tleirawl emaw sual fl deuh hi an lo awm ve leh zl a, kan thangkamah hmawlh te, thingbung te, hnimhnah te, saruhte an lo awhtr a; a chng chuan a nglah an bng a, an sawi bawk a, a ngl zawng zawng an lo tiper vek a, a nglte hi an lo chhawk bawk thin. Mi thenkhat sual fl deuhte chuan thanga wkte an lo la a, thangte hial an lo ru a, a chng chuan an lo st chhe vek a, a thinrimthlk duh thin hle. Kan tt zual lai chuan kawmthlanga phuihnam rah tlan sava : tlaiberh te leh a dangte awh tumin thangthleng kan kam ve thin a, zng thawh hma kan chk a, sikul ban kan nghkhlel bawk a. Thangthleng hi a tlngpuiin thingkunga kam a ni thin a. Lui kam emaw luidungah emaw pawh kam a ni tho thin. Lui kamah chuan kam a buaithlk deuh a, a ngl siam fuh a har duh deuh a; tin, a thang tawn ngheh pawh tawnchhan tha tak a awm loh chuan a har bk a ni. Lui kamah emaw lui dungah emaw kan kam chuan kan thang lamah sava kan um thin a, kan thang an han hmuh khn kan chaw chahte an han hmu a, kan dawh siamah an han fu chat a, an tum/rah rual rualin thang a per a, a wk tl phar phar thin. Thingkunga kan kam chuan savaten a rah an tlan bk deuh klbuh te, rihmm te, sabehlang te, khuangthl te, hnahkiah te kam a ni deuh ber thin a.

Nun hluiten kir an rel lo

83

Thingkungah chuan kam a awl deuh a, a zr remchng liah kan tawnbet a, a ngl atn a thing zr vek ,a hnah leh a zr buk zual kan stthla a,kan hmang nghal mai thin.Thang sirah chawchah atn an rah tlan chi kha kan tawnbet a, kan chawchah ei tra an han fu chiah kha a wk tal phar phar mai thin.Thingkungah chuan chetsual palh a hlauhawm a,chet fimkhur pawh a ngai thin nangiang mai. Thingkungah hian awm dn theihnghilh thut hi a awl m m mai a,nghenchhan awm lo pui hi thil nghen kan tum a,kan tlk phah fo mai bawk a. A chng chuan a zr dangah kan in dawmbet hman ve hram a; tlk teuh deuh deuh chng a tam thin khawp mai. Sahdal thang pawh hi leia kam chi tho a ni a,tlmin ram pilril deuh a ngai thung a. A thang kan kamna lai bk chu dai theu a ngai ve a,thui tak tak kam a ni ve thin a, thangthleng te, thangchepte anga zing chuka kam chi a ni ve lem lo a ni.Thang dang anga en zin chi pawh a ni ve hran lo va,ni hnih khat a krah rial a ngai thin a ni. Kan thangkam kan en khat deuh chuan sat-in min lo eisak fo va,sava thenkhat chu an lo ei zo deuh vek a, a ke leh a thla deuh chauhte an ei bang a awm ve fo thin.Thenkhat chu a hmul tla ten tun, a tak hmuh tr awm si lote a awm thin a, a ngl a rl deuh chuan an lo talchhuak ve fo bawk thin. Kan thang a per tih kan hriat si; mahse a ngl kr deuh pap si kan han hmuh a, a hrui ina kan thil awh nghawng tak maia a lo hlin chat a, a lo uai deuh nalh nalh chuan a hlimawm thin hle. Chp fal pawh kan siam thin a, phelsp kan thliar pan a, kan tah khwm thin. A nih loh pawhin phulrua emaw mau tuai tha deuh emaw kan hlai a, kan tah bawk thin. Chp tlatna laiah kan kam a.

84

Nun hluiten kir an rel lo

Antam hmun zwlah te, chhungkaw thil engemaw phona tra dia an siam, an tihfai hmun zwl laiah te, zwlzau remchng, buh an phona bul velah kan kam thin tlngpui a ni. Chp fal kam dn hi chu phakrak kan tah kha a tlng lehlam lei kan siktr a, a lehlam kan khai kang a, a sr tawn tawnah thingtuai kan sawh phun a, a ler lamah thingtuai dang kan kham leh a, Chutah chuan phakrak kha kan khai thin. Phakrak hnuaiah chuan sahdal thang kam ang deuhin an tihper trin hmawlht dah a ni thin a, thangchep thang hrui ang thovin a hruiah a zangs kan tibet ve a, a khenkk pawh pakhat chauh hmang pawhin a siam ve theih tho va, khenkk pahnih hman pawh a theih tho thin. A zangs lo dal trin hmawlht kan kham a, chawchah kan dah a, chu mi tlan tra fal hnuaia an lt chuan a thang kha an pal per a, a chung lama hruia thlunna a dwk thut a, a hnuaia awmte chu a delh phiar mai thin. Pal per chi loh pawhin a siam theih a, phakrak kha kan hlng a, a pawnah awlsam taka pawh per mai theih trin kan siam a, hmun hla deuh atangin kan pawt mai thin bawk. Chutianga kan tih loh pawhin, a phakrak hnuaiah khan mau phel emaw kan dah a, chu mi chungah chuan buhhumte kan dah a, chu mi an chuk huna an chuk per nghal mai trin kan kam ve bawk thin. Chutiang ang thang kan kama kan delh theih viau chuan kan hlim ve thin khawp mai. Ral hla deuh hlek atangin kan han thlr a, a delh rik deuh khat khat chuan kan tln thuai mai thin. Khawlaia buh pho ven pahin kam mai mai kan chng bawk a, art te pawh hi kan delh hlum fo mai. Chhngte hauh chu kan hlau thin mai mai khawp mai thung a. Tlkawrh thang kan kam bawk thin a. Lamlian ko-ah te a kua a awm thin a; lamlian kan

Nun hluiten kir an rel lo

85

kal hi chuan kawng ko lam kan melh a, tlkawrh kua kan melh ran mai thin. Tlkawrh kua hi thk tak, ngl tak a ni a; a thang kam dn pawh a ho ang reng khawp mai: Thangchep angin a chhp zum deuhin kan herh a, chu chu a kaw kotlngah kan khngbet a, a rawn chhuah dnin a l a lawk avngin a chhip zum lamah a tang hlum ve tawp mai thin. Hrui hrual mai mai pawh a kaw kotlngah kan valh ve a, a srah thing kan khng bur a, chutah chuan kan tawn a, a rawn chhuahin a valhah a l a rawn rawlh a, a thlawh chak m avngin a valh pawh a lo inzip ve thuai mai thin a, a wk chawih mai thin. Kan thanga kan awh hmulte, a meite hi kawngkhar (Dp-a siam, chunglam leh hnuai lama a tlengrel awm,nem tawlh chi)-ah kan tar chuai thin a ni.Thehlei mei thenkhat kan lo hleh bulh deuhte chu kan tar nam vat vat fo mai. Thang kan kam li tak tak chuan eng dang mah kan ngai bk lo va, thang kan neih that a, kan awh theih bawk chuan kan lawm a kim ve m m a, kan hlim ve thin m m a ni. Mahse tunah zawng kh'ng hun laite kha mitthla mai bk a theih tawh si lo va, lung a ti lngin a ngaihawm thin ngawt mai. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

86

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 8 SAVA VEH

Sikul kan han kal a, kum twp chawlh kan nghahhlelhna pakhat chu sava veh hi a ni ve thin. Khua a tui hul that a; thingrah, sava tlan tr a tam chuan sava veh pawh a phurawm thin. Sikul kan kal lai chuan sava vehna hun kan nei tha thei lo va, chhngte pawhin lehkha zir kalsana veh chu an remti reng thei bawk hek lo. Chawhnu sikul kan bng a, chhngten tui chawi tr tein min tr a, tui mte min khirhtr a, pahnih la khirh rual lo deuhte chuan pakhat kan pu mai bawk a. A thenin baltin emaw tin (Tel tin ruak) an zawn bawk a. Tuikhur kawnga hlum, lei m lo, ban tha tak saihlum atn kan swk haw pah thin. Tuichawi pah ni lem lo va hlum kan sawh chuan sikhup (No bial) tlngte, fianthlr tlngte leh a pumte pawh kan ti bal nuau thin. Tuikhur pan lo va, mahni in lama kan silfai chang chuan chhngte chuan tui tihek min ti thin khawp mai. Saihlum atn hian sawntlung lei hi a tha deuh bk a, a chhan chu a sakhat a, a m lo va, lung leh tlak ilo pawhin a pawlh lo a ni. Sawntlung lei aimahin bellei hi a la tha zwk mah a; hmun tin hmun tanga lei satliah i hian a rit zwk deuh emaw tih tr a ni. Tin, saihlum atn han hrual hian a tliang duh m m a, sava veh a, ipte-a han ah kual hrep hnu phei chuan a hnum tliang hlarh thei thin a ni. Thlasik li hian sawntlung lei hi a s ve thin a; zngkrah hian han en ila, han khawih ila, chu lei lo

Nun hluiten kir an rel lo

87

s lkte chu a nm ban deuh a, hlum atn kan swk thin. Tin, kha sawntlung kha kan lai khuar a, a tlngah hmawlht kan kham kawkalh a, hnim hnah hlai deuh emaw puanchhia emawin kan khuh a, leiin kan vur hnan leh a; ni hnih khatte, zan khatte kan rial a, chu mi hnu chuan kan han hai hawng a, kan laihkhuarah chuan a lo s khat ve lk thin. A thente chu pawnahte a lo so chhuak bawk a, kan han hawng chu kan hlim ve thin dar dar khawp mai. Kan hlum sawh sate in lamah kan han hawn a, luhkapui rah dawna, lungphk awmah emaw luhkapuia phulraw mm tha laiah emaw kan sawhban a, a nih loh pawhin thirphkah kan sawhban thin. Kan sawhban thawkhata kan hriat chuan thirphkah emaw hnngtah (Arbawm mawngphah tah angin kan tah a, a tlng hmawlhtin kan chep ve a)-ah emaw kan chawn a; kan hral mum thin. Kan hrual tantirh chuan pakhat kan hrual a, kan thiamchawp chho ve zl a, pahnihte pathumte pawh kan hrual thiam chho ve zl thin. Kan hrual mum sa aia zwkten "Khawii maw i hrual hnem tawh em, kan chhiar sak ang che," an ti a, kan hlum hrual sa kha an kutzungchalin an han nem pr thlawr thlawr mai thin chu, a thinurthlk thin khawp mai. Kan hrual mum sa kha n-ah kan han pho ro a, kan hmanhmawh deuh chuan thukah kan chhuang ro thin. Thirphk, thukah kan chhuang a, a chungah saihlum kan dah a, a khk loh nn vut a chungah kan phul zai zai thin. Chhn pachangah hi chuan sava an inlr vak lem lo va; zngkr n chhuah hlim emaw tlai n nem lamah emaw hian sava chu an tam thin a, ch'ng hunah chuan kan veh tlngpui thin. Thianzaho

88

Nun hluiten kir an rel lo

inthurualin kan veh thin a, naupan zual li chuan sava veh tra kan kal hi, hlum tam twk kan ak a, pal ban filawr intumsiak mai maiin kan hlum ken kan hmang zo deuhthaw thin. Aia zawkten sava veh tra kan kal hi 'A chithlah tr tal zuahah aw' min lo tifiam thin. Sairawkherh hman kan thiam hma deuh chuan kan kutzungpui hi kan perh fo va, a n duh thin khwp mai. A chng phei chuan a n kan ti thin lutuk hi kan kut kan thing vawn vawn mai thin. Sava veh nachng kan hriat tantirh chuan sava kan hmuh ang ang hi kan perh chawt mai thin a, tiktik te, tm te, tehhek te perh thlk tumin kan veh kan veh a, kan perh thla ngai mang hlei lo va. Heng sava t zualte hi chu an fkna ngaiah an fu reng lem lo va, an sawh sawn zeuh zeuh a, perh fuh an har phian a ni. Hnahkiah rah li chuan tukkhumvilik, kawlrit, dawkek, chppui, viva leh a dangte hi an tam thin khawp a, hnahkiah kung tamna ram lama kan veh tum chuan hnahkiah awmna li kan pan a, thawm dim takin kan kal tham tham a, hnahthel ro rah palh pawh thawm a ring hma khawp mai. Kan hmanhmawh deuha kan tln ve chng lahin hrui pal palha tlk a awl phian lehnghal. Ngawi rengin thing hnuaiah kan veh tham tham a, ngun m min sava kan thlr vang vang a, kan sairawkherh kan kuai fn ang phan phan a, hmun dang atanga an rawn rin perh a, an thlawk darh huk mai thin chu nuih a za duh lem lo thin khawp mai. Kan vehna laia rah tlan tr a that deuh chuan sava hram lite hi kan perh tawp chawih chawih mai thin. Kan perh fuh deuh chng chuan an awmna zawnah lei lamah an rawn tla thla nghal hmiah zl mai thin. Kan perh fuh chian vak loh, mahse thlawhpui chi ni tawh lo pawh leiahte

Nun hluiten kir an rel lo

89

an lo tla a, a thente chu a hmuia kan perh fuh, an l a hai avnga lei lama rawn tla thla mai maite an ni a. A chng chuan a nung chungin kan hawn a, chhngte erawh chuan min hauh phah fo thung. A nung chunga hawn an phal thin lo a ni. Kan perh fuh ve ting tang si, mahse la thi chiah si lo chu an chak tawh si lo va, an bawh thin a, chu mi man tum chuan kan phe kan phe bawk thin. Sava-ah chuan chppui hian thawm an dim thiam phian a, ngawi rengin rah an tlan a, kan thawm an hriat veleh a rualin an thlawk chhuak phut thin. Thingkung lian tham : bng te, hmwng lam chi te a rah chng hian a kungah kan chng thin a, naupang zual deuhte a tla chng trin leiah kan awmtr thin a; thingkungahte ngawi rengin kan thu a, thawm nei ta lo chu savain rah tlan an rawn tum a, an rawn fk veleh kan lo perh thla tawk mai thin a ni. Perh thelh chng lah kan ngah thin khawp lehnghal. Vahi te, tawllawt te, tukloh ten an tlan duh a, kan perhthlk hnem deuh chuan a hlimawm thin khawp mai. Saihlum hi hman zawh hma hi a awl khawp mai a, sava an lo tam deuh chuan kan perh pawp pawp mai thin si a; Wildlife Protection Act lam rng rng ngaihtuah lovin kan sava hmuh ang ang kan perh hmiah hmiah mai a ni si a. Saihlum kan hman zawh tawh chuan sunhlu rah emaw khiang rah hring emaw kan hmang mai thin. Mahse a zn deuh avngin a lngkawi duh a, sava perhthlk erawh a har viau thung. Kan ril a tam deuh emaw hlum kan hman zawh tawh emaw khua a tlai deuh tawh avng emaw sava an reh tawh deuh vng emaw tein in lamah kan hwng thin a. Kan hawn kawngah mite kan tawh

90

Nun hluiten kir an rel lo

chuan 'Perhthlak hmui ziah i cho em?' kan han ti a, 'cho e' an tih chuan, "Chiah maw?" kan han ti a, kan ipte kan zen ngar ngar a, kan sava perhthlk hmul kan han pawt a, kan han chhem lng ar ar a. A nuam hi kan ti hliah hliah thin teh asin! kan sava perh thlk kha kan perh nat deuh chuan a thi duh ve a, kan ipte pawh hi thiin a luan khawng eih uaih chng lah a tam thin khawp mai. Saihlum atna lei ban tha lo deuh kan hman chuan kan han ak keh rem rum a, ipte ah hi a paw thek thuk mai thin a ni. Sava han veh tak tak hi chuan sairawkherh pawh hi neih that a ngai ve khawp mai. A kk hman thiam leh thiam lohte hi kan nei ve thin a. A thenin a kk zr deuhte, a thenin a kk zm deuhte an hmang thiam a; pawhfan nise a thenin a nm deuh an duh laiin a thenin a khauh deuh an duh bawk a. Vai pawhfan siamah khn KKK kha a khauh tha deuh a, MMM kha a nem deuh thin. Mahni khuaa pawhfan lei tr a awm loh chuan mikhuaa kal tr kan chah mai thin. Pawhfan man tr chhngte kan han dil a, min pe phal lo va, "Inhlawhfk ve mai rawh," an han ti ve bawk a, tih theih kan la nei tlm thin si a, kan buai ve thin map map khawp mai. Pawhfan man tuakin thingtuahte kan han la a, vawi khatah kan pu tlm thin si a, thingfk, fk za te, fk zahnihte cheng khat man a ni thin si a, tuak ngah a har ve thin khawp mai. A chng chuan mi tui chawi tein kan inhlawhfk a, a chng leh kan saihlum hrual sain kan thleng bawk a; a chng leh buh phur tein kan inhlawh thin a, kan phur tam thei thin si lo va, a luhaithlk ve thin khawp mai. Kan pawhfan lei kan duhaia a lo khauh deuh chuan kan han chep t deuh a, kan cheh sual palh hlauh chuan hman tlk lohin kan chhuah a, kan ui thin tlak tlak khawp mai, kan chep chhe

Nun hluiten kir an rel lo

91

mai ang tih kan hlau hian aia zwkte emaw kan nu leh pate emaw kan cheh tttr a, kan cheh ttna khn kan tawn nghal a, a remchng thin phian lawi a. Pawhfan phan tr mawlh kha a buaithlk thin. Savun tha a vng thin si a, pheikhawk chhia leh football kwr chhia kha kan hmuh phk awmchhun chu a ni mai a. Football-te lah kha sikul leh Games & Sports Association deuh chauhin an nei a, a chhiat tawh chuan a mawih zui titih tawh thin si a, a buaithlk thin teh zawng a ni. Thenkhat chuan chhngte pheikhawk bun lai lite an lo hlep thul. Pheikhawk pum lam la tha vek si a, bun tlk loha chhuah kha a awm nual thin a ni. Savun mawih deuh kan hman a, a peh palh chuan mahni awm hi kan chum leh dawt thin. Mahni leh mahni kan intuak theih hma phei kha chuan chhngte hi kan tibuai thin nak nak khawp mai. Kan perhthlk sa kan han rawh lahin a hmul kan pawt fai leng thin si lo va, kan rawh hmui rum rum a, chhngten bekang an um laia kan lo rawh palh phei chuan min hau leh hrep thin. Sava hmul lampang chi bekang um laia rawh chu bekang a hmin tha thei lo vin, a tui duh thin lo an ti a ni. Kan sava perhthlkte kha chhuatah kan theh thla tawp a, nauten an lo chhar a, a hmul an pawtfai malh malh thin a, a bul hnaia zawhte emaw ui emaw an lo awm chuan a rang a rangin an lo che ve a, sava kha an lo put ve daih a, khum hnuaiah emaw pakil kr chp tak krahte an lo luhpui a, kan um zak zak mai thin. Kan chhuhsak leh meuh chuan an lo hmuam huh pur hman thin. Sava veh sawi tkah chuan sava no lk pawh sawi tel law law ila. Bak leh vahluk tih loh hi chu sava

92

Nun hluiten kir an rel lo

lamah chuan a tui chi deuh vek an ni a ; a tlangpuiin bu an chhep thin bawk a ni. Sava thenkhat chuan thingkungah an chhep a, sava thenkhat erawhchuan hnimbuk krahte an chhep a, hnahkhwr sava chuan thinghnah hlai deuh deuhah bu a chhep thung a, hnah a khwr mai thin. Bu atna hnah a khwr avnga 'hnahkhwr sava' vuah mai niawm tak a ni. Savain bu an chheh chuan sava bu hual a pui hi kan ngah thin khawp mai. Sava chettlatna hmun leh an thlawhluhna hmun kan thlithlai a; kan rin zawn a, an bu chheh pawh kan zawng hmu leh nge nge thin. A kht twkin chhn lamah sava bu chu kan en thin a, a tui a awm leh awm lohte kan en a, a chng chuan a tuite hi kan lksak fo va. A chng chuan kan lksak ngai chuang lem lo va, a awp keu hun kan nghk thin a ni. A kht twka kan en a, kan en tum a a lo awp keu tawh chuan kan hlim ve thin khawp mai. Chawm nun theih tawha kan ngaih chuan sava note kha kan la mai thin. A chng chuan zanah a pui nna hup kan tum thin a, kan veh nasa thin khawp mai. Thim tham a ni thin si a, chetsual fet fet pawh kan ngah thin khawp mai. Sava no kan lk chuan kan lkna lai bwr vela kal leh a, a pui an thlawk vel luap leh an han fk chng pawha an han hawi vang vang mai thin chu hmuh an hrehawm thin hle mai. Nu leh pate, sikul lama zirtirtuten Sava no lk hi an phal ngai lo va, sikulah phei chuan sava no la an hriat chhuah chu an hrem ngei ngei thin. Pathianin a duh taka a siam rannung an ni a, an puite tel lo va a no chauh lksak chu an lainatawm m a ni. A hringtu a pui tn a khawharthlk a, a no tn lah a pui chawm loha han awm ngawt chu a rapthlk a ni.

Nun hluiten kir an rel lo

93

Sava no lkte hi a tam zwk chuan rannung chunga ngilneih lohna a nih kan hre lo va, kan lawm avngin kan la ve chawt a, chhngte hauh pawh kan tawh zin phah viau rng a ni. Chhngte hriat leh an hmuh hlauvin chhek inahte leh hmun dangah kan thukru twk twk a; chhngte buh hk lain an hram thawm atangtein an lo hmuchhuak leh nge nge a. Chhngtena sava no lk a that lohzia min hrilh hnu chuan kan la ngam tawh bk thin lo. 'Sava no lk chu an hmuingil duh ngai lo' an ti a, hmuingil loh kan hlau m m thin. Sava kan veh pawhin kan perhthlk la thi si lo, a nung chunga hawn mai hi a nuam kan ti thin a; mahse chhngte chuan an lo lainat nasa mai thin si. "Engah nge a nungchunga i rawn hawn ? Rek hlum nghal vat rawh, i ti khawngaihthlak leh lutuk," an lo ti a, min lo zilh hrep thin. Nungcha nunna nei ve tho an ni a, an lainatawm m a tin a ni. Kh'ng hun lai, engto pawh nei vak lem lo va kan awm mai mai lite kha a lo hlimawmin, awh ngawih ngawih kan nei lo va, sairawkherh leh saihlum kan neih chuan kan lawm tawk ve m m thin. Sairawkherh kan uar tak tak a, tihpalh thilah mi kan han in perh fuh zauh zauh a, mi thei rah lo perh twkte an awm bawk a, nu leh pa, khawtlngin an ngai thei lo tan a, V.C. lam pawhin an khap ve leh mai thin. Tlangauin sairawkherh siam a khap thu a han au mai thin chu tlangau pa chawp chawpin kan haw tk mai thin. Tunah zawng chunglng savate khawvel kan tichp a, an chenna kan ti chereu a, an rahtlanah tr kan phul thul, an tn kan ram hi chnna tlk lo a ni dawn ta mai. Hun hlui leh Nun hluiten KIR AN REL

94

Nun hluiten kir an rel lo

SI LO !! A pawi mang e !! BUNG 9

Nun hluiten kir an rel lo CHAKAI KHAWRH

95

Chakai hi a sa ei tr tam si loah chuan a khawrh hi chu a nuamin a hlimawm ve thlawt mai. Chakai khawrh hun lai chuan sikul chawlh te, inrinnite kan nghkhlel m m thin a ni. Thianzahovin kan inhmu khwm a, khawii lamah nge kan khawrh ang tiin kan han rel khwm ve laih laih a, pakhatin, "Chumi khami laiah chuan a tam thin," a han ti a; a thenin khawii lai hmun hmun emaw hi an sawi a, 'chutah chuan a tam zwk,' tiin kum hlui lama lo khawrh tawhna lai leh kr hmasa lama lo kal tawhnate kan han sawi khwm lat lat a. In rualkhat tlng na n na chu thu pawtchat mai tr awm ta thin lo chu a hmun/lui/sih tr ringawt rel chhng pawh a rei leh viau thin. Kan han rel thlu ve ngawt thin n a, chhngte phalna la lk chawp lehte a ngai a. Nau nei ve dih diah kan ni hlawm si a, chhngte hnnah kan han sawi ve dek dek a, "Nau awm a ngai," an han ti mauh mai thin a. A chng leh, "Pal ban tr thingtuai pu rawh," te an han tih chuan kan tap ru teuh mai thin. A chng chuan chhngte thusawi kan hre lo der a, chhngten nau awm tra min rin tumte hian chakai kan khawrhsan nilng zak zak a, chhngte pawhin hna an thawh theih loh phah fo bawk. Kan rel thlk sa vek tawh pawh hi kan hman rual loh deuh chuan kan thulh leh fo bawk. A chng chuan a hman ang ang kan kal mai a, a hman lo deuh chu kan kalsan ve mai thin bawk. Zadeng tlawm tr an sawi ang maiin rorel kan zin dup a, kan rorel vete lah chu a chng chuan chhngte hnnah han sawi ve ila vut laka

96

Nun hluiten kir an rel lo

vawih ang chauh kan ni thin si. Tih tr min dap pui ruai mai thin si a. Chhngten hna danga min tirh luih tlat chuan kan thinrim teuh thin. Thianzahova kan remchan tlan deuh n chuan kan phr thin vat vat khawp mai. Rappuichungsnga chhngte tuthlawh rawlh that dim diam kha kan lawnchilh a, kan phr tawh lutuk thin hi rappuichungsng atang tein kan zuang thla leh tawk tawk mai thin. Bangrel leh thehln ilo vela chhngte bal tun pawh chhuat kan per nghawr nasat avngin kan titla bal rem rum thin a ni. Kan chakai man khawl sa dahkhwlna tr tiin Amul br kan han zawng a, a ruak a lo awm mai thin si lo. Chhngten thil eng engemaw an dahna kha an hriat loh hlanin kan bun ruak a, kan keng daih mai thin. Sih emaw lui t emaw kan han pan ding a, kan khawrhna lai hmun tr kan han thleng a, chakai kua zawngin kan mit kan len a, a vng thar deuh serh sawrhte leh a kaw pangngai kan hmuh chuan kan hlim thin khawp mai. Kawr bntlawn kan hk chuan kan zak thleng rawkin kan han thlep ang teng tawng a, chakai kua kan hmuh chu kan zen ngar ngar mai thin a ni. A kuaah chuan tui a awm mai loh chuan rl kua a ni palh hlauh mai ang tih a hlauhawm thin hle mai. Tui a awm chuan kan kutin kan han sawh chak chak a. Sihah chuan lei a nm a kaw te tak ta lang pawh hi a zen vr theih thin khawp mai. A kua kan han zen a, a thente chu hnaitah an lo awm ve mai a; a thente erawhchu an lo awm mai si lo. Bn pil vek khawp pawha kan zen pawhin kan man phk loh pawh a awm nual a ni. Beka lei si ranin kan han zen ngar ngar a;

Nun hluiten kir an rel lo

97

kan zen phk loh twpah kan tuthlawh kenin a kua kan lai dar a, kan zen thk phah sawt a, kan man ve leh mai bawk thin. A kaw thk deuh chu a bul vel kan tal belin, khp leh bn vel a paw tha duh khawp mai. Chu mai a la ni lo; kan han tan deuh tak tak chuan kan kawr kan phelh a, kan pum pwt pht mai thin. Kawr kan hk loh chng chuan tlip chaw kan ni ngawt mai thin. Thosi lah an ngampa thin khawp lehnghal a, kan inhiat bawl nawlh nawlh reng mai thin. A thente chu an kua lung hnuaiahte a kwi a, a buaithlk thin viau mai. A lung a len vak loh chuan kan han nam sawn ve mai a, awlsam tin kan man lawi a. A thente erawhchu a lian a, kan kar phawh theih loh/zawh loh pawh a awm nual thin a, kan beidawn chng lah a tam thin. A thente erawhchu lung lian lo mah se a nghet thin m m a, a vel kan lai phawt a, a chng chuan lung karna tr hmanrua tlung atn thingtuaite kan st leh rih thin. Chakai kua nia kan rin kan han zen ngawt mai thinte lah chu kan tisual ve nasa thin khawp mai. A thente chu sihsen (fanghmir te takte, seh n ve tak) bute a lo awm a, kan kutah an seh thp sup sup thin. A thente chu thil nm nek nuakte a lo awm a, kan kut kan phawi let leh rang thin khawp mai. Chakai kua kan han zen ngar ngar a, a kaw twpah chakai kha an lo tang ve a, kan kutte min lo chehsak ve thin a, kan man kan thlah dawn chuan kan ui ve thin bawk si, min chehna a n kan ti ve thin bawk si, kan awiah tuar tuar a, kan then ve tlawk tlawk thin. A chng chuan a n kan ti lutuk hi kan thlah a, kan kut kan han phawi chuan min lo chep thi ve thei thin a ni.

98

Nun hluiten kir an rel lo

A kua kan hmuh sa lem loh chuan lung kan kuai thal pheng phung a, chumi hnuaiahte chuan a thente chu an lo tawm a, a thenin kua an lo nei a. A thente chu an han fing ve thin khawp a, khatia lung kan kawih thal veleh khn an kuaah a rang a rangin an lt nghal daih a, kan hmu ve hman zuai thin si a, man kan tum ngar ngar thin a ni. A then kan mita kan hmuh lai ngeia ltte kan man theih si loh an awm chuan kan ui ve thin khawp mai. A tlngpuiin chakai kan khawrha kan man thin hi aifiar te, aikam te, aidup te, aipawl te an ni a; aidup hi kan han man chuan a lo hnip/dp reuh si a, him piala man chu a har thin khawp mai. A kua atanga kan lkchhuah hma hian kan kawm terh hman fo thin. An hnip reuh m bawk a ni. Chakai thenkhat chu tui tling pawnlng deuh deuhah hian an lo vk chhuak ve thin a, kan han man dawn a, an bawppui lehlam lehlam hi an tun hra hra a, naupang tn na n na chuan min chep mai ang tih hlauhna avngin kan man mai ngam thin lo va, hmu reng si a kan man ngam mai loha kan chhuah tk mai pawh a awm fo mai. Kan kutzungpui tiat vel lek an an bawppuiin min vau zm ve a nih ber chu Keini aia naupang lehzual hi tirhkah (kid)-ah kan han hruai ve khang lang a; kan man sa kha kan br kenah kan dah a, an vahchhuah loh nn kan kentr thin. Kan br chhnga tui kan thun loh phei chuan an tal ri ram ram thin. Brin chhn a neih that chuan nghet deuhin kan chhn a, an chhuah tum kha an vk kual ve thin ni ngei tr a ni, an tla ri leh rak rak thin. Kan hlawhtlin deuh chuan kan br chhngah a leng lo va, kan khawrhna kianga mau a awm chuan

Nun hluiten kir an rel lo

99

mau brah kan dah mai thin a. Mau awm lohna hmunah chuan hnahin kan fn thin. Changl hnah hi a nmin a thler hma deuh a, chakai bawppui leh a ke tang vel hian a chhun pawp hma bk deuh avngin hnahthial hnah kan hmang deuh ber thin; a chan leh a sak deuh bk avngin. Chakai hi an che neuh neuh reng a, hnaha han fun hian fun ngheh a har khawp mai lehnghal a. Mi awm hle hle thei lo, che reng mai sawi nna 'Aite fun sual ang' an lo ti pawh hi a inhmeh khawp mai. Chakai hi tumbu nna chhum pawlhin 'Thinlian in a ngeih e' pi pten an lo ti a. Chhngte thinlian an awm chnga chakai khawrh a tul hian man tam lah hi a har phian a; a lehlamah chuan damdawi atna chakai man tra chhuak e ti lo hian nuam singkhaw kan ti viau thin lawi a. Chakai man hi a nuam kan han ti thin khawp a, kan khawrhna hmuna kan khawrh zo thawkhata kan ngaih emaw hun a tawt tawh nia kan hriat hnuah kan chakai mante chu kan han hawnpui a, chawhtawlhah tui tam vak loah kan han dah a, kan han bun ri ve ram ram a, chawhtawlhah chuan an han vk darh sup sup a; chawhtawlh tlng a lo vr deuh tlngpui a, an chhuak duh phian lehnghal a. Nauteho an lawm thinin an hlimpui phian thin. A thenin an lo khawih a, chakaiin a lo chep a, an tap thul. A nih loh leh hmeichhe naupangte chuan an hlauva; an te chl chl a. Mipate erawhchuan, "Ka chaih duh, a ...u, a bawppuiah min hlinsak rawh, ka chaih duh," an lo ti thul. Chakai thenkhat chu an awmna atangin an lo vk liam a; chhuat wngah an tla a, inhnuai lama ar lah an lo tk dial dial a, an lo melh hrek hrek a. Arpui kawlhsen deuhte chuan an lo chuk letin an lo ching phar ngam ve a; kan chhar

100

Nun hluiten kir an rel lo

lawk loh phei chuan an lo ching hlum ve der fo mai !! Chakai khawrh hi a hlimawm viau e ti lo hian a sa ei tr hi a tlem phian a. Chakai a cher deuh lai phei chuan beidawnthlk tak a ni. A bawppui han seh keh ila, a lo sawp rup a, a chhngah a sa tlem a awm tek phei chuan a lungawi thlk loh thin hle. Mahse a sa a tlem lam aimah khn a khawrh han nawm thinzia kha : lungkham dang kan nei chuang lo va, berh pheng phung mah ila kan man tam emaw kan man tam twk lo emaw a nih pawhin kan lungawi ve hliah hliah thin. Mahse khng hun hlim taka thianzaho inlungrual taka chakai kan khawrh thinte kha nun hlui a chang zo ta si !! Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

BUNG 10

Nun hluiten kir an rel lo NGHATE VUAK

101

Thal laia nghate vuak hi a lo hlimawm ngawt hian ka hre thin. Naupang na n na chuan lui lian kan zuam lo va, kan zuam twk lui, l hnih l thum vl kan bei ve ber thin. Thianzahovin sikul chawlh laiin emaw sikul chawlh nin emaw kan vaw deuh ber thin. Thlasik lai chuan tui a vwt a, sangha an thi har thin a, khua a lum deuh tawh hnu, chapchar chho bwr velah, tui a lum ta maw tih hunah kan vaw deuh ber thin. Tui vwtah sangha an thi har chu thuhran nise, tui a vawh chuan mihring tn pawh cht a hrehawm thin a ni. Lui lama kal hi chhngte lah hian an remti mawh nek a; chhngte lungsi zn lo chunga kan liam luih chng lah a tam. Naupang tn zawng lui lamah chuan chetsualna tr a tam bkin chetsual a hlauhawm bk leh zual bawk a ni ! Chhngte kan han dil a, an phal zna kal a tlm zwk mah a. Chhngte remtihpui lo va lui kal tal(h) erawh chu intamchhuah lek lek a awl thin. Chhngte tn chuan dik tak chuan nghate uihum bwr vel lek man tuma nilng zaka kal bo ai chuan nau awm, thinglukham ilo put pawh a hlwk zwk mah mah rng a ni. Mahse sangha man tak tak lam aimah khan kan intihhlimna kawng chikhat pawimawh tak a ni zwk si a. Nghat man vak lo pawh ni ila, kan hlimtlng ve m m thin tho mai. Nghat kan vuak dawn hi chuan a tlngpuiin inrinn hian kan vaw deuh ber thin. Sikulah zirtawpn chawhnu atangin kan seprawtui tan a; 'khawii luiah nge kan kal ang' tih kan sawiho laih laih thin. A

102

Nun hluiten kir an rel lo

thenin, "Kangmual luiah", an ti a; a thenin, "Kangmual lui chu a chhengchhe m mai; Phulraw luiah ni zwk rawh se, lngkr hl a hrehawm thin si a," an ti; a thenin, "Phulraw lui chu sangha a vng m mai; Tuithlavar lui lamah ni zwk rawh se," an ti a; a thenin, "Tuithlavar lui chu a hla m mai, a hahthlk; changzwl lui ni zwk rawh se," an ti thul. A thenin, kum hmasa lama an lo tawnhriat tawh atangin, "Chumi, khami luiah chuan sangha a tam a, ru pawh lk a awlsam a; nghavawk pawh phih tr a awm nual," an ti thul. Lui kalna tr ringawt pawh rei tak ngaihtuah a ngai ve thin. A chng chuan lui khatah ho hnih ho thuma sangha kan vuak chng a tam mai. Thian bil t t-a rel kan ni si a; rilru inhmu vek hek lo le.A buaithlk thin nak nak teh a nia. Tukthuan kan han eikham a, kan chhngte remtihpuinaa kan kal ve chuan chaw min funsak a; chawfun tawnna krah chi leh hmarchahmui inpawlh leh chawhmeh min zehsak bawk a. Mahni pualin ipte la nei ve hek lo, kan sikul kai ipte hman a ngai thin a; kan zirlai bu vel chu khum chungah emaw thingrem chungah emaw remchng lai laiah kan bun thawr a. Chem nise chhngten kan tihbal hlau rng rngin chempui tha an thukru a, chem hman tlanglawn ber bal sahna hnu vr neu nuaute kan han keng ve a; kan phur ve m m thin. Thiante kan han swm kual dan dan a, kan inswm kim tawh hnuah chuan phr fahranin lui lam panin kan inzui ve dam dam thin. A thenin sangha rui man nn lensuahte an keng a, a thenin vai puan nem; naute puan chhia emaw rizai kwr chhiate emaw an keng a. A thenin nawalhte an lo keng ve bawk a. Lui lam kan pan tawh hi chuan kan phr tawh

Nun hluiten kir an rel lo

103

deuh thin bawk a, kan au rai rai a, kan tlan ti tih deuh reng a, kawr kn a lo tul chngin a hmasa lama kawr kn tawhte chuan a la kn ve lote chu kan in auvin'He lam atangin kha lam a lang thei' an lo ti thul. Hnung lam leh hma lam kan in-au raih raih mai thin. Kan vuak tr lui azirin ru tr hi zngkrah te kan la lwk a; kan vuak tr luikm vlah a awm chuan kan la chawp mai thin bawk a. Ru a tm chuan hlngkhang pil kan kheh a, chu chu mahni ah zawh twk twkin kan ak ve thin. Sangha vuak hun li hi chuan hlngkhang hi chu naupang hmuh phk chin hi chu a pilh sen dei duai mai thin. Mahse a hrui pawh hian a thih phah vek lem hlei lo va, kum leh a mi turin a lo tha leh hman thin tho mai nia! Hlngkhangah pawh hian khng pawlte hmang duh lovin 'khang ding' deuh kher kan hmang thin. A chng chuan chul ram velah ansapui pr kan pu khwm a, kan kal bwr lk lk thin. A thente chuan ru atn hrui zm chi khat zung an lai teuh teuh bawk thin. Khawkherh hnah te, ruli te, ngaihhih te, ruzlte pawh kan hmang tho bawk a. Ru kan duhkhawp kan hmuh tawh chuan zngkr leh a hma lama lk lwk ngai a nih lem loh chuan a vuakna tr thing kan suih mum a; a nih loh pawhin thingtuai chang tha tak kan zawng a, bn chen vlah kan tan bung thin. A vuakfung tr hi rin aiin luikamah chuan a vng duh riauva, thing no deuh chu kan duh si lo. Thing no deuh chu a bun loh leh a tliak hma a, a tlo si lo. Thing chang heng: fah thing te, thingsia te, thil te, thingkhawil te, thinglungte hi kan melh ve ran thin. Hnahkiah te,

104

Nun hluiten kir an rel lo

belphuar te, hnahthap thingte leh chhungmu nei thingte chu kan duh ngai lo. A chhan chu a bung duh a,a bun loh leh a swp a,ru han vuak tak tak nn chuan a tlk loh a ni ber mai. Talhtum leh ru kan neih tawh chuan kan vuakna tr l zawngin lui kan zawh a, l pangngai ve deuh kan hmuh chuan sangha a awm leh awm loh kan fiah a,thingbungte leh maute pawhin l chhng kan hwl kual a, sangha an awm chuan an lo lng chhuakve nak nak thin.L, pk tha deuh awmna chu sangha an tawm bo thei a,an rui har a,kan vaw duh mang lo thin.Kan vuak duhna lai l kan hmuh chuan kan chawfun leh ipte ilo kan dah fel a,kan ru ah te kan phawrh sap sap a,ru vuak chhan tr lung a awm rem chan loh chuan hmun hran a mi kan chawi tawrh tawrh thin a ni. Lung remchngah emaw keimahniin kan lk chawpah emaw ru chu kan dah a,tui kan ti huh a,kan talhtum kenin kan vaw swp a,kan ri tluar tluar thin.Kan ru vuak kha a swp that deuh tawh chuan a rualin emaw l-ah kan chiah a,l-a kan chiah loh pawhin l chhak hnr lamah kan chiah a, a thl kan luan thlktr thin.Ru kan neih tlem chng chuan sangha an rui tha duh mang lo va,a manganthlk duh thin phian mai.Kan ru ken ang angte kan han vua a,a hneh deuh dawna kan hriat tum chuan,a thlang l-ah te,a aia thlang leh deuh l-ahte kan chiah zl a,kan ru ken a thahnem deuha kan l vuak vl a hneh deuh chuan tui chu a luang ve reng bawk a,a thlang lam thui ve tak chu a lo hneh ve a, nghat an lo rui phung mai thin. Kan ru-te kan han vuak lauh lauh laiin nghat lam,nghazwngk chu an lo thal vr ve phak phak a,a t a tin an kal lei ve bak bak a.Kan ru thlk te

Nun hluiten kir an rel lo

105

kan han chawl a, sangha lam thung chu an lo rui ve tawlh tawlh a, nghavawk awmna lai l-te a nih phei chuan rang deuhin an rawn inperh ri leh bawr'h bawr'h thin a.A thente chu an zng lang thei ting hian an rawn inlr a,man kan inchuh ve laih laih thin.Sangha rui an awm tawh chuan lensuah leh puan vainem ilo pawh kan lo hre chang tawh thin lo va,kut lwnga man tumin,mantu nih lah kan inchuh a,kan duh aia hma hian l-ah kan lt a.Kan thuamhnaw hk lai nn kan ding far tluk tluk fo mai.Nawalh aktu-a tan phei chuan lo theihnghilh palh a hlauhawm thin khawp mai..Tui huh lakah kan nawalh kan venna tr atn sahar lah a vng nasa mai si a,chi kan lei chng lah in a lwngin kan lei a,hnahthialin kan fun a, iodine chi lah kan ei pha ve vak si lo va,chin sahar awmna deuh ber tr lah chu kan lo lei ngai vak bawk si lo va, sahar a lo vng duh phian mai a lo ni.Chin kha kan lei zo lo a ni hran lo va, Mizo thar chhuah pangai ve Kurtai kan ei nasat zwk vng a ni. Kan l vuaka sangha a lo tam deuh chuan kan han hlim thin khawp mai a.Kan lensuah ken vete lah kha a len kuate a lo zau a,kan buai phah a,kan suak hlei thei lo va,Naupuan chhia kan kente lah kha a lo mawih a,tuiah kan han tih huh khn sangha kan lawh chnga thingtang lo awm ten a ti tet duh bawk si.A buai phili theih thin khawp mai. Kan man sa kha mau brahte kan dah a,a thente chu hmun wl remchng laia kan puanvainm phah-ah kan bun khwm bawk a.An lo ruih duh a,sangha an lo tam viau chuan kan khek ring theiin kan t chel chul mai thin. Tudang kan ngai lo thin teh asin.

106

Nun hluiten kir an rel lo

Kan ru vuakin a hneh deuh chuan kan vuakna l mai bkah a thlang l hnih l thumah chuan sangha an lo rui ve bawk a,kan vuak l ber kan man fai tawh khata kan hriat chuan kan ru lo dawng pha chin l mawng lama sanghate man tumin kan hmanhlel leh ta thin a ni.Lung nl-te a lo awm chuan kan hmanhmawh tawh pheng lutuk thin hi kan tlu leh chawrh chawrh a,kan tlk palh chnga khp leh mawngtam kan sawh chng chuan kte hi a chhuak rum rum hian a hriat thin. Nghavawk hi nghazwngk te,nghadawl te mai mai ai chuan an lian deuh a,a hmel han en mai hian an t hmel beng buang viau nain an artialfin ve deuh a ni ang chu an rui ve viau tawh a kan ngaih pawh hi an rawn inperh chhuak ut a,pk lamah an lt leh daih thin a;kan han hawlh chhuak leh a,pk lamah an lt leh daih mai thin a,a uihawm thin khawp mai.A chng chuan an rui tawh l lai vela an rawn chhuak hi chemin kan lo st thin a ni. Thenkhatte chuan l hranah nghakuai an lo chiah ve mk bawk a;nghavawk leh nghat dangte phih an tum thin a ni.Chawchah-ah changpat te,sa te an hmang thin a.Sangha tam deuhna l-ah chuan an phih chhuak ve teuh teuh thin fo mai. Sangha rui kan man theih chin kan man zawh hma hi chuan chaw kan fk duh thin lo va;a chhan chu kan nghat man vl kha hmeh nghal kan duh thin avng a ni.Mei kan chhem a,mau brah tui tlmt kan dah a, nghat kan thun a,hnahthial hnahin emaw mau hnahin emaw chngl hnahin emaw kan hnawh a,mei-ah kan tuah ve mai a, a chng chuan mei srah kan hem a, kan let kual vel thin bawk a. Rei lo t-ah a hmin ve mai bawk thin a. Kan man

Nun hluiten kir an rel lo

107

thahnem deuh chng chuan kan tlai thin khawp mai.Kan hlawhchham chng erawh chuan hawn tr chu sawi loh, a hmuna chhn hmeh khawp tr pawh kan man lo fo mai. Chaw kan fk zawh tawh hnu chuan kan nghat man sate kha hmun khatah kan vawm vm a, inzat diat diatin kan insem a; a hui a hui then mai lo vin, a t leh a lian deuhte inrualkhi takin kan insem thin. Maubr kan tung far a, kan chan tr chu mau brah kan khung a, hnahthial emaw chngl hnah emaw mau hnahin emaw kan hnawh ang tet tawt a, phr takin (mahni) in lam kan pan thin. Khua a dur deuh n a, n a lan loh chuan a tlai tawh emaw tiin hma deuhin kan hwng a; a chng chuan n kan hai hi khua a kan luh meuh chuan kan thim lt fo mai. Kal kwngah chhngte min lam tr leh chanchin ngaichng tra lo kal kan tawh chng hi a awm fo mai bawk, chhngtlai m man thin lo mah ila, nauten an lo lawm ve thin khawp mai. Kan hlimin lungkham teh vak kan nei lo va, awh ngawih ngawih kan nei lo va, kan awh thin ber chu kan hlawhchham n a, nghat man tam kha a ni deuh berin ka hria. Tunah chuan kh'ng hunte kha kohkir theihrual a ni tawh si lo va, Nun hluiten KIR AN REL LO !!

108

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 11

CHENGKAWL KHAWRH MAWLH MAI KHA Thlasik khaw vwt zualpui a reh a, khua pawhin lum lam a pan chho ve zl a; lui tui pawh tlmin a lum chho ve hret hret zl a. February thla kan hman zawh tawh a, March thla kan han chuan kai chhoh meuh chuan chengkawl khawrhin luipui lam panin kan liam sup sup thin. Thianzaho bawkin kan rel khwm leh lat lat a, Luipuia kal trte kan nih avngin chhngten luia kan tlkhlum mai an hlauh avngin an phal zen zen lo. An phal ve tum chuan hnungzui tr, an mi rin zwng tak an kal ve tum a ni chwk thin. Chhngte pawh an thiamawm lo hran lo. A chhan chu luipuia enthlithlai thatu awm mang lo va naupang chengkawl khawrha han kal ve ngawt chu an tla palh ang a, chhartu awm lovin an awm mai ang tih a hlauhawm ve m a tin a ni. Sikul kan kal thin si a, inrinn lo hi chu chengkawl khawrhna hun hi kan nei ngai mang lo. Zirtawpni chawhnu, sikul lama hnathawh n hi chuan thurualpui tr kan zawng tan a, kan sep ve nasa thin khawp mai. Kan han rel thlka, kan phr tak tak phei chuan kan chk lutuk hi zanah pawh kan muhil tha thei mang thin lo. Thianzahova kan rel fel sa diam tawh kha chhngte hnnah tukthuan ei laiin kan han dl a, kan rilruah chuan an phal lo mai anga tiin kan ngaihtuah nauh nauh thin. Pa berin, "Kal lo vang; in tla ang," a han tih chhum hmk mai chuan chaw ei pawh a tui

Nun hluiten kir an rel lo

109

duh lovin, chaw pawh bar len a har duh thin khawp mai. Nu berin, "Nau awm a ngai," a lo tih bawk a, u ten, "A tul lo rng rng, in man tlm thei si," an lo tih zawm zat phei chuan thiante nna kan sawiho lai nn chuan a inthlau thin hle mai. Kan nu leh pa, kan te kan chhng ngam mai si lo va; rilruin kan chhng a: 'ka tla wm bk lo; nau ka awm chuang lo vang' kan ti nauh nauh a, kan chaw thial laite hi kan thial sawm zung zung mai thin. Chhngten an phal loh chng chuan chaw kan ei kham velehin in kan chhuahsan a, kan lng bo leh daih thin. Chhngte kan dil a, an phal loh chuan a chng chuan 'chhngte duh loh chunga chhuah chu an chesual duh' an ti tih rilruah kan p a, kan lungawi chawp a. Mahse chhngte rem tih loh chung chung pawhin kan kal luih tlat chng lah a tam. Chhngte hriat loh hlanin ip kan la chhuak a, kan tln ru daih a, chawfun pawh ak lovin thiante chawfun kan rin ve chawt chng lah a tam. Chhngte hriat loh chnga kan khawrh kan chengkawl hawn sate kha chu tui ti takin chhngte pawhin an hp ri ve hrawih hrawih tho va. Chhngte phalna la zn a kan kal chng chuan chhngten ip min thuisak a, chaw kan puar twk tr chngl hnahin emaw hnahthial hnahin emaw min funsak a; hruikhu emaw hnng emawin min tawnsak a. Chawfun hi an tawn dawn hian an kaihkhirh ngai lo va, a chhan chu chawfun kaihkhirh a nih chuan 'an hlawhchham duh' tih a nih loh pawhin 'kawng an bo duh' tih a ni thin.Tak tak ni maw ? Chawhmeh atn rappuichungsnga phulraw dum rel rul chhnga bekang ro kha min chiah puamsak a; hmarcha muh ro leh chi an han phul phawrh phawrh a, kan chawfun tawnna leh

110

Nun hluiten kir an rel lo

chawfunna hnah inkrah min zehsak tat thin. Bekang ro emaw hmeh pai tr dang a awm lem loh chuan chi leh hmarcha lawng kan pai mai bawk thin. Kurtai kan neih remchan lai a nih chuan a tlangin kan pai a, a awlsam phian thin bawk. Fun fuh loh deuh chuan a lo tui tlawr hlup a, ei a tuiawm loh thin khawp mai. Naupang harh thin ta na n na chu kan phr thin lutuk hi kan kal lam chuan a hmun thleng rawk hian kan au thla thin a, kan kal mai mai thei lo va, kan tln thleng hi a ni ngawt mai thin. Kalkwnga mau bul emaw thingbul emaw a lo awm palh hlauh chuan kan enchiang hman tawh mang thin si lo va, kan inchhuih a, kan bawkkhup leh thlawrh thlawrh mai thin. Khp pilh pheng phunga kan tlk chng lah a tam. Pheikhawk kan bun ngai bawk si lo va, hlng rah palh lah kan ngah thin khawp mai. Luipui kan han thleng a, kai remchng lai mai a lo awm lo va, a rpawm twk leka lpui tling keu kuau, tlk hlauhawm deuh deuh lai vaukamah kan hel ngat ngat fo mai thin. Kai remchng lai kan han thleng a, patling zwkte bk sak a lo awm a, chutah chuan kan chaw fun leh thuamhnaw ilo kan han dah ve ngei a, la naupang deuh chuan kan thuamhnaw hk kan phelh a, kekawrbul (Kekawrte anga kan hman) kan ha a, kan chengkawl man sa dahkhwmna tr ip kan la a, bk kan chhuahsan hmain choak leh sava dangten kan chawfun an ei loh nn, an hlauhah hnng kan valh a, kan chawfun awmna chungah kan dah thin. Chuti chuan ngaih tha takin chengkawl awmna lam kan pan san ta thin a ni. Thenkhat hawk-lak deuhte chu tui an han chng hmasa phawt a, pm-ahte an chuang a, chengkawl

Nun hluiten kir an rel lo

111

khawrh a hma hawtin an lo chesual a, tui tla chhar a ngai leh rih thin. Tum khat pawh mi pakhat hi pma an inkar laiin an pm chuanna kha a tawn a lo nghet lo a ni ang chu an pm kha a darh ta thut mai a, an awmna li tak mai kha lthk lai a lo ni si a, a tla ta a : ip...ip...ip a ti phuan barh barh a, a thiante lah chuan ip an han thlk rawk a, awmzia a awm lo kher mai. Rual zwkten an rawn hmu a, a chhpsamah an khai chhuak a, a tlahlum hman tp zawng a ni. Pma chuan hi zawng alo nuam ve rng lah tak a, kea kal theih reng pawh hi pma inkar kai phet kan tum thin. Pm lah hi a tlngpuiin mau tawn khwm, a chhip lam tawn hlawm a, a mawng lam cheh phk a ni mai a; a lo awngrawp deuh a awm palh chuan chetsual palh pawh a awl viau thin mai. Chengkawl kan han khawrh tan a, tui thiam lo deuh chuan lthk lo lai deuh leh suar chhe lai an chuh a; tui thiam deuh chuan an ip kha an seh ang ve vaw a, lthk lai an hleuh kai a, a vaukamah an man a, tui thiam zual deuh chuan vaukam sr liah an khawrh a; a nih loh pawhin lpui chhngah an khawrh deuh ber thin. Naupang erawh chu lthk lama kan kal an phal lo hrim hrim a, lthk lo lai t tah kan khawrh kual vel mai mai thin. Naupang t zual lthk lama kal an phal loh chhan chu lthk thenkhat hi chu a chhuat hi a lo bung leh thut thut thin a, dai sual a awl a, chetsual phah a awl m m thin a ni. Vaukam ral lehlam kai pawh an remti meuh thin lo va, a chhan chu tui lo lian thut se, mi ram lamah an tangkhang mai ang tih an hlau bawk thin a ni. Suar chhe zual lutuk lo laiah leh lthk lo lai pwnlang t tah kan khawrh tam ber a, lung leh lung

112

Nun hluiten kir an rel lo

inkra hnahthel krte kan dap a, hnahthel pawh kan hailet phung thin. Dum deuh laiah chuan chengkawl hi an lo inphm ve deuh a, kan ke tein kan dap a, kan kuta kan man phk loh a awm chuan maute kan vuan a, kan pil bawrh a, kan tham chhuak thin. Chengkawl hi leiah chuan a tlngpuiin a khup zawngin an awm a, a lo zangthal sa an awm chuan a thi a nih ringin kan man ngai lo. A hawklak deuh tih loh chuan kan man ngah hma hian tuia chen leh pma chuan vl hi kan ti ngai meuh lo va, kan chhngkaw tlai khawp nia kan rin kan man hnuah chauh tui kan chngin pmah kan chuang thin. A chng chuan luipuia kan awm mk laiin thlpui te a lo thawk thut a, vaukam hmun him lamah tlnin, hmun biru lai deuh kan pan thuai thin. Pk remchngte kan zawng a, ch'ngah te chuan kan tawm ve ran thin. A chngin lui hnr lamah ruah alo sr a ni ang. Kan awmna laiah ruah sr mang si lovin tuite a rawn nu leh ngut ngut thin a. Vaukam lehlam, kan ram ni lo lama kan lo kai chng chuan chutiang tui nu thar kan hmuh chuan kan ram lam panin bak lngin kan dai kai thin a ni. Tuikep hi man kan chk thin m m mai a; mahse an awm zen zen si lo va. Mite min hrilh 'dumah an awm duh' tih hre ve ranin dum lam kan pan phah a, tui a nu hma si a, kan rin dap a, tuikep emaw kan tihte hi kan han lk chhuah chuan thing-hwngte a lo ni fo thin. Chengkawl nise tui a lo nut deuh chuan rin thua dap a lo ngai a, kan han rin tham ngawt a, kan han la chhuak a, thingtangte a lo ni leh si thin a, man tam a har thin hle mai. Inrinn hi chuan lui dung tluan hi

Nun hluiten kir an rel lo

113

kan suar tluan a, kan ri nuak nuak thin. A thente chu chengkawl dap peih riau mai hi an awm a; a thente erawhchu tui chng reng mai, man ve vak peih lo, haw dawna pekkhwm diat diat ngai twk lah hi an awm chwk a. L pawnlang lai deuh kan dap lai chuan kawr ha ngai ta lo chu kan ngum a sa rt a, thophurh leh tlip lah hian min veng reng emaw tih tr hian kan kiangah an awm ve reng a, min lo seh thp leh zawk zawk thin a. An ninawm duh thin khawp mai. Suar thenkhat chu lung a nlin tlk palh a awl phian mai a. Tui a lo luang chak ve thin si a, ke rahchhan a lo nl bawk si chuan vawn tr a awm mai thin si lo va, kan tlu leh nawk nawk mai thin. A chng chuan kan chengkawl man sate kha kan ti bua a, kan bun leh vek mai thin. A buaithlk thin teh zawng a ni. Thiante lah chuan kan chengkawl tihbuak kan ruh mawlh mawlh laiin mittui tla pheng phungin min lo nuih a, min han deuhsawh leh rih thin a; mahse kan in haw lem hlei lo va. Ruah tam vak lo va a sur hian chengkawl an inlr duh an ti a, ruah a sur mek laite leh a sur ban hlimta lo dap mawlh mawlh twk lah an bo lo. Lungpui pangahte hian an bet fir fer a, kan zt thla a, kan ipah kan khung mawlh mawlh mai thin. Lung panga bet ho chu a tlngpuiin an t duh bk deuh a, lthk lama mi an lian deuh a, suar a mi hi sen thim them hian an intiat rual deuh ber thin. A tlngpuiin dm a awm hi chengkawl a dum deuh bk bawk. Chengkawl bial mawlh kha man kan chk thin. Chhngte lah hian chengkawl bial ngawt man chu a ho an ti thin si a, luipuia kal ve mana chengkawl bial han man ruih mai chu a ho lam deuh thin bawk a ni.

114

Nun hluiten kir an rel lo

Mahse naupang ta na n na chuan chengkawl bial man kan chk tlat thin si a, vei hnih khat tal chu kan man tel ziah tho va. Lui kan kal zin tawh chuan chengkawl bial awmna lai thin hi chu kan hre ve ram thin a ni. Luipuiah n a tlk tawh chuan hawn a hun a ni thin a. Luipuia n a tlk hma deuh hian chhn chaw kan fk tlngpui a, kan chawfun kha hmun khatah kan thet a, hlui khat kha panga atanga pasarihin kan kil tlngpui thin. Kan chawhmeh pai lah chu a lo inang lo thin nasa mai lehnghal. A thenin nghathu an thet nam hak hak a; a thenin bekang an thet nam thar thar a; a thenin zawngtah mu rawt an thet nam ram ram a; a thenin hmarcha kan ro, telin a hneh lo a ni tih hriat fahran dum chel chual, fp hmel fet fuat tak tak hi an thet a; kan bun khwm nuaih thin a ni. Kan theh fel tawh chuan kan thinlungah 'Aia upate an bar khalh ngai lo' tih kan vawng ran a, kan znga upa berin a bar hma chuan kan nghk thap thin. Kan han ei malh malh a, puar peng pawngin kan ei a, kan z kan z thin. Chawfk hmaa man sate la duhkhawp lo deuhin chawfk khamah an han dap leh a, a thente chu hwng trin an inbuatsaih sap sap hlawm a, kan han haw dawn meuh chuan kan man khwm sa theuh kha kan han tilang diat diat a, a man tlem zual deuh bk (chhungkua awmho zt atanga tehin) an awm chuan kan man sate kha kan tham khwmsak liam liam thin a ni. Kan chengkawl man sa kha ipah kan khung fel a, kan tawnphui thlap a, kan ipteah kan thun fel thlap a, kan ipte ah vete kha kan sikul kai ipte-te a ni ve nual hlawm a, skfai that mang hleih loh hian thawhtannte hian kan ak thng ham ham fo mai.

Nun hluiten kir an rel lo

115

Mei kan chhem hluah a, tuiah kan intlengfai leh a, luipuiah n a lo tlk tawh chuan kan khur bauh bauh a, kan ha chunglam leh hnuai lam a insi bap bap thin. chengkawl chhum huna thlk pawlh trin chakawk kan thliak nghal a; tin, lairawk tumbu kan hmuh rem chan chuan kan khawrh nghal bawk thin. Kan ipte kan endik fel a, kan inpeih thawkhata kan hriat hnuin kan mei chhem kha a ling leh a khu hmuh tr awm miah lovin kan leih hlum diak a,luipui kan chhuahsan thin. Kan han inzui hwng dal dal a,kan chem ken tein kalkawng sra thil tl mang hlei lo kan st a, a thenin mau lo khwng ri chho zawt zawt peih twk lah an bo lo. A then fiamthu duh deuhin thiante ipteah lungtumte an lo dah ru ve thul. Chaw ei puara haw e ti lo chuan kan ak rit tlng thin bawk a, ril hi a tam leh zung zung mai thin a., kawg sra ei tr awm ang ang melhin kan eu tlu dawn dawn thin. Kan ril a tam tak tak tawh chuan ei tr lah kan han hmu thei khawp mai a. Changl awmna laiah kan han chawl a, changkel kan han zawng a, kan han hmu ngei a, a thente chu a kungah a lo hmin deuh thin a, a kung kan kih tlk a, leia a inhlap zawng hian a changkel kha a chhuak teuh thin a, kan ui thin hle. A hmin tai tha deuh chu a thlum ve a, kan fwp dawk dawk a; lei leh dang thp erh urhin kan fwp mai thin. Mahse changkel chu a mu hi a tam lutuk a, ei tr tak hi a tlm lulai deuh chu a ni. K a phak chup mai a, tui a tihal hma viau thin. A hmuna kan ei mai duhtwk lovin kalkwnga kan ei tr ipteah kan la paipawn a; ipte a ti rit hma thin khawp mai. Vangvat lah hi a tam thin khawp mai lehnghal!

116

Nun hluiten kir an rel lo

Kan hriat miah loh hian min lo zk thi hne hnu a, a then leiah an lo inkhp a, zk tr zawng ang hrimin an khap diau diau a. Vangvat hi an nl ang piat a, vangvatseitial ngat phei chu a tenawm zual a, an lian si a, taksaa an zk hi an fwp thp ve ngawr ngawr thei thin a ni. Chengkawl kan khawrh tawh hi chuan theichhngsen hi hawn ngei ngei trah ngaihna lian tak kan nei thin. Kawng bul maia a kungah a rah hmin a lo awm loh chuan kawng srah pngin a awmna lam nia kan hriat lam kan pan talh thin. Kan han seh a, a lo sen tak mai thin a; a rah a kha a tui m m pawh a ni chuang lo; mahse min tihlim ve viau tho mai. Kan hmuiahte kan han intt sen hlar mai thin a, kan inrin loh laite hian thiante hian kan biangah min lo tt leh thut mai thin a, kan sen haw nuau mai thin. Kan naute ve leh chhwng hian kan chengkawl man ai mah khn theichhngsen an lo lawm zwk a. Kan ipteah kan thun theih twk kan thun a, kan ah rih phah sawt thin a ni. Vawi khat chu chhngte hriatlohin chengkawl ka khawrh ve e ka ti a. Kan hawn kwngah ka tamchhawl ta mai a A beidawnthlk duh hle mai!! Mahse thian rinawm tak : J.Thanzuala (He khawvelah tawn tr a awm tawh lo) chuan ka ipte min ahsak a, ruakin min kaltr ta ngawt a. Chuti chung pawh chuan ka la umpha thei chuang lo. Ka kawchhng hi a ruak ngawih ngawih a, a men pawh ka meng tha peih tawh lo; thlan fmin min bual a, taksaah thlan a luang zawih zawih a, a hrehawm tlawk tlawk teh asin !! Tui awmna li kan han thleng a, thiante chuan min chawlh hahdampui a, tuisik vwt tak mai ka han in a, kawchhng lama tuisik thlen chin a hriat duh

Nun hluiten kir an rel lo

117

raih raih khawp mai. Ka han insil harh deuh a, kan chawl vang vang a, ka chauh zualpui a reh a, kan kal leh ta a. Chauh zualpui reh tawh mah se in thlen a zuamawm duh lo hle mai. Khatianga harsatna ka tawh laia min tanpuitu J.Thanzuala (Joseph Thanzuala a ni a, Sep-a kan ti mai) a lo awm hlauh kha ka lawm tak zet a ni. Mizo ze mawi : thian chhan thih ngam, thiante tna inpezo, tlawmngi, tuarchhel, tanpui ngaite tanpui hi chu a hun takah a par chhuak thin. Hetiang ang hnamzia kan lo nei hi a vanneihthlkin, khawilo ram chhuah chng pawhin a va thlamuanthlk m !! Kei ang bawk hian thianzahova chengkawl han khawrh hian chau ve thei tak tak hi an awm fo mai. "Ka khawrh leh hun chuan hei aia tlm hi ka man tawh ang, a rit thin m mai," ti nang nang twk lah an bo lo. Hwn kwngah hian ril a lo tam leh hman thin a, kan ak rit ve thin si a, tuiin min lo chiah zawi tawh bawk nn, chauh a awl thin rng a ni. Kal ti har twkin kan chengkawl ah khan kan kekawr a ti huh chuap bawk si a, kal chak a har a, kekawrin malpui a nwt thp a, min ti chau zual viau thin a ni. Nimahsela, kan hwn kwngah chau viau thin mah ila, in kan thlen chuan chauh kan hre leh tawh lo va, a kr leh inrinn kan nghkhlel leh viau tawh zwk thin. In lama kan hawn kha kan nuten min lo hlutsak thiam thinin, chawhtawlhah min lo bun chhuahsak a, kan hlawhtlin vak loh tum pawhin, "Mama, i va'n man tam m m ve," min tihsak a, kan lawm ve m m thin a ni. Ka mitthlah hian ka la hmu reng a, ka han ngaihtuah lt neuh neuh hian khatih lai khn kan lo hlim thinin tunah khatiang ang khn han ti leh dawn

118

Nun hluiten kir an rel lo

ila, kan rilru in a khum a, kan hlimna a ni tawh dawn si lo. Tunah zawng khuarei a chang ta si a, a ngaihawm thlawn ta mai mai a ni e. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !! BUNG 12

Nun hluiten kir an rel lo KHUAI LK

119

Khuai hi a t na vng vngin a zk a na phian mai a; a z te a thlum thain a not a tui m m chung hian a zk a hlauhawm hrep si. Naupan lai chuan khuai lk hi kan han hrt thin khawp mai a, a zk pawh min zk nasa thin nangiang mai. Khuai hi chi hrang hrang a awm ve a: Khawit, khawivah, khawifung, khawichhnkhup, khawibuhtlei (Buhtlei ang hian a bu hi a sei ve zet a, a hmawr a arh bial ve laih a) khawibl, khawidng, khawim, khawichhr, khawithingawn, khawivanrial, nghalpui, nghalfek,khawichhnm , khawitairek, khawisanghar leh a dangte a awm a; amaherawhchu, naupan lai chuan khawit, khawifung, khawivah te hi a zk a nat loh deuh avng nge ni ,kan zuam deuh a, kan la tlngpui thin a ni. Khawifung hian thingkung lianah bu a sa ngai zen zen lo va, a sa a nih pawhin lei atanga feet sawm leh pahnih aia sngah chuan a chhep ngai zen zen lo ni tr a ni. Thingkung liana an sa a nih pawhin a zr hnuai lamah an sa tlngpui thin a ni. Hnimbuk (shrub) lampangah an awm tlngpui a, heng : arngeng kungah te, tlngsamah te, ser bukah te, phuihnamchhe kungahte, saper leh sihneh kung ang chi-ahte an awm tlngpui thin. Khawit leh khawivah hi chuan thing kawrawng chhngah leh leiah bu an sa tlngpui thin a, thing tangah an sa ngai lo. Lei lamah ai mahin thing kawrawng leh lung krah an awm tam zwk mah thin a ni. Khuai lk hi a hlauhawm rual rualin, thianzaho chuan a nuihzatthlk duhin, a hlimawm thin hle. Khuai kan lk dawn hi chuan kan phr tlng thin

120

Nun hluiten kir an rel lo

khawp mai. A thente chuan khuaiin min zk hi kan hlau va, a zk pawh hi kan haw m m thin. A thenina khuai zk kan huat m m laiin thenkhat chuan an haw lem lo va, n pawh an ti lm lo va, engah mah an ngai lo thung. Khawifung kan han la trte hi a dawih deuhte chu kan tlnchhe nasa thin teh asin !! Mautlawn hmwrah pawnchhia kan zep a, khawnvartuiin kan leih a, kan hal a, a nih loh pawhin meichher kan siam a, mautlawn emaw thingtuai sei deuhah emaw meichher kan twnbet a, khawifung bu kan hal thin. A pawnlang deuhte chu an tla phak phak a; a thente erawh chu kan chhaih kawlh twk chauhva, min rawn m ve thin a, min rawn bawr ve hak hak thin. Kan tlnchhe chung pawhin min m laklawh tawh chuan min m reng mai a, kan l-ah te, kan thuamhnaw hkahte an bet a, kan tuai thla rang thin khawp mai. Kan thian thenkhat khuaiin a m ve lohte chuan a chng chuan min bawrtute hnahchhwltein an lo vai kiang ve a, a chng chuan kan tlnchhe hmel, kan hlau leh hmanhmawh hmel an hmuh chuan an lo nui kiah kiah bawk a. Khuai kan hal darh zo thawkhata kan hriat hnuah a bu lk tumin khuaiin an la bawm nge bawm lo tih thlek dk dk chungin an awmna lai bwr vel kan han en a. An rau thawkhata kan hriat chuan an awmna lai kan pan a, an bu siamna lai kan thliak hmawk a, kan tlnpui daih thin. A huaisen deuhte chuan mei pawh ruai lm lovin, thawm dimtin an kal \ham \ham a, khuai hmwr tawng awmte chu an lo phu dial dial a, a harh hma deuhte chuan mihring lam an rawn pan a, an rawn vir thiak thiak thin a; chuti chung chuan an awmna lam an pan hnai tial tial a; an awmna zr tak mai kha an thliak hmawk a, an tlnchhiatpui daih

Nun hluiten kir an rel lo

121

mai thin. Khuai chuan an rawn m ve zl a, an lu-ah te, an silhfen hkahte an bawr a, thianten an lo tuai thlk sak mawlh mawlh mai thin. Kan khuai lk sa chu hmun him lai deuhah kan han kil bial ang tep tawp a, a bu a that deuh chuan, a z te a luan ral mai loh nn changl hnahah emaw hnahthial hnahah emaw kan thet a, ka eitlng ta thin a ni. Khuai thenkhat chu kan hal hlum tawh emaw kan tih, a thlr kra lo la inzepte chu kan lo hmuam tel thin a; kan leite an lo zk chhah leh tap thin. A thente chu a tak ve m m thin a, a z hi a thlr an siam tantirhna lai, thing an behchhanna laiah a awm deuh ber thin a, a not lam chu chumi hnuaiah chuan a awm thin. A thente chu a z pawh awm tawh mang lo, a not hlang deuhthaw te, a bl tam tak te chauh awm tawhnate a ni thin a, ch'ng kan lk fuh chngte pawh chu a awm thin a. Ch'ng kan lk fuh chng chuan kan thin a ur ve thin hle. Khawifung not hi a chng chuan a helin kan ei ve mai thin a; a chng chuan kan chhm hmin ve tho bawk. A hela kan ei chng chuan kan kua a puar ve nasa thin khawp mai. Thiante bulah kan vawih ri ul ul a, inring hman lo tawpin kan vawih ri leh pawng pawng mai thin. Khawit leh khawivah lk hi chu a buaithlk deuh hlek a, a chhan chu thingkawrawng krah te, lung krah te, leiah te an awm thin avng a ni. Kut hau maiin a lk ve mai theih lo va, hmanrua hman a ngai thin. Thingkawrawnga khawit emaw khawivah emaw kan tuk dawn chuan a thenin chempui, a thenin hreipui, a thenin hachhek kan keng far thin. A thente chuan a z dahna tr tiin belt te an lo ak ve bawk a. Kan khuai lkna tr mau hmun emaw phulraw hmun a mi a nih lm loh chuan belt emaw br emaw ken

122

Nun hluiten kir an rel lo

nachng hriat chu a finthlk ber fo rng a ni. Khuai awmna chu lei atanga tuk mai theih a nih chuan kan tuk mawlh mawlh mai thin a. Lei atanga kan tuk phk mai lo a nih chuan hlang kan siam a, nghet tk takin kan tawn a, hlang chung atang chuan kan tuk mawlh mawlh mai thin. Thingkaw rawng lang nghal mai theiah bu a siam zen zen lo va, a chhng kawrawng ve si, a kawrawng zawna kaw te tak t-ah chuan khuai chu an ltin an chhuak ve lat lat a, rl vengtu niawm takin a kaw kotlng velah chuan an lo phu ve siau siau a, han hawlh emaw an awmna kung kan han tih nghawr khn an lo inring ve thin phan phan khawp mai. Kan han chk kan han chk a, a thente chu rin aiin a lo chhah a, rei f kan beih hnu pawhin kan hlawhchham fo va, a thente erawh chu rin aiin a kawrawng kan chk thleng hma a, vawihnih vawi thum bk cheh ngai lo pawh a awm ve tho va. A kawrawng kan cheh thlen hma deuh, kan han cheh pawh tantirh deuhte chuan kan bengin kan han ngaithla a, an thawm a thum that ham ham viau chuan kan phr phah m m thin. Kan han chk pawp a, a thenin meichher an lo nun a, a kawrawng chhngah chuan an han rawlh a, khuaipui lo awmte kha a kanghlum a, a hnuai lamah an tla thla phawk phawk a, a thente chu pawn lamah an rawn thlwk chhuak ur ur a, tam ta na n na chu a thenin min lo vir a, a thenin min lo zk bawk a. A pui an thi zo khata kan hriat hnu chuan a kua chu kan han zen a, a thlrte kan han la a, a lo tak deuh chuan a thlr pawh a tam thin khawp mai. A thente chu thing hr nn, khuaipui thi nn, meivapte nn a inpawlh nuk a, ch'ng kan thliar fel hma chuan changl hnahah emaw hnathial hnahah emaw kan

Nun hluiten kir an rel lo

123

han dah khwm lailwk a; khuai hlau lo deuhte an rim a, a dawih deuhte erawh chuan ral atangin an lo thlir ngam twk a. Khuai lah an tam si a, hal hlum vek sen ni hek lo, khawi thlr la chhuaktute an lo zk a, an kawrah te, an lu-ah te an lo bawm a, chu chu lo ben thlak sak emaw a ngai thin a, khuai z nn kan inpawlhsawp tawh thin si a, kan pum ban chup mai thin. A thente chu kan la chhuak vek thei thin lo va, kan pawhthlk theih chin chu kan pawtthla a, a z a tam deuh phei chuan kan pawhthlk zawh hian a z hi hnuai lamah a far zung zung mai thin. A chng chuan a hmunah kan duh twk kan ei a, lei thp erh urhin khawiz chu kan tlan mai thin. A khuai z hlanga kan ei thei lo a nih pawhin a z awmna lai thlr nn kan thial miah miah mai thin. Kan khuai tuk a tak deuh chuan hne hlwia a hmuna kan ei hnu pawhin a not lam awmna deuhte leh a z bawm insem tr pawh a awm teuh thin a; mau br emaw phulraw br emaw eng br brah emaw kan dah a, kan insem tlng dial dial thin. Lung krah bu an nei a nih chuan a lk vel hi a buaithlk thin khawp mai a. A lun tha deuh pawh lk ngaihna awm miah lote a awm thin a, kan ui thin khawp mai. Kan thlk kan thlk a, tih ngaihna dang kan hre der thin si lo va. Lung kra awm mah nise thenkhat chu lk harsa lm lo pawh a awm ve thin a, lung kan han kar sawn a, a thlr lo lang ta thut mai pawh a awm ve thin bawk a. Amaherawhchu lung kra mi chu awlsam taka han lk mai theih chu a awm zen zen ngai lo thung. Lk a harsa tlngpui a, kut leng leka zen theih chang changte a awm a, ch'ng ang kan lk chuan, a zavaiin kan la thei thin si lo va, a tak deuh phei chuan kan ui thlawn vel mai mai thin a ni. A takzia kan hriat ve vek si, kan lk kim theih

124

Nun hluiten kir an rel lo

loh a awm chuan kan ui thin khawp mai. Leia bu an neih pawh hian laih sual a awl khawp mai. A thente chuan thk tak tak, kan dung chen vel thleng pawha kan laih pawhin kan lai chhuak pha lo va; a thente erawhchu pawnlang t tah rei laih pawh ngai lovin an lo awm ve bawk. Khuai kaw laih rng rng a inang lovin, a in nawm hleih thin khawp mai. Mahse thianzaho thil tih a nih tawh chuan a hlimawm ve m m tho mai. Khuai hi an rau ve thin a, a bkin khawivah te, khawifungte hi a rau duh bk zual an ni a. Khuai rau kan hmuh chuan a fk khwmna kan melh a, an thlawhna lam kan enzui vang vang thin. Khuai thenkhat chu kan man a, an ke-ahte khawlla tein kan tawn a, kan chhuah leh a, kha khuai kha a thlawhna lam kan chhinchhiah a, a thlawhna lam kan en rng a, awlsam takin an bu awmnate kan hmuh theih phah thin a ni. Khuai fukhwm kan han hual a, bu an la siam lo a ni tih kan hriat chuan in lama khawi atn ruh kan tum thin a. -te emaw pate emaw khuai bawm kan siamtr a, zan lamah khuai rut trin kan kal thin. Khuai fkkhwmna lai kan chhinchhiah a, meichher kan chh ng ang pep pawp a, khuai bwm tr emaw tn ruak emaw bl emaw kan keng a, thawm dim m min br emaw bl emaw tn ruak emaw kan han chuktuah ang ren rawn a; khuaiin min zk vak loh nn khuai kan khawihna lam tr chu pawnchhiain kan tuam a, khuai chu bwmah chuan kan hui thla mawlh mawlh mai thin. A huai deuhte chuan an kut an tuam duh hran lo va, kut-lwngin khuai fukhwm chu bwmah an ham lut bawrh bawrh mai thin. A thente chuan kuta khawih lovin khuai fukhwm hnuaia bawm an dah tawh chuan a chunglamah an khawng thut a, bawmah an khwng

Nun hluiten kir an rel lo

125

thla duak mai thin. A thente chu an lo thlwk darh ve a; mahse an lalnu leh an lalpa-te, a puite kan rut tel a nih chuan in lamah kan hawn hnu pawhin an rawn zawng chhuak ve leh nge ni an pung ve tual tual thin. A thente chu kan ruh sa hi an lo rau leh vek thin a, kan i thin hle. Khuai han lk vel hi a nawm leh a hlimawm mai bkah hian khuaiz te, a thlr te a tangkai ve hle a. Thenkhatte chuan khuai not leh a z awmna thlr an chhum a, an tengkhang a, khawihnun (Mizo pa gum, ban tha tak) ah te an siam ve thin a, a tangkai ve khawp mai. Khawivah te, khawit te, khawifungte hi vaimim par laiin an tak duh an ti thin a. Chumi hun bwr velah chuan khuai hi kan melh deuh reng thin. Kan thingtuai put pah tein, kan sava veh pah tein kan zawng a, kan hmuh chuan kan hual a ni tih hriat nn hmawlht kan vih phun a, a lerah hmawlhte vk kan zep a, khuai awmna lai kan kawhtr vng thin. Chutia kan kawhtr tawh chuan misual fl bkte lo chuan t mahin an lo ti chingpenin an lo la ngai tawh lo. Kan hual vena a ni a, kan fei kawhtr chu an lo hmuh loh palha an lo la palh a nih pawhin tih vak ngaihna dang a awm lm hlei lo va. Kan khuai hual miin an lo la a nih chuan kan inchhuahchhal a, kan insual phah ve fo bawk. Naupang ta na n na chu kan intina chuang lm hlei lo va. Khuai lk kan uar lai tak tak chuan kan vung chhah br br a(tun lai vung chhah nn chuan a dang deuh), khawlai len chhuah ngam loh khawp tein kut ke, hmai khuaiin a zk vun chng lah a tam. Thenkhat khuai zk haw deuhte, a zk hnem deuhte chu an dam loh phah a; an khuate a sik phah laiin

126

Nun hluiten kir an rel lo

thenkhat thung erawh chuan ruhin a ngeih tiin khawivahte an lo in zk tr bawk a. Khng hun lai, khuai kan lk a, kan hlim leh kan lawmnate kha kohkir theih a chang tawh si lo va, ngaiin au mah ila, kir leh rngin an mawi tawh si lo. Nun hluiten KIR AN REL LO !! BUNG 13 KALCHHET MAWLH KHA

Nun hluiten kir an rel lo

127

Kalchhet hi mau emaw phulrua emaw thing emaw atanga siam theih a ni a. A tlngpui thuin phulrua leh mau hi hman tlnglawn ber a ni thin. A siam a awlsam bkah ke rahchhan tr ber a chng hi a nghet deuh bk a ni. Mau erawh hi chu pum lian pui pui pawh hi han phel chuan a chng hi a bal hma deuh a, thing lah hi a rahchhan siam chawp hi a ngai deuh zl bawk si a; chuvngin, phulrua hi kan hmang deuh bk pawh a ni ang e. Thenkhat chuan kalchhet hi an siam dn a dang deuh a, phulraw chng, chng tha deuh tak chu ke rahchhan atn an suih a, mau emaw thing tuai mar tha deuhah emaw an twnbet mai thin. Naupang t tak t kan nih lai atangin kan pate leh unaute ram kal kalchhet tr kan chah a; anni chuan mauin min siamsak thin a, mau chng zing deuh chil chel, keimahni chen twk lek tr hian min siam ve a, a ke sanzwng chu khp khat pawh tling lo hian min siam ve thin. Rual zwkte t ang chiah, t tak t fel t t hian min siamsak a, mahniin kan chuang thiam lo va, ten a chuan dn min zirtr thin. Kan han lawn ve ngawt a, ke lehlam kan han hlng a, ke lehlam kan han hlng leh a, pen kan han tum ve ngawt a, kan lo thiam der mai si lo va, kan tlu leh rap rap thin. Kan nu leh pte emaw kan unau dangten emaw kal dn min zirtr a, kalchhetah kan chuang a, min man bet tlat a, muangchngin min pentr ve chhat chhat thin. Ke lwngin kan chuang thin si a, kan ke a kham a; kan chwl zing tlut lehnghal. A chng chuan ke-te a thp ve hlur thin a ni. Tlmin kan leikng ve deuh a, mahni t tr la thei rual kan nih ve hma deuh si; mahse mite sah sa vl pu thei ve twk vl kan nih tawh chuan rual

128

Nun hluiten kir an rel lo

zwkte kalchhet la tr kan zui ve thin a. Rual zwkte chuan mi sahsak diam a, in lama siam mai trin kan pu haw ve par par thin. Kan zuite an fel deuh chuan suih sain min hawntr thin a, a hahdamthlk duh thin hle. Suih lo va min hawntr chng chuan chhngten min suihsak a, a tul lo pui kan pu rit thlawn hnem thin hle a ni. Thing delh loh lung delh loh na n na chu kan lo lian ve deuh deuh a, mahniin kalchhet tr kan la ve thei ta a.Ramhnuaiah kalchhet tr la trin thianzahovin kan han kal a, phulraw ngl tha chang tha bawk si lk kan tum thin. Phulrua hi a lo chang ve thin si a, chem kan sah ner chng pawh a tam khawp mai. Phulraw hung thenkhat chu lian pui pui a awm ve thin a, a kungah chuan kan lawnchilh ve a, kalchhet atna tha nia kan rin chu sahthlk kher kan tum thin. Thenkhat chu a lo kl pup mai thin si a, kan han st hi kan rin aia hma hian kan st auh a, a lo irh uak uak mai thin a, kan phu nasa thin khawp mai. A thente chu kan duhna lai zawng a irh chhiat vek tum a awm thin. A thente chu kan han st chhum chiah hi a ler lamah a zr thenkhatin a lo pawt a, hmun hran, kan ban phk tawh si lohah a inthen daih mai thin a, hah thlansa phlkaia kan beih fan fan man a awm lo thin teh asin !! Harsa tak chungin kan han la a, kan thatchhiat vng nge ni ? Tul lo pui put haw ai chuan tiin suih saa hawn mai kan duh thin a; lei rem laiah kan han suih a, kan buai ve nasa thin khawp mai. Phulraw pum khat hian kalchhet pakhat chu a daih ve thin a, a phel thiam lo leh a la suih ngai lote chuan an phel sual phung mai thin. Phulraw chng chung chiahah kan rek a, a chanve vl thleng kan rek a, a vawn fung kan duh sei dn azirin chumi kan rehna atanga tehin

Nun hluiten kir an rel lo

129

a twk vela kan hriat laiah kan rehna lam kha hnuai lamah dahin, a hmawr lehlamah lehlam kan reh ang bawkin a chanve vl bawk kan rek leh thin. Chutichuan a laia a chng awmte chu kan hmanraw kenin kan chk/st phel leh a, kalchhet pakhat chu a chhuak thei thin a ni. A ke duh sng deuhin a hmwr atanga an rehna kha an ti hla mai a, a duh hniam deuhten an tihnai mai thin. Phulrua hi phel thiam loh chuan a zuih put mai thin a, a phel pawh hian fimkhur a ngai thin hle a ni. Uluk/Fimkhur taka kan ti emaw kan tih pawh hian tihsual chng pawh kan ngah thin khawp mai. A rehna lo trah kan lo reh palh hlauh chuan a buaithlk thin hle. Kan han phel tr hi a hmawr lehlam kan rehna lam chiah, a sr lehlamah kan lo rek palh hlauh mai thin a, kan han phel chiah hi pakhat (a khing) daih chiah a lo ni leh thin. Phel sual chng hi zawng a awm ve duh thin teh a nia. Rem hriat loh leh ngaihtuah peih loh avnga kan buai leh phah chng pawh a awm nual rng a ni. A thente chuan thingtuai, a kk awm an la bawk a; mahse chng ang thing kk tha, a ke lam tr leh a vawnfung lam tr ngl tha bawk si chu a vng duh deuh a, zawn ngial a ngai thin a ni. Phulruate ai chuan a khawng tha deuh a, a swp ve thei lo tluk a ni. A tlo chu a tlo phian a, a rit duh deuh thin mai pawh a. Thenkhat chuan kalchhet hi an han duh sng thin mai mai khawp a. Awlsam taka han chuan mai mai theih pawh a ni lo. Kalchheta chuang tr ringawt hian kut dinglam leh veilamin kalchhet an han vuan ang te taw a, an zuang kai arh arh mai thin. A duh sng zual deuhte phei chu lei atangin an lwn mai thei thin lo va, kpangah kalchhet an tung a, k atang

130

Nun hluiten kir an rel lo

chuan an lawn mai thin a ni. A sng thin si a, mahni dung chen chen hian an siam a, an han kalte hi an kal thlouh thlouh mai thin a ni. Mahni duh ang twkin kan han sawngbawl a, phulrua kan hman chuan a vawnfung lam hi a nm thin a, thingtuai t deuh emaw mau emawin kan thlawp/cher bawk thin. A thenin a ke an zum a, a vawnfung an tuam bawk a. Duh dn a inang lo thin khawp mai. Kalchhet kan neih tawh chuan tualzawl remchng lai laiah kan kal khwm a, mi thenkhat chuan a kawtzwla kalte an phal lo va, a chhan chu kalchhetin an kawt a rap phut mai ang tih an hlau a ni. A chng chuan kan han intlnsiak ve lauh lauh thin a. A thente chu kan tln thlenna tra kan ruahman kan thlen hma hian kan rap sual a, kan tlu leh rih a, kan tlk pahin kan el puite kan han kalh thlu leh hram a, kan tlu kawkalh nuaih mai thin a ni. A hlimawm thin dar dar khawp mai. A chng chuan inphawibansiak kan ti thin a, inphawibansiak hi kan thiam hma chuan a mak kan tiin, rual zwkten an han phawi ban chak chak mai thin chu hmuhnawm kan ti thin khawp mai. Mahse kan han thiam hnu chuan a tih dn a lo ho leh ang reng viau lawi si a. Kalchhetah kan han chuang a, kan ke lehlam kan ring a, lehlam kha kalchhet rahchhan rap lovin, a rahchhan chung zawnah kan khai a, kalchhet kha leiah kan nghat a, kan ke si trin kan phawi chho leh a, ban hmel deuh hian a ri ve chak chak thei a ni. A thente chuan a ke rahchhan laiah vawthlep chhiate an kilhbet a, rah a nuam duh deuhin phawi ban duh pwhin a ban duh deuh bk hian a hriat a ni.

Nun hluiten kir an rel lo

131

Kalchheta inkhen hi kan hrt thin viau bawk a. Tang leh tang siamin kan inkhng thin a ni. Kan han chuang fur mai a, kan inrin kim hnuin kan han inkhng ta thin a; khng n deuhten min han khen fuh chng chuan kan tla thla tawp tawp mai thin a ni. Kan ke lamah min han khng a, a nghawr n thin si a, kan vawn kha kan vuan nghet zo lo va, kan tla leh nge nge thin. A chng chuan min han khng pai chawn chawn a, kan tlu dawn emaw an tih pawha kan din leh theih chng pawh a awm. Tan hmun a pht laklawh a, min rawn bawhzui/chhuihzui zat mai chuan din chan hleih theih a ni tawh thin lo. Kan han inveh ve a, kan indinchilh ang ren rawn a, kan inrin loh lai tak maiin min han daikhalh thut mai a; a nih loh leh a vawnfung lam khn kan kalchhet an han hem/tauhtr sawk mai a, kan tlk loh vk pawhin kan pai chawn chawn mai thin. A vawnfunga min hem tum a, kan kut an hem chilh tum chuan a n kan ti thin hi kan dawm sai ngar ngat mai thin. Kalchhet thenkhat chuan inkhen hi a dwl rei lo va, min pet fuh deuh chuan a swp ve rawp rawp fo mai. A thente chu keimahni vk hian kan rah tliah chng leh kan rah swp chng pawh a awm fo mai bawk a. A vawnfung emaw a ke emaw a keh tawh chuan kan kal ri chhur chhur mai a, a keh chhiain min chilh mai ang tih pawh a hlauhawm thin a ni. Engkim mai hi zei leh thiam bk deuh riau hi an awm zl a, kalchheta inkhen pawh hi a zei leh thiam deuh bkte chu an awm thin. Kan han inkhng hi eng tin tin emaw min han thai a, min han daikhalh vl a, min thai thlu leh nge nge thin. Kh'ngte kha a lo hlimawmin tan a lo n thin hle mai ka ti. Kalchhet kal hrim hrim pawh hi zei deuh riau mai hi an awm a; ke pangngai ang deuhthawa hmang

132

Nun hluiten kir an rel lo

thiam hi an awm thin a, nau paw chung pawha rei tak tak, thui tak tak kal theite pawh an awm thin. Mahse rei tak chuang tr chuan a ke lam hniam deuh hi a ngai thin a ni. Kalchhet chuan kan uar tak tak lai chuan khawlaiah hian mipa naupang chuan kan lek chhuak fer fur mai thin. Kumtluan chuan kan uar lm lo va, kum khatah hian vawi khat/tum khat tal chu uar bk hun a awm thin a ni. Mahni kutkawih ve ngei maia kan han infiam ve ngei maite kha a lo hlimawmin, hun khawhralna tha leh taksa han sawizawi nn pawh a lo tha ve ngawtin ka hria. Tunah zawng kh'ng hun lai kha ngai mah ila, awmzia a nei lo : Nun hluiten KIR AN REL LO !!

BUNG 14 KAN FOOTBALL KHEL VE THINTE KHA

Nun hluiten kir an rel lo

133

Infiam hi naupang chang lo pawhin a nuam kan tiin kan tleipui thei viau thin. Naupan lai ngat phei chuan nuam kan ti zual bk emaw tih tr a ni. Mihring hi chu a huhova chng kan nih avng hian eng engemaw han tih khwm lt lt hi nuam kan ti m m thin. Kan naupan laia football kan khel ve thin mawlh kha kan lo tleipui thinin ka hria. Tunlai angin savun tha pt tr kan hmu phk lo va, kan ball ve chu saphng te, pawnchhe tl khwm te, sertawk-te a ni twk a. Saphng hi hmuh tr a awm zen zen lo va, miin sa an kahin emaw inneih lawmna leh lungdawh nna ran an talh a nih ngawt loh chuan a awm zen zen lo va; chutiang ang hun a awm a nih chuan saphng chu kan hauh a, naupangho saphng inchuhin kan inbawh laih laih thin a ni. Inchuh a nih tawh chuan a tha nei deuhte an ding chang a, a t deuhte leh awm nm deuhte chu neksawnin kan awm a, a tha nei, chak deuhte chuan an chang nge nge thin. Saphng kan inchuh chng chuan inhnialna a tam thin khawp mai. A thenin, "Ka hauh hmasa ber," an ti a; a thenin, "Nang aiin ka hauh hmasa zwk daih," tih pahin kutzungchal hmuh hial khawpin an han hnial ve leh a, mi tam tak chu an insual phah fo rng a ni. Saphng kan neih tawh chuan a hnn kan tawn a, leiah (vaivutah) kan rap hrual nawk nawk a, leiah vek kan hlap fai a, sati bet vl kan tifai a, a hnn ve ang renga kan ngaih kha kan tawnin, a kua a thi kai sen sng sngte kha kan hmuiin kan chuktuah a, kan ham puar pang pang thin. Kan ham par tawh hnu chuan a hnnah nghet twkin hruikhuin emaw khawlla chatfeiin emaw kan tawnphui tlat thin. Chu chu kan football ve pakhat chu a ni.

134

Nun hluiten kir an rel lo

Pawnchhia erawh chu tlmin a tam ve deuh a; mahse thingtlng lamah chuan khawpuia pawnchhia bawlhhlawh bawma an dah mai mai ang chi hi pakr hmun wl remchngah an la dah tha tl(h) thin a; ch'ngte chu kan chhngte hriat loh hlanin kan lachhuak a, kan tel khwm nawk nawk a, a tuam nn puan them hlai lam pang deuh kan hmang a, khawlla chtfei emaw a chng phei chuan hruikhute pawhin kan thuiphui chng pawh a awm thin. A thente chuan kawrbn an tan a, a chhnglamah an tawnphui tlat a, pawnchhia an zai nawi a, a chhngah chuan an thun a, hnawh puar a nih hnuin an tawnphui leh tlat thin. Mahse a mum tha thei ta lo va, pt fuh a har duhin pt a har viau thin. Ball atna kan hman thin dang leh chu sertawk rah a ni. Sertawk hian rah hunbi a nei ve thin si a, sertawk rah loh hun lai chuan pt tr a awm ngai lo. Sertawk rah chang tha lo chu kan pt duh bk thin si lo va, a chhan chu a sn deuh chu a phel hma bk vng a ni. A rah chang tha kan han lo va, leiah kan vawm dp t t a, a nih loh pawhin tiangin kan vaw dp hmasa thin a ni. Kan vaw dp ve tawha kan ngaih pawh hi rin aiin vuak dp a lo har a, ke lwnga kan han pt chuan ke a n thin khawp mai. Team team kan siam a, kan inkhel lauh lauh thin a; inkhelhna hmun zwl zu tha a vng thin si a, kawtzwl nei zu deuhte kawtah kan inkhel ve lauh lauh thin. Khelmual ve ang reng deuha khawtlngin an neih, rual lo leh mm tha lo zetah kan khel ve bawk thin a.Kan khelh hmain khelmal chhnga bwng k te, sakawr k te, hmawlht-te kan thianfai hmasa phawt thin. Goal ban awmsa a awm lo va, hmawlh sei deuh kan vit phun mai thin a, ball-in goal

Nun hluiten kir an rel lo

135

ban a per a, a tlk vaih chuan inhnialna tenau a chhuak ve fo thin. A chng chuan goal ban trin lungtumte pawh kan dah ve mai bawk thin a, goal ban chung zawna a kal palhin a buaithlk duh thin hle. Kan han inkhel tak tak a,mahni phk ang twk twkin tan a n duh ve thin hle mai. T mahin pheikhawk kan bun lo va, sertawk emaw pawnchhe telkhwm emaw kan kechhpin emaw kan kephahin emaw kan han chhuih ve pawp pawp a, kan chhuih sual chng chuan kan ke kan khai kang vaw vaw mai thin. Ngal chang deuhte kan han khwm ve ngawt chng chuan kan ke kan khai kang a, kan kal bu lauh lauh mai thin. Saphng kan pt tuma kan han inkhwmchilh fuh deuh chuan kan ball ber kha kan tipuak dur a, kan ho der mai thin. Goal ban phun ngheh sa awm hek lo le, hmawlh kan hmuh remchng ang ang kan vitphun a, kan lo phun ngheh loh chng chuan ballin a han sut hian a tlu daih mai thin a, a buaithlk thin hle. Lehlamin "A goal," tih tanin an tang a, lehlam ve thung chuan, "A goal lo rng rng," tih tanin an tang thung a; hamtu/endiktu awm hek lo le; a tawng chak chak lam an thiam a ni mai thin. Endiktu awm lo hian kan debate thin a ni ber e. Sertawk kan pet laia a phel mauh mai chuan a buaithlk thin bawk. A dang kan neih mai loh chuan a phel lian lam kan la pt tl(h) a, a mum tha tawh si lo va, tumna zawna pt fuh a har duh thin khawp mai. A chng chuan goal area chhnga pt luh kan tum a, kan ball ber a phel tlat mai thin bawk. A phel lehlam goal chhngah a lt a, a phel lehlam goal ban pwn lamah a lr chhuak bawk a, a goal leh goal lo chungchngah thu tlkna siam a har duh thin hle. Hetiang ang kan tawh chng hi chuan a phel lian

136

Nun hluiten kir an rel lo

lam goal chhnga a luh hi chuan 'a goal' a ni a; a phel lian lam a goal ban pawn lama a lirh chuan 'a goal lo' kan ti thin. Lamtangte hriat hran a awlsam theih nn 'A si phur hmasa sa kawr phelh tr' kan ti thin a, kawr phelh hlauvin kan tang nasa mai thin. Ball awmna lam lamah kan tln khwm a, bn leh thuamhnaw-a inpawh kan hrat thin si a, kan kekawr lastik(elastic) rl kan hk tum chuan kan kekawr min pawhthlksak leh pawk mai thin. Kan inchuh luai luai a, kan ball pt laite a chhe leh rih thin a, pawnchhia kan thui khwmte a darh a; kan saphng ham puar sate a thp a, kan sertawk pt lai mekte a phel thin. Chutiang hun a thlen chng chuan a buaithlk duh thin khawp mai. Fur laia ball kan han pt thinte kha kan berh nasa thin teh e. Tuihwk awmna lamah ball kan han chhuih lt a, ball hmu mang si lo khn kan luhchilh a, kan rin pt ang bawrh bawrh a, kan ball pet fuh tumna lamah thiante ke kan pt fuh palh a, a nl thin si a, tuihwkah thiante kan pet tlu leh bawrh bawrh thin.Mi thenkhat chu fet m m mai,ball pawh en lo va,mi daikhalh tum hrim hrim hi an awm thin. Goal vengtu tr kha a buaithlk thin. T mahin 'keimahin ka vng ang' an ti duh si lo.Goal vengtu nih hi tumahin kan duh lo va,a chhan chu goal ven hi thiam lo deuh hnaah kan dah thin avng a ni. Goal ven an thiam vang rng leh an tuina lam a nih vng pawh ni lovin a dawih berin an vng tlngpui a, a dawih ber kutah a tlu leh nge nge thin. Rual khat zngah hian tihduhdah bk leh dawih deuh bk an awm thin rng a, ch'ngte chu kawng engkimah tihduhdah an hlawhin, tirhkah bera hman pawh an hlawh bk thin. Ball petnaah goal an ven loh pawhin

Nun hluiten kir an rel lo

137

ball a liam hlek a, chhartuah an tang a, a lehlamah chuan an lainatawm thin khawp mai. Team team-a inkhelh chng kan nei thin bawk a, tan a n duhin intihthinrim a awl thin khawp mai. Kan thin a rim tawh chuan ball khalhtu mihring zwk kha kan melh ran thin. An ngalah emaw remchng lai apiangah kan petsak pawp pawp mai thin. Lamtangte chu kan intan them thawm hlawm bawk a, kan intihbuai chng chuan lehlamah kan chhngkhat hnai deuhte awm mah se kut kan thlk chng pawh a awm fo mai. In lamah chhngten kan intihbuai an lo hriat ve chuan chaw ei laiin min zilh a: unaute, chhngkhatte chu intihbuai chng pawha intan zwk tr alawm' mahni unaute t mahin kutthlk tawh rng rng suh ang che u' min ti thin. A enga pawh ni se, Team anga kan kal tawh chuan Team tn hma kan ngai thin m atin a ni. Inhauh leh intihthinrim chngte awm thin mah se kan thinur rei ngai lm hlei lo va. Inkhelh laiin, "I chk lo vang," tiin kutzungchal inhmuh sak sak mah ila, inkhelh zawh chuan kan nui tlng ve thei leh lawi si thin. Pawnchhe telkhwm te, sertawk te, saphngte kan pt hun laite kha a lo ngaihawmin han chhuikir neuh neuh hian a lunglenthlk a, khatiang ang hun kha kan hun tawnah a lo inher leh tawh dawn si lo va,a ngaihawm dawn mang e. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

BUNG 15 KAN HOCKEY KHELH VE LAITE KHA

138

Nun hluiten kir an rel lo

India ram ina Olympic-a Gold Medal a lk ve theihna awm chhun a nih vng nge ni Mizoram kilkhwr berah pawh rem leh rem lovah pawh kan khel ve tauh tauh a. Khelkawm suihmam that hleih lohvin, thing suihmum kan inchuh a, kan um kual zak zak mai thin a nih hi !! Keini hockey khel vete kha zawng kan hmanrua a lo bumro thin teh zawng a ni. Kan tt zual laiin te khelkawm kan ngn a, kan tah phah vak vak a, tk tin thawthang hi : 'A pa, vawiinah khelkawm min rawn hawn rawh aw, maw, maw....' tiin pate ram chhuak tr kan chah chmchi mai thin. Lo vah lai nise, mau hmun an vah lai chuan khelkawm tr kan chah lawm lawm reng a. Paten, "Ka rawn hawn ang che," an tih tum chuan an feh hwng hmuakin kawtchhuah lamah feh haw hun hma hmain kan kal a, kan lo chang ran thin. Ral a khat atanga thil pu vr deuh vah vah kan hmuh chuan :'Saw, saw a pa a ni ngei ngei ang, ka khelkawm tr a rawn keng a nih dawn saw," kan ti a, kan nghakhlel m m thin. Kan bul an rawn thleng a, mi pate an lo nih daih chuan, kan hrilh a hai thin hle. Mahniin kan inlk ve thei rih si lo va, a ball tur tak ngial pawh kan insuih thei lo a ni si a, pate tn chuan a buaithlk ve thin ngawt ang chu. Tlmin kan lo leikng chho ve deuh a, sikul chawhnu game-naah pawh zirtirtuten min han teltr ve tan a, sikulah chuan 'vaitiangkawm' an nei thin a, ch'ng kan han hmangte chu kan intithei viau thin. Mahse chawhnu game hun bk kan hmang thei thin si lo va, hman reng a chkawm thin khawp mai. Vaitiangkawm hi chu a suih a dak thain hum a nuam

Nun hluiten kir an rel lo

139

a, ball dan pawh a nuam a, hman kan chk phah thin a ni. Mahni sum snga vaitiangkawm han lei chu a harsa thin a, a tithei fa deuhte chuan an nei ve thei mai a; thenkhat erawh chuan a Second Hand tak ngial pawh kan lei pha lo a ni. Vaitiangkawm nei ta lo chu thianzahovin ramhnuai lamah khelkawm la trin kan kal thin a. Mau hmun lamah kan kal thin tlngpui a, mau bul kawm tha leh chng tha kan zawng thin. Mau bul thenkhat chu a lang deuh ruak a, a kwm that leh that loh a hmuh theih mai a; a thente erawh chu a zung a thk deuh thin a, hmuh mai a har deuh thin a, chemin emaw hreipuiin emaw kan cho lauh lauh thin. Chhngte lah hian hmanrua kan tihbl mawlh an hlau va, hmanraw tha deuhte chu an lo thukru thin. Ni e, hmanrua pawh hmang thiam mang lo, chem pawh la hum nghet tha thei mang lovina mau bul chang tak tak kan han st tr chu chhngte tn chuan hmanrua han ui loh chi ziazng a ni lo rng a ni Khelkawm atna tha nia kan rin chu lk tumin kan bei fat fat a. A zung pui ber kan han chk chat ve ngei a, a zung t lam kan st chat leh a, pawh kar tumin kan uai ngar ngar mai thin. A zung kan lo chhah kim loh chuan kan la thei mai thin lo va, kan swi kan swi a, kan herh bung ve leh nge nge thin. A chng chuan kan hmanhmawh ve deuh thin nge ni a zung kan chhah kim hma, kan pawh kar theih tawh maia kan rin hnua kan han swi vl khn kan ti irh palh thin a, rei fet kan beih hnua, lk tlk leh si lo va kan chhuah pawh a awm fo mai. A zung pui ber hian a tlngpuiin lei lamah a bir zwngin zung a kaih thin si, a zung tepng kan chhah hnu pawha kan beidawn phahna pawh a awm fo mai.

140
,

Nun hluiten kir an rel lo

Mau bul thenkhat chu khelkawm atna tha tak, kawm tha ven vawn pawh hi a fawng lam tr pn tak, lk tlk loh a awm nual a; chutiang ang kan hmuh fuh chuan kan i thin lutuk hi kan han thlk vl a, kan chk tlawk tlawk thin. Thenkhat chu a bul lam kawm tha viau si hi a zkbul a ni ve leh tlat thin a;mau zkbul chu a no a,khelkawm atn a hmantlk thin si lo.Mau chhah tha deuh,kaw mang lo,a bul kawm tha tak kan duh deuh kher thin si a. A thente chu kawm tha tak, mahse a fawng tr lai ber kawi leh tlat si a awm thin bawk a, chutiang ang chu a thente chuan kan la thova, kan cher khawng a, rapchungah kan dah thin. A hrin laia kan cher ngl tlat chuan kan dah ro hnu chuan a lo ngl ve tho mai. Mi fing leh fing lo kr a hlain, a thenten kawm nalh tha tak tak an lk laiin a thente chuan kawm tha mang lo, char et ut, a fawng kawi ngk ngk, eu deuh et ut an la a; a thenin pali panga an hmuh laiin a thente chuan pakhat pawh an hmu ve thei tawk tawk a. A thenin suih pawh an suih thiam lo va. A suih ve theih sawih sawih lahin pum ng uangin an suih a, vuak nat hmel deuh, mahse vuak fuh har deuhin an suih a. A thente phei chuan -te suih atn suih lovin an hawn ngawt mai thin a ni. Mihring a in-an loh theih khawp mai. Mau bul chauh hi khelkawm atn kan la lo va, phulraw bul pawh hi kan la ve bawk thin. Phulraw bul phei chu a chang tak tak hi chu a chang thin si a, kan hmanraw kente hi kan tibal neng nung thin. Phulraw hung awmna laiah kan kal a, kan han thlk kual dan dan a, a thente chu a hungah kan lawnchilh a, harsa takin kan la twk twk thin. Ral khat atanga kan hmuh, kawm tha deuh nia kan hriat pawh thenkhatte chu a hmunah kan han belchiang a, a tuaite a lo ni thin a, a thinrimthlk duh hle; a tuaite

Nun hluiten kir an rel lo

141

chu a hmantlk der si lo va. A tuai lk chu a zkbul lk nn a thuhmun reng a ni; han suih ila, kan han tiro hi a swngte tawp tawp a, a chng duh bawk si, a hmantlk der loh. Thenkhat chu pum lian pui pui a bul lam kawm tha deuh, mah se khelkawm atna lk tlk miah loh, pan her huar hi a awm bawk a; thenkhat chu han phel phawk pawha pahnih daih tr tha m m mai a awm ve bawk a. Phulraw thenkhat chu lei atanga lk mai theih trte pawh a awm nual hlawm a. A bul kan han tan hi tan sual a awl m m mai si a, a chng chuan kan tan tawi lutuk a, a hman tlk leh lo va, kan lknaa kan thlan far zawng zawng kha a far thlawnin,thosi min sehna zawng zawng kha kan tuar thlawn ringawt mai thin. A thente erawh chu kan lo tan bung sei lutuk thin a, paih leh teuh a ngai lawi a. Hah thlansa phlkai a kan beih hnua, kan lk ve, kan han phel dawn a, kan phelsual lah a tam thin. Kan han phel a, kan chetsual tum chuan kan kut a chep tng tlat a, kan t chl chl mai thin. Kan han lk chhuah hnu pawh hian a n kan ti hi kan thing vawn vawn mai thin. A chng chuan thing kawm kan lk tum pawh a awm thin. Amaherawh chu thing kawm tha hi chu a vang thin deuh a, a bul lam kawm tha tak pawh hi a fawng lam kawi tlat mai, lk tlk loh a awm thin. Thing thenkhat chu kawm tha tak, mahse hmantlk lo, a chhngmu nei a ni leh tlat thin a. Thingah chuan a kawm tha bawk si a fawng ngl bawk si chu a vng duh thin hle. Chumi a nih avng chuan a bul kawm tha si; mahse a fawng lam kawi tlat si a awm chuan thing dang nna zawm theih chi a nih chuan kan la tho va, thing dang ngl tha deuh nn kan zawm mai thin. Uluk takin kan han zawm ve hauh hauh a, a kilhna twk lek tr perek kan nei si lo va, perek kan

142

Nun hluiten kir an rel lo

hmuh ang angin kan han kilh a, kan kilh keh leh thin si a, a uihawm thin khawp mai. Perek lian neih loh chuan thilt hnng hmangin uluk deuhin kan vt tlat a, rei tak chu a hman ve theih thin. Khelkawm suih hi thil awli lo tak mai a ni ve a, chem lek theih satliah suih chu thiam mai chi a ni ngawt lo a ni. A suih thiam chuan ball dan nuam tak, a hma lam phk tha thler thlawr, a fawng lam mum leh mm tha tak leh ball dawnna lai tr suih phk thiam riau leh kut hnu nalh ve hrim hrim hi an awm a. Thenkhat chuan an suih thiam mang lo va, a kawm tr pawh an suih char zo va, an suih lk fo mai bawk a. A chhah lo lai tr an tichhah uang a, a phk lai tr ni lo an ti phk leh thlur lawi si a. A thente chuan an suih herh a, ball vuak dawna lei vuak hmasak ziah leh vuak tel khut ngaia suih tlatte pawh an awm thin. Thente chuan an han uluk thiam khawp a, a vawnfung lai zawng zawng hi puanin an vt kual vek a, vawn a nghet duhin kut a dam bk thin. Mi thenkhat chu a ball han vuak hian kut a nghawr dawt thin a, mau pan deuh kan hman phei chuan kan han invuakchilh chnga keh chhawk chhawk mai, ball vuak apianga ri chhur chhur mai pawh a awm nual. Khelkawm zawm thenkhat chu kan han invuakchilh deuh chuan a auh a, hman zui tlk loh a awm nual a ni. A ball tr pawh hian thing kan suihmum mai thin. Thing chang tha tak, a chhngmu awm lo kan hmang thin. Thing no deuh chu a keh hma a, kan duh lo. Thing changah pawh thingsa te, thl te, fah te leh thing chang zual dangte kan hmang ber thin. Tin, thingzai bung (ngiau thing etc) ang chite pawh kan hmang bawk thin.Tin,mau bul chang tha deuh emaw phulraw bul chang tha deuh emaw pawh kan

Nun hluiten kir an rel lo

143

hmang thin bawk. Hei pawh hi suihmum a har phian mai a, uluk takin kan suih hauh huah a, chem kan lo lek sual deuh chuan a ni lo lamah kan st a, zawh dawn tpah kan st hk leh duai thin. A thente chu kan sah nghawrna lamah a lai a lo hk bwk a, rei tak kan buai pui hnu pawha kan pmtl leh tk pawh a awm nual mai. Chhngten chem hriam tha hman an phal thin si lo va, chem hriam lo chuan suihmum a har bawk si a, chhngte chem thuhrk kan zawng kan zawng mai thin. Mahse mit nna dahthat ni awm takin kan zawng hmu leh tho mai thin bawk a. Chhngte phalloh chung thil khawih chu hauh pawh kan tawh tam phah thin hle a ni. Kan han inkhel trte rng rng kha tang leh tang awma inkhelh a ni bawk a, tlema thiam deuhte lama tan phet kan tum thin. Intum trte kan han siam dawn pawh khn kan han ding tlar thep thawp a, a hmasa ber a chhuak nalh a, a dawt a ding tlang a, chutiang zl chuan tang leh tang kan insiam thin. Chutiang kan din tlar pawh chuan dinna tr kan ngaihtuah a, a thiam deuhte lama tang thei trin dinna kan thlk zut thin. A chng chuan a naupang berte ve ve kha an lam tur ve ve kan thlantr thin bawk. A chng chuan a upa berte ve ve in an lama tang tr an thlang thin bawk. Mahni lamtang tr an han thlan chuan a thiam thiam atangin an thlang thin si a, thlan hnuhnun bk nih chu a zahthlk duh thin hle. Kan inkhel a, a fet thiam deuhte chuan vuak tum awm ang takin min han tin uai(h) a, kan chuh tha ngam mang lo va, an khalh tlang leh pur pur thin. Kan khelkawm lk ve ngei mai khn kan han inkhel ve a, a thente chu kan inkhelh mk laiin a kawm lai takah kan tibung a, kan hawihai der fo mai.

144

Nun hluiten kir an rel lo

A chng chuan kan invuakna lamah kan khelkawm fawng a keh a, kan hlap ri leh chhuai chhuai mai thin. Kan inkhelh laklawh laia kan ball hman ber a phel tlat tum a awm a, ti m ma kan inkhelh lai pawha kan inkhelh tihtwp a tul chng lah a tam. Infiam laia lo thinrim tlat thin hi an awm chwk a, mahse chutiang ang mi chu mi rilru t, puitling lo tak an ni thin. Tum rng vng pawh ni lm lovin thiante ngalchra lo hawl palh hi a awl m m a, kan ngam loh deuhte kan lo hawl tel palh chuan, "Awh, ka tihpalh !!" kan tih chung pawha hrethiam duh lovin kan mawngtama min hem zui pawp mai chng pawh a awm thin. Kan khelmual ve lah chu a rualrem lo thin lulai khawp lehnghal a, tumna laiah kan vaw kal hlei thei thin lo. Kan han hlap ve pawhin lungt pawngin a lo la tleu a, thiante dulah emaw ngalchrah emaw a per chng pawh a awm thin. Kan vuak nat deuh chng chuan ball-in mihring a per palh chuan an thu vial ngal ngal mai thin. Ngalvenna (shin guard) te nei ve hek lo le. Thing chang suihmum, rit tha nelh nawlhina taksa a han per thin chu n ve thin tak a ni rng a ni. Kan hockey khel ve thinte kha zawng kan inhliam pheng phung lo kha kan vannei thin zwk a ni. Khelkawm kan han hmangte kha kan zei lo vin, kan pawngpaw hman ve bawrh bawrh mai thin a, kan vai laklawh tawh chuan kan twp hlei thei tawh thin si lo va, thiante tn chuan a hlauhawm thin khawp ang. Mahse kan inhliam bk zen zen chuang hlei lo va. Mau bul, raw bul, thing bul kawm leh thing suihmum chawp talchher hmangin hlim takin Hockey kan khel ve thei tho thin a. Khatiang ang hun hlimawm tak ang kha tunah chuan kohkir tum mah ila, awmzia a nei tawh dawn si lo va: Nun hluiten

Nun hluiten kir an rel lo KIR AN REL SI LO !! BUNG 16 KAN INFIAMNA THENKHATTE KHA

145

146

Nun hluiten kir an rel lo

Naupan lai chuan mahni phk ang twk twkin kan infiam ve thin a. Mahni twk twkah kan tang ve thinin kan inel nasa ve thin teh e. Tunah chutiang ang kan infiamna thin thenkhatte i han tarlang teh ang hmiang. Inhnawk : Inhnawk hi chu Mizoram tualchhuak infiamna ka ti mai a, a hmanrua atn vai siam hman a ngai lo va, kan ram chhnga hrui chi khat 'Kawi hrui' rah atanga infiamna a nih ve miau avng hian. Inhnawk tr chuan kawi a ngai a, kawi nei tr chuan ramhnuai lama mi zawn a ngai thin. Ram tin hmun tinah kawi hrui hi a awm mai lem lo va, awm duhna lai deuh hlek hi a awm ve ni tr a ni. Kawi zawngin ramhnuaiah thianzaho-vin kan han kal dam dam a, kawi hrui leh kawi rah hmuh tum rng rngin kan hawi kual vel a, kan ring kan fan a, chunglam kan enna lamah kan nghwng a kham urh mai thin a ni. Kawi awmna kan hual sa lm loh chuan rin aiin hmuh mai a harsa ve thin khawp mai. Mi thenkhat chuan an sava veh pah te, an thingtuai put pah tein an lo melh lwk a; zawn buai vak ngai lovin a awmna lam an pan chat mai thin. Kawi hi lei lamah a rah ve lem lo va, hrui a nih ve miau avngin thing dang rinchhanin/thingdang behchhanin a zm thin a ni. Thenkhat chu thingkung sng tak takah an zm a, han lk vel pawh a buaithlk thin hle. Thenkhat erawh chu thingkung lian vak lem loah an zm ve a, lk a awlsam deuh a. Kawihrui chu a han rah a, a sn lai leh a la no deuh lai chuan zawngtah mal ang hian a rah hring ve nghalh a, a lo chang tial tial a, a kwr hring chu a rawng a lo dang lam a, a uk deuh a, a kwr pawh a sak ve tk a ni.

Nun hluiten kir an rel lo

147

A chang tawh lo chu kan lo ngai lo va, thenkhat chu a lk a awlsam deuh a, a thing zamna azirin kut pawhin a rah chu a lk theih mai a, thenkhat erawh chu hmanraw dang thingtuai emaw thil dang engemaw hmanga vuak thlkte a ngai a. Thenkhat chu a zamna thingzr chawpa thlk a tul chng pawh a awm bawk a. Thlk a ngaih chnga kan han thlk thin chu a hrui a fei thin si a, a in-uaitng leh tlat mai thin a, hlawhchham chng pawh a awm fo mai. A thente chu lung hmangin kan vawm tla ve bawk a. Upaten, "Kawi pawh a kwm a that chuan, a tak pawh a tha nge nge," an tih thin hi hre ve ranin a kwm tha deuh kan thlang ve hram hram thin. Thenkhat chu kawi rahna hnuaiahte pawh a lo tla ve thin a, ch'ngte pawh chu kan chhar khwm thin a ni. Kan duh ang kan lk theih chuan a chng chuan a hmunah kawi kwm chu kan han chhu nghal a, thenkhatte chu swl chhe deuh te, bial kir'h ker'h te, bial tha deuh te, pum ing iang te, chhawn rem tak mai tra a tlng pr deuhte a awm a, a thente chu dp thlim thlem,hman tlk lohte a awm nual bawk a. A chng chuan kawi rah hi chhut keh lm lohin a kwm nn in lamah kan hawn ve thin a, thenkhatte chuan thutna pindanahte an hung mwi ve bawk thin. Amaherawhchu, naupang harh zual awmnaah chuan a hun/tar rei theih lohva, an kawi duh hian an lo chhu chhe thuai mai thin a ni. Kawi thenkhat chu han chhwng dawn ila, chhawn hleih theih loh hi a awm ve nual bawk a. Bial tha ve taka ngaih pawh hi a her leh tlat thin a, a bial tha deuh lah hi a thente chu a per thlem a, a bu lek lek a, a tlu leh tep mai thin. Tin, kawi pan deuh hi

148

Nun hluiten kir an rel lo

chuan mi kawi a ln hneh thei lo va, kan iai deuh tlngpui thin. Kawiah hian huai hmel deuh hi a lo awm ve rng nge ni a, a huai hmela kan hriat deuhte hi kan thlang thin tlat nia ! Kawi hi hmeichhia mai ni lo, mipate pawh hian a tliang tha leh hnm tha deuh chu kan duh ve tho mai. Tihtlian nan lapua-ah sahriak kan leih a, chu chuan kawi kan fun a, leiahte kan phm hmak mai thin. A chng chuan thlah te kan dah hmak mai bawk a. Hun rei ve tak kan dah chuan a tuamtu hi a lo khawk ve thei a, a lo tla ve duak thin a, a hnm ve hlarh mai thin a ni. Inhnawk hi mipa infiamna a ni a; tang leh tang insiam thin a ni. A (beng) lam leh a thawk lam awm a ngai thin. A beng lamin an kawi zawng zawng chu leiah an beng a. A bengna tr hian a bi a awm a ngai a, a bi tr chu kut tinin emaw hmawlhtin emaw kan kheuh ngar ngar thin. A beng lamin an kawite an han beng a, a thawk lamin an hnawk ta thin a ni. A thawk lam chuan kawi zawng zawng chu hnawk per vek an tum thin. A vawma vawm awih a ni lo va, a hnawk a hnawk tr a ni. Kawi chu kutzungchal leh kutzungpuiin kan kawm a, kan hnawk ta thin a ni. A themthiam deuhte chuan an hnawk per thei khawp mai, kawi beng zawng zawng pawh hi a vaiin an ln zo vek thei zl mai. A themthiam lo deuhten an hnawk thelh nasa thin khawp mai thung a. A zei lo deuhin an hnawk dawn tum hi chuan kan darh hak hak mai thin a ni. Kawi chang fel fawlin ngalchr a han per palh chng chuan a n thin khawp a, kan dawm ngawih ngawih mai thin a ni. Thenkhat kawi chu a huai bk deuh riauin kan hre tlat a, kan kawite hi a len duh/hneh deuh riau hian kan hre thin a ni. Kan kawiin mi kawi a len hneh deuh nn kawiah suan

Nun hluiten kir an rel lo

149

kan chhng thin a; kawi mit kan verh kua a, a chhnga mi kan bun ruak a, 'tah chuan suan kan chhuan tui sa kan chhng lt a, a nih loh leh thirbel chhia (suankang) kan chhu nawi a, kan thun bawk thin a, a rih phah thin khawp mai. Kan chhn sual erawh chuan a ri chhek chhek thin a; tin, miin an han hnawk fuh deuh khn a keh hma bk a ni. Kan chhn fuh deuh erawh chu a keh har a, a len pawh an len hla thei ngai lo a ni. Kawi hi hnawk fuh mai a twk thin lo va, a bi atanga khp khat emaw a aia seiah emaw kan rin kual a, chu mi pwnah chuan len chhuah a ngai thin a ni. A chng phei chuan a hniak zawngin kan teh a, kan tih sei deuh tum phei chuan zawh a har thin khawp mai. Kan han hnawk fuh ve thin tak n a, kawi thenkhat a len theih mang lo va, hnawk fuh ve tho siin, an beng leh mai chng pawh a awm fo mai. A hnawk lam ten an zawh zl chuan an kaisng zel a: tawksir te, tian te an thleng chho zl a. Tawksirah chuan kawi chu a dung zawngin an beng tlar vek a; tianah chuan an tiang leh thin. Chutiang ang chu an zawh vek hnuah si inpk nn khuai thlen a ni ta thin a ni. Khuaiah chuan a bi pali-ah kawi chu chhawn vek a ni a; ral hla tak atanga hnawk tur a ni. A thente chuan chu chu ralsai an ti bawk a. Chumi an zawh vek theih chuan a beng lam chuan si an phur ta thin a ni. Inhrem nan ralsai hi a awm ve hrim hrim a, a thawk lam ten an kawi an tihlirhin kawi chhawn kha an kawia an tih fuh palh chngin a hrem nn ral atangin an hnawktr thin a ni. Inhnawk chuan a thawk lamin an hlah hma chuan an thawk ngar ngar a, an chhuah vek hnuah an la zawh zl chuan a bu an lt zl mai a, a bulah an tan leh zl mai thin. An hlah ve leh a beng lam kha an thawk ve leh ta thin a,

150

Nun hluiten kir an rel lo

chutiang rng rng chuan an inthawhchhwk ngar ngar mai thin a ni. Inhnawk mai lovin Inhui kan ti thin bawk a, Kawiah chuan Mangai pheikawk ke arti te, pheikhawk dang dang chhat te hmawlhtin kan kilh khawm a, chutiang ang chu kan hmang thin a. A sakhat deuh hlek loh chuan a zang deuh thin a, miin an han hnawk fuh hian a lng duai duai thin a; an hlah mawh thin a, chuvngin a sakhat deuh hlek kan thlang hram hram a, a zang deuh a nih pawhin tih rih dn mawlh kan ngaihtuah thin. Inhnawk pangngai ang lo deuhin kawi kan chhawng thin a. A telte kan tam leh tlem azirin a bi chu a inhnaihin a inhlat thin a ni. Tang khata mi panga bwr vel kan nih chuan kar khat bwr vlah kan chhawng tlngpui a, a bi a inzawn thei ang berin kan chhawng thung a. A thawk lamte an han thawk a, pakhat kawi bi hlat ber emawin a han hnawk a, a zawh chhng chu a thawk a, a vai pawhin a len vek thei a ni. Chutiang zlin pakhat chuan a hlah palh chuan a dang an thawk a, a hlah leh chuan a dang an thawk zl a, kawi inchhawng zawng zawng an len vek theih lohva, an hlah vek chuan pakhat chauh pawh ln bk nei se, kawi chhawng lam kha an thawk ve thung thin a ni. A thawkte lamin an kawi an tihlirh a, kawi chhawnna a pelh chuan, chu mi pel-tu chuan ral (thawh tanna) atangin a vawm thin. Tin, kawi lrin kawi inchhawng a fuh chuan mih kan ti a, a thawk lam zawngin an ralsai vek thin a ni. Infiamna rng rngah hian a fet deuh hi an awm chwk thin a. Inhnawk leh inhui pawh hian fet thiam m m mai hi an awm tlat a. A thawk lamin an han

Nun hluiten kir an rel lo

151

hnawk a; kawi an han hnawk lng nawk a, a thente chu an fuh thawi deuhte a awm bawk a; a bi bulah hian a vir char char mai thin a. A thente chu a bi atanga hla vak loah hian an ln sawn thin a, chu chu hniakin a hlah leh hlah loh fiah a ni thin. A fing vervek deuhte chuan an ke hi an chhep fet thiam khawp a, zawh lo pui zawh pawh a awm fo va, inhnialna pawh a awm phah fo mai. Ral atangin kawi kan han tilr a, kawi bi bul lawk, tawng khat vla hla-ah a nih chuan kan hui thei thin a, kan ke kan kar pan pan a, kan kutin kawi kan hum ran a, kan kp krah kan rawlh a, hmun leh hmunah kawi chu kan hui thin. A hui thiam lo chuan an hui hla thei lo va, an hlah ve fo tho mai. Thenkhat chu an kar fet deuh a, a thawk lo lam ten an ke an lo phehsak chng pawh a awm thin. Kan hui dawn hian kan han kar pn pan khn, kan ke artui kha a kng tr a ni lo va, a kn chuan inpheh awih a ni thin a ni. Thenkhatte chuan hmeichhe naupang inkawibah an kawi chhawn lai lo hnawk lnsak daih a, tihbuai chng riau hi an awm bawk a. Hmeichhe naupang lian deuhte chuan an hmeichhiat puite chu an lo tan ve thin si a; hmeichhia leh mipa insual chawt chawt chng lah a tam. Mipa lah hian hmeichhia chu kan aia rual zwk deuhte leh pumrua lian zwk deuhte mah ni se, kan lo hlau lo tum hrang si a, hmeichhe thenkhat chuan mipa naupang thenkhat chu an hrwk leh hrep thin. Inhnawk laklawh laia kan kawi min han ln keh sak daih mai thin hian a buaithlk thin. Thenkhat chuan kawi hi pahnih pathum lai mai kan pai a, pakhat a keh pawhin a dang kan hmang leh mai thin. Kawi dang kan ken loh tum chuan in lamah

152

Nun hluiten kir an rel lo

kawi dang la tra kan tlan haw vang vang chng lah a tam thin. A tih dn phung tam m m lo mah se inhnawk kan uar lai chuan kan hlim ve thin khawp mai. Kawi tha tawk kan neih chuan inhnawk kan phur m m a, a nuam pawh kan tibk emaw tih tr a ni thin. Inhnawk kan uar lai chuan kawi hi kan han ngah thin khawp a, Amul brah emaw phulraw brah emaw kan dah tha a, kan thing ri rawih rawih mai thin. Khng hun laite kha nun hlui a chang tawh mai si a, a ngaihawm thin teh e. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !! Inhawngbi : Inhawngbi hi naupan laia infiamnaah chuan kan hlimpui ve thin khawp mai. Tin, taksa tn pawh a tha deuh a, taksa a chet that avng hian hah lutuk si lo vin thlan a tla ve bawrh bawrh fo mai. Inhawngbi hi tang leh tang insiamna chi a ni a, hmun wl a zau dn azirin a infiamte erawh chu kan tlmin kan tam mai a. Hmun zwl zau tha deuhah chuan mi kan leng hnem a, infiamte pawh a tam theih deuh thin. Hmun wl zawl zauhah kil l neiin kan rn a, a dung zwngin a srah rin hnih a kal chhova, a vang zawngin rin a kal bawk a, rin inkr hlat lam hi a hmun azir a ni mai a; tin, a infiam tr zt ang pawha a twk leka rin a ni fo bawk. A vng zwnga rin hi chu, rina din a, a bul rina din bawk a, inkhawih phk lo deuha kht a ni tlngpui thin. Chutiang ang chuan an rin chho thluah a, rin apiangah chuan a thawk lo lam an ding a, a thawk lamte kal tlang tr an vng thin. A vang zawnga rin tlar lamah chuan a thawk lo lam chu an ding thap a, a tlngpuiin tlar l tlar nga a

Nun hluiten kir an rel lo

153

ni thin a, chu chu a thawk lam chuan kaltlang an tum thin. A chng chuan a dung zwngin a laiah tak rin a ni thin a, rin lehlamah pakhat a ding a, a hnung tlarah a din lohna lamah pakhat a ding leh a, chutiang ang chuan din inpelhsawlh a ni thin a, a thawk lam tn pawh an zavaia paltlang vek chu thil har ve tak a ni. A laia rin chhohah khn a la tln theih/a ven ve theih tho lehnghal a. A thawk lamin (A thawk lam kan ti tak n a, a thawk lo lam nia kan rin te pawh hi an thawk ve tho chu a ni a, a thawk lo lam kan han tihbk deuhte chu rin chhnga paltlang tr vngtu hote kha an ni a) kal pelh tumin an han tin ti ti a, bum tumin kutte an han theh har(h) har(h) a, a thenin : sit, sit, sit te an han ti a, pakhat chu an han paltlang ve mai thei a. A rina awmte kha a rin an pel tr a ni lo va, a rin, an ke pahniha an rahna chhng si a, a thawk lamte an khawih phk chuan an dek a ni thin. Pakhat an khawih fuh chuan a thawk lamte kha an hlah emaw an th emaw a ni thin a ni. Rin pakhat chu paltlang ngawt mah ila, a dawta rin atang khn min rawn bn zuau zuau a, kan kal pelh tawh rin atang leh a dawt rin atanga min rawn bn zuau zuau mai chuan min rawn khawih fuh kan hlau thin si a, kan eu nasa thin teh a nia aw. A chng chuan min dek hman ang tih hlauvin rang lutukin kan han tln thut a; kan tawlhthlu leh rih a, a dawta rina awm ten min lo dek leh hman thin a. A chng leh kan tln laklawh hi rin pwnahte kan lo tek chhuak leh rih bawk a. A buaithlk thin nak nak hle a ni. A infiamate kan tam phei chuan an vaia paltlang hi chu a har khawp mai a, kan paltlang hma hian a t ber emaw hi an lo dek hman fo mai. Bn sei

154

Nun hluiten kir an rel lo

deuhte phei chuan an khawih phk a hla thin si a, min bn pha lo tra ngaih pawh min bn phk leh mai thin a, min dek leh nge nge thin. A then a twp berah awm tawh mah ila, a bul lama mi an lo deh palh hlauh chuan kan vai tawrh lo thei thin si lo. A thente a bul lamah lo la awm mah se la, mi pakhatin a chhuah tawh chuan an vai chhuah a ni mai a, kan thawk tha leh zl thin. A bul atangin kan tan tha leh a, min deh hma chu chutiang ang chuan kan ti char char mai thin. A chhuak an awm tawh chuan, "Hawngbi" an ti lauh lauh thin. Lehlam pwlin min deh ve leh lehlam pwlte chu an thawk ve nghal a. Chutiang ang zl chuan kan kual kan kual thin. Kan inlna ber chu: kha tia a thawk lama tan a, chhuak tam/hwngbi tam thei kha a ni deuh ber. Khawlai a khu thin si a, kan tln khu rum rum mai thin. A chng chuan tan a nat deuh tawh thin avngin indek/khawih satliah mai ni lovin, kawrahte kan inpawt nawk nawk a, a chng phei chuan kan thuamhnaw han inpawhthlaksak leh inpawhthlersak chng pawh a awm thin. Hnar kaw ung khak khawpin kan han tal a, kan chhngten kan infiam tui vangli tak maia min rawn koh hwng mauh mai thin chu : Tah a chhuak teuh mai thin a ni. Tunah chuan thil hot angin lang ta mah se, a ngaihawm ve thin ngawt mai. Ngai mah ila, Nun hluiten KIR AN REL SI LO !! Kabadi : Kabadi hi nuam ve ang rng tak niin ka hria, amaherawhchu chak a ngai deuh a; tharum erawh chu hman a ngai deuh a. Mi awmnm deuh tn leh thaw lo rei thei lo tn chuan telve-na chi pawh a ni lem lo. Tang leh tang awm chi bawka infiamna a

Nun hluiten kir an rel lo

155

ni a, mahni tanna lama awm trin mi chak deuhte chu kan duh thin. Tualzwlah kil l neiin kan rin a, a lai takah rin pakhat rn leh a ni a; chu chu awmna lam chi tr thliarna/daidanna a ni. A lai taka rin phwk lehlamah chuan tangho khat an awm a, lehlamah tangho khat bawk an awm leh thin. Rin chhnga a len tam dn azirin mihring chu an tlmin an tam mai thin. Mihring an tam tham deuh chuan a hmun a chp ve thin a, thawl lam hreta tih a nuam zwk mah thin. Thawk hmasa lam tr thumvawr a ni thin a, hmawlhtah chil kan chhk pharh pharh a, tang lehlamin, "A khaikhup chuan kan thawk ang a, a zangthal chuan nang ni lam in thawk ang,"tih emaw,"A zangthal chuan kan thawk ang a,a khaikhup chuan nangmahni," tiin intiamkamna ang reng tang aiawhin kan nei thin. Chung lamah hmawlht chu kan han vawr kang nal nal a, leiah a rawn tla leh tap a, a hmaa intiamkamna angin a thawk hmasa tr lam chu a chiang ta thin a ni. Kan hmawlht vawr kha a tlkna laia bawng k khawrote a lo awm a, hmawlht a lo kam saisir mauh chng a awm thin a, kan vwr tha leh lauh lauh mai thin a ni. A thawk hmasa lam tr kha a lai rinnaah a ding ang veng vawng a, rin a pelh chiahin Kabadi a ti ngar ngar a, chutih chhng chuan lehlam pwlte a va dek tr a ni. Mi a deh theih zt zt a dek thiang a; amaherawhchu thwk la lovin an lam awmnaah a kir leh tr a ni. Lehlam pwl pawhin chu rawn kabadi vang vang chu man an lo tum tr a ni. An lo veh ang a ,ngampa taka a cht theih lohna trin an lo hual vel thin a ni. Eng ang pawhin mi dek hnem mah se an lo man beha a lai rin a thlen lt leh theih loh chuan amah kha a th a ni thin. Lo man ve uk ta se lo man

156

Nun hluiten kir an rel lo

hneh lo se la, rin rap thei si se la, a khawihtu zawng zawng kha an th a ni thung. Chutiang zl chuan an ti a, thawchham hma deuhte chuan an ti rei thei lo va, lehlam mi t mah dek lo tein an kr leh thin. Chutichuan, a lehlamin lehlam pwlte deh tumin an ti ve leh thin. Pa chak deuh, tln chak bawk si, thaw lo rei thei bawk si an awm chuan lehlam pwlte an ti th teuh teuh fo mai thin. Lehlam lehlam an intihchhwk zak zak rng a, a chng phei chuan a tu mah th awm lawk lovin kan in-kabadi chhwk zak zak mai thin a ni. A chak lo zwk leh a thiam lo zwk lamte chu an th hek thuai thuai mai thin. A chng chuan in-awi awi(h) chngte a awm a; mi pakhatin lehlam pawl a tihhlum chuan a tihlumtu lam kha pakhat a nung leh thin. Tan a n ve duh thin khawp a, lehlam pwl an thawh tum hian lo man beh kan tum hi an kawrah emaw an kekawrah emaw an taksa tel lovin kan lo pawt a, thuamhnaw mawih deuhte chu kan inpawh thlersak deih duai(h) fo mai. Thiam lo leh tha chak lo lam chu an th mang ve mai a. A th mang hmasa sa kha a chak lo an ni mai thin. A tlngpuiin tualzwlah hian zan lamah bwng an riak thin a, an kte hi paih vek sen rual a ni thin lo va, bwng k kra infiam mai mai chng pawh a awm thin si a, k chunga min han bawhbet mauh mai thin chu kan ding uih vang vang mai thin. A chng chuan vaivutte kan han phul ve bawk a, a hnuai lam/ a chhungril lam a lo la nm thin tho si a, chutiang ang delhtu nih chu thil nuam tak zawng a ni hauh lo mai le. Thenkhat chu kabadi...an tih hian an twp hlei thei lo va, inchum harh bawrh bawrh chng pawh a

Nun hluiten kir an rel lo

157

awm fo mai. Tin, hmanhmawh leh tan lat avngin mite tum loh deuha tihpalh a awl thin khawp mai. A chng chuan an nghwngah tihluihna ni lm lo va lo reh/dawm palh a awm thin a; an hrawk bwk khalh chiaha kan lo man fuh phei chuan reh n bawi bawi pawh kan nei fo mai. Thenkhat chu an ke-ah chauhte kan lo man a, man hman lo tra an ngaih thin avngin chak takin an tln a, hmai tauh chawrh chawrh a tlk te, hnar thi zawih zawiha tlkte pawh a awm fo rng a ni. Ka han chhuilet neuh neuh hian ka mitthla-ah kan in-kabadi lai vel kha a la cham reng a; kh'ng hunte kha zawng kohkir rual chang lovin nun hlui a chang ta mai si a. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !! A ngaihawm thin teh e. Perhlunga inperh : Inperh hi kut themthiam deuhte a ngai ve a, kan tumpui an thiam viau phei chuan kan thiam ve si loh chuan si kan phur teuh teuh mai thin. Inperh hi mi pahnih chauh pawhin a tih theih a, pahnih aia tam pawhin a tih theih tho va, inthawhchhwk chi a ni. Marble emaw hlum emaw lungt tih mum emawa infiamna a ni. Lei kan krkua a, a kua kan duh zau deuh leh kan kr kaw zau deh mai a; a tlngpuiin kezungpui leng atanga kutbwr leng vela lian a ni thin.Chu chu a khur kan ti thin. Ral a awm a, a kua atanga kan duh hlat dn azirin kan rn mai thin. Kan rin loh pawhin hmawlht kan kham mai bawk thin. Perhlung (marble) kan keng far a. Thenkhat chuan marble an nei lo va, saihlum te, khiang rah te, an hmang bawk thin. Khiang rah hi chu a zang a, han perh hian a perh fuh hleih theih lo va, miin an perh lahin a lng thui thei a, thawh ve n-ah midang

158

Nun hluiten kir an rel lo

perhlung perh ve hunah fuh a har duh m avngin a nazawnga hman chi a ni lm lo. Saihlum pawh hi khiang rah ai chuan a rit zwk f nin a keh duh ve leh thung a, perhlung tha deuhina a perh fuh chng hian a kehsawm burh mai thin a, a hmantlk rei lo va, engemaw laklawh chng chauhva hman chi chauh a ni. Ral atangin kan khur siam lamah chuan a mal malin kan perh diat diat a, kan perh dawn hian kan kutzungchal emaw kan kutzunglaiah emaw perhlung kan dah a, kan kut lehlamin kan dawm a, kan kuai fan fan a, kan thlah thin. Kan perh lai hian kan kutzungpuiin lei a tawk ngei ngei tr a ni a. A tawk lo a nih chuan kan titha leh thin. Chutia kan perh chuan a khur kan siamah chuan luh kan tum thin. Ral atanga a kua kan siam lama kan han perh khn a thente chu a kuaah an lt a, a thente chu a kaw hlat deuhahte an perhlung a lum twp a; a twpna lai zawnah chhinchhiah nn kan rin rai(h) thin a ni. A kua a lt kha a thawk hmasa ber a, a hlah hma chu a thawk ngar ngar mai thin. A hlah veleh a kaw hnai ber khan a thawk ve leh a, chutiang zel chuan an hlah hunah midang an thawk leh thin a ni. Inperh zawng zawngin a kua an luh vek chuan a lt hmasa berin a thawk hmasa ber thova, a bk-ho kha chuan ral aia hla lovin an duh na naah an dah thei a, chu chu 'thur' kan ti thin.Thenkhat chu an han thur hian an han fing thiam thin khawp mai a, lungt phnahte an dah a, perh fuh a har thin khawp mai. A thawk hmasa ber trin a thawh khn a khur a lt sa a nih loh chuan, a khurah a lt hmasa phawt

Nun hluiten kir an rel lo

159

thei a, chu chu point hmuhna a ni nghal a, pakhat tiin a chhiar nghal thei thin. A khura lt sa a nih chuan point khat a chhiar nghal a, chuti chuan midang perhlung perh fuh a tum ta a, a perh fuh chuan point hmuh a sng chho ve zl thin. Perhlung a perh fuh khn a len hlat vak lohva, khp khat chin aia hnai a nih chuan a perh fuh khan hmun dang a duhna lai hmunah a thr thei thin. Vawi khat a perh fuh tawh chuan a khurah point hmuh nn a lt leh zl thei. A perh ngai kher perh lovin a dang pawh a perh zl thei a, pakhat chauh pawh a khalh reng thei tho bawk. Chutichuan, a hlah hnuah midangin an thawk leh zl thin a. Kan kual kan kual thin a, gamena tra kan tuk mi pakhatin a thlen tawh chuan a chak ber/thiam ber a ni mai thin. Inperh hian perhlung hi a hek ve thin khawp mai a, perh n deuh phei chuan perhlung hi an perh phel phawk thei thin. Thenkhat chu phel si lovin an perh hk hlawk hlawk a, a khem nung thin. Perhlungah hian huai deuh bk, mi perhlung ln hneh deuh bk, intiat rau rau, khn bk nalh mai hi a awm thin a, ch'ng chu kan roh thin khawp mai. Inperh vel hian a tlngpuiin kekawr bul kan ha thin si a, kan han thu tung awt a, kekawr tlng arh deuh kan hk tum phei chuan kekawrt kan lo ha ngai mang si lo va, tilt lang raiha thut chng pawh kan nei fo mai. Thiante hian min lo nuih tlawrh tlawrh a, min hrilh mai duh bk thin si lo va, kan hawi ho fo mai. Khng hun laite kha a lo ngaihawm phian mai. Eng ang pawhin tal pawl mah ila, thuamhnawte ha bal rng ri ruai thin mah ila, perhlung tha kan neih chuan a dang kan beisei lo va, lungkham dang m

160

Nun hluiten kir an rel lo

m kan nei chuang lo va, a lo ngaihawm ngawt mai. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !! Inhmawlhpir :Inhmawlhpir kan han ti tak n a, thingte pawh kan hmang ve tho va; mahse a hming a nih ve miau avngin a dik lohna m m chu a awm chuang lm lo vng chu maw. Chingpirinu pawh a hming a ni ve mai a, a pa a awm pawhin chingpiripa kan ti chuang bk hlei nem. Kan naupan lai chuan inhmawlhpir hi nuam kan ti ve thin khawp mai. He infiamna pawh hi tualzwl zau tha deuh hlekah lo chuan a buaithlk duh a; chuvngin, tualzwl zau lai deuhah kan inhmawlhpir thin a ni. A hmanrua hi a hau tak vak lm lo va, hmawlh emaw thing emaw-a siam a ni mai a. A vuakfung trin bn chen vla seiin kan suih a, mau chhah tha deuh hlek emaw thing mum tha deuh hlek emaw kan hmang a, thil han vuak pawha lng deuh nalh thin tr a nih avngin a pan deuh chu kan duh lo a ni. Kan pir ber tr kha kutphah chen vlin kan tan bawk a. A chhah/len lamah chuan kan duh dn a inang vek lm lo va, thenkhatte chuan kill nei deuhte pawhin an suih bawk a. Thenkhat chuan mau zung ngl tha deuhte an hmang bawk a. Chutiang ang an hman chuan kutzungpui tiat vl a ni tlngpui thin. Thenkhatten mau zung emaw thing emaw an hmanna chhan chu a vuak a n duh a, chhiar a hlwk duh thin vng a ni. A hmanrua hi a hau tak vak lm lo n a; mau emaw phelsp emaw satliah mai mai kan hman duh thin loh avngin kan duh ang hi kan hmu mai ngai lo va; mau bung naran mai mai duh ta lo chu a zawn pawh kan zwng ngial thin. A chng chuan chhngte

Nun hluiten kir an rel lo

161

ram kal kan chah a; min rawn hawn ve mai thin bawk a. A chng chuan a huhovin mau hmunah hmanraw la tr ringawtin kan kal thin. Mauhk-ah kher lo pawh a hmanrua tr chu a awm ve zl a, mau hmunah na n na chuan mau chhah deuhte pawh a lo tam nge nge a, kan hawn leh nghek mai thin. A hmanrua kan neih tawh chuan tualzwlah kan kal khwm a, kan tihna tr ber : khuar kan siam a. Khuar hi thenkhat chuan lian vak lovin an duh a; kan hmawlh pir tr azir zlin kan cho khuar lianin kan cho khuar t mai thin. Lei kan chawh khuar dawnin kan pir ber tr kha kan han teh a, a kaw kotlnga kham theih tra zauin kan tikhuar a. A thk lam pawh kan hmawlht pir tr sei dn azir zlin kan ti thk mai thin a ni. Kan pir tr hmawlhte kha tlmin a lawr deuh tr a ni a, a lawr a awm loh chuan a tih that hleih theih loh a ni. Khuar kan siam zawh tawh chuan kan inhmawlhpir tan ta thin a ni. Tang leh tang siam chi a ni lm lo va, mimal inlna a ni. Mi duh zat zat a tel theih a; amaherawhchu, inthawhchhawk chi a nih avngin tam tham deuh erawh chu thawhna hun a kht duh m avngin a tih chi lm lo va, a tam berah pal atanga paruk bwr vl hi a nuam chin deuh chu a ni. A thawk hmasa ber tr thum kan han vwr a; a thawk hmasa ber chuan khur chungah a pir tr kha a kham a, a vuakfunga pir trin a chuktuah ran a; a thawk lo (Thawk lo tih lemah atir lam hi chuan a tel zawng zawng hi thawk vek chu an ni mai a,a pir lotu zawng tihna a ni mai e) zawngin a hmawlhte pir kn tr kha man tumin kan chng thin. A pirna tr lamah chn a ni thin a, a chngtuten 'tiam' an tih hunah pir a ni thin. A thawktu khn a han pir ta vak mai a; leia

162

Nun hluiten kir an rel lo

a tlk hma ngeiin a chngtuten dawn kan lo tum thin. A chngtu tn chuan lo rin chn ve mai a ni thin si a, a pirtuin a pir kan san viau a, kan chn lohna lama a pir kan daih mai chuan kan dk nasa mai thin a ni. A chng chuan dawn kan inchuh thin a, a dawngtu kha thawk leh nghal tra kan tihchangin a ni. Kha a thil pir kha leia a tlk hmaa an lo dawn chuan a thawktu khn a thawk zawm thei lo va, mi dangin an thlk nghal thin. A pir thiam deuhin an han pir chng chuan man hi a har ve thin khawp mai a, a pir kha a chan that deuh phei chuan kan han dawng hi kan kut kan thing var var mai thin a ni. A thente chu kan kut chngah tak mai a tlk fuh chng a awm a, kan dawn theih reng kan man ngheh theih tk loh pawh a awm nual thin. Chung lam chauh an lo melh hlawm thin si a, kan insu tlu rem rum fo mai. Nuih pawh a za duh thin khawp mai. T mahin a thil pir kha an dawng lo a nih chuan a tlkna hmun atang khn a khur lam hawiin vawm phei a ni thin a. A khur bulah a thawka khan a lo chng ran a; hmawlht an rawn vawm kha lo vuak per emaw a khur bula a tlk loh nn a lo vng thin. A khur atanga teh a, a vuakfung tlk khat tal a tlin loh chuan a thawktu khan a hlah a ni thin. Chuvngin, hmawlht an rawn vawm phei kha lo vuak per loh pawhin a khur atanga tlk khata hlah tal a lo dang ngei ngei tr a ni. A lo vaw per hla thei a nih chuan a tlk chhiar zat a tam mai thin. A thawktu hmawlh pir, t mahin an dawn lohva, an vawm a lo dan emaw a lo vuak per emaw theih chuan a thawkzui zl thei a, a khurah a vuak per tr a tung a, a hmwr lehlam a kaw kotlngah a lawr a,

Nun hluiten kir an rel lo

163

chu chu vuakfung khn a vaw per thin. A vuak tr a vuak khn a per tha lo pawh a awm thei a, thenkhat chu a kaw kotlnga la awm, a hmawr a khur lam la dk a awm chuan a vuakfungin a hawlhlt leh thei a, chu chu a vaw-nawn leh thei thin. Mahse a vuak chhuah ve ting tang tawh si a, a vaw-nawn hman lo emaw leia a per sawn a nih emaw chuan a hlah a ni tho thin. Tha taka a vaw per a nih a, leia a tlk hmaa a vaw-nawn leh hman a nih chuan a tlkna hmun atang khn a khur lam hawiin a tlk chhiar a ni thin. Hmawlht vuak per kha sp theih a ni a, a sp theih zt zt kha a tlk a chhiar nawn mai thin. Vawikhat chiah a vuak chuan: tlk khat, tlk hnih tih ang zlin a chhiar a; vawi hnih a vuak nawn chuan tlk hnih,tluk l, tlk ruk tiin a chhiar thei thin. Hmawlht vuak per pawh hi a thiam lo tn chuan kan han vaw per hi kan rin lohna lam daihah a per thin a, vuak nawn leh a har thin khawp mai. Cht ran deuhte pawh a pawimawh thin khawp mai. Kan inrin loh laia an vuak chuan min vuak per leh chawrh mai thin a; a n ve duh thin hle. A zei lo deuh chuan an han pir kang tr ringawt pawh hi hlam khat pawh an pir hlei thei lo va, khur bulah a tla leh tuk mai thin a, tlk khat pawh chhiar lo va, hlah ta mai mai pawh an awm thin. A vuak per thiam lo tlat, mahse mi pir dawng thei riau maite hi an awm thin a, anmahni tna an han thawh ve lahin tlk chhiar tra lawi nei lo pawh an awm nual thin rng a ni. Game tawp nn thlen chin tr kan bituk a, chu chu a thleng hmasa ber kha a chak ber a ni mai. Inhmawlhpir hi hun wl hnawhkhah nn chuan a lo tha ngawtin ka hria; mahse hmun a awh zau ve deuh

164

Nun hluiten kir an rel lo

avng hian naupang dangte kan vuak per palh mai ang tih a hlauhawm thin. Mi tihpalh a hlauhawm viau nain a lo hlimawm ve duhin, tan a n ve thin khawp mai. Tunah chuan kh'ng hunte kha mitthlaah mai a chm tawh si a, nun hlui a chang zo ta si a, Nun hluiten KIR AN REL SI LO !! Kawk vuak : Kawk (Badminton) vuak hi naupan lai chuan a lo nuam ve thin khawp mai. Amaherawhchu, kan kawk vuak erawh chu tun laia kawk ang hi a ni ve lm lo va, Kan Racket-te lah chu a quality a'n hniam khawp lehnghal a, mahse mahni zawn zawnah chuan kan tuipi ve m m tho mai. Kan kawk vuak vete lah chu tun laia kawk ang hi kan vaw pha lo va, mi vawthlep (slipper) chhia hi tlma la chhah lai deuh kan zai bial a, chutah chuan arhmul kan vit bur ve far a, chu chu kan vaw ve lauh lauh thin. Vawthlep lah chu a chhia hi a vng thin khawp mai lehnghal a, vawthlep chhia tawh chu a pan tawh thin si a, a ke artui laite phei chu a pawp tawh thin a, a dang lah kawk atn ma hman theih tra chhah tha a vng tawh si. A chhuatte chu a chunga a vr awm pawh hmuh tr a awm mang tawh lo, khawk zo tawh, paw tak deuh ngk hi a ni tawh thin a. A ni lah rng taka, thingtlngah zawng vawthlep mai mai pawh lei a harsa a, a hrui a chat a nih pawhin khawlla chatfeiin an la thui zawm hram hram a, chu chu a chah leh hnuah a chahna lai mm a bung hmawk a nih pawhin, hruikhu hrual mum emaw thisen-chaw-pkna hruiin emaw buara hrui emawin a kk laiah an han suih leh a, a hnuai lamah a dawk loh nn an suih bwk bawk a, chutianga rei tak tak an bun hnu, an duh tawh loh, lo vai chu a hmanna tr a vng thin bawk a ni. A zawn pawh kan zawng rei ngial thin rng a ni. Kan han hmuh

Nun hluiten kir an rel lo

165

chhunte lah chu a ke artui pawp heu huau, rah sawih bei bui a ni chauh si a, a buaithlk thin hle. Bawlhhlawh Paihna mumal taka siam a nih hma phei chuan mi vawthlep bun chhiat an paih zawngin mi kawmthlangah kan teikual rak rak mai thin a ni. Kan vanneih chuan, hmeichhe pheikhawk dp si, ke artui sng bawk si kan hmu leh mial thin a, ch'ng kan han hmuh fuh hlauh chuan kan lawm ve thin khawp mai. Ch'ng ang chu kawk twk vl trin kan han tan bung a, kan chem hmante a lo bil thin si a, kan st tng tawlh tawlh mai thin. Hmeichhe pheikhawk chhia kher lo vawthlep kawk atna siam remchng thei tr kan hmuh pawhin kawk tiat tr twk lek lekin kan han tan chhum ram a, a hmwr hi tlma tihbial ve deuh kan duh thin si a, kan han zai bial trte chu kan bei rei ve thin khawp mai. Arhmul thiahna tr vawthlep chhia emaw kan hmuh tawh chuan, arhmul thiah tr kan zawng leh ta thin a. Ar hian bual ang reng an nei ve thin a, chutah chuan an hmul a tla ve tun thin a, ch'ng awmnate chu kan zawng vak vak thin. Mi kwm kr chp tak krahte arhmul zawngin kan vk kan vk a, ar talhte lah hian an kawmthlangah an han pawngpaw vawmthlk hmiah mai thin a, a chek hnawk an paihte nn an paih fin vek a. Ch'ngte lah chu kawmthlanga sa rim hria, uipui cher pui pui leh vawkpui koham tak tak ten an lo inchuh a, a tak an zawnna lamah a hmul an thialfe zo va, an thial chiah loh leh an rap tliak chhe zo bawk si a, lk mai tr a awm mai ngai lo a ni. Ar talh an awm chuan a hmul hauh rng rngin an puah laiin an kiangah a puahtu aia hnai hnaiah kan thlk ve a, a thente chuan ar hmul chu a hmul pawhah an lo hlawh ve bawk a. Thenkhatte phei chuan archhiara ar an man a, an

166

Nun hluiten kir an rel lo

thlate a nungchungin an lo pawhsak thul. Arpa mei bul leh arpui mei bul met muat pawh an awm phah fo rng a ni. Arhmulah pawh a vr kan duh deuh bk a, a vr lam kan zawng hram hram thin. Arhmul naran mai mai a hman tlk lo va, arhmul khawng tha deuh kan duh si avngin a zawn hmuh pawh a harsa thin nangiang mai. A vah a vk tam thin na n na chuan kan hmu ve leh mai thin tho va. A hmanrua tr kan neih chuan, arhmul vih luhna trin vawthlep emaw pheikhawk chhia emaw kha kan tikua a, a chng chuan perekin kan vit kua a, a chng chuan tlthir kan rawh ling a, kan verh mai bawk thin. Arhmul a lo intiat vek thin si lo va, a thente chu a twt m m laiin a thente chu a thawl ve leh bawk thin a, a buaithlk thin teh asin !! Kawk pangngai ang thlip thlepin arhmul hlai lam a inang thei lo va, a ngl tha hlei thei lo va, tlk leh ding awn a ni deuh ber mai thin e. Khawlla chatfeiin kan han phan ve tituai a; mahse, a arh dn inang lo ta chu phan fuh a harsa thin nangiang mai. Atirin arhmul inchen lo pawh nise, a chhpte chu kan han tan rual ve hmak thin a. Kawk vuahkfung (Racket) tur lah kan duh tui lem lo. Duh tui dawn pawh ni ila, a tihngaihna dang a awm hran chuang lo va. Arbawm kawngkhar kan hmang ve mai thin a, vawn ngheh a har duhin, a lo rit ve nalh si a, kan kawk siam kan han hlap thin chu a lng thui thei nal nal thin khawp mai. A chng chuan thingphk kan suih ve a, a vawnfung tr pawh kan siam nghal a, racket pangngai ang ve takin a chhp lam kan suih bial ve pap a, a vawnfungte pawh kan siam ve thlap thin. Inchi khat thingphk chu a chhah duh deuh thin avngin kan suih pan lehchhwng thin. A fawng vel tih mam deuh nn

Nun hluiten kir an rel lo

167

lungnoin kan han nawt a, tlm chuan a mam phah ve deuh thin. Kan net vete lah kha hrui thlun a ni mai a, chu mi tr chuan rama hrui kan chhat thin. Kan hrui chhahte lah chu a hman rei theih thin si lo va, ni hnih khat lekah a ro zung zung bawk si. Ramah hrui chhat trin kan kal a, a thenin hruiduk hrui an chhat a, a thenin vawih-uih hrui an chhat a, a thenin kawi hrui sei tha deuh an chhat bawk a, kawi hrui hi chu a chatfei deuh a, han thlun pawh hian a ro deuh hnu pawhin a chat mai lo va, a tha phian mai. A chng chuan mi tlangban kan hmang mai bawk thin a, a cht awlsam thei ang bera cht kan duh chng a awm a, mi tlangban kan hman laia puanzar an duh mauh mai chuan min hnawt darh leh nge nge thin. Inkhelhna hmunte lah kan nei tha lm lo va, mi kawt zwl zau emaw tualzwl zau lai deuhah emaw kan khel ve mai thin. Kawk hi chu in chhnga khelh chi ngang hi a ni a, kawtlaia kan han khelh chuan thl a lo thaw ve thin si a, a lng duh thin dar dar khawp mai. Tualzwlah net ban trin ban pahnih kan han sawhphun, mar teng tawngin hrui (Ram hrui ngei mai) kan han thlung a, kill neiin kan han rn kual ve a, kan khel ve lauh lauh thin. Kan racket vete chu arbawm kawngkharte leh suihchawp satliah mai mai te a nih avngin a lawk thin a, lek dn twk thiam a har si, duh aia n hian kan hlap leh chawrh mai thin a. Kawk tha vak ta lo chu kan han vua hi kan tum lohna laiah a tla a, kan vaw vir leh nawk nawk mai thin. Zawi ta kan vua nia kan inhriat pawh hi a lng hla hma si a, kan khelhna rin pwnah kan vaw chhuak deuh rng mai a ni. A vuakna a phawkphawhraw thin bawk a, kan kawk siamin a daih rei lo thin khawp mai a, vuak chet ve rng na n na

168

Nun hluiten kir an rel lo

chu arhmul kan vihphunte kha a dawk a, kan phanna hruite a chat bawk a, arhmulte hi kan vaw lng chum chum mai thin. Kan kawk siam ve te lah chu kawk pangngai aiin a rit zwk daih si a, kan khelh puite an cht ran viau va, rem tak maia awm an han vuak chuan a lng a rang thin si a, lk hman a har duh khawp mai. Kan hmuiah te emaw kan wmah te emaw min han vuak per pawp mai thin a, rin aiin a per a n duh thin khawp mai. A chng chuan kan racket-te hi kan man nghet zo thin lo va, hlap nat kan tum thin lutuk hi a racket chawpin kan vawm leh vawn vawn mai thin a, tumpuite tn chuan a hlauhawm thing ngawt ang le. Net pangngai awm ta lo chu, hrui thlun vel mai mai chu a buaithlk chin a awm thin. Kawk kha a lng chak thin si a, hrui chungah nge hrui hnuaiah a kal tih chu kan inhnialna tam ber a ni thin. A vawtu lamin. "A hrui chungah a kal," an ti a, a dawng tr lamin, "A hrui hnuai lamah a kal," an ti ve bawk a, a tihlan nawn (replay) theih tawh si lo va, a buaithlk thin khawp mai. Kan inkhelhna hmun leh hmanruate ho hle mah se, thlan tla zawih zawih khawpin kan tang ve tho va, kan chantwkah kan lungawi ve a, lungawi lo pawh ni ila, a dang beisei tr kan nei chuang lm lo bawk a, kan hlimin a nuam kan ti thin khawp mai. Khng hunte kha a lo ngaihawmin a lo hlimawm thin teh e. Tunah chuan kh'ng hunte kha kohkir theih a chang tawh si lo. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !! Rubber penchhuah: R u b b e r b a nd inpenchhuah siak hi thil hoteah chuan a hlimawm ve phian mai. A khelh dn hi ho lo lam viau e ti lo chuan rin aiin hun a duh rei ve phian lawi a. A hmanruate lah chu rub-

Nun hluiten kir an rel lo

169

ber leh hmawlht emaw thirmumte emaw a ni chauh mai si a. Rubber band hi thingtlngah chuan a harsa phian lawi a; khaw t dawr mumal awm lohnaah chuan a buaithlk thin viau. Dawr awmnaah pawh rubber band hi chu a lo zuar nalh nalh hi an awm mawh nek lehnghal a. Amaherawhchu, dawrkaihote pawh an fing ve zl a, naupangin an mamawh lai chuan an zuar ve leh zaih thung a. A awm loh hun erawh chu a rei lutuk ngai lm lo. Sma lei a ngaih thin avngin chhngte dil ngawng ngawng a awl viau thung a. Thenkhatte erawh chuan rubber band man tr mai maite chu an hlawhchhuak ve thei a, thenkhat tn erawh chuan a buaithlk thin hle. A thente chuan thingte an tuak, a thenin saihlum an hralh a, a thenin tui an chawi hlawh bawk a. Thenkhat inhlawh thei lo leh a man tr tuak thei lote chuan an chhngte an zar buaiin chhngte hauh leh velh pawh an tawh phah nasa thin khawp mai. Naupang sual thenkhatte lah chuan rubber band lei nn tiin mi artuite an lo ru bawk a, an thil eng eng emaw an hralh phah bawk a. Amaherawhchu, a man a tlm avng leh pawisa tlmte pawha tam tak lei theih a nih avngin chutiang ang sualna chu a hluar lem lo va. Rubber band kan neih tawh chuan kan ipteah ak tha mai lovin, kan bnah kan bun khwm teuh mai thin. Tualzwlah kan han kal khwm a, a zwl nuam tha deuh laiah kan bial tiau tiau a, hmawlht inphunna lai tr ber kan zawng thin a ni. Hmawlht vihphun tr kan zawng leh a, khawlaiah hmawlht let rem rum mah se rin aiin a twk tr a vng duh phian thin mai. A twk tr kan hmuh mai loh chuan

170

Nun hluiten kir an rel lo

tlma lian deuhte pawh kan la a, tuallaia hmawlht lo let reng kha a sil pawh sil lovin kan seh phel nawk nawk mai thin, kan duh ang kan hmuh/siam tawh chuan zwlah kan vit bur vah thin. Kan hmawlht vihna atanga hla vak loah ral kan siam a, chuta tang chuan kan hmawlt vihphunah khn thehluh kan tum thin a ni. Tang tang siam chi a ni lem lo va, mahniin kan theh a, duh zat zat a tel theih a; amaherawhchu tam tak tel erawh chu a buaithlk thin viau. Thawh a kht thin a, kan thawh loh chhng a rei lutuk chuan kan ning hman a, a hlimawm tr angin a hlim theih thin loh a ni. Kan hmawlht vihphunah thehluh kan tum theuhva a thehlt hmasa berin a thawk hmasa ber thin. A chng chuan kan zavaia kan thehluh loh vek chng pawh a awm thin. Chutiang ang hunah chuan kan hmawlht phunna laia theh hnai berin a thawk hmasa ber thin. Kan hmawlht vihphunah khan rubber band pakhat kan dah a, chu chu penchhuah kan tum thin. A tel zawngin rubber band kan han thap/dahkham a, a penchhuak hmasa berin a chang vek mai thin. Kan pen dawn khn kan duh dn dnin kan pawtsawi kual thei a, mahse kan pawt fn tr a ni lo thung a ni. Kan penna lai tra kan han ruahman chhinnaah lei lam kan kut tinin emaw hmawlhtin emaw kan kheuh khuar a; a nih loh leh kan penna tr bwr velte chu kan chhem fai hauh hauh mai thin. A thawk hmasa berin a han tan a, a duhtwkin a'n pawtsawi kual vel a, penchhuah ngei tumin tan a la thin a ni. Tum khat thawhah vawi thum penna hun a awm a, a pen hmaa a duhtwka a sawngbawl hnua vawi khat a pen tawh chuan a kutin a khawih thiang

Nun hluiten kir an rel lo

171

tawh lo va, vawi khat a pennaa a chhuah loh chuan pen vawi hnihnaah emaw vawi thumnaah emaw penchhuah ngei tumin a chhem kual hauh hauh thin a ni. Thenkhat chu an han fet leh zauh zauh thin a: a pen a pen lovin a pirin an lo pir a, a telve ten an hmuh chuan an pawmsak thin lo va, a chngin a hlah ah an ngai a, a chngin an thawh nawntr leh mai bawk thin. Rubber penchhuah mai pawh ni lovin a vawm pawhin kan vawm chhuak thin bawk a. Tualzwl zau laiah rin bial kan han siam kung mai a; chutah chuan kan rubber kente kan han dah a, vawmchhuah kan tum thin. Thawk hmasa ber trte kan han zawng fel t t a, a vawmchhuahna trin kan vawthlep khing lehlam kan lek far thin. Rin bial chhnga rubber band awm kha vawthlep chuan kan vawm a, rin bial pawnah kan vawm chhuak nalh tr a ni. A tlngpuiin tum khat kan vawm a, a chhuah hnem leh kan man hnem a ni mai thin. Kan inthawhchhwk lat lat a, kan vawm ve huna tlmte chauh vawm chhuah bang a awm tawh chuan a phurawm duh lo thin khawp mai. Vaivut a tam chng chuan vawthlepa kan vawmna lai hi a fai hluau mai thin. Vawmchhuah loh hlau rng rngin uluk m min kan han tin a, kan thingthi ang rep rawp a, khp bal tr rng rng kan ngaihtuah chang lo bawka, a tal balh theih thin khawp mai. Rubber band kan ken tlem tuma kan man theih loh viau chuan kan cha fo mai a, in lama tln haw nal nal chng pawh a awm fo thin. A chng chuan kan in lamah pawh kan lo nei tawh thin lo va, kan kwt der fo mai. Tualzwla infiam kan ni thin bawk a, kan tal paw thinin kan kutke vel chu a bal thin tlar tlar khawp

172

Nun hluiten kir an rel lo

mai. Thl liamna kawn deuha kan infiam phei chuan samte nn lam a paw thuk mai thin. Kh'ng hun laite kha a lo ngaihawm ve khawp mai. Tunah zawng kohkir theih a chang tawh si lo. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !! In ball vawm : Ball hmanga infiam hi a lo nuam thin teh e. A peta pet mai ni lo, a bena ben mai pawh ni lovin, a vawmte pawhin kan invawm thin a ni. Kan ball hman erawh chu a changkng lem lo hle thung a. Mahse kan neih phk twk a nih ve miau avngin a dang beisei leh tr pawh kan nei chuang lo. Kan ball ve chu pawnchhe telkhwm a ni thin. Infiam laklawh laia kan pawnchhe tel a phelh mauh mai chuan a buaithlk thin hle. In-ball-vawm pawh hi pawnchhe telkhwm hmangin an ti thin a; kan hlim thin hle. Tih dn chi hnih kan nei thin a, a pahnih hnihin tang tang insiama infiam a ni thin. A pakhat zwk kan tih thin dn chu :Tualzawlah rin bial kan siam a, chu mi rin bial chhngah chuan tang lehlam an awm a; tang lehlamin rin bial pawn atangin an vawm thin (Tun laia Dead Ball kan tih ang hi). Ball vawm hmasatute khn rin bial chhnga mihring awmte chu vawm fuh satliah mai mai chuan awmzia a nei lo va, an khp atanga hnuai lamah a fuh ngei ngei tr a ni. Rin bial chhnga mite chuan pawn lam atanga ball-a an vawm chu an kutin an lo bng per thei a, an taksa dang erawh chuan an lo dang thiang lo. Ball khan rin bial chhnga mi chu a khp hnuaia a fuh chuan, chu chu a th a ni a; pwnah a chhuak nghal tr a ni. Rin bial chhngah ball tla ta se la, ball vawmtu lam khn an chhar ang a, rin chhng atangin rin chhnga awmte chu an vawm nghal ngawt thiang lo va,rin

Nun hluiten kir an rel lo

173

pwn an chhuahpui phawt a ngai thin. A chhnga awmte chu vawm hlum mai hlauvin lehlam pawlin an vawm apiang khn an zuang kang zak zak a; a vawmtute lam lahin bum phet an tum a, vawm tum awm takin an han tin zuau a, vawm leh lovin an zuan kan hnu, an inrin loh leh an cht laklawh lai tak an chuh a, an vawm fuh leh nalh nalh mai thin. Rin pawnah a vawmtute an awm kual vek a, pakhatin a vawm mai loh pawhin an inpechhwng a; a chhnga lo tlnkhwm kha awlsamta vawm hlum pawh an nei thin. An vawm thelh chng chuan ball a lng sawn daih a, an m tang tang zl thin. Inkhelh laklawh laia ball a chhiat mauh mai chuan a buaithlk thin khawp mai. Ball changtute lamin ball a chhiat chng chuan, "Kan hai, kan hai," an ti a, an t chul mai thin. Inkhelh chhng hun bi teh nn pakhatin nambar a han chhiar lauh lauh a, nambar chhiar twp chin tra tuk a ral/chhiar thlen chuan twp a ni thin. A chhiar tawp hmaa an vawm hlum hman vek chuan, lehlam an thawk leh rang ting mai thin. Hun tiam chhnga an vawm hlum vek hman loh chuan an vawm hlum hman loh zat an chhinchhiah thin a ni. Lehlam a vawm hmasatutea rin bial chhnga an awm ve hunah lehlamin an han vawm ve leh a, chutah chuan lehlamin hun tiam ral hmaa emaw ral ruala an vawm hlum hman vek a, an vawm hlum hman ve vek loh chuan an thawh chhnga a vawm hlum tam zwk zwk kha an chak zwk thin. A dang leh chu : Hmawlht rem vawm chim a ni. Hmawlht khp chen vel, panga tanga sawm bwr vel hi kan remkhwm a, chu chu ball-a vawm darh a, rem leh tr a ni. A vawmtuten hmawlht remkhwm chu

174

Nun hluiten kir an rel lo

vawm darh an han tum a, an znga an thiam puipain a han vawm a, a thelh hlauh chuan a dangin an vawm zl a, an thelh vek chuan lehlam an thawk ve leh thin. Ball vawm lo lam chuan hmawlht chu an rawn vawm fuh loh nn an lo vng ve a, an lo dang ve thei a, ball kha an dawn ve hlauh chuan an dawn hlauh chuan an thawk ve lehnghal mai bawk thin. A vawmtuten an vawm darh/fuh theih chuan hmawlht vengtu lam khan ball vawmtute chu an hmawlht vawmdarh chu an remkhwmna tr an lo vng tr a ni. An remkhwm leh hmain a remkhwm tumtu ber chu an vawm fuh tr a ni. An vawm fuh lo a nih pawhin a hmawlht rem tra kha ball bawkin an vawm darh leh thei a ni. A remtuin rem a tum laiin a pwlpuiin ball an rawn vawm chuan a remtu a fuh loh nn a kutin a lo vng thin. Tam tham deuhte phei chuan ball a lng rang thin si a, rem zawh a har duh thin khawp mai. Pahnih khat kan han chher chhuan a, kan tlnchhe leh lailwk a, hlau chung chung chuan rem chak a har thin khawp mai. Min rawn vawm fuh hlauh chuan kan th mai dawn si a, lehlam an thawk a ni mai dawn si a, fimkhur a ngai thin bawk nn, a buaithlk thin nak nak khawp mai. Mi thenkhat chu an kut a themthiam thin si a, hla tak atang pawhin an tum tak mai an vawm fuh chat thei a, thenkhat erawh chu hmun leh hmun, hnaitah pawh vawm thelh zuai zuai mai an awm bawk a, A inan loh theih thin khawp mai. Kan hma zawnah ball a rawn lng nal nal a, thenkhat chuan an lo bng per nalh nalh a, hla tak takah an bng per a, awlsamtin a rem zawh theih mai a. Thenkhat erawh chuan ball ben per ve an tum a, an ben thelh a, an vawm hlum fo bawk a. Chet fuh loh chng chuan kan inthawh chhwk zak zak rng mai thin. Vaivut tamna lai deuha kan in-ball-vawm chng

Nun hluiten kir an rel lo

175

phei chuan ball lam ngawt kan en a, lei lam chu kan pal khu luih luih mai thin. Thenkhatte chuan lungt an rap hral a, an tlu leh hal hal mai thin. Han tlk zangthal thuai mai thin chu a nuihzatthlk duh thin hle mai. Hetiang lo chi deuh hlek hian tih a ni thin bawk a, a thawk lamte an vawm hlum hma chu pakhat chauh pawh la dam mah se an la thawk rng a, an vawm hlum kim veleh lehlam an thawk ve chauh mai thin. Kh'ng kan in-ball-vawm hun laia, kan inm kual leh kan tlnchhiat zar zar laite kha mitthlah a chm rng mai a, a ngaihawm ve thin teh e. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !! Kaihbu hmanga intawk: Kei chuan ka ti ve chiah lo nin han zeh tel ve hram kan duh a, ka'n zep tel tal(h) ang e. Kaihbu hi thinga tuk, lairawk tumbu ang tak maia tuk a ni thin. A seizwng hi inchi thum atanga inchi l vl a ni tlngpui thin. A lai a kiar a, a len lam pawh a kiar lai berah inchi thum bwr vl a ni thin. A mawng lam hi tumbu angin a zuih a, a l lamah a arh chho tial tial a, duh sei dn azirin zai zuih hma emaw har emaw mai tr a ni. A arh chho twp kha a tlngpuiin a hmawr atangin inchi hnih bwr vel a ni thin. Chuta tang chuan awihtln deuhin zai tr a ni a, zai zuih ral lovin a lai takah a hrui tawnna tr zuah a ni thin. Chu lai chu thl chhn ang deuh hian a pir deuh vah a, chutah chuan a hrui tawn a ni thin. Nghet taka tawn a nih theih nn reh kuak a ni thin. A hrui hi a tawnna lam chu te tak t a ni a, a zuih ral a ni deuh ber mai e. A tawnna atang khn a vawnna lamah a arh tial tial thin. Lei tawk tr lam zm siam hi a li mawh hle a, a then chuan a li takah thir an khng br bawk thin, A li taka siam a nih loh chuan a vir ngual ngual a, a tlu leh tup tup

176

Nun hluiten kir an rel lo

mai thin. Butung a awm bawk a, a pangngai aiin a zai zuih tra kha a zuih np deuh bk thin. Kaihbu tr hian thing chang tha theifeimng te, mngti te, phn te, hmuifarial te hman a ni deuh ber thin. A hruiah hian Vaiza leh khupui hman a ni deuh ber thin bawk a ni.. Mi pahnih infiamna a ni a; pakhatin a kaihvir a, pakhatin a tawk a. Mi pakhat khn kaihvir tumin a han theh a, hrui kha a han pawt lt leh a, a kaihvir char char a, kha kha pakhatin tihtlk tumin a han kaih vir ve leh a, a vir tha char char lai kha a han vawm per nawlh mai a. Pakhat a vir reng a, pakhat zwk a vir loh chuan a vir lo zwk kha a chak lo a ni thin. Dawnthleng siam a ni a, ar kawngkhar tiat vel hi a ni a, a intawkte chuan neih ve ve a ni. Miin a tawk per khn pakhatin a ma dawnthlengin a lo chng thin a, a per kha a lo dang thin a, a dawnthlengah chuan dawn a tum bawk thin. Pakhatin a dawn a, pakhatin a dawn veleh bawk chuan an keng kng a, an intawktr ta thin a ni. An inkhaktr bap bap tawh hnua a vir rei zwk zwk an chak a, a tlngpuiin a tawktu thiam lo chu an chak lo hma thin zwk a ni. Kan infiamna thenkhatte kha zawng tunah han ti leh dawn mah ila, mi nuih kan ti za tawh mai awm si a, a ngaihawm ngawtin ka hre thin. Nun hluiten KIR AN REL LO !! BUNG 17

Nun hluiten kir an rel lo RAMHNUAIHAH LEH DIAH KAN VK NASA THIN TEH E.

177

Pi leh pte hun lai pawhin nuin fapa a hrin chuan chemtum a vawn hmasaktr thin a. Ch'ng hun lai chuan khua leh khua indo a ni thin a, mipa an hlu lehzual a. Chumai ni lovin pasalthate hi kan pi pte hian an ngaihsan m m avngin rl laka huaisen mai ni lo, sa kp thei fapa neih chu nu leh pate pawhin an chk zek zek thin. Chu lo rngah pawh mipa hi chu chhungpuipa tr an nih avng hian naupan lai atang pawhin an rualpui hmeichhiate ai chuan an rilru a huaisenin an tumruh zwk fo va; hmeichhe ngam loh leh tihtheih loh tam tak an tingamin an ti thei thin. Pi leh pte nun kan rilruah a la bet deuh nge ni mipa naupang hi chuan ramhnuaia eng engemaw tia kal mai mai leh di vla vahkual mai mai kan hrt viau thin. Naupangt kan nih lai atangin nute thingphur ngen hi kan hrt a, kan tap lawm lawm a; an hnam hruiahte kan uai tlat thin. Awmtu kan neih loh vng pawh ni lovin, ramhnuaia kal ve hrim hrim kan chk vng zwk a ni thin. Kal lam atangin min han kai a, a hmun pawh mahniin kan thleng thei lo va, min chhpchhuan loh leh an paikwngahte min phur a. An thing fawmna bul vela hruite kan lo chhat ve thin. Tlma kan likn ve deuh hnu chuan kan duh leh peih vng pawh ni chuang lovin, nuten an thing phurhnaah min hruai ve a, thinglukham tr te, pal ban tr te kan p a; sihneh te, khawmhma te, hnah te min puttr ve bawk a. Biang tai tak, thlan tuiin bek sam a tihhuh hnpin kan haw ve thin. Thlan a tla zawih zawih a, a chauh pawh kan chau ve thin hle

178

Nun hluiten kir an rel lo

a ni. Thianzahovin ramah kan han kal thei tan a, chhngte tirhna nise kan peih loh tr tam tak thianzaho chuan kan peih thin si a; daipawn lawk lawkah leh ramhnuaiahte kan kal deuh reng mai thin. Chhngten min tirh tum chuan kan duh/peih leh mang thin si lo va. A chnga thiante an lo hman ve chuan an mi tirhna chu kan awih/zwm ve thei hram a. Khawmhma a beh lai chuan chemtum nn kan han chhuak a; ramhnuaiah khawmhma zawngin kan vk ve lauh lauh a. A thente chu kung khatah bwr tha tak tak a awm a, ch'ng kan hmuh fuh chuan kan hlim thei thinin kan phur thin khawp mai. Phur deuhin lk kan han tum a, a thente chu kung lian tak takte a lo ni a, chemtum maia kih huphurhawm deuhte a awm ve nual thin. A kung thenkhat chu a lianin a sng deuh thin a, a zr kan thlk theih si loh, a kungpui kih ngei ngaite a awm thin a, ch'ng angte kan han kih chuan a tlk rual hian khawmhma beh kha lei nn a inhlap zwngin a til vek mai ang tih hlauvin kan tm thin khawp mai. Thenkhat chu a invuak nat deuh chuan khawmhma lk tr alawi awm lo hian a invawtil filh leh thuau thin a, a uihawm thin khawp mai. A thente chu thingkung dangah a tng thin bawk a, kan pawt lauh lauh mai thin. A kung thenkhat chu lei lam atanga beh bwr tha hmuh tr vak awm lem lo; mahse han kih a beh bwr tha tak tak a awm thin laiin thenkhat chu bwr hnih khat kan hmuh theih kan han kih ve ngawtte chu a dang awm chuang lo, kan hmuh chhun ang ang chauhte a lo ni thin a; a hahthlawnthlk thin ang reng khawp mai. Kan duh twk angte kan hmuh chuan a thenin ipteahte an ak a, a thenin a bwr kha hruiin an tawn

Nun hluiten kir an rel lo

179

khwm a, thingtuaiin emaw mau-in emaw an kawt hwng nalh nalh thin. Khawkherh a rah lai hian a tla chhar hi a nuam kan ti thin khawp mai bawk. Kan sikul kai ipte emaw pte intepui hluihlawn tawh hnu, a pawp lai hruikhu ilo vela tawnphui khawr tt tt emaw kan han ak a; a thente chuan m an phur bawk a. Ramhnuai, khawkherh awmna ram lam kan pan a, khawkherh kungpui awmna hnuaiah khawkherh tla kan chhar thin. A thente chu a hwng tlafai vek tawhte a ni a, kan ipteah emaw kan mah emaw kan khung hmak hmak mai thin. Khawii lai khuar deuh laia a alo awm khwm deuh chuan a nuam kan ti thin khawp mai. Luia a tlkna lai a awm phei chuan a pk deuh leh khuar deuh chu kan zen ngar ngar mai thin. A thente chu a hwng la tla lo, nizan lama tla thar deuh niawm takte leh thenkhat chu tlma lo tawih deuh tawhte a ni bawk a. Chhar hnem loh hlauvin a hwng telin kan la hmiah hmiah mai thin. A hwng inkheh sa ni lem lote kan chhar chuan chhut leh a ngai thin a; hmun thengthaw nuam deuh laiah kan chhu thin. A hwng kan han chhu thla thin chu a la hrin deuh chuan tui a pai ve phian a, chu chuan kut a tidum thin a, kan kutte hi khawkherh hwng kan chhu a ni tih hai rual lohin a dum hum mai thin. Kan chhut sa kha chhngten an pho ro va, brah emaw pteah emaw nakina chhut trin an khung tha hmak thin. A ro that hnua kan han kher leh thin chu a tui ve si a, kher chak a har si a, a induhthawh theih thin khawp mai. Thingsemm tla chhar hi kan uar thin bawk. A tlngpuiin pheikhawk kan bun ngai mang si lo va, thingsehlng rah palh a hlauhawm thin hle. A hrta

180

Nun hluiten kir an rel lo

hrt na n na chuan a rah pawh kan rap zing thin. Kan kalna tr kwngte kan han sial leh rih a, kan rah tra kan tihfai kr a hlat phei chuan kan zuan sual chngte a awm lo thei thin si lo va, kan pai nawk nawk a, hlng kan rap leh nge nge thin. Thingsemm chu hlng zum deuh deuhin a tuam tlat thin si a, a tlkna la rei vak lo emaw thenkhat chu rei ve tawh tak pawh nise a hlng hian a la tuam ve tlat thin a; hlng nna ah that mai chi a ni thin si lo va, a tuamna hlng kan kheh leh t t thin. Kan kheh zwng hian a hlngin min lo chhun thin a, kan awiah leh tuar tuar thin. Thingse buk hnuaiah emaw thn kung hnuaiah emaw fimkhur m min kan han che ve a, a hlng leh a tak hi a infin nuaih mai thin si a, a hlng thai sawnna tr, thingtang emaw hmawlht emaw kan keng far thin. A rah a that dn azirin a tak pawh a tha ve zl a, hmun thenkhatah chuan a hlng pawhin a chim vak lohna laiah hian a lo awm ve teuh thin a, ch'ng han hmuh fuh hlauh chuan a lawmawm ve thin hle. Savate pawhin an lo duh ve thin a, an ei tawhna a hngte hi a awm ve neih nuaih thin. Lei lama thingsemm tla kan chhar zawh khat tawh chuan a kungah kan lwn thei a nih chuan kan lwn a, kan swi vak vak a, a tla ve ur ur mai thin. A kunga lawnchilh a, kan swi dawn chuan kan theih ang twkin a hnuai lam kan sawi thlk kha chhar a nuam thin a ni. Thingsemm hi a tak leh tak lo a awm ve nual a, a then chu a pum him ve pial si, zang heih mai hi a awm a, a tlngpuiin chutiang ang chu kan chhar duh lo va; rit deuh nelh nawlh kan chhar thin. Mahse hman hmawh deuh chuan a chhia leh a tha chhar pawlh nuk mai a awl thin khawp mai. Kan chhar lai mekte pawhin kan ei duh bawk si a, chhar ngah a har thin teh asin !! A thente chuan an kang

Nun hluiten kir an rel lo

181

leh a, a khi deuh ter tuar a, a kheh a awlsam mai bkah pum pawhin a zo deuh thin an ti. Thingsemm hi chu kamram chi khat ve a ni mai a, han kheh a, han ei mai mai hian a tui ve duh khawp mai. Telhawng zawn hi kan hrt thin khawp mai bawk a. Telhawng hi leiah a awm a, a tak zawng hi hmuh theih lohin a inphm a, a kung erawh chu pawn lamah a rawn chawr chhuak a, a tuv ve thin. A tuv a parh hma chuan a pum zum zeih a, a sen no nghial bawk a. Chu chu Zo-telhawng a ni a. Phai-telhawng erawh chu a tuv leh a kungte a hring nghalh thung a ni. A tuv hi a uih thin khawp mai a, kan han hnim deuh chuan l a hai br thei thin a ni. Lei lama awm, bahra ang deuha chawh/laih ngai a nih avngin a chawhna trin thing kan han suihphk a, a hmwr kan tipharh ve deuh a, chu chuan kar kan tum thin a ni. A thente chuan tuthlawh te, tuthulh te, bawngtuthlawh te an keng bawk a, a ahna trin ipte an ak bawk a. N kangah telhawng hi a awm ngai meuh lo va; chuvngin, dam lamah kan zawng thin. Telhawng awm duhna ram lam lah hi naupangt e ti lo chuan kan han hre thei khawp mai lehnghal a. A huhoin kan kal dam dam thin. Telhawng hi a nu pawh a awm ve thin a; mahse kan la ngai lo. Miten, "Telhawng nu chu a thak a n duh e," an tih avngin lk enah pawh kan en ngai lo. A pa ngei mai hi kan la a, a nu awmna bulah hian a pa hi a awm ve duh riau va, a nu pawh kan hmuh chuan a bul hnaiah pawh a awm duh thin bawk a, kan hmuhna lai bwr chu kan melh kual nasa thin khawp mai. Telhawng hi a hung deuh hlek, a bial deuh hlekte pawhin an lo to ve thin bawk a, a tamna lai hmuh fuh phei chuan a hawn ve teuh theih mai thin. A chng chuan a nu pawh hi a chawrno deuh

182

Nun hluiten kir an rel lo

kan hmuh chuan a hnah no hi kan sik a, kan hawn ve thin. Chu chu chawbl-ah, chaw chungah an up a, kan rwt a, hmarcha roa han thak chuan a tui ve thin khawp mai. Kan zawnna laia telhawng kan hmuh tam deuh chuan kan bur ngar ngar mai thin. A thente chu thing zung krahte a awm thin a, kar hleih theih loh chng a awm a, kan kar pilh pheng phung mai thin. Kut a ti thak ve thei a, a kuangah kan vuan tha ngam lo va, a bul retah kan tan a, ipteah kan ak daih mai thin. Ipte kan ah loh chng chuan thingtang zr deuh be bu hi kan la a, a hmwrah telhawng kan vit bur far thin. Kan lk sa hi tukverhah kan han dahkhwm a, tuktin mai hian kan chhiar kan chhiar mai thin. Kan lk tam khat tawh chuan kan chhngten chawhmehah an lo siam thin. A ei duh tn chuan a tui m m a, pumpui chak lo chuan a haw deuh mai pawh a. Ei theih a ni tih pawh hi t lo hriatchhuah nge ni a, tin nge lo eichhin hmasa ber ang le tih chht tham khawpin a siam lah hi a buaithlk si a, mahse chu lam ai mahin a zawn vl kha a lo hlimawm thin a ni. Hulhu veh hi nuam kan ti thin khawp mai bawk. Hulhu lk aimahin a behbawmin kan hlim thin. Hulhu kan han zawng a, a chawrno deuh kan hmuh chuan kan han bal hmak hmak mai a, kan hmuh tam deuh leh kan hawn hnem deuh a ni mai a. Tlma chang tawh deuh, lk tlk tawh chiah si loh kan hmuh chuan kan ui thin khawp mai. Sng tak taka a awm ve theih tho avngin kawihsapir kan siam ve thin a, a chng chuan a kunga lawn miah lo hian kawihsapir chuan kan bt a, kan la ve zung zung thin. Kawihsapir chu thing kk, nambar pasarih ang deuh hi a ni a; chumi kan hman chuan a awlsam phah m m thin. Hulhu hi chu daipwn vel mai maiah hian a tam thin

Nun hluiten kir an rel lo

183

a, vah hlat vak a ngai lem lo. Thil vuai hma ve deuh mai hi a ni a, a hmunah hian kan awm rei pui thin si a, in kan thlenpui meuh chuan a vuai leh hnp thin. A lk chhng rei lo mah se, hulhu kung hi a nel m avng hian su-su-bkah (a thenin sk-bk an ti mai bawk) kan siam thin a, kan su lauh lauh mai thin. A thente chuan su-su-bk hi an han nl khawp mai a, sng tak takah an siam a, an su lauh lauh mai thin. Naupang dawih deuhte chu an lo chuang ngam lo ve leh thin a, chuang ngam trtein kan infuih leh sauh sauh thin. Naupang t zual deuhte chu kan kiangah kan awmtr a, kan vuanbet a, kan skpui thin. Susu-bkah chuan thenkhat chu a huhovin an chuang a, pahnih khat lek dwl trah pal panga an chuang a, an su auh tuarh tuarh a, a dawih deuhte chu an lo te teng tung a, an au tial riai riai fo mai. A dawl zawh bk an chuan thin avngin an su tliak leh nge nge thin a, a thente chu an tla hnang awl awl a, an inchum leh bawrh bawrh mai thin. Naupang sual deuhte chuan kan su-su-bk siamte hi kan awm loh hlanin an lo st auh thin a; a thinrimthlk thin hle a ni. Hre miah lovin kan han chuang a, kan tla leh tawk thin. Hulhu lk tr hmu tam m m lo mah ila, a behbawmah kan tui a, a nuam kan ti m m thin. Thelret hnai hi kan hrtin a nuam kan ti thin hle bawk a. Thelret kung hi hmun tin hmun tanga awm a ni hranpa lo va, thing vng tak a ni a; khawkhat rama a awm miah lohna pawh a awm wm e. Chuvngin, a awmna pawh a hmun (abika chinna) a nih ngawt loh chuan hmun inkr hlat fe fe a ni thin. Keini erawh chu kan vannei phian a, kan naupan laia kan chenna ramah thelret a awm hlauh mai a;chu mi hnai tr chuan kan kal sup sup mai thin. A tlngpuiin thelret kung naupang deuhte chu a hni

184

Nun hluiten kir an rel lo

awm ve mah se a tam ngai lo va; a chang tha deuh lo chu kan hnai ngai lo va, a chang tha lo hnai chu a sawi hma lutuk thin a, thial a manhla lo mai bkah, a vr hlng mai a,a tuiawm thin lo a ni.Thelret kung lian tak tak han hnai chu a nuam thin khawp mai a, a kung puiah kan han lwn a,chempui kan lawnpui a, a thenin mau br an lawnpui bawk a. Thingkung kan han st chiah kha a hni hi a rawn dr vr thla zung zung mai a;chu chu mau br chuan kan lo dawh thin a ni. A thente chuan lei atang an sah phk twk twkah an lo st ve a,miten an lo sah nasat tawh deuh avngin a sawrbawl tek tuk a, a hnai dr tr pawh a awm tha thum lo va, muang chngin a hni vr tiam tiam ringawt a.Tin, a thente chuan a zung an lo st bawk a, chu pawh chu lei lam a nih avngin a ngap duh hle a, a chin tam tlk vak lem hlei lo va. A kungpuia lwnte sah hnai dr bang, a khar laia la tling, mau bra dah luh theih tawh loh te, lei lama phk ang twk twka lo sah hnai ve tim tiam te chu kan han nghak ro t t phawt a. Kh'ng kan sah hnaite kha kan swk leh ta thin a ni. A thente chu kut lwng pawhin a pawhchhuah/sihchhuah theih mai a; a thente erawh chu a lo sak ve tk a, hmawlht zumin emaw chemte l zumin emaw kan kher nauh nauh thin. Kan kherchhuah/sawhte kha kan hlawm zl a, kan hnai fuh deuh chuan kuttum tiat tiatin kan swk mai thin a ni. A thente chu thinghr/thinghwng nen kan sawh pawlh nawk nawk a; lei lama kan hnaite kan sawh tuma lei ngap a lo telve hlauh chuan kan thial ngap that that mai thin.
Kan sawh sa kha thial nuam twkin kan hlep thla

a, kan thial ri ram ram mai thin. H leh k kham erh urhin kan thial a; a sak deuh avngin thial sawih(nem) hi a har ve viau a, thial chak lo deuhte

Nun hluiten kir an rel lo

185

chu ni hnih ni thum an thial hnuah an thial sawi chauh thin. |helret hnai kan uar lai chuan naupangin thelret kan thial ri sup sup a. A thenin an thial laite an phawrh a, a sawi dawn tawh nge la sawi dawn lo tih an en chhen bawk a. A thial sawi tawhte lahin a nm an thial tawh mai avngin thiante an awhfk rwl nn. Thenkhat an thial sawih hmain thial thleh an han tum a, an han ang zau deuh a, an seh per sual a, an thlauh daih chngte pawh a awm bawk a. A hlimawm ve thin nak nak teh asin !! Sihneh hi naupang chuan kan la nasa thin khawp mai. Chhngte tna chawhmeh kan laksak ve theihte znga mi a nih avng pawh a ni ang, chhngte tirh lm loh pawhin phur takin kan la ve thin. Ram hla taka kal a ngai hran lm lo va, di bul t tah a awm ve thin avngin thil hahthlk a ni lm lo bawk a, sihneh na n na hi chu kan la ngah ve thin khawp mai. Chemtum nn ramah kan han kal a, sihneh kan han zawng lauh lauh a; thenkhatin a hnah sawl sei deuh an duh a, thenkhatin a hnah bial deuh an duh a, thenkhatin hnah t lam, eng no sir ser, rah thit thet an duh a, duh a inang lo thin khawp mai. Mahse kan duh ang chu kan hmu tlng thei theuh tho va; zawn a ngai rei ve deuh e tih mai loh chu. Kan duhkhawp kan lk ngah tawh chuan hrui kan han chhat sap sap a, kan sihneh lk kha nghet takin kan phuar a, hmun hnih khata phuar mai lovin hrui sei tak takin kan vet kual vak mai thin. Kan tawnnaah vk khn a paina tr hrui kan thlung nghal a, silai ahna ang chi deuh hian kan siam a,kan ak haw far mai thin. Sihneh kher kher chu chhngkhata mipa naupang fel ve twk tak awmnaah chuan kan hnianghnar thinin pathlang lamah chuan sihneh tl ro chu hmuh tr a awm ve reng thin. Chawhmeh laa

186

Nun hluiten kir an rel lo

ram kal na n na chu chhngte hauh pawh kan tuar lo nge nge thin. Tumbu khawrh pawh hi kan ram kalna thin pakhat chu a ni ve thin. Chhngten chhang an den dawn apiang hian naupang hi chhang fun hnah (changl hnah,chhang funna tr) la trin min tr thin a. Hnah lk pah hian tumbu pawh hi veh a rem phian mai a, kan veh leh nge nge thin. Changl hmunah kan han kal a, hnah lk tr tha, thler lo kan melh pah hian tumbu kan han melh tel nghal a. Changl hi chi hrang hrang a awm ve a: Chang vandwt te, thing changl te, chang thr te, chang pui te, lairawk te a awm a; a changl azirin tumbu pawh kan duh zwng leh duh loh zwng kan thliar thin. A tlngpuiin changthr tumbu hi chu a phak duh bk a, kan la ngai meuh lo va, kan la a nih pawhin a vui a chhuah tak tak hma tlma a lawr deuh k k velah chauh a ni thin. Changl, a vui pawh chhuah tawh, a tumbu lai tak pawh uai fal deuh nalh tawh hi chu a tlngpuiin kan la zen zen lo va, tlma lawr tantir deuh tawhte chauh a vui la chhuah lote hi lk a ni thin. Lairawk tumbu hi khawrh tam ber a ni a; mahse a nazawngin hmuh tr a awm lo thung. Tumbu kan han khawrh ve hi chu a hmunah kan ei teuh thin a, k phak chep chup, kamsra ki lei luaiin, aw chhang tuau khawpin kan ei mai thin. Rin aiin tumbu hi a rit hma hrep a, lk ngah a awl thin khawp mai. Tumbu chuan hni a ngah thin a, kawrah te, kekawrahte a per palh chuan a reh thei tawh thin si lo va, kan ha dum nuau mai thin. Ipte lah chu a hni chuan a luan lo thei thin si lo va, ipte dum neu nuauin kan ak ve par par thin. A chng chuan iptea ak lovin a kuang tlmte kan zuah a, hruiin kan tawnkhwm a, tin-a tui kan kawt ang hian kan kawt haw nal nal bawk thin a ni. Han

Nun hluiten kir an rel lo

187

chhuikir hian a lo ngaihawm ve ngawt mai ! Chawhmeh atn tiar hi kan la fo mai bawk. Tui ti m m lo mah ila, chawhmeh titamtu atn a tha ve a, chhngt hian a awm hun lai chuan a kht twkin tiar la trin min tr fo mai. Mi thenkhat chuan a kung hi a len vak loh avng hian a kung chawpin an pu mai thin a, mahse chutiang anga tih chu a tha lo hawn tel teuh theih a nih avngin a hahthlawnthlk theih thin a ni. A hmunah a hnah him tha leh no tha deuhte kan han sikkhwm a, uluk deuhin kan tl mai a, a finthlk zawk daih a ni. A awmna hi a dam deuh thin si a, hmeh duh hun lai hi thlasik khaw vwt hun lai a ni si a, kan tiar la hi kan khur leh chawn chawn/hlawk hlawk mai thin. Tiar kan lk pah hian tiarrep tln hi kan han hrt khawp mai bawk a, a kungah kan lawn chilh a, kan hmawm mial mial mai thin. Tiarrep hi a duh lo tn chuan a duh loh theih ve khawp mai a, a nm deuh ner a, a hnng ve deuh thlak a, a thlum ve viau lawi a. A tui titu tn chuan thil ti tak chu a ni ve si a ni. Thehlei te, savaten an lo tln ve thin a. Sava leh thehlei tihkhem tawh hnu kan lo hmuh chian si lohva kan hmawm tak mai pawh a awm nual thin. A rahna zr hi a tt deuh thin avngin kan han lo tr hi kan han lawn zai zai a, a thingin min dawl lo va, kan tla leh tawp mai thin. Mahse naupang hi zawng kan n ve thei ta lo emaw tih mai tr hian eng m kan ti bk lm hlei lo va. Kan innuih tawn vel mai mai thin a, n pawh kan hre chang tawh mang thin lo. Thil hlimawm ve tak zawng a lo ni. Artuibawm phah trin Ktcht hi chhngten min laktr bawk thin a, katcht hmunah kan han kal a, a ro leh a hring kan lkpawlh nuaih mai thin. Katcht hi hnim, zing taka to ve thin a nih avng

188

Nun hluiten kir an rel lo

hian katchat hmun chu a phui duh thin si a, rl leh khuai ilo vel pawh a lo awm palh mai ang tih a hlauhawm thin hle a ni. Artuibawm pahnih khat leka hman trte kan la mai lo va, pal panga trte a nih thin avngin kan la teuh mai thin. Katcht kan thliahnaah hian kan kutte hi a thp erh urh mai thin. Kan thliah sate kan han tawnkhwm ve a, tl lian pui pui hi kan pu lk lk mai thin. Kan artuibawm mawngphah tr kan lka ar an tui chuan chhngte pawhin kan vanneih chng chuan artui min chhumsak ve thin a, kan lawm ve m m thin. Mitthlah a chm veng veng a, kh'ng hun lai kha a lo ngaihawm ngawt mai. Tluangngl leh bahra laih hi kan hrt thin khawp mai bawk a; dai vl hi chu kan vl kual nasain tluangngl leh bahra awm duhna lai ram chu kan hre ve thin khawp mai. Tluangngl leh bahra hi chu hruizm chi khat, lei lamah kawlbahra angin 'bul bwk' a nei a, kawlbahra ang tak chuan a bwk fel lem lo va, sei zet zawtte emaw a ni tlngpui thin. Tluangngil hi chu chi hrang hrang a awm lm lo va, bahra erawh chu chi hrang hrang a awm ve a: hrakai te, hra hlam te a awm ve thin. Tluangngil leh bahra laih tr zawng hian dai bwr vel, khaw himna rizp chin huamchhng bwrah hian bawngtuthlawh leh chem, tuthlawht te nn kan vk kan vk thin. Tluangngl hnah leh hra hlam hnah hi chu a inang deuh hlek a, a hrui en chian loh chuan kan lai sual fo mai. Tluangngil laiha kan laihte hi rei fe kan laih hnu, a tak kan lai thleng ta tihah hra hlam te a lo ni thin a, a chng chuan a thinrim thlk viau thin. Mahse nuih pawh a za duh thin khawp mai. Chk taka en chuan tluangngil hnah hi chu hra hliam hnah ai chuan a swl sei deuhin a chan hmel deuh bk bawk

Nun hluiten kir an rel lo

189

a; tin, tluangngil hruiah chuan hlng a awm ve lem lo bawk a, a hrui a tial lo bawk a ni. Kan duh ang kan hmuh a, kan han lai ve tak tak mai thin chu mahni phk twk twkah tan a n duh ve-in kan thaw nasa ve thin halh halh khawp mai. Kan laihna hmun thenkhat chu a lun(lung) deuh chng a awm thin a, kan pmtul chngte leh a tak kan lk theih chin bkah kan cheh bun tk, la tha tak tak kan han chk bung vr hluih hluih mai chngte a awm a, a uihawm thin teh asin. Kan tihfuh chng chuan rei pawh laih ngai lovin a tak a lo awm ve nghal mai a, a bir zwnga a awm lohva, a hnuai lama pialtlp ang deuhte a awm phei chuan a hahdamthlk thin khawp mai. Thenkhat erawh chu thk tak tak kan laih pawh a awm ve bawk a. A hun laite chuan n tin mai hi laih tr zawngin kan chhuak ve chamchi thin. Bahra kan laichhuah hnem ve deuh chuan chhngten an chhum a, chhn chawahte kan ring ve thin. Tluangngl erawh chu chhngten damdawi atnte an dah tha a, a thente chu kan rawh a, a thente chu an chhum a, khawlaiahte kan khel ngawng ngawng thin. A thlum deuh sek reuh a, a tui ve khawp mai. Kan laih chngin hlawhtling lua lo mah ila, kan lo hlim ve thin teh e. Thakthng zung laih kan intihhmuh fo mai bawk a. Chawhnu lama sikul kan kal hian thakthng laihna tr tuthlawht leh chm kan pai ru tat thin. Sikul chhngah zirtirtuten hmanrua ken luh an phal ngai si lo va, sikul compound pwnah, hnim hnuaiah kan thukru thin. Sikul ban veleh kan tuthlawh leh chem dahthatna lamah kan kal nghal vat vat a, a chng chuan kan ipte kan ak zl a, a chng chuan mite kan ah hawntr bawk thin. Kan ah tlang tum chuan pakhatin kan ipte zawng zawng kha a ak

190

Nun hluiten kir an rel lo

khwm a, a bwr thin khawp mai. Thakthng awmna laia kan hriat lamah kan han kal a, hmun awih deuha kan kal chng chuan kan tawlh leh han han thin. Kekawr mawng a bal duh thin khawp mai. Chetsual deuh chng chuan kan lum fo mai bawk a. Mahse naupang harh ta na n na chu kan n ngai lm hlei lo va. Chutianga naupangho a huhova kal vak vak thin ta chu thakthng awmna lai bwr vl ram chu a fai pe hen hun mai thin a ni. Thakthng chu a hnah atangin kan han zawng ve a, thakthng hnah kan hmuhna lam lamah kan kal ruak ruak a; a ni nge ni lo tih finfiah nn a bul kan han cho va, kan han chk khem a, kan han seh a, thakthng a nih chuan thakthng tih takah a lo thak ve deuh thak a; phur takin kan laih chhunzawm ta thin a ni. Thenkhat chu kung t tak t t, kar theih rual lek lekte a ni hlawm a, a kung chawpa kan karte pawh awm nual rng a. A thente erawh chu kung lian pui pui a ni ve a, a zung lai hian kan bwr tuau mai thin a ni. A thenin kan laih sate kha lei kite an lo tuai fai nawk nawk a, an lo keih mawlh mawlh a, a thak deuh tum chuan an lo si hlap hlap mai bawk a. A zung thenkhat chu a lian deuh hlek thin a, kan la thei mai thin lo va, hun wl tam deuh hlek kan neih huna laih leh trin kan dah ve thin. Tu-thulh te, hreipuite nn kan thawk tha ve leh a, a zung lian pui pui, sei pui pui kan lai chhuak ve thin a ni. Lei lama awm ta na n na chu a ngap thin a, thenkhatte chuan an silfai a, mahse thenkhat chuan a dk an hlau va, an silfai ve duh lo bawk a. Kan laihchhuah tam ve deuh chuan kan intithei ve thin khawp mai. Khawlaiahte kan lekchhuak a, kan seh khem neng nung mai thin. A chng chuan a

Nun hluiten kir an rel lo

191

zung lian deuhte chu thiante nn kan in-keih chhawk liam liam thin. Kan keihna ha thl hi a lang keu kuau mai thin a ni. Kan han mt a, kan meh thlk chu kan ei a, kan mehna hnu hi aia naupang zwkte chuan an lo hauh a, an inchuh ve lat lat thin. Meh tawh hnu chu a nl zek a, a thak vak lo lehnghal a, a tui tawh vak lo nachungin naupang zwkte chuan ha thl lang kuauin an keih ve tho mai.Kan meh sa kha kan exercise bu kan pawtthla a, kan zial a, kan zu ve hlat hlat thin. A thlum veng veng a, kan pai ve bawk a. Nu leh pate pawhin thakthng zk chu an phal vng pawh ni m m chuang lovin min hau ngai chuang lm lo. Mahse zial zk zirna tha tak a lo ni a, chin tam atn chuan a tha lm lo. Li a thp duh bawk si. Amaherawhchu a nuam zawng kan ti thin e. Aidu sntil khawrh hian kan chhuak ve fo mai bawk. Aidu sntil hi kan zawng a, ipte kan ak ve a, pate iptepui kan ah chhuah chng a awm a, kan ah tawk loh avngin a fual thin si a, kan mawng hi a khuh hlup mai thin. Kan ipte ahin mawng a vuak deuh reng mai chuan kan ning thuai mai a; a hrui kan suih chhng a, awm bwr vlah kan suih bwk a, awm a do ul fo mai bawk a. Aidu tamna hmuna khawrh chu a nuam ve phian mai. A hmun hi a tlngpuiin a dam thin si a, engemaw chng chuan a hmun a lo awih deuh chuan kan tawlhthlu fo va, kan aidu khawrh sate hi kan tibaw leh vek thin a, ramhnuai, hnim kra han chhar leh chu a ninawm duh thin khawp mai. Aidu hmunah hian fanghmir t chi 'sisn' hi a tam duh thin m m mai a, sisn bu kan lo pal darh chang a awm a, kan taksaah an lo vk kai ve hman thin a; min seh vual tep tup fo mai. Aidu hi khawrh ngai vak lohna hmuna mi chu a chang hma ve khawp mai a, a sntil pawh awm tawh mang lo, lo

192

Nun hluiten kir an rel lo

pr deuh chhek chhuk tawhte a awm fo mai a, 'kan kal har deuh a ni maw' kan ti fo mai. A pr tawh hnu hi chuan lk enah pawh kan en tawh lm lo va, a 'ri' te a lo awm a nih chuan ch'ngte chu kan la bawk thin. Thl laia chhngkaw chawhmeh zawngtu kan lo ni thin rng a lo ni. Thingthupui lawh hi kan hrt thin viau bawk a. Amaherawhchu ramhnuai hl leh pilril tak takahte kan kal ngam ve loh avngin dai vela kung te tak t t ui-pm rual lek lekah kan lawn ve tai tai thin. Thingthupui hi a rim a na ve a, a kunga mi kan han bal chiah pawh hian a rim hi a nam nghal ram ram mai thin. Thingkung lwn thei lo deuh tn chuan lawh ngaihna a awm der lo va, tlma thing thiam ve deuh leh ngam ve deuh a ngai a ni. Thingkung lawn thei naran hi chu a kungah hian an zam tlat a, an che tha ngam lo va, an lo hlei thei thin lo. Thingzr t tak t ta lawnte a ngaih thin avng hian tlma thing huai deuh chu a ngai a ni. Di vela thingthupui kan han lo thin hi chu a hlimawm ve thin mai mai phian mai. A kung bul/hnuai kan han thleng a, 'a chawr nge chawr lo' tiin kan han dk a, a lo chawrno deuh hlap emaw chuan a lawmawm duh a; a lo thin deuh thuap erawh chuan a phurawm lo thin viau thung a. Thingthupui chawr tantr t hi kut nn hian a inang deuh reuh a; thenkhat chuan zuk ei ngam lo va maw le !! Thingthupui hi zawng han chhum chiah hian a rim a na zual a, inchhnga chhum pawh hi kawmchhak, kawmthlangte in atang pawhin a hriat theih thin. Thingthupui hmeh hi chuan zunte hi a uih hmn thei nia ! Ek phei chu a uih duh thin khawp mai. Lei laih khuara k mai emaw phei chuan mi ur nasa thin ham ham khawp mai. Thingtlngpa chuan k in hranpa kan nei ngai lm chuang si lo va, di vel

Nun hluiten kir an rel lo

193

a ni mai a, ch'nga kan han e thin chu a uih hian min ur ram ram mai thin. Kan e tr han kalte hi vawkpui hian min lo hmu thuai a, vawkpui no chawm lai phei chuan hnute fawn luang luangin min m mai thin a ni. Kan mawng bul lawk lawkah hian an rawn kal a, kan mawng an keih mai ang tih hlauhawm khawp a ni thin. A chang kng deuhten lei an lai khuar a, khur nei pangngaiin an siam a, ch'ngte lah chu ruah a sur chng lahin tui a tling a kan han e te hi k tum a tlk chiah khn a ri prh mai a, tui a rawn per chhova kan kang zak zak mai thin a ni. Rawtai/Mautai khawrh pawh hian kan chhuak ve thin bawk a. Engtik lai pawha awm chi a nih lm loh avngin, a awm hun t-ah lo chuan khawrh tr a awm ngai lm lo va; a tlngpuiin lo hal hnu, hnuhpui lk hun lai bwr vl leh a hnu lam hian kan khawrh deuh ber thin. Khawtlngin lo an hal tawh hnu, phulraw hmun vel leh mau hmun awmna bwr vel an neih kum chuan lo hal khn mau leh ruate pawh a kang lm ve a, a chawr/tai duh bk thin a, a tlngpuiin lo lamah kan khawrh thin. Tlma kawng hulum lam deuh leh ram a reh loh deuhna lai a nih avng pawh a ni mai thei bawk. Chawhmeh zawng tr na n na chu chhngte pawhin min duat ve a; kan ipte ah trte lamin min buaipui ve chng pawh a awm thin. Ipte pui kan ak deuh ber a, pate ah duh tawh loh, an hluihlawn hnu pawr deuh phing pheng, pawp deuh chik chek, ung deuh khek khawk hi kan ak deuh ber thin. Chem pawh pa ber chempui tih loh chu kan lekchhuak ve thei thin a ni. Amaherawhchu, ramhnuai lama kal ngai a nih avng leh rawtai awmna chu a hmun a rualrem lo tlngpui thin a, kal/che fimkhur trin min chah ngun

194

Nun hluiten kir an rel lo

thin hle. Thianzaho bawkin emaw aia zwkte zui emawin kan khawrh ve thin a, kal tantirh lam chuan hmuh thiam a har ve thin khawp mai. Tlma tai sng deuh tawh a nih loh phei chuan kan kalna hnuah hian rual zwkte chuan an rawn hmu an rawn hmu leh mai thin. A taitir hi chu lei hrul tah a awm deuh tat a, hmuh thiam a har ve reuh m a tin a ni. Kan hmuh ang ang hi kan la ve nawk nawk a; tlma sei deuhte hi kan lawm a, kheh fai mang hlei lo hian kan ak haw ve chawt mai thin a. Inah kan hawn sa chhngten an lo kheh leh a, an paih leh teuh mai thin. An han chhum ve ngei a, a thente chu tlemin a lo kha deuh hlek a. Thenkhat chuan, 'Phulraw hung thlang lama mi chu a kha duh, chhak lama mi chauh a ti ngai,' an lo tih ve te pawh hi a lo dik ve nge maw ni ? Mautai pawh hi kan khawrh ve fo bawk a. Mau hmunah kan kal a, kan phk zawn deuh tawp mai thin. Tlma a lo chawr sei deuh tawh chuan a zualpui kan thelfai thawt thawt a, kan kheh fel tak tak hmain kan lakhwm teuh mai thin. Chu laia mi chu a tui, chu laia mi chu a tui lo tih a awm ve lm lo va, a awlsam viau thung. Rawtai leh mau tai khawrh chu a me ve si a, thil nuam tak zawng a ni hauh lo. Thosi a tam thei si a, min seh vual tt tt ringawt mai a, kan hmuh tam vak loh phei chuan a hrehawmna nn a in man lo thin khawp mai. Rawtai ngat phei chu a hmun hma a rem lo ve thin si a, a hnah tla rah sual palha lei chra mawnga thui fe fe tawlh ruak ruak chngte leh perhte rah leh thut palh a awl ve nn. Mautai

Nun hluiten kir an rel lo

195

khawrh pawh a nuam m m chuang lo. Mau pui hmun tak taka kan kal phei chuan mau rwp chunglamah a tam thin si a, rin loh hlana chunglam atanga min tlk hnang awl awl chng pawh a awm ve thin a ni. Hrehawm ve tak ni mah se chhngkaw tna chawhmeh zawng kan ni ve miau thin si a le. Bwng khalh hi bwng kan neih chuan tihmakmawh a ni ve thin. Ran khuahkhirh ngai ta lo chu an duhna lai hmun hmunah an tla ve a; amaherawhchu, mihring chttlatna lam deuh chu an pan ve thin ni tr a ni. Lo lamah hian bawng chu tlat an chng ve thin a; di theute pawh an tichhe ve fo mai. Lo lama khawtlng huapa an inpeih khatah di hawn a ni thin. A hmaa lo hl lo hl tawh na n na chu lo lamah an liam a, liam ve lo an awm a nih pawhin lo lamah kan khalh hram hram thin. Kan bwngpui a han rai a, a hrin dawn hnaih atangin an awmna ram lam kan han zawng a, a neih leh neih loh kan thlthli a, an lo nei a nih pawhin kan man ngam nghal azeng pawh a ni lem lo va. -te emaw pate emaw kan pun a ngai leh tho thin a. Bwng note kan han neih chuan kan hnathawh ve theih twk a pung tih chu kan hai bk hauh lo mai. Chhn lamah chul ram lamah bwng an han tl a, tlai lamah kan khalh hwng a; mahni bwng kan melh ran a, a rual zngah chuan hmuh sual palh pawh a awl ve thin phian mai. Mahse mahni ranvulh na n na chu kan hai reng bk lem lo va. Tlaitin mai hian bwng khalh tr hian kan inzui dam dam fo thin. Rt kan siam a, bwng awmna mawng lamah kan tln khalh a, biang teng chhuai chhuaiin kan ham a, bwng kha an hawi hru hru a, in lamah an tln haw dal dal mai thin. A chng chuan an haw duh lo va; mual hranah an kal a, kan m ziai ziai mai thin. Hnim buk deuh deuh

196

Nun hluiten kir an rel lo

hnuaia an kal tlat chngte a awm a, a buaithlk duh thin khawp mai. Chhngte lah chuan taksa tna a tha tr lam ngaihtuah aiin min chawhphur nn a kht twkin bwnghnute min intr a, chawah min chawmtr ngei mai bawk a. Keini naupang ta na n na chu kan phur phah ve m m thin tho va. Bwnghnute sawr lai hi chuan bwng khalh deuh rng mai a ngai a; kan khalh loh chuan a nazawngin an rawn hwng duh bk si lo va. An rawn haw dawn nge dawn lo tih hriat a ni thin si lo va, bwnghnute sawr loh kan hlau bawk nn ,khalh chhuah a ngai deuh fo mai a ni. Bwng thenkhat chu khalh pawh ngai miah lo va an rawn hawn chng pawh a awm ve tho va. Kan khalh chnga kan khalh haw tawhte chu kawt laiah hruiin kan thlung ran a; chite kan liah a, a note kan thlung hrang a, a pui a hrangin kan thlung bawk a. A chng chuan a pui thlung lo vin, a note chauh kan la a, sumhmunahte kan dah a, kan thlung ve leh a,zanahte an b al al a, an tal ri ve tak tak thin. Thei lawh hi naupan lai chuan a nuam kan ti thin khawp mai a. Eng thei pawh nise, lawh tr kan hmuh hi chuan kan lo chawt zl mai thin. Thei chang lo pawh ei theih a nih tawh dk dk chuan kan ban tawk tawk thin. Di vel leh ramhnuaia kan kal phah tamna ber pawh a ni thin. Tawitaw tlachhar hi kan hrt thin khawp mai a; a tlngpuiin tawitaw kung chu a lian a, naupang tn a kunga lawn a harsat deuh thin avngin a tla chhar mai bk chu tih theih kan nei lo tluk a ni. Tawitaw rah tui deuh awmna pawh kan hre thei thin phian mai. Tawitaw kung hnuai hi kan rap bel tln tln mai thin. Tawitaw tla kan han chhar a, kan hma zawna a lo tai eng deuh tek chuan kan phr thin

Nun hluiten kir an rel lo

197

khawp mai. A hnah rote a tla ve thin a, chu chuan a rah tla a khuh chng a awm a, a hnah tla te hi kan hai ve fo thin. A chng chuan kan lo rap per leh bawi thin a, kan i thin hle. Tawitaw rah lai vawm remchng deuh a awm a nih chuan lungtin emaw thing bungin emaw kan tawng vak vak thin. Chung lama thil han vawm chu vawm san a har duh thin khawp mai. Kan kalna lamah a lo tam deuh leh kan hawn ngheng mai thin a ni. Sunhlu hi kan lo nasa thin bawk. Thinglukham tr emaw pal ban tr emaw put pah emaw sava veh pah emaw tein kan lo thin. Sava veh paha kan lawh tum chuan kan ei sual chwk a ni. Saihlum nn kan ah pawlh vek thin si a; iptea mi kan han rin zen chawt a, a thente chu kan tham fu ve ngei a, a krah saihlumte a lo tel thin si a, saihlumte kan seh ngap leh thawt thawt chng pawh a awm thin. Sunhlu hi chu kung lian ve tak tak awm ve mah sela, a tlngpuiin a kung hi a lian vak lo va, naupang lawnna tham lek lekt a nih avng hian a lawh pawh a nuam kan ti thin. A zr te takte tah kan lawn a, a rah tam phei chuan kan ipteah-ah kan zt lut tuar tuar thin. A vr-um tawhte hi kan lawm deuh bk a, ch'ng ang kan lawh tum phei chuan kan pawngpaw roh ve hlur thin. A chng chuan a rah hnem m avng ngawt tein a tui leh tui loh pawh dwn chang lk lovin kan lo leh ngheng thin a; a thente chu phak chep chup, ei tlk mang loh pawh kan lawh chng pawh a awm thin. Hmawng ram (A thente chuan hmawng lawr an ti thin) pawh hi kan lo ve nasa thin khawp mai. Hmawng hi a kung a lian ve thin viau nin a kunga lawn hi a awlsam a, hrui lam deuh a nih avng hian thing dang rinchhana ding ve thin a nih avng hian a zem nasa thin hle a, a kung pawh a kikawi nasa

198

Nun hluiten kir an rel lo

thin a; naupang tn pawh lawn a nuam m m thin a ni. A ram nasat deuh kum chuan a sen tuar(h) mai a, a lawh vl pawh hi a phurawm thin khawp mai. Mahse hni a neih avngin kuta a kai chuan a reh mai thei thin lo kha a buaithlkna lai a ni thin. A kung hi a nel ve bawk a, a zr te takt t pawhin min dawl zl a; hmeichhia an tel ve tum phei chuan kan intihuai a, kan lawnna zr a t thei thin khawp mai. A kung a lentham avngin zr tin deuh thawah kan lawn fer fur mai thin. A lo chan deuh tawh chuan a hnah no a lo chawr hring nghelh tawh thin a, a no zual deuh lai chuan a ti ti zwkte an awm bawk a. Thenkhat chuan a kwr lei lama tlate hi an chhar khwm bawk a, a ro hnu pawh hian a thr ve deuh tho va, a duh tn chuan a tui ve reuh tho mai. Hni nei ta na n na chu ipteah kan han ah khn a hnai a kai dum nuau mai thin a, sikul kai ipte kan ah tum phei chuan kan ti dum neu nuau a, ah leh pawh a zahthlk rum rum thin. Theipui hi kan lo ve fo mai bawk a. Hei pawh hi a lawh a nuam a, a kung a nel bawk a, naupang chuan kan nl phian a ni. Theipui thenkhat chu lei atanga ban phk lek lekah a sr a awm thin a, a thente chu leiahte pawh a inphah hial thin. Thenkhat chu a kung puiah tlma sng deuhah a sr a awm tup thin a, chutah chuan a rah tuar mai thin. Keimahni phur vng hrim hrim pawh ni lm lo va, chhngte min lawhtr tum pawh a tam zwk mah thin. Tlma a than len deuh tawh hnu, a bum tawh tih atangin den trin kan lo tan a, a hnu deuhah a hmin ta maw tihah kan lo bawk thin a, a hmin huna kan han lo chu kan ah that hma hawtin kan han vam hmasa phawt a, kan duh twk kan ei hnuah kan hawn tr kan lo chauh mai thin. A hmin a tlem deuh tum chuan kan ei teuh bk lm lo va, a kungah kan han lawn hian a lo rah

Nun hluiten kir an rel lo

199

that deuh tum chuan a sra hawn mai hi a chkawm thin a; mahse 'theipui sra hawn chu nu hnut a pn duh' an tih avngin a hriate chuan a srin tu mahin kan hawn ngai lo. La hre lo an awma an hawn pawhin nu leh pa, pi leh pten hawn tawh lo trin an ti thin. Nu hnut chu pn ve tak tak maw ? Ka rin dn mai mai chuan theipui sr kha kan lk zawh deuh mai a, kum leha lawh tr a awm loh an hlauh thin avng a ni. Theiarlung pawh hi a tui ve riau a, kan lo ve thin bawk a, ar lung a an deuh vng nge ni 'theiarlung' an tih ni lah kan hre chuang lm hlei lo va. A rah a lian vak lo nain a tui ve reuh khawp mai. Theiarbwm pawh hi a lawm awm ve hrim hrim mai a, arbwm ang deuh hian a rah hi a bial ve tep a, kan han lawh ve tum pawh hian a tam viau loh chuan kan ei phal mai ngai lo va, in lamah hawna mite hmuhtr pht kan tum bawk thin. Mahse thei tam tak a ni lem lo va, lawh tr pawh kan hmu zen zen lm lo. Bl thei te, tuairam te, theipalingkawh te pawh hi kan lo ve bawk thin a. Bl rah hi a kunga mi chu a la hmin loh chuan vuai ve hek lo le, a la mar tha thin si a, kan han pawngpaw hmawm leh thawt mai thin a, a chhnga a tui awm hian kan dangmawnte hi a phuh ve thin a, kan hk leh bawrh bawrh thin. A zr hi a ram deuh avngin a zr te takt t-ah kan kal ngam lo va, kan thlk leh tawk mai thin. A kung a san deuh tum chuan a zr kan han thlk hian a rah zawng zawng hi leiah a invawdarh deuh vek thin a, kan chhar khwm leh thin. Muvanli thei pawh hi ei tr tam lm lo mah se kan lo ve bawk thin. Kan lo ti ila, kan vawthla a nih

200

Nun hluiten kir an rel lo

loh pawhin kan thlk a ni deuh ber e. He thei hi chu hruizm chikhat rah a ni a, thing kungah a zm a, chu chu a zmna kungah kan lawnchilh a, a rah tamna zr kan thlk hmiah hmiah mai thin. A hrui hian hlng a neih deuh avng hian a khawih vl a buaithlk thin hle. Tuaihabet hi kan lawm thin khawp mai a. He thei hi han seh hian h hi a eng deuh that a, naupan lai chuan kan lawm m m thin. Tum khat chu thianzaho hian tuaihabet hi an lo a, an znga pakhat chu a kua a lo tha lo niin, a sng berah a lawn si a, chhuk hman tawh hek lo le, a chung bera awm e ti lo chuan ....khah....khah...ka rawn e... tih pahin a zit pur pur nghal mai si a, a hnuai lama awmte pawh chu inthiarfihlim hman ta lo chuan an awm ngaiin an lo awm ve chawt mai a, chung lam atanga kawthalo k rawn dr ta zung zung mai chu an chhpah te, an darah te a kai ta luai mai a ni. Mi khawthalo vete chu han thinur dawn viau mah se a tihngaihna dang a awm chuang si lo va, thinrim deuhin an nui tlng ta vl mai mai niawm tak a ni. Sialinuchhu pawh hi a rah t hi a sen mawi vt vt a, hlng kra a rah pawh hi kan ban tawk tawk a, kan bnte hi a hlngin a chhun rin rk ruak fo mai. A hming hi chiang fek fawk hian kan lam hreh deuh thin a : Sialinu..nghn.. te kan ti vel mai mai thin. Theisawntlung rah pawh hi a mawi deuh hlir hler riau mai a; ei tr phei zawng a tam hauh lo va, kan zawng nasa thin khawp mai. A hrui hi sawntlunga to chi a nih avng hian sawntlung pawng deuh euh tawhah chuan a awm ringin kan pan a, a bul vel pawh kan thlk nasa thin khawp mai. Thei chi dang dang pawh a la tam mai a, naupan

Nun hluiten kir an rel lo

201

laia kan lawh chi pawh ziah sen chi a ni lo. Naupang harh leh kamhlei na n na chuan ei tr apui hi kan hre phian mai lehnghal a. Builukham chenin kan tln a, kan builukham einate hi kan li a paw pht pht a, kan ei tkah chuan kan kua a tha lo deuh ngei ngei a, kan e zt pur pur mai thin a ni. Engpawh nise, sunhlu a ni emaw hmwng a ni emaw theipui a ni emaw, tuairam, theipalingkawh, tawitaw a ni emaw kan han dng a, hmarcha-hmui-a kan han thak a, kan han ei si hlap hlap thin kha chu a lo tui ve m m thin a ni. Thei han lawh vl leh han ei vl thin kha chu a lo nuamin rampalailng vla min vahtr tamtu pawh a lo ni thin. Laiking thala kah mai mai kha kan hrt thin bawk. Thingbul lera laiking ni lum ai a nghawng sen hlarh hlarh mai thinte kha thalin kan han kp tlang zawk mai thin a. Mi huan pal ban hmwra an awmte hi kan hmu thei riau mai lehnghal a; an awm tha hle hle laite hi kan thil leh zawt mai thin. A chng chuan kan han khawngaih leh hnuhnawh a, an harh leh nn bwng kahte kan han hnim phm a, kan chhuah leh thin a nia(h). An lo khawngaihthlk thin mang e. Kan nu leh pten, "Vawkin laiking an ei hian an chaw ei a tui a, chaw an duh phah," an lo tih ve thin avng khn kan han that ve ngei taka, mahse in kan thlenpui ai khn kan thlenpui loh kha a tam zwk mah thin si a.Kan thal khn kan inkp palh mai ang tih a hlauhawm hnuhnawhin ka hria. Thalah chuan nihliap tang, a hmwr kan han chhu zum a, hriam twk takin kan han tt a; a hmwr lam deuhah pawhfan kan tawn bet a, kan kuai vak vak mai thin kha a ni a; kan lo intipalh n pheng phung lo va, kan vannei zwk ngawtin ka hria. Laiking hian a awr hi a chngin a tisen thei a, a chngin a tidum thei bawk

202

Nun hluiten kir an rel lo

a. A chng chuan a tisen hlarh hlarh a, a chng chuan a tidum leh thual thin a, a mak kan ti thin khawp mai. Ramhnuai leh di velah kan vk nasa thin si a, chabet, saphihrik leh tuhrik-te kan kai nasa thin khawp mai. Kan beng chhnga saphihrik a luh hlauh chuan lkchhuah a harsa thin si a, ama insehpuar hnua a tlk hun kan nghk ngawt mai a, a n kan ti thin si a, kan thle deuh bar fo mai. Tuhrik lah hi a t tham si a, zakhnuai leh tiltah hian kan kai sen deuh va va rng bawk a, min seh bawl leh tawp mai thin. Kan thuamhnaw nise chabet a kai ten tun a, kan inthian deuh malh malh fo mai. Tkthuan ei khama kan han chhuak hi tlai n tlk dawn a ruaiah inah kan hwng leh chauh mai thin. Kan hlimna chu di leh ramhnuai vla han vah khn a kim ve m m thin. Kh'ng hun laite kha kohkir theih a chang tawh si lo va; a ngaihawm thin mang e. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !! BUNG 18

Nun hluiten kir an rel lo LO LAMAH VE THUNG

203

Lo lama kal hi naupan lai chuan kan chk ve m m thin a. Chhngte hna thawhpui thei mang hlei lo hian an feh trte hi kan ngn leh chawt mai thin. Chhngte an kal dawn ta maw tihah nute m hruiah kan uai a, min han thlem a, kawng hrang hrangin min thlem a, a chng chuan min thlem lungawi ve thei mai thin a; amaherawhchu mi thlem lungawi theih loh chng chu a tam zwk mah thin a. Kan tt zual lai deuh phei chuan kan han ngn hi kal an phal lo va, kan tap rawng rawng mai thin a ni. Tlma kan leikan tawh hnu deuhah chuan an phal lo chung pawh hi an hnungah kan zui ru a, mi phnah kan ding zar zar a, in atanga hla tawh tak, min tirh haw kan rin tawh loh hnuah kan fin chauh thin. A chng phei chuan kan kal thleng zo mang lo va, nuten ma min phurh emaw pten min koki-chhuan lauh lauh chng pawh a awm thin. Lo kan han thleng a, chhngte tanpui a hnehin kan tibuai zwk emaw tih tr a ni thin. Kangvr laia kan ngn phei chuan thlm la awm hman hek lo le, nsa kan tuar thei lo va, kan tui a hal zing si, beka thlan tui luang zawih zawihin kan thu tai hlar a, thingbul lian deuh bul kan bel chhen mai thin. Tuithawl kan kuah ran a, tui kan intulh tlut tlut a; tui van kum leh a hlat deuh kum phei chuan duh ang pawha in tr leh insil thlan daihna tr a awm lo thin si a, haw a hun hma hmain hawn kan rawt chhen mai thin. Kan harh peih deuh tumin chpchp hram ri kan hriatna lam lamah kan tlan kual a, man tumin thingbul leh maubul kan hup a; kan invuan mang thel thual mai thin a ni.

204

Nun hluiten kir an rel lo

Thlai chi thlk tawh hnu leh buh pawh tuh a nih tawh hnua kan han feh ve tum lahin thlawhlaiah kan vk kan vk a, buh b leh thlai tiaktr t t kan rapchhia a; awihpang deuhahte hian kal pht hi kan tum a, vawn tr alo awm mumal thin si lo va, kan tawlh leh vak vak thin a; thlai leh buh b vl pawh kan rap chhe nual thin rng a ni. Vaimim te, fanghma te, dawnfawh te, hmazil te leh thlai chi dang dang a thar tawh hnu chuan kan duh rng vng pawh ni lm lovin, thlai thar vel ak trin chhngten min han hruai ve; a haw vanglai a nih hma deuh si a, kan han feh ve tum chuan thlai thar hma nih kan chk a, fanghma sn t tak t t, la bawl hrit hret te; vaimm nise la no tak tak mai, han sih zawnga tui pir per theite,a kwm pawh la puitling mang lote hi hawn phet kan tum thin a, kan han hawn lahin a thar hmasa pwl kan nih chuan ak bo phal lovin, feh hawnnaah pawh kan keng lang deuh kher thin a ni. Thlai thar vanglaia kan han fehte chuan thlawhlaia kan hmuh hmasak sak hi kan han la ve chawt mai thin a. A thente chu dim a ngai ang tih pawh hre lovin kan han pwngpaw phih bawrh bawrh mai thin a, chhngten min lo hmuh palh chuan min hau leh nek thin a ni. Dawnfawh hr leh fanghma mawng leh chhp hi kan thlawh thin a; lo a kan einate hi kan dah tha a, kan thlawh vak vak thin. Dawnfawhte kha kan kheuh rng a, kan hmingte kan chhu thin a ni. A lo nuam ve ngawt mai. Bepui leh bete kung vela Kwlkhau leh rammng awm thinte khan mi tihlim thin. Kwlkhau hi rawng chi hrang hrang : a hring te, a pawl te, a sen te leh a uk deuhte pawh a awm thin a, kan man khawl

Nun hluiten kir an rel lo

205

vak mai thin a ni. Rammng hi a nu leh a pa a awm ve a, a pain ki an nei a, a nuin an nei lo thung a. A nu hi chu kan man tha duh vak lo va, a pa kan man a, khwllain a ki-ah kan thlung/hlng a, kan chaih thlwk der der thin. Tlengtle pawh kan lawm thin khawp mai. A hming hi a pu zo va, a tle zar mai a, a mawi kan ti thin khawp mai. Mawi ti thin na n na chu kan man a, khwllain kan chaih ve bawk thin. A chng chuan nawalh bwm ruakah hian kan dah thin a, bwm ruak chhngah chuan lapua kan dah a, a thwkna lai tr tiin te tak t kan rek a, chutah chuan dim takin kan dah tha khiau thin a ni. Lo zawh n leh buh chil nte kha a nuam kan ti thin. Chhngte hmeh siam kan pui thin a, ar kan han keng ngei maia, kal lamte khn ar khai ngei kha kan tum thin. Thlm chhnga tap thiah a nih tawh chuan thlm hnuaiah emaw, bkah emaw lungthu bun a ni mai thin a, a nih loh vk pawhin khua a san kum chuan bk pawh ni lm lo, thlm bul hnaitah a chung zar leh zar lm lohte pawhin bun a ni mai thin. Mei kan chhem khk lt lt atangin kan phur zual m m a, kan zauthau viau tawh thin a ni. Lo zawh n chuan hlo an thlo uluk tawh vak lo va, hm an han sawn velte leh an tang velte hi thlir an nuam thin a, an hmah, anmahni tibuai lo twk velah kan lo kal chhen mai thin. Buh chil n lahin an chil fena hnu buhpwl an paihte kan lo chn a, a chng phei chuan min lo vawm khuh bawrh bawrh thin a ni. An buh chil saahte kan lo chng bawk a. Fasuar lah kan lawm Buh chl tak tak mang si lovin kan pwngpaw sk vak vak mai thin. Buhseng laite khn chhngte hian min hruai ve thin a, zuva an nghal kum phei chuan kan tangkai

206

Nun hluiten kir an rel lo

ve thin khawp mai. Thlmah kan awm a, chhngte buh seng lah mual lehlam liam lamah an bung daih mai thin si a, naupang na n na chuan kan lo hlau ve deuh thin mai bawk a; talhkhang kan vua a, kan zi vak vak a, a chng leh kan u vak vak a, chu chu savate pawhin an lo hlau ve bawk thin. Vaki an tam kum phei chuan vaua thingkungahte hian an fu bwr tep tup a, an thlawk thum huk huk a, lo chhnga an rawn thlawh hrin hum hum mai chuan kan aw twpin kan u vak vak mai thin a ni. Hmarcha mal a lo hunin kan mal ve nasa thin bawk. Kut a thak hma si, hmarcha hri kan ki deuh fo mai lehnghal a. Kan kut hi a sa hut hut mai thin a ni. -te nn kan han inl a, mal tlm bk nih kan hlau thin hian a hnah nn, a kuang nn kan zt vak a, a tak tlmte awm si hian mah chuan a awm ve thar thin. Naupang na n na zawng m kan dim thiam thin si lo va, kan sawh dawt dawt a, m mawng kan sawh pawp thuai mai thin. Loah zawng mau bul leh thing bul te tak t t te, perht te a awm thin a, ch'ng ang chunga kan han sawhfuh chawrh chawrh mai chuan min a tuar thin lo a ni. Hmarcha mal lai chuan buarzn pr pawh kha a ninawm thin khawp mai. A kung kan han tihcht khn a pr chu a darh a, hnr kuaah hian a lt duh phian mai a, hnr a tiza duh thin khawp mai. Nute ba tuainaah kan kal ve thin a; thlm chhngah an bal kar sate chu an dah nuaih mai a, sazu nghal deuh kum chuan ba krahte hmarcha an lo seh nawi a, bal tuaia nute kan puih ve chng pawhin hmarcha nawi vel leh lei kai vl kan han tih faia a khk deuh khn kan hnr a za a, kan hahchhiau vak vak mai thin. Bal kan tuai fai hnu kha kan ak haw bawk a; a tlngpuiin ba-n chhum

Nun hluiten kir an rel lo

207

tr kan ak haw tlngpui thin. Ba sen hi kan lawm thin a, zanah chhngten an chhum a, zng thawh kan nghahhlelh phah m m thin. Khum atangin kan han tum thla tak tak a, hmai pawh phih fai mang hlei lovin ba-kho lam kan pan tak tak thin. Kutin kan han hmet pawk nawlh nawlh a, kut leh kamsr khing utin kan ei mai thin. Ram riah kha nuam kan tiin kan phur thin khawp mai !! Hlo thlawh lai a ni emaw buh seng lai a ni emaw eng hun pawh nise phr takin kan kal mai thin. Chhungkuaa kan riah tum phei chuan r nn lama kan riah luh chng a awm a, ch'ng hunahte chuan r kan enkawl deuh ber thin a ni. Pathianniahte hian inkhwm trin kan chhuak a; chawhnu inkhwm banah kan lt leh thin. Kan riah rei deuh tum phei chuan ina kan han hwng leh hi lo lam ngaiin kan lung a lng fo mai nia maw le !! Buh phurh a lo hunte khn a thawhhlwk lo ber berte kan ni thin nachungin a phr phrah kan tang a. Phur tam nih kan duh ve si thin khn m lian kan phur duh lo va; m t t kan thlang thin.Emping kan phur deuh ber a; hnam pngngaia phurh tawrh maite kha kan hreh ve khanglang a, pten kan twk lek trin nghwngkawl t tak t min tksak ve thin a ni. Buh kan han phurh khn ma phai deuh chu kan phur duh lo va; kan phurh zat inang reng pawh ni se, ma lang khat deuh hlek lo chu kan phur duh thin lo a ni. Kan chauh chng pawhin chhngte chhwk pawh kan duh thin lo va, kan tlawmngai ve tlat thin a ni. Phurh tlem kan duh thin lo va, kan tlawmngai ve tlat thin a ni. Phurh tlem kan duh lohna chhan pakhat chu kalkawnga kan mi tawh ten, " Phai buh i phur a ni maw ?" min lo tih kan hlau thin a ni.

208

Nun hluiten kir an rel lo

Tlma kan leikan hnu deuha zngkra buh phur tra kan han kal thin kha ka hrereng thin bawk.Thlasik khua a vwt tawh thin si a,hma takah kan tho va,hna thawh thuamhnaw thlanin a leih huh hnwng chep chup kha kan ha a,m kan phur a,ha chunglam leh hnuai lam hi a intauh bap bap mai thin a ni.Dai a tam tawh thin a,kawng hnim deuh hlek laia dai awmte chu kan han su tla a,kawng chhuat laia thingbul emaw maubul emaw kan rin loh deuh maiin kan han chhuih a,kawngah kan bawk thlawp mai a,kan m phurh hi kawng thlangah kan vawrh daih mai thin a,ke zungtang thp thum chungin kawng thlanga dai krah chuan m la trin kan kal taih taih thin a ni. Kan tt zual laite a nih loh chuan loa kan feh hi chu kan tangkai ve thin khawp mai a. Chhngte hnathawk an tui a hal chngin tui kan pe a, tui a awm loh chngin vauah kan chwi a; chhna hmeh tr chawhmeh eng engemaw chu kan chhuang ve thei a; engemaw chenah chuan chhngte chu kan puiin, hna an thawh tam theih phah viau thin. Thlai a thar vanglai ni se, nu leh pate haw rit lutuk tr kan ahpi thei bawk a. Lo bing neih kum phei chuan chhngte khaw har taka feh trte kan fehpuiin, kan tihlim ve a. Chhn lamah sava lakah buh leh thlai dang kan venghim thei ve bawk a. Hmarcha pawh theih ang twk twk chuan kan mal ve thei a, naupang thenkhat phei chu a kut rang rang an ni ve bawk a. Kan thiltihna kawngah thawh hlwk m m lo mah ila, chhngte tn chuan kan chhenfkawm ve riau thin a ni. Amaherawhchu, kan naupan zual deuh hlek laia chhngte feh tr kan han ngn a, kan han zui ve

Nun hluiten kir an rel lo

209

chawt thin kha chu a lo tha lo ngawtin ka hria. A chhan chu chhn chaw tr chaw an fun laiin min fun kp ve thin si lo va; ei hunah khn kan bang thin azeng pawh a ni si lo va. Ban ahnkin (nghei ahnkin) a tm nasa hlei hlei leh a ei tam tam kha kan ni thin si a; nu leh pa, chhngte chaw puar lovin kan lo eitr fo thinin ka ring. A chng phei chuan kan nute khan nauno an pawmlaite a lo ni thin si a, chaw duhkhawp pawh an lo ei lo fo thin mai kha an lainatawm ngawtin ka hria. Keini lah kha chuan chu lam rng rng chu kan lo ngaihtuah thleng phk ngai si lo va, chhn chaw kan han fkte kha a ei ber berah kan tang thin a ni si a. Chhngte feh kha chhwk nasa thin khawp mai bawk a. Sikul kal ni chuan, sikul ban veleh kan han inthlk thuai thuai a, ipte kan ak a, a nih loh leh m kan phur a; thiante, chhngte chhawk ve tr kan swm kual thin a ni. Chhngtin deuh thaw mai kha loneiha eizawng deuh vek kan nih hlawm avngin naupang awmna inah chuan chhngte chhwk tr an awm deuh vek thin. Kawtchhuah lam hi a huho hian kan pan dur dur mai thin a ni. Kum tin hian hmun hrang hrang loah nei thin mah se, a hmuahna tr hi chu hmun remchng, a huhova awm tlan theihna hmun hi a awm ve deuh zl mai a; chhngte an rawn thlen hma chuan kan lo infiam kual vl zak zak thin. A thente chu thing kungah an lwn a; a thente su-su-bkah an chuang a, an lo su lauh lauh bawk a. A chng chuan kan zai rual thup thup thin a ni. He hla"Ka nu, ka pa, lo haw thuai thuai, Tlngah ruahpui a sr e;

210

Nun hluiten kir an rel lo

Sakhi lam png rawn zawh la, Lo zangphar dr dr ang che Chhingmiti a tap e, Rolnga a tap e, Ka mumang mang chu ni sela, Ka zuk auna ral ral tra" tih hi kan sak zin pwl a ni thin. A chng chuan fehkawng lamah kan kal zl a, chhngte feh, kan chhwk trte kan tawh hma chuan kan kal ngar ngar mai thin. Chhngte feh an lo haw hma deuh a, an kal chak theih deuh chuan kan twk hma mai thin. Thianten an chhngte an tawh tawh hnua chhngte kan tawh ve mai theih loh chng chuan a manganthlk duh thin hle. Hmun khata kan lo nghah chnga thiante an haw zawh tawh hnu chuan a hrehawm thin a, chhngte thlir rng rngin kan ring kan fan a, kan ring a kham urh mai thin. Kan thian kawm ngeih zualte kan znga an telve chuan an chhwk trte thleng tawh mah se, kan chhwk trte an la rawn thlen ve loh chuan min nghahpui thin a ni. Kan chhwk trte kan han hmuh chuan kan hlim thin khawp mai. Chhngte thlansa phulkaia an rawn thwk huam huam laiin, "Chu mi, khami chu min rawn hawn em?" kan lo ti chul a. An hah thin lutuk hi an thaw pawh an k-ah a leng tawh lo tih mai trin an thaw ang hlawi hlawi a, a tawng pawh an tawng hlei thei lo va, chutih kra, "Maw, maw ?" kan lo ti chhen thin chu an tn chuan a ninawm thin ngawt ang. Kan ah trte an phur atangin kan han la a, kan ah rit erawh chu an hlau thin khawp mai. Fanghmte emaw an rawn phurh hawn tum chuan kalkawngah kan ei haw mawlh mawlh a; kan vel ngai lm hlei lo

Nun hluiten kir an rel lo

211

va, a pil nn kan keih hmawk hmawk mai thin a ni. Kan chhwk trte kan tawh tawh a, kan ah tr ber kan ah tawh chuan kan chhngte, kan chhwkte pawh kan kalpui chuang lm lo va, an hmaah theih ang twka chakin kan kal mai thin. Chhngte chhwk hun lai tak tak chuan kal lam leh haw lam hi kan insul pel zut zut mai thin a ni. Fehkawng sr vela Dawlrem lo hram ruai ruai leh Sawng sawng, bawk bawk tia lo hram thin chuan lung a ti lng thin khawp mai. Mipa naupang hi chu chhngten min chhawr thiam dn azirin lo lamah pawh hian kan lo tangkai vein, kan chhngte kan tanpui ve nasa thin khawpin ka hria. Kh'ng hun laite kha han thlir kirin lung a lng ve duh thin khawp mai. Mitthlah a chm rng a;mahse kohkir theih rual a chang si lo. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

212

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 19 KAN SIKUL KAL VE THINTE KHA !

Naupan tt zual laia kan sikul kal ve thinte kha alo ngaihawm ngawt mai. Lehkha zira kan kal ve hma hawt atang khan te sikul kal kan zui ve thin a. te thutna bulah kan awm ve ran thin. A chng phei chuan kan ninhlei ve thin si a, an zirlai bute kan pawhchhiatsak chng pawh a awm thin. Sikul chhnga khawk rum ruma kan tah chng pawh a awm fo mai. te tn chuan kan lo hnawksakin kan timualpho thin awm ngawtin ka hria. Nu leh pten hna an thawk duh thin si a, awmtu nei hek lo le, kan zui lo thei thin bk si lo va. Sikul kan han kal ve tak tak a, fawm (Uniform) hak nuam kan tiiin, inhmeh ta riauin kan inhria a, sikul kan ban hnu pawhin kan ha reng mai thin. Chhngten min phelhsak an tum chng pawhin kan phal lo va, zanahte kan mutpui a, zun kan cheh lai phei chuan kan zun khum val ku kuau mai thin. Pathiannte hian kan chawlhn kawr ha lo va, kan sikul fawm kan hk ni pawh a tam thin. Sikulah n tin fawm kan lm lo va, a n kr thlkin kan ha thin a, fawm hk loh n pawhin kan ha tho thin a ni. Chutiang taka ha zing ta chu a bal ve thei thin khawp mai a, a rng rei ruai mai thin. Fawm kan thlk ve hnu pawhin chhngten min dahfelsak hman lm lo bawk a, chhuatah te, khumah te, thingrem chungahte kan dah vl mai mai a, a awm neih nuaih mai thin a ni. Thingrema dah ve nachng kan hriat hnu pawhin kan hlawm nawk nawk a, kan thun hmiah mai a, fawm hk nah kan ha leh mai a, a chuar pawh a chuar duh

Nun hluiten kir an rel lo

213

thin nangiang mai. Istiri-a nawh mam a ni ngai lm lo va, a thar tirha nawh bk chu nawh nawn a hlawh tawh ngai lo. A hk pawh kan ha chuar thin tap tap khwp mai. A thente phei chuan a kawrkilhte an seh tla a, a tlngte an fp (seh) chuar nng nung bawk a. A tet chungin kan ha deuh reng mai bawk a; kan harh m a ni. Thui pin sen a ni lo va; thui pin ve chng lahin khwlla chatfei, zi hraw pui puiin, kht phuarin chhngten min thuisak thin. Lehkhapuan leh zirlai bute kha kan nei mumal ngai mang lo va, lehkhapuan pakhat chauh aka sikul kal mai mai kha a tam thin khawp mai. Pencil erawh kha chu tawi t te kan ak rum thin a. Zirlai bu pahnih khat lek lek kan neih kha chuan kan lawm ve twk m m tho thin. Tlmin kan han pwl sng ve deuh a; zirlai bu pawh kan nei tam chho tial tial a. Zirtrtuten Routine min han pe ve thin teh mah se, hun thlk kan peih lo va, zirlai bu zawng zawng kan ak vek mai thin. Zirlai bu mal tinah exercise bu kan nei lm lo va, kan mal rin avngin a rit lo hlauh a. Mahse, ipte kan nei lian lo thung a; kan zirlai bute dim lo bak sakin kan thun a, kan ak khwr hleu hlo mai thin. Kum tirah him pal mah se, kum a lo twp meuh chuan a kwm chu sawi loh, a bu chhng thu pawh a tla darh nuaih a, kan ti bo thul. A bu nei ve siin zirlai twp lam chu zir tr kan nei lo fo mai. Zirtrtu tn a luhai thlk thin awm ngawt mai. A chng chuan pencil kan ken theihnghilh thin a, kan zirtrtuten min laktr a, in lamah kan tln haw vang vang mai thin. Sikul atanga kan awmna in a hlat viau phei chuan hmanhmawh baklngin kan tln mai thin a ni. Nawhrehte kha tun lai anga thelret tha kha

214

Nun hluiten kir an rel lo

hmu phk ve thin hek lo le. Kan hmuh chhunte lah chu kan pencil hmwra bet, sen no chik chek kha a ni chauh mai a, kh'ngte lah kha kan han hmang zo hma thin laileng khawp a, kan hman zawh thuai loh leh kan nawr bung zung zung mai thin a, a buaithlk thin khawp mai. Nawhreh tha nei ngai ta lo chu thil ziah sual kan lo nei lo thei thin si lo va, nawhreh kan duh ve leh tho thin si a, kan buai thin khawp mai. Kan kut zungtangah chil kan hnawm phawrh phawrh a, kan nawhreh duh lai kha kan tuai nawk nawk a, kan tuai dum tlk mai thin. A chnga kan lo tuai nat deuh phei chuan kan nuai pawp lehnghal a, a buaithlk thin teh asin ! Sikul-a chithak leh ei tr thil dang engilo vl han pai mai mai kha kan chng thin viau mai bawk a. Saidawiumt(damdawi br ruak)-ah tui kan thun a, chi leh hmarcha kan thun tel bawk a, tui thak kan siam bawk thin. Sikul chhngah zirtrtuten ei leh in tih an phal si lo va, chawlhlwkah kan eiin kan in thin a, chawlhlwk kan nghkhlel thinin dr rik rual rualin pawnah kan zuang chhuak nghal mai thin. A chng chuan kan lo zuang chhuak hma thin deuh a, zirtirtu pawnah an chhuah fel hma hmain kan zuang chhuak a, min hrem leh rih thin a ni. Fanghma awm lai chuan ipte khat khatin kan pai a, chawlhlwk laite hian kan ei a; mangai kan neih tum phei chuan kan phur thin khawp mai. A hwng kan vel ngai lm hlei lo va, a hwng hi kan keih thla a, a tak kan ei a, a hwng chuan kan invawm vak mai thin. Kan invawmna lamah kan thuam hnawte hi kan vawm huh hluam mai thin. Ser leh thei thr dang dang pawh kan pai bawk thin a, kamram lam hi chu pai remchng apiang hi kan pai mai thin. Chhn chaw tr pai (fun) hi kan hrat phian mai bawk a.

Nun hluiten kir an rel lo

215

Chawhma banin mahni in lamah kan haw dul dul mai thin a, chaw kan fun erawh chuan haw lo vin kan awmtlang mai thin. Sikul compound pwnah, hnim buk hnuaiah hmun remchng laiah kan kil bial ve lai lai thin. Chawhmeh pawh kan pai ve thlap a, kan chawhmeh pai pawh a inang lo thin khawp mai. A thenin bekng ro te, nghathu buh nna rawt te, zawngtah te, behlawi rah te, maite chhum te, bawkbawn leh samtawk chhumte kan pai buai(h) thin. Kan theih nghilh fo thin tui pai erawh kha chu a tih chi loh thin khawp mai. Chawhmeh rimna tak tak kan neih tumte khn kan then fai vl mai mai thin zawng a ni a nia .Ui pawh thil a ei ve reng a, kam a thuah pawh kan hre lo va, a ha a vr tha viau tho a lawm tih kha kan inhnemna chu a ni mai mai thin. Chaw kan pai loh n-ah, chawhma banah chhn chaw fk trin in lamah kan haw a, piten emaw nuten emaw bl t tak t-a chaw min lo chhumsak, thuk sra an lo la her lum ngei mai chu kan han ei thinte kha a tui kan ti thin khawp mai. Chhngte feh tur, khuain a bumboh emaw engemaw avnga an thulh leh tk avnga an chawfun, vawt deuh thler thlawrte kha, nu leh paten, "Ram chaw chu a ti duh," an ti a, tui ti takin kan ei bawrh bawrh a, ei kan inchuh thin lehnghal a!! A ti bk thin avng pawh ni lovin, chawthing ei kanhreh ang tih an hlauh avng leh chaw paih an ui vng kha a lo ni zwk awm si a. Zirtirtuten note min han pe a, zawhnaah chuan lamtawi Q (Question tihna) kan han hmang a; khiu kan ti hran lm lo va, khuaisawn tiin kan lam ve mai a, chhanna tih aia kan hman Answer tih lamtawi A.N.S. erawh kah chu -en-e-si kan ti deuh kher thin.Mathematics-te kha mathe kan ti mai thin a, Science-te kha kan lam fuh thiam har khawp mai. Sikul

216

Nun hluiten kir an rel lo

compound tihte kha sikul kawmpainte kan tikual vl mai mai thin. Office tih lah kha lam thiam hlei thei lo kan awm thin a, awfit ti tlat mai kan awm thin. Kan sikul kai ipte mawlh mai kha kan hmang rim thin teh e. Zirlai bu leh lehkhapuan kan neih ve zawng zawng kha kan ak a, chutah eng engemaw kan la pai a, puar fe fein kan ak luah mai thin a ni. Thil rit tak tak kan ak a, a thuina pawh a peh hei huai reng mai thin. Sikulah chauh lo pawh kan hmang nasa thin bawk e. Chawhnu sikul ban leh Zngkr, inrinni leh chawlh thenkhata kan sava vehnaah te, thei chi hrang hrang kan lawhnaah te kan ak kual reng mai bawk a. Sava thi leh thil hni reh thei lo a kai neu nuau thin. Zirtrtute pawhin kan ipte a balh em avnga Class Room-a min dintr leh fai en nia bn min phar tr reng chng pawh a awm thin. Chengkawl khawrhna te, chakai leh sangha manna a kan ah, kan sk fai mang hleih loh phei chu a thang ham ham mai thin. Kan fawm thui bang ang angte, beng pahnih nei ngeiin an han thui khwm a, puanin a daih dn azirin a hrui sei deuhin an thui a, kan bwk leh thin. Kan bwkna laite chu kan nawk tle hleu hluau mai thin a ni. Inchiu kha kan huphurh thin khawp mai bawk. Sikulah hian mi chiu trte kha an lo kal thin a. Thenkhat chu inchiu an huphurh thin lutuk hi sikul an kal loh phah thin. Min chiu tra lo kalte hi kan haw hlur mai thin. Mahse zirtrtuten an lo puibawm a, hlau chung chungin, lehlam hawi chungin kan dawh ve hram hram thin. A nazawng chuan an rawn kal bk lo va, engemaw hri dannate pk a hun chngin an rawn kal thin a ni. Zonal Sport erawh chu kan chk thinin kan

Nun hluiten kir an rel lo

217

phur thung thin teh e. A thente phur chhan pakhat chu infiam an chk vng pawh ni chuang lovin, lehkha zir an peih loh vng a ni thin. M khuaah kan han kal a, kan sikulte leh m khaw sikul an intum chng chuan a huhovin kan awm a, kan tang ve nasa thinin, a au pawh kan u nasa thin khawp mai. Khawta awm chu mahni aia khaw lian tawh phawt chu thiam trah leh hneh loh enin kan en a, a vanduaithlk a ni. Chhngten pawisa hman tr cheng hnih khat vl min han paitr ve a; Field (Playground) kotlng vla nepnawi an zawrh kan lei ve nak nak thin. Pawisa kan pai tlm thei thin si a, haw hunah naute chithlum hawnsak ve hram kan tum bawk si a, hman tr kan nei tlm thin teh asin !! Zan lama lngchhuak leh thil ru te, zial zu rute hi sikul naupang zngah hian an awm fo mai a. A mimal taka an hriat loh chuan zirtrtute hian sikulah min vai hrem mai thin a; dawhkan chungah te hian bn pharin kan ding leh ran mai thin a ni. Home work kan tih loh chngte hian min hrem thin a : Sikul kan tlan hual pap pap chang te, utawk sawta kan sawt lauh luah chng te, nsa hnuaia kan din rengte beng pawt chunga kan sk lauh lauh chngte pawh a awm thin. Miin thil an rk a, mipa naupang zawng zawng min han dawp vel thinte kha : I lk/rk laiin thl a thaw em ? Chutih lai chuan engtin nge i awm ? Tu nn nge in nih ? tih leh a dang dangte pawh min zwt vak thin. Thl a thawt leh thawt loh min han zawh chuan ' a thaw' kan ti emaw, 'a thaw lo' kan ti enaw, a enga pawhin chhng ila, kan chhan phawt chuan kan ru/ti a ni thin, Zawimuangin, ' A thaw...' kan han ti a ; rang lutkin Eh...! a thaw leh lo kan ti chul mai thin. Naupang na n na chu kan hlauthawng hma thin si a, a ru ngeite an lo awm a nih chuan min man chhuak

218

Nun hluiten kir an rel lo

leh nge nge thin a ni. A tih dn pawh an lo thiam thin e. Pawl tina a lian fl deuh emaw, a mawng zng deuh emaw kha zirtrtuten Class Monitor-ah min dah thin a. Class Room chowkider kan ni deuh ber e. Class Room hnawk, thutthleng leh dawhkan chhia, sikul ban hnua tukverh leh kawngkapui khar te, Black Board-a thil inziak rng nawhfai te, Duster bo-ahte mawh kan phur thin. Zirtirtu awm loh hlan chuan kan intithu ve khawp mai. Mahse a chunga tarlan tawh ang znga thil engemaw buaina leh harsatnate a awm chuan a luhaithlk ve thin khawp mai. Fare-well kha kan nghkhlel thin bawk e. Zirtrtuten fare-well kan neih tr thu an han puan hi chuan kan au rual leh dual thin. Keini fare-well ve thin kha chu pawisa faiin kan thawh ngai lo va, a thenin ar an thawh a, ar thawh ve lote chuan buhfai leh thingfkte thawh a ni thin. Fare-well n a lo thleng a, ar thawh hi kan chk thin a, nute hnnah ar thawh kan han ngn a, an phal loh tum chuan kan tap teuh mai thin. Ar neih ngah kum chuan chhngte pawh an thil phal ve a, pakhat na n na chu an phal ve thin m m tho va, A thenin an arpa hluisen te, ar tui laite leh then khatte chuan chok rual lek lekte sikul lamah an khai ai lap lap a. A thenin an sikul kai ipteah buhfai an ak a, thingfk an pu bawk a. Sikul kawt velah kan inslpl huai huai a, ar-te hi a ai sup sup mai thin. Fatu trin pa thenkhatte an han sawm a, chngte chuan an han buhchiar ngei mai a; changl hnah la trin naupang lian zual deuhte zirtrtuten an tr thin a ni. Changl hnah kha thlangra chungah an han phah ngei mai a, chutah chuan kan ei thin. Hlui khat hi pasarihin kan kil thin a, dar insi thapin kan thu kual pt mai thin a ni. Chaw ei khamah sikul

Nun hluiten kir an rel lo

219

chhngah kan lt khwm a; kan zai ho dual dual a, intihhlimnate kan nei thin. Promotion result( Third term exam result) an han puang ngei mai a; an puan hmain pwl tinah t nge pakhatna ni ang tih naupangte chu min zwt zl a, a thiam deuhte hming chu zirlaite pawhin kan lam nak nak thin. Kan result a that kum chuan in lama hawn kan nghkhlel hle thin. Chhngte hi ar talhtr ngei mai kha kan tum tlat thin. Sikul han kal hian n khatah hian mi pakhat tal hi chu mahni in lama tap haw an awm deuh ziah mai lehnghal a. A thente chu aia upate an zah loh avnga an velh tk maite an ni hlawm a. Thenkhat chu naupang sual ve hrim hrim, mite thatna aia an chhiatna lam ngaihtuah ran mi, mi velh mai mai pawisa lote velh an ni thin bawk a. Thenkhat chu aia huai zwkte velh leh hlauvin sikul an kal ngam loh phah a, nu leh pa an inrawlh zak zak chng pawh a awm thin. Nu leh pa thenkhatte hian an fate chu eng kawngah pawh thiam trah hian an dah ve chawt chawt mai thin a, an fate an tah haw chng chuan an thinrim a, a veltute an lo hrwk ve hrep hrep chng lah a tam thin. Nu leh pa thenkhat phei chu an fate avngin an lo inhauh bawrh bawrh phah a. Thenkhat chu an zirlai an tih that peih loh avngin a thiam pawh an thiam lo va, home work an tih loh chng leh, zirtrtuten thiam tra an tih an thiam loh chngin hrem an twk thin a, chu chu an nu leh pate hnnah thu dik lo pui pui an hrilh thin a, a ral a khata zirtrtu lo haw twk nu leh pa an awm thin bawk nn. A buaithlk thin nak nak teh a nia. Zirlai bu kan neih kim loh chng leh lehkha zirnaa chhit tr khawnvartui ilo vl kan neih remchan loh chngin thenawmte in lamah emaw, kan

220

Nun hluiten kir an rel lo

pwl puite in lamah emaw kan zirho thin a, khawnvar pakhat ringin dawhkan pakhatah emaw chhuatlaiah emaw kan kil bial tuau mai thin a. Thiante nna zirho na n na chu kan tt nasa zwk thin mah a, kan hlwkpui vak ngai pawhin ka hre hran lo. Mahse chhngte chu an ngaih a tha twk ve m m thin tho va.Mei ng hnuaia tapchhak bula biang leh chhp sa vet vuta lehkha zira kan thut chng pawh a awm thin. Kum tin hian Group-ah kan inthen thin a, sikul khata a lian pawl ho hming khan kan inthen thin a ni. Chu mite ho chuan kan awm a, pangpr huante kan siam thin a, eng engemaw infiamna vlah kan inl ve thin bawk a, a nuam ve thin khawp mai.Group emaw team emaw anga kan kal tawh chuan tan a na ve duh thin khawp mai. Naupang t tak t kan nih laia kan sikul kal ve thinte kha zirlai kan la thutak m m hran lo va, sikul kal kan nih kha a nuam kan ti ve m m thin. Kh'ng hun lai te khn engto kan nei m m hran lem lo bawk a, a lo ngaihawm ngawt mai. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 20

221

NAUPANG INKHAWMPUI KHA A NUAM KAN TI THIN TEH E Sande sikul kal kan phurna thin pakhat chu Inkhawmpui kha a ni thin. Inkhawmpui hi a tlngpuiin Sahmulphah thla atanga Khuangchawi thla chho bwr vlah a ni thin. Kum tir atangin kan rlwk ve nasa mai thin a, khual khuaa neih a nih dawn tum chuan kal ve theih ngei kan tum ve ran thin. Intihsiak tr kan ni thin bawk a, zir pawh kan zir nasa thin lauh lauh e. Inkhawmpui hun dawn thla khat bwr vl atang hi chuan Kohhran Inkhawm loh zan : Ninga zan leh zirtawp zan hian 'Naupang Inkhawm' kan nei thin. Biak In enkawltu (chowkider) in dr min han vuaksak ve a, dr a rk tawh hi chuan Biak In tualah kan zi huai huai tawh thin. Dr vuak rk zatte kan lo chhiar rual dual dual a; a vawtu hi kan kil bial leh tuau thin. Pam (Petromax) min han chhitsak ve ngei a; a chimn (Chimnee) pawh awm lo, a khuhna (Cap) pawh awm tawh lo hi a han khai kang ve nul nul a. Biak In bang lah chu dp a ni thin si a, thl a lo thawt deuh chuan Pam hi a alh zuai zuai mai thin. Department zawng zawng hi Biak In chhngah kan inkhung khwm a; Biak In a t si a, kan ri nuai nuai mai thin a ni. Kan zir tak tak hma hian a huhovin kan zaiho thin a, he hla"Isuan naupangte a hmangaih,

222

Nun hluiten kir an rel lo

Thinlung hmangaihin a khat; Chhn leh znin a veng fo va, A lal thutthleng atang chuan, " tih te, "Naupang tte chhandamna hriltu an ni thei, An chhandamtu hmangaihna; Naupang tte chhandamna hriltu an ni thei, Vn in khi an kawhhmuh thei." tih te, "Khawvel sum tinrng leh lunghlu Ka dl lo, nawmsakna nn; Rilru mawi leh thianghlimna chu, Ka dl zwk, chng zawng ai chuan." tih hlate hi kan sa ngei ngei thin. A sak pawh kan sa ring thin thap thap khawp mai. Zai ring thei nihte kha a nuam kan ti thin a. Kan aw neih twk twkin kan zi a, kan kut kan bng thup thup thin a ni. Kutbng thawm erawh chu a rual tha ngai lm hlei lo va. Department tinin kan intihsiakna tr theuh kan han zir a, a bengchheng thin mep mep khawp mai. A thenin chng an sawi rual thap thap laiin; department dangte an lo zai ngawng ngawng a; a thenin thu inchhng an lo inzwt bawk a. Hla thlk inang lo tak tak, thu leh thu inchhng thu inang lo tak tak theuha kan han au thin chu a ri nuak nuak mai thin a ni. Thu inchhng leh chng chu zirtrtuten min zirtr nawk nawk thei a; hla zir erawh kha chu a buaithlk thin khawp mai. Mi ruala zai thei naran khan intihsiakna tra hla han zirtr kha an lo thei ikhaw lo mai a; solfa thiam an lo awm mang hauh lo thin a, a buaithlk thin hle. Keini ngat phei kha chu

Nun hluiten kir an rel lo

223

kan vandai bk emaw chu w tih tr a ni. Solfa vaia zai han hruai thei kha chu pahnih khat deuh chauh kan nei mai a, department zawng zawng hi min vaisak vek mai thin. A vai tr kan neih loh chng a awm thin bawk a; thutthleng bn khawn rkah kan zai vl mai mai thin. Solfa ti thei ve sawih sawih, Modulator tlma hre ve deuh nel nual lah kha Soh hi an saw tawi tuk mai a, vawi hnih vawi thum han saw tha ve thin mah se, a key a hrang thiau mai thin a; a lk pawh a har thin hle. A vai dn nise, chhukchho (vuak hnih) hian min hrt rual deuh vek mai bawk a ! Hla kan han zir thinte kha Primary, Junior bwr vlah chuan mipa leh hmeichhe aw a inrual tlang thei viau va; Intermediate Department kan han nih meuh chuan aw a inkhuangrual lo nuk tawh mai a; mipain a air-a kan han sak ve khn thum tak tak mang si lo vin, kan pawlh tial a; han bass ve dawn ngawt ila, kan aw a thum tha leh mang tak tak tawh si lo va, zirtrtu tn chuan l a hai thin ngawt ang. Kan aw a rual lo lutuk thin kha, a thente chu hmui phunin kan zai a; kan duh rng vng pawh ni lovin zirtrtute beidawng lutukin hmui phunin min tihtr thin a ni. A aw lawi deuhte chu chng sawiah te, thu inchhngahte an hmui an phun vl mai mai thin a ni. Vihmit-te kha a tam thin khawp mai a. Biak Ina kan luh hma si, a tual vla kan han awm velte khn l-ah te, ngalah te, ke-ah te, bnah te, min seh vak hman thin. A ngapin an ngap tuar thin a ni ber e. Tuallaiah bwng an bawk thep thup a, thos chu han tam lo chi ziazang a ni thin lo. Tukverha pam ng chhuakin a n ngahte khn vihmite chu an zi leh hat hat thin a ni. Kan bengah te, kan ngalahte an seh nasa thin si a, kan tai/hiat sen hler hlur mai

224

Nun hluiten kir an rel lo

thin. Chutiang khawpa tam thin na n na chu pawnchhe muh kan keng thin a, kan mt khu vak mai thin. Nuten lachhum min hrualsak a, meilingah kan dep mt a, kan thing lauh lauh a, kan kalpui mai thin a. Biak In chhngah pawh thosi a tam tho thin avngin pawnchhe muh emaw lachhum hrual emaw chu kan keng lt tho va. Biak In chhngah hian kan inkhawm hmui rum rum mai thin a ni. Thutthleng hnuaiahte kan dah a, tlmin min seh tr chu a veng ve thei thin a ni. A khu kiangah chuan vihmite pawh an awm reng peih bk lo thin ni tr a ni. Din rual kan han zir thinte kha kan pui thin khawp mai. Beginner leh Primary Department kan nih lai bwr vl chuan kan hmaah zirtrtu kut kuangkuahin an han ding ang veng vawng a, Biak In khawk rum rumin, "Ding rawh u le," an han ti a. Chutah inring et-awtin kan lo awm thin bawk a, kan han ding perh deuh at mai a. Ding satliah mai lovin, kan ke hi kan han per ri deuh ngei a, a thawm a rin deuh loh chuan ding rualah pawh kan inngai thin lo a ni. Kan thut laiin kan kut min han inkuangkuah lawktr a, kan ding eu deuh at a, wm kan pho deuh lah mai thin a ni. Junior, Intermediate pwl vlah chuan kan kut hi hnung lamah min suihtr a, kan han din chiah hian taksa hnung lamah kut kan suih far mai thin. Kan kutsuih ringawt pawh kha kan ti mai mai lo va, a nghet leh a khawng thei ang berin kan suih at mai thin. Din rual ringawt pawh kan zir rei thin khawp mai. Zirtrtu lam hawi mang lo vin, a then an lo tt hman thin bawk nn; thiante din perh deuh at lai hian thenkhat chuan khaw dang an lo hawi a, an lo ding ve hman ngai lo va, thiante din hnuah an rawn ding veleh hnuhnawh a, kan ding rual lo zung thin a, kan ding nawn chhen mai thin a ni.

Nun hluiten kir an rel lo

225

Inkhawmpui kal a lo hun dawn hnai ta a; kan thuamhnaw neih ang chhun chhunte kan sufai ve a, tuikhurah hian naupang kan awm sup sup mai thin, Inbualfai vek kan tum thin bawk a, tuikhur hmun a zau lo nn, kan nghk thep thup mai thin a ni. Cht nih kan zak ve thin bawk a, kan inbualte hi kan innawt sen hler hlur mai thin. A zir hun laiin kal kim tha thlap thin mah ila, a kal a hun meuh chuan kal thei tr hi kan tlem pharh mai thin. Eng dang vang mah a ni law, pawisa pai tr leh thuamhnaw hk tr tha kan neih loh vng leh, thuamhnaw thar kan neih loh vng pawh a ni lo. Thuamhnaw thar ngat phei chu, Krismas-ah deuh chauh hian neih tr emaw kan ti thin. Mi khuaa kal kan hreh leh kan lunglen kan hlauh vng pawh a ni lo. Intihsiaknaa a twpna ber kan nih kan hlauh vng pawh a ni chuang hek lo. Kan zuncheh rei lutuk thin avng kha a ni thin.Ni, zuncheh kan la chin laia khual khuaa han zin chu a buaithlk thin rng a ni. Naupang fai ving veng emaw kan tih pawh hi zan lama khl lo va zuncheh an lo ni fur a !! Tihsual palh pawh ni lo, zantin maia zunhuhphah thlk ngai tn chuan zin chhuah a buaithlk a; taksa lam harsatna avngin inkhawmpui kan kal theih loh phah fo rng a ni. Zuncheh sawi tkah chuan han sawi chhunzawm kual leh lawk ila. Kan naupan lai khn zun kan lo cheh rei thin rng rng mai ka ti. Rapchung chen chen, mahni pawha sava veh ngam, lian ve tak tak kan nih thleng khan kan la cheh ve thin nia !! Zanah hian khumah kan han m a, kan mumang lamah diahte kan lo vk a; eng engemaw hi kan lo zun khum vl a, kan zun zawh chiahah kan han thangharh a, khumah kan lo zung huh leh dup thin.

226

Nun hluiten kir an rel lo

Zunhuhphah hng zet mai, skfai mang hleih loh, n sa pho ro mai mai, khawng erh urh kha kan phah a, nin a hng a hem chhuak zual ta emaw tih tr hian a hng uih deuh huk huk a; ch'ng krah chuan kan mu hlwm ve rng thin. Rizai kan zun huh tel tum khn asin hrehawm thin ni : Kan zun hlimin lum deuh pup thin mah se, rei lo tah a vwt leh thlur mai thin si a, a sin a hrehawm thin nak nak khawp mai. A chng chuan kan zun huh kha delh ro kan tum thin a, kan inlet zak zak rng thin. Tlma kan pumruate a lo len tawh deuh hnu chuan kan zak ve thin si a, sawi chhuah hi kan hlau zek zek thin a ni. Mi thenkhat phei chuan an zuncheh thin avngin arbawm zawnin an chnna in an hel kual thin. A reh hlenna tak tak ni ang maw le ? Zuncheh chu bak sa eiin a reh duh an ti a, bak sate hi kan ei fo mai thin a ni. Zuncheh damdawi an tih, mizo talchhuak damdawi lam pang chu a ei pawh kan ei nasain a in tr lam pang leh a tih tr lampang chu kan tikim thawkhat viau thin a ni. Kan zuncheh rei hlawm lutuk khan mi rual kan pwl loh phah nasa thin khawp mai. Kan kual thui deuh ta i duh tawk ang. Inkhawmpui kal thei tr angte chu mahni thuamhnaw neih that ber berte ak chhuakin kawtchhuahah kan innghkkhwm a. A thenin ipte ah tr remchng an nei lo va, an puanin an thuamhnawte fatumbu an tih ang hian an rawn ak a; a thenin an te emaw anmahni sikul lai ipte emaw an rawn ruak a, a tawt a tawtin an rawn inhnawhpuar ak a. Kan pheikhawk neih ve chhunte lah khaw kr kawngah kan bun phal lo va, ipteah kan ak tha a; ke lwngin kan kal mai thin. Kan kal kim hnuah zirtrtuten hunserhte an han hmang a, chu mi zawhah chuan a rualin kan kal dum dum thin.

Nun hluiten kir an rel lo

227

Kan inkhawmpuina hmun tr khua kan thlen dawnin kan han thu khwm leh a; zirtrtuten awm dn mawi leh nun dn tha min zirtr leh a, tawngtaina an han nei leh a, khua kan lt dum dum mai thin. Kawtchhuahah : 'Chu mi kha mi lai hmunah chuan mikhual kan lo hmuak che u' tih lehkha an lo tr phe lap lap a, chu chu kan chhiar a, an sawina lam chu kan pan ta thin a ni. Mikhual hmuahna hmunah chuan thingpuite kan han in a, kan thlenna trte min han ruat dan dan a, naupang na n na chu a huhova thlen (thlenho) teuh mai kan duh thin a, kalkawng atanga insiamrem sa kan nih thin avngin in khatah kan buk leh lawih thin. Mi khuaah na n na chuan kan han kimki deuh nghal a, kan hriat phk twk leka talchhng naupangten : 'Mikhual mei tan, kel mei tan' an lo tih phei chuan kan zakve thin khawp mai. Kan hriat phk twk leka intihsiakna tr an lo zir thup thup phei chuan keini aia thiam trah kan dah a, kan zam nghal m m mai thin a ni. Khua a lo thim dawn tan a, naupang thenkhat chu an khua a har a, biak tawng zawh mang hleih lohvin an awm a, a thente phei chuan chawte hial an lo nghei a. A thente phei chu an lo tap deuh thaw thin a, an mittuite a lo tling leh kiau thin a; "I khua a har em ni ? I tap em ni?" han ti ila, an tang ve tlat a; 'Ka mit a mim a," tiin min chhng ve mai a. A thente erawh chuan nuam an ti a, lunglen pawh an hre lo thung a; kan inang lo hlawm thin teh a nia. Intihsiak a lo hun meuh chuan tan a n duh thin hle. Inkhawm hruaituin kan tih ve huna min han ko chiah tihah hian kan che sup sup a, kan aw kan thian tluar tluar a, khuh chhuak lo pui kan khuh

228

Nun hluiten kir an rel lo

mawlh mawlh mai thin. Kan tih hmaa titen an thiam viau phei chuan kan huphurh lwk nghal a, kan zam ve viau thin. Naupang kan zam thin si a, zirtrtuten chng min sawitr emaw hla min saktr emaw a nih pawhin a bul lk fuh hleih theih loh kan nei fo mai a; kan han lk nawn chhen mai chuan mark hmuh san a har duh thin khawp mai. Zirtrtu ngei ngei pawh inkhawmpuiah hian an kal kim thei bk lo va; Solfa vai trte hi an kal loh mauh mai chng a awm a; mi pakhatin pawltin zai a vaisak vek tum pawh a awm thin. Ch'ng hun angah chuan zai thiam a har hle thin. A chhan chu kan zir hun laia solfa vaitu tih dn phung (style) nen a inan diak diak loh avng a ni thin. Department khata zirtrtu kal an awm miah loh tum phei chuan a buaithlk thin hle. Thu-in-chhng kan sawi laia zirtrtuin a chanpual a han theihnghilh mauh mai tum chuan naupangte pawh kan zm chhe nasa mai thin. Zirtrtuin a sawi leh tr a han ngaihtuah a; a han ngawih deuh vang vang tawh chuan hrilh a hai duh thin khawp mai. Zawh-lawr (Quiz)min han zwtte kha tan a n duh thin teh e. Kan hriat zawng tak mai min zawh fuh thin chuan a zawttuin a zawhna pawh a sawi zawh hma hma hian kan chhng suau suau mai thin. Min zawh kan hriat loh tum erawh chuan a pawi kan ti ve thinin, kan ngui deuh nghiai mai thin. Zirlai bu chhng min han zawt thin kha chu tangkai pawh kan tangkaipui thin khawp mai. Chawhma leh chawhnu inkhawmin kan intihsiak a, kohhran lian deuh an din tlar put laiin kohhran t deuhte chu kan ding hlawm nalh chauh mai thin. Beginner Department atanga Senior Department thleng kan han inkhawmpui thin chu intihsiak

Nun hluiten kir an rel lo

229

chhng pawh hun a rei duh thin ngat ngat khawp mai. Rizal an han puang a, kan rin ang he hu chuan kan titha ngai lem lo va, khual khuaah a nih vng nge ni, kan zm ve deuh thin ni tr a ni; lawmman pawh sng tak tak a har thin khawp mai. A tlngpuiin khawtual an ti tha thin a; an zam loh deuh thin avng pawh a ni ang e. Rizal an han puan chu ngunthlk takin kan han ngaithla ve a, a pumpuia pakhatna kan nih loh chng pawhin kan pawlin pakhatna kan lk chuan kan inchhuang ve m m thin. Kan tih fuh ve deuh chnga a pumpuia pakhatna kan nih ve chuan kan lawm thinin mahni khaw lama hawn pawh kan phur thinin kan nghkhlel thin khawp mai. Tualchhng kohhranten pakhatna an lk a, a hniam lama kan awm a nih chuan kan phun haw sap sap thin. Engmah sawi kaw thei hlei lo hian, "Kan khuaa a thlen ve hun chuan aw," kan ti ve ngal ngal thin. Engtin tin emaw phunnawina kan zawng a, mark/ point pk vla induhsak ta riauah kan ngai tlat a, induhsak bk trin kan kohhran atang pawhin endiktuah tel an awm ve thin tho si a !! Inkhawmpui a tiak ta a. Mahni khaw lama hawng trin kan inbuatsaih leh sauh sauh a; a ngait bawkin innghah khwmna kan ruatah kan innghk leh a, a rualin kan hwng leh dum dum thin. Khual khua ngei maia Naupang Inkhawmpui kan han hmang thin kha chu a lo nuamin kan hlim ve thin khawp mai. Tunah chuan kh'ng hunte kha kohkir theih rual a ni tawh si lo va; a ngaihawm thin teh e. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

230

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 21 KRISMAS MAWLH MAI KHA !!

Mitin maiin Krismas lo thleng tr hi chu kan nghkhlel thin. Naupan laiin kan nghkhlel zual emaw tih tr a ni. Puitling nih tawh hnu, a rau lama khah vak loh phei chuan a nawmna leh a hlimna lam aiin a ho tihna a lian a. Nula upa deuhte phei chuan, "Kum ti tam mai mai," an lo ti ve bawk a. Chhngkaw nu leh pa tam tak lah an fate thuamhnaw thar man tr tuak rng rngin krismas an hmuak a. Chhngkaw thenkhatte lah an chhngte mual liam tate tel lo va hman zuam lovin krismas lo thleng trin a vl a, an han tap leh per pur ve bawk nn. Khawvel sual phur tr leh kan sualte tlantu tr lo pianna n champha lo thleng tr meuh zawng a rau lama khat deuhte chuan Amah hnaih zual nn hman tum rng rngin an lo intt hriam a. Krismas hi zawng Mizo thinlungah a lianin, mitin mai hian kan ur lwk theuh zawng a nih hi !! Krismas hi zawng kan nghahhlelh chhan lah a inang lo nuk hlawm mai. A thente chuan Kalvari lam hawiin an nghkhlel a, a thente chuan dai kil kr lam hawi deuhin, a thente lahin t tute nna intawn leh n atn an nghkhlel a. Naupangte ve thung chuan thawmhnaw thar leh lawm ilo kan neih theihna hun a nih ve thin avngin kan nghahhlelh phah ve bawk thin. Krismas zawng naupan lai khn a lo nuamin a lo nghahlelhawm ber e. Bar thla a lo thleng dk dk a, kan kutzungtang kan kuai thlep a, phur fahranin : 'Krismas thlen nn

Nun hluiten kir an rel lo

231

thla thum chiah a awm leh ta,' kan ti tan a. Promotion ekzam a lo hun meuh chuan kan ekzam hma atangin chhngte kan intiamkamtr a, kan vau thin a ni ber e: ka pa, ka pass chuan krismas thuamhnaw atn chu mi kha mi chu min lei ang, maw, maw, maw min lei ang em ? tiin kan nawr ngawng ngawng thin. Min chhan hma chu tap aw teu tuauin kan zwt ngawng ngawng thin. Promotion ekzam kan han zo fel a, zan lamah lehkha zir ngi tawh hek lo le, chhngten an phal emaw phal lo emaw pawh nise, kan lngchhuak ru thova; an phal loh zana kan lenchhuah chng lahin kan hawn hnua min ben nak nak chng lah a tam thin. Chhngte hian thil tult a awm a nih loh chuan zana lenchhuah satliah ngawt hi an remti mang lm lo va, thil sual kan tih an lo hlau thin a lo ni. Pawl tinin ekzam kan zawh tawh chuan zan lamah krismas thing (Sa leh thingpui ilo chhum leh lumna tr ni lo, kawtlai a chhem thin Meipui tr) zwn trin mipa naupang kan inswm khwm a, aia rual deuh zwk, sikul bng tawh, la intitlangval ngam chiah si lo hovin min ho thin a. 'Naupang krismas thing zwn lo lo chuan an ai ve lo vang' kan ti thin. Naupang luhlul leh thatchhe si, ar tial fin tlat tih loh chuan Krismas thing kan zwn lo ngai lo; ai ve loh mawlh kan hlau thin a ni. Khaw difem bwra thingbul ro tawhte kan kar a, a thenin meichher an chh ng tung tung a, a thenin a zung karna tr leh a cheh chhumna tr hreipui leh hriamhrei dang an keng bawk a, kan duh ang kan hmuh chuan kan dawm khat ang tei tawi a, kan thing zawn a zan deuh tum phei chuan kan au pawr ve nasa thinin : 'Masi thing zwn lo lo, ai lovah' tiin kan au rual a, kan sp kang ve lawp lawp thin.

232

Nun hluiten kir an rel lo

Thla a n zan phei chuan a nuam kan ti thin khawp mai. Kan zwn thenkhatte chu thingtuluang thenkhatte emaw thing sawrbawl deuh hreipui leh hem ilo hmang pawha eh theih tawh lohte a ni thin a. Thing rit chi a nih phei chuan kan dahna hmun tr kan thlen har ve thin khawp mai. Hlang kan siam a, kan zwn ve laih laih a, tualzwl emaw hmunzwl emaw tha deuhahte chuan hnung lam leh hma lam kan innawr fiam ve tang tang thin. Krismas thlen in bk a awm thin avngin krismas thlenin atanga hla vak loah kan thing zwn khawl sa chu kan dah khwm ruih a; Krismas chhng zawng muh daih tr zwn khwm ngei ngei kan tum thin. Kan zwn khwm tlem deuh tum chuan tlangvalhovin min hauva, thatchhia min ti thin hle. Hah thlans phulkaia kan zwn ve ni mah se a chhem a lo hun meuh chuan kan ai chang ve ngai mang hlei lo va. Tlangvalho lah chuan nuam singkhaw tiin an han hnungpuak ang er awr a, an duh ang ang tt an vawrh mai thin a. Naupangte lah chuan an kr ruak laite a awm a nih loh chuan kan ai chang ngai lo. Tlangval an kal kian deuh chuan kan ai chang ve a, meipui sra lo muthlu lawp lawp twk an awm a, a thenin thingtuah an lo tlawh a, lo ti tek chum chum twk lah an bo lo. A thenin halpuahte meipui chhngah ngawi rengin an lo vawm lut a, a puak chiah a, kan darh leh hak hak thin. Meipui kan han tuah alh hluah mai chu kut hnung suihin meipui kan hnungchhawn far mai thin. Mahni theih ang twk twkin kan ur lwk ve a, tlaivar zana chhang emaw chow emaw kanna trin buh phurtin kan inhlawh ve tang tang thin a; tina chng khat emaw, duli emaw a nih chuan hlawh hnem a har duhin hah nn a in man lo thin khawp mai.

Nun hluiten kir an rel lo

233

Zngkrah vawt ti chung chungin kan tho va, ha hnuailam leh chunglam a intauh ri bawp bawp a, kan kal khur chawn chawn mai thin. Kan pate emaw kan te emaw bawm kan siamtr a, 'tah chuan kan pawisa hmuh ang angte kan khwl ve thin. Krismas ruai theh zawha kuhva leina tr te, halpuah leh halzt leina trte kan mamawh ve thin si a,pawisa kan han tuak thin chu kan tang ve thin khawp mai. Krismas a hnai telh telha, thenawm naute leh thianten thuamhnaw thar an han nei sap sap a; nu leh pte kiangah min leisak ve thuai thuai trin kan nawr chamchi a. A hun lo la thleng chiah lo mah se thuamhnaw thar neih thuai thuai chu kan nghkhlel thin a ni. Thuamhnaw thar lei trin khualkhuaah nu leh pte an kal a ngi a, zng lamah kan ke te, kan kwng te, kan dar hlai lamte min teh sap sap thin. A thente chuan kan kephah hlai lam kan han teh chu chhuatah lehkha kan phah a, kan rin kual raih thin. Tribal ke phah hlai tih zawng zawng kan la zo va, ke phah a pharh hlai duh khawp mai. Thuamhnaw thar lei trin nu leh pte khualkhuaah an han kal a, kal ve chkin kan ngn a, an bnahte kan pawt tang tang a, an phal hlauh chuan kan phurin kan intithei thin khawp mai. An phal loh tum erawh chuan kan lunghnrin kan titau ve nasa thin khawp mai. Kal ve kan chkna chhan pawh kan duh thil dang dang leitr kan duh thin avng a ni tlngpui thin. Thuamhnaw thar ngawr ngawr lo deuh : pistol lem te, halpuah te, halzit te, baln te, hal mawite kan duh ve thin a ni. Chhang den ni (24th Dec.) a lo thlen chuan kan zauthau zo tawh a; chhn lamah kan inbualfai a, thlasik lai ngang a ni si a, kutte a cht duh si a, kutke thp erh urhin nawhlungin kan innawt sen tn tn

234

Nun hluiten kir an rel lo

thin. Naupang e ti lo chuan cht nasa bk nih kan zak a, ruai theh huna kut cht khk bur nih chu kan duh bk hauh lo rng a, kan innawhna hnuhmate pawh a sen tn tn thin. Cht nasa zual deuhte phei chu an cht kha a khi thi tem tuam thin a, khatiang ang han nawhfai tum chu a hau tak thin hle. Behliang mun hun bwr velah chhang an han dng tan a, in tin mai sumhmunah an ri tlut tlut hlawm a, naupangte lah chhang mawngkhak ei inchuh rng rngin kan hmanhlel a, chhang dngtute lahin kan ti ngap ang tih hlauvin min hnawt kiang reng mai bawk a. Hmui vr berh burhin kan tlnchhe zak zak mai thin. Zan lamah kan chhang mawngkhak eiin nghawng a rawn nei a, kan kua a puar a, kan vawih ri awl awl mai thin. Naupang thenkhatte chu an pte emaw an pte emaw thangkam ennaah zuiin ramhnuai lamah an kal ve bawk a, an thang ena a lo awh chuan an rawn hlim hawin, pahnih pathumte a lo awh hlauh chuan an rawn kawt haw lauh lauh thin. An mi hmuh hmasakte hnnah an rawn pho langsar vl a, a hmulte an chhm lng ar ar thin. Khua a lo thim tan a, chhngte kawrlum thar min leisak emaw kum hmasa lama min leisak tawhte emaw kan ha a, chhngte hnnah, "Zanin chu tlaivar zan a ni a, ka tlaivr ve dawn nia," kan ti a, an phal emaw phal lo emaw pawh nise tlaivar kan tum thova, zana hal tr halpuah leh halzt kan nu leh pte kan dl a, thiante swm trin kan tlnchhuak nal nal thin. Pa phawk deuhten, "Naupang tlaivr tr chuan hming ziah zel tr, Upa chu mi kha mi hnnah chuan ziah tr," an lo ti a; naupang ta na n na chuan an fiamthu pawh kan lo awih ve zl a, hming ziahna tra

Nun hluiten kir an rel lo

235

an sawi upa in lam panin kan tleh ham ham thin. Upa in kan han thleng a, upa hnnah chuan, "Ka hming min lo ziah ve rawh, ka tlaivr ve duh a nia," kan han ti a; thiante pawhin, "Kei pawh, kei pawh," an lo ti sap sap hlawm bawk a. Upa fiamthu duh deuhte chuan an lo ziak fiamthu ve zl mai bawk a. Ngaih tha takin inti tlaivr tr deuhin kan chhuak leh dal dal thin. Khawlai, m tamna laiah kan halzt neihte kan han hal a, kan tlnpui char char a, a ral dawn tpah vn lam hawiin kan han vawm vak a, a rawn tla thla leh chu naupang dangin an inchuh ve nak nak a. Hmeichhe naupang thenkhatte chu a tlk mai ang tih hlauvin an lo tlnchhe ve bawk a. Halpuah nise m tamna laiah hal ngei loh kha chu kan duh lo va, inchhng atangin chaichehin meiling kan chep chhuak va va a, kan chhem ling tha ang hler hlawr a; a ling tha laiah tak mai chuan a fawhkai (fuse) chu kan han dep a, a kai tan ta maw tihah a rang a rangin kan paih a, mahni hal ngei ngeiah pawh kan thil hal a han puah chuan kan phu leh zawk zawk mai thin. A hal dawih deuhte phei chuan a fawhkaia an deh kai hmain a halpuah an lo paih hman a, a puak lo chiang thin kher asin !! A puak lo va paih mai kan ui ve thin si a, meichher nn kan zawng kan zawng thin. Halpuah kan han hal thin tak tak zawng Bawrhsap (District Magistrate) thuchhuah rng rng kan dwn chang tawh thin lo. Biak In lamah kan han inkhwm ve thin bawk a. A pianna lampang zawng kan ngaihtuah thleng phk ve lm hlei lo va; biak in cheimawina vl en kual rng rngin nghwng n erh urhin kan dk a, kan hawi kual vel thin a ni. Kohhran ziaktuin thu a han puang zat zat a: "Zaninah Krismas thlen in lamah

236

Nun hluiten kir an rel lo

kan zai khawm ang a, chu mi kha mi chuan min hruai ang; kan zai tui chuan kan tlaivr ang," tia a han puan chuan tlar hnung lama naupangte chu kan lo lawm a, kan lo ri mar mar a, a thente phei chuan kut an lo bng bawk a. Tlaivar lampang a sawi mawi loh tum erawh chuan kan dual dual mai thim. Tlaivar an sawi mawi loh tum chuan inkhawm banah biak in tualah kan phun chhuak mur mur a; tlaivar an sawi mawi zan chuan kan hlim hi kan khek chhuak thawt thawt mai thin. Zai khwmna lama thutna tr thutthleng pu trin naupang min han ruat a, phur fahranin kan p a, kan pu hnem hman lo vang tih hlauvin kan tln dawr dawr mai thin. Eng awm tha hek lo le, kan thutthleng pte chu kan intauh ri bawp bawp a, kan inkhak ri nawk nawk mai thin. A thente chu an hmanhmawh lutuk thin hi thutthleng an put laiin lung an chhuih palh thin a, an tlu leh nawk nawk thin. Kohhranina chanvo min pek ve chhun chhunte chu kan tlin ve thin rap rap khawp mai. Zaikhwm an han tan chhova, puitling hovin pakilkr lamah kan thutna tr buar emaw puan emaw an phah a, kan thu khwm tal thin. Zan a rei telh telh a, kan meng reng thei thin si lo va, kan muthlu lawk lawk a, kan indelh khwm rum mai thin. Thalite leh puitling zwkte an zai tlaivar peih chuan kan awm tlaivr ve zak mai thin. Zai a tui loh deuh zan chuan hruaituin ban a han rawt dk dk a, a zai lama thawhhlwk lo ber naupangho chu a chiar ring leh a chiar rei peih peih kan ni lawi a. Zai khwm hruaitu tlaivr peih leh peih lo chu kan hre thin khawp mai. Engemaw zan chuan zai a kal loh deuh hian tuemaw fiamthu thiam deuhten fiamthu an han thawh chng hi chuan kan nui nasa thin bak bak

Nun hluiten kir an rel lo

237

khawp mai. Tlaivar zan chuan thianzaho t tin kan pawisa kan thawh khwm a, chow-te kan han lei ve a, tlte kan han lei ve bawk a. A nih loh leh chhngte chhang den sa pakilkra kan dahthatte kan la chhuak a; kan kang a, kan ei khwm ve dar dar thin. Zaikhwm tlaivr peih an awm loh pawhin khawlaiah kan tei kan tei a; a nih loh leh mi leihkapuiahte kan mu tlaivar vel mai mai a. A tkah chuan 'nizan ka tlaivr' kan ti a, kan insawithei ve m m thin tho mai. Dawhthlk mawlh mai kha kan hlimpui thin. Kan lukham srah emaw khum hnuaiah emaw thleng kan han dawh a, kan mut dawnin Krismas Putar chuan eng tak lo dah ang maw ? Chu mi kha mi chu lo dah se la aw...ti chungin kan muthilhsan a; kan nu leh pten thawm dim takin kan muthilh hlanin kan lawm zwng deuh tr an lo dah thin. Zngkrah hma takin kan han thova, kan thleng dawh kan han en thuai a, kan duhzwng deuh a lo awm a, kan dawhthlk chuan kan hlimin kan lawm thin khawp mai. Krismas Putar lo dah tak takah kan ngi a, zan tin deuh thaw dawhthlk kan tum thin si a, nu leh pa harsa deuhte tn phei chuan phurrit tak tr a lo ni. Krismas tk tak (25th Dec.) a lo thlen chuan kan thuamhnaw thar neih zawng zawngin kan inbel a, pistol lem kan neih chuan kan han pai ve tat a, a thokp nn kan pai a, kan kp puak ri ve thak thak thin. A chng phei chuan kan indo lem lem a, leiahte kan bawk a, kan thuamhnaw fai tha takte kha kan bawh bal vek mai thin. Baln mawlh kha kan lawm thinin nu leh pa, -ten min hampuarsak a, khwllain a hmwr min tawn pinsak vek a, khawlaiah kan

238

Nun hluiten kir an rel lo

kengchhuak a, kan hmet kan hmet a, rei lo tah kan tikeh a, in lamah a dang dlin kan tlnhaw leh chan chan thin. Kan tihkeh tawh, a thalaite a la hlai that chuan kan hp puar a, kan herhphui sauh sauh a, kan bng puak pawp pawp mai bawk thin. Baln kan neih tawh lohva midangin an la ken chuan kan thlir vawng vawng mai thin. Mahnia kan hmpuar ve theih tawh hnu chuan, kan hmpuar tawh hnu a lo thp chuan kan han hm tha leh tr hi chil kan lo thun thin tehrng a ni ang chu, han lip ila, a lo huh hluam mai thin. Kan han hp trte kha chhngten thwkna a hnawh ang tih hlauvin min hau chamchi thin. Baln tel lo chuan a krismas lo riau hian kan hre thin a ni. Krismas ruaipui kan han theh tr kha kan phur thin ngawt mai bawk. Mipa naupang tlma tlei deuh tawhte zawng zawng deuhthaw hnah (changl hnah) la trin min ruat a; fatu tena sa an chan mawlh mawlh lai leh a thenin sa chhumna tra tui an chhuan khk vut vut laiin ruai thehna tr hnah lain mipa naupangte chu ramhnuai lamah kan liam zung zung a; changl zwl emaw changl tamna lai hmun deuhte emaw panin kan liam zut zut thin. Changl hmun kan han thleng a, hnah hlai tha deuh leh thler lo deuhte kan melh a, rial a tlk tam kum chuan changl hnah him dam hmuh tr a vng thin khawp mai. Changl kng kan han kit thlu dar dar a, a knga a awm laia a hnah thler lo pawh kha kan han kih thlk meuh chuan a lo invaw n ve thin bawk a ni ang, a lo thler leh nung thin a, Lk tr a lawi a awm loh chng pawh a awm fo thin a ni. Tumbu kan han hmuh chuan kan han la a, a kwr velte kan chemin kan thel thal thawt thawt a, kan keih bung hmiar hmiar mai thin. A hni a lo tamin kut bwr

Nun hluiten kir an rel lo

239

velah a lo kai nasa thinin reh thei lo kan kai haw nual thin. Changl kng kan kiha hnah lk tr tha a lo awm a nih chuan fit hnih leh a chanve leh fit thum inkr vela seiin hnah chu kan han tan a; kan duh khawp kan lk hnu chuan uluk deuhin tihthler hlau tak chungin kan tl a, hruiduk hrui emaw vawihuih hrui emawin kan tawn a, a ahna kan siam a, silai ah ang hian kan ak hwng thin a ni. A chng chuan hlng kan siam ve a, hnah kan lk kha hlng siamah chuan kan dah a, kan zwn hwng ve bawk thin. Kan lkna hmun a hlat deuh chuan kawng laklawhahte kan chwl ve thin a, kan tlu zl far a, a hma zan lama kan lo tlaivar chuan kan han mu hlek hi kan muhil nghal bawrh bawrh fo mai. Tawngvaih hrt deuhte chu an tawngvai nawk nawk bawk a. Bianga thlantui luang zawih zawihin kan hawi tai ve tk mai thin. Khua kan han lt a, a huhova kal ta na n na chu kan inzui dam dam a, krismas thlen in lam kan pan tak taka, kan hnah lk kan dah khwm a, inti hnathawk tak maiin kan han hawikual vl a, nula thingpui lumten thingpui min lo pe a, kan thingpui in thinte lah chu a paw chu a ni ve n a, paw vr lep lup, thingpuife leh bawnghnutein a hneh twk lo a ni tih hriat fahran dng lp lp a ni thin a. A veilam atn Aluminium thleng kum hleu hlo emaw thlangra hlai hlep hlup, a chunga changl hnah phah emaw a chhunga kurtai, a fnna hnahthial nna dah tawp mai chu min lo hlui thin a, a thente chu a nm deuh a, kan kawmna kut thlte hi a lang rk ruak mai thin. A chng chuan kurtai funna hnahthial chawpin min chhawp a, kan ei zawh chuan a hnahthial hnaha bet zawng zawng nn kan liak fai vek thin. Kan rwp zual lai phei chuan a fnna hnahthial nn hian kan thialfe thin.

240

Nun hluiten kir an rel lo

Fatu hovin ruai an han siam peih fel a, fatu znga rwl ring deuh pakhatin, "Ruai peih a ni tawh a, chhngtinin chaw bl dah khwm theuh tr," a han ti a, a au lauh lauh reng a. Zai khawmho ti taka an zai tluk tluk lai pawh ni se an tn a, an zai tui laklawh deuh chuan an bng mai thei bk lo va. Naupangho lah fatu au thawm hre hmasa saah kan tang a, ruai an siamna lam tr kan pan a, kan bial tuau tuau mai thin. Fatu thenkhat chuan an sa chhuan tihngap palh hlauvin naupang hnai zualte chu an lo hnar ve bawk a. Kut cht zahpui deuhte chu ruai siam peih hma deuhin mahni in lamah an tlnhwng a, an kutte an lo nawt fai a, an nawt sen hler hlur mai thin. Thenkhat lahin vawksa thau ngam nn tiin lengser ro, bang thlang lama chhngte thiahte an lo la bawk a. A thenin ruai theh zawha ei tur vaianthur an lo fun a, a thenin kuhvate an lo lei lwk bawk a. Ruai kan han theh a, fatuten naupang hlui bk an siam a, pasarih atanga pariatten min kiltr thin a, dar insi khapin kan thu bial tiau thin. Vawksa buhchiar kan han ei ngei a, a pamham deuhte chuan mahni hma chu an hai kaw chakin, an hma zawna sa awm chu a fai rang thin khawp mai. Kan kianga fatu an awm hnaih mai lohva, chaw leh sa kan ei zawh tawh si chuan a thenin, "Chaw, chaw,' an ti a; a thenin, "Sa, sa, sa....sa kan duh," an ti lauh lauh bawk a.Fatute an rawn kal har phei chuan kan hawihai der fo mai.Fatu an rawn kal ta chng a,chaw leh sa an rawn chhng a,kan lo hmanhmawh deuh tawh hian buhchiar kha kan han pir dawn ngawt mai a,kan rin aiin a lo sa thin si a,kan kut hi kan phawi leh thuai a;a sa kan ti thin lutuk hi kan thing var var a,thiante hmai-ah buhchiar kan thin per chngte pawh a awm thin a,a buaithlk nak nak thin teh a nia. A chng

Nun hluiten kir an rel lo

241

leh vawk sa thaute kan ineisiak thul.A hlimawm niak niak thin teh a nia ! Kan han ei kham a, a thenin kuhva an lo hmawm mawlh mawlh laiin a thenin luakchhuak tihreh nn thei thr an lo ei bawk a. Ruai theh zawh tawh hnu chuan tih tr awm tawh heklo le, tual laiah kan zi nuak nuak tawh mai thin. Paho fiamthu duh leh thiam deuhte an phawk a chhuah chuan tual zwl zau laiah fiamthu an thawh a, naupangho chuan kan thlr thup mai thin a, kan nui nasa thin bak bak khawp mai. Krismas zawng naupangte tn chuan a hlimawmin zai khwmna lamah tangkai lm lo mah ila, kan hun tawnah chuan kan hlimpuiin kan nghkhlel ber awm e. Krismas a han tiak tate kha krismas leh hun tr hla ta ngawih ngawihin kan hria a, puitlin hnuah zawng kumte hi a thar zung zungin kan hre tawh si a. Kh'ng hun lai : halpuah, halzit, thuamhnaw thar, pistol lem kan neiha kan hlimpui m m thinte kha a lo ngaihawmin tunah zawng kohkir theih rual a chang tawh si lo va, Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

BUNG 22

242

Nun hluiten kir an rel lo SAZU KAW LAIH

Sazu hi in lama awm chi deuh leh ram lama awm chi a awm a. In zu chu mi nazawng chuan ei enah pawh kan en hlawm lo va; ram lam, a bkin lova sazu awm ang chi hi chu tenchhe deuh lo chuan an ei duh tlngpui thin. Ram lama sazu awm, a bkin zu pwl hi chu a sa ei lam aimahin a man vl hi a nuam ve hrim hrim mai. Chhngten buh an han seng zo va, pwl a han tla fel a, mahni thar chhuah ang angte thlmah an han dah fel a, Sazu lah chuan buh dah khwm sa lah hi an lo tln ve a; sazu nghal kum chuan zem kual chhnga buh chung lng lam chu an lo chip s ve leh dup thin. An k lah hi an han thlahdah khawp a, an awmna hmun apiangah an e mai emaw tih tr a ni. Buh an chipna kwr nn, an k nn a inpawlhsawp nuaih mai thin a ni. Thawkmawh deuhte chhngkaw loah phei chuan an nghal zual bk emaw tih tr a ni. Buh seng lai atangin an che tan a, buh an lo seh ve a, leiah buh vui an seh tla nuaih mai thin a ni. Sazu hmuh tr awm si lovin an kawng bl tak tak a kal kawi neih nuaih a, thingtuluang hnuaiahte hian an kawng hi a bl tlut thin. Hmarcha nise an lo keih bung ve rem rum thin a, an chimawm thin teh a nia. Pwl tlk fel tawh hnu, lo chhnga a khawii lai hmun pawh cheh khuar pawi tawh loh hunah sazu kua chu laih a ni chauh thin. Chhngten bal an kar a, a chng leh an kar sa an tuai chngte a awm thin a, chung hunahte chuan lo lama kal ve talh kan chuh

Nun hluiten kir an rel lo

243

thin. Chhngte hna thawhpui tak tak chuang lo hian sazu kua mawlh kan zawng thin.Thlmah chemtuthlawh kawm (A thenin chemkawm an ti mai) awm te, tuthlawh pangngai awm ang angte kan han la a, lei tha laia sazu kaw awmte chu kan lai ve mai thin bawk a. Sazu kaw lai tr hrim hrima kan chhuah hi chuan a thenin bawngtuthlawh te, tuthulh te, chempui te, nawalh te kan keng thin a. Lo kan thleng a, thlm luhka kan han thleng a, hruiha mau an khamte kan han rap ri rap rap a. Kan chem ken tein mau ro kan han khwng ri zat zat a; namthlk/ namthlkah kan ke kan han then uai lap lap a. Kan chawlh hahdam deuh hnu chuan sazu kaw awmna lam nia kan rin lamte kan han pan a; buh pwl kan pal ri san san mai thin. Sazu kawng bl deuh laite kan han chhui zat zat a. A thente chu a kaw panna kawng pawh ni lm lo, bel ve m mte a kawi nuaih a. Chutia sazu kawng kan han chhui chuan a kuate chu kan han hmu fuh ve mai bawk a. Thenkhat chuan lungpui hnuaiahte kua an hreuh a, thenkhat chuan thingbul hnuaiah te, thenkhat chuan thing zung kr phawh mai mai theih loh krahte kua an hreuh a. Ch'ng kra kaw bl tak tak kan han hmu thin chu kan ui thin khawp mai. Han lai dawn ila, a laih ngaihna a awm dawn si lo va. Sazu kawng kan han chhui ve ngar ngar a, a kaw hlui zet mai, maimawm rl ina a zam nuaih tawh kan han hmuh erawh chuan, hah tawh lamah ngat phei chuan thin a rim duh thin khawp mai. A hlet awmte kan hmu kim thawkhata kan hriat chuan, a kawpui ber nia kan hriat chu kan hnawh ve lo va, buhpwl kan la khwm a, a kuaah chuan kan hnawh a, kan nawalh kenin kan han hliau a, a kh

244

Nun hluiten kir an rel lo

chu a kuaah kan chhm lt thin. A kh kan han chhm luh chuan sazu kha an lo chau ve a, an harh tha peih lo thin a ni. A chng chuan mei chhm kher lovin, vaiham kan siam thin. Mau chng khat, a chng kha te reuhtin kan verh pawp a, a chhngah buhpwl emaw favai emaw kan dah a, meiling a chhngah kan dah a, meiling chuan a mt ta maw tihah sazu kuaah chuan kan hm lt vak thin. Kan han ham khk leh chhem khk tak tak chuan sazu pawhin hrehawm an ti ve thin ngang a ni ang; an hletahte chhuah tumin a hnawhnate an twn pawng zawt zawt thin. A hlet hnawh hmaih kan lo neih vaih chuan sazu an tlnchhuak vr zak zak mai thin. Kan han m leh rih a, keini ai chuan an tlnchak zwk daih si a, kan mna lamah thingbul leh maubul kan tauh a, kan chal te, kan khp te, kan ngal te kan tauh vng el ul fo mai. A hlet kan hnawh kim chuan kan urna kua atang khn kan lai chho zl a, kan laih chinah sazu a rawn tlnchhuah mai loh nn tiin a kua chu kan hnawh zl a. A chng chuan mauzung a lo awm a, kan han tng leh rih a, chempuiin kan han tan leh rih thin a; thingzung leh maubul, mauzung kar tr a lo awm chng chuan laih a sawt mawh thin khawp mai. A chngin a kua chu lung hnuaiah a kal thul, kan tuthulh kenin kan han kar leh rih thin a. Sazu kaw thenkhat chu pawnlng t tah a ni a, kan laichhuak zung zung a; a thente erawh chu a kaw twp kan laih thlen theih loh pawh a awm thin. A kua kan han lai lauh lauh a, a chhngah hmarcha nawi te, buhpwl nawi te, hnimhnah nawite a lo inchawhpawlh nuaih a, bu an lo chhep a, a thenah chuan hrikte a lo awm ve a, a t si a, kan taksaa kan kai palh chuan min zar chhen mai thin. Thui tak kan

Nun hluiten kir an rel lo

245

laih tawh hnu, chau hnawp khawpa kan laih tawh hnua a bu hlui, thing deuh rip rep kan han hmuh chuan a thinrimthlk thin khawp mai. An chng tawh lo a ni tih hriat tak mai, an bu chheh pawh hmuar vr un tawh, buhpwl pawh uk khuk tawh, hnahthel ni se tawih nl zek zuk tawh zet zawngin min tihlim lm lo hle mai thin. Nuih a ti za lo va, kan chauh tawh phei chuan kan laihna sr vela buh pwl velte pawh kan tlawh awn sawk sawk mai thin. Sazu an lo tawm a nih chuan, khatia kan laih khn tlnchhuah ve phet hi an lo tum ve thin a, a chng chuan a kaw hnawhnate an lo twn chhia a, an tlnchhuak ve fo mai. A tam zwk chu mei khin kan ur chau va, an zawi der a, tln leh tr emaw han che chng leh tr pawh an awm chuang lo va, a thente phei chu an lo thi hlawm ve der fo. An awmna zawn kan thlen khn kan man nghal nghauh nghauh mai thin. A thente chu meikh pawha kan ur chauh zawh loh, kan tihthinrim fet fet, kawlh zet mai, a patiltawlhte chu a kaw twpah an lo tang ve a, an la awm nge awm lo tih fiah nna hmawlht emaw buarzn kng emaw buhchang emawa kan han hawlh fuh chngte hian an lo seh ve rap rap thin. A kua kan han laih hian a kawpui hnawhin kan han chk pawp pawp a, rin aia a kua alo pawn lang deuh chng chuan kan rin aia hmain sazu an lo awm a, an mei te, an lute a lo lawr zak zak a, tuthlawhin emaw hmanraw dangin emaw kan han nawr leh rih thin a. Kaw khata an lo awm tam deuh phei chuan kan inring far mai thin. Pakhat kan pawhchhuah veleh a thenin a kua an lo hnawh nghal vat a. A thenin, "Kha kha, a mei pawh a rawn lawr leh tawh, a ! a lu pawh kha, man rawh, man rawh," an lo ti thul. tihchhuah kan hlau thin si a, pakhat kan man

246

Nun hluiten kir an rel lo

chhnga a dang an rawn tlnchhuah ve hman vaih chuan man tumin buhpwlte chu kan bawh pe hen hunin kan delh tlu hen hun mai thin. Sazu kua lai zei lo deuhte chuan, khatia an han laichhuah khn pakhat an han man a, a kua hnawh nachng an hre lo thin a, kaw khata tam tak awm pawh miten an man vek theih laiin pakhat chauh manin a bk zawng chu an chhuah vek fo mai. Pakhat an man khn a kua an hnawh lo va, a dang an rawn tlnchhuak a, an m a, an man thei si lo va; a dang an rawn tlnchhuak zl a, an man thei lo si lo va; a dang an rawn tlnchhuak zl a, an man thei lo zl a, a rawn chhuah apiangin : a..a..a !' an ti tluan chhuak parh mai thin. Sazu hian inkhung khwm hun hi an nei ve a, an inkhung khwm hnua an kua laih fuh chuan kaw khatah pawh a man teuh theih thin a ni. Vanduai thung chuan hah taka laih tauh tauh hnu pawhin a kuaa pakhat chauh lo awm chngte, a awmchhun pawh man loh chng pawh a awm fo mai. Sazu kua a tam chuan lo pakhat chauh chu sawi loh, mual khatah chauh pawh kan nilng thei mai thin a ni. Sazu kua a vn deuh erawh chuan sazu kaw laih tr zawng rng rngin a zau zau va kan suartluan chng pawh a tam thin mai. Kan chauh deuh chng chuan zwngtr te, kwlbahr te kan cho va, kan ei ngheng mai thin. Tihsual n chuan chul ramah chuan n a sa thin si a, tmchhwl pawh a awl thin khawp mai. Tui lah hi hmun tin hmun tangah a awm lm chuang si lo va, dang ro teuh chungin changl chhngmu mai mai pawh kan hmu tai tuk tawh mai thin. Changl chhngmu pawh hian tam a lo hnm ve thei khawp mai. A nih loh vk pawhin tui awm lohna laia kan tui a hal miau mai si chuan, mi

Nun hluiten kir an rel lo

247

thlm bul vlah an f chinte kan zawng lauh lauh a, chau chung chunga thingtuluang han kn vl chu a hrehawm thin khawp mai. Sazu seh hi kan hlau thin khawp mai a, 'Sazu seh chu a dam har a, a hlauhawm, piansual theih,' te pawh an lo ti ve bawk a. Mahse sazu seh han piansual phah m han sawi tr phei chu kan hre chuang lm hlei lo va. Sazu kaw laih a hlauhawmna chu, sazu kua nia kan rin, kan laih ve ngawt thinah khn rl a lo awm palh hlauh ang a, min chk hlum der mai ang tih a hlauhawm thin a ni. Sazu kua laihna lama rl laichhuak ta hlauh pawh an awm fo rng a ni. Rl chu thil kuaahte an lo tawm ve thin si a, sazu pawh thilkuaah an lo tawm ve tho si a. khawii kua zwk nge tih hriat bk a ni si lo. Hmanrua hmang thiam thin ta lo chu hmanrua pawh kan tichhe fo mai. Bawngtuthlawh ha (fawng) te, tuthlawh hate kan kar bungin kan kar-bal rem rum a, tuthulh fangte kan ti bo thul. Bawngtuthlawh leh tuthlawh fangte pawh kan kar-bal loh leh kan chek ner nng a, chhngte hriat mang hlei lo va kan chhuah n phei chuan chhngte hriat a hlauhawm thin zak zak hle a ni. Sazu kan laihchhuah tam chuan kan hlim thin hle a; kan han insemte hi a rual thei ang berin kan han sem dan dan a, a len dn inrualtlng deuhin, a inzat thei lo a nih pawhin a chang tam deuh leh a chang tlm deuhte a sa inrualkhai zwngin kan sem hram hram thin a ni. Insem tham loh kan laihchhuah chng chuan a kal znga naupang ber emaw a t ber emaw kan hawntr vek mai thin. A t ber tih chu a fuh loh chng a awm a, mi thenkhat chu thang thei lo, te tak t upa feng an awm a; chuvngin, a naupang ber tih hi a fuh ber thin fo mai.

248

Nun hluiten kir an rel lo

Kan hlawhtlin deuh n a ina kan han hwng chu kan hlimin kan phur thin vat vat teh asin !! Hawn kawnga kan mi tawh apiang hian, "Eng zat nge in man ?" min lo ti zl mai se kan ti rilru a. Mahse mi nazawngin min lo zwt vek lm hlei lo va. Sazu hi chu a nung chunga hawn theih a ni lm lo va; sava te, chakai te, sangha te chu a nungchungin a hawn mai theih a,sazu hi chu a nung chunga hawn an awm pawh ka hre ngai lo. Kut bnga kan haw n chuan miten "Engzatnge in man?" an lo tih pawhin ; "Hmeh tr chi chu kan hwn lo va, mahse hei, a nungchungin kan rawn hawn mai," kan ti fiamthu thin.Sazu tak tak a nunga hawn thu a awm lo va,keimahni tilt kan sawina a ni. Inah kan hwng a, kan hlawhtlin n chuan kan ipte ah kha chhuatah kan han dah nak a, kan nau ve leh chhwng ten, "A u, sazu min rawn hawn em? Apa-tiltawlh ka chah che kha, maw, min rawn hawn em?" tih pahin kan ipte an han zen a, kan han chhng tha duh vak rih lo ngei mai a. An han hmuh chuan an lawm m m mai a, a thenin an pawm a, a t zualin naut lem angin ka paw duh an lo ti thul. Hmeichhe naupang t zualin an lo hlau va, an lo tap tuarh tuarh a. Hlim thawm nn, tap thawm nn in chu a khat mup mai thin. A kut rang deuhten a rl lak hma hmain meiah an lo rawh hmui rum rum a. A hmul kang hmui hriain zawhte pte chhnga bawk, muhil reng awma ngaihte pawh chhuatah an lo tum thla tak a, ka t tak emaw tiin chhuat laia lo let reng sazu chu khum hnuai lamah an lo pu lt daih mai thin a. Ni danga, "Mengte, mengte," kan tih hliau hliau thin pawh, "Zawha, zawha, zawhte, zawhte, "kan ti tuar tuar a, an rawn chhuah duh nn kawiin emaw kho chhunga ba n-in emaw kan han vawm thul. Khum hnuaia an

Nun hluiten kir an rel lo

249

seh ri rap rap thawm han hriat chuan thin a rim duh thin khawp mai. Sazu sa hi a ti emaw a ti lo emaw a kua thianzahova han laih laih laih mai chu a lo hlimawm thin khawp mai. Kh'ng hunte kha kohkir theih rual a chang tawh si lo va, ngai mah ila, nun hlui chang ta kan Nun hluite khn KIR AN REL LO !!

250

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 23 ZU PWL TUAM

Chhngkaw tam takin an buh thar chhuah tr ang ang an seng khwm a. Buh chl trin lwm an neih sa ang angte emaw thenrual tha, chhngkhatte emaw an han swm a, a thente phei chuan tha st leh ngai trin lwm an nei bawk a; n khat thil thuah an buh lk sa zawng zawngte an chl zo duak thin. Chutia buh an chil a, a chilna fe kha buhpwl tih a ni thin. Chu chu paih/vawm darh mai lovin hmun khatah an vawm khwm thr thin a; buh a hlwk kum phei chuan buhpwl hi a vm tam theiin a vm sng thin khawp mai. Chu buhpwl vm thr mai chu sazute lah chuan riahbkah leh chaw zawn nn an lo hmang ve hlauhva, an tn zawng thawh hah pawh ngai lo va chawlhna nuam a ni hrim mai. Chutia buhpwl vm ta thr mai chu sazu chuan an pan a, a chhngah an lt a, buh chil laia buh fang a kra lo la inzepte an zawng ve thin ni ngei tr a ni. Chawlh hahdam nn an hmang ve nge tih lah chu kan hriatpui lm hlei lo va. Chutia sazuin tawm khwmna in bera an hman tkah chuan mihring tn lah man a lo awlsam phah deuh a, awm khwm na n na chu a tih dn chi dang deuh, tharum pawh hman ngai lovin a lo awm ve leh a. Chu chu ln emaw puan emaw hmanga tuam chi a ni. Chutia sazu man dn chu Zu pwl tuam tia vuah a ni thin. Chhn lamah pwl vawm khwm lk kha dpin kan han hung kual pup mai a, sazu kan lo chnna lai tr kha chu kan hung phui lo va, kan zuah wl a,

Nun hluiten kir an rel lo

251

chulai zuah wl lai chu a ngawizawn tih a ni. 'Tah chuan lnin emaw puanin emaw kan chang thin a ni. Hmun khat/lo khat mai kan hung lo va, lo hrang hrang, hmun hrang hrangah kan hung thin a ni. Thenkhat buhpwl chu hung remchng lo tak tak a awm nual thin a, a bul vl kan sam fai/then fai chng pawh a awm thin. Thenkhat buhpwl chu a beitham deuh thin avngin hung enah pawh kan en lm lo va, sazu a awm tam loh kan ring a, buhpwl vm tam tam, sazu tam hmel deuh deuh kan hung tlngpui thin. Rin aiin a hungna tr dp pawh a tam mawhin hung tam pawh a har duh khawp mai. Zu pwl tuam hi chu zan lama tih chi a nih avngin naupang chumchiap kan nih lai chuan kan kal ngai lm lo va. Tlma kan leikan deuh hnu, kan intipa ve deuh tan tawh, kan sazu pawh a tukloh hmui ve tan tawh hnuah pwl chu kan tuam ve chauh thin. Naupang han telvena chi chiah a ni lo va, a thalai hna deuh a ni. A chhan chu zanah thlawhhma rem leh rem loah vah vah a, thingtuluang lian pui pui leh kawrt chhengchhe tak tak kn ngai a awm tam thin a, ch'ng hunah chuan naupang zual tn chuan a harsa deuh thin a ni. Thlawhhma kawng pangngai awm ve tho mah se hunin min daih thin lo va, pumpelh lama kal a ngaih chang a tam thin m a ni. Zana thla a ng kulh hian zu pwl tuam chu a inhmeh riau hian a hriat a; van lam han hawi chho ila, van thiang kk mai, arsi pe un mai krah thla a ng nul nul a, ramsa thenkhatten ramhnuai lamah ngau an lo ti rwl nn. Thlawhlai chhnga perhpwng lo chir char char mai a lo awmte hian a inhmeh bk riau hian a hriat thin a ni. Zan a lo thleng a, pwl tuam trin kan inbuatsaih

252

Nun hluiten kir an rel lo

a, chhn lama kan meichher siam sa diamte kan han chh tan a, chhn lama kan pwl hung lam kan pan tham tham a. Kan tuam tr hmun tak kan thlen hma chuan thwm kan dim vak lm lo va, kan tt bawrh bawrh thin a; mahse kan tuamna hmun tr tak kan thlen dawn hnaih atang chuan thawm kan dim tan a, pwl kra sazu tln ri sen sen mai pawh a ri a ring hma m m mai thin a ni. Mahni twk t te chuan ngaihzwngte kan nei ve fir fer tawh si a, ram a reh ruih mai si a, mihring thawm rng rng hriat tr a awm si lo, ramhnuai lama sava hram lo awm te leh sazu tlnchhe thawm mai mai pawhin lung a tilng ve hle a; van lam han hawi ila, lunglng ve niawm takin chhawrthlapui lah t ma dip dal lohin a ng nul nul mai si a, thianite chu an ngaihawm ve duh thin khawp mai. Chhawrthlapui a ng thin si a, zaupui zawng zawng a hmuh theih deuh vek thin si a, mahse hmuh tr an vng si a, perhpwngte lah an lo chir cher cher a, leihrikte lah an lo hram ve cher cher mai bawk nn, lung an tilng thin khawp mai. Thawm dim takin kan han kal tham tham a, kan tuam tr hmun kha kan han thleng a, kan awmna tr hmun theuhah kan awm far a, a thenin sazu an rawn tlnchhuah veleha lo khuh vat nn sazu rawn tlnchhuahna tra kan ruahman dpa kan hung lohna laiah an chng a, a thenin dpa kan hung chung pawha lo la tlnchhuak hram hramte vuak nn tiin tiang tha twk tak, bung mai mai lo tr an lek v mai bawk a. A thenin meichher rinawm takin an lo pu ngar ngar bawk a. Mahni awmhmun tr theuh hi a hmun kan thlen hmain kan relfel diam tawh thin a, mahni awmna hmun tr lam pan chu a rei lm lo. Kan awmhmun kan siamfel a, kan inrin tln tawh hnu chuan pwl chunga lawn a, sazu chlchhuak trin

Nun hluiten kir an rel lo

253

pwl a han chl ta lauh lauh mai a, sazu an lo tam deuh chng chuan an tlnchhuak dum phak phak a, dp an han su a, a then chuan lawn liam nachng an hre lo va, an tlnchhuahna tra kan ruat, mahse an tan thang ni tlat bawk si lamah chuan an tln a, lnin emaw puanin emaw an lo khuh a, talhtumin emaw kuttumin emaw an lo tihlum zung zung mai thin. Kan ln zarte hi an rawn twn puar zawt zawt mai thin. Tum khata an chhuah hak chuan pwl chltu pawh a chwl ve rih a, sazu rawn tlnchhuak sa kha a chngtuten an lo man a, an kut a indaih bk thin si lo va, man hman lohvin kan chhuah vak mai ang tih a hlauhawm thin a ni. A thenin dp hunga lo lawn liam ta kha man tumin an m a, sairawkherh ten an perh a, an umna lamah thingbulte an tauh a, n an ti hi an then tlak tlak a. A tlnchhuak sate a tihhlum theih ang ang an tihhlum hnu chuan pwl chltu pawhin a hna ngai a chhunzawm leh a; a kim leh a uar thei ang berin pwl a han chil leh a, a chng leh thingtuai hmangin a han karlet thul. Chuta lo tlnchhuak apiangte chu a sra lo awmte khn chhuah tum miah lovin an lo melh kiauva, a rawn tlnchhuakte chu an lo hup chat chat a. Sazu thenkhat chu an vannei kan ti dawn nge? An ar tial fin kan ti ve zwk dawn ? A dang an rawn chhuah a, lna kan han khuh chiah khn an rawn zuangchhuak ve a, an sa himna an zawng thiam ve thin khawp mai. Man hman loh chng kan ngah ve thin si a. Sazu an hn ta deuh nia kan hriat hnu chuan thenkhatin fiamthu an lo thawh a, thiante chan khan lamah sazu tia lek lek mau bung emaw thing bung emaw an theh zauh a, thiante chuan sazu emaw tiin an lo khuh ve that a, chum hlum loh hlauvin rang

254

Nun hluiten kir an rel lo

mangkhenin an lo chum ve chawrh chawrh a, a thehtu tn chuan nuih a za duh thin hle. Thenkhatte chu thingbung, mau bung mai mai lo vaw pawp pawp te, lo m ta tang tang maite, an awm a, a hlimawm viau thin. Infiamnaah chuan huat theih si loh, huat tr awm m m si loah chuan a tuartu tn chuan a runthlk viau awm e. Hmun khatah kan han tuam zo va, engzat nge kan man tawh tiin meichher ngah kan han chhiar a, a kut rang deuhte chuan an lo that teuh hman a, a tamna hmun tuam fuh chuan rin aiin man tam a lo awl phian mai. Chutah, lo hranah a dang tuam leh trin kan inbuatsaih a, a kal znga upa deuh ber emaw kalho znga hotu deuha kan neihten, "Nang chutah chuan i awm ang a, nang khati laiah khn i lo chang ang a, nangin pwl i chl ang a, nangin meichher i pu zl dawn nia, t mah inbum tawh awih loh," tiin ro a han rel zung zung a. 'Tu mah inbum tawh awih loh' han ti ngawt thin mah se thianzaho na n na chuan infiam zauh zauh chu a awm lo thei thin si lo.Meichher chhtu nih kha a lo nuam ber awm lm lo ka ti thin. Meichher hi keng thiam lo deuhte hi an awm a, a thente chuan an han pu ve a, an han keng ve dawn chauhva a mit suai suai a, a alh hlei thei lo va, a thim leh duak thin. Thenkhat thin chhe deuhte chuan meivap an tihtlk lai ringawt pawh an lo nghk zo ta thin lo va, an lo vin hman rwl nn. Khua a ro thin si a, meiling thlawhlaia han tihtlk palh pawh a hlauhawm thin si a, thl a lo thawt phei chuan a ling a chhm tla duhin kangmei tihchhuah mai pawh a hlauhawm thin hle. Buhpwl ro tha tak tak a tam si a, mi thenkhat fimkhur hlel deuhte chuan thlawhhma an tikang fo rng a ni.

Nun hluiten kir an rel lo

255

Lo hrang hranga kan pwl hungte kan han tuam char char a, zau hran deuhah thenkhatte chuan an lo tuam ve mk thin bawk a. In auh phk si loh, meichher ng leh mihring kal che vl erawh chu a inhmuh ve theih thin a. Ring lutuk lovin kan han kk raih a, anni pawhin min rawn chhang ve raih thin a; a hlimawm thin viau nain lunglen lama a thawh erawh chuan lung a lng duh khawp mai. Rannung t tak te te hram mai mai pawh a ring duhin buh pwl kra sazu tln thawm mai mai pawh a thawm a ring duh khawp mai. Lui pui hnaih deuhah phei chuan tui luang rite hi a ri su su a, ngaw hnuaiah nise chingpirinu a kht twkin a lo hram ri vei dut dut a; vainronghakte lah thlam atangin an lo thlawk chhuak ri phurh phurh a, sakh te, sazuk te, sazate lah a kht twkin an lo huk ve a; khawimte lahin kei tak emaw tiin min lo thlawh hual a, an hram/ thlawk ri v v a. Lo thenkhatahte chuan sakuhte a lo chhuak a, bal te, kwlbahr te, pngbalte an lo nawr ve mk bawk a, ch'ngte chu kan thawm hriain an lo tlnchhe ri ve san san bawk a. Hmun thenkhatah phei chuan sanghal a lo chhuak a, kan tihtln chng pawh a awm thin. Chng sanghal leh sakuh ilo lo chhuak tr changin pasaltha thenkhat chu thingtuluang chungah te, thingkk rem tha laiahte an lo thu ngawi rng bawk a. Anni ang tn chuan meichher chhi ng tung tung mai, tawng ri bawrh bawrh mai bawk chu an huatthlala duh thin ngawt ang. Sa chang thenkhat chuan thawm kan dim deuh nn an hmeh-en/sih-en tein min han chhun a, kan lo hrethiam ve m m mai thin. Naupang zual deuhte chuan a hrng emaw tiin an lo hlau va, an lo sawi chhuak ngam lo bawk a. Thenkhat chuan kal hmasak ber an hlau va, kal hnuhnng ber nih an hreh

256

Nun hluiten kir an rel lo

bawk si. Meichher kengtu tn lah kalna tr n kim lah a har nangiang mai. A laia kalin a hmahruaitu rin kal a ngai a, a hmasa bera a kal dawnin hnung lam an thim a, maubul, thingbul an chhuih awk awk bawk si a, a luhaithlk thin viau. Thla a n rei zan chuan hmun tam tak a tuam hman a, chhn lama kan pwl hung kher lo pawh kan rin tuam a, a chhuah khan deuh nia kan rin/ hriat laiah kan lo chng tawp mai thin. Chhungkaw thenkhat an buh pawh la phurh zawh loh thlma an dah hi sazuin an tlan duh khawp a, buh chungah an e nuaih a, an chip s teuh mai thin. Ch'ng buh tlante pawh chu kan luhchilh a, a thenin pawn lamah an lo chang a, a then thlm atanga an tlnchhuak lo chang: ln emaw puan emaw-a lo khuh mai thei tra lo inringte an awm bawk a. A thenin thlm an han luhchilh a, hruih an han rah rik rek atang hian sazu chu an lo chi-ai ve tan tawh thin a, kawngkhar an han nam tawlh meuh chuan liangah te,thlm banahte an lo vk vr zat zat hman tawh a, kut rang deuhte chuan sairawkherhin an lo perh tla hman mai thin. A thente chuan an tiang kenin an lo hwl thla hman bawk a. Sazu thenkhat chu thlm atang khn an lo zuang thla hman daih mai a, an thlawk thei ta emaw tih mai trte pawh an ni hlawm. Mahse kh'ng thlm atanga zuangthlate kha pawn lama lo chngtute khan an lo hup bet chat chat a, chhng lama luhchilh tute lahin : kha kha kha.....a rawn chhuak leh tawh a nia, an ti tuarh tuarh thei chauh tawh mai si a. Kan man pawh a tam a, kan chhuah pawh a tam tho bawk a. Kh'ng kan chhuah then thente erawh kha chu putarho vaithang kamah an wk ang chap chap mai a. Thenkhat chu an l chauh te, an ke chauh te, an pum tak takte an lo wk thin a.

Nun hluiten kir an rel lo

257

Khua a thian that chuan zan a rei deuh deuhva, kan tui tulh tulh mai hian a hriat a, thla a n no nghual mai chuan a lo hlimawm bawk a ni. Thla a tlk hma chuan kan tuam ngat ngat a, a chng chuan kan tuamna hnute kan tuam nawn ve leh mai bawk thin a, kan man ve leh zl tho mai bawk a.Thla a tlk dawn hnaih hi chuan a n pawh a ng tha lm lo va, tha pawh a lo thum ta deuh tawh bawk a; kan chawlhsan thin. 'Thla a tlk fel tawh hnu phei chuan sazu pawh an tawm tlat duh e' an ti rwl nn, kan pwl tuam chu kan chawlhsan ta rih thin a ni.Thla a n that chuan tlaivr zaka pwl tuam pawh awl tak a ni. Tum khat chu khaw pakhat hian Kum Thar nawn an duh si a, pahovin ro an han rl a, Zu pwl tuam an rl thlu ta a, paho leh tlangval rualin tlaivr zakin pwl an tuam a, meipui (thing lian pui pui tuahna)-ah nu leh nula hovin an rawh a, tulthr (thir tak) tam twk hek lo le, hmawlht an suih a, 'tichuan an thiltlang a, an rawh ta mai a ni a, meipui chu a sa nasa mai si a, sazu lah tlawr tha, a rawhtu pawh thlan tla hlem hluam, thlantui far zawih zawih, biang tai tk tkin an rawh e' an ti a, an hlim viau awm asin !! Zu pwl tuam hi zawng a nuam ve a ni. Kan duh twk emaw kan peih twk emaw khaw awm dnin azir twk thleng kan tuam hnuin in lam panin kan hwng a, a chng chuan lo-ah kan sazu man sa zawng zawng kan insem fel thlap a, a chng chuan tu inah ber emaw kan lt khwm a, kan insem dar dar thin. Zu pwl hi zawng a duh tn chuan tui viau mah se, a duh lo tn chuan a rim nghit nghet hi luak a tichhuak a, an demawm chuang hauh lo. Chulam ai mahin a ti emaw ti lo emaw pawh nise,

258

Nun hluiten kir an rel lo

thianzahova lungrual taka zu pwl kan han tuam tlng thin kha a lo hlimawmin a ngaihawm thin khawp mai. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

BUNG 24

Nun hluiten kir an rel lo CHAKAI MEICHHER CHHIT

259

Chakai sa hi tui ka ti lm lo n a, a man vl hi chu a nuam ka ti thin phian mai. Chakai meichher han chhit ngat phei hi chuan a nuam ka ti lehzual thin. Chakai meichher chhit hun lai hi chuan khua tha se, ruah sr lo se tih hi kan duhthusam ber a ni thin. Chakai meichher chhit pawh hi a hna hi a pa deuh hle a; zan lama chet ngai a nih avng hian naupang chumchiap tn chuan tih ve chi rual a ni lo. Tlma leikang deuh tawh, kalkawnga chau mai mai tawh lo tr tn lo chuan a hna hi a khal deuh avngin chk avng ngawta tih ve chi a ni lo. Chakai meichher chhit chuan lui zawh a ngai thin si a, lui chhengchhe deuh phei chu lngkir a tam thin si a, hl a ngaih chng lah a tam a; lui thenkhat chu khawkrawk deuh deuh a awm nual a, zuan dawrh dawrh ngai a awm thin avngin naupang leikang deuh tawh tn lo chuan tih mi a ni lo. Kan ten emaw kan paten emaw min hruai a nih si loh chuan. Naupang chumchiap zual deuh kan la nih lai pawhin chakai meichher chhit hi kan chk ve teh thin a. Chhngten min remtihpui lo bur thin si a. Remtihpui chi pawh a ni lo rng a ni. Zan thim thamah ramsa hliam pawh tawh palh a hlauhawm a; chu lo rngah pawh kan chau mai ang tih a hlauhawm thin a ni. Chhngten min khap reng mah se kan chk ve thin si a, tuikhur lui mawng tal hi thianzahovin kan chhit lui ve hram thin. Tlai lama sikul banin

260

Nun hluiten kir an rel lo

rappuichungsnga chhngte vaimim dahthat, an feh hawn hmain kan lo pawtthla ve a,thukah kan kang hmui a, sumah kan dng a;chhungte feh hawn hmaa den zawh hman kan tum hi kan hmanhmawh ve thin si, kan kan rosate kha tui tih huh nachng kan hre thin si lo va,suma kan han den khn a fai huau mai thin si a,kan dng baw leh tuar tuar thin a ni. A thenin thiante kut kan lo dng palh thul. Kan han dng chip a, a vi kan han paih ve a, ipteah kan ak a, khaw thim hmain tuikhur lui lam kan pan a; l tha awm ve hek lo le : tui a hnawn chip chepna hmunah chuan kan vaimim ken kha kan han phul tlawrh mai thin a. A thenin vaimim aiah buhfaite an lo kang hmui a, an keng ve bawk a. L chhe t emaw tui hnawn chip chep tawhnaah chuan kan phul vr tlk tlk mai thin a ni. Tlaiah bawk meichher tr kan siam ve a, kan siam sa chu thingkhawn phnahte kan thukru a, a nih loh leh khawii lai hmun remchngah emaw kan dah tha ve bawk a. Inkhwm zan a nih chuan inkhwm tan dr rik hnuah kan n tan ang tiin zanriah chaw ei trin kan tn ta thin a ni. Zanriah chaw kan han ei kham a, inkhwm dr khatna pawh a ri har thin si a, a chng leh kan han pawnto leh rih a, a chng leh kan inbihruksiak a; naupang dangte bulah intithei takin, inti chakai man tr deuh maiin kan han insawitheihkhum thin a. Inkhwm tan dr a lo ri a, "Chu, a hun tawh e, i kal tawh ang u, " tiin kan meichher dahna lam kan pan dal dal a. Inkhawm zan a nih lohva, thla a n chuan kan kutzungchalin van lam kan kawk ang ve vaw a, "Khiti lai zawn khi thlain a kawh hunah kan kal ang," kan ti thin a ni. Kan n a lo hun tawh chuan inchhng atangin

Nun hluiten kir an rel lo

261

kan meichher siam kha kan han chhi ng hluah a, kan kal ng tung tung mai thin. Mi fimkhur deuhte chuan, "In in ti kang ang e," lo ti twk lah an bo lo. Mi thenkhat phei chu kan hlau a, kan meichher chhit sate hi kan vawhlum leh rih thin bawk a. A buaithlk thin teh a nia. Tuikhur lui chu kan han thleng a, a thenin meichher an pu a, a thenin ip an lo keng ve bawk a. Bengchhengte kan han khap ve bawk a. A chhan chu chakaiin kan tawng/thawm riva an hria anga, an lo tlnchhia ang tih kan hlau thin a ni. Kan chaw chahte kan han en a, a thente chu a ngai ngaitin a lo la awm a, a thente chu tuiin a lo ln riral zo va, chakai erawh chu kan man tam ngai lm hlei lo va. Kan man ve tum pawhin pal panga lek lekte kan man a; kan man chhunte lah chu Aifiar sen hri hre, harh zet mai, chehna deuh/zet maite a ni twk a. Insem tham man thin ta lo chu, a kal znga a naupang ber emaw kan hawntr mai thin. Man m m lo mah ila, kan hlim ve thin m m tho va; mahse a hahthlawnthlk thin deuh chu a ni. A chng chuan rual zwkte hian min lo rum thaih thin a; kan hawi zak zaka, kan tlnchhe chiam mai thin. Mite hnnah chuan ch'ng kan thil tawnte chu kan han sawi a, kan thlahrng sawi ve hmiah hmiah mai thin a ni. Thlahrngte hi kan hmuin, a thawmte hi kan hre zng thin teh a nia. Fiah ngam tak tak thin ni ila chu thlahrng kan tih tam takte pawh hi sava te, mihring te, ran te, ramsate an lo nih mai mai hmel hle mai. Tlmin kan lo leikng chho ve a; mi thenkhatten, "Hmeithai rai rual zet zawng in nih tawh hi," min lo tih ve fo tawh hnuah chuan thian inkawp pahnih pathum bwr vlah chakai meichher chhit kan ngam

262

Nun hluiten kir an rel lo

chho tan a. Chhngte pawhin khaw awm dn leh kan lui kalna tr azirin chakai meichher chhit chu min phalsak ve thin. Khua a dur hi chuan chakai an vk chhuak tha duh lo va, chakai meichher kan chhit dawn chuan khaw awm dn kan thlr a, khua a tha dawna kan ngaih chuan tukthuan ei khamah chakai chaw chah tur aibuh kan la thin a ni. Aibuh hi hmun tin hmun tanga awm chi a ni lm lo va, hruizm chi khat, ngawpui hnuaia thing dang behchhan emaw leia inkual emawa zm chi a ni a; thlawhbuaahte pawh hmuh tr chu a awm ve zauh zauh a. Hual sa neih lm lohte phei chuan rei ngial zawn a ngaih chng lah a tam. Thingkung sng tak takahte lawnchilh a ngaih chng lah a tam a. A chng chuan thingkung sng taka lawn tawh hnua chem lawnpui theihnghilh palh hriatchhuah hi a awl m m mai a; a ngait bawka, a bul t atanga tan that leh a ngaih chng pawh a awm thin. Aibuh han lk hian thenkhat chu dwn tawi deuh deuh lah hi a lo awm ve fo thin bawk a. Hruizm a ni kan tih tawh kha; a hrui kha lk tumin a hrui vkah an lawn chho va, mahni duh twka st chhum ta mai mai hnuai lama tla thla thum ta tawk tawk lah sawi tr an awm ve bawk a. A thente chu an tla hnang a, in buaipui laih laih a ngaih chng pawh a awm thin. Kan duh twk kan lk hnuah in lamah kan hawn leh rih a. Aibuh kan hmuh fuh deuh a, a tlawn sei chi a nih chuan kan kual a, kan hawn mai thin a. Kan aibuh hmuh kha a chhumbung deuhte a nih chuan a twk awma kan ngaihah kan tan chhum a, kan ak haw thin a ni. Kan lui kalna tr kha a sei/thui dn azirin kan la tlmin kan la tam thin.

Nun hluiten kir an rel lo

263

Tualah mei kan chhm a, aibuh luia chiah tra kan tih kha, a twk awmah kan tanbung vek a, kan tan bun sa kha meiah chuan kan rawh a, kan rawh t thual a; chutichuan, a rim a lo chhuak a, a t zualpui kan met thla leh a, kutzungte tiat bwr vlin kan phel a; chawnpuar tiat lek lekin kan tl a, kan iptepuiah kan ak thin a ni. Kan la rawh loh a bang a awm a nih chuan chakai meichher kan chhit leh huna atn tiin kan dah tha khiau mai thin. Aibuh kan han rawh nam ram ram chuan naupang te zual leh pa thenkhat in awmte chuan min rawn kil bial leh tiau thin. 'A rim a nam ram ram chuan chakaiin an duh bk' an ti a; tin, kan rawh khn a vr sur lo deuh a, 'chakai pawhin an hlau lo' an ti bawk thin a ni. Lui inkalthuah a hlauhawm thin , kan chakai meichher chhitna tr lam lui panna lam kawtchhuahah 'chu mi luiah chuan chakai meichher kan chhit dawn' tiin lehkha kan tr v thin a ni. Lehkha tar a awm tawh chuan kan inchhitthuah ngai lo. Hun lait awm a nih avngin lui kalna tr inhriatpawhtawn a tul hle thin a ni. A thenin aibuh an rawh mk laiin, a thenin zana meichher chhit tr an lo siam ve mk bawk a, Meichher atn hian mau thliarsin emaw mau phel tt emaw dp emaw hman a ni deuh ber thin a; dp hi a alh duh viau nain a ral chak lutuk deuh a, hman tam a ni lo zwk mah thin. Aibuh te, meichherte kan siam fel hnu chuan kan zanriah chaw ve tr kan fun a; a nih loh leh chhngten min funsak a. Ai-ip kan keng a, chem tum nn; tin, nawalh sahar chhngah kan khung a, kan ak bawk a. A lui hlat dn azirin behliang mun hunah

264

Nun hluiten kir an rel lo

emaw zanriah chhum hun bwr vlah emaw ram lam panin kan kal thin. Ram lam panin kan han kal a, a thenin meichher kan pu a; a thenin iptepui puar lahin aibuh an ak bawk a. Rual deuhte chuan zial an pak khu talh talh bawk a. Kut hlei deuhte chuan kawng sra hnim leh thingzr ilo chu an chem kenin an chhawk thla vei zat zat bawk a; 'sam fai rawh ' ti se peih mang hlei lo tr hian. Lui lam panin kan kal zl a; thianzaho na n na chu kan infiam nasa thin hle a, a hlim pawh kan hlimin kan nui nasa thin bak bak khawp mai. Amaherawhchu tawng erawh kan fimkhurin upate duh loh lampang tt kan vawrh ngai lm lo thung. Tawng kan thlahdah luattuk chuan kan tluan loh kan hlau thin a ni ber mai. Kan chhit tr kan han thleng a, naupang zwkte chu an han kk raih(h) a; aia u zwkten an hau va. Ramhnuaia kuk hi chu 'Tanpui kan ngai a, helamah hian kan awm ' tihna tlukah kan ngai thin a; chuvngin, phur avng maia pawngpaw kuk chiam mai chu chin loh tr a ni. Aibuh kan chiah tanna chhinchhiah nn perh kan khng a, mau emaw thing emaw kan sawhphun a, a hmwr kan phel a, hmawlh a kawkalhin kan tr va(h) thin. Meichher kan siamte pawh ken reng a buaithlk avngin a kht twkin kan hnutchhiah zauh zauh a, kan chiah twpna tra kan ruahman kan thlen chuan pahnih khat bk meichher kan keng tawh ngai lo. Lui hnr lam atangin a mawng lamah kan zawh thla zl a, chakai awm duhnaa kan rin lai : Lah emaw tuiluang dam deuh laiah kan aibuh chu kan chiah zl a; chakaiin a lo hmuh fuh a, a put bo mai loh nn lungin kan delh tlat a; lung a awm remchan loh chuan thing emawin kan delh mai a; hmun hran deuh a mi

Nun hluiten kir an rel lo

265

pawh aibuh delh beh nn chuan kan zawng lauh lauh mai thin. Kum khata chhit hmasa bertu kan nih loh va, kan hmaa lo chhit tawh an awm a nih chuan aibuh delhna tr hmanrua chu a awm sa tlngpui a, a awlsam duh phian mai. Aibuh thenkhat chu kal hmasate chiah kha thler neng nung, chk hrep hrup tein a lo la awm thin a, ch'ngte chu kan paih a, a dahna hmun kan sawn hret a, a tharin kan thlk mai thin. Lui kan zawh a, aibuh kan chiahthlk zl lai chuan chakai vk chhuakte a lo awm ve zauh zauh a, kan man a, kan ai-ipah kan thun hmak hmak a, a lo chhuak an tam deuh leh kan khung nghauh nghauh mai a,a nuam ve thin khawp mai. Lui mawng lam panin kan aibuh kan chiah thla nghauh nghauh zl a; kan aibuh kenin a daih chin thleng emaw lngkir leh kawng buaithlk chin emaw lui khawkrawk chhe zual chinah emaw kan twp thin a ni. Kan aibuh chiah twpnaah chawlhna tr remchng a awm loh chuan mualt, thengthaw nuam deuhte kan zawng a, kan chwl thin. A nih loh pawhin lui mawng lam zl kan pan a, lungphk remchng lai deuhte a lo awm chuan 'tahchuan khaw thim kan nghk thin a ni. Khua a thim tak tak hmain chaw kan ei a, kan kal lama kan chakai mante kha rilruah langin mitthlaah a cham a; mahse, kan rawhhmin a, chawhmeha kan hman nghal mai chuan a tha berin kan hre si lo va. A tha lo nia kan ngaihna thin chhan chu 'Sapui a ko duh' an tih thin avng a ni. Kan chawhmeh pai : a thenin kurtai tlang, a thenin bekang, a thenin sangha rep, a thenin hmarchapui kan ro leh hmeh chi dangte pawh kan pai a, puar lehlawhin chaw kan han ei a; kan ei kham hnu chuan

266

Nun hluiten kir an rel lo

kan tlu zl far a. Khaw thim kan nghk chawt mai thin. Khua a lo thim tan chuan sava hram lunglen thlk tak tak a lo ri a, in lam ngaih a na duhin, a ruktin bialnute kan lo nei ve tawh thin si a, mahse kan rual zwkte kiangah chuan kan sawi chhuak ve ngam thin si lo va, kan hel tawrh ve tlawk tlawk thin. Khua a thim zual zl a, vna arsi pawh a lo lang phauh phauh a. Han hawi vl ila, khua a that chuan vn lam a thiang kk mai thin si a; khua a thim zual zl a, vn arsi pawh a lo lang zawt zawt a, a lang pe un mai thin. A lunglenthlkin khua a har ve duh khawp mai. Kan lui zawh a thui tham deuh chuan vna arsi a lan kim khata kan hriat hunah kan meichher kan chh kai a, kan aibuh chiahte kan en tan thin a ni. A thenin meichher an pu a, a thenin aiip an keng/ak bawk a, a then chakai man trin an inpuahchah bawk a. Kan aibuh chiahte kan han en tan a, kan chawlhna atanga hla vak loah chuan an lo la bawm tha vak lm lo va. Kan zawh thui telh telh a, chakai lian puin puiin kan aibuh chiah kha an bawppuiin an lo chep kk huang mai thin a; a thenahte chuan kan chaw chah kha pahnih pathumten an lo bawm a, an cheh rawn huai huai a, ng kan han chhi lang chiah tihah a thente chuan an cheh an thlah a,a thente chu lungpui hnuai lamah an tln lt a, keini lahin man loh hlauvin a rang a rangin kan kutin kan hup bawk a. Kan hmanhmawh thin lutuk hi kan thil rahte a lo pelh deuh phei chuan tuiahte kan tlu leh bawrh bawrh thin. Chakai man chu sawi loh keimahni pawh kan inhliam deuh thaw fo mai. Kan ding far tluk tluk mai a ni. Nawalh aktute an tlk a,

Nun hluiten kir an rel lo

267

tuia an tlk luh palh chuan nawalh kan lo tuam that loh chuan a hl leh vek thin a, a buaithlk thin hle. Meichher kengtu ber a han tlk a, tuia a meichher ken lai a chiah hlauh mai phei chuan kan ding thim ran mai thin a ni. A buaithlk nak nak thin teh a nia. Chtsual palh a awl viau nain nuih a za duhin nuih lamah insum a har duh thin hle mai. Kan aibuh chiah rim hria a, chakai lo vk chhuak thenkhat, aibuh awmna la thleng si lo pawh a kht twkin an lo awm a, kan man a; aiipah kan khung hmak hmak zl a. Kan chaw chah an lo bawm that deuh chuan a buaithlk thin hle mai. Kut dinglamin kan han man a, kut veilamin kan hum bet bawk a, ke dinglam leh vei lamin kan rapbet bawk a, awm dn (possy) a mawi duh lo te taw khawp mai. Kan hup beh sa a lo chhuak a, pk lam an pan daih chuan kan ui si, kan han zen a, a kaw twpah an tang a, an bawppuiin kan kutah min lo chehsak a, kan thlah dawn chuan a uiawm bawk si, min chehna a n kan ti thin bawk si, kan thlah loh chuan min chep reng dawn si, a chng leh kan han s leh hlarh hlarh thin a, a twpa twpah kan pawtchhuak ve leh nge nge thin a; pawhchhuah loh pawh kan nei nual thin. A thente chu a bawppui chauh kan pawtchhuak a, a bawppui chauh pawh kan hawn hram hram thin. Kan zawh thui tial tial a, kan meichher dahte pawh kan han hawlh zawm chho zl a. Kan chiah hmasak lama aibuh thenkhatte chu a lo hniar nung mai thin a, chakai hmuh tr awm tawh mang si lovin, a thente chu an lo pu sawn ve leh daih mai thin. Chhn nga kan kal laia lungnl leh nghet lo thenkhat kan chhinchhiahte kan lo theihnghilh leh a, tuia kan tlk thlak leh chngte pawh a awm nuk mai. Kan hlawhtlin deuh chng chuan aiip kengtu

268

Nun hluiten kir an rel lo

tn a ninawmin a rit hma m m mai a, kan ipte aha kan aiip ken veah kan khung then a, kan in-ah-sem leh t t thin. Meichher chhtu tn lah kut a kham duhin a ninawm hma ve viau mai a, kan inthlk zar zar reng bawk. Mahse meichher hi keng thiam leh thiam lo kr a hla m m a, a keng thiamin ng tha taka an ken theih laiin, a thiam lo thung chuan a chh thim ruai ruai mai thin. Meichher kengtu zei lo deuh chuan thiante sam an han hliau hmui rum rum chng lah a tam. Kan tluan chng chuan kan rin aia hmain kan perh khenna hmun kan thleng a. Kan tluan loh chng pawh a awm ve nuk tho mai. A chng chuan khuain min bumboh a, ruah a sr a, chakai an kuaah an tawmim tlat a, hlawhchham phah a awl khawp mai. A chng chuan kan en hmaa min lo enkhalhtu ramsate a lo awm a, chakai eina hnu hng hu huau thar fet fet leh, an hniak lungpui chung atanga la rawn luang thla zaih zaih maite han hmuh chng chuan a zamawm duhin, kan intwk/kan in nangching thut mai ang tih a hlauhawm duh thin hle. Kan aibuh chiah kan en zawh hnu chuan lui lam chhuahsanin kawng pangngai lam kan pan a, hmun hma rem kan hmuh hmasak berah chakai man sate kan in ahsem ta thin a ni. Chakai chil (thli) lah hi taksa-a a luan chuan a thp hrehawm ve thin khawp mai. Kan lui kalna lamah thakpui a tam phei chuan khaw n laiin hmu reng mah ilangin, kan chakai man phur vel a talangin kan lo hre chang leh thin lo va, a pr kan su tla a, kan inhiat thp leh thuai thuai thin. Vangvat lah a tam duhin hriat loh hlanin min lo zk thi hman deuh ziah mai lehnghal a.

Nun hluiten kir an rel lo

269

Khua kan han lt a, in khatah kan lt khwm vek phawt a, chhngte pawhin min lo nghk ve ran thin a. Dam taka in kan thlen chuan kan hlimin, kan man tam zan phei chuan kan lawm thin hle. Kan chakai man sate kha chawhtawlh lianah emaw tinahte emaw kan bun a, a kalte chuan intiat tlng deuh deuha insemin, a rualtlang thei ang berin kan insem thin. Chhngten an lo buaipui ve tawh a, keini lah inti ram kal fahranin an tui lo lum sa hmangin kan inbual ham ham thin. Tin ah emaw chawhtawlhah emaw kan chakai mante an han vak ri sang sang chu a ngaihthatthlk hliah hliah thin. Zngah chhangphut nna siampawlh trin emaw a hlanga chhum mai trin emaw kan mutsan mai loh pawhin, chhuan thih sek a ni thin. Khng hunte kha a lo hlimawmin kohkir rual a chang tawh si lo : 'Nun hluiten KIR AN REL LO !!

270

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 25

THINGTHU-A INDO LEH INDAHHLATSIAK Naupan lai chuan zanah hian kan han lng chhuak a, thiante kan han swm a, kan tt a, eng engemaw hi kan sawi a, kan thu bial tiau tiau a, mei kan chhm leh chawt mai thin a. Kawtlai vlah thingbung, mau leh raw phel ilo vl a tam thin si a, rualkhat znga a naupang deuhte leh a dawih deuhte, tlma chhehchhawl deuha kan hman hi an awm fo thin bawk a; ch'ng mite chu tuah tr kan han fawm khwmtr a, pakhat meichher chh trin kan tr bawk a. Thing leh mau ro ilo fawm khwmtuten an ngah hunah khan mei kan chhm hluah mai thin a ni. Mei kan han chhm a, tlangvalho nula rim tr hre lo, mei lum i trte an lo kal a, a nih loh leh tlma rual zwk te, nula rim ngam chiah si lo, intipa ve deuh tawh si te chuan kan mei chhem lam chu an rawn pan a. Naupang, mei chhmtute chuan kan i chang leh mang hlei lo va. Mei chhem peih lo hlei hlei khan a ai an duh leh lawi a. Naupang zwkte na n na chuan aia rul zwkte chu kan lo hlau ve thin si a, mei pawh ai hman lo lkin a tuah tr kan fawm khwm thin a ni. A chng chuan kan aina tr zawng zawng min dal vek a, mei dang, hmun hranah kan chhem leh ngawt mai thin a ni. Ch'ng rual zwkte lo kal chuan min han fuihpawrh a, t nge huai ber tih min fiah an tum thin a ni (Min fiah an tum ka'n ti tak na a, huaisen min zirtr a ni ber zwk ang chu). Thingthu nung ramhnuai lamah indahhlatsiak trin min ti thin a

Nun hluiten kir an rel lo

271

ni. Kan mei chhem laia kan tuah, thing chng tha deuh vm tha hem hawm kha min kentr a, a dah hmasa ber trte pawh min ruat vek thin a ni. Dawih deuh tn chuan a zamawm duhin, mahni dah ve hun tr ngaihtuah rauh rauh hi a awl khawp mai. Han dah ve lo dawn ila, rual zwkte na n na chu kan hlau thin bawk si; rilru hrehawm deuhin kan awm thin a ni. Chumi avng chuan huaisen inzirtr chu a pawimawh phah rng a ni. A dah hmasa ber trin thingthu nung a han keng va va a; ram lam, thim deuh tak lam panin a han kal nal nal a. A ngam twk thleng a han kal a, hmuh theih ngei trin a thingthu nung ken chu a han dah va mai a. Thim thamah a rawn kir leh nal nal a, a dawta dah ve trin a hma a mi ang bawkin a ti ve leh a. Chutiang zl chuan kan indahsiak thin a ni. Thingthu dah tawh apiang kha rual zwkte chuan, "Khawii lai hmunah nge i dah ?" tiin an lo zwt zl a. A thente chuan, "Khiang zikbul dinna bulah," an ti a; a thenin, "Zihnghal thing kawng thlanga dingawn awmna zawnah khn ka dah," an ti a; a thente erawh chuan, "Theipui kung hnuaiah," an ti bawk a. A thente chu fing ver vek deuh, artial fin deuhte hi an awm thin a, an thingthu ken kha an kal ngam chin atang khan an theih twkin an vawm a, an rin sawi mai thin. Rual zwkte chuan a chng chuan kan thingthu dahnate chu kan sawi nn a inmil leh mil lohte an enfiah deuh kher thin a; dwt sawi an awm chuan min zilh nek mai thin. Pakhat dawt sawi pawhin min vai zilh nek mai thin si a. Mak ve ang reng tak mai chu kan kalna chin kan han sawi khan rual zwkte chuan an lo mitthla thei zl mai a; hmun hming, a bul vela thingkung awm han sawi

272

Nun hluiten kir an rel lo

a, an lo hre nghal deuh zl maite kha a ni. Thingthu indahhlatsiak chuan naupang huaisen leh dawizep deuh chu a hriat thin khawp mai. A huaisen deuhin an dah hla ngam a; a dawizep deuhin an dah hnai mai thin. A chng chuan a hrang hranga indahsiak lovin, pakhatin a ngam twk a dah a, chu a dah sa chu kan la mai bawk thin. Kan elpui ten an dahhlat ngam viau mai chuan hlau chung chunga thingthu lkkir ve phet chu kan tum ve si a, hnim buk hnuaia laitel vk ri leh hnahthel tla thawm pawh a ring hma thin khawp mai. Thingthu indahhlatsiak mai bkah hian thingthu nunga indo hi kan ti ve zauh zauh bawk a. Amaherawhchu tlma hmun fianrial deuh emaw hmun ruak zau deuh hlek emaw a ngai thin a, chutiang ang hmun chu pan a ngai thin a ni. Tang tang kan insiam a, a chng chuan Team Team-in kan infiam bawk thin a ni. Lehlam hovin an awmna lam trah mei an chhem hluah a, lehlam ho lahin chutiang bawkin. Thingtang nawi t te kan fawm khwm a, kan tuah alh hluah mai thin a ni. Kan thingtang tuahte a kang bung rem rum tawh maw tihah meialh kan thelh a, thingthu nung kan la a, kan meichhem kan timit vek a, thim thamah kan invawm tawp mai thin a ni. Thingthu nung na n na chu zan thim hnuaiah chuan a lo ng va va a, lehlam pwl lamin min rawn vawm dawn pawh hian min vawmtu trte awmna lai kan hre thei thin a, an rawn vawm hi a rawn en phei thin avng hian kan lo bum ve zak zak mai thin. Thingthu lian pui pui hman kan phal thin lo va, thingtang nawi t te deuh chauh kan hmang thin. Thingthu rit deuhte kan hman loh chhan chu kan invawm fuh palhin a nat duh deuh dawn avng a ni. Thingtang t tak t te kan hmang

Nun hluiten kir an rel lo

273

chung pawhin kan lo bum hman lohva, min vawm fuh chng chuan a n ve thin khawp mai. Thenkhat chu fing thiam deuhte hi an awm leh tlat bawk a, an thingthu nung ken kha an taksain an phen a, anmahni an hmuh theih thin si lo va, kan bul hnai lawk lawkah an lo kal a, kan inrin loh laite hiam meiling leng chuai(h) chuai(h) hian min rawn vawm mai thin. Lu tak erawh chu kan tum lm lo va, taksaa invawm fuh kan tum ber thin. A chak lo lam deuh leh a che muang lam deuha tan chu a retheihthlk thin nang nang khawp mai. Pwl pwla kan indo tum chuan tlma kan mi huat deuhte chu an awmna lai kan hriat fuh chuan thingthu nung lo hian kan vawm phei tawp/chawt mai thin , thingthu nung lo na n na chu an lo hmu thei thin si lo va, an nkahte kan vawm fuh a, a then chu an ngumah te, an zngah te kan vawm ri dawp dawp mai. A thente chu kan vawm hnang thin ni ngei tr a ni : an inchum ri dawt dawt a. Lehlam pawl lam rawn vawm lah chu a hlauhawm thei thiak thiak khawp mai a; kan beng bul lawk lawkahte hian an rawn vawm ri leh fung fung thin a ni. Ka han ngaihtuah lt neuh neuh hian kan naupan laia kan thil tih thinah chuan thingtu nunga kan indo thin kha a lo tthlak deuh berin ka hria. Kan lo inhliam pheng phung lote kha kan vannei ngawt hian ka hre thung. Mahse kan lo hlimpui ve phian lawi si a, tunah zawng khatiang ang kha thil tthlk ni mah se kan hlimna kha a lo ngaihawm thin ngawt mai. Thingthu indahhlatsiak leh thingthu nunga indote kha nun hlui a lo ni ve ta si a le. Ngai mah ila, Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

274

Nun hluiten kir an rel lo BUNG 26 THUBELH : HMANLAI MIZO NAUPANG NUNPHUNG

Hmanlaiin naupang hi an ngai pawimawh vak lo niin a hriat a. Nauawih hla-ah pawh hetiang hian kan hmu a:Ka nauvi hian puak leh chhunrawl a hlawh lo Chhunrawl hlawh lo tlai tlk a har l m e !! tiin. Pi pute chu lo neia eizawng an nih avngin kawla n chhuak chhiarin lo lamah an liam a ngai thin. Hna lam an ngaih pawimawh m avngin an fanaute pawh an uap lum tha hman thin lo. Nu leh pate pawhin an fasn te pawh lo lamah an liamsan mai thin a. Hnut pawh an kham lo hle thin. Pi leh pute'na nau an awm theih chu a la ziaawm viau va; pahmei chhungkaw tn phei chuan a buaithlk thin khawp ang chu. Nu leh pa an feh a ngai a, nau chu an -ten an theih ang twk twkin an awm ve ngawt mai thin. An nawmsam loh deuh phei chuan an tap nleng deuh rawt thin ni tr a ni. Falak phei chu an lainatawm lehzual. Nauawmtu pitar leh putar, naupangte chuan an nu feh hawn hun nghkhlel takin kawtchhuahah an lo hmuak a, an awi lawp lawp thin. Chaw puar khawpa la fah theih loh, hnut deuh chauh la ringte phei chu an tuihal tawh thin si a, a nu a han hmuh chiah atang phei chuan a hmel a hlim swt swt a, lawm avngin a tap titih hial thin a ni. Nu pawh a inthlk leh silfai hmain naut a lainat avng chuan a hnut chu a pe lo thei bk lo. Riltam, tuihal ta na n na chuan nu hnut tang n erh urh tawh chu duh thlin a hne

Nun hluiten kir an rel lo

275

dawk dawk mai thin. Irh awk awk khawpin a hne dawk dawk mai thin a, chu chu a pum lamin a lo zo lo leh thin. "Fa an neih chuan an lawm hle a, mipa a nih phei chuan an lawm lehzual a, huaisen turin an duh ber a, ral in hal tur a nih entir nan, a lai an tan hnuin meichher an chhittir a, 'ral in hal tur' an ti a; thenkhat chuan, 'mipa huaisen sai kap tur' an ti thung a, chu chu upate malsawmna a ni."1 "Tin, nau a lo pian veleh nauchhartu chuan mipa a nih chuan, 'E hei, mipa darkhuang man a ni, ava duhawm em ! Mi that sa kap tur a nih hi' a ti hlut thin".2 "Hmanlai chuan naupang hi an dahhniam hle mai a, tawngnamahah, "Naupang leh haite chu siam chak an tam em ren tur a ni lo, an piang leh zel alawm," tih hi tlangval tawngkauchheh dan a ni. Puitlingin eng thil emaw lo khawihin lo siam sela naupangin, "Eng tur nge ?" ti a an zawhte hian, "Neihfaka rilbawmah," an tih san mai thin a. Tin, puitling zingah lo awm vein lo hnawksak deuh sela, "Naupang chu lo awm hnai suh u, uite rim in nam," tiin an hnar kiang thin a ni. Thlasikah emaw khaw vawh changte pawhin meilum ai vein puitling chu lo dip deuh sela, "Naupangin khaw vawt an hre lo, lo kal kiang rawh u," an ti mai mai thin a ni !! 3 "Hmanlaiin naupang insuala invel an tamin chotuah pawh an ching a. Chutia mipa naupang insual leh invelh mai mai an chin nachhan ni-a lang chu: Khaw khat mah ni se,vengtian hrang inkarah intihbikna(feeling) rilru neiin inerna a awm a. Chung
1. 2. 3. B. Lalthangliana, Pi pu chhuahtlang, phek 15 C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 113 Ibid, phek 14-15

276

Nun hluiten kir an rel lo

veng tian hrang naupangte chu an inhmuh fal remchanah naupang ve tho an aia lian tawh siten fuih pawrhin, "A chalah chil i hnawm ngam lo," tiin an fuih a. Annin tlawm an lo ngai si, pakhatin pakhat chala chil a hnawm zauh tawh chuan 'Insualah ka cho che' a tihna a nih avangin an inbei ve phat mai thin a ni. Tin, chu bakah indo thin an nihna chuan naupang rilruah indona thinlung a tuhna chen a awm a. Naupang ta na na na si chu veng leh veng inkarah indona rilru puin insual leh inchil chenin an hman phah a tih theih awm e."1 Naupang inkawmho lo intithiam lovin lo invel ta sela, patling meuh lo inrawlh a, mi fate lo velh chu thubuaia lak a nih chuan cheng sawmhnih (tlaisial) chawina a ni.2 Chuvangin, naupang insual leh invel mai maiah chuan nu leh pa chu an inrawlh ve lo tluk a ni. Kum sawm hnuai lamah chuan, naupang nun hi, nun awl em em, tal mai mai a ni.3 Rev. H.S. Luaia chuan, "Sikul lut rual kan la nih loh avangin khawlaiah kan hun kan hmang ber a. Buh tlang kan keng a, khawlaiah chi nen kan hum chhuak thin a. A chang chuan arpuiin min zuan thlak sak thin a, kan kuta chite chu in hnuai ban hriamah kan tat fai thin a ni. Chutihlaia kan ban te chu thing eh phel vek a la ni a. Daikiangah fawvai paihna leh inthawina hmunahte kan vak a, daikiangah chuan inthawina bawlhlo, maicham te, leh mau meh pawr te leh hnah te, bel te a tam thin a. Inthawina bel (Zunthiang bel) an tih chu tihkeh thiang lo an ti a, kan hlau hle thin.
1. 2. 3. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, p- 247 C. Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun p- 29 Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, p- 24

Nun hluiten kir an rel lo

277

Kan khua a sap an lo zin chuan an dailenna kan en ru a, an hawn veleh an ek hrukna lehkha chu an ek kai lai kan pawt thla a, vaihlo kan zial a, kan zu thin a ni," a ti.1 Chhn lamah an inkawm a, an inhnawk a; a chng leh se lemte an chaih a, an tal bal thei viau thin. Pi pute pawhin, "Naupang fai vir ver an hrisel ngai lo," (a tawng a la upa vak lo mai thei) an ti a. Naupang tal bal thei an hmuh chuan an lawm zawmah thin ni tr a ni.Tin, kalchhetin an infiam bawk a. Zan lamah an pawnto va; an intihlim a, tual an chai a, hlate an sa a, an inbihruksiak bawk thin. Ch'ng an tihna vlah chuan an tal bal m m thin a ni. Sap an lo thlen tawh hnu pawhin Mizo naupang chu an la bal viau ni tr a ni. Rev. H.S. Luaia chuan, "Pu Buangan, ' Mizo naupang chu an bal em mai a, vawkte emaw ka ti thin,' a tih ka la hria a ni," a ti.2 Incheina pawh a mawlmang ve hle ni tr a ni. "Mipa naupang khawsak dan chu a mawl hle a. Zawlbuk thingnawi fawma phut an nih chuan kawr ha chu an awm ve bawk nain saruaka tal mai mai hi an tam hle. Zawlbuk thingnawi fawma phut an nih chinah erawh chuan kawr an ha ve tawh a, thenkhat chuan mahni phu tawk puan an veng ve a ni."3 Naupan lai atanga chhel leh huaisen tra infuih kan ni a. 'Mipa leh sapa chuan ramdai kan ngam tr a ni' pi pute chuan an ti thin. Hei vng pawh hi a ni ang naupang leikang deuh tawhte chu chhn lamah an ramvak a, chakai te an khawrh a, aidu sentil te an khawrh bawk a; thl laiin luita sangha an vaw
1. 2. 3. Rev. H.S. Luaia, Mizo Nunphung p- 3 Ibid, p-5 C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun phek 63

278

Nun hluiten kir an rel lo

bawk a. Rawtuai-te pawh a awm hun lai chuan an khawrh ve bawk. A chngin ramhnuaiah thang an kam a, sahdal te, thangchep te, thangthlengte an kam thin a, savate pawh an veh bawk thin. Ramhnuaia thei chi hrang hrangte pawh an lo ve thin bawk a. "Tlema an len deuh hnu chuan, sial vulhte chuan rama an tla an veng thin a, tlaiah an khalh haw a, huangah an khung thin. Kum riat vel an nih chuan thalah se en turin an hman tan theih a, 'se en rual' an tih hi a ni. Kum 10-12 vel an lo nih chuan a fur a thalin se en chu an tum a ni a, an tangkai ve hle. Se en tur nei lo emaw se en an chin loh hnu erawh chuan an tangkai lem lo.1 Naupang fel ve deuh an nihin an tlangval huna an nupui man atan mi hausa hnenah sial an veng thin a. Kum thum vel an ven hnuin chhang nei chin se note an hlawh thin.2 Thingnawi keuh rual an nihin thingnawi an fawm a, zan tin zawlbukah an keuh a, khawtlang tan an tangkai ve tan ta a ni. Kum sawm rual vl an tlin chuan lo lamah an pate feh an zui a, vau tui chawi te, chhn chawhmeh tr bai chhuan te, buh tuh laia buh tuhte zinga tui semte thawkin an tangkai ve hle a. Hna chi hrang hrang thawh an zirtr a, kum 15 an tlin chuan 'ram tang rual' an ti a, engkim zirtr tawhah an inngai a, hna thawkah an hmang tawh thin.

1. 2.

B. Lalthangliana, Pi pu chhuahtlang, phek 19 B. Lalthnagliana & F.Lianhmingthanga, Mizo Nun Hlui Part -II, phek 65

Nun hluiten kir an rel lo MITTHI AWM NIIN

279

Mitthi an awm hian tlangvalhovin thlan an lai thin a, a khauhkhurhna tur lung phek put erawh chu mipa naupang tum a ni. Lungphek a nih loh pawhin thingtuai an pu thin. Heng khauhkhurhna tur hi thingnawi fawm hotu tleirawl (rawlthar) thlan la lai ngam ve lo ho khan an pu thin.1 Mi tha thih ni leh lenglai thih ni chuan lung kuang rem a ni thin a, lung phek tha deuh zawn pui turin tlangvalten an ho thin. Thlai chhiah nan vawkpui emaw a nei zo chuan Sial emaw talh a ni thin a. "Chu vawk sa chu tlangval thlan lai tute leh rawlthar lung pu hote chuan an ei tur a ni." 2 Hlamzuih chungchanga Pu C.Lianthanga ziah dn ka'n tarlang ve reng reng ang e : "Nausen thi hi 'hlamzuih' an ti a. Dan naranin thlaruk hnuailam an ni ber a, tin, hlamzuiha ngaih chin hi khaw hrang hrangah a inang lo nual a ni. Amaherawhchu mitha leh neinung deuh chuan an fate hlamzuiha thi rual pawh kha hlamzuihah phal lovin thih thatte pawhin an lo thihtir bawk thin a ni. Hlamzuiha thi chu a thih daih(vawt)veleh chhun a ni emaw zan a ni emaw upahovin thlan an lai a, (thenawm paho an ni deuh ber)an laih zawh veleh an phum nghal mai thin. An phum dawn chuan puanin an tuam a, a kutphah vei lamah nu hnutetui an sawr a, a kut dinglamin artui an hum tir a, Sa so bel (hlum bel lian tak) chhungah an khung a, an phum ta thin a ni. Nu hnutetui kha a kalkawnga a
1. 2. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 74. Rev. H.S. Luaia, Mizo Nunphung, phek 16

280

Nun hluiten kir an rel lo

chhawlhal huna a fawh thin atan a ni a, artui kha a kawng zawngtu tur a ni. Artui kha a lum biang biang a, nausen khan a zui zel a, mitthi khua a hruai thleng ta thin a ni. Hlaah pawh "Thlafamin tum kawng a hai love, Lum biang biang rawh bawhartui lungfingte, Tuaiin sul a zui," an lo ti a ni. Nausen thlarauvin mitthi khua a va thlen khan Pawla khan a va en run run mai a, mahse nausen kha a invaukhan ve a, "Min han sai teh dek, dam puitling ila, mi lu sa lu ka hawn lo bik dawn em ni?" a ti khar khar mai a, a sai ngam ta bik thin lo a ni an ti," a ti ve thung a."1 Hlamzuih thi hi chu 'Kan thi ru a ni e' an ti a, ral an hlawh lo, Nuho nausen lo ti thi tawhte leh thenawm nuten an thutpui let let chauh a ni. Hlamzuih thiha pa an tah hum hum mai chuan mak leh tuarzuau an tiin patling lovah an ngai a, an dem mah mah zawk thin a ni. Tawngnamahah meikhu ur pawh 'Hlamzuih tah chu nepte' an lo tih thin hi"2. "Sakei ai tawhte an thihin naupangte chuan 'Thihthiap' an veng thin. Thihthiap hi upate sawi danin beng pasarih nei a ni a, Sakei ai tawh chu a thihin a ruang chu rawn bawm a tum thin a, amah ngei a lo kal loh pawhin rannung zinga a duh duh a tir thei a. Khau emaw tho emaw, a tir thinin an ring a. Chungte chuan mitthi ruang chu an va ei mur mur ang tih hlauvin an veng thin a. Tichuan thihthiap veng tur chuan naupang tam tawk mitthi awmna in bang chhak te, kawmchar bang lam te, thawmmawlte
1. 2. C.Lianthanga.Hmanlai Mizo Kalphung phek 35 Ibid phek 77.

Nun hluiten kir an rel lo

281

chu an vaw ri chuah chuah thin a ni. Chutianga thihthiap an ven hah manah chuan mitthi thlaichhiahna sa chu an sem ve thin a. Kawng lehlama thlir chuan mi chhiatniah naupangho chu an lo hlim ve hle thin thung a ni."1 KUT NI-AH Mizovin kut chi chi thum kan neihah hian naupang chuan chanvo neih ve a ni a. Theih angin a hnuaiah hian tarlan i han tum dawn teh ang. Pawl Kut : Pawl kut hi naupang puala ngaih a ni a. 'Naupang kut' tih a ni ber zwk mah. Naupang pual deuh a nih avng hian naupang chuan an thlir ber leh an nghahhlelh ber a ni thin. Pu James Dokhuma chuan Pawl Kut chung chng hetiang hian a ziak a : "Pawl kut ni atan chuan nula leh tlangval leh naupangte chuan zulawm atan buhhum an khawn thin a. Chu chu dengfaiin an ngamtlak nu an saktir a. Hetia in tin atanga buhhum an khawn hian sumhmun atangin :"Mim neiin mim min pe u, Fang neiin fang min pe u Chhawhchhi pawng e," an han ti a, an lo peka lawmthu an sawi nan chuan :"Dam ang che, dam ang che, Tar kun khup bihin dam ang che, Kum tin buh za thlo ang che,"
1. B. Lalthangliana, Pi pu chhuahtlang phek 120

282

Nun hluiten kir an rel lo

an ti a, Mahse an lo pek loh chuan anchhe lawhin an in chu an chhuahsan a, an anchhe lawh dan chu :"Thi ang che, thi ang che, Ngal ngetin thi ang che," an ti hrep a, an chhuahsan vang vang thung thin."1 Pawl kutah chuan vawk talh tur neiin an talh a, a nei lo chuan ar an talh a, artui pawh an lo dah khawl a, an chhum teuh thin a. Tlai lamah daikiang lungdawhah te, khawlai lungdawhah te, nuin thleng leh belin chaw leh sa an chawi chhuak a, duhtawkin an ei a. An ei bang chu thiante inrin loh laiin an barh tawn tawn thin a. Chutianga sa te, artui te an inbarh chiam thin chu 'Chhawng hnawt' an ti a. Nuam an ti em em thin.2 Tu leh fa nei ten, an tu leh fate he mi ni hian ar mit an rawh sak thin. An tute chuan armit rawhna arfp kha an awrh a, mawi an inti hle thin.3 Naupang chuan an kawr tha ber an ha a, thite an awrh a, hlim takin an hmang thin a.4 Thi neilote pawhin mi thite an hawh ve a.5 Tin, Mipa naupang fel tawh deuhte chuan an thiante nen buhhum an thawhkhawm a, chu chu an deng a, an nel tlak deuh nu an awm tir a. Pawl kut hman ni chuan an ngamtlak deuh inah an inkhawm ve a, an hlim ve em em thin. Hetia naupang hovin zu an in ve hi 'zulawm' an ti a, an han ruih tawh chuan an vei an veiin an za ruai tawh thin.6 Chu an zu sak
1. 2. 3. 4. 5. 6. James Dokhuma,Hmanlai Mizo Kalphung, phek 87-88 Remkunga, Class V MIZO 8th Edition, 1988 K.Zawla, MIZO PI PUTE LEH AN THLAHTE CHANCHIN Phek 52 Remkunga Class V MIZO, 8th Edition, 1988. B.Lalthangliana, Pipu chhuahtlang phek 90. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 99.

Nun hluiten kir an rel lo

283

chu an duh leh an in a, an chakkhai lei nn an hralh bawk.1 Chapchar Kut : Chapchar kuta nula tlangval, paho zai hlim inkaihkuah kual ve, rui nghet lo, bu luk luk chu an sawi dum dum a. A tel lo naupang lah chuan hmuhnawm an ti a, an pungkhawm ve zel a. Paho rui tha tho, naupang vau vel chuan, "Min en s'u, min en chu zu in chawi ang," an ti a. Naupang zu chawi tur nei lo chuan chaiho zu bawk chu an thal a, inkaihkuah kualte chu an tulh lawr ta thin ani.2 Tin, naupanghovin kut hman nan zulawm khawn ang bawkin in tinah mimpawng an khawn a. Chung an mimpawng khawn chu zu-ah an sa a, mim zu an in ve thin. Tin, chhangpai kha an ak far a, naupang chu an hlim em em thin a ni.3 Chapchar kut tan niah chuan tausang vel atangin kut thlen inah chuan mi tin an kal khawm a.......... Naupangho an mahni thlen in theuhah an pung khawm a. Kut zu atana an lo sak lawk chu an pu khawm a. 4 Chapchar kut tlai lamah behliang mun hun vel atangin mualah an chhuak a. Mualah chuan tlangvalin zu an siak tling luauva; an in hlawm a. Naupanghovin an sipawng zu neih ve chu mauthei te, no te, darhai te leh seki tein an rawn keng chhuak ve bawk a.5
1. 2. 3. 4. 5. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, phek 87 Ibid. p.77-78 Ibid. phek 84 M.Lalmanzuala, Zoram Kalsiam-2, phek 51 Ibid. p-52

284

Nun hluiten kir an rel lo

Chapchar kut tan niah chuan mi tin an neih ang tawk tawkin an inchei theuh va. Naupang puak lai leh kal thei tawhte samah tlaiberh dawp sen leh sava hmul mawi deuh dangte khawite hnunin an char bet a. 1 Tin, chhawnghnawt tura an kal hian mipa naupangin puandum an sin chhuak thin. 2 Mim Kut : Pawl kut ang deuh bawkin zulawm an nei ve leh a; mimpawng an khawn a, zu-ah an saktir a. Chu chu zulawm a ni ve tho na a, mima siam a nih avangin 'Mim zulawm' a ni.3 SERH LEH SANG LEH INTHAWINA 1. Ramhnuaia naupang hruaiin hnung lama kaltir lovin a chhawmin an chhawm thin a, chuti lo chu laikingin chil a chhak ang an ti thin.4 Belthlenga naupangin chaw an ei te hian khuavang hnenah ngaihdam an dil.5 Nau a lo pian veleh nauchhartu chuan mipa a nih chuan,"E hei, mipa darkhuang man a ni, a va duhawm em! Mi that sa kap tur a nih hi," an ti hlut thin.6
M.Lalmanzuala, Zoram Kalsiam, phek 50. Zatluanga, Mizo chanchin Bu I, phek 29 James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, p- 181-182 Ibid phek 109 Ibid phek 108 C. Lianthanga Hmanlai Mizo Nun phek 113 Rev.H.S.Luaia,Mizo Nunphung phek- 43.

2. 3.

1. 2. 3 4. 5. 6. 7.

Nun hluiten kir an rel lo 4.

285

Nausen chu a piantirh atangin chaw fah tur a ni a, a pian veleh artui chhum hmin, a chhungmu hi an pe thin a. Nuin chaw a seh sawm a, a fah thin.1

Inthawina : Pi leh pute chuan natna hi Ramhuai thlentir niah an ngai a, ramhuai tihlungawi nan inthawina an nei thin a ni. Naupang tana inthawina : Hmeichhe naupai hmasak ber tumin an thawi thin a, a hnuah pawh hlan tho chu a ni ang chu. Arpui pathum hman a ni thin. Nu tan leh naupai mek tana thawina hlan a ni.2 Naute kha lo dam lo ta sela, he inthawina hian thawi a ni. Hetiang hian tih a ni : Kawtah te tak tein lei an ker kua a, tui tlin theih nan, changl hnah, zuk phah a ni. He khur siam hi in bul a ni ngei tur a ni. Khur siamah chuan, tui tlem an chhung lut a. Puithiam chuan a han chhampual a, tui chungah chuan artui a vaw keh ta a, tuiah chuan a bun lut ang. Kerkuak velah chuan Katchat te, lm te, sumbul te, hnim dang tlem, an phun hual tiau thin.3 Tin, Naute dam lo kha Tuihuai mana damlo niah puithiam khan chawh ta sela, Daiah, tih a ni ta a, mahse naupang inthawina ang chiah a ni. Hranna hret, an belh chu, hlanna dawhkan siam a ni. Hemi tih loh chu a dang zawng chu a inang chiah.4
1. 2. 3. 4. Rev.H.S.Luaia,Mizo Nunphung phek- 43. Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, p - 61 Ibid, p - 62 Ibid, p - 62

286

Nun hluiten kir an rel lo

Hrilawn : He natna hi naupang hri, natna hlauhawm tak a ni a, 'hri hmanhmawh' an ti a, ar hluisen an hmang thin. Pu James Dokhuma chuan vawkte pawh tel niin a sawi.1 Thawi hman chu dam zel niin an hria a ni. He natna thawi nan hian bawlhlo dang a hautak lo hle a, khuangthli zikno leh thinguihahni a ni mai. He inthawina hi thimhlimah a ni thin a, mangan tawpkhawkah chuan chhunah pawh hman theih tho chu a ni. 2 Hetiang hian puithiam chuan a chham thin a "Kawlkunga lo thawk che, nizung rawn zui che, thla zung rawn zui che. Liana pangti-a i sen theih tawh loh nan ka hluikhuangin ka tin che, Van-thimpuia lo thawk che. Tumpui kauvah lo tum che, kham puk karah lo tawm che. Tumpangpui meiah lo uai che, lawichal chungah lo chuang che. Se kawng rau, vawk kawng rau rawn zui che. Liana pangti-ah rawn sen che, i sen thei tawh lovang. Hnai sen i chhuah thei tawh lo vang, hnai var i chhuah thei tawh lo vang." a ti a. Ar chauh an hman chuan, "Ka hluikhuangin ka tin che," (an hman kawp chuan) "Ka khai kawpin ka tin che," a han ti a.3 Puithiamin chham tur ang a chham zawh chuan ar chu a zaihlum a, a thi chu damlo natna laiah chuan a hnawih a. Arsa chu sumhmunah an puah a, inchhunga lak luh a thiang lo a ni.4 A sa chhumna har mei chu phum bo vek tur a ni a.Phum hmain puithiam chuan,"He ka suanglungpui hi a nghin hma loh chuan i che-chang thei tawh lovang," tiin a chham hmasa thin. Inthawina sa chhumna thuk hawl an
1. 1. 2. 3. Hmanlai Mizo Kalphung p - 62 C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 56. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung phek 62 C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun phek 57..

Nun hluiten kir an rel lo

287

phum bona chhan chu, in thawi kha natna hlauhawm a nih vanga inkai an hlauh thu a ni. A sa serh pawh an phum vek a, an phum hma-in sa har-mei phum hmaa chham hla ang bawkin puithiam in a chham thin. Chutia an thawina chu an ngeih em em e, zu ti a. A thawina sa chhum so hmaa an hawptir hman phawt chuan, thi-chhawnga lum tawh pawhin har mei an rawn vil leh thei nghal niin an sawi.1 Nauhri : Nausen puala inthawina a ni a, a tul dana nausen thawi dan chi hrang hrang a awm. 1) Arte hring ban : Nau a pian atanga ni thum ni-ah hman a ni a, nau an lo hrisel zel theih-na tura thawina a ni. Chaw hi fun te tak te te fun thumin emaw fun ngain emaw fun sarihin emaw an fun a, a vai chuan mauphel an chehtir a, a tawp berah arte an chehtir bawk a. Arte chu a lu-ah an zai thi ser ser a, a thi chu nau chalah leh a thinah an hnawih a. Chutia an hnawih hnu chuan bawlhlo chu pawn bangah an tar a,.Chu arte chu a duh apiangin vulha tan an la thiang.Hemi hnuah hian naute pa pa chu hna thawk lovin nithum chhung a awm leh ang.2 2) Bawrhkeu : Nau hi an pian atanga ni sarih velah an bawrh a chhuak (Keu) thin a, an bawrh chhuak chu a nat zual loh nan an thawi a. Zanah mut hnuah thawi tur a ni. Thiam hla an chham a, chutah vawmhrui kual chhungah naute chu vawi thum an hlang tlang tawn a. Chumi hnu chuan khawvar hmaloha mei chhem leh tawh lo turin an thawlh te te a an mu nghal vang vang thin.3
1. 2. 3. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, phek 63. Ibid p - 63 Ibid p - 64

288

Nun hluiten kir an rel lo

3. Arte lui lam : Ar luilam hi nau a pian atanga ni sarih a tlin hma ngeia thawina a ni.Nu hnute tui tam nan leh chak lo thawina a ni. Naute nu kha a nau neih atanga ni sarih a tlin hma pawnah a chhuak tur a ni lo. Ni sarih a tlin hma chu indim takin in chhungah a inkhung a. A thawi nan arnu leh arpa an hmang.1 4. Ui lui lam : Nau pian-sual hlauh thila thawina a ni. Ui chu puithiamin a t a, a thi chu nausen chalah a hnawih thin. Uisa chu puithiam leh naute chhungten an ei.2 5. Zun hnawm : Ui an hmang a, nau zun cheh thawina a ni.Puithiamin ui chu a t a, sa tuihng chu nau a intir a, a sa chu puithiam hovin lainate nen an ei.3 6. Sava dawp sen tawn : Naupang kaih leh sual venna a ni.Nausen chhip samah tlaiberh (sava) dawp sen hi khawite-hnunin an char bet a, a sen vat vat thin.4 Chawm : Chawm hi ramhuai hlauhawm nia ngaih a ni a. Chawm nu hi a hmututen an sawi danin a pianzia chu nu lianpui mai, lukir bep bup, hnute lian zet mai hi a ni a, luite dung a mawng lam hawia a zawh thlak nghut nghut laiin an hmu thin.Naupang kaih 'sual' kan tih ang chi reng reng leh puitling pawh an lo kaih chiam thei a, chu chu chawmnu sawisak niin an hria a, daibawl bawlpuin an thawi thin. He inthawinaah ui emaw arpui hang emaw an hmang a,
1. 2. 3. 4. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung phek 64 Ibid phek - 64 Ibid phek 64. Ibid phek 64.

Nun hluiten kir an rel lo

289

bawlhlo a lo tam a, inthawina khirhkhan tak a ni.1 ZU Hmanlaiin naupang pualin zu chi khat a awm ve a, a in hun a tam lo hle.Chu chu 'Zu lawm' a ni. "Pawl Kut hman nan naupang hovin zulawm tur buhhum an khawn a, an ngamtlak nu an sak tir a. An in duh leh an in a, an duh loh leh an hralh a, an duhzawng lei nan an hmang a. Pawl kuta an tih ang deuh bawkin Mim Kut hman nan naupang hovin mim-pawng an khawn a, zu-ah an saktir a. Chu chu zu lawm ve tho a ni na , mima siam a nih avangin 'Mim zulawm' a ni".2 Tin, 'Nau zu' a awm bawk a; hei erawh hi chu naupangin an in ngai lo thung. "Nau zu chu Nau an pian atanga a ni riat velah nau bawrh an keu thin a. Nau bawrh keu zawhah an zu lo inrin lawkna 'nau zu' an tih chu an in a, he zu hi naupang leh tlangval leh hmeichhiain an in ngai lo, upa chauhin an in thin".3 SE CHHUNNA-AH Se chhun an awm hi chuan naupang hi a nuam ti thei ve ber ber an ni thin a ni awm e. Rev.H.S.Luaia chuan, "Nuam kan tih ber pakhat chu sechaih a ni a. Se chhun tur an awm chuan tlangvalte nen ram hrui kan va chhat teuh mai a, Khuankhau leh Chiar hrui zungpui aia lian deuh kan va chhat teuh mai a. Se chhun dawn ni-ah chuan Sial chu kan hling
1. 2. 3. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 63. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung phek 181-182 Ibid phek 181

290

Nun hluiten kir an rel lo

ta a, Sepa a ni thin a. Tlangvalte nen nilengin kan chaih ta a, kan vaw nasa em em a, a mawngtam chu a duk chur thin a ni.Tlai lamah chuan a chhun tuin a han chhun ta a,. Mipuiin ruai an theh a, keini naupang tan chuan sabebuh an siam a, sati sah nawi leh buh an chhum pawlh a. Chu chu a ei hunah chuan kan ngen a. Inhnuaiah te kan lut a, ban kan man a,"Sabebuh ka duh, ka duh, ka duh," kan ti a, in chu kan han sawi ta a, a ri tuar tuar thin a ni.Chutah chuan fatuten thlangrain sabebuh (sawhchiar) chu leihkapuiah an rawn chawi chhuak a, kan hlim ve thin khawp asin," a ti.1 Pu Lalhmuaka chuan,"Zawlbuk kawtah inzawh chhuahna nei turin thingnawi fawm hotuin tlangau (naupang) an autir ang a;chutah chuan, "Naktukah kan vaiin sehrui chhatin kan kal vek ang," tiin thupek a puang ang. A ni tur a thlen hma (ni thum vel a ni ber e) khan tlangval pali emaw hovin, se chhun tur hling (man) turin naupangho ( a lian lam an ni) an kal a, sial chu an va kai chhuak ta thin a ni. Se chhun ni, ni thum a la awmin chhun tur kha naupang lian deuh leh tlangval rualin kawtlaiah an chaih ta thin a; an vaw zawt zawt mai a, chu chu an hlimna tak a ni bawk si."2

1. 2.

Mizo Nunphung phek-4. Zoram Thim Ata Engah phek 76.

Nun hluiten kir an rel lo ZAWLBUK-AH

291

1. Khaw pangngai chin chuan Zawlbuk hi neih theuh a ni; khawtlangin an sa thin a.Zawlbuk sak hi chuan a bawhbel tur a ngai thin a. Thinglian takte a nih thin avangin puitling maiin an zawn lo va, a khawnawtin an thawk chhuak a.'Bawhbel zawn niin naupang chenin an thawk chhuak thin.'1 2. Zawlbuk enkawl tur chuan thingnawi fawm naupang zinga fel deuhte chu mawh phurhna an pe a. Chung naupang te chuan Zawlbuk chhuat zawng zawng chu tlai tin an phiat fai a. Zawlbuk chunga inting tih fai te, vut tam lutuk paichhuah te, chhuata khumfa a tama then fai te chenin an hna a ni a. Thla khatah emaw, a aia rei deuh emaw thingnawi fawm hotute'n a thlaktu tur an ruat thin bawk.2 3. Tui chu Zawlbuka riak tlangvalte leh paho chuang kai tuihal intur a ni ber a.Zawlbuk tan a hrana tuichawi a ni ve ngai lo. Naupang thingnawi fawm lian pawl deuhin inchhawkin in tina tui an inkhawn chhawk a. A laklawh laia tui an tlakchham thut pawha khawn nghal thei turin men lai chhungin a khawn tur naupang pawh Zawlbukah chuan an inring sa reng thin a ni. An tui khawnna tur in tina an lak zat tehna tuium an nei hrang a. Um sei ang reng rawng 'dan m' an tih hlam leh bn vela sei a ni a. Chumi khat chu in khat atanga an khawn ber thin avanga 'dan m' tih pawh a ni.3 Mipa naupang pakhat ruat a ngai a, tuium
1. 2. 3. B.Lalthangliana & F.Lianhmingthanga, Mizo Nun Hlui Part- II phek 80. B.Lalthangliana & F.Lianhmingthanga. Mizo Nun Hlui Part -II phek 81. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung phek 188.

292

Nun hluiten kir an rel lo

thum tal tui awm chawpa dah tur a ni;bang kil bawhbel hrlah an tung thin. Hmun pawh thim dwnah an phiat fai vek thin.Tui tumtu leh hmun phiattu hi thing nawi a wl thung a ni; znah meichhemtu-ah a tang nghl bawk a."1 4. Zan tina tlangval riakte tuah tur thingnawi chu khawchhung naupang zawng, kum 9-10 rual an tlinin an thawh tan.Tlai tin tel hnih emaw, an hotute ruat ang zat zat an keuh a.2 Naupang thangduang leh than thu awm a ni a, a kum bithliah/bituk theih chiah chu a ni hranpa awm lo ve. Pu James Dokhuma chuan, "Ni tinin naupangin thingnawi tel an keuh zat tur tuk pawh a awm chuang meuh lo. An mamawh anga keuh a ni ber mai. Thing an ngah deuh chuan ni tin 'fawm khat' theuh pawhin an tla thei a, " a ti.3 Chung naupangho ramhnuaia thingtang fawmtute chu 'Thingnawi Fawm Naupang' tih an ni. Thingnawi tel khat hi mahni awm tiat tih a ni a; mahse a te lam a ni fo zawk.4 Tin, uipum tiat velin tel a ni bawk.5 "Thingnawi fawm tura lk dn chu : Chawng emaw, Sechhun emaw, Khuangchawi emaw an awm tuma, tiak dawn zn, chawndo ni zana naupang tna sabebuh pek tum apiang hian kum 11 tling chin Zawlbuk thingnawi fawm tura lk an ni thin.6 Thingnawi fawm hotute an awm a, 'thingnawi
1. 2 3. 4. 5. 6. Zatluanga, Mizo Chanchin Bu 1, phek 112. B.Lalthangliana & F.Lianhmingthanga, Mizo Nun Hlui Part -II phek 80. Hmanlai Mizo Kalphung phek 188. Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, phek-24. H.S.Luaia, Mizo Nunphung - phek 5. Zatluanga, Mizo Chanchin Bu 1 phek 111.

Nun hluiten kir an rel lo

293

fawm hotute' hi hetiang mi hi niin an sawi :1) Thingnawi fawm awl hlim, an taksa lian thur mahse tlangval rilru la pu pha si lo, naupang rilru ang deuh chauh la pu an ni.1 2) Naupang zinga thingnawi la awl chiah lo, upa lam an ni ber.2 3) Val Upa-in thingnawi fawm HOTUTE, hruaitu atan tlangval pahnih emaw pathum emaw a ruat ang.3 'Thingnawi fawm hotute hian thu an nei em em a, naupang thuawih lo hremtu an ni. Lo feh hawn lai hi, thingnawi tel thehluh hun a ni a, bawhbelah endiktu pathum emaw an hotuten an ruat chuan an lo thlir reng ang a, awl ru an awm leh awm loh hretu an ni. Naupang tin khan an thehluh laiin hretu pahnih tal an nei theuh tur a ni. Awl ru an awm chuan, zanriah ei lai velin naupang tlangau a lo au ang a, "Zawlbuk tualah kal khawm tur a ni a, inzawn chhuahna neih tur a ni," tiin. 4 Rev.H.S.Luaia chuan,"A khat tawkin kan inzawt chhuak a, zawlbuk chhungah kan dingtlar a, "Tunge i keuh lai hmu ?" tiin min zawt a, min hmutu hming pathum vel sawi tur a ni," a ti.5 Awl ru man an hremna chu 'Thingnawi Vawi' tih a ni. A naranin fawm (tel) 5 atanga 10 hi hremna tlangpui a ni. Hremna na deuhah chuan fawm 20 lai pawh an tuk ang. 6 A hremna hi B.Lalthangliana & Lianhmingthanga chuan a lt hnih emaw a let thum emaw an ti ve thung a.1 A
1. 2. 3&4. 5. 6. C.Lianthanga,Hmanlai Mizo Nun phek 15. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, phek 189. Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, phek 24. Mizo Nunphung, phek 5. Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, phek 25.

294

Nun hluiten kir an rel lo

thehluh hun tur an tuk ang a, chu chu a ti ngei tur a ni. 'Hei hi naupang tan hremna na tak leh zahthlak tak a tling'2 Zanriah ei khamah chuan thingnawi fawm naupangte chu tlangvalin an ko khawm bawk thin a, thing tuah tr a tlm deuh chuan in tina mi an khawntir mai bawk thin.3 "Zan laklawh laia thing an tlakchham phei chuan thingnawi fawm hotu chu ring taka auin, "Kan in phut e," tiin an au a. Thingnawi fawmsa lo inring lawk lo naupang tan phei chuan a buaithlak thei hle. Chung hunah chuan zan fawm em thu awm suh, naupang chuan an chhungte thing phurh sa, thing fak fak sawm aia tlem lo chu fawm khata ngaih a nih avangin an keuh mai a. Fawm hnih fawm thum keuh tura an inphut phei chuan a hautak tham hle a ni".4 Thingnawi fawm awl theite : 1. Lal fapa-in thingnawi an keuh ngai lo.5 2. Sa serh kai ngat eng sa pawh kap ta se, chu a thiltih chu ngaih ropuisakin thingnawi fawm a awl nghal ang.6 3. Sakei mei satthla se, chu chu pasaltha hna tak, mi nazawng pawhin an ngam loh leh an theih loh thil a nih avangin, thingnawi fawm a awl nghal bawk a.7 4. Naupanga la ngaih thingnawi fawm naupangin nula ngai ta se, chu chu tlangval tawh chhinchhiahna a nih tlat avangin a thingnawi
1. 2. 3. 4. 5-7 Mizo Nun hlui part-II, phek 81. Ibid p - 83 Remkunga, Mizo Tawng Class-V 8th Edition, 1998,p-51 James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, phek 188-89. Ibid, phek 198

Nun hluiten kir an rel lo

295

fawm a awl nghal hmiah bawk a. A nula ngaih chu aman a sawichhuak hreh a nih pawhin a thian hnena sawiin annin an sawisak thin.1 5. A zanghmulin vaibel dawn a zem chhuah theih hun a ni ber a. Zawlbukah Val-Upain an zanghmul chu pawhsakin an zanghmul chuan vaibel a zem chhuah theih leh theih loh a tak tak ngeiin a chhin a, a zem chhuah theih erawh chuan tlangvala chhiar tak tak ngam a lo nih tawh avangin thingnawi fawm a awl tawh ang.2 6. Thingnawi fawm naupang chuan Sahrng hliam, a nun lai ngeiin a sah ngam a, a sah pem chuan thingnawi keuh an wltr thin a. Khaw thenkhatah chuan sahrang bawp man pawh an awltir thin. Amaherawhchu, thingnawi keuh bk naupang mawhphurhna erawh chu an awltir chuang lo.3 Zawlbuk hi naupang inenkawlna leh thununna hmun ber a ni a; naupang nungchang tha chherna hmun a ni. Naupang sual fl bk leh zilh ngai apiangte chu Zawlbukah zilhhau an ni thin. "Naupang chu thingnawi fawm rual an lo nih chiah chuan thingnawi fawm hotute kaihhruaina hnuaiah an lo khawsa tawh a, an hotuten a nuam emaw a hrehawm emaw tha an tih ang angin an hrual a, chumi kawngah chuan an ti thi hne hnute a nih em loh chuan nu leh pain han vui pui vak chi a ni lem lo. Thingnawi fawm hotute hi thingnawi fawm awl
1. 2. 3. Ibid, phek 198 James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, phek 198. B. Lalthangliana & F.Lianhmingthanga, Mizo Nun Hlui Part-II, phek 83.

296

Nun hluiten kir an rel lo

hlim an taksa lian thur mahse tlangval rilru la pu pha si lo, naupang rilru ang deuh chauh la pu an ni si a, chung ang kaihruaina hnuaiah chuan mipa naupangte chu an khawsa ta a. Hotu sual bik deuhin naupang an han hrual vel chu a hrehawm zia hrilhfak a tling ve reng a ni. Hotute tih dan kha nu leh pa hnena sawi a chi bawk si lo, lo sawi ta se vuak rawn hrep tur an ni mai a, an tuar tlawk tlawk mai a ni."1 Rev. H.S.Luaia chuan, "Thingfawm hotu sual deuh kan neihin hrehawm kan ti hle thin a, zawlbuk luhka hnuaiah hian ekther (ek hrukna)a tam hle thin a. Hmanlai chuan zawlbuk leikaah hian an daileng mai thin a ni a. Chutiang te chu min chhartr thin. Zawlbuk hi naupang tan chuan dicipline kan neihna a ni a, naupang lian deuh chu zawlbuka riak ve tura tih a ni," a ti.2 "Naupang sual leh thuawih lo an awm chuan, an zilh a, an hauva, an hrem thin a. An la sim duh loh phei chuan an hotute remtihnain an 'sih sawi' hial thin. Chuvangin, naupang nun vawnna tha tak a ni."3 "Naupang sual bik deuh chu, a ngam loh pakhat, an velhtir ang. Tlangval an inrawlh lo tluk a ni, fawm hotute kutah dah vek a ni a; anni hian tul nia an hriat chuan, tlangval hotu ruatte an rawn ang."4 Zawlbka tlangvl inkawm khwmte hian naupang lo awm ve te hi an tir an tir mai thin.5 " Tin, aia Upate tirhna reng rengah hnial chu sawi loh a tlana tlan vang vang zel tur a ni a,naupang thu
1. 2. 3. 4. 5. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 15-16 Rev. H.S.Luaia, Mizo Nunphung, phek 5 B. Lalthangliana & Lianhmingthanga, Mizo Nun Hlui Part-II p 81 Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, phek 25 Remkunga,Mizo tawng class V,8th Edition,1998, phek 78

Nun hluiten kir an rel lo

297

awih lo lah vuak rawn tur an ni bawk si. Amaherawhchu hei hian aia upate zahna leh thu inawih tawnna naupangte rilruah a tuh nghet tlat a ni.1 "Miin a huana ser emaw bo fo sela, a rutu man fuh thei lovin a thinrim chuan 'Bk' khai a tum ta a. Chu chu naupangin an hotute an hrilh a, an thusawi chu thutling a nih chuan 'Bk' khai lo turin an khap thei a, naupangte a hum thei a ni. 'Bk' khai tih awmzia chu, patling thinrim chuan suk emaw, thing tum emaw telkhawmin, La zar-banah rua a kham a. A thil telkhawm kha bk kang turin naupangte chu thingnawi fawm a dahtir thin a. Thingnawi fawm 40 emaw 50 emaw lo chuan a buk kang thei thin lo va. Naupang tan chuan hremna lian a tling thei a. Chutiang thilah chuan naupangte dik reng sia hremna a nih loh nan an hotute'n an hum thin a ni."2 Tin, zawlbuk hi naupangte tn chuan a hlu m m a, nungchang zirna a nih mai bkah infiamna hmun atn pawh hman a ni thin a. Tlangvalten an han ko khwm a, an inbuantr vl thin a. Tin, zawlbuk tlangbanahte an inbansiak bawk thin a, uisalehlin tein an uai bawk thin. Tlangvalte infiamna ang chiin anmahni twk twkin an infiam ve bawk thin. Tin, zawlbuk hi hnam ro inhlan chhawnna a ni a; upa titi vawrh vl chu naupangin ngaihnawm ti m min an ngaithla kiau thin a. Heng atangte hian Hmanlai indo thu te, mi huaisen chanchin te, Mizo hnam dn leh thu tinrng an lo inhlan chhwng thin a ni.

1. 2.

C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 16 B. Lalthangliana & F.Lianhmingthanga, Mizo Nun Hlui Part-II p 81-82

298

Nun hluiten kir an rel lo THAWNTHU-AH

Mizo thawnthu kan hriat theih ang ang atang chuan naupang chanchin a lannaah chuan naupang hlim tak, chan tha tak, vannei tak hmuh tr a awm lem lo. An chan chhiatzia te, an retheihzia te, mite hmuhsit an nihziate leh miten an tihduhdah thinzia kan hmu a. Mizo thawnthu atang ngawt chuan naupang chan chhiatzia hlir mai a lan avng hian Zo-zia ni awm lo tak pawh a ni. Mizo ziaah chuan tanpui ngaite intanpui tawn a, chhawmdawl ngaite inchhawmdawl thin hnam kan ni. Chuti a nih rual chuan kan thawnthu neih ve atang ngawt chuan naupang chan chhiatzia hlir mai kan hmu a ni. Thawnthu pahnih, Zawlpala leh Tualvungi, Darthiangi leh Chertuala chanchinah chuan Naupangte an pawimawh ve hle a, Tualvungi'n Zawlpala thln a zawn pawh khan Se-en naupanghovin Zawlpala thln awm dn leh a hriat theih dn tr an hrilh a; Tualvungi pawhin Se hrui tr a vawrh ve a nih kha. Kha kha naupang tn chuan a hlu ve m m a ni. Darthiangi leh Chertuala chanchin atanga kan hmuh, Chertuala leh Darthiangi chu hun rei tak an inngaizawng tawh a, mahse an inthen a, hun rei ve tak a kal hnuin Chertuala leh Darthiangi chu an intawng leh thei a, an lunglen thu pawh an inhrilhtawn ve leh thei a, Chertuala kha naupangin a lo hmu a, kha mi a hmuh kha an khuaah a sawidarh a, an intawn leh theih phah a nih kha. He mite thawnthu pahnih atang deuh chauh hian naupangte chu mi tn an tangkai ve niin a lang a ni. A bk chu chanchin sawi tr a awm lo hle.
Unau fanghma to zawngah chuan a nau zwkin a

Nun hluiten kir an rel lo

299

u a huphurh thu leh fanghma ei tr tak ngial pawh a pk phal ve loh thu kan hmu a; Chawngmawii leh Hrangchhuana thawnthuah Hrangchhuana'n Naupang pawnto lai a that thin tih kan hmu bawk a. Maurawkela thawnthuah lah Lalin naupang leh a nu a hnawtchhuak bawk a; Pa fa kawi hrui st chat thawnthuah lah pa nei lo an hmuhsitzia a lang a, sal sarih-hovin an pa phuba lk an tum ve a, sakeiin a lo ei zawh vek thu kan hre bawk a. Sichangneii thawnthuah chuan Tlumtea chanchinah a tzia kan hria a, a pa a thih dawn a a chalchang chu a lm emaw a ti hial a, "Ka pa a lm e," a ti hial a; tuiumte a sawh vel a nih kha. Tlumtea te unauzaa an vahvaih leh a nu an belh leh tk hnu pawha Hringeiin thah a a tum phet thu kan hmu bawk a. Rahtea thawnthuah lah fahrah naupang, nuhrawn hrawn, tih retheih tak, a twpah phei chuan a nuhrawnin tihhlum a tum thu a hria a, a tlan bo nghe nghe a ni . Pa fa hruai bo thuah lah khn naupang nuhrawn hrawn bawk, an nuhrawnin a nin m m, an nuhrawn ruahman ang a, a pain khur chhnga a chhin hnan, rampalilnga vk vak chanchin kan hria a. Liandova te Unau thawnthuah lah naupangt an nih laia anmahni hringtu nu ngeiin pasal a neihsan tak, rethei taka vkvai, mite hmuhsit leh endawng m m, chu mai pawh la ni lo va an diriam m m mai te, Tuaisiala naupang leh lutuk sawi wm leh wm lo pawh dwn thiam lo, a zwk Liandova rilru tihah m mtu chanchin kan hmu bawk a. Mizo thawnthu atanga a lan dn mai chuan fahrahte leh falak ang chite chu an hmuhsitzia leh mitin maiin an hnuai en m m mai a lang thei a. Thenkhat chu an duh rng vng pawha awm an ni bk lo va, thihna avnga rethei ve leh lo fahrah ta an ni mai a. Khawngaih zwk ahneha an han hmusit vl leh an han tiduhdah zawk tlat maite chu a mak ka ti.

300

Nun hluiten kir an rel lo

A lehlamah chuan falak ang chite an han hmuhsit viau mai nachhan nia ka ngaih chu miten falak an pai leh an neih zl an lo hlauh vng pawh a ni mahna. Tuna kan thawnthu han sawi chhuah takte hi an upa hlawm tawh viauin a hriat a, chuvngin, hmanlai ata tawh naupang fahrahte hi chhawmdawl leh tanpui ahnehin an lo hmuhsit thin zia a hriat a ni. A chhe zawng deuh hlir maia kan thawnthu a naupang chanchin a han awm mai chu thil mak tak pawh a ni. CHAWNGCHENNA AH1 Chawngchen ni hnihna 'Zupui ni' an tih, a thente chuan 'Pu zu ni' ti an awm bawk a. Zingah vawkpui an talh a, "Mual buh" atan hman a ni a. Vawk pahnih an talh leh a, pakhat zawk khawtlang tan a ni. Chawhnu herah chuan thingnawi fawm naupang Zawlbuk atangin an lo chhuak a, tlangval dawn dawnin an ho va. Chawngpa in chu an rawn sawi sawk sawk a, a thenin lungin an vawm a : Chawngnu, chawngpa lo tho rawh, Sumdeng rualin zu kan nei lo ve. an rawn ti a. Mahse makpa leh fatu hoten, "Zahngai rawh u, zahngai rawh u, kan pe dawn a che u," an ti a. Vawkpui sa sawhchiar chu an pe thin a ni. A ni thum ni 'Zu thing ni' an tih leh, a thenin 'Saruh kawl cheu ni' an tihah chuan chawngpa in leikaah buh an thai thin a, chu chu a hnuaiah thingnawi fawm naupangte leh rethei deuhten an dawh ve thin a ni. KHUANGCHAWI -NA-AH "Khuangchawinaa talh thin Sepui 'Tlangphal' an tih mai chu Mual buh tur a ni a, Naupang pual a ni.
1. B.Lalthangliana & F.Lianhmingthanga, Mizo Nunhlui Part II, p-61-62.

Nun hluiten kir an rel lo

301

Buhchiar tawh lovin an chhum a, ruai an siamsak thin"1 "Khuangchawi dawn niin tlainemah chuan mipui an lam mup mup thin a, naupang hote chuan zute an lo tulh ve thin. Khuangchawi ni hnih niah Mual buhah naupangho Vawkpui leh zu ngan khat an pe. Khuangchawi ni thum ni 'Chawn do ni ' ah naupangin sabebuh an ngen thei. Mitha intih ropui duhte chuan, khuang vawi thum an chawi hnuah pawh tih leh tur tam tak an la nei a, chungte chu : 1) Zaudawh : Zaudawh tukah saruh chheu ni tlaiah sabebuh an ngen a, in an sawi vak vak thin. 2) Nauawm hrai : Tlaiah pitar leh putar, nauawma thu mai mai tawhte nen ruai ropui takin an theh thin. Tin, Khuangchawi nu leh pa leh an chhungte an chuanna thin 'Khuanghlang'-a an chuan a, an thil neihte an vawrh chu naupangte pawhin an chuh ve thin."2 NAUPANG HLA3 Hmasang Mizo nun kan zira ngaihnawm tak pakhat chu, an nun mawlmang leh hniam takah khan, naupang chanpual an theihnghilh ngai hauh lo kha a ni a. Kt an hmannaah naupang chanpual an dah a, zu chi hrang hrang zingah pawh Naupang chanvo an ruat tel a. Hla chen hian naupang ta tur an lo ruat kan hmu a ni. Chung naupang hlate chu chi hniha then a ni a.
1. 2. 3. B.Lalthangliana & F.Lianhmingthanga, Mizo Nunhlui Part II, p-148 C.Lalbiaknema,Mizote khawsak Dan, phek 125-129 B. Lalthangliana & F.Lianhmingthanga, Mizo Nun hlui Part-II, Phek 161-162

302

Nun hluiten kir an rel lo

Nau awih hla hi a chi khat chu a ni a. Hetiang hian nau an puakin, an nau puak mawnga beng thap thap chungin an sa diai diai thin a, awmzia a neiin a mawi ngawt mai. 1. 2. 3. 4. Ka nauvi hi mu hle hle se, bei hle hle, A mut loh chuan keima'n ka beng mu ang e. Kan kawmcharah tuihawk a luang dem dem, A fim hmasa Lalngovi'n thal zo zel e. A khi-a'n khian rammu an kal dial dial e, Ka nauvi pa tel ve maw, ral that ve maw ? A khi a'n khian meikhu a zm chiai chiai e, Lalte a pa'n sai a kap, an sai lu lam e.

A chi hnihna chu, naupang inkawm ho leh pawntonaa an sak thin, engmah engto leh phurrit an neih hma leh an hriat thiam hma hlim taka an sak ho dial dial thin hlate a ni a. Chung znga tlem chu lo tarlang ila: 1. Ka nu, ka pa, lo haw thuai thuai Tlangah ruahpui a sur e, Sakhi lampeng rawn zawh la, Lo zangphar dr dr ang che; Chhingmiti a tap e, Rolenga a tap e; Ka mumang mang chu ni sela; Ka zu au na ral ral tur a. Nghng twlah, sai awnah, A ruh no no chhuakah, A che che sih hlawkah; Thlengpui khup hnu thal leh thei lo, Kei ka tiam dai dak. ......................................
B. Lalthangliana & F.Lianhmingthanga, Mizo Nun hlui Part-II, Phek 161-162

2.

1.

You might also like