Autor: doc. dr hab.

Zbigniew Mazur

Polityka historyczna rzdu CDU/CSU i FDP

W programach wyborczych CDU/CSU (28 czerwca 2009: Wir haben die Kraft gemeinsam fr unser Land. Regierungsprogramm 20092013) oraz FDP (17 der maja 2009: Die Mitte strken. a Deutschlandprogramm Freien Demokratischen Partei),

nastpnie w ukadzie koalicyjnym CDU/CSU i FDP (26 padziernika 2009, Wachstum. Bildung. Zusammenhalt. Der Koalitionsvertrag zwischen CDU, CSU und FDP) niemiecka polityka historyczna zajmowaa niewiele miejsca, ustpujc - ze zrozumiaych powodw problematyce gospodarczej i socjalnej. Podobnie byo w trakcie kampanii wyborczej, powszechnie ocenianej jako bezbarwna, cho skutkujcej znacznymi przesuniciami na niemieckiej scenie politycznej. Wybijay si w niej zdecydowanie tematy zwizane z sytuacj spoeczno-gospodarcz. Temat przeszoci by zasadniczo nieobecny, a jeli w ogle, to pojawia si na marginesie spekulacji o przyszej koalicji rzdzcej, w kontekcie ewentualnego porozumienia midzy ugrupowaniami lewicowymi lub lewicujcymi, obejmujcego

Nr 29 / 2009
091209
INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna

rwnie Die Linke, czyli parti o korzeniach silnie komunistycznych lub lewackich. W expos kanclerz Merkel oraz debacie w Bundestagu (10 listopada 2009) znalazy si liczne, ale powierzchowne nawizania do obchodw rocznicy otwarcia muru berliskiego (9 listopada 2009), ale poza tym wiksze zainteresowanie wzbudzia jedynie obsada Rady Fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie.

Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelny), Marta Gtz, Piotr Cichocki

W programach wyborczych chadekw i liberaw, jak rwnie w zawartym midzy nimi ukadzie koalicyjnym, wybijay si dwa tematy bezporednio dotyczce federalnej polityki historycznej: 1. Upamitnienie przeszoci dwch pastw niemieckich, zwaszcza dyktatury SED oraz rewolty spoeczestwa wschodnioniemieckiego,

2.

Upamitnienie

ofiar

niemieckich,

czyli

przede

wszystkim

wypdzenia ludnoci niemieckiej ze wschodu. Antytotalitarny konsens Partie koalicji chadecko-liberalnej zapowiedziay kontynuowanie polityki przez historycznej poprzedni opracowanej Bundestag przez koalicj chadeckosocjaldemokratyczn i wyoonej w dokumencie zaakceptowanym (Verantwortung vertiefen). wahrnehmen, Ten obszerny Aufarbeitung verstrken, Gedenken

materia, przygotowany w Urzdzie Penomocnika ds. Kultury i Mediw (Bernd Neumann, CDU), wnikliwie przedyskutowany w komisjach parlamentarnych, kilkakrotnie poprawiany i uzupeniany, obejmowa komemoracj nieprawoci zarwno nazizmu, jak i komunizmu. W programie chadeckim uwzgldniono obydwa kierunki upamitniania. Najpierw podniesiono pielgnowanie pamici o narodowym socjalizmie i jego straszliwych zbrodniach, ktre pocigny za sob mier milionw ludzi i rozliczne cierpienia, zwaszcza wymordowanie szeciu milionw ydw w Europie, i zaraz po tym zapowiedziano wprowadzenie historii niemieckiego podziau i dyktatury SED do nauczania szkolnego w caych Niemczech. W programie wyborczym FDP uczyniono podobnie, najpierw akcentujc zachowanie pamici o zbrodniach narodowego socjalizmu i nastpnie, w tym samym akapicie, stwierdzajc: Wspominanie zamordowanych przeciwnikw reimu komunistycznego musi by wczone utrzymane. Chadecy i liberaowie wychodz z antytotalitarnego konsensu jako podstawy demokratycznej tosamoci narodu i pastwa niemieckiego, co w praktyce narzuca krytyczne podejcie do przeszoci zarwno nazistowskiej, jak i enerdowskiej. Obydwie partie mocno obstaj przy teorii totalitaryzmu, w mniejszym lub wikszym stopniu zrwnujcej obydwie dyktatury, co przez rodowiska lewicowe odbierane jest z podejrzliwoci jako prba relatywizowania zbrodniczej polityki Trzeciej Rzeszy i porednio rwnie prba do politycznego ksztacenia [Politische Bildung]. Autentyczne miejsca bezprawia SED musz by udostpnione i

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

osabienia pozycji lewicy w niemieckim yciu politycznym. W zwizku z pewn draliwoci okrelenia konsens antytotalitarny nie pojawio si ono w programach wyborczych liberaw i chadekw, nie wystpio take w ukadzie koalicyjnym, a tym bardziej w expos kanclerz Merkel (10 listopada 2009). Nie powoywano si na nie rwnie w debacie parlamentarnej po expos rzdowym. Ale nie oznacza to, e koncepcja ta zostaa zarzucona i przestaa funkcjonowa w sensie merytorycznym. Liberaowie i chadecy chtnie posuguj si ni m.in. jako ideologiczn broni w zwalczaniu wpyww lewicowych, z gry dyskredytujc wszelkie pomysy jakiekolwiek porozumienia midzy SPD a Die Linke. W ukadzie koalicyjnym krtko i zwile obiecano kontynuowanie dotychczasowego upamitniania obu dyktatur, nazistowskiej i komunistycznej: Przepracowanie terroru nazistowskiego i dyktatury SED bdzie kontynuowane i wzmocnione zgodnie z federaln koncepcj miejsc pamici. Stwierdzenie to mona uzna za merytorycznie wystarczajce, poniewa we wspomnianej federalnej koncepcji upamitniania wyoono dokadnie i szczegowo zaoenia niemieckiej polityki historycznej. Tym niemniej lakoniczno cytowanego sformuowania moe troch zastanawia. W kadym razie nie powicono wicej uwagi pamici o zbrodniach hitlerowskich i nie wspomniano nawet o mordzie na ludnoci ydowskiej, co w enuncjacjach na temat przeszoci naley zazwyczaj do codziennego rytuau. Natomiast osobny nacisk pooono na dyktatur SED, podkrelajc, e jej przepracowanie stanowi spoeczno-polityczne wyzwanie o nadal wielkim znaczeniu.(Um der Verklrung der SEDDiktatur entgegenzuwirken, zur wird die Bundesregierung ihre Manahmen geschichtlichen Aufarbeitung verstrken).

Zapowiedziano na rok 2010 r. uruchomienie programu Aufarbeitung der SED-Diktatur w ramach Bundeszentrale fr Politische Bildung, powoanie miejsca spotka modziey w celu przepracowania dyktatury SED, utworzenie biura koordynujcego zbieranie relacji wiadkw historii i jednym tchem: program zwalczania ekstremizmu prawicowego, lewicowego, islamskiego oraz raport o przepracowaniu dyktatury SED (dziwne zestawienie!).

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Chadecy (nieco mniej liberaowie) przywizuj du wag do wykreowania pozytywnej samooceny spoeczestwa niemieckiego, wydobycia go z cienia II wojnie wiatowej, wpojenia asertywnego stosunku do przeszoci i na tym podou uksztatowania tosamoci niemieckiej. Program wyborczy CDU/CSU zakada identyfikacj wikszoci mieszkacw Niemiec z krajem, jzykiem, kultur i wartociami zapisanymi w Ustawie Zasadniczej etc.. Stwierdza, e dokonania dawnej Republiki Federalnej daj podstaw do tego, eby by dumnym z Niemiec i patrze z ufnoci w przyszo (Die Identifikation mit eigenen Land strkt Mut und Zuversicht). Dorobek dawnej Republiki Federalnej oraz zryw spoeczestwa wschodnioniemieckiego, czyli powstanie RFN i pokojowa rewolucja w NRD, maj - zdaniem chadekw - ucielenia wartoci kultury przewodniej w Niemczech (Diese historischen Erfahrungen und Werte sind die Grundlage fr den Zusammenhalt in unseren Gesellschaft und tragen die Leitkultur in Deutschland). Mocno kontrowersyjne pojcie Leitkultur zostao tu zdefiniowane nie przez jzyk lub kultur niemieck, lecz wartoci zwizane z powojenn histori obydwu pastw niemieckich. Zazwyczaj pojcie to uywane jest w do mtnym znaczeniu, odnoszcym si do polityki integracyjnej wobec grup migracyjnych. Nawiasem mwic, nie wystpuje ono w rozbudowanej czci programu chadekw dotyczcej wanie polityki integracyjnej, bardzo ostro i rygorystycznie zarysowanej, jednoznacznie nastawionej na asymilacj kulturow. Partie chadeckie i liberalna koncentruje uwag na dwch wydarzeniach: powstaniu w 1949 r. Republiki Federalnej (szczeglne znaczenie: Grundgesetz) oraz rewolucji 1989 r. w NRD (szczeglne akcenty: pokojowo, zwycistwo, sukces). W zwizku z tym d do utrwalenia w niemieckiej pamici zbiorowej dat zwizanych z utworzeniem RFN (7 wrzenia 1949 r.) oraz walk z reimem NRD (17 czerwca 1953 i 9 listopada 1989). Dat 9 listopada chtnie by przeksztacono w wito narodowe lub przynajmniej w dzie pamici, i takie pomysy si pojawiaj, lecz kopot z tym, e 9 listopada kojarzy si rwnie z pogromem w 1938 r. ludnoci ydowskiej w Trzeciej Rzeszy. Jak na razie o przykryciu daty

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

negatywnej przez dat pozytywn nie ma mowy, cho wszystko zmierza w kierunku pewnego zneutralizowania tej pierwszej. W ukadzie koalicyjnym osobno wspomniano o pomniku jednoci i wolnoci w Berlinie. Dla upamitnienia 17 czerwca 1953 oraz jesieni 1989 wzniesiemy w pobliu berliskiego paacu [Berliner Schlossfreiheit] Narodowy Pomnik Wolnoci i Jednoci oraz poprzemy wzniesienie Pomnika Wolnoci i Jednoci w Lipsku. Idea pomnika berliskiego bya dyskutowana od wielu lat, zostaa wczona do federalnego upamitniania, jednake konkurs na pomnik zakoczy si niepowodzeniem i jego realizacja ulega zwoce. Pomnik w Lipsku wymusiy protesty spoeczestwa, domagajcego si pamici o lipskich demonstracjach i niechtnego monopolizowaniu komemoracji przez Berlin. Poniewa polityka historyczna chadekw i liberaw wyranie stoi pod znakiem kontynuacji linii poprzedniego rzdu chadeckosocjaldemokratycznego, to enuncjacje obu partii oraz ukad koalicyjny zdominoway odwoania do wczeniej przyjtych koncepcji i wczeniej uzgodnionych projektw. Wystarczyo si na nie powoa, temat nie wymaga obszernego rozwinicia. eby omwi polityk nowej ekipy wobec przeszoci nazistowskiej i komunistycznej naleaoby zatem sign do przyjtego wczeniej przez Bundestag kompleksowego programu upamitniania. Ale to ju inny temat. Nowe akcenty naleay do rzadkoci, albo zgoa ich nie byo. Stanowisko obu partii byo zreszt zawsze do zblione, liberaowie podobnie jak chadecy zajmuj stanowcz postaw w sprawie antytotalitarnego konsensu, czyli konsekwentnego potpienia obu reimw niemieckich, nazistowskiego i komunistycznego. W tej sprawie podzia stanowisk przebiega na linii oddzielajcej przede wszystkim lewic i prawic. Przeciwko hasu antytotalitarnego konsensu protestuje zwaszcza Die Linke, zastrzeenia zgaszaj take politycy z Bndnis 90/Die Grnen, w pewnym zakresie rwnie socjaldemokraci, wszyscy kwestionujc tendencj do zrwnania reimu nazistowskiego i komunistycznego, a wic tym samym - jak twierdz - relatywizowania zbrodni Trzeciej Rzeszy i dyskredytowania wszelkich formacji lewicowych (banalizowanie Trzeciej Rzeszy i demonizowanie NRD).

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Antytotalitarny konsens jest niewygodny rwnie ze wzgldu na to, e moe zraa spor cz spoeczestwa wschodnich krajw federacji, utrudnia zintegrowanie narodu niemieckiego (Ossi i Wessi), a politycznie blokowa wszelki manewr SPD w kierunku Die Linke. Bardzo znamienny by artyku Matthiasa Platzeck (SPD) w Der Spiegel (2009, nr 49), ktry postawi wyranie tez, e przeszo nie moe rzdzi teraniejszoci i w zwizku z tym niezbdne jest pojednanie midzy siami demokratycznymi a dawnymi zwolennikami reimu komunistycznego. Platzeck bardzo zrcznie powoa si na przykad dawnej Republiki Federalnej, na to, e demokratyzacja udaa si tam dziki zintegrowaniu nazistw, dajc jednoznacznie do zrozumienia, e analogiczn polityk naley stosowa na terenie nowych krajw, tym bardziej, e istnieje jednak rnica midzy nazistami a dawnymi kontrahentami z czasw zimnej wojny. Motywacje tego polityka byy przejrzyste (przygotowanie gruntu dla politycznego otwarcia na Die Linke), ale nie zmienia to faktu, i poruszy rzeczywisty i trudny problem: jak pogodzi integrowanie grup ewidentnie obcionych dziedzictwem komunizmu z konsekwentnym w wymiarze ideowym (i personalnym) rozliczeniem mao chlubnej przeszoci. Trudno odpowiedzie na pytanie, czy w sferze ideowej koncepcja antytotalitarnego konsensu zdoa sprosta owemu podwjnemu zadaniu. Wypdzenie Wypdzenie ludnoci niemieckiej znalazo si w programie chadeckim tu za fragmentem dotyczcym narodowego socjalizmu i dyktatury SED. Stao si tak prawdopodobnie nie bez nacisku Bund der Vertriebenen oraz popierajcej go bawarskiej CSU. Wspomniano o Stiftung Flucht, Vertreibung, Vershnung, ktra ma dokumentowa los niemieckich wypdzonych ze stron ojczystych, suy prawdzie, budowa mosty i wspiera porozumienie midzy narodami. Dorzucono zdanie, ktre zapowiadao kopoty z obsadzeniem pustego miejsca w Radzie Fundacji: CDU i CSU obstaj przy tym, e zwizki niemieckich wypdzonych ze stron ojczystych same mog decydowa o swoim przedstawicielstwie w Radzie Fundacji Ucieczka, Wypdzenie,

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Pojednanie. Puste miejsce w Radzie Fundacji zostao celowo nie obsadzone przez Bund der Vertriebenen, w przekonaniu, e zostanie ono zajte po wyborach do Bundestagu przez przewodniczc Erik Steinbach. Bawarska CSU nigdy nie ukrywaa, e udzieli stanowczego poparcia wprowadzeniu Steinbach do Rady Fundacji. Specjalny zapis programu chadeckiego, podkrelajcy prawo organizacji wypdzonych do suwerennego wytypowania swoich przedstawicieli w Radzie Fundacji, stanowi ukryte potpienie wykluczenia Steinbach i zapowiada odnowienie sporu o skad Rady Fundacji. Jednake w ukadzie koalicyjnym pominito spraw przedstawicielstwa w Radzie Fundacji, najpewniej dlatego, e nie zgodzili si na to liberaowie. W chadeckim programie wyborczym powtrzono dosownie z wczeniejszych dokumentw (program wyborczy CDU do Parlamentu Europejskiego, 16 marca 2009, Starkes Europa Sichere Zukunf; wsplna odezwa CDU i CSU przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, 25 maja 2009 r., Fr eine starke Stimme in Europa) dwa zdania o znaczeniu podstawowym: Prawo do stron rodzinnych obowizuje. Kadego rodzaju wypdzenie musi by midzynarodowo potpione, a naruszone prawa uznane. Zdania te, podobnie jak sformuowania zapowiadaj zawarte w dwu przez poprzednich partie dokumentach, stara o kontynuowanie chadeckie

midzynarodowe (zwaszcza na forum Unii Europejskiej) potpienie Polski za przesiedlenie ludnoci niemieckiej. Mona te zapisy bagatelizowa jako ukony pod adresem polityki historycznej Bund der Vertriebenen, mona w tym widzie rwnie (moim zdaniem susznie) wany element federalnej polityki historycznej, szczeglnie ostro forsowanej przez CSU i popieranej przez CDU, zmierzajcej do moralnego zakwestionowania skutkw klski Trzeciej Rzeszy. Co w programie chadeckim (nacisk CSU) ma znaczy prowokacyjne odwoanie si do prawnomidzynarodowego stanowiska Niemiec w kontekcie wpisywania do oficjalnych dokumentw dawnych niemieckich nazw miejsca urodzenia wypdzonych? W ukadzie koalicyjnym potwierdzono, e zgodnie z przyjt przez Bundestag ustaw (21 grudnia 2008) powstanie w Berlinie miejsce dokumentacyjne Stiftung Flucht, Vertreibung, Vershnung i

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

zapowiedziano, e rzd wesprze take utworzenie muzeum Niemcw sudeckich w Monachium (naciskao na to CSU). Podtrzymano dalsze finansowanie (zgodnie z art. 96 ustawy o wypdzonych) instytucji pielgnujcych dziedzictwo kulturowe wypdzonych (czyli finansowanie organizacji wypdzonych). Zadeklarowano objcie szczegln odpowiedzialnoci Niemcw pochodzcych z pastw Europy rodkowo-Wschodniej niemieckich nadal i Poudniowo-Wschodniej w tych oraz mniejszoci pozostajcych krajach.

Jestemy przekonani, e mniejszoci niemieckie, jak rwnie wypdzeni i wysiedlecy mog wnie wasny wkad w zbudowanie pomostw kulturowych i spoecznych z krajami Europy rodkowo Wschodniej finansowania i poudniowej, jak organizacji rwnie z niektrymi krajami i mniejszociowych, sukcesyjnymi Zwizku Sowieckiego. Oznacza to kontynuowanie wypdzonych legitymujcych si niejednokrotnie bardzo wtpliwym wkadem w pojednanie ze wschodnimi ssiadami. Wypdzenie pojawio si w debacie nad expos kanclerz Merkel, bezporednio w nawizaniu do postulatu ministra Guido Westerwellego nadania wikszej rangi stosunkom z Polsk. Poniewa znana bya ju zapowied Bund der Vertriebenen zgoszenia ponownie kandydatury Steinbach do Rady Fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie i zapewnienie zoone przez Westerwellego podczas wizyty w Warszawie, e Niemcy nie uczyni niczego, co mogoby niepotrzebnie pogorszy stosunki z Polsk, musiao si nasuwa pytanie o stanowisko, jakie zajm liberaowie w rzdzie koalicyjnym, kiedy pojawi si sprawa zaakceptowania nominacji Steinbach do Rady Fundacji. W debacie parlamentarnej Angelica Schwall-Dren (SPD), jednoznacznie przykadowo aprobujc skrytykowaa polityk niejasn zblienia z Polsk, Merkel podaa wobec jednoczenie w wtpliwo zaangaowanie w ni partii chadeckich i postaw kandydatury Steinbach do Rady Fundacji, zarzucajc przy okazji tej ostatniej dolewanie oliwy do ognia w stosunkach z Polsk. Kerstin Mller (Bndnis 90/Die Grnen) przypomniaa ministrowi obietnic zoon w Warszawie, wyraajc zarazem nadziej, i zapobiegnie on wprowadzeniu Steinbach do Rady Fundacji i uchroni stosunki polsko-

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

niemieckie

przed

pogorszeniem.

Dyskusji

na

ten

temat

nie

kontynuowano, ale byo oczywiste, i w zwizku z osob Steinbach liberaw czeka prba si z chadekami, zwaszcza z bawarsk CSU. W Bundestagu wystpia rwnie Erika Steinbach prezentujc dobrze znany repertuar pogldw. Zacza od ataku na Westerwellego za jego wypowied w Warszawie (30 padziernika 2009) na temat muzeum wypdzenia (Westerwelle: Wir wollen, dass das ein Projekt ist, das unsere Lnder zueinander bringt, ein Beitrag zur Veshnung. Wir werden unterlassen, was diesem Gedanken entgegensteht). Mwia: Szczliwie Warszawa to nie caa Polska. Wszdzie tam, gdzie codziennie jad niemieccy wypdzeni, nie z pici w kieszeni, lecz z otwartym sercem, istnieje cudowne wspycie polsko-niemieckie. Tam, gdzie jad politycy niemieccy, istnieje niech wobec tej czci niemieckiej ludnoci. Trzeba to wyranie powiedzie. Odpowiedzialno za to ponosz w znacznej czci niektre osoby w tym budynku. Przypomn, e Steinbach nie raz powoywaa si na to, e kontakty wypdzonych z mieszkacami Ziem Zachodnich i Pnocnych ukadaj si znakomicie w przeciwiestwie do kontaktw z politykami warszawskimi. Nie raz rwnie zarzucaa politykom niemieckim, zwaszcza socjaldemokratom, e prowadz wsplnie z politykami polskimi dziaalno wymierzon przeciwko Bund der Vertriebenen. Przy okazji: niektre osoby w tym budynku to naturalnie Angelica Schwall-Drren i Kerstin Mller, i oczywicie Westerwelle, ktry spotka si z zarzutem powicania interesw niemieckich wypdzonych w imi podtrzymania dobrej atmosfery w stosunkach z Warszaw. Steinbach odwoywaa si do przestrzegania i obrony praw czowieka, zgodnie z uprawian od lat propagand historyczn Bund der Vertriebenen. Wystpujc w roli przewodniczcej zwizku ofiar (w takiej roli Bund der Vertriebenen obecnie si prezentuje) powiedziaa: Wiarygodno zewntrznej niemieckiej polityki praw czowieka pozostaje w zwizku i zaley od dziaa w samych Niemczech. Jest bdem wierzy, i dobre wspycie i zaufanie z innymi krajami mona kupi sprzecznym z prawami czowieka wyparciem si ofiar [Opfergabe] kosztem wasnych obywateli i

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

organizacji. Tego nie da si kupi. [....] Jest zadaniem niemieckiej polityki, rwnie polityki praw czowieka i zagranicznej, objani w krajach z nami ssiadujcych traum milionw niemieckich ofiar wypdzenia, z ktrymi wielu z nas styka si na co dzie, i roznieci odpowiedzialne zachowanie wobec ofiar na caym wiecie, ale rwnie praktykowa to w kraju. Wypomniaa, e aden niemiecki minister spraw zagranicznych nie zoy wieca w miejscu masowych grobw niemieckich ofiar cywilnych i lagrowych: w Malborku, ambinowicach lub Potulicach, w Czechach lub Jugosawii. Prawa czowieka, moi drodzy przyjaciele, s niepodzielne. Uwiadomi naszym krajom ssiedzkim, e dotycz one rwnie niemieckich ofiar, jest niezbywaln czci niepodzielnej polityki praw czowieka na wewntrz i na zewntrz. Krtko mwic, Steinbach pouczya rzd, jak ma prowadzi polityk historyczn, zwaszcza w stosunkach z Polsk. Powtrzmy: Bund der Vertriebenen nigdy nie ukrywa, e ponownie wysunie kandydatur Steinbach do Rady Fundacji. Liczy na poparcie chadekw i chyba nie spodziewa si zbyt twardego sprzeciwu liberaw. W kadym razie mg przypuszcza, e liberaowie zajm stanowisko troch bardziej ugodowe ni socjaldemokraci. Najprawdopodobniej zamierza pocztkowo odczeka z nominacj trzeciej osoby do Rady Fundacji, ale wizyta Westerwellego w Warszawie oraz zoona tam (w dyplomatycznym jzyku, ale jednoznaczna) obietnica zablokowania kandydatury Steinbach sprowokowaa wypdzonych do emocjonalnych reakcji. Minister rzeczywicie ustawi wysok poprzeczk i uprzedzi ewentualne naciski, ktrych cakiem susznie mg oczekiwa ze strony chadekw. Zdefiniowa sytuacj. I w dodatku uczyni to w Polsce! Wywoao to zo w kierownictwie Bund der Vertriebenen i sprowokowao Steinbach do niezwykle ostrego wystpienia w Bundestagu. W rezultacie powtrzya si sytuacja z pierwszych miesicy 2009 r.: ataki wypdzonych na ministra spraw zagranicznych, rozdwiki w rzdzcej koalicji, silne poparcie bawarskiej CSU dla Steinbach, milczenie kanclerz Merkel, w prasie krytyka strony polskiej za histeryczne ingerowanie w wewntrzne sprawy niemieckie.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

10

Steinbach nie poprzestaa na wystpieniu w Bundestagu. Zarzuty pod adresem Westerwellego powtrzya niemal dosownie na amach Bild Zeitung (13 listopada 2009), oskarajc ministra o wyprzeda interesw niemieckich celem przypodobania si Polsce. Natychmiast zyskaa demonstracyjnie poparcie politykw CSU, bardzo krytycznie oceniajcych postaw Westerwellego. Przewodniczcy CSU Horst Seehofer ostrzeg kanclerz Merkel przed blokowaniem kandydatury Steinbach. Sekretarz generalny CSU Alexander Dobrindt wyrazi zdziwienie postpowaniem ministra i zdecydowanie popar nominacj Steinbach do Rady Fundacji. Polityk CDU Wolfgang Bosbach nawoywa, eby si nie przejmowa polskimi zastrzeeniami i zaakceptowa decyzj Bund der Vertriebenen w sprawie obsadzenia pustego miejsca w Radzie Fundacji. Jedenastu europosw CDU i CSU wystosowao list do kanclerz Merkel domagajc si zaaprobowania Steinbach i odmawiajc ministrowi z FDP prawa do podejmowania decyzji o skadzie Rady Fundacji. Bund der Vertriebenen niedwuznacznie zapowiada, e mimo wszystko wystawi kandydatur Steinbach, a nawet grozi, e wycofa z Rady pozostaych dwch przedstawicieli, jeli rzd nie zaakceptuje osoby przewodniczcej. Bardzo wtpliwe, eby liberaowie mieli ustpi pola. W wywiadzie dla Der Spiegel (16 listopada 2009) Westerwelle podkreli, e w nazwie fundacji nie przypadkiem znalazo si pojednanie i rzd federalny nie uczyni nic sprzecznego z tym przesaniem. Na pytanie, czy kanclerz Merkel ocenia sytuacj w podobny sposb, odpowiedzia krtko: Kanclerz zna moje stanowisko. Minister zapowiedzia, e nie zaakceptuje niczego, co mogoby niebacznie zaszkodzi stosunkom polsko-niemieckim; przypomnia, e Steinbach wbrew polityce Kohla i Genschera gosowaa przeciwko uznaniu granicy polsko-niemieckiej; wyraa nadziej, e BdV rwnie pragnie sukcesu projektu pojednania i zachowa si mdrze przy nominacji, a jeli nie, to ostrzeg, e minister podejmie wasn decyzj (Wenn nicht, entscheide ich). Chcc nie chcc liberaowie weszli w buty socjaldemokratw. W zasadzie nie powinno to dziwi ze wzgldu na tradycje genscheryzmu, czyli w polityce wschodniej realizowania bardziej twardego kursu w koalicji z SPD i bardziej ugodowego w

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

11

koalicji z CDU/CSU. Kanclerz Merkel ponownie znalaza si w trudnej sytuacji wyboru midzy koalicjantem a rodowiskiem wypdzonych. W tle rysowa si wybr midzy zapowiadan przez Westerwellelgo popraw stosunkw z Polsk a pogorszeniem atmosfery w relacjach midzy obu krajami. Podsumowujc: 1. Nic nie wskazuje na to, eby zmieniy si podstawowe zaoenia dotychczasowej powcigliwie, federalnej raczej polityki historycznej. ale W ukadzie wzgldem koalicyjnym chadecy i liberaowie sformuowali swoje pogldy do unikajc skrajnoci, pod merytorycznym nie odstpujc od linii przyjtej w poprzednich latach. 2. Motorem niemieckiej polityki historycznej jest chadecja, liberaowie mniej interesuj si pamici zbiorow, aczkolwiek programowo jedni i drudzy opowiadaj si za antytotalitarnym konsensem i upamitnieniem niemieckich ofiar (czytaj: niemieckiej ludnoci wypdzonej ze Wschodu). 3. Z antytotalitarnego konsensu nie naley wyciga pospiesznego wniosku o relatywizacji zbrodni Trzeciej Rzeszy, ale nie da si ukry, e obiektywnie rzecz biorc zbrodnie nazistowskie i komunistyczne staj si porwnywalne, co wszelako nie oznacza, e stawiane na tym samym poziomie. Obowizuje zasada: nie banalizowa Trzeciej Rzeszy i nie demonizowa dyktatury SED. 4. Antytotalitarny konsens jest politycznie niewygodny dla lewicy i bdzie przez ni mniej lub bardziej otwarcie krytykowany w imi co najmniej pewnego zrwnowaenia: polityki integrowania wschodnich krajw federacji z zachodnimi oraz polityki opracowywania przeszoci komunistycznej. 5. W Niemczech nie osabn, a wrcz wzmocni si dziaania na rzecz upamitnienia bezprawia/krzywdy niemieckich wypdzonych, jak rwnie niemieckiego dziedzictwa kulturowego wschodniego. Bd ostrone, bez specjalnego rozgosu, ale prowadzone konsekwentnie. 6. Rzd niemiecki bdzie si raczej trzyma zasady multilateralizmu, czyli stara o akceptacj wschodnich ssiadw dla swojej polityki komemoracji i muzealizacji wypdze.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

12

7. W sprawie muzeum wypdzonych (i obsady Rady Fundacji) liberaowie bd w koalicji z chadekami zajmowali podobne stanowisko jak uprzednio socjaldemokraci w koalicji z chadekami. Wtpliwe, eby ustpili w sprawie Steinbach, znaj swoj cen i chc zachowa profil w polityce zagranicznej. 8. Argumentacja ministra Westerwellego w sprawie Steinbach jest niezbyt korzystna (Warszawa nie yczy sobie tej osoby w Radzie Fundacji), albowiem nieuchronnie stymuluje niezadowolenie zwrcone przeciwko Polsce (vide np. komentarze Frankfurter Allgemeine Zeitung, zwaszcza odpowiednio dobrane listy do redakcji). 9. Teoretycznie w sporze o skad Rady Fundacji jest moliwe: a) spacyfikowanie Bund der Vertriebenen, b) kupienie ustpstwa Bund der Vertriebenen (dotacjami? stanowiskami? jak now inicjatyw?), c) zgoda rzdu na danie Bund der Vertriebenen i politykw chadeckich, d) przewleky kryzys w koalicji rzdzcej. 10. Rzd polski powinien spokojnie trwa przy dotychczasowej ocenie Steinbach, ale zdecydowanie unika wszelkich dramatycznych interwencji. Ostatecznie jest to spr midzy niemieckimi koalicjantami, co jest ich wasnym zmartwieniem. ( listopad 2009)

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

13

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

NOWOCI WYDAWCZNICZE INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Bibliografia zawartoci Przegldu Zachodniego 1996-2007, red. E. Kozowska, A. Kwiatkowska, Pozna 2009; M. Gtz, Atrakcyjno klastra dla lokalizacji bezporednich inwestycji zagranicznych, Pozna 2009; T. Budnikowski, Bezrobocie wyzwaniem wspczesnoci, Pozna 2009; M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Pozna 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009, Pozna 2009; J. Kiwerska, Osabione mocarstwo. Pozycja USA w wiecie po omiu latach prezydentury Georgea Busha, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 50/2008, Pozna 2008;

Nr 29 / 2009
INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

14