Đối Mặt Với Những Cám Dỗ - Lê Hữu Tiến (E-BOOK VTBT)

Tc phm: I MT VI NHNG CM D Dch v bin son: L Hu Tin Nh xut bn: Nxb Vn Ho Thng Tin Nm xut bn: 01/2012 S trang:
150 Kh sch: 13.5 x 20.5 cm Gi ba: 30.000 ng Thng Tin Thc Hin: nh my: tunkey, tranvuong, lethanhbk55 Hiu chnh: thanhtradn91 ng gi: thanhtradn91 Hon thnh: 04/04/2013 CHN THNH CM N CC THNH VIN THAM GIA D N EBOOK VTBT
E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN
TH NG CA NHM E-BOOK (VTBT)

Cc bn thn mn! Trong thi i cng ngh thng tin Internet ngy cng pht trin nh hin nay, Ebook nh l mt mn n tinh thn khng th thiu ca cng ng mng v khng ai c th ph nhn nhng li ch m n mang li. Chng ti Nhm E-Book (VTBT) c gng s ha cun sch ny vi hy vng mang n cho cc bn nhng tin ch nht nh khi s dng Ebook. u tin, E-Book (VTBT) chn thnh xin li Tc Gi v NXB v thc hin Ebook khi cha c s ng ca bn lin quan. Tip n, mong cc bn s dng Ebook mt cch hp l, trnh in n, photo nhn bn gi gn gi tr vn c ca cun sch in. Vic s dng Ebook ny l min ph. Do , E-Book (VTBT) khng chu trch nhim v bt k sai st g trong qu trnh bin tp Ebook. Cui cng, chng ti hy vng c gi yu sch nn s hu cho mnh cun sch in tri nghim v nh gi c tt hn v Ebook ln sch in, cng nh ng h v mt ti chnh cho Tc Gi v NXB. Chng ti xin gi li cm n trn trng n Tc Gi, NXB mang n cho ngi c nhng cun sch v cng gi tr. V xin cm n cc c gi ng h E-Book (VTBT). Trn trng!
Li gii thiu 1 Tnh cch l nh mnh 2 Cuc sng bung xui tht khng ng sng 3 Tnh cch l nhng g bn th hin trong bng ti 4 Khun hnh cui cng ca tch cch mi ngi nm chnh trong tay h 5 Tnh cch cn cao hn c tr tu 6 Ci tuyt ho l thi quen 7 Nhng g truy thc, cao c ng n, trong sng ng yu, ang kch nu l nhng ci tuyt ho v ng ngi ca th bn hy lun lun suy ngh v chng 8 Hy yu thch nhng g m chng ta phi yu thch l cn ng dn ti mc ch cao p 9 Khng ai mun tr thnh ngi tt v s tr thnh ngi tt nu nh hc khng lm nhng iu tt 10 Tm gng khng nhng l ci chnh trong cuc sng m cn l ci g nht 11 Ngi ta khng bao gi ni v tnh cch ca bn thn r bng khi h ni v tnh cch ca ngi khc 12 Bn c th tun theo tt c cc lut l nhng vn l ngi thiu o c 13 Gieo t tng gt hi thnh cng Gieo hnh ng gt hi thi quen. Gieo thi quen gt hi tnh cch. Gieo tnh cch gt hi nh mnh. 14 Ti nhn ra ngi c trch nhim vi s ngho nn v o c chng ta. chnh l chnh chng ta.
Li gii thiu
Khng ai mun sng thiu b bn - Arist S trao i gia bn b vi nhau v vn tnh cch c nhn ca mi ngi chnh l tinh thn chung ca cun sch ny. Ti s dng cm t ny th hin mi quan h gia ti v cc bn. Ti vi t cch l tc gi nhng cng l mt ngi bn, mt ngi tham gia trc tip vo cuc i thoi vi cc bn. Ti vit cun sch ny vi tnh cm chn thnh v tn trng cc bn. Chng ta hy xem nhau nh nhng ngi bn tt gip nhau hon thin bn thn. Chng ta s l nhng ngi bn nh Aristt tng ni ti cch y 2300 nm. Trong tc phm Nicomachean Ethics ca mnh mt tc phm c c gi rng ri xem nh l cun sch hon ho nht ni v o c v tnh cch, Aristt dnh phn ln s trang gn tc phm ni v tnh bn. Bn c th hi ti sao Aristt li dnh s u i nh vy ni v tnh bn trong mt cun sch v o c v nhn cch? Cu tr li ca Aristt chnh l t tnh mun tha m thi i no cng quan tm ti: tnh bn. Qu thc vo thi im bc vo th k XXI, quan im ca Aristt em li cho chng ta mt cch nhn nhn mi m, su sc v ti cn thit v cn o c ca mt tnh bn ch thc. Theo Aristt, mt tnh bn ch thc khng ch l tnh ng ch, cng chung s thch. Tnh bn vi tt c ngha ca n chnh l mi quan h gia ngi lun c thc c gng, nghim khc to dng tnh cch v o c ca mnh ng thi gip nhau sng tt hn, th hin trong t tng, trong hnh ng cng nh mi mt khc ca cuc sng. Vi Aristt cng nh tt c nhng nh o c tn tui khc trong lch s nhn loi th khng c g quan trng hn vic ci thin bn thn mnh ni ring cng nh c x hi ni chung. Ti s i su vo vn sau. Chng ta kh c th ci thin c cuc sng ca chng ta hay x hi m chng ta ang sng nu khng thc s ch ti v khng c gng bi dng tnh cch ca mnh. Cc bn phi thc s quan tm ti tnh cch ca cc bn, ti phi tht s quan tm n tnh cch ca ti v c hng ta, phi thc s quan tm gip ln nhau ging nh nhng ngi bn tt. Ti tht s hy vng bn s tm thy s hng th khi lm nhng iu ch ng cho rng
chng s lm mt i hng th ca bn hay ti ang thi phng tm nh hng quan trng ca chng. Hy cho php ti ch r cho bn thy. Hu nh khng mt ngy no tri i m ti li khng suy ngm v nhng tng trn. i lc suy ngh li vt le ln trong u ti theo nhng cch nhn nhn khc nhau. Cng c khi ti phi tha nhn rng nhng suy ngh li rt tiu cc. iu ny dng nh xut pht t s yu km trong tnh cch ca ti. Chng ta s thy c chnh mnh trong cc cuc giao tip hng ngy c th l nh, ni lm vic, ni gii tr hay khi mt mnh i din vi chnh mnh trc gng. Nu chng ta nhn mt cch thng thn v k lng th tm gng s cho chng ta thy c hnh nh chung v s phn chng ta. N cn cho ta thy nhng mt yu v mt mnh nm su thm trong tnh cch ca chng ta. iu m ti mun cui cng l gip bn pht hin ra c nhng yu km trong tnh cch bn, ch ng, khc phc n bng vic xy dng cho mnh nhng c tnh tt. Nhng im yu km ny thng dn ta ti hnh ng hay ni nhng iu ng tic, gy tn thng cho ngi khc v sai tri. Chng ta c th khc phc c nhng yu km nu chng ta thc s mong mun ci thin chnh mnh v sn sng thc hin n d kh khn n my. Ti thng nhc ti cu chuyn v mt cu th bng r. Anh ra ta sc thuyt phc rng anh ta khng th kim ch c tnh nng ny d bt pht ca mnh c bit khi trng ti nhc nh anh ch v mt vic ng ngn khng u. Anh ta khng h bin h cho mnh rng l ra anh ta khng b pht v c nhng li l khim nh i vi trng ti m n gin anh ch ni rng bn tnh anh ta l nng ny v khng th kim ch c mnh. Nhn thng anh ti hi: Trong nhng trng hp nh vy, ti sao anh khng phn gii cho trng ti bit v sai st ca ng y ng ta ln sau khng lp li sai lm ca mnh na!. Ngc nhin trc cu hi ca ti anh chng bng r tr li: Lm sao anh c th ngh ti lm nhng iu nh vy? Ti hon ton khng th lm c? Ti hi vn li anh ta Vy ti sao anh c th kim ch c mnh v thi im no th khng? Hn na, liu anh c pht cu hay khng nu trng hp trng ti l b m, ng bu hay cha o ca anh? Trng hp tng t xy ra vi ti. Mt ln ti sp ni nng vi mt anh li xe v ng vo ui xe ti, ti tnh c nhn vo tm gng chiu hu v nhn ra chnh l ng nghip v cng l ngi bn tt ca ti. Chng c g ng ngc nhin khi ti lp tc hin du tr li, t kim ch v n n ci trn khun mt cau c trc ca mnh.
Hy trung thc ngay t lc bt u. Mc d thi ti khng th chu c c th rt d xy ra trong cuc sng hng ngy ca chng ta nhng c mt s tht l chng ta chc chn c th kim sot c mnh v c th khc phc c yu km trong tnh cch ca chnh chng ta. Bn chu trch nhim v tnh cch ca ti. Khng ai c th thay th c ngoi tr chnh bn thn bn v bn thn ti. Trn tinh thn , cun sch ny l mt li ch dn, mt ngn uc soi ng cho bn ch khng phi l s p buc hay l s gio hun. Theo hnh thc i thoi, mc tiu u tin ca cun sch l khuyn khch, khi gi trong mi chng ta hy suy ngh v vic hon thin cuc sng c nhn cng nh x hi trong c bn thn mnh. Mc ch ca ti khng phi l s phn xt m mun gip bn hon thin bn thn. S phn bit ny rt quan trng. Nu c s phn xt no ch l s phn xt ca chnh bn thn bn i vi vic hon thin bn thn bn. Bn hy lm ht mnh cho tnh cch ca bn. Cng trong mnh suy ngh nh vy, mc ch ca ti khng phi l vch l tm su, tm nhng ti li sai lm trong qu kh ca bn. Trong khi mt s tht c nhc ti l Bn chnh l qu kh ca bn - mt s tht m chng ta nn hon ton l i nh khng bit th iu m ti mun nhn mnh chnh l ci nhn v tng lai. Du qu kh c nh th no i chng na th n l qu kh khng bao gi tr li. Ci m bn c hin ti vi ci nhn lc quan v pha trc chnh l nhng g bn s n nhn trong tng lai. V hin ti l m ca tng li. Bn s thy cun sch rt hu ch nu bn thc s tt hai iu ct yu sau: Bn phi thc s mong mun ci thin tnh cch ca bn v x hi ca chng ta ni chung v bn phi khng ngn ngi nhn thng vo bn thn bn, vo tm gng nhn cch ca bn. Mi chng trong cun sch ny c trnh by nhm tp trung em li cho bn mi mt gc cnh thuc tnh cch ca bn. ng thi n cn khuyn khch vic t nh gi bn thn, thc hnh n cng nh gip bn c c s do dai trong qu trnh nng cao tnh cch. Bn s thy mi chng s bt u bng mt cu danh ngn ni v tnh cch. Ti s dng nhng cu danh ngn y khng theo nh cch thng thng l
gy hng th ban u cho c chng. Cc cu danh ngn ny s thu tm ton b ni dung cng nh phn ct li ca mi chng. Bng cch ny bn s thy ta ca mi chng rt r rng v d nh, v tt nhin cng d thc hnh. Chng ta ang sng trong thi i khoa hc v cng ngh, s cm d v vt cht lun lung lc chng ta, lm cho chng ta ngy cng xa ri nhng chun mc v o c v quen vi li sng thc dng. Mt trong nhng mong mun tt bc ca ti gi gm qua cun sch ny l cun sch c th gip bn i mt vi nhng cm d v th hiu tm thng ca cun sch m chng ta thng li cho hon cnh c nhn v mi trng x hi. Ti hy vng rng lc bn bt u mi chng, bn nn soi mnh vo nhng cu danh ngn t hi bn thn: - Tnh cch ca ti nh th no v thi hnh ng chi phi bi tnh cch y ra sao? - Liu tnh cch ca ti c sc mnh gip ti chin thng bn thn mnh cng nh i mt vi nhng vn x hi? - Liu c phi tnh cch ti ng mt vai tr h trng gip ti gii quyt nhng vn y khng? Nhng cu hi nh vy khng phi l khng quan trng. Chng mang tnh quyt nh i vi s phn ca bn, c bit khi bn c nhng trang sch ny v lun lun t t cho mnh nhng cu hi nh vy. Bn thc s kh c th ci thin c mi trng xung quanh bn cng nh chnh cuc i bn nu nh bn khng thc s ch v n lc ht sc nng cao tnh cch ca mnh.
1
Tnh cch l nh mnh (Hraclit) Tnh cch ch khng phi l c tnh ca bn, chnh l nh mnh. Gia hai khai nim: tnh cch c tnh c mt s khc bit tuy rt nh nhng lm r s khc bit trong nhng trang u ny qu tht khng d. hn 50 nm qua v thm ch cho ti by gi ngnh tm l hc ch mi l m cho thy s khc bit quan trng gia hai khi nim ny. Rt nhiu ngi c th khng nhn ra c s khc bit gia tnh cch v c tnh. Ngy nay chng ta thng hay s dng ln ln hai khi nim ny vi nhau. Ly v d khi chng ta ni C y c kiu tnh cch ny v chnh l c tnh ca c y, hay khi chng ta ni ln ln gia nhng c im tnh cch ca anh y v nhng c im c tnh ca anh y. Du sao xt v mt o c th tnh cch bao gm nhng g thuc v bn cht ca bn, tt c nhng thi quen hay s an xen gia chng c tnh tt v tt xu ca bn. Nhng bn s cm thy hng th khi bit rng r rng t xa ti nay tt c cc nn vn ha u dung khi nim tnh cch theo ngha ny, khng phi ch mnh Heraclit, Aristt m c nn vn ha Hy Lp c i u dung nh vy. Trc khi tip cn gn hn mt s quan im vn cn tranh ci hin nay v tnh cch v c tnh chng ta hy ngm li nhng t m Heraclit dung bt u chng ny. nh gi ng hn tm quan trng o c cao qu ca tnh cch bn c th nhn thy mt iu g hm cha trong cu ni ca Heraclit rt c ngha i vi bn. Ethos (tnh cch) anthropos (con ngi) daimon (nh mnh)
Hy xem xt ba t ny theo trnh t ngc li: daimon thng c dch l s phn hay nh mnh; anthropos (nhn chng hc), anthropomorphic (nhn tng hc) m tt c nhng ch ny u lin quan ti con ngi. Nh vy
ch anthropos n gin ngha l con ngi. V cu trn thng c hiu theo ngha en l: tnh cch ca mt ngi chnh l s phn ca con ngi . c bit ti mun chng ta tp trung vo t chnh ethos. y l ch Ai Cp, t chng ta c c nhng t nh o c hay o c hc. Chng ta cn ch ti 4 im hu ch v t ny. Th nht, trong u bn lun lun tm nim rng ethos ngha l tnh cch. Th hai, sau khi hiu r s tng ng gia ethos v o c chng ta nn bt u nh gi ng mc tm nh hng quan trng ca n i vi mi quan h khng kht gia o c v tnh cch, nh hng ti s trung thc ca mi c nhn cng nh ca ton x hi. o c ca mt ngi gn lin vi tnh cch ca con ngi y. Qu thc y l im rt quan trng v nhiu ngi t trc ti nay vn cho rng ngi c o c l ngi ch cn tun theo nhng nguyn tc, lut l v php lut (nguyn tc lut l thnh vn), cng ging nh c ngi t bo cha cho mnh khi ni rng: Ti khng h vi phm bt c lut l no, vy lm s ao c th bn cho rng ti l ngi v o c? (Cu tr li cho vn ny, chng ra s tm hiu k hn trong chng XII: Bn c th tun th tt c cc lut l nhng vn c th l ngi thiu o c. o c hiu theo ngha su xa ca n, chnh l vn thuc v tnh cch ca bn, thuc v con ngi bn trong ca bn. N khng phi ch l vn liu bn c tun theo cc lut l hay khng. Tuy nhin chng ta cn phi c trch nhim ln v mt o c i vi vic tun th cc lut l v ngi c o c trc ht phi tun th nhng lut l . Th ba, trong khi ch ethos c hiu nh l tnh cch thi t ny cn c ngha l thi quen hay cch ng x quen thuc. Do chng ta c th hiu chnh xc m khng lm mt i ngha ca cm t ca Heraclit nh sau: Thi quen l nh mnh hay hnh vi quen thuc l nh mnh. Aristt c mt cu ni kh ni ting chng ta l ci m chng ta thng lp i lp li. Theo cu ny cng c th c hiu l Nhng ci m chng ta thng lp i lp li chnh l nh mnh. Th t, khi ngi Hy Lp c i ni v thi quen tt v nhng thi quen xu ca tnh cch th h nht nht dng nhng t m trong ting Anh c hiu l nhng c tnh tt v nhng ti li. chnh l khi nim v tnh cch. Nn vn ha Hy Lp c i cng ging nh tt c cc nn vn ha khc trong lch s pht trin ca nhn loi tha nhn rng tnh cnh c mi quan h mt thit v o c vi thi quen, c hnh, ti li cng nh tng lai ca mt c nhn.
Mi s ln ln xy ra thng ngy trong cch dung khi nim tnh cch ca ngi xa v ci m chng ta by gi gi l c tnh bt u vo th k 20 vi s pht trin ca ngnh tm l hc thun ty v c bit vi s ra i ca nhng cun sch v tm l hc qun chng v nhng cun vit v cch t hon thin bn thn. Ngnh tm l hc thun ty vi tnh cch l dng chnh thng r rng a ra khi nim v tnh cch v c tnh hon ton khc bit trong qu trnh nghin cu cng nh trong cc bi vit. T nhng nm 1930, t nht trong n lc tr thnh mt trong nhng ngnh khoa hc chnh, ngnh tm l hc thun ty hu nh ch tp trung bn v c tnh. Chnh iu ny cho thy rng khi nim tnh cch cao qu thc s l khi nim lin quan nhiu n lnh vc o c m kh c th nh ngha c mt cch chnh xc hay m x n theo cch m khoa hc thc hin i vi nhng i tng nghin cu khc. Cc nh tm l hc bt u ngy cng thu hp khi nim ci ti hn theo nhng c im ca c tnh nh l s t tin, lng t trng v nim am m. Do h b st nhng thi quen ca tnh cch trong khi nim chung v con ngi nh s knh trng, tht th v s trung thnh trong nhng bi nghin cu ca h. Xin ng ngh rng ti ch trch ngnh tm l hc thun ty phm sai lm khi thay th khi nim tnh cch bng c tnh v nhng mc nh nghin cu ca n. Xt v phng din khoa hc th ngnh tm l hc thun ty tt nhin c quyn gii hn v lm r nhng g m n nghin cu. Hn na ti mun ch ra rng khng c mt nh tm l hc no trong ngnh tm l hc thun ty li s dng nhng khi nim v ci ti hp nh trc. Ly v d, chnh nh s quan tm i vi vic gio dc o c nhn cch, mt s nh tm l hc ng thi vn s dng khi nim tnh cch ca thi trc trong cc bi vit v nghin cu tm c ca mnh. Tuy nhin nhng rc ri trong cch hiu ca mi ngi v nhng lm ln trong ngn ng vn cn tn ti. iu ny trc ht l do cch nhn nhn ca cc nh tm l hc thun ty. Trong 50 nm qua h dung khi nim c tnh trong nhng cun sch vit v tm l hc qun chng, v kh nng t lc, trong nhng cun sch thnh cng trong cuc sng. Ti c bit mun ni ti vic thay th nhng c im quan trng ca tnh cch bng vic s dng khi nim tm l hc hn hp v c tnh trong nhng cun sch trn. Chnh vic lm ny lm mt i ngha giu tnh lch s v o c ca khi nim tnh cch v khi nim tnh cch nh chng ta thng s dng by gi mang ni hm ca khi nim c tnh. V d khi chng ta ni C y c kiu tnh cch ny th chng ta thng hiu l c tnh ca c y. l nng ng, vui v hoc trm lng v e d. Tng t
khi chng ta nh gi b ngoi mt ngi nh Anh y l ngi c tnh cch th chng ta thng hiu l c tnh k quc hoc hi hc ca anh y - mt c tnh m gip ta phn bit r gia anh y vi nhng ngi khc. Khi chng ta ni v nhng c im tnh cch ca mt ngi no th chng ta li thng hay s dng nhng t ng mang ni hm ca khi nim c tnh. iu ny khng c ngha l chng ta hon ton sai khi s dng mt cch tng ng gia c im v thi quen, gia c tnh hay tnh cch. Tt nhin chng ta c th s dng chng, min l ph hp bi trn ht chng ch l nhng con ch. Nhng iu ny khng ch lm thay i s tht t trc ti nay rng phng thc chng ta s dng hon v ln ln gia cc khi nim l biu hin ca s nhm ln trong t duy. iu ny gii thch ti sao chng ta cn phi sm phn bit r chng. lm c vic , trong sut chng ny chng ta s tip tc cp ti chng. Nu nh khng nghin cu k hai khi nim tnh cch v c tnh th nhiu ngi vn c nht nht cho rng c tnh l nh mnh v rng c tnh quyt nh thnh cng. Nhn nhn theo khi nim tnh cch ca ngi xa th iu ny hon ton sai. Tuy nhin chng ta cng khng th ph nhn vai tr ca c tnh i vi nh mnh hay thnh cng ca mt ngi. Nhng c im c tnh ca con ngi bn tt nhin l mt phn lm nn con ngi hin ti ca bn cng nh trong tng lai. Nh vy c tnh ca bn, v d bn l ngi ci m hay khp mnh, t tin hay thiu t tin, quyt on hay thiu quyt on, s gp phn to nn hnh hi gi tr cng nh phng hng ca i bn. Ti cng khng ph nhn li ch ca mt s cun sch vit v cch t hon thin mnh mang li cho bn. Nhng iu quan trng chng ta lun nh rng c im c tnh ch l th yu i vi tnh cch ca bn. Da vo khi nim tnh cch c in th chng ta hiu rng con ngi chng ta khng phi ch l nhng g c tnh chng ta th hin hay c biu hin nh nhng g chng ta thc hng t b m. C tnh lun s l th yu i vi tnh cch khi cp ti vai tr ca chng trong vic to nn hnh hi, gi tr v phng hng ca i bn v c bit khi tr li cho vn lm th no bn thc s tr thnh mt ngi tt. Tnh cch thc s quan trong hn c tnh. iu ny chng ta rt d nhn thy. Chng ta thng khng quy trch nhim cho ngi khc ch v nhng c im c tnh ca h, ngc li chng ta li buc h phi chu trch nhim v nhng thi quen ca tnh cch h. V d chng ta khng ca ngi mt ngi no v mt
o c v anh ta l ngi bt thip hay ch trch v l ngi khng ci m. Chng ta lm nh vy cng ch bi v l nhng g m to ha k thc vo h. Nhng chng ta li ngi ca v mt o c i vi nhng ngi tht th, c tinh thn tp th, ang knh v ng tin cy, khinh b i vi nhng ngi gi di, ch k, thiu l php Chng ta cn hiu v v tr v vai tr ca lng t trng i vi c tnh cng nh tnh cch (nhiu ngi thm ch cho rng lng t trng l c im quan trng nht ca c tnh). Khng phi lc no lng t trng cng c lin quan ti vic bn l ngi tt hay khng. Hay ni cch khc bn l ngi tt khng ch bi v bn l ngi c lng t trng cao. C hai v d ng suy ngm di y s gp phn lm sng t iu ny. Trong mt cuc nghin cu c cng b rng ri v nhng ngi cu dn Do Thi thot khi nn thm st ca bn pht xt c, ngi ta thy rng nhiu ngi trong s nhng ngi ng knh ny thc s khng c lng t trng cao. iu ny gip cc nh nghin cu i n kt lun cui cng l khng h c mt mi lin h no gia lng t trng v vic tr thnh nhng ngi ng knh nh vy. Tip n hy lt qua mt s nghin cu ng thi cho thy mi quan h kh khng kht gia lng t cao v nhng thi v o c co mnh vo ci v c nhn. Mt nghin cu c nh gi cao gn y i n kt lun Mt s biu hin nht nh ca lng t cao khi b tn thng dng nh ngy cng c xu hng kch thch hnh ng bo lc ca c nhn. Cho nn c mt thc t cn phi tha nhn v gi tr vn ha ca lng t trng l lng t trng i khi c th phn tc dng ca n, thm ch rt nguy him. Quan im ca ti y khng c h thp gi tr vn c ca lng t trng cng nh bt k c im c tnh tch cc khc trong vic mang li cho chng ta mt cun sch c ngha hn v dng hng th hn. Nh vy nu bn bit kt hp ng thi pht huy nhng nt c tnh ca bn nh lng t trng cng vi n lc ci thin nhng thi quen tnh cch nh tnh trung thc, tnh k lut th bn c th c c mt sc mnh tng hp nhm pht trin tnh cch c nhn ca b n hon ho hn. Vn ti mun nhn mnh y l: cui cng th chnh cc thi quen ca tnh cch ch khng phi cc c im c tnh l nn tng v ng lc pht trin ca mi thit ch x hi cng nh mi c nhn trong x hi . iu ny gii thch ti sao trong phn gii thiu ti li khng nh rng chng ta kh c th ci thin i sng c nhn ca mi chng ta hay x hi m ta ang sng nu nh khng xem vic rn luyn tnh cch c nhn nh mt iu kin tin quyt.
Theo cch tip cn ny th tnh cch c th hin nh sau: - Bn vi t cch l mt c nhn, mt thc th ca x hi c kh nng quyt nh bn l ai, ban mun hay nn tr thnh ngi nh th no, vt ln trn nhng g vn bm sinh bn. - Nhng g ct yu trong con ngi bn chc chn to ra xu hng o c ca bn. - Bn c kh nng bm sinh la chn con ng chn - thin - m cho mnh. - Ni tm li khi tnh cch to nn con ngi bn th cui cng chnh bn ch khng phi ai khc quyt nh s phn ca mnh. Vi 4 im c bn ny - c bit l im lu cui cng, ti khng phi ang c gng vch ra mt con ng duy nht pht trin bn thn m s pht trin v tnh cch v s phn ca chng ta cn phi ph thuc vo s gip ca ngi khc cng nh chu nh hng t bn ngoi. Su xa m nhn nhn vn th thm ch n c ngi ln tui cng cn c s khch l thng xuyn v thn tng cho bn thn mnh. V tt nhin i vi nhiu ngi trong chng ta, ngi m ta chn lm mu hnh l tng ta phn u nht thit phi ng k nh v siu qun - mt con ngi c phm cht o c hon ho, hin thn cho sc sng vnh cu ca nhng iu tt p. Mu hnh ngi l tng ny c th quyt nh hng i ca nh mnh chng ta v khng c mt mu hnh l tng th kh c c mt cuc i ng khm phc. Bc tranh v tnh cch nhn m ti c gng khc ha nhm khng nh mt thc t rng cp c bn nht, bn v ti nhng ngi trng thnh khng th li cho ai khc v con ngi ca chng ta, v tnh cch c nhn nh vy, chng ta cn phi c trch nhim i vi con ngi hin ti ca chng ta cng nh con ngi m chng ta mong mun tr thnh trong tng lai. Khi vic pht trin bn thn ca chng ta thc s cn s gip ca ngi khc th c mt s thc l ngi ta, trong ch c cha tri c th gip chng ta nu chng ta sn sng chun b cho s gip . Chnh v vy mun ngi khc gip mnh th trc ht mnh phi t gip mnh . N lc hay khng n lc tr thnh mt ngi c tnh cch rt cc l mt s la chn do bn thn quyt nh.
2
Cuc sng bung xui tht khng ng sng (Scorates) t ta cho chng ny, ti trch dn mt cu ni bt h ca mt trong nhng trit gia ni ting nht v ng knh nht ca nhn loi l trit gia Scorates. Scorates a ra nhiu nhn xt tinh t v hm sc nh cu ni ni ting ny v chng c xem nh l mt phn ca cng vic hng ngy ng lm Athen v cui th k th t trc cng nguyn. Khi ng ni ln nhng nhn xt ny l lc ng ht mnh thng xuyn bo nhng ng nghip (ngi Hy Lp) ca mnh trnh sa ly vo con ng ca ci m chng ta gi l s t tha mn o c trong mi c nhn nh mt i tinh thn tin th v n lc c gng hon thin mnh hn. V rt nhiu l do khc nhau, ngi ta c th t tha mn vi chnh mnh v mt o c. V d ngi ta c th dnh qu nhiu thi gian ta c th dnh qu nhiu thi gian trong cuc sng hng ngy cho cng vic kim tin v kim danh vng hay trau chut cho ci b ngoi ca mnh nn khng cn c sc lc v thi gian cn thit suy ngh v t hon thin bn thn mnh trn cc mt khc (tht nc ci thay tt c nhng l do ny qu ph bin trong thi i chng ta v l nhng g m Scorates quan tm, lo lng nht nhng ngi bn ca ng). Mt s hnh thnh nn quan im, thi c chp, bo th, s khc li theo quan im an phn th thng, hi lng vi chn cch sng ca mnh d sai hay ng khng h oi hoi vic n lc t hon thin bn thn. Trng hp ti t nht khi ngi ta n gin tin rng tnh cch ca mnh khng c mt vai tr no trong vic hon thin bn thn. i vi Scorates, mt ngi thy thng thi, chun mc v c tm th nhng l do ny thc sng khng c g ngoi ci m c Scorates gi l nhng l do ngy to hay nhng sai lm t la di chnh mnh hoc l c hai. ng cho rng iu u tin v quan trng ca o c c nhn trong i sng hng ngy chnh l trung thc v c trch nhim vi bn thn mnh v qu trnh mnh phn u tr thnh mt ngi c o c vi y tnh cch ang qu.
Vi dng nhn mnh tnh trung thc v vic t kim im bn thn v mt o c, Scorates thng nhc ti mt nguyn tc rt hay, c mi ngi bit n l Hy t bit mnh. Tuy nhin ng khng ch nhc li nguyn tc vng ny m ng cn m rng v khai thc trit ngha ca n. n lc ny bn khng ch tip thu li dy qu gi ca Scorates v c v d trn m bn c c mt khi im cn thit t i thoi vi chnh mnh. Hy t bit mnh l mt trong hai cu ni ni ting trn c khc trc ca ra vo ca n th Apollo Delphi, mt ni m ngi Hy Lp c i xem nh l thnh a thing ling nht (cu ni th hai l khng c g thi qu nhm nhn mnh tm quan trng ca s hi ha v cn bng trong cuc sng). Theo cch hiu thng thng trc y th cu ni Hy t bit mnh chnh l hy t bit bn ang u, a v ca bn nh th no, ngha v ca bn i vi x hi l g v hy trung thc vi nhng g bn c. Chng cn nghi ng g na, ngha ca n nhm vo nhng ngi khng c a v chnh tr cng nh ca ci trong x hi l g v hy trung thc vi nhng g bn c. Chng cn nghi ng g na, ngha ca n nhm vo nhng ngi khng c a v chnh tr cng nh ca ci trong x hi. Athen thi c i, nhng ngi ny thuc tng lp dn thng thuc vo mt nhm ngi tng i nh cc gia nh qu tc. Do v d bn l ngi th rn, ngi nng dn, ti t hn l mt n l th bn ch c c mong tr thnh mt ngi th, mt ngi nng dn gii hay mt ngi n l trung thnh ch khng c g hn. Mt trong nhng ng gp ln nht lm cho tn tui ca Scorates mi mi trng tn vi thi gian chnh l vic ng nhn thy ngha nhn vn cao qu ca cm t Hy t bit mnh. ng cm nhn c ngha tim n su xa, ci ch cui cng ca c i ngi phn u, iu ny kh ai c th nhn thy c. Scorates khuyn nhng ngi bn Athen ca mnh cng chnh bng cu Hy t bit mnh nhng khng phi vi ngha thng thng m ng mong mun h hy nhn li mnh ng qu ch tm vo nhng ci ph phim bn ngoi nh a v x hi, s giu sang. Thay vo hy quan tm nhiu ti nhng g ti cn thit v quan trng nht l mc tiu bn trong nh s thng thi, tht th v o c nhn cch. ngha cao qu ny c chnh Scorates s dng nh mt th v kh sc bn trong cc bi ging ca mnh: Ti s khng t b trit hc (trong ngn ng Hy Lp c i n c ngha l yu s thng thi) l lun lun khch l bn cng nh ni ln mt s tht vi tt c mi ngi ti tng gp, mt s tht m ti thng nhc ti di hnh thc nhng cu hi nh Ny ngi bn yu qu ca ti, bn c cm thy h thn
khng khi ch quan tm ti tin bc v cch lm th no kim c nhiu tin cng nh a v v danh vng m li khng oi hoi ti s thng thi, s tht th v tm hn ca chnh bn (hay tnh cch ca bn) v lm th no bi dng nng cao i sng tin thn v tnh cch ca bn? Ti s khng khuyn bn hay mun bn lm bt c iu g ngoi vic ng qu quan tm ti b ngoi ca bn cng nh tin bc cng sm cng tt v hy dnh nhiu thi gian hn na nng cao, hon thin tm hn bn (hay tnh cch ca bn). Cng ging nh bao cng vic cao qu ca nhng ngi thy v i khc, Scorates khng bao gi ngui khuyn mi ngi hy nhn vo bn thn mnh, soi xt bn thn v hy t bn thn mnh xem tm hn mnh trong sch v cao qu n mc no, mnh ci thin tnh cch ca mnh bao nhiu v nhng c gng ca mnh xng ng hay cha. Nhng ngi thy v i nh Scorates yu cu chng ta t t cho mnh nhng cu hi nh Nu ti khng quan tm v c gng tr thnh mt ngi tt th iu g s ni ln s phn ca i ti, phi chng l s ngho nn v tnh cch? iu g s xy ra nu x hi ca chng ta xem nh l mt tng th khng h quan tm ti vic ci thin tm hn ca chnh n? Phi chng chnh ta khng cho rng mc ch hng u ca i ngi l hon thin nhng g su thm nm bn trong o c, tnh cch chng ta ngy cng tch xa vi phn con, tin gn n phn ngi. Liu c bao nhiu ngi t mn v o c ca chnh mnh hay ch tm v c gng hon thin con ngi bn trong? Chng ta nn gt sang mt bn cu hi ny, ng nn on chng cho cu tr li. Nhng chng ta c th v nn t hi bn thn c t mn vi chnh mnh, c thc s quan tm v c gng hon thin con ngi bn trong ca mnh hay khng? Chnh v vy chng ta hy nghim tc suy ngm v nhng li dy qu gi ca ngi thy v i Scorates v bt u nhn thng vo bn thn, soi mnh vo gng t hi v tr li chn tht nhng cu hi sau: - Phi chng ti ang t mn vi nhng g ti t c trong vic hon thin tnh cch mnh? - Phi chng trong cuc sng hng ngy dnh qu nhiu thi gian cng sc theo ui cc mc ch khc m t quan tm hay khng quan tm ti vic hon thin tnh cch mnh? - Ti dnh bao nhiu thi gian v sc lc c gng c c tin ti, a v v ting tm so vi thi gian v cng sc c gng ci thin tnh cch ca ti? - C phi con ngi ti hnh thnh nn mt thi lc hu bo th hay thi ph mc, an phn th thng khng cn phi phn u, c gng lm g?
- Liu ti c nhn ra hay suy ngh v qu trnh hon thin tnh cch ca bn thn? - Ti thc s quan tm mc no ti vic bi dng o c nhn cch v vic c gng tr thnh ngi tt? - Ti chun b sn sng mc no dnh thi gian, sc lc v suy ngh cn thit cho vic hon thin tnh c nhn ca ti? Vi tt c s chn tht v tnh cch ca mnh, ti cha bao gi gp ngi no m khng c phn ng g nh: , iu ny thc s nh trng tim en ca ti (trc nhng cu hi trn). Tt nhin ti cng tng l mt trong nhng ngi . Mc d ti thng vit, ging v ni v nhng vn o c v tnh cch nhng ti vn lun lun nhc nh mnh. Chm ngp trong s bn rn v hi h ca cng vic cng nh trch nhim c nhn i vi gia nh nhng ti vn ginh thi gian cn thit nhn thng vo mnh, nhn vo gng v t hi mnh nhng cu hi nh vy. Ti s l ngi u tin ni vi bn rng trong s chng ta c nhng ngi rt gii ni cn phi gng sc hon thin mnh m bo chc rng chng ta cng gii lm nh bao ngi khc. Cn v bn thn bn th sao? Thng thng, mt trong nhng bc u tin v khng d chu cho lm m bn v ti cn phi lm khi nhn vo bn thn, nhn vo gng l xc nh v bit c nhng mt c th trong tnh cch ca mnh cn c ci thin. Hay ni c ch khc chnh l nhng mt yu, mt tiu cc ca tnh cch ca mnh. S tht l kh c th hon thin c tnh cch mnh nu nh khng phn nh, bit r c nhng mt mnh, mt yu km ca n. Chng ta s tm hiu n trong chng k tip. By gi ti s tng bn bn cu cch ngn ni ting rt c ngha i vi bn. Hai cu u l ca hai nh vn ni ting th k 19 ngi Xct -len, Thomas Carlyle v Robert Louis Stevenson cn hai cu cui l ca mt linh mc ngi Ty Ban Nha sng vo th k 17 Baltasar Gracian. - Li lm ln nht ca mi li lm l khng thc c iu g c. - Bn khng th chy trn s yu km ca bn, mt lc no bn cn phi u tranh chng li n, tiu dit n; v nu ng nh vy th ti sao li khng phi lc ny v t hi bn ang ng u? - Bn hy tm hiu im yu km c bn ca bn. Bt c im mnh no ca bn cng b km hm bi im yu ca bn v nu bn u hng n, n s ging nh mt tn bo cha iu khin hon ton con ngi bn. Bn hy bt u kim
sot n bng cch ch ti n bng cch ch n: Xc nh r im yu ca bn chnh l bn ang bt u chinh phc n. Hy tm nhiu ti im yu m bn hay b ngi khc trch mc. Bn hy lm ch bn thn mnh v suy ngm v con ngi bn. Mt khi s yu km chi phi con ngi bn th nhiu sai lm s ni gt theo sau. - Bn hy bit bn: l tnh cch, l tr tu, l lng tri v cm xc tnh cm. Bn khng th lm ch bn thn nu bn khng hiu c bn thn mnh. Con ngi bn ngoi ca bn c biu hin di nhiu hnh thc -khc nhau nhng vi con ngi bn trong tm hn bn th ch c duy nht mt hnh. chnh l hnh nh phn chiu bn thn mt cch trung thc nht. V khi bn khng quan tm nhiu ti v bn ngoi ca bn th hy c gng sa i v ci thin con ngi bn trong i. iu ny s gip bn gii quyt cc vn mt cch khn ngoan, nh gi c tnh thn trng v s sng sut ca bn thn bn. Bn hy nh gi kh nng gii quyt cc kh khn trong cuc sng ca bn v hy gng ht sc mnh xem kh nng ca bn n u.
3
Tnh cch l nhng g th hin trong bng ti (Moody) Trong th gii c i Hy Lp, trc thi Heralit, Scorates v Aritot rt lu c mt truyn thuyt ni v mt ngi chn cu cho c vua x Lydia (mt quc gia c i thuc vng Tiu ). Truyn thuyt k rng mt ngy kia, trong cn sm chp kinh hong ngi chn cu sng s chng kin cnh mt cn ng t d di to ra mt khe nt khng l cnh ni anh ta ang ng. B thi thc bi s kinh ngc v t m ca mnh, ngi chn cu ln theo khe nt i xung. Gia bao nhiu th k diu khc, anh thy mt con nga bch bng ng rng c kch c khng tng xng. Tro qua mt trong nhng li vo ging nh hnh cnh ca s, ngi chn cu bt gp mt tng ngi khng l. Bc tng trn v ch c mt chic nhn vng ngn tay. Anh tho chic nhn ra v eo vo tay mnh ri tro ra khi khe nt y. Vi ngy , trong mt cuc gp hng thng gia c vua v nhng ngi bo co vi c vua v cng vic ca mnh, anh tnh c xoay ngc mt nhn trn tay mnh. Th l ngay lp tc th anh tr thnh v hnh, cn nhng ngi chn cu khc xung quanh anh vn tip tc bo co vi c vua v c ngh anh ra ngoi. Ngc nhin vi nhng g va xy ra, anh xoay ngc chic nhn li v ngay lp tc anh hin ra. Sau nhiu ln th xoay chic nhn, ngi chn cu bt u nhn ra c sc mnh v hnh ca n. Trong nhng ngy sau anh tn dng ht kh nng ca chic nhn. Lc ny chng ta c th ni rng anh tr nn in lon, hnh ng mt cch nh nhen v v o c. Anh c quan h bt chnh vi cc t thip ca c vua v thng dm vi hong hu. Vi s gip ca hong hu anh git cht c vua ri sau ln nm quyn cai qun vng quc Lydia. Trit gia Hy Lp c i Platon (ngi hc tr yu qu nht ca Scorates) thut li truyn thuyt ny trong tc phm ni ting ca mnh tc phm Nn cng ha, mt chuyn lun di hnh thc i thoi ni v s cng bng ca to ha. Nhng trang u ca tc phm Platon thut li truyn thuyt ny v ni v cuc tranh ci gia hai nhn vt chnh ca ng l ngi thy Scorates v ngi anh trai Glaucon. Cuc tranh ci xoay quanh cu hi ti sao ngi ta cn phi c o c.
Trong cuc tranh ci ny Glaucon s dng truyn thuyt trn nu ra mt cu hi hc ba l: Nu nh ngi ta c th lm bt c vic g ngi ta mun m khng b ngi khc nhn thy th liu h s l ngi nh th no v h s lm nhng g? Cch chng ta tr li cu hi ny cho thy r nhiu iu v cch chng ta nhn nhn tnh bm sinh ca con ngi - liu chng ta xem con ngi vn bn cht l tt hay xu hoc l s ln ln gia tt v xu. Tuy nhin ti a ra truyn thuyt ny khng phi mun bn i su vo vn trit hc y tranh lun ny. Nu bn mun bit quan im ca Glaucon v Scorates th ti xin a ra ni dung c bn ca cuc tranh lun gia hai ngi. Hon ton tri ngc vi quan im ca Scorates v Platon, Glaucon cho rng ngi ta s khng th c o c nu nh h khng c gng tch mnh ra khi ci v o c. iu ny c Glaucon gii thch nh sau: th nht con ngi vn bn cht d b li ko bi tnh ch k v v o c, th hai ngoi nhng iu m lut php cm th c bao nhiu iu v o c khc c th khi dy bn tnh xu ca mi con ngi. Ging nh nhiu ngi trong chng ta, Scorates v Platon cho rng c rt nhiu l do chnh ng cho thy con ngi lun c xu hng ti ci cao p v c o c, thm ch trong trng hp con ngi c th lm nhng iu m ngi khc khng bit. Liu thc ra con ngi gi c o c hay khng trong nhng hon cnh nh vy. l mt cu hi kh cha c gii p. Hy gt cc vn tranh ci xung quanh bn cht ca con ngi sang mt bn. Ti thut li truyn thuyt v chic nhn ca ngi chn cu nhm vo hai mc ch thit thc. Th nht l gip chng ta tip tc nhn thng vo bn thn chng ta, soi xt li con ngi tht ca mnh. ng thi ti cng mun hnh thnh mt khi nim ban u d nh v hu ch v tnh cch. Hy xem xt mt cch nghim tc v trng hp tt c chng ta u c chic nhn v hnh tc nhng lc chng ta c th lm nhng iu m ngi khc khng nhn thy hay lc chng ta va l nhn chng cho nhng vic lm ca chnh. By gi hy hi bn thn bn cu hi ca Glaucon: Nu ti c th lm bt c iu g ti mun m khng b ngi khc nhn thy th lc ti s l ngi nh th no v ti s lm nhng g? Tuy nhin kinh nghim bn thn v kinh nghim ngh nghip cho ti thy rng gi nguyn hnh thc cu hi nh vy i vi chng ta l qu tru tng v
do s kh t c mc ch chng ta t ra. Nhng g chng ta cn lm l c th ha cu hi ny. Nu chng ta thc s mun hon thin chnh mnh th iu ny s gip ta t c ci ch cui cng l s tht, l s nhn thc ng n ca chng ta ch khng v mc ch mang li s thoi mi cho chng ta. Chnh v vy m bo chc rng chng ta thc s trung thc v khch quan vi chnh mnh trong qu trnh t kim im bn thn th chng ta hy t hi mnh nhng cu hi c th sau: Nu ti c th lm bt c iu g ti mun m khng b ngi khc nhn thy th con ngi ti lc c xu hng l: - Tt hay xu? - Tht th hay gi di? - ng tin cy hay khng ng tin cy? - L php hay v l? - Thy chung hay tro tr? - C bn lnh hay bung xui? - C trch nhim hay v trch nhim? Nu khng ni nhng cu hi ny thc s cn thit cho chng ta th t ra chng cng c gi tr khuyn khch, thc y chng ta ngh ng v bn cht con ngi ca chng ta ci quyt nh con ngi chng ta nh th no khi chng ta lm nhng vic m ch c bn thn chng ta mi bit. Cn cu tr li ? chnh l nhng thi quen ca c tnh chng ta. Chng l s ln ln gia nhng th i quen tt v tt xu. Nh bn thy khi nim v nhng thi quen ca tnh cch nh trn s v chc chn ng mt vai tr quan trng v thit yu khi chng ta cp n tnh cch. L nhng ngi trng thnh khi chng ta nhn thng vo bn thn v t hi mnh v xu hng con ngi chng ta trong mt hon cnh no th trc ht chng ta khng phi t hi mnh chn xu hng pht trin no trong trng hp m phi hi mnh lm g trong qu kh (k c thi th u) nhng la chn trong qu kh cng nh thai vi hin ti. Chng ta nn hiu rng qu kh v hin ti chnh l hnh nh trong tng lai ca chng ta. Nhng g m chng ta c c
trong qu kh, to dng c hin ti s n su vo con ngi chng ta v trong trng hp no chng ta t bc l mnh nh nhng g chng ta c. V vy thay vic t hi con ngi chng ta nh th no trong tng li th chng ta hy t hi mnh v nhng thi quen ca chng ta. Khi nim thi quen ca tnh cch nh chng ta ang v s s dng ngy xa c ngha phong ph v rng hn so vi quan nim thng thng ca ngy nay. Ngy nay ngi ta xem thi quen ca tnh cch nh l s v thc, l nhng hnh vi, c bit thng c x hi hoan nghnh. Thc ra ngi xa s dng thi quen ca tnh cch ni ti ci thng c o Thin cha m t nh l nhng thi quen ca con tim - mt khi nim ln v rt c ngha. Khi nim ny bao gm tt c nhng kh nng lc v tr tu, tnh cm, cm xc v tinh thn hng hi, c bit khi nhng kh nng ny c th hin mt cch c th hay trong s tng t gia cc c nhn trong hot ng thng ngy ca chng ta. y chnh l iu m ti thc s mun cc bn nhn nhn v cc thi quen ca tnh cch. Nh th bn s c xu hng suy ngh xem xt v hnh ng theo mt nn tng. mt nguyn tc ng n trong i sng hng ngy. C mt nh trit hc o c ni ting tng ch ra rng: D tht bi hay thnh cng th trong cuc sng chng ta cn c s d phng, c s la chn cho ring mnh, c khuynh hng nht qun trong hnh ng theo mt nguyn tc, nn tng no cn hn l lp l na vi. Chng ta thng c xu hng lp li nhng hnh ng tng t nh lm trong qu kh i vi tng lai chng ta. iu ny c quyt nh bi thi quen: Cch th hin hnh ng theo mt khuynh hng nht nh. Tt nhin chng ta c khuynh hng hnh ng theo mt phng thc nht nh khng c ngha l chng ta s phi lun lun v cn thit hnh ng theo thi quen ca chng ta. Chng ta khng phi l nhng ci my, hay ni theo ngn ng tm l hc chng ta khng phi l con ch th nghim ca Pavlov, lun lun phn nh mt cch v thc trong nhng iu kin tng t i vi mt kch thch no : Chng ta c th khng iu khin c vic tit nc bt ca c quan tiu ha mi khi chng ta nhn thy hay ngi thy mi thm ca bnh m nng nhng chc chn chng ta c th iu khin, kim sot c bn thn trc xu hng tr nn khng kin nhn, khng tht th v v l nu chng ta thc s tm v c gng. Chng ta lm c nhng vic v mt iu quan trng l chng ta khng ch l mt cc t st v tri v gic m ngi ta mun to thnh hnh g cng c. Chng ta tt nhin c kh nng hnh ng ngc li vi nhng thi quen ca chng ta, ngc li vi nhng xu hng hnh ng vn c ca chng ta. Bn
thn ti c th vn khng kin tr nhng iu c ngha l ti s v chc chn lun lun hnh ng mt cch nng vi. Hay ti c th l ngi c thi quen trung thc nhng ti cng c th l ngi gi di. iu ng ch y l nu ti hay hnh ng tri ngc vi nhng thi quen trn ca ti, ni cch khc ti c lp i lp li hnh ng gi di v kin tr th chng dn dn tr thnh thi quen ca ti v bin ti t ngi trung thc v nng vi sang con ngi gi di v kin tr. C nhng thi quen tnh cch n gin ngha l chng ta c xu hng hnh ng theo mt s phng thc nht nh trong nhng hon cnh nht nh. Trong khi chng ta hon ton c kh nng hnh ng tri ngc vi nhng thi quen ca chng ta th c mt thc t r rng l hu ht chng ta thng hnh ng theo thi quen ca mnh. Chnh v vy chng ta cn phi nghim khc xem xt v to dng cho mnh nhng thoi quen cn thit nu nh chng ta mun tr thnh ngi tt. Thi quen c th l thi quen tt hoc thi quen xu. Xt v mt o c m ni th ngi ta c th gi thi quen l nhng c tnh tt (thi quen tt) hay l nhng tt xu (thi quen xu). Chnh thi quen ca chng ta, s ln ln ca nhng c tnh tt v nhng tt xu l nhng g c bn, ch yu to nn tnh cch ca chng ta v do cng chnh thi quen quyt nh con ngi chng ta, quyt nh hnh ng ca chng ta ngay c trong trng hp chng ta va l nhn chng cho hnh ng . Vn cn vang vng u y cu ni bt h ca Aristot. Chng ta l ci chng ta thng lp i lp li. Aristot thu tm c bn cht ca tnh cch trong cu ni sc tch v tinh t ny. chnh l thi quen. Nh vy chng ta c th i n kt lun rng vic c c chic nhn v hnh thn k ch lm r thm nhng g m chng ta thng hay lm trong qu kh, l nhng thi quen chi phi chng ta, va l c tnh tt va l tt xu. Nhng thi quen no trong con ngi bn c xem l ni tri nht? Nh nhiu ngi ni vi ti v nh ti chng thc ngay t bn thn mnh th vic dnh thi gian suy ngh v cn nhc tm ra cu tr li c tc dng khai sng v thc tnh bn thn rt nhiu. Ti xin a ra y mt v d. Vo mt bui ti cng kh khuya ri, trong khi ngi ni chuyn thn mt vi mt s ngi bn c v mt s ngi ti mi quen bit v qu trnh t kim im bn thn, ti hi na a na nghim tc nh
mun thch thc mi ngi rng liu h c sn lng khi cho mi ngi bit mt trong nhng c tnh tt v tt xu tiu biu ca h khng. Sau khi nhn thy mi ngi dng nh c v ng thun, ti bt u ln ting Ti ngh xt v mt tch cc, ti l ngi lun trung thc vi li ni ca mnh. Nhng v mt tiu cc m ni, trong nhiu hon cnh thng ngy nh trong cng vic hay nh ti nh mt s kin nhn v i ngc li vi bn cht con ngi ti. Trc li bc bch ca ti, mi ngi dng nh bng tnh. Khng kh ca bui ni chuyn tr nn thn thin v ci m hn, ngay i vi nhng ngi mi gp ln u hay nhng ngi e ngi lc ni chuyn, Ngi u tin ln ting sau cu ni ca ti l mt qu b tui 40 Ti l ngi rt nhy cm nhng ti li c thi xu l hay khc v cu nhu nh mt a tr khi ti khng t c nhng g mong mun. Mi ngi u bt ci v ngi ph n cng vy. Li thm mt ngi ph n ln ting. C ta vo tui 30 -35 Ti mun ni rng ti l mt ngi rt tht th nhng ng thi ti cng phi tha nhn vi mi ngi rng ti thng hay nng vi nh gi mt ngi no trc lc ti thc s hiu r v ngi y. Ln ny mi ngi u im lng, c nhiu ngi gt u mun ni rng h hiu rt r thi xu . Mt ngi bn thn ca ti lc cng tham gia vo bui ni chuyn, anh ta th nhn Ti ngh rng ti l mt ngi sng c k lut v c l mi ngi cng ngh nh vy. Nhng vi nhng b bi xy ra trong chnh tr v nhng thi h tt xu y ry trong x h ni chung, cui cng ti nhn ra rng trong ti hnh thnh ci tt hoi nghi, khng tin vo bt c ai, bt c iu g. Tt c chng ta u gt u thng cm. Khng khi bui ni chuyn bng trm lng trong im lng. Mt ngi ph n tui 40 thng c nhng ngi quen bit trong chng ti xem nh l mt bc thnh ph v bu khng kh im lng khi c t bc bch v bn thn mnh. Dng nh ti c mt nim say m, mt tnh yu bt dit dnh cho mi ngi ti t tt c nim tin ca ti vo Cha nhng sau nhiu nm ri m ti gi y vn ang c gng hc, mt cch chm ri nhng chc chn, suy ngh nh th no trc lc ni ra. S mau ming v t suy ngh ca ti gy cho ti nhiu phin toi. Nghe xong tt c mi ngi u bt ci. Gn cui bui tr chuyn, mt thanh nin khong chng 20 -25 tui c v e ngi v t ni mnh dn chia s vi chng ti nhng suy ngh ca mnh C l c tnh tt p nht ca ti l s tt bng, ti i x rt tt v t t vi mi ngi v khng bo gi v li. Ging anh ta bt u run run v i mt ngn l anh ta tip tc Nhng ti khng th tin c iu ti sp ni ra y. Ch mi gn y thi ti
b tim nhim mt thi xu mt cch d dng v t nhin n ni ti khng ng ti. chnh l tnh gi di. Dng nh n in su v eo bm ly con ngi ti. Ti tng l mt ngi trng gi hng ha cho mt ca hng kh ln trong thi gian 2 nm ri. Trong nm cui lm vic cho ca hng hu nh tun no cng vy, ti ly trm cc linh kin in t ca ca hng. V cui cng ti b bt qu tang. Nhng tht may mn cho ti ngi ta khng a ti ra ta. iu au xt cho ti chnh l s gi di v trm cp bm r vo con ngi ti v xui khin ti lm nhng iu m trc y ti khng h ngh ti. Bn c th tng tng ra rng trc s th nhn chn tht v ng trn trng tt c chng ti u lng i. Chng ti hon ton khng b bt ng trc hnh ng gi di v trm cp ca anh ta (Tri li n by gi ti c th cam oan rng anh ta l mt ngi n ng tt v t t, Gi nh ti l ng ch ca anh ta th ti rt ly lm t ho c c mt ngi gip vic nh vy cho d nhng li lm v sai phm m anh ta vp phi). Chng ti b bt ng trc s tht th n cht phc v d b tn thng ca anh ta. Anh ta khng n gin tha nhn thi xu ca anh l g m hn na ni ln c hnh ng c th m chnh tt xu trong con ngi anh ta sai khin. Hy ly chng trai tr tui dng cm ny lm gng, chng ta c th thc hin qu trnh t kim im soi xt bn thn mnh, t nht th cng dn dn tin n s c th v thit thc. Cu hi ban u ca chng ti l Nu ti khng th lm bt c iu g ti mun m khng b ngi khc trng thy th ti s tr thnh ngi nh th no v ti s lm nhng g Chng ta t hi v con ngi chng ta s nh th no trong hon cnh y. Cn cu hi v nhng hnh ng ca chng ta th sao? Hy cho php ti nh hnh cu hi ny mt cch c th hn v mang tnh thch thc hn. V d bn hy hi chnh mnh nhng cu hi sau: Nu ti c th lm bt c iu g ti mun m khng b ngi khc trng thy th ti s: - n cp hng ha mt ca hng? - Gian ln trong thi c - Copy hp php phn mm my tnh? - Xen vo chuyn ring t ca ngi khc theo di ngi ta? - n trm tin ca ng ch?
- Gian ln trong vic np thu? - Phn bi bn b hay ngi thn yu ca mnh? - Lm hi ngi m ti khng thch? - Hay liu ti c th c nhng c tnh nh s trung thc, lng knh trng v tnh k lut - nhng c tnh cn thit cho vic t kim ch bn thn trc nhng hnh ng nh trn? Vi mc bn t cu tr li v t tr li mt cch trung thc trc nhng cu hi trc nghim tm hn m ti s khuyn khch bn thc hnh trong sut c cun sch ny th bn c th bt u c c mt bc tranh r rng hn v tnh cch ca con ngi bn. Bn s thy r hn nhng im mnh im yu trong tnh cch ca bn hay chnh l nhng c tnh tt v tt xu ca bn. V bn cng thy r nhng hon cnh c th hn trong bn th hin thc s l con ngi tt hay thc s l ngi i bi. Ti vit chng ny ni ln ngha o c su sc v nhng g thc s ang tn ti trong bn cht con ngi bn: l con ngi tht ca bn k c nhng g thong qua, b ngoi v su thm bn trong. Tnh cch l nhng g bn th hin trong bng ti. l cu ni ni ting ca nh truyn gio th k 19 Moody. N thc s lt t c ht ngha ca n khi gn vi nhng iu m bn lm c bit i vi nhng vic m bn thc hin thng xuyn, thnh thi quen hay tin cch trong i sng hng ngy.
4
Tnh cch ca mt ngi ph thuc vo chnh bn thn ngi (Anne Frank) Ta ca chng trnh mang mt ngha su sc i vi vic hnh thnh tch cch. Cu ni ny thc s khng nhng hu ch cho ti, cho bn m cho tt c mi ngi, c bit cng c ngha hn khi bn hiu rng l sn phm tinh thn ca Anne Frank - mt tnh cch c to ra trong mt hon cnh o le. tui 15 ci tui m hu ht chng ta ang vui a rong chi vi b bn cng lp hay tui ca nhng n hn u i th Anne li vit c nhng cu mnh m nh vy trong cun nht k ca mnh. Tht ang khm phc hn na khi c b 15 tui ny li sng trong cnh chy trn ch ngha pht xt, ni s hi v cht chc lun lun m nh bn mnh. bn nh gi ng hn ngha ca cu ni ny v trch nhim bn thn i vi vic hnh thnh tnh cch ca c nhn bn, ti xin trch ra y nhng dng nht k ca Anne: Ti c mt im ni bt trong tnh cch m lm cho bt c ngi no d mi quen bit hay quen bit ti lu u phi ch ti. chnh l s nhn bit v bn thn mnh hay kin thc v bn thn. Ti c th quan st, d xt c bn thn, nhng hnh ng ca ti ging nh ngi khc nhn vo ti. Ti vi ci tn Anne c th thng thn nhn vo con ngi ti vi ci nhn khng thnh kin, khng t bo cha hau bin h cho chnh mnh v nhn bit c nhng g tt, nhng g xu trong con ngi ti. S thc v bn thn ny lun thng trc trong ti v mi khi ti ni ra iu g ngay sau ti bit l ra ti khng nn ni nhng li nh vy hay iu ti ni l hon ton ng, l s tht. Cn c qu nhiu iu v bn thn ti m ti cn phi ln n, ti cn phi nghim khc vi bn thn mnh. Ti khng th lit k c tt c chng. Nhng cng ngy ti cng hiu r hn ngha su sc ca li b ti dy Tt c mi a tr cn phi quan tm ti qu trinh khn ln ca chng. B m ch c th cho chng nhng li khuyn b ch hay hng chng vo con ng pht trin ng n ch vic to lp tnh cch c nhn cui cng ph thuc vo bn thn.
Vo thi im c b khng bit rng on nht k su sc ny c ghi vo th by ngy 15 thng 7 nm 1994 l mt trong ba on nht k cui cng ca mnh. on nht k th hai c ghi sau 6 ngy tc vo th su ngy 21 v on cui cng cch 17 ngy vo th ba ngy 1 thng 8. Ch 3 tun sau khi Anne vit dng nht k trch dn trn bn pht xt tm thy v tn cng vo ni nng nu ca gia nh Anne. Bn chng bt Anne, gia nh v 4 ngi bn ca c b phi sng cuc song t nn kh s hn 2 nm tri. Tt c 8 ngi u b y vo tri tp trung H Lan v c. By thng sau , vo thng 3 nm 1945 cn bnh st cp i Anne - c b ng yu ng knh trng, mt bng hoa nhn cch trong mt tri tp trung c. on nht k ca Anne hung hn minh chng cho mt rt quan trng c rt ra chng th nht. Cui cng th: Bn v ch mnh bn mi quyt nh tnh cch ca con ngi bn. Ch c bn ch khng ai khc phi chu trch nhim vic bn c tr thnh ngi tt hay khng. khng phi trch nhim ca anh ta, ca c ta hay ca h m chnh l trch nhim ca bn. Mc d cn rt tr nhng c b Anne c c ci nhn bn trong rt ng khm phc. C b nhn thng vo th thch ln nht u tin tr thnh mt ngi c tnh cch ang qu. l c trch nhim ht mnh i vi con ngi hin ti v tng lai ca bn. iu ny thc s yu cu rt nhiu ti vic t nhn thc bn thn v o c. Anne vit v thc tng ngy tng gi i vi vic l ra thi ca bn khng nn nh th hay thi ca bn nh th l hp l l ng n. chnh l vn ca vic thng xuyn soi mnh vo tm gng o c ni rng Tt c khng thnh kin, khng bin h cho chnh mnh v hy nhn bit nhng g tt p v nhng g xu xa trong con ngi bn. Cha tng c mt ngi no ni rng qu trnh t thc bn thn l d dng. Thc t i hi chng ta phi vt qua bao nhiu tr ngi, phi thc s nghim khc vi bn thn mnh. Bn bao gi t hi mnh ti sao cha? Ti sao lm mt ngi tt v thng xuyn lm nhng vic ng n li kh nh vy? Tt nhin trong khi khng c cu tr li c th ph hp vi mi i tng v vn ny th ti mun hin tng cc bn mt cch soi xt bn thn rt c bn v thit thc: nhng kh khn ny sinh trong vic tr thnh mt ngi tt v lm nhng vic ng n hu ht thng xut pht trong chnh chng ta. Trong ti, trong bn v trong tnh cch ca mi c nhn.
Kh khn thng bt ngun t nhng g xy ra trong su thm con ngi chng ta m n su nh hnh trong . Trong mi con ngi din ra nhng cuc u tranh nh: - Ti phi lm g? i li vi: - Ti mun lm g: Hay: - Lc ny ti cm thy nh th no? Hay: - Ti mong mun mt iu g xy ra? Hay: - Ti s iu g c th n vi ti. Tuy nhin y l mt v d cp th hin m c nguy c lm mt i mt im quan trng. N s l tru tng khng th gy tc ng mnh c ngha i vi suy ngh v hnh ng ca chng ta. Chng ta hy c th ha hn na nhng cuc u tranh ni tm ny lm cho chng thit thc hn, gn vi cuc sng hng ngy hn. Nhng tng i lp nh: - Ti nn chi mt cch cng bng i li: - Ti mun thng cuc bng bt c th on no - Ti khng nn tht ha i vi vic gi kn b mt ny i li: - Ngay by gi ti mun ni cho bn b ti b mt ny. - Ti cn phi ni ln s tht v nhng g xy ra i li:
- Ti s iu g s n vi ti nu nh ti ni ln s tht. - Ti khng nn i copy bn quyn phn mm ca ngi khc. i li: -Ti thc s mun c c phn mm ny bn cnh tht qu d dng copy n. - Ti bit ti nn xin li c ta v nhng hnh ng ca ti. i li: - Vic xin li c ta l vic cui cng ti cm thy thch lm Ti khng nn phm quy nh hay lut ny i li: -Ti mun bp kp vi cuc chi nn tt hn l ti phm quy nh hay lut l ny. No by gi bn hy suy ngh v nhng iu sau. Ci g cui cng s quyt nh kt qu ca nhng cuc u tranh ni tm ny? Ci g cui cng s lm ng hay lm sai? Yu t quyt nh khng g ngoi nhng im mnh im yu trong tnh cch ca bn. Qu tht y l s tht kh chi b c. Chng ta c th bn nhiu v p lc, v nhng ham mun hay v cch thc ngi ny lm vic ny, ngi n lm vic kia, v nhng nh thc hin hnh ng ca h v cn bao nhiu iu khc. Nhng thm ch nu tt c nhng iu ny c xy ra i na th cui cng chng cng ch c th l nhng yu t ph so vi nhng hnh ng ng n ca chng ta trong vic tr thnh mt ngi tt. Nu chng ta thc s trung thc vi bn thn mnh th chng ta s thy rng phn ng ca chng ta trc nhng vic trn l bo v cho hnh ng ca chng ta. Chng ta phn nn v sc p, hay cp ti nhng g m ngi khc lm, tt c cng ch l li t bin h cho hnh ng ca chng ta. Chng ta gian ln trong thi c v chng ta thy nhng ngi khc lm nh vy. hon ton l
mt li ngy bin chy ti cho nhng yu km trong tnh cch ca bn th n mnh. Chng ta khng bao gi thc s c th li cho bt k ngi no v vic chng ta ph v nhng nguyn tc, nhng lut l thng hu nh bi mt iu g m chng ta mun t c. V chng ta mun thnh cng, v chng ta mun phi hn ngi khc v mun thng li. Hay bi v chng ta mun c chp nhn hoc c nhiu tin ti danh vng. Nhng nh vy hnh ng ng hay sai ca chng ta cui cng v ch c tnh cch ca mi c nhn chng mi quyt nh c. Khi bn ng trc xu hng thc hin nhng hnh ng sai tri nh vic ph v nhng quy tc nhng lut l th c mt cuc u tranh thc s khng phi gia bn v nhng ngi khc. M l mt cuc u tranh ni tm gia iu m bn nn lm v iu bn mong mun, hay vi cch khc, l cuc u tranh gia vic: - Ti nn tun th theo nhng quy tc v lut l. Vi: - Ti mun t c mt iu g n ni c th ti s ph v nhng quy tc, nhng lut l . Nh vy s c nhng cuc u tranh ni tm tng ng vi nhng hnh vi sai tri m bn phi i mt. Bn phi nh rng nhng g ngi khc lm hon ton khng lin quan ti vic bn mun lm nhng iu phi. D bn b, ngi thn, lng ging, ng nghip hay ng ch, cc chnh tr gia v cc phng tin thng tin c ni v l m g i chng na th cng chng sao. V khng ai c th p bn lm nhng iu tri vi mong mun ca bn m bn bit rng nhng iu hon ton sai tri. Do , cui cng th chnh ti mi quyt nh tnh cch ca ti cng nh nhng hnh ng m tnh cch ti mang li.
5
Tnh cch cn hn c tr tu (Ralph Waldo Emerson) Ta ca chng ny c trch dn t mt bi din vn ca Emerson vo nm 1873 hc ti trng hc Harward. Emerson mnh dn s dng cu ny lm phn kt cho bi vn m ng c yu cu trnh by trong cuc hi tho ca t chc quc gia danh ting Phi Beta Kappa. ng trc nhng khn gi tr thc, nh vn, trit gia ni ting ngi M ni ln nhng mi quan tm v gii hn tri thc v mc tiu gio dc qu thin lch ca cc trng i hc. c bit Emerson lo lng rng nhng hnh thc gio dc i hc hin nay(1937) ang c nguy c thu hp vo mc tiu ngang bng khc na: l vic gip cho sinh vin vn dng nhng kin thc m mnh va mi c c tr thnh mt ngi tt, c trch nhim v c lng tm. Hn 150 nm sau, nh tm thn hc ni ting Robert Coles thuc trng i hc Harward khi vit v nhng mi quan tm tng t nh vy dn ra mt cu chuyn au lng v mt trong s nhng hc tr ca mnh nh l mt dn chng cho thy nhng g m Emerson ni trc . Marian ngi hc tr m Coles mun ni ti l mt sinh vin nm th hai ca trng i hc Harward, c kh xut sc v mn trit hc. Mt ngy kia c n phng lm vic ca thy Coles bc l ni nim ca mnh trc cch i x ti t v v o da m c thng xuyn phi chu ng t pha nhng ngi bn cng lp. Trong ni au v mt tinh thn, Marian tm s cng thy Coles. n t vng Mid, trong mt gia nh b m lm cng nhn, Marian phi lm cng vic lau dn phng c thm tin chi ph cho vic hc ca mnh ti trng i hc Harward. C k v nhng ngi bn cng lp mnh, l nhng sinh vin c ch s thng minh rt cao v l nhng ngi gii nht, sng d nht nhng ng thi cng l nhng ngi khng bao gi ni t Xin mi hay Cm n thm ch ngay c trong nhng suy ngh m cn l nhng ngi khng ngn ngi biu l nhng thi th l, cc cn vi c. Marian k vi thy Coles v chuyn mt nam sinh vin hc rt xut sc, va mi tt nghip khoa bo ch c nhiu ln g gm quan h xc tht mt cch th l vi c. C bit anh ta t im A tt c cc mn v anh ta ni vi mi ngi
rng anh ta thuc sinh vin nhm I (nhm c phn loi u trng i hc Harward). Marian tham gia hai kha hc v o c cng anh ta v anh ta cng t im A trong hai kha y. Nhng cch c x ca anh i vi c th tht l ti t v v o c bit my! Marian cn nhn mnh anh ta khng phi l trng hp ngoi l m cn c bao nhiu sinh vin khc ging nh vy. Sau cuc ni chuyn 2 gi ng h, c mt khong im lng ko di nh th l khong thi gian Marian dnh cho thy Coles suy ngm nhng g c ni. Khong lng b ph v bi chnh cu hi y mnh dn v thng thn ca Marian: Em ang theo hc kha hc v o c, trit hc ca thy v chng ta ni nhng g tt p, l mu mc quan trng. Vy thy dy nh th no ngi ta tr thnh mt ngi tt? Mc ch ca vic hc v bit c nhng iu g tt p l g nu nh ngi ta khng c gng vn ln tr thnh mt ngi tt? Khi Marian ng dy v bc ra khi phng thy Coles th cng l lc thy Coles mt mnh vi nhng suy ngh m cuc ni chuyn vi c hc tr Marian trc khi gi: Ti t hi liu ngi Emerson thc s cp y nhng g cn thit trong bi din vn ca mnh ti mi trng ny cha. Ti t hi liu Emerson bao gi c c phng hng gii quyt nhng vn ng nu ra hay cha hay nhng g m ng quan tm lo lng. Hay Emerson c ngh rng vic ng nu vn nhc nhi ny ra cho nhng ngi thy ging dy trng Harward l cho nhng g ng cn lm? Thy Coles chia s nhng suy ngh ca mnh mt cch nghim tc C sinh vin Marian cho ti thy c khng h qun nhng li dy m ti trch ra t bi pht biu ca ngi Emerson ti trng i hc Harward, l nhng g m Emerson mun nhn mnh n tnh cch, n s khc bit gia tnh cch v tr tu. Tht ma mai khi chnh ti ngi trng ny li c nhng sinh vin mc d ch c kin thc tt v trit hc, o c nhng l nhng ngi yu km v o c v tnh cch n th. S hc ca h ch l s hc trn sch v m khng bao gi bin n thnh hnh ng, thnh thi quen ca thnh cch thm ch cn i ngc li vi nhng g hc hi. t ngy sau cuc tr chuyn vi thy Coles, c sinh vin Marian ri khi ngi trng Harward. Marian ra i nhng nhng cu hi ca c vn m nh v bm rit khng nhng i vi thy Coles, mi ngi trng Harward m c l cn i vi tt c chng ta.
Hy gt sang mt bn vn rc ri v trch nhim gio dc i vi vic hnh thnh tnh cch ng thi m rng kin thc (trn ht, trng tm ca cuc trao i chng ta y l tp trung vo trch nhim bn thn i vi tnh cch ca mi ngi), chng ta hy suy ngh v cu hi ca Marian: Mc ch ca vic hc v bit c nhng iu tt p l g nu nh ngi ta khng c gng vn ln tr thnh mt ngi tt? R rng Marian a ra mt cu hi tu t. C khng trng ch cu tr li bi v cu tr li qu r. Khi ngi ta hc v bit c nhng iu tt p nhng li khng c gng rn mnh vn ln tr thnh ngi tt th vic hc cng v ch. i vi mi c nhn, ni mt cch khng h phng i th mc ch duy nht ca vic hiu v bit c nhng iu g tt p l tr thnh ngi tt, c ch cho x hi. Mc d cu hi cng ng thi l cu tr li nhng chng ta cng cn suy ngh su hn v n. N ngm ni ln mt cch hng hn vi chng ta nn tng cn thit tr thnh mt ngi tt. l vn bn l g, tnh cch ca bn ra lm sao. Bn l g, tnh cch ca bn nh th no cn hn c nhng g m bn bit. V s c s hiu nhm y nn ti mun nhn mnh rng quan im ca ti (v tt nhin cng l ca Emerson) l khng h nhm lm gim gi tr ca tr thc m hon ton tri li, nhng g bn bit rt quan trng, Bn bit nhng g ng nhng g sai v nhng g nn lm, khng nn lm th lc bn mi c th nh hng c hnh ng ca mnh. Vic khng ngng bi p kin thc ca bn chc chn gip bn tr thnh mt ngi tt hn. Tuy nhin nh hon cnh khng mong mun ca Marian vi mt s bn cng lp ca mnh trng i hc Harward cng lm mt minh chng thuyt phc cho mt s tht hin nhin mang tnh ph bin vn lun lun tn ti quanh chng ta. Bit c nhng iu ng, nhng iu tt p cha m bo chc chn rng bn s lm nhng iu ng, nhng iu hay. Nh ti ni vic bit c nhng iu ng, nhng iu tt p ch c ngha v mt nhn thc ca bn cng nh nh hng ng cho bn. Qu thc vic bn lm nhng iu bit l ng n, l tt p hay khng, chng ta cng vic quyt nh bi im mnh v im yu trong tnh cch bn ch khng phi l ch s thng minh ca bn, mc im gii, im u m bn t c trong nhng kha hc v o c.
Ngoi ta bit nhiu v mi th, thm ch c kin thc su rng v o c th khng c ngha l iu bin h tr thnh nhng con ngi tt. Chnh v l m gi y ti phi cm n b m ti v ngi thng xuyn nhc nh ti rng L mt ngi thng minh cha hn yu t cn thit tr thnh mt ngi tt. Chng ta c th suy rng ra: C kin thc m khng c tnh cch khng c nhng c tnh nh tht th, tnh k lut, trch nhim th coi nh vt i thm ch c th gy ra nhng iu ti li. Hay nh cu ni ni ting ca tng thng Theodore Roosevelt: Gio dc mt ngi v tr no m khng gio dc v tm hn, o c th coi nh gio dc mt k gy ha cho x hi. iu mu cht y l: Bit c nhng iu ng, iu tt p v Lm nhng iu ng, iu tt p. Gia chng c mt chic cu ni v hnh nhng rt quan trng. N s a ta n ci ch c c tnh cch lm nhng iu ng, iu tt p. Trong cuc sng hng ngy nhng kh khn chnh m chng ta i mt khi c gng thc hin nhng iu hay, l phi thc s khng phi l nhng kh khn v mt nhn thc m l kh khn trong hnh ng, khng phi thiu thn kin th c m l v tnh cch c nhn khng mnh. Tuy nhin ngy nay chng ta vn thng nghe, ni hay c qua sch bo v ci gi l nhng tnh th kh x v mt o c. Ri vo nhng tnh hung ny chng ta thc s bi ri kh tm ra ng li hnh ng ng n. i vi hu ht chng ta, iu quan trng l chng ta nhn c rng nhng tnh hung kh x ny l mt ngoi l ch khng nh nhng tnh hung thng thng khc trong cuc sng. Tnh hung kh x ngy nm ngoi kh nng nhn bit tc thi v o c ca chng ta. Nt c th trong nguyn tc sng ca chng ta l khng phi vn mnh bit v ci ng, iu g hay m chnh l mnh c c tnh cch nh th no lm nhng iu g hay l phi . Trong mt cun sch c nh gi cao ca mt nh gio dc hc c tn tui, ng tng vit: i vi vn v cuc sng o c th phn ln tr th cng nh ngi ln hu nh pht trin o c ca mnh khng phi da trn nhng tnh hung kh x v mt o c. Phn ln nhng quyt nh v o c ca chng ta phi
gn lin vi s thi thc lm nhng iu m chng ta bit l nn lm hay s li ko bn thn trnh lm nhng iu m chng ta bit l khng nn lm v ngc li. Mt ln na chng ta hy quay tr li trng hp Marian b bn b ca mnh i x. Phi chng nhng ngi bn khim nh ca Marian l th l, cc cn, thiu vn ha? Phi chng anh chng sinh vin u t, cng hc vi Marian hai kha hc o c v trit hc khng bit r hnh vi g gm th l quan h xc tht vi c l mt hnh vi v o c xc phm n phm gi ca Marian? Chng ta hy lt qua kt qu ca mt cuc kho st gn y vi tn gi bo co v tnh trng o c ca ngi M. - 24% sinh vin v gn 10% s ngi trng thnh khng qua o to i hc cho bit rng h sn sng ni di c c hoc duy tr c vic lm. - 61% sinh vin v 26% s ngi trng thnh khng qua o to i hc tha nhn rng h tng ni di b m mnh trong nm va qua. - Ly kin cng t chnh nhng ngi trn v mt o c th h cng ng rng Trung thc l thng sch nht v h cho rng Qu tht l thiu trung thc khi c bp mo s tht hay c gng gy cho ngi khc tin vo mt iu m khng ng s tht. Nhng con s thng k nh trn v c bit l kinh nghim c nhn trong cuc sng hng ngy cho chng ta thy r rng hu ht cc vn dn ti nhng hnh vi xu khng phi l do khi c m chnh l do tri tim, do sc mnh ca tnh cch. Chng ta hy ngm li nhng g chng ta bn v cuc u tranh ni tm trong chng 4. Trong tnh th chng ta i mt vi nhng cuc u tranh v o c y kh khn trong cuc sng hng ngy th chng ta s ginh phn ln thi gian gii quyt nhng cuc u tranh ni tm thuc tnh cch ca chng ta. Nhng cuc u tranh theo hnh thc nh: - iu ti bit phi lm V: - iu ti mun phi lm Hay c th theo mt hnh thc khc c th hn nh:
- Ti bit nn ti tn trng c ta V do ti mun th hin mnh l b trn v sai khin c c ta nn ti s ni v lm bt c iu g t c iu . Phn quyt cui cng cho nhng cuc u tranh ni tm ny khng g ngoi tnh cch bn, ngoi nhng s la chn ng hay sai c lp i lp li trong hnh ng hng ngy ca bn hay ni cch khc kt cc cui cng cho nhng cuc u tranh ny c th hin trong nhng phn ng hng ngy ca bn trc cu hi: Ti c tnh cch thc hin nhng iu hay l phi hay khng?
6
Ci tuyt ho l thi quen (Pristot) Bi th thch v o c c bn trong cuc sng hng ngy ca chng ta thng khng phi l vn nhn bit c ci g ng v tt m l vn c tnh cch lm nhng iu ng v tt cho nn mt trong nhng vn quan trong nht v c tnh quyt nh i vi s phn ca chng ta l chng ta s pht trin tnh cch ca mnh nh th no lm c nhng iu hay l phi. Chng ta c th tm thy cu tr li tht n gin v y ngha cho vn ny trong tc phm Nichomachean Ethics v Aristotle mt tc phm trit hc ni ting ca th gii phng Ty bn v t nhin v s pht trin ca tnh cch. Aristotle vit: S hon thin v o c t c nh l kt qu ca thi quen ng lm sng t quan im nn tng ny thng qua vic so snh s pht trin nhng c tnh tt p thi quen tt ca tnh cch vi s pht trin ca nhng k nng iu luyn trong ngh th cng v hi ha: Chng ta c c nhng c tnh tt ch bng cch luyn tp chng cng ging nh trong lnh vc hi ha vy. Bt c vic g chng ta mun lm c th chng ta phi thc s hc cch lm ni: v nh chng ta tr thnh nhng ngi th khi chng ta lm cng vic xy dng, chng ta tr thnh mt nhc cng khi chng ta hc chi n. Tng t nh vy, chng ta ch tr thnh ngi cng minh khi chng ta hnh ng mt cch cng bng, l ngi dng cm khi chng ta lm nhng vic can m. Nhn xt ca Aristotle chc khng c g mi m v ng ngc nhin i vi bn. iu hin nhin lm mt ngi cn phi khim tn nhiu thi gian v cng sc lm ngh th m nu nh anh ta mun tr thnh mt ngi th gii. Tng t nh vy, ngi ta cn phi b ra bao thi gian tp chi mt dng c m nhc no nu nh mun tr thnh mt tay chi nhc c c khi. Trc Aristotle hng trm nm nh th Hy Lp c i Hesiod tng nhc n i ny:
Vi ci tuyt ho th n thn thnh cng phi m hi nc mt, phi mt bao nhiu cng sc v thi gian th mi t c n. Trong sut lch s pht trin ca nhn loi c bit bao nhiu ngi tn tui khc ni ln chn l ny. Ly v d, nhc cng ni ting th gii Arthur Rubinstein (1887 - 1982) nhn xt v thnh cng trong m nhc ca mnh nh sau: Nu mt ngy ti khng tp luyn th ti nhn ra rng iu . Nu hai ngy ti khng tp luyn th bn ti s nhn ra iu . Nu ba ngy ti khng tp luyn th cng chng s nhn ra iu . Cng vi nh vy khi ni v nhng thnh cng rc r ca mnh trong nn th thao quc t, huyn thoi hun luyn bng Vincent Lombardi nhn mnh. Chng ta ph tr mt ci gi no cho bt c thnh cng no ca chng ta, khng c ci g l khng c ci gi ca n. Dnh chin thng hay c c v tr thun li dn ti thnh cng buc bn phi tr gi cho nhng iu , l iu quan trng nht bn cn phi hiu. Thnh cng khng phi l ci g ngu nhin. Thnh cng khng phi l mt sm mt chiu. Hay ni cch khc thnh cng l mt thi quen. Chin thng l mt thi quen. Hesiod, Rubinstein, Lambardi (v bao nhiu ngi khc na) tt c u chung mt suy ngh t c ci tuyt ho c Aristotle khi qut ln thnh chn l: tr nn thnh thc v iu luyn trong bt c mt lnh vc no, mt ngh thut no th cn phi tn bao cng sc, m hi v thi gian luyn tp. Tuy nhin iu c th thc s tr nn mi m v hu ch i vi chng ta chnh l s sc so v hiu bit thu bn cht ca chn l ny khi ng vn dng n vo mc ch hon thin tnh cch: tr thnh mt ngi hon thin v tnh cch o c th cng ging nh tr thnh mt ngi th gii, mt nhc cng kit xut hay l mt vn ng vin in kinh c khi. Ni cch khc, hon thin v o c cng ging nh gii v m nhc, c khi v in kinh hay bt c mt mn no chnh l kt qu ca qu trnh pht trin nhng thi quen tt nhng thi quen m ch c th t c vi mt quyt tm st , vi bit bao ngy lm vic mt nhc. Nh vy ci chinh y l: Nu ny bn mun pht trin nhng thi quen tt ca tnh cch o c hay l nhng c tnh tt nh trung thc th bn phi thc s thc hnh, p dng n vo hot ng ca chnh mnh.
Chng ta c th nh gi xc ng hn v s tng ng gia qu tnh hon thin tnh cch o c v qu trnh hon think nng m nhc, hi ha, in kinh nu chng ta t ra nhng cu hi chung chung nh Aristotle lm: tr nn xut sc trong mt vic g th phi thc cht cn nhng g? Aristotle cho ta thy iu tt nhin khng phi ch cn i lc lm vic tt y. Chng ta c th ni v mt nhc s no l Ti ny c y c mt bui trnh din tht xut sc ch chng ta khng thng xuyn nhc n c y nh mt nhc s xut sc nu nh khc vi nhiu bui trnh din c cht lng bnh thng khc ca c y, bui trnh din hm bng dng l mt bui trnh din xut sc v ng c hoan nghnh. Cng bng m ni c y ch c th c gi l mt nhc cng c kh nng v chp nhn c ch chng ta nn nhng hai ch xut sc cho ngi nhc cng no thng xuyn thm ch lc no cng nh vy biu din mt cch tuyt vi. chnh l chic cha kha thc s tr nn xut sc trong mt vic no : Bit cch thc hin xut sc vic n bn c th nhiu ln thc hin n tt nh vy, cho n lc vic thc hin n tr thnh hnh ng bn nng th hai ca bn. iu ny gii thch chnh xc ti sao nhng nhc cng mun chi nhc t n trnh xut chng nh Arthur Rubinstein th s phi b ra rt nhiu thi gian v cng sc tp luyn. iu gii thch v sao cc vn ng vin tham vng trong cc mn iu kinh, c t, bi li. nm lao, bn sng phi mit mi c gng c c c hi ginh chin thng trong cc cuc thi mang tm quc t. thnh thc v iu luyn trong bt c vic g thi khng ch lm tt trong mt vi ln m lc no cng vy phi lm mt cch thun thc. Chng ta hy suy ngh mt t theo hng sau: chng ta knh trng v khm phc (v c th c gng mun bt chc theo) huyn thoi bng r Michael Jorrdan, ho s thin ti Meryl Streep v nhc cng y ti nng nh Luciano Pavarotti. Theo hng tc ng nh vy chng ta cng khm phc nhng ngi sng quanh ta, gn gi thn thit vi ta m c c tnh cch o c cao p, ng knh. H tr thnh mu hnh o c cho ta noi theo. Nhng ngi nh Michael Jordan, Streep v Pavarotti, tt c hc u th hin s kho lo tuyt vi ca mnh lun nht qun nh th l hnh ng bn nng ca h. Nh vy mu cht vn l ch: Lm xut sc mt vic g mt cch t nhin. Ti bt c thi im no xt v mu hnh o c ca chng ta, mt trong nhng l do quan trng nht m chng ta knh phc h chnh l kh nng lm c nhng iu hay l phi mt cch d dng v khng h thay i trong mi trng hp. Cng ging nh ti nng ca nhng v nhn th gii c th hin v hon ho mi ni mi lc th c hnh ca nhng tm gng v o c ca chng ta cng vy.
Bn hy suy ngh v trng hp ca ti vi v chng nh Bruce v Ruth. H c mt chic xe ch hnh dng c 5 nm ri v lun lun gi gn n cn thn. Trc lc bn cho ti, Bruce v Ruth chu o kim tra my mc v mi th m bo chic xe vn cn tt v khng h hi g. Mc d h kim tra rt cn thn nhng c mt iu khng ng li xy ra: trn ng tr v nh ngay khi ti lm cng vic giao dch xong th b phn truyn lc ca xe b hng. Bn nn bit rng Bruce v Ruth hon ton xa l vi ti trc khi ti mua xe ca h. Chic xe ca ti nm cht ngay trn ng. Lc ti cng hoi nng gin v gi in cho Bruce n. Khng lu sau anh c mt. Anh cng ti ch i khong 1 ting ng h trc khi xe ko n. Sau khi chic xe hng ti di ti mt trm xng gn , Bruce khng ngn ngi thanh ton chi ph di di (chi ph rt t) v a ti v nh. Trn ng v nh, trc s mt mi v chn nn ca ti, Bruce ngh gi li ti tin mua xe. Xt v l m ni th anh ta khng h b rng buc no khin anh ta phi gi li tin cho ti, c bit khi ti chnh thc mua xe ca anh y. iu lm ti c n tng v anh chnh l thi , cch ng x ca anh Bruce khng ch quan tm nhiu n tm t tnh cm ca ti m cn thy r c cn phi lm iu g cho phi, cho hp tnh hp l. Hay ni cch khc nt p trong tnh cch m anh bc l l ci thng trc, n su vo tnh cch c nhn ca mnh. C x v hnh ng rng lng, ng khm phc ca Bruce mt cch t nhin, khng h gng p l minh chng th hin r nt cho iu . Khi vit v nhng ngi c tnh cch ng knh m nhng hnh ng c ch cao p ca h tr thnh bn cht, thnh mu tht th ti khng th khng nhc ti Jeannine ngi v yu qu ca ti. Trong tt c cc bi ging hay bi thuyt trnh ca ti v ch ny. Ti mun ly Jeannine lm v d cho c tnh trung thc. Jeannine, tnh trung thc c hnh thnh t thu b, di bn tay chm sc ca ngi m thn yu Roberta mt ngi c xem l mu mc v s trung thc. Vi c tnh , cng nh bao c tnh khc na, Jeannine thc s l mt thn tng trong ti. C nhng trng hp m gi nh ti th ti s bp mo s tht. Nhng i vi Jeannine c hon ton khng th lm c iu , thm ch tht ln mt li ni di v hi cng khng th. Trc khi tr thnh mt ngi m, Jeannine lm vic cho mt chi nhnh ngn hng th chp ln trong thi gian 9 nm. C l mt k ton iu hnh, l ngi trc lm vic vi nhng ngi mi gii. Chnh nhng ngi ny ang c gng c c nhng khon vay rt ln cho khch hng ca h. Tht l phin toi, hu nh hng ngy Jeannine lun phi chu p lc t nhng li ngh ca
cc mi gii nhm gip h vay c tin. T nhng li ngh bng gi cho n nhng li thng thn. V tt nhin l ci by dn ti hnh ng thiu trung thc v gian ln. Mc d thc t l trong nhiu trng hp ngi ta kh c th pht hin c s gi di v gian ln , v iu c ngha l c s nhn c mt khon tin ng k, nhng Jeannine lun lun t chi v t ra khng hi lng. Phi chng anh ang a ti? hay Xin cho ti ni thng, anh ang thc s yu cu ti lm nhng iu tri php lut. Anh ang buc ti vo mt tnh hung kh x y!, l cu tr li cho nhng ngh nh vy. Xt v iu kin hon cnh m ni, tt nhin Jeannine hon ton c th lm vic gian ln , nhng tnh trung thc v tinh thn trch nhim trong nhn cch tuyt vi ca Jeannine tr thnh mt sc mnh y li nhng ham mun tm thng sai tri. Chnh iu ny lm cho ti cng tn trng Jeannine hn bao gi ht. Qua nhng tm gng v nhng c nhn vi nhng thi quen o c trong i sng hng ngy chng ta bit rng chng ta cng phi c gii php cho nhng cuc u tranh ni tm khc lit gia iu ti nn lm v iu ti mun lm. Nh chng ta bit trong chng 4 th gii php cho nhng cuc u tranh ny quyt nh bi sc mnh v s kin nh ca tnh cch c nhn ca mi ngi. V by gi chng ta li c mt cch c th hn gii quyt. Qua vic hnh thnh v pht trin nhng thi quen tt ca tnh cch, chng ta nhn thy rng nhiu cuc u tranh ni tm kt thc vi quyt nh lm nhng iu m ch ng ta nn lm. Nh chnh Aristotle kt lun, tr thnh mt ngi c tnh cch o c hon ho th s phi lun lun pht trinnhng c tnh tt ca mnh hay chnh vic bin nhng c tnh y thnh thi quen bn cht thng trc trong tnh cch ca chng ta. Chng ta s khng ch i lc thnh thc, cng bng v l php m phi lun nh vy mi ni, mi lc trong cuc sng hng ngy. Vi tnh thn th iu ti nn lm v iu ti mun lm lc no cng l mt. Qu thc theo quan im ca Aristotle nu bn ni khng vi nhng hnh vi v o c th khng ch bi v bn khng nn c nhng hnh vi nh vy m cn bi v bn khng mun; v nu bn ni c vi nhng hnh ng ph hp vi o l th khng ch bi v bn nn hnh ng nh vy m cn bi v bn mun lm nh th. Lm nhng iu hay l phi khng ch n thun l hnh ng ca bn m n cn bc l con ngi bn, tnh cch ca bn.
7
Mi iu tht th, cao c, ng n, trong sng, ng yu, ng trn trng, nu l nhng ci tuyt ho hay ng ngi ca th bn hy lun lun suy ngh v chng (Paul) Chng ta hy ni cu ni ca thnh Paul lm nguyn tc chung th hai hnh thnh mt tnh cch ng trn trng. Bt c ngi no mun gii v thnh tho bt c vic g th khng nhng trc ht phi c gng xa lnh nhng g sai tri lm tn hi n n m cn phi tp trung theo ui nhng g tt p c li cho n. Nguyn tc ny ng vi bn thn nhng ngi ni ting nh Michael Jordans, Metyl Streeps v Luciano Pavarottis v n cng hon ton ng vi bn v ti khi chng ta mun pht trin mt tnh cch c nhn cao p. c bit i vi mc ch hnh thnh tnh cch ca chng ta th nguyn tc ny c th c hiu nh sau: tr thnh mt ngi c o c th khng ch ni khng vi nhng g xu xa m cn phi ni c vi nhng g cao p l vn ca nhng thi quen ca tnh cch ca bn. S khc bit gia ni khng vi nhng g xu xa v ni c vi nhng g cao p cho chng ta hiu c ti sao Paul vi t cch l ngi cha v tinh thn v o c ni vi cc con chin ti thnh ph Hy Lp c i Phillipi nhng iu nh Mi iu gi di, thp hn, sai tri, nh bn, ng ght, ng nguyn ra v o c v khng th chp nhn c th bn hy trnh xa chng. Cu ni ca cha Paul l mt bng chng cnh bo v nhng thi tiu cc, v l do ti sao v bng cch no trnh chng. Nhng cng ging nh Paul c bit tp trung ging gii v khuyn bo mi ngi hng ti nhng mt tch cc tt p. l ti sao v bng cch no theo ui v t c nhng ci tuyt ho hay ng ca ngi. L do tht n gin nhng li rt cn thit. S tuyt ho v ng ngi ca khng ch c ngha l khng c bng dng ca nhng iu xu xa sai tri m chng cn chnh l nhng phm cht o c cao p v hin hu. Nh hc gi ngi Anh u th ky XX G. K Chesterton tng nhc ti c hnh khng phi l s thiu vng nhng iu xu xa hay s xa lnh nhng mi nguy cho o c; c hnh l mt ci g n tng, su m v ring bit.
Ti nhn thy cu ni ca Chesterton tht ngha. N ni ln c bn cht ca c hnh l g v r rng tm quan trng thit thc v c tnh cht quyt nh ca s phn bit ny hon ton khng phng i. V ti phi ni ngay rng iu ny cn ng vi nhng vn x hi gay gt v nng bng ngy nay cng nh i vi nhng vn tnh cch c nhn: Ci cao c, ci tuyt ho khng bao gi t c nu nh ch c gng loi b nhng iu xu xa, ti li. Tri li t c ci tuyt ho, ci cao c th mc tiu, trng im, cng vic ca chng ta vi tt c nng lc v tr tu, tnh cm v tinh thn cn phi c tp trung ch yu vo vic theo ui nhng iu hay l phi. Bn c hiu c nhng g ti ni khng? Bn c nm c vn m ti cp ti khng? Chng ta hy xem xt s khc bit su sc gia hai mt sau: mt mt, mc tiu hng ngy ca chng ta l nht nh ni khng vi nhng th nh thuc phin, ti phm, thnh kin, v l v lm dng tnh dc, mt khc, mc tiu hng ngy ca chng ta l nht quyt ni c vi nhng iu nh khe mnh, chnh trc, cng bng, knh trng, l php. Hai mc tiu ny khng loi tr ln nhau m tri li lun lun h tr ln nhau. V tt nhin chng trnh Hy ni khng ging nh chin dch Hy ni khng vi ma ty cn c nhng n lc cn thit chung ca c cng ng. Nhng hai mc tiu ny v c bn l khc nhau v quan trng hn l trn bnh din thc t v l thuyt, chng cng c nhng khc bit. Vic tnh cch ca bn, tnh cch ca ti, cng nh c mt x hi ni chung thay i khng ngng theo hng tch cc s ph thuc ln vo vic chng ta xem mc tin xy dng tnh cch l theo ui nhng iu cao p ch khng phi l trnh n nhng g xu xa. Bn hy lin tng mc tiu xy dng tnh cch cng ging nh mc tiu to ra mt khu vn p. c c mt khi vn p ph thuc vo vic bn trng nhng cy hoa p ch khng ph thuc nhiu vo vic lm sch c di ca bn. Mt trit gia o c ng thi tng din t hnh nh ny mt cch n tng. C gng tr thnh mt ngi c c hnh m ch bng cch loi b nhng g xu xa ti li th hon ton tht bi cng ging nh c gng trng cy hoa hng m ch bng cch lm sch c di. Sau khi vn c lm sch c, ngi t a cn phi gieo mm, trng hoa v chm bn; nu khng c di li mc tr li. Cch tt
nht loi b nhng iu xu xa ti li chnh l nh bt chng ra bng vic hnh thnh nhng c tnh tt. Hnh nh lin tng trn tht sinh ng v l mt bng chng ht sc thuyt phc khng nhng trn l thuyt m cn c trn thc t. Bn hy ngh xem iu c ng khng. Bn s nhn c cu tr li xc ng khi bn hi nhng ngi lm vn hay nhng ngi lm nng gii liu mc ch canh tc chnh ca h c phi lm sch c di hay khng. Cu tr li ca h c th s l: Anh ang a ti ?, Phi chng y l cu hi a?, hay c th s l Anh c bit rng ngi ta gi ti l mt nng dn hay mt ngi trng cy tri ch khng phi l mt ngi nh c di? Tng t nh vy, l nhng ngi chm lo cho khu vn o c ca chnh mnh, liu n c ngha g khi chng ta suy ngh v hnh ng nh th mc ch s mt ca chng ta nhm loi b nhng iu xu xa ti li? Qua nhng g ti ni v cng l s kin tht hin nhin, tt yu chng ta c gi l nhng ngi c o c ch khng phi di ci tn l nhng ngi loi b nhng iu v o c. Hy cho php ti lm r hn ny thng qua nhng cun sch ca con ti. Trong tp sch Gip b hon thin gm 20 cun m ti tp trung a ra nhng cch c th gip cho tr pht trin tt nhn cch ca mnh. Chng ta hy c k cc ta sau ca nhng cun sch : L mt ngi chi th thao ti L mt ngi khim nh L mt ngi lun bt nt bn b L mt ngi cu th L mt ngi ph phch L mt ngi ng tr L mt ngi tham lam L mt ngi li nhc L mt ngi keo kit
L mt ngi ba bn L mt ngi th l L mt ngi ch k L mt ngi v trch nhim L mt ngi khng gi li ha L mt ngi v k lut L mt ngi hay ku ca L mt ngi ngoan ngon L mt ngi hay nh ln L mt ngi ngi l i mch L mt ngi hay ct ngang ngi khc L mt ngi hay ni di L mt ngi thi qu L mt ngi kiu cng L mt ngi hay xoi mi L mt ngi hay trm cp L mt ngi khng ch tm L mt ngi hay kch ngi khc L mt ngi khng bit t km hm bn thn Bn suy ngh g danh sch trn? c im r nt nht ca nhng ta sch ny l chng u ni ln mt tiu cc ca tnh cch hay l nhng thi xu. Qu thc sau khi c ht 20 cun sch ca con ti, ti thy rng tt c nhng cun sch ny tp trung rt t vo vic gip cho tr hiu c ti sao khng nn l mt em b
xu tnh. Mc ch chnh ca nhng cun sch l nhm xc nh v loi b c di hn l trng v chm bn nhng bng hoa. Xin ng hiu nhm ca ti y. Ti khng c m ch rng mc ch ch yu ca b sch l tp trung vo gii thch ti sao khng nn tr thnh mt em b xu tnh nn tp sch ny khng c gi tr xy dng tnh cch. Tri li ti tin chc rng c di r rng cn phi c xc nh v loi b, c bit i vi tr th. ca ti y l theo quan im o c hc v gio dc tnh cch, o c th tp sch cn c nhng thiu st nht nh. Quay tr li vn chng ta ang bn, ni khng vi nhng ci xu xa, ti li khng h ging nh ni c vi nhng ci tt p, cao c. Nh sch c tt nhin c th gip ta trng hoa c nhng nh sch c khng th c tm quan trng nh trng hoa. Chng ta phi tp trung vo vic trng v chm bn hoa nhng bng hoa ca tnh cch hn l tp trung vo vic lm sch c. Di y ti xin a ra danh sch so snh gia nhng c tnh tt v thi xu. c tnh tt (nhng bng hoa) Lch s Thn thin Cn thn Lu tm Rng lng Sing nng Ho phng Gn gng L php Tinh thn tp th C trch nhim
Gi li ha C k lut Bit ngi khen ngi khc Tinh thn hp tc Kn o, d dt Thnh tht Hi ha Khim tn Tn trng iu ring t ca ngi khc Tn trng ti sn ca ngi khc Quan tm n ngi khc Bit t hm bn thn Thi xu (c di) Khim nh Hch dch Cu th ng tr Tham lam Li bing Keo kit Ba bn Th l
ch k V trch nhim Khng gi li ha V k lut Ku ca Gy g Ngi l i mch Ni di Thi qu Ba hoa, khoc lc Xoi mi, tc mch Trm cp kch, chm chc Khng bit t km hm bn thn Trong khi c nhng dng ny, ti hy vng n s nhc nh bn nhng iu ni trn khng ch l c tnh tt v thi xu ca tr th. Bn c th nn t hi bn thn nhng c tnh tt thi xu no c nu ra trn l c im ca tnh cch bn hay tr thnh mt phn ca bn cht con ngi. Hn na, lc ny ti mun khuyn khch cc bn hy xem xt liu mc ch pht trin bn thn hng ngy ca bn c theo ui nhng c tnh tt v loi b nhng thi quen xu y hay cha. V li ch i vi tnh cch s phn ca bn, ti mun khuyn khch bn hy ngm ngh v ni dung bao trm ca chng ny: Mc d c thc ni khng vi nhng thi xu l rt ng khen ngi v cn thit nhng tr thnh mt ngi c tnh cch ng knh phc th khng th ch da trn vic trnh v loi b nhng thi xu. lm c iu , nht thit phi kin tr, nhn ni theo ui,
n lc phn u bin nhng iu tt p, cao c thnh bn cht ca bn ging nh c tnh trn. Hy lun lun suy ngh v vic trng v chm bn nhng bng hoa tnh cch. l tt c nhng g ti mun ni.
8
Hy yu thch nhng g chng ta phi yu thch l con ng ng n nht c c mt tnh cch cao c (Pristot) n lc ny, chng ta c c nhng hiu bit su sc ca thi xa cng nh thi nay v vn bn cht v s pht trin ca tnh cch hon thin. khc tm nhng hiu bit ny, by gi bn hy t hi chnh mnh: Phi chng ti l mt con ngi c tnh cch c nhn c th lm nhng iu tt v ng n, lm nhng iu c o c? Hay c th hn na bn c th t hi bn thn nhng cu hi nh sau: Liu ngi ta c th thc s xem ti l mt ngi tht th, cng bng, t ch, l php, ng tin cy, kin nhn v nhng c tnh tng t nh vy hay khng? Thm ch ti c th ni lit ti thc s c mt hay mt s c tnh trn hay khng? Tuy mt s cu hi ng hng v thit thc nh trn nhng trit gia li lc Aristotle vn a ra mt s cch gip chng ta trong qu trnh xy dng nhn cch. Trong tc phm Nichomachean Ethics, Aristotle a ra ci m ng gi l Bi kim tra o c. l mt danh sch trc nghim d nh v nhng tiu chun khng nh liu mt c tnh no thc s tr thnh mt phn bn cht ca tnh cch mt ngi hay tiu chun th hin mt phn thit yu ca yu cu c c nhng c tnh ch thc ca tnh cch o c. Khi ti cp n bi kim tra o c ca Aristotle th xin bn hy nh 3 im quan trng sau. Th nht, ti cng nh bn thn Aristotle khng xem bi kim tra l hon ton ng tin cy v ng vi mi trng hp v Aristotle ni rt r rng ci m chng ta tm kim trong tnh cch c nhn khng th chn h xc nh cn o ong m trong khoa hc. Tuy nhin khi t tng lun ngh v so snh vi bi kim tra ca Aristotleth n c th l mt cng c hu ch cho nhng ngi thc s mong mun t c kt qu tt nht khi t nghim khc soi xt bn thn. Th hai, bi kim tra o c ca Aristotle l mt bi kim tra l tng. Ni cch khc bi kim tra ca ng ni n nhng iu kin l tng m theo mt ngi c xem l c mt c tnh no th c tnh y nht thit phi hon ton n su v tnh cch ca ngi y. S tht th hu ht chng ta, nu nh khng
mun ni l tt c chng ta u khng th c c bt c mt c tnh no bm r, n su hon ton vo tnh cch ca chng ta. Tuy nhin chng ta nn xem bi kim tra ca Aristotle nh l mt gi vi chng ta v tm quan trng ca vic thng xuyn t soi xt bn thn. Mt bi kim tra nh ca Aristotle c gi tr thit thc v cn thit trong mi trng hp chng ta ly tiu chun l tng m bi kim tra a ra lm mc tiu phn u. Th ba, bi kim tra ca Aristotle ch yu tp trung vo nhng c tnh tt ch khng phi l nhng tt xu. Tuy nm tiu chun ca bi kim tra, bng phng php ngm nh c th v chc chn s ni vi chng ta v nhng tt xu nhng iu m Aristotle cng nh cun sch ny mun nhn mnh l vic hc tp, bi dng v pht trin nhng c tnh tt. Ti sao vy? V mt l do c bn tng t c nhn mnh trong chng VII l: Cch hiu qu nht v thng l cch duy nht nhm loi b nhng thi xu ca tnh cch ra khi bn thn l thng qua con ng ch ng hc tp, bi dng v pht huy nhng c tnh tt. By gi chng ta hy cng xem xt bi kim tra ca Aristotle. Trong cng mt phn ca cun NichimancheanEthics m trong Aristotle so snh mt vic pht trin hon thin tnh cch o c v pht trin cc k nng trong ngh th cng v ngh thut n mc tinh xo, iu luyn, ng nu ln 5 tiu chun quyt nh mt ngi c c mt c tnh thc s hay cha. Tiu chun th nht l: 1. Bn phi bit bn ang lm g. iu ny c bit c ngha, bn phi bit iu bn ang lm l c o c. Bn phi nhn thy iu bn ang lm thc s l trung thc, knh trng, l php hay cng bng v. v Tiu chun th hai l : 2. Bn phi chn lm vic mt cch t nguyn Ni cch khc, bn phi tnh to quyt nh lm iu c cho l c o c m khng h c mt s p buc no ca ngi khc i vi bn. Tiu chun th ba :
3. Bn phi lm vic l chnh bn thn iu u ny c ngha l bn phi lm vic c o c n gin bi l vic lm c ao c ch khng phi v l do n c th mang li cho bn li ch v x hi. chnh tr, kinh t hay v n c th gip bn trnh c s au n hnh pht, s xu h v. v Tiu chun th t : 4. Bn phi thc hin cng vic mt cch t nhin, khng gng p v lin tc xut pht t tnh cch ca bn ch khng phi cn c nm th mi ha mi lm mt ln. Tiu chun ny chnh l quan im ca Aristotle m ti nhc nh chng VI. Tiu chun th nm : 5. Bn phi thch lm vic Khi chng ta hnh ng mt cch c o c, chng ta nn ly lm nim vui, khi ngun hng th. Tiu chun ny thc s l tiu chun gy tranh ci nht. Ti ngh y l mt tiu chun a c cao qu ng chng ta phn u. Nhng ti khng ngh c th Aristotle cng khng ngh mt ngi khng cm thy hng th khi lm mt vic tt no trong mt trng hp c th th cng l ngi km o c. Liu c ai trong s chng ta li cho rng nhng tm gng o c nh cha Jesus, c Thch Ca v Socrtes km o c bi v c th h khng th khi hy sinh cuc i mnh cho iu ng n v cao p ? Nh Aristotle gi , cch tt nht s dng bi kim tra ny l p dng 5 tiu chun cho mi hnh ng ca chng ta trong cuc sng hng ng y. Ti xin php a ra mt v d thc t v bn hy tng tng cnh tng sau y ca Ned mt con ngi kh chm ch, ng n v rt sng o : Ned ang thanh ton tin hng mt quy bn rau qu. Anh va a cho ngi bn hng 10 l tr 6 l tin hng. Ngi bn hng nhm ln ngh Ned a cho mnh 20 la nn thi li 14 la. Bit rt r s nhm ln ca ngi bn hng nhng Ned khng ngn ngi t 14 la tin thi li v thn nhin bc ra khi ca hng. Ned cm thy qu tht l mt s may mn i vi anh v rt tha mn vi s vic lm sinh li . By gi chng ta hy tm dng y v c th i n kt lun rng s tin m Ned ang gi chnh l s tin m Ned n cp ca ngi khc. Trong trng
hp ny thy r rng Ned thiu trung thc. Chng ta hy theo di tip cu chuyn ca Ned. Lc v nh sau khi ngh li tt c nhng iu lm. Ned bt u cm thy mnh c li v ngay trong ngy Ned gi tr li 10 la cho ngi ch ch thc ca n. Phn sau ca cu chuyn tp trung k v tnh tht th. Chnh t nhng hnh ng ng n nh vy m tnh tht th mi dn dn n su vo tnh cch ca Ned. Thc t th trc Ned khng thnh tht v phn cui cng ca cu chuyn cng cho ta thy r c tnh tht th vn cha hon ton tr thnh bn nng th hai trong tnh cch ca anh. Tuy nhin qua vic gi tr li tin chng ra thy cui cng anh hnh ng mt cch trung thc. Nhng iu ny khng c ngha l tnh trung thc n su vo tnh cch ca Ned. Thc t c mt s tht khng km phn quan trng v c tnh cht nn tng ng ta ghi nh, l khng mt ai trong chng ta hon ho trong tnh cch o c v chng ng tin ti s hon ho vn cn xa vi i vi hu ht chng ta. Do khi ni chng ta c c mt c tnh no nh trung thc, t ch hay l php th c ngha chng ta cng ging nh Ned, s khng hon ton l trung thc hay xo tr, t ch hay khng t ch, l php hay v l. Chng ta s nhn thy mnh ang gia nhng cp c tnh i lp c th chng ta ang gn nhng c tnh tt hn. Tuy nhin d nhng v tr i chng na chng ta cn phi c gng nhiu hng ti s hon thin tnh cch. Bi kim tra o c ca Aristotle c gi tr trong trng hp n gip cho ta thy mc thiu st thc s ca tnh cch c nhn ca chng ta nh th no. Sau y chng ta hy ch ti nhng g m chng ta rt ra c qua vic p dng 5 tiu chun ca Aristotle i vi hon cnh ca Ned. Chng ta nn nh rng chng ta s tp trung ch yu vo hnh ng trung thc cui cng ca Ned ch khng phi l hnh ng gi di ban u ca anh. 1. Bn phi bit bn ang lm g. Ned r rng bit rng vic gi tr li khon tin 10 l l mt vic lm trung thc cng ging nh vic anh thy r ly khon tin y l mt vic lm thiu trung thc. Nhn y hon cnh ca Ned cng l mt minh ha cho mt trong nhng ni dung chnh c chng ta bn n chng V. Trong nhng tnh hung hng ngy, chng ta thng bit c nhng g ng n, phi l nn lm.
2. Bn phi la chn lm vic mt cch t nguyn. Tht ng khen, Ned lm vic trung thc m khng c s p buc ca bt c ai. Chnh lng tm ca anh thc gic anh cui cng i n quyt nh ng n l gi tr li khon tin y. 3. Bn phi lm vic v chnh bn thn n. y chng ta cn phi suy on mt t nu khng v mt l do hay ng c c nhn v Ned tr li s tin nh mt vic lm tt yu bi v l vic lm trung thc th anh ta t c tiu chun ny. Ni cch khc, khi Ned tr li tin, lm vic trung thc th vn cn s yu km trong tnh cch c nhn ca anh v anh khng lm c vic vi mt ng c cao p v chnh bn thn hnh ng ch khng phi v s n nn hi li ca lng tm. 4. Bn phi thc hin cng vic mt cch t nhin, khng gng p v lin tc xut pht t tnh cch ca bn ch khng phi c nm th mi ha mi lm mt ln. Ned r rng khng lm vic tt mt cch t nhin. Neeus nh c tnh trung thc n su bm r vo tnh cch ca anh th chc chn anh khng nhn khon tin thi li. Cui cng anh tr li s tin nhng lm c vic anh phi suy ngh rt nhiu. Anh phi tri qua mt cuc u tranh ni tm cng thng v khc lit gia iu anh phi lm v iu anh mun lm. 5. Bn phi yu thch lm vic . Qua cu chuyn ca Ned ta thy r rng anh cm thy khng thoi mi khi tr li khon tin . Khng phi ch bi v vic i hi s n lc ca anh m cn v lc anh tr li tin anh vn cn cm thy tic nui trc khon tin bo b . Qua s phn tch trn bn ng hiu lm rng ti mun xem nh hay h thp hnh ng ng n tr li tin cho ngi bn hng ca Ned. Hnh ng ca anh chc chn cha th hon ho c nhng t ra th cng ng c ngi ca. Trn tnh thn p dng bi kim tra o c ca Aristotle hon thin bn thn, hon thin tnh cch, iu m ti mun nhn mnh y l cng ging nh anh chng Ned ng n v chm ch, hu ht chng ta cn phi n lc hn na nhm kha lp s thiu ht v yu km trong tnh cch thc s tr thnh mt ngi tt, mt ngi c tnh cch hon ho. Bi kim tra o c ca Aristotle c th gip chng ta rt nhiu trong vic pht hin v nm bt nhng im yu trong tnh cch cng nh a ra nhng gi c th hon thin hn na tnh cch ca chng ta. Tuy nhin, khi p dng bi kim tra ny, Aristotle yu cu chng ta phi thc s trung thc vi chnh mnh. Hy nhn thng vo chnh mnh, i din vi bn thn mnh v t hi mnh s hnh ng nh th no trong i sng hng ngy ca chng ta:
1.Liu ti c nhn bit c l iu ng n v phi l nn lm khng? 2.Ti c lm vic mt cch t nguyn hay khng? 3.Liu ti c thc hin vic ch v bn thn vic l mt vic lm tt? 4.Phi chng vic lm xut pht mt cch t nhin v khng th n o t tnh cch ca ti? 5.Lc lm vic ti cm thy thoi mi v d chu hay khng?
9
Khng c ai tr thnh ngi tt v s tr thnh ngi tt nu h khng lm nhng iu tt (Paristot) Chng ta hy bt u chng ny bng mt cu ni ca ming quen thuc: Tre gi kh un. Khi mt ngi no ni tre gi kh un bin h nhng thiu st v yu km trong tnh cch ca mnh th qu thc anh ta ang xc phm n bn thn mnh. Cu ni l mt s xc phm v mt l do rt n gin: N hon ton sai. Nhn t gc tu dng tnh cch c nhn ca chng ta v c gng hng ti mt nhn cch o c hon thin th cu ni ny chung quy li ch l mt liu thuc c git cht bn thn bn v lm cho bn bung xui mnh theo nh mnh. Hay n cng ging nh cu bin h sau: Ti qu bn rn khng c thi gian quan tm ti vn tnh cch. Chnh v vy m iu quan trng i vi chng ta l phi lun lun gi trong u mt tnh cch nhn nhn v bn thn c nhc nh ti chng I. Bn v ti vi t cch l nhng con ngi, u c kh nng bm sinh quyt nh chng ta l ai, chng ta mun tr thnh nh th no hay nn tr thnh ngi nh th no vt ln ci t nhin ca con ngi. Kh nng t quyt ny khng mt i mt cch n gin v tnh cch ca chng ta by gi, tnh cch ca nhng ngi trng thnh c nh hnh ri. y chnh l thc t m cu tre gi kh un hay nhng cu tng t nh vy lm cho chng ta hiu nhm v kh nng thay i tnh cch ca chng ta. Qu thc c th tnh cch ca bn v ca ti hay chnh l nhng thi quen ca bn v ti c nh hnh ri v mi chng ta khng th hon thin c, chng ta cn c nhng thiu st, nhng yu km hay nhng tt xu trong tnh cch. Nhng vic tnh cch ca chng ta c nh hnh khng c ngha l chng ta khng c kh nng thay i tnh cch ca chng ta, thay i thi quen ca chng ta nu nh thy s thay i l ph hp v cn thit.
Tt nhin khng c ai dm khng nh rng vic thay i nhng thi quen ca tnh cch c nhn l mt vic d dng. Thc s l mt qu tnh kh khn gian kh i hi nhiu c gng v ngh lc. iu ny l gii ti sao trong tc phm Nichomachean Ethics, ngay khi bt u bn v vic hon thin tnh cch con ngi Aristotle ni Nhng thi quen m chng ta hnh thnh nn t lc b khng phi l ln n chng ta sau ny. Aristotle bit rt r iu ny cng nh bn v ti u hiu rng rt kh khn, gian kh tiu dit mt thi quen c. Tuy nhin chng ta cn ch iu m Aristotle ni sau , khi kt thc cuc tho lun v bi kim tra o c ca ng. Khng c ai tr thnh ngi tt v s tr thnh ngi tt nu h khng lm nhng iu tt. Tuy nhin hu ht mi ngi u khng thc hin nh vy m thay vo h thng ch ni v rao ging v chng ta v cho rng bng cch lm nh vy h s tr thnh nhng ngi c o c. H cng ging nh nhng ngi b bnh lng nghe rt chm ch li ca bc s nhng li chng lm bt c iu g m bc s khuyn h phi lm. Kt qu, ging nh nhng ngi bnh khng lm theo li bc s s khng cha khi bnh th nhng ngi ch ni v rao ging v vic tr thnh ngi tt cng khng th ci thin c tm hn ca h. Aristotle tin rng ngay c chng ta, nhng ngi trng thnh cng c kh nng v thc s phi c trch nhim i vi vic hon thin tm hn ca chng ta. Hon thin tm hn s lun lun i hi chng ta thay i mt s t hi quen khng ph hp hay sai tri, to dng cho chnh mnh nhng thi quen mi ph hp hn, tin b hn ch khng phi ch ngi ni m khng lm nhng vic hay, iu tt. Vic tp lm nhng iu tt chung quy li chnhl qu trnh chng ta thay i mt cch tch cc nhng thi quen ca mnh lm cho bn thn ngy cnh hon thin hn. Thay i nhng thi quen ca chng ta c th rt kh khn nhng iu khng c ngha l khng th thc hin c. Nu ai cho rng iu khng th thc hin th chnh anh ta ang ph nhn chnh bn thn mnh, ph nhn kh nng v trch nhim ca mt con ngi. Nhn nhn v bn cht ca tnh cch, George Eliot nh vit tiu thuyt ni ting th k 19 tng vit Tnh cch khng phi l ming ct ca vin cm thch, n khng phi l th rn chc v bt bin m n l mt ci g c th v lun lun c th thay i.
Mt nghin cu su gn y a ra 23 trng hp gm nhng ngi c o c v tnh cch ng khm phc. Nghin cu ny gp phn vch r s sai lch t lu n cha trong cu ni ca ming tre g kh un ng thi n cng gp phn khng nh thm nhn xt ca Aristotle l nhng thi quen m chng ta hnh thnh t nh hon ton v lun c th thay i c. Quan im ca cc nh nghin cu y cng khng khc xa vi quan im ca Aristotle l nhng thi quen nhng c tnh tt ca tnh cch c hnh thnh t nh cha m bo c c mt tnh cch tt sau ny. (Bn hy nh li cu ni ca c b Anne Frank chng 4). Chng ta hy cng nhau c on di y trong phn m u ca bn nghin cu. Nhng ngi c tnh cch v phm cht o c ng khm phc duy tr v pht trin tnh cch ca bn thn nh th no? Liu c phi tt c nhng g c hnh thnh lc cn nh to nn tnh cch ca h? Tip cn vn theo cch t cu hi nh vy, chng ta bt u nhn ra rng c nhiu ngi c sinh ra v ln ln trong mi trng gia nh kh gi, sng trong s m bc v che ch ca ngi thn, nhng li khng phi l nhng ngi c tnh cch v phm cht o c ng khm phc. Chng ta cng bt u tin rng c mt s ngi tuy xut thn t hon cnh gia nh tng thiu, tui th y kh cc nhng rt cuc h l nhng con ngi c tnh cch v phm cht o c cao p. Chnh v nhng l do tr n m chng ta c l khi ph nhn nhng kin cho rng tnh cch v phm cht o c cao p ca mt ngi ph thuc nhiu vo cc yu t x hi nh hon cnh gia inh hay cc yu t c nhn. ng vy, chng ta ph nhn vai tr ca nhng g ta c lc cn nh trong vic quyt nh qu trnh hnh thnh tnh cch o c ca chng ta. Mt trong nhng c im ca nhng ngi c phm cht o c cao p chnh l kh nng hc hi v c rt t nhng g m h tri qua trong sut cuc i Trong cc cng trnh ca mnh, cc nh nghin cu cho thy rt nhiu ngi trong s 23 ngi c tnh cch o c rt bnh thng ngay c lc trc h bc vo giai on cui tui t tun. T thc t chng ta cng cn xa b quan nim tre gi kh un trong u mnh m hy ly cu sau lm kim ch nam C ch th nn. y c mt iu ng lu m Aristotle tng tha nhn l s pht trin v hon thin tnh cch cng c nhng c im khc so vi vic pht trin tr thnh xut chng trong th thao, hi ha v m nhc. D c c gng bao nhiu th hu ht chng ta cng khng th chi bng r hay nh Michael Jordan hay chi
nhc c tuyt vi nh Luciano Pavarotti. n gin bi v chng ta khng c c kh nng thin bm cn thit cho mt thin ti trong th thao, m nhc hay hi ha. Nhng tt c chng ta vi t cch l nhng con ngi u c nhng kh nng vn c to cho mnh mt tnh cch o c cao p m nh chng ta c th lun lun lm nhng iu hay l phi mt cch t nhin khng gng p nh hnh ng bn nng ca chng ta. Tuy nhin chng ta ng ngh rng t c tnh cch o c cao p ch trong mt sng mt chiu m ngc li i hi chng ta phi kin tr xy dng tng t mt, ngy ny qua ngy khc, thng nm ny qua thng nm khc v t thi quen ny qua thi quen khc. By gi ti mun thut li cho bn hai v d thc t trong th hin tnh cch c hnh thnh nh th no thng qua qu trnh to dng tng thi quen mt. Cu chuyn th nht v chnh bn thn ti cn cu chuyn th hai ni v qu trnh thay i tnh cch ca mt trong nhng ngi tr c ca ti. Ti thc s hi xu h phi tha nhn mt iu rng trc khi ti nh hn vi v ti l Jeannine, ti khng bao gi tht dy bo him lc i xe, d khi ti li xe hay l hnh khch. Ti hon ton khng thch v khng mun tht n vo. Trong gn 15 nm ti thng vi phm lut giao thng n gin ch bi v ti qu bng bnh khng chu tht n. By gi chng ta c th hiu r l mt hnh ng di dt nhng vn y l ti mun chng ta nhn ra mt s tht rt quan trng hnh ng chnh l mt nhc im hay mt tt xu trong tnh cch ca ti. Hnh ng n su vo tim thc ti, thnh mt tt xu m lc ti ngh rng s khng bao gi b c. Nhng sau chnh Jeannine gip ti sa i. Ti s chng bao gi qun c nh mt ca Jeannine nhn ti khi chng ti ang trn ng li xe ti d ba n ti nh bn. Lic nhn ti mt cch khng hi lng, Jeannine ni Nu anh mun em ng ci anh th t gi anh nn tht dy an ton khi li xe. Lc ti tht dy bo him vo v Jeannine ni vi ti rng: Em bit y l ln u tin anh tht dy bo him cng ch v em. Hn na em hiu r vic khng tht dy bo him tr thnh mt tt xu n su vo con ngi anh v s rt kh cho anh thay i n. Sng hm sau, khi ti ln xe i lm ti thy mt ming giy nh gn vo bng ng h vi dng ch:
Russel, Em yu anh rt nhiu Anh hy nh tht dy an ton V em mun c anh bn em mi mi Jeannine. Chnh v vic lm rt thng minh v ngha thit thc m ti quyt nh gi in cho Jeannine v ha rng ti s gi nguyn ming giy cho n khi ti tht dy an ton mt cch t nhin khng h suy ngh mi lc ti ln xe nh li ha ca Jeannine trc tng ni vi ti. Ming giy c gi nguyn v tr trong thi gian gn mt nm v cui cng th ti cng thc hin vic tht dy an ton mt vic lm ng n mt cch t nhin nh th hnh ng bn nng ca ti. By gi nh gi ng mc nhng hm ca Aristotle khi ng nhn thc su sc rng bng cch lm i lm li nhng iu tt chng ta s hnh thnh c nhng thi quen tt nh trong trng hp bn thn ti. Trung bnh 4 ln mt ngy v trong mi tun c 7 ngy, c nh th cho ti 12 thng, mi ln ln xe ti bt gp mnh giy m Jeannine li. Nh vy tng cng c ti hn 1400 ln ming giy y nhc nh ti cn phi tht dy an ton trc khi hnh ng thc s tr thnh thi quen hnh ng bn nng i vi ti. T vic hnh thnh thi quen tt p trn minh ha rt r cho qu trnh hnh thnh v hon thin tnh cch. pht trin v c c nhng thi quen o c tt hay t ra thay i nhng tt xu thnh nhng c tnh tt th cn phi thng xuyn thc hin nhng iu tt. Tha thy Gough, gi y em nhn ra rng ni di tr thnh bn nng trong em, nhng li ni di c bung ra d dng v t nhin nh chnh hi th ca em. chnh l li u tin m c hc tr ni vi ti ngay khi c v ti bt u cuc tr chuyn. C tn l Emma. Ti thi im c hc tr sng d v ng yu vo tui cui hai mi. Bo rng ti ngc nhin trc nhng li ni ca Emma vn cn cha m phi ni l thc s sc th mi phi. iu khng n gin ch bi v nhng g c ni m cn bi v ngi m c ni ra iu l ti. Ti u phi l mt bc s
chuyn khoa hay mt cha o nghe con chin mnh th ti m ti l mt ngi thy, mt ging vin i hc. Cng tht him c trng hp no mt em sin h vin li t cho mnh l ngi c li hay h hng vi mt thi thng thn, bc trc nh vy trc thy c gio mnh. Ti thi im , Emme sp hon thnh kha hc th hai v o c, ti ging dy. Ti, Emma v cc hc vin ca ti lc cng va mi hon thnh mt s bi c v t chc cc bui tho lun trn lp xoay quanh nhng ni dung v tnh cch o c. C nhiu bi hc c trch t cun Nichomachean Ethics ca Aristotl. Vo bui chiu hm , Emma c mt trong phng lm vic ca ti v c ni ln nhng suy ngh ca mnh v vai tr ca nhng bi c v nhng bui tho lun i vi s thc tnh bn thn: iu lm cho em phi suy ngh nhiu nht chnh l nhng bui tho lun m thy t chc bn v thi quen c bit v vai tr ht sc quan trng ca cc thi quen i vi tnh cch hay chnh l bn thn mnh v trn ht l v tt ni di. Cng ngh nhiu v n em cng cm thy bun v mt mi v em nhn ra rng tt ni di n su vo em n ni dng nh n tr thnh mt c im tnh cch ni bt v thm ch nh ch mnh em l ngi ni di. Qu thc y l mt cu hi nhc nhi m bn thn n bao trm cu hi nhc nhi m bn thn n bao trm cu tr li. Trong cc gi ging Emma v mt s hc vin khc cng tng a ra nhng cu hi kiu nh liu mt ngi c th c xem l ngi tt hay khng nu ngi thng xuyn lm nhng iu khng trung thc, bt cng v v l. Mi ngi trong lp tuy hon ton tha mn, i n kt lun kh rng lng l nu khng xt trn bnh din l thuyt thun ty th trong hu ht cc trng hp cu tr li thch ng nht cho loi cu hi ny ph thuc vo qu trnh soi xt bn thn ca mi c nhn. Sau khi ly li s im tnh, Emma tip tc. Em khng th tip tc ni chnh xc em nhim tt xu t lc no. Em cho rng n xut hin t lc em cn hc ph thng. Nhng c mt iu em chc chn l rt nhiu nm ri em ni di bn b, gia nh, thy c gio v n by gi nhng li ni di c tht ra m em khng h cm thy ngng ming. N tr thnh mt phn trong bn cht con ngi em v chnh iu ny lm em bun phin v xu h cho bn thn mnh. Tun no, thm ch c ngy no cng vy em u ni di. Ni trng ra em thng ni di nng mnh ln hay n gin l
che y nhng yu km ca bn thn v trn trnh trch nhim. Nhng du sao vn cn may mn cho em v thng l nhng li ni di t nghim trng. Emma khng ni r nhng li ni di ca mnh gy hu qu nh th no v c y cng khng a ra v d th no ngoi tr vic tha nhn mt cch chung chung rng c cng tng ni di ti cng ging nh i vi bao thy c khc v vic ti sao c khng lm bi kim tra hay khng hon thnh bi thu hoch ng thi hn. Thy tr chng ti ngi ni chuyn rt lu c bit v nhng bin php tch cc gip cho Emma c th t b tt ni di . Cn c vo ch trong t thi gian na Emma s tt nghip v ri khi tc phm, cn c vo kin thc c hn m ti truyn t cho em (ch gii hn trong phm vi lp hc) th thng thn m ni ti thc s khng bit khuyn em nh th no. Cui cng trong hon cnh nh vy ti quyt nh iu tt nht m ti c th lm l khng nh i khng nh li mt cch nghim tc vi em rng hy kin tr thc hin nhng g em c v tho lun lp th em c th vt qua c mt yu km ny trong tnh cch ca em. Khi Emma ri khi phng ti ngay bui chiu hm , ti khng th ngn ni mt cm gic v dng ca bn thn c m nh ly ti, mt cm gic v nhng li ng vin khch l khng c tc dng. Tuy nhin cu chuyn ny li c kt cc c hu, cu chuyn v Emma m ti va k vi bn trn thc s cn thit gip bn hiu y hn nhng g m Emma chia s vi ti trong mt ln gh thm tnh c ca em gn hai nm sau. i cng vi ngi chng ca mnh v sau t pht hi thm sc khe, Emma ni vi ti rng l do chnh khin em mun gh thm ti chnh l tip tc cuc ni chuyn hai nm trc . Em cho bit lc tr v qu nh sau khi tt nghip em tm s vi cha o v tt ni di ca mnh. Cng vi vic khuyn bo v o c v khch l v tnh thn trong sut my tun, cha hng dn Emma mt s bi tp luyn tnh cch m theo em hc bit th nhng bi tp gip em lun gi c s chn tht trong nh mt. V d cha khuyn em hng ngy hy ghi nh v suy ngh v mt s cu trong kinh thnh nh cu ca cha Paul chng hn Mi iu tht th, cao c, ng n, trong sng nu l nhng ci tuyt ho hay ng ngi ca th bn hy lun lun suy ngh v chng.
Cha cng khuyn Emma nn c gng to thi quen c thc trc khi ni t hi bn thn iu m mnh sp sa ni ra c ng s tht hay khng? Em cho ti bit to c thi quen kh khn hn em tng v khi thi quen c hnh thnh em dn n lm theo nhng li khuyn ca cha: Em vit vo nhng mnh giy nh 2 ch trung thc v dn vo nhng ni d thy m theo nh em k th nhng mnh giy u c khp mi phng trong nh, cng s, trong t, trn ti xch v c bit ngay c nhng chic in thoim em thng dng c ni lm vic ln nh. Vi thng sau lc gp ti Emma ci v ni vi ti rng cui cng em bt u cm thy c mt s thay i thc s trong tnh cch ca em s thay i t mt k hay ni di sang mt con ngi tht th, trung thc. i n kt lun v cu chuyn ca Emma khi tm s vi ti, qua cng th hin tt nht to dng mt tnh cch cao p. Em thc s vn cn ngc nhin trc vic thi xu ni di li tim nhim vo em nhanh nh th v trc kh khn gian kh m em phi tri qua vt qua thi xu ng thi hnh thnh cho mnh bn tnh trung thc trc y. Hng ngy em phi thng xuyn suy ngh v thc hin n n by gi vn th. Mc d em vn bit rng em nhn c s gip , khuyn khch ng vin v mt tinh thn cng nh vt cht ca chng em, ca gia nh, bn b v nh th, nhng n lc ny em phi th nhn rng khng c ai, khng c ci g a y em vo tt ni di ngoi tr chnh bn thn em v rt cuc cng chnh bn thn em (ch khng ai khc) t dt mnh ra khi tt xu v to cho bn thn tnh tht th v trung thc. Em ngh vn chnh ca em trc y chnh l vic em n gin khng mun tha nhn trch nhim ca bn thn i vi nhng hnh ng ca m nh v ni di l ci v bn ngoi che y, khc t trch nhim bn thn. Nhng n by gi em c th tha vi thy rng vi quyt tm cao v thng xuyn thc hnh by gi i vi em vic ni nhng li ni tht th trung thc cn d hn nhiu so vi vic ni nhng li ni di. V em cm thy thoi mi v hnh phc khi em lm nh vy. Em cm thy t ho v bn thn cng nh nhng li ni, vic lm chnh trc ca em. Vi t cch l ngi c trch nhim trc bn thn, em c th khng nh vi chnh mnh v trc Cha rng mc d vn cn tn ti nhng yu km trong tnh cch nhng em s lun c gng ht mnh tr thnh mt ngi tht th, trung thc. Hai cu chuyn trn cho ta thy c rt nhiu iu. t nht chng cng gip cho ta c c nhng suy ngh thit thc v cch hon thin tnh cch c nhn ca chng ta. Chng c bit cho thy mt iu kin tin quyt m chng ta
c th rt d dng qun l: chng ta ch c th hon thin tnh cch mnh khi chng ta lm vic chm ch v n lc thc hnh n. Hay nh li nhc nh ca Aristt: Bn mun mnh tr thnh ngi tt hn th bn phi n lc lm nhng iu tt hn na.
10
Tm gng khng nhng l ci chnh m cn l ci duy nht trong cuc i (Albert Chweitger) Schweitzer thc hin quan im n gin trn b sung cho ta sch trong nhng gi pht lm chung, vo ngy 4 thng 9 nm 1965. Tht cay ng khi iu chc chn phi xy ra vi gia nh, bn b v ng nghip ca Schweitzer. L mt nh trit hc, nh t tng, nh vt l, nh son nhc ni ting, ngi nhn gii Nben nm 1952, Schweitzer c l c bit n nhiu nht v cng vic cao thng khi ng lm nhim v nh mt thy thuc vng chu Phi thuc Equatoria, Php. Nm 1913, sau khi t b s nghip ca mt nh son nhc, ngh s pian cng nh mt gio vin trit hc, t tng v lch s y danh ting. Schweitzer v v, Helcne ln thuyn cng vi cc thit b y t v 2000 mc vng sang Gabon, mt nc nm pha Ty n. H nhanh chng xy dng mt bnh vin trung tm rng Lambarn, mt ngi lng bn sng Ogowe. Lc t gi ci i, Schweitzer cng hin mt na i mnh cho ngi dn x Lambarn. i vi nhng ngi bit r v Schweitzer nht v d cho nhng bn nhc v tc phm tr tu xut sc ca ng - nhng thnh tu rc r nht ca Schweitzer th ng nh li ca chnh ng, ng thc s l mt tm gng noi theo. Nh vn M Norman Cousins, mt ngi bn thn v l bn qua th ca Schweitzer miu t tm gng nh sau: Thc ra s v i ca Schweitzer, bn cht ca Schweitzer l biu tng ca con ngi. Quan trng hn c nhng g ng lm cho ngi khc l nhng g m ngi khc lm v ng v v sc mnh ca tm gng ca ng. t nht c na t bnh vin nhng ni ngho kh, xa xi c xy dng v ng. Bt k ni no bit cu chuyn ca Schweitzer, ni c cuc sng c i thay. Mt nh sn xut Trung Ty M c v Schweitzer bn nh my sn xut ging nng sn ca ng v s dng s tin xy dng mt lot cc trm y t Cameroon. Mt gio s ngi Nht quyn gp tin bng danh ngha ca Schweitzer v xy dng mt tri tr m ci. Mt sinh vin tt nghip trng y khoa ngi c, tuy
khng c phng tin hay ngun tr cp no tit kim qu sng to, n Nam M v xy dng mt bnh vin. Tom Dooley v bnh vin ca ng ti Lo tr thnh mt huyn thoi ca nc M. Mt ph n tr p, ti nng ngi H Lan bit v Schweitzer v chn ngh thy thuc. Su nm sau, c l nh phu thut chnh ca bnh vin Schweitzer Lambarn. Sau chnh c t thnh lp mt bnh vin ca ring mnh... Albert Schweitzer l mt con ngi bt t. Chng ta c th vui mng v iu . Mi mt thi k u cn c mt v thnh ring. Mt ngi tr thnh mt v thnh khi ng ta c nhiu ngi cng thi vi ng knh phc, khi ng ta nh thc trong h khao kht c hiu r v bn thn v khao kht nng cao o c con ngi. Ti chia s hnh nh v cuc i ca Schweitzer khng ch n thun ku gi s ch vo tm gng v i ca ng, m ti mun nhn mnh n nhng tm gng ring ca chng ta - d ni ting hay khng - thc t khng phi l vic chnh m l vic duy nht trong cuc i. Bn khng phi l mt Socrates, mt c M Teresa, mt Billy Graham, mt vua Martin Luther, mt Mahama Gandhi hay mt Albert Schweitzer cn nhc mt cch nghim tc rng: hnh ng no xut pht t bn thn bn, d tt hay xu i, c th nh hng su sc n nhng ngi xung quanh bn. Nhng vn gy nh hng ln nhng ngi sng bn bn, lm vic vi bn, chi vi bn, theo di bn, lng nghe bn, ngi cnh bn v thm ch c n nhng ngi m bn cha bao gi ngh mnh s c nh hng ti. c bit bn c th gy nh hng ca mnh i vi nhng ngi tr tui hn v c th gy c n tng hn chnh bn. i vi tr em, vn khng phi l liu chng hc hi c t nhng tm gng ca ngi khc hay khng? vn l ch: chng hc hi t gng ngi no. V tm gng c th l bt k ai bt k thi im no trong cuc sng. Cu thnh ng ngi ta quen ni: o c l t c, ch khng th dy d ch l mt s phng i - o c c th c hnh thnh do c dy d thng xuyn. V vy cu ni o c t hc hi m c hn l ngi dy d c l th hin chnh xc hn vai tr quan trng v to ln ca mt tm gng. Khng th coi thng sc nh hng ca bn thn mc d bn l ai v bn trong hon cnh no. on vn sau th hin ct li ca nhn nh trn:
Mi mt cuc i l mt s th hin c tin, v lun to ra nhng nh hng thm lng. Vi sc mnh vn c, mi ngi thng c xu hng chuyn c v tr v nhn loi vo th gii quan ca ring mnh. Mi mt c th l mt trung tm phng x khng ngng, nh mt c th pht sng; chnh l mt ngn hi ng s dn con tu vo nu nh n khng dn con tu vo cng. Thm ch v hnh chung mi ngi l mt v linh, nhng g th hin bn ngoi ca bn thn con ngi lun l nhng li rn dy cho ngi khc. chnh l iu quan trng ln lao ca mt tm gng. Nh vy, s th hin bn thn ca chng ta ra bn ngoi lun lun to ra mt nh hng nht nh. Chng ta hy xem xt mt s vn quan trng xung quanh vic s dng v tranh lun v vai tr ca khi nim thn tng. Mc d khi nim thn tng xut hin ln u tin vo cui nhng nm 50 nhng n mi ch tr thnh mt thut ng thng dng vo thp nin 80, c bit v lin quan n nhng vn ng vin chuyn nghip v nhng ngi ni ting khc. Vn : Ai l thn tng thng xuyn c t ra v tho lun trong cc lp hc, phng hp v c phng khch. Phi chng cc vn ng vin th thao chuyn nghip chnh l cc thn tng, cc nh lnh o chnh tr? hay l thy c? b m Ai chnh l thn tng ca bn thn? Hay l chnh mnh? gc c bn v quan trng nht: o c v tnh cch c nhn th cu hi liu mi c nhn c phi l mt thn tng hay khng l mt cu hi tha. N cng ging nh i hi mt ngi xem liu nc c t khng hay la c nng khng V sao vy? Bi v l mt trung tm phng x khng ngng, mi chng ta lun to ra nhng nh hng t nhiu ln ngi khc thm ch d chng ta khng h mun hoc khng h ngh rng chng ta gy nh hng n ngi khc. Ni tm li, tt c chng ta u l nhng thn tng bi v chng ta lun xy dng bn thn tr thnh mt tm gng d tm gng tt hay xu. Ngay c nhng cun t im mi nht cng a ra cch hiu nh vy v thn tng. Ly cun t im ca Meriam Webster lm v d: Thn tng (danh t): Ngi c cch x s trong mt vai tr c th c ngi khc bt chc theo. Theo nh ngha ny liu ngi no khng l mt thn tng? Ngi no li khng th hin vai tr c th c ngi khc bt chc? n gin l v: mi chng ta chnh l mt thn tng.
Hy nh rng chng ta ang s dng thut ng thn tng theo cch hiu thng dng nht, di gc o c. Cc cuc tranh lun v khi nim thn tng thng xy ra khi c ai s dng sai khi nim thn tng. V d, mt ngi chi bng r tr tui ni rng Micheal Jordan l thn tng ca c, v rng c ch mun ni n kh nng chi bng tuyt vi ca Jordan trn sn bng, nh vy c s dng sai khi nim thn tng. Theo nh cch hiu ca c th rt t ngi c th tr thnh thn tng nh ngi sao bng r lng danh Micheal Jordan. Bi vy, nu bn khng mun tha nhn bn l mt thn tng th hy t hi nhng cu hi sau: Liu bn l mt tm gng tt hay xu? Bn ang bin mnh thnh mt tm gng tt hay xu i vi ngi khc? Nhng hnh ng xut pht t bn cht con ngi bn c nh hng tch cc hay tiu cc i vi nhng ngi bn giao thip? Bn khng th nhn k bn thn bn quan mt tm gng nu khng t hi chng nhng cu hi nh trn. V do nhng tm gng ca chng ta khng ch l iu ct yu m cn l iu duy nht trong cuc sng. Thc t l khng cn cu hi no khc nhng cu hi trn, ngoi t nhng vn trung tm, thc t kiu nh sau: Nu ti theo thi quen hnh ng, to ra mt gng khng c l tng lm i vi ngi khc th ti s phi lm th no? ng nhm ln, v d tt hay xu th bn v ti u ang to ra tm gng ca chnh mnh. Thm ch khi chng ta dng nh chng lm g ai, th thc ra chng ta vn ang lm g v thng l lm m i tm gng ca chnh chng ta. Mt ch cui cng l: Cc cuc tho lun v tranh lun v nhng nhn vt ni ting c coi l thn tng vn cn cha ng ng v ti cm thy rt kh ni thm. Mc du y l quyn sch tp trung vo bn cht c nhn, nhng vn nhn vt ni ting l thn tng khng h ph hp vi ni dung cun sch c nhn chng ta. Phn tip theo l mt bi bo m ti vit theo yu cu ca tp ch L.A.Parem trc v bt b O.J.Simpson vo ma h nm 1994.
Trong rt nhiu cch kt hp ch ci m b m c th dy cho con mnh to ra trong bng ch ci, c rt t t m ngi cha hm m th thao ny cm thy thch th dy cho con mnh nh s kt hp gia ch O v J. O.J. Nh trong ch O.J.Simpson i vi hng ngn ngi, c nhng ngi thch v khng thch th thao, s kt hp n gin gia O v J l biu tng cho nhng g thuc v ch ngha anh hng, tnh k lut, s uyn chuyn, quyt on, tnh cch con ngi, s thnh cng, tnh khim nhng gn hn l mt thn tng. Tt nhin, nhng v kch m l cng iu ha gn y hin chng ta khng cn nhc l O.J biu tng cho ci g na. Chng ta vn cn ngh n cc kh nng. Nhng, khng cn nghi ng g na, chng ta c th chc chn rng: ton b v vic bn thu trn thc tnh chng ta, c bit cc bc cha m v hnh nh nghim tc ca cc anh hng v thn tng. Khng th h thp c sc mnh hc hi t cc tm gng ca ngi khc; khng th h thp nhng gi tr o c c dy d hn t c c. Khng nh nhiu b m v ng b khc, v ti cm thy rt may mn khi con trai ca chng ta t xa b c thn tng, by gi l mt tm gng m, ca n, cho d Nicholas con ti thm ch cha tui pht m O.J c. Tt nhin chng ti khng h b cc ph huynh khc, nhng ngi ch ra cho bn thn h v cho c nhng a con ca h sao hnh nh thn tng li sp theo tnh yu. Nhng c l, v ch c bi hc ln nht m chng ta hc c t bi kch ca Simpson khng phi l chuyn chng ta tht vng v nhng anh hng hay thn tng ca chng ta, m chnh l vn chng ta tr nn thn trng hn, sng to hn trong vic la chn anh hng v thn tng ca mnh. c bit i vi cc bc cha m, c th tinh thn o c ca cu chuyn k qui v nhy cm ny l: chng ta khng lun nhn vo nhng ni tt nht tm ra thn tng ca mnh. Tuy nhin, nu nh cu chuyn ny tip tc, Nicholas s sm khn ln hi hai chng ti v t hi v sao nhng v anh hng v thn tng ca chng ta li thng lm chng ta tht vng. khng phi l mt cu hi n gin i vi cha m, c v tnh cm ln l tr. Khi cc thn tng sp , mt phn bn trong bn thn chng ta v con ci chng ta cng sp theo.
Khi bn n vic chn thn tng, chng ta dng nh b nh hng v ci nhn thin cn ca chnh mnh. l khi chng ta theo di cc knh truyn hnh, dn mt vo nhng nhn vt ni ting, nhng th gii khng thc kiu Hollywood, nhng mn th thao chuyn nghip, cc ngi sao ca nhc..tm li l th gii ca thng mi gii tr. Chng ta c nhng s ngng m c th chp nhn c i vi cc nhn vt ni ting ny, v t h tr thnh thn tng trong suy ngh ca chng ta. Tt nhin ti khng mun m ch rng th gii gii tr khng c thn tng thc s no. Nhng chng ta s b la di bn thn nu khng tha nhn rng: vic la chn thn tng t nhng nhn vt ni ting thc s l mt iu mo him. Ti sao vy? t nht c mt l do quan trng: Mc d cho tt c nhng g chng ta nhn thy v nghe thy trn tivi; v mc cho nhng trang tiu s hay tranh nh m chng ta thu thp c th chng ta chng bao gi thc s hiu c hiu c cc nhn vt ni ting. Chng ta thng cho l chng ta hiu nhng khng phi. iu chng ta bit, v bit rt r, ch l lp v bn ngoi, b mt, hnh nh trn cc sn khu khng phi l ni dung bn trong. Mt nhn vt nhng khng phi l mt tnh cch. i vi i a s chng ta, s yu mn dnh cho cc nhn vt danh ting chm dt khi s lng x ca cc phng tin thng tin i chng v nhng nhn vt ny chm dt. Chng ta t khi bit c con ngi tht s ca n nh th no v bn cht con ngi h ra sao. Chng ta khng bit hc thc s l k xa l i vi chng ta v i vi con ci chng ta. c iu l chc chn. cng chnh l l do v sao chng ta cn khuyn khch bn tr tm kim thn tng ca chng nhng ni thc t, t vin vng hn th gii gii tr, nh nh, trng hc, lp hc nhy, cc tri h, bnh vin v lng xm Ngoi vic la chn quan trng ca bn tr khi ly cha m lm thn tng, bn tr thng c rt la chn khc nhng ni quen thuc ca chng. Chng ta cn phi gip chng trnh c ci nhn thin cn v cn nhc cc kh nng. Chng ta cng cn dy chng cch nhn vo bn cht, s nh hng ca nhng c nhn gn gi vi chng nht. V vy mt ngy no , khi c hi ai l thn tng ca con trong i?. Bn tr c th tr li: l m, mt ngi bn khng i hi iu g; l thy
gio, ngi dy chng kin thc v th gii tng tng; l bc s, ngi cu sng mi ngi; l thy dy ma ba l, duyn dng v k lut; l ngi bn thn nht, ngi bit gi li ha v gi b mt. Nhng con ngi ni trn khng phi l nhng nhn vt ni ting, h n t th gii c thc; tri vi nhng nhn vt yu thch ca chng ta. Chng ta bit r v h. Khng hon ho, nhng chc chn. Chng ta phi dy cho ci nhn vo nhng ngi , nhng ngi m chng ta thng khng my khi mt n.
11
Ngi ta khng bao gi ni v tnh cch ca mnh su bng khi ni v tnh cch ca ngi khc (Jean Paul Richter) Thng thng bn dnh bao nhin thi gian suy ngh liu nhng ngi xung quan bn l ngi tt hay xu so vi thi gian bn dnh hi bn thn mnh cu hi tng t nh vy? Trong nhng cu hi m ti thng t ra cho thnh gi khi ti tho lun v vn tnh cch c nhn th cu hi trn thng to nn nhng biu hin trn v mt tht khi hi ca thnh gi: lc u, hai mt m to ngc nhin, khun mt ng hng v nhng biu hin tng t nh vy v thng thng km theo l nhng n ci lp lim rt hi hc. Tt nhin ti rt cm thng vi nhng n ci y. Ti cn nh r mt ln sau khi a ra cu hi ny cho thnh gi, ti mi mt qu thnh gi chng 40 tui tn l Micheal. Ti hi Micheal liu anh ta c th a ra mt li gii thch cho nhng phn ng ca thnh gi hay khng cng nh li gii thch cho hnh ng bt ci ca mnh. Micheal tr li Cu hi m anh t ra mi ngi qu tht nh trng ch. Ti c th on c cu hi lm khng t ngi trong s chng ti phi cm thy khng d chu. Trc khi ngi xung Micheal thnh tht i n mt kt lun bng ging ni b chinh phc. Anh c th cho rng mt s ngi trong chng ti c th c tt ph phn v ch trch tnh cch ca ngi khc. Lc hu nh khng c ai bt ci na. Ti cng rt mun hi mt s thnh gi, c l h l ngi tha nhn tt xu ca mnh. Nhng sau khi tht nh mt cm thng v nhng ci gt u i vi nhng g Micheal th hin s t soi xt bn thn ca mi cc nhn v iu vt qu bn thn ca mi c nhn v iu vt qu thnh cng m ti mong i cho bui ti ni chuyn hm . Cn mt cu hi lin quan m ti cng thng hay t cho thnh gi ca mnh, t bit sau khi ti a ra cu hi trn. l mt cu hi m ti trch ra t mt cun sch ca Joseph Telushkin. Li ni l liu thuc c, li ni c th l phng thuc gii: Phi la li nh th no cho sng sut, cho ph hp. Trong cun sch ny, cu hi c nn ra t ngay nhng trang u.. Trong sut mt ny liu bn c th ni mt li khim nh no i vi ngi khc hay khng?
Telushkin thut li nhng phn ng tiu biu m ng nhn c nh nhng suy ngh ca ng v nhng phn ng nh sau: C rt t ngi cho bit h c th lm c nh vy. Mt s khc th biu hin s thi v suy ngh ca hc qua ting ci. Trong khi s ln hn cn li khng nh h khng th khng ni mt li khim nh no i vi ngi khc. T Telushkin rt ra kt lun Tt c nhng ngi no khng lm c iu hay bin hin qua ting ci ca mnh th cn phi nhn ra vn cp n mc nghim trng nh th no i vi h. Bi v nu ti yu cu h trong sut mt ngy khng h ung ru v h bo iu ti khng th lm c th ti c th ni vi h rng anh cn phi tha nhn rng anh l mt ngi nghin ru. V nu ti yu cu hc trong sut mt ngy khng ng n mt iu thuc l v h bo iu khng th c. Cu tr li ny ng ngha vi vic tha nhn trong sut mt hay ngy khng th ni nhng li khim nh i vi ngi khc th h l ngi khng bit kim ch li ni ca chnh mnh. Trong vn ny ti thng gp nhng phn ng tng t nh: Lm sao ngy c th so snh tc hi ca nhng li ni khim nh so vi tc hi m thuc l v ru gy ra? Phi chng s so snh ca ti l khng th, l qu khp khing. Bn hy ngh n cuc i ca bn xem. Nu bn hay mt ngi m bn yu qu khng b tn thng v th xc th chc chc ni au ln nht trong cuc i m bn phi chu ng bt ngun t nhng li ni cay c, t nhng li trch hp hi c nhn, s phn n, chm bit s h nhc trc cng chng, nhng li chi tc, s xm phm v b mt c nhn, hay nhng tin n sai tri v bn. Qu tht quan im nhn nhn ca Teleshkin v vn ny khng h phng i v n ph hp vi nhn xt c kt ca Micheal: ph phn v ch trch tnh cch v cuc sng ca ngi khc c th tr thnh mt thi quen xu. Mt khi hnh vi tr thnh thi quen th n c th gy nn mt tc hi khng lng khng nhng ph phn m cn ngm ngm ph hng chnh bn thn nhng nhng c hnh vi, thi quen . Hesea Ballou mt nh thn hc ngi M th k 19 tng ni: Mt tt xu c th ph hng c mt tnh cch tt, ging nh mt git mc lm ln t giy trng tinh khit. Cng ging nh cu ni ca Baltaran Gracian mt linh mc ngi Ty Ban Nha ng thi cng l mt nh thn hc sng vo th k 17.
ng bin mnh thnh k m ngi ta th ght. Ch ti nhng sai lm v yu km ca ngi ta cho thy c hnh (hay tnh cch) ca bn ang b hy hoi. Ngi ta thng mun che y hay giu dim nhng yu km ca bn thn hay l t an i bn thn v nhng yu km s an i kh di v m qung. Nhng yu km ca h l nhng h ly m ngi no nhng mnh cng su vo cng b sa ly. Rt t ngi c th rnh khi nhng h ly . Ngi khn ngoan v thn trng khng bao gi t chn ti nhng lnh a hay ni ng hn l khng bin mnh thnh k b ngi khc th ght v gh tm. Tc hi nghim trng v nguy him ca tt xu bi mc v ch trch tnh cch ca ngi khc l rt ln bi v thng n c th git cht tnh cch ca bn. Telushkin minh ha tc hi khn lng ca s ch trch v c thng qua cu chuyn ni ting di y: Ti mt ngi lng nh ng u, c mt ngi n ng khi i qua ngi lng ny bi nh v gio s Do Thi . Mt ngy kia anh ta cm thy hi hn v cu xin v gio s tha th cho anh. Anh sn sng chu bt c hnh pht no sa li li lm ca mnh. V gio s yu cu anh v nh ly mt chic gi lm bng lng chim, ct n ra ri rc nhng chic lng chim v trong gi v sau tr li gp ng. Anh ta lm nhng g v gio s yu cu, sau n gp v gio s v hi: By gi cha tha th cho con cha? c v gio s tr li Nhng con cn lm cho ta thm mt vic na Hy i nht ly tt c nhng chic long chim m con ri. Anh p: Nhng iu lm sao c th c. Gi thi chng bay mt i ri. V gio s lin ni ng nh vy! Mc d con thc s mun sa cha nhng li lm m con phm phi nhng con cng ging nh i nht nhng chic lng chim m con ri, con khng th sa c nhng li lm do li ni bt cn ca con gy ra. S tht l vic ch trch, ph phn tnh cch ca ngi khc ca ngi khc c th tr thnh mt thi xu v rt nguy hi. iu ny c quan h mt thit vi mt s tht hin nhin c rt ra t chnh ta ca chng ny. Nhng g bn ni v tnh cch ca ngi khc th hin r tnh trng nh sc mnh ca tnh cch bn nh th no. Bn hy ngh iu ny ging nh trng hp khi bn c thi quen thnh tht khen ngi ngi khc v lng tt cng nh s l php v lch thip ca hc th c
ngha l chnh bn ang c ngi ta tha nhn c nhng c tnh . Tri li bn mang tt xu ch trch s khim nh v th ca ngi ta th ng ngha vi vic chnh bn ang b ngi ta xem l ngi khim nh v th . Ti chc rng, nh ni chng 8, nhiu ngi trong chng ta gia 2 thi cc, mt bn l s tinh khit ca c hnh v bn kia l s vn c ca ci xu xa, mt bn l s l php v lch thip tuyt i vi mt bn l s khim nh v th tuyt i khi bn ni v ngi khc. Du c nh vy th xt v mt o c m ni, tt c chng ta u c th nhn thy c thi quen ni v ngi khc ca mnh ang u gia hai thi cc y. Thi quen y d tt hay xu th n cng th hin rt r rng v trung thc tnh cch ca bn nh th no. Tm li, cc bn hy nghim khc t cho mnh nhng cu hi nh: Khi ti ni v tnh cch ca ngi khc th iu cho thy nhng g v tnh cch ti? c bit khi ti ni v ngi khc lc h khng c mt th li ni ca ti cho thy nhng g v tnh cch ca ti? Liu ti c thng xuyn t m tm hiu v ch trch nhng chuyn ring t ca ngi khc hay khng? Phi chng ti c xu hng bin mnh thnh mt ngi ng ght v gh tm trong con mt ca ngi khc? Ti c phi ang c tt xu ch trch nhng yu km trong tnh cch ca ngi khc. Liu ti c thng hay lng m ngi khc hn l khen ngi h? i vi nhng ngi tr li khng i vi 4 cu hi cui cng mt cch qu vi vng th hy xem li ngh cn trng v c th sau ca Telushkin nh l li khuyn cho bn thn. Trc khi bn i n cu tr li cui cng cho 4 cu hi trn bn hy d xt bn thn trong vng hai ngy. Thng xuyn ghi li nhng li ni xu sau lng ngi khc ca bn. m bo tnh chnh xc ca bi kim tra trn, bn khng nn c gng thay i thi giao tip ca bn trong vng hai ngy v khng nn c gng sa mnh tt hn so vi lc bnh thng khi nhn xt, nh gi tnh cch v hnh vi ca ngi khc. T nhng g bn ghi li v bn thn mnh trong hai ngy s gip bn nh gi ng tnh cch ca bn nh th no v cn phi lm g thay i n!
12
Bn c th tun th tt c cc lut l nhng vn l ngi thiu o c (Russell W.Gough) Tn hng cuc sng khng c ngha l lm bt c vic g mnh mun l mt trong nhng cu cch ngn truyn cm v ni ting c nhc ti trong b phim nha X hi ca nhng nh th cht. B phim ny c sn xut nm 1989 v c cng chng rng ri yu mn, trong cu cch ngn l cu ni c bit hn tt c cc cu khc li du n khng th phi m trong k c ca ti. C l iu bt ng y l cu cch ngn trn khng phi l cu trch nguyn vn ca cc cy bt ni ting nh Shakespeare, Tenyson, Whiteman Thoreou hay Blake m n c m trng ra da trn cu ni ni ting ca Thoreou Ht nha sng ca cuc i. Tn hng cuc sng khng c ngha lm bt c vic g mnh mun chnh l cu ni ca nh vit kch bn phim c thi Tom Shulman. gip bn hiu su hn cu ni ny, chng ta hy t n v ton cch ca b phim X hi ca nhng nh th cht. Cnh phim ny xy ra vo nm 1959 ti trng d b dnh cho hc sinh nam ca vng Vermont. y l ngui trng c b dy truyn thung, danh gi v c k cng. Din vin nam Robim Williams trong b phim ng vai l mt thy gio dy ting Anh y nhit huyt tn l John Keating. Khc vi nhng ng nghip bo th ca mnh, John Keating khuy ng nhng nguyn tc cng nhc ca trng qua vic ging dy theo phng php khng chnh thng. iu ny m nhng rt mnh m khuyn khch sinh vin ca ng bit sng nh th no, tn hng trn mt ngy nh th no v cn phi ph v s nhm chn, t nht v kh cng ca cuc i. Trong dng chy ca cu chuyn c cnh rt ang xem ng ch nh l kt qu ca hai cnh trc . u tin l cnh xy ra ti hi trng ln ca trng. Thy Nolan, ngi hiu trng khc kh v k lut ca trng t chc mt bui ni chuyn vi ton sinh vin ca trng tm ra ai l ngi ln lt vit mt bi bo gn y trn t bo ca trng. Bi bo khng ghi bt danh a ra kin ngh cho php hc sinh n hc ti ngi trng ny. Ngay khi thy Nolan yu cu tt c cc sinh vin bit c ngun ca bi bo xut pht t u hy ng dy ni cho thy bit th t nhin c ting chung in thoi reo trong phng thy hiu trng. Lc Nuanda mt cu sinh vin sng bung th v rt c n tng i vi thy Keating ang b pht trong phng thy hiu trng nhc my bng
mt ging rt nghim tc v mun cho mi ngi trong hi trng u nghe thy. Nuanda ni Xin cho Vng. Thy hiu trng xin ch pht chc. Sau khi ng dy cho ton hi trng thy mnh, Nuanda nhn thng vo thy hin trng v ni vi ging y ma mai. Tha thy Nolan, l in ca thy. Cha gi cho thy, Ngi bo chng ta cn phi c sinh vin n mai trng ny. Sau cnh Nuanda b thy Nolan qu trch v pht th n cnh trong phng ngh gii lao. Nuanda eo knh rm ng khom mnh trn gh ang thut li cho tt c bn v mi chi tit ca chuyn ving thm bt c d ti phng ca thy hiu trng vi mt ging rt t ha v din cm. Thy Keating bc vo phng v c cuc trao i, tr chuyn vi Nuanda: Nuanda: Em cho thy Keating. Thy Keating: Cho em! Nolan, ngy hm nay phi chu mt tr a gin hn qu. Nuanda: Thy Keating, thy ang ng v pha thy Nolan ? Thy ngh g v cu ni hy sng ht mnh cho mt ngy v tn hng cuc sng? Thy Keating: Tn hng cuc sng khng c ngha l lm bt c vic g mnh mun. C nhng lc nn lm v cn lm v cng c nhng lc phi thn trng suy xt hnh ng ca mnh. Mt ngi thng minh l ngi hiu lc no nn v lc no khng nn. Nuanda: Nhng em ngh thy cng mun tr a m! Thy Keating: Khng, thy khng thch tr a u. Nhng i vi thy, v vic m ui hc em th khng nn. Lm nh vy tht khng sng sut. Xt v kha cnh o c m ni th cnh phim cui cng c ngha quan trng v r rng n lm gim nh vai tr, nh hng ca vic t th hin c nhn. By gi ti mun chuyn sang tho lun mt s vn theo hng su sc hn v nghim tc hn. y chc chc s c thiu st nu nh ti khng ni thm rng c nhng thi im trong nhng cnh phim trn, c bit l cnh Cha gi in ti, mang tnh hi hc, gii tr. Ti n thm iu ny xin cc bn ng ngh l khi ti tho
lun v mt s vn theo hng su sc hn v nghim tc hn th ti ang i phn tch t m v chi tit b phim cng nh thng ip ca n. Nhn nhn mt cch nghim tc, s dng nhng cnh phim trn hiu qu nht trong vic t soi xt bn thn th chng ta cn nh rng hnh ng ca cu sinh vin Nuanda mc d rt hi hc nhng r rng l hnh ng thiu o c s la di, thiu trung thc v s ph v nguyn tc mt cch trng trn ca cu sinh vin ny l phng tin t c mc ch hi hc cui cng. Chnh v vy nhng t giu ngha m Schulman gi gm vo nhn vt Keating Tn hng cuc sng khng c ngha lm bt c vic g mnh mun c mt ngha quan trng. Lm bt c vic g mnh mun c ngha l chng ta, cng ging nh Nuanda c th d dng vt qua li ch bn thn v s t biu l, Cu ny cho thy nhng lc trong cuc i chng ta, chng ta vt qua nhng ranh gii m l ra khng nn vt qua. Chnh hnh ng lm tn hi n phm hnh ca chng ta cng nh x hi. By gi, mt trong nhng thc t r rng nht v c bn nht ca con ngi l con ngi cn vch ra nhng ranh gii v tn trng ranh gii . Nhng ranh gii v o c c th c quy nh r rng trong cc iu lut hay c th c ngm nh nh chng ta thng gi l lut bt thnh vn. Chng ta cn hiu rng nu chng ta khng xc nh v tn trng nhng ranh gii th chng ra s t hy hoi bn thn. Qu trnh t git cht bn thn ny din ra nhanh hoc c th chm nhng chc chc n s xy ra. S cn thit phi tn trng nhng ranh gii l quan trng v cng c mt iu quan trng tng t nh vy v mi quan h o c v vic tn trng nhng ranh gii. Thc t mi quan h ny c th c tm quan trng hn na i vi chng ta nu nh chng ta c th d dng nhn ra n v nh gi ng mc n: Ch ti o c bn thn trong cuc sng hng ngy ca chng ta c ngha hn vic vt qua nhng ranh gii m khng nn vt qua nay khng ty lm bt c nhng iu g mnh mun. C o c nh liu c tht th, cng bng, c k lut t gic, c trch nhim hay ni chung l mt tm gng tt hay khng bao gi cng ch l vn ca vic tun th nhng quy nh, nhng tin l. Ni cch khc ngi c o c khng bao gi dng li l mt ngi tun th lut l nghim khc. N phi yu cu hn th na.
Ti sao vy? Trc ht, nhng quy tc, nhng lut l bn cht ca chng ta may mn th thng ch th hin c nhng chun mc ti thiu nht trong o c ng x. Chng phn ln thng ni cho chng ta bit chng ta khng nn lm iu g hn l ni cho chng ta bit chng ta nn lm iu g. Chng ni vi chng ta rng chng ta khng th vt qua gii hn no v rng chng ta khng th c bp mo thng tin hay khng th c thi phn bit chng tc, tn gio, gii tnh i vi ngi khc Nh vy nhng nguyn tc, nhng lut l thng rt cn thit v rt hu ch khi chng ta xc nh iu g chng ta khng nn lm i vi nhn cch ca chng ta. Ni cch khc, chng ta bit lm th no rch lm iu xu, iu sai tri. Tuy nhin bn thn chng thng khng hng dn cho ta lm th no tr thnh mt ngi c tnh cch o c tt. V vy, chng ta cho bit khi no v nh th no th khng phi li dng nhng ngi c hon cnh km may mn hn mnh. Nhng chng khng quy nh lm nh th no v khi no th c coi l nhn t, bc ai vi nhng ngi . Nhng nguyn tc, nhng lut l cng hu nh khng mun ni l bao gi, cho ta bit lc no v lm nh th no biu l nhng c tnh kin tr, lng yu thng. Chng ta hy gi li cch dng t n d chng 7, t vo trng hp y ta thy: Nhng quy tc v lut l cho ta bit lm nh th no ngn khng cho c di mc trong mnh vn ca chng ta ch chng thng khng ni cho chng ta bit lm th no trng v chm bn nhng bng hoa hng. Hn na, nhng quy tc, lut l (c bit l nhng lut l bt thnh vn) khng th bao qut ht tt c nhng tnh hung c th ny sinh trong i sng hng ngy. Bn hy ngm xem qu tht ng nh vy. Chng ta s cn phi to ra bao nhiu nhng quy tc, nhng lut l quy nh nhng hnh vi ng x cho tnh hung c th xy ra ca con ngi? Gi nh vy th bn hy tng tng nhng cun sch lut s dy n mc no! C rt nhiu trng hp nhng quy tc, lut l hng dn rt t hay khng h hng dn cho chng ta phi hnh ng nh th no cho ph hp, cho phi o. V d, lut thnh vn thng im hi lng ting trc nhng hnh ng lm dng tnh dc ca ngi khc. Tri li n rt quan tm ti hnh ng c lin quan ti lnh vc kinh t, ti chnh. y ti mun cp ti trng hp kh ph bin trong c nhng ngi tht th v cht phc b ngi ta la gt v tnh cm v chng ta cng phi nhn s au kh v nhn ra rng ng c ca h rt i bi ch nhm tha mn tnh dc ca bn thn. V vy nhng ngi c tnh c hi v ch ky nh nhen lm dng lng tin, tnh cm v xc th ca ngi khc. C bao nhiu ngi
chng ta cho rng vic lm dng tnh dc ca ngi khc nh hnh thc trn l khng sai tri? V d c th trn cho ta thy r t nht 3 im quan trng chng ta cn quan tm: Th nht, c nhiu hnh vi nh hnh vi lm dng tnh dc l hon ton sai tri ngay c khi chng khng h c quy nh c th trong cc vn bn lut (cn c v s cc v d khc ngoi v d lm dng tnh dc. Bn hy c gng tm kim v d ca bn c th gip khai sng bn thn bn). Th hai, trong nhng trng hp nh trn th hnh vi ca bn c ng hay c o c khng ph thuc hon ton vo tnh cch ca bn. Bi v chnh xc th khng c lut thnh vn no quy nh chng ta khng c lm nhng vic sai t ri nh trn hay quy nh chng ta phi lm nhng vic ng n, c o l. Thm ch nu mt quy nh, mt lut l no mt cch ngu nhin a ra cho chng ta mt nguyn tc chung theo th n s vn phi ph thuc vo bn thn mi chng ta v tnh cch ca chng ta s quyt nh thc hin hnh vi c th ng v o l. im quan trng th 3 c th hin su sc qua ta ca chng ny: Bn c th tun theo tt c cc quy nh, lut l nhng vn l ngi thiu o c. iu m cu ny mun ni ti chnh l vic bn v ti c th tun theo tt c cc nguyn tc, lut l nhng bn cht n khng nht thit ng ngha vi vic bn v ti l ngi c o c, l nhng tm gng tt. N c th gip cho chng ta sng tt hn, gip cho tnh cch ta trnh c nhng nh hng tiu cc. Mc d s tht chng ta c th l ngi lun tun th lut l nhng vn cn tn ti mt khong cch gia lun lun tun th lut l v ngi c o c tt. V d bn c th bin mnh thnh mt con ngi t kiu t i, lun lun cho mnh l ng l trn ht v nhn mi ngi vi con mt khinh thng. iu ny trong lut l thnh vn khng h cm nhng xt v mt o c nhn cch th n vt qu xa gii hn gia ci gi l ci o c v v o c. Tuy nhin chng ta cn phi khng nh rng nhng ngi c o c tt l ngi bit tun th nghim chnh nhng lut l ph hp chung ca x hi v h theo nhng lut l bt thnh vn ca o c bn thn, o c x hi. Nh ti ni nu bn mun to cho mnh mt vn hoa nhn cch (tnh cch) th trc ht bn hy lm sch nhng bng hoa p hay nhng thi quen, nhng c im tnh cch tt. y th c di m chng ta ang ni ti chnh l nhng g m lut bt thnh vn nghim cm.
Bn bao gi ni vi mt ngi no khi mun bo v bn thn mnh, nhng iu nh Lm sao anh c th cho ti l ngi thiu o c trong khi ti hon thnh khng vi phm bt c lut l no (lut thnh vn) Hay bn bao gi lm nhng vic m n c th gi cho bn t nh gi bn thn theo cch suy ngh trn cha? Tun theo nhng lut l nhng vn thiu o c. ng vy! Bn v ti c tr thnh ngi tt, ngi c o c hay khng diu ph thuc vo tnh cch ca mi chng ta. Khi chng ta ngh ti nhng gii hn ca lut l v khng bit cn c bao nhiu trng hp, bao nhiu tnh hung c th c th xy ra trong cuc sng m khng c quy nh trong nhng iu lut thnh vn th lc chng ta mi c th bt u hiu r trch nhim ln lao m tnh cch ca chng ta phi m ng. i n kt lun cui cng cho chng ny, ti s hin dng cho bn mt phn ni dung c lin quan n nng cao vic tu dng tnh cch phm cht o c trong mt cun sch ca ti vit v tnh cch trong th thao: Trong khi ti phi chi cho ng lut th ti cng phi c nhng hnh vi ng khi lut chi khng th can thip c. Nu ti mun t c tnh cch ca mt tm gng tt th ti phi c cch chp hnh lut chi cng nh c tnh cch lm tt nhng iu g m ngay c lut chi khng quy nh. Nu ti mun tu dng tnh cch, phm cht o c ca mnh th ti phi t gii hn cho bn thn nhng gii hn m lut chi khng h gii hn.
13
Gieo t tng gt hi thnh cng Gieo hnh ng gt hi thi quen. Gieo thi quen gt hi tnh cch. Gieo tnh cch gt hi nh mnh. (Anonymous) Chng ta hy cng nhau im li nhng g m chng ta tho lun vi nhau trong cun sch ny: Kim sot i bn. Tu dng con ngi trong bng ti ca bn Quyt nh qu trnh pht trin tnh cch o c ca bn Chu trch nhim v khun hnh cui cng ca tnh cch bn. C lng dng cm lm nhng g bn cho l ng. Lm vic tt mt cch t nhin v thng xuyn. Bin vic theo ui ci p thnh mc ch chnh ca bn. Tr thnh mt tm gng o c tt hn. Th hin s tn trng v lch s hn khi ni v tnh cch ca ngi khc. Nhng ni gii hn khng c vch ra th hy tnh cch t gii hn cho mnh.
Khi bn v vn o c nhn cch trong i sng hng ngy ca bn mt cch nghim tc th cu cch ngn sau l mt trong s t cu th hin c mt cch chnh xc trung thc v ng tin cy v bn cht ca mi con ngi. Gieo ci g gt ci y (Nhn no, qu y) Sc mnh c bit ca ta chng ny - mt cu ni m thng hay c trch dn chnh l ch ni ln c nhng g ct li ca cu cch ngn trn v c th ha, phn tch n ra thnh tng gc cnh. T tng - hnh dng - thi quen - tnh cch - nh mnh.
Vi nm t quan trng c rt ra t li ta ca chng, ch ng ta khng nhng c c mt tng kt ngn gn sc tch v y hnh nh v thng ip mun gi gm ca cun sch ny m cn quan trng hn l em li cho ta mt cng thc c bn, d nh to dng mt tnh cch o c cao p. Ti hon ton khuyn khch cc bn ghi li ton b ta ca chng ny hoc l cng thc trn ln mt mnh giy v dnh n vo nhng ni d thy nh, phng lm vic hay bt c ni no m n c th hng ngy nhc nh bn mt cch t m v cng vic "gieo" v "gt" nhng g cn thit bn tr thnh mt con ngi tt hn. Ti c bit mun bn hy suy ngm v hai on vn sau dy. c hai on c quan h mt thit vi nhau v cng th hin su sc qu trnh gieo v gt ca mi ngi: Trong sut cuc i chng ta, t nhng s la chn, nhng hnh ng dng nh t nht v nh b m chng ta hng ngy gieo trng th chng ta cui cng gt hi c kt qu ln hn rt nhiu so vi kt qu "gt hi" c t nhng hnh ng, s la chn ln lao m chng ta ch thnh thong thc hin chng. Do , nhng kh khn, th thch v o c khc lit nht, bao trm nht ca cuc i chng ta chnh l lm vic cn mn, lin tc, ngy ny qua ngy khc, gi ny qua gi khc, hnh ng ni tip hnh ng c c s lin tc, bn b v c ngha quan trng tnh cch ca chng ta. Sau khi c nhng dng trn vo nhng ln u tin, bn c th ngh rng chng c v hi t nht v kh cng. Nhng bn s cm thy chng tht su sc, tht ngha khi xem xt n trong phm vi gn kt vi ca nhng cu u tin ti trch dn ra trong chng ny. y chnh l cm nhn m ti mun cc bn c c, mun cc bn hiu thu o v chng. Khi ti cn l hc sinh ph thng ti hi c bit c n tng vi nhng cu ny ngay ln u tin bt gp trong mt cun sch v o c tng i ngn nhng rt tuyt vi ca Ralph Meinerny vi ta . Trit hc o c ca Thomas Aquinas. Trong chng tnh cch v nhng quyt nh khi bn v tm quan trng chnh yu ca o c trong vic hnh thnh v pht huy nhng thi quen tt (c tnh tt). Meinerny phn tch lm sng t ng thi khi gi cho ngi c nhiu iu v mi quan h gia qu trnh thay i tnh cch ca mt
ngi (theo hng tt hn hoc xu i) v qu trnh ngi phi lng hay dt b tnh cm i vi mt ngi khc. Meinerny bt u bng vic k li mt s kin c miu t trong cun t truyn ca mt trit gia ngi Anh sng vo th k 20. Trong cun sch ny trit gia miu t vic ng khng cn yu thng ngi v ca mnh n mt cch t ngt nh th no vo mt ngy khi ng ang rong xe i do. Di y l nhng phn tch sc so ca Meinerny v trng hp ny: By gi mi quan tm l tnh t ngt ca vn . Dng nh d nhn thy rng s thch thc v s phai nht trong tnh yu thng dnh cho ngi v c th n mt cch t ngt vi trit gia nhng ng thi dng nh rt ng khi ni rng nhng g c nhn thc chc chn khng n mt cch t ngt v tnh c. Khi chng ta mun nu ko mt mi tnh st nh vi ngi khc m mi tnh i n s v. Thm ch nu trng hp xy ra, th nhng s thay i bt cht nh vy - s thay i v con ngi chng ta, v chnh bn thn chng ta dng nh khng th n mt cch t ngt cng ging nh vic i n mt quyt nh c ngha quan trng i vi cuc i chng ta. Trn phng din o c m xt th nhng quyt nh c tnh cht quan trng khng ch n thun l vn nh gi mt tnh hung, mt hon cnh theo nguyn tc bn thn v sau i n quyt nh m chng ta c hnh thnh dn dn trc thi im . Bn c thy hp l khng khi khng nh rng mt ngi n ng quyt nh chia tay vi v mnh hay ngc li th quyt nh l tc ng tch t mt lot nhng quyt nh nh m mi quyt nh nh din ra n l, vi mt ngha rt nh. Tuy nhin nhng quyt nh tnh gp li, trong mt s kt hp khng th lng trc c li th hin chnh bn cht con ngi chng ta khi chng ta a ra mt quyt nh c tm quan trng ln i sng o c l mt chui lin tc ch khng phi t on theo tng khonh khc. Mt ngi n ng t nhin nhn ra rng anh ta khng cn yu thng v mnh na nhng qu trnh phai nht tnh cm v c th dn ti vic ly d hon ton khng c g gy sng st. Trong nim hnh phc v s thanh bnh ca nhng ngy u trong cuc sng v chng, nhng pht giy ca tun trng mt ngi n ng c gng v thy c v mnh l ngi mnh thng yu. Anh ta thnh thong c nhng hnh ng bc ng lm tn hi n mi quan h v chng, v anh b qua v tha th cho nhng hnh ng gy tn hi . Hai ngi ha hp thnh mt, nhng quan trng hn, hai ngi vi t cch l c nhn ring l, c lp c cng kht vng, cng mt ci nhn hng v tng lai. Mc ch m c hai ngi kim tm chnh l mt na kia ca i mnh. Tt nhin t c mc ch
ny khng phi do l ci hay l ban phc mang li v cng kh c th l do t nhng hnh ng c xem l quan trng v ln lao. Tt c nhng chui hnh ng xy ra mt cch n l hay vi con mt ca ngi ngoi nhn vo th mang mt tm quan trng nh b hp li to nn mt ci nhn chung, mt s ha hp. Mi quan h gn kt ca v chng c to nn bi nhng yu t nh c nhng cun sch ging nhau, cng nhau tham d l hi, sinh con, nui dy con thm ch c s bt ha ci ln nhau. Tt c mt lot nhng hnh ng ny tht cht thm mi quan h v chng hay ngc li lm phai nht n. Cuc sng gia nh theo c th tip tc nh th. Do khi ni rng mt ngi n ng t nhin nhn ra anh ta khng cn yu thng v mnh na th iu ny c ngha g? Vic khng cn yu thng v khng phi xy ra mt cch t ngt m n c hnh thnh dn dn t nhng hnh ng, nhng vic lm rt nh tng chng nh tron g cuc khng th nhn thy c. Nhng hnh ng khng chung thy tuy rt nh nh tng tng hay m v mt ni khc, s ci ln nhau do bt ng khng nm ngoi qu trnh tch t hnh thnh nn. l qu trnh din ra dn dn, t c ch . S nhn bit n ca ngi trong cuc thc s c th gy ng ngng bi chnh s xut hin ca n. Nhng s nhn thc l s nhn thc v nhng g m chnh bn thn ngi ta gy ra mt cch t nguyn v phi c trch nhim trc nhng hnh ng ca mnh. By gi bn hy c li hai on vn m ti a ra trc . Sau khi c xong, hy nhm li trong u mnh v suy ngh tht su v cch thc m theo nhng dng chnh yu sau y trong cun Trit hc o c ca Thomas Aquinas th hin mt cch su sc bn cht quan trng v thit yu ca c hai on vn Nhng s thay i bt cht v con ngi chng ta, v chnh bn thn chng ta dng nh khng th n mt cch t ngt cng ging nh vic i n mt quyt nh c ngha quan trng i vi cuc i chng ta. Hy xt xem: Nhng quyt nh ln c ngha i vi cuc i ti phn ln c quyt nh v s c quyt nh bi nhng c im n su trong tnh cch ti. Chng c th l nhng thi quen tt v nhng tt xu nhng hnh thnh v pht trin trong con ngi ti dn dn ngy qua ngy, hnh ng ni tip hnh ng. Bn c thy hp l hay khng khi khng nh mt ngi n ng quyt nh chia tay vi v mnh th quyt nh l tc ng tch t ca mt lot cc quyt nh nh m mi quyt nh nh din ra n l, vi mt ngha rt nh Tuy nhin nhng quyt nh tch gp li trong mt s kt hp khng th lng trc c li th hin chnh bn cht con ngi chng ta khi chng ta a ra mt
quyt nh c tm quan trng nht?... i sng o c l mt chui lin tc ch khng phi t on theo tng thi khc. Hy xem xt: Trn ht, vn hin ti ti l ai tnh cch hin gi ca ti cng nh nhng hnh ng hin ti b chi phi bi tnh cch , l kt qu hay chui lin tc ca nhng hnh ng, nhng s la chn dng nh nh b m m nht ti ngy ny qua ngy khc trong sut chng ng i ti thc hin. Chnh v vy trn thc t, chnh nhng hnh ng, nhng la chn khng h nh b v m nht, tri li chng quyt nh s phn ca ti. Tt nhin t c mc ch ny khng phi do l ci hay l ban phc em li v cng kh c th l do t nhng hnh ng c xem l quan trng v ln lao. Hy xem xt: Hnh ng v quyt nh ca ti d ln hay nh cng th hin nhng kt qu m ti nhn c trong cuc i. Nu xt l nhng kt qu m ti nhn c trc y d kt qu tt hay xu, d bn thn c nhn thy c hay khng th li tr thnh mt phn to nn tnh cch hin gi ca ti, to nn hnh ng xut pht t tnh cch . Vic khng cn yu thng v khng phi xy ra mt cch t ngt m n c hnh thnh dn dn. Hy xem xt: Ging nh quy lut mnh m ca ngn tay ci, thm ch i vi nhng quyt nh ln lao nht c ngha nht ca ti u l kt qu ca mt qu trnh hnh thnh dn dn, ngy qua ngy nhng thi quen tnh cch. S nhn thc l s nhn thc v nhng g m chnh bn thn mnh gy ra mt cch t nguyn v phi c trch nhim trc nhng hnh ng ca mnh. Hy xem xt: iu ny gii thch chnh xc ti sao nhng ngy th thch quyt lit nht v o c trong cuc i ti yu cu bn thn ti phi lm vic cn mn, ngy qua ngy, gi qua gi, hnh ng ni tip hnh ng t c nhng tin b bn b lin tc v c ngha trong tnh cch ca ti bi v khi mi vic c ni ra v c thc hin th ti v ch c chnh ti mi t quyt nh v c trch nhim i vi s phn ca mnh. Mt trong nhng thc t c tnh thuyt phc v d dng nhn thy l vic thay i v pht trin nhng thi quen hin ti ca tch cch ca bn c th v chc chc s l mt cng vic gian nan y th thch. V ng nghi ng g na bn cht ca qu trnh hnh thnh dn dn, ngy qua ngy nhng thi quen tnh cch chnh
l cng vic gian nan v th thch . Khng th ngu nhin m bn tr thnh mt con ngi tt hn c, v cng khng c c mt con ng tt no c th gip bn t c iu . Nn nh rng mt ngi him khi lm nhng iu tt v ng ngi ca th khng th t nhin bin bn thn mnh t mt con ngi thiu o c thnh mt con ngi c hnh. iu ch c th t c khi c nhn nhn thc r v kin tr n lc phn u mi c th gt hi c nhng kt qu bn vng, lu di v c ngha. Hy lc quan m nhn nhn th bn thn bn hon ton c th pht trin bi dng tnh cch ca chnh bn. Bt chp tui tc hay tnh cch bo th ca bn n mc no, cho d ngoi cnh ca bn nh th no i chng na, bn cn c sc mnh v kh nng trong chnh con ngi bn v c trch nhim la chn v tip tc phn u tr thnh ngi tt hn. By gi vn cn li mun tha l: Bn c quyt tm mong mun lm nh vy khng?
14
Ti nhn ra ngi c trch nhim i vi s ngho nn v o c ca chng ta chnh l bn thn mi chng ta (Russell W.Gough) Nh din vin hi Joan Ruvers thng ni: Chng ta c th tr chuyn vi nhau c khng? Ti thi im ny khi gn kt thc cun sch kt thc cuc tr chuyn ca chng ta, vi t cch l nhng ngi bn vi nhau, hin chng ta c th ci m ht mnh cng nhau tr chuyn? Khng che y, khng bo th, hy thc s trung thc thng thn vi nhau v c bit vi chnh bn thn mi ngi trong chng ta xem xt ai l ngi phi chu trch nhim cho s ngho nn v o c m t lm phng hi n s phn ca mi c nhn chng ta cng nh ton x hi. C mt iu chc rng bn v ti v rng hn na l tt c mi ngi u hon ton ng vi hai im lin quan ti vn ny. Hai im ny c rt ra t rt nhiu nhng nghin cu v kho st c tin hnh trong nhng nm gn y. Th nht chng ta rt tn thnh vi kin cho rng x hi cng ta ang ri vo tnh trng ngho nn v o c c nhn, tnh cch c nhn, v nhng gi tr o c v hnh vi ng x c o c Th hai (hy lun lun ngh v vic cn phi thc s trung thc), chng ta cng rt tn thnh v ngi phi chu trch nhim cho s ngho nn v o c: Anh ta, c ta, cc bn. Tha cc bn, l mt trong nhng vn o c ln nht nu nh khng mun ni l c ngha sng cn rng: Ti ang trt trch nhim cho bn v bn cng ang trt trch nhim cho ti. Chng ta hy trt trch nhim cho h v h ngc li trt trch nhim cho chng ta. V tht l ti t khi phi li cho nhau nh vy. Ti s ly mt bi bo rt sc so v c nhiu ngi bit n trong s ra ngy 16 thng 12 nm 1996 ca t tin tc v bo co th gii lm v d. Di nhan rt n gin nhng gy bt ng Ti tt cn bn th khng. Ti sao ngi M cho rng cuc sng ca hc tt trong khi nc M ang ri vo tnh trng
nguy khn, bi bo a ra kt qu ca mt cuc thm d kin c quy m ln trong khi i a s chng ta cho rng x hi c vn nghim trng (c bit t gc nhn o c) cng lc chng ta li khng cho rng vn nghim trng l hu qu ca hnh vi v thi ca chnh chng ta. Tm li l vn khng phi li ca ti; m l li ca ngi khc. l s yu km v tnh cch v o c ca ngi khc ch khng phi ca ti. Bi bo ch r c im ni bt nht ca triu chng ti tt cn bn th khng c th mang tnh ph bin. Cc hc gi cng nh nhng ngi ch hc n cp 3 u nghi ng tnh ph bin ng vi hu ht mi i tng ca triu chng ny. Ngi giu, ngi ngho, da mu hay da trng, tr hay gi hu ht m tt c mi nhm ngi trong x hi M cng lc nhn bn thn mnh vi ci nhn lc quan th ngi khc vi ci nhn bi quan, tm ti . Chng ta hy tha nhn iu . Chng ta vn thng c thi quen li cho ngi khc v s ngho nn v o c ca chng ta hn l soi xt o c, c hnh ca chnh bn thn mnh: Ngi theo ng T do li cho ngi theo ng Bo th, cn ngi theo ng Bo th th li li cho ngi theo ng T do. a s li cho thiu s, thiu s li cho a s. Ngi ng h li cho ngi chng i, ngi chng i li cho ngi ng h. Ngi c li cho ngi khng, ngi khng li cho ngi c. Dn thnh th li cho dn ngoi , dn ngoi li cho dn thnh th. Nam gii li cho n gii, n gii li cho nam gii. Lng ging li cho nhau. Th h trc li cho th h sau, th h sau li cho th h trc. V mi ngi li cho cc chnh tr gia, nh lm lut v phng tin thng tin i chng. Bn hiu nhng gi ti ang ni ch? R rng mt chng mc no chng ta ang bin mnh thnh nhng ngi thiu trch nhim i vi bn thn v lun li cho ngi khc. Tht nc ci, tht ma mai v cng tht nguy hi khi chng ta nhn thy rng ngi thiu st v o c cui cng c tt xu li cho nhau. Nhng ngi ti li quay vo ch trch ln nhau! Tuy nhin quan im ca ti y khng phi l xa ri thc t cho rng chng ta khng c quyn hay trch nhim th thch v ph bnh trn tinh thn xy dng nhng hnh vi, c ch, chnh sch ca ngi khc n gin bi v chng ta khng bao gi hon thin c. Chng ta c quyn v tt nhin chng ta nn th thch v ph bnh trn tinh thn xy dng khi xt thy ph hp v cn thit. Hn
na thm ch c v thc hin mt s quyn t do v cc quyn khc, th nht chng ta cn phi c trch nhim vi nhau i vi nhng hnh ng ca chng ta. Nhng vn ln nht khng phi l vic c trch nhim i vi ngi khc m vn l ch phi c trch nhim vi chnh bn thn chng ta. i vi ta ca chng ny, ti ly cu ni ca ngi xa Chng ta i mt vi k th ca chng ta v chnh l bn thn chng ta v ti bit li n theo hnh thc sau Ti nhn ra ngi c trch nhim i vi s nn v o c ca chnh ta v chnh l ti. Bn c nhn ra c tnh ng n ca cu ni trn khng? Nu nh ti khng h gi li ha, nu nh ti ly trm c linh kin (hoc thi gian m suy cho cng l tin bc) ca ng ch ti; nu ti lam dng tnh dc ca ngi khc; nu ti trn thu; nu ti sao chp mt cch bt hp php cc sn phm c bn quyn; nu nh ti la di ngi khc mt cch thm t n gin bi v s khc bit dn tc, gii tnh, tn gio hay a v kinh t x hi; nu nh t i gian ln trong thi c; lun lun tm kim k h lut php; nu nh ti la di ngi khc ch v mc ch t li cho bn thn; nu nh ti vn tip tc tiu tin ca mnh trong khi l i khng mun tr n cho ngi khc; nu nh ti phn bi nhng ngi yu thng ti hay nu nh ti ch la c chng lm vic g c v ch trch x hi th ni mt cch chnh xc ti phi chu trch nhim v s ngho nn o c ca ti v cc bn cng nh vy. Cc bn thn mn, nghim tc m ni th chng ta thuc hng ngi no nu chng ta khng c tnh cch th nhn nhng khim khuyt v trch nhim ca chnh bn thn? Trn tinh thn cu ni ni ting ca tng thng Iruman khng c n trch nhim cho ai c m xt th iu g xy ra iu g s xy ra! Hy cng t vo cu ni ca Thomas Carlyle Sai lm ln nht l khng thc c g c hay nh lut vng sau: Hy i x vi ngi ta nh cch bn mun ngi ta i x bn Bn cng c th t cu hi nh vy khi ngm li li yu cu khn thit ca nhng v tin bi sng lp trc y m ti cp trong phn gii thiu. Theo h cho rng nn dn ch ch c th tn ti nu nh cc cng dn ca n cc bn v ti sng mt cuc sng c o c cao. iu g s xy ra khi tt c chng
ta u cho rng vn cn tn ti mt vn rt nghim trng nhng mi c nhn chng ta li ngn ngi lnh trch nhim v mnh? Lnh trch nhim c mt ngha quan trng v c tnh hai mt ca n. N khng ch ngm ti l mt phn quan trng ca vn d. N cn m ch ti ng mt vai tr quan trng trong vic gii quyt vn . V li ch ca bn thn chng ta v li ch chung ca x hi ng hiu lm, hai li ch ny c quan h mt thit vi nhau liu chng ta s chm dt vic li cho nhau v bt u hnh thnh thi quen ca chng ta? n lc no th chng ta mi thc hin iu ny? Hm nay, ngy mai? Hay s khng bao gi? Chnh lc ny? ng vy, ng chn ch na! C mt iu chc chn rng nu chng ta c tip tc trch nhim cho nhau thay vic t nhn trch nhim ca bn thn th chng ta s khng c s thay i no c ngha v bn vng mang li cuc sng ca mi c nhn tt p hn v c x hi ni chung. iu gii thch ti sao ti hon ton khng phng i khi ni rng nhng g m chng ta tho lun vi nhau trong cun sch ny l gi tr ct li ca o c c nhn trong cuc sng hng ngy ca chng ta. Nhng vn v o c c nhn tnh cch ng chm n phn ct li ca nhng n lc v trch nhim x hi, c nhn ln lao nht ca chng ta. Lm nhng iu hp l hp tnh n gin ch bi v n l iu hp l hp tnh v tt nhin vic lm th hin o c cao c v do n cng l mc ch o c cui cng ca chng ta (hay nh ng cha ta t ngn i xa ti nay vn cho rng c hnh chnh l phn thng ca nhng vic lm c o l. Tuy nhin chng ta cng khng nn cao hay xem nh hoc thm ch h thp qu mt s tht l vic phn u tr thnh nhng c nhn c tnh cch o c cao p v nhng li ch to ln ca bn thn cng nh li ch chung ca ton x hi. Chng ta s d dng la di bn thn cng nh la di nhng ngi khc nu chng ta c bin h rng c o c s chng mang li ci g cho thc tin. N mang li rt nhiu v l iu khng chi ci. Nu khng th ti sao trong cuc sng chng ta li gieo? Chng ta gieo m gt.
Bt c mt ci g cng c gi tr ca n v c bit c hnh c mt gi tr rt to ln khi chng ta hnh ng mt cch c o c v n tr thnh thi quen trong cuc sng hng ny ca chng ta th kt qu m chng ta gt gi c tht gi tr, tht hu ch v bn vng. C mt s tht khng th chi b l cuc i s tng thng cho nhng ai sng c o c. Cuc i mang phn thng n bng nhiu cch khc nhau v mi phn thng u c gi tr nht nh ca n. K nng hi ha, kh nng th thao, kin thc hc thut ca chng ta c nng ln mt cch ang k nu chng ta cn c v t tin. Cng vic bun bn s thun bum mt mi v sinh nhiu li hn nu chng ta l nhng ngi chnh trc v c trch nhim. Kh nng cng tc v hc hi t nhng ngi khc chng ta c nng ln tt nhiu nu chng ta tip tc kin tr v t ra tn trng ngi khc. Tnh yu, hn nhn v gia nh s bn vng hn rt nhiu nu chng ta c tnh cch kh im nhng, thu hiu v thng cm cng nh trung thc vi nhng li ha v cam kt ca nhau. Mi bt ha su sc v trin min vi nhng ngi khc tr nn d gii quyt hn, t nguy hi hn v t cng thng hn kh chng ta lun dng cm. Sc khe v tm, sinh l c nng cao v duy tr tt nhm pht huy ht nng lc ca chng ta khi chng ta to lp cho bn thn thoi quen nghim khc vi bn thn trong s hi ha chung. Tnh bn ca chng ta pht trin tt p v su sc hn nu nh chng ta lun bit chia s v thng cm cho nhau. L ngi lnh o, chng ta s pht huy hiu qu hn vai tr ca mnh nu nh chng ta pht trin cho bn thn mnh thi quen bit lng nghe v lun lun th hin l ngi im tnh khi i mt vi nhng li ch trch (d lun x hi) v nghch cnh. Hnh nh, v tr ca chng ta trong ci nhn ca nhng ngi xung quanh ta s c ci thin ng k nu chng ta bit cm thng v gip h khi h au n v c n. Mc ch ca chng ta s tr nn d thc hin, chng ta s c nhit huyt v cuc i s phong ph hn nu chng ta c gng to cho mnh c tnh lc quan, c nim tin vo cuc sng.
Tm li s giu c v nim hnh phc ca chng ta s c th c ngha v lun lun c bi p thm nu chng ta nghim tc rn luyn o c c nhn (trong cuc sng hng ngy). Mi vic lm rt nh b ca cuc sng bnh thng s quyt nh tnh cch bn. Vng, y l mt cu ni tuy n gin nhng rt s i vo lng ngi ca nh vn Oscar Wille sng vo th k th 19. Bn v ti, trn cng v nhng ngi bn vi nhau, chng ta c t c ngh lc v kh nng bin mi vic lm rt nh b trong cuc sng hng ngy thnh tch cch ca chng ta. Dch v bin son: L Hu Tin
CHN THNH CM N CC THNH VIN THAM GIA D N EBOOK VTBT

Đối Mặt Với Những Cám Dỗ - Lê Hữu Tiến (E-BOOK VTBT)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Đối Mặt Với Những Cám Dỗ - Lê Hữu Tiến (E-BOOK VTBT)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tc phm: I MT VI NHNG CM D Dch v bin son: L Hu Tin Nh xut bn: Nxb Vn Ho Thng Tin Nm xut bn: 01/2012 S trang:

TH NG CA NHM E-BOOK (VTBT)

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

CHN THNH CM N CC THNH VIN THAM GIA D N EBOOK VTBT

E-BOOK (VTBT) | I MT VI NHNG CM D - L HU TIN

You might also like