Kinijit Manifesto Amh

የቅንጅት ለAንድነትና ለዲሞክራሲ የምርጫ ማኒፌስቶ 1997 ዓ. ም.
1. መግቢያ........................................................................................3
የቅንጅት
1.1 ራEይ.............................................................................................4
1.2 ተልEኮ.........................................................................................4
1.3 ቅንጅት የሚመራባቸው ቁልፍ Eሴቶችና መርሆዎች...............5
2. ሥልጣን ላይ ያለው ፓርቲ ውድቀቶች ..................................18
ለAንድነትና ለዲሞክራሲ 2.3 Iንቨስትሜንት..........................................................................20

2.3.1 የግል Iንቨስትሜንት .............................................................20
2.3.2 የመንግሥት Iንቨስትሜንት...............................................21
2.4 ሚዛኑ የተዛባ የወጪና ገቢ ንግድ ...........................................22
2.5 ጤናማ ያልሆነ የፋይናንስ ኤኮኖሚ.........................................25
2.5.1 የመንግሥት ፋይናንስ .........................................................27
2.6 ያልተረጋጋ የዋጋ ሁኔታ..........................................................29
2.7 Eድገቱ የተገታ የግብርና ዘርፍ ................................................31
2.8 ከኋላ ቀርነት ያልተላቀቀ የIንዱስትሪ ዘርፍ..........................37
2.9 የAካባቢ መጐዳት......................................................................42
2.1A ሥራ Aጥነት ..........................................................................44
2.11 የድህነት መባባስ .....................................................................45
የምርጫ ማኒፌስቶ 2.12 ትኩረት የተነፈገው Aነስተኛ Eደ ጥበብ ................................50

2.13 ዘላቂ ለውጥ የማይታይበት ማህበራዊ Aገልግሎት ...............51
2.13.1 ትምህርት ..........................................................................51
2.13.2 ጤና ...................................................................................59
2.13.3 የተዳከመ መሠረተ ልማት ...............................................62
2.14 የዲሞክራሲና መልካም Aስተዳደር Eጦት .............................66
2.14.1 ነፃና ገለልተኛ የፍትህ ተቋም Aለመኖር ............................69
2.14.2 ተቋማዊ ሙስና.................................................................70
2.14.3 የAሠራር ነፃነት የሌለው ሲቪል ሠርቪስ.........................77
2.14.4 Aስከፊ የሰብዓዊ መብት ረገጣና የEርስ በርስ ግጭቶች ..79
2.15 የሀገር ሉዓላዊነት መደፈር .................................................82
3.ቅንጅት ትኩረት የሚሠጥባቸው ጉዳዮች 90
1997 ዓ. ም. 3.1 ?g-መንግሥታዊ ማሻሻያ ማድረግ..........................................88
3.2 የIኮኖሚ ተሃድሶ ማድረግ ......................................................93
Aዲስ Aበባ 3.2.1 የገጠር ልማት .....................................................................93
3.2.2 የከተማ ልማት ....................................................................98
i የቅንጅት ለAንድነትና ለዲሞክራሲ(ቅንጅት) Aባል ድርጅቶች
መIAድ፣ IዴAፓ-መድኅን፣ Iዴሊ Eና ቀስተ ደመና ናቸው፡፡ የቅንጅት ለAንድነትና ለዲሞክራሲ(ቅንጅት) Aባል ድርጅቶች
መIAድ፣ IዴAፓ-መድኅን፣ Iዴሊ Eና ቀስተ ደመና ናቸው፡፡
የቅንጅት ለAንድነትና ለዲሞክራሲ የምርጫ ማኒፌስቶ 1997 ዓ. ም. የቅንጅት ለAንድነትና ለዲሞክራሲ የምርጫ ማኒፌስቶ 1997 ዓ. ም.
1. መግቢያ
በ1997 ዓ. ም. ግንቦት ወር ላይ በIትዮጵያ የሚካሄደው ምርጫ
ነጻ፣ ትክክለኛና ፍትሃዊ Eንዲሆን ቅንጅት የበኩሉን ጥረት Eያደረገ ነው፡፡
የዘንድሮው ምርጫ ከዚህ በፊት ከተፈፀሙት I-ዴሞክራሲያዊ Aሠራሮች በቂ
ትምህርት የተቀሠመበትና ስህተቶች የማይደገሙበት ዲሞክራሲያዊ ምርጫ
3.2.3 የIንዱስትሪ ልማት ..........................................................104 Eንዲሆን Eንፈልጋለን፡፡ በAሁኑ ምርጫ ወደ ዲሞክራሲያዊ ሥርዓት
3.3 ልማትን የሚያፋጥን Aገልግሎት ማስፋፋት .........................110 ለመሸጋገር የሚያስችል መሠረት ካልተጣለ የሀገሪቱ ችግሮች የሚወሣሰቡበትና
3.4 ማህበራዊ ፍትህን የሚያረጋግጥ ልማት ...............................114 Aስከፊ ውጤት የሚያስከትሉበት ሁኔታ ይከሠታል፡፡ Eንዲህ ዓይነቱ ውጤት
3.4.1 ትምህርት...........................................................................114 ደግሞ የማይፈለግ ብቻ ሣይሆን ለማንም የማይጠቅም ነው፡፡
3.4.2 በመከላከል ላይ የተመሠረተ የጤና ልማት .....................119
3.4.3 ለወጣቱ ችግሮች ከፍተኛ ትኩረት መስጠት ....................121 የAሁኑ ምርጫ ሕዝብ ራሱ የመንግሥት ሥልጣን ምንጭ መሆኑን
3.4.4 ተጨባጭ ጥረት ለሴቶች Eኩልነት..................................123 በተግባር የሚያረጋግጥበት፣ በፖለቲካ ሥልጣን የሚወዳደሩ ድርጅቶችና
ግለሰቦች Eኩል የመወዳደሪያ ሜዳ የሚያገኙበት፣ ዓለም Aቀፍ ተቀባይነት
3.4.5 የሠራተኞችን የሥራ ሞራል የሚያነሣሣ ጥረት ማድረግ
ያላቸው የምርጫ መርሆዎች ሥራ ላይ የሚውሉበት Eንዲሆን ከፍተኛ
......................................................................................................125
ፍላጐትና ትግል የማካሄድ ቁርጠኝነት Aለ፡፡ ይኸንን ምርጫ Eንደከዚህ በፊቱ
3.5 ለተረሱት ወገኖችና Aካባቢዎች ትኩረት የሚሠጥ መሠረተ ሁሉ ሥልጣን ላይ ያለው መንግሥት የራሱን ፀረ-ዲሞክራሲያዊ ባህሪይ
ልማት ...............................................................................................126 ለመሸፈንና በሕዝብ ድጋፍ የቆመ መስሎ ለመታየት Eንዲገለገልበት መፍቀድ
3.6 የማህበራዊ ዋስትና ሥርዓትን ማሻሻል .................................127 ትልቅ ስህተት ነው፡፡ ገዥው ፓርቲ ወደ ሥልጣን መንበር የተንጠላጠለው
3.7 ለIትዮጵያ ብሔራዊ ጥቅም ትኩረት የሚሠጥ የውጭ ፖሊሲ በሕዝብ ፈቃድ ሣይሆን በጠመንጃ ኃይልና በAፈና Eንደመሆኑ ነፃና
..........................................................................................................127 ዴሞክራሲያዊ ለሆነ ምርጫ Eምነትና ከበሬታ Eንደሌለው ይታወቃል፡፡ ይሁን
3.8 የዴሞክራሲና መልካም Aስተዳደር ተቋሞችን መመሥረት..129 Eንጂ ሕዝቡና የተደራጁ የፖለቲካ ኃይሎች ከዚህ በኋላ ይህ ሁኔታ
4. ማጠቃለያ ...............................................................................132 Eንዲቀጥል መፍቀድ Aይገባቸውም፡፡ ሀገሪቱ የምትገኝበት Eውነታም ይኸንን
4.1 የማኒፌስቶው Aፈፃፀም ..........................................................132 ለመሸከም የሚችል Aይደለም፡፡
4.2 ሀገራዊ ጥሪ ............................................................................133
በመሆኑም ቅንጅት በዚህ ዓመት የሚደረገው ምርጫ ነፃ፣ ትክክለኛና
ፍትሃዊ Eንዲሆን በቅድሚያ መሟላት የሚገባቸውን የሕግ፣ የAደረጃጀትና
የAሠራር Aማራጮች Aዘጋጅቶ Aቅርቧል፡፡ በሀገሪቱ ዲሞክራሲያዊ ምርጫ
ለማካሄድ የሚያስችል ነጻ፣ ገለልተኛና ዴሞክራሲያዊ የምርጫ ተቋም የለም፡፡
ለሁሉም ተወዳዳሪዎች ነጻ የመወዳደሪያ ሜዳ Eንዲኖር በሚያስችል መንገድ
የተዘጋጀ የሕግ ሥርዓት የለም፡፡ Eነዚህ መሠረታዊ ጉድለቶች Eንዲሟሉ
ለማድረግ የምርጫ ቦርዱ፣ የምርጫ Aስፈጻሚ Aካሉና የምርጫ ሕጉ
የሚስተካከሉበትን Aማራጭ Aዘጋጅተን ለሚመለከተው ሁሉ Aቅርበናል፡፡
Eስካሁን ተጨባጭ መልስ ባይገኝም መፍትሄ Eንዲፈለግ የጀመርነውን
ትግልና ግፊት ሣናቋርጥ በምርጫው ለመወዳደር የሚያስችለንን ሁለገብ
2 የቅንጅት ለAንድነትና ለዲሞክራሲ(ቅንጅት) Aባል ድርጅቶች የቅንጅት ለAንድነትና ለዲሞክራሲ(ቅንጅት) Aባል ድርጅቶች
3
መIAድ፣ IዴAፓ-መድኅን፣ Iዴሊ Eና ቀስተ ደመና ናቸው፡፡ መIAድ፣ IዴAፓ-መድኅን፣ Iዴሊ Eና ቀስተ ደመና ናቸው፡፡
ዝግጅት ቀጥለናል፡፡ በምርጫ ውስጥ ገብተን ለመወዳደር የሚያስችለንን ግለሠቦች ነፃ፣ ትክክለኛና ግልጽ በሆነ መንገድ የሚወዳደሩበት ብቁ የምርጫ
Aቋምና ፕሮግራም ለመራጩ ሕዝብ በማስረዳት Eምነቱንና ውክልናውን ሥርዓት ለመመስረት መታገል፣ ሀቀኛ ብቃትና ተጠያቂነት ባለው Aመራር፣
Eንዲሠጠን በማሠብ ይኸንን የምርጫ መወዳደሪያ ማኒፌስቶ Aዘጋጅተናል፡፡ Aማካይነት ታታሪና የፈጠራ ችሎታ ያለው ሕብረተሰብ መመሥረት ነው፡፡
ማኒፌስቶው የቅንጅትን ራEይ፣ ተልEኮ፣ መርሆዎችና Aሠራሮች፣ በትምህርት Aማካኝነት የኀብረተሰቡን ፖለቲካዊ ግንዛቤ ለማሣደግና
Aባል ድርጅቶች (መIAድ፣ IዴAፓ-መድኅን፣ Iዴሊ Eና ቀስተ ደመና) ዜጐች በሀገራቸው ጉዳይ ላይ በንቃት Eንዲሣተፉ፣ ግዴታቸውንና
Aስካሁን ያደረጓቸውን ትግሎችና ልዩ የሚያደርጓቸውን ባህሪያት በAጭሩ ኃላፊነታቸውንም Eንዲወጡ ጥረት ማድረግ፣ የEያንዳንዱን ግለሠብ ዜጋ
Eንዲይዝ ተደርጓል፡፡ Aሁን ሥልጣን ላይ ያለው መንግሥት በመንግሥት ችሎታ ሙሉ በሙሉ በማሣደግ በAካባቢ፣ በሀገርና በዓለም ደረጃ ብቁ
ሥልጣን ላይ ለመቆየት በማያበቁ መሠረታዊ ችግሮች የታጠረ መሆኑን ተወዳዳሪ ለመሆን ያለውን ምኞት ማሣካት፣ በውስጥና በውጭ ያሉ
ለማመላከት የሚረዱና የዚህን Aገዛዝ ገመናዎች የሚያጋልጡ ዋና ዋና Iትዮጵያዊያን ያላቸውን ሠብዓዊና ቁሣዊ Aቅም በሀገራቸው Iንቬስት
ሃሣቦች በማኒፌስቶው ውስጥ ቀርበዋል፡፡ በመጨረሻም ቅንጅት በመራጩ Eንዲያደርጉና ለሕዝቡ ቁሣዊና መንፈሣዊ ሕይወት መሻሻል የበኩላቸውን
ሕዝብ ፈቃድ የመንግሥት ሥልጣን ውክልና ቢያገኝ ቅድሚያ የሚሠጣቸው AስተዎፅO Eንዲያበረክቱ የሚያስችል ፖለቲካዊ፣ Iኰኖሚያዊና ማህበራዊ
Aበይት ፖለቲካዊ፣ Iኰኖሚያዊና ማህበራዊ ጉዳዮች በዚህ የምርጫ ሁኔታ መፍጠር፣ በሀገራችን ጉዳይ ያገባናል የሚሉ ወገኖች ሁሉ
ማኒፌስቶ ውስጥ ቀርበዋል፡፡ ስለሀገራቸው የሚያሠሙት ድምጽ Eንዲደመጥ የሚረዳ የስምምነት
ዲሞክራሲ በIትዮጵያ Eንዲኖር መታገል ነው፡፡
ቅንጅት በነፃ ምርጫ፣ በሕዝብ ፈቃድና ሠላማዊ በሆነ መንገድ
የመንግሥት ሥልጣን የሚያዝበትና የሚለቀቅበት Aዲስ ምEራፍ በIትዮጵያ ለብሔራዊ Aንድነት፣ ሠላም፣ መረጋጋትና ዘላቂ ልማት የሚመች
Eንዲጀመር ትግል ሲያደርግ ቆይቷል፡፡ Aሁንም ሆነ ወደፊት ይኸንኑ ትግል ጤናማ ሁኔታ በIትዮጵያ Eንዲኖር ብሔራዊ Eርቅ መፍጠር፣ ዓለምን
ይገፋበታል፡፡ በመሆኑም መራጩ ሕዝብ የቅንጅቱ ተጨባጭ ጥረትና በዚህ ለመረዳትም ሆነ የዓለም ሕብረተሰብ በAግባቡ Eንዲረዳው የማድረግ ችሎታ
የምርጫ ማኒፌስቶ የቀረቡትን ሀገራዊ Aጀንዳዎች መዝኖ ቅንጅትን በመደገፍ ያለው፣ በነፃነት የሚያስብና ራሱን የሚገልጽ ሕብረተሰብ መመስረት፣
ድምፁንና ውክልናውን Eንዲሠጥ ጥሪያችንን Eናቀርባለን፡፡ የIትዮጵያ ወጣት ትውልድ በራሱና በወረሰው መልካም ነገር የኩራት
መንፈስ Eንዲያዳብር ጥረት ማድረግ፣ በሕይወቱ ውስጥ ጥሩ ተስፋ
1.1 ራEይ Eንዲኖረውና ለከፍተኛ ግብ Eንዲሠራ ማደፋፈር ነው፡፡
የዜጎች ሠብዓዊና ዴሞክራሲያዊ መብት ሙሉ በሙሉ የተከበሩባት
Iትዮጵያን፣ ለሕዝቡ ፍላጐት መሟላት በኃላፊነትና በተጠያቂነት መንፈስ 1.3 ቅንጅት የሚመራባቸው ቁልፍ Eሴቶችና መርሆዎች
የሚሠራ Aመራር፣ በሁሉም ደረጃ ግልጽና ዲሞክራሲያዊ በሆነ ሥርዓት የግለሰብ ነፃነት
የሚሠራ መልካም Aስተዳደር፣ በEኩልነትና በመከባበር ላይ የተመሠረተ ቅንጅት የማንኛውም የIትዮጵያዊ ግለሰብ የዲሞክራሲና ሰብዓዊ መብት
Aንድነት ያለውና ራሱን ከኋላ ቀርነትና ድህነት ለማውጣት Aብሮ የሚሠራ ሙሉ በሙሉ የሚከበርበት ሕብረ-ብሔራዊ ሕብረተሰብ Eንዲያብብ
ሕዝብ ማየት ነው፡፡ ይታገላል፡፡ Eጅግ ውድ የሆነው የሰው ልጅ Eሴት ነፃነት Eንደመሆኑ
በሁሉም መስክ የግለሰብ ነጻነት ቀዳሚ ስፍራ ይይዛል፡፡
1.2 ተልEኮ
በIትዮጵያ ፈጣንና ዘላቂ Iኮኖሚያዊ Eድገት ማረጋገጥ፣ ዜጐች ለሀገራቸው የቡድን መብቶች
ፍቅር Eንዲኖራቸው፣ የዜግነት ክብርና ኩራትም Eንዲሰማቸው Aስፈላጊ ምንም Eንኳን የAንድ ማህበረሰብ የመጨረሻ ግብ የEያንዳንዱ
በሆነ ጊዜና ደረጃ ዜጐችን ለመደገፍ የሚያስችል የማህበራዊ ደህንነት የማህበረሰብ Aባል ግለሰብ ነፃነትና መብቶች ሳይጓደሉ Eንዲከበሩ ማድረግ
Aገልግሎት ማቅረብ፣ የዜጐች ዲሞክራሲያዊና ሠብዓዊ መብቶች በህግ ቢሆንም የተወሰኑ የማህበረሰቡ Aባላት በጋራ የሚፈልጓቸውና
Eንዲከበሩና ተፈጻሚም Eንዲሆኑ በጽናት መቆም፣ የፖለቲካ ፓርቲዎችና Eንዲከበሩላቸው የሚጠይቋቸው መብቶች Eንዳሏቸው ግልፅ ነው፡፡ Eነዚህ
5
ግልጽነት
የAንድ ማህበረሰብ የተወሰኑ ክፍሎች የጋራ መብቶች የግለሰብን ነፃነት
በማይሽረሽርና Aደጋ ላይ በማይጥል መልኩ መከበር Eንደሚገባቸው ቅንጅት ቅንጅት በሁሉም ተግባሮቹ የግልጽነት መርህን ይከተላል፡፡ ማንኛውም ሰው
ያምናል፡፡ ሕይወቱን በቀጥታም ሆነ በተዘዋሪ የሚነካን Eቅድና Aፈጻጸም፣ ክትትልና
ግምገማ ሂደት የማወቅ መብት Aለው ብሎ ያምናል፡፡
ከዚህ Aንፃር Aገራችን የብዙ ብሔር-ብሔረሰቦች ሀገር Eንደመሆኗ መጠን
Eነዚህ የተለያዩ ብሔርና ብሔረሰቦች Iትዮጵያዊ Eንደመሆናቸው Aንድ ተጠያቂነት
የሚያደርጓቸው በርካታ መሠረታዊ ቁምነገሮች የመኖራቸውን ያህል የራሳችን ቅንጅት ማንኛውም ግለሠብ በሕብረተሰቡ ውሰጥ ያለው ቦታ ምንም
የሚሉት ቋንቋ፣ ባህል፣ ታሪክ፣ ስነ-ልቦና ልማዳዊ ሥርዓትና ሌሎች መሰል ይሁን ምን ራሱ ለሚወስነውና ለሚፈጽመው ጉዳይ ተጠያቂነት ሊኖረው
Eሴቶችና መለያዎች Aሏቸው፡፡ ስለዚህም ቅንጅት በIትዮጵያ የሚገኙ ይገባል ብሎ ያምናል፡፡
ብሔርና ብሔረሰቦች
- በቋንቋቸው የመጠቀምና ቋንቋቸውን የማሳደግ፣ ምላሽ ሠጪነት /Responsiveness/
- ባህላቸውን የማስተዋወቅና የማዳበር፣
- ራሳቸውን የማስተዳደርና Aካባቢያቸውን የማልማት፣ ቅንጅት ለIትዮጵያ ሕዝብ ጥያቄዎችና ፍላጐቶች ተገቢና ወቅቱን
- Eምነታቸውን፣ ባህላዊና ልማዳዊ ሥርዓቶቻቸውን ያለተፅEኖ የጠበቀ መልስ የመስጠት መርህ ይከተላል፣ ግለሰቦች፣ ሲቪል ማህበራትና
ተግባራዊ የማድረግ መብቶች Aሏቸው ብሎ ያምናል፡፡ ለዚህም መንግሥት በኃላፊነታቸው መጠን ለግለሰብና ለሕብረተሰብ ፍላጐቶች መልስ
በፅናት ይቆማል፡፡ መስጠት ይኖርባቸዋል ብሎ ያምናል፡፡
- ከዚህ ባሻገር ቅንጅት፡-
- የሴቶችን፣ የህፃናትን፣ የሙያ ማህበራትንና የመሳሰሉትን የቡድንና Aንድነት በልዩነት
የጋራ መብቶችን ያከብራል፡፡
ቅንጅት በተለያየ ቋንቋ፣ ባህልና ኃይማኖት ያሸበረቀና ጥብቅ በሆነ Aንድነት
ኃላፊነት Eንዲቆም በሚያስችል ዓላማ ላይ የተሣሰረ ሕብረተሰብ ለመገንባት
በቁርጠኝነት ይሠራል፡፡ የቅንጅቱ ዴሞክራሲያዊ Aመለካከት በግለቦችና
ቅንጅት መብትን የመጠቀም ጉዳይ ሲታሰብ ታማኝ፣ ሀቀኛና ሰብዓዊ
ማኀበረሰቦች መካከል ላለው ልዩነት ዋጋና ግምት የሚሠጥ Eንደመሆኑ
ከመሆን ኃላፊነት ጋር የግድ መተሣሰር Aለበት ብሎ ያምናል፡፡ Eንደነዚህ
ልዩነት ያሉት ኀብረ ብሔር ኀብረተሠብን ይቀበላል፡፡ ይህም ማለት የAንዱ
ዓይነት ኃላፊነቶች፡-
ባህል፣ ቋንቋ፣ Eምነትና ልማድ በሌላው ላይ ተፅEኖ Aያደርግም ማለት
- ግለሰቦች Eርስ በርሳቸው ባላቸውና ከሚኖሩበት ማህበረሰብ ጋር ነው፡፡ ባህላዊ መሪዎች በዴሞክራሲ መርህ ተገቢ ቦታ ይኖራቸዋል፡፡
በሚኖራቸው ግንኙነት፣ ኃይማኖትና የAምልኮ ነጻነት መሠረታዊ መብት Eንደመሆናቸው Aንድም
- ባህላዊም ሆኑ ዘመናዊ ሲቪክ ማህበራት Eርስ በራሣቸውና ኃይማኖት Aይገለልም ወይም Aድሎ Aይፈፀምበትም፡፡
ከሕብረተሰቡ ጋር ባላቸው ግንኙነት፣
- መንግሥት ራሱ ከሚያስተዳድረው ሕዝብና በሌሎች መንግሥታት ሀቀኛነት (ትክክለኛነት)
ስር ከሚገኝ ሕዝብ ጋር ባለው ግንኙነት ሁሉ ሥራ ላይ መዋል ቅንጅት ሁሉም ሰዎች Eኩል የተፈጠሩ ናቸው፣ Eኩል ደረጃና ክብር
Aለባቸው፡፡ Aላቸው፣ Aቅማቸውን ለማሣደግ Eኩል Eድል Aላቸው፡፡ በመሆኑም
መንግሥት ሁሉም ሰው Eኩል Eድል Eንዲያገኝና መድሎም Eንዳይኖር
በማድረግ ሀቀኝነትን የማረጋገጥ ኃላፊነት Aለበት ብሎ ያምናል፡፡
7
Aርዓያነት ያለው ስብEና

ዲሞክራሲ ምንም Eንኳ ግለሰቦች Eንደ ዜጋና የፓርቲ Aባል የራሣቸውን የኑሮ
ቅንጅት ማንኛውም ሰው በቀጥታም ሆነ በተዛዋሪ የራሱን ሕይወት ዘይቤ ለመከተል ተፈጥሯዊ መብት ቢኖራቸውም ቅንጅት መልካም ባህርይ፣
በሚነካ ውሣኔ ላይ ሃሣብ የመስጠት መብት ሊኖረው ይገባል ለሚለው Aርዓያነት ያለው ስብEናና የኑሮ ዘይቤ የጤናማ ሕብረተሰብ መሠረት
መሠረታዊ መርህ ይቆማል፡፡ ይህ መብት፡- ይሆናሉ ብሎ ያምናል፡፡ መገለጫቸውም ሀቀኝነትና ጠንካራ የሞራል መርህ፣
- መንግሥትን በመምረጥ Eኩል ተሣትፎ ማድረግን፣ መቻቻል፣ ፅንፈኛ Aለመሆን፣ Aስተዋይነት፣ ታታሪነትና ታጋሽነት፣ ንጽህናና
- በሥራ ቦታ ውሣኔ በሚሠጥበት ጊዜ ትርጉም ያለው ድምጽ ማሰማትን፣ Aርዓያነት ያለው ስብEና ናቸው ብሎ ቅንጅት ያምናል፡፡
- ሕይወትን የሚነካና በAካባቢ፣ በክልልና በብሔራዊ ደረጃ በሚሠራ Eቅድ፣
Eኩልነት
Aፈጻጸም፣ ክትትልና ግምገማ ውስጥ መሣተፍን ይጨምራል፡፡
ቅንጅት ሁሉም ሰዎች በተፈጥሯቸው Eኩል በመሆናቸው
Aሳታፊነትና (Participatory) Aሰባሳቢነት (Inclusive) Iትዮጵያዊያን በዘር፣ በቀለም፣ በትምህርት፣ በሀብት፣ በፆታ፣ በኃይማኖት፣
በAመለካከት ወዘተ… ላይ የተመሠረተ Aድሎ ሊደረግባቸው Aይገባም ብሎ
በፖለቲካ፣ በIክኖሚ፣ በማህበራዊ፣ በዲሞክራሲና በሰብAዊ ያምናል፡፡
ግንባታዎች ሕዝቡ ገለልተኛና ተመልካች ሣይሆን በባለቤትነት መንፈስ
Eንዲንቀሳቀስ፣ ቀጥተኛ ተሳታፊና ዋነኛ ኃይል Eንዲሆን መደረግ Aለበት
የሕግ የበላይነት
ብሎ ቅንጅት ያምናል፡፡
ቅንጅት በመንግሥት ኃላፊነት ላይ የተቀመጡ ባለሥልጣኖችና ተራ
የጋራ ጥቅም
ዜጎች በሕግ ፊት Eኩል ናቸው፤ መንግሥትን ጨምሮ ማንኛውም ተቋም፣
ቅንጅት ሕልውናችን፣ Eድገታችንና የወደፊቱ ደህንነታችን ለጋራ ኀብረተሰብና ግለሰብ ለሕግ የበላይነት መገዛት Aለበት ብሎ ያምናል፡፡
ጥቅም በAንድነት በምናከናውነው ተግባር ይወሰናል ብሎ ያምናል፡፡
Eነዚህ Eሴቶች በዋነኛነት የቅንጅት መሠረታዊ መርህ ከሆነው
ሠላማዊ ትግል የግለሰብ ነፃነትን ከሚያከብር Aስተሣሠብ የሚመነጩ ይሁኑ Eንጅ ከሶሻል
ቅንጅት ምንም ያህል መስዋEትነት ቢያስከትል ለሠላማዊ ትግል ዴሞክራሲና ከስምምነት (ከኮንሰንሰስ) ዴሞክራሲ Aመለካከቶች መካከል
ይሠለፋል፡፡ በAግባቡ የተያዘና የሚመራ ሠላማዊ የሕዝብ ትግል Eንደ Eኛ ጠቃሚ የሆኑ Eሴቶችንም ያካተቱ ናቸው፡፡ ሊበራሊዝም ሲባል የግለሰብ
በብዙ Aስጨናቂ ሁኔታ የተከበበን ሕብረተሰብ ወደተሻለ ደረጃ የሚያሸጋግር ነጻነት፣ በውድድር ላይ የተመሠረተ የነፃ ገበያ Iኮኖሚ፣ የሰከነ ማህበራዊና
ተዓምር ይፈጥራል ብሎ ያምናል፡፡ ፖለቲካዊ ለውጥ መኖር Aለበት በሚል Eምነት ላይ የተመሠረተ የንድፈ
ሃሣብና የተግባር መርህ ነው፡፡ ይኸንን መርህ በIትዮጵያ ተጨባጭ ሁኔታ
ተቆርቋሪነት (Compassion) ሥራ ላይ ለማዋል በሚታሰብበት ጊዜ በቅድሚያ የሀገሪቱን Eውነታዎች
ቅንጅት የAካል ጉዳት የደረሠባቸውንና ተጠቃሚ ያልሆኑ ወገኖችን ከግምት ውስጥ ማስገባት ተገቢ ነው፡፡ በመሆኑም ቅንጅት የሚከተለው
ጥቅም ለመጠበቅና ለመደገፍ ቁርጠኝነት Aለው፡፡ የቅንጅቱ ባህል ሁልጊዜም የግለሰብ ነፃነትን የሚያከብር Aስተሣሠብ Iትዮጵያ Aሁን ከምትገኝበት
ጥበቃና ትኩረት ለሚያስፈልጋቸው ወገኖች መድረስ፣ መንከባከብ፣ ሁኔታ ጋር በተጣጣመ መንገድ ተግባራዊ Eንዲሆን ከሶሻል ዴሞክራሲና
መከላከልና መደገፍ ነው፡፡ ከስምምነት (ከኮንሰንሰስ) ዴሞክራሲ ጠቃሚ Eሴቶችን መውሠድና ፈጠራ
በተሞላበት ዘዴ ማዳበርን ይጠይቃል፡፡
በEኛ ሀገር ሁኔታ ነፃ የገበያ ሥርዓት በመከተል ብቻ የማይሸፈኑ

9
ብዙ ክፍተቶች መኖራቸው ይታወቃል፡፡ Eንደ Eኛ ሀገር ባለ ዝቅተኛ የEድገት

ደረጃ ላይ የሚገኙ ሀገሮች ይቅርና የበለፀገ ካፒታሊዝም ሥርዓት የገነቡትም
ቢሆኑ በነጻ ገበያ የማይሸፈኑ ክፍተቶችን ለመሙላት ዘዴዎችን ይጠቀማሉ፡፡
Eኛም ከዚህ Aጠቃላይ ልምድና ግንዛቤ ውጭ ልንሆን Aንችልም፡፡ መግባባት Eንዲኖር ማድረግ ነው፡፡ ከግለሠቦች ጀምሮ በማህበረሰቦችና በሀገር
ደረጃ የሚከሰቱ ልዩነቶችን Eያጠበቡና Eየተቻቻሉ Aብሮ ለመኖር በቅድሚያ
በIትዮጵያ ውስጥ ሁሉም ዜጐች Eኩል Eድል የሚያገኙበት ሁኔታ መስጠትና መቀበልን መልመድ ያስፈልጋል፡፡ በዚህ ሁኔታ በመከባበርና
ስላልነበር ተመሣሣይ መነሻ ያላቸውና Aንድ ዓይነት የEድገት ደረጃ ላይ በመቻቻል ላይ የተመሠረተ ብሔራዊ መግባባት በIትዮጵያ Eንዲፈጠር
የሚገኙ Aይደሉም፡፡ በትምህርት፣ በሃብት፣ በኑሮ ሁኔታና በመሳሰሉት ማድረግ ከስምምነት (ከኮንሰንሰስ) ዴሞክራሲ ጠቃሚ Eሴቶች መካከል
ያሏቸው ልዩነቶች ቀላል Aይደሉም፡፡ የሀገሪቱ ልዩ ልዩ ክልሎች ተመሳሳይ ዋነኛው ነው፡፡
የሆነ የልማት መነሻ የሌላቸው Eንደመሆናቸው የሚገኙበት ደረጃም የተለያየ
ነው፡፡ በትምህርት፣ በጤና፣ በመገናኛና በመሳሰሉት የመሠረተ ልማት በቅንጅት Eምነት በIትዮጵያ ውሰጥ መሠረተ ሠፊ ዲሞክራሲ፣
Aገልግሎቶችም ሆነ በሌሎች ሰብዓዊና ቁሳዊ Aቅሞች የሚገኙበት ደረጃ Aንድ Aስተማማኝ ሠላምና ዘላቂ ልማት Eንዲረጋገጥ ከሶሻል ዲሞክራሲና
Aይደለም፡፡ በድኃውና በሃብታሙ፣ በገጠርና በከተማ፣ በመሀልና በጠረፍ ከስምምነት (ከኮንሰንሰስ) ዴሞክራሲ ጠቃሚ Eሴቶችን መውሰድና ከራሱ
Aካባቢ ወዘተ… ሠፊ ልዩነቶች Aሉ፡፡ ስለዚህ Eነዚህን ልዩነቶች ለማጥበብ መሠረታዊ Eሴቶች ጋር Aዋህዶ ስራ ላይ ማዋል የሚችል የግለሰብ ነፃነትን
የሚያስችሉ ጥረቶች ያሰፈልጋሉ፡፡ በተለያየ ምክንያት የተረሱትንና Eኩል የሚያከብር ዲሞክራሲያዊ መርህ መከተል ያስፈልጋል፡፡ የቅንጅቱን ራEይ
Eድል የማግኘት መብት የተነፈጋቸውን የሚደግፍ የፖሊሲ Aቅጣጫ መከተል ተልEኮና ዓላማ የሚገዙ ቁልፍ Eሴቶችና መሠረታዊ Eምነቶች Eነዚህ ከላይ
ይገባል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ የAካል ጉዳተኞችን፣ በጤና ችግርም ይሁን የተገለፁት ናቸው፡፡
በAደጋና ወይንም በEድሜ ምክንያት ከሥራ የሚገለሉትን Aቅመ ደካሞችንና
ደጋፊ የሌላቸውን ወገኖች መንከባከብ የሚያስችል ፖሊሲ መኖር Aለበት፡፡ የመናገርና የመደራጀት መብት፣ የሥልጣን ክፍፍልና ሥልጣንን ወደ
ሕዝቡ የክልል የራስ በራስ Aስተዳደር ማውረድ፣ የሕግ የበላይነት፣ ሕዝቡ
Eነዚህን ኃላፊነቶች ለመወጣት የሚቻለው ታክስና ቀረጥ የመክፈል በመንግሥት ላይ ዲሞክራሲያዊ ቁጥጥር የሚያደርግበት ሥርዓት
Aቅም ካላቸው ዜጐች የሚሠበሠበውን ገንዘብ መልሶ ፍትሃዊ በሆነ መንገድ መዘርጋት፣ የግል ሃብት ባለቤትነትና የIኰኖሚ ነፃነት፣ የሚሉትም ቅንጅት
ጥቅም ላይ Eንዲውል በማድረግ ነው፡፡ ከዚህ ባሻገር ይኸንኑ ዓላማ ለመደገፍ የሚመራባቸው ቁልፍ Eሴቶችና Eምነቶች ናቸው፡፡
የሚያግዝ የማህበራዊ ደህንነት ፈንድ መመደብና ሌሎች ተገቢ Aማራጮችን
ሁሉ መጠቀምም ያስፈልጋል፡፡ በዚህ መንገድ ማህበራዊ ፍትህ Eንዲረጋገጥ በቅንጅት Eምነት የፖለቲካ መረጋጋት ሊረጋገጥ የሚችለው Eነዚህ
ማድረግ ከሶሻል ዲሞክራሲ ጠቃሚ Eሴቶች መካከል Aንዱና ዋነኛው ነው፡፡ የሊበራሊዝም Eሴቶች ሲከበሩ፣ በሲቪል ማህበረሠቡና በዴሞክራሲያዊ
መንግሥት መካከል ያለው ግንኙነት በEነዚህ መርሆዎች ላይ ሲመሠረት
Iትዮጵያ የተለያዩ ባህሎች፣ Eምነቶችና Aመለካከቶች ትስስር ብቻ ነው፡፡ በቅንጅት Eምነት የሊበራል የገበያ Iኰኖሚ መርሆዎችን
ፈጥረው Aንድ ላይ የሚኖሩባት ሀገር ነች፡፡ ይህ ትስስር በጠንካራ መሠረት ከIትዮጵያ ልዩ ሁኔታ ጋር Aጣጥሞ በማራመድ ጠንካራ የካፒታል
ላይ Eንዲቆም፣ በመተማመንና በፍቅር የሚገለጽ ግንኙነት Eንዲጠናከርና ክምችትና ፍትሃዊ የሃብት ክፍፍልን ማረጋገጥ ይቻላል፡፡ Eነዚህን Eሴቶችና
በEኩልነት ላይ የተመሠረተ ዘላቂ Aንድነት Eንዲፈጠር የሚያስችል ሥርዓት መርሆዎች በመጠበቅ በራሣችን ልዩ ሁኔታ ላይ ተመስርተን ሥራ ላይ
የግድ መኖር Aለበት፡፡ Aንዱ ሌላውን የሚያጠቃበት፣ ያንዱ ድምጽ በሌላው በማዋል ሀገራችን Aሁን ለተጋፈጠቻቸው ችግሮች መፍትሔ ማግኘት ይቻላል
የሚታፈንበት፣ Aንዱ በሌላው ላይ ፍላጐቱን የሚጭንበት ሁኔታ...ወዘተ ብሎ ቅንጅት ያምናል፡፡
መፍትሄ Eስካልተፈለገለት ድረስ ጤናማ፣ ትስስርና Aንድነት መመስረት
Aይቻልም፡፡ በተለያየ ምክንያት የሚፈጠሩ ልዩነቶችን ለማጥበብ የሚረዳው
ትክክለኛ መንገድ ደግሞ በመከባበር፣ በመደማመጥና በመቻቻል Aንድ ዓይነት
11
ደጋፊዎች ናቸው፡፡ በሠላማዊ ትግሉ ደግሞ በፍልሚያው ወረዳ ቀድመው

1.4 ቅንጅትና Aባል ድርጅቶች ያደረጓቸው ትግሎች የሚገኙት መሪዎቹ Eንጅ የትግሉ ተከታዮችና ደጋፊዎች Aይደሉም፡፡
የተከታዩችና ደጋፊዎች ድርሻ የመሪዎቹን Aርዓያነት Eየተከተሉ የማያቋርጥ
ቅንጅት በትግል ልምዳቸውና በመንቀሳቀሻ ክልላቸው የተለያዩ፤ ነገር ድጋፍ መስጠትና ትግሉን ውጤታማ ማድረግ ነው፡፡
ግን የዓላማ Aንድነት ያላቸው Aራት ፓርቲዎች በቅንጅት የፈጠሩት
የፖለቲካ ድርጅት ነው፡፡ በመሆኑም የፓርቲው ትግል በሚታሰብበት ጊዜ ቅንጅት በዚህ መሠረታዊ Aስተሣሠብ Eየተመራ የወያኔ/IሕAዴግ
ሁኔታውን ከዚህ የፓርቲው ልዩ ባህሪይ ጋር በማገናዘብ መረዳት የጭቆና Aገዛዝ Eንዲያበቃና በምትኩ የዴሞክራሲ ሥርዓት Eንዲመሠረት
ያስፈልጋል፡፡ ከፍተኛ ትግል Eያደረገ ነው፡፡ የቅንጅቱ Aባል የፖለቲካ ድርጅቶች ሕዝቡን
Aደራጅተው ለለውጥ Eንዲንቀሣቀስ በሚያስችል ሠላማዊ ትግል ውስጥ
ቅንጅት የጀመረውን ትግል ከግቡ ለማድረስ የመረጠው ስልት ገብተው መስዋEትነት Eየከፈሉ ነው፡፡ Eስካሁን ድረስ በIትዮጵያ ውሰጥ
ሠላማዊ የፖለቲካ ትግል ነው፡፡ ይኸንን ሠላማዊ የትግል ስልት መከተል የሠፈነው ፍትህ Aልባ ሥርዓት በሕዝቡና በሀገሪቱ ላይ ያደረሠው ጥፋት
ያስፈለገው የጠመንጃ ትግል ከሚጠይቀው መስዋEትነትና ዋጋ በቀለለ በጥልቀት Eንዲታወቅ ሠፊ ትግል Aካሂደዋል፡፡ በሕዝቡ ውስጥ የትግል
መንገድ ውጤት ያስገኛል ከሚል ስሌት Aይደለም፡፡ የጠመንጃ ትግል ተነሳሽነትና ፍላጐት Eንዲጐለብት፣ የመንፈስ መነቃቃትና ዝግጁነት
መስዋEትነት Eንደሚጠይቅ ሁሉ ሠላማዊ ትግልም የሚጠይቀው ዋጋ Aለ፡፡ Eንዲፈጠር ጥረት Aድርገዋል፡፡
የሠላማዊ ትግል ስልት ተመራጭ የሚሆነው Aነስተኛ መስዋEትነትና
ዝቅተኛ ዋጋ ስለሚያስከፍል ሣይሆን ይልቁንም ከጠመንጃ ትግል ጋር ለትግሉ Aስፈላጊ የሆነውን የመንፈስ ዝግጁነት ከመፍጠር ጐን ለጐን
ሲወዳደር የላቀ ውጤት ስላለው ነው፡፡ የጠመንጃ ትግል Aንዱን ኃይለኛ በሌላ ሕዝቡ የተደራጀ Eንቅስቃሴ ለማድረግ Eንዲችል Aቅጣጫ የማመላከት፣
ኃይለኛ የመተካት Aዙሪት ውስጥ ከማስገባት Aልፎ የሕዝቡን የሥልጣን የማስተባበርና የማቀናጀት ሥራ ተሰርቷል፡፡ የAገዛዙን ገመናዎች
ባለቤትነት ለማረጋገጥ Eድል Aይሠጥም፡፡ ሠላማዊ ትግል ደግሞ ኃይልን የሚያጋልጡ፣ ዜጐች ለነፃነታቸውና መብታቸው መከበር ማድረግ
በኃይል ከመተካት ይልቅ በሃሣቦች ዙሪያ በሚደረግ ክርክርና ፍጭት የሰውን የሚገባቸውን ትግል የሚያሣዩ በርካታ የውይይት መድረኮች በሀገሪቱ
Eምነት የሚገዛው ሃሣብ Aሸናፊ ሆኖ Eንዲወጣ በማድረግ የሕዝቡን የተለያዩ ማEዘናት ተዘጋጅተዋል፡፡ በተለያዩ ጊዜያት፣ በተለያየ መልክና ይዘት
ሥልጣን ባለቤትነት ለማረጋገጥ ያስችላል፡፡ የተቀነባበሩና በፍትህ Aልባነት ላይ የሚያነጣጥሩ ሕዝባዊ Eንቅስቃሴዎች
ተደርገዋል፡፡
የቅንጅት ዓላማ በIትዮጵያ ውስጥ ሀቀኛ ዴሞክራሲና Aስተማማኝ
ሠላም በማስፈን የዘላቂ ልማትና ብልፅግና ባለቤት የሆነ ሠላማዊ ኀብረተሰብ የተገኙትን Aጋጣሚዎች ሁሉ በመጠቀም ከወያኔ/IሕAዴግ Aገዛዝ
መፍጠር ነው፡፡ ለዚህ ዓላማ መሣካት ደግሞ ትክክለኛው Aማራጭ ሠላማዊ መሪዎች ጋር የመድረክ ላይ ክርክሮች ተደርገዋል፡፡ በተለያዩ ሀገራዊ ጉዳዮች
የፖለቲካ ትግል ማድረግ ነው፡፡ ሠላማዊ የትግል ስልት ተመራጭ የሚሆነው ላይ የሕዝቡን ግንዛቤ የሚያዳብሩ ሕዝባዊ ስብሠባዎች በAዳራሾችና
የሰው ልጅ የማይቀር ግዴታ ከሆነው ሞት የማዳን ምትሃታዊ ኃይል ስላለው በAደባባዮች ተካሂደዋል፡፡ የሕዝቡን ብሶትና ቅሬታ በAደባባይ ለመግለጽ
Aይደለም፡፡ ይልቁንም ሠላምን Aስተማማኝ በሆነ መንገድ የማምጣት ዓላማ የሚያስችሉ የተቃውሞ ስብሠባዎች ተደርገዋል፡፡ በዚህ ረገድ Eንደምሣሌ
ለያዘ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ የሰውን Eምነትና ልቦና የሚገዛ ትክክለኛ ሃሣብ የሚጠቀሱት በAዲስ Aበባ፣ በAምቦ፣ በናዝሬት፣ በሐረር፣ በጅማ፣ በAዋሣ፣
ከማራመድ የበለጠ ነገር ስለሌለና የሰውን ልጅ መግደል ተገቢ ስልት በባህር ዳር፣ በደብረ-ማርቆስ፣ በጐንደር፣ በደሴ፣ በመቀሌ፣ በደብረ ብርሃንና
ባለመሆኑ ነው፡፡ በሌሎችም የወረዳ ማEከላትና የገጠር ቀበሌዎች የተዘጋጁት መድረኮች
በጠመንጃ ኃይል የተገኘ ሥልጣን ሕጋዊነት የሌለው ሲሆን በሰላማዊ ናቸው፡፡
ትግል የሚገኝ ሥልጣን ግን በሕዝብ ፈቃድና ነፃ ውሣኔ የሚገኝ በመሆኑ
ሕጋዊነቱና ተቀባይነቱ ጥያቄ ውስጥ የሚገባ Aይደለም፡፡ በትጥቅ ትግል ሕዝቡ የትግሉን ባህርይና Aቅጣጫ በየጊዜው Eንዲገመግምና የራሱን
ውስጥ ግንባር ቀደም ተሠላፊዎች መሪዎች ሣይሆኑ የትግሉ ተከታዮችና ተሣትፎ Eንዲያጠናክር የሚያግዙ በራሪ ጽሑፎች፣ ፖስተሮች፣ ጋዜጦችና
13
መጽሔቶች Eየተዘጋጁ ተሠራጭተዋል፡፡ በተለያዩ ጉዳዮች ላይ የተዘጋጁ ሠላማዊ ትግል ከፍተኛ የሕዝብ ድጋፍ Eያገኘ መምጣቱ ለገዥው ፓርቲ
ጋዜጣዊ መግለጫዎች ተደርገዋል፡፡ Eንዲህ ዓይነቶቹ ጥረቶች በIትዮጵያ ሠላም Eንዳልፈጠረለት የታወቀ ነው፡፡ የቅንጅቱ ሃሣቦች በሕዝብ
ውስጥ ብቻ ሣይሆን በውጭው ዓለም የሚኖሩ Iትዮጵያን በሚገኙበት Eየተወደዱና ተቀባይነታቸው በፍጥነት Eየጨመረ መምጣቱን ለመቀበል
Aካባቢ ሁሉ ተካሂደዋል፡፡ ትEግሥት ያጣው የወያኔ/IሕAዴግ መንግሥት ቅንጅቱንና Aባል
ፓርቲዎችን ለማዳከም የተቀነባበረ Aፈናና ግፍ ፈጽሟል፡፡ የቅንጅቱ Aባል
በIትዮጵያ ውስጥ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት የመመስረት ትግል ድርጅቶች መሪዎች፣ Aባሎቻቸውና ደጋፊዎቻቸው በጥይት ተደብድበው
በዋነኛነት የራሣችን ብሔራዊ ጉዳይ ቢሆንም የዴሞክራሲ መጥፋት፣ ሞትና የመቁሰል Aደጋ ደርሶባቸዋል፤ በተለያዩ ወህኒ ቤቶች ታስረው
የሠብዓዊ መብት መጣስና የሠላም መናጋት የሚያስከትለው መዘዝ ተሠቃይተዋል፡፡ በመላ ሀገሪቱ ከተማና ገጠር የሚገኙ የፓርቲዎች Aባላት
ለሌሎችም መትረፉ Aይቀርም፡፡ በመሆኑም ለዴሞክራሲ ሥርዓት በመንግሥት ታጣቂዎችና በካድሬዎች የሚፈፀምባቸው የሠብዓዊ መብት
የምናካሂደው ትግል ለIትዮጵያ በጐ Aመለካከት ባላቸው የውጭ ወዳጆችና ረገጣ ቃላት ሊገልፀው ከሚችለው በላይ ነው፡፡ በመንግሥት መገናኛ ብዙሃንና
በዓለም Aቀፉ ማህበረሰብም ሊታወቅና ሊደገፍ ይገባዋል፡፡ ይህንን Eምነት በገዥው ፓርቲ ልሣኖች በተከታታይ የሚነዛው Aሉቧልታና የስም ማጥፋት
በመከተል ስለሀገራችን ተጨባጭ ሁኔታ ለዓለም Aቀፉ ኀብረተሠብ የማሣወቅ ዘመቻም ከፍተኛ ነው፡፡
ጥረት ተደርጓል፡፡ ይህ ጥረት Aዲስ Aበባ በሚገኙ የውጭ ሀገር ኤምባሲዎች
ብቻ የተወሠነ ሣይሆን የተለያዩ ሀገራት መሪዎችና ባለሥልጣኖች፣ የዓለም ሥልጣን ላይ ያለውን መንግሥት መቃወም ብቻ የሚፈለገውን
Aቀፍ ድርጅቶችና የሠብዓዊ መብት ተንከባካቢ ተቋሞች ተወካዮች ወደ ለውጥ Eንደማያስገኝ በመገንዘብ በIትዮጵያ ዴሞክራሲ፣ Aስተማማኝ
Iትዮጵያ በመጡ ቁጥር የተደረጉ ውይይቶችን ይጨምራል፡፡ በመላው ዓለም ሠላምና ዘላቂ ልማት Eንዲረጋገጥ የሚያስችሉ ገንቢ Aማራጮችን Aጥንቶ
በሚደረግ ዝውውር ከተለያዩ ሀገራት ከፍተኛ ባለሥልጣኖችና ዓለም Aቀፍ ለማዘጋጀትና ለማቅረብ ከፍተኛ ጥረት ተደርጓል፡፡ ከAምስት Aመታት በፊት
ተቋሞች ኃላፊዎች ጋር ግንኙነቶች በመፍጠር የተደረጉ ጥረቶች በርካታ ተካሄዶ በነበረው ሀገራዊ ምርጫ ተወዳድሮ የሕዝብ ድጋፍ ለማግኘት
ናቸው፡፡ በተዘጋጁ መድረኮችና በተካሄዱ ክርክሮች ላይ ገንቢ Aማራጮችን በማቅረብ
ከፍተኛ ትግል በመደረጉ የመራጩን ሕዝብ ድጋፍ ለማግኘት ቢቻልም
የዓለም Aቀፉ ኀብረተሰብ የIትዮጵያን ሕዝብ ቅሬታዎች በገዥው ፓርቲ ሙሉ ቁጥጥር ስር የሚገኙት የምርጫ ቦርድ፣ የምርጫ
Eንዲገነዘብና ድጋፉንም Eንዲሠጥ ከተደረጉት ከፍተኛ ጥረቶች መካከል Aስፈጻሚ Aካላት፣ የመከላከያ ሠራዊት፣ የፖሊስና ደህንነት ተቋሞችና
የIትዮ-ኤርትራን ጦርነት ተከትሎ በAልጀርስ የተደረሠውን ስምምነት ቢሮክራሲው ተቀናጅተው በፈፀሙት ሕገ ወጥ ተግባር የሕዝቡን ድምፅ
በመቃወምና የድንበር ኮሚሽኑ ይኸንን ስምምነት መሠረት Aድርጐ ብይን ነጥቀዋቸዋል፡፡
ከመስጠት Eንዲቆጠብ በመጠየቅ ከሕዝብ የተሠበሠበው ፔቲሽንና ለተባበሩት
መንግሥታት ድርጅት የቀረበው Aቤቱታ በምሣሌነት የሚጠቀስ ነው፡፡ ይህ 1.5 የቅንጅት ልዩ ባህርያት
Aቤቱታ ለተባበሩት መንግሥታት ድርጅት ከመቅረቡ በፊት የሀገሪቱ ፓርላማ
በIትዮጵያ ውስጥ ከሚገኙት የፖለቲካ ድርጅቶች መካከል ቅንጅትን
Eንዳያፀድቀው ሕዝቡ በAደባባይ ተቃውሞውን ከማሰማቱም በላይ
ልዩ የሚያደርጉ ዋና ዋና ነጥቦች Aሉ፡፡ Eነዚህም፡-
በፓርላማው ስብሠባ ላይም በጽሑፍ የተዘጋጀ የተቃውሞ Aቤቱታ Aቅርቦ
ምላሽ ሣይሠጠው ቀርቷል፡፡ 1.5.1 Iትዮጵያ የተለያየ ባህል፣ የተለያየ ኃይማኖትና የተለያየ ፖለቲካዊ
Eምነት ወዘተ ያለው ሕብረተሰብ የሚኖርባት ሀገር Eንደመሆኗ
Eነዚህ ትግሎች በሀገር ውሰጥና በውጭ ሲደረጉ የIትዮጵያ ሕዝብ ልዩነቶችን ለማቻቻልና ለማጥበብ፣ በEኩልነት ላይ የተመሠረተ
ያሣየው ተሣትፎና ያደረገው ድጋፍ ከፍተኛ ነው፡፡ በሕዝቡና በቅንጅቱ Aባል Aንድነት ለመፍጠርና የጋራ ልማትና ዘላቂ ሠላምን ለማረጋገጥ
ድርጅቶች የታየው መደጋገፍ በAገዛዙ ላይ ያሣደረው ተፅEኖም ከባድ ነው፡፡ የሚያስችለው Aሠራር ለኮንሰንሰስ (ለስምምነት) ዴሞክራሲ Eሴቶች
Aገዛዙ በውስጥ ችግሮች Eንዲወጠርና Eርስ በርሱ Eየተጠላለፈ Eንዲዳከም ዋጋ የሚሠጥ የሊበራል ዴሞክራሲ መሆኑን የሚያምን ሕብረ-ብሔር
ያደረገው ይኸው የተቀናጀ የሕዝቡ ግፊት ነው፡፡ የቅንጅቱ Aባል ድርጅቶች የፖለቲካ ድርጅት ነው፡፡
15
1.5.2 በሀገሪቱ ታሪክ ውስጥ Eንደመጥፎ ገጽታ የሚታዩ የEርስ በርስ

ግጭቶች፣ ደም ያፋሰሱ ጦርነቶችና Eልቂቶች በተለያዩ ምክኒያቶች
ተከስተዋል፡፡ በሀገራችን የሚመሠረተው ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት
በማይናወጥ ጠንካራ መሠረት ላይ መቆም ካለበት የEስካሁኑ
የጥላቻ፣ የበቀልና ያለመተማመን ምEራፍ ተዘግቶ ለተከታታይ
ትውልድ የሚዘልቅ Aዲስ ምEራፍ መከፈት ይኖርበታል፡፡ በመሆኑም
Eያንዳንዳችን ከራሣችን፣ ሕዝብ ከሕዝብ፣ መንግሥት ከሕዝብ፣
የፖለቲካ ፓርቲ ከፖለቲካ ፓርቲ ጋር ለመግባባት የሚችሉበት
ብሔራዊ Eርቀ ሠላም ከሁሉ በፊት መቅደም Aለበት ብሎ ቅንጅት
ያምናል፡፡
1.5.3 ቅንጅት በIትዮጵያ ፖለቲካ ታሪክ ውስጥ የተለያየ ልምድ፣ ቀዳሚ መተማመኛ መፍጠር የሚቻለው ድንጋጌዎችን በመጻፍ ብቻ
Aሠራርና ዝንባሌ ያላቸውን Aራት ሕብረ-ብሔር ፓርቲዎች ሣይሆን የሚጨበጥ ተግባር በመፈፀም ነው ብሎ ያምናል፡፡ ከዚህም
በማስተሳሰር ልዩነቶችን በውይይት፣ በድርድርና በመቻቻል ማስወገድ በመነሣት በደርግ መንግሥትና በወያኔ/IሕAዴግ ያለ Aግባብ
Eንደሚቻል በተጨባጭ ያረጋገጠ የፖለቲካ ድርጅት ነው፡፡ የተወሠዱ የግለሠብ፣ የማሕበራትና የመንግሥት ንብረቶች ለሕጋዊ
ባለቤቶቹ Eንዲመለሱ በፕሮግራሙ ውስጥ በግልፅ ያስቀመጠ ሕብረ-
1.5.4 ቅንጅት ከታችኛው የፓርቲው መዋቅር ጀምሮ Eስከ ከፍተኛ Aመራር ብሔራዊ የፖለቲካ ድርጅት ሲሆን ይህ Aቋሙ ዝርፊያና ውንብድና
ድረስ ሠፊ የወጣቶችና በተነጻጻሪነት የተሻለ የሴቶች ተሣትፎ መሸለም Aይገባውም ከሚለው Eምነት ጋር በጥብቅ የተቆራኘ ነው፡፡
Eንዲኖር በማድረግ Eያደገ በሚሄድ ጠንካራ የወጣት ኃይልና ይህ Aቋም Eንደተጠበቀ ሆኖ ንብረትን የመመለሱ ተግባር Aፈፃጸም
የሕብረተሰቡን ልዩ ልዩ ፍላጐቶች ለመወከል በሚያስችል ልዩ ቅንብር በዜጐች ላይ መፈናቀል፣ የዋጋ ውጣ ውረድና መመሰቃቀል
የተገነባ የፖለቲካ ድርጅት ነው፡፡ Eንዳያስከትል የሚያስችሉ ልዩ ልዩ የመፍትሄ Aማራጮችን
ከመፈለግ ባሻገር ሕዝብን ባሳተፈ፣ ተቀባይነት ባለው ስልትና የሕግ
1.5.5 ግልፅ ሆነው በተቀመጡ መመዘኛዎች ላይ ተመስርቶ የሚቋቋም ሥርዓት ይመራ ዘንድ ቅንጅቱ ተገቢ ጥናትና ጥንቃቄ ያደርጋል፡፡
የፌደራል ሥርዓት፣ ባለሁለት ምክር ቤት ፓርላሜንተሪ የመንግሥት
ቅርጽና ሕገ-መንግሥቱን የመተርጐም ኃላፊነት ያለው ሕገ-
መንግሥታዊ ምክር ቤት መቋቋም Eንዳለበት Aቋም የያዘ ሕብረ-
ብሔር የፖለቲካ ድርጅት ነው፡፡
1.5.6 የIትዮጵያን የባህር በር ባለቤትነት ጥያቄ በታሪክ፣ በሕግና

በዲፕሎማሲ ትግል የማስከበር ዓላማውን በፕሮግራሙ ውስጥ
በግልጽ ማስቀመጡም ቅንጅትን ልዩ ያደርገዋል፡፡
1.5.7 ቅንጅት በIትዮጵያ የግል ሃብትና ንብረት ባለቤትነት መብት ሁነኛ

ዋስትና Eንዳለው የሚረጋገጠውና ራሳቸውንና ሀገሪቱን ለመጥቀም
ፍላጐት ያላቸው የግል ባለሃብቶች በሙሉ ልብ ወደልማት Eንዲገቡ
17
2.1 የAገልግሎት ዘርፍ Aለመስፋፋት

2. ሥልጣን ላይ ያለው ፓርቲ ውድቀቶች የIትዮጵያ Aገልግሎት ዘርፍ በዋናነት በማከፋፈልና ሌሎች
Aገልግሎቶች ላይ የተመሠረተ ሲሆን ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት ያለው
ባለፉት 14 ዓመታት ነፃ በሆነ ምርጫ የሕዝቡን ፈቃድና ውክልና ድርሻ 41% ገደማ ነው፡፡ ባለፉት 12 ዓመታት ከAገልግሎት ዘርፍ ውስጥ
ሣያገኝ በጠመንጃ ኃይል Iትዮጵያን ሲገዛ የቆየው መንግሥት የሀገሪቱን የማከፋፈያ Aገልግሎት ንUስ ዘርፍ (ይህ ንUስ ዘርፍ ንግድና ሆቴልን፣
መሠረታዊ ጥቅሞች የሚጐዱ በርካታ ጥፋቶችን ፈጽሟል፡፡ Eነዚህ ጥፋቶች ምግብ ቤትን፣ ትራንስፖርትና መገናኛን ያካትታል) ከጠቅላላው ብሔራዊ
Iትዮጵያን ለከፍተኛ ውድቀት የጋበዙ ብቻ ሣይሆኑ በወደፊቱ ሕልውናዋም ምርት ውስጥ ያለው ድርሻ በAማካይ 14% ገደማ ነው፡፡ ይህ ደግሞ በደርግ
ላይ ፈታኝ Aደጋዎችን ከመደቀን Aልፈው Eጅግ የተወሣሠቡና በቀላሉ መንግሥት ለ17 ዓመታት ከነበረው Aማካይ ድርሻ ጋር ተመሣሣይ ነው፡፡
መፍትሔ የማይገኝላቸው ናቸው፡፡ ይህ መንግሥት ወደ ሥልጣን ከመምጣቱ ሌሎች Aገልግሎቶች የሚባሉት የባንክን፣ የመድህንን፣ መስተዳድርን፣
በፊት የነበሩ ችግሮችን Eንዲባባሱና ስር Eንዲሠዱ ከማድረጉም በላይ በርካታ ትምህርትን፣ ጤናን፣ መከላከያንና የመሣሠሉትን የሚያካትት ሲሆን ባለፉት
Aዳዲስ ችግሮችንም ፈጥሯል፡፡ ለሀገሪቱና ለሕዝቡ መሠረታዊ ጥቅሞች 12 ዓመታት ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት ያለው ድርሻ 27% ገደማ ነበር፡፡
ደንታ ቢስ ሆኖ ከመቆየቱም በላይ Aደገኛ ፖሊሲዎችን Eንዲቀይር ከሕዝብ በደርግ መንግሥት ጊዜ በAማካይ ከተመዘገበው 17% ድርሻ የበለጠ መሆኑን
ተደጋጋሚ ጥያቄ ቢቀርብለትም ፈቃደኛ ሣይሆን ቀርቷል፡፡ ይህ መንግሥት ቢያሳይም Eድገቱ ዘላቂና ትርጉም ያለው Eንዲሆን የመከላከያና የመስተዳደር
የሀገሪቱን ችግሮች የመፍታት ፍላጐትና ዝግጁነት ቢኖረው ኖሮ ያለፉት 14 ድርሻ Eየቀነሠ መምጣት Aለበት፡፡ የመስተዳድርና የመከላከያ ድርሻ በደርግ
ዓመታት Aጭር ጊዜያት Aልነበሩም፡፡ ጊዜ በAማካይ ከነበረው 7% ባለፉት 13 ዓመታት በAማካይ ወደ 12%
Aድጓል፡፡ በAንጻሩ ባንክና Iንሹራንስ በተመሣሣይ ጊዜ ያሣዩት Eድገት 2%
የIትዮጵያ ችግር በረጅም ጊዜ ሂደት ውስጥ Eየተከማቸ የመጣና ስር ብቻ በመሆኑና ከዚህ በባሠ ደግሞ ትምህርት ያደገው በA.3% ብቻ በመሆኑ
የሠደደ ከመሆኑም በላይ በዓይነትና በመጠን Eየጨመረ Eንጂ Eየቀነሠ ሀገሪቱ Eጅግ Aስፈላጊ በሆኑት የAገልግሎት ንUስ ዘርፎች ያስመዘገበችው
Aልሄደም፡፡ Aሁን ሥልጣን ላይ ያለው መንግሥት የIኮኖሚ ፖሊሲ “ገጠርን Eድገት Eዚህ ግባ የሚባል Aይደለም፡፡
ማEከል ያደረገ ግብርና ልማት መር Iንዱስትሪ ስትራቴጂ” ሲሆን ተግባራዊ
መሆን የጀመረው ከ1A ዓመታት በፊት ነበር፡፡ ይሁን Eንጂ በስትራቴጂው
የመጀመሪያዎቹ ዓመታት ማለትም በ1987/88 Eና በ1988/89 ለEርሻ 2.2 ዘላቂ Eድገት የማይታይበት ቁጠባና ካፒታል ምሥረታ
የሚመች የAየር ፀባይ በማጋጠሙና ተጨማሪ መሬት ሊታረስ በመቻሉ
መጠነኛ የምርት መጨመር ከመታየቱ በስተቀር የሀገራችንን ኤኮኖሚያዊ የIትዮጵያ ኤኮኖሚ ዋነኛ ገጽታ ዝቅተኛ የቁጠባ ደረጃ ያለው መሆኑ
ችግር የሚያቃልል ዘላቂ መፍትሔ ባለማምጣቱ ከጥቂት ዓመታት በኋላ ነው፡፡ ለዚህ ሁኔታ መከሠት ትልቁ ምክንያት የዜጐች የነፍስ ወከፍ ገቢ
በተከሠተ ድርቅ ከፍተኛ ረሃብ ተፈጠረ፡፡ Aነስተኛነት ነው፡፡ ባለፉት 13 ዓመታት ደግሞ የነፍስ ወከፍ ገቢ ይባሱኑ
Eያሽቆለቀለና የዜጐች የመቆጠብ Aቅም Eየወረደ በመምጣቱ የሕዝቡ የኑሮ
Eስካሁን ድረስ ዝናብ ሲኖር ምርት Eየጨመረ፣ ዝናብ ሲጠፋ ደግሞ ደረጃም በሚያሣዝን ሁኔታ ወድቋል፡፡ በ196Aዎቹ የሀገር ውስጥ ቁጠባ
ምርት Eየቀነሰ ኤኮኖሚው የዝናብ ጥገኛ Eንደሆነ ነው፡፡ በመሆኑም ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት ውስጥ የነበረው ድርሻ 14.2% ሲሆን
የIትዮጵያ ኤኮኖሚ ዋነኛ ችግር የዝናብ ጥገኛ በሆነ ባህላዊ ግብርና ላይ በ197Aዎቹ ወደ 9.7% ወርዷል፡፡ በ198Aዎቹ ደግሞ ወደ 7.5% ዝቅ ሲል፣
የተመሠረተ መሆኑና መዋቅራዊ ሽግግር Aለማድረጉ ነው፡፡ የAገዛዙ ብልሹ ባለፉት 13 ዓመታት ግን የባሠውኑ በመቀነስ ወደ 4% ደርሷል፡፡
ፖሊሲ ውጤቶች በተለያየ መንገድ የሚገለፁ፣ Aይነታቸውና መጠናቸው የበዛ
ቢሆንም ዋና ዋናዎቹ የሚከተሉት ናቸው፡፡ ከ198A/85 ጀምሮ የAሁኑ መንግሥት የፋይናንስ ማረጋጊያ
Eርምጃዎችን ለመውሠድ ቢሞክርም የሀገር ውስጥ ቁጠባ ደረጃ ማሽቆልቆልን
ሊገታው Aልቻለም፡፡ በተሃድሶው ጊዜ ውስጥ የተመዘገበው የሀገር ውስጥ
19
ቁጠባ ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት ውስጥ ያለው Aማካይ ድርሻ መጠን ከዚያ ካገኙ በኋላ ወደ ስራ የሚገቡት ቁጥር በየጊዜው Eየቀነሠ ነው፡፡ የግል
በፊት በነበሩት 3A ዓመታት ከታየው ያነሠ ነው፡፡ Eንደውም በAንዳንድ ባለሃብቶች በራሣቸው ካፒታልም ይሁን ከባንክ ተበድረው የሚያኙትን ገንዘብ
ዓመታት ወደ ዜሮ የተጠጋበትና ከዜሮ በታች የወረደበትም ጊዜ Aለ፡፡ Iንቨስት ከማድረግ ይልቅ ባንክ በማስቀመጥ ከሚገኝ ወለድ የመጠቀም
ለምሣሌ፣ በ1991/92 A.9% Eና በ1994/95 ደግሞ ከዜሮ በታች -2.1% ፍላጐት በማሣየታቸው ለልማት መዋል የሚገባው ገንዘብ በባንክ
የተመዘገበባቸው ዓመታት ናቸው፡፡ Eንዳይከማችና ብድር ወስዶ ለማልማት የሚያደፋፍር ሁኔታ Eንዲኖር
መንግሥት ከ1993/94 ጀምሮ ከባንክ ቁጠባ የሚገኘውን የወለድ ምጣኔ ከ6%
በካፒታል ምስረታ ረገድ ከ1984/85 ጀምሮ ከዚያ በፊት ከነበሩት 3A ወደ 3%፤ ተበዳሪዎች የሚከፍሉትን የወለድ ምጣኔ ደግሞ ከ1A.5% ወደ
ዓመታት የተሻለ Eድገት ቢያሣይም Eድገቱ የተገኘበት ምንጭ ግን ጤነኛ 7.5% ዝቅ Eንዲል Aድርጐታል፡፡ ይኸንኑ ተከትሎ በሀገር ውስጥ ባለሃብቶች
Aይደለም፡፡ ምክንያቱም የካፒታል ምስረታ መሻሻል ያሳየው የሀገር ውሰጥ የቀረቡ የIንቨስትመንት ፕሮጀክቶች ቁጥርና ካፒታል ከበፊተኞቹ ዓመታት
ቁጠባ በቀነሰበት ጊዜ በመሆኑ የEድገቱ መነሻ የውጭ ብድርና Eርዳታ Eንጅ ጋር ሲነጻጸር መጠነኛ Eድገት ቢያሳይም በAንድ በኩል የIንቨስትመንት
ሀገሪቱ ቆጥባ ባገኘችው በራሷ ሃብትና ጥሪት ላይ ባለመመስረቱ ነው፡፡ ፕሮጀክቶች ቁጥር ሲያድግ የካፒታላቸው መጠን የሚያንስበት ሁኔታ
በጠንካራ የሀገር ውሰጥ ቁጠባ የማይተማመን የካፒታል ምስረታ ደግሞ መኖሩና በሌላ በኩል ደግሞ የIንቨስትመንት ፈቃድ ከወሠዱ በኋላ ወደ ስራ
ኤኮኖሚው የሚያስፈልገውን የIንቨስትሜንት ገንዘብ ለማግኘት የውጭ የሚገቡት ቁጥር ዝቅተኛ መሆኑ Aሁንም ያልተፈታ ችግር ነው፡፡
ብድርና Eርዳታን መጠበቅ ስለሚያስከትል ለከፋ ጥገኝነት ያጋልጣል፡፡
ለምሣሌ በ1994/95 ከተመዘገበው ጠቅላላ የሀገር ውሰጥ ካፒታል ምስረታ የውጭ Iንቨስትሜንት ተሣትፎ ከሀገር ውስጥ ባለሃብቶች ጋር
11A% ያህሉ የመነጨው ከውጭ ብድርና Eርዳታ ነበር፡፡ Eንዲህ ዓይነቱ ሲነፃፀር በፕሮጀክቶች ቁጥርም ሆነ በካፒታል መጠን ዝቅተኛ ከመሆኑም
ሁኔታ የወጪና ገቢ ንግድ ሚዛን መዛባት Eንዲቀጥል የሚያደርግ፣ በላይ ከዓመት ወደ ዓመት መቀነስ ይታይበታል፡፡ የIንቨስትሜንት ሕጉ
የሀገሪቱን የውጭ Eዳ ክምችት የሚያባብስና የሀገር ውስጥ ሃብትን ጥቅም በተደጋጋሚ ጊዜ ቢሻሻልም ሀገራችን የውጭ ቀጥተኛ Iንቨስትመንትን
ላይ የማዋል Aቅምን የሚያዳክም በመሆኑ ከፍተኛ የሪሶርስ ክፍተት በመሣብ ያሣየችው ውጤት በማንኛውም መመዘኛ ዝቅተኛ ነው፡፡ ከሠሀራ
(Resource gap) ይፈጥራል፡፡ በ1994/95 ሀገሪቱ ያለባት የውጭ Eዳ መጠን በታች ያሉ የAፍሪካ ሀገሮች ከ1983-1986 ከጠቅላላው ቋሚ Iንቨስትሜንት
ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት ውስጥ ያለው ድርሻ ወደ 1A7% ገደማ የነበረ ውስጥ 3.71% ብቻ የነበረውን ቀጥተኛ የውጭ Iንቨስትሜንት ድርሻ
ሲሆን ይህ Aሀዝ በIትዮጵያ ዝቅተኛ የካፒታል ምስረታ በታየበት 1983/84 ከ1987-199A ባሉት ዓመታት ወደ 1A% Aሣድገውታል፡፡ በIትዮጵያ ግን
ዓ.ም. ተመዝግቦ ከነበረው የ2A% Eና 3A% የውጭ Eዳ ድርሻ መጠን በ5 በ1992/93 Eና በ1993/94 ከነበረው ጠቅላላ ቋሚ Iንቨስትሜንት ውስጥ
Eና 4 Eጅ የበለጠ ነው፡፡ የውጭ ቀጥተኛ Iንቨስትሜንት ድርሻ A.9% ብቻ ነበር፡፡ የውጭ ቀጥተኛ
Iንቨስትመንትንና ካፒታልን መሣብ ካልተቻለ ኤክስፖርትን ለማስፋፋት፣
ለቴክኒዎሎጂ ሽግግር፣ ከሀገር በቀል ተቋሞች ጋር ትስስር ለመፍጠርና
2.3 Iንቨስትመንት የሥራ Eድል ለመክፈት Aይቻልም፡፡ ወደ ልማት ከተሸጋገሩት መካከል
ከፍተኛውን ቁጥር የያዙት የሀገር ውስጥ ባለሃብቶች ሲሆኑ የውጭ ቀጥተኛ
2.3.1 የግል Iንቨስትመንት Iንቨስትመንት ድርሻ ግን Aነስተኛ ነው፡፡ ለIንቨስትመንት Eድገት
Aዝጋሚነትና ዘላቂነት ማጣት ዋነኛው ችግር ባለሃብቶችን የሚስብ ፖሊሲና
በሀገሪቱ ያለው የIንቨስትመንት ፕሮጀክቶችና ካፒታል ጥንቅር ምቹ ሁኔታ Aለመኖሩ ነው፡፡
ሲታይ የIትዮጵያዊያን ባለሃብቶች ድርሻ ከፍተኛ ነው፡፡ ከ1984/85 ጀምሮ
Eስካሁን ድረስ የሀገር ውስጥ ባለሃብቶች ከጠቅላላው የIንቨስትመንት 2.3.2 የመንግሥት Iንቨስትመንት
ካፒታል ውስጥ ያላቸው ድርሻ 65% ገደማ ሲሆን ከጠቅላላው
የIንቨስትመንት ፕሮጀክቶች ውስጥ ደግሞ ድርሻቸው 95% Aካባቢ ነው፡፡
ይሁን Eንጂ የግል Iንቨስትሜንት ዘላቂ Eድገት በማሣየት ፋንታ የመንግሥት Iንቨስትመንት በፕሮጀክት ቁጥርም ሆነ በካፒታል
የማሽቆልቆል Aዝማሚያ ይታይበታል፡፡ በተለይም የIንቨስትመንት ፈቃድ መጠን Eድገት Aይታይበትም፡፡ በ1993/94 ዓ.ም የመንግሥት Iንቨስትመንት
21
ካፒታል ከ1A8 ሚሊዮን ብር ወደ 1.6 ቢሊዮን ብር ቢያድግም ይህ መጠን በመውደቁ ምክንያት ነው፡፡ የዓለም ገበያ ውጣ ውረዱን ለማካካስ ጥራትንና
በ199A/91 ከነበረው ጋር ሲነጻጸር በ72% ያነሠ ነው፡፡ በAጠቃላይ በሀገራችን Aቅርቦትን ለመጨመርና ለOርጋኒክ ቡና ምርት ጠንካራ ድጋፍ ለመስጠት
ያለው የIንቨስትሜንት Eንቅስቃሴ በፍጥነትና በዘላቂነት የሚያድግ ሣይሆን የሚያስችል ፖሊሲና Aሠራር Aለመኖሩ ደግሞ ሌላው ችግር ነው፡፡
Aዝጋሚ ነው፡፡ ከዚህም በላይ የIንቨስትመንት ፈቃድ ካገኙት ፕሮጀክቶች
መካከል ወደ ስራ የሚገቡት Aማካይ ቁጥር Aነስተኛ ነው፡፡ ከ1984/85- የሀገራችን የኤክስፖርት ችግር በዋነኛነት በAንድ ዓይነት ምርት ላይ
1993/94 ባሉት 1A ዓመታት ውስጥ ለጠቅላላው የIንቨስትሜንት ፈቃድ ጥገኛ መሆኑ ብቻ ሣይሆን የኤክስፖርት ምርት የምናቀርብባቸው ሀገሮችም
ካገኙት ፕሮጀክቶች መካከል ወደ ልማት የተሸጋገሩት በAማካይ 29% ብቻ ውስን መሆናቸው ጭምር ነው፡፡ የምርትና የገበያ ዳይቨርሲፊኬሽን ችግር
ናቸው፡፡ ያለበት የIትዮጵያ ኤክስፖርት ጠቅላላ Eንቅስቃሴ ደካማ ነው፡፡ ከAውሮፓ
ጀርመንና Iጣሊያ፣ ከኤዥያ ጃፓንና ሣውዲ Aረቢያ፣ ከAፍሪካ ደግሞ ጂቡቲ
2.4 ሚዛኑ የተዛባ የወጪና ገቢ ንግድ የሀገራችን ኤክስፖርት ገበያዎች ሲሆኑ የዚህ ዓይነቱ የንግድ Aጋሮች
ውስንነት ኤኮኖሚያችን ላልተጠበቁ Aደጋዎች ተጋላጭ Eንዲሆን
የካፒታል Eቃዎችና ቴክኖሎጂዎችን ወደ ሀገር ውስጥ ለማስገባት Aድርጐታል፡፡ በመሆኑም ባለፉት 4A ዓመታት የኤክስፖርት ገቢያችን
የሚያስችል የውጭ ምንዛሬ ከሚገኝባቸው ምንጮች መካከል የኤክስፖርት ከውጭ ለምናስገባው Eቃና Aገልግሎት የሚያስፈልገንን ወጪ ለመሸፈን
ገቢ Aንደኛውና ዋነኛው ነው፡፡ በኤክስፖርት ገቢ መቀነስ የሚከሰት የውጭ ያለው Aቅም ዝቅተኛ ሆኖ ቆይቷል፡፡ የIምፖርት ወጪን በመሸፈን ረገድ
ምንዛሬ Aቅርቦት Eጥረት ለምርት Aስፈላጊ የሆኑትን Eቃዎች ከውጭ የሀገራችን ኤክስፖርት ገቢ Aቅም በተከታታይ Eየተዳከመ በመምጣቱ
ለማስገባት የሚያስችል የIምፖርት ፋይናንስ Aቅም Eንዳይኖር ያደርጋል፡፡ የሚሸፍነው የIምፖርት ወጪ መጠን በAማካይ ከ2A-30% ብቻ ነው፡፡
ከውጭ ማስገባት ለሚገባን ነገር መግዣ የሚሆን በቂ የኤክስፖርት ገቢ
ሲጠፋ Eጅግ መሠረታዊ Eቃዎችን ለመግዛት ከውጭ ለመበደር ስለምንገደድ ሀገሪቱ የሚያስፈልጋትን የውጭ ምንዛሬ በAብዛኛው የምታገኘው
የEዳ ጫና ይበዛል፡፡ በዚህ ላይ የውጭ ቀጥታ Iንቨስትሜንትን ለመሣብ ከብድርና Eርዳታ Eንጅ ራሷ ከምታፈራው የኤክስፖርት ገቢ Aይደለም፡፡
Aለመቻሉ ሲታከልበት የካፒታልና ሌላም Aስፈላጊ Eቃዎችን ከውጭ የውጭ ምንዛሬ ዋነኛ ምንጭ የሆነው የቡና ኤክስፖርት በየጊዜው በዓለም
ለመግዛት ያለንን Aቅም ውስን ያደርገዋል፡፡ ገበያ ለሚከሠቱ የዋጋ ውጣ ውረድ ችግሮች ስለሚጋለጥ Aስተማማኝ ሊሆን
Aልቻለም፡፡ የሌጦ ዋጋ ለውጣ ውረድ ችግሮች ስለሚጋለጥ Aስተማማኝ
የሀገራችን ኤክስፖርት ገቢ Aንድ ችግር ባለፉት 3A Eና 4A ሊሆን Aልቻለም፡፡ የሌጦ ኤክስፖርትም Eየቀነሠ ነው፡፡ Aግዋ (AGOA)
ዓመታት በተወሠኑ የኤክስፖርት ምርቶች ላይ የተመሠረተ መሆኑና በሚባል ፕሮግራም Aሜሪካ ከቀረጥና ኮታ ነፃ በሆነ መንገድ Eቃዎችን ወደ
በተለይም ለውስጥና ለውጭ ተፅEኖዎች ተጋላጭ በሆነው ቡና ላይ ጥገኛ ሀገሯ Eንዲያስገቡ ለተወሠኑ ሀገሮች በመፍቀዷ Aንዳንዶቹ ከፍተኛ ጥቅም
መሆኑ ነው፡፡ ከቡና ውጭ ያሉት የኤክስፖርት ምርቶች የተወሰነ የAቅርቦት ሲያገኙ Iትዮጵያ ግን Aጋጣሚውን በሚገባ ልትጠቀምበት Aልቻለችም፡፡
መሻሻል ቢያሳዩም በዓይነትም ሆነ በመጠን Eጅግ Aነስተኛ በመሆናቸው በAሁኑ ጊዜ Aበባን ወደ ውጭ በመላክ ውጤታማ መሆን ይቻላል በሚል
የሀገሪቱን የኤክስፖርት Aቅም በሚፈለገው ደረጃ ላይ Aላደረሱትም፡፡ ዋነኛው መንግሥት ሁኔታዎችን የማመቻቸት ፍላጐት Eንዳለው Eየገለፀ ነው፡፡ የAበባ
የኤክስፖርት ገቢ ምንጭ የሆነው ቡና ደግሞ በዓለም ገበያ ያለው ዋጋ ገበያ ከምርት ሂደቱ ጀምሮ በፓኬጂንግ፣ በትራንስፖርትና በግብይት ከፍተኛ
ከዓመት ዓመት Eየወደቀ በመምጣቱ የIትዮጵያ ኤክስፖርት ከባድ ችግር ጥንቃቄ የሚፈልግ በመሆኑ የAበባ ገበያ በጥራትና በብዛት ከሌሎች ጋር
ገጥሞታል፡፡ በ1993/94 ብቻ በቡና ኤክስፖርት የታየው ውድቀት 8.3% ተወዳድሮ ውጤታማ ለመሆን ጊዜ መጠየቁ Aይቀርም፡፡ ኤክስፖርትን
ነበር፡፡ ከ1962/63 ጀምሮ Eስከ 1989/9A ድረስ የሀገሪቱ ኤክስፖርት በዋናነት ለመደገፍ ያስችላል በሚል የተቋቋመው የኤክስፖርት ፕሮሞሽን ኤጀንሲ
የቡና ጥገኛ ነበር፡፡ በ1989/9A ከጠቅላላው የሀገሪቱ ኤክስፖርት መጠን የቡና የታሠበውን ዓላማ ሊያሣካ ቀርቶ የራሱንም ሕልውና ለማቆየት ተስኖት
ድርሻ 69.8% የነበረ ሲሆን በ1993/94 ወደ 36.1 ቀንሷል፡፡ ይህ ሁኔታ በመንገዳገድ ላይ ነው፡፡ በAጠቃላይ በኤክስፖርት ዘርፍ ያለው ችግር ከዓለም
የተፈጠረው ቡናን የሚተኩ ሌሎች የኤክስፖርት ምርቶች በዓይነትና በመጠን ገበያ ውጣ ውረድ ጋር የተያያዘ ብቻ ሣይሆን ይኸንን ለመቋቋም የሚያግዝ
ከፍተኛ Eድገት በማሣየታቸው ሣይሆን በዓለም Aቀፍ ደረጃ የቡና ዋጋ ተገቢ ፖሊሲ Aለመኖሩም ጭምር ነው፡፡ ለOርጋኒክ ቡና ጠንካራ ድጋፍ
23
ብድርና Eርዳታ ጥገኛነት የሚላቀቁበትና ከሀገሪቱ ኤክስፖርት ገቢ Eድገት
መስጠት የሚያስችል፣ የኤክስፖርት Aቅርቦትን መጠንና ጥራት
ጋር የሚተሣሰሩበት ፖሊሲ ማውጣት Eስካልተቻለ ችግሩ መባባሱ የማይቀር
የሚያሣድግ፣ የባለሃብቶችን ተሣትፎ የሚያደፋፍር ፖሊሲና Aሠራር
ነው፡፡
ባለመኖሩ የተፈጠረ ችግር ነው፡፡ የኤክስፖርት ምርት በማምረትና ለገበያ
በማቅረብ የተሠማሩትን ክፍሎች የሚያበረታታ የመረጃ፣ የሥልጠና፣
የብድርና የሕግ ድጋፍ ማድረግ የሚያስችል ፖሊሲ Eስከሌለ ድረስ ችግሩ 2.5 ጤናማ ያልሆነ የፋይናንስ ኤኮኖሚ
መቀጠሉ Aይቀርም፡፡
የፋይናንሱ ክፍለ ኤኮኖሚ የገንዘብ Aቅርቦትን፣ መጠንን፣ ጥራትንና
የIትዮጵያ ገቢ ንግድም (Iምፖርት) የራሱ ችግሮች ያሉት ነው፡፡
የባንክ ሥርዓት Aወቃቀርን የሚመለከት ሲሆን በIትዮጵያ ኤኮኖሚ ውስጥ
ቀደም ሲል ከነበሩት ዓመታት ጋር ሲነጻጸር በ1993/94 የ11.7% Eድገት
የገንዘብ Aጠቃቀም የሚገኝበት ደረጃ ዝቅተኛ ነው፡፡ በገንዘብ Aቅርቦትና
የታየ ሲሆን ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት የIምፖርት ድርሻ በ1992/93
ለልውውጥ በሚቀርበው Eቃና Aገልግሎት መካከል ያለው የዝውውር ፍጥነት
ከነበረበት 24% በ1994/95 ወደ 28% ደርሷል፡፡ ይህ Eድገት በውጭ ብድርና
ከ1985 ጀምሮ መጠነኛ ውጣ ውረድ የሚታይበት ነው፡፡ ከ1991/92 ወዲህ
Eርዳታ ላይ የተመሠረተ Eንጂ በሀገሪቱ የኤክስፖርት ገቢ መጨመር የተገኘ
ይፋዊ Aጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት 2.1% ሲያድግ፣ የገንዘብ Aቅርቦት
ባለመሆኑ ጤናማ Aይደለም፡፡ ከዚህ ሌላ በቅርብ ዓመታት የIምፖርት ንግድ
ደግሞ ከ12% በላይ Aድጓል፡፡ በውጤቱም ከ199A/91 በኋላ ከገንዘብ
ጥንቅሩ ከካፒታል Eቃዎች ይልቅ ወደ ፍጆታ Eቃ Eያዘነበለ ነው፡፡
የሚገኘው ገቢ በከፍተኛ ደረጃ ቀንሷል፡፡ ከ199A ጀምሮ በወለድ ምጣኔ
ከ1991/92 ጀምሮ የፍጆታ Eቃዎችን ከውጭ የማስገባት ሂደት Eየጨመረ
ፖሊሲ ላይ ከፍተኛ ለውጥ ተደርጓል፡፡
ነው፡፡ የዋጋ ቁጥጥር መላላቱንና የድርቁን መክፋት ተከትሎ Eንደ ቴሌቨዥን
ሴት፣ መኪናና የምግብ Eህል የመሣሠሉት የፍጆታ Eቃዎችና ምርቶች
መንግሥት ከብድርና ተቀማጭ ወለድ ምጣኔ ጋር በተያያዘ
ከውጭ በግዥ ወደ ሀገራችን Eየገቡ ነው፡፡ Iትዮጵያ በ1993/94 1.3 ቢሊዮን
Aብዛኞዎቹን የቁጥጥር ሁኔታዎች ሲያነሣ በ1994 የቁጠባና የማስቀመጫ
ብር የሚገመት Eህል ከውጭ በግዥ ያስገባች ሲሆን ይኸ Aሀዝ በ1992/93
ጊዜ ዝቅተኛ ወለል ክለሳ በማካሄድ ከ6% ወደ 3% ዝቅ Aድርጐታል፡፡
ሀገሪቱ ከውጭ በግዥ ካስገባችው በ1A4.6% የበለጠ ነበር፡፡
በዚህም የተነሣ በ1992/93 6.3% የነበረው Aማካይ የተቀማጭ ምጣኔ
በ1993/94 ወደ 3.5% ወርዷል፡፡ Aማካይ የብድር ወለድ ምጣኔም ከ12.75% ወደ
በAጠቃላይ በገቢ ንግድ Aልፎ Aልፎ የሚታዩ መሻሻሎች ቢኖሩም
1A.25% ቀንሷል፡፡ Eነዚህ ለውጦች ቢኖሩም Eስካሁን ድረስ ባንኮች የብድሩን
የውጭ ብድር፣ Eርዳታና Eዳ ቅነሣ የሚፈጥሯቸው Eንጂ ከኤክስፖርት
ፍሰት የሚወስኑት ተበዳሪዎች በሚያቀርቡት የብድር ዋስትና (መያዣ)
Aቅም Eድገት ጋር በቀጥታ የተያያዙ Aይደሉም፡፡ በመሆኑም ከፍተኛ የውጭ
ጥራት ላይ ተመስርተው Eንጂ ብድሩ የሚያስገኘውን ዋጋ ወይንም ትርፍ
ንግድ ሚዛን ጉድለት Aለብን፡፡ ከ199A/91 ጀምሮ Eየጨመረ የመጣው
Eያሠሉ Aይደለም፡፡ ይህ ዓይነቱ Aሠራር በ199A/91 Eና በ1993/94 መካከል
የንግድ ሚዛን ጉድለት ይበልጥ ተባብሷል፡፡ በደርግ ጊዜ ከጠቅላላው ብሔራዊ
ባሉት ጊዜያት በተለያዩ ባንኮች ውስጥ የሚታየው የብድር ምጣኔ ልዩነት
ምርት ውስጥ 6% የነበረው የንግድ ሚዛን በAሁኑ ጊዜ ወደ 25%
በጣም Aነስተኛ መሆኑን ያመለክታል፡፡
Aሻቅቧል፡፡ በቅርቡ በውጭ ከሚኖሩ Iትዮጵያዊያን ወደ ሀገር ውስጥ
የሚሸጋገረው ገንዘብ መጠን ጥቂት መሻሻል ከማሣየቱ ጐን የንግድ ሚዛን
በቅርብ ዓመታት ውስጥ መንግሥት ያለበትን የበጀት ጉድለት
ጉድለት Eየተባባሠ ነው፡፡ ለረጅም ዓመታት ከታየው የንግድ ሚዛን ጉድለት
ለማሟላት የሚያስችል ከፍተኛ ብድር ማግኘት በመፈለጉ Aብዛኛውን የሀገር
ጐን በ1993/94 Aጠቃላይ የንግድ ሚዛን መሻሻል ቢያሣይም ለንግድ ሚዛን
ውስጥ ብድር Eየወሠደ ነው፡፡ በ1993/94 ከነበረው ጠቅላላ የሀገር ውስጥ
መሻሻል 85% AስተዋፅO ያደረገው ከድህነት ቅነሣ ጋር በተያያዘ የተገኘው
ብድር መንግሥት የወሰደው መጠን 58% ነው፡፡ መንግሥታዊ ያልሆነው
የውጭ ብድር፣ Eርዳታ፣ የEዳ ክፍያ ጊዜ መራዘምና የEዳ ስረዛ ድጋፍ ነው፡፡
የሀገር ውስጥ ብድር መጠን ግን ከ199A/91 ጀምሮ በAማካይ በየዓመቱ
በIትዮጵያ ንግድ ባንክና ብሔራዊ ባንክ ያለው መጠባበቂያ በ1994/95
በ2.2% Eየቀነሰ ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪ ከባንክ ብድር ጋር የተያያዙ ሁለት
በ3226.3 ሚሊዮን ብር የጨመረው ከዚሁ ጋር በተያያዘ ነው፡፡ ስለዚህ
መሠረታዊ ችግሮች ይታያሉ፡፡ Eነዚህም የመጀመሪያው ችግር የIትዮጵያ
የሀገራችን የገቢና ወጪ ንግድ ሚዛንም ሆነ የመጠባበቂያ Aቅም ከውጭ
ንግድ ባንክ ከሠጠው ብድር ውስጥ ከ3A% በላይ፤ የልማት ባንክ ከሠጠው
25
ብድር ውስጥ ደግሞ ከ5A% በላይ የሚሆነው የማይመለስ ገንዘብ መሆኑ የማይችል ግትር የAሠራር ሥርዓትና ለዘርፉ Eድገት የሚበጅ ሁነኛ ፖሊሲ
ሲሆን ሁለተኛው የመንግሥት ባንኮች የትኛው ዓይነት ብድር ጤነኛ Aለመኖር ነው፡፡ በዚህም ምክንያት መንግሥት የሚፈልጋቸውን Eየመረጠ
Eንደሆነና Eንዳልሆነ ለመለየት ባለመቻላቸው ለተበዳሪዎች መዋል ከፍተኛ ብድር ሲሠጥ ለማይፈልጋቸው ደግሞ ይከለክላል፡፡ በዚህ ዓይነቱ
የሚገባውና ካለAገልግሎት የተቀመጠ 17 ቢሊዮን ብር ገደማ ነው፡፡ ከዚህ የብድር ራሽን (ክፍፍል) Aሠራር በAንድ በኩል ትርፋማ ያልሆኑና
ውስጥ 98% የሚሆነው በIትዮጵያ ንግድ ባንክ የሚገኘው ነው፡፡ ለባለሃብት ስትራቴጅያዊ የኤኮኖሚ ጥቅም የሌላቸው ተበዳሪዎች የማይገባቸውን መጠን
የሚሠጠው ብድር መጠን ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት ውስጥ ያለው ድርሻ ይወስዳሉ፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ ለሀገሪቱ ኤኮኖሚ ትልቅ ለውጥ ሊያመጡ
በAማካይ ወደ 19% ቢያድግም ከ1987/88 -1992/93 ያለAገልግሎት በባንክ የሚችሉ ተበዳሪዎች የሚፈልጉትን ብድር Aጥተው ባሉበት ሁኔታ ካለAንዳች
የተቀመጠ ትርፍ ገንዘብ 46.7% ነበር፡፡ ጥቅም ባንክ ውስጥ በርካታ ገንዘብ ታስሮ ተቀምጧል፡፡
በIትዮጵያ የIንቨስትሜንት Eንቅስቃሴ Eጅግ ደካማ ነው፡፡ በዚያው 2.5.1 የመንግሥት ፋይናንስ
መጠን የቁጠባ Aቅማችንም Aነስተኛ ነው፡፡ በIንቨስትሜንት ለመሠማራት
የሚፈልጉ በርካታ ሰዎች ብድር ለማግኘት ባለመቻላቸው Eንዲህ ዓይነት ይህ ዘርፍ የመንግሥትን ገቢና ወጭ መጠንና Aደረጃጀት፣ የታክስ
መሠረታዊ ችግር ባለበት ሀገር ውስጥ የግል ባለሃብቶች ለልማት Aወቃቀሩንና የመንግሥት ወጪ ጥንቅርን፣ የበጀት ሁኔታንና የገቢ ወይም
የሚያውሉት ብድር Eንዲያገኙ የሚያስችልና የቆጠብነውን ገንዘብ ደግሞ የበጀት ጉድለት የሚሟላበትን ሥርዓት የሚያጠቃልል ነው፡፡ ከ1984/85-
በAግባቡ ጥቅም ላይ ለማዋል የሚያስችል ፖሊሲ Aለመኖሩ ችግሩን 199A/91 በነበሩት የበጀት ዓመታት Aጠቃላይ የመንግሥት ገቢ ከጠቅላላው
Aባብሶታል፡፡ የIትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ በነጻነት Eንዲሠራ የሚያስችለው ብሔራዊ ምርት ውስጥ የነበረው ድርሻ ከ18.5% Eስከ 23% ድረስ የነበረ
Oቶኖሚ (ሥልጣን) ስለሌለው የፋይናንሱን ክፍለ ኤኮኖሚ የሚያጠናክር ሲሆን በ1992/93 Eና በ1993/94 ፈጣን Eድገት Aሣይቷል፡፡ የመንግሥት
Eርምጃ መውሠድ Aይችልም፡፡ ባንኩ Aሁን ሥራ ላይ ያዋለው ፖሊሲ ገቢ Eርዳታን ጨምሮ ከፍተኛ ደረጃ ላይ የደረሠው በ1993/94 በጀት ዓመት
የAንድን ቢዝነስ ወይም የIንቨስትሜንት ፕሮጀክት Aዋጭነት Aጥንቶ ብድር ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት ውስጥ ያለው ድርሻ ወደ 24.8% በማደጉ ነው፡፡
ለመስጠት የሚያስችል ሣይሆን በዋስትና የሚያዝ ሃብትና ንብረት መኖሩን በ1994/95 ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት የነበረው ድርሻ 28.9% ደርሷል፡፡
Eያረጋገጠ ነው፡፡ ይህ Aሠራር ደግሞ በAንድ በኩል ውጤታማ ፕሮጀክት
ኖሯቸው የተሣካ ቢዝነስ መስራት የሚችሉትን Eስረኛ ያደረገ ሲሆን፣ በሌላ ከታክስ የሚገኘው ገቢ በ1993/94 ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት
በኩል ባንኩ ዋስትና ማቅረብ በመቻላቸው ብቻ ብድር ወስደው ውጤታማ ውስጥ ያለው ድርሻ 15.3% ነበር፡፡ ይኸ ደግሞ ከ1983/84-1993/94
መሆን ያልቻሉትን ተበዳሪዎች ንብረት ሸጦ ገንዘቡን ተመላሽ ለማድረግ በነበሩት 1A ዓመታት ውስጥ ከታየው Aማካይ ድርሻ በ12% የበለጠ ነው፡፡
ስለተሣነው የሀገር ሃብት Eየባከነ ነው፡፡ የገቢ ታክስና የንግድ ትርፍ ታክስ Aሠባሠብ በ1993/94 ከፍተኛ Eድገት
ያሣየው የፌደራሉ ሀገር ውስጥ ገቢ ባለሥልጣን በወሠደው የማሻሻያ Eርምጃ
በፋይናንሱ ኤኮኖሚ ያለው ሌላ ችግር ለግሉ ዘርፍ የሚሠጠው ብድር ነው፡፡ ይሁን Eንጂ የታክስ Aሠባሰብ ሥርዓቱ ፍትሃዊነት የጐደለውና
ትኩረት የAጭር ጊዜ ንግድ Eንቅስቃሴ በሚያደርጉት በተለይም ከውጭ ከAድሎ ያልፀዳ ነው፡፡ የታክስ መሠረቱን በሚያሠፋ ጥናትና Aቅምን ባገናዘበ
ንግድ ጋር በተያያዙ ሥራዎች ላይ ብቻ ያረፈ መሆኑ ነው፡፡ የረጅም ጊዜ Aሠራር ላይ የተመሠረተ ሣይሆን ከዘፈቀደ Aወሣሰን ያልተላቀቀና ሕግ
ብድር ለሚፈልጉ የግል ባለሃብቶች ማበደር የሚያስችል ተስማሚ ፖሊሲ Aክባሪዎችን የሚቀጣ ነው፡፡ የግል ባለሃብቶችን የሚያሸማቅቅ፣ ሠርቶ
ጨርሶ የለም፡፡ በፋይናንሱ ዘርፍ ለሚታየው ችግር Eንደምክንያት የመኖር ነጻነትንና ሃብት የማፍራት መብትን ከመጻረር ባሻገር Eንቨስትሜንት
ከሚቀርቡት ጉዳዮች መካከል ከብድር ገበያ ጋር የተያያዙ መረጃዎች Eጥረት፣ Eንዳይስፋፋ ያደረገ ነው፡፡ ወደ ግል ንብረትነት ከተዛወሩት የመንግሥት
ስለቢዝነስ የወደፊት ትርፋማነት የተዛባ ግንዛቤ መኖር፣ በAበዳሪውና ድርጅቶች ሺያጭ የተገኘውን ገቢ ሣይጨምር ታክስ ካልሆኑ የገቢ ምንጮች
በተበዳሪው መካከል መተማመን መጥፋት፣ ብድርን የመመለስ ባህል በተጠቀሰው ጊዜ ውስጥ የተገኘው ገቢ መጠን ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት
Aለመዳበርና የመሣሠሉት ዋና ዋናዎቹ ናቸው፡፡ ይሁን Eንጂ መሠረታዊው ውስጥ 24% ድርሻ ነበረው፡፡
ችግር የፋይናንስ ዘርፉ ተቋማዊ ድክመት፣ ከሁኔታዎች ጋር ሊጣጣም
27
የቅርብ ጊዜ የበጀት Aፈጻጸም ሁኔታዎች የሚያሣዩት Aዝማሚያ የተመደበው 63.2% ሲሆን በ1993/94 Eና በ1994/95 የተመደበው በጀት
የመንግሥት ወጪ ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት ውስጥ በ1992/93 ከነበረው ግን ከበፊቶቹ ዓመታት ያነሠ ነው፡፡ በኤኮኖሚ ልማት ዘርፍ ውስጥ
የ29.1% ድርሻ በ1994/95 በጀት ዓመት ወደ 32.3% ማደጉን ነው፡፡ የሚገኘው የግብርናና የተፈጥሮ ሃብት ንUስ ዘርፍም የካፒታል በጀት
ከኤርትራ ጋር የነበረው ጦርነት ካበቃ በኋላ በመንግሥት ወጪ ጥንቅርና ድርሻው ከ1989/9A Eስከ 1994/95 በተከታታይ Eየቀነሠ መጥቷል፡፡
ባህርይ ላይ ለውጥ ተፈጥሯል፡፡ መደበኛ በጀት በ1991/92 ከጠቅላላው ለምሣሌ በ1989/9A 2A% የነበረው በ1994/95 ወደ 13% ወርዷል፡፡ በAንጻሩ
ብሔራዊ ምርት ውስጥ የ26% ድርሻ የነበረው ሲሆን በ1993/94 ወደ በኤኮኖሚ ልማት ዘርፍ ስር ያለው ሌላው ንUስ ዘርፍ (የትራንስፖርትና
2A.4% ቀንሷል፡፡ ይህ ቁጥር በጦርነቱ ወቅት ከነበረው የመደበኛ በጀት ወጪ ኮንስትራክሽን) በካፒታል በጀት ድልድል መጠነኛ መሻሻል ታይቶበታል፡፡
መጠን ያነሰ ቢሆንም በAለፉት 1A ዓመታት ከነበረው Aማካይ ወጪ ግን በዚህም ንUስ ዘርፍ የሚታየው Eድገት በየዓመቱ ከፍና ዝቅ ስለሚል
የበለጠ ነው፡፡ በተነጻጻሪ ሁኔታ የካፒታል በጀት ወጪ በ1984/85 በጀት Aስተማማኝነትና ዘላቂነት Aይታይበትም፡፡
ዓመት ከጠቅላላው ብሔራዊ ምርት ውስጥ የነበረው የ6.7% ድርሻ
በ1993/94 ወደ 12% Aድጓል፡፡ የመደበኛ በጀት ድልድል ጠቅላላ ሌላው የካፒታል በጀት ባለድርሻ የማህበራዊ ልማት ዘርፍ ነው፡፡
Aገልግሎትን፣ የIኮኖሚ Aገልግሎትን፣ ማህበራዊ Aገልግሎትን፣ ወለድን፣ የዚህ ዘርፍ ድርሻ Aንዴ ሲጨምር ሌላ ጊዜ ሲቀንስ ዘላቂ መሻሻል ማሣየት
የውጭ ድጋፍንና ሌሎችን የሚያካትት ነው፡፡ ከመደበኛ በጀት ወጪ ውስጥ Aልቻለም፡፡ በ1989/9A 24% የነበረው የዘርፉ ድርሻ በ1994/95 ወደ 23%
ከፍተኛውን ድርሻ የያዘው ጠቅላላ Aገልግሎት (መከላከያ፣ ፀጥታና ደህንነት) ዝቅ ብሏል፡፡ በዚሁ ልማት ዘርፍ ስር ያለው የትምህርት ንUስ ዘርፍ
ሲሆን ከዚህም ወጪ በተለይ ለመከላከያ የተመደበው ከፍተኛ ነው፡፡ የካፒታል በጀት ድልድል መውጣትና መውረድ የሚታይበት ነው፡፡
በ1994/95 ለጠቅላላ Aገልግሎት ተመድቦ ከነበረው 38% ወጪ ውስጥ 5A% በ1989/9A 1A% ድርሻ ነበረው፡፡ በ1993/94 ደግሞ ወደ 8.8% ወረደ፡፡
የሚሆነው የመከላከያ ድርሻ ነው፡፡ ይኸም ማለት ለመከላከያ የተመደበው በ1994/95 የነበረው ድርሻ 13.6% ነበር፡፡ በማህበራዊ ልማት ዘርፍ ስር
በጀት 19% ነበር ማለት ነው፡፡ የሚገኘው የጤና ንUስ ዘርፍም ተመሣሣይ ችግር Aለበት፡፡ ይኸኛው ንUስ
ዘርፍ በ1989/9A የነበረው የካፒታል በጀት ድርሻ 6.5% የነበረ ሲሆን
ሌላው የመደበኛ በጀት ባለድርሻ የኤኮኖሚ Aገልግሎት ነው፡፡ ለዚህ በ1994/95 ደግሞ ወደ 5% ዝቅ ብሏል፡፡ በAጠቃላይ ለልማት የሚመደበው
ዘርፍ በ1994/95 ተመድቦ የነበረው በጀት 1A.8% ሲሆን ከዚህ ውስጥ በጀት ስርጭት ፍትሃዊነቱና ዘላቂነቱ Aስተማማኝነት የለውም፡፡
ለግብርናና ተፈጥሮ ሃብት 5.9%፣ ለከተማ ልማትና ኮንስትራክሽን ደግሞ
1.1% ነው፡፡ Aንደኛው የመደበኛ በጀት ባለድርሻ ማህበራዊ Aገልግሎት ሲሆን የመንግሥት ፋይናንስ ወጪ በከፍተኛ ፍጥነት ከገቢው Eየበለጠ
በ1994/95 ለዘርፉ ተመድቦ የነበረው 25.9% ነው፡፡ ከዚህ ውስጥ ለትምህርት የመጣ በመሆኑ የበጀት ጉድለቱን Eያሠፋው ነው፡፡ በዚህም መሠረት
18.5%፣ ለጤና 4.3% ተመድቧል፡፡ ከዚህ የበጀት ድልድል ማየት በ1992/93 ከጠቅላላው የሀገር ውስጥ ምርት 1A.3% የነበረው የበጀት
Eንደሚቻለው የIኮኖሚ Aገልግሎት ድርሻ ለጠቅላላ Aገልግሎት ከተመደበው ጉድለት መጠን በ1993/94 ወደ 14% Aድጓል፡፡ በAንጻሩ መንግሥት
1/3ኛ የሚያንስ ሲሆን ማህበራዊ Aገልግሎት ከተመደበው ደግሞ ከግማሽ በ1991/92 ከሀገር ውስጥ ባንክ ወደ 5.5 ቢሊዮን ብር በብድር ወስዶ የነበረ
በታች መሆኑን ነው፡፡ ከኤርትራ ጋር የነበረው ጦርነት Eንደቆመ የመከላከያ ቢሆንም በ1993/94 ግን ያለበትን የበጀት ጉድለት ከውጭ በሚገኝ ብድር
ወጪ Eየቀነሠ ቢመጣም Aሁንም ለትምህርትና ለጤና ከሚመደበው የበለጠ የመሸፈን Eድል በማግኘቱ ከሀገር ውስጥ ባንክ ለበጀት ጉድለት መሸፈኛ
ድርሻ Eየወሠደ ነው፡፡ የተበደረው 723 ሚሊዮን ብር ብቻ ነው፡፡ መንግሥት ከሀገር ውስጥ ባንክ
የሚወስደው ብድር ማነስ የበጀት ጉድለቱን Eየቀነሠ መምጣት የሚያሣይ
የካፒታል በጀት ድልድል ደግሞ በዋነኛነት ኤኮኖሚ ልማትና
ሣይሆን በውጭ ብድር ለመሸፈን መቻሉንና ይኸም የሀገሪቱን Eዳ ጫና
ማህበራዊ ልማትን የሚያካትት ሲሆን ከፍተኛውን ድርሻ የሚይዘው
የሚያበዛው መሆኑን ነው፡፡
ለIኮኖሚ ልማት የሚመደበው ነው፡፡ ይሁን Eንጅ ከ1989/ 9A ጀምሮ Eስከ
1994/95 ያለው የካፒታል በጀት ድልድል ሲታይ የኤኮኖሚ ልማት ዘርፍ
ድርሻ Eየቀነሰ መጥቷል፡፡ ባለፉት 7 Eና 8 ዓመታት ውስጥ ለዘርፉ
ከተመደበው ካፒታል በጀት ከፍተኛ የነበረው በ1992/93 በጀት ዓመት
2.6 ያልተረጋጋ የዋጋ ሁኔታ
29
ከ199A/91 Eስከ 1994/95 ባሉት 5 Eና 6 ዓመታት የነበረውን ባይሆንም በዓለም ገበያ የተከሠተው የቡና ዋጋ መውደቅ የሀገሪቱን የውጭ
ሁኔታ ብቻ Eንኳ ብናይ የIትዮጵያ Iኮኖሚ ሁኔታ በተፈጥሮ ችሮታ ላይ ምንዛሬ ግኝት ከመገደብ Aልፎ ጠቅላላ ኤኮኖሚውን ደካማ Aድርጐታል፡፡
የተንጠለጠለ መሆኑን Eንገነዘባለን፡፡ የዋጋ መውጣትና መውረድም የተፈጥሮ
ጥገኛ ከሆነው የሀገሪቱ ግብርና ዘርፍ Eንቅስቃሴ ጋር በጥብቅ የተሣሰረ ከ4A ዓመታት በላይ የሀገሪቱ ኤክስፖርት በዓይነት፣ በመጠንና
ነው፡፡ መልካም የAየር ፀባይ ሲያጋጥምና የግብርና ምርት ሲጨምር ዋጋ በሚሸጥበት ክልል ውስንነት Eንደታሠረ በመሆኑ ሁልጊዜም ለውጫዊ
ይወርዳል፡፡ ድርቅ በመጣና ጦርነት በተከሠተ ቁጥር የግብርና ምርት ሲቀንስ ክስተቶች በቀላሉ ይጋለጣል፡፡ በኤኮኖሚው መዋቅራዊ ሽግግር ለማድረግና
ዋጋ ወደ ላይ ይወጣል፡፡ በ1992/93 ጥሩ የAየር ሁኔታ በመኖሩ በሀገሪቱ ድህነትን ለመቀነስ የተደረገው የፖሊሲ ማሻሻያ ከ12 ዓመታት ሙከራ በኋላ
የተሻለ የግብርና ምርት ተገኝቶ ስለነበር የዋጋ መውረድ ተከሠተ፡፡ ውጤት ሊያስገኝ Aልቻለም፡፡ የግብርና ልማት መር Iንዱስትሪ ፖሊሲ
በ1994/95 ደግሞ ከፍተኛ ድርቅ በማጋጠሙ የግብርና ምርት በከፍተኛ ደረጃ ከተጀመረ 12 ዓመታት ቢያልፉም የምግብ ዋስትናን ለማረጋገጥም ሆነ
ሲቀንሰ የዋጋ ንረት ተፈጠረ፡፡ በ1992/93 ያገጠመውን የግብርና ምርት በምግብ ራስን ለመቻል የተደረገው ሙከራ Aልተሣካም፡፡ በ1994/95 ዓ.ም.
መጨመር ተከትሎ የዋጋ ንረት መጠን ከዜሮ በታች -5.2% ሲወርድ 14 ሚሊዮን ሕዝብ በድርቅ ተጐድቷል፡፡ ከዚሁ ጋር በተያያዘ ከ2AA ሺህ
የ1994/95 ድርቅ Eንደተከሠተ ወደ 15% Aደገ፡፡ በ1992/93 ድርቅ የምግብ ሕዝብ በላይ ሞቷል፡፡ በድርቁ መመላለስና በኤኮኖሚው Eንቅስቃሴ ድክመት
Eህል ዋጋ በ19.4% ወድቆ ነበር፡፡ በዚህም መሠረት በIትዮጵያ የዋጋን የደረሰው Aስከፊ ርሃብ ፖሊሲው ከዚህ ዓይነቱ Aደጋ የመከላከል ብቃት
ሁኔታ በዋናነት የሚወስነው ሠፊ የገንዘብ Aቅርቦት መኖር Aለመኖር Eንደሌለው Aሣይቷል፡፡
ሣይሆን የግብርናው Eንቅስቃሴ መዳከምና መጠናከር ነው፡፡ የዋጋ ንረት
ከዜሮ በታች በወረደበትና የግብርና ምርት ባደገበት የገንዘብ Aቅርቦት ጥሩ ምርት ሲኖር Eንኳ ከመዋቅሩ ገታራነትና ከገበያ ችግር የተነሣ
በ1A.5% Aድጐ የነበረ ሲሆን የግብርናው ምርት በድርቅ በወደቀበትና የዋጋ ገበሬውም ሆነ በAጠቃላይ ኤኮኖሚው ተጠቃሚ ሊሆኑ Aልቻሉም፡፡
ንረት ወደ 15% ባደገበት 1994/95 ጊዜም የገንዘብ Aቅርቦት Eድገት የተመረተውን ምርት መጠቀም የሚችል የሀገር ውስጥ ፍላጐት በሌለበትና
ተመሣሣይ ነበር፡፡ የውጭ ገበያ Eድልን መጠቀም በማይቻልበት ሁኔታ የሀገሪቱ ግብርና ምርት
Eድገት ዘላቂ ሊሆን Aይችልም፡፡ Eነዚህን Aጠቃላይ ግንዛቤዎች በመውሠድ
በግብርና ምርትና በዋጋ መካከል ያለውን ትስስር መነሻ በማድረግ የተጣጣመ የከተማና የገጠር ልማት ስትራቴጅ ካልተቀየሠና የEያንዳንዱ
ሦስት ገጽታዎችን መገንዘብ ይቻላል፡፡ Eነዚህም Aንደኛ የግብርና የምርት ክፍለ ኤኮኖሚ Eድገት ትርጉም ባለው ሁኔታ ከሌላው ጋር መደጋገፍ
Eጥረት ሲያጋጥም ከሚከሠተው የዋጋ ንረት የበለጠ የግብርና ምርት ወይንም መተሣሠር ካልቻለ ገጠርን ብቻ ማEከል ያደረገው የግብርና ልማት
ሲትረፈረፍ ከፍተኛ የዋጋ ውድቀት ይታያል፡፡ ሁለተኛ ከEርሻ ምርት መር Iንዱስትሪ ፖሊሲ ውጤት Eንደማይኖረው በEርግጠኝነት መናገር
መጨመር ጋር ተያይዞ የምግብ ዋጋ ስለሚቀንስ ገበሬው በዋጋ ተጠቃሚ ይቻላል፡፡
Aይሆንም፡፡ ሦስተኛ የገንዘብ ተቋማት የዋጋ ንረትን ለመቆጣጠር የሚያስችል
ፖሊሲ ስለሌላቸው በዚህ ረገድ የሚጫወቱት ሚና ዝቅተኛ ነው፡፡ 2.7 Eድገቱ የተገታ የግብርና ዘርፍ
በAጠቃላይ የሀገሪቱ ኤኮኖሚ ባህርይ ሲታይ የIኮኖሚው Eድገት የሀገራችን ግብርና ከጠቅላላው ሕዝብ ውስጥ 85% የሚሆነው የሠው
ከሕዝብ Eድገት ወደ ኋላ የቀረ ነው፡፡ በፍጥነት የሚጨምረውን የሕዝብ ኃይል የተሰማራበት የሥራ መስክ፣ ከጠቅላላው የሀገሪቱ ምርት ውስጥ ወደ
Eድገት ተከትሎ ባለፋት Aምስት ዓመታት ትክክለኛው ብሔራዊ ገቢ በሁለት 5A% የሚጠጋ ድርሻ ያለውና ከሀገሪቱ ኤክስፖርት ምርት ከ85% በላይ
Eጥፍ ቀንሷል፡፡ በገጠርም ሆነ በከተማ የዜጐች የነፍስ ወከፍ ገቢ Eየቀነሠ የሚሆነውን የሚያበረክት ነው፡፡ የግብርና ምርት ሲያድግ የሀገሪቱ ጠቅላላ
መጥቷል፡፡ የዋጋን መውጣትና መውረድ ሁኔታ የሚያረጋጋ ፖሊሲ በሌለበት ምርትና የኤክስፖርት መጠን ያድጋል፡፡ ሲቀንስ ደግሞ Aብሮ ይቀንሣል፡፡
ሁኔታ ዋጋ ከግብርና ምርት ማደግና መቀነስ ጋር ተያይዞ ይዋዥቃል፡፡ ይሁን Eንጂ ሙሉ በሙሉ የዝናብ ጥገኛና ኋላ ቀር በሆነ የAመራረት ዘይቤ
የኤኮኖሚው Eንቅስቃሴ ለውጭና ለውስጥ ክስተቶች ከመጋለጥ Aደጋ ስለሚመራ፤ ፈጣን በሆነ የሕዝብ ቁጥር Eድገት ምክንያት የገበሬው የነፍስ
ማምለጥ Aልቻለም፡፡ የIትዮጵያ ኤኮኖሚ ለዓለም ገበያ በደንብ የተከፈተ ወከፍ ይዞታ ከግማሽ ሄክታር Eያነሰ ስለመጣ፣ በተለያዩ ምክንያቶች የሀገሪቱ
31
የEርሻ መሬት ጉዳት ስለደረሠበት ምርታማነቱ Eየቀነሰ የመጣ የIኰኖሚ Eርባታ ይውል የነበረው 46 ሚሊዮን ሄክታር መሬት ከቅርብ ዓመታት
ዘርፍ ነው፡፡ በመሆኑም የዚህ ዓይነት መዋቅራዊ ችግር ያለበት የIትዮጵያ ወዲህ ከ2A ሚሊዮን ሄክታር መሬት በታች ወርዷል፡፡ የግጦሽ መሬት
ግብርና ወደ Iንዱስትሪ የሚያሸጋግር መሪ ሚና ሊጫወት ቀርቶ በዘርፉ መቀነስ፣ የEንስሳት ሕክምና Aለመጠናከርና በተከታታይ የሚከሠት ድርቅ
የተሠማሩትንም ገበሬዎች የምግብ ፍጆታ መሸፈን Aልቻለም፡፡ Eስከ 1995 የሀገሪቱን የEንስሳት ቁጥር ቀንሶታል፡፡ ከ1A ዓመት በፊት የነበረው 3A
በነበሩት 5 ዓመታት ግብርናው ያሣየው Eድገት በAማካይ -1.5% ነው፡፡ ሚሊዮን Aካባቢ የEንስሳት ቁጥር በAሁኑ ጊዜ በከፍተኛ ደረጃ ቀንሷል፡፡
በ1992/93 11.5% ቢያድግም በ1993/94 ያሣየው Eድገት -3.1%. Eንዲሁም ይኸንኑ ተከትሎ የወተት፣ የሥጋና የቆዳ ምርት መጠን Eየቀነሠ ነው፡፡
በ1994/95 –12.12% በመሆኑ የ3ቱ Aመታት Eድገት ከA በታች -1.3% በዚህም የተነሣ ላለፉት 15 Eና 2A ዓመታት በEርዳታ ብቻ የሚኖሩ ሠዎች
ነበር፡፡ በዚህ ዓመት በታየው ጥሩ ዝናብ ተመዘገበ የሚባለው የግብርና ቁጥር Eየጨመረ ነው፡፡ ለምሣሌ በ1984 ዓ.ም ለረሃብ የተጋለጠው ሕዝብ
Eድገት ከነበረበት ዜሮ የEድገት ደረጃ ማገገሙን Eንጂ በዘርፉ የታየ ዘላቂ ቁጥር 6.2 ሚሊዮን የነበረ ሲሆን በ1994/95 ደግሞ ከ14 ሚሊዮን በላይ
Eድገት ስለማያመለክት ዝናብ ከጠፋ ተመልሶ የሚወርድ ነው፡፡ ነበር፡፡ መልካም የAየር ፀባይ በታየበት በAሁኑ ዓመት Eንኳ Eርዳታ
የሚፈልገው ሕዝብ ቁጥር 7 ሚሊዮን ገደማ ነው፡፡
ላለፉት 42 ዓመታት የነፍስ ወከፍ ገቢ Eድገት ወደ ዜሮ የተጠጋ ባለፉት 14 ዓመታት የታየው የመሬት ምርታማነትና የነፍስ ወከፍ
ነው፡፡ ይኸም ማለት የAሁኑ የሕዝቡ የኑሮ ደረጃ ከ4A ዓመታት በፊት ገቢ መቀነስም ሆነ የEርዳታ ፈላጊው ቁጥር Eየጨመረ መሄድ የሚጠቁመው
ከነበረው Aልተሻሻለም ማለት ነው፡፡ ባለፉት 13 ዓመታት በየዓመቱ የመንግሥት ፖሊሲ ውጤታማ Aለመሆኑን ነው፡፡ የፖሊሲው ትኩረት
የተመዘገበው የነፍስ ወከፍ ገቢ Eድገት በAማካይ ወደ 1.6% የሚጠጋ ሲሆን ለክፍለ ኤኮኖሚው ሽግግር የሚረዳ መፍትሔ በማምጣት ፋንታ የችግሩ
በደርግ መንግሥት 17 ዓመታት ቆይታ ከተመዘገበው በ1% ያነሰ ነው፡፡ ምልክቶች በሆኑ ጥቃቅን ጉዳዮች ላይ የተመሠረተ መሆኑን ነው፡፡
በEርሻው ዘርፍ ብቻ ባለፋት 13 ዓመታት የተመዘገበውን የነፍስ ወከፍ ለግብርናው ዘርፍ ትኩረት የሚሠጥ ፖሊሲ Eየተከተልን ነው በሚባልበት
ዓመታዊ ገቢ ከተመለከትን ደግሞ በንጉሡ ጊዜ ከነበረው በ31% ያነሰ ሲሆን ጊዜ Eንዲህ ዓይነት ውድቀት መታየቱ የመንግሥት ፖሊሲ የተሣሣተ
በደርግ ጊዜ ከነበረው ደግሞ በ15% ያነሰ ነው፡፡ የመሬት ምርታማነት Eየቀነሰ መሆኑን ያሣያል፡፡ ፖሊሲው የIንዱስትሪ ምርት ገበያ Eንዲያገኝ የገበሬውን
በመምጣቱ ባለፉት 4A ዓመታት ከግብርና ዘርፍ ውጭ ያለው የነፍስ ወከፍ ገቢ ማሣደግ፣ ለልማት የሚውል የሀገር ውስጥ ቁጠባ ማፍራት፣ ከፍተኛ
ገቢ በA.8% Eድገት ሲያሣይ የግብርናው ዘርፍ የነፍስ ወከፍ ገቢ ግን በ1.2% የካፒታል Iንቨስትሜንት ሣያስፈልግ በግብርና ምርት የሚገኝ Iንቨስትመንት
ቀንሷል፡፡ ከ4A ዓመታት በፊት በ1 ሄክታር በAማካይ 11 ኩንታል ማምረት ማሣደግ፣ በድህነት ውስጥ የሚገኘውን Aብዛኛውን ሕዝብ በምግብ Eህል
ይቻል የነበረ ሲሆን፣ ከቅርብ ዓመታት ወዲህ ያውም የምርት ማሣደጊያ ራሱን ማስቻል፣ ፈጣን የIኮኖሚ Eድገት ማምጣት የሚሉ ዓላማዎች
ግብዓቶች በተሻለ ደረጃ ጥቅም ላይ ውለዋል በሚባልበት ጊዜ በ1 ሄክታር ቢኖሩትም ከ1A ዓመታት በላይ በተጨባጭ ተግባር ተሞከሮ በቲዎሪም
ማምረት የተቻለው Aማካይ ምርት ከ1A ኩንታል Aይበልጥም፡፡ Eያንዳንዱ በተግባርም ውድቅ ሆኗል፡፡
ገበሬ በነፍስ ወከፍ የሚያመርተው ምርት ከ2A ዓመታት በፊት በዓመት
በAማካይ 17A ኪሎ ግራም የነበረ ሲሆን ከቅርብ ዓመታት ወዲህ ግን ከ97 ባለፉት 14 ዓመታት የግብርና ግብዓት በተለይም የማዳበሪያ
ኪሎ ግራም Aይበልጥም፡፡ የግብርናው ዘርፍ ዓመታዊ Eድገት የAለፉት 13 Aቅርቦትና ፍጆታ መጠን Eድገት ቢያሣይም የመሬቱን ምርታማነትና
ዓመታት በAማካይ 1.7% ሲሆን በደርግ የሥልጣን ዓመታት ከተመዘገበው የገበሬውን ገቢ በማሣደግ ረገድ ለውጥ Aላመጣም፡፡ በ1983 ወደ ሀገር ውስጥ
A.6% Aማካይ Eድገት የሚለየው በ1% ብቻ ነው፡፡ በወያኔ/IህAዴግ ይገባ ከነበረው ማዳበሪያ መጠን በAሁኑ ጊዜ የሚገባው ከ2AA% በላይ
መንግሥት ሥልጣን ዘመን Aልፎ Aልፎ የግብርናው ዘርፍ ለሀገሪቱ ጠቅላላ ጨምሯል፡፡ ፍጆታውም በ1982 ዓ.ም. በሄክታር 34 ኪሎ ግራም የነበረው
ምርት የሚያበረክተው ድርሻ ከ5A% ሲወርድ የነበረው የሌሎች ሴክተሮች Aሁን በሄክታር 46 ኪ.ግ. ሆኗል፡፡ ነገር ግን ገበሬዎች Aንድ ዓይነት ምርት
ድርሻ ስላደገ ሳይሆን ግብርናው የዝናብ ጥገኛ በመሆኑና በድርቅ በመጐዳቱ ላይ Eንዲያተኩሩ፣ የመሬት ንጥረ ነገር Eንዲሟጠጥና ምርታማነት
ነው፡፡ Eንዲቀንስ፣ የተሻሻለ ዘር የመጠቀም ፍላጐትም Eንዲቀዘቅዝ Aስተዋፆ
Aድርጓል፡፡ ከሀገሪቱ የተለያየ ሥነ-ምህዳርና የAፈር ፀባይ ጋር ያለው
ባለፉት 3A ዓመታት በሀገሪቱ ውስጥ በቋሚነት ለከብት ግጦሽና ተስማሚነት Eየተጠና ጥቅም ላይ Aለመዋሉም ያስከተለው ችግር ቀላል
33
Aይደለም፡፡ በዚያው ልክ የማዳበሪያ ዋጋ በየዓመቱ 8.5% ገደማ ሠጪና Eዳ ሠብሣቢ የሆነበት የተጠላለፈ Aሠራር የግብርናውን ግብይት
ስለሚጨምር የገበሬውን የመግዛት Aቅም መፈታተኑ Aልቀረም፡፡ ከሚያውኩት ችግሮች መካከል ዋነኛው ነው፡፡ በዚህ ላይ የማዳበሪያ ዋጋ
ከEህል ዋጋ በበለጠ ፍጥነት ስለሚያድግ ችግሩን Aባብሶታል፡፡ ለምሣሌ
የምርጥ ዘር በማቅረብ ረገድ የIትዮጵያ ምርጥ ዘር ማባዣ ድርጅት ከ1987 ዓ.ም. Eስከ 1992 በነበሩት 5 ዓመታት ውስጥ የEህል ዋጋ በ14.6%
Eየተንቀሣቀሰ ቢሆንም የማሠራጨት ችግር Aለበት፡፡ የችግሩ መንስኤዎች፤ Eድገት ሲያሣይ፣ ዳፕ የሚባለው ማዳበሪያ ዋጋ ደግሞ ከEጥፍ በላይ በሆነ
የዋጋው መናር፣ የገበሬዎች ፍላጐት መቀነስ፣ የተሻሻለ ምርትን መጠን ማለትም በ37.5% Aድጐ ነበር፡፡ ሁሉም የትራንስፖርትና መገናኛ
የማስተዋወቅ ድክመትና በኤክስቴንሽን ሠራተኞች፣ በገበያ ኤጀንሲዎች፣ ዋጋ በ61.1% ወደላይ ወጥቶ ነበር፡፡ ይኸ የሚያሣየው የንግድ ልውውጥ
በገበሬዎችና በምርጥ ዘር ማባዣ ድርጅት መካከል ያለው ቅንጅት መላላት፣ ምጣኔው ለግብርና ምርት ዋጋ Aጋዥ Aለመሆኑን ነው፡፡ ምን Aልባት የEህል
የዘሩ ጥራት ጉድለት ናቸው፡፡ ዋጋ መውደቅ ከEርሻ ዘርፍ ውጭ ለሚኖረው ሕዝብ ኑሮ መርከስ AስተዋፅO
ሊያደርግ ይችላል ይባል ይሆናል፡፡ Eውነቱ ግን ይህ Aይደለም፡፡ በAሁኑ
የEርሻ ምርት ግብይት ሥርዓት ሌላው የዘርፉ ትልቅ ችግር ነው፡፡ የሀገሪቱ ሁኔታ ግብርና በጠቅላላው ኤኮኖሚ ውስጥ ያለው ድርሻ ከፍተኛ
ገበሬዎች ጥሩ ምርት ሲያገኙ ከፍጆታ የሚተርፈውን በመጋዘን የማቆየት Eንደመሆኑ በዘርፉ የሚደርስ ማንኛውም ዓይነት ጉዳት በAብዛኛው ሕዝብ
ልምድና Aቅም ስለሌላቸው፣ የመንግሥት ግብር Eንዲሁም የማዳበሪያ ብድር ኑሮ ላይ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ የሚያስከትለው ተፅEኖ ከፍተኛ ነው፡፡
ክፍያ ለገበሬዎች ግብይት ተስማሚ ባልሆነ ወቅት መሆኑና በመሣሠሉት
ችግሮች የተነሣ Aብዛኛውን ምርት በመኸር ጊዜ ገበያ Aውጥተው ለነጋዴና የሀገራችን ገበሬዎች ለግብርና ብድር በAጠቃላይና ለረጅም ጊዜ ብድር
ለከተማው Eህል ፈላጊ በርካሽ ዋጋ ይሸጡታል፡፡ በዚህ ጊዜ Aቅርቦቱ ይበዛና ደግሞ በተለይ ዝቅተኛ ፍላጐት ያሣያሉ፡፡ ምክንያቱም ኑሯቸው ከEጅ ወደ
የEህል ዋጋ ይወድቃል፡፡ ለምሣሌ በ1986 ምርት ዘመን የEርሻ ምርት ዋጋ Aፍ በሆነ የEርሻ ምርት ሥርዓት ላይ የተመሠረተ በመሆኑ፣ የEርሻ ምርት
በ25% ቀንሶ ነበር፡፡ በግብይቱ ሂደት የሚታዩት መሠረታዊ ችግሮች ዋጋ ዝቅተኛ በመሆኑና Aስቀድሞም ለመገመት ስለሚያስቸግር፣ ከመሬት
የትራንስፖርት መረብ ብቃት Aለመኖር፣ የገበያ መረጃ ሥርዓት ዋስትናና ባለቤትነት ጋር በተያያዘ ባለባቸው ስጋት፣ የEርሻ ግብዓት ገዝቶ
Aለመዘርጋት፣ የገበሬው የመደራደር Aቅም ማነስና ዝቅተኛ Aግሮ Iንዱስትሪ ለመጠቀም የሚያስችል Aቅም ማጣት፣ የልምድ መጥፋትና የመሳሰሉት
ደረጃ መኖር ናቸው፡፡ ችግሮች ስላሉባቸው ነው፡፡ የማዳበሪያ ብድር ግን በተለየ መንገድ የሚታይ
ነው፡፡ በAንድ በኩል መንግሥት የሠብል ምርትን ለመጨመር ማዳበሪያን
ሌላው ችግር የIትዮጵያ ማዳበሪያ ገበያ በተመረጡ Aቅራቢ Eንደ ስትራቴጅያዊ ግብዓት ስለሚቆጥረው የሚያደርገው ሠፊ ግፊት
ድርጅቶች ተሣትፎ ብቻ የተገደበ መሆኑና የማዳበሪያ Aስመጭዎች 1AA% በመኖሩ፤ በሌላ በኩል ደግሞ ገበሬዎች ራሣቸው በተከታታይ ጊዜ Aንድ
ዋስትና Eንዲያስይዙ በሚያስገድድ የባንክ ብድር ሕግ የታሠረ መሆኑ ነው፡፡ ዓይነት ሠብል በማምረት Eየቀነሠ የመጣውን የመሬት ምርታማነት
በAሁኑ ጊዜ ማዳበሪያ የሚያስመጡትና የEርሻ ግብዓት የሚያቀርቡት ለማሻሻል ሲሉ ማዳበሪያን የመጠቀም ፍላጐት ስላላቸው ለዚህ ግብዓት
Aምባሰልና ወንዶ የሚባሉት የገዥው ፓርቲ ኩባንያዎች ሲሆኑ የግል ዘርፉ መግዣ ብድር ቢያገኙ Aይጠሉም፡፡
በዚህ መስክ ምንም ዓይነት ተሣትፎ የለውም፡፡ ፈርቲላይንና የIትዮጵያ
Aማልጋሜትድ በተለያየ ተፅEኖ ከገበያው Eንዲወጡ ከተደረገ በኋላ የገዥው ነገር ግን የማዳበሪያ ብድር ገበያ የገበሬዎችን ፍላጐትና የብድሩን
ፓርቲ ንግድ ድርጅቶች ሞኖፖሊ ተፈጥሯል፡፡ ቀጣይነት የሚፈታተኑ ችግሮች ያሉበት ነው፡፡ በ198Aዎቹ የተደረጉ የፖሊሲ
ማሻሻያዎች የፋይናንስ ፍሰቱን (በዋናነት የብድር ፋይናንስን) Aቅጣጫ
ገበሬዎች ለማዳበሪያ መግዣ የሚሆን ብድር የሚያገኙት የክልል ከመንግሥት ወደ ግል ሴክተር Eንዲዞር መጠነኛ መሻሻል ቢያስገኙም
መንግሥታት ከበጀታቸው ለመንግሥት ባንክ የተወሠነ ማስያዣ በዋስትና የEርሻውን ኤኮኖሚ ለረጅም ጊዜ Iንቨስትሜንት የሚመችና ማራኪ ማድረግ
መልክ Eያቀረቡ ብድር ከወሠዱ በኋላ መልሰው ለገበሬዎች ከሚያበድሩት Aልቻሉም፡፡ Eስከ ቅርብ ዓመታት ድረስ የግብርናው ዘርፍ ብድር ድርሻ
ገንዘብ ነው፡፡ ማዳበሪያውን የሚያከፋፍሉት ደግሞ የወረዳ ግብርና ቢሮዎችና ከጠቅላላው ብድር ድልድል ውስጥ ከ19% በልጦ Aያውቅም፡፡ ከዚህ ውስጥ
Aምራቾች ናቸው፡፡ ገዥው ፓርቲ ማዳበሪያ Aስመጪና Aከፋፋይ፣ ብድር Aብዛኛው (ሙሉ በሙሉ ማለት ይቻላል) የግብርና ብድር ለAጭር ጊዜ ሥራ
35
የሚያገለግል በመሆኑ ለዘርፉ መዋቅራዊ ሽግግር ያለው AስተዋፅO ትንሽ ውስጥ ያለAገልግሎት የተቀመጠ በርካታ ገንዘብ መኖሩ የሚያመለክተው
ነው፡፡ ግብርና ለሀገሪቱ ኤኮኖሚ Eድገት ከሚጫወተው ሚና Aንጻር በIትዮጵያ የIንቨስትሜንት ፍላጐት መቀነሱን ነው፡፡ ስለዚህ መሠረታዊው
የሚያገኘው ብድር መጠን Eጅግ ዝቅተኛ ነው፡፡ Eዚህ ላይ በጥንቃቄ መረዳት ችግር የመንግሥት ፖሊሲ ትክክል ካለመሆኑ ጋር የተያያዘ ነው፡፡
የሚያስፈልገው ለዘርፉ Iንቨስትሜንት ዝቅተኛ መሆን የግብርናው ዘርፍ
ብድር ድርሻ ማነስ AስተዋፅO Aድርጓል ሲባል Iንዱስትሪና ሌሎች ዘርፎች በAጠቃላይ IህAዴግ ገጠርን ማEከል ያደረገ ግብርና ልማት መር
ያላቸው ድርሻ ከፍተኛ ነው ማለት Aለመሆኑን ነው፡፡ የEነዚህም ዘርፎች ፖሊሲ Eያራመድኩ ነው በሚልበት ጊዜ ከተፈጥሮ ሁኔታ መስተካከል ጋር
ብድር ድርሻ Eንደግብርናው ዝቅተኛ በመሆኑ የግብርናን Iንቨስትሜንት ተያይዞና በባህላዊ ዘዴ የሚታረሠው መሬት መጠን ሲጨምር Aልፎ Aልፎ
በመሻማት ዋነኛ Eንቅፋት ተደርገው ሊታዩ Aይችሉም፡፡ ከሚታየው መጠነኛ የምርት መሻሻል በስተቀር የግብርናው ዘርፍ
የግብርና ዘርፍ Iንቨስተሮችንና ገበሬዎችን የመሣብ Aቅሙ ዝቅተኛ Eየተሟሟተ Eንጅ Eየተሻሻለ Aልመጣም፡፡ ለዚህም ጠቋሚ የሆኑት የመሬት
ለሆነበት ሁኔታ ከሚቀርቡት ምክንያቶች መካከል፤ የመሬት ባለቤትነት ምርታማነት Aለመጨመር፣ የገበሬው የነፍስ ወከፍ ገቢ Eየቀነሰ መምጣትና
ዋስትና Aስተማማኝነት የሌለው መሆኑና መንግሥት በሚያራምደው የምግብ ዋስትና Aለመረጋገጥ ናቸው፡፡ የማዳበሪያ ግዥና ፍጆታ በየጊዜው
የተሣሣተ የመሬት ፖሊሲ ምክንያት የመሬት ይዞታ መጠን ከጊዜ ወደ ጊዜ ቢጨምርም የመሬትን ለምነት በማሻሻል ያስገኘው ውጤት ደካማ ነው፡፡
Eያነሰ መምጣቱ ዋነኞቹ ናቸው፡፡ ፈጣን የሕዝብ Eድገት ባለበት የሀገሪቱ
ገጠር የIንቨስትሜንት Aለመኖር የAካባቢና የመሬት መጐዳት Eንዲባባስ በጠቅላላ ምርት Eድገት በሚመዘገብበት ጊዜ ሣይቀር በከፍተኛ
Eያደረገ ነው፡፡ በIትዮጵያ Iንቨስትሜንት ባለሥልጣን የ1994 ዓ.ም. መረጃ የሕዝብ ቁጥር መጨመር የተነሣ በEያንዳንዱ ቤተሰብ የEርሻ ገቢ Eድገት
መሠረት በEርሻው መስክ Iንቨስት ለማድረግ ፈቃድ የወሠዱ ብዙ ቢሆኑም የሚገኝበት Eድል የመነመነ ነው፡፡ በAሁኑ ጊዜ የተጀመረው ኩሬ ማዘጋጀትና
ሥራ የጀመሩት ወይም ባቀረቡት ፕሮጀክት የቀጠሉት ቁጥር በጣም ትንሽ የውኃ ማቋት ሥራ መጥፎ ባይሆንም በጥናት ላይ Aለመመስረቱ፣
ነው፡፡ በግብርናውም ሆነ ከግብርና ውጭ የIንቨስትሜንት ፈቃድ ከባለሙያዎች ጋር በቂ ምክክር ሣይደረግ መጀመሩ፣ Aንዳንዴ የሞያተኞችን
ከተሠጣቸው ፕሮጀክቶች መካከል 52% የሚሆኑት ባቀረቡት የፕሮጀክት ምክር በጥሬው ወስዶ ሥራ ላይ ለማዋል መሞከሩ፣ በዘመቻና በኮታ Aሠራር
ፕላን መሠረት መሥራት Aልቻሉም፡፡ ወይም ፕሮጀክታቸውን በጠቅላላው የሚካሄድ መሆኑ፣ ከፍተኛ ጉልበት፣ ገንዘብና ጊዜ ከባከነ በኋላ
Eርግፍ Aድርገው ትተውታል፡፡ Eስከ ቅርብ ዓመታት ድረስ በIትዮጵያ ውጤታማነቱንና ዘላቂነቱን Aደጋ ላይ ጥሎታል፡፡ በደርግ ጊዜ ተጀምረው
Iንቨስትሜንት ባለሥልጣን ተቀባይነት ካገኙት ፕሮጀክቶች መካከል የነበሩት Eንደ Aልዌሮ፣ ጣና በለስና ዋቢ ሸበሌ የመሣሠሉት ትላልቅና ተስፋ
የግብርናው ዘርፍ ድርሻ 11.3% ብቻ የነበረ ሲሆን ከጠቅላላው የተጣለባቸው የመስኖ ፕሮጀክቶች በሚሊዩን የሚቆጠር ዶላር ከፈሠሠባቸው
የIንቨስትሜንት ካፒታል መጠን የግብርናው ዘርፍ ድርሻ 6.7% ብቻ ነው፡፡ በኋላ በፖለቲከኞች የተሣሣተ ውሣኔ መቆማቸው የግብርናው ዘርፍ ችግሮች
Eንዲቀጥሉ AስተዋፅO Aላቸው፡፡ Eነዚህ ሁሉ ሁኔታዎች የዘርፉን Eድገት
ለግብርናው Iንቨስትሜንት ማነስ ከሚጠቀሱት ሌሎች ምክንያቶች Aዝጋሚነትና መዋቅራዊ ችግር ብቻ ሣይሆን ችግሩን ከመሠረቱ መቀየር
መካከል በገጠር ያለው ዝቅተኛ የመሠረተ ልማት ሁኔታና ደካማ ገበያ፣ የሚያስችል ፖሊሲ Aለመኖሩን የሚያሣዩ ናቸው፡፡ በዚህ Aይነት የተሳሳተ
የመሬት ዋስትና Aስተማማኝ Aለመሆንና መሬት ለማግኘት Aለመቻሉ፣ ፖሊሲ የሀገሪቱን ግብርና የገደለው ወያኔ/IሕAዴግ በመንግሥት ሥልጣን
መሬትና የEርሻ ማሽነሪዎች (መገልገያዎች) ለብደር ዋስትና Aለመያዛቸው፣ ላይ Eንዲቆይ ሊፈቀድለት Aይገባም፡፡
በቂ የቅድመ ብድር ማበረታቻዎችና የመቋቋሚያ ጊዜ Aለመስጠቱ፣ የመሬትና
የካፒታል Aስተዳደር ብቃት ማነስ፣ የተንዛዛ ቢሮክራሲ መኖርና የተረጋጋ 2.8 ከኋላ ቀርነት ያልተላቀቀ የIንዱስትሪ ዘርፍ
ዘላቂ ሠላም መጥፋት ይገኙባቸዋል፡፡ የIንቨስትሜንት ሕጉን ለማሻሻል
ሙከራዎች ከመደረጋቸውም በላይ ተበዳሪዎች የሚከፍሉትን ወለድ መጠን የIትዮጵያ Iንዱስትሪ ለጠቅላላው የሀገር ውስጥ ምርት
በመቀነስ Iንቨስተሮችን ለማደፋፈር የተወሠዱት Eርምጃዎች በAበባ ምርት የሚያበረክተው ድርሻ ባለፉት 4A ዓመታት ትርጉም ያለው መሻሻል ማድረግ
መጠነኛ ለውጥ ቢያመጡም Aጠቃላይ ሁኔታው Aልተቀየረም፡፡ Aሁንም ባለመቻሉ ባለበት Eየረገጠ ነው፡፡ ላለፉት 1A ዓመታት Iንዱስትሪው
በገጠር የረጅም ጊዜ Iንቨስትሜንት Eጅግ ዝቅተኛ ሲሆን በAንጻሩ በባንክ ከጠቅላላው የሀገር ውስጥ ምርት ድርሻ 1A% ገደማ ሲሆን በደርግ ጊዜ
37
ከነበረው የ11.4% ድርሻ ያነሠ ነው፡፡ የሀገራችን Iንዱስትሪ ከጠቅላላ የሀገር የሚገኘው ከግብርና ነው፡፡
ውስጥ ምርት Aሁን ያለው ድርሻ ከሠሀራ በታች ካሉ ሀገሮች ጋር ሲነጻፀር የIትዮጵያ ፋብሪካ ከሚፈልገው ጠቅላላ የምርት ግብዓት ውስጥ 1.3%
ከግማሽ በታች ያንሣል፡፡ በወያኔ/IሕAዴግ የመጀመሪያዎቹ የሥልጣን የሚሆነውን ከማEድን ያገኛል፡፡
ዓመታት በመንግሥት ይዞታ ስር የነበሩ ድርጅቶች ብቃት በመጠኑም የIትዮጵያ ፋብሪካ ከሚፈልገው ጠቅላላ የምርት ግብዓት ውስጥ 19.1%
በመጨመሩና Aቅምን የመጠቀም መሻሻል በመታየቱ ለ6 ዓመታት ያህል የሚሆነውን ከፋብሪካ ያገኛል፡፡
በIንዱስትሪው ዘርፍ በAማካይ 7.4% Eድገት ተመዝግቦ ነበር፡፡ ነገር ግን የIትዮጵያ ፋብሪካ ከሚፈልገው ጠቅላላ የምርት ግብዓት ውስጥ 45.2%
ከዚያ በኋላ የዘርፉ Eድገት Eየቀነሰ መጥቷል፡፡ በደርግ ጊዜ የሀገሪቱ ጠቅላላ የሚሆነውን ከውጭ በግዥ ያገኛል፡፡
ምርት Eንዲያድግ ዘርፉ ያደረገው AስተዋፅO 2A.8% የነበረ ቢሆንም፣ የIትዮጵያ ግብርና ከሚፈልገው ጠቅላላ የምርት ግብዓት ውስጥ 1.3%
በAሁኑ መንግሥት ጊዜ ግን ወደ 13.5% ወርዷል፡፡ ትላልቅና መካከለኛ የሚሆነውን ከፋብሪካ ያገኛል፡፡
Iንዱስትሪዎች ብቻ ለጠቅላላው Iንዱስትሪ ምርት ያላቸው AስተዋፅO 39% በAንጻሩ ግብርና ከውጪ በግዥ የሚያገኘው ግብዓት በጠቅላላ
ሲሆን ከጠቅላላው የሀገር ውስጥ ምርት ያላቸው ድርሻ ደግሞ 4.2% ነው፡፡ ከሚያስፈልገው ውስጥ 98.7% ነው፡፡
ትላልቅና መካከለኛ Iንዱስትሪዎች በደርግ ጊዜ ከጠቅላላው የሀገር ውስጥ የIትዮጵያ ግብርና ወደ ውጪ የሚልከው ደግሞ 79.7% ሲሆን፣
ምርት የነበራቸው ድርሻ 4.4% ስለነበረ በAሁኑ ጊዜ ካላቸው ድርሻ በA.2% የIትዮጵያ ፋብሪካ ወደ ውጪ የሚልከው 2A.3% ነው፡፡
የተሻለ ነበር ማለት ነው፡፡ በIንዱስትሪው ክፍለ ኤኮኖሚ ውስጥ የሚገኙት
ሌሎች ንUስ ዘርፎችም ከጠቅላላው የሀገር ውስጥ ምርት ያላቸው ድርሻ ከዚህ ሁኔታ መረዳት የሚቻለው የሀገራችን ፋብሪካ ከሀገር ውስጥ
ኮንስትራክሽን 2.6%፣ ጥቃቅን Iንዱስትሪና Eደ ጥበባት 1.9%፣ መብራትና ኤኮኖሚ ሴክተሮች ጋር ካለው ትስስር (55%) በማይተናነስ ደረጃ ከውጭ
ውኃ 1.6%፣ ማEድንና ቁፋሮ A.5% ነው፡፡ ኤኮኖሚ ጋር ከፍተኛ ትስስር ያለው መሆኑን ነው፡፡ ፕሮሠስድ ከሆነው
ግብዓት ውስጥ ከሀገር ውስጥ የሚያገኘው 1/3ኛውን ብቻ ሲሆን 2/3ኛውን
የIትዮጵያ የፋብሪካ Iንዱስትሪ በ1993 የወጣ የዓለም ባንክ መረጃ ደግሞ ከውጭ ነው፡፡ Eስካሁን ያየነው ፋብሪካው ከሌሎች የIኮኖሚ
Eንደሚያሣየው በጠቅላላው የሀገር ውሰጥ ምርት የነበረው ድርሻ 7% ሲሆን ሴክተሮች በሚያገኘው ግብዓት የተፈጠረውን ትስስር (Back ward Linkage)
ከሠሀራ በታች ከሚገኙ የAፍሪካ ሀገሮች ጋር ቢነጻጸር ከግማሽ በታች ያነሠ ሲሆን፣ ቀጥሎ ደግሞ ለሌሎች የIኮኖሚ ዘርፎች በሚያቀርበው ምርት
ነው፡፡ ዓመታዊ Eድገቱ ደግሞ ከ1988-1994 በዓመት በAማካይ 1.8% ነበር፡፡ የተፈጠረውን ትስስር (Forward Linkage) Eንመለከታለን፡፡
በተለይ በ1993/94 ከዜሮ በታች -8% ወርዶ ነበር፡፡ በዚህም የተነሣ የሀገሪቱ
ፋብሪካ የነፍስ ወከፍ ምርት በዓመት ከ5 ዶላር ያነሠ ነው፡፡ የመዋቅር ከፋብሪካው ጠቅላላ ምርት ውስጥ ወደ Eርሻ የሚሄደው A.5% ምርት ነው፡፡
ማስተካከያ Eርምጃ ከተጀመረበት ጊዜ Aንስቶ የተደረጉትን የታሪፍ ቅነሣ ከፋብሪካው ጠቅላላ ምርት ውስጥ ወደ ፋብሪካ የሚሄደው 5A.8% ምርት ነው፡፡
ለውጦች ተከትሎ ሕገወጥ ገበያ በመስፋፋቱ፣ የፋብሪካዎች ተወዳዳሪነት ከፋብሪካው ጠቅላላ ምርት ውስጥ ወደ ውጪ የሚሄደው 48.7% ምርት ነው፡፡
Aቅም ዝቅተኛ በመሆኑና በመሣሠሉት ምክንያቶች የተወሠኑት ፋብሪካዎች በAንጻሩ ከግብርናው ጠቅላላ ምርት ወስጥ ፋብሪካ የሚሄደው 32.4% ምርት
ተዘግተው ነበር፡፡ በዚሁ ጊዜ የሠራተኛ ቁጥር ሲቀንስ በ1994 ብቻ ነው ነው፡፡
መጨመር ያሣየው፡፡ ፋብሪካው መሠረታዊ የማምረቻ Eቃዎችን ከውጭ
በማስገባት የውጭ ጥገኛ ብቻ ሣይሆን የግብርና ጥሬ Eቃዎችን በመጠቀምም ከዚህ የምንረዳው የIትዮጵያ ፋብሪካ የሀገሪቱ ግብርና ከዘርፉ
የግብርና ጥገኛ ነው፡፡ የፋብሪካው ዘርፍ መዋቅራዊ ችግሮች ያሉበትና የሚፈልገውን ምርት የማያመርት መሆኑንና ከEርሻው ክፍለ ኤኮኖሚ
ከሌሎች የሀገር ውሰጥ የIኮኖሚ ዘርፎች ጋር ጠንካራ ትስስር ያልፈጠረ የሚወስደው ግብዓትም ዝቅተኛ መሆኑን ነው፡፡ በዚህም የተነሣ የፋብሪካው
ነው፡፡ ይኸንን የትስስር ድክመት ለመረዳት የሚከተሉትን ማነጻጸሪያዎች ዘርፍ ከሌሎች ክፍለ ኤኮኖሚዎች ጋር ደካማ ትስስር ያለውና የውጭ ጥገኛ
ማየት ይበቃል፡፡ ነው፡፡ የፋብሪካው ምርት Aወቃቀር Eንደዚሁ ከፍተኛ ችግር Aለበት፡፡
ከሀገሪቱ ጠቅላላ ብሔራዊ ምርት ውስጥ 2A% የሚሸፍነውና የIንዱስትሪው
የIትዮጵያ ፋብሪካ ከሚፈልገው ጠቅላላ የምርት ግብዓት ውስጥ 34.3% ዘርፍ ከሚያፈራው የቋሚ ካፒታል ጥሪት ውስጥ 15% የሚያበረክተው
39
ስኳርና ስኳር ነክ ንUስ ዘርፍ ነው፡፡ ከጠቅላላው የፋብሪካ Iንዱስትሪ የሰው የመሣሰሉትን ስትራቴጅያዊ Iንዱስትሪዎች በማስፋፋት ረገድ Iትዮጵያ
ኃይል ውስጥ ከ27% የሚበልጠውን የያዘው ሥራ ፈጣሪ ንUስ ዘርፍ ያለችበት ደረጃ ሲገመገም Eጅግ ዝቅተኛ ነው፡፡ ከኬንያ በግማሽ የምታንስ
የጨርቃ ጨርቅ ፋብሪካ ነው፡፡ የጨርቃ ጨርቅ Iንዱስትሪው ዘርፍ 14% ሲሆን የግብፅን 1/3ኛ (ሲሶ) የሚያክል Aቅም Aልገነባችም፡፡ ይህ መዋቅራዊ
የቋሚ ካፒታል ጥሪት ያፈራል፡፡ ቢራ ፋብሪካ ደግሞ 1A% የቋሚ ካፒታል ችግር ደግሞ የተፋጠነ የIንዱስትሪ ልማት Eንዲኖር የሚያግዝ ፖሊሲና
ጥሪት ለIንዱስትሪው ያበረክታል፡፡ በጠቅላላ የፋብሪካው ዘርፍ የIኮኖሚ Aመራር ባለመኖሩ የመጣ ነው፡፡ ከዚህ በፊት የነበሩት
ለIንዱስትሪው 53% ተጨማሪ Eሴት ያስገኛል፡፡ ከIንዱስትሪው የሠው መንግሥታት ፖሊሲዎች ለዚህ ከፍተኛ ጉዳይ ትኩረት የሚሰጡ Eንዳልነበሩ
ኃይል ውስጥ የ44% ድርሻ ሲኖረው ለዚሁ ክፍለ ኤኮኖሚ 48.5% የቋሚ ሁሉ የAሁኑ መንግሥት ፖሊሲም ይኸንኑ ሚዛናዊ ያልሆነ Aወቃቀርና
ካፒታል ጥሪት ያፈራል፡፡ ጥገኝነት በባሠ ሁኔታ Eንዲቀጥል የሚያደርግ Eንጅ የቀድሞውን ስህተት
የሚያርም Aይደለም፡፡
የፋብሪካው ዘርፎች ከሚያመርቱት ምርት Aንጻር ያላቸው ጥንቅር
ሲገመገም፡-
የሀገሪቱን የውጭ ምንዛሬ ፍላጐት ለማሟላት የሚጫወቱትን ሚና
ሀ. የፍጆታ Eቃ የሚያመርቱት ከፍተኛ የሰው ኃይል፣ ተጨማሪ Eሴትና ለማጠናከር በተፈጥሮ ሃብት ላይ የተመሠረቱ Aግሮ Iንዱስትሪዎችን
የቋሚ ካፒታል ጥሪት ያስገኛሉ፡፡ የቴክኒዎሎጂ ደረጃ ማሻሻል ጠቃሚ ቢሆንም Eነዚህን ዘርፎች ቁልፍ
የIንዱስትሪያላይዜሽን ስትራቴጅ ማEከል Aድርጐ መውሠድና
ለ. የሚሸጥ Eቃ የሚያመርቱት መካከለኛ የሰው ኃይል፣ ተጨማሪ Eሴትና የIንቨስትሜንት ቅድሚያ Eንዲያገኙ ማድረግ የEስካሁኑን መዋቅራዊ
የቋሚ ካፒታል ጥሪት ያፈራሉ፡፡ መዛባት ይበልጥ ያባብሰዋል፡፡ በረጅም ጊዜ ሂደትም በቴክኒዎሎጅ የተራመደ
የIንዱስትሪ ዘርፍ ለመፍጠር Aያስችልም፡፡ Aሁን ያለው ፖሊሲ
ሐ. የካፒታል Eቃ የሚያመርቱት ዝቅተኛ የሰው ኃይል፣ ተጨማሪ Eሴትና ቴክኖዎሎጅያዊ መሪነት ያላቸውን፣ ለIኮኖሚው Aዳዲስና ፈጣን የሆነ
የቋሚ ካፒታል ጥሪት ያፈራሉ፡፡ የሀገሪቱ ፋብሪካዎች ጥንቅር ሲታይ ተነጻጻሪ ጥቅም ማመንጨት የሚችሉትን ስትራቴጂያዊ Iንዱስትሪዎች
ከፍተኛ ብቃት፣ ምርታማነትና ተወዳዳሪነት Eንዲኖር የሚያግዝ ሙሉ በሙሉ የረሣ ነው፡፡ በዚህም የተነሣ የሀገሪቱ ኤኮኖሚ ውስጣዊ
Aይደለም፡፡ ከዚህ የምርት ጥንቅር መገንዘብ የሚቻለው፣ የፋብሪካው መመጋገብ Aይታይበትም፡፡ የIትዮጵያ ፋብሪካዎች ባላቸው Aነስተኛ
Eድገት የውጭውንና የሀገር ውስጡን ውድድር ለመቋቋም በሚያስችለው የማምረት Aቅምና በሚታይባቸው የምርት ጥራት ጉድለት የተነሣ የEርስ
ብቃት ላይ Aለመሆኑን ነው፡፡ በርስ ትስስራቸው ደካማ ነው፡፡ የሀገሪቱ ፋብሪካዎች የካፒታል Eቃዎችን ብቻ
ሣይሆን የፍጆታ Eቃም ጭምር ከውጭ የሚያስገቡ በመሆናቸው ለዓለም
ሁሉም የIንዱስትሪ ዘርፎች በቋሚነት Eድገት ማስመዝገብ ያልቻሉ Aቀፍ ቀጥተኛ ተፅEኖ የተጋለጡና የውጭ ጥገኛ ናቸው፡፡ መለዋወጫ፣
ሲሆን በተለይም የፋብሪካው ዘርፍ Eድገት ምጣኔ በጣም Aዝጋሚ ነው፡፡ ቅባት፣ ነዳጅና የመሣሰሉት በርካታ Eቃዎች ከውጭ ይገባሉ፡፡ ፋብሪካዎች
ከዚህም በላይ የፋብሪካው ዘርፍ የውጭ ጥገኛና በውጫዊ ሁኔታዎች ለEንቅስቃሴያቸው የሚያስፈልጋቸውን ግብዓት በማግኘት በከፍተኛ ደረጃ
ለሚከሠቱ Aደጋዎች የተጋለጠ ነው፡፡ ስለሆነም መሪ ቴክኒዎሎጂ Iምፖርት ቢያደርጉም በዚያው መጠን ለሌላው ዓለም የሚያገለግል ምርትና
የሚጠቀሙ ማለትም Eንደኬሚካልና ብረታ ብረት የመሣሠሉት የIንጅነሪንግ ግብዓት ለውጭ ገበያ Aይሸጡም፡፡ ከኤክስፖርታቸው ሦስት Eጥፍ የሚበልጥ
Iንዱስትሪዎች ባለመስፋፋታቸው በIትዮጵያ ውስጥ ነጻ፣ ውስጣዊ ጥንካሬና Iምፖርት ያደርጋሉ፡፡ በመሆኑም በሀገራችን የፋብሪካ ኤክስፖርት ገና
ትስስር ያለው ፈጣን የኤኮኖሚ Eድገት መፍጠር Aልተቻለም፡፡ ጨቅላ ነው ማለት ይቻላል፡፡
በመንግሥት ይዞታ ስር ያሉት Aብዛኞቹ ፋብሪካዎች በተፈጥሮ ሃብት ከጠቅላላው የIንዱስትሪ ክፍለ ኤኮኖሚ ኤክስፖርት መጠን ውስጥ
ላይ የተመሠረቱና (Aግሮ Iንዱስትሪዎች) ቀላል Iንዱስትሪዎች ናቸው፡፡ የፋብሪካው ድርሻ 1A% ብቻ ነው፡፡ በ1993/94 የፋብሪካው ኤክስፖርት ግኝት
የኤሌክትሮኒክስ፣ የኬሚካልና የማሽን Iንዱስትሪ፣ የብረታ ብረት 2A% Eና 15% የደርሰው የቡና ዋጋ በመውረዱና ከቡና ይገኝ የነበረው
Iንጂነሪንግ፣ የትራንስፖርት መሣሪያዎች፣ የመለኪያ Eቃዎችና ኤክስፖርት ግኝት በመቀነሱ ሲሆን የፋብሪካው ኤክስፖርት ግኝት
41
የሚሸፍነው የIምፖርት መጠን ከ4A% በታች ነበር፡፡ ይህ የሚያሣየው የAፈርና ውኃ ጥበቃ Eንዲሁም ከመሬት ለምነት ጋር የተያያዘ ነው፡፡
በኤክስፖርትና በIምፖርት መካከል ሠፊ ክፍተት መኖሩን ነው፡፡ የዘርፉ በ198Aዎቹ የተደረጉ ጥናቶች Eንደሚያሣዩት ሀገሪቱ ወደፊት የምግብ
የኤክስፖርት Aቅም Aለማደጉ ደግሞ ሀገሪቱ ላለባት የውጭ ምንዛሬ ዋስትናን ለማረጋገጥና ልማት ለማምጣት ያላት Eድል በመሬት መጐዳት
Eጥረትና ከፍተኛ የብድር ጫና የራሱን ሚና ይጫወታል፡፡ ትልቅ Aደጋ ላይ መውደቁን ያሣያሉ፡፡ Eየቀጠለ ያለውን የመሬትና Aካባቢ
ጉዳት ችግር ለማስቀረት በሚገባ የተቀናጀና በግልጽነትና በትኩረት የሚሠራ
በሀገራችን የፋብሪካው ዘርፍ ኤክስፖርት ዳይቨርስፊኬሽን የጐደለው ተቋማዊ Eንቅስቃሴ የለም፡፡
ከመሆኑ በተጨማሪ ሙሉ በሙሉ ምርቱን ኤክስፖርት የሚያደርግ መሆኑ
ደግሞ ሌላው ችግር ነው፡፡ ከፋብሪካዎች መካከል ኤክስፖርት በማድረግ የመሬት ፖሊሲው ከገጠር ወደ ከተማ የሚደረግ ጤናማ Eንቅስቃሴ
ከፍተኛውን ድርሻ የያዘው የቆዳው ዘርፍ ቢሆንም ሁሉንም ምቹ Eንዳይኖር በማድረጉ የገጠር ሕዝብ ቁጥር ከሚገባው በላይ Eየጨመረ ነው፡፡
Aጋጣሚዎች ለመጠቀምና በሙሉ Aቅሙ ለመስራት Aልቻለም፡፡ ሌዘር ለIትዮጵያ ግብርና Aለመሻሻል የመሬት ሃብት በኤኮኖሚ ልማት ውስጥ
ፕሮሰስ የማድረግ Aቅሙ Aሁንም ዝቅተኛ ደረጃ ላይ ነው፡፡ Eስካሁን ያለውን ሚና የተገነዘበ የመሬት ይዞታ ፖሊሲ Aለመኖር Aንደኛው ምክንያት
ተነጻጻሪ ጥቅም ማግኘት የቻለው በሌላ ሣይሆን ተፈጥሯዊ መሠረት ያለው ነው፡፡ መንግሥት የሰው ኃይል Aቅምን በመገንባትና በAነስተኛ ይዞታ ላይ
Aግሮ Iንዱስትሪ በመሆኑ ምክንያት Aስተማማኝና በዝቅተኛ ዋጋ የሚቀርብ የተመሠረተውን የገጠር ጉልበት Aሟጦ በመጠቀም ውጤት ይመጣል በሚል
ጥሬ Eቃ ስለሚያገኝ Eንዲሁም Aንፃራዊ በሆነ መልኩ ርካሽ ጉልበት Eምነት ላይ በመመስረት በኤክስቴንሽን ፕሮግራም Aማካይነት ለገበሬዎች ሰፊ
ስለሚጠቀም ነው፡፡ ይኸንን Eድል ተጠቅሞ ቴክኖሎጂያዊ Aቅሙን ድጋፍ ሲሠጥ ቆይቷል፡፡ ይሁን Eንጅ የተደረጉት ጥረቶች ሁሉ የሀገሪቱን
Aላሣደገም፡፡ ሌሎቹ ደግሞ Eንደ ጨርቃ ጨርቅ፣ ስኳርና ቅመማ ቅመም የምግብ ዋስትናና የግብርና ልማት ሊያረጋግጡ Aልቻሉም፡፡ ፖሊሲው
የሚያመርቱ ፋብሪካዎች የቆዳውን ዘርፍ ያህል Eንኳ ተነፃፃሪ ጥቅማቸውን በAጠቃላይ ውጤታማ Eንዳይሆን የሚያደርጉ መዋቅራዊ ችግሮች ያሉበት
ለማረጋገጥ Aልቻሉም፡፡ የተሽከርካሪ Aካል የሚያመርቱ በጣት የሚቆጠሩ ሲሆን ከEነዚህም መካከል Eየጨመረ የሚሄድ የሕዝብ ብዛት፣ Aስከፊ
ፋብሪካዎች በAነስተኛ መጠንና ተከታታይነት በሌለው ሁኔታ ኤክስፖርት የመሬት መጐዳት፣ ያልዳበረ የገበያ ሥርዓት፣ ደካማ መሠረተ ልማት፣
ከሚያደርጉ በስተቀር ኤክስፖርት Eንዲያመርቱ ሆነው የተቃኙ የካፒታል ከEርሻ ውጭ ያሉት ዘርፎች የሚለሙበት Aቅጣጫ Aለመተለምና
Eቃ ማምረቻ ፋብሪካዎች በሀገሪቱ የሉም ማለት ይቀላል፡፡ የመሣሠሉት ዋና ዋናዎቹ ናቸው፡፡ በዚህም ምክንያት በገጠርና በከተማ
የተስፋፋው ድህነት የሕዝቡን የመግዛት Aቅም Eንዲወድቅ ስላደረገው
የፋብሪካው ዘርፍ ኤክስፖርት መጠን ዝቅተኛ መሆን የዘርፉን ኋላ በሀገሪቱ የግብርና ልማት ሊረጋገጥ Aልቻለም፡፡
ቀርነት ብቻ ሣይሆን በመንግሥት በኩል የፖሊሲ ትኩረት Aለመኖሩንም
ያመለክታል፡፡ Eስካሁን ድረስ የመንግሥት ሥልጣን የያዙት የIትዮጵያ በገጠር የሚታየው የሕዝብ ቁጥር መጨመርና የኑሮ Aማራጭ
ገዥዎች ኤክስፖርት ላይ ተጣብቀው የኖሩት በሌላ ሳይሆን የተሣሣተ መጥበብ ግብርናውን Aስቸጋሪ ሁኔታ ላይ ጥለውታል፡፡ Aሁን 7A ሚሊዮን
የኤኮኖሚ ፖሊሲ በመከተላቸው ነው፡፡ የደረሠው የIትዮጵያ ሕዝብ ብዛት በ2A22 ወደ 138 ሚሊዮን Eንደሚደርስ
ስለሚገመት በመጪዎቹ Aስርተ ዓመታት ከጠቅላላው ሕዝብ ውስጥ 76%
2.9 የAካባቢ መጐዳት የሚሆነው በገጠር መኖሩን ይቀጥላል፡፡ በIኮኖሚው ዘርፍ መዋቅራዊ ሽግግር
ለማድረግ ባለው ክብደትና የገጠሩን ትርፍ ጉልበት የሚቀበል Aማራጭ
Iትዮጵያ ውሰጥ የሚከሠተውን ረሃብ ከሚያባብሱት ሁኔታዎች በማይታይበት ሁኔታ ላይ የግብርናን ምርታማነት Eንዳያድግ Aስሮ የሚይዝ
መካከል የAካባቢ መጐዳት Aንዱና ዋነኛው ነው፡፡ ተገቢ ያልሆነ የመሬት ከፍተኛ የመሬትና የተፈጥሮ ሃብት ጉዳት ተባብሶ ቀጥሏል፡፡
Aጠቃቀም የAፈርና ውኃ ሃብታችንን Eያባከነ ነው፡፡ ከማገዶና ከኮንስትራክሽን
ፍላጐት ማደግ ጋር ተያይዞ ደን Eየተመነጠረ ነው፡፡ Eነዚህ ሁኔታዎች የገጠሩ ሕዝብ ቁጥር መጨመር የመሬት ይዞታውን መጠንና
ደግሞ ከባድ የAካባቢ ጉዳት Aስከትለዋል፡፡ የIትዮጵያ ግብርና Eንቅስቃሴ ጥራትም ስለሚቀንሠው በግብርና ምርታማነት ላይ ያለው ተፅEና Eጅግ
የተፈጥሮ ጥገኛ Eንደመሆኑ የምግብ ዋሰትናን የማረጋገጥ ጥያቄ ከዘላቂ ከፍተኛ ነው፡፡ የAካባቢን መጐዳት ተከትሎ በመባባስ ላይ ያለውን ድህነት
43
በመቀነስ በመንግሥት በኩል ተቀየሱ የሚባሉት የቅድሚያ ማስጠንቀቂያ በተለይም የመሬት ፖሊሲው የባለቤትነት መብትን በመከልከሉ ከግብርና ሥራ
ሥርዓት፣ የድርቅ ተጠቂ Aካባቢዎችን Iኮኖሚ ሁኔታ ለማጠናከር ሚዛናዊ የሚተርፈው ጉልበት ወደሌላ መስክ Eንዳይንቀሣቀስ Aስሮ በማስቀመጥ
የEርዳታ ስርጭት፣ የታቀደ ልማት የማረጋገጥ ስልትና የሠፈራ ፕሮግራም በገጠር ከፍተኛ መጠን ያለው ሥራ ፈት Eየተፈጠረ ነው፡፡
ድርቅን ለመከላከል ውጤታማ ዘዴ ሆነው Aልተገኙም፡፡ ከደርግ ጊዜ ጀምሮ
የሚሠራበት Aስቸኳይ የምግብ ዋስትና መጠባበቂያ፣ የAሁኑ መንግሥት ከትምህርት ቤት Eየወጡ ሥራ ለሚፈልጉ ዜጐች Aዳዲስ የሥራ Eድል
የቀየሠው የምግብ ዋስትና ስትራቴጅ፣ ከEርዳታ ሠጪዎች ጋር የፈጠረውና ሊፈጠር ቀርቶ የመንግሥት ድርጅቶችን ወደ ግል ማዛወርና የሲቪል ሠርቪስ
የ15 ሚሊዮን ሕዝብ የምግብ ዋስትና ከ3 Eስከ Aምስት ዓመታት ያሻሽላል ማሻሻያ ፕሮግራም በሚል ሰበብ ስራ የነበራቸውም በርካታ ዜጐች በየጊዜው
የሚለው የምግብ ዋስትና ፕሮግራም Aዲስ Eቅድ ውጤታማ Aልሆኑም፡፡ ከመደበኛ ሥራቸው Eየተባረሩ ወደ ሥራ Aጡ ጐራ Eየተቀላቀሉ ነው፡፡ በ1994
የወጣ መረጃ Eንደሚያሣየው Eድሜያቸው ለሥራ ከደረሱ 44.7 ሚሊዮን ዜጐች
በሀገሪቱ ታሪክ ውስጥ Eየተባባሠ ለመጣው የAካባቢ መጐዳት፣ መካከል 32.4 ሚሊዮን የሚሆኑት ሥራ Aጥ ናቸው ፡፡ ይኸም ማለት ለሥራ
በገጠርና በግብርና ልማት ረገድ ለሚታየው ውድቀትና ገበሬው ለተዘፈቀበት ከደረሱ ዜጐች ውስጥ 72% ሥራ የላቸውም ማለት ነው፡፡ በከተሞች ብቻ ያለው
ድህነት ዋነኛው ምክንያት ከንጉሡ ጊዜ ጀምሮ Eስካሁን ድረስ የልማት ሃሣብ የሥራ Aጥ መጠን ሲታይ ከጠቅላላው የከተማ ነዋሪ መካከል ከ3A-4A%
ቴክኒዎሎጅና የተግባር መመሪያ የሚመነጨውና የሚሠራጨው የጉዳዩ የሚሆነው ሕዝብ ሥራ የለውም፡፡
ባለቤት ከሆነው ገበሬ ተሣትፎና Eውቀት ውጪ በሆነ መንገድ መሆኑ ነው፡፡
ፖሊሲና Eቅድ Aውጭዎች፣ የልማት Aስተባባሪዎችና ባለሥልጣኖች 2.11 የድህነት መባባስ
የመሠላቸውን ሕግና መመሪያ Aውጥተው በገበሬው ላይ ከመጫን በስተቀር
በፖሊሲ ቀረጻና ትግበራ የሚጠቅም ሃሣብ ከታች ወደ ላይ የሚመጣበትን ሀገሪቱ የምትገኝበትን ዝቅተኛ የኑሮ ሁኔታና Aስከፊ ድህነት ለማየት
መንገድ ተከትለው Aያውቁም፡፡ የIትዮጵያ ገበሬ ከላይ ወደ ታች የሚወርድ Eንዲቻል የታወቁ የEድገት መለኪያዎችን በመጠቀምና ከተመረጡ ጥቂት
ትEዛዝ Eንዲፈጽም ከሚገደድ በስተቀር በራሱ ሕይወት ላይ ከፍተኛ ተፅEኖ የAፍሪካ Aገሮች ጋር Iትዮጵያን በማነፃፀር ነገሩን ግልፅ ማድረግ ይገባል፡፡
ያለው ፖሊሲ በሚዘጋጅበት ጊዜ ሃሣቡን Eንዲሠጥና ተሣትፎ Eንዲያደርግ ለምሳሌ Aሁን ያለው የIትዮጵያ ሕዝብ ከAጠቃላዩ ብሔራዊ ምርት
Eድል Aግኝቶ Aያውቁም፡፡ የሚያገኘው ዓመታዊ የነፍስ ወከፍ ድርሻ 1AA ዶላር ነው፡፡ በዚሁ ወቅት
የAፍሪካ Aማካይ የነፍስ ወከፍ ድርሻ 8AA ዶላር ነው፡፡ በተናጠል የተወሰኑ
2.1A ሥራ Aጥነት ሀገሮችን ብንመለከት ደግሞ ኬንያ 36A ዶላር፣ ሱዳን 33A ዶላርና ግብፅ
ደግሞ 139A ዶላር ዓመታዊ የነፍስ ወከፍ ገቢ Aላቸው፡፡ የተለያዩ ጥናቶች
Iንቨስትሜንትን የሚያደፋፍርና Aዳዲስ የሥራ Eድል መፍጠር Eንደሚያሳዩት ከ1AA Iትዮጵያዊያን መካከል ወደ 5A ገደማ የሚጠጉት
የሚያስችል የልማት ፖሊሲ ባለመኖሩ የሥራ Aጥነት ችግር Eየተባባሰ ነው፡፡ ከድህነት ወለል በታች ናቸው፡፡
የሀገሪቱ ትምህርት ሥርዓት ከጠቅላላው የልማት ፍላጐት ጋር የተጣጣመ
የሠለጠነ የሠው ኃይል ለማፍራት በሚያስችል ዓላማ ላይ ባለመመስረቱ የምሥራቅና ደቡብ ምሥራቅ ኤሽያን ብንመለከት ከ4A ዓመታት
ከትምህርት ቤት የሚወጡ Aብዛኞቹ ወጣቶች ሥራ ፈተው የቤተሰብና የሀገር በፊት 35% የሚሆነው ሕዝብ ብቻ ነው በፍጹም ድህነት ደረጃ ላይ
ሸክም ከመሆን ሌላ የተሻለ Eድል የላቸውም፡፡ በከፍተኛ ፍጥነት የሚያድገውን የነበረው፡፡ ይሁን Eንጂ በ2A ዓመት ውስጥ ይኸንን ቁጥር ወደ 1A% ዝቅ
የሕዝብ ብዛት ለመቆጣጠር፣ የAካባቢ ጉዳትን ለመከላከልና የመሬትን ለማድረግ ችለዋል፡፡ በEኛ ሀገር ግን Eየጨመረ Eንጂ Eየቀነሰ መሄድ
ምርታማነት ለማሣደግ የሚያስችል ተስማሚ ስትራቴጂ ስለሌለ በግብርና Aልቻለም፡፡ Eነሱ ባደጉበት ፍጥነት በየዓመቱ Eድገት ማስመዝገብ ብንችል
ከተሠማራው የሠው ኃይል መካከል ከፍተኛ ቁጥር ያለው ሕዝብ ሥራ Aጥ Eንኳ የሀገራችንን ፍጹም ድሃዎች ቁጥር የተጠቀሱት ሀገሮች ከ4A ዓመት
ሆኗል፡፡ የገበሬው የይዞታ መጠን በየጊዜው Eያነሠ፣ የመሬት ለምነትም በፊት ወደነበሩበት 35% ደረጃ ዝቅ ለማድረግ በቀላሉ ወደ 4A ዓመት ገደማ
Eየተሟጠጠ በመሄዱና የሀገሪቱ ግብርናም የዝናብ ጥገኛ በመሆኑ Aብዛኛው ይወስድብናል፡፡
ገበሬ ሙሉ ኃይሉን ተጠቅሞ ከማምረት ይልቅ ጉልበቱ በከንቱ Eየባከነ ነው፡፡
45
ከዚህ ባነሰ ጊዜ በፍጹም ድህነት ውስጥ የገቡትን ዜጎች ደረጃ ሀገሮች ጋር ለማነጻፀር ቢያስፈልግ በ1989 በተገኘ መረጃ Iትዮጵያ በየAንድ
ለማሻሻል ከተፈለገ ቢያንስ ለ2A ተከታታይ ዓመታት በEያንዳንዱ ዓመት 8% ሺህ ሰው 3 ስዎች ብቻ ስልክ፣ 6 ሰዎች ብቻ ቴሌቪዥን፣ 196 ሰዎች ብቻ
የIኮኖሚ Eድገትና በየዓመቱ ለ1 ሚሊዮን ገደማ ዜጎች የስራ Eድል ሬዲዮ፣ ወደ ዜሮ መጠን የሚጠጋ የሰዎች ቁጥር ሞባይል ነበራቸው፡፡ ይህ
የሚያስገኝ የልማት Eንቅስቃሴ ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ Eንደ ቅደም ተከተሉ በኬንያ ሲታይ 9፣ 22፣ 1A4 Eና 1 ነው፡፡ በተመሳሳይ
ቅደም ተከተል በሱዳን ያለው ሁኔታ ሲታይ 3፣ 173፣ 271 Eና A ነው፡፡
በሀገራችን ከጠቅላላው ሕዝብ ውስጥ ከ15% ትንሽ ከፍ ያለ ሕዝብ በዚሁ ቅደም ተከተል መሠረት በግብፅ ያለው ሁኔታ ደግሞ 9፣ 183፣ 16A
በከተማ የሚኖር ሲሆን ከሠሀራ በታች ባሉ ሌሎች ሀገሮች ግን 34% Eና 3 ነው፡፡ በቅላላው በAፍሪካ ያለው ሁኔታ በተመሳሳይ ቅደም ተከተል
ይደርሳል፡፡ ድህነት በሀገሪቱ ገጠርና ከተማ በጠቅላላው የተስፋፋ ሲሆን ሲታይ በAማካይ 18፣ 59፣ 214 Eና 14 ነው፡፡ በዚሁ ዓመት ከተባበሩት
በገጠር ያለው ሁኔታ ደግሞ ከከተማው የባሰ ነው፡፡ ለዚህ ዋና ዋና ከሚባሉት መንግሥታት ድርጅት የልማት ፕሮግራም የተገኘ መረጃ Eንደሚያሳየው
ምክንያቶች መካከል የመሬት ባለቤትነት ፖሊሲው ለገበሬውና ለመሬቱ ከመሃይምነት በተላቀቁ ሰዎች ቁጥር፣ በልጆች የርሃብ ጉዳት፣ በመጠለያ
ምርታማነት መጨመር የማያግዝ መሆን፤ በቂ የEርሻ መሬት Aለመኖር፣ ችግር፣ በንጽህና Aገልግሎት Aለመኖርና በመሳሰሉት የኑሮ ሁኔታ
የሕዝብ ቁጥር መጨመር፣ የትምህርት፣ የጤና፣ የንጹህ መጠጥ ውሃና፣ Aመልካቾች ከሠሀራ በታች ከሚገኙ ሀገሮች መካከል Iትዮጵያ በዝቅተኛ
የመሳሰሉት ማህበራዊ Aገልግሎቶች Aለመስፋፋት፣ ተደጋጋሚ ድርቅ ደረጃ ላይ ትገኛለች፡፡
ወዘተ… ይገኙበታል፡፡ የዛሬ 5 ዓመት ገደማ በተደረገ ጥናት በሀገር ደረጃ
ከጠቅላላው ፍጆታ ውስጥ 6A% የሚሆነው ለምግብ ፍጆታ የሚውል ሲሆን በሰብዓዊ ልማት መመዘኛዎች ማለትም በምርታማነት፣ በEኩል
በገጠር ደግሞ ለምግብ ፍጆታ የሚውለው መጠን ከ6A% የበለጠ ነው፡፡ ተጠቃሚነት፣ በዘላቂ የልማት Eድገት፣ በፖሊሲ Aወጣጥና Aወሳሰን ረገድ
በዓለም የጤና ድርጅት የሚታመንበት የካሎሪ መጠን ለAካለ መጠን የደረሰ ባለ ተሳትፎና በመሳሰሉት የIትዮጵያ Eድገት 25% Aካባቢ ነው፡፡ ይህ ነጥብ
ሰው በቀን 22AA ካሎሪ ሲሆን በEኛ ሀገር Aንድ ሰው በቀን የሚያገኘው ከዓለም Aማካይ ነጥብ Aንድ ሦስተኛ ብቻ ሲሆን ከታዳጊ ሀገሮች Aማካይ
መጠን ከ954 ካሎሪ Aይበልጥም፡፡ በዚሁ ጥናት መሠረት ከሁለት ሦስተኛው ነጥብ ደግሞ ከግማሽ ያነሰ ነው፡፡ በጣም ወደ ኋላ የቀሩ Aገሮች ካገኙት
የሚበልጡት ሕፃናት Eድገታቸው የቀጨጨ ነው፡፡ በወንድና በሴት መካከል Aማካይ ነጥብ በሦስት Aራተኛ ዝቅ ያለ ነው፡፡ በሰብዓዊ ልማት ረገድ
ከፍተኛ ልዩነት በሌለው ሁኔታ ከገጠሩ ሕዝብ መካከል ከAንድ Aራተኛ የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የልማት ፕሮግራም ስለIትዮጵያ
የሚበልጡት በምግብ Eጥረት መጐዳት የደረሰባቸው ናቸው፡፡ ይኸ ቁጥር የሚያወጣቸው መረጃዎች በየጊዜው ወደታች የማሽቆልቆል ካልሆነ በስተቀር
በ1994/95 ውስጥ በጣም ጨምሯል፡፡ የነበረውን ሁኔታ Eንኳ ይዞ ለመቆየት Eንዳልተቻለ የሚያሳዩ ናቸው፡፡
ለምሳሌ በ1983 ዓ.ም. Iትዮጵያ በሰብዓዊ ልማት ረገድ የነበረችበት ደረጃ
Aንድ ዓመት ያልሞላባቸው ሕፃናትና ከ5 ዓመት በታች የሆኑ ልጆች 138ኛ ነበር፡፡ ባለፉት 2 ዓመታት ደግሞ ከ175 ሀገሮች መካከል 169ኛና
ሞት በ199A ዓ.ም. በተደረገ ጥናት ከAንድ ሺህ ልጆች ውስጥ 173 Eና 1A7 17Aኛ ነበረች፡፡
ነበር፡፡ በሌሎች ከሠሀራ በታች ባሉ ሀገሮች ይኸ ቁጥር Eንደቅደም
ተከተላቸው 151 Eና 92 ብቻ ነው፡፡ በሌላ መረጃ ደግሞ ከሚወለዱት Eነዚህ ሁኔታዎች በቅርብ ጊዜ ይሻሻሉ ይሆናል ብሎ ተስፋ
ሕፃናት መካከል ከ1A% በላይ የሚሆኑት Aንድ ዓመት ሳይሞላቸው ለማድረግ Eንዳይቻል ከAጠቃላይ ኤኮኖሚያዊና ማህበራዊ ችግሩ በባሰ
ይሞታሉ፡፡ ከ8% በላይ የሚሆኑት ደግሞ Aምስት ዓመት ሳይሞላቸው ፍጥነት የሕዝብ ብዛት Eየጨመረ 7A ሚሊዮን ደርሷል፡፡ ይህ ቁጥር
ይሞታሉ፡፡ ይኸ ቁጥር ከሠሀራ በታች ካሉ ሌሎች ሀገሮች ጋር ሲነፃፀር Iትዮጵያ ከAፍሪካ ውስጥ ከናይጀሪያ ቀጥላ በ2ኛ ደረጃ ከዓለም ደግሞ
ከፍተኛ ነው፡፡ ከ5 ዓመት በታች የሆኑ የሀገራችን ሕፃናት የምግብ Eጥረት በዘጠነኛ ደረጃ Eንድትቀመጥ Aድርጓታል፡፡ በሕዝቧ ብዛት መጨመር የተነሳ
መጠን 48% ሲሆን ይህ ከሠሀራ በታች ባሉ ሌሎች ሀገሮች ጋር ሲነጻጸር በAንድ ስኰየር ኪሎ ሜትር የሚኖረው ሰው ቁጥር ከ63 በላይ ነው፡፡
ከፍተኛ ነው፡፡ ከሠሀራ በታች ባሉ ሀገሮች ግን 27 ሰው በ1 ስኰየር ኪሎ ሜትር ውስጥ
ይኖራል፡፡ የሕዝቡ Aሰፋፈር ደግሞ ቆላማው የሀገሪቱ ክፍል Aነስተኛ ሕዝብ
በተጨባጭ የኑሮ ሁኔታ Aመልካቾች የሀገራችንን ሁኔታ ከሌሎች በተበታተነ ሁኔታ የሰፈረበት ሲሆን በጣም ከፍተኛ ቁጥር ያለው ሕዝብ
47
በተጠጋጋ ሁኔታ በደጋማው (ከሀገሪቱ ቆዳ ስፋት ከ4A% ያነሠ ነው) የድህነት ገጽታዎች ናቸው፡፡ ድህነት በሌላ ሁኔታም ሊገለጽ ይችላል፡፡
የሀገሪቱ ክፍል የሰፈረ ነው፡፡ ለምሳሌ Aንድ ሰው የራሱን ሕይወት በራሱ ለመቆጣጠርና የወደፊት
Eድሉንም ለመወሰን ካልቻለ፣ ሰብዓዊ ክብሩን ለማስጠበቅ Aቅም ካጣ፣
የIትዮጵያ ሕዝብ ቁጥር በAሁኑ ጊዜ ወደ 3% ገደማ ዓመታዊ Eያደር በሚያከሳ የተስፋ መቁረጥ ስሜት ከተዋጠና በነገው ተስፋ Eምነት
Eድገት የሚታይበት ነው፡፡ በ1965 ዓ.ም. 38 ሚሊዮን የነበረ ሲሆን በ1997 Aጥቶ ሁሉ Aይጥምሽ ለመሆን ከተገደደ Eነዚህ ሁሉ የድህነት መገለጫዎች
ደግሞ 7A ሚሊዮን ደርሷል፡፡ Aሁን በየዓመቱ በሚታየው 3% ጭማሪ ናቸው፡፡ ብዙ ጊዜ የተለያየ ዓይነት ችግር የሚያጠቃው Eነዚያ ድህነት Aስሮ
የሚቀጥል ከሆነ በየ23 ዓመቱ በEጥፍ ስለሚጨምር በ2A2Aዓ.ም. ወደ 138 ተብትቦ የያዛቸውን ወገኖች ነው፡፡ ለምሳሌ በስራ ማጣት የተነሳ የገቢ ማነስ፣
ሚሊዮን ይደርሳል፡፡ የIትዮጵያ ሴቶች በAማካይ Eስከ 6 ልጆች ረሃብ፣ ጤና ማጣት፣ የመጠለያ ችግር፣ ልብስ ማጣትና የሌሎችም
Eንደሚወልዱ የቅርብ ጊዜ መረጃዎች ያመለክታሉ፡፡ ከሀገሪቱ ጠቅላላ ሕዝብ ማህበራዊ Aገልግሎቶች መጥፋት በAንድ ላይ ተከታትለው ይከሰታሉ፡፡
ውስጥ ወደ ግማሽ የሚጠጋው Eድሜው ከ16 ዓመት በታች ነው፡፡ የተመጣጠነ ምግብ Aለመመገብ Aካላዊ ጥንካሬን የሚጎዳና የAEምሮን
Eድሜያቸው 6A Eና ከዚያ በላይ የሆኑት ቁጥር ከ5% Aይበልጥም፡፡ E.ኤ.A መዳበር የሚገድብ ነው፡፡ የጤና ጉድለት ደግሞ የAካል ጉድለትን በማስከተል
ከ199A-98 ባሉት ዓመታት ከ15-49 ዓመት Eድሜ ካላቸው ያገቡ ሴቶች ብቻ ሳይወሰን የኋላ ኋላ Aኗኗርን ማቃናት Eስከሚሳን ድረስ ከባድ ጉዳት
መካከል የወሊድ መቆጣጠሪያ የሚጠቀሙት በAማካይ 4% ብቻ የሚሆኑት የሚያስከትል ነው፡፡ የቤተሰብ የስራ ሁኔታና የኑሮ ደረጃ በልጆች Aስተዳደግ፣
ናቸው፡፡ Eነዚህ መረጃዎች የሚያሳዩት ቢኖር ከፍተኛ የወሊድ ሁኔታ ትምህርት፣ ጤንነትና የወደፊት Aኗኗር ላይ ተፅEኖ Aለው፡፡ የEናትና የልጅ
መኖሩንና ዝቅተኛ የቤተሰብ ምጣኔ Aገልግሎት መኖሩን ነው፡፡ የቤተሰብ በምግብ መጎዳት ለመጪው ሕይወት መጥፎነት Eንደ መጀመሪያ ምልክት
ምጣኔ ቢስፋፋ ውልደትን ስለሚቀንስ የሕዝብ ቁጥር Eድገቱን ፍጥነት ማረጋገጫ የሚታይ ነው፡፡ የተቸገሩ ወላጆች የልጆቻቸውን ጤንነት
ለመቀነስና ሁኔታውን ለመቀልበስ ይቻላል ብሎ ተስፋ ለማሳደር Eድል ይገኝ Aሟልተውና በትምህርት Aንፀው ለማሣደግ ያዳግታቸዋል፡፡ ራሣቸው
ነበር፡፡ ነገር ግን ሁኔታው ይኸንን Aያሳይም፡፡ ያልተማሩ ከሆኑ ደግሞ ልጆቻቸውን በትምህርት Eንዴት መርዳት
Eንደሚችሉ ለማወቅ ይቸገራሉ፡፡ ወላጆቻቸውን በትምህርት Eንዴት መርዳት
ከዚህ በላይ በAጭሩ የቀረቡት ማሳያዎች ሀገሪቱ የምትገኝበትን Eንደሚችሉ ለማወቅ ይቸገራሉ፡፡
Iኮኖሚያዊና ማህበራዊ ድቀት ከዚሁ ጋር ተያይዞ የተባባሰውን ድህነት
ስፋትና ጥልቀት ለመረዳት መጠነኛ ግንዛቤ የሚሰጡ ናቸው፡፡ የችግሩ በAጠቃላይ Aነጋገር ድህነት ብዙ መልኮችና ባህርያት ያሉት
ዓይነትና መጠን ከዚህም የከፋ መሆኑን ለመረዳት ደግሞ በምንኖርበት ውስብስብ ጉዳይ ነው፡፡ በሀገራችን የተንሰራፋው ድህነት Eንዲህ በቀላሉ
Aካባቢና የስራ ቦታ በየEለቱ የምናያቸውን በልመና የተሰማሩ ዜጎች፣ በረንዳ መፍትሔ ይገኝለታል የሚባል Aይደለም፡፡ በተለይ ደግሞ የዴሞክራሲ
ላይ የወደቁትንና በየስርቻው ካላAንዳች ምግብና መጠለያ ራቁታቸውን ሥርዓትና መልካም Aስተዳደር በሌለበት ሁኔታ ከድህነት መውጣት የሚቻል
የሚውሉትንና የሚያድሩትን ወገኖች በዓይነ ሕሊናችን ማሰብ በቂ ነው፡፡ ጉዳይ Aይደለም፡፡ የሀገራችን ድህነት ስር የሰደደውና ከዚህ Aስከፊ ደረጃ ላይ
ሀገሪቱ የምትገኝበት ድህነት በAንድ Aቅጣጫ ብቻ የሚገለጽና በቁጥር የደረሰው ሀገሪቱ ድህነትን ለማስወገድ የሚረዳ፣ ተከታታይ Eድገትንና ዘላቂ
Eየተሰላ ሊቀርብ የሚችል Aይደለም፡፡ በተወሰኑ የIኮኖሚና የኑሮ ሁኔታ ልማትን ለማስገኘት የሚችል የተፈጥሮ ሃብት ስለሌላት Aይደለም፡፡ ለልማት
ማሳያዎች ከሚገለፀውና በቁጥር ከሚቀርበው በላይ የሚዘገንን ድህነት ሊሰለፍ የሚችል የሰው ጉልበት ስለቸገራትም Aይደለም፡፡ ችግሯን
በሀገሪቱ ውስጥ ተንሰራፍቷል፡፡ የሚገነዘብላትና ድጋፍ ሊያደርግላት የሚችል Aጋርና ተባባሪ ስላጣችም
Aይደለም፡፡ በEርግጥ የሰለጠነ የሰው ኃይል፣ የቴክኖሎጂና የካፒታል ችግር
ድህነት ላይ ላዩን ሲያዩት የገንዘብ Eጦት ብቻ ይመስላል Eንጂ ያለባት ሀገር መሆኗ ባይካድም Eንዲህ ዓይነት ችግር ያለበት ሀገር ድሃ
ክብርን የሚያዋርድና ብዙ ጠንቆችን Aስከትሎ የሚመጣ ክስተት ነው፡፡ Eንደሆነ ይቀራል ማለት Aይደለም፡፡ በተፈጥሮ ሃብት፣ በሰለጠነ የሰው
ያልተመጣጠነ ምግብ፣ ያልተሟላ ጤንነት፣ የትምህርት Eድል ማጣት፣ ኃይል፣ በቴክኒዎሎጂና በካፒታል ችግር ከIትዮጵያ በከፋ ሁኔታ ውስጥ
በማይረባ ቤት ውስጥ መኖር፣ ስራ ማጣት፣ በማይጠቅም ስራ መሰማራት፣ የነበሩ ብዙ ሀገሮች ከድህነት ሰልፍ ወጥተው ዘላቂ በሆነ የEድገትና የልማት
ፍትህ ማጣት፣ የሕግና የፖለቲካ መብትን መነፈግ፣ ወዘተ… Eነዚህ ሁሉ መስመር ውስጥ መግባት ችለዋል፡፡ የEኛ ሀገር ችግር በAብዛኛውና ከምንም
49
በላይ ከዴሞክራሲ ሥርዓትና ከመልካም Aስተዳደር መጥፋት ጋር የተያያዘ ysW `YL bt=¥¶ yS‰ XDL l!ÃSgß# YC§l#ÝÝ yW+ MN²ÊN
ነው፡፡ በሀገሪቱ ውስጥ ከድህነት የሚጠቀም Aገዛዝ በመተከሉ ድህነትን lmö-B½ lx!NÇST¶ GNÆ¬ mnš y¸çN yt&Kn!K LMDÂ yS‰
በማስወገድ ፋንታ Eንዲጐለብትና ስር Eንዲሠድ Aድርጐታል፡፡ የAገዛዝ Ä!SPl!N Yf_‰l#ÝÝ yhgR WS_ F§¯TN l¥à§T kFt¾ DUF
ሥርዓቶች ሁሉ Aንድ የጋራ ባህሪይ Aላቸው፡፡ ይኸውም ሀገርና ሕዝብ ÃdRUl#ÝÝ bXnz!H mS÷C yt&Kn!K LMD Ãgß# sãC wdl@lÖC
x!NÇST¶ãC t²Wé lmS‰T XNÄ!Cl# ym¹Ug¶Ã DLDY çnW
ሲለማ ጥቅማችን ይጓደላል ብለው ይሠጋሉ፡፡ ድህነት ውስጥ የሚኖር ሕዝብ
ÃglG§l#ÝÝ ngR GN lz!H zRF y¸gÆW Tk#rT S§Lts- Eስካሁን
ለAገዛዝ ይመቻል ብለው ያስባሉ፡፡ በዚህ Eምነታቸው በመመራት ድህነትን
ድረስ x_Ub! W-@T xLtgßMÝÝ
ያባብሱታል Eንጂ Aያስወግዱትም፡፡ ሕዝቡ ዳቦ ጠግቦ ካደረ ለሥልጣናችን
ስጋት ይሆናል ብለው ስለሚያስቡ በድሃ ሕዝብ ጀርባ Eንደታዘሉ ለመኖር
የሚችሉትን ሁሉ ያደርጋሉ፡፡ ድህነት ከጠፋ በብድርና በEርዳታ ስም
2.13 ዘላቂ ለውጥ የማይታይበት ማህበራዊ Aገልግሎት
ከየማEዘኑ የሚቃርሙት ገንዘብ ምንጩ Eየመነመነ ስለሚሄድ በድሃ ሕዝብ
መሃል የገነቡት የድሎትና የምቾት ደሴት Aደጋ ላይ ይወድቃል ብለው 2.13.1 ትምህርት
ይጨነቃሉ፡፡ ከዚህ ሁሉ ጣጣ ሀገርና ሕዝብ ይበልጥ Eየደኸዩ የEነሱ
Aሁን በስራ ላይ ያለው የሀገሪቱ ትምህርት ዓላማ በነጻነት ለማሰብ፣
ሥልጣን ይበልጥ Eየተደላደለና ምቾታቸው Eየጨመረ Eንዲሄድ ይፈልጋሉ፡፡
ለመስራትና ለመኖር ሁለንተናዊ ብቃት ያለው ዜጋና ግልጽ ሕብረተሰብ
ማንም በግልፅ Eንደሚያውቀው የበለጸጉ ሀገሮችን ከሚመሩ ፕሬዝዳንቶች፣
መፍጠር ሣይሆን በሁሉም መስክ “Aብዮታዊ ዴሞክራሲ” የሚባለውን
ጠቅላይ ሚኒስትሮች፣ ሚኒስትሮች የበለጠ በትላልቅ ባንኮች ውስጥ ተቀማጭ
የገዥው ፓርቲ ርEዮተዓለም ልEልና ማረጋገጥ ነው፡፡ ይኸንን ግልጽ
ወርቅና ዶላር ያላቸው Eጅግ ድኃ ሀገሮችን የሚገዙ ፕሬዝዳንቶች፣ ጠቅላይ
ለማድረግ ገዥው ፓርቲ “በIትዮጵያ የዴሞክራሲ፣ መሠረታዊ ጥያቄዎች”
ሚኒስትሮች፣ ሚኒስትሮች ናቸው፡፡ የIትዮጵያ ሁኔታም ከዚህ የተለየ ሊሆን
በሚል ርEስ ነሐሴ 1992 ዓ.ም. ባሣተመው ፅሁፍ ከገጽ 91-117
Aይችልም፡፡ Aገዛዝ በሥልጣን መንበሩ ላይ Eስከተቀመጠ ድረስ Iትዮጵያና
ከሰፈረው ውስጥ የሚከተለው ይገኝበታል፡፡
ሕዝቧ ከድህነት ይወጣሉ ብሎ ማሰብ በሕልም ቅቤ Eንደመብላት የሚቆጠር
ነው፡፡
“Aብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ የAስተሣሠብ ልEልናን ማረጋገጥ ማለት
Aብዛኛው የሕብረተሰብ ክፍል በተናጠል ብቻውን ሆኖ፣ ስለAንድ
2.12 ትኩረት የተነፈገው Aነስተኛ Eደ ጥበብ ጥያቄ ሲያስብ በውስጡ ያለው መሠረታዊ Eምነት Aብዮታዊ
ዴሞከራሲያዊ ስለሆነ ዞሮ ዞሮ ወደ Aብዮታዊ ዴሞከራሲያዊ Aቋም
ሊደርስ የሚችልበት ሁኔታ መፈጠር ማለት ነው፡፡ Aብዮታዊ
ŸÖpLL¨< x!NÇST¶ 76 uS„ ¾T>J’<ƒ ¾ÔÐ (¾Å-Øuw)
›=”Æeƒ]−‹ “†¨<:: ¾Ów`“¨< ²`õ ›’e}— Ãµ vL†¨< Ñu_−‹ ዴሞከራሲያዊ Aስተሣሠብ ወደ ሁሉም Aቅጣጫ ሠርጾ በመግባቱ
¾T>"H@É ”ÅJ’¨< G<K< ¾›=”Æeƒ]¨<U ²`õ uw³ƒ ¾T>"H@Å¨< የተነሣ ሰው በየግሉ ሲያስብ ከሱ ውጭ ሊያስብ የማይችልበት ደረጃ
”Ç=G< ›’e}— Ãµ vL†¨< ¾ÔÐ“ ¾Å Øuw }sTƒ vK”w[„‹ ላይ ማድረስ ማለት ነው፡፡ …Aብዮታዊ ዴሞከራሲያዊ የAስተሣሠብ
’¨<:: ልEልናን ለመፍጠር የዜጐችን Aስተሣሠብ በመቅረጽ ላይ ጠንካራ
ሚናን የሚጫወቱ መዋቅሮች መኖር Aለባቸው፡፡ … Aብዮታዊ
ዴሞክራሲያዊ የAስተሣሠብ ልEልናን በማረጋገጥ ላይ ትምህርት
yXd_bB S‰ bhg¶t$ WS_ lrJM g!z@ yöy b!çNM XJG
ቤቶች ወሣኝ ሚና መጫወት Aለባቸው፡፡ … ይህ ደግሞ በቋሚ
ZQt¾ bçn y_‰T dr© y¸kÂwNÂ bqE gbÃM yl@lW bmçn#
Aካዳሚያዊ ትምህርት ብቻ ሣይሆን በሚሰጥ የሲቪክስ፣ የሕገ-
XDgT x§úyMÝÝ Xnz!H bxnSt¾ ysW g#LbTÂ wÀ y¸s„ yXd
መንግሥት ወዘተ ትምህርት በEለታዊ የትምህርት ቤቶች Aሠራር
_bB S‰ãC bzRû lts¥„T z@¯C yn#é msrT kmçÂcW ÆšgR
lx!NÇsT¶ mSÍÍTM DUF b¸s-# bT mNgD s!-Âk„ kFt¾ ወዘተ የሚገለጽ ነው፡፡” ይላል፡፡
_QM l!ÃSgß# YC§l#ÝÝ xÂÉ!nT½ GNb"nT½ BrT S‰½ yöÄ S‰½
y¹K§ S‰½ ySØT S‰½ y>mÂ S‰½ yXN=T S‰ wzt. btšl ይህ Aመለካከት በAንድ በኩል Eያንዳንዱ ሠው ከAብዮታዊ
h#n@¬ XNÄ!d‰°½ XNÄ!SÍûÂ gbÃM XNÄ!Ãgß# b!drG xh#N kÃz#T ዴሞክራሲ ውጭ Eንዳያስብ፣ በዚህ ርEዮተዓለም የተሸበበና የAስተሣሠብ
51
ነጻነት የሌለው Eንዲሆን መታሠቡን የሚያረጋግጥ ሲሆን በሌላ በኩል ደግሞ የተሠረዘ ሲሆን በዩኒቨርስቲ ለ4 ዓመታት ይሠጥ የነበረው የመጀመሪያ ዲግሪ
የትምህርት ቤቶችና የመምህራን ቋሚ ተግባር “Aብዩታዊ ዴሞክራሲ” ትምህርት በ3 ዓመት Eንዲጠናቀቅ የሚያደርግ መዋቅር ስራ ላይ ውሏል፡፡
የሚባለውን የገዥውን ፓርቲ ርEዩተ ዓለም ልEልና ማረጋገጥ ብቻ መሆኑን ይህ የትምህርት መዋቅር የትምህርቱን ጥራትና ዓለም Aቀፍ ተቀባይነት ዋጋ
ያመለክታል፡፡ ባለፈው ዓመት የሀገሪቱ ጠቅላይ ሚኒስትር የOሮሚኛ ቋንቋ ቢስ የሚያደርግ ነው፡፡
ተናጋሪዎች ከAዲስ Aበባ ዮኒቨርስቲ መባረራቸውን በተመለከተ ሲያስረዱ
የችግሩ መንስኤ በትምህርት ተቋሞች ውስጥ የIህAዴግ የፖለቲካ መዋቅር በAሁኑ ወቅት በሀገራችን Eድሜያቸው ከ15 ዓመት በላይ ከሆኑ
Aለመጠናከሩ ነው ማለታቸውም ይኸንኑ Eውነታ ያረጋግጣል፡፡ በAጭሩ ዜጐች መካከል ማንበብና መጻፍ የማይችሉት ከ7A% በላይ ናቸው፡፡ ይህ
የሀገሪቱ ትምህርት ዋነኛ ዓላማ ዜጎችን በAንድ ፓርቲ ርEዮተዓለም Aሀዝ በንጉሡ ጊዜ 93% የነበረ ሲሆን በደርግ ጊዜ በተካሄደው ሠፊ
Eየጠመቁ (indoctrination) ማውጣት ነው፡፡ የመሠረተ ትምህርት ዘመቻ ወደ 37% ወርዶ ነበር፡፡ በAሁኑ መንግሥት
የመሠረተ ትምህርት ብዙም ትኩረት ስላልተሠጠው ማይምነት Eንደገና
Aሁን በስራ ላይ ያለው የትምህርት ፖሊሲ Eንደሀገሪቱ ሕገ በሀገሪቱ ተስፋፍቷል፡፡ ከሀገራችን ሴቶች መካከል በAሁኑ ጊዜ ማንበብና
መንግሥት ሁሉ የAንድ ፖለቲካ ድርጅት ርEዮተ ዓለማዊ Eምነት መገለጫ መጻፍ የማይችሉት 68% ሲሆኑ ከወንዶች መካከል ደግሞ 32% ናቸው፡፡
ነው፡፡ የትምህርት ጉዳይ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ የሚመለከታቸው በIትዮጵያ Eድሜያቸው ለትምህርት ከደረሱ ሕጻናት መካከል በAንደኛ ደረጃ
ወላጆች፣ ተማሪዎች፣ መምህራን፣ የሲቪክ ማህበራትና በAጠቃላይ የሕዝቡ 4A% ገደማ ገና የመማር Eድል Aላገኙም፡፡
ተሣትፎ ሳይኖር የተዘጋጀና በግድ ሥራ ላይ Eንዲውል የተደረገ ነው፡፡
ከዚህም ሌላ ቀደም ሲል የነበሩትን የፍትሃዊነትና የጥራት ችግሮች በሁሉም በAሁኑ ጊዜ የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት መማር ከሚገባቸው ዜጐች
ደረጃዎች ለማስወገድ በሚያስችል ጥልቅ ጥናት፣ በቂ ምክክርና ዝግጅት ላይ መካከል Eድሉን ያገኙት 12% ገደማ ናቸው፡፡ ይህ Aጠቃላይ ምዝገባን
የተመሠረተ Aይደለም፡፡ የሚያመለክት ሲሆን በትክክል ትምህርቱን የሚከታተሉት መጠን ግን ከ8%
Aይበልጥም፡፡ በሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ተሳትፎ በሴቶችና በወንዶች መካከል
የገዥው ፓርቲ የትምህርት Aወቃቀር 8+2+2 ሲሆን ይህ Aወቃቀር ያለው ልዩነት Aሁንም Eንደሰፋ ነው፡፡ የሴቶች ተሳትፎ ከ9-1A ባለው ደረጃ
በየEርከኑ መሠጠት የሚገባው ትምህርት ከተማሪዎቹ የAEምሮና የAካል 36%፣ በቴክኒክና ሞያ ማሠልጠኛ 47% በመዘጋጃ 28% ነው፡፡ በከተማ
Eድገት ጋር የተመጣጠነ፣ ደረጃውና ተከታታይነቱ የተጠበቀ ትምህርት ትምህርት ቤቶች ውስጥ ጠቅላላ የሴት ተማሪዎች ተሳትፎ 36% ሲሆን
Eንዲሆን Eድል Aይሠጥም፡፡ በተለይም 12 ዓመታት የሚወስደውን በገጠር ደግሞ 29% ገደማ ነው፡፡
ትምህርት በ1A ዓመታት መጨረስ ይቻላል በሚል የተሣሣተ ግንዛቤ 1Aኛ
ክፍል የ2ኛ ደረጃ ትምህርት ማጠናቀቂያ መሆኑ ለሀገራችን ትምህርት ትልቅ በሀገራችን የከፍተኛ ትምህርት ልምድ ከግማሽ ምEተ ዓመት ያልራቀ
ውድቀት Aስከትሏል፡፡ ምክንያቱም በዚህ ደረጃ ከትምህርት ሥርዓቱ ነው፡፡ Eስካሁን ድረስ Eድሜያቸው ለከፍተኛ ትምህርት ከደረሱት መካከል
የሚገለሉት ልጆች Eድሜያቸው ከ14 Eና ከ15 የማይበልጡ፣ ለሥራ የመማር Eድል ያላገኙት ዜጐች ከ99% በላይ ናቸው፡፡ የከፍተኛ ትምህርት
ያልደረሱና ትምህርት ቤት መዋል የሚገባቸው ናቸው፡፡ ፈተናውን ያለፉት ተቋሞች ስርጭት ከAዲስ Aበባ ሌላ በጥቂት የክፍለ ሀገር ከተሞች Aካባቢ
የሚገቡበት የመሰናዶ ፕሮግራም ደግሞ የ2ኛ ደረጃ ትምህርት ይሁን የኮሌጅ ብቻ የተወሰነና የመቀበል Aቅማቸውም Eጅግ Aነስተኛ ነው፡፡ በAሁኑ ጊዜ
ተለይቶ የማይታወቅ ነው፡፡ የሁለተኛ ደረጃ ነው Eንዳይባል ከ2ኛ ደረጃ የሚካሄዱ የማስፋፋት ሥራዎች የሚደገፉ ቢሆኑም የነበረውን የሥርጭት
ማጠናቀቂያ ፈተና በኋላ የሚሠጥ ነው፡፡ የኮሌጅ Eንዳይባል የሚሠጠው መዛባት የሚያስወግዱ ባለመሆናቸው ችግሩ Eንደቀጠለ ነው፡፡ Aንድም
ትምህርት Aደረጃጀት ይዘትና Aቀራረብ ሲታይ በማንኛውም መለኪያ ለኮሌጅ የከፍተኛ ትምህርት ተቋም ያልተከፈተባቸው Aካባቢዎች Eያሉ በነበራቸው
ደረጃ የሚመጥን Aይደለም፡፡ የ1Aኛ ክፍል ፈተና ወድቀው ወደሞያና ቴክኒክ ላይ ተጨማሪ ተቋሞችን መክፈት ፍትሃዊ ሊሆን Aይችልም፡፡
ለገቡ ተማሪዎች የሚሠጠው ትምህርት ደረጃም በተመሣሣይ ሁኔታ የኮሌጅ
ይሁን የ2ኛ ደረጃ ለመለየት የሚያስቸግር ነው፡፡ በ12+2 Eና 12+ 3 መርሃ የትምህርት Aመራር ባጠቃላይ በፖለቲካ ተፅEኖ ሥር መውደቁና
ግብር በኮሌጆች ይሠጥ የነበረው የዲፕሎማ ፕሮግራም ሙሉ በሙሉ የትምህርት ጉዳይ ከባለሙያዎች Eጅ Eየወጣ በካድሬዎች Aመራር ሥር
53
Eንዲወድቅ በመደረጉ የተረጋጋ የመማር ማስተማር ስራ የለም፡፡ በዚህም ከመዘጋቱም በላይ የ2ኛ ደረጃ መልቀቂያ ፈተና የሚሠጠው 1Aኛ ክፍል ላይ
የተነሣ ከብቃት ይልቅ በፖለቲካዊ ታማኝነት የሚመደቡና በAመለካከታቸው በመሆኑ የ15 Eና 16 ዓመት ወጣቶች በለጋ Eድሜያቸው ከትምህርት
የተነሣ ከሥራቸው የሚባረሩ መኖራቸው የታወቀ ነው፡፡ በርካታ መምህራን ተለይተው የቤተሠብና የሀገር ሸክም ለመሆን ተገደዋል፡፡ በቀድሞ ሥርዓተ
በሚደርስባቸው ፖለቲካዊ ጫና ሣይወዱ በግድ ስራቸውን Eየለቀቁ ነው፡፡ ትምህርት 12ኛ ክፍል ያጠናቀቁና በAሁኑ ሥርዓተ ትምህርት ከ1996 ዓ.ም.
በፊት የ1Aኛ ክፍል ፈተና ወስደው ፕሪፓራቶሪ ያልገቡ ተማሪዎች በግላቸው
የመምህራንና የሠራተኛ ምልመላና ቅጥር፣ ሥልጠና፣ Eድገትና ለመፈተንና ውጤታቸውን Aሻሽለው ከፍተኛ ትምህርት Eንዳይገቡ
ዝውውር ወዘተ… የሚመራበት ወጥ ሥርዓት ባለመኖሩ ፖለቲካዊ መመዘኛ ተከልክለዋል፡፡ በመካከለኛ ሞያ ማሠልጠኛ ገብተው የሚማሩ ተማሪዎች
ትልቅ ትኩረት ተሰጥቶታል፡፡ ከ1A+1 ወደ ተከታዩቹ ደረጃዎች ለመሸጋገር 75% Aማካይ ውጤት
Eንደሚጠበቅባቸው መጀመሪያ የወጣ መመሪያ ቢኖርም በኋላ ግን 75%
የገዥው ፓርቲ ፖሊሲ የትምህርት Aመራርና Aስተዳደር ከላይ Eስከ
ካገኙት መካከል 1A%ቱ ብቻ ወደ ቀጣዩ ደረጃ ገብተው Eንዲማሩ በመደረጉ
ታች ጥብቅ በሆነ ማEከላዊነትና የመንግሥት ጣልቃ ገብነት Eንዲመራ
Aብዛኛዎቹ በትምህርት የመግፋት ምኞታቸው ተገድቧል፡፡ ከብቃት ምዘናና
የሚያደርግ ሲሆን የራሱን የፖለቲካ ካድሬዎችና ደጋፊዎች Aመራር ላይ
ደረጃ Aወሣሠን፣ ከሥልጠና ዓይነት መረጣና ከሥልጠና ጊዜ ጋር በተያያዘ
Eየሾመ በማስቀመጥ፣ ፖሊሲውን የማይከተሉ ናቸው ብሎ ያሰባቸውን
የሚወጡ መመሪያዎች ተለዋዋጭ መሆናቸው የግል ኮሌጆች ተረጋግተው
መምህራንና ሠራተኞች በፈለገው ጊዜ ከሥራ በማሰናበት ተፅEኖ
Eንዳይሠሩና ከደንበኞቻቸው ጋር ያላቸው ግንኙነትም ጤናማ Eንዳይሆን
ያደርግባቸዋል፡፡
ችግር ፈጥረውባቸዋል፡፡ በመዘጋጃ ትምህርት ከተማሪዎቹ Aቅም፣ ፍላጐትና
ከሀገሪቱ የሠለጠነ የሰው ኃይል ፍላጐት ጋር በሚጣጣም ሁኔታ በጥራት
በትምህርቱ ሥራ ዋነኛ ተዋናይ የሆኑት መምህራን በሞያቸው ነፃ
የሚሠጥ Aለመሆኑ Aንዱ ችግር ነው፡፡ ለዚህ ማረጋገጫ የሚሆነው
ማህበር Eንዳያቋቁሙና ለትምህርቱ ጥራት ተገቢ ሚና Eንዳይጫወቱ ከፍተኛ
ከፕሪፓራቶሪ ወደ ከፍተኛ ትምህርት ተቋማት የገቡ ወጣቶች ለከፍተኛ
ፖለቲካዊ ጫና ስለሚደርስባቸው ለሀገራችን ማበርከት የሚገባቸውን የሞያና
ትምህርት የሚያበቃ ብቁ ዝግጅት Eንደሌላቸው የሚያሳይ ውጤት መታየቱ
የዜግነት AስተዋፅO በሚገባ ሊያበረክቱ Aልቻሉም፡፡ በዚህም የተነሳ ትምህርት
ነው፡፡ የገዥው ፓርቲ ፖሊሲ በየትኛውም ደረጃ ፈተና የወደቁ ተማሪዎች
ቤቶች ነፃ የAካዳሚክ ስፍራዎችና የትውልድ Aስተሳሰብ የሚቀረፅባቸው
Eንደገና ለመማርና ውጤታቸውን ለማሻሻል ያላቸውን ሰብዓዊ መብት
ተቋሞች መሆናቸው ቀርቶ ገዥው ፓርቲ የራሱን ካድሬዎች
የሚገድብ ነው፡፡
የሚመለምልባቸውና ዓላማውን የሚያስፈጽምባቸው ቦታዎች ሆነዋል፡፡
በሁሉም ደረጃዎች በተገቢው ሁኔታ የሠለጠኑ በቂ መምህራን
የሀገሪቱ የትምህርት ምዘና ፖሊሲ ከክልል ክልል የተለያየ ቢሆንም
Aለመኖራቸው፣ የፈረቃ ትምህርት፣ Aሃዳዊ የትምህርት Aሠጣጥ ዘዴ፣
የተቀራረበ Aሠራር Eንዲኖር የሚያስችልና በጥናት ላይ የተመሠረተ Aነስተኛ
የትምህርት ግብዓቶች Eጥረትና የጥራት ችግር፣ የመምህራን የደረጃ Eድገትና
መመዘኛ (minimum standard) ባለመኖሩ የተዘበራረቀ ነው፡፡ በዚህም
የEርከን ጭማሪ መከልከል፣ የትምህርት Aመራርና Aስተዳደር ችግር፣ የቋንቋ
ምክንያት ባንድ ክልል ውስጥ የተወሠነ ክፍል ደረጃ ያጠናቀቁ ተማሪዎች
Aጠቃቀምን በሚመለከት የጠራና የተቀናጀ Aሠራር መጥፋት፣ የመሣሠሉት
በተለያየ ምክንያት ወደ ሌላ ክልል ተዛውረው ትምህርታቸውን ለመከታተል
የትምህርትን ጥራት ችግር Aባብሰውታል፡፡
ይቸገራሉ፡፡ ይህም በIትዮጵያ ውስጥ Aንድ ዓይነት ኤኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ
ማህበረሰብ Eንዳይፈጠር የሚያደርግ ነው፡፡
የ1ኛ ደረጃ ትምህርት ከጀመሩት መካከል 22% የሚሆኑት 3ኛ
የሀገሪቱ የትምህርት ምዘና ፖሊሲ የተዘበራረቀ መሆኑ Eንደተጠበቀ ክፍልን ሣያጠናቅቁ ያቋርጣሉ፡፡ በከተሞች Aካባቢ ባለው የመማሪያ ክፍል
ሆኖ የ2ኛ ደረጃ ትምህርት ደግም ከሁሉም የባሰ ነው፡፡ ከ8ኛ ክፍል ጀምሮ ጥበት የሚወድቁ ተማሪዎች ደግመው ለመማር ስለማይችሉ የሚያቋርጡት
በሁሉም ደረጃዎች የሚወድቁ ተማሪዎች ደግመው ለመማር ወይም ተማሪዎች ብዛት ከዚህም በላይ ነው፡፡ Aሁን ያለው የተማሪዎችና መምህራን
ውጤታቸውን ለማሻሻል Eድል የላቸውም፡፡ በAሁኑ ጊዜ 8ኛ ክፍል ላይ ጥምርታ በAማካኝ 1 መምህር ለ6A ተማሪ Eንዲሁም የተማሪና የክፍል
የወደቁ ተማሪዎች ወደ ትምህርት ቤት የሚመለሱበት Eድል ከነAካቴው ጥምርታ በAማካኝ Aንድ ለ7A ገደማ መሆኑ ደግሞ ጥራት ያለው ትምህርት
55
ለመስጠት Aላስቻለም፡፡ Eንዲያውም 12A ተማሪዎች በ1 ክፍል ውስጥ ትልቁ ችግር መንግሥት ራሱ ከዚህ በፊት ስለሞያ ትምህርት በሀገራችን
የሚማሩበት ሁኔታ Aለ፡፡ ከነበረው የተዛባ ባህላዊ ግንዛቤ Aሁንም ያልተላቀቀ መሆኑ ነው፡፡ ወደ
ቴክኒክና ሞያ ሥልጠና የሚመደቡት ተማሪዎች የ1Aኛ ክፍል ብሔራዊ
በ2ኛ ደረጃ ከሚያስተምሩት መምህራን መካከል ለደረጃው የሚመጥን ፈተና ማለፍ ያልቻሉት ብቻ Eንዲሆኑ መደረጉ ለመስኩ የተሠጠውን
ተገቢ ሥልጠና ያላቸው 36% ብቻ ናቸው፡፡ በተለይም በቴክኒክና ሞያ መስክ ዝቅተኛ ግምት የሚያሣይ ነው፡፡
መምህራን ቅዳሜና Eሁድ Eየሠለጠኑ ከሠኞ-Aርብ ተማሪዎችን
ያስተምራሉ፡፡ በዚሁ ደረጃ የመማሪያ ክፍልና ተማሪ ጥምርታ በAማካይ 1 ባለፈው መንግሥት የቴክኒክ ሞያና የቀለም ትምህርት በ2ኛ ደረጃ
ክፍል ለ8A ተማሪዎች ገደማ ሲሆን የመምህራን ተማሪ ጥምርታ ደግሞ Eየተዳበሉ የሚሠጡበትና Eንደሞዴል በሚታዩ ጥቂት ትምህርት ቤቶች ብቻ
በAማካይ 1 መምህር ለ7A ተማሪዎች ነው፡፡ የመማሪያ መጻህፍት ጥራት የተወሠኑበት ሁኔታ ነበር፡፡ በAሁኑ ሥርዓተ ትምህርት ደግሞ የቴክኒክ
የጐደላቸው ብቻ ሣይሆኑ በይዘታቸው ከተማሪዎቹ ደረጃ ጋር የማይጣጣሙና ሞያና የቀለም ትምህርት ተለያይተው Eንዲሠጡ ቢደረግም ወደ ቴክኒክና
በመጠናቸውም በመደበኛው የትምህርት ጊዜ ሊሸፈኑ የማይችሉ ናቸው፡፡ ሞያ የሚገቡት የ1Aኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተናን ማለፍ ያልቻሉት በመሆናቸው
Aንዳንዴ ድግግሞሽ የሚበዛባቸውና ትክክለኛ ያልሆነ መልEክት የትምህርቱ ተገቢነት ጥያቄ ውስጥ የወደቀና ተማሪዎቹ በቴክኒክ ሞያ
የሚያስተላልፉ ናቸው፡፡ ሥርጭቱም 1 መጽሐፍ ለ5 ተማሪ ገደማ ነው፡፡ ሠልጥነው ወደ ከፍተኛ ትምህርት ለመግባት ያላቸውን Eድል ዝግ በማድረጉ
በዚህ ዓመት የተጀመረው የፕላዝማ ትምህርት በበቂ ጥናትና ዝግጅት ላይ የራሱ ችግር የAለበት ነው፡፡
ባለመመስረቱ በተለይም የ1Aኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተና በሚወሰዱ ተማሪዎች
ላይ Aሉታዊ ውጤት Eንደሚያስከትል ከፍተኛ ስጋት ተፈጥሯል፡፡ ከቋንቋና ከዚህ የከፋው ችግር ደግሞ በAንድ ክልል ውስጥ ተመሣሣይ
ከፍጥነት ጋር የተያያዙት ችግሮች Eንዳሉ ሆነው የሥርጭቱ ጊዜም ፋሲሊቲና ደረጃ ባላቸው ትምህርት ቤት ውስጥ የመዘጋጃ ትምህርት ከተማሩ
ተማሪዎቹ ለፈተና ከሚቀመጡበት ወቅት ጋር የተጣጣመ Aይደለም፡፡ በዚህ በኋላ የሚሠጠውን የመግቢያ ፈተና ወስደው የማለፊያ ውጤት ያገኙ
ሁኔታ የሚማሩ ተማሪዎች በቂ Eውቀት የሚጨብጡበት Eድል ባለ መኖሩ ተማሪዎች በዘርና በትውልድ Eየተመዘኑ ወደ ከፍተኛ ትምህርት Eንዳይገቡ
የትምህርቱ ጥራት ከምንጊዜም በበለጠ ወድቋል፡፡ የሚከለከሉበት ሁኔታ መኖሩ ነው፡፡
ለትምህርት ጥራት ማጣት Aንድ ሌላ ተጨባጭ ማስረጃ የሚሆነው Aሁን በሀገሪቱ ባሉት ዩኒቨርስቲዎች የሚሰጠው ትምህርት ጥራት
ለ1Aኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተና ከሚቀመጡት መካከል የሚወድቁት ቁጥር ከምንጊዜውም በላይ Eየወረደ ነው፡፡ ለዚህ ችግር መነሻ የሆኑ በርካታ
Eየጨመረ መምጣቱ ነው፡፡ ለምሣሌ በ1996 በብዙዎቹ ትምህርት ቤቶች ምክንያቶች ቢኖሩም ተገቢ ያልሆነ የመምህራን Aያያዝ፣ ከAቅም በላይ የሆነ
ለ1Aኛ ክፍል ፈተና ከተቀመጡት መካከል ከግማሽ በላይ የወደቁበት ሁኔታ የተማሪዎች ቅበላ፣ ቁጥርን ለማሟላት ሲባል ተገቢ ያልሆነ መመዘኛን
ተፈጥሯል፡፡ ወደ ፕሪፓራቶሪ መግባት ያልቻሉትና ወደ ሙያ ትምህርት መጠቀም፣ የትምህርት ተቋሞቹ ፋሲሊቲ Aለመሟላትና ለሁለተኛ ደረጃ
የተመደቡትም ከፍተኛ ችግር Aጋጥሟቸዋል፡፡ መጀመሪያውኑ የሠለጠኑ ተማሪዎች የሚሠጠው ትምህርት ጥራት የከፍተኛ ትምህርት ለመከታተል
መምህራን፣ የማስተማሪያ ማኑዋሎች፣ የሞያ ትምህርት ቤቶችና ሌሎች የሚያስችል Aለመሆኑ፣ ዋና ዋናዎቹ ናቸው፡፡ ዩኒቨርስቲዎቻችን ሠፊ
Aስፈላጊ ሁኔታዎች በሥርዓት ሣይዘጋጁ በዘመቻ መልክ ወደ ተግባር የምርምር ስራ የማይካሄድባቸው መሆናቸውና ጥቂት ምርምሮች ካሉም
መገባቱ ያስከተለው ጉዳት ቀላል Aይደለም፡፡ ተማሪዎቹ ባላቸው ችሎታና በሕዝቡ መሠረታዊ ችግሮች ላይ Aለማተኮራቸው Aንዱ ችግር ነው፡፡
ዝንባሌ ካለመመደባቸውም ሌላ ትምህርቱን ለመከታተል በማይችሉበት ቦታ
በመደልደላቸው ብዙዎቹ ለማቋረጥ ተገደዋል፡፡ Eንደምንም ተቸግረው በAሁኑ ሥርዓተ ትምህርት ከተከሠቱት ችግሮች መካከል በሙያ
የተማሩት ደግሞ ትምህርቱን ሲያጠናቅቁ በግላቸው ለመሥራትም ሆነ ማሠልጠኛ የሚመደቡና የ1Aኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተና Aልፈው ወደ
በሌሎች ተቋሞች ተወዳድሮ ለመቀጠር የሚያስችል ምቹ ፖሊሲና ፕሪፓራቶሪ የሚገቡ ተማሪዎች በየወሩ ለትምህርት Eንዲከፍሉ መገደዳቸው
የኤንቬስትሜንት Eንቅስቃሴ በሌለበት ሁኔታ ሥራ ፈተው ከመቀመጥ Aንደኛው ነው፡፡ ከፍተኛ በሆነ የኑሮ ችግር ውስጥ የሚገኙ ወላጆች
በስተቀር ሌላ Eድል Aላገኙም፡፡ የቴክኒክና ሞያ ሥልጠናን በሚመለከት የልጆቻቸውን የትምህርት ክፍያ በየወሩ መሸፈን Eያቃታቸው ተቸግረዋል፡፡
57
ሌላው ችግር የሴቶችንና የAካል ጉዳተኞችን የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ዜጐች የ1ኛ ደረጃ ትምህርት ለማዳረስ የታሠበው የምEተ ዓመቱ የልማት
ተሣትፎ ለማሳደግ ድጋፍ የሚሠጥበት ፕሮግራም ጠንካራ ክትትል ዓላማ ይሣካል ብሎ ማሠብ Aስቸጋሪ ነው፡፡
ስለማይደረግበት ውጤታማ ሊሆን Aለመቻሉ ነው፡፡
2.13.2 ጤና
በAሁኑ ጊዜ የስኮላርሽፕ Eድል ለማግኘት የገዥው ፓርቲ Aባል
መሆን Eንደቅድመ ሁኔታ የሚታይበት Aሰራር ሰፍኗል፡፡ የAጭርና የረጅም በሀገራችን የጤና ይዞታ Eጅግ ደካማ ነው፡፡ Iትዮጵያ በሽታ
ጊዜ የውጭ ሥልጠና የሚያገኙ ሰዎች መመዘኛ Aካዳሚያዊ ብቃት መሆኑ የተንሰራፋባት Aገር ናት፡፡ የበርካታ ሕፃናት መሞትና ሰዎች በሕይወት
Eየቀረ በፖለቲካ ወገንተኝነት Eየተተካ ነው፡፡ ከAንዳንድ የውጭ የሚቆዩበት የEድሜ መጠን ማነስ Aገራዊ የጤና ይዞታ ዝቅተኛነትን
ዩኒቨርስቲዎች ጋር መንግሥት በፈጠረው የተልEኮ ትምህርት ግንኙነት ያመለክታሉ፡፡ የሕክምና መስጫ ተቋማትና የሕክምና Aገልግሎት የሚገኙት
ዋነኞቹ ተጠቃሚዎች የገዥው ፓርቲ ግንባር ቀደም ካድሬዎችና Aባላት Eጅግ በዝቅተኛ ደረጃ ላይ ነው፡፡ ሕዝቡም ስለ ጤና Eንክብካቤና ጥንቃቄ
ናቸው፡፡ የ2ኛ ደረጃ ትምህርት Eንኳ በወጉ ያላጠናቀቁ ካድሬዎች የማስትሬት ያለው ግንዛቤ ዝቅተኛ ነው፡፡
ፕሮግራም Eየተከታተሉ ማስረጃ Eንዲያገኙ በማድረግ ትላልቅ ሹመት
Eንደሚሰጣቸው የሚታወቅ ነው፡፡ በሀገር ስም በሚገኝ የስኮላርሽፕ Eርዳታና በIትዮጵያ ካሉት የጤና ችግሮች ከ8A% በላይ ለመከላከል የሚቻሉ
ብድር የAንድን ፓርቲ ካድሬዎች ብቸኛ ተጠቃሚ ማድረግ ፍትሃዊነት ተላላፊ በሽታዎችና ከAመጋገብ ጉድለት ጋር የተያያዙ በሽታዎች ናቸው፡፡
የጎደለው ብቻ ሳይሆን የለየለት ወንጀል ነው፡፡ የሕዝቡ Iኮኖሚያዊ Aቅም ዝቅተኛነት፣ ንጽሕና የሌላቸው Aካባቢያዊ
ሁኔታዎች፣ የጤና Aገልግሎት ሽፋን ዝቅተኛነት Eና የሌሎች ማኀበራዊ
ሌላኛው ችግር የትምህርት ፋይናንስ ዝቅተኛ መሆን ነው፡፡ Aገልግሎቶች Aለመሟላት የAገራችንን የጤና ገጽታ የሞት ጥላ ያንዣበበት
ከመንግሥት መደበኛና የልማት (ካፒታል) በጀት ውስጥ ለትምህርት Aድርጎታል፡፡ የIትዮጵያ መሠረታዊ ጤና Aገልግሎት ሽፋን በ1994 ዓ.ም.
የሚመደበው ድርሻ ዝቅተኛ ከመሆኑም በላይ ተከታታይ Eድገት 61% ብቻ ነበር፡፡
የማይታይበት ነው፡፡ ከሀገሪቱ ጠቅላላ ብሔራዊ ምርት ውስጥ የትምህርት
ድርሻ ከ4% ያነሰ ነው፡፡ ሀገራችን ለትምህርት ከምታውለው ከዚህ ገንዘብ በበሽታ ከሚሞቱ ሰዎች መካከል ሦስት Aራተኛ የሚሆኑት ከ1A
ውስጥ ወደ 5A% የሚሆነው ከውጭ በሚገኝ ብድርና Eርዳታ ላይ በሽታዎች በAንዱ ወይም በጥምር በመያዝ ነው፡፡ Eነዚህም፤ 17 በመቶዎቹ
የተንጠለጠለ መሆኑም ሌላው ችግር ነው፡፡ በወሊድ ምክኒያት የሚሞቱ Eናቶች፣ 14 በመቶዎቹ በሳምባና በመተንፈሻ
Aካላት መመረዝ፣ 14 በመቶዎቹ በወባ በሽታ፣ 8 በመቶዎቹ በተመጣጠነ
ባለፉት 3A Eና 4A ዓመታት የትምህርት ፋይናንስን ሁኔታ ለማየት የምግብ Eጥረት የሚሞቱ Eድሜያቸው ከAምስት ዓመት በታች የሚሆናቸው
የሚከተሉትን ማነፃጸሪያዎች መመልከት ይበቃል፡፡ በ1965/66 ከመንግሥት ሕፃናት፣ 8 በመቶቹ በተቅማጥ በሽታ፣ 7 በመቶዎቹ በኤድስ፣ Eንዲሁም 5
በጀት ውስጥ የትምህርት ዘርፍ ድርሻ 17% ነበር፡፡ በ1979 ደግሞ 1A.8% በመቶዎቹ በሳምባ ነቀርሳ Eንደሆነ ይገመታል፡፡ በAሁኑ ጊዜ በሀገራችን
የነበረ ሲሆን ከ1989/9A Eስከ 1994/95 ባሉት ዓመታት ከካፒታል በጀት በገዳይነቱ የመጀመሪያውን ደረጃ የያዘው ኤች Aይ ቪ ኤድስ ነው፡፡ ይህ
የትምህርት ድርሻ ዝቅተኛው 8.8% ሆኖ ከፍተኛው 13.6% ነው፡፡ ችግር ከማንኛውም በሽታ የበለጠ ጉዳት Eያደረሰ በመሆኑ Eንደ Aንድ ትልቅ
በተጠቀሱት ዓመታት ከመደበኛ በጀት የነበረው ድርሻ ዝቅተኛው 9.5% ብሔራዊ Aደጋ ተደርጐ የሚታይ ነው፡፡ በኤች Aይ ቪ ኤድስ የሚደርሠው
ሲሆን ከፍተኛው 18.5% ነው፡፡ ማህበራዊና ኤኮኖሚያዊ ችግር ሀገሪቷ ካሉባት ችግሮች ሁሉ የከፋው ነው፡፡
Iትዮጵያ በዚህ ችግር ከተጠቁት የAፍሪካ ሀገሮች በ3ኛ ደረጃ ላይ ስትሆን
በሀገራችን የሚታየው ፈጣን የሕዝብ ቁጥር Eድገት ወደፊት ለዜጐች በሚሊዮን የሚቆጠሩ ዜጐች ይሞታሉ፡፡ ከጠቅላላው ሕዝብ ውስጥ ከ1A%
ትምህርትን ለማድረስ ፈታኝ መሆኑ የማይቀር ነው፡፡ የሕዝብ Eድገት ምጣኔ በላይ ከቫይረሱ ጋር ይኖራል፡፡ ከኤች Aይቪ ቀጥሎ በIትዮጵያ ያለው ትልቅ
3% ገደማ በመሆኑ ለ1ኛ ደረጃ ትምህርት የሚደርሱ ሕጻናት ቁጥር በ2AA8 የጤና ችግር በወባ የሚመጣ ነው፡፡ በAሁኑ ጊዜ በየዓመቱ ከ2A,000 በላይ
ዓ.ም. Aሁን ባለበት ወደ 5A% ይጨምራል፡፡ በዚህ ሁኔታ በ2AA8 ለሁሉም ሕዝብ ተጠቂ ነው፡፡
59
የሆስፒታል Aልጋ ለ6A2 ሰዎች ይደርሳል፡፡ በሱዳን ደግሞ Aንድ ሐኪም

በAገራችን ውስጥ ያለው የጤና ችግር በከፊል ከሥርዓተ ምግብ ለ9548 ሰዎችና Aንድ የሆስፒታል Aልጋ ለ919 ሰዎች ይደርሳል፡፡ በግብጽ
(ኒውትሪሽን) ይዞታ ዝቅተኝነት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ ልዩ ልዩ ጥናቶች Aንድ ሐኪም ለ1573 ሰዎች Aንድ የሆስፒታል Aልጋ ለ476 ሰዎች
Eንደሚያመለክቱት Iትዮጵያ በዓለም ካሉ ከፍተኛ የAመጋገብ ጉድለት ይደርሳል፡፡
ከሚታይባቸው Aገሮች Aንዷ ናት፡፡ የንጥረ ምግብ Eጥረት በከፍተኛ ደረጃ
ተንሰራፍቷል፡፡ ከAምስት ዓመት በታች Eድሜ ካላቸው ሕፃናት መካከል የንፁሕ ውኃ Aቅርቦትን ብንመለከት፤ ከIትዮጵያ ሕዝብ 22
ግማሾቹ የተመጣጠነ ምግብ Aያገኙም፡፡ ሁለት ሦስተኛ የሚሆኑት ሕፃናት ከመቶው ብቻ ንፁህ የመጠጥ ውሃ የሚያገኝ ሲሆን ከዚህ ውስጥ ከከተማው
ደግሞ Eድገታቸው ስንኩል ነው፡፡ Aሥር በመቶ ሚሆኑት ደግሞ የከሱና ሕዝብ 77 ከመቶው ከገጠሩ ሕዝብ ደግሞ 13 በመቶው ብቻ ነው፡፡ በAንፃሩ
የቀጨጩ ናቸው፡፡ በተመጣጠነ ምግብ Eጥረትና በሌሎች የጤና ችግሮች ደግሞ ከኬንያ ሕዝብ ንፁሕ የመጠጥ ውሃ የሚያገኘው ሕዝብ 4A ከመቶው
የተጐዱ ሕፃናት በAካል Aቅመ ደካማና ምርታማነታቸውም ዝቅተኛ ነው፡፡ ሲሆን ከዚህ ውስጥ ከከተማው ሕዝብ 89 ከመቶው ከገጠሩ ሕዝብ ደግሞ 25
ይህ ችግር በAEምሮ ፈዛዛና ዝቅተኛ የማሰብ ችሎታ ያለቸው በማድረግ በመቶው ነው፡፡ በሱዳን ደግሞ ከጠቅላላው ሕዝብ 67 ከመቶው ንፁሕ ውሃ
ለEድሜ ልክ ችግርም ይዳርጋቸዋል፡፡ ሲያገኝ ከዚህ ውስጥ ከከተማው ሕዝብ 97 ከመቶው ከገጠሩ ሕዝብ ደግሞ
91 በመቶው ነው፡፡ ከጠቅላላው የAፍሪካ ሕዝብ 56 በመቶው ንፁሕ ውሃ
EስከAሁን ባለው ተጨባጭ ሁኔታ በሀገራችን ውስጥ ዋነኛው የጤና ሲያገኝ ከዚህ ውስጥ ከከተማው ሕዝብ 86 ከመቶው ከገጠሩ ሕዝብ ደግሞ
Aገልግሎት ሰጪ Aካል መንግሥት ነው፡፡ ይሁን Eንጂ በጤናው ዘርፍ በቂ 43 በመቶው ነው፡፡ በIትዮጵያ ከጠቅላላው ሕዝብ ከ76% በላይ ለውኃ ወለድ
በጀት ባለመመደቡ የጤና Aገልግሎት ተሽመድምዷል፡፡ የጤና Aገልግሎት በሽታዎች የተጋለጠ ነው፡፡
መስጫ ተቋማት ብዛት፣ መልክዓ ምድራዊ ሥርጭትና የሚሰጡት
Aገልግሎት ስብጥር ብቃት የለውም፡፡ በዘርፉ የተሠማሩት ባለሙያዎች በሌላ በኩል ደግሞ የመፀዳጃ Aገልግሎትን ብንመለከት ከIትዮጵያ
ቁጥራቸው ጥቂት ናቸው፡፡ በIትዮጵያ ያለው የጤና Aገልግሎት ስብጥር ሕዝብ 15 ከመቶው ብቻ የመፀዳጃ Aገልግሎት ያለው ሲሆን ከዚህ ውስጥ
ከጠቅላላው ሕዝብ ከግማሽ ያነሱትን ብቻ ነው ሊያገለግል የሚችለው፡፡ የጤና ከከተማው ሕዝብ 58 ከመቶው ከገጠሩ ሕዝብ ደግሞ 6 በመቶው ብቻ ነው፡፡
ማEከሎችና የጤና ጣቢያዎች ቁጥር Aንድ ላይ ሆኖ ከሕዝብ ብዛት ጋር በAንፃሩ ደግሞ ከኬንያ ሕዝብ የመፀዳጃ Aገልግሎት ያለው ሕዝብ 86
ያለው ጥምረት፣ Aንድ የጤና Aገልግሎት ድርጅት ለ22 ሺህ ሕዝብ ገደማ ከመቶው ሲሆን ከዚህ ውስጥ ከከተማ ሕዝብ 96 ከመቶው ከገጠሩ ሕዝብ
ነው፡፡ ደግሞ 81 በመቶው ነው፡፡ በሱዳን ደግሞ ከጠቅላላው ሕዝብ 62 ከመቶው
የመፀዳጃ Aገልግሎት ሲኖረው ከዚህ ውስጥ ከከተማው ሕዝብ 87 ከመቶው
በሕፃናትና የEናቶች ሞት፣ በተላላፊ በሽታዎችና በምግብ Eጥረት ከገጠሩ ሕዝብ ደግሞ 48 በመቶው ነው፡፡ Eንዲሁም በግብፅ ከጠቅላላው
Aማካይነት በሕይወት የመኖር Eድሜና በመሳሰሉት ተቀባይነት ባገኙ የጤና ሕዝብ 94 ከመቶው የመፀዳጃ Aገልግሎት ሲኖረው ከዚህ ውስጥ ከከተማው
መለኪያዎች መሠረት Iትዮጵያ በዓለም ዝቅተኛ ሥፍራ ላይ ከሚገኙት ሕዝብ 98 ከመቶው ከገጠሩ ሕዝብ ደግሞ 91 በመቶው ነው፡፡ ከጠቅላላው
Aገሮች መካከል ትመደባለች፡፡ በ1992 ዓ.ም. የነበረውን የIትዮጵያንና የAፍሪካ ሕዝብ 6A ከመቶው የመፀዳጃ Aገልግሎት ሲኖረው ከዚህ ውስጥ
የተመረጡ የAፍሪካና የEስያ Aገሮችን ሁኔታዎች በንጽጽር ማየት በጤናው ከከተማው ሕዝብ 85 ከመቶው ከገጠሩ ሕዝብ ደግሞ 45 በመቶው ነው፡፡
ዘርፍ በምን ደረጃ ላይ Eንደምንገኝ ለመገንዘብ ይረዳል፡፡
በAሁኑ ጊዜ ከ5 ዓመት በታች Eድሜ ያላቸው ሕጻናት ሞት
በጤና Aገልግሎት በኩል ያለውን ሁኔታ ብንመለከት፣ በAገራችን በIትዮጵያ ከ1AAA ሕፃናት መካከል 187 ሲሆን ከሠሃራ በታች ባሉ የAፍሪካ
Aንድ ሐኪም ለ35 ሺህ ሰዎች Eንዲሁም Aንድ የሆስፒታል Aልጋ ለ414A ሀገሮች 114 ነው፡፡ በወሊድ Eድሜ የሚገኙ የEናቶች ሞት በIትዮጵያ ከ1
ሰዎች ይደርሳል፡፡ የሐኪሞች ስርጭት ሲታይ ከጠቅላላው የሐኪሞች ቁጥር መቶ ሺ መካከል 871 ነው፡፡ በAገራችን ከሚወለዱት ሕፃናት ውስጥ 11
ከ5A ከመቶ በላይ የሚሆኑት ተመድበው የሚሰሩት በAዲስ Aበባ ከተማ ከመቶዎቹ Aንድ ዓመት ሳይሞላቸው ይሞታሉ፡፡ በAንፃሩ የሕፃናት ሞት
ነው፡፡ በAንፃሩ ግን በኬኒያ Aንድ ሐኪም ለ27 ሺህ ሰዎች Eንዲሁም Aንድ በኬኒያ 7 ከመቶ፣ በሱዳን 7 ከመቶና፣ በግብፅ 5 ከመቶ ነው፡፡ ከዛሬ 35
61
ዓመታት በፊት የሕፃናት ሞት በሲንጋፖር 6 በመቶ፣ በሆንግ ሆንግ 3 Aገልግሎት ውስን ነው፡፡
በመቶ፣ በኮሪያ 6 በመቶ፣ በፊሊፒንስ 7 በመቶ፣ በማሌዥያ 6 በመቶ፣
በታይላንድ 9 በመቶና በIንዶኔዢያ 13 በመቶ ነበር፡፡ የመኪና ኪራይ Aገልግሎት በሚገባ ካለመስፋፋቱም በላይ ከዋና ዋና
ከተሞች ርቀው የሚገኙ ተቋሞች ተጨማሪ ዋጋ Eንዲያወጡ ተገደዋል፡፡
በIትዮጵያ የAንድ ሰው Aማካይ Eድሜም 43 ዓመት ብቻ ሲሆን የጋራጆችና የተሽከርካሪ ቴክኒሽያኖች ብዛትና ጥራት ዝቅተኛ መሆን
በኬንያ 51 ዓመት፣ በሱዳን 55 ዓመት፣ በግብፅ 67 ዓመት ሲሆን፣ የAፍሪካ የትራንስፖርት ዘርፉ ሌላው ችግር ነው፡፡
Aማካይ ደግሞ 54 ዓመት ነው፡፡ በሀገራችን ለጤና የሚመደበው በጀት Eጅግ
Aነስተኛ ሲሆን ከጠቅላላው ብሔራዊ ገቢ የ1.5% ድርሻ ብቻ ነው ያለው፡፡ Iነርጂ
Iነርጂ ለኀብረተሰቡ ሕልውናና ለIኮኖሚ ልማት መሠረት ነው፡፡
2.13.3 የተዳከመ መሠረተ ልማት
Iትዮጵያ በጥቅም ላይ የዋሉና ያልዋሉ፣ መኖራቸው የተረጋገጠላቸውና
መሠረተ ልማት የመጓጓዥና የምርትን ዋጋ ይወስናል፡፡ በAንድ ተቋም ፍንጭ የታየባቸው ታዳሽና Aላቂ የIነርጂ ሃብት Aለኝታዎች Aሏት፡፡
ብቃትና ተወዳዳሪነት ላይ ከፍተኛ ተፅEኖ Aለው፡፡ በIትዮጵያ Eንደ መንገድ፣ የሰውና የEንስሳት ጉልበት ሳይታከል 94 በመቶ የሚሆነው የIትዮጵያ
የመብራት ኃይል፣ ውኃና መገናኛ የመሣሰሉት መሠረተ ልማቶች Aላደጉም፡፡ የIነርጂ ፍላጎት የሚሟላው ከባህላዊ የIነርጂ ምንጮች ማለትም
በክልሎች መካከል ያለው ስርጭትም ፍትሃዊ Aይደለም፡፡ የAገልግሎት ከEንጨት፣ ከEንስሳት ፍግና ኩበት፣ ከEርሻ ቃርሚያና ከመሳሰሉት ሲሆን
Aቅርቦት Eጥረትና በተከታታይ የመቋረጥ ችግርም Aለበት፡፡ የመሠረተ ቀሪው 6 በመቶ ደግሞ ከዘመናዊ የIነርጂ ምንጮች ማለትም ከነዳጅ ዘይት፣
ልማት ብቃት ማነስ የማጓጓዥ ዋጋ ከፍ Eንዲል ከማድረጉ በተጨማሪ፣ ጋዝና ኤሌክትሪክ ኃይል የሚሟላ ነው፡፡ በAገሪቱ ከፍተኛ የIነርጂ ተጠቃሚ
Aዳዲስ Iንቨስተሮች ወደ ሀገር ውስጥ Eንዳይገቡም Eንቅፋት ፈጥሯል፡፡ የቤተሰብ Aገልግሎት ዘርፍ ነው፡፡ ዘርፉ ከAጠቃላይ የIነርጂ Aቅርቦት
ውስጥ ከ85 በመቶ በላይ የሚሆነውን የሚጠቀም ሲሆን ይህም Aብዛኛው
የAገሪቱ የIነርጂ Aቅርቦት ምንጮች ላይ ያለው ጥገኝነት ለደን መራቆት፣
ትራንስፖርት
ለAፈር ልምላሜ መቀነስ፣ ለማገዶ Eንጨት Eጥረትና ዋጋ መናር የበኩሉን
በIትዮጵያ የትራንስፖርት Aገልግሎት ሁኔታ ደካማ ነው፡፡ የባቡር AስተዋጽO ያደርጋል፡፡ ዘመናዊ የIነርጂ ምንጮች ለAጠቃላይ የIንርጂ
ትራንስፖርት በተለይ Eጅግ ኃላቀር ነው፡፡ ከሌሎች የAፍሪካ ሀገሮች ጋር Aቅርቦት ያላቸው ድርሻ ዝቅተኛ ይሁን Eንጂ Aቅርቦታቸው ከፍተኛ የውጭ
ሲወዳደር የIትዮጵያ የመንገድ ዝርጋታ ዝቅተኛ ነው፡፡ በ1992 የወጣ ምንዛሪን የሚጠይቅ ነው፡፡ የAገሪቱ የIነርጂ ችግር የተወሳሰበ፣ በሌሎች
የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት መረጃ Eንደሚያሣየው በሀገር ደረጃ ክፍለ-Iኮኖሚዎች Eንቅስቃሴና በኀብረተሰቡ Aኗኗር ወሳኝ ተፅEኖ
የIትዮጵያ መንገዶች መረብ ትስስር ከ15% Aይበልጥም፡፡ Aብዛኛው የሀገሪቱ የሚያሳድርና Aፋጣኝ Eስትራክቸራል ለውጥ ካልታየበት Eየተባባሰ ወደሚሄድ
ገጠር መንገድ Aልተዘረጋለትም፡፡ ያሉትም መንገዶች የጥገና Aገልግሎቱ ቀውስ የሚያመራ Eንደመሆኑ ለዘርፉ ልዩ ትኩረት የሚሰጥ Aግባብነት
በኋላቀር ቴክኒዎሎጂ ላይ በመመስረቱና የፋይናንስ Aቅም ችግር በመኖሩ ያለው ፖሊሲ ያስፈልገዋል፡፡
በጥሩ ሁኔታ ላይ Aይደሉም፡፡ ይኸ ችግር በወደብ የተከማቸም ይሁን በሀገር
ውስጥ ከቦታ ቦታ የሚንቀሣቀስ Eቃ በፍጥነት Eንዳይጓጓዝ ተፅEኖ በ1992 ዓ.ም. የነበረውን የIትዮጵያንና የተመረጡ የAፍሪካ Aገሮችን
Aሣድሯል፡፡ የEቃ ዝውውር መዘግየት ደግሞ የመጓጓዣ ዋጋን Aንሮታል፡፡ በነፍስ ወከፍ የኤሌክትሪክ ኃይል ፍጆታን (በሚሊዮን ኪሎ ዋት/በሰዓት)
ርካሽ ጥሬ Eቃዎች ወደ ሚገኙበት ቦታ ለመድረስና ምርትን ወደ ገበያ በንጽጽር ማየት በIነርጂው መስክ ከምን ደረጃ ላይ Eንደምንገኝ ለመገንዘብ
ለማቅረብ Eንዳይቻል Eንቅፋት ሆኗል፡፡ ይረዳል፡፡ በIትዮጵያ 22.2 ብቻ ሲሆን በኬንያ 129.5፣ በግብፅ 861.1
ማለትም የግብጽ ምርት የIትዮጵያን 24 ጊዜ ነው ማለት ነው፡፡
Iትዮጵያ ከሌላው ዓለም ጋር ብቁ የAየር ግንኙነት በመፍጠር ዝና
ያተረፈ የAየር መስመር ቢኖራትም በሀገር ውስጥ የሚሠጠው Aገልግሎት Iትዮጵያ በመሬት Aቀማመጧና ባላት የውሃ ሃብት ምክኒያት Eጅግ
ውስን ነው፡፡ ከየብስ ትራንስፖርት ጋር ሲነጻጸር ዘርፉ የሚሠጠው በጣም በርካታ የኤሌክትሪክ ኃይል ለማመንጨት የሚያስችሉ ፕሮጀክቶችም
63
በቅርብ ጊዜ ተገንብተው Aገልግሎት Eንደሚሰጡ የሚጠበቅ ቢሆንም Eነዚህ Eውቀቱንና ጊዜውን ለማጥፋት የሚፈልግ የውጭ ባለሃብት ማግኘት
የኤሌክትሪክ ማመንጫዎች የሚሰጡት የIነርጂ መጠን በAጠቃላይ ስለሚከብድ ነው፡፡
ከIትዮጵያ ሊገኝ ከሚችለው Iነርጂ ጋር ሲነፃፀር Eጅግ በጣም Aነስተኛ
ነው፡፡ Eስካሁን ድረስ በተደረጉ ግርድፍ ጥናቶች በተለያዩ ተፋሰሶች በAነስተኛ የውኃ Aቅርቦት
ወጪ ከፍተኛ የውሃ Iነርጂ ማመንጨት Eንደሚቻል ተጠቁሟል፡፡ የውሃ
በIትዮጵያ የንፁህ መጠጥ ውኃ Aቅርቦት ኋላቀርና ብቃት የጐደለው
ሀብታችንን ተጠቅመን የኤሌክትሪክ ኃይል በብቃት ልናመነጭ ባለመቻላችን
ነው፡፡ በመላ ሀገሪቱ የተዘረጋው የንፁህ መጠጥ ውኃ Aቅርቦት ከ2A% ብዙም
Eየተጐዳን ነው፡፡ Aማራጭ Iነርጂ በማቅረብ የደኖቻችንን መጨፍጨፍ
Aይበልጥም፡፡ ይህ መጠን ከውኃው Aቅርቦት Aስተማማኝነትና ዘላቂነት Aኳያ
መግታት Aልቻልንም፡፡
ሲታይ ደግሞ ሽፋኑን ከዚህም ያነሠ Eንደሚሆን የታወቀ ነው፡፡ በተደጋጋሚ
ጊዜ የAገልግሎት መቋረጥና የAቅርቦት መጠን መቀነስ ይታያል፡፡ የንጽህና
የተለያዩ የኃይል ማመንጫ Aማራጮች ቢኖሩም የIትዮጵያ
ደረጃው ዝቅተኛ መሆንም ሌላው ችግር ነው፡፡ ለምሣሌ በAዲስ Aበባ ከተማ
የቴክኒዎሎጂ Aቅም ዝቅተኛ በመሆኑ በውኃ ኃይል በሚመነጭ የኤሌክትሪክ
ካለው የውኃ Aቅርቦት መጠን 1/3ኛው በውኃ ማስተላለፊያ ቧንቧዎች ዝገትና
Iነርጅ ላይ ተወስናለች፡፡ በዚህ የኃይል ምንጭም ቢሆን ከሌሎች Aፍሪካ
መቀደድ የተነሣ የተበከለ ነው፡፡
ሀገሮች ጋር ሲነጻጸር የIትዮጵያ የኤሌከትሪክ የነፍስ ወከፍ ፍጆታ Eጅግ
Aነስተኛ ነው፡፡ በዓለም ባንክ መረጃ መሠረት ከሠሀራ በታች ያሉ ሀገሮች መገናኛ
Aማካይ የኤነርጅ የነፍስ ወከፍ ፍጆታ ወደ 454Kwh ብቻ ነው፡፡ ሲሆን
(በዓለም ደረጃ ካለው Aማካይ ፍጆታ ወደ 1/5ኛ የሚጠጋ) የIትዮጵያ ግን በAሁኑ ጊዜ Iትዮጵያ ዝቅተኛ ደረጃ ላይ የምትገኝበት ዋነኛ መስክ
22Kwh ነው፡፡ ብቻ ነው፡፡ በቂና Aስተማማኝ የIነርጅ Aቅርቦት ቢኖር የመረጃ ቴክኒዎሎጅ ነው፡፡ የIንፎርሜሽን ቴክኒዎሎጅ ሲባል
ለIንዱስትራላይዜሽን Aንዱ ቅድመ ሁኔታ ቢሆንም በIትዮጵያ ያለው ኮምፒዩተርን፣ የኮምፒዩተር መረብን፣ ሬዲዮን፣ ቴሌቨዥንን ስልክን፣
ሁኔታ ከዚህ የተለየ ነው፡፡ ከጠቅላላው ሕዝብ ውስጥ የኤሌክትሪክ ተጠቃሚ ፋክስን፣ የIሌክትሮኒክስ Iሜይልን፣ Iንተርኔትን፣ ቴሌ ኮንፈረንስን፣ ቪዲዮ
መሆን የቻለው 5% ብቻ ነው፡፡ ሀገሪቱ ከ15-3A ሺህ ሜጋዋት የሚሆን ኮንፈረንስን፣ ወዘተ… ያጠቃልላል፡፡ የኮምፒዮተር Aገልግሎት የሚታወቀው
ሃይድሮ ኤሌክትሪክ ጉልበት ማመንጨት የሚችሉ ትላልቅ ወንዞች በጥቂት ዋና ዋና ከተሞችና በተመረጡ የመንግሥትና የግል ድርጅቶች
ቢኖሯትም ከዚህ Aቅም ውስጥ መጠቀም የቻለችው ከ1% ያነሠ ነው፡፡ ውስጥ ብቻ ነው፡፡ የIንተርኔት ግንኙነት Aገልግሎት በሚገባ ጥቅም ላይ
የዋለ Aይደለም፡፡ በሀገር ደረጃ የIንተርኔት ግንኙነት Aገልግሎት ዝቅተኛ
በIትዮጵያ ያለው ችግር የAቅርቦቱ ማነስ ብቻ ሣይሆን Aስተማማኝ ሲሆን Eስከ ቅርብ ዓመታት ድረስ ከEያንዳንዱ 1AAAA ሰው መካከል Aንድ
Aለመሆኑም ጭምር ነው፡፡ ባልተጠበቀ ሁኔታ የኤሌክትሪክ መቋረጥ ወይም Eንኳ Aይደርሰውም፡፡
ጉልበት መቀነስ ስለሚያጋጥም የምርትና Aገልግሎት ስራዎች ይቋረጣሉ
Aንዳንዴ የAቅርቦቱን ችግር በመቀነስ የኤሌክትሪክ ስርጭት በራሽን መልክ
የIንፎርሜሽንና ኮሚኒኬሽን ቴክኖሎጂ (Iኮቴ) Aንፃራዊ
የሚዳረስበት Aሠራር ቢኖርም የራሱ ብዙ ጉድለቶች Aሉበት፡፡ የኤሌክትሪክ ሁኔታ
መቋረጥ የግልና የመንግሥት Aገልግሎት መስጫና ማምረቻ ተቋሞችን ገቢ በ1992 ዓ.ም. የነበረውን የIትዮጵያንና የተመረጡ የAፍሪካ Aገሮችን
ከመቀነስ Aልፎ ለተጨማሪ ወጪ ያጋልጣቸዋል፡፡ በተለይ የራሣቸው በየAንድ ሺህ ሰው የነበረውን ስልክ፣ ሬዲዮና ቴሌቪዥን ድርሻ በንጽጽር
ጀነሬተር የሌላቸው ኪሣራ ያጋጥማቸዋል፡፡ ሥራ ተሠራም Aልተሠራም ማየት በIንፎርሜሽንና ኮሙኒኬሽን ቴክኖሎጂ መጠቀም በኩል ከምን ደረጃ
ለሠራተኞቻቸው ደሞዝና Aበል ስለሚከፍሉና ሌሎችንም ተጨማሪ ወጪዎች ላይ Eንደምንገኝ ለመገንዘብ ይረዳል፡፡ ቴሌፎን መስመርን በተመለከተ፣
ስለሚያወጡ የሚያጋጥማቸው ኪሣራ ከፍተኛ ነው፡፡ በተቋሞቹ ብቃትና በIትዮጵያ 3 ብቻ ሲሆን በኬንያ 9፣ በሱዳን 3፣ በግብፅ 9 Eና በAፍሪካ
ትርፋማነት ላይ ከሚፈጠረው ችግር ባሻገር Aዳዲስ Iንቨስትሜንት በተለይም Aማካይ ደግሞ 18 ነው፡፡ ሞባይልን በተመለከተ፣ በIትዮጵያና ሱዳን ወደ
የውጭ Iንቨስትሜንት Eንዳይስፋፋ Eንቅፋት ይፈጥራል፡፡ ምክንያቱም ዜሮ የተጠጋ ሲሆን በኬንያ 1፣ በግብፅ Eና በAፍሪካ Aማካይ ደግሞ 14
መሠረታዊ የመሠረተ ልማት Aገልግሎት በሌለበት ሀገር ውስጥ ሃብቱን፣ ነው፡፡ Eንደዚሁም ቴሌቪዥንን በተመለከተ፣ በIትዮጵያ 6 ብቻ ሲሆን
65
በኬንያ 22፣ ሱዳን 173፣ በግብፅ 183 Eና በAፍሪካ Aማካይ ደግሞ 59 ሥርዓት ገና ያልፈጠረች መሆኗ ብቻ ሳይሆን Aሁን በሀገሪቱ የነገሠው
ነው፡፡ ሬዲዮን በተመለከተ ደግሞ፣ በIትዮጵያ 196 ሲሆን በኬንያ 1A4፣ Aገዛዝ ከበፊቶቹ ሁሉ የባሰ Aፋኝና ከፋፋይ መሆኑ ነው፡፡
ሱዳን 271፣ በግብፅ 16A Eና በAፍሪካ Aማካይ ደግሞ 214 ነው፡፡
የAሁኑን Aገዛዝ ከበፊቶቹ የከፋ ያደረገው የመንግሥት ሥልጣን
የኮምፒዩተርና Iንተርኔት Aገልግሎት ድርሻን በተመለከተም በጠመንጃ ኃይል መያዙ ብቻ Aይደለም፡፡ ይህ ለAሁኑ Aገዛዝ ብቻ የተለየ
Iትዮጵያ የምትገኝበት ደረጃ ዝቅተኛ ነው፡፡ ፐርሰናል ኮምፑዩተር (የAንድ መገለጫ ባህርይ ሊሆን Aይችልም፡፡ ከዚህ በፊት የነበሩትም Aገዛዞች
ሚሊዮን ሰዎች ድርሻ)፤ በIትዮጵያ 74A ብቻ ሲሆን በኬንያ 424A፣ በሱዳን የመጡበትና የሄዱበት መንገድ ነው፡፡ የኋላ ታሪኩ ከኮምኒዝም Aመለካከት
294A፣ በግብፅ 12AA Eና በAፍሪካ Aማካይ ደግሞ 877A ነው፡፡ የIንተርኔት ጋር የተቆራኘ መሆኑ ብቻም Aይደለም፡፡ በመላው Aለም የኮሙኒዝምን
Aገልግሎት በተመለከተ ደግሞ (የAንድ ሚሊዮን ሰዎች ድርሻ)፣ በIትዮጵያ ባንዲራ ሲያውለበልቡ የከረሙ በርካታ ቡድኖችና ተቋሞች ዛሬ Aሰላለፋቸውን
1A ብቻ ሲሆን በኬንያ 25A፣ በግብፅ 55A Eና በAፍሪካ Aማካይ ደግሞ ቀይረው ቆመዋል፡፡ የዚህ Aገዛዝ ችግር ከዚህ ለየት ያለ ነው፡፡ Aንደኛው
23AA ነው፡፡ የችግሩ ገጽታ ካለፈው Aቋሙና ባህርይው ጨርሶ ለመላቀቅ በማያስችል የዞረ
ድምር (hangover) የታሰረ መሆኑ ሲሆን ሁለተኛውና ነገር ግን Eጅግ
2.14 የዲሞክራሲና መልካም Aስተዳደር Eጦት Aደገኛው ችግር ጫካ ውስጥ ተኮትኩቶ ባደገው Aምባገነንነት ላይ
መንግሥታዊ ሙሰኝነትን ሊደርብ መቻሉ ነው፡፡ የAሁኑ Aገዛዝ የነፃ ገበያ
Iትዮጵያ Aሁን የምትገኝበት Iኮኖሚያዊና ማህበራዊ ሁኔታ ሥርዓት ደጋፊና Aፍቃሪ ካፒታሊዝም ለመምሰል ቶሎ ብሎ ጭንብል
በታወቁት ዓለም Aቀፍ የልማትና የEድገት መመዘኛዎች ሲታይ Eጅግ ቢያጠልቅም ለዚህ ሥርዓት የሚገዛ ግልጽነትና የAሰራር ዲስፕሊን በተግባር
Aሣፋሪ ነው፡፡ ለምሣሌ ስለAፍሪካ መልካም Aስተዳደር ሁኔታ ለመለካትና ማሳየት Aልቻለም፡፡
ለመገምገም በ1996 ዓ.ም. የAፍሪካ ኤኮኖሚ ኮሚሽን በ28 Aፍሪካ Aገሮች
ላይ ባደረገው ጥናት በፖለቲካዊ ውክልና፣ ሙስናን በመቆጣጠር፣ በIኮኖሚ በድርጅት ፕሮግራሞቹና በመንግሥት የፖሊሲ ሠነዶች ውስጥ
Aመራር፣ በሚዲያና በሲቪል ማህበረሠብ ድርጅቶች ነጻነት፣ በዴሞክራሲ ያሰፈራቸው Aብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ Aቋሞቹ ለነፃ ገበያና ለካፒታሊዝም
ተቋሞች ምሥረታና ብቃት፣ በAፈጻጸም ውጤታማነት ወዘተ… Iትዮጵያ ሥርዓት ግንባታ ባEድ መሆኑን ብቻ ሳይሆን ፍፁም ተፃራሪ መሆኑን
የምትገኝበት ደረጃ ከመጨረሻዎቹ 2ኛና 3ኛ መሆኑን Aረጋግጧል፡፡ ሀገሪቱ የሚያመላክቱ ናቸው፡፡ ከዚህ ሁኔታ በመነሳት መገመት የሚቻለው Aገዛዙ ነፃ
በዚህ በ21ኛ ክፍለ ዘመን መባቻ ላይ Eንኳ ከጭቆና Aገዛዝ ለመገላገል ገበያና የካፒታሊዝም ሥርዓት ተቀብያለሁ የሚለው ምርጫ በማጣት Eንጂ
Aልቻለችም፡፡ በሀገሪቱ የረጅም ዘመን የመንግሥት ታሪክ ውስጥ Aንደኛው ለሀገር Eድገትና ልማት ይጠቅማል ከሚል Eምነት Aለመሆኑን ነው፡፡
የጭቆና Aገዛዝ በሌላኛው Eየተተካ ከመኖሩ በስተቀር የዴሞክራሲ ሥርዓት በAሁኑ ጊዜ ነጻ ገበያንና ካፒታሊዝምን ከፊት ለፊት Eየተጋፈጡ
Aልተፈጠረም፡፡ ሕዝቡም ከድህነት ወደ ድህነት ከመሸጋገር የተለየ Eድል የመንግሥት ሥልጣን ይዞ መቆየት Eንደማይቻል በመገመትና ከምEራቡ
Aላገኘም፡፡ ለEድገትና ለልማት የተመቸ የተፈጥሮ ፀጋ ቢኖርም ይኸንን ዓለም ብድርና Eርዳታ ለመለመን ሳይወድ በግድ ያንጠለጠለው መፈክር Eንጂ
ጥቅም ላይ ለማዋል የሚረዳ መልካም Aስተዳደር ባለመመስረቱ Iትዮጵያ ለልማት የሚያዋጣ መንገድ ነው ከሚል Eምነት ተነስቶ በቁርጠኝነት የያዘው
ሣታጣ ያጣች ለመሆን ተገዳለች፡፡ Aቋም Aይደለም፡፡ በመሆኑም ካለፈው ኮሚኒስታዊ Aመለካከት ጨርሶ
የተቆራረጠና ለሌላ Aዲስ ራEይ በሙሉ ልብ የተሰለፈ መሆኑን በEርግጠኝነት
ጥሩ የተፈጥሮ ሁኔታ መኖር ብቻውን የረባ ውጤት ሊያስገኝ ለመረዳት በሚያስቸግር ሁኔታ ራሱን ደብቆ የተቀመጠ Aገዛዝ ነው፡፡ Eንዲህ
Eንደማይችል ከIትዮጵያ የተሻለ ምሳሌ የለም፡፡ ይኸ ነው የሚባል የተፈጥሮ ዓይነት መንታ Aቋም የያዘ Aመራር የIትዮጵያን ችግር ሊፈታ ቀርቶ
ሃብት የሌላቸው ነገር ግን ለEድገትና ለልማት መልካም ራEይና ቁርጠኝነት ራሱንም ከችግር ማውጣቱ Aጠራጣሪ ነው፡፡
ያለው መልካም Aስተዳደር መፍጠር የቻሉ ሌሎች ሀገሮች ከIትዮጵያ ኋላ
Eየተነሱ በሚያስደንቅ ፍጥነት Eየቀደሟት ሄደዋል፡፡ የIትዮጵያን ችግር የAሁኑ Aገዛዝ ወደ ሥልጣን ከመጣበት ጊዜ ጀምሮ በርካታ
Aስከፊ የሚያደርገው ከችግሯ መንጥቆ ሊያወጣ የሚችል የዴሞክራሲ መፈክሮችን ሲያነሳና ሲጥል ቢከርምም የሀገሪቱን ችግር ከማባባስ በስተቀር
67
ያስገኘው መሻሻል የለም፡፡ በተለያዩ ጊዚያት የመዋቅር ማሻሻያ፣ የሲቪል ሕዝብ በነጻነት መክሮና ፈቅዶ ያዘጋጀው Aይደለም፡፡ ሕገ መንግሥቱ
ሰርቪስ ሪፎርም፣ የተሃድሶ Eርምጃ፣ የድህነት ቅነሳ ወዘተ… የሚሉትን ለይስሙላ በሠፈሩ የሠብዓዊ መብት Aንቀጾች ከመሸፋፈኑ በስተቀር የገዥው
Aጀንዳዎች ይዞ ላይ ታች ሲል የከረመውም በውጭ መንግሥታትና በዓለም ፓርቲ የፖለቲካ ፕሮግራም ቅጅ ነው፡፡ በመሆኑም Eስካሁን ድረስ በሕዝብ
Aቀፍ የገንዘብ ተቋማት ግፊት Eንጂ ልማት ለማምጣት ካለው ፍላጎትና ፍላጐትና ነጻ ውሣኔ ላይ የተመሠረተ ዴሞክራሲያዊ መንግሥት ባለመኖሩ
ዝግጁነት በመነሳት Aልነበረም፡፡ Eነዚህን Aጀንዳዎች ተግባራዊ ለማድረግ ሀገሪቱ በጠመንጃ ኃይል በሚተማመን Aገዛዝ ስር Eንደወደቀች ነው፡፡ Aገዛዙ
የሚያስችል ሙሉ Eምነት፣ Aደረጃጀትና Aሰራር በሌለበት ሁኔታ “ይህንን ሁሉን ነገር በጫካ ሕግ ለመምራት ስለወሠነ የሕዝቡን መብትና ጥቅም
Aድርግ” የሚል ውጫዊ ጫና በተፈጠረ ቁጥር የራሱ ያልሆነ Aጀንዳ የሚያስከብር የሕግና የሞራል ሥርዓት Aለ ለማለት Aይቻልም፡፡
Aንጠልጥሎ በመሮጥ የሚሻሻል መዋቅር፣ የሚታደስ Aመራርና የሚቀነስ
ድህነት ሊኖር Aይችልም፡፡ የመዋቅር ማሻሻያም ይሁን የAመራር ተሃድሶ 2.14.1 ነፃና ገለልተኛ የፍትህ ተቋም Aለመኖር
ወይንም የድህነት ቅነሳ Eንዲኖር በቅድሚያ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓትና
መልካም Aስተዳደር በቦታው ላይ መገኘት Aለባቸው፡፡ የAሁኑ Aገዛዝ ደግሞ የፍትህና የዳኝነት ተቋማት በጠመንጃ ኃይል ለተገነባ ሥልጣን
ከዴሞክራሲና ከመልካም Aስተዳደር መሠረታዊ መርሆዎች የተነጠለ Aገዛዝ መሣሪያ Eንዲሆኑ ስለተፈለገ በAብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ መርህ ተዋቅረው
ነው፡፡ የዚህ Aገዛዝ Eውነተኛ መገለጫዎች በጠመንጃ ኃይል የተመሠረተ Eየሠሩ ነው፡፡ በዚህም የተነሣ ሕግና ፍትህ ተረግጠው በAገዛዝ ኃይልና
የፖለቲካ ሥልጣንና በዚህ ሕገወጥ ሥልጣን ላይ የተገነባ ተቋማዊ ሙስና ሥልጣን ተተክተዋል፡፡ የሕግ ሞያ፣ Eውቀትና ልምድ ያላቸው በወረንጦ
ናቸው፡፡ Eየተለቀሙ ተባረው በፍትህና ዳኝነት መዋቅሩ ውስጥ የAብዮታዊ ዴሞክራሲ
ካድሬዎች ተሠግስገዋል፡፡ በዚህ መንገድ ነጻ ዳኝነትና የሕግ የበላይነት
የክልሎችን ሕገ-መንግሥታዊ ሥልጣን በሚጋፋ መንገድ የወጣው በመጥፋቱ ማንም ዜጋ መብቱ ሲደፈር Aቤቱታ Aቅርቦ ፍትህ የሚያገኝበት
ጣልቃ የመግባት Aዋጅና የዋስትና መብትን የሚከለክለው የፀረ-ሙስና Eድል ተዘግቷል፡፡ የፍትህና የዳኝነት መዋቅሩ ነጻ ሆኖ Eንዳይንቀሣቀስ
Aዋጅ፣ ሃሣብን የመግለጽና መረጃ የማግኘት ነጻነትን የሚገድበው Aዋጅ፤ በመንግሥት Aስፈጻሚው Aካል ቀጥተኛ ተፅEኖ ስር ስለወደቀ የዜጐችን
ወዘተ. የዜጐችን ሠርቶ የመኖር፣ ሃብት የማፍራት መብት የሚጻረሩና ነጻነት ማስከበር የሚያስችል ምንም ዓይነት ሕጋዊ መተማመኛ የለም፡፡ ዳኞች
የAስፈጻሚውን Aካል ሥልጣን ገደብ የለሽነት የሚያረጋግጡ ናቸው፡፡ ሕግ የሚመለመሉበት መስፈርት በሞያ ብቃት፣ በመልካም ሥነ ምግባርና በነፃ
የማውጣት ሥልጣን Aለው የሚባልለት ፖርላማ የሕዝቡን ልዩ ልዩ Aመለካከት ሣይሆን በፖለቲካዊ ታማኝነት ነው፡፡ ለዚህ ሲባል ፖለቲካዊ
Aመለካከቶች፣ ጥቅሞችና ፍላጐቶች የሚወክሉ የሕዝብ ተወካዮች ሣይሆኑ ታማኝነት ያላቸው ዳኞች ከሲቪል ሠርቪስ የለብ ለብ ሥልጠና Eየወሰዱ
በAብዛኛው ለገዥው ፓርቲ ባላቸው ታማኝነት በድርጅታዊ ስራ የተመለመሉ በፍትህ ተቋሙ ውስጥ ይመደባሉ፡፡ በAሁኑ ሕገ መንግሥት በሕግ
ሰዎች የተሰባሰቡበት በመሆኑ ሥራ Aስፈጻሚው የሚያቀርቡለትን Aዋጅ Aውጪው፣ በሕግ Aስፈጻሚውና በሕግ ተርጓሚው መካከል ግልጽ የሥልጣን
ከማጽደቅ የዘለለ ሚና ሊጫወት Aልቻለም፡፡ የሀገሪቱ ሉዓላዊነትና ብሔራዊ ክፍፍል ባለመኖሩ ተጠሪነታቸው ለፓርላማ ነው የተባሉትን የመገናኛ
ጥቅም ሲደፈር፣ በሕዝብ ላይ የሠብዓዊ መብት ረገጣና ጭፍጨፋ ሲፈፀም ብዙሃን፣ የምርጫ ቦርድ፣ የፍትህ Aካላትና የመሣሰሉትን ተቋሞች ስልጣን
Eንኳ መጠየቅ Aልቻለም፡፡ ፖርላማው ያፀደቀው ሕግ ተዛብቶ በነጋሪት ነጥቀው ሕግ Aስፈፃሚው Aካል በተለይም ጠቅላይ ሚኒስትሩ Eንደፈለጉ
ጋዜጣ ሲወጣ፣ ሥራ ላይ Eንዳይውል ልዩ ልዩ መሠናክሎች ሲፈጠሩ ለምን ይወስኑበታል፡፡ ሕግ Aስፈጻሚው የሕግ Aውጭውንና የፍትህ Aካሉን
ብሎ የመጠየቅ፣ ነጻና ዴሞክራዊ ተቋሟችን የመመስረት Aቅም የሌለው ሥልጣን የሚሸረሽሩ Aዋጆችን Eያወጣ ራሱን ከሕግ በላይ Aድርጐ ቁጭ
ነው፡፡ ብሏል፡፡ ዜጐች የዋስትና መብት፣ ሃብትና ንብረታቸውን ያለፍርድ ቤት
ትEዛዝ ያለመነጠቅ፣ ሃሣባቸውን የመግለጽና መረጃ የማግኘት፣ ነጻ ማህበር
በመጀመሪያ ደረጃ ሕዝቡ ልዩ ልዩ ጥቅሞቹንና መብቶቹን Aቻችሎ የመመሥረት፣ ሠላማዊ ተቃውሞ የማድረግ መብት ወዘተ… በተግባር
ለመኖር የሚያግዘውን ሕገ-መንግሥታዊ ሥርዓት በነጻነት Eንዲመሠርት የላቸውም፡፡
Eስካሁን Eድል Aልተሠጠውም፡፡ Aሁን በሥራ ላይ ያለው ሕገ-መንግሥት
Aንድ የፖለቲካ ቡድን Eንደመሠለው Aዘጋጅቶ በሕዝብ ላይ የጫነው Eንጅ Aሁን ሥልጣን ላይ ያለው መንግሥት በሕዝብ ፈቃድና ነጻ ውሣኔ
69
የተመሠረተ ባለመሆኑ የAሠራር ግልጽነት፣ ኃላፊነትና ተጠያቂነት

የሚባሉት የመልካም Aስተዳደር ዋነኛ ባህርያት ዋጋ የላቸውም፡፡ በማንኛውም በየትኛውም የመንግሥት መዋቅር ውስጥ ካለጉቦ ጉዳይ ማስፈፀም
የሕዝቡን ጥቅም በሚመለከት የፖሊሲ ቀረጻ ላይ ሕዝቡ Aስተያየት የማይሞከር ብቻ ሣይሆን የሚጠየቀው የጉቦ መጠንም በሀገሪቱ ታሪክ ውስጥ
የሚሠጥበት፣ ሃሣብ የሚያፈልቅበትና ንቁ ተሣትፎ የሚያደርግበት Aሠራር ታይቶና ተሰምቶ በማይታወቅ ደረጃ ላይ መድረሱ ዝም ብሎ በድንገት
የለም፡፡ የሕዝቡ መብት ገዥው ፓርቲ በራሱ መንገድ ፖለሲ Aውጥቶና የተፈጠረ ክስተት Aይደለም፡፡ ይህ ሁኔታ የተከሠተው በሲቪል ሠርቪሱና
መርሃ ግብር Aዘጋጅቶ ከጨረሠ በኋላ ለይስሙላ በሚያዘጋጃቸው መድረኮች በሌሎችም የመንግሥት መዋቅሮች ውስጥ የተሠገሠገው የገዥው ፓርቲ
Eየተገኘ ባለቀ ጉዳይ ላይ መነታረክ ብቻ ነው፡፡ ስለዚህ በሕዝብ ፍላጐትና ነጻ ሠራዊት ይኸንን Eንዲፈጽም የሚያበረታታ ድጋፍና ይሁንታ ስለሚያገኝ
ውሣኔ ላይ የተመሠረተ ሕገ-መንግሥታዊ ሥርዓት በሌለበት Aገዛዝ ስር ነው፡፡ የዚህን Aገዛዝ ፖለቲካዊ ልEልና Eስከተቀበለና በሥርዓቱ መሪዎች
ዜጐች ለልማት የሚሠለፉበት ሁኔታ ቀርቶ በሕይወት ለመኖር Eንኳ ምንም ግምገማ Aደጋ ሊያመጣ ይችላል ተብሎ Eስካልተጠረጠረ ድረስ በየትኛውም
ዓይነት መተማመኛና ዋስትና የላቸውም፡፡ በዚህ ሁኔታ ውስጥ ሆነው ሁኔታ የመንግሥት መዋቅር ውስጥ የተመደበ የገዥው ፓርቲ Aባል ጉቦ
Eውቀታቸውን፣ ጉልበታቸውንና ሃብታቸውን ለልማት Eንዲያውሉ በላህ ተብሎ Aይጠየቅም፡፡ Eያንዳንዱ ባለሥልጣን ለሾመው ሌላ ባለሥልጣን
የሚደፋፈሩበት መንገድ የለም፡፡ በሕይወት ለመኖር Eንኳ ነጻነት የሚሠጥ ታማኝ ሆኖ Eስከተገኘ ድረስ በሕግ Eጠየቃለሁ፣ በሕዝብ Eወቀሣለሁ ብሎ
ሥርዓት በሌለበት ሁኔታ ዜጐች የልማት ተነሣሽነት ሊኖራቸው Aይችልም፡፡ የሚሠጋበት ሁኔታ የለም፡፡ በፖለቲካ Aመራሩ ቁልፍ ሥልጣን ላይ
የሕግ የበላይነት በጠፋበትና የጠመንጃ ኃይል ራሱ ሕግ በሆነበት Aገዛዝ ስር የተቀመጡት ትላልቅ ሹሞች Eስከወደዱት ድረስ ሕግ ጥሰሃል፣ የሠው
ሆኖ ልማት ማምጣት ይቅርና ስለልማት ማሰብም Aይቻልም፡፡ መብት ደፍረሃል ተብሎ Aይከሠስም፡፡ ግፋ ቢል ድርጅታዊ ስብሠባ
በሚባለው ዝግ ችሎትና ግምገማ ሂሱን ተቀብሎ ተሃድሶ Aድርጓል
2.14.2 ተቋማዊ ሙስና ይባልለታል፡፡ የወያኔ/IህAዴግ ባለሥልጣናትና Aባላት ከደሞዛቸው ጋራ
የማይመጣጠን የመኖሪያና የንግድ ቤት፣ ውድ መኪና፣ የቅንጦት Eቃ፣
የAሁኑ Aገዛዝ ከዴሞክራሲና መልካም Aስተዳደር የተነጠለ መሆኑ ንብረትና ገንዘብ ባለቤት ሆነዋል፡፡ ከ14 ዓመታት በፊት የEግራቸው
የሚረጋገጥበት ሁኔታ በሀገሪቱ ውስጥ የነገሠው ሙስና ነው፡፡ በAሁኑ ጊዜ መጫሚያና የረባ ልብስ ያልነበራቸው ሽምቅ ተዋጊዎች ከባዶ መሬት
Iትዮጵያ ውስጥ ያለው ሙስና በድብቅ የሚካሄድና በግለሠቦች የሚፈፀም ተነስተው በሚሊዮን የሚገመት ንብረት ባለቤትና የናጠጡ ከበርቴዎች
ተራ ሌብነት ተደርጐ የሚታይ ቀላል ነገር Aይደለም፡፡ Aሁን ያለው ሙስና የሆኑበት ሙስና በሀገሪቱ ታሪክ ታይቶ የማይታወቅ ነው፡፡
የፖለቲካ ድጋፍ ያለውና በይፋ የሚካሄድ የተደራጀ ዘረፋ ነው፡፡ ሀገሪቱ
ውስጥ የነገሠው የፖለቲካ ሥልጣን Aወቃቀርና Aሠራር ይኸንን በይፋ ስለዚህ Eየዘረፉ ግለሂስና ተሃድሶ በማድረግ ከተጠያቂነት ነጻ መሆን
የሚያደፋፍር ነው፡፡ በመሣሪያ ኃይል የተገኘን የፖለቲካ ሥልጣን የበላይነት ስለሚቻል በየትኛውም የመንግሥት መዋቅር ውስጥ የሚገኝ የገዥው ፓርቲ
በIኮኖሚ መስክ በሚገኝ የበላይነት መደገፍ ይገባል በሚል ፍልስፍና የተቃኘ ባለሥልጣንና ተራ Aባል ከተገልጋዩ ሕዝብ በሚቀበለው ጉቦ ብቻ Aልጠግብ
ነው፡፡ በሁሉም ዘርፍ የገዥውን ፓርቲ ጥቅም በማስቀደም ሥልጣንን ጠብቆ ብሎ የመንግሥትን ንብረትና ገንዘብ Eየዘረፈ መክበሩን ተያይዞታል፡፡ የሀገር
ማቆየት ይገባል በሚል መርህ ላይ የተመሠረተ ነው፡፡ ሃብትና ንብረት መዝረፍ፣ ጉቦ መቀበልና የዜጐችን መብት መጣስ በሕግ
የሚያስቀጣ ቢሆን ኖሮ በAሁኑ Aገዛዝ ውስጥ ከላይ Eስከታች ከተሠማራው
የAሁኑ Aገዛዝ ሀገርን የማልማት ሃሣብ ያለው ሣይሆን ሕገወጥ የፓርቲ Aባል መካከል ነጻ የሚሆን ስለማይገኝ ከሣሽና ተከሣሽን መለየትም
ዘረፋ Eያካሄደ በሀገርና በሕዝብ ኪሣራ ራሱን ለማልማት የቆመ ነው፡፡ ለዚህ ባልተቻለ ነበር፡፡
ዓላማው መሣካት ሁሉም የልማት ኃይል በሚችለው መስክ ተሠማርቶ
የሚሠራበት Eድል Eንዳይኖር የተለያዩ ወጥመዶችን በማዘጋጀትና በመጥለፍ የወያኔ/IህAዴግ Aገዛዝ ተቋማዊ ሙስና ከሚገለጽባቸው መስኮች
ካለተቀናቃኝ ብቻውን መጋለብ ይፈልጋል፡፡ በልማት ተሣትፎ ማድረግ Aንደኛው ፕራይቬታይዜሽን የሚባለው ፕሮግራም ነው፡፡ በመንግሥት ይዞታ
የሚፈልጉትን Eንደጠላት የሚመለከታቸው፣ ጥገኛ የሚል ተቀጽላ ስም ስር የነበሩትን የልማት ድርጅቶች ወደ ግል ይዞታ ለማዛወር በAዋጅ ሥልጣን
የሚያወጣላቸውና ሰበብ Eየፈጠረ የሚጠልፋቸው በዚህ የተነሣ ነው፡፡ የተሠጠው ፕራይቬታይዜሽን ኤጀንሲ ተቋቋመ ከተባለ በኋላ ከገዥው ፓርቲ
71
ጋር በAንድ ወይም በሌላ መንገድ ትስስር ያላቸው ሰዎች የተጠና የሥራ የሚሠሩ በመሆናቸው በሀገሪቱ ሕግ ስለIንደውሜንት ከተደነገገው ሥርዓት
ክፍፍል Aድርገው ከፊሉ የጨረታ ኰሚቴ Aባል ከፊሉ ደግሞ ተጫራች ውጭ ሕገ ወጥ ድርጊት Eየፈፀሙ ነው፡፡ ኩባንያዎቹ ሼር ባለቤትነት ድርሻ
Eየሆኑ ንብረቱን ተከፋፈሉት፡፡ በዚህ ዓይነት ሁኔታ ወደ ግል ንብረትነት ባላቸው የግል ተቋሞችና ባለሃብቶች ሽርክና የተመሠረቱ ናቸው Eንዳይባል
ተዛወሩ ከተባሉት የመንግሥት ንብረቶች ውስጥ ከጥቂቶቹ በስተቀር ሌሎቹ የሼር ባለድርሻ ሆነው የተመዘገቡት የፓርቲው ንግድ ተቋሞችና ከፍተኛ መሪ
ለገዥው ፓርቲ Aባላት፣ የትግል Aጋሮችና ዘመድ Aዝማዶች በAነስተኛ ዋጋ ካድሬዎች ራሣቸው ናቸው፡፡ Eነዚህ የፓርቲ መሪዎች ደግሞ ለ17 ዓመታት
Eንዲከፋፈሉ በመደረጋቸው በስጦታ Eንደተሠጡ የሚቆጠሩ Eንጅ በሽምቅ ውጊያ ውስጥ የቆዩ Eንደመሆናቸው ይኸንን ያህል ካፒታል ያላቸው
Eንደተሸጡ የሚታዩ Aይደሉም፡፡ ኩባንያዎችን በሽርክና ለመክፈት የሚያስችል Aቅም Aልነበራቸውም፡፡
የኩባንያዎቹ ባለድርሻ ሆነው የተመዘገቡት Aብዛኛዎቹ ካድሬዎች በበርሃ
በዚህ Aገዛዝ የተመሠረተውን ተቋማዊ ሙስና ለማየት የሚያስችለው ውጊያ የቆዩ Eንጂ ለኩባንያ ማቋቋሚያ የሚሆን ካፒታል የሚያመነጭ
ሌላ ነጥብ ሥልጣን ላይ ያለው ፓርቲ ሕገወጥ በሆነ መንገድ የራሱን የንግድ ፋብሪካ Aቋቁመው፣ Eርሻ Aልምተውና ንግድ Aካሂደው ገንዘብና ሃብት
ኩባንያዎች የከፈተበት ሁኔታ ነው፡፡ Eነዚህን ኩባንያዎች በሚመለከት ያከማቹ Aልነበሩም፡፡ ከዚህ ሌላ ኩባንያዎቹ Aትራፊ በሆነ የንግድ ስራ
በቅድሚያ የሚነሣው ነጥብ የኩባንያዎቹ መነሻ ካፒታል የተገኘበት ምንጭ የተሠማሩ ቢሆንም የሀገሪቱን የንግድ ሕግ በተከተለ መንገድ የተቋቋሙና
ነው፡፡ ለኩባንያዎቹ ማቋቋሚያ የሆነው ካፒታል በዋናነት የተገኘው Aሁን የሚሠሩ ካለመሆናቸውም በላይ ገቢያቸውና ወጪያቸው የሚመረመርበት
የመንግሥት ሥልጣን የጨበጠው Aገዛዝ Aማጺ ቡድን በነበረበት ጊዜ ሁኔታ መኖሩ Aይታወቅም፡፡
ከመንግሥት፣ ከሕዝባዊ ማህበራት፣ ከAገልግሎትና Aምራቾች የኀብረት ሥራ
ማህበራት፣ ከከተማ የሕዝብ ሱቆች፣ ከግለሠቦች ወዘተ በኃይል Eየነጠቀ ገዥው ፓርቲ Iንደውሜንት ናቸው፤ ለንግድ የተቋቋሙ የሼር
ከወሠደው ገንዘብና ንብረት ነው፡፡ በትግራይ ሕዝብ ስም የተሠበሠቡ የውጭ ኩባንያዎች ናቸው ወዘተ… የሚል ስም መስጠት የፈለገበት ዋናው ምክንያት
Eርዳታና የመንግሥት ሥልጣን ከያዘም በኋላ ከሕግ ውጪ ከመንግሥት ደግሞ ፓርቲዎች ለትርፍ የሚሰራ ኩባንያና የንግድ ድርጅት Eንዳይከፍቱ
ካዝና ወደ ገዥው ፓርቲ የዞረ ከደርግ መንግሥትና ከግለሠቦች የተወረሠ በሕግ የተከለከሉ ስለሆኑ ለዚህ ማምለጫ ዘዴ የፈጠረ መስሎት ነው፡፡ ይሁን
ገንዘብና ንብረትም የኩባንያዎቹ ንብረት ሆኗል፡፡ ገዥው ፓርቲ ከAባላትና Eንጂ በሁሉም ሁኔታ መውጫ በሌለው ሕገወጥ መንገድ የተቋቋሙና
ከደጋፊዎች ያገኘው ገንዘብና ንብረት ብቻ ከጦርነት ተርፎ ለንግድ ኩባንያዎቹ የሚሰሩ በመሆናቸው በEስካሁኑ Aደረጃጀትና Aሰራር የሚቀጥሉበት Eድል
የሚበቃ Eንዳልሆነ ስለሚታወቅ የኩባንያዎቹ የካፒታል ምንጭ በAብዛኛው የተዘጋ ነው፡፡ ይኸንን በመገንዘብ ይመስላል ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ገዥው ፓርቲ
በሕገወጥ ዘረፋና ቅሚያ የተሠበሠበ ገንዘብና ንብረት ነው፡፡ የዚህ ንብረትና Aንድ Aዲስ ስልት መጀመሩ ግልፅ Eየሆነ መጥቷል፡፡ ይኸውም Eነዚህ
ገንዘብ ሕጋዊ ባለቤቶች በፍርድ ቤት ክስ መስርተው ፍትህ የሚያገኙበት ኩባንያዎች ከሀገር ውስጥና ከውጭ ባለሃብቶች ጋር በጋራ የሚሰሩበትና
ሁኔታ በመጥፋቱ ገዥው ፓርቲ በግፍ የሠበሠበውን ሃብትና ንብረት በሰብ ኮንትራት መልክ ትስስር የሚፈጥሩበትን Aካሄድ Eየተከተለ ነው፡፡
የሥልጣኑ መደገፊያና የAገዛዙ Eድሜ ማራዘሚያ ሆነው የሚያገለግሉ Eንዲህ Aይነት ትስስር ከተፈጠረና የባለቤትነት መብቱን ከሌሎች ጋር
የንግድ ኩባንያዎችን መስርቶበታል፡፡ መጋራት ከተቻለ በEያንዳንዱ የገዥው ፓርቲ ኩባንያ ንብረትና ገንዘብ ላይ
የተለየ ጥያቄ ለማንሳት የማያስችል ውስብስብ ሁኔታ ስለሚኖር ቀስ በቀስ
ከኩባንያዎቹ ካፒታል ምንጭ ሌላ የተቋቋሙበትና የሚሠሩበት ተቃውሞው Eየተዳከመ ይጠፋል በሚል ሂሣብ የተሰላ ነው፡፡
Aግባብም ሕገወጥ ነው፡፡ ገዥው ፓርቲ “Eንደውሜንት” ናቸው በሚል ሽፋን ይኸኛውም ስልት ወንዝ የሚያሻገር Aይደለም፡፡ Eንዲያውም ከሌሎች
የሚያነሣው መከራከሪያ ጨርሶ ተቀባይነት የለውም፡፡ ምክንያቱም በIትዮጵያ የሀገር ውስጥና የውጭ ባለሀብቶች ጋር የሚመሰረቱ ሽርክናዎች የገዥውን
ፍትሃብሔር ሕግ Aንቀጽ 483 Eንደተደነገገው “Iንደውሜንት” ማለት ፓርቲ ኩባንያዎች ካፒታል በዓይነትና በመጠን Eየለዩ ለማወቅ የሚያስችሉ
“ትርፍ ለማግኘት ሣይሆን ለሕዝብ ጥቅም በሚያስገኝ የተወሠነ ዓላማ ላይ ግልጽ መረጃዎችን ከEስከዛሬው በተሻለ ለማግኘት ስለሚረዱ ሕገወጥ በሆኑት
የዋለ፣ የማይመለስ፣ ቀጣይ የሆነ Aገልግሎት Eንዲሠጥ የተመደበ ገንዘብና የፓርቲ ኩባንያዎች ላይ የሚነሳውን ሕጋዊ ጥያቄና ተቃውሞ ለማጠናከር
ንብረት ነው” በሚል በግልጽ ተቀምጧል፡፡ Eነዚህ ኩባንያዎች ግን ከፍተኛ AስተዋፅO ይኖራቸዋል፡፡
ትርፍ በሚገኝባቸው የተመረጡ የሥራ መስኮች የተሠማሩና ለትርፍ
73
የገዥው ፓርቲ ኩባንያዎች ሕገወጥነት በካፒታል ምንጫቸውና የሚደረግላቸውን ልዩ ድጋፍ መጥቀስ ይቻላል፡፡ የግል ባለሃብቶች የብድር
በተቋቋሙበት ሁኔታ ላይ ብቻ የተመሠረተ ሳይሆን በAሰራራቸውም ላይ መክፈያ ጊዜ Eንዲራዘምላቸው የሚያቀርቡት ሕጋዊ ጥያቄ Eየታጠፈ
የሚንፀባረቅ ነው፡፡ ይኸውም በችርቻሮና ጅምላ፣ በAስመጭነትና በላኪነት፣ ንብረታቸው ሲወረስና በሀራጅ ሲሸጥ የፓርቲው ንግድ ኩባንያዎች
በሕንፃ፣ በመንገድና በግድብ፣ ኮንስትራክሽን፣ በኃይል ማመንጫ ግንባታና ያልከፈሉት Eዳ Eንደተቆለለ ሌላ ተጨማሪ ብድር Eንዲያገኙ
በኤሌክትሪክ መስመር ዝርጋታ፣ በባንክና በIንሹራንስ፣ በሕትመትና የሚደረግላቸውን ልዩ ድጋፍ መጥቀስ ይቻላል፡፡ የባንክ ብድር የሚያገኙበትና
በማስታወቂያ፣ በሕዝብ ትራንስፖርትና በጭነት ማጓጓዣ፣ በገጠርና በከተማ የሚመልሱበት ግልጽ Aሠራር ካለመኖሩም ሌላ Eስካሁን የወሠዱት ብድር
Aነስተኛ ብድር ተቋማት፣ በEርሻ ግብዓቶች ስርጭት፣ በትምህርትና በጤና ከንግድ ባንክ ወደልማት ባንክ ለምን Eንደተሸጋገረ ግልጽ ባይሆንም የንግድ
Aገልግሎት፣ በኪነጥበብና በመገናኛ ብዙሃን ወዘተ ያልገቡበት መስክ የለም፡፡ ባንክ በዓለም Aቀፍ Oዲተሮች ሲመረመር ስለፓርቲ ኩባንያዎች ብድር
Eነሱ በገቡበት መስክ ሌሎች የሀገር ውስጥና የውጭ ባለሃብቶች Eንዳይሳተፉ ምስጢር Eንዳይወጣ ለመደበቅ ሣይሆን Aይቀርም፡፡
ከፍተኛ የፖሊሲና የቢሮክራሲ መሰናክሎች ይፈጠሩባቸዋል፡፡ ይኸንን ሁሉ
ተፅEኖና መሰናክል Aልፈው ወደመስኩ ለመግባት ከቻሉ ደግሞ ከፓርቲ በተለያዩ ጨረታዎች Aስቀድመው የጨረታ ምስጢርና የማሸነፊያ
ኩባንያዎች ጋር በነፃነት መወዳደር Eንዳይችሉ ልዩ ልዩ Eንቅፋቶች ሆን ምክር ስለሚያገኙ ከገዥው ፓርቲ ኩባንያዎች ጋር ተወዳድሮ ለማሸነፍ
ተብለው ይደቀኑባቸዋል፡፡ Aማልጋሜትድ ሊሚትድ Iትዮጵያ የሚባለው የተቻለበት Eድል Eጅግ የመነመነ መሆኑን መጥቀስ ይቻላል፡፡ የመንግሥት
የግል ኩባንያ የEርሻ ግብዓቶችን በማቅረብ የገዥው ፓርቲ ኩባንያ ከሆኑት ትምህርት መሣሪያዎች Aቅራቢ ድርጅትና ሌሎች የግል ሕትመት ድርጅቶች
ከEነ Aምባሰል ጋር Eየተወዳደረ Eንዳይሰራ በፌዴራልና በክልል የመንግሥት የሚሳተፉበት Eድል ተዘግቶ የሜጋ Aሳታሚ ድርጅት የሚባለው የገዥው
Aካላት ተከታታይ የሆነ ከባድ ተፅEኖ ስለተደረገበት ከውድድሩ ለመውጣት ፓርቲ ኩባንያ የተማሪዎችንና የመምህራንን መፃህፍት በብቸኝነት Eያተመ
የተገደደበትን ተጨባጭ ማስረጃ ማየት ይቻላል፡፡ በዚህ ሁኔታ ገበሬው Eንዲያሰራጭ ብቻ ሳይሆን ከውጭ የሚገቡ መፃህፍትንም በሞኖፖል
በጥራትና በዋጋ የተሻለውን ግብዓት መርጦ ለመግዛት Eንዳይችል ተደርጓል፡፡ Eንዲያስገባና Eንዲያሰራጭ የሚደረግለትን ልዩ ድጋፍ በAስረጅነት ማንሳት
ይቻላል፡፡ በኤፈርት ስር በEንግሊዝ የተቋቋመና ታወር ትሬዲንግ የሚባል
የገዥው ፓርቲ ኩባንያ የሆኑት ሱርና ላሊበላ ኮንስትራክሽን የንግድ ድርጅት ለሜጋና ብርሃንና ሠላም ወረቀት Eያቀረበ የሚነግድበትን
ድርጅቶች ሌሎች የሀገር ውስጥ የኮንስትራክሽን ድርጅቶች ሊያገኙት ሁኔታ መጥቀስ ይቻላል፡፡ የብሮድካስቲንግ Aዋጅ በስራ ላይ Eንዲውል
ያልቻሉትን የስራ Eድል Eንዲያገኙ የሚደረግላቸውን የተለየ Eንክብካቤ ሳይደረግና የግል ባለሃብቶች በዚህ ዘርፍ Eንዲሳተፉ የሚያስችል ፈቃድ
በማስረጃነት ማየት ይቻላል፡፡ የገዥው ፓርቲ ኩባንያ የሆነው ትራንስ መስጠት ከመጀመሩ በፊት የገዥው ፓርቲ ኩባንያ የሆነው ሬዲዮ ፋናና
Iትዮጵያ ሌሎች የግል ባለሃብቶችና የመንግሥት የጭነት ማጓጓዣ ተቋሞች ድምፀ ወያኔ በሕገወጥ መንገድ የሬዲዮ ማሰራጫ Aየር ሞገድ ያገኙበትን
Eየተከለከሉ በውጭ ምንዛሬ የትራንስፖርት ክፍያ Eያገኘ ከውጭ የሚገቡ ሁኔታ መጥቀስ ይቻላል፡፡ የድርጅት ልሣን የሆነው Aብዮታዊ ዴሞክራሲ
Eርዳታዎችንና ልዩ ልዩ ቁሳቁሶችን Eንዲያጓጉዝ የሚደረግለትን ልዩ ድጋፍ ጋዜጣና መጽሔት ማስታወቂያዎችን Eያተመ ይነግዳል፡፡ የገዥው ፓርቲ
በምሳሌነት መጥቀስ ይቻላል፡፡ የገዥው ፓርቲ ኩባንያ የሆነው ጉና የንግድ ኩባንያ የሆነውና ዋልታ Iንፎርሜሽን ማEከል የሚባለው የዜና Aገልግሎት
ድርጅት ቡናን ወደ ውጭ በመላክ ከሌሎች የግል ባለሃብቶችና ከመንግሥት ተቋም የመንግሥት ዜና Aገልግሎት ከሆነው IዜA የበለጠ ዜና ከውስጥና
ቡና ላኪ ድርጅት የበለጠ ሚና Eንዲጫወት የሚደረግለትን ልዩ ድጋፍ ከውጭ Eንዲሰበሰብ፤ Eንዲገዛና Eንዲሸጥ የሚደረግለትን ልዩ ድጋፍ
በምሳሌነት ማንሳት ይቻላል፡፡ የግል ባንኮች ተቀማጭ ካፒታላቸው Eስከ መጥቀስ ይቻላል፡፡ Eነዚህ የፓርቲ ኩባንያዎች በሚያካሂዱት ስራ
75% ካልደረሰ Aንድም ይቀላቀላሉ Aሊያም ይዘጋሉ የሚል ሕግ ቢኖርም የሚጠቀሙበትን የመሬት፣ የቤትና ሌሎች የመሠረተ ልማት Aገልግሎት
ይኸንን ሕጋዊ ግዴታ ያልተወጣውና የገዥው ፓርቲ ኩባንያ የሆነው ወጋገን የሚያገኙት ከሌሎች ጋር ተወዳድረው Eያሸነፉ ሣይሆን በመንግሥት ትEዛዝ
ባንክ ከሕግ ውጭ ስራውን Eንዲሰራ የተደረገለትን ልዩ ድጋፍ መጥቀስ ነው፡፡ ከዚህም ሌላ ለሚገለገሉበት መሬትና ቤት ተገቢ ኪራይ የስራ ግብርና
ይቻላል፡፡ ለሌሎች የግል ባለሃብቶች በከባድ ውጣ ውረድና ከጠየቁት Eጅግ ታክስ ለመንግሥት የሚከፍሉ መሆናቸው በግልጽ Aይታወቀም፡፡
ባነሰ መጠን የሚገኝ የመንግሥት ባንኮች ብድር የገዥው ፓርቲ ኩባንያ
የሆኑት ኤፈርት፣ ጉና፣ Aምባሰልና ሌሎቹም በቀላሉ Eንዲያገኙ ከዚህ የባሰው ሙስና ለግብርና ግብዓት ከውጭ Aበዳሪ ድርጅቶች
75
መንግሥት በሀገሪቱ ስም የሚያገኘውን ብድርና Eርዳታ ለገዥው ፓርቲ የኑሮ ሁኔታ የሚያሻሽል ልማት ማምጣት Eጅግ Aስቸጋሪና የማይቻልም
ኩባንያዎች ንግድ ማካሄጃ Eንዲሆን የሚሰጥበት ሁኔታ መኖሩ ነው፡፡ ይኸንን ነው፡፡
በሀገር ስም የተገኘ ብድር EነAምባሰል Eየወሰዱና የግብርና ግብዓት ከውጭ
ገዝተው ለገበሬው በውድ ዋጋ Eየሸጡ ትርፉን ወደ ፓርቲው ካዝና ያስገባሉ፡፡ 2.14.3 የAሰራር ነፃነት የሌለው ሲቪል ሠርቪስ
Eዳውን ሀገሪቱ ትከፍላለች፡፡ ለገጠርና ለከተማ Aነስተኛ ብድርና ቁጠባ
Aገልግሎት Eየተባለ በገዥው ፓርቲ የተከፈቱ ተቋሞች በብድርና በEርዳታ የIትዮጵያ ሲቪል ሠርቪስ ገለልተኛነት ጠፍቶ ፖለቲካዊ ገጽታው
ከተገኘ ገንዘብ ወይም ለሌላ ዓላማ በመንግሥት ባንክ ከተቀመጠ ገንዘብና Eንዲጐላ ሆኖ ተደራጅቷል፡፡ ከገዥው ፓርቲ ጋር Aንድ ወጥ የሆነ ሥራ
ከመንግሥት መደበኛ በጀት Eያዞሩ በብድር መልክ ካከፋፈሉ በኋላ ትርፉን የሚሠራ ፖለቲካዊ ተቋም Eንዲሆን በመደረጉ የAንድ ፓርቲ ፖለቲካዊ
ወደ ገዥው ፓርቲ ካዝና ያስገባሉ፡፡ Eዳውን ድሃው ሕዝብ ከጉሮሮው Aጀንዳ ማስፈጸሚያ Eንጅ የሕዝብ Aገልግሎት መስጫ ተቋም መሆኑ
Eየተነጠቀ ይከፍላል፡፡ ጉና ንግድ የሚባለው የገዥው ፓርቲ ኩባንያ ቡና ሸጦ Aብቅቷል፡፡ የAሁኑ የሲቪል ሠርቪስ ተቋም ነጻነትና ገለልተኛነት ብቻ
ካገኘው የውጭ ምንዛሬ፣ ወይም ትራንስ Iትዮጵያ Eቃ በውጭ ምንዛሬ ሣይሆን ግልጽነትና ተጠያቂነትም የለውም፡፡ የገዥው ፓርቲ Aንድ ቅርንጫፍ
ክፍያ Aጓጉዞ ካገኘው የውጭ ምንዛሬ ምን ያህሉን ለብሔራዊ ባንክ ምን Eስኪመስል ድረስ በፖለቲካ ተፅEኖ ስር ወድቆ በሲቪስ መዋቅር መካከል
ያህሉን ወደገዥው ፓርቲ ካዝና ገቢ Eንደሚያደርግ በግልፅ Aይታወቅም፡፡ ያለውን ልዩነት በግልጽ ለማየት በማይቻልበት የተቆላለፈ መንገድ
በዚህ ዓይነት መንገድ ሁሉም የሀገር ሃብትና ንብረት ለሁሉም ዜጎች በመደራጀቱ የሚፈለገውን ቀልጣፋ Aገልግሎት፣ የሥራ ጥራትና ውጤት
መገልገያ ወደ ሆኑት የመንግሥት ካዝናዎችና ግምጃ ቤቶች ሳይሆን ሊያስገኝ Aልቻለም፡፡
ወደገዥው ፓርቲ ቋት Eንዲገቡ ይደረጋል፡፡
በሀገሪቱ Eየተካሄደ ያለው የሲቪል ሠርቪስ ማሻሻያ ፕሮግራም
በዚህ መንገድ ተዘርዝረው የማያልቁ የሙስና ገጽታዎችን መጥቀስ የገዥውን ፓርቲ ፖለቲካዊ ቁጥጥር ይበልጥ ለማጥበቅ የታለመ መሆኑን
ቢቻልም ዋናው ነገር በሀገሪቱ Aሁን የተከሰተው ሙስና የገዥው ፓርቲ የሚያረጋግጡ ተጨባጭ ማስረጃዎች Aሉ፡፡ በመጀመሪያ ደረጃ የማሻሻያ
ሙሉ Eውቅናና ድጋፍ የሚደረግለት ይፋ የሆነ ተቋማዊ ሙስና Eንጂ ፕሮግራሙ ሠራተኞች የተሣተፉበትና ብቃት ባላቸው ሞያተኞች የተዘጋጀ
በግለሰብ ደረጃ የሚካሄድና በድብቅ የሚፈፀም ተራ ሌብነት Aለመሆኑ ነው፡፡ ሣይሆን የገዥው ፓርቲ መሪ ካድሬዎችና የኮር Aባሎች ቢሮAቸውን Eየዘጉ
ይኸንን ሁሉ ግልፅ ዘረፋ ሲያካሂድ የሚጠየቅበት ወይንም የሚከሰስበት በተናጠል መክረውና ዘክረው ያረቀቁት ነው፡፡ በዚህ ሁኔታ የተቀየሰውን
መንገድ ሁሉ የተዘጋና ራሱን ከሕግ በላይ Aስቀምጦ በAፈናና በንጥቂያ ፕሮግራም ተግባራዊ ለማድረግ የረጅም ጊዜ ተቋማዊ ልምድ፣ የሠለጠነ
የሚኖር ጠያቂ የሌለው Aገዛዝ መሆኑ ግልፅ ነው፡፡ ሙስናን ይከላከላል ሞያተኛና ሕጋዊ Aቋም ያለውን መደበኛ የሲቪል ሠርቪስ መዋቅር
በሚል የተቋቋመው የሥነ ምግባርና ፀረ-ሙስና ኮሚሽን ከፖለቲካ በማዳከምና ሌላ የሲቪል ሠርቪስ ማሻሻያ ጽ/ቤት የሚባል ተደራቢ ተቋም
ወገንተኝነት ነጻ ባለመሆኑ የAገዛዙን ተቀናቃኞች ለመጥለፍና ለፕሮፓጋንዳ በAዲስ መልክ በመክፈት የሠው ኃይል፣ ገንዘብና ጊዜ የሚያባክን Aላስፈላጊ
ፍጆታ የሚያገለግል ሽፋን ከመሆን የዘለለ ፋይዳ Aላስገኘም፡፡ ተቋሙ ነጻ Eርምጃ ተወስዷል፡፡ ተመሣሣይ ስራ የሚያከናውኑ ሁለት ተቋሞች
ተቋም ቢሆን ኖሮ የሙስና መሠረት የሆነው የወያኔ/IሕAዴግ Aገዛዝና በሚኖሩበት ጊዜ የሥራ ሽሚያ፣ መደራረብና መዘበራረቅ ከመፍጠር በስተቀር
ግንባር ቀደም ሙሰኛ የሆኑት የሥርዓቱ መሪዎች ሥልጣን ላይ የሚቆዩበት ሌላ ውጤት ሊገኝ ባይችልም በEኛ ሀገር Eየተፈፀመ ያለውም ይኸው ነው፡፡
ሁኔታ Aልነበረም፡፡
የሲቪል ሠርቪስ ማሻሻያውን ተከትሎ ተደጋጋሚ የመዋቅርና የሰው
ስለዚህ Eንዲህ ዓይነት ተቋማዊ ሙስና በነገሠበት፣ ነፃ የገበያና ኃይል ብወዛ Eየተካሄደ ነው፡፡ በዚህ መሠረት በመንግሥት መስሪያ ቤት
የፍትህ ሥርዓት በሌለበት ሁኔታ ውስጥ ሆኖ ስለሀገር ልማት፣ ውስጥ Aንድ የታቀደ ስራ ዘላቂ ውጤት ማምጣት Aለመምጣቱን ለመገምገም
ስለIንቨስትሜንት መስፋፋትና ስለ ግል ባለሀብቶች ተሳትፎ ማሰብ የማይቻል የሚያበቃ የመገምገሚያ ጊዜና መረጋጋት ከጠፋ ዓመታት Eየተቆጠሩ ነው፡፡
ነው፡፡ ይኸንን ተቋማዊ ሙስና ከመሠረቱ የሚያስወግድ ዴሞክራሲያዊ Aንደኛው ዓይነት የAደረጃጀት Aማራጭ በሥራ ላይ ውሎ በሚገባ ሣይፈተሽ
ሥርዓት ሳይመሠረት Iትዮጵያን ከድህነት ሰልፍ ማውጣትና የሕዝቡን ሌላ ዓይነት Aማራጭ ተዘጋጅቶ ይቀርባል፡፡ የመጀሪያው ድክመትና ጥንካሬ
77
በዝርዝር ሣይጠና Aዲሱ ይጀመራል፡፡ በዚህ ሁኔታ ሠራተኛው ተረጋግቶ ነጋሪት ጋዜጣ የወጣው Aዋጅ ቁጥር 377/96 የሠራተኛውን መሠረታዊ
ለመስራት Aለመቻሉ ብቻ ሣይሆን ተቋማዊ ልምዶችና መረጃዎችም ጥቅሞች በሚገባ የማያስጠብቅ በመሆኑ ከፍተኛ ተቃውሞ Aስነስቷል፡፡ Aዋጁ
ደብዛቸው Eየጠፋ ነው፡፡ ሀገሪቱ ተቋማዊ መረጃዎችን ለማሣደግ ያላት Eድል ሠራተኛው ሥራውን በፍላጐት ሲለቅ የAገልግሎት ካሣ የማግኘት መብቱን
Eየተበላሸ ነው፡፡ በሚገባ Aያስከብርም፡፡ ከስራ ለመልቀቅ መፈለጉን የሚያስታውቅበት ጊዜ
በቀድሞው Aዋጅ ከነበረው Eንዲረዝም ከመደረጉም ሌላ ይኸንን ካልፈፀመ
በሲቪል ሠርቪሱ የሚካሄደው ትርምስ ገዥው ፓርቲ የፖለቲካ ደሞዙን የሚቀጣበት ግዴታ ተደንግጓል፡፡ የAሠሪና ሠራተኛ ቦርድና ፍ/ቤቶች
ደጋፊዎቹን ለመጥቀምና ተቃዋሚዎቹን ለመጉዳት Eንዲችል ከማድረግ ሠራተኞች በደሞዝና ጥቅማ ጥቅም ረገድ የሚያቀርቡትን Aቤቱታ
በስተቀር ያስገኘው ትልቅ ፋይዳ የለም፡፡ በሲቪል ሠርቪስ ማሻሻያ ሠበብ የማስተናገድ ሥልጣን Aልተሠጣቸውም፡፡ Aላግባብ ከሥራው የተባረረ
የመንግሥት ሠራተኞች ቅጥር፣ Eድገት፣ የደሞዝ ጭማሪ፣ ዝውውር፣ ሠራተኛ ወደ ስራው Eንዲመለስ ሲወሠንለት የተቋረጠበትን ደሞዝ ሙሉ
የሥራ ላይ ሥልጠናና የመሣሠሉ ሥራዎች የሚመሩበት ሕጋዊ ሥርዓት በሙሉ Eንዲያገኝ Aይፈቅድም፡፡ ማግኘት የሚችለው ከ6 ወር Eስከ 1 ዓመት
በፖለቲካ ውሣኔ ተተክቷል፡፡ የመንግሥት ሠራተኞችን መብትና ጥቅማ ያለውን ብቻ ነው፡፡ Eነዚህና የመሣሠሉት ጉድለቶች Eንዲታረሙ Aዋጁ
ጥቅም የሚመለከቱ ጉዳዮች የሚወሠኑበት ሕጋዊ Aሠራር ቀርቶ ሁሉም ከመጽደቁ በፊት ሠራተኞች ቅሬታቸውንና ተቃውሟቸውን ቢያቀርቡም ተገቢ
ነገር በፖለቲካ ሹማማምንቶች መልካም ፈቃድ Eየተከናወነ ነው፡፡ በየመስሪያ መልስ የሚሠማቸው ባለማግኘታቸው ሕጉ በዘፈቀደ ወጥቶ ስራ ላይ
ቤቱ የተደራጁ የገዥው ፓርቲ ሕዋሶች ሲቪል ሠርቪሱን Eንዳሻቸው ውሏል፡፡
Eያሽከረከሩት ነው፡፡ ለፓርቲ Aባሎቻቸውና ደጋፊዎቻቸው ከችሎታቸው ጋር
የማይመጣጠን የሥራ ምደባና የደሞዝ ደረጃ Eየፈቀዱ Aብዛኛው ሠራተኛ 2.14.4 Aስከፊ የሰብዓዊ መብት ረገጣና የEርስ በርስ ግጭቶች
በመንግሥት ሕግና ሥርዓት ከደረሰበት የሥራ መደብና የደሞዝ Eርከን
ያወርዱታል፡፡ ካለበቂ ምክንያት የሚያንሣፍፉትና ከሥራ የሚያባርሩትም ብዙ ሥልጣን ላይ ያለው መንግሥት ለሠው ልጅ የሰብዓዊና
ነው፡፡ ግልጽ የሆኑ የሥራ Aፈጻጸም ውጤት መለኪያዎችን Aስቀርተው ዴሞክራሲያዊ መብት መረጋገጥ Eንደቆመ ለማስመሠል ሙከራ ቢያደርግም
ግምገማ የሚባል ድርጅታዊ Aሠራር ተክተዋል፡፡ በዚህም የተነሣ በሲቪል ፀረ-ዴሞክራሲያዊ መሆኑ በተግባር ተረጋግጧል፡፡ በሕገ-መንግሥቱ ውስጥ
ሠርቪሱ ውስጥ የሥራ ተነሣሽነት፣ ውጤታማነትና መረጋጋት ጠፍቶ ዓለም Aቀፍ የሰብዓዊ መብት ድንጋጌዎችን ቢያሠፍርም ሊያከብራቸውና
በAንፃሩ ሙስናና ሥርዓተ Aልበኝነት ነግሷል፡፡ ሊመራባቸው Aልቻለም፡፡ በዚህም ምክንያት ገዥው መንግሥት በሚፈፅመው
ተግባር ሕገ-መንግሥት የጻፈና ስለዴሞክራሲም ሆነ ስለሰብዓዊ መብት
ለካድሬዎች ውለታ መክፈያ Aዳዲስ መስሪያ ቤቶችና መዋቅሮች የሚሠብክ ሁሉ ዴሞክራሲያዊ Eንዳልሆነ ጥሩ ማረጋገጫ ሊሆን ችሏል፡፡
ይከፈታሉ፡፡ ችሎታቸው የማይፈቅደው ሹመት ይሠጣቸውና ከስር Aማካሪ
ይመደብላቸዋል፡፡ Aንዳንዴ በቂ ጥናት ሣይኖር መስሪያ ቤቶች ለሁለት በዚህ መንግሥት የተፈፀሙት የሠብዓዊ መብት ረገጣዎች
ለሦስት ይከፈሉና Aላስፈላጊ የሪሶርስ ብክነት ከደረሰ በኋላ Eንደገና በዓይነታቸው፣ በባህርያቸውና በመጠናቸው Eጅግ በርካታ Eንደመሆናቸው
ይዋሃዳሉ፡፡ በተደጋጋሚ ጊዜ መስሪያ በቶች ሲለያዩና ሲገጣጠሙ የረባ ሁሉንም Eዚህ ላይ መዘርዘር Aስቸጋሪ ነው፡፡ ነገር ግን ስለጉዳዩ ግንዛቤ
ቁምነገር ሳይሠራ የሚቀርበት ሁኔታ Aለ፡፡ በAጠቃላይ ሲቪል ሠርቪሱ Eንዲኖር የሚያግዙ ጥቂት Eውነታዎችን ማቅረብ ያስፈልጋል፡፡
ከትርምስ ነጻ ሆኖ ለመስራት የሚያስችለው መረጋጋት Aጥቶ Eየታመሠ
ነው፡፡ የIትዮጵያ መንግሥት የፈፀማቸውን የሰብዓዊ መብት ረገጣዎች
የጉዳዩ ባለቤት የሆነው የIትዮጵያ ሕዝብ በቅርብ የሚከታተላቸውና
ከሲቪል ሠርቪሱ በተለየ ሁኔታ በAሠሪና ሠራተኛ Aዋጅ የሚያውቃቸው ቢሆንም ሆን ብለው መረጃዎችን የሚመዘግቡና በይፋ
የሚተዳደረው ሠራተኛም መብቱንና ጥቅሙን ለማስከበር የሚችልበት የሚያወጡ የሠብዓዊ መብት ተንከባባቢ ተቋሞችና መንግሥታት በየጊዜው
Aስተማማኝ የሕግ ድጋፍ የለውም፡፡ የቀድሞውን የAሠሪና ሠራተኛ Aዋጅ ሪፖርት Eያዘጋጁ ሕዝብ Eንዲያውቀው ሲያደርጉ ቆይተዋል፡፡ በሰብዓዊና
ችግሮች ይፈታል ተብሎ የተዘጋጀውና የካቲት 18 ቀን 1996 በታተመው ዴሞክራሲያዊ መብት ረገጣ የተመዘገቡ ሀቀኛ መረጃዎችን መሠረት
79
በማድረግ ተደጋጋሚ ክስና ወቀሣ የሚቀርብበት የወያኔ/IሕAዴግ መንግሥት ሺሚያና ከቆዩ ባህላዊ ችግሮች ጋር ተያይዘው የሚነሱ ነባር ግጭቶች Eንዳሉ
ጥፋቱን Aምኖ የተቀበለበት፣ በደል ለደረሠባቸው ይቅርታ የጠየቀበት፣ ሆነው Aሁንም በፖለቲካ ምክንያት የሚታዩ ፍጥጫዎችና ጦርነቶች
በጥፋቱ የተሣተፉ ባለሥልጣኖቹን ለሕግ ያቀረበበትና ጉዳተኞች የተካሱበት የሕዝቡን ሠላም Eያወኩና የሀገሪቱን ደህንነት Eየተፈታተኑ ናቸው፡፡ የOሮሞ
ጊዜ የለም፡፡ በወተር፣ በAረካ፣ በበደኖ፣ በንፋስ መውጫና በዝዋይ Eስር ነጻነት ግንባር፣ የOጋዴን ነጻ Aውጭ ድርጅት፣ የሲዳማ Aርነት ንቅናቄ፣
ቤቶች በAደባባይ Iየሱስ፣ በሀረሪ ጃርሶ ወረዳ፣ ሠሜን Oሞ በሚገኙ የማሊና የAርበኞች ግንባር የሚባሉት፣ በጋምቤላና በሌሎችም የሀገሪቱ ክልሎች
Aሪ ተናጋሪ ሕዝቦች፣ በAምቦ፣ በወላይታ ሶዶ ሕዝብ፣ በቴፒ Aካባቢ ሕዝብ፣ የሚገኙ ድርጅቶች የትጥቅ ትግል ከማድረግ ሌላ የተሻለ Aማራጭ Aላገኘንም
በAዋሣ ሕዝብ፣ በድሬደዋ ሕዝብ፣ በAዲስ Aበባ፣ በAለማያ፣ በባህር ዳር፣ ብለው ተሠልፈዋል፡፡ በመንግሥት በኩል Eነዚህ ወገኖች Aሉን የሚሏቸውን
በጅማ፣ በደቡብ፣ በመቀሌ ዩኒቨርስቲዎች ወዘተ የተካሄዱ ጭፍጨፋዎች ጥያቄዎችና ስጋቶች በAግባቡ ለመገንዘብና ተገቢ መፍትሔ ለመስጠት
በመንግሥት ታጣቂዎች የተፈፀሙ ናቸው፡፡ የሚደረግ ገንቢ ጥረት የለም፡፡ ተቃናቃኞችን በኃይል ለማጥፋት የማያባራ
Aሠሣና ዘመቻ ከማድረግ በስተቀር መሠረታዊና ዘላቂ የሆነ ፖለቲካዊ
ዓለም Aቀፍ የሰብዓዊ መብት ተንከባካቢ ድርጅቶችና ምEራባዊያን መፍትሔ ሲፈለግ Aይታይም፡፡
መንግሥታት በIትዮጵያ ስለሚፈፀሙ የሰብዓዊ መብት ረገጣዎች ይፋ
ያደረጓቸው ማስረጃዎች Eንዳሉ ሆነው በIትዮጵያ ሠብዓዊ መብቶች ጉባዔ በAዲስ Aበባ ከተማ ትግራይ ሆቴል፣ ብሉ ቶፕስ፣ ግዮን ሆቴል፣
Eስካሁን የቀረቡት ዘገባዎች ብቻ Eንኳ Eጅግ Aስደንጋጭ ናቸው፡፡ ከ2 ሺህ ዋቢ ሸበሌ ሆቴል፣ በድሬደዋ ራስ ሆቴልና መኮንን ቡና ቤት በተለያዩ
ዜጐች በላይ በፖለቲካ ምክንያት ሕገወጥ ግድያ ተፈጽሞባቸዋል፡፡ ከ22AA የሀገሪቱ ማEዘናት የደረሱ ፍንዳታዎች የሽብርተኛ ድርጊት ናቸው ቢባልም
በላይ በጥይት ቆስለዋል፡፡ ከ1ሺህ በላይ ተይዘው ተሠውረዋል፡፡ ወደ 11 ሺህ በAብዛኛው ፖለቲካዊ መንስዔ Eንዳላቸው ይታወቃል፡፡ መንግሥት
ዜጐች ሕገወጥ Eስራት ተፈጽሞባቸዋል፡፡ ከ15 ሺህ በላይ ዜጐች ካለAግባብ የሚከተለው የጐሣ ፖሊሲ በሀገሪቱ የEርስ በርስ ግጭቶች Eንዲባባሱና
ከስራ ተባረዋል፡፡ ወደ በመቶዎች የሚቆጠሩ ዜጐች Aሠቃቂ የሆነ ድብደባና Aስከፊ መልክ Eንዲይዙ Eያደረገ ነው፡፡ በAርባ ጉጉ፣ በAርሲ ነገሌ፣
ግርፋት ተፈጽሞባቸው Aካለ ጐደሎ ሆነዋል፡፡ 2A84 ዜጐች የጡረታ በመተከልና በቤንች ማጂ የተካሄዱ የጐሣ ግጭቶች በፖለቲካዊ ግፊት
መብታቸውን Eንዳያገኙ ተከልክለዋል፡፡ 71333 ዜጐች በፖለቲካ ምክንያት የተከሠቱ ነበሩ፡፡ በጉጂ Oሮሞና በጌዲO ሕዝብ መካከል፣ በምሥራቅ ወለጋ
ስደትና መፈናቀል ደርሶባቸዋል፡፡ በርካታ ዜጐች የመኖሪያና የንግድ ጊዳ ኪራሞና Aቢደንገሮ ወረዳዎች በሠፈሩ ዜጐች ላይ የተከሠተው ችግር፣
ቤታቸውን ተነጥቀዋል፡፡ ከ4 ሚሊዮን ብር በላይ ግምት ያለው ልዩ ልዩ በወላይታና ጋሞ ሕዝብ መካከል፣ በAሬሮ ወረዳ በጌሪና የቦረና Oሮሞ
ዓይነት ንብረት ተዘርፈዋል፡፡ 14264 ቤቶች በሕገ ወጥ መንግድ መካከል፣ በAኙዋክና ኑዌር ሕዝብ መካከል፣ በAማራና በAፋር፣ በAፋርና
ተቃጥለዋል፡፡ ከEዚህ ውስጥ ቤተክርስቲያንና መስጊዶች ይገኙበታል፡፡ በሺህ ሶማሊያ፣ በAፋርና Oሮሞ፣ በOሮሞና በሶማሊ ወዘተ ሕዝብ መካከል፣
የሚቆጠሩ ዜጐች ቤታቸው ፈርሶባቸዋል፡፡ በ1Aሺህ ኩንታል የሚቆጠር Eህል በተደጋጋሚ ጊዜያት የተከሠቱ ግጭቶች የጐሣ ፖለቲካው ውጤቶች ናቸው፡፡
ተዘርፈዋል፡፡ በሺህ ሄክታር የሚገመት የማሣ ላይ ሰበብ ተቃጥሎባቸዋል፡፡ በAርባ ጉጉ፣ በምEራብ ሐረርጌ፣ በወለንጪቲና በAንዋር መስጊድ ከሃይማኖት
ከ1ሺህ በላይ ዜጐች የሥራ ቦታቸውን Eንዲዘጉ በማድረግ የመስራት ጋር በተያያዘ የተከሠቱ ግጭቶች ሣይቀሩ ዋነኛ መሠረታቸው መንግሥት
መብታቸውን ተነጥቀዋል፡፡ በርካታ ዜጐች የሻEቢያ፣ የሕወሀትና የIሕAዴግ የሚያራምደው የጐሣ ፖለቲካ ነው፡፡ Eነዚህ ፖለቲካዊ ፍጥጫዎችና የEርስ
የጦር ምርከኛ ሆነው ከተያዙ በኋላ የደረሱበት Aይታወቅም፡፡ ይህ ሁሉ ግፍ በርስ ግጭቶች የተባባሱት ዴሞክራሲያዊ የግጭት Aፈታት ሥርዓት
የተፈፀመው ዜጐች በነጻነት ለመደራጀት፣ ሃሣባቸውን ለመግለጽና ባለመኖሩና በሀገሪቱ ውስጥ ለረጅም ጊዜ ጥቅም ላይ ሲውሉና ውጤትም
ተቃውሟቸውን ለማሠማት ያላቸውን ዴሞራክሲያዊና ሰብዓዊ መብት ሲያስገኙ የነበሩት ባህላዊ የግጭት መፍቻ መንገዶች ችላ በመባላቸው ነው፡፡
በኃይል ለማፈን ነው፡፡ በAጠቃላይ የAሁኑ Aገዛዝ Aስከፊ ለሆነ የሰብዓዊ መብት ረገጣ፣ ለፖለቲካ
ፍጥጫ፣ ለጐሣ ግጭትና ለEርስ በርስ ጦርነት መነሻ መሠረት ነው፡፡
የወያኔ/IሕAዴግ መንግሥት በሀገሪቱ ውስጥ ለEርስ በርስ ግጭትና Eንደዚህ ላለው የመብት ረገጣ፣ ፍጥጫና ግጭት መነሻ የሆነ ፖሊሲ
ጦርነት መንስዔ የሆኑ ችግሮችን የሚያስወግድ መፍትሔ Eንዳለው ደጋግሞ የሚያራምድ መንግሥት በሥልጣን ላይ Eንዲቀጥል Eንደገና ሌላ Eድል
ቢገልጽም ሁኔታዎች Eየተባባሱ Eንጅ Eየተሻሻሉ Aልመጡም፡፡ ከሪሶርስ ከተሰጠው ሕዝቡና ሀገሪቱ ከEስካሁኑ የባሠ ብጥብጥና Eልቂት ለማስተናገድ
81
ይገደዳሉ፡፡ መንግሥት በያዘው የተሣሣተ Aቋምና በወሰደው Aደገኛ Eርምጃ የሀገሪቱ
ዜጎች መብትና ነጻነት ተረግጧል፡፡ መዘዙ የሻEቢያን የEብሪት ወረራ፣
2.15 የሀገር ሉዓላዊነት መደፈር ያልተፈለገ የሕይወት መስዋEትነትና የንብረት ውድመትን Aስከትሏል፡፡
የሀገሪቱ ሉዓላዊነት Aንዲደፈርና ሕጋዊ የግዛት ክልሏን ያለ Aግባብ
የወያኔ/IሕAዴግ Aገዛዝ የመንግሥትን ሥልጣን በጠመንጃ Eንድትነጠቅ Aድርጓታል፡፡ የወያኔ/IሕAዴግ Aገዛዝ ለIትዮጵያ ብሔራዊ
ከተቆጣጠረበት ጊዜ ጀምሮ የሀገሪቱን ሉዓላዊነትና የሕዝቡን ብሔራዊ ጥቅም ያለውን ግዴለሽነት በሚገባ የሚያውቀው የሻEቢያ መንግሥት
ጥቅሞች ለውጭ ኃይል Aሣልፎ በመስጠት በሀገሪቱ ታሪክ ውስጥ ታይቶ Iትዮጵያ ውስጥ የኮንትሮባንድ ንግድ ሲያጧጡፍ፣ የሀገሪቱን ሠሊጥ፣ ቡናና
የማይታወቅና ወደር የማይገኝለት የክህደት ተግባር ፈጽሟል፡፡ ቆዳ Eየዘረፈ ወደ ውጭ በመሸጥ የማይገባውን ጥቅም ሲያገኝ ከርሟል፡፡
ኤርትራ የውጭ ብድር Eንድታገኝ ዋስትና በመስጠትና በኋላም Eዳው
የኤርትራን ግንጠላ የሚደግፍ ሕዝበ ውሣኔ Eንዲደረግ የፈቀደው ከIትዮጵያ ካዝና Eየወጣ Eንዲከፈል በማድረግ ከባድ ጥፋት ፈጽሟል፡፡
የIትዮጵያን ጥቅም Eንደሚጐዳ Aስቀድሞ Eያወቀና ሆን ብሎ ነው፡፡ ለኤርትራ መንግሥት ማቋቋሚያ በባንኮች በኩል ከ1.2 ቢሊዮን ብር በላይ
የሀገሪቱን ጥቅሞች የሚከላከል፣ የሕዝቡን ሃሣብና ፍላጐት የሚወክል ከተሠጠ በኋላ ውኃ በልቶት ቀርቷል፡፡ ኤርትራዊያን በባንክ Aስቀምጠውት
በሕዝብ የተመረጠ ሕጋዊና ቋሚ መንግሥት በሌለበት የሽግግር ወቅት የነበረው ነው በሚል 5A ሚሊዮን ብር ለሻEቢያ መንግሥት Eንዲሠጥና
የሻEቢያን ሃሣብ ደግፎ ለኤርትራ ግንጠላ የተባበሩት መንግሥታትና የAፍሪካ የባንክ ማቋቋሚያ Eንዲሆን ሠጥቷል፡፡ ለኤርትራ ማቋቂሚያና መልሶ
Aንድነት ድርጅት Eንዲተባበሩ ማመልከቻ የጻፈውና Iትዮጵያ ውስጥ ድምጽ ግንባታ ፕሮጀክት ማስፈፀሚያ የሚውል 18 ሚሊዮን 1 መቶ ሺህ ብር
ለሚሠጡ ኤርትራዊያን ዳስና ድንኳን ከማዘጋጀት ጀምሮ ጠቅላላውን ሂደት ከAለም Aቀፍ የልማት ማህበር ተበድሮ ለሻEቢያ Eንዲሠጥ በAዋጅ ቁጥር
ስፖንሰር በማድረግ የግንጠላው ተዋናይ ሆኖ የከረመው ይኸንን Eንዲፈጽም 51/1985 መሠረት ወስኖ ተግባራዊ Aድርጐታል፡፡ ይህ የተፈፀመው
የሚያስችል ሕጋዊ ውክልና ሣይኖረው ነው፡፡ የIትዮጵያን ሕዝብ ጥቅም በIትዮጵያ ሽግግር መንግሥትና በኤርትራ ጊዜያዊ መንግሥት መካከል
የሚወክሉ ሃሣቦች በነጻነት Eንዳይንሸራሸሩ መድረኩ ሁሉ በተዘጋበት ሁኔታ የተፈረመ የመልሶ ማበደር ስምምነት በሌለበት ሁኔታ ነው፡፡ በAሠብ ነዳጅ
ከሻEቢያ ጋር ተመሳጥሮ ከሕዝቡ ፈቃድና Eውቀት ውጭ ሂደቱ የሀገሪቱን ማጣሪያ የድፍድፍ ዘይት ለማጣራት፣ ለማጣሪያው Eድሣትና ለወደብ
ጥቅም በሚጐዳ መንገድ Eንዲከናወን Aደረገ፡፡ ሕዝበ ውሣኔው ከመካሄዱ ማስፋፊያ፣ ለፋብሪካ መለዋወጫ፣ ለኬሚካል፣ ለIንሹራንስ ወዘተ… በብዙ
በፊት መፍትሔ ማግኘት የነበረባቸው የድንበር ጉዳይ፣ የባህር በር ባለቤትነት ሚሊዮን የሚቆጠር ገንዘብ የሚሸፈነው በIትዮጵያ ወጪ ነበር፡፡
ጉዳይ፣ ኤርትራ ውስጥ የሚኖሩ Iትዮጵያዊያንና Iትዮጵያ ውስጥ የሚገኙ
ኤርትራዊያን ጉዳይ ምንም ዓይነት ትኩረት Aላገኙም ነበር፡፡ በጣም Iትዮጵያ በውጭ ምንዛሬ ከውጭ ሀገር የምታስመጣውን ድፍድፍ
የሚገርመው የኤርትራ ወረራ ዋዜማ Aካባቢ የድንበር ጉዳይ Aጨቃጫቂ ሆኖ ዘይት በAሠብ ማጣሪያ ካጣራች በኋላ፣ ለኤርትራ የተጣራ ዘይት
ሲወጣ ጉዳዩ የሀገር መሆኑ ቀርቶ ከሻEቢያና ከሕውሃት Aመራሮች የተወከሉ የምትሸጠው በውጭ ምንዛሬ ሣይሆን በIትዮጵያ ብር ነበር፡፡ Aዲስ Aበባ
Aባላት የሚገኙበት የድንበር ኮሚሽን Aቋቁመው በምስጢር የሚደራደሩበት በሚገኘው የኤርትራ ኤምባሲ ቅንብር “ሬድ ሲ ትሬዲንግ” የሚባል ድርጅት
ሁኔታ ተፈጥሮ ነበር፡፡ ሲቋቋም፣ በኮንትሮባንድ፣ የገንዘብ ምንዛሬና በሐሠተኛ ብር ስርጭት
ተሰማርቶ የIትዮጵያን ነጋዴዎች ለኪሣራ ሲያጋልጥ የሚጠይቀው
የወደብ ጉዳይ በተለያየ ጊዜ ሲነሣ የወያኔ/IሕAዴግ መሪዎች ሲሰጡ Aልነበረም፡፡ በIትዮጵያ የነበረው የሻEቢያ Aምባሳደር “ሆርን Oፍ Aፍሪካ”
የነበረው መልስ Iትዮጵያ ወደብ ባይኖራትም የምታጣው ነገር የለም የሚል የሚባል ባንክ ሲያቋቁም በወያኔ/IሕAዴግ ሙሉ ትብብር የተፈፀመ ነበር፡፡
ነበር፡፡ የወደብ ጥያቄ ማንሣት የሉዓላዊነትና የብሔራዊ ጥቅም ጥያቄ ይኸንን ሁሉ ሕገወጥ ድርጊት የሚቃወምና የIትዮጵያን መጐዳት
ሣይሆን የነፍጠኝነት Aስተሣሰብ ውጤት ነው ይባል ነበር፡፡ ሀቁ ግን ወደብ የሚመለከት ሃሣብ ሲነሣ በወያኔ/IሕAዴግ መሪዎች በኩል ይሠጥ የነበረው
የሌላቸው ሀገሮች ከውጭ የሚያስገቡት Iንቨስትሜንት ወደብ ካላቸው ጋር መልስ የተጐዳችው Iትዮጵያ ሳትሆን ኤርትራ ናት የሚል ነበር፡፡ በAጠቃላይ
ሲነፃጸር 34% ብቻ በመሆኑ ጉዳቱ ከፍተኛ መሆኑ ነው፡፡ ይህ Aቋምና ሻEቢያ ከIትዮጵያ በሚዘርፈው ሃብት ራሱን የAካባቢው ልEለ ኃያል Aድርጐ
ተግባር ደግሞ የለየለት የሀገር ክህደት ነው፡፡ ሥልጣን ላይ ያለው ለመገንባትና በIትዮጵያ ላይ ወረራ ለማድረግ የሚያበቃውን ዝግጅት
83
Eንዲያጠናቅቅ Eድሉ የተሠጠው በወያኔ/IህAዴግ Aማካይነት ነበር፡፡ ወታደራዊ ተቋሞችን የሚመለከት መረጃ ለሻEቢያ ክፍት ሆኖ ተሠጠው፡፡
ደርግ ያቋቋማቸው የመከላከያ Iንዱስትሪ ተቋሞች ስትራቴጅያዊ ጥቅም
Aሁን ሥልጣን ላይ ያለው መንግሥት ከሻEቢያ ጋር ያደርግ በነበረው ሣይጠና Eንዲፈራርሱ ተደረገ፡፡ ሀገሪቱ ከ5A ዓመታት በላይ የገነባቸው
ሕገወጥ ግንኙነት የሀገሪቷን ሃብት ከማዘረፍ Aልፎ ሉዓላዊነቷንም Aሣልፎ የመከላከያ ሠራዊት ሙሉ በሙሉ Eንዲበተን ተወስኖ ለሽምቅ ውጊያ
ሠጥቷል፡፡ ሻEቢያ Iትዮጵያ ውስጥ ሠፊ የስለላ መዋቅር ነበረው፡፡ በEርስ ሲያገለግል በነበረው የገበሬ ታጣቂ ተተካ፡፡ የሻEቢያ ጦር ወደ Iትዮጵያ
በርሱ ጦርነት ጊዜ ጉዳት Aድርሰውብኛል የሚላቸውን Iትዮጵያዊያንን ድንበር በሚጠጋበት ጊዜ Eንቅስቃሴውን የሚገታ ኃይል የIትዮጵያ
በጠራራ ፀሐይ Aፍኖ በመውሠድ የት Eንዳደረሣቸው Eስካሁን Aይታወቅም፡፡ መንግሥት በAካባቢው Aላሠፈረም፡፡ በዚህ ሁኔታ የሻEቢያ ጦር
Eነዚህን በIትዮጵያ ውስጥ የነበሩ ተቃዋሚዎቹን ያፍንና ይገድል ነበር፡፡ የተፈጠረለትን መልካም Aጋጣሚ ተጠቅሞ Iትዮጵያን በቀላሉ ወረረ፡፡
በIትዮጵያ ጥቅም ላይ የሚደርሠው ከባድ ጉዳት የሚሠማቸው ወገኖች የወያኔ/IሕAዴግ መሪዎች ደግሞ ከወረራው በኋላ ሀፍረታቸውን ሸጠው
ቅሬታ ሲጠናከርና በሻEቢያ ላይ ቁጥጥር Eንዲደረግ የሚጠይቅ ግፊት ለIትዮጵያ ሕዝብ የወረራ መርዶ ይዘው ቀረቡ፡፡ ሣናስበውና ሣንዘጋጅ
ሲያይል ይባስ ብሎ ሻEቢያ ፍላጐቱን በኃይል ለማስፈፀም የሚያስችል ሻEቢያ ከጀርባችን ወጋን Eያሉ የAዞ Eንባ ማንባት ጀመሩ፡፡
ዝግጅት ማድረጉን ተያያዘው፡፡ የIትዮጵያን ሉዓላዊ ግዛት የሚያካትት ካርታ
የIትዮጵያ ሕዝብ የሻEቢያን ወረራ መታገስ Aልፈለገም፡፡ በከፍተኛ
በሻEቢያ ተዘጋጅቶ ይፋ ሆነ፡፡ ሻEቢያ የራሱን የገንዘብ ኖት ለማሣተም
ቁጭትና Eልህ ተነሣስቶ ወረራውን ለመቀልበስ ተንቀሣቀሰ፡፡ የሕዝቡ ቁጣና
ሲወስን Iትዮጵያ የብር ኖት ለውጥ ማድረጓን Aምርሮ ተቃወመ፡፡
የAፀፋ መልስ ማንም ከጠበቀው በላይ ቢሆንም በIትዮጵያ መንግሥት
በAስመራ፣ ምፅዋና Aሠብ የሚኖሩ Iትዮጵያዊያን Eንደፈለጉ
ግድየለሽነት የሻEቢያ ጦር ቁልፍ የሆኑ ወታደራዊ ቦታዎችን Aስቀድሞ
Eንዳይንቀሣቀሱ ተከለከሉ፡፡ Aደገኛ ቦዘኔ Eየተባሉ ይታፈሱና Eስር ቤት
በመቆጣጠሩና ጠንካራ የመከላከያ ምሽጐችን ለመገንባት በቂ ጊዜ Aግኝቶ
ይታጐሩ ነበር፡፡ በሻEቢያ ሬዲዮና ቴሌቪዥን የሚሰራጨው ወሬ የኤርትራን
ስለነበር Iትዮጵያ ውድ መስዋEትነት ለመክፈል ተገደደች፡፡ ከሻEቢያ ጋር
ወታደርና ሲቪል ለጦርነት Eንዲዘጋጅ የሚያሣስብ ነበር፡፡ በድንበር Aካባቢ
በተደረገው የ3A ዓመታት ጦርነት ከደረሠው ኪሣራ የማያንስ መስዋEትነት
የሚያደርገው ትንኮሳና Eንቅስቃሴ Iትዮጵያን ለመውረር Eንደሚፈልግ
በ2 ዓመታቱ ጦርነት ከፈለች፡፡ ወደ 7Aሺህ የሚጠጉ ዜጐች በጦርነቱ ሞቱ፡፡
የሚያመለክት ነበር፡፡ በድንበር Aካባቢ የሚኖሩ የትግራይ ገበሬዎችና የAፋር
በመቶ ሺህ የሚቆጠሩ ዜጐች ተፈናቀሉ፡፡ በቢሊዮን የሚቆጠር የሀገር ሃብትና
Aርብቶ Aደሮች የሻEብያን የወረራ ዝግጅት የሚመለከት ማሳሠቢያ
ንብረት ጠፋ፡፡ ከዚህ ሁሉ መስዋEትነት በኋላ ወረራው ተቀለበሠ፡፡ Iትዮጵያ
ቢያቀርቡም የሚሠማቸው ጠፋ፡፡ የIትዮጵያ የግል ፕሬሶች ይኸንኑ ስጋት
በጦርነት Aሸንፋ ሉዓላዊነቷን Aስመለሠች፡፡ ይሁን Eንጂ የወያኔ/IሕAዴግ
በመረጃ Eያስደገፉ ለንባብ ቢያበቁም ጦርነት ናፋቂዎች Eየተባሉ በመንግሥት
መንግሥት በሚገዛው ሀገርና ሕዝብ ላይ ሌላ ክህደት መፈፀሙን ቀጠለበት፡፡
ተወገዙ፡፡ ሻEቢያ ባድመን ለመውረር በሚገሰግስበት ጊዜ በወቅቱ የIትዮጵያ
መከላከያ ሚ/ር የነበሩት ሰው በፓርላማው ፊት ቀርበው የIትዮጵያ ጦር
በቅድሚያ የሻEቢያን ወረራ ለመደምሰስ በተደረገው የAጭር ጊዜ
ማንኛውንም የውጭ ጥቃት ለመመከት የሚያስችል ጠንካራ ቁመና Eንዳለው
ዝግጅት Iትዮጵያ በቂ የሰው፣ የመሣሪያና የድርጅት Aቅም መገንባት
ሪፖርት Aደረጉ፡፡ በሠራዊቱ ዝግጁነት ምክንያት Iትዮጵያን የሚደፍር
በመቻሏ የሻEቢያን ጦር በማያዳግም ሁኔታ ለመምታት የሚያስችል ሠፊ
ምድራዊ ኃይል የለም Eያሉ ለፖርላማው ቢደሰኩሩም Eውነቱ ግን ከዚህ
Eንቅስቃሴ Eንደጀመረች ጠቅላይ ሚንስትሩ ጦርነቱ በ24 ሰዓታት Eንዲቆም
የተለየ ሆኖ ተከሰተ፡፡
ያልታሠበ ትEዛዝ ሠጡ፡፡ ባልተጠበቀ ሁኔታ ጦርነቱ በመቆሙ Iትዮጵያ
ከሻEቢያ በኩል ሌላ ስጋት Eንዳይፈጠርባት ዋስትና ሊሠጥ የሚችል
በመጀመሪያ ደረጃ በIትዮጵያ መንግሥት በኩል ከኤርትራ ወረራ
ስትራቴጅያዊ ድል ሣትጨብጥ የተከፈለውን መስዋEትነት ዋጋ የሚያሣጣ
ሊመጣ ይችላል በሚል ስትራቴጅያዊና ታክቲካዊ ዝግጅት በማድረግ ፋንታ
ጥቃት በራሷ መንግሥት ተፈፀመባት፡፡ የጦርነቱን መቆም ተከትሎ ከሻEቢያ
የሻEቢያን ወረራ የሚያደፋፍር Eርምጃ ይወሠድ ነበር፡፡ በዚህ ረገድ
ጋር በAልጀርስ የተፈረመው ስምምነት ደግሞ የIትዮጵያን ብሔራዊ ጥቅም
ከሚጠቀሱት መካከል የAስመራ Aየር ኃይል ደብረ ዘይት በሚገኘው
Aሣልፎ የሚሠጥ ሆነ፡፡
የIትዮጵያ Aየር ኃይል Eንዲሠለጥን የተደረገበት ሁኔታ Aንደኛው ነው፡፡
ከሥልጠናው በተጨማሪ የAየር ኃይሉን የዳታ ቤዝ ጨምሮ የደህንነትና የAልጀርሱ ስምምነት የተመሠረተው ሞተው በተቀበሩ የቅኝ ግዛት
85
ውሎች ላይ መሆኑ የIትዮጵያን ብሔራዊ ጥቅም Aሣልፎ መስጠቱ ብቻ

ሣይሆን ለወደፊት ሕልውናዋም Aደጋ የሚጋብዝ ነው፡፡ የAልጀርሱ ስምምነት
ምሰሶ ተደርገው የተወሠዱት E.ኤ.A በ19AA፣ 19A2 Eና 19A8 Iጣሊያና
Iትዮጵያ የተፈራረሟቸው ውሎች ናቸው፡፡ Eነዚህ ውሎች ሁለቱ Aገሮች
በAቻነት የተፈራረሟቸው Aልነበሩም፡፡ Iጣሊያ በወቅቱ በIትዮጵያ ላይ
ተፅEኖ የማድረግ Aቅም ነበራት፡፡ Iትዮጵያ ደግሞ የIጣሊያን ተፅEኖ ብቻ
ሣይሆን ከሌሎች የውጭ ኃይሎች የሚቃጣባትን ጥቃት ሁሉ ለመመከት
የተገደደችበት ወቅት ላይ ስለነበረች Eነዚህ ውሎች ወዳ የፈረመቻቸው
ውሎች ነበሩ የሚባሉ Aይደሉም፡፡ Eኩል የመደራደር Aቅም ባልነበራቸው
መንግሥታት መካከል በተፅEኖ የተደረጉ ስምምነቶች ደግሞ በዓለም Aቀፍ
ሕግ መሠረት ውድቅ ናቸው፡፡ Iጣሊያ E.ኤ.A በ1935 በመላው Iትዮጵያ
የEብሪት ወረራ Aድርጋ ኤርትራንና Iትየጵያን Aንድ ላይ በመጠቅለል
በቁጥጥር ስር በማድረጓ ቀደም ሲል ከIትዮጵያ ጋር ያካሄደቻቸው
መንግሥት የደርግ መንግሥት ተደርጐ ስለሚወሠድና ኤርትራ ነጻ
ስምምነቶች ሙሉ ሙሉ ፈርሠዋል፡፡ Iጣሊያ በ2ኛው የዓለም ጦርነት
በወጣችበት ጊዜ የነበረው የAስተዳደር ወሠን መጠበቅ ስለሚገባው የAሠብ
ከተሸነፈች በኋላ የIትዮጵያና የኤርትራ ጉዳይ ለተባበሩት መንግሥታት
ራሰ ገዝ ወደ ኤርትራ የሚጠቀለልበት ምክንያት Aልነበረም፡፡ ከዚህም ውጪ
ቀርቦ በፌደሬሽን Eንዲዋሃዱ በሚወሠንበት ጊዜ የቀድሞዎቹ ስምምነቶች
Iትዮጵያ በጦርነቱ Aሸናፊ Eንደመሆኗ ጥቅሞቿን ሙሉ በሙሉ ለማስከበር
ውድቅ ሆነዋል፡፡ የተባበሩት መንግሥታት በጉዳዩ ላይ ውሣኔ የሠጠው
የሚያስችል የድርድር Aቅም ስለነበራት ችግሩ የዘለቄታ መፍትሔ
የኤርትራን ሕዝብ ፍላጐት የሚያጣራ ኮሚሽን Aቋቁሞና ኮሚሽኑም
የሚያገኝበትን Aማራጭ ለማቅረብ የተሻለ Eድል ነበራት፡፡ የድንበሩ ጉዳይ
በኤርትራ ተገኝቶ የሕዝቡ ውሣኔ ከIትዮጵያ ጋር Aብሮ መኖር Eንደሆነ
በAዲስ መልክ ተጀምሮ ድርድር Eንዲደረግበት ሃሣብ ማቅረብም ይቻል
ካረጋገጠ በኋላ ያቀረበውን ሪፖርት መነሻ በማድረግ ነው፡፡ የIትዮጵያና
ነበር፡፡ ነገር ግን የIትዮጵያን ጥቅሞች ለማስጠበቅ የሚያስችሉ በርካታ
ኤርትራ በፌደሬሽን Eንዲተሣሠሩ በተባበሩት መንግሥታት ድርጅት
የታሪክ፣ የሕግና የዲፕሎማሲ Aማራጮች Eያሉ ለሉዓላዊነቷ የሚቆረቆር
ከመወሰኑ በፊት የኤርትራ ሕዝብ ከIትዮጵያ ተለይቶ የራሱን ነጻ
መንግሥት በማጣቷ ትልቅ ክህደት ተፈጽሞባታል፡፡
መንግሥት ለመመስረት ከፈለገ የIትዮጵያ የባህር በር ባለቤትነት ሙሉ
በሙሉ መከበር Eንዳለበት በወቅቱ ኃያላን በሚባሉት የምEራብ ሀገሮች
(Iጣሊያን ጨምሮ) መግባባት ላይ ተደርሶ ነበር፡፡
ስለዚህ የAልጀርሱ ስምምነት Iትዮጵያና Iጣሊያ በ19AA፣ በ19A2ና

በ19A8 ባደረጉት ስምምነት ላይ ተመስርቶ መካሄዱ ሻEቢያ ካደረገው ወረራ
የበለጠ በIትዮጵያ ላይ የተፈፀመ በደል ነው፡፡ በደሉን ከፍተኛ የሚያደርገው
ደግሞ የIትዮጵያ መንግሥት ማንም ሣያስገድደው ራሱ የፈፀመውና
በጦርነት ለተሸነፈው ሻEቢያ የተሠጠ ሽልማት መሆኑ ነው፡፡ ምንAልባት
ከፌደረሸኑ መፍረስ በኋላ በተከሠቱት Aዳዲስ ሁኔታዎች ላይ ተመስርቶ
የተደረገ ነው Eንዳይባል በAልጀርሱ ስምምነት ሠነድ ውስጥ ይኸንን በግልጽ
የሚያሣይ ነገር የለም፡፡ Eንደዚያ ቢሆን ኖሮ የAፍሪካ Aንድነት ድርጅት
E.ኤ.A በ1964 ያፀደቀው ሠነድ የስምምነቱ መነሻ ሆኖ ይጠቀስ ነበር፡፡
በ1964 የካይሮው ውሣኔ ላይ ቢመሠረት ደግሞ የመጨረሻው ቅኝ ገዥ
87
ከባድ የመብት ጥሰት Eንዲፈጠር በር የሚከፍት በመሆኑ Aንቀጽ 93

3. ቅንጅት ትኩረት የሚሰጥባቸው ጉዳዮች ይሻሻላል፡፡
(Aማራጭ መፍትሄዎች) በሕገ መንግሥቱ Aንቀጽ 39 የብሔሮች፣ ብሔረሰቦች፣ ሕዝቦች

መብት በሚል የሠፈረው ድንጋጌ የሕዝብን መብት በተሟላ መንገድ
በሀገራችን ዲሞክራሲ፣ Aስተማማኝ ሠላምና ዘላቂ ልማት Eንዲኖር Eንዲያስከብር ሆኖ Aልተደነገገም፡፡ በዚህ Aንቀጽ ንUስ Aንቀጽ 1 የተደነገገው
ገዥው ፓርቲ የሚከተለውን የተሣሣተ Aቅጣጫ ለመቀየር የሚያስችሉ ለመገንጠል የሚፈልጉትን መብት በማክበር Aንድነትን ለሚፈልጉት ግን
የለውጥ Eርምጃዎች ደረጃ በደረጃ መውሰድ ቅንጅት ትኩረት የሚሠጠው መብታቸውን የማያከብር ነው፡፡
ተግባር ነው፡፡ ለውጥ ከሚደረግባቸው በርካታ ጉዳዮች መካከል ዋና ዋናዎቹ
የሚከተሉት ናቸው፡፡ የራስን Eድል በራስ የመወሰን Eስከ መገንጠል መብት መከበር Aለበት
የሚለው Aመለካከት የAብዮታዊ ዴሞክራቶች Eምነት Eንጅ የሀገሪቱን ዜጐች
3.1 ?g-መንግሥታዊ ማሻሻያ ማድረግ ልዩ ልዩ ጥቅሞች፣ ፍላጐቶችና Aመለካከቶች ለማቻቻል የሚጠቅም መርህ
Aይደለም፡፡ ስለሆነም ልዩነትን ለሚፈልጉት ብቻ ሣይሆን Aንድነትን
Aሁን በሥራ ላይ ያለው ሕገ-መንግሥት የሕዝቡ ልዩ ልዩ ጥቅሞች፣ ለሚፈልጉትም መብታቸውን የሚያከብር ሠፊ ማEቀፍ መኖር ስለሚገባው
ፍላጐቶችና Aመለካከቶች የሚቻቻሉበት ማEቀፍ ሆኖ ባለመዘጋጀቱ የሕገ የዜጐች በግልም ሆነ በቡድን የራሣቸውን Eድል በራሣቸው የመወሠን መብት
መንግሥቱ ገዥ ሃሣብ የAንድ ፓርቲ ርEዮተ ዓለማዊ Eምነትና የፖለቲካ Eንዳላቸው በሚያረጋግጥ መንገድ ይሻሻላል፡፡
ፕሮግራም የሆነበት Aደጋ ተከስቷል፡፡ በመሆኑም ሕገ-መንግሥቱን ከዚህ
Aደጋ በማውጣት ፓርቲዎች ወደ መንግሥት ሥልጣን በወጡና ከሥልጣን በሕገ መንግሥቱ Aንቀጽ 4A ከንUስ Aንቀጽ 1 Eስከ ንUስ Aንቀጽ 8
በወረዱ ቁጥር በማይቀያየርበትና በተነጻጻሪነት ረዘም ላለ ጊዜ በጥቅም ላይ የተዘረዘሩት ድንጋጌዎች የዜጐች የንብረት ባለቤትነት መብትን የሚቀናንሱና
በሚውልበት Aኳኋን ማሻሻያ ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ በሕገ መንግሥቱ Eርስ በርስ የሚቃረኑ በመሆናቸው ማሻሻያ ይደረግባቸዋል፡፡ በተለይም
ምEራፍ ሁለት Aንቀጽ 9 ስለሕገ መንግሥቱ የበላይነት የተደነገገውን በንUስ Aንቀጽ 3 የሠፈረው ድንጋጌ የገጠር የEርሻ መሬትም ሆነ የከተማ
በመጣስ የወጡና ሥራ ላይ የዋሉ Aዋጆች ይሠረዛሉ፡፡ መሬት በግል፣ በመንግሥትና በወል Eንዲያዝ፣ የሚሸጥና የሚለወጥ
Eንዲሆን በሚያስችል መንገድ ይሻሻላል፡፡
በሕገ መንግሥቱ ምEራፍ ሦስት ክፍል Aንድ ስር ከተዘረዘሩት
የሰብዓዊ መብት ድንጋጌዎች መካከል ከAንቀጽ 18 Eና 25 በስተቀር ሌሎቹ በሕገ-መንግሥቱ ምEራፍ Aራት Aንቀጽ 46 የፌደራል ክልሎች
የሚኒስትሮች ምክር ቤት የAስቸኳይ ጊዜ Aዋጅ ለማወጅ ሥልጣን የሚዋቀሩበት መስፈርት የሀገሪቱን ሕዝብ ልዩ ልዩ ጥቅሞች፣ ፍላጐቶችና
በሚሠጠው Aንቀጽ 93 ንUስ Aንቀጽ 4 ፊደል (ሀ)፣ (ለ) Eና (ሐ) መሠረት Aመለካከቶች በሚያቻችሉ መስፈርቶች መሠረት ይስተካከላል፡፡ በዚህም
ሊታገዱ Eንደሚችሉ ተደንግጓል፡፡ ሠብዓዊ መብቶች Aስፈላጊ ሆኖ ሲገኝ መሠረት የፌደራሉ ክልሎች የሕዝብን ፈቃደኝነት፣ ታሪካዊና ባህላዊ
የሚሠጡና የሚነፈጉ ባለመሆናቸው Aንቀጽ 93 ማሻሻያ ይደረግበታል፡፡ ትስስርን፣ ቋንቋን፣ የሕዝብን Aሠፋፈርና የመልክዓ ምድር Aቀማመጥን፣
የልማት Aመቺነትንና የAስተዳደር ቅልጥፍናን የመሣሠሉትን መመዘኛዎች
በዚሁ ምEራፍ ክፍል ሁለት ስር ከተዘረዘሩት ዴሞክራሲያዊ ባገናዘበ መንገድ ይዋቀራሉ፡፡
መብቶች መካከል ከAንቀጽ 39 ንUስ Aንቀጽ 1 Eና 2 በስተቀር ሌሎች
መሠረታዊ ጉዳዮች በAንቀጽ 93 ለሚኒስትሮች ምክር ቤት በተደነገገ በAንቀጽ 49 ንUስ Aንቀጽ 3 ስለ Aዲስ Aበባ ከተማ Aስተዳደር
ሥልጣን Eንደሚታገዱ ተደንግጓል፡፡ ይሁን Eንጂ በAንቀጽ 29 የተደነገገው ተጠሪነት የተደነገገው ሕግ Aሻሚ ባልሆነ Aገላለጽ ለፌደራሉ ምክር ቤት
የAመለካከት Eና ሃሣብን በነጻ የማራመድ፣ የመግለጽና የመሣሠሉት ይሆናል በሚል ይሻሻላል፡፡
ዴሞክራሲያዊ መብቶች በAስቸኳይ ጊዜ Aዋጅ ሠበብ የሚከለከሉበት ሥርዓት
89
በምEራፍ Aምስት የሥልጣን Aወቃቀርና ክፍፍልን በሚመለከት ከሕዝብ ተወካዮች ጋር ተመጣጣኝ ሕግ የማውጣት ሥልጣን Eንዲኖረው
በAንቀጽ 5A ንUስ Aንቀጽ 2 የፌደራሉ መንግሥትና የራስ በራስ Aስተዳደር በሚያስችል መንገድ ይሻሻላል፡፡ ሕግ የማውጣት ሥልጣን ያለው ምክር ቤት
ክልሎች በሕግ Aውጭ፣ ሕግ Aስፈጻሚና በዳኝነት ሥልጣን የተከፋፈለ ብቻ ከሆነ ደግሞ ሕገ መንግሥት የመተርጐም ሥልጣን የዚህ ምክር ቤት ሊሆን
ሣይሆን የEርስ በርስ ቁጥጥርና ተመጣጣኝ የሥልጣን ሚዛን Eንዲኖር Aይችልም፡፡ ምክንያቱም ሌላ መቆጣጠሪያና መከላከያ ሥርዓት ከሌለ ራሱ
በሚያስችል Aግባብ ይሻሻላል፡፡ ሕገ መንግሥቱን የሚጻረር ሕግ የሚያወጣበት ሁኔታ ይፈጠራል፡፡ ስለዚህ
ሕገ መንግሥት የመተርጐም ሥልጣን ራሱን ችሎ በሚቋቋም የሕገ
በምEራፍ ስድስት Aንቀጽ 53 የፌደራል መንግሥት ባለ ሁለት ምክር መንግሥት ጉባዔ Eንዲሆን በሚያስችል መንገድ ይሻሻላል፡፡ የሕገ መንግሥት
ቤቶች Eንደሚሆን የሚገልፀው ድንጋጌ ሁለቱም ምክር ቤቶች ሕግ ጉባዔ Aመሠራረት የሕዝብን ውክልና፣ የሙያ ብቃትንና ገለልተኛነትን
በማውጣት ረገድ Eኩል ወይም ተመጣጣኝ ሥልጣን Eንዲኖራቸው መሠረት ባደረገ መንገድ Eንዲፈፀም የሚያስችል ድንጋጌ ይኖራል፡፡
በሚያስችል መንገድ ይሻሻላል፡፡
የፌደራሉና የራስ በራስ Aስተዳደር ክልሎች መንግሥት ምክር ቤቶች
የሕግ Aውጪው ሥልጣን የሕዝቡን ልዩ ልዩ ጥቅሞች፣ ፍላጐቶችና የሚመርጧቸው Aፈጉባዔዎችና ምክትል Aፈጉባዔዎች ኃላፊነታቸውን
Aመለካከቶች በማቻቻል በሚያግዝ ደረጃ ትርጉም ያለውና የAስፈጻሚውንም በገለልተኝነት Eንዲፈጽሙ የሚያስችል ሕጋዊ ግዴታ ይደነገጋል፡፡
ጣልቃ ገብነት ለመቆጣጠር የሚያስችል ብቃት Eንዲኖረው፣ የመገናኛ
ብዙሃን፣ የምርጫ ቦርድ፣ የምርጫ ክልልና የሲቪል ሰርቪስ ኮሚሽን በምEራፍ ሠባት Aንቀጽ 71 ከንUስ Aንቀጽ 1 Eስከ ንUስ Aንቀጽ 7
ተጠሪነት ለምክር ቤቱ Eንዲሆን ተደርጐ ይሻሻላል፡፡ ስለፕሬዝዳንቱ የተዘረዘሩት ሥልጣንና ተግባራት በAንቀጽ 69 ከተደነገገው
የርEሰ ብሔርነት ሥልጣን ጋር የሚመጣጠኑ Aይደሉም፡፡ በመሆኑም
በዚህ ምEራፍ ክፍል Aንድ Aንቀጽ 54 ንUስ Aንቀጽ 2 የተደነገገው ፕሬዝዳንቱ የሀገሪቱ ሕዝብ Aንድነት ተምሳሌት ሆኖ በገለልተኝነት
የAብላጫ ድምጽ ሥርዓት የመራጩን ሕዝብ ልዩ ልዩ ጥቅሞች፣ ፍላጐቶችና Eንዲሠራ፣ ግጭቶችን በማስወገድና ሰብዓዊ ተግባሮችን በማስተባበር ተገቢ
Aመለካከቶች የሚወክሉ Eንደራሲዎች ወደ ፓርላማ Eንዳይገቡ ሥልጣን Eንዲኖረው በሚያስችል ድንጋጌ ማሻሻያ ይደረጋል፡፡
ስለሚያደርግ፣ የመራጩ ሕዝብ ድምጽ Eኩል ዋጋ Eንዲኖረው
ስለማያስችልና ብዙ ድምፅ ዋጋ Aልባ ስለሚያደርግ፣ ሠፊ ማህበራዊ በምEራፍ ስምንት Aንቀጽ 72 ንUስ Aንቀጽ 3 ስለጠቅላይ ሚኒስትሩ
መሠረትና ጠንካራ የሕዝብ ድጋፍ ያለው መንግሥት ለመመስረት የሥራ ዘመን ከተደነገገው በተጨማሪ ስለፕሬዝዳንቱ ሥልጣን Eንደተደነገገው
ስለማያስችል Eነዚህን ችግሮች ከመሠረቱ በሚያሰወገድ “የተመጣጣኝ ውክልና ሁሉ Aንድ ሠው በተከታታይ ከሁለት ጊዜ በላይ በጠቅላይ ሚኒስትርነት
ምርጫ ሥርዓት” Eንዲተካ ይደረጋል፡፡ ሊመረጥ Eንደማይችል በሚደነግግ የሕግ ሥርዓት ይሻሻላል፡፡
በሕገ-መንግሥቱ Aንቀጽ 55 ንUስ Aንቀጽ 18 የሠፈረው ድንጋጌ
ግልጽነት ስለሚጐድለው የሕግ Aስፈጻሚው በሕግ የተሠጠውን ሥልጣን ያለ በዚሁ ምEራፍ Aንቀጽ 74 ስለጠቅላይ ሚኒስትሩ ሥልጣንና ተግባር
Aግባቡ ተጠቅሞ ሲገኝ የሚኒስትሮች ምክር ቤት Eንዲበተንና በAዲስ መልክ Eንዲሁም በAንቀጽ 77 የሚኒስትሮች ምክር ቤት ሥልጣንና ተግባር የሕግ
Eንዲዋቀር ማድረግ፣ ጥፋቱ የጠቅላይ ሚኒስትሩ ወይም የሌላ ካቢኔ Aባል Aውጪውንና የሕግ ተርጓሚውን ሥልጣን በማይሻማ መንገድ Eንደገና
ከሆነ ከሥልጣን ወርደው በሕግ Eንዲከሠሱ መወሠን፣ በሚኒስትሮች ምክር ይሻሻላል፡፡ የሚኒስትሮች ምክር ቤት በጠቅላይ ሚኒስትሩ ላይ የትምምን
ቤትና በጠቅላይ ሚኒስትሩ ላይ የትምምን ድምፅ (Vote Of Confidence) ድምጽ የመስጠት ሥልጣን Eንዲኖረው ሆኖ ይሻሻላል፡፡
መስጠት የሚያስችለው ሥልጣን Eንዲኖረው ሆኖ ይሻሻላል፡፡
በምEራፍ ዘጠኝ Aንቀጽ 81 ከንUስ Aንቀጽ 1 Eስከ ንUስ Aንቀጽ 6
በዚሁ ምEራፍ ክፍል ሁለት በAንቀጽ 61 ስለፌደሬሽን ምክር ቤት ድረስ ስለፌደራሉና የራስ Aስተዳደር ክልሎች ጠቅላይ ፍርድ ቤትና ክልል
Aባላትና በAንቀጽ 62 ከንUስ Aንቀጽ 1 Eስከ ንUስ Aንቀጽ 9 ስለፌደሬሽን ፍርድ ቤት ፕሬዝዳንቶች፣ ምክትል ፕሬዝዳንቶችና ዳኞች Allም የሠፈሩት
ምክር ቤት ሥልጣንና ተግባር የተዘረዘሩት ድንጋጌዎች ይህ ምክር ቤት ድንጋጌዎች የሕግ Aውጪ Aካላትን ሥልጣን በሚያረጋግጡና የሕግ
91
3.2 የIኮኖሚ ተሃድሶ ማድረግ
Aስፈጻሚ Aካላትን ጣልቃ ገብነት በሚያስቀር የሕግ Aግባብ ይሻሻላሉ፡፡
በIሕAዴግ የሥልጣን ዘመን ሥራ ላይ የዋለው “ገጠርን ማEከል
በዚሁ ምEራፍ Aንቀጽ 82 ስለ ሕገ መንግሥት Aጣሪ ጉባዔ ያደረገ ግብርና መር Iንዱስትሪ (ADLI)” የIኮኖሚ ፖሊሲና ስትራቴጅ
Aወቃቀር የተገለፀው ሕገ መንግሥታዊ ድንጋጌ በሕገ መንግሥት ጉባዔ በተግባር ተፈትሾ ያስገኘው Iኮኖሚያዊ ለውጥና የኑሮ መሻሻል ባለመኖሩ
ማቋቋሚያ የሕግ ማEቀፍ ውስጥ Eንዲጠቃለል ሆኖ ይሻሻላል፡፡ በAንቀጽ 83 Aዲስ የIኮኖሚ ፖሊሲና ስትራቴጅ መከተል የግድ ነው፡፡ በመሆኑም ቅንጅት
Eና Aንቀጽ 84 ሕገ መንግሥቱን ስለመተርጐም የፌደሬሽን ምክር ቤትና የሚያምንበት የልማት ፖሊሲ የEስካሁኑን ድክመት የማይደግምና ለሀገራችን
የሕገ መንግሥት Aጣሪ ጉባዔ በሕገ መንግሥት ጉዳይ ላይ ስለሚወስኑበትና መሠረታዊ የልማት ችግሮች ተገቢ መፍትሔ የሚሆን፣ ለሁሉም ክፍለ
ስለ ሕገ መንግሥት ጉዳዮች Aጣሪ ጉባዔ ሥልጣንና ተግባር የሠፈረው ኤኮኖሚዎች የተቀናጀ Eድገት ተመጣጣኝ ትኩረት የሚሠጥና ዘላቂ ልማት
ድንጋጌ በተመሣሣይ መንገድ በሕገ መንግሥት ጉባዔ ሥልጣንና ተግባር Eንዲረጋገጥ ዋልታና ማገር ሆኖ መቆም ከሚገባው ሕዝብ የሚገኘውን ልዩ
ውስጥ Eንዲካተት ሆኖ ይሻሻላል፡፡ ልዩ ዓይነት ግብዓት በሠፊው የሚጠቀም ፖሊሲ ነው፡፡ ከዚህ መሠረተ
ሃሣብ በመነሣት በሚከተሉት የኤኮኖሚና ማህበራዊ መስኮች ተጨባጭ
በሕገ መንግሥቱ ምEራፍ Aስር Aንቀጽ 87 ንUስ Aንቀጽ 3 ለውጥና ተሃድሶ ለማድረግ ቅንጅት በርትቶ ይሠራል፡፡
ስለመከላከያ ሠራዊት ተግባር የተገለፀው ሥራ ላይ በሚውልበት ጊዜ የዜጐች
ሠብዓዊና ዴሞክራሲያዊ መብት Eንዳይጣስ የሚከላከል ሕጋዊ ሥርዓት
Eንዲኖር በማድረግ ይሻሻላል፡፡ በዚሁ Aንቀጽ ንUስ Aንቀጽ 5 የተገለፀው 3.2.1 የገጠር ልማት
ድንጋጌ የመከላከያ ሠራዊቱን፣ ፖሊስና ደህንነትን ገለልተኛነት ለማረጋገጥ
የሚያስችል የሕግ ግዴታ Eንዲኖር ሆኖ ይሻሻላል፡፡ በምEራፍ Aስራ Aንድ በገጠሩ የIትዮጵያ ክፍል የIኮኖሚ ለውጥና ተሃድሶ Eንዲኖር
Aንቀጽ 93 ንUስ Aንቀጽ 4 በፊደል የተገለፀው ድንጋጌ ገደብ በቅድሚያ የገበሬው የመሬት ሕጋዊ ባለቤትነት መረጋገጥ Aለበት፡፡ ገዥው
Eንደማይጣልባቸው ከጠቀሳቸው Aንቀጾች የበለጠ ጥበቃ የሚያስፈልጋቸው ፓርቲ መሬትን በመንግሥት ባለቤትነት ስር Eንዲቆይ በሚያደርግ ሕገ-
የሠብዓዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች ለAደጋ በመጋለጣቸው ለEነዚህ ጥበቃ መንግሥታዊ ድንጋጌ በማሠር የገበሬውን መብት የገደበበትና የመሬትን
ማድረግ በሚያስችል ሕጋዊ ድንጋጌ ይሻሻላል፡፡ ኤኮኖሚያዊ ጠቀሜታ ዋጋ ቢስ ያደረገበት ሥርዓት Eንዲለወጥ ማድረግ
በተጠቀሠው ምEራፍ Aንቀጽ 1A2 ንUስ Aንቀጽ 1 Eና 2 ሥራውን የቅንጅት ቀዳሚ ተግባር ነው፡፡ በዚህ ምትክ መሬት በግል፣ በወልና
በገለልተኛነት የሚያካሂድ ከማንኛውም ተፅEኖ ነጻ የሆነ ብሔራዊ ምርጫ በመንግሥት ይዞታ ሥር Eንዲሆንና የይዞታ Aወሣሠኑም በመሬት
ቦርድ ስለማቋቋምና ስለቦርዱ Aባላት Allም የተገለፁት ድንጋጌዎች Aጠቃቀም ረገድ በሀገሪቱ ልዩ ልዩ Aካባቢዎች ያሉትን ታሪካዊ፣ ባህላዊና
የቦርዱን ገለልተኛነትና ነጻነት በሚያረጋግጥ የሕግ Aግባብ ይሻሻላሉ፡፡ መዋቅራዊ ሁኔታዎችን ከግምት ውስጥ Eንዲያስገባ ይደረጋል፡፡ በግለሰብ
ይዞታ ስር የሚሆነውን መሬት ባለቤት የሆነው ገበሬ ለመሸጥ፣ ለመለወጥ፣
የምርጫ ክልል Aከላለል ከሕዝብ ቆጠራ ውጤት፣ ከመራጩ ሕዝብና ለማከራየት፣ ለማውረስና Eንደሚፈልገው Aድርጐ ለመጠቀም ያልተገደበ
ከተወዳዳሪ ፓርቲዎች መብት ጋር የተሣሠረ፣ ሠፊ ጥናትና ገለልተኛ መብት Eንዲኖረው የሚፈቅድ ሕጋዊ ዋስትና ይሠጠዋል፡፡
Aሠራር የሚጠይቅ ከፍተኛ ተግባር በመሆኑ ተጠሪነቱ ለሕግ Aውጭው
Aካል የሆነ፣ ራሱን ችሎ የሚደራጅና ከማንኛውም ተፅEኖ ነጻ በሆነ የሕግ የግብርናው ዘርፍ ብቻውን ለማደግና ለሌሎች የኤኮኖሚ ዘርፎች ጋር
Aግባብ የሚሠራ Aካል Eንዲሆን ይደረጋል፡፡ ቅንጅት መፍጠር Eንዲችል ይደረጋል፡፡ በገጠር የEደ ጥበብ ሥራዎችንና
Aግሮ Iንዱስትሪዎችን በማስፋፋት፣ በገጠሩ ውስጥ የሚገኙትን ከተሞች
ሕገ መንግሥቱን ስለማሻሻል በAንቀጽ 1A4 Eና 1A5 የሠፈሩት የIንዱስትሪ ማEከላት በማድረግ በEርሻ ሥራ የተሠማራው ሕዝብ ቁጥር
ድንጋጌዎች ፍጹም Aሣሪ፣ Aሻሚና ግልጽነት የጐደላቸው በመሆናቸው Eንዲቀንስ ይደረጋል፡፡ ይህ ተግባራዊ በሚሆንበት ጊዜ የግብርና ምርት
ይኸንን ችግር በሚያቃልል የሕግ ድንጋጌ ይሻሻላሉ፡፡ ተፈላጊነት ስለሚጨምር የዋጋ መሻሻልና የገቢ ማደግ ይፈጠራል፡፡ በገጠር
የEደ ጥበብና የIንዱስትሪ መስፋፋት የተለያየ የግብርና ምርት ፍላጐት
93
Eንዲኖር ስለሚያግዝ ገበሬው የEህል ምርት በማምረት ብቻ ሣይወሠን በመሆኑም በማዳበሪያ Aቅርቦት ያለውን ችግር ለማስወገድ የገዥው
የተሻለ ዋጋ የሚያወጡ ልዩ ልዩ ዓይነት ምርቶችን (production ፓርቲ ንግድ ድርጅቶች በብቸኝነት የያዙትን የሞኖፖል Aሠራር በሕግ
Diversfication) ለማምረት ይደፋፈራል፡፡ በዚህ መንገድ የሀገሪቱ ግብርና በማስቀረት የግል ባለሀብቶች በዘርፊ የሚያስችል የገበያ ሥርዓት ተግባራዊ
መዋቅራዊ ሽግግር ይፋጠናል፡፡ በዚህም የገጠሩ ሕዝብ ኑሮ መሻሻል፣ ይሆናል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ Eስከተወሠን ጊዜ ድረስ ሥርዓት ተግባራዊ ዋጋ
የጠቅላላው Iኮኖሚ Eድገት ዘላቂነትና Aስተማማኝነት ይረጋገጣል፡፡ ድጐማ Aሠራር ተግባር ላይ ይውላል፡፡
የግብርናውን ምርታማነት በዘላቂነት ለማሣደግ የመሬትንና የጉልበትን የዘመናዊ Eርሻ ግብዓቶች Aቅርቦትና Aጠቃቀም Eንዲሻሻል በግብርና
ምርታማነት በማያቋርጥ ሁኔታ ማሻሻል Eንደሚያስፈልግ ቅንጅት ያምናል፡፡ ምርምር፣ በገጠር ልማት ሠራተኞች፣ በግብዓት Aቅራቢዎችና በገበሬዎች
በመሆኑም በግብርና መስክ የተሠማራውን ሕዝብ ጤንነትና Eውቀት መካከል የተቀናጀ Aሠራር Eንዲኖር ይደረጋል፡፡ የግብዓት Aቅርቦቱ ችግሮች
የሚያሻሻሉ ሁለገብ ጥረቶች በሠፊው ይደረጋሉ፡፡ በዚህም መሠረት ቅንጅት ከማስወገድ ጐን ለጐን የገበሬው ምርት ጥሩ ዋጋ የሚያወጣበትን መንገድ
በሚቀጥሉት Aምስት ዓመታት በገጠሩ የሀገሪቱ ክፍል የጤና ሽፋን 8A% መፍጠር ስለሚገባ በወቅታዊ መረጃዎች ላይ የተመሠረተ የግብይት
Eንዲሆን፣ የንፁህ መጠጥ ውኃ ሸፋን 5A% Eንዲደርስ፣ የመፀዳጃ ሥርዓት፣ የምርት ብክነትን የሚቀንስ የምርት ማከማቻ፣ ጥራት ማሻሻያ
Aገልግሎትም ወደ 2A% Eንዲያድግ ጥረት ያደርጋል፡፡ ዘዴና ቀልጣፋ የትራንስፖርት Aገልግሎት Eንዲኖር ጥረት ይደረጋል፡፡
የሀገሪቱን 4A% የቆዳ የAፈር ጥበቃ ሥራ በመስራት የመሬትን ለምነት
በገጠር የ1ኛ ደረጃ ትምህርት ሽፋን 85% Eንዲደርስ፣ ማንበብና የሚጨምር ጥረት ይደረጋል፡፡
ማጻፍ የማይችሉ ዜጎች ቁጥር ከ2A% በታች Eንዲወርድና ከልዩ ልዩ
የግብርና ቴክኒዎሎጂዎችና ግብዓቶች Aጠቃቀም ጋር የተያየዙ ሥልጠናዎች በገጠር የተንሠራፋውን ድህነት በመቀነስ የምግብ ዋስትናን
በሠፊው ሥራ ላይ Eንዲውሉ ይደረጋል፡፡ ለማረጋገጥ የሚያስችሉ ዘርፈ ብዙ ሥራዎች ይከናወናሉ፡፡ በዚህ ረገድ
ትኩረት ከሚሠጣቸው ተግባሮች መካከል ፈጣን የሕዝብ ብዛት መጨመር
የሀገራችን ግብርና ከዝናብ ጥገኝነት Eንዲላቀቅና ዘላቂ የመሬት በገጠር ያስከተለውን ጫና መቀነስ Aንደኛው ነው፡፡ በመሆኑም በሚቀጥሉት
ምርታማነት Eንዲረጋገጥ የሚያስችል፡፡ የውኃ ማጠራቀሚያ ግንባታና 5 ዓመታት የተቀናጀ የሥነ ሕዝብና የሥነ ተዋልዶ ፕሮግራም ሥራ ላይ
የመስኖ መሠረተ ልማት ሥራ በሠፊው ይካሄዳል፡፡ በተለይም ባለፈው በማዋል Aሁን ያለውን Aማካይ የወሊድ ምጣኔ ከ6 ወደ 4 Eንዲወርድና
መንግሥት ተጀምረው ከፍተኛ የሀገር ሃብት፣ Eውቀትና ጉልበት የሕዝብ ብዛት Eድገት ከ2% Eንዲያንስ ጥረት ይደረጋል፡፡
ከፈሠሰባቸው በኋላ በIህAዴግ Aገዛዝ የተቋረጡት የAልዌሮ፣ ጣና በለስና
ዋቢ ሸበሌ መስኖ ፕሮጀክቶች ተጠናቀው Aገልግሎት Eንዲሠጡ ጥረት የገጠሩን ሕዝብ Aሠፋፈርና ከሀገሪቱ የተፈጥሮ ሃብት ስርጭት ጋር
ይደረጋል፡፡ ከመስኖ መሠረተ ልማት ግንባታ ጐን ለጐን ተጨማሪ መሬት የተጣጣመ ለማድረግ በበቂ ጥናት፣ ቅድመ ዝግጅትና በሙሉ ፈቃደኝነት ላይ
Eንዲለማ በማድረግ Aሁን ጥቅም ላይ ከዋለው መሬት ላይ 7 ሚሊዮን የተመሠረተ የሠፈራ ፕሮግራም ተግባራዊ ይሆናል፡፡ የሠፈራው ፕሮግራም
ሄክታር መሬት ወይም የAሁኑን የEርሻ መሬት 25% የሚያክል መጠን በዘመቻ ሣይሆን በEርጋታና Aቅምን ባገናዘበ ሂደት፣ ከፖለቲካ ቅኝት ነጻ
Eንዲታረስ ጥረት ይደረጋል፡፡ በEነዚህና በመሣሠሉት ፕሮግራሞች በመታገዝ በሆነና በAስተዳደር ክልል በማይገደብበት ሁኔታ ይካሄዳል፡፡
Aብዛኛው ገበሬ Aሁን ባለው ከግማሽ ሄክታር ያነሰ ይዞታ ላይ ቢያንሰ
በዓመት 3 ጊዜ ቢያመርት የይዞታ መጠኑ ወደ 1 ተኩል ሄክታር ከፍ የገጠሩን ልማት ለማፋጠን የሚረዳ የIንቨስትሜንት ማደፋፈሪያና
ይላል፡፡ በዚያው መጠን የመሬት ምርታማነት ለመጨመር ትኩረት ተስማሚ የግብርና ብድር ሥርዓት ይዘረጋል፡፡ ለረጅም ጊዜ Iንቨስትሜንት
የሚሠጠው ሌላ ጉዳይ የማዳበሪያ፣ የምርጥ ዘር፣ የፀረ ተባይ መድኃኒት፣ የሚያደፋፍር የብድር ፖሊሲ በማውጣት ከጠቅላላው የብድር ገንዘብና
የተሻሻለ የEርሻ መሣሪያ ቴክኒዎሎጂና የመሣሰሉት ግብዓቶች Aቅርቦትና የIንቨስትሜንት ፍሰት መካከል የግብርናው ድርሻ በዘላቂነት Eንዲያድግ
የግብርና ምርምር ተግባር ነው፡፡ ይደረጋል፡፡
95
የገጠር ፋይናንስ ገበያ Eንዲያድግ የመንግሥትና የግል ባንኮች የሚያስችሉ ጥረቶች ይደረጋሉ፡፡ የግል ባለሃብቶች በAርብቶ Aደሩ Aካባቢ
የግብርናን ምርታማነትና ትርፋማነት ታሣቢ ባደረገ የገበያ Aሠራር ከገበሬው ገብቶ በዘመናዊ Eርባታ፣ በወተት፣ በሥጋና በቆዳ ምርትና ግብይት ሥራ
ጋር ቀጥተኛ በሆነ የድርድር ግንኙነትና የሕግ ስምምነት Eያደረጉ መስራት Eንዲሣተፉ በመደገፍ፣ Aደጋን ለመከላከል የሚያስችል የቅድሚያ
የሚችሉበት ሁኔታ ይፈጠራል፡፡ ማስጠንቀቂያ ሥርዓት ለመዘርጋትና በAርብቶ Aደሩ ሕዝብ ውስጥ ተጨባጭ
የኑሮ ለውጥ ለመፍጠር ብርቱ ጥረት ይደረጋል፡፡
ገዥው ፓርቲ ባቋቋማቸው የAነስተኛ ቁጠባና ብድር ተቋማት ምትክ
በገበያ ሥርዓት የሚገዙና በሕብረት ሥራ ማህበራት ወይም በግል ባለሃብቶች የገጠር ልማትን ለማፋጠን የሚያግዙ ተቋሞች በጥናት Eንዲደራጁ
የሚንቀሣቀሱ የገጠር ቁጠባና ብድር Aገልግሎት መስጫ ተቋማት Eንዲስፋፉ በሠው ኃይልና በቴክኒክ Aቅማቸው Eንዲጐለብቱ፣ Aደረዳጀታቸውና
ይደረጋል፡፡ Aሠራራቸው ልምድ ለማዳበር በሚያስችል ዘላቂነትና ተከታታይነት ላይ
Eንዲመሠረት፣ የገጠር ልማት ሠራተኞችን ሥልጠና፣ Eድገትና ዝውውር
ለገጠር ልማት መፋጠን የሚያግዙ የኤሌክትሪፊኬሽን፣ የመረጃና ግልፅነትን በተከተለ የሕግ Aግባብ Eንዲመራ ይደረጋል፡፡
የመገናኛ መሠረተ ልማት Eንዲስፋፉ ይደረጋል፡፡ በተለይም በገጠር ያለው
የመንገድ ትስስር መረብ ለልማት በሚያመች መንገድ Eንዲስፋፋ ከፍተኛ የገጠር ልማት ፖሊሲና ስትራቴጅያችንን ሥራ ላይ ለማዋል
ርብርብ ይደረጋል፡፡ የሚያስፈልገው የፋይናንስ ድጋፍ የሚመነጨው ከመንግሥት፣ መንግሥታዊ
ካልሆኑ ተቋሞች፣ ከሕዝብና ከዓለም Aቀፍ ሕብረተሰብ Eንደመሆኑ መጠኑና
ሀገሪቱ ያላትን የEንስሳት ሃብት በAግባቡ ለመጠቀም የዘርፉን Aይነቱ ከልማት ፍላጐታችን ጋር መጣጣሙና ዘላቂነቱም Aስተማማኝ
ምርታማነትና ተፈላጊነት የሚጨምሩ ስልቶች ተቀይሠው ሥራ ላይ መሆኑን የሚያረጋግጡ የፖሊሲ Aቅጣጫዎች ይቀየሣሉ፡፡
ይውላሉ፡፡ በመሆኑም የተሻሻሉ ዝርያዎችን ማብዛት፣ የጤና Aገልግሎቱን
በመጠንም ሆነ በጥራት ማሣደግ፣ ለመኖ ልማት ትኩረት መስጠት፣ የገጠር ልማት ፖሊሲያችን ውጤታማ የሚሆነው ለዘርፉ በሚሠጠው
የEንስሳት ሃብት Aያያዝ ዘዴን ማሻሻል፣ Aመቺ የገበያ ሁኔታ መፍጠርና የተናጠል ትኩረት ብቻ ሣይሆን ከሌሎች ክፍለ ኤኮኖሚዎች ጋር
በዚህ መስክ ለሚሠማሩ ባለሃብቶች የማበረታቻ ድጋፎችን ማድረግ ቅድሚያ Eንዲተሣሠርና Eንዲደጋገፍ በሚደረገው የተቀናጀ ጥረት ነው፡፡ በመሆኑም
የሚሠጣቸው ስራዎች ይሆናሉ፡፡ የልማት ስትራቴጅያችን ለIንዱስትሪና ለAገልግሎት ዘርፉም ተመጣጣኝ
ትኩረት የሚሠጥና Aንዱ ለሌላው የጥሬ Eቃ ምንጭ ብቻ ሣይሆን
ከጠቅላላው ሕዝብ ውስጥ 12% Eና ከጠቅላላው የEንስሳት ሃብታችን Aስተማማኝ የገበያ ስፍራም Eንዲሆን በማድረግ በገጠርና በከተማ መካከል
ውስጥ 26% ድርሻ ያለው Aርብቶ Aደሩ ሕብረተሠብ ሕይወት Eንዲለወጥ ያለው የኤኮኖሚ ዘርፎች Eንዲህ ዓይነት ትስስር በመፍጠር ጠቅላላ
ከፍተኛ ጥረት ይደረጋል፡፡ የዚህ Aካባቢ ዋነኛ ችግሮች ተደጋጋሚ ድርቅ፣ የሀገሪቱን ኤኮኖሚ Eድገት ፍጥነትና ዘላቂነት ለማረጋገጥ ጥረት ይደረጋለ፡፡
በውኃና ግጦሽ ችግር የሚመጣ የደህንነት ስጋትና ከዚሁ ሪሶርስ ሽሚያ ጋር
በተያያዘ የሚከሠት ግጭት፣ የEንስሳት መኖና ጤንነት ችግር፣ የEንስሳት Eነዚህን ሁሉ ተደጋጋፊ የገጠር ልማት Eንቅስቃሴዎች በማድረግ
ገበያ ፍላጐት ማነስና የዋጋ ዝቅተኛነት ሲሆኑ Eነዚህን ማስወገድ በግብርናው ዘርፍ በየዓመቱ 7% Eድገት ማስመዝገብ፣ የገበሬዎችን የሠብል
የሚያስችልና የተቀናጀ ጥረት ይደረጋል፡፡ የAርብቶ Aደሩ Aካባቢ ልማት ምርት መጠን በዓመት ከ24A ኪ.ግ. በላይ ማሣደግ፣ የነፍስ ወከፍ የካሎሪ
በግብርናና ገጠር ልማት ፖሊሲያችን ማEቀፍ ውስጥ የሚካተት ሆኖ መጠን በቀን 22AA Eንዲሆን ማስቻልና በAጠቃላይ የገበሬውን የነፍስ ወከፍ
በመጠጥ ውኃ፣ የEንስሳትን ምርታማነትና ተፈላጊነት ለማሣደግ Eንዲቻል ዓመታዊ ገቢ Aሁን ከሚገኝበት በEጥፍ በማሣደግ የምግብ ዋስትናን
በደንና በመስኖ ልማት ላይ የተመሠረተ የኤክስቴንሽን ፕሮግራም ተግባራዊ ለማረጋገጥ ጥረት ይደረጋል፡፡ ተጨባጭ የኑሮ መሻሻል Eንዲፈጠር ጥረት
Eንዲሆን ከፍተኛ ትኩረት Eንሰጣለን፡፡ የAርብቶ Aደሩን ሕዝብ የመንቀሣቀስ ይደረጋል፡፡ የገጠር ልማት ፖሊሲያችንና ስትራቴጂያችን ስራ ላይ ከመዋሉ
ነጻነትና የተፈጥሮ ሃብት ባለቤትነት መብት በሚያረጋግጥ መንገድ የሕዝቡን በፊት ሁሉም የሕብረተሰብ ክፍል በተለያየ ደረጃ በጥልቀት Eንዲወያይበትና
የግጭት Aፈታት ዘዴ ለማሣደግና ወደ ተረጋጋ ሕይወት ለማሸጋገር Eንዲመክርበት ይደረጋል፡፡
97
3.2.2 የከተማ ልማት በከተሞች የሰፈነውን ድህነት ማስወገድ የሚቻለው የሥራ Eድል
የሚያስገኝ ተከታታይ የልማት ተግባር በማከናወን ነው፡፡ በከተሞች ውስጥ
የሀገራችን ከተሞች Aስከፊ ለሆነ ድህነት የተጋለጡ በመሆናቸው የሚሠሩ የመሠረተ ልማት ሥራዎች ሥራ ያጡትን ዜጐች ጉልበት በሚገባ
የከተማ ልማት ፖሊሲያችን ቅድሚያ ትኩረት ድህነትን መቀነስ ነው፡፡ መጠቀም በሚችሉበት Aግባብ ተግባራዊ ይሆናሉ፡፡ የትምህርት፣ የጤና፣
በከተማ ውስጥ የተንሠራፋውን ድህነት ለመቀነስ የሚቻለው ለከተማው ነዋሪ የመንገድና መገናኛ፣ የመብራት፣ የውኃ፣ የስፖርት ማዘውተሪያና መዘናኛ
ሕልውና ወሣኝ ድርሻ ያላቸውን የAነስተኛ Eደጥበባት Aደረጃጀት፣ Aሠራርና ማEከላት፣ የጽዳትና የፍሣሽ ማስወገጃ ግንባታዎች ለዜጐች የሥራ Eድል
ግብይት ችግሮች በመፍታት ነው፡፡ በሚያስገኙበት Aቅጣጫ ይቃኛሉ፡፡ Eነዚህንና የመሣሠሉትን ሁለገብ ጥረቶች
በማቀናጀት በሚቀጥሉት 5 ዓመታት በከተሞቻችን Aሁን ያለውን ከ4A%
የAነስተኛ Eደ ጥበባት ዋነኛ ችግሮች የማምረቻ ቦታ፣ የብድርና የበለጠ የሥራ Aጥ ቁጥር ከ2A% በታች Eንዲወርድ ይደረጋል፡፡ በሀገሪቱ
የመሣሪያ Aቅርቦት፣ የምርት መሸጫ፣ ምርታማነታቸውንና ከተሞች ከሚኖረው ሕዝብ መካከል 4A% Aካባቢ ከድህነት ወለል በታች
ተወዳዳሪነታቸውን ለማሣደግ የሚያስችል ሥልጠና Eጥረት ናቸው፡፡ የሚኖር ሲሆን በሚቀጥሉት 5 ዓመታት ይኸ ቁጥር በግማሽ Eንዲቀንስ
በመሆኑም በመላ የሀገሪቱ ከተሞች ለEደጥበባት Eድገት Aስፈላጊ የሆኑት ይደረጋል፡፡
Eርምጃዎች ሁሉ ይወሰዳሉ፡፡
በብረታ ብረት፣ በEንጨት ሥራ፣ በስፌት፣ በጌጣጌጥ፣ በሽመና፣ በከተሞች ውስጥ Aነስተኛ Eደጥበባትና የመሠረተ ልማት
በAልባሣት ሥራና በመሣሠሉት የEደ ጥበብ መስክ ለሚሰማሩ ዜጐች በቂና ግንባታዎችን በማስፋፋት ለዜጐች የሥራ Eድል ለመፍጠር በሚደረገው
ተስማሚ የማምረቻና የመሸጫ ቦታ በቅድሚያ የሚዘጋጅበትና ጥያቄው Eንቅስቃሴ ውስጥ ትምህርታቸውን ጨርሠው ወይንም በተለያየ ምክንያት
በሚቀርብበት ጊዜ ካለውጣ ውረድ የሚያገኙበት ሥርዓት ይዘረጋል፡፡ Aቋርጠው የቤተሠብ ጥገኛ ለሆኑ ወጣቶች፣ ለሴቶች፣ ለAካል ጉዳተኛች፣
የAነስተኛ Iንዱስትሪ መንደሮችና ዘመናዊ የግብይት ማEከላት በቅድሚያ ለጐዳና ተዳዳሪዎች፣ በኤች Aይ ቪ ኤድስ ረዳቶቻቸውን ላጡና በሴተኛ
ተገንብተው በተመጣጣኝ ኪራይ Aገልግሎት Eንዲሠጡ ይደረጋል፡፡ Aዳሪነት ለተሠማሩ ዜጐች ልዩ ትኩረት ይሠጣል፡፡
የAነስተኛና Eደጥበብ ሥራዎች Eንዲስፋፉ የሚያግዝ የብድርና በከተሞቻችን የሚታዩት የጽዳትና የAካባቢ ብክለት ችግሮች
የመሣሪያ Aቅርቦት ሥርዓት ይመቻቻል፡፡ የብድር ሥርዓቱ በፕሮጀክት Eንዲወገዱ የሚያስችል ዘላቂ መፍትሄ ይፈለጋል፡፡ የAካባቢ ብክለትን
Aዋጭነት ምዘና ላይ የተመሠረተና ግልጽነትን የተከተለ ሆኖ በግልና በመከላከልና ጽዳትን በመጠበቅ ረገድ ሕዝቡ ግንባር ቀደም ሆኖ
በመንግሥት የፋይናንስ ተቋሞች Aማካይነት ይቀርባል፡፡ Eንዲንቀሣቀስ በሚያስችለው Aግባብ የማደራጀትና የማስተማር ሥራ
ይከናወናል፡፡ የከተማ Aካባቢ ብክለትን በመከላከል ጽዱና ለጤናማ Aኗኗር
በAነስተኛ Eደጥበብ Iንዱስትሪ ብድር በማቅረብ የፋይናንስ ድጋፍ የተመቹ Eንዲሆኑ የሚያግዝ የሕግ ማEቀፍ ተዘጋጅቶ ሥራ ላይ ይውላል፡፡
የሚሠጡ የገንዘብ ተቋሞች ጠንካራ Aደረጃጀትና ቀልጣፋ Aሠራር
Eንዲኖራቸው የሚያስችል የሕግ ሥርዓት ይመቻቻል፡፡ የመሣሪያ ኪራይ የደረቅና ፈሣሽ ቆሻሻን የማስወገድ ሥራ የሕዝብና የመንግሥትን
Aገልግሎት በመስጠት Eደጥበባት የሚያገጥማቸውን የማምረቻ መሣሪያ የተቀናጀ ጥረት መጠየቁ Eንደተጠበቀ ሆኖ በዚህ መስክ የግል ባለሃብቶች
Eጥረት የሚያቃልሉ ተቋሞች Eንዲደራጁ ይደረጋል፡፡ ተሣትፎ መኖር ትልቅ ጥቅም ስላለው ይኸንኑ ተግባራዊ ለማድረግ
የሚያስችሉ ሕጋዊና ተቋማዊ Eርምጃዎች ይወሠዳሉ፡፡
በAነስተኛ Eደጥበብ ሥራ የተሠማሩ ዜጐች የሥልጠና ድጋፍ
የሚያገኙበት ተቋማዊ Aሠራር ይደራጃል፡፡ የሚያመርቱት ምርት ጥራትና የከተሞች ፍሣሽ ማስወገጃ ሥርዓት ብክለትን በሚከላከልና የAካባቢ
ተወዳዳሪነት Eንዲኖረው የሚያግዝ መለያ የሚወጣበትና የጥራት ማረጋገጫ ንጽህናን በሚጠብቅ Aግባብ Eንዲከናወን በዲዛይን፣ በግንባታና በጥገና ሥራ
የሚሠጥበት ሥርዓት ይፈጠራል፡፡ ያሉትን ችግሮች የሚያስወግዱ የመፍትሔ Eርምጃዎች ይወሠዳሉ፡፡ (ለምሣሌ
ለሕዝብ ከሚቀርበው የመጠጥ ውኃ 1/3ኛው የተበከለ ነው)፡፡ ለዚህ ጥረት
99
ውጤታማነት በቂ የሠለጠነ የሠው ኃይል፣ ጠንካራ የቴክኒክና የቴክነዎሎጂ የደረቅ ቆሻሻን የማስወገድ Aቅም ወደ 9A% Eንዲያድግ፣ የፍሣሽ ቆሻሻን
Aቅም መፍጠር ቅድሚያ የሚሠጠው ሥራ ይሆናል፡፡ የማስወገድ Aቅም ደግሞ ወደ 5A% ከፍ Eንዲል ጥረት ይደረጋል፡፡
በከተሞች ውስጥ ያለው ትልቅ ችግር የመሠረተ ልማት Eጥረት ከ1986 የሕዝብ ቆጠራ መረጃ መሠረት በሀገሪቱ ከተሞች ካሉት
Eንደመሆኑ ከከተሞች ማስተር ፕላን ጋር በሚጣጣም፣ የሕዝቡን ፍላጐት ቤቶች ውስጥ የመጸዳጃ Aገልግሎት ያላቸው 28% ብቻ ናቸው፡፡ በሚቀጥሉት
በሚያገናዝብና የሚመለከታቸውን ወገኖች ተሣትፎ በሚያረጋግጥ መንገድ 5 ዓመታት 6A% የሚሆኑት የከተማ ቤቶች የAገልግሎቱ ተጠቃሚ
የመፍትሔ Eርምጃዎች ይወሠዳሉ፡፡ በዚህም መሠረት በከተሞች የግልና Eንዲሆኑ ይደረጋል፡፡ የመጸዳጃ ቤቶችን ቆሻሻ የማስወገድ Aገልግሎት በግል
የጋራ መጠቀሚያ የውኃ መስመር በAዲስ Aበባ Aሁን ካለበት 55.7% ወደ ባለሃብቶች ተሣትፎ Eንዲታገዝ በማድረግ Aብዛኞቹ የከተማ ነዋሪዎች
85% Eንዲያድግ፣ በሌሎች ትላልቅ የሀገሪቱ ከተሞች Aሁን ከሚገኝበት ተጠቃሚ Eንዲሆኑ ለማድረግ ጥረት ይደረጋል፡፡
5A% ወደ 8A% ከፍ Eንዲልና ከ15% በታች በሆነባቸው ሌሎች ከተሞች
ወደ 45% Eንዲደርስና የቧንቧ መስመር ጨርሶ በሌለባቸው ከተሞች ደግሞ የኤሌክትሪክ መብራት Aገልግሎት በሚሠጥባቸው የሀገሪቱ ከተሞች
3A% ለሚሆነው ሕዝብ የውኃ መስመር ተጠቃሚ Eንዲሆን ጥረት ውስጥ የግልና የጋራ ቆጣሪ የሌላቸው ቤት ቁጥር ከፍተኛ ነው፡፡ ጨርሶ
ይደረጋል፡፡ የመብራት Aልግሎት የማያገኙ ከተሞችም Aሉ፡፡ ለከተሞች ሁለንተናዊ
Eድገት Eጅግ Aሰፈላጊ የሆነው የኤሌክትሪክ Aገልግሎት Eንዲስፋፋ ከፍተኛ
የከተሞችን የውስጥ ለውስጥ መንገድ ግንባታ በማስፋፋት በAዲስ ጥረት የሚደረግ ሲሆን ጨርሶ Aገልግሎቱን ያላገኙ ከተሞች ትኩረት
Aበባ በAሁኑ ጊዜ ከመኪና መንገድ ጋር የተገናኙት ቤቶች 65% ብቻ ይሠጣቸዋል፡፡
የሆኑበትን ሁኔታ በማሻሻል በሚቀጥሉት 5 ዓመታት 9A% የሚሆኑትን
ቤቶች ከመኪና መንገድ ጋር ለማገናኘት፣ በሌሎቹ ከተሞች Aሁን ያለውን የከተሞችን የመገናኛና ትራንስፖርት Aልግሎት ደረጃ በማሣደግ
በAማካይ ከ4A-5A% የቤቶችና የመንገድ ትስስር ወደ 8A% ለማሣደግ፣ የከተሞች Aገልግሎት Eንዲቀላጠፍና ሁለገብ የሆነ የመረጃ ፍሰት Eንዲኖር
ከ1A% በታች የቤቶችና የመኪና መንገድ ትስስር ባለባቸው የሀገሪቱ ከተሞች ትኩረት ይሠጣል፡፡
ደግሞ ወደ 4A% ለማሣደግና ምንም ዓይነት ግንኙነት ባልተፈጠረባቸው
ከተሞች 3A% የቤቶችና የመኪና መንገድ ትስስር Eንዲኖር ጥረት በብሔራዊ ደረጃ የተዘጋጀ የከተማ ቤቶች ግንባታና Aሰተዳደር ፖሊሲ
ይደረጋል፡፡ በከተሞች ውስጥ ያሉትን የመኪና መንገዶች Aስፓልት ለማድረግ ባለመኖሩ በከተሞች ውሰጥ የተፈጠረው የቤት ችግር ከጊዜ ወደ ጊዜ
ተገቢው ጥረት ይደረጋል፡፡ Eየተወሣሠበ ነው፡፡ በዚህ ላይ ፈጣን የሕዝብ Eድገትና ወደከተማ የሚደረግ
መጠነ ሠፊ የሕዝብ ፍልሠት ተጨምሮ ችግሩን Aስከፊ Aድርጐታል፡፡
የውኃ መተላለፊያ መስመር Aገልግሎት በAዲስ Aበባ 33% ሲሆን ይኸንን ችግር ከመሠረቱ ለማስወገድ የሚያስችሉና Eርስ በርስ የሚደጋገፉ
በሌሎቹ የሀገሪቱ ከተሞች ደግሞ ከ3A% በታች በመሆኑ ችግሩ ከፍተኛ Eርምጃዎች ይወሠዳሉ፡፡ በዚህ ረገድ ቅድሚያ ከሚሠጣቸው ጉዳዮች
ነው፡፡ ስለዚህ የዚህ Aገልግሎት መጠናከር ትኩረት ማግኘት ያለበት በመሆኑ መካከል፡-
በሁሉም የሀገሪቱ ከተሞች ያለውን የውኃ መተላለፊያ መስመር ግንባታ ወደ
6A% ለማሣደግ ጥረት ይደረጋል፡፡ ¾ የግል ባለቤትነትን የሚፈቅድ የከተማ መሬት ፖሊሲ ላይ በመመስረት
የከተሞች መሬት Aጠቃቀም፣ Aስተዳደርና Aከታተም ሥርዓት
የፈሣሽና ደረቅ ቆሻሻ ማስወገጃ ሥርዓት Aለመጠናከሩ የከተሞች ይዘጋጃል፡፡
ትልቅ ችግር ነው፡፡ በAዲስ Aበባ ከተማ ከደረቅ ቆሻሻ ብቻ ተሰብስቦ
የሚወገደው 65% የሚሆነው ብቻ ሲሆን በሌሎቹ ትላልቅ የሀገሪቱ ከተሞች ¾ በከተሞች ውሰጥ የሚካሄዱ ግንባታዎችና የልማት ሥራዎች በጥናትና
ከ3% በታች የሚሆነው ብቻ ነው ተሠብስቦ የሚወገደው፡፡ በዚህ ዘርፍ በሥርዓት Eንዲከናወኑ ለማድረግ የመኖሪያ፣ የIንዱስትሪ፣ የመዝናኛና
የነዋሪውን፣ የግል ባለሃብቱንና የመንግሥትን Aቅም Aቀናጅቶ በማንቀሣቀስ ሌሎች ማህበራዊ Aገልግሎቶች መስጫ Aካባቢዎችን ለይተው የሚያሣዩ
101
የማስተር ፕላን፣ የEድገት ፕላንና የተግባር ፕላን ሥራዎች ይከናወናሉ፡፡ ሥርዓት ይመቻቻል፡፡
የከተሞችን ፕላን በሀገር ደረጃ የሚያጠና፣ የሚያዘጋጅና
ለተግባራዊነታቸው ቴክኒካዊ ድጋፍ የሚሠጥ ተቋም በሕግ ይደራጃል፡፡ ¾ በሊዝ ዋጋ መሬት ገዝተው ግንባታ ለማካሄድ Aቅሙና ፍላጐቱ ላላቸው
ግለሠቦችና ድርጅቶች ግልጽነትና ተጠያቂነት ባለው መንገድ መሬት
¾ የከተሞች ፕላን በሚፈቅደው መሠረት የግል መኖሪያ ቤት መገንባት Eንዲያገኙ ይደረጋል፡፡
ለሚፈልጉ ዜጐች ተመጣጣኝ የሆነ ግብር የመክፈል ግዴታቸውን
Eየተወጡ ቤት Eንዲገነቡና መሬቱንም በግል ባለቤትነት Eንዲጠቀሙበት ¾ ለከተማው ነዋሪ ልማት፣ ጤንነትና ኑሮ Aመቺ ያልሆኑ Aካባቢዎችን
ይደረጋል፡፡ በተጠና ፕላን ለማደስና ለመቀየር ጥረት የሚደረግ ሲሆን ይህ ተግባር
ነዋሪዎቹን በማሣመን፣ ተመጣጣኝ ካሣ በመክፈል፣ Aማራጭ የመኖሪያ
¾ በሀገሪቱ ከተሞች ውስጥ የሚታየውን Aስከፊ የመኖሪያ ቤት ችግር ሁኔታ በማመቻቸትና ድንገተኛ የሆነ መፈናቀልን በሚቀንስ Aግባብ
መፍታት የሚቻለው በመንግሥት ብቻ ሣይሆን የግለሰቦችን ጥረት ይፈፀማል፡፡
በመደገፍ መሆኑን በማመን በራሣቸው Aቅም ቤት የሚገነቡ ዜጐችን
የሚያደፋፍር Aሰራር ተግባራዊ ይሆናል፡፡ ¾ በደርግና በወያኔ/IሕAዴግ ያለAግባብ የተወሠዱ ቤቶችን ለሕጋዊ
ባለቤቶቹ ለማስመለስ ከሚቀርቡ ልዩ ልዩ Aማራጮች መካከል ለAሁኖቹ
¾ የመኖሪያ ቤቶችን ችግር በማባባስ ረገድ Aሁን በሥራ ላይ ያለው የሽያጭ ባለ ይዞታዎች በረጅም ጊዜ ክፍያ ተሸጠው ሕጋዊ ባለቤቶቹ ገንዘባቸውን
ታክስ፣ የቤትና የቦታ ግብር ከፍተኛ AስተዋፅO ስላለው መጠኑ ወይንም ሕጋዊ ካሣቸውን Eንዲያገኙ ማድረግ Aንደኛው ነው፡፡
Eንዲቀንስ ይደረጋል፡፡ በከተሞችና በኪራይ ቤቶች Aስተዳደር ተገንብተው የተከራዩትን ቤቶች
ደግሞ ግልጽ በሆነ የሽያጭ ሥርዓት ቀስ በቀስ ለነዋሪዎች የማስተላለፍ
¾ የመኖሪያ ቤቶችን በብዛት ገንብተው ለመሸጥና ለማከራየት ለሚፈልጉ Eርምጃ ይወሠዳል፡፡
የግል ባለሃብቶች ከመሬት Aጠቃቀምና Aስተዳደር ተቋሞች ጋር ሕጋዊ
ውለታ Eየፈፀሙ የሚያገኙበት ሁኔታ ይመቻቻል፡፡ በሊዝ መሬት ላይ ¾ ለከተማ ቤቶች ግንባታ Eንቅፋት የሆኑትን የግንባታ Eቃዎች Eጥረት
የተሠራን ቤትና ሌላም ግብዓት ከሊዝ መብቱ ጋር ለሦስተኛ ወገን ለማስወገድ በሲሚንቶ፣ በድንጋይ፣ በEብነ በረድ፣ በብረታ ብረትና
በሽያጭ የማስተላለፍ መብት Eንዲኖራቸው ይደረጋል፡፡ በቆርቆሮ ምርት መንግሥትና የግል ባለሃብቶች ተደጋግፈው የሚሠሩበት
ሁኔታ ይመቻቻል፡፡
¾ በቤቶች ግንባታና Aስተዳደር ለግለሠቦች ከተሠጠው መብት በተጨማሪ
የቤቶች ሥራ ማህበራትና የከተማ Aስተዳደሮች ሕጋዊ መብት ¾ Eነዚህንና የመሣሠሉትን ተደጋጋፊ ጥረቶች በማድረግ ከ1997-2AA8
Eንዲኖራቸው ይደረጋል፡፡ በማህበር ተደራጅተው ቤት ለሚገነቡ ዜጐች ዓ.ም. ድረስ በሀገሪቱ ከተሞች Eንዲገነቡ ከሚያስፈልጉት 4 ሚሊዮን
የመሠረተ ልማት በመገንባት፣ የቴክኒክ ድጋፍ በመስጠትና በAነስተኛ ተጨማሪ የመኖሪያ ቤቶች መካከል ግማሽ ያህሉን በሚቀጥሉት 5
ወለድ ብድር Eንዲያገኙ በማድረግ የከተማ Aስተዳደሮች ድጋፍ ዓመታት ውስጥ ዜጐች በግልና በማህበር Eንዲሠሩ የሚያስፈልገው
የሚሠጡበት ሥርዓት ይደራጃል፡፡ የከተማ Aስተዳደሮች በራሣቸው Aቅም ድጋፍ ሁሉ ይደረጋል፡፡ ለመኖሪያ ቤቶች ግንባታ የሚያስፈልገው ወጪ
ቤቶችን Eየገነቡ ለማከራየትና ለመሸጥ የሚችሉበት Aሠራር ተግባራዊ ከግለሠቦች፣ ከቤቶች ግንባታ ማህበራት፣ ከመንግሥት፣ ከውጭ የልማት
ይሆናል፡፡ Eርዳታና ብድር በሚገኝ ገንዘብ የሚሸፈን ይሆናል፡፡
¾ ለIንዱስትሪና ሌሎች ማህበራዊ Aገልግሎቶች የሚካሄዱ ግንባታዎች ¾ በከተሞች ያሉትን የድህነትና የልማት ችግሮች በማስወገድ ፈጣን Eድገት
ለከተማው ሕዝብ Eንደሚሠጡት ጠቀሜታ ግልጽ በሆነ መስፈርት Eንዲያስመዘግቡና ለኑሮ የሚመቹ Eንዲሆኑ ማድረግ የሚቻለው
Eየተመዘኑ መሬት በነጻ ወይም Aነስተኛ በሆነ የሊዝ ዋጋ የሚያገኙበት ዴሞክራሲያዊ በሆነ መንገድ የተደራጀና የከተማ Aገልግሎትን በተቀላጠፈ
103
መንገድ መምራት የሚችል Aስተዳደር ሲኖር ነው፡፡ Eንዲህ ዓይነት - የግብርናንና የገበሬውን ምርታማነት በማሣደግ፣ በገጠርና በከተማ ውሰጥ
Aስተዳደር ሲኖር ለከተሞች ልማት Eጅግ Aስፈላጊ የሆነውን የሕዝብ፣ ያለውን የሥራ Aጥነት ችግር ለመቀነስና የዜጐችን ገቢና የኑሮ ሁኔታ
የተደራጁ የሲቪል ማህበራት፣ መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችና የግል ለማሻሻል የሚያስችል የIንዱስትሪ ልማት ማካሄድ፣
ባለሃብቶች ተሣትፎ ውጤታማ Eንዲሆን ያደርጋል፡፡ ስለሆነም የሀገራችን
ከተሞች Aስተዳደር በሕዝብ ቀጥተኛ ተሣትፎ Eንዲመሠረት፣ ግልጽነትና - ግብርናን ጨምሮ ሁሉንም የIኮኖሚ መስኮች ለማዘመን፣ Eርስ በርስ
ተጠያቂነት Eንዲኖረው የAሠራር ነጻነት፣ የAመራርና የሞያ ብቃት ለማስተሣሠርና ወደ ላቀ ደረጃ ለማሸጋገር የሚችሉ የብረታ ብረት፣
Eንዲላበስ የሚያደርጉ Eርምጃዎች ይወሰዳሉ፡፡ Eንጅነሪንግ፣ ኬሚካል፣ ኤሌክትሪክና ኤሌክትሮኒክስ የመሣሠሉ
ስትራቴጅያዊ Iንዱስትሪዎችን ለመገንባት የሚያስችል ፖሊሲ መከተል፣
¾ የሀገሪቱ ከተሞች ቴክኒካዊ ሥራዎችና Aገልግሎቶች በሙያተኞች ፣
Aስተዳደራዊ ጉዳዮች ደግሞ በሕዝብ ተወካዮች የሚመሩበት Aደረጃጀት - ሀገራችን በውድ ዋጋ ከውጭ የምታስገባቸውን የካፒታልና የፍጆታ Eቃዎች
የሚፈጠር ሲሆን ቻርተርድ የሚሆኑ ከተሞች ተጠሪነት ለሕግ Aውጭው በመተካት የውጭ ምንዛሬ ለመቆጠብና ከዓለም Aቀፍ ቀጥተኛ ተፅEኖ ደረጃ
Aካል ይሆናል፡፡ በደረጃ ለመላቀቅ የሚያስችል የIንዱስትሪ ልማት Eንዲፈጠር ትኩረት
መሰጠት፣
3.2.3 የIንዱስትሪ ልማት
- በተፈጥሮ ሃብት ላይ የተመሠረቱ Aግሮ Iንዱስትሪዎችን የቴክኒዎሎጂ
የIንዱስትሪው ዘርፍ ልማት ዓላማችን በሁሉም የኤኮኖሚ ክፍሎች
ደረጃ በማሻሻል የውጭ ምንዛሬ ግኝታችንን የማሣደግ ጥረት Eንደተጠበቀ
መካከል ትስስር መፍጠር፣ መዋቅራዊ ሽግግር ማምጣትና ዘላቂ ልማት
ሆኖ በፋብሪካ የተመረተ ኤክስፖርት በAይነት፣ በጥራትና በመጠን
ማረጋገጥ ነው፡፡ የሀገራችንን Iኮኖሚ Aወቃቀርና Aሠራር ችግሮች
Eንዲስፋፋ ማድረግ፣
ከመሠረቱ በማስወገድ በጠንካራ ትስስርና ሚዛናዊ በሆነ ቅንጅት ላይ
የተመሠረተ ፈጣን Eድገት ለማምጣት ከIንዱስትሪው ዘርፍ የበለጠ ኃላፊነት
- የፋብሪካውን ኤክስፖርት Aይነት በማብዛትና ጥራቱን በማሣደግ ወደ ሀገር
የሚሸከም ክፍለ ኤኮኖሚ ሊኖር Aይችልም፡፡ ለIንዱስትሪ ልማት ትኩረት
ውስጥ ለምናስገባው Eቃና Aገልግሎት የሚያስፈልገውን ወጪ የመሸፈን
መስጠት ያለብን ከፍተኛ ቴክኒዎሎጂ የሚጠቀም ፋብሪካ ለመገንባት ብቻ
Aቅሙ Eንዲጠናከርና በኤክስፖርትና በIምፖርት መካከል ያለውን ሠፊ
ሣይሆን ባህላዊና ኋላቀር የሆነው ግብርናችን፣ የማEድን፣ የኮንስትራክሽን፣
ክፍተት መቀነስ፣
የትራንስፖርትና መገናኛ ኤኮኖሚያችን ወደ ዘመናዊ Aደረጃጀትና Aሠራር
መሸጋገር Eንዲችሉ ነው፡፡
- የውጭ ምንዛሬ ግኝታችንን የሚያሣድጉና የውጭ ምንዛሬ ወጪያችንን
የሚቆጥቡ፣ የኤክስፖርትና የካፒታል ምርት የሚያመርቱ የፋብሪከ
ለIንዱስትሪ ልማት ትኩረት የምንሠጠው ጠቅላላ ኤኮኖሚውን
Iንዱስትሪዎች ከማልማት ጐን ለጐን ከግብርናው የሚገኘውን ጥሬ Eቃም
የማንቀሣቀስ ኃላፊነት የመሸከምና የተሣሰረ ዘላቂ ሽግግር የማምጣት ሚና
ሆነ ሠፊ ጉልበት በመጠቀም የተሻለ ጥራትና ተወዳዳሪነት ያለው
ስላለው ነው፡፡ በመሆኑም ይኸንን ዘርፍ ማልማትና የኤኮኖሚው Aንቀሣቃሽ
የኤክስፖርት ምርት Eንዲጠናከር ማድረግ፣
ሞተር የማድረግ ተግባር Eንደ Aማራጭ ብቻ ሣይሆን Eንደግዴታ የሚታይ
ነው፡፡
- የIንዱስትሪ ልማታችን በጠቅላላው ኤኮኖሚ ውስጥ ትስስር Eንዲፈጠር
በማድረግ ብቻ የተወሠነ ሣይሆን በራሱ በIንዱስትሪው ልዩ ልዩ ክፍሎች
በIንዱስትሪ ልማት የሚተኮርባቸው ዋና ዋና ጉዳዮች፡- መካከል ተገቢው ቅንጅትና ሚዛናዊ Eድገት Eንዲኖር የሚያስችለው
- Aሁን ያሉትን Iንዱስትሪዎች የቴክኒዎሎጂ ይዞታና ምርታማነት የፋብሪካ ዘርፍ ፈጣን Eድገት Eንዲያሣይ ትኩረት ይሠጥበታል፡፡
በማሻሻል በሙሉ Aቅማቸው መስራት ወደሚችሉበት ደረጃ ማሸጋገር፣
በAጠቃላይ በሀገራችን ፈጣንና ዘላቂ ልማትን በማረጋገጥ በAስተማማኝ
105
ሁኔታ ከድህነት ለመውጣት የኤኮኖሚው ዋነኛ Aንቀሣቃሽ ሞተር፣ መሪ ነው፡፡
የመሆን ተልEኮና ኃላፊነት መሸከም የሚገባው የIንዱስትሪው ዘርፍ ነው፡፡
ይኸንን መርህ መሠረት ያደረገ የIንዲስትሪ ልማት ስትራቴጂ ሥራ ላይ Iንቬስትሜንትና ምርት ጐን ለጐን ተሣስረው Eንዲንቀሣቀሱ
የሚውል ሲሆን ስትራቴጂው ታሣቢ የሚያደርጋቸው Aበይት ቁምነገሮች በማድረግ በAንድ በኩል የውጭ ምርት በሚተካ ዘርፍ ውስጥ ከተሠማሩት
Aሉ፡፡ Eነዚህም፡- Iንዱስትሪዎች መካከል የተወሠኑትን መርጦ በታወቀ የጊዜ ገደብ ውስጥ
የሚያስፈልገውን የድጐማ መጠንና የከለላ ድጋፍ ማቅረብ፤ በሌላ በኩል
- ስትራቴጂያችን በሁሉም ክፍለ ኤኮኖሚዎች መካከል ትስስር ከመፍጠር Aዲስና ታዳጊ ለሆኑ የኤክስፖርት Iንዱስትሪዎች የዓለምን የገበያ ውጣ
Aልፎ ቴክኒዎሎጅያዊ ብቃትን፣ ምርታማነትንና ተወዳዳሪነትን ውረድ መቋቋም የሚያስችል የተወዳዳሪነት ብቃት Eስኪያሟሉ ድረስ
Eንዲያረጋግጥ ይደረጋል፡፡ የመረጃ፣ የፋይናንስ የቴክኒክ ድጋፍ ማድረግ፣ ከውጭ ፋክክር ለመከላከል
የሚያስችል የጥበቃ Eርምጃ መውሠድና ምርታቸውን ለማስተዋወቅ
- በከፍተኛ ደረጃ ዳይናሚክ በሆነ ተነጻጻሪ ጥቅም ላይ የተመሠረተ የሚያግዝ ሥርዓት መዘርጋት ሌላው Aስፈላጊ Eርምጃ ነው፡፡
Iንዱስትሪ ለመፍጠር የቴክኒዎሎጂ Aቅም ብቻ ሣይሆን ቴክኒካዊ
Eውቀት ያለው የሠለጠነ የሠው ኃይል ስለሚያስፈልግ ለዚህም ትኩረት - ከውጭ የሚገቡትን በመተካትም ሆነ ወደ ውጭ ኤክስፖርት በማድረግ
ይሠጣል፡፡ ለተሠማሩት የሚሰጠው ጥበቃና ልዩ ልዩ ድጋፍ የሚጠይቀው የወጪ
መጠንና የጊዜ ገደብ ለሁሉም በEኩል ደረጃ የሚመደብ ስለማይሆን
ውጤታማ Iንዱስትሪያዊ ልማት የሚገኘው ተነጻጻሪ ጥቅምን፣ በግልፅ መስፈርት ምርጫ ይደረጋል፡፡ የተሻለው Aማራጭ የተወሠኑ
የፋይናንስና የሠው ኃይል Aቅምን ባገናዘበ መንገድ በተመረጡ ዘርፎችን በጊዜያዊነት ከውጭ ፋክክር የመጠበቁን ሥራ በውጭና በሀገር
Iንዲስትሪዎች ላይ ተመስርቶ ሥርዓት ባለው ቅደም ተከተል መስራት ውስጥ ውድድር ለተሠማሩት Iንዱስትሪዎች ከሚሠጡት የማበረታቻ
ሲቻል በመሆኑ በሀገራችን ተጨባጭ ሁኔታ፡- ድጐማዎች ጋር ማቆራኘት ነው፡፡
ሀ. ለEርሻ ዘመናዊ የቴክኒክ ግብዓቶችን የሚያመርቱ ፋብሪካዎች፣
ለ. ለጠቅላላው ኤኮኖሚ ወሣኝና Aስፈላጊ የሆኑትን Aላቂና የካፒታል Eቃ - በIንዱስትሪዎች መካከል መዋቅራዊ ትስስር ብቻ ሣይሆን
ለሚያመርቱ Iንዱስትሪዎች፣ ስፔሻላይዜሽንን የሚያበረታታ የሠብ ኮንትራት Aሠራር Eንዲጠናከር
ማድረግ ከፍተኛ ትኩረት የሚሠጠው ነው፡፡
ሐ. የIምፖርት ዋጋን ለሚቀንሱና የኤክስፖርት ገቢን ለሚያሣድጉ - የIንዱስትሪ ልማት የሚጠይቀውን ከፍተኛ የካፒታል Aቅም ለመፍጠር
Iንዱስትሪዎች፣ ጠንካራ የፋይናንስ ሪሶርስ መኖር የግድ ነው፡፡ በሀገራችን ሁኔታ
መሠረተ ሠፊ የፋይናንስ ሪሶርስ Eንዲኖር፣ የግል ባንኮች ተሣትፎ
መ. የተሻለ ብቃትና የፈጠራ ችሎታ ለሚያሣዩ Iንዱስትሪዎች Eንዲያድግና የብሔራዊ ባንክ Aደረጃጀትና Aሠራር የIንዱስትሪ ልማትን
ሠ. ለሌሎቹ Iንዱስትሪዎች የቴክኖዎሎጂ ድጋፍ ለማድረግ የሚያስችል በሚያግዝ ሁኔታ Eንዲስተካከል ይደረጋል፡፡ በባንኩ ላይ የሚደረገው
ሚና ለሚጫወቱ ስትራቴጂካዊ (የኬሚካል፣ የIንጅነሪንግ፣ የብረታ ማስተካከያ የIንዱስትሪ Eውቀት Eያላቸው የገንዘብ ችግር ያለባቸውን
ብረት፣ የጥራት መቆጣጠሪያ መሣሪያ የሚያመርቱና የመሣሠሉት) ወደልማት Eንዲገቡ የማደፋፈር፣ ተነጻጻሪ ጥቅም Aላቸው ተብለው
Iንዱስትሪዎች ተገቢው ትኩረት ይሠጣቸዋል፡፡ የሚታመንባቸውን Iንዱስትሪዎች የፋይናንስ ችግር የማቃለል፣
የፋይናንስ ፍሰቱ ብዙም ጥቅም በሌላቸው መስኮች ላይ Eየዋለ Aላስፈላጊ
የIንዱስትሪ ልማት ስትራቴጂያችን ተግባራዊ Eንዲሆን በመንግሥት ብክነት Eንዳይፈጠር የመከላከል AስተዋፅO ይኖረዋል፡፡
በኩል ከሚወሠዱ Eርምጃዎች መካከል በIንዱስትሪ ልማት በዓለም Aቀፍ
ደረጃ ተቀባይነት፣ ሞያና ልምድ ያላቸው ሰዎች የሚገኙበት የኤክስፐርቶች - Aሁን በሥራ ላይ ካለው የIትዮጵያ ልማት ፈንድ በተጨማሪ የቴክኒክ
ቡድን Aቋቁሞ የIንዱስትሪው ዘርፍ መሠረታዊ ችግሮች መለየት Aንደኛው Eርዳታ ፈንድ፣ የሣይንስና ቴክኒዎሎጂ ማስፋፊያ ፈንድና የመሣሠሉ
107
ልዩ ልዩ ፈንዶች ይቋቋማሉ፡፡ ከEነዚህ ፈንዶች ሌላ የብድር ዋስትና

ኩባንያዎችም ይፈጠራሉ፡፡ የረጅም ጊዜ ልዩ ብድርና የብድር ድጐማ፣ - የተጠቀሱትን ድጋፎች ለመስጠት Aሁን በሥራ ላይ ያሉት የሣይንስና
ረዘም ያለ የችሮታ ጊዜ ሥርዓት ይፈጠራል፡፡ Eነዚህንና የመሣሠሉትን ቴክኒዎሎጂ ኮሚሸን፣ የጥቃቅን Iንዱስትሪዎች ልማት ድርጅትና
የፋይናንስ ማመንጫ ዘዴዎች ስራ ላይ ከማዋል ጐን ለጐን Aቅርቦቱ የመሣሠሉት በቂ Aይደሉም፡፡ Eነዚህን Eንደገና ከማደራጀት በተጨማሪ
ከኤክስፖርት መስፋፋት፣ ከምርታማነት መሻሻል፣ Aዲስ ቴክኒዎሎጂ ከግሉ ዘርፍና ከውጭ የቴክኒክ ድጋፍ ሠጪዎች ጋር በመተጋገዝ ሌሎች
ከመላመድና ከመሣሠሉት የAፈጻጸም መመዘኛዎች ጋር Eንዲተሣሠር Aዳዲስ ተቋሞችና ማEከላት Eንዲደራጁ ይደረጋል፡፡ ስትራቴጅውን ተፈጻሚ
ይደረጋል፡፡ ለማድረግ Aጠቃላይ ስራውን የሚያስተባብር ማEከላዊ Aካል፤
የመንግሥትን፣ የግል ባለሀብቱን፣ የሲቪል ማህበረሠቡና የሞያ ማህበራትን
- ሁሉንም ዓይነት የውጭ ቴክኒዎሎጅ ሽግግር ለመደገፍ የሚያስችል ተሣትፎ በሚያረጋግጥ መንገድ ይቋቋማል፡፡
ሥርዓት በመዘርጋት ቴክኒዎሎጂው የሚገኝበት፣ የሚመረጥበት፣
የሚገዛበትና ልምምድ የሚደረግበት ሁኔታ ይመቻቻል፡፡ - የIንዱስትሪ ቴክኒዎሎጂያዊ Aቅም የሚገነባው የተራቀቀ የቴክኒዎሎጅ
መሣሪያ በመዋስ ብቻ ሣይሆን ከፍተኛ ክህሎት ያለው የሠው ኃይል
- በቴክኒዎሎጂ መረጣ ወቅት በጉልበት ላይ የተመሠረተ ቴክኒዎሎጂ በማፍራት ጭምር ነው፡፡ በመሆኑም በመደበኛ ትምህርት ቤት
ሲመረጥ በካፒታል ከተመሠረተ ቴክኒዎሎጅ ሊገኝ የሚችለውን ብቃትና ከሚሠጠው የሞያ ትምህርት ባላነሰ ሁኔታ ልዩ የቴክኒክ ሥልጠና
ተወዳዳሪነት በተወሠነ ደረጃ ማካካሱ Eንዲረጋገጥ ይደረጋል፡፡ Eንዲስፋፋ ይደረጋል፡፡ ለዚህም ተግባራዊነት የግሉን ክፍለ ኤኮኖሚና
የመንግሥትን Aቅም በማቀናጀት በተለያዩ መስኮች ሥልጠና የሚሠጡ
- የIንዱስትሪ ልማታችን የAካባቢ ጉዳት የማያስከትልና ወጪን የሚቆጥብ ተቋሞችና ማEከላት Eንዲከፈቱ ይደረጋል፡፡
መሆኑን ለማረጋገጥ በጉልበት ላይ የተመሠረቱትን ራቅ ወዳሉት
Aካባቢዎች በካፒታል ላይ የተመሠረቱትን ደግሞ ቀረብ ባሉት ማEከላት - በIንዱስትሪ ልማት ዋነኛው ትኩረት በቅድሚያ የሀገር ውስጥ
የሚለሙበት Aሠራር ይፈጠራል፡፡ ባለሃብትን Aቅም በሚገባ መጠቀም ቢሆንም የውጭ ቀጥተኛ
Iንቨስትሜንትን መሣብም ጥቅም Aለው፡፡ በዚህ ዘርፍ ውጤት
- የሀገር ውስጥ ባለሃብቶች የቴክኒዎሎጂ ግዥ ዋጋው Eንዲቀንስ ለማምጣት Eንደቅድመ ሁኔታ የሚታዩት የፖለቲካ መረጋጋት፣ ብቁ
በማድረግ፣ ወደ ዘርፉ የሚገቡትን ለማጠናከር መንግሥት ራሱ የኤኮኖሚ Aስተዳደር፣ ማራኪ ማበረታቻ፣ ነጻ የፍትህ ሥርዓት፣
መሣሪያዎችን በመግዛት ወይም የAጠቃቀም ሥልጠና ወጪን በመሸፈን፣ የመሠረተ ልማት Aገልግሎትና ምቹ የኤኮኖሚ Aካባቢ መኖር
የቴክኒክ Aማካሪዎችን ቀጥሮ በማሠማራትና ማበረታቻ በመስጠት፣ በመሆናቸው Eነዚህን ለማሟላት ብርቱ ጥረት ይደረጋል፡፡
የቴክኒዎሎጅ ምንጭና ዋጋን የሚመለከቱ መረጃዎችን Aፈላልጐ
በማቅረብ፣ የቴክኒዎሎጂ ክህሎት ያላቸውን ከውጭ ተመላሽ ዜጐች - የIንዱስትሪ ልማት ስትራቴጅያችንን ውጤታማ የሚያደርግ ፈርጀ ብዙ
በመቅጠርና በማበረታታት ድጋፍ የሚደረግበት ሁኔታ ይመቻቻል፡፡ ድጋፍ በመንግሥት በኩል በሚቀርብበት ጊዜ ብቃት ለጐደላቸውና
ከመውደቅ ለማይድኑት ሣይሆን በተግባራቸው ውጤት ማሣየት ለቻሉት
- በመንግሥት በኩል የሚደረገው ድጋፍ በዚህ ብቻ የተወሠነ ሣይሆን ዘርፎች Eንዲሆን፤ የድጋፍ Aሠጣጡም በመጠን፣ በAይነትና በጊዜ
በIንዱስትሪ ደረጃ የሚደረግን ምርምር መርዳት፣ የAዋጭነት ጥናትና ተወስኖ Eንዲሠጥ ጥረት ይደረጋል፡፡ የIንዱስትሪው ባህርይ፣
ምክር መስጠት፣ ከባድና የተወሣሠቡ ቴክኒዎሎጅዎችን ለማጥናት ከውጭ ስትራቴጅያዊ ጥቅሙና ዘላቂነቱ Eየታየ ከቀረጥ ነጻ ወይም ቅነሣ
ተቋሞች ጋር ጆይንት ቬንቸር መመስረት፣ ከIንዱስትሪ ጋር የተያያዙ ማድረግ፣ የውጭ ምንዛሬ ቅድሚያ Eንዲያገኝ፣ የድጐማ ድጋፍ፣ በነጻ
መሠረታዊ የምርምር፣ የሥርፀትና የኤክስቴንሽን Aገልግሎት መስጠት፣ ወይም በAነስተኛ ሊዝ የመሬት Aቅርቦት፣ የመብራት ዋጋ ቅናሽ፣ የታክስ
ያሉትን ቴክኒዎሎጂዎች ለማዘመን፣ ለማደስ፣ Aውቶማቲክ ለማድረግና ሆሊደይና የመሣሠሉት ማበረታቻዎች ይሠጣሉ፡፡
ለማሻሻል የሚያስችል ድጋፍ ማድረግን ይጨምራል፡፡
109
- የIንዱስትሪ ልማት ስትራቴጂው Eምብርት የፋብሪካው ዘርፍ ቢሆንም
ከሁሉም የኤኮኖሚ ዘርፎች ጋር ባለው ትስስር ምክንያት ብቻውን - በንግዱ መስክ የሚታየውን የገበያ መረጃ ጉድለት ለማስወገድ
ተለይቶ መቆም ስለማይችል የተመቻቸ ጠቅላላ የማክሮ ኤኮኖሚ ሁኔታ በመንግሥትና በንግድ ምክር ቤቶች ቅንጅት በዋና ዋና የንግድ
መፈጠር ይኖርበታል፡፡ ስለሆነም የመሬት ፖሊሲው መጠነ ሠፊ የግብርና Aካባቢዎች ዘመናዊ Aደረጃጀትና Aሠራር ያላቸው የመረጃ ማEከላት
ግብዓት መጠቀምን Eንዲፈቅድና በዘርፉ የሚሠማሩ ባለሃብቶች ሙሉ ይከፈታሉ፡፡
Eምነት Eንዲኖራቸው የግል ባለቤትነትን በሚያረጋግጥ Aግባብ
ይስተካከላል፡፡ - በንግዱ ዘርፍ ሀገሪቱ ያላትን Eምቅ Aቅም ለማስተዋወቅና ከሌሎች
Aገሮች ጋር የንግድ ሽርክና ለመመስረት Eገዛ የሚያደርጉ ልዩ ልዩ
- የፋይናንስ ፖሊሲያችን ለIንዱስትሪ ልማት ፈጣንና ተመጣጣኝ ድጋፍ የልምድ መለዋወጫና መተዋወቂያ ጉብኝቶች፣ የንግድ ትርIቶችና
Eንዲሠጥ፣ የIነርጅ ፖሊሲያችን ይኸንኑ ልማት በሚገባ Eንዲደግፍ የመረጃ ልውውጥ ሥራዎች በሠፊው ይካሄዳሉ፡፡ ለዚህም የሚያግዙ
ሆነው ይቀየሣሉ፡፡ የኤግዚቪሽን ማEከላት በዋና ዋና የንግድ Aካባቢዎች ይቋቋማሉ፡፡
- በAጠቃላይ የIንዱስትሪ ፖሊሲያችን ግብ ለዜጐች የሥራ Eድል - በሀገሪቱ ከተሞች የሚቀየሱ የከተማ ልማት Eቅዶች የንግድ
መፍጠር፣ ትርጉም ያለው የኑሮ መሻሻልና ዘላቂ የኤኮኖሚ Eድገት ማEከላትን ለማቋቋም የሚያስችል ራሱን የቻለ ክልል የያዙ ሆነው
ማስገኘት መሆኑን ታሣቢ ባደረገ መንገድ ይቀረጻል፡፡ Eንዲዘጋጁ ይደረጋል፡፡
3.3 ልማትን የሚያፋጥን Aገልግሎት ማስፋፋት - ከንግድ Aገልግሎት የሚሠበሠበው ግብርና ታክስ Aወሳሰን የሀገሪቱን
የልማት ፍላጐት ብቻ ሣይሆን በነጋዴዎች የንግድ ሥራ መዝገብ
በAሁኑ ጊዜ የAገልግሎት ክፍለ Iኮኖሚው በመላው ዓለም ዋነኛው የሚመዘገቡ መረጃዎችን በማገናዘብና በዘርፉ የተሠማሩትን ወገኖች
የልማት Aቅም Eየሆነ ነው፡፡ በሀገራችንም ጠንካራ የልማት መሠረት የመክፈል Aቅም ከግምት ውስጥ በማስገባት Eንዲሆን ይደረጋል፡፡
Eንዲሆን ትኩረት ሊሠጠው ይገባል፡፡ የግብርና ታክስ ውሣኔ በተሟላ ጥናት ላይ Eንዲመሠረት፣ ከAድሎ
የፀዳና ሚዛናዊ Eንዲሆን፣ ግልጽነትና ተጠያቂነት Eንዲኖረው
3.3.1 በAገልግሎቱ ዘርፍ መሠረታዊ ለውጥ ከሚያስፈልጋቸው መስኮች
ትኩረት ይሠጠዋል፡፡ የታክስና ቀረጥ ሕጉ ግዴታቸውን
መካከል የንግድ Eንቅስቃሴ Aንደኛው ነው፡፡ የንግድ መርሆዎቻችን ዋነኛ
የሚያሟሉትን የሚሸልም Eንጅ የሚቀጣ መሆን ስለሌለበት ከEንዲህ
ይዘት በAንድ በኩል በAምራቹና በሸማቹ፣ በAገልግሎት ሰጪውና
ዓይነቱ ችግር ለመውጣት መሠረቱን በሚያሠፋ Aሠራር ይሻሻላል፡፡
በተጠቃሚው መካከል ያለውን ግንኙነት ምቹና ቀልጣፋ ማድረግ፤ በሌላ
ከታክስና ግብር የሚሠበሠበው ገንዘብ Aብዛኛው ለልማት ወጪ
በኩል በገቢና ወጪ ንግዳችን መካከል ያለው ግንኙነት ሚዛኑ የተጠበቀና
የሚውልበትና በቁጠባ መጠቀም የሚቻልበት Aሠራር ተግባራዊ
በጋራ ጥቅም ላይ የተመሠረተ Eንዲሆን ማድረግ ነው፡፡ በዚህም
ይሆናል፡፡
መሠረት የንግዱ መስክ ውጤታማ መሆን Eንዲችል፡-
- የውጭ ንግድ ጉድለታችንን ለማሻሻል የኤክስፖርት ንግዳችን በጥቂት
ከፈቃድና ከAገልግሎት Aሠጣጥ ቁጥጥር ጋር የተያያዙ የሕግ
የግብርና ምርቶች ላይ ብቻ የተንጠለጠለበት ሁኔታ Eንዲቀርና
-
ሥርዓቶች በንግዱ ዘርፍ የተሠማሩትን ወገኖች የሥራ ፍላጐትና

በዓይነት፣ በመጠንና በጥራት Eድገት Eንዲያሣይ የሚያስችሉ
ተነሣሽነት የሚያጠናክሩ ሆነው ይሻሻላሉ፡፡
Eርምጃዎች ይወሠዳሉ፡፡ የውጭ ንግዳችን ሌላው ድክመት ከተወሠኑ
- በንግዱ ዘርፍ የተሠማሩ ወገኖች የሚያጋጥማቸውን የፋይናንስ ችግር ሀገሮች ጋር ብቻ መተሣሠሩ Eንደመሆኑ የንግድ Aጋሮቻችንን
ለመፍታት የሚያግዝ፣ Aማራጮችን የሚያሠፋ፣ ግልጽና ቀልጣፋ በማብዛት የንግድ Aማራጮቻችንን ማስፋት፣ ከፍተኛ ትኩረት
የሆነ የብድር ሥርዓት ይዘረጋል፡፡ የሚሠጠው ይሆናል፡፡ በሚቀጥሉት 5 ዓመታት የውጭ ንግዳችንን
111
Aቅም በማሣደግ የገቢ ንግዳችንን ወጪ በመሸፈን Aሁን ከሚሠጠው
የ2A-3A% ድርሻ ወደ 5A% ለማድረስ ጥረት ይደረጋል፡፡ - የትሬዥሪ ቢል፣ የቢድ ቦንድ በተለይም የውጭ ምንዛሬ የሚወሠነው
ሙሉ በሙሉ በገበያ ኃይሎች ሣይሆን በብሔራዊ ባንክ Aማካይነት
- በንግድ መስክ የተሠማሩትን ወገኖች ተወዳዳሪነት ለማሣደግና Eየተመጠነ በራሽን መልክ የሚታደል በመሆኑ Aስመጪዎች ለመግዛት
የተገልጋዩን ጥቅም ለመጠበቅ የሚያስችል የጥራት ቁጥጥር የሚፈልጉትን ምርትና Aገልግሎት መግዛት Eንዳይችሉ ያሣደረውን
ሥርዓት ይዘረጋል፡፡ ጫና የሚያስወግድ Eርምጃ ይወሠዳል፡፡
- ሕጋዊ በሆነ የንግድ ተግባር የተሠማሩትን ባለሃብቶች - ከፍተኛ የገንዘብ መጠን በባንክ ውስጥ ያለAገልግሎት የተቀመጠው
ለማበረታታት የሚያግዙ የመረጃ፣ የሥልጠና፣ የብድር፣ የቀረጥ በሀገሪቱ ከፍተኛ የመቆጠብ ባህልና Aቅም ስለተገነባ ሣይሆን ከቁጠባ፣
ቅነሣ፣ የታክስ Eፎይታ፣ የግብር ምህረት፣ የግንባታ መሬትና ከወለድና ከብድር ፖሊሲ ችግር ጋር በተያያዘ የሀገር ውስጥ ብድር
ሌሎች ድጋፎች የሚደረጉ ሲሆን ሕገወጥ በሆነ ንግድ Eየቀነሰ በመምጣቱ ምክንያት Eንደመሆኑ Aስቀማጮችንና ተበዳሪዎችን
የተሠማሩትን የሚያስተምር፣ የሚቆጣጠርና የሚቀጣ ስትራቴጅ የሚያደፋፍር Aዲስ የወለድና የብድር ስትራቴጅ ተግባራዊ ይሆናል፡፡
ሥራ ላይ ይውላል፡፡
3.3.3 የወለድና የብድር ፖሊሲውን ከማሻሻል ጐን ለጐን ወደ Iንቨስትሜንት
3.3.2 የባንኮችን Aደረጃጀትና Aሠራር በመለወጥ የቁጠባና የብድር መግባት የሚፈልጉትን የልማት ኃይሎች የገንዘብ Eጥረት ለማስወገድና
Aገልግሎትን የሚያሻሻል Eርምጃ መውሠድ Eጅግ Aስፈላጊ በተለይም የረጅም ጊዜ ብድር Eንዲጠናከር ለመደገፍ የብድር ማግኛ
ነው፡፡ በመሆኑም፡- Aማራጮችን የሚያሠፋ፣ Aሠራሩን ቀላልና ግልጽ የሚያደርግ Eርምጃ
ይወሠዳል፡፡ የገንዘብ ተቋሞች የAጭርና የረጅም ጊዜ ብድር የማቅረብ
- ከመንግሥት Aሰፈጻሚው Aካል ቀጥተኛ ተፅEኖ ነጻ ሆኖ ለመስራት Aቅማቸው Eንዲጐለብት፣ ብድር የመሠብሠብ Aሠራር ዘመናዊ
የሚያስችል ሥልጣን (Oቶኖሚ) ያለው የፌደራል ባንክ Eንዲኖር Eንዲሆን፣ ተበዳሪውም ብድርን በወቅቱ የመመለስ ባህልንና ታማኝነትን
ይደረጋል፡፡ Eንዲያዳብር የሚያግዙ የሕግ ሥርዓቶች ተዘጋጅተው ስራ ላይ
ይውላሉ፡፡
- የAሠራር ነጻነት ያለው የፌደራል ባንክ ከመመስረት በተጨማሪ
በፋይናንስ Aገልግሎት የግል ባንኮች ተሣትፎና የገበያ ኃይሎች ሚና - በAበዳሪ ተቋሞችና በተበዳሪዎች መካከል የሚፈጠሩትን
Eየጨመረ Eንዲሄድ የሚያስችል የፋይናንስ ሥርዓት ተግባራዊ Aለመግባባቶች ለመፍታት ከAስተዳደራዊና ፖለቲካዊ ውሣኔዎች
ይሆናል፡፡ ይልቅ ሁሉንም ወገኖች በEኩልነት በሚያስተናግድ ሕጋዊና ፍትሃዊ
የፍርድ ሥርዓት መጨረስ የሚቻልበት Aሠራር ተግባራዊ ይሆናል፡፡
- Aሁን ያለው የፋይናንስና የብድር ፖሊሲ ለተበዳሪው ቢዝነስ ወይም
ፕሮጀክት Aዋጭነትና በAበዳሪውም ሆነ በተበዳሪው መካከል መኖር - የIንቨስትሜንት ሕጉ በተደጋጋሚ ጊዜ የተሻሻለ ቢሆንም
ለሚገባው Aጋርነት ትኩረት የሚሠጥ ሣይሆን 3A% የማስያዣ ገንዘብ የሚፈለገውን ያህል የIንቨስትሜንት ተሣትፎ ባለመፍጠሩ በተለይም
ባንክ Eንዲያስገቡ ማስገደድን መተማመኛ ያደረገ በመሆኑ በተሻለ የውጭ ቀጥተኛ Iንቨስትሜንትን በሚገባ ሊስብ ባለመቻሉ ተጨማሪ
ፖሊሲ ይቀየራል፡፡ በዚህም መሠረት የፕሮጀክቶችንና ቢዝነሶችን የማበረታቻ ሥርዓቶች Eንዲኖሩ፣ Aሰተማማኝ የውሰጥ ሠላምና
Aትራፊ መሆን Aለመሆን በማጥናትና የብድር ማስያዣ Eንዲሆኑ መረጋጋት Eንዲሠፍን፣ ነጻ የፍትህ ሥርዓትና Eምነት የሚጣልበት
በማድረግ የባለሃብቶችን የመበደር ፍላጐት ለማደፋፈር፣ በባንኮች የፋይናንስ Aሠራር Eንዲኖር ይደረጋል፡፡
ውስጥ ተበዳሪ Aጥቶ ያለAገልግሎት የሚቀመጥ ትርፍ ገንዘብ
Eንዳይኖርና Aሰቀማጮችንም የሚያበረታታ ወለድ መክፈል Eንዲቻል 3.3.4 በዘመናችን ለማህበራዊና ኤኮኖሚያዊ ልማት Eጅግ ቁልፍ መሣሪያ
የሚያደርግ ስትራቴጅ ተግባራዊ ይሆናል፡፡ የመረጃ መረብና ፍሰት ነው፡፡ የዓለም ሕዝብ Eየተቀራረበ፣ ገበያዎች
113
Eየተዋሃዱ፣ የውድድር Aድማስ Eየሠፋና የፖለቲካ Aጥር Eየተሠበረ

በሚገኝበት በዚህ ዘመን Aሰተማማኝ የመረጃ መረብ መዘርጋት ያልቻለ ስለሆነም ፖሊሲውን በመቅረፅና ይዘቱን በመወሰን ረገድ ኃላፊነት
ወገን በሁሉም ነገር የመበለጥ Eድል ያጋጥመዋል፡፡ ስለዚህ የሀገራችንን ያለባቸው መምህራን፣ ተማሪዎች፣ ወላጆችና መላ ዜጎች ሙሉ ተሳትፎ
ንግድና Iንቨስትሜንት በAጠቃላይ ማህበራዊና ኤኮኖሚያዊ ልማት Eንዲኖራቸው በማድረግ Eንደገና መቅረጽ ያስፈልጋል፡፡ ፖሊሲውን ተግባራዊ
ለማፋጠን የኮምፒዮተርና የIንተርኔት መረብ፣ የሬዲዮ፣ የቴሌቪዥን፣ የሚያደርገው የትምህርት Aመራርና Aስተዳደሩም ከፖለቲካ ጣልቃ ገብነት ነፃ
የስልክ፣ የፋክስ፣ የኤሜይል፣ የቴሌ ኮንፈረንስ፣ የቪዲዮ ኮንፈረንስ ሆኖ በሕዝብና በባለሞያዎች፣ በመምህራንና በተማሪዎች ተሳትፎ ላይ
ወዘተ Aገልግሎት በሠፊው የሚዘረጋበት ተጨባጭ Eርምጃ መመስረት ይኖርበታል፡፡
ይወሠዳል፡፡ በዋና ዋና ከተሞችና የንግድ Aካባቢዎች ለዚህ Aገልግሎት ሥርዓተ ትምህርቱ ከAንድ ፓርቲ ርEዮተ ዓለማዊ Eምነት የተለየ
የሚውሉ የመረጃ ማEከላት በግሉ ባለሃብትና በመንግሥት Eዲከፈቱ Eንዲሆን በማድረግ ዜጐች በነጻነት Eንዲያስቡ፣ Eንዲሠሩና Eንዲኖሩ
ይደረጋል፡፡ የሚያስችል ሕዝባዊ ፖሊሲ ሆኖ ይሻሻላል፡፡ የማሻሻያው ዓላማ ሥርዓተ
ትምህርቱ የፖለቲካ ኃይሎች ወደ ሥልጣን በወጡና ከሥልጣን በወረዱ
3.3.5 ለIኮኖሚ ልማት የሚያስፈልገውን የውጭ ምንዛሬ ለማግኘት ከፍተኛ ቁጥር ሁልጊዜ Eየተቀየረ ከዜሮ የሚጀመርበትን Aባካኝ Aሠራር
AስተዋፅO ከሚኖራቸው ምንጮች መካከል የቱሪዝም Iንዱስትሪ Eንዲያስወግድ ጥንቃቄ ይደረጋል፡፡
Aንደኛው ነው፡፡ ሀገራችን በዚህ ሃብት ለመጠቀም የሚያስችል Eምቅ
የታሪክ፣ የባህልና የተፈጥሮ መስህብ ስላላት ከዚህ ዘርፍ የሚገኘው ገቢ የትምህርቱ መዋቅር በ6+2+4 Eንዲቀየርና የ2ኛ ደረጃ ትምህርት
የውጭ ምንዛሬ Aቅማችንን Eንዲያጠናክር፣ ተጨማሪ የሥራ Eድል ከ7-12ኛ ክፍል ያለው ሆኖ የመለስተኛ፣ የመካከለኛና የማዘጋጃ ሁለተኛ ደረጃ
Eንዲፈጥር የሀገሪቱን መልካም ገጽታ Eንዲያጐለብት ለጠቅላላው በሚሉ ሦስት ደረጃዎች ይከፈላል፡፡ 1Aኛ ክፍል ላይ የሚሠጠው ፈተና የ2ኛ
ብሔራዊ ገቢ ያለው ድርሻ ከፍ Eንዲል በሚያስችለው መንገድ ተደራጅቶ ደረጃ ትምህርት ማጠናቀቂያ መሆኑ ቀርቶ ወደ ቴክኒክ ሞያ ማዘጋጃና ወደ
Eንዲንቀሣቀስ ትኩረት ይሠጠዋል፡፡ ቀለም ትምህርት ማዘጋጃ 2ኛ ደረጃ የሚገቡ ተማሪዎች የሚለዩበት Eንዲሆን
የሚያደርግ ነው፡፡ ወደ ሁለቱም ማዘጋጃዎች የሚገቡ ተማሪዎች በ1Aኛ
3.3.6 በውጭ ሀገር ከሚኖሩ Iትዮጵያዊያን በባንክና በተለያዩ መንገዶች ክፍል ፈተና የማለፊያ ውጤት ያላቸው Eንዲሆኑ፣ ወደ ቀለምና ወደ ቴክኒክ
ወደ ሀገር ቤት የሚላክ በየዓመቱ ወደ 2 ቢሊዮን ዶላር ገደማ Eንዳለ ሞያ ማዘጋጃ የሚገቡትን ለመለየት የተማሪዎቹ ምርጫ፣ ከ9-1Aኛ ክፍል
ቢገመትም ይኸንን ጥቅም ላይ ለማዋል የሚያስችል የAሠራር ስልት በነበራቸው የትምህርት ቆይታ ጊዜ ያስመዘገቡት ውጤትና የትምህርት
ባለመዘጋጀቱ ልማታችንን በሚገባ Eየደገፈ Aይደለም፡፡ ስለዚህ በውጭ ተቋሞቹ የመቀበል Aቅም ተጨማሪ መመዘኛ ሆነው የሚያገለግሉበትን
ሀገር ከሚኖሩ ዜጐች ወደ ሀገር የሚገባው ገንዘብ (Remitance) Aሠራር ታሣቢ ያደረገ ነው፡፡
ልማታችንን Eንዲደግፍ የሚያደርግ ተስማሚ ዘዴ ተግባራዊ ይሆናል፡፡
ከቅንጅቱ የቀረበው Aማራጭ ሁሉም የ1Aኛ ክፍል ትምህርት
ያጠናቀቁ ተማሪዎች ፈተናውን Eስካለፉ ድረስ Eንዲገቡና ሁለቱም የማዘጋጃ
3.4 ማህበራዊ ፍትህን የሚያረጋግጥ ልማት መስኮች ራሣቸውን የቻሉ Eንዲሆኑ በማድረግ ሣይወሠን በሁሉም Aቅጣጫ
ወደ ከፍተኛ ትምህርት ለመግባት ያለውን Eድል ክፍት የሚያደርግ ነው፡፡
3.4.1 ትምህርት የቴክኒክ፣ ሞያና የቀለም ማዘጋጃ ትምህርት ለ2 ዓመታት የሚሠጥ የሁለተኛ
ደረጃ ትምህርት ሆኖ በዚህ ወቅት የሚሠጠው ትምህርት ለሥራ ብቁ
ቅንጅት በትምህርቱ ዘርፍ ያሉትን ችግሮች የሚፈታ Aዲስ ሥርዓተ የሚያደርግና ለከፍተኛ ትምህርትም በሚገባ የሚያዘጋጅ Eንዲሆን ማድረግ
ትምህርት መዘጋጀት Aለበት ብሎ ያምናል፡፡ በቅንጅቱ Eምነት ለሀገሪቱ ይገባል ብሎ ቅንጅቱ ያምናል፡፡
የሚያስፈልጋት ሥርዓተ ትምህርት ዓለማዊ ሁኔታዎችን ከAንድ ፓርቲ
ርEዮተ ዓለማዊ Eምነት ባሻገር መረዳት የሚችል ዜጋ መፍጠር ነው፡፡ የቅንጅቱ Aማራጭ ሃሣብ ትምህርት መማር የEያንዳንዱ ሰው
115
ሰብዓዊ መብት በመሆኑ Aቅሙ Eስከፈቀደና መማር Eስከፈለገ ድረስ Aሁን ያለውን Aመቺ ያልሆነ የስራ ሁኔታና የመንግሥትን ጣልቃ
የመማር መብቱ ምንጊዜም ሊከበርለት ይገባል የሚል ነው፡፡ ገብነት ማስቀረት በትምህርት ተቋማት Aመራርና Aስተዳደር ረገድ መወሰድ
ከሚገባቸው Eርምጃዎች መካከል የመጀመሪያው ይሆናል፡፡ በተለይም
በሞያና በቀለም ማዘጋጃ /በ11ኛ 12ኛ ክፍል/ የሚሰጠውን ትምህርት የከፍተኛ ትምህርት ተቋሞች የሚመሩባቸውን Aጠቃላይ መርሆዎችና ሕጋዊ
ያጠናቀቁ ተማሪዎች የ2ኛ ደረጃ መልቀቂያ ብሔራዊ ፈተና ወስደው ሥርዓቶች ተፈፃሚነት ከመከታተል በስተቀር በEለት ከEለት Aስተዳደራዊና
ባመጡት ውጤት መሠረት በተለያየ የሞያ መስክ ለዩንቨርስቲ ዲፕሎማና የመማር ማስተማር ጉዳያቸው ውስጥ መንግሥት ጣልቃ የሚገባበት ሁኔታ
ዲግሪ ትምህርት በመንግሥትና በግል ተቋሞች ዘርፍ ይደለደላሉ፡፡ Eንዲቀር ይደረጋል፡፡ መንግሥት ለምርምር፣ ለግንባታና ማስፋፊያ ስራ
የሚከታተሉት ትምህርት Eንደትምህርቱ ዓይነትና ባህርይ ለዲፕሎማ ከ2-3 የሚውል ፋይናንስ በመመደብ ከፍተኛ ሚና መጫወት የሚገባው ቢሆንም
ዓመታት፣ ለመጀመሪያ ዲግሪ ከ4-5 ዓመታት የሚወስድ ሆኖ ብቁ ይኸንን ሽፋን በማድረግ የAሠራር ነፃነታቸውን ጨርሶ Eስከመቀማት
ሞያተኞችን በሚያፈራ መንገድ ይሠጣል፡፡ ወደ ሙያ ማሠልጠኛ ተቋም የሚደርስ ተፅEኖ የሚያደርግበት ሁኔታም ይወገዳል፡፡
ገብተው ሥልጠና የወሠዱ ተማሪዎችም የሚመደበውን የሁለት ዓመት
የሥልጠና ጊዜ ሲያጠናቅቁ በተመሣሣይ ሁኔታ የ2ኛ ደረጃ መልቀቂያ ፈተና የትኛውም የዴሞክራሲ ሥርዓት ውስጥ Eንደሚገኙ ነፃ የከፍተኛ
ወስደው ባመጡት ውጤት መሠረት በመንግሥትና በግል የከፍተኛ ትምህርት ትምህርት ተቋሞች የሀገራችን ኮሌጆችና ዩኒቨርስቲዎች የራሳቸውን ቻርተር
መስጫ ተቋሞች ውስጥ ገብተው Eንዲማሩ ይደረጋል፡፡ በሞያ ማሠልጠኛ በራሳቸው ውሳኔ Aዘጋጅተው መመራት Aለባቸው፡፡ የራሳቸውን መሪዎች
የሚሠጠውን ትምህርት ተከታትለው ላጠናቀቁ ተማሪዎች የሥራ ማዘጋጃ ዴሞክራሲያዊ በሆነ መንገድና የብቃት መመዘኛዎችን መሠረት ባደረገ ሁኔታ
ትምህርት ያጠናቀቁ መሆናቸውን የሚገልፅ ሠርተፊኬት ይሠጣቸዋል፡፡ የመምረጥ ነፃነት ሊኖራቸው ይገባል፡፡ ተማሪዎችም የመደራጀት፣
በተለያየ ምክንያት የከፍተኛ ትምህርት ለመቀጠል ካልቻሉና ወደ ሥራ ዓለም ሃሣባቸውን የመግለጽ፣ የAካዳሚክና የመብት ጥያቄዎችን የማቅረብ
ለመሰማራት ከፈለጉ ያገኙት ሠርተፊኬት በሚመጥነው የሥራ ደረጃ ነፃነታቸውን በሚያረጋግጥ መንገድ የራሳቸውን ደንብ ማውጣትና
የግላቸውን ሥራ ለማካሄድና በሌላም ተቋም ተቀጥረው ለመሥራት ይችላሉ፡፡ መሪዎቻቸውን በዴሞክራሲያዊ Aግባብ የመምረጥ ሙሉ ነፃነት ሊኖራቸው
በቀለም ትምህርት ማዘጋጃ 12ኛ ክፍል ላጠናቀቁ ተማሪዎችም በተመሣሣይ ይገባል፡፡ የAካዳሚክ ስታፍ Aባላት ብቻ ሳይሆኑ በተቋሞቹ ውስጥ የተመደቡ
ሁኔታ የማጠናቀቂያ ሠርትፍኬት ይሠጣቸዋል፡፡ ሌሎች ሠራተኞችም መብታቸው Eንዲጠበቅላቸውና በAንድ ከፍተኛ
ትምህርት ተቋም ውስጥ የሚሠራ ሠራተኛ የሚጠበቅበትን ከፍተኛ ኃላፊነት
መምህራን በቂ የሞያ ሥልጠና Eንዲያገኙ ማድረግ፣ ከወቅቱ ለመወጣት የሚያስችል ምቹ ሁኔታ Eንዲፈጠርላቸው ያስፈልጋል፡፡
የኑሮ ደረጃ ጋር የሚመጣጠን ወርሃዊ ደመወዝና ልዩ ልዩ ማበረታቻ በAጠቃላይ የከፍተኛ ትምህርት ተቋም ማሕበረሰቦች ተገቢው Aስተዳደራዊና
የሚያገኙበትን ሁኔታ ማመቻቸት፣ የሞያ ሥነ-ምግባራቸውን Aካዳሚያዊ ነፃነት Eንዲኖራቸው ይደረጋል፡፡
ለማዳበርና መብታቸውን ለማስከበር የሚያስችል ነፃ ማህበር
Eንዲኖራቸው ይደረጋል፡፡ በሁሉም Eርከኖች ከፍተኛ ውጤት በመርህ ደረጃ የከፍተኛ ትምህርት ወጪን ተማሪዎች Eንዲጋሩ
ማድረግ Aስፈላጊ ቢሆንም የሀገሪቱ የIኮኖሚ ሁኔታና የዜጎች ድህነት Eጅግ
ለሚያገኙ ተማሪዎች ማበረታቻ ሽልማት የሚሠጥበትን ቋሚ Aሠራር
Aሳዛኝ በሆነ ደረጃ በሚገኝበት በAሁኑ ጊዜ ይኸንን ተግባራዊ ማድረግ
መከተል፣ የተለየ ተሠጥOና ከፍተኛ ውጤት ያላቸው ተማሪዎች ፍትሃዊ ሊሆን Aይችልም፡፡ ወጪን የመጋራቱ Aሠራር ተፈፃሚ መሆን
ችሎታቸውን ጠብቀው Eንዲቀጥሉና ለሌሎችም Aርዓያ Eንዲሆኑ የሚገባው በቅድሚያ ድህነትን በመቀነሱ ትግል Aንድ ዓይነት ተስፋ
ትምህርታቸውን የሚከታተሉበት የተለየ ክፍል ማዘጋጀት፣ በመማር የሚጣልበት ውጤት ሲመዘገብ፣ የሀገሪቱ Iኮኖሚ የማያቋርጥና Aስተማማኝ
ማስተማሩ ስራ የተለየ ፈጠራና ውጤት ያስመዘገቡ መምህራንና የEድገት መስመር መያዙ ሲረጋገጥ፣ የሕዝቡም ድህነት ሲሻሻልና
ወላጆች የማበረታቻ ሽልማት የሚያገኙበት ቋሚ Aሠራር Eንዲኖር Aስተማማኝ የኑሮ ዋስትና መፈጠር ሲጀምር ብቻ ነው፡፡ ይህ Eስከሚሆን
ማድረግ ቅንጅቱ ትኩረት የሚሠጥበት ይሆናል፡፡ ድረስ መንግሥት የትምህርት ወጪን ለመሸፈን መውሰድ ያለበት Eርምጃ
የታክስ መሠረቱን ማስፋት፣ ከድሃው ሕብረተሰብ የሚሰበሰበውን ቀረጥና
117
ግብር ከሙስናና ከብክነት መጠበቅ፣ የትምህርት ተቋሞች ወጪያቸውን 3.4.2 በመከላከል ላይ የተመሠረተ የጤና ልማት
ለመደገፍ የሚያስችል የምርትና የምርምር ተግባር Eያካሄዱ ገቢ
የሚያገኙበትን መንገድ መፍጠር፣ ከፍለው መማር ለሚችሉት ዜጐች የግል ብዙዎቹ የሀገራችን የጤና ችግሮች ለመከላከል የሚቻሉ ተላላፊ
ትምህርት ተቋሞች ሠፊ Aገልግሎት Eየሰጡ በመንግሥት ትምህርት በሽታዎችና ከAመጋገብ ጉድለት ጋር የተያያዙ ናቸው፡፡ ስለሆነም የጤና
ተቋሞች ያለውን መጨናነቅ Eንዲያቃልሉ መደገፍና ከውጭ ከሚገኘው ፖሊሲያችን በመከላከል መርህ ላይ የተመሠረተ ሆኖ የሕዝብ ብዛት
የልማት Eርዳታና ብድር ውስጥ የትምህርትን ድርሻ ማሣደግ ነው፡፡ ቁጥርን፣ ተስማሚ የኑሮ ሁኔታዎችን፣ የምግብና ንፁህ ውኃ Aቅርቦትን፣
የትምህርት Aገልግሎትን፣ የAካባቢ ንጽህና Aጠባበቅን፣ የመንገድና
መንግሥት ለትምህርት የሚያወጣውን ወጪ ለመቀነስና የዜጐችን ትራንስፖርት መስፋፋትንና የመሣሠሉትን መሠረታዊ Aገልግሎቶች
የመማር Eድል ለማስፋት ጠቃሚ AስተዋፅO የሚኖረው Aንዱ መንገድ የግል ታሣቢ Aድርጐና በEነዚህ መስኮች ከሚደረጉ ማሻሻያዎች ጋር በተሣሠረ
ባለሀብቱና መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች ተሣትፎ Eንዲያድግ በልዩ ልዩ መንገድ ተቀርጾ ሥራ ላይ ይውላል፡፡
መልክ መደገፍና ማበረታታት ነው፡፡ መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችና የግል
ባለሃብቶች በትምህርቱ ዘርፍ Aሁን ያላቸው ተሣትፎ ሲታይ ዝቅተኛ ወባና ሣንባ ነቀርሣን ጨምሮ ከጥንቃቄ፣ ከንጽህናና ከAመጋገብ ጉድለት
በመሆኑ ይህ ሁኔታ Eንዲለወጥ የብድር፣ የመሬት፣ የታክስ ቅነሣና የሚመጡ ተላላፊ በሽታዎችን ለመከላከል የሚያስችል ሠፊ የሕዝብ
የመሣሠሉትን ድጋፍና ማበረታቻዎች ስራ ላይ በማዋል ሚናቸውን ማሣደግ ተሣትፎ ለመፍጠር መንግሥትን፣ ሕብረተሠቡንና ሌሎችን Aጋሮች ሁሉ
ያስፈልጋል፡፡ የሚያካትት Aደረጃጀትና Aሠራር ተግባራዊ ይሆናል፡፡
ኮሌጆችና ዩኒቨርስቲዎች ቁጥራቸው Eንዲጨምር፣ ሥርጭታቸው የEናቶችንና ሕጻናትን ጤንነት የሚያሻሽሉ ፕሮግራሞችን ሥራ ላይ
ፍትሃዊ Eንዲሆን፣ የመቀበል Aቅማቸው Eያደገ Eንዲሄድ፣ ሀገሪቱ በማዋል በሚቀጥሉት 5 ዓመታት ከወሊድ ጋር በተያያዘ የጤና ችግር
በምትፈልገው መስክና የጥራት ደረጃ ሞያተኞችን Eንዲያፈሩ፣ የሚያደርጉት የሚሞቱትን Eናቶች ቁጥር በግማሽ ለመቀነስ፣ በAሁኑ ጊዜ ከAንድ ሺህ
ምርምርም በሀገሪቱ መሠረታዊ ፍላጎቶች ላይ የተመሠረቱና ችግር ፈቺ ህፃናት መካከል Aንድ ዓመት ሳይሞላቸው የሚሞቱትን ሕፃናት ቁጥር
Eንዲሆኑ በሚያስችል Aቅጣጫ መቃኘት Aለባቸው፡፡ ወደ 5A ለማውረድ፣ Aምስት ዓመት ሣይሞላቸው የሚሞቱትን 187
የስኮላርሽፕና የተልEኮ ትምህርት Eድሎች ለሁሉም ዜጎች በEኩል ሕጻናት ቁጥር ወደ 6A ለማውረድ ከፍተኛ ጥረት ይደረጋል፡፡
ደረጃ መሰጠት ይገባቸዋል፡፡ መመዘኛውም Aካዳሚያዊ ብቃትና የሀገሪቱ
የሞያተኛ ፍላጎት ሆኖ Aሠራሩ ደግሞ ግልጽነትና ተጠያቂነትን መሠረት የንፁህ መጠጥ ውኃ Aቅርቦት በከተማና በገጠር Eንዲሻሻል፣ የመፀዳጃ
ያደረገ መሆን Aለበት፡፡ ይኸንን ተግባር በኃላፊነት የሚመራ፣ ነፃ Aደረጃጀትና Aገልግሎቶች Eንዲስፋፉ፣ የሕክምና ተቋሞች ሥርጭትና የሕክምና
Aሰራር ያለው Aንድ የውጭ ሀገር ስኮላርሽፕና የተልEኮ ትምህርት ኤጀንሲ ባለሞያዎች ምደባ Aብዛኛውን የገጠር Aካባቢ Eንዲሸፍኑ ለማድረግ
መቋቋም ይኖርበታል፡፡ ትኩረት ይሠጣል፡፡
የትምህርቱን ዘርፍ የበጀት ድርሻ ማሳደግ የማይታለፍ ጉዳይ ነው፡፡ በጤና Aገልግሎት Aሠጣጥ የመድኃኒት ጥራት ቁጥጥር ትኩረት
በAሁኑ ጊዜ ለትምህርት ከሚመደበው ወጪ ውስጥ የ1ኛ ደረጃ ትምህርት የሚደረግበት ሲሆን የባህላዊ መድኃኒቶችን Aጠቃቀም ችግሮች ለመቀነስና
ድርሻ 67%፣ የ2ኛ ደረጃ 2A%፣ የከፍተኛ ትምህርት ድርሻ 13% ገደማ ከዘመናዊ ሕክምና ጋር ለማቀናጀት የሚያግዙ ስልቶች ይቀየሣሉ፡፡
ነው፡፡ በሁሉም ደረጃዎች የሚመደበው ወጪ Eኩል ማደግ Aለበት ባይባልም
ሚዛኑን የጠበቀና ተከታታይ የሆነ Eድገት Eንዲኖር ማድረግ የግድ ነው፡፡ የሕክምና Aገልግሎት Aሠጣጥ ሥርዓቱ በማምረት ተግባር ለሚሣተፉ፣
ስለዚህ ለትምህርት የሚመደበው በጀት በየጊዜው Eንዲጨምርና በተለይም Eስካሁን በAገልግሎት Aሠጣጡ ተረስተው ለቆዩት Aካባቢዎችና
ለ2ኛ ደረጃና ከፍተኛ ትምህርት የሚመደበው ድርሻ ከAሁኑ የተሻለ Eንዲሆን የሕብረተሰብ ክፍሎች፣ በሰው ሠራሽና ተፈጥሮ Aደጋዎች ለተጠቁ
መደረግ ይኖርበታል ብለን Eናምናለን፡፡ ወገኖች፣ Aነስተኛ ገቢ ላላቸው ዜጎች ትኩረት Eንዲሠጥ ሆኖ ይቃኛል፡፡
119
መታደግ በሚችልበት መልኩ Eንዲደራጅ ይደረጋል፡፡
በጤናው ዘርፍ በዝቅተኛ፣ መካከለኛና ከፍተኛ ደረጃ የሠለጠነ በቂ የሠው
ኃይል ለማፍራት በሕብረተሠቡ ፍላጐት ላይ የተመሠረቱ ሥልጠናዎችና የመገናኛ ብዙሓን ሕዝቡን Eንዲያስተምሩ ማመቻቸትና በተለይ ደግሞ
የAቅም ግንባታ ተግባሮች ይከናወናሉ፡፡ Eንደሌላው ዓለም ሁሉ የግል ሬዲዮና ቴሌቪዥንም ተቋቁመው በበሽታው
ላይ የሚታወጀውን ጦርነት በማገዝ ከፍተኛ ሚና Eንዲጫወቱ
በAሁኑ የሀገራችን ሁኔታ ዋነኛው የጤና Aገልግሎት ሠጪ Aካል ይደረጋል፡፡
መንግሥት ቢሆንም ለዘርፉ የሚመደበው በጀት Eጅግ ዝቅተኛ በመሆኑ
ፖሊሲው ሕዝብንና የሚመለከታቸውን ወገኖች ባላሳተፈ ሁኔታ ከተረቀቀ
በሚቀጥሉት Aምስት ዓመታት ትርጉም ያለው Eድገት Eንዲያሳይ
በኋላ ለሰባት Aመት ያለAንዳች Eርምት በመቀመጡ ጊዜ ያለፈበት
ከመንግሥት፣ ከውጭ Aበዳሪዎችና Eርዳታ ሠጪዎች፣ ከሕዝቡና ከግል
ስለሆነና ኤች Aይ ቪ ኤድስ በየጊዜው ተቀያያሪ ባህሪ የሚያሳይ
ባለሃብቱ ከሚገኘው ሪሶርስ ውስጥ ከፍተኛ መጠን ያለው በጀት ለጤና
ከመሆኑም በላይ ከቁጥጥር ውጭ በሆነ መልኩ Eየተስፋፋ የሚሄድ
Aገልግሎት Eንዲመደብ ይደረጋል፡፡
በሽታ በመሆኑ ሕዝብንና የሚመለከታቸውን Aካላት ሁሉ በማሳተፍ
የግል ባለሃብቶች በጤና ዘርፍ ያላቸው ተሣትፎ Eንዲጨምር በፈቃድ
Eንዲሻሻል ይደረጋል፡፡
Aሠጣጥ፣ በሰው ኃይል ሥልጠና፣ በብድርና በመሬት Aቅርቦት ረገድ
Aመቺ የሕግ ሥርዓት ይዘረጋል፡፡ የታክስ ቅነሣና ሌሎች ማበረታቻ ኤች Aይ ቪ ኤድስን ለመዋጋት Eንቅፋት የሆኑ የሕግ ክፍተቶችን
መንገዶችም ይቀየሣሉ፡፡ ለመሙላትና ተጨማሪ የሕግ Aቅም ለመፍጠር የሚያስችሉ ድንጋጌዎች
በሀገሪቱ ወንጀለኛ መቅጫና ፍትሃብሔር ሕግ ውሰጥ Eንዲካተቱ
የኤች Aይቪ ኤድስ ስርጭት በሀገር Eና በሕዝብ ላይ Eያስከተለ ያለውን ይደረጋል፡፡
ከፍተኛ ቀውስ ለመለወጥ ተገቢውን የገንዘብና የሰው ኃይል Aቅርቦት
በመመደብ መንግሥት ጉልህና ምሳሌነት ያለው ሚና ይጫወታል፡፡ በበሽታው የተጠቁ ወገኖቻችን በAስፈሪ ፍጥነት Eና መጠን Eየረገፉ
በመሆናቸው ለEነዚህ ወገኖች የመድሃኒት Aቅርቦት በተቻለ ፍጥነት
የተቋማት ዝግጅትና Aደረጃጀት የኤች Aይ ቪ ኤድስን ችግር በተቻለ የሚዳረስበት ሁኔታ ይፈጠራል፡፡ ከዚህ ጐን በግብረ-ሥጋ ግንኙነት
ፍጥነት ለመቋቋም ስለሚረዳ ከሀገር Aቀፍ Eስከ ቀበሌ ደረጃ ሕዝቡን የሚተላለፉ በሽታዎችን (STDS) ለመከላከል ከፍተኛ ትኩረት ይሠጣል፡፡
ያሳተፈ መዋቅር መዘርጋትና ለተግባራዊነቱ በቁርጠኝነት መረባረብ
ያስፈልጋል፡፡ በመሆኑም መንግሥት ግልፅ የሆነ ብሔራዊ ዓላማ Eና በፈቃደኝነት ምክርና ምርመራ (V.C.T) Aገልግሎት Aሁን ያሉበት
ስትራቴጂ በመንደፍ የሚመለከታቸውን Aካላት ሁሉ ጠንካራ ትብብር ችግሮች ተፈተው በሰው ኃይል የሚጠናከርበትና በስፋትና በነፃ
የሚፈጥር Eርምጃ ይወስዳል፡፡ የሚሰጥበት ሁኔታ ይመቻቻል፡፡
በየዓመቱ የሕዝብ፣ የመንግሥት Eና የተለያዩ ተቋማት Eንቅስቃሴ በኤች

በሀገር ውሰጥና በውጭ ያሉ ዜጐች ከEስካሁኑ በላቀ ሁኔታ የAድቮኬሲ
Aይቪ ኤድስ ዙሪያ ምን ውጤት Eንዳመጣ ለማወቅ ከሕዝቡና
ስራ Eንዲሠሩና ኤች Aይቪ ኤድስን በሚመለከት ያለው ሪሶርስ በተቀናጀ
ከሚመለከታቸው Aካላት Aስተያየት በመሰብሰብ Eርምቶችን መውሠድና
መልኩ ጥቅም ላይ Eንዲውል ይደረጋል፡፡
ከዚህም በመነሳት የተሻሉ መፍትሄዎችን መፈለግ ቅንጅት ትኩረት
የሚሠጣቸው ጉዳዮች ይሆናሉ፡፡
በጤና ጥበቃ ሚኒስቴርና በAገር Aቀፉ የኤች Aይቪ ኤድስ ሴክሬታሪያት
መካከል ያለውን ውዝግብ ከመፍታት በተጨማሪ ራሱን በቅጡ መምራት
3.4.3 ለወጣቱ ችግሮች ከፍተኛ ትኩረት መስጠት
ለተሳነው ሚኒስቴር መስሪያ ቤት ይህን መሠል Aጣዳፊና Aንገብጋቢ
Aገራዊ ችግር ከማሸከም ይልቅ ሴክሪታራያቱ በሰው ኃይልና በAደረጃጀት የወጣቶችን ችግር ለመፍታት የሚደረግ ማንኛውም ጥረት ዋነኛ ግቡ
ተጠናክሮ የሀገሪቱን ሕዝብ ከኤች Aይቪ ኤድስ ወረርሽኝና Eልቂት ብሩህ ራEይና ጠንካራ ተስፋ ያላቸው፣ ለወገኖቻቸውና ለሀገራቸው
121
የሚቆረቆሩ፣ ስለራሣቸውና ስለሀገራቸው የወደፊት Eድል ማማር በሁሉም

መስክ በጐ AስተዋፅO ለማድረግ የወሠኑ ዜጐችን ማፍራት ነው፡፡ 3. የሀገራችን ከተሞች የሚነድፏቸው መሪ ፕላኖች፣ የEድገትና የተግባር
Eቅዶች ከሕብረተሠቡ ቁጥር Aብዛኛውን ድርሻ ለሚሸፍነው ወጣት
ይኸንን ግብ ለማሣካት የሚረዳ በወጣቶች ተሣትፎና ፍላጐት ላይ የሕብረተሠብ ክፍል የስፖርት ማዘውተሪያ፣ መዝናኛና የEረፍት ጊዜ
የተመሠረተ ግልጽ ብሔራዊ ፖሊሲ ማውጣትና ተስማሚ የAፈጻጸም ማሣለፊያ ማEከላትን ለማስፋፋት በሚያስችል መንገድ ይዘጋጃሉ፡፡
መመሪያዎች ማውጣት የመጀመሪያው የመፍትሔ Eርምጃ ነው፡፡
የሀገሪቱ የወደፊት Eድል የሚወሰነው በወጣቶቻችን ነው፡፡ ለIትዮጵያ 4. የሀገሪቱ የፖለቲካ ኃይል በAብዛኛው የሚመነጨው ከወጣቱ የሕብረተሰብ
ወጣቶች Aሁን የሚደረገው ጥሩም ሆነ መጥፎ ነገር በመጪው ጊዜ ክፍል Eንደመሆኑ ወጣቱን Eንደ ስጋት ሣይሆን Eንደለውጥ Aንቀሣቃሽ
የሀገራችን መዳረሻ ምን ሊሆን Eንደሚችል የሚያሣይ ነው፡፡ ስለሆነም ሞተር በመቁጠር በፖለቲካ ውሣኔ Aሠጣጥ ሠፊ ተሣትፎ Eንዲኖረው
ቅንጅት ለሥልጣን ቢበቃ ወጣቶችን በሚመለከት የሚያወጣው ፖሊሲ ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ በዚህም መሠረት በፓርላማ ውሰጥ የወጣቶች
ለሚከተሉት መሠረታዊ ጉዳዮች ትኩረት ይሠጣል፡፡ ውክልና Eንዲጨምርና የወጣቶች ጉዳይ ቋሚ ኮሚቴ Eንዲኖር ከማድረግ
ባሻገር ወጣቶች የራሣቸውን ጉዳይ Eየመከሩ በፖሊሲ Aውጭዎች ላይ
1. የሀገራችን ሥርዓተ ትምህርት የወጣቶችን የመስራት ፍላጐት ተፅEኖ ለማሣረፍ የሚረዳቸው የወጣቶች ፖርላማ ይመሠረታል፡፡
የማይገድብ፣ ለሥራ የሚያበቃ Eውቀትና ክህሎት የሚያስጨብጥ ሆኖ ሥልጣን ላይ ለወጣ ፓርቲ ተላላኪ Eንዲሆኑ ሣይሆን ለወጣቶች
ይዘጋጃል፡፡ መብትና ጥቅም የሚሠራ፣ የወጣቱን ፖለቲካዊ ተሣትፎና የልማት
ጥረት የሚያቀናጅ ነጻ የወጣቶች ማህበር በሀገር ደረጃ ይቋቋማል፡፡
2. መንግሥት፣ የግል ባለሃብቶች፣ ራሣቸው ወጣቶችና መላው ሕብረተሠብ
ለወጣቶች የሥራ Eድል በመፍጠር AስተዋፅO የሚያደርጉበት ሁኔታ የወጣቶች ጉዳይ የAንድ ሚኒስቴር መስሪያ ቤት ኃላፊነት ብቻ ተደርጐ
ይመቻቻል፡፡ የሚታይ ሣይሆን የሀገርና የሕዝብ ጉዳይ Eንደመሆኑ በAብዛኛዎቹ
የመንግሥት ተቋሞች፣ በሲቪክ ማህበራት፣ በሕብረተሰቡ ልዩ ልዩ ማህበራዊ
በገጠር ለሚገኙት ወጣቶች ከEርሻ ስራ ውጭ የሚሠማሩበት የሥራ ድርጅቶችና Eንቅስቃሴዎች ውሰጥ የወጣቶችን ሁለገብ ተግባር የሚደግፉ
Eድል ይፈጠራል፡፡ ለዚህ ዓላማ የሚያገለግሉ የEደ ጥበብ፣ የመሠረተ ልማት መዋቅሮች Eንዲፈጠሩ ይደረጋል፡፡
ግንባታና የAግሮ Iንዱስትሪ ፕሮግራሞች ተቀይሠው ሥራ ላይ ይውላሉ፡፡
3.4.4 ተጨባጭ ጥረት ለሴቶች Eኩልነት
በከተማ ውስጥ ለሚገኙትና ከገጠር ወደ ከተማ ለሚፈልሱት ወጣቶች
የሥራ Aማራጮችና Eድሎችን የሚያሠፋ ሠፊ የIንቨስትሜንት Eንቅስቃሴና የሀገራችን ሕዝብ ብዛት በጾታ ከፍፍል ሲታይ የሴቶችና የወንዶች ድርሻ
የIንዱስትሪ ልማት ይካሄዳል፡፡ 5A በ5A ነው፡፡ ይሁን Eንጂ ለሴቶች የተሰጠው ትኩረት ዝቅተኛ
በመሆኑ በሁሉም መስክ ያላቸው ተሣትፎ ከወንዶች ጋር ሲነጻጸር
በመንግሥት የሚነደፉ የልማት ፖሊሲዎች፣ የትምህርት የጤናና ወደኋላ የቀረ ነው፡፡
የድህነት ቅነሣ ስትራቴጂዎች የወጣቱን የሥራ ማጣት ችግር የመፍታት
ተልEኮ Eንዲያሟሉ ሆነው ይዘጋጃሉ፡፡ በIትዮጵያ ሁኔታ በቤት Aያያዝና በሕጻናት Aስተዳደግ የሴቶች ኃላፊነት
ከፍተኛ Eንደመሆኑ Eነርሱን ማስተማር ማለት ሕብረተሠቡን ማስተማር
ወጣቶች ሥራ Eንዲፈጥሩ የሥልጠና፣ የምክር፣ የብድር፣ የመሬት፣ ማለት ነው፡፡ ነገር ግን በሁሉም የትምህርት ደረጃዎች የሴቶች ተሣትፎ
የፈቃድና የመሣሰሉት ድጋፎች የሚቀርቡ ሲሆን Aነዚህን ድጋፎች ከምርጫ ከወንዶች ያነሠ ነው፡፡ ስለዚህ በሚቀጥሉት 5 ዓመታት በየትኛውም ደረጃ
ዘመቻና ከፖለቲካ ወገንተኝነት ጋር የማያያዝ ግድፈት Eንዳይኖር የሚያስችል የሴቶች የትምህርት ተሣትፎ ከወንዶች ጋር Eኩል Eንዲሆን ይደረጋል፡፡
ሥልት ይቀየሣል፡፡
123
ይህ ዓላማ ተጨባጭ Eንዲሆን በተለይም የገጠር ሴቶች ቴክኒዎሎጂ ተጠቃሚ ማድረግ ወሣኝ ነው፡፡ በመሆኑም ሴቶች የስልክ፣
ያሉባቸውን ጫናዎች የሚያቃልሉ Eርምጃዎች ይወሠዳሉ፡፡ የIንተርኔት፣ የኮምፒዩተር፣ የቴሌቪዥንና የሬዴዮ Aክሰስ Eንዲኖራቸው
በመሆኑም ንፁህ የመጠጥ ውኃ Aገልግሎት ባልተዳረሰባቸው ልዩ ልዩ ጥረት ይደረጋል፡፡
የገጠር Aካባቢዎች Aገልግሎቱን ለማዳረስ ቅድሚያ ትኩረት
ይሠጣል፡፡ ለዋና ዋና መንገዶች ቅርበት ያላቸው የገጠር መንደሮች በሚቀጥሉት 5 ዓመታት በሚካሄድ ጥረት ከ1A ዓመታት ባለበለጠ ጊዜ
የኤሌክትሪክ ሽፋን Eንዲያገኙ በማድረግ የገጠር Iነርጅ Aሁን በፌደራል ፓርላማ ያላቸው 7.7% ድርሻ ወደ 5A%፣ በክልል
Eንዲስፋፋና ከዋና መንገድ የራቁት ደግሞ በውኃና በናፍታ ምክር ቤት Aሁን ያላቸው 11.4% ድርሻ ወደ 5A%፣ በወረዳ ምክር ቤት
ያላቸው 7% ወደ 5A% Eንዲሁም በቀበሌ ምክር ቤት Aሁን ያላቸው
የሚሠሩ የEህል ወፍጮዎች Eንዲቋቂሙ፣ በዚህ ሥራ የግል
14% ድርሻ ወደ 5A% Eንዲደርስ የሚያስችሉ ሁለገብ Eንቅስቃሴዎች
ባለሃብቶች በሠፊው Eንዲሣተፉ ይደረጋለ፡፡
ይደረጋሉ፡፡ ለዚህ ተግባራዊነት የሚረዳ የምርጫ ሥርዓትና የሕግ
በጤና Aገልግሎት Aሠጣጥ የሴቶችን ተጠቃሚነት የሚያረጋግጡ መሠረት Eንዲኖርም ቅንጅቱ ልዩ ትኩረት ያደርጋል፡፡
ጥረቶች ይደረጋሉ፡፡ በተለይም ለEናቶች ወሊድ Aገልግሎት፣ ንጽህናና
ጤና Aጠባበቅ የሚረዱ የጤና ፓኬጆች ተዘጋጅተው ተግባራዊ ይሆናሉ፡፡ በመንግሥት ሥራ ውሰጥ በውሣኔ ሠጪነት የኃላፊነት ቦታ ላይ Aሁን
በAሁኑ ጊዜ 95% የሚሆኑት Eናቶች ልጆቻቸውን የሚወልዱት የሃኪም ያላቸው 2% ተሣትፎ ወደ 2A% Eንዲያድግ ለማድረግ የሚያስችል
Eርዳታ በሌለበት ሁኔታ በቤታቸው ውስጥ ሲሆን በሚቀጥሉት 5 የAቅም ግንባታ ይካሄዳል፡፡ በAጠቃላይ የተለያዩ ፕሮግራሞችን ተግባራዊ
ዓመታት በሕክምና ባለሞያና ሥልጠና በተሠጣቸው የAካባቢ Aዋላጆች በማድረግ የሴቶችን ድህነትና ኋላቀርነት የሚያስወግዱ በAንጻሩ
በማከናወን ይኸንን ቁጥር ወደ 5A% ዝቅ Eንዲል ይደረጋል፡፡ ከወሊድ ተጠቃሚነታቸውንና ሕይወታቸውን የሚያሻሽሉ ጥረቶች ይካሄዳሉ፡፡
ጋር በተያያዘ ከEያንዳንዱ 1AA ሺህ Eናቶች መካከል የሚሞቱትን 871
Eናቶች ቁጥር በሚቀጥሉት 5 ዓመታት በግማሽ Eንዲቀንስ ይደረጋል፡፡ ሴቶች የንብረት ባለቤትነት መብት Eንዲኖራቸው፣ ከሚደርስባቸው
የAሁኑ የሀገራችን የወሊድ ምጣኔ በAማካይ 6 ሲሆን በሚቀጥሉት 5 የባህል ተፅEኖና ሕገወጥ ጥቃቶች Eንዲጠበቁ፣ ለEኩል ሥራ Eኩል
ዓመታት ወደ 4 ዝቅ Eንዲል የሚያስችል የቤተሠብ ምጣኔና የወሊድ ክፍያ Eንዲያገኙ፣ በጾታቸው ምክንያት Aድሎ Eንዳይደርስባቸውና ሕጋዊ
መቆጣጠሪያ Aገልግሎት ፕሮግራም ሥራ ላይ ይውላል፡፡ መበቶቻቸው Eንዲጠበቁ የሚያስችሉ ሥርዓቶች በሀገሪቱ የሕግ ማEቀፍ
ውስጥ Eንዲገቡ ይደረጋል፡፡
በከተማ ውሰጥ ከሚገኙት ሥራ Aጥ ዜጐች የሴቶች ቁጥር ከወንዶቹ
ጋር ሲነጻጸር ከEጥፍ በላይ ሲሆን በገጠር ደግሞ ከ4 Eጥፍ በላይ በፖሊሲ Aውጭዎች ላይ ተፅEኖ ማሣደር የሚችል Aቅም
በመሆኑ የሥራ ማጣትን ችግር ለማቃለል በሚዘረጉ ፕሮግራሞች ሁሉ Aንዲኖራቸው፣ የጋራ ፍላጐቶቻቸውንና ጥቅሞቻቸውን ለማስከበር
የሴቶችን ተሣትፎ የሚያረጋግጡ Eርምጃዎች ይወሠዳሉ፡፡ በሥራ የሚያግዝ መድረክ Eንዲያገኙና ጥረታቸውን በተቀናጀ መንገድ
ፈጠራ፣ በIንቨስትሜንትና በልማት ተግባሮች የሴቶች ተሣትፎ ለማስተባበር Eንዲችሉ በራሣቸው ፈቃድ ላይ የተመሠረተና ከገዥው
Eንዲጠናከር የሚያስችሉ የቴክኒክ፣ የሞያ ሥልጠና፣ የምክርና የብድር ፓርቲ ፖለቲካዊ ተፅEኖ ነጻ የሆነ ማህበር Eንዲያቋቁሙ ይደረጋል፡፡
ድጋፎች በስፋት ይቀርባሉ፡፡
3.4.5 የሠራተኞችን የሥራ ሞራል የሚያነሣሣ ጥረት ማድረግ
Aማራጭ በማጣት ለጤንነት Aደገኛ በሆነ የሥራ መስክ የተሠማሩትንና
ወደ ውጭ ሀገር የማሠደዱትን ሴቶች ችግር የሚያቃልል ጥረት የሀገሪቱን ሠራተኞች የሥራ ተነሣሽነት የሚያሣድግና ፈጣን ለሆነ
ይደረጋል፡፡ ልማት የሚመች የIንዱስትሪ ሠላም ለመፍጠር የሚያስችሉ የሕግና
የAደረጃጀት ሥርዓቶች ተግባራዊ ይሆናሉ፡፡
ለሴቶች ሁለንተናዊ ተሣትፎ መጠናከር የIንፎርሜሽንና መረጃ
125
የIንዱስትሪ ሠላምና የሥራ ተነሣሽነት የሚኖረው በAሠሪና ሠራተኛ Aካባቢዎች የሀገሪቱን ሃብት ፍትሃዊ በሆነ መንገድ የመጠቀም
መካከል ያሉትን ግንኙነቶች በሕግ Aግባብ ለመምራትና ለመወሠን መብታቸውን በማረጋገጥ ማህበራዊ ፍትህን የሚያሰፍን ጥረት
የሚያስችል የሠራተኛና Aሠሪ Aዋጅ ሲኖር Eንደመሆኑ ይኸው Aዋጅ ይደረጋል፡፡
የሁሉንም ወገኖች ንቁ ተሣትፎና መብት በሚያረጋግጥ መንገድ ወጥቶ
ተግባራዊ ይሆናል፡፡ የመሠረተ ልማት Aገልግሎቶች፤ በወንዶችና በሴቶች፣ በሃብታምና
በድኃ፣ በከተማና በገጠር፣ በመሃልና በጠረፍ ወዘተ መካከል በተለያዩ
የሠራተኞችን የመደራደር Aቅም የሚያጠናክር ድርጅታዊ Aቅምና የሕግ ሁኔታዎች ያሉትን ልዩነቶች የማጥበብ ዓላማ Eንዲያሣኩ ትኩረት
ድጋፍ Eንዲኖር ይደረጋል፡፡ ለሠራተኞች ጥቅምና ፍላጐት መከበር ተግቶ ይሠጣል፡፡
የሚሠራ ነጻ ማህበር Eንዲመሠረትና ገደብ የሌለው የAሠሪዎችና
የመንግሥት ተፅEኖ Eንዳይኖር የሚከላከል የሕግ ሥርዓት ይቋቋማል፡፡ 3.6 የማህበራዊ ዋስትና ሥርዓትን ማሻሻል
የሠራተኞችን ማህበራዊ ደህንነት ለማረጋገጥ በሥራ ዋስትና፣ በደሞዝ፣ በመንግሥት የልማት ድርጅቶች፣ በሲቪል ሰርቪስ መስሪያ ቤቶችና በግል
በሥልጠና፣ በካሣ ክፍያ፣ በሥራ ፈቃድ፣ በሕክምናና በመሣሠሉት ባለሃብቶች ስር የሚተዳደሩ ሠራተኞች ልዩ ልዩ የማህበራዊ ዋስትና
መሠረታዊ ጥቅሞቻቸው ላይ የሚያደርጉት ድርድርና የሚፈርሙት ሽፋን የሚያገኙበት ሕግና ሥርዓት ተዘጋጅቶ በስራ ላይ ይውላል፡፡
የሕብረት ስምምነት በሚጣስበት ጊዜ Aቤቱታ የሚያቀርቡበት የግልግል
ሥርዓትና የAሠሪና ሠራተኛን ክርክር የሚመለከት ፍርድ ቤት ነፃና በሕመም፣ በAደጋ፣ በEድሜና በመሣሠሉት ምክንያቶች የራሣቸውን
ገለልተኛ በሆነ መንገድ ይቋቋማል፡፡ ሕይወት መምራት ላልቻሉ ዜጐች፣ ለAካል ጉዳተኞች፣ ወላጅና Aሣዳጊ
Aልባ ለሆኑ ሕጻናት፣ ለጦር ጉዳተኞችና ብሔራዊ ግዴታዎችን ለተወጡ
Aሁን በሥራ ላይ ያለው የAሠሪና ሠራተኛ Aዋጅ የሠራተኞችን መብት ዜጐች ማቋቋሚያ ድጋፍ የሚሆን የማህበራዊ ዋስትና ፈንድ
ለማስከበር የማያስችሉ ችግሮች ስላሉበት Eንዲሻሻል ይደረጋል፡፡ ይመሠረታል፡፡
3.5 ለተረሱት ወገኖችና Aካባቢዎች ትኩረት የሚሠጥ የማህበራዊ ዋስትናን ሽፋንና መጠን ለማሣደግ የሚያስችል ሠፊ
መሠረተ ልማት የፋይናንስ መሠረት Eንዲኖር ዜጐች ከሚያገኙት ገቢና ከተለያዩ
የማህበራዊ ዋስትና የፋይናንስ ምንጮች የሚሠበሠበው ገንዘብ በየጊዜው
በሀገሪቱ የሚካሄዱ የመሠረተ ልማት ግንባታዎች በሁሉም መስክ የሚጨምርበትና ዘላቂነቱ የሚረጋገጥበት ሕጋዊ Aደረጃጃትና Aሠራር
ፈጣንና ዘላቂ Eድገት ለማምጣት የሚቀየሱ ስትራቴጅዎችን ለመደገፍ ይፈጠራል፡፡
በሚችሉበት ሥርዓት Eየታቀዱ ሥራ ላይ Eንዲውሉ ይደረጋሉ፡፡
የጡረተኞች Aበል በየጊዜው ከሚፈጠረው የኑሮ ውድነት ጋር በሚጣጣም
የመሠረተ ልማት ግንባታዎች ከሕዝቡ በሚሠበሠብ ግብር፣ በሕዝብ ስም መንገድ ማሻሻያ ይደረግበታል፡፡
በሚገኝ ብድርና Eርዳታ የሚካሄዱ Eንደመሆናቸው ስራ ላይ
በሚውሉበት ጊዜ ሁሉንም ዜጐችና Aካባቢዎች ተጠቃሚ ማድረጋቸው Aሁን በሥራ ላይ ያለው የማህበራዊ ዋስትና ፖሊሲ፣ የፖሊሲው
Eንዲረጋገጥ Aስፈላጊው የጥንቃቄ Eርምጃ ይወሠዳል፡፡ ማስፈጸሚያ ሕጐችና መዋቅሮች Eንዲሻሻሉና በጠንካራ መሠረት ላይ
የቆመ የማህበራዊ ዋስትና ፖሊሲ፣ Aደረጃጀትና Aሠራር Eንዲኖር
የመሠረተ ልማት ግንባታዎች ከዚህ በፊት የAገልግሎቱ ተጠቃሚ ይደረጋል፡፡
ላልሆኑ፣ ትኩረት ተነፍጓቸው ለቆዩትና ከፍተኛ Eጥረት ላለባቸው
ዜጐችና Aካባቢዎች ቅድሚያ በመስጠት፣ መላው ዜጐችና ልዩ ልዩ 3.7 ለIትዮጵያ ብሔራዊ ጥቅም ትኩረት የሚሠጥ የውጭ
127
ፖሊሲ በዓለም Aቀፍ ግንኙነት ውስጥ የሚታዩት I-ፍትሃዊነት ችግሮች

Eንዲወገዱ በተለይም በታዳጊ Aገሮች ላይ የሚጫኑ ልዩ ልዩ ዓይነት
የውጭ ግንኙነት መርሃችን በIትዮጵያ ውስጥ ዴሞክራሲ፣ Aስተማማኝ ገደቦች Eንዲቀሩና የጋራ ጥቅምን ታሣቢ በማድረግ በAጋርነት መንፈስ
ሠላምና ዘላቂ ልማት Eንዲኖር ባለን Aቋም ላይ የሚመሠረት ነው፡፡ የተቃኙ Aዲስ ዓይነት ግንኙነቶች Eንዲመሠረቱ Iትዮጵያ ብርቱ ትግል
በመሆኑም በሁሉም ዘርፍ የሀገራችንን ሉዓላዊነትና የሕዝብን ብሔራዊ ታደርጋለች፡፡
ጥቅሞች ማስጠበቅ የውጭ ግንኙነታችንን የሚገዛ ዋነኛ መርህ ይሆናል፡፡
በዚህም መሠረት ገዥው ፓርቲ በሀገሪቱ ሉዓላዊነትና በሕዝቡ ጥቅሞች Aለመግባባቶች Eና ግጭቶች Eንዳይፈጠሩ መከላከልና ከተፈጠሩ ደግሞ
ላይ የፈፀማቸውን የክህደት ተግባሮች ለማስተካከል የሚያስችሉና በሠላማዊ መንገድ መፍታት የውጭ ግንኙነታችን ዋነኛ መርህ ነው፡፡
የሀገሪቱን ብሔራዊ ጥቅሞች በሚገባ የሚያስከብሩ በታሪክ፣ በሕግና
በዴፕሎማሲ ላይ የተመሠረቱ ጥረቶች ይደረጋሉ፡፡ 3.8 የዲሞክራሲና መልካም Aስተዳደር ተቋሞችን
መመሥረት
የኤርትራ መገንጠል በተፈፀመበት ጊዜ የIትዮጵያን ጥቅሞች የሚጐዱ፣
የሁለቱን ሕዝቦች ዝምድናና ግንኙነት የሚያበላሹ፣ ለማያባራ ግጭት በፌደራልና በክልል ደረጃ በሕግ Aውጭው፣ ሕግ Aስፈፃሚውና ሕግ
መንስኤ የሚሆኑና ለAካባቢው ሠላም ጠንቅ የሚፈጥሩ ጉልህ ስህተቶች ተርጓሚው መካከል ግልጽ የሆነ የሥልጣን ክፍፍል መኖሩን የሚያረጋግጥ
በመሠራታቸው Eነዚህን ለማረም የሚያስችሉ ሠላማዊና ሕጋዊ ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓት ይፈጠራል፡፡
Eርምጃዎች ይወሠዳሉ፡፡
የዜጎችን ሰብዓዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች ለማረጋገጥ የሚያስችሉ
የIትዮጵያ የባህር በር ባለቤትነት ጥያቄ ሕጋዊና የዓለም Aቀፉ ሕጋዊ ተቋሞች ይደራጃሉ፡፡ በዚህም መሠረት፡-
ሕብረተሰብም በሚገባ የሚገነዘበው ቢሆንም የገዥው ፓርቲ በያዘው
የተሣሣተ Aቋም ለውይይት Eንኳ የሚቀርብበት Eድል ተዘግቷል፡፡ ሀ. ዜጎች ሃሣባቸውን የመግለጽና መረጃ የማግኘት ነጻነታቸው በማንኛውም
ስለዚህ ይህ ጥያቄ ከሉዓላዊነትና ከብሔራዊ ሕልውና ጋር የተያያዘ ሁኔታ Eንዳይደፈር የሕግ ጥበቃ ይደረጋል፡፡ የመረጃ ምንጭና የሃሣብ
ሕጋዊ ጥያቄ መሆኑን በመገንዘብ ጉዳዩ በሠላማዊ መንገድና በሁለቱ መግለጫ የሆኑት የመገናኛ ብዙሃን ሥልጣን ከያዘ ፓርቲ ተፅEኖ
ሕዝቦች ስምምነት መፍትሔ Eንዲያገኝ ዓለም Aቀፉ ሕብተረሰብም መላቀቅ በሚያስችላቸው መንገድ ይደራጃሉ፡፡ በተለይም በመንግሥት
ሚዛናዊ በሆነ መንገድ ድጋፍ Eንዲሠጥ ጥረት ይደረጋል፡፡ የመገናኛ ብዙሃን ዘርፍ የተሠማሩትን ክፍሎችና የተቋሞቹን Aሠራር
ነፃነት፣ ግልፅነትና ተጠያቂነት ለማረጋገጥ Aመራራቸው ከተለያዩ
ወሠን ተሻጋሪ ወንዞቻችንን በሚመለከት ከዚህ በፊት በAንዳንድ የAካባቢ የኀብረተሰብ ክፍሎችና ከሲቪክ ማህበራት የተውጣጡ ሰዎች በሚገኙበት
መንግሥታት የተደረሱ የተናጠል ስምምነቶች ተሠርዘው ፍትሃዊ የውኃ ቦርድ Eንዲያዝና ተጠሪነታቸውም ለሕግ Aውጭው Eንዲሆን ይደረጋል፡፡
Aጠቃቀም Eንዲኖር በሚያስችሉ ስምምነቶች Eንዲተኩ ትግል ይደረጋል፡፡
የመንግሥት Aስፈጻሚው Aካል ተቋሞቹን በሥልጠናና በተለያዩ መስኮች
Iትዮጵያ ከጐረቤቶቿ ጋር ያላት ግንኙነት በEኩልነት፣ በጋራ ጥቅም፣ Eንዲደግፍ በሕግ ከተሠጠው ኃላፊነት ውጭ በAሠራር ነፃነታቸው ላይ
በመተማመን፣ በመልካም ጉርብትና መርህ ላይ የተመሠረተና ሠላማዊ ጣልቃ Eንዳይገባ የሚከለክል የሕግ ሥርዓት ይወጣል፡፡
Eንዲሆን ጥረት ይደረጋል፡፡ በመገናኛ ብዙሃን ሥራ የተሠማሩ የግል ባለሃብቶችና ሞያተኞች በነጻነት
Eንዲሠሩ የሚያስችል የሕግ ጥበቃ ይደረግላቸዋል፡፡
ከሽብር፣ ከብጥብጥና ከጦርነት የፀዳ ዓለም Eንዲኖር በሚደረገው ዓለም
Aቀፍ ጥረት ውስጥ Iትዮጵያ ተገቢ ድርሻዋን Eንድትወጣ ይደረጋል፡፡ የዜጎችን ሃሣብን የመግለጽና መረጃ የማግኘት ነጻነት የሚገድቡ Aዋጆችና
መመሪያዎች ይሠረዛሉ፡፡
129
ለ. ነፃ የፍትህ ሥርዓት መኖሩን ለማረጋገጥ የፍትህ ተቋሙ Aደረጃጀት፣ በሕግ ሥርዓት የተቋቋሙ የተቃዋሚ ፓርቲዎችን Eንደ ብሔራዊ
Aሠራርና ተጠሪነት ከAስፈጻሚው Aካል ጣልቃ ገብነት የሚጠበቅበት ስጋትና የደህንነት Aደጋ Aድርገው Eንዳያዩ የሚከለክል ሕግ ይወጣል፡፡
ሕጋዊ ድንጋጌ ይወጣል፡፡
መ. የሀገሪቱ ሲቪል ሠርቪስ ፓርቲዎች ወደ ፖለቲካ ሥልጣን በወጡና
በፍትህ ሥራ የሚሠማሩ ሰዎች መመዘኛ የሞያ ብቃትና መልካም ሥነ ከሥልጣን በወረዱ ቁጥር Eየፈረሠ Eንደገና የሚቋቋምበት Aሠራር
ምግባር ሆኖ ከማንኛውም የፖለቲካ ፓርቲ ተፅEኖ መላቀቃቸውን ተወግዶ የAደረጃጀትና Aሠራር ነጻነት Eንዲኖርና የሥራ ልምድና
የሚያረጋግጥ፣ ከፖለቲካ ፓርቲ ጋር በሚፈጥሩት ትስስር ጥፋት ቢሠሩ የተቋሞች መረጃ ተከታታይነት Eንዲረጋገጥ በሚያስችል መንገድ
የሚቀጡበት የሕግ Aግባብ ግልፅ ሆኖ ይወጣል፡፡ ይዋቀራል፡፡
በፍትህ ተግባር ድርሻ ያላቸው የፖሊስ ተቋሞች ከAስፈጻሚው Aካልና Aሁን የተቋቋመው ሲቪል ሠርቪስ የሕግ ሥርዓትን ባልተከተለ
ከፖለቲካ ፓርቲዎች ነጻ ሆነው Eንዲደራጁና Eንዲሠሩ ይደረጋል፡፡ Aሠራር የገዥው ፓርቲ Aምሣል Eንዲሆን በመደረጉ ማስተካከያ
ይደረግበታል፡፡ በፖለቲካ ሹመት ከሚያዙ የAመራር ቦታዎች በስተቀር
የፖሊስ ተቋሞችና Aባላት የሕዝቡን መብት በሚጥስ ፣ በሕግ ሥርዓት በየትኛውም ደረጃ የሚገኙ የሲቪል ሠርቪስ የሥራ መደቦች በሞያ
የተቋቋሙ የፖለቲካ ፓርቲዎችን በሚጐዳ፣ ለገዥው ፓርቲ ልዩ ጥቅም ብቃት መመዘኛና ግልጽ በሆነ የሠራተኛ Aቀጣጠር የሚያዙበት መንገድ
በሚያስገኝ ተግባር ተሠማርተው ከተገኙ የሚቀጡበት ግልፅ የሆነ የህግ ይፈጠራል፡፡
ሥርዓት ይወጣል፡፡
በመብት ረገጣና በሥልጣን ብልግና የተሠማሩ የገዥው ፓርቲ Aባላትና በፖለቲካ ታማኝነት፣ በተለያዩ የትስስር ምክንያቶችና ግልጽ በሆነ
የመንግሥት ሹማምንቶችን ለመመርመርና ወደ ሕግ ለማቅረብ Aድሎ የማይገባቸውን ጥቅም ያገኙና በAንጻሩ በግፍ Aሠራር
የሚያስችል የሕግ ሥልጣን ይሠጣቸዋል፡፡ የሚገባቸውን ጥቅም ያጡ የሲቪል ሠርቪስ ሠራተኞችን ጉዳይ
የሚያጣራ ኮሚሽን ተቋቁሞ ለሕግ Aውጭው Aካል ሪፖርት ከቀረበ
የፖሊስ ተቋሞች ተጠሪነት ለሕግ Aውጭውና ለሕዝቡ Eንዲሆን በኋላ ሕጋዊ የማስተካከያ Eርምጃ ይወሠዳል፡፡
ይደረጋል፡፡
የሲቪል ሠርቪሱ Aደረጃጀትና Aሠራር ከAስፈጻሚው Aካል ቀጥተኛ
ሐ. የመከላከያ ኃይልና የደህንነት ተቋሞች በመብት ረገጣ Eንዳይሣተፉ፣ ተፅEኖ ነጻ መሆኑን ለማረጋገጥ ተጠሪነቱ ለሕግ Aውጭው Aካል
በማንኛውም የሲቪል ተቃውሞ ላይ ጣልቃ Eንዳይገቡ፣ ሥልጣን ላይ Eንዲሆን ይደርጋል፡፡
የወጣ ፓርቲ ተቀጥላ ከመሆን Aደጋ Eንዲጠበቁ፣ የሀገርንና የሕዝብን
ሉዓላዊነትና ደህንነት ከማስከበር ውጭ ባልታጠቁ ሲቪሎችና ለፖለቲካ ሠ. በፌደራልና በክልል መንግሥታት መካከል ያለው የሥልጣን ከፍፍልና
ሥልጣን በሚታገሉ ሠላማዊ ተቃዋሚዎች ላይ በደል Eንዳይፈጽሙ ግንኙነት ሚዛናዊና ግልጽ በሆነ የሕግ ሥርዓት Eንዲመራና በሀገራችን
የሚከለክል ሕግ ይወጣል፡፡ የሚቋቋመው የፌደራል ሥርዓት ጠንካራ መሠረት Eንዲኖረው ለማድረግ
የሚያስችሉ ሕጋዊ Eርምጃዎች ይወሠዳሉ፡፡
የEነዚህ ተቋሞች ተግባር ተጠያቂነትና ኃላፊነት ያለበት መሆኑን ረ. በሀገራችን ውሰጥ የመደራጀት ነፃነትን የሚገድቡ Eንቅፋቶችን ሁሉ
ለማረጋገጥ ለሕግ Aውጭው Aካል ሪፖርት የሚያደርጉበት Aሠራር በማስወገድ በነጻነት ተደራጅተው የሚንቀሣቀሱ የሲቪክ ማህበራት
ይፈጠራል፡፡ Eንዲስፋፉ ይደረጋሉ፡፡
131
4. ማጠቃለያ
4.1 የማኒፌስቶው Aፈፃፀም
4.2 ሀገራዊ ጥሪ
ቅንጅት የመራጩን ውክልና ባገኘ በ3 ወራት ጊዜ ውሰጥ
በማኒፌስቶው የተዘረዘሩትን የትኩረት Aቅጣጫዎች መሠረት ያደረገ ዝርዝር 1. በሕዝብ ፈቃድ ወደ ተመሠረተ የዴሞክራሲ ሥርዓትና መልካም
የድርጊት መርሃ ግብር ተሠርቶ ለሕዝቡ ይፋ ይሆናል፡፡ በEያንዳንዱ ዓመት Eስተዳደር ለመሸጋገር ቅንጅትን ምረጡ፤
ሚያዝያ 3A በማኒፌስቶው Aፈጻጸም ላይ የተዘጋጀ የግምገማ ሪፖርት 2. በሀገራችን የፖለቲካ ፍጥጫ፣ የEርስ በርስ ግጭትና ደም መፋሠስ
ለሕዝብ ይቀርባል፡፡ በAስተማማኝ ሁኔታ Eንዲቆም የሚያደርግ ብሔራዊ Eርቅ Eንዲኖር
ቅንጅትን ምረጡ፤
ቅንጅት የIትዮጵያ ሕዝብ Eጅግ Aስከፊና Aዋራጅ ከሆነ ድህነት 3. በመንግሥት Aስተዳደርና Aመራር ግልጽነት፣ ታማኝነት፣ ሀቀኝነትና
ውስጥ መግባቱንና ማኒፌስቶውን ለማስፈፀም የሚያጋጥሙትን ፈተናዎች ዘላቂነት (consistency) Eንዲኖር ቅንጅትን ምረጡ፤
ይገነዘባል፡፡ ነገር ግን በIትዮጵያ ሕዝብ ጥንካሬና ከድህነት ለመውጣት ባለው 4. በሕዝቡ መካከል በውይይት፣ በመደማመጥና በመቻቻል ላይ የተመሠረተ
ጥልቅ ፍላጐት ይተማመናል፡፡ ስለዚህ ቅንጅትን መምረጥ ከድህነት Eኩልነትና ዘላቂ Aንድነት Eንዲኖር ቅንጅትን ምረጡ፤
ለመውጣት የሚደረግ ቁርጠኛ ውሣኔ ነው፡፡ 5. የሕግ የበላይነት፣ የግለሰብ ነጻነት፣ የግል ሃብት ባለቤትነትና የሕዝብ
ማህበራዊ ደህንነት Eንዲከበር ቅንጅትን ምረጡ፤
ቅንጅትን መምረጥ ዴሞክራሲና መልካም Aስተዳደርን ለመፍጠር፣ 6. የIትዮጵያ ሉዓላዊነትና ብሔራዊ ጥቅም Eንዲከበር ቅንጅትን ምረጡ፤
ልማትን ለማረጋገጥ የሚያስችል የኤኮኖሚ ፖሊሲን ለመደገፍ፣ ፍትሃዊነትን 7. ማህበራዊ ፍትህ ለሚያረጋግጥ የኤኮኖሚ Eድገት ቅንጅትን ምረጡ፤
የሚያረጋግጥ ማህበራዊ ፖሊሲን ሥራ ላይ ለማዋል፣ የሀገሪቱን ሉዓላዊነትና 8. የሁሉንም Iትዮጵያዊ ተስፋ Eውን የሚያደርግና ለሁሉም የኀብረተሰብ
ብሔራዊ ደህንነት በAስተማማኝ ሁኔታ ለመጠበቅ የሚደረግ ውሣኔ ነው፡፡ ክፍል የሚጠቅም የኤኮኖሚ Eድገት Eንዲመጣ ቅንጅትን ምረጡ፤
9. ከሁሉም በፊት በገጠርና በከተማ ውሰጥ የተንሠራፋው ድህነት
ቅንጅትን መምረጥ ሁሉም ዜጐቿ ፍላጐታቸውን ለማሣካት Eኩል Eንዲወገድና ወደ ብልፅግና ጐዳና ለማምራት የሚያስችል የኤኮኖሚ
Eድል Eንዲያገኙና በጋራ ሀገራቸው Eኩልና የተከበረ ቦታ Eንዲኖራቸው Eድገት በሀገራችን ለመፍጠር ቅንጅትን ምረጡ፡፡
የማድረግ ራEይ ላለው ሕዝባዊ የፖለቲካ ድርጅት የሚሠጥ የፖለቲካ
ሥልጣን ውክልና ነው፡፡
ዲሞክራሲያዊ ሥርዓት ለIትዮጵያ!
ቅንጅት በIትዮጵያ ዴሞክራሲ፣ Aስተማማኝ ሠላምና ዘላቂ ሠላም
Eንዲረጋገጥ ያለውን ግልጽ ራEይ፣ ፍላጐትና ዝግጁነት በመገንዘብ 1997 ዓ.ም.
የIትዮጵያ ሕዝብ Eንዲመርጠውና የሥልጣን ውክልና Eንዲሠጠው Aዲስ Aበባ
በAክብሮት ይጠይቃል፡፡
133

Kinijit Manifesto Amh

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kinijit Manifesto Amh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

የቅንጅት ለAንድነትና ለዲሞክራሲ የምርጫ ማኒፌስቶ 1997 ዓ. ም.

ለAንድነትና ለዲሞክራሲ 2.3 Iንቨስትሜንት..........................................................................20

የምርጫ ማኒፌስቶ 2.12 ትኩረት የተነፈገው Aነስተኛ Eደ ጥበብ ................................50

Aርዓያነት ያለው ስብEና

በEኛ ሀገር ሁኔታ ነፃ የገበያ ሥርዓት በመከተል ብቻ የማይሸፈኑ

ብዙ ክፍተቶች መኖራቸው ይታወቃል፡፡ Eንደ Eኛ ሀገር ባለ ዝቅተኛ የEድገት

ደጋፊዎች ናቸው፡፡ በሠላማዊ ትግሉ ደግሞ በፍልሚያው ወረዳ ቀድመው

1.5.2 በሀገሪቱ ታሪክ ውስጥ Eንደመጥፎ ገጽታ የሚታዩ የEርስ በርስ

1.5.6 የIትዮጵያን የባህር በር ባለቤትነት ጥያቄ በታሪክ፣ በሕግና

1.5.7 ቅንጅት በIትዮጵያ የግል ሃብትና ንብረት ባለቤትነት መብት ሁነኛ

2.1 የAገልግሎት ዘርፍ Aለመስፋፋት

የሆስፒታል Aልጋ ለ6A2 ሰዎች ይደርሳል፡፡ በሱዳን ደግሞ Aንድ ሐኪም

የተመሠረተ ባለመሆኑ የAሠራር ግልጽነት፣ ኃላፊነትና ተጠያቂነት

ውሎች ላይ መሆኑ የIትዮጵያን ብሔራዊ ጥቅም Aሣልፎ መስጠቱ ብቻ

ስለዚህ የAልጀርሱ ስምምነት Iትዮጵያና Iጣሊያ በ19AA፣ በ19A2ና

ከባድ የመብት ጥሰት Eንዲፈጠር በር የሚከፍት በመሆኑ Aንቀጽ 93

(Aማራጭ መፍትሄዎች) በሕገ መንግሥቱ Aንቀጽ 39 የብሔሮች፣ ብሔረሰቦች፣ ሕዝቦች

ልዩ ልዩ ፈንዶች ይቋቋማሉ፡፡ ከEነዚህ ፈንዶች ሌላ የብድር ዋስትና

ሥርዓቶች በንግዱ ዘርፍ የተሠማሩትን ወገኖች የሥራ ፍላጐትና

Eየተዋሃዱ፣ የውድድር Aድማስ Eየሠፋና የፖለቲካ Aጥር Eየተሠበረ

በየዓመቱ የሕዝብ፣ የመንግሥት Eና የተለያዩ ተቋማት Eንቅስቃሴ በኤች

የሚቆረቆሩ፣ ስለራሣቸውና ስለሀገራቸው የወደፊት Eድል ማማር በሁሉም

ፖሊሲ በዓለም Aቀፍ ግንኙነት ውስጥ የሚታዩት I-ፍትሃዊነት ችግሮች

You might also like

Kinijit Manifesto Amh

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kinijit Manifesto Amh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

የቅንጅት ለAንድነትና ለዲሞክራሲ የምርጫ ማኒፌስቶ 1997 ዓ. ም.

ለAንድነትና ለዲሞክራሲ 2.3 Iንቨስትሜንት..........................................................................20

የምርጫ ማኒፌስቶ 2.12 ትኩረት የተነፈገው Aነስተኛ Eደ ጥበብ ................................50

 Aርዓያነት ያለው ስብEና

በEኛ ሀገር ሁኔታ ነፃ የገበያ ሥርዓት በመከተል ብቻ የማይሸፈኑ

ብዙ ክፍተቶች መኖራቸው ይታወቃል፡፡ Eንደ Eኛ ሀገር ባለ ዝቅተኛ የEድገት

ደጋፊዎች ናቸው፡፡ በሠላማዊ ትግሉ ደግሞ በፍልሚያው ወረዳ ቀድመው

1.5.2 በሀገሪቱ ታሪክ ውስጥ Eንደመጥፎ ገጽታ የሚታዩ የEርስ በርስ

1.5.6 የIትዮጵያን የባህር በር ባለቤትነት ጥያቄ በታሪክ፣ በሕግና

1.5.7 ቅንጅት በIትዮጵያ የግል ሃብትና ንብረት ባለቤትነት መብት ሁነኛ

2.1 የAገልግሎት ዘርፍ Aለመስፋፋት

የሆስፒታል Aልጋ ለ6A2 ሰዎች ይደርሳል፡፡ በሱዳን ደግሞ Aንድ ሐኪም

የተመሠረተ ባለመሆኑ የAሠራር ግልጽነት፣ ኃላፊነትና ተጠያቂነት

ውሎች ላይ መሆኑ የIትዮጵያን ብሔራዊ ጥቅም Aሣልፎ መስጠቱ ብቻ

ስለዚህ የAልጀርሱ ስምምነት Iትዮጵያና Iጣሊያ በ19AA፣ በ19A2ና

ከባድ የመብት ጥሰት Eንዲፈጠር በር የሚከፍት በመሆኑ Aንቀጽ 93

(Aማራጭ መፍትሄዎች) በሕገ መንግሥቱ Aንቀጽ 39 የብሔሮች፣ ብሔረሰቦች፣ ሕዝቦች

ልዩ ልዩ ፈንዶች ይቋቋማሉ፡፡ ከEነዚህ ፈንዶች ሌላ የብድር ዋስትና

ሥርዓቶች በንግዱ ዘርፍ የተሠማሩትን ወገኖች የሥራ ፍላጐትና

Eየተዋሃዱ፣ የውድድር Aድማስ Eየሠፋና የፖለቲካ Aጥር Eየተሠበረ

 በየዓመቱ የሕዝብ፣ የመንግሥት Eና የተለያዩ ተቋማት Eንቅስቃሴ በኤች

የሚቆረቆሩ፣ ስለራሣቸውና ስለሀገራቸው የወደፊት Eድል ማማር በሁሉም

ፖሊሲ  በዓለም Aቀፍ ግንኙነት ውስጥ የሚታዩት I-ፍትሃዊነት ችግሮች

You might also like

Aርዓያነት ያለው ስብEና

በየዓመቱ የሕዝብ፣ የመንግሥት Eና የተለያዩ ተቋማት Eንቅስቃሴ በኤች

ፖሊሲ በዓለም Aቀፍ ግንኙነት ውስጥ የሚታዩት I-ፍትሃዊነት ችግሮች