SVEUILITE U SPLITU FILOZOFSKI FAKULTET ODSJEK ZA POVIJEST UMJETNOSTI

IVAN RENDI: NADGROBNI SPOMENICI

Seminarski rad

Kolegij: O spomeniku: prostor, oblik, znaenje Nositelji kolegija: dr. sc. Ivan imat, red. prof.

Split, 2013.

SADRAJ

Ivan Rendi........................................................................................................................3 Uvod u Rendieve nadgrobne spomenike..........................................................................4 Nadgrobni spomenik obitelji Vukovi.............................................................................5 Nadgrobni spomenik Ivana Perkovca................................................................................5 Nadgrobni spomenik Katarine Amru...............................................................................5 Nadgrobni spomenik P. Preradovia/Nadgrobni spomenik kanonika Muzlera ...........................................................................................................................................5 Nadgrobni spomenik Ivana Demana................................................................................6 Nadgrobni spomenik Zorice Bedekovi............................................................................6 Nadgrobni spomenik Stjepana Vrabevia........................................................................6 Nadgrobni spomenik Matije Relkovia.............................................................................6 Nadgrobni spomenik brae Martinis- Marchi....................................................................6 Mauzolej obitelji Gorup....................................................................................................6 Nadgrobni spomenik Stevana Ivankovia.........................................................................7 Nadgrobni spomenik Ivana Zuzacha.................................................................................7 Nadgrobni spomenik Frane Borellija.................................................................................7 Nadgrobni spomenik Augusta enoe.................................................................................7 Nadgrobni spomenik Fentomaja Pantosa..........................................................................8 Nadgrobni spomenik Leontija Radulovia........................................................................8 Nadgrobni spomenik Adolfa Vebera Tkalevia...............................................................8

Nadgrobni spomenik A. Bakaria, Rijeka/ Nadgrobni spomeni P.Scutarija,Stari Grad ...........................................................................................................................................8 Nadgrobni spomenik Marije Schalek................................................................................8 Nadgrobni spomenik E. Priestera.....................................................................................9 Nadgrobni spomenik obitelji Mimbelli............................................................................9 Nadgrobni spomenik obitelji Dall'Asta- Mohovi...........................................................9 Nadgrobni spomenik Gaje Bulata..................................................................................10 Nadgrobni spomenik Ivana Fumija................................................................................10 Mauzolej Ive Goia........................................................................................................10 Mauzolej ure Ruia...................................................................................................11 Nadgrobni spomenik M. Franasovia............................................................................11 Nadgrobni spomenik Ivana abeca...............................................................................12 Nadgrobni spomenik Eugena Kumiia........................................................................12 Nadgrobni spomenik Ivana Smrkinia..........................................................................12 Nadgrobni spomenik Tome Kosovia...........................................................................12 Nadgrobni spomenik Lovre Pavelia.............................................................................13 Nadgrobni spomenik Vicka Mihaljevia u Splitu/ nadgrobni spomenik obitelji Colombis u Trstu..............................................................................................................................13 Nadgrobni spomenik Stjepana Tomaa.........................................................................13 Nadgrobni spomenik brae Ivanievi...........................................................................14 Nadgrobni spomenici u Supetru....................................................................................14 Zakljuak.......................................................................................................................15 Ivan Rendi

Ivan Rendi prvi je hrvatski kipar novijega razdoblja. Rodio se 1849. godine u Imotskome, no zaviaj u kojem je proveo mladost i zapoeo stvarati bio je Supetar na Brau, otoku bogatih kamenoloma i vrsnih majstora klesara. Kulturni mecene uoili su njegovu nadarenost i omoguili mu kolovanje u Trstu, Veneciji i Firenci. U domoljubnom zanosu, svoje djelo stavio je u slubu domovine, stvarajui portrete istaknutih Hrvata. Zapoeo je s portretom pjesnika Ivana Gundulia, a osim njega portretirao je i Andriju Medulia, Julija Klovia, Petra Preradovia, Krste Frankopana, Nikole Juriia, Ljudevita Gaja i brojne druge istaknute Hrvate. Niz Rendievih poprsja krasi zagrebaki park Zrinjevac. 1877. godine Rendi je poeo djelovati u Zagrebu, no zagrebaka javnost nije osjeala potrebu za domaim umjetnikom te je naruivala inozemne umjetnine. Tri godine kasnije, razoarani umjetnik napustio je Zagreb i nastanio se u Trstu. 1890. godine pokuao je djelovati u Zagrebu, ali opet nije imao sree, jer se pojavila tada mlaa generacija umjetnika za koje Rendi nije bio dovoljno suvremen, iako je ve razvio svoju varijantu tada suvremenog secesijskog stila.1 Najbrojnija Rendieva ostvarenja su nadgrobni spomenici, kojima obiluju naa groblja, osobito ona primorska. Pozornost privlae brojne nadgrobne skulpture na grobljima u Zagrebu, Trstu, Rijeci, Trsatu, Splitu, Supetru i drugim mjestima. Neke su grobnice ak graeni mauzoleji. Rendi je bio vrlo plodan kipar i izradio je dvjestotinjak skulptura. Oblikovao se u talijanskoj realistikoj koli devetnaestoga stoljea, a kasnije je razvio svoj osobni stil secesijske dekorativnosti, s nacionalnim folklornim elementima. Nije bio avangardni umjetnik, ali kao prvi hrvatski kipar graanskoga drutva postavio je temelje kiparima koji e ga slijediti i ponovno razviti hrvatsku skulpturu: Metroviu, Rosandiu, Kriniu i drugima. Nakon Prvog svjetskog rata povukao se u zaviajni Supetar, ali je tu do smrti bio od mjetana neshvaen, a u hrvatskoj javnosti, kojoj je tako mnogo dao, zaboravljen. Umro je, kao siromah, 1932. u splitskoj bolnici.2

Uvod u Rendieve nadgrobne spomenike

1 2

Kekemet,D., Ivan Rendi, katalog, Narodna knjinica u Supetru, Supetar, 2011., str. 3. Ibid., str.4.

Veinu umjetnikog opusa Ivana Rendia obuhvaaju nadgrobni spomenici i portreti. Sud o kiparu Rendiu se uglavnom stvorio prema nadgrobnim spomenicima, bez obzira to oni ne spadaju u njegove najkvalitetnije radove. Rendiev je stil, uvjetovan mnogim vanjskim imbenicima oscilirao, te je najbolje uoljiv na njegovim nadgrobnim spomenicima. Kao prvi poznati izvedeni nadgrobni spomenici navode se Vukoviev u Supetru, Perkoviev u Samoboru i uliev mauzolej u Supetru, te je osim njih izradio vie od stotinu nadgrobnih spomenika od Trsta i Zagreba, do Beograda i Dubrovnika.3 Razlikuju se nekoliko tipova Rendievih nadgrobnih spomenika: 1. veliki mauzoleji, u formi zatvorene kapele ili kienog baldahina ili nie (Trst, Rijeka, Zadar).Takvi mauzoleji su obino povezani i s nekim plastinim djelom, veom grupom ili alegorijskom figurom, a poneki i s portretom pokojnika. 2. u potpunosti ornamentom ukraen nadgrobni spomenik s alegorijskom figurom ili portretom pokojnika na postamentu 3. jednostavniji nadgrobni spomenici bez plastikog dijela, najee u obliku stilizirane nadgrobne stele, ukraeni klesarskim i mozainim ornamentima. Openito, svi ti oblici njegovih nadgrobnih spomenika, njegova su loija ostvarenja, jer su najue vezana uz elje naruitelja i uz ablonu nadgrobnih spomenika, koju je Rendi mijenjao onoliko koliko mu je doputeno. U nekim pismima i biljekama Rendi se tuio na nerazumijevanje publike, i nerazlikovanje umjetnikog djela od onog klesarsko-obrtnikog. Prvi njegovi nadgrobni spomenici, u svom arhitektonsko-dekorativnom dijelu, nose obiljeja klasicistikih talijanskih tradicija, to se oituje u minimalnom ili nikakvom ornamentu, koji se s vremenom sve vie javlja. Njegovi raniji nadgrobni spomenici su u cjelini bolje komponirani, jer u njima kamen ima svoju prirodnu funkciju kamena, dok kasnije taj kamen dobiva svojstva meke mase. Osim toga, u ranijoj fazi nije koristio eljeznu ogradu za ukraavanje spomenika, koja je esto vie kvarila opi dojam.

Nadgrobni spomenik obitelji Vukovi, Supetar

Kekemet, D., Ivan Rendi - ivot i djelo, Skuptina opine Bra, Supetar, 1969., str.216.

Prvi Rendiev nadgrobni spomenik je onaj obitelji Vukovi, njegovo studentsko djelo. Tada jo nije formirao svoj stil, no inspiraciju je pronaao u antikim sarkofazima na samom supetarskom groblju. Antika, renesansa i barok uvijek su prisutni u manjim dalmatinskim mjestima. Od raznih elemenata je sloio ovaj neusklaeni spomenik. Donji dio je menza oltara na kojoj je postavljen gronji dio antikog sarkofaga s izdignutim uglovima, na kojem se zatim nalazi drugi manji barokni sarkofag, te na vrhu realistiki formiran lik anela. Nadgrobni spomenik Ivana Perkovca, Samobor Nadgrobni spomenik hrvatskom knjievniku Ivanu Perkovcu u Samoboru (1874) predstavlja zacijelo najbolje njegovo djelo njegove najranije faze stvaralatva. Kompozicija ovog spomenika je ista i jednostavna, slobodno stiliziran antiki sarkofag i romantino idealizirani alegorijski lik Domovine. Ovaj spomenik je prvo Rendievo istaknuto djelo koje mu je donijelo slavu.4 Nadgrobni spomenik Katarine Amru, Mirogoj Slabiji u kompoziciji spomenika i same figure je lik anela s prevelikim krilima i u preintimnom sjedeem stavu koji ne pridonosi tenji idealnog prikaza anela na nadgrobnom spomeniku Katarine Amru na Mirogoju(1878). U vrijeme prvog svog boravka u Zagrebu Rendi je podigao vei broj nadgrobnih spomenika. Bolleova gradnja mirogojskih arkada je bila u poetnoj fazi, te su Rendievi spomenici pod njima dali prvi umjetniki peat novom groblju. Nadgrobni spomenik P. Preradovia, Mirogoj/Nadgrobni spomenik kanonika Muzlera Za rjeenje nadgrobnog spomenika pjesniku Petru Preradoviu uzeo je varijaciju na temu Perkoveva spomenika s alegorijskom figurom Domovine i sarkofagom. Na tom spomeniku figura , dosljesno citiranim stihovima pjesnika, kiti cvijeem sarkofag na kojem se nalazi pjesnikov medaljon.5 Opa kompozicija Preradovieva spomenika je bolja i ia s obzirom na Perkovev spomenik u Samoboru, ali je izvedba figure loija. Dimenzija figure je manja nego u naravi, te je prekratka u donjem dijelu tijela. Za spomenike ovakve vrste realistika izvedba i akcija figure su provedeni predoslijedno. Arhitektonski dio nadgrobnog spomenika kanonika Muzlera na starijem polju mirogojskog groblja je tada pohvaljen kao

4 5

Ibid., str.218. Ibid., str.220.

najuspjeliji. 6 Radi se o stiliziranoj antikoj steli, skladnoj u svojoj jednostavnosti i simetriji, no sam plitki reljef s alegorijskim prikazom Vjera titi predstavlja jedno od najloijih Rendievih djela tog razdoblja, zbog loe modelacije i perspektive, te naivne kompozicije i simbolike koje odaju nestalnost Rendieva mladenakog likovnog izraza. Nadgrobni spomenik Ivana Demana, Mirogoj Nadgrobni spomenik Ivana Demana je iako slino komponiran u cjelini, mnogo skladnije stiliziran , te je medaljon s reljefom pokojnika mnogo bolji od Preradovieva. Nadgrobni spomenik Zorice Bedekovi, Mirogoj Pod istim arkadama se nalazi skromni, ali skladno komponiran nadgrobni spomenik Zorice Bedekovi. Dobro je modelirana glava djevojice postavljena na zidnoj konzoli.7 Nadgrobni spomenik Stjepana Vrabevia, Mirogoj Takoer pod mirogojskim arkadama nalazi se i nadgrobni spomenik Stjepana Vrabevia, tip konzolnog portreta. Nemiran je i nametljiv pretjeranom i minucioznom izradom detalja odjee, ornamenata i vijenaca arhitektonskog dijela spomenika. Nadgrobni spomenik Matije Relkovia, Vinkovci Nadgrobni spomenik Matije Relkovia u Vinkovcima odvaja se stilom od ostalih Rendievih spomenika. Spomenik je tip obeliska s barokno oblikovanim srednjim dijelom i povrno modeliranim medaljonom s reljefom pjesnika. Nadgrobni spomenik brae Martinis- Marchi, Split Nadgrobni spomenik brae Martinis- Marchi u Splitu s alegorijskom figurom ene loiji je rad, zbog neugodnog umanjenog omjera. 8 Mauzolej obitelji Gorup, Rijeka U mauzoleju obitelji Gorup u Rijeci nalazi se veliki reljef, najvei reljef to je Rendi ikad izveo. Reljef je koncipiran vie slikarski nego kiparski, sadri dvanaest figura i pejza u pozadini, te je u potpunosti narativno opisan dogaaj kako se obitelj dijeli od majke koju

6 7

Ibid., str.221. Ibid., str.222. 8 Ibid., str.223.

aneli odnose. U donjem dijelu reljefa stvorio je obiteljsku anr-scenu, u gornjem nepreglednu alegorijsku kompoziciju, a u pozadini pejza s morem, suncem i Trsatom.9 Rendi je siguran bio samo pred prirodom, a slab je bio u komponiranju. Nadgrobni spomenik Stevana Ivankovia, Trst Jedan od najljepih i najpoznatijih tadanjih Rendievih nadgrobnih spomenika je onaj Stevana Ivankovia u Trstu. To je nia pod lukom s biljnom ornamentikom, s pozadinom od mozaika i stiliziranim sarkofagom na kojem sjedi djevojka u hercegovakoj odjei i plete vijenac. Pod stepenicama se nalazi bronani reljef pokojnika. Lik Hercegovke raen je minucioznim realizmom u smirenom stavu, u bijelom kararskom mramoru zbog ega daje dojam vie alegorijskog nego realnog lika. Nadgrobni spomenik Ivana Zuzacha, Trst Nadgrobni spomenik Ivana Zuzacha na transkom groblju istie se veoma impresivnim mladenakim portretom pokojnika u nii, jednim od i skulptorski najiih Rendievih portreta s nadgrobnih spomenika. Nadgrobni spomenik Frane Borellija, Zadar Nadgrobni spomenik Frane Borellija u Zadru sadri alegorijski lik Uspomena koji ispisuje natpis na ploi pod reljefom pokojnika, ali je ostvaren vie senzualno nego produhovljeno. itava je grupa postavljena u plitku kapelu, lou sa tri otvora nad kriptom grobnice.10 Nadgrobni spomenik Augusta enoe, Mirogoj Nadgrobni spomenik Augusta enoe pod divljim kestenima na Mirogoju, jednostavan je i vrlo skladan u svojim proporcijama. Tu se istiu dva elementa, ploa s pokojnikovim stihovima na rustinoj pozadini stijene i stilizirana lira na vrhu stele obeliska, u vezi sa sadrajem citiranih stihova. Iz tog vremena 1887-1891. potjee vie datiranih projekata za nadgrobne spomenike, kompozicije u historijskim stilovima s uporabom arhitektonskih elemenata, koji se nalaze u Rendievoj ostavtini u splitskoj Galeriji umjetnina.11

Ibid., str.224. Ibid.str.226. 11 Ibid., str.227.

10

Nadgrobni spomenik Fentomaja Pantosa, Trst Nadgrobni spomenik Fentomaja Pantosa na transkom groblju izveden je kao visoki postament koji se sastoji od svenja stupia, s realistikim poprsjem pokojnika.12 Nadgrobni spomenik Leontija Radulovia, Mostar Nadgrobni spomenik Leontija Radulovia u crkvi u Mostaru, sadri stupie od arena mramora koji su podreeni stiliziranom sarkofagu, te djeluje monumentalno u hramu, to je rijetkost kod Rendia. Nadgrobni spomenik Adolfa Vebera Tkalevia, Mirogoj Pretrpanost rekvizita karakteristika je nadgrobnog spomenika Adolfa Vebera Tkalevia pod mirogojskim arkadama. Bista ovog spomenika izvedena je realistiki intimno i dolazila bi do izraaja u interijeru, dok u ovoj nakienoj nii djeluje disharmonino. Nadgrobni spomenik A. Bakaria, Rijeka/ Nadgrobni spomeni P.Scutarija,Stari Grad Nadgrobni spomenik Antuna Bakaria na rijekom groblju takoer pripada razdoblju nadgrobnih spomenika sa stupiima i elementima historijskih stilova.13Bista je vrlo dobro modelirana s istaknutim karakternim crtama pokojnika, ime nadmauje stereotipnu kompoziciju nadgrobnih spomenika. Nadgrobni spomenik Petra Scutarija u Starom Gradu je varijanta jednog od sauvanih Rendievih projekata iz 1888.g., stele sa arom na vrhu. Umjesto projektiranih stupia s kriem postavljen je bronani reljef s prikazom dijeljenja milostinje. Nadgrobni spomenik Marije Schalek, Opatija Nadgrobni spomenik Marije Schalek u Opatiji spada u rjee Rendieve nadgrobne spomenike na kojim dominira figuralna skulptura nad arhitektonsko-dekorativnom. Lik anela na jednostavnom postamentu ostvare je u simbiozi realizma i idealizacije, dok naturalistika figura djeteta s nedjetinjim licem kvari cjelokupni dojam.

Nadgrobni spomenik E. Priestera, Mirogoj

12 13

Ibid., str.228. Ibid., str.229.

Nadgrobni spomenik Emanuela Priestera u Zagrebu znai prekretnicu u stilskom razvoju Rendievih djela, no godina izvedbe nije dokumentirana. Arhitektonska kompozicija spomenika je pretrpana raznim meusobno neusklaenim elementima. Najkvalitetniji dio grobnice je alegorija Meditacije sa stiliziranim granitnim sarkofagom na kojemu sjedi. Meditacija je komponirana trodimenzionalno, nagnuti gornji dio i daleko naprijed isprueno koljeno prekriveno draperijom, daju dojam dubine. Golema draperija u odnosu na golo tijelo stvara osnovnu likovnu komponentu skulpture. Prirodnost i leernost stava daje ovoj figurni naroita kvaliteta. Melankolini izraz lica je psiholoki dobro pogoen, to odgovara karakteru nadgrobnog spomenika. Ostali figurativni reljefi Priesterove grobnice, iako su ostali u sjeni ove skulpture, mnogo su kvalitetniji od onih na ostalim Rendievim nadgrobnim spomnicima. Rendi zatim mijenja svoj nain oblikovanja dekorativnih elemenata, te koristi dekoraciju biljnih, folklornih i geometrijskih motiva.14 Nadgrobni spomenik obitelji Mimbelli, Orebi Nadgrobni spomenik obitelji Mimbelli u Orebiu sadri kupolu izvedenu u ruskom stilu. Baldahin dre etiri masivna kamena stupa s potpuno stiliziranim kapitelima, koji djeluju poput ranokranskih imposta s klasinim profiliranim bazama. U otvorenoj kapeli nalazi se skulptura Zaspale vestalinke izvedena u mramoru (kasnije u bronci), kojoj se ugasio plamen na bronanoj svjetiljci, u usporedbi s ugaslim ljudskim ivotom.15 No, pria je izvedena realistiki tako da ostavlja dojam detalja neke predstave, a ne alegorijskog spomenika. Autor je lik Zaspale vestalinke ponovio na est razliitih nadgrobnih spomenika (Mimbelli, Kosovi, Tomai, Vukasovi, Glavan, Smokvina).16 Nadgrobni spomenik obitelji Dall'Asta- Mohovi, Rijeka Nadgrobni spomenik obitelji Dall'Asta-Mohovi u Rijeci (1900.) sadri grupu Madona s Djetetom. Arhitektonski dio grobnice je neuravnoteen. Na masovnoj kripti podignuta je plitka nia, okruena prenaglaenom kamenom i eljeznom ogradom. Tu se oituje esklad tekog donjeg dijela arhitetkture prema laganom gornjem dijelu. Prema originalnom projektu, na visokoj podnici kripte trebala je biti podignuta velika kapela u formi baldahina, ime bi se postigao sklad gornjeg i donjeg dijela arhitekture. Figuralna kompozicija Madone, koja sjedi
14 15

Ibid., str.230. Ibid., str.233. 16 Ibid., str.234.

na ukraenoj stolici i pazi na nestane pokrete djeteta na njenim koljenima, je izrazito realistika skulptura, iva i spontana. Nadgrobni spomenik Gaje Bulata, Split Na nadgrobnom spomeniku splitskog naelnika Gaje Bulata, Rendi je prvi put u cijelosti doslijedno proveo svoju novu ornamentiku. Motiv polumjeseca javlja se esto u opim konturama spomenika i u detaljima ornamentike. Stela se sastoji od donjeg dijela, baze stepenasto odijeljene. Na gornjem rubu baze je ornamentalni korni motiva, kao da je deriviran iz antikih ovulusa. Svaku kuglu s gornje stranje pokriva dvostruki polumjesec.17 Obrada kamena je geometrijska s otrim bridovima, to odaje dojam rezanog metala. Srednji dio stele sadri veliki polumjesec s ornamentiranim unutranjim rubom, pod kojim se nalazi Bulatov reljef, a ispod njega korni sloen od polumjeseca i cvjetova, koji je u sredini sputen u trokut. Gornji dio stele se suava prema vrhu, na uglovima tvorei volute, zavravajui na samom vrhu s kriem sloenim od stiliziranog cvijea. Grobnica je omeena eljeznom ogradom. Bronani reljef Gaje Bulata realistiki je raen, iako je prilagoen dekoraciji i formi spomenika. Ogrta u slobodnom zamahu zatvara donji dio poprsja, a preko njega je prebaena simboliki granica lovora.18 Nadgrobni spomenik Ivana Fumija, Trst Nadgrobni spomenik slikara Ivana Fumija u Trstu sadri postament i figurativnu skulpturu koja prikazuje pokojnog slikara u sjedeem stavu, s paletom u ruci, a pred slikarskim tafelajem, na kojemu je portret njegove ene izveden u mozaiku. Ova neobina koncepcija tipina je za talijansku grobljansku skulpturu 19.stoljea, koja je forsirala kamen da iz njega izvue lance, okvire slika i drvene tafelaje. Figura slikara je realistiki ostvarena, no Rendi je podreuje cjelini kako bi dobio piramidalnu kompoziciju. Donji dio figure ostavlja neobraen, to je vrlo neobino za jednog realista. Mauzolej Ive Goia U prvim godinama 20.st. podignuto je nekoliko Rendievih nadgrobnih spomenika na kojima se razbujala njegova bizarna ornamentika do krajnjih granica prekrivi kamen u potpunosti, i oduzevi mu vrstou.19 Primjer raspojasane ornamentike je mauzolej Ive Goia u Trstu

17 18

Ibid., str.236. Ibid.,str. 238. 19 Ibid.,str.240.

10

(1902). Goiev spomenik sadri kameni baldahin, pod kojim je konzolno postavljen portret pokojnika, koji je vrlo dobro izveden u pshiholokoj obradi lica i u opoj kompoziciji postignutoj slobodno modeliranim ogrtaem. Konzola za portret sastoji se od tipine polukugle, sa stiliziranim i geometriziranim biljnim ornamentima. Donji dio arhitekture je miran i funkcionalan, no etiri kamena stupa koja nose teki svod su dematerijalizirani bujnom ornamentikom. Kapiteli su sloeni od ugaonih enskih glava s elementima folklora. Lukovi otvora u formi su velikih polumjeseca, koji su ispunjeni razliitom ornamentikom folklornog podrijetla, izvedeni od arenog mozaika. Na vrhu se nalazi velika kamena kupola, takoer obavijena klesarskom ornamentikom. Mauzolej u cijelosti ostavlja dojam perzijskog ili indijskog spomenika. Mauzolej ure Ruia, Trsat Takoer jedan primjer razbuktale fantazije i ornamentike je mauzolej ure Ruia na Trsatu, koji se sastoji od donjeg dijela, visoke kripte na ijoj je platformi die baldahin kapela u kojoj je u kararskom mramoru izevdena alegorijska skulptura Vjera. Luk oblika mjeseca nad vratima kripte je tipini dekorativni element secesijskih stambenih graevina tog doba. Ornament eljezne ograde platforme podsjea na secesijska ostvarenja.20 Kamena kupola podsjea na veliki jastuk s kojeg na etiri strane vise od kamena izraene velike rese. Nadgrobni spomenik M. Franasovia, Supetar Na grobnici Franasovia u Supetru istie se veliki bronani reljef Pieta koji s obzirom na kompoziciju podsjea na reljef Deposizione na sijenskom groblju, njegovog uitelja G. Duprea.21 Slinost je u poloaju Marije i mrtvog Krista. 22 U ovom reljefu Rendi je bio blii naturalizmu zbog namjere da prikae potpuno mrtvo tijelo Krista, u emu je pretjerao. Lice Marije i Krista modelirani su u najboljem nainu Rendieva realistikog rada.23 Ovaj veliki reljef na granici je realizma i naturalizma, te mu bolje odgovara podatljiv materijal bronce, nego mirni materijal mramora.24

Nadgrobni spomenik Ivana abeca, Trst

20 21

Ibid., str.242. Ibid., str.244. 22 Ibid., str.245. 23 Ibid. str.246. 24 Ibid.,str.249.

11

Nadgrobni spomenik Ivana abeca u Trstu arhitekturom podsjea na starije pseudohistorijske spomenike, iako sadri kamenu kupolu na vrhu. U nii se nalazi gornja polovica figure Vjere , a ispod nje areni sag od mozaika. Figuri manjka protutea donjeg dijela tijela, zbog ega djeluje necjelovito i fragmentarno. Nadgrobni spomenik Eugena Kumiia, Mirogoj Nadgrobni spomenik knjievnika Eugena Kumiia na Mirogoju je tipian primjer Rendieva novog dekorativnog i figurativnog stila. Bone ploe s asocijacijama sarkofaga, i sredinja visoka stela, klesarski su ukraene novom Rendievom ornamentikom. Arhitektonska kompozicija spomenika sastoji se od donjeg poluoblog postamenta, srednjeg dijela s bronanom bistom pokojnika i krugom koji je izaao iz ukrasa polumjeseca, i najgornji dio s geometrijski dekoriranim kamenim kriem. Dekoriran cvjetnim ukrasima od mozaika krug tvori aureolu biste. Osim ornamenata od mozaika, Rendi je mozaik upotrijebio da sloi figure dva maskerona koji se nalaze sa strane. Nadgrobni spomenik Ivana Smrkinia, Korula Za nadgrobni spomenik Ivana Smrkinia u Koruli Rendi umjesto portreta, pred pozadinu velikog kruga s polumjesecom ispunjenim mozaikom, postavlja gornji dio figure djevojke u molitvi, skulpturu nazvanu Oe na. Spomenik se doima pretrpan, iako je polufigura djevojke skladno ukomponirana u spomenik. Portret djeluje simbolino bez obzira na to da je realistiki izveden, postavljen je centralno u odnosu na spomenik, u strogoj simetriji, te sadri folklorne motive izvedene na kapi. Spomenik uokviruje eljezna ograda stiliziranih ukrasnih motiva geometrijskog i biljnog podrijetla.25 Nadgrobni spomenik Tome Kosovia, Trst Na nadgrobnom spomeniku Tome Kosovia u Trstu, Rendi je ponovio kompoziciju s bronanom figurom Zaspale vestalinke. Ovo je najskladniji i najmanje pretrpani spomenik s takvom figurom. Crni i crveni granit postolja tvore jedinstveni monolitni blok, bez ikakvih klesarskih ukrasa, osim nekoliko ravnih profila i s jednim nizom mramornih inkrustacija i ugaonim bronanim perforiranim aplikama. Veliki uspravni bronani svijenjak tvori

25

Ibid., str.246.

12

protuteu bronanoj figuri djevojke. Neugodan dojam ostavlja arenilo saga i previsoki poloaj sjedee djevojke.26 Nadgrobni spomenik Lovre Pavelia, Gospi Nadgrobni spomenik Lovre Pavelia u Gospiu kombinira uobiajeni tip nadgrobne stele s niom natkritom lukom od arenih stakala. U nii je u mramornom poprsju gornja polovica poznate figure Hercegovke, koja takoer djeluje fragmetarno kao i ona na abecovoj grobnici. Prema pogledu djevojke i nagnutoj glavi moemo uoiti da ona neto radi, to ovdje nije prikazano. Nadgrobni spomenik Vicka Mihaljevia u Splitu i nadgrobni spomenik obitelji Colombis u Trstu Meu najljepe nadgrobne Rendieve spomenike spadaju nadgrobni spomenici splitskog naelnika i satirinog pjesnika Vicka Mihaljevia u Splitu i obitelji Colombis u Trstu. Na oba spomenika nalazimo lijepu alegorijsku figuru Meditacija odlijevenu u bronci. Zahvaljujui idejno i likovno uspjeloj figuri Meditacije, te jednostavnosti, istoi i monolitnosti arhitektonskog dijela spomenika, ovi spomenici su njegovi najljepi nadgrobni spomenici uope. Sadre crni i crveni granit s diskretnim pojasom mozaika. Colombisov spomenik sadri veoma dekorativne ugaone aplike u obliku stiliziranih bronanih cvjetova, to obogauje granitno postolje. Na prednjoj strani postamenta ima dva veoma plitka bronana reljefna prizora s pejzanim prikazima zore i sutona, to djeluje likovno sladunjavo i arhitektonski suvino. Nadgrobni spomenik Stjepana Tomaa, Milna Nadgrobni spomenik Stjepana Tomaa u Milni je varijanta svih spomenika s ornamentiranom stelom koji potjeu jo od Bulatova spomenika, samo to u sredini, umjesto polumjeseca ili kruga, kao aureole za statue ili alegorijske figure, ostavlja potpuni otvor luka. Rendi je nakon rata, po povratku u Supetar, bio gotovo slijep da bi mogao izraivati nove projekte nadgrobnih spomenika, zbog ega je radio prema starim projektima, mijenjajui na njima detalje, prema elji naruitelja. Tipino Rendievom ornamentikom, biljnih i ivotinjskih motiva, ispunjen je gotovo svaki kamen ovog spomenika.

26

Ibid.,str.248.

13

Nadgrobni spomenik brae Ivanievi, Krilo Jesenice Na malenom groblju Krila Jesenice, istie se nadgrobni spomenik brae Ivanievi. Spomenik brae Ivanievia je tip baldahina na visokom kamenom postamentu s ukraenim manjim ulazom u kriptu. Ima vitke okrugle stupove s ugaonim jonskim volutama, a na vrhu baldahina je kamena kupola. Napravljen je od bijelog brakog kamena, bez polikromnih ukrasa.27 Nadgrobni spomenici u Supetru Poslijednjih nekoliko nadgrobnih spomenika Rendi je podigao u Supetru, gdje je provodio stare dane, a spomenike je uglavnom izvodio njegov neak Petar Rendi, prema starim i prepravljanim projektima. Nadgrobni spomeni obitelji Andreis u Supetru je veoma skladan i ist u svojoj jednostavnosti, dok je mauzolej Rinalda ulia primjer bogato kienog baldahina. uliev nadgrobni spomenik ima neto povienu kriptu i baldahin na etiri pravokutna ornamentirana stupa i kamenu kupolu na vrhu, te za razliku od ostalih izvedenih spomenika, ovome je dominatni dekorativni luk prelomljen, a donji polukruan.28 Pod baldahinom je postavio sarkofag podginut na etiri noge. Ornamentika je najdoslijednije provedena u Rendievom stilu, te nema asocijacija s historijskim stilovima, osim orijentalnih crta u arabeskama i kupoli.29 Za razliku od jednostavne i funkcionalne kripte s minimalnim klesanim ukrasom na nadvratniku ulieve grobnice, kripta mauzoleja Frane Petrinovia je mnogo vea i bogato je ukraena klesanom ornamentikom Rendievih motiva. Oblikovanje ulaza u samu kriptu s dva dekorativno naglaena dovratnika djeluje zakanjelo secesijski. Unutranjost kripte tvori kapelicu s oltarom i prozorom prema otvorenom moru, sa stalaama za lijesove s obje strane. Secesijski najblii elementi se doimaju kamena ornamentika oltara, s bronanom glavom Krista u aureoli zlatnog mozaika, i antependij. U konanoj varijanti mauzoleja trebalo je postaviti kopiju Hercegovke, no naruitelj je u meuvremenu odbio Rendieva rjeenja, pa je mauzolej povjerio Tomi Rosandiu.30 Danas je to tek niska kripta , fragmenat zaputene grobnice, u sjeni Rosandieva mauzoleja. Ostali Rendievi nadgrobni spomenici na supetarskom groblju su skromni radovi , vie klesarskog nego kiparskog dometa, kao npr. nadgrobni spomenici obitelji Vodanovi i Pizzoli.31

27 28

Ibid., str.250. Ibid., str.253. 29 Ibid., str.254. 30 Ibid.,str.255. 31 Ibid., str.256.

14

Zakljuak Kritiari Rendievih nadgrobnih spomenika obino kao najvei neuspjeh u rjeenjima navode spojeve raznih materijala, uglavnom arenih i razliitih vrsta mramora i kamena, od kojih je upotrebljavao esto crne i crvene vedske granite. To djelovanje arenilom materijala, mozaikom i sl. bilo je vie slikarsko-dekorativno, nego plastino rjeenje nadgrobnog spomenika. Posebno venecijanski mozaici pokvarili su utisak mnogih Rendievih nadgrobnih spomenika. U svom kasnom stvaranju postavljao je mozaik u obliku saga, kako bi njime imitirao ornament i materijal narodnog saga, pokuavajui se pribliiti narodnoj umjetnosti, pa je time mozaik izgubio svoju funkciju. U ranijem stvaranju nije upotrebljavao mozaike. Figure, grupe likova, alegorijski likovi i portreti na njegovim nadgrobnim spomenicima su obino davali vrijednost tim spomenicima. Neke figure pravu vrijednost dobivaju tek kad ih izoliramo iz njihova kienog okvira u kojemu se gue. U veini sluajeva je naruitelj imao glavnu rije, a njegov je ukus obino malograanski, te ne podie spomenik iz estetskih ili kulturnih razloga, ve religioznih. S obzirom da su tijekom stoljea alegrijske figure dospjele u monotone ablone, Rendi je nastojao nametnuti svoje ideje za alegorijske figure, te je i u nekim sluajevima uspio, oslobodivi se svih onih anela koji su zasitili veinu svjetskih grobova. Rendi je u plastici bio realist, te je unato tome uspio ostvariti razne alegorijske figure sa zvunim nazivima: Domovine, Vjere, Nade, Meditacije,... Te likove Rendi je obino radio po ivom modelu, a cjelokupnom kompozicijom uspjenom primjenom tradicija talijanske klasike, dao im je stanovit alegorijski znaaj. Da je Rendi pokuavao dati stvarni alegorijski lik iz svoje mate, bez prirodnog modela, uinio bi neuvjerljivo i loe djelo, to bi se oitovalo u fizionomiji lika. Fizionomije Rendievih alegorijskih spomenika, makar sline jedna drugoj, svaka od njih je individualna. Pogreno bi bilo shvatiti te alegorijske figure kao portrete koji su sluajno postavljeni na nadgrobnim spomenicima, jer je Rendi ipak pred oima imao ideju alegorije koju je elio ostvariti. Potrebnu idealizaciju i alegorijski sadraj postizavao je isto likovnom obradom kompozicije, posebno bogatim draperijama, u koje je na antiki nain oblaio figure. Ivan Rendi kipar je visoke razine koja vezuje sredine i stilove i koja hrvatsku skulpturu ini dionicom europske povijesti umjetnosti. Kako je i sam Metrovi priznao, Rendi je stekao velike zasluge za stvaranje nae kiparske umjetnosti, koja je nakon Rendia znatno pokroila naprijed, jer je Rendi obavio pionirski posao i potakao eu za kiparstvom.

15