Akişkan Yatakli Termi̇k Santraller

1 1.
GR lkemizde enerji politikalarnn ana hedefi ihtiyacmz olan enerjinin zamannda , gvenilir , ucuz , kaliteli , temiz ve ngrlen kalknma hz ile sosyal gelimeyi destekleyecek ekilde temin edilmesi olarak belirlenmitir. Enerji retiminde verimliliin arttrlmas , mmkn olduu kadar yerli kaynaklarn kullanmna ncelik veriilmesi ve yerli kaynaklarn deerlendirilmesinin yan sra daha temiz enerji kaynaklarnn kullanlmas ile kaynak eitliliinin salanmasna da zen gsterilmesi , enerji politikalarmzn nemli prensipleridir. Yukarda belirtilen genel enerji politikalar erevesinde elektrik enerjisi retiminde arlkl olarak hidrolik kaynaklar ve yerli linyitler kullanlmaktadr. Trkiyenin ya rejiminin zaman ve yer bakmndan olduka dzensiz olmas ve meteorolojik koullara bal olarak sk periyotlarla deiim gstermesi nedeniyle hidrolik santraller enerji arz gvenirlilii asndan belli lde bir risk tamaktadr. Ayrca evre acsndan daha temiz bir enerji kayna olmakla birlikte , her enerji retim tesisinde olduu gibi hidrolik santrallerin de evre zerinde etkileri bulunmaktadr. Termik santralarda elektrik enerjisi retiminde arlkl olarak , sanayide ve snmada kullanlmas mmkn olmayan dk kaliteli yerli linyitler deerlendirilmektedir. Bu linyitlerin sl deerlerinin dk , kl ve kkrt oranlarnn yksek olmas termik santrallerimizden kaynaklanan evre sorunlarn yksek klmaktadr. Ancak gelimi emisyon kontrol ve kazan yakma teknolojilerin kullanlmas ve gerekli dier nlemlerin alnmas ile olumsuz evresel etkilerin minimum dzeye indirilmesi mmkn olabilmektedir. Dier taraftan kaynak eitliliin salanmas verimliliin arttrlmas ve temiz enerji retimine zen gsterilmesi asndan doal gaz kombine evrim santralleri kurulmakta ve elektrik enerjisi retiminde doal gaz kullanm arttrlmaktadr. Ayrca temiz enerji retim dikkate alnarak, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmasna ynelik olarak almalar yaplmakta ve 2000li yllar yllarda nkleer enerji ve yksek kaliteli, dk emisyon veren ithal kmr kullanmnn elektrik enerjisi retim sistemine dahil edilmesi planlanmaktadr.
www.makinemuhendisligi.net
2 Elektrik enerjisinin dou blgelerinde retimi , endstriyel ve nfus younluu asndan ihtiyacn ok daha fazla olduu Bat ve Kuzeybat Anadolu blgelerine iletilirken, yksek iletim maliyetinin yaratmakta ve iletim hatt kaybna neden olmaktadr. Youn endstrilemenin meydana geldii Kuzeybat Anadoluda tm enerji arznn %70e varan ksm endstriyel hizmetlerde tketilmektedir.
2. ENERJ RETM SSTEMLER
2.1. Termik Santraller Termik santraller yakt cinsine gre grupta incelenir. Bunlar kat, sv ve az olmak zere e ayrlmaktadr. 2.1.1. Kat yaktl santraller ounluu kmrle alr. Elektrik enerjisi retiminde en ok linyit kmrden faydalanlr. Linyit kmrlerin sl deerleri yaklak olarak 1500-4200 kcal/kg civarndadr.Termik santrallerde bu kmrleri yakan kademeli, dner zgaral veya akkan yatakl sistemler vardr. Yurdumuzda Elbistan, Tavanl, Seyitmer, Kangal,Beypazar, Yataan, Milas, Orhaneli ve an blgelerinde linyit yataklar bulunur. 2.1.2. Sv yaktl santraller Ham petroln ilenmesi sonucu ortaya kan benzin, mazot, fuel-oil ve benzerleri termik santrallerde yakt olarak kullanlmaktadr. 2.1.3. Gaz yaktl santraller Yakt olarak bu santrallerde doalgaz kullanlmaktadr. Bu sistem lkemizde yeni yeni kullanlmaktadr.
2.2. Hidrolik Santraller En ucuz enerji kaynadr. Nehir ve gllerdeki sulardan faydalanmak iin byk gl santraller kurulmu ve kurulmaktadr. Memleketimizde arazinin dalk oluu akarsu ve gllerde byk lde faydalanma kolaylklar getirmektedir. Akarsularn en uygun yerlerine kurulan barajlar yardm ile sular baraj glnde toplanr ve bir ykseklik kazanrlar. Bu ykseklikten den sulardaki enerji baraj yaknlarnda kullanlan hidrolik santrallerde elektrik enerjisine dntrlr. Hidrolik enerji tkenmeyen bir enerji kaynadr.
2.3. Nkleer Santraller Uranyum, toryum gibi elementlerin atomlarnn, reaktrlerde kontroll bir ekilde paralanmas sonucu ortaya ok kuvvetli s enerjisi kmakta ve bu enerji elektrik enerjisi retiminde kullanlmaktadr. Yurdumuzda nkleer santral henz bulunmamaktadr. 2.4. Dier Santraller Rzgar enerjisinden faydalanarak alan 5-100kw gl santraller kurulmutur. Denizlerin belirli yerlerde ve zamanlarda etkili bir ekilde ykselmesi ve geri ekilmesi sonucu oluan bir enerji eklide gel-git enerjisidir. Gnmzde Fransa, Belika, Rusya ve Amerika da bu olaydan faydalanarak alan santraller kurularak daha byk gl santrallerin almalar srdrlmektedir.
3. TERMK SANTRALLER 3.1. Termik Santralarn Snflandrlmas 1. Mterini kullanma amacna gre 2. retim trne gre a. Kuvvet ve snn akuple olmad santralar b. Kuvvet ve snn akuple olduu santralar 3. Buharn trbin ierisinde genilemesine gre a. Kar basnl santralar b. Ara buharl, kar basnl santralar c. Ara buharl, kondensasyon santralar d. Kondensasyon santralar 4. Kurulu ekline gre a. apraz beslemeli santralar b. Blok santralar 5. altrma ekline gre a. Baz yk santralar b. Orta yk santralar c. Pik yk santralar 6. Kullanlan yakta gre 7. Soutma suyu sistemine gre
3.2. Termik Santraln alma Yntemi Elektrik enerjisine dntrlecek olan termik enerjiyi retmek iin, yakt bir buhar kazannda yaklr. Buhar kazan, bir ocak ile bir boru demetinden oluur; borularn iinde dolanan su, burada stlr ve buhar haline geldikten sonra trbinlere gnderilir. Eer yakt olarak kmr kullanlyorsa, bu kmr nce tlp toz haline getirilir; sonra scak havayla kartrlr ve brlrle buhar kazannn yanma odasna pskrtlr. Eer sv yakt kullanlyorsa, bu sv yakt nce akkanlnn artmas iin stlr, sonra kullanlr.
6 600MW'lik bir santralde buhar 565 derecelik bir scakla ve 174 bar dzeyinde bir basnca karlr. Yksek basnl trbinlere yollanan buhar ksmen genleerek trbin arklarn dndrr. Bu ilk aamadan geen buhar, enerjisinin bir blmn korur. Ayn buhar, ayr bir devre araclyla yeniden kazana gnderilir ve tekrar stlr; sonra 34 bar dzeyinde bir basnla, orta basnta alan trbine baslr. Dk basn blmndeyse buhar tam olarak genileir. Bu evrimin sonunda basnc 300 milibara den buhar kondensere gnderilir. Kondenser, buharn yeniden suya dntrld souk bir kaynaktr. Buhar burada, iinde soutma suyunun doland binlerce kk apl boruya temas ederek tekrar suya dnr. Sonra pompalarla toplanr ve yeniden stma evrimine sokulur; bu ama iin trbinin farkl noktalarnda stlan buhardan yararlanlr. Bylece yeni evrim balam olur: su tekrar buhar kazanna girer, burada stlarak buharlatrlr ve trbinlere doru yollanr. Trbinlerin mekanik enerjiyse jeneratr vastasyla elektrik enerjisine dntrlr. Ve son olarak da bir transformatrde gerilimi ykseltilen elektik, genel iletim hatlarna verilir. 3.3. Termik Santral evrimi ekilde bir buhar santral en basit ekliyle gsterilmitir. Kazann buharlatrc blmnde (a) yksek basn altnda (kazan basnc) bulunan besleme suyu, dk bir scaklktan (kondensat scakl) buharlama scaklna kadar izobar olarak stlr ve buharlatrlr. Doymu buhar, daha sonra kzdrclarda (b) kzdrlr. Buradan kan kzgn buharn scaklna taze buhar scakl denir. Kzgn buhar daha sonra trbinde (c) adyabatik olarak kondenser basncna kadar geniler. Bu genileme srasnda buhar scakl da kondensat scaklna kadar der. Trbinden kan rk buhar kondenserde (d) izobar ve izotermik olarak youturulur. Bu youmann salanabilmesi iin, soutma suyu ile buharn kondensasyon ssnn alnmas gerekir. Son olarak kondensat besleme suyu pompas (e) ile tekrar adyabatik olarak kazan basncna kartlr. Borulardaki srtnme ve s kayplarn dikkate almazsak, bu evrimde besleme suyu pompas kndan trbin giriine kadar devam eden sabit basnca kazan basnc, trbin kndan besleme suyu pompas giriine kadar devam eden sabit basnca da kondenser basnc denir. Taze buhar scakl kzdrc kndan trbin giriine kadar, kondensat scakl ise trbin kndan kazan giriine kadar sabit olarak devam eder. Yani yksek basn besleme suyu pompasnda, yksek scaklk ise kazanda elde edilir. Her ikisi de trbinde de urar. Bu evrime Clausius-Rankine evrimi denir. Clausius-Rankine evriminin p,v diyagram ekil basit de
7 grlmektedir. ekil 3.1 ile ekil 3.2deki ayn harf ve saylar ayn noktalar gstermektedir. P-v diyagramnn evreledii alan elde edilen i miktarn verir.
1 b 6 5 a c 2 4 e d f
ekil 3.1. Basit bir buhar santral evrimi
ekil 3.2. evrimin P-V diyagram Clausius-Rankine evrimi, buhar santrallarnn gerek su-buhar evrimi ile karlatrlabilmesi ynnden nem tar. Bu evrim ideal bir evrimdir. nk pratikteki izobar ve adyabatik durum deiikliklerinden meydana gelen sapmalar yok saylmtr. Clausius-Rankine evrimi, ekil 3.1 ve 3.2deki saylar kullanlarak ekil 3.3deki T-s diyagramnda yeniden gsterilmitir. Besleme suyu pompas durum 3 teki suyu kondenser basncndan kazan basncna kadar sktrr (durum4). Bu, izentropik bir ilemdir. Durum 4 teki su kazanda, izobar olarak
8 durum 5e kadar stlr ve bu arada suya q1 ss verilmi olur. Durum 5 de kazan basncnn karl olan buharlama scaklna eriilmitir. Daha sonra suya q2 ss verilerek 5-6 izgisi boyunca buharlatrlr ve sonunda q3 ssnn verilmesiyle 6-1 izgisi boyunca kzdrlr. u halde kazana verilen toplam s miktar
q = q1+ q2+ q3 T1 scaklna kadar kzdrlm olan buhar, trbinde kondenser basncna kadar e entropide genitirilir (durum 2ad). Trbinden kan buhar, kondenserde D2ad3A ssn vererek youur. Bu sy q0 ile gsterelim.
ekil 3.3. evrimin T-S diyagram
3.3.1. Termik santral verimi
ekil 3.3deki T-s diyagramnda, kazana verilen toplam q ss ve kondenserden alnan q0 ss, bu slarn karl olan alanlar ile gsterilmitir. Bu iki deerin fark yararl
9 s miktarn (qyar) verir. Bu yararl s miktar ekilde 1-2ad-3-4-5-6-1 ile gsterilmi olan evrimin ierisinde kalan alana eittir ve teorik olarak, trbinde yararl ie dnr.
qyar = q - q0 Yararl iin, kazana verilen toplam sya olan oran bize Clausius-Rankine evriminin termik (sl) verimi hakknda bir fikir verebilir: = qyar /q = q - q0 / q Termodinamik hesaplarda h-s diyagram T-s diyagramna oranla ok daha kullanldr. nk bu diyagramlardan elde edilen entalpi dleri, basit formller yardm ile bizi sonuca ulatrr.
ekil 3.4. evrimin H-S diyagram 4-5-6-1 izgisi boyunca meydana gelen izobar buharlama srasnda verilen s miktar:
1 4
1 4
q = dq = dh = h1- h4
Ayn ekilde 2ad-3 erisi boyunca meydana gelen izobar youma srasnda sistemden alnan (sistemin dar verdii) s miktar:
10 q0 = h2ad - h3 Bulduumuz denklemler yerine konulursa sl verimi kolayca bulunabilir.
ter = h1-h4-h2ad+h3 h1-h4 Buna Basit buhar evriminin sl verimi de denilebilir. Besleme pompasnn ii trbin ii yannda yok saylrsa denklem basitleerek u hale dnr. ter = h1-h2ad h1-h4 veya = h1-h2ad h1-h4
Isl verim, bu evrimin belirli basn ve scaklk artlarnda teorik olarak eriebilecei en yksek deeri vermektedir. Clausius-Rankine evriminde izobar ve adyabatik olarak kabul edilen durum deiiklikleri, gerekte elde edilmeyecek ideal deiikliklerdir. Bu nedenle, pratikte teorik deerlerden sapmalar meydana gelir. rnein trbinde adyabatik olarak genileini kabul ettiimiz buhar, gerekte ssnn bir blmn evreye geirir. Dolays ile buharn kondenser basncna kadar genilemesi 1-2ad izgisi yerine 1-2 kesikli izgisi boyunca meydana gelir. Bu ise teorik olarak elde edilebilecek maksimum entalpi dmne oranla daha kk bir entalpi dm salar. Yani bu nedenle bir miktar termodinamik kayp meydana gelir. Bu kayp trbinin i verimi ile dikkate alnr. Trbinin i verimi, trbindeki gerek iin teorik trbin iine olan orandr. i = h1-h2 h1-h2ad O halde termik verim ile i verim bize gerek termik verimi (sl verim) verecektir. ger = ter . i = h1-h2 h1-h4 3.3.2. evrim Verimini Artrma Yollar
3.3.2.1. Ara Kzdrma
11 Buhar evriminde balang basnc artrlp, kondenser basnc sabit tutulursa entalpi d miktar artar. Ancak basn arttrlrken ayn anda scaklk da arttrlmazsa slak buhar blgesine girilmi olur. Termik ve mekanik nedenlerle, trbin kndaki buhar slakl %10dan byk olmamaldr (1-X < 0,10). Aksi halde su damlacklar trbin kanatlarnda erozyona sebep olur. Buharn slaklk derecesi, buhar basnc arttrldnda, buhar scaklnn da arttrlmas ile gerekli limitlerin altnda tutulabilirse de bu ok zordur ve byk harcamalar gerektirir. Bu nedenle trbin tek bir gvde yerine, yksek basn, orta basn ve alak basn gvdelerinden meydana getirilir. Taze buhar nce yksek basn basamaklarndan geerek snr erisi yaknlarna kadar geniler.
3 1
8 7
Y.B.
A.B.
Y.B. = Yksek basn A.B. = Alak basn

ekil 3.5. Ara kzdrmal bir buhar santral Daha sonra trbinden kan buhar, ara kzdrcda izobar olarak (2-3) yeniden ve mmknse balang scaklna kadar kzdrlr. Buradan kan buhar trbinin orta basn ve alak basn basamaklarndan geerek kondenser basncna kadar geniler. Bu yolla buharn slaklk derecesi istenilen limitler ierisinde tutulmu olur. ekil 3.6de ki ara kzdrmadaki buhar santralnn h-s diyagram grlmektedir. Byle bir buhar evrimi iin gerek sl verimi aadaki gibidir. = (h1-h2) + (h3-h4) (h1-h6) + (h3-h2) ekil 3.7de
12
Ara kzdrma, buhar evrimi veriminde % 3-5
orannda bir artma salar. Ancak
bununda baz dezavantajlar yok deildir. Trbinler ok gvdeli ve uzundur, yol vermesi daha zordur, gerekli boru miktar ok fazladr ve ara kzdrcnn eklenmesi sonucu kazan maliyeti daha yksektir.
ekil 3.6. Ara kzdrmal bir buhar santralnn H-S diyagram 3.3.2.2. Ara Buhar Alma
Buhar evrimini ykseltmek iin uygulanabilecek bir baka metot da trbin kademelerinden alnan ara buhar ile besleme suyuna n stma uygulanmasdr. Bu metoda rejeneratif metot da denilmektedir. deal bir evrimde snn tm, Carnot evriminde olduu gibi, mmkn olan en yksek scaklkta trbine verilmeli ve en dk scaklkta ekilmelidir. Ara buhar alma ile bu art yaklak olarak salanabilir. ekil 3.7de byle bir evrimin T-s diyagram ve bu evrime gre alan dzenin alma emas grlmektedir.
13
6 2 b 4 c d 3
ekil 3.7. Ara buharl bir santraln alma emas ve T-S diyagram
Trbin ierisinde genilemekte olan buharn bir blm genilemesini tamamlayamadan trbinin kimi basamaklarndan alnr ve besleme suyunun n stlmasnda kullanlr. Geri kalan blm Clausius-Rankine evriminde olduu gibi trbinde, kondenser basncna kadar geniler. ok sayda ara buhar alnmas halinde genileme yaklak olarak 2-4 erisini takip eder ve yararl i alan 1-2-4-5-6-7-1 dir. A56B alan ara buhardan salanan sy, B6712D alan da kazana verilen toplam sy gstermektedir. Bu ideal evrimin verimi besleme pompasnn ii yok saylarak yle yazlabilir. = 1 - (h4-h5) / (h1-h6) Ara buhar alma, evrim verimini %10 kadar arttrr. Buhar santrallarnda ara buhar alma ve ara kzdrma ounlukla beraberce yaplr.
14
4. AKIKAN YATAKLI YAKMA TEKNOLOJLER Akkan yatakta yakma teknolojileri atmosfer basncnda ve basn altnda alan olmak zere iki ana grupta snflandrlr. Bu teknolojiler , akkanlatrma koullarna bal olarak da kabarckl ve dolaml olmak zere ikiye ayrlr. Bu teknolojilerin avantaj ve dezavantajlar genel bilgilerle birlikte aada sunulmutur. an termal sistemde dolaml akkan yatak yanma teknolojisinin uygulanmas ngrlmtr. 4.1. Dolaml Akkan Yatak Teknolojisi
izelge 1. Dolaml akkan yatak teknolojisine ait iletme parametreleri Parametre Yatak scakl ( 0C ) Hz ( m/s ) Kmr besleme parack bykl ( mm ) Emici parack bykl (m ) Ca/S oran SO2 artm ( % ) Yanma verimi ( % ) NOX emisyonu ( ppm ) 4.2. Kabarckl Akkan Yatak Teknolojisi izelge 2. Kabarckl akkan yatak teknolojisine ait iletme parametreleri Parametre Yatak scakl ( 0C ) Hz ( m/s ) Kmr besleme parack bykl ( mm ) Emici parack bykl (m ) Ca/S oran Deer 840-900 0,9-3 0,6-1,8 3 2,5-4 Deer 840-900 4,5-9 1,6-10 1.000 1,5-4 90-95 98-99 10-100
15 SO2 artm ( % ) Yanma verimi ( % ) NOX emisyonu ( ppm ) Yatak ykseklii ( m) Freeboard ykseklii ( m ) Kmr besleme parack bykl ( mm ) Yatak st besleme Yatak alt besleme Fazla hava ( % ) 32 13 20-35 90 90-98 150-350 0,6-1,8 2,4-6
4.3. Dolaml ve Kabarckl Akkan Yatak Teknolojilerinin Karlatrlmas 1. Dolaml akkan yatak da yksek yanma hzndan dolay birim kesit alana den yakt miktar fazladr. 2. Dolaml akkan yatak da bekleme ve temas sresinin uzun ve karmn iyi olmas sebebiyle s ve ktle transferi artmakta ; bylece yksek kazan ve yanma verimi elde edilmektedir. 3. Kademeli yanmadan ve iyi karmadan dolay NOX emisyonu Dolaml akkan yatak da daha dktr. 4. Dolaml akkan yatak teknolojisinin yakt besleme sistemi daha basittir. 5. Dolaml akkan yatak yakma sistemlerinde kullanlan kiretann partikl boyutu daha kk olduundan istenilen SO2 giderme veriminin elde edilmesi iin gereken kireta miktar daha azdr. Dolaml akkan yatak yakma sistemlerinde kullanlan kmrn kkrt ieriine ve kiretann reaktivitesine bal olarak 2-2,5 Ca/S mol oran ile tipik olarak % 90lara varan SO2 giderme verimi elde edilirken kabarckl akkan yatak yakma Sistemlerinde bu verime ulaabilmesi iin Ca/S mol orannn biraz daha arttrlmas gerekir 6. Kabarckl akkan yatak yakma sistemlerinde birim alandan elde edilen g 1,3 MW/M2 civarndadr. Dolaml akkan yatak yakma sistemlerinde ise , partikl boyutunun kk olmas nedeniyle , s transfer katsaylar kabarckl akkan yatak yakma sistemlerinden yksek olup , birim yatak alanndan elde edilen g 4,5MW/M2 civarndadr. bu durumda s transfer sisteminin boyutunu ve maliyetini Dolaml akkan yatak da daha azdr.
16 7. Kabarckl akkan yatak sistemlerinin tasarm basit olup , yatrm maliyeti daha dktr. Ancak yakt ve emici madde gereksinimin fazla olmas nedeniyle kat atk miktar daha fazladr. Dolaml akkan yatak sistemlerinin yatrm maliyeti daha yksektir. Bununla birlikte performans ve yakt esneklii daha fazladr. Bu nedenle kabarckl akkan yatak yakma sistemlerinin ve Dolaml akkan yatak yakma sistemlerinin seimi , kullanlmas dnlen yaktn karakteristiklerine ve fiyatna , evre koruma kriterlerine tesisin kurulaca yer ilgili kstlamalara baldr. 4.4. Akkan Yatakta Yakma Teknolojisini Sorunlar ve Dezavantajlar 1. Akkan yatakta yakma teknolojisi SO2 (kkrt dioksit) ve NOX (azot oksit trevleri) emisyonlarn drmesi acsndan stn bir teknoloji olmasna ramen pratikte aada bahsedilen baz sorun ve dezavantajlarla karlaabilmektedir. 2. Sz konusu yakma teknolojinde akkanlatrma iin belli bir gce ihtiya duyulduundan , retilen enerjinin kk de olsa bir ksm bu amala kullanlacaktr. Tanecikler scak ortamda toz oluumuna sebep olmaktadr. Bu da yatak ierisindeki ortalama tanecik apnn deimesine yol atndan , yanma verimi bu tr anmdan etkilenmektedir. Bu nedenle yksek verimli siklonlara ihtiya duymaktadr. 3. Balang aamasnda iletme glkleri bulunmaktadr. 4. Yatak ktlesinin akkanlamasnn kesildii durumlarda topaklaarak sistemin srekliliini bozmas denetim ve donatmda karlalan balca glktr. Dolaml akkan yatakta yakma teknolojisi kazana beslene kmr ve kireta taneciklerine gerek yanma ve gerekse kkrt tutma reaksiyonlar iin kazanda daha fazla kal sresi saladndan , yksek yanma ve zellikle kkrt tutma verimi salar. Bunun yan sra g santrallerinin gerektirdii kapasitelerde ( 50MW ) sirklasyonlu sistemler bakm masraflar asndan daha uygun sistemlerdir. Dk iletme scakl nedeniyle s transfer yzeylerine kl yapmamas sayesinde sk bakm gerektirmez ve kabarckl akkan yatakl yakclarda olduu gibi yatak i stma yzeylerinin bulunmamas ve ayrca yataa homojen bir ekilde yakt beslemenin kabarckl akkan yataklara kyasla kolay olmas nedeniyle dolaml akkan yatakl yakclar iletme asndan daha sorunsuz tesislerdir. Nitekim almakta ola tesislerdeki ortalama %98 emre amadelik iletme kolaylnn bir gstergesidir.
17 4.5. Plverize Kmr Yakma Teknolojisi Plverize kmr kazanlarnda yanma % 701 200 meshden az olan kmr paracklarn oksidasyonu sonucu oluur. Kazann iindeki en scak blge yakcnn etraftaki hacim olup , scaklk 1.200-1.50000Cye kadar kmaktadr. Akkan yatakl teknolojisinin plverize kmr yakma teknolojisi zerindeki avantajlar aada anlatlmaktadr. Akkan yatakl yakma teknolojisinde yanma odas scakln dk olmas ve dolaysyla bir ok yaktn zellikle dk kl erime scaklna sahip linyitin kl erime scaklna sahip linyitin kl erime scaklnn altnda kalmas nedeniyle , plverize tip santralarda karlalan cruflama ve s transfer yzeylerinde oluacak kirlenmeler nlenmektedir. Bu nedenle , akkan yatakl kazan dizayn yaktn kl zelliine bal deildir. Akkan yatak ierisine kireta enjeksiyonu ile SO2 kazan iinde bertaraf edilmekte ve ilave SO2 artma tesisine ihtiya duyulmaktadr. Akkan yatak ierisinde kat maddelerin hz , gazn hzndan daha dk olduundan, iyi bir karm salanmaktadr. Dolaysyla s ve ktle transferi ok yksektir. Akkan yatakl termik santrallerde S02 emisyonlar dk olduunda, bu teknoloji ile plverize kmrl termik santraller karlatrlmtr. Akkan yatakl teknoloji s sarfiyat ve yatrm maliyeti plverize kmr termik santrallerine oranla daha uygun olduu grlmektedir. Dolaml akkan yatak tesislerinde CO2 emisyonlar baca gaz deslfrizastonlu plverize kmr tesislerine gre %1,1 daha azdr. Plverize kmr teknolojisinde iletme scaklnn linyit kl ergime scaklnn zerinde olmasndan dolay bu teknolojinin Trk linyitlerine uyarlanabilmesi ancak iletme scaklnn tasarm deerlerinin altna drlmesiyle mmkn olmaktadr. lkemizdeki plverize kmr kazanlar hedefledikleri verimin altnda altrlmalarna ramen heterojen bir yapya sahip olan kl zaman iinde su duvarlarnda eriyerek birikmektedir. Bu nedenlerden dolay kazan sl verimi byk lde dmektedir. Sabit elektrik retimini karlamak iin den sl verimin gerektirdii kadar ekstra sl ykleme yaplmas gerekir. Bu da yakt sarfiyatnn artmasna ve tasarm
18 deerlerinin zerinde CO2 emisyonuna yol aar. Dolaml akkan yakma teknolojisinde ise iletme scakl ( 800-9000C ) kl ergime noktasnn altnda olduundan kazan verimi dmemekte ve dolaysyla zamanla CO2 emisyonunu arttran bir etken ortaya kmaktadr.
4.6. Akkan Yatakl Kazanlar Akkan yatakl yanma sistemlerinin allm yakma sistemlerden farkl elemanlarnn bir ksmna yukarda deinilmiti. Yataa kmr beslenebilmesi iin yatak scaklnn tutuma scaklnn zerinde olmas gerekir. Akkan yata bu scakla ulatrmak iin aktif yatak zerinde ve akkanlama havasn besleyen hatta brlrler yerletirilir. Yalnz datc elein ve karm odasnn maruz kalaca termal etki gz nne alnmaldr. Eer kireta ile SO2 tutulmas dnlyorsa gnlk kmr bunkeri gibi gnlk kireta silosu da bulunmaldr. Kmrn aktif yatak yzeyinin hemen zerinde beslemek yeterlidir. Akkan yatakl yanmada farkl olan bir dier husus s transferi borularnn yerleimidir. Aktif yatak iinden yatay gei yapan borularla 250-750 W/M0K aralndaki katsaylarla s transferini gerekletirmek mmkndr. Bu borular doal sirklasyonun salanmas ,erozyonu azaltlmas amalaryla yatayla 10/15 0lik a yapacak ekilde de yerletirilebilir. Is gei yzeyleri akkan yatakta yanmann duvarnda veya tepeden daldrmal biimde de yererletirilebilir. Akkan yatakl yanan sistemlerde kullanlacak siklon tasarmnda, yksek gaz hz ve tanecik yk nedeniyle yanma verimini arttrc deiikler zelliklede gz nne de tutulmaldr. Akkan yatakl yanma sistemleri eitli ynlerden snflandrmak mmkndr. Sistemin alma basncna gre ; Atmosferik basnl ve Basnl akkan yatakl yanma olmak zere ikiye ayrlr. Atmosferik basnl akkan yatakl yanmalarda yatak malzemesinin sirklasyonuna bal olarak kabarckl ve dolaml yatakl olmak zere ikiye ayrlr. Kabarckl olanlar zerinde en youn alma yaplm akkan yatakl yanma tipidir. Dolamllarn avantaj ise kireta tketimin byk lde azaltm olmalardr. Basnl tiplerde reaktr hacmi daha da klmekte ve kombine evrim kullanlabilmektedir. Ancak gerek dolamllar gerekse basnl akkan yatakl yanmalar byk sistemlerde ve termik santrallerde uygulama alan grmektedir.
19
Endstriyel boyutlarda yaygn olarak kullanlan kabarckl akkan yatakl yanmalar yatay , dey ve kompozit tip olmak zere ana gruba ayrlrlar. Yatay tip kabarckl akkan yatakl yanmalar: Mevcut kazan tasarmlarnn ve kazanlarn kullanlabilmesi fikrinden kaynaklanmtr. Aktif yatan iine ekstra s transferi borusu yerletirilebilir. Ancak kazan stnde yaplan beslemede kullanlan kmrn fazla uucu madde iermemesi arzulanr. Dey Tipli Akkan Yatakl Yakclar : akkan yatak operasyonuna daha uygundur. Yk kontrol ve yatan devreye alnmas daha kolaydr. Ancak byk sistemlere geerken, kesiti ve ykseklii ok artm akkan yatakl yakc yerine modler yaklam tercih edilmektedir. Kompozit Akkan Yatakl Yakclar : Dey akkan yatakl yakc kna duman borulu bir sistem eklenmitir. Bylece, kullanlan yaktn uucu madde ierii artsa bile uucu madde ve tanan tanecikler yanmasn duman borulu kazanda da srdrmektedir. Duman borulu sistem ayn zaman da siklon grevini de stlenmektedir. Akkan Yatakl Yakclar doal veya zorlamal sirklasyonlu, birden fazla aktif yatakl, konkav elekli olmak zerede gruplara da ayrlrlar. Firmalarn tasarm farkllklarna gre deiik tipte akkan yatakl yakclar mevcuttur. Bir yata dieriyle karlatrrken mutlaka iletme koullar ve kullanlan yakt gz nne alnmaldr.
20 ekil 4.1 Bir kazann emas (Benson tipi) 4.6.1. Besleme Suyu n Istclar Besleme suyu, baca gazlar yada buhar ile stlabilir. Baca gazlar ile stlan bir boru sisteminden oluurlar. Ara buhar ile stlan n stclar ise kazandan nce ve besleme suyu devresi zerine imal edilirler. Bu devredeki konumu ynnden besleme suyu pompasndan nce gelen n stclara alak basn n stclar, besleme suyu pompasndan gelen n stclara da yksek basn n stclar denir. Bunlar genellikle yzeyli tip n stclar ya da karmal tip n stclardr. Yzeyli tip n stclar ierisinden besleme suyu geen borular ile bu borularn ierisinde bulunduu bir gvdeden oluurlar. Borularn zerinden geen ara buhar, ssn suya vererek youur. Youan su, bir yan kondensat pompas ile su-buhar devresine yeniden katlr. Karmal n stclarda ise ara buhar, n stcsnn ierisine girerek besleme suyu ile karr ve kondensasyon ssn besleme suyuna verir. besleme suyu n stclarna ekonomizr de denir.
Ekonomizrler kazanda, kzdrclardan gelecek ekilde imal edilirler ve ilerinden su akan
21
Taze buhar
Kzdrc
Baca gaz
n stc
hava
Kazan rk buhar trbini Kompresr
Yol verme metodu
Yakt
ekil 4.2 Kazan ve n stclarn ak emas
4.6.2. Hava n stclar(luvo) Besleme suyu n stclarndan kan baca gazlar olduka scaktr. Bu nedenle, baca gazlarnn artan enerjisinden hava n stclarnda (Luvo) da yararlanlabilir. ki deiik tip hava n stcs bulunmaktadr. Bunlardan bir tanesi rekperatif n stcs, teki ise rejeneratif n stcsdr.
Rekperatif n stclarda stma yzeylerinin bir tarafndan srekli olarak baca gazlar, teki tarafndan ise ters ynde taze hava gemektedir. Baca gazlar ile taze hava arasndaki s transferi, stma yzeyleri aracl ile gerekleir.
Rejeneratif n stclarda, enerji akmlatr olarak alan yzeyler, bir rotor zerine ve radyal ynde monte edilmitir. Rotorun devri genellikle 2-5 dev/dak dr. Bu dnme srasnda yzeyler srekli olarak bir baca gaz akyla karlarlar. Bu ekilde, enerji akmlatr olarak alan yzeyler, nce baca gaz ile snr ve daha sonra da aldklar bu enerjiyi taze havaya verirler. Bu yzeylerin et kalnlklar genellikle 0,5 mm dolaylarndadr.
22 Bu tip hava n stclarna Ljungstrm n stclar da denir. Bu n stclarn avantaj ok geni yzeylerin, kk bir hacime sdrlabilmesidir. Bununla beraber, her iki gaz yolu arasndaki szdrmazln salanabilmesi nemli olduu kadar da zordur. nk, taze hava basn altnda, baca gazlar ise vakum altnda bulunmaktadr.
Plverize kmr ocaklarnda yanma havasna ortalama 400 C a kadar n stma uygulanabilir. Izgaral ocaklarda ise ancak dk n stma scaklklarna izin verilebilir.
Baca gazlar 120 C scakla kadar soutulabilir. Bu scakln altna inildiinde gazlarn iindeki su buhar ve kkrt yzeylerde korozyona sebep olur.
baca gaz
taze hava
Rekperativ n stcs
Regenerativ n stcs
ekil 4.3 Rekperatif ve regeneratif tip hava n stclar
4.6.3. Besleme suyu pompas
Kazanlara srekli olarak ve yeterli miktarda besleme suyu salanabilmesini garanti altna alabilmek amacyla eitli lkelerdeki yetkili kurulular tarafndan baz kurallar ortaya konulmutur. Bu kurallara gre her kazann en az iki besleme suyu pompas olmas ve bu pompalarn birbirlerinden farkl birer enerji kayna tarafndan altrlmas gerekmektedir. Ama, herhangi bir pompa yada enerji kaynanda meydana gelebilecek arzann kazan almasn etkilememesidir.
23 Kullanlan iki deiik tip enerji kayna genellikle buhar ve elektriktir. Bununla beraber, birbirinden tmyle bamsz iki ayr elektrik enerjisi kayna bulunmakta ise, her iki besleme suyu pompas da elektrik gc ile altrlabilir. Ayn ekilde, apraz beslemeli santrallarda olabilecei gibi, buhar enerjisinin tmnn kesilmesinin sz konusu olmayaca santrallarda her iki pompa iin de buhar gcnden yararlanlabilir.
Din normlarna gre, standart kazan basnlar yledir: 13, 16, 20, 25, 32, 40, 64, 80, 125, 160 kgf/cm Kazanlarn standart buhar tonajlar ise: 20, 25, 32, 40, 50, 66, 80, 100, 125, 160, 200, 250 t/h
Kazan kapasitesi ynnden gerekli olan min. Besleme suyu miktar, kazann max. Devaml gcne eittir. Bu deer ise kazan nominal gcnn 1,25 katdr. Besleme suyu basnc aada verilecek olan kurallarn 4. maddesine gre saptanmaldr. Borular, flanlar, dirsekler ve dier fittings elemanlarndaki basn kayplar kazan nominal basncnn %5i kadar alnmaldr.
Besleme suyu pompalarnn seimi ve kullanlmas konusunda aada belirtilen kurallara uyulmaldr.
a) Her buhar santralnda en az iki besleme suyu donanm bulunmaldr. b) Eer yalnzca iki ayr besleme suyu donanm bulunmakta ise bunlardan her biri aadaki koullar salayabilmelidir. Eer o donanmdan beslenen tm kazanlarn otomatik besleme suyu kontrol mekanizmas yoksa yada kazanlarn toplam buhar tonaj 30ton/h in altnda ise her besleme suyu pompasnn kapasitesi, kazanlarn maksimum buhar gleri toplamnn en az 1,6 kat olmaldr. Eer o donanmdan beslenen btn kazanlarn otomatik besleme suyu kontrol mekanizmas varsa ve kazanlarn toplam buhar tonaj 30ton/h n
24 zerinde ise,her besleme suyu pompasnn kapasitesi, kazanlarn maksimum devaml buhar gleri toplamnn en az 1,25 kat olmaldr. c) Eer ikiden fazla besleme suyu pompas bulunmakta ise, ayn anda devre d olabilme olana bulunan pompalardan geriye kalan pompa yada pompalarn toplam kapasitesi, kazanlarn maksimum devaml buhar gleri toplamnn en az 1,25 kat olmaldr. d) Besleme suyu pompalar, yukarda aklanan besleme suyu miktarlarn maksimum kazan buhar basnc deeri ile pompa ve kazan arasndaki basn kayplarnn toplamndan bulunacak basn deerinin %10 fazlas olan bir basnta bile sirkle edebilmelidir. e) Besleme suyu pompalarnn altrlmasnda, birbirinden bamsz en az iki enerji kayna bulunmaldr.
Besleme
suyu
pompalarnn
tiplerini
belirleyecek
hibir
norm
yada
kural
bulunmamaktadr. Prensip ynnden hem santrifj pompalar ve hem de deplasman pompalar kullanlabilir. Bununla beraber deplasman pompalar kk gler ve yksek basnlar iin tercih edilirler. nk bu pompalarn verimi olduka yksektir.
Byk gler iin santrifj pompalar daha caziptir. Bu pompalarn fiyatlar daha ekonomik, kapladklar hacim daha kk ve reglajlar daha basittir.
4.7. Buhar Trbinleri Bir buhar trbini genel olarak yatay ekseni etrafnda dnebilen bir trbin rotoru bu rotor zerine monte edilmi olan ve rotorla beraber dnen hareketli kanatlar trbin gvdesi bu gvde ierisinde bulunan i gvde sabit kanat tayclar ve sabit kanatlardan meydana gelir. Rotor her iki taraftan radyal yataklarla yataklanmlardr. Eksenel yatak rotoru eksenel ynde sabitletirir. Buharn trbinden dar kamasndan sz konusu olduu yerler labirentlerle donatlmtr.
25
Kazandan gelen taze buhar ani kapama ventilinde , giri kasasndan, ayar ventilinden geerek llelere ve buradan da genellikle Curtis yada Laval arkna gelir. Bu arktan kan buhar gvde ierisine girerek trbinin tm kanat basamaklarndan akar. Buhar,trbinin ierisinde ilerlerken i meydana getirir ve hacmi geniler. Bu nedenledir ki trbin sabit ve hareketli kanatlar basamaklar ilerledike daha uzun imal edilir. Buhar,yaral enerjisini kanatlar yardmyla rotora verdikten sonra, rk buhar gvdesinden geerek kondensere dklr. eitli basn basamaklarndan alnan ara buhar borularla gvdeden ayrlarak kullanlaca yere gnderilir. n yatak gvdesinde bulunan ana ya pompas, rotora balanmtr. Bu pompa yataklar yalanmas trbin reglaj gerekli olan basnl ya salar. Yine n yatak gvdesinde bulunan hz gven mekanizmas ve hz reglatr trbin rotoru tarafndan dndrlr. Hz gven mekanizmas, rotor ile hareketli kanatlar ar hza kar ve ani Kapama ventilini harekete geirerek korur. Hz reglatr, ayar ventili ile birlikte sabit bir hz ve g temin edilmesini salar. Trbin k tarafnda bulunan jeneratrn indktr (yani jeneratr rotoru) trbin rotoruyla kaplinlenmitir. Trbinlerde genellikle birde dndrme dilisi (virr dzeni) bulunmaktadr. Santralin devre d olmasndan sonra rotoru, virr araclyla dk bir hzda dndrmeye devam edilmektedir. Bunun nedeni, souma srasnda rotorun bel vermesi ve zellikle ar rotorlarn radyal yataklar zedelenmemesidir. Grld gibi buhar trbini bir akm makinesidir. Buharn entalpisi bu makine da nce kinetik enerjiyi ve daha sonrada mekanik ie dnr. Trbin giriindeki buharn, basn ve scaklna bal olarak bir entalpisi vardr. Buhar trbin ierisinde genileyerek akarken basn enerjisi, trbin gvdesine yerletirilmi olan bir sabit kanat diskinden kinetik enerjiye dnr. Bu kinetik enerji, buharn trbin rotoru
26 zerinde bulunan bir hareketli kanat diskinde yn deitirmesi srasnda ise mekanik ii meydana getirir. Birbiri ardna sralanm olan teki sabit ve hareketli kanat disklerinde ayn ilemi tekrarlanmas ile, buharn trbin giri ve trbin k entalpileri arasndaki fark mekanik ie dnm ve bu i rotora verilmi olur. Bir sabit kanat diski ile bir hareketli kanat diski bir trbin basaman meydana getirir. Buhar trbinleri genellikle birok basamaklardan meydana gelirler. 4.7.1. Buharn s enerjisinin kinetik enerjiye dnm Bu dnm ya tmyle trbinin sabit kanatlarnda meydana geliir yada hem sabit hem de hareketli kanatlarda oluur. Bylelikle buhar, bir miktar basn kaybederek belirli bir hza eriir. Bir boru kesitinden geen maddenin, rnein su buharnn toplam enerji birim zamanda geen buhar miktarna, buharn kinetik enerjisine ve entalpisine baldr. E= m.(v2/2g+h) Buhar konik bir lleden basn d altnda akarsa geniler. Bu srada toplam enerji sabit kalr, hz artar. Entalpi ise der. M(v12/2g+h1)= m.(v22/2g+h2) V2 hzn V1 hzna oranla ok kk olduunu dnerek denklemi yle yazabiliriz. V2=(2g.(h1-h2) )1/2 Grld gibi lle k hz yalnzca entalpi dne baldr. Ancak, denklem ile verilmi olan hzn teorik k hz olduunu unutmamak gerekir. Gerek k hz ise srtnme kayplar ve dier kayplar nedeniyle daha azdr. Bu kayplar hz katsays ( k) ile dikkate alnr v=k.v2
27 Hz katsays deneylere dayanan bir deerdir ve buhar santrallerinde 0.93 ile 0.97 arasnda deiir. 4.7.2. Buharn kinetik enerjisinin mekanik enerjiye dnm Buhar basncnn ve dolaysyla da entalpi dnn yalnzca sabit kanallarda yada hem sabit hem de hareketli kanatlarda meydana gelmesine bal olarak iki deiik tip trbin ortaya kmaktadr. Bunlardan birisi aksiyon trbini (sabit basnl trbin ) , teki ise reaksiyon trbinidir. Aksiyon trbininde tm d sabit kanatlarda meydana gelir. Hareketli kanatlarda hi bir basn d sz konusu deildir. Reaksiyon trbinlerinde basn ve entalpi dnn ancak bir blm sabit kanatlarda meydana gelir. Geri kalan basn d miktar ise hareketli kanatlarda tamamlanr. Bu nedenle buhar aknn meydana getirdii kuvvete ek olarak, buharn genilemeye devam etmesinin sonucu, sabit kanatlar zerinde bir reaksiyon kuvveti oluur. Bu trbinlere reaksiyon trbinleri denilmesinin sebebi budur. Aksiyon trbinlerinde buhar, sabit kanat diskinde meydana gelen belirli bir entalpi dne bal olarak hz kazanr. Mutlak hzn yalnzca evre ynndeki bilekesi rotor zerinde bir dndrme kuvveti meydana getirebilir. Eksenel bilekesi ise yataklarda bir itme kuvvetinin domasna neden olur. Birim zamanda akan ktle miktar cevre hznn yardmyla bu basamaktan rotora geiren g miktar kolayca yazlabilir. Bu g, trbine giren buharn gcnden daha azdr. Reaksiyon trbinlerinin hareketli kanatlarnda entalpi d meydana gelmektedir.
28
Yakttaki Potansiyel Enerji
Kazan Is Enerjisi
Buharn Kinetik Enerjisi
Dndrc Makinada Mekanik Enerji
Jeneratrde Elektrik Enerjisi
ekil 4.4. Buharn trbinde enerji dnm
4.8. Kondenser Buhar santrallarnda kullanlmakta olan kondenserler yzeyli tiptir. Bu sistemlerde youan buhar ile soutma suyu birbirlerine karmazlar. Trbinden kan rk buhar, kondenserin zerindeki geni bir azdan gvdenin ierisine dolar ve soutma borularn yalayarak youur. Daha sonra kondenserin altnda bulunan ve hotwell ad verilen bir haznede toplanr. Buradan alnan kondensat, kondensat pompas ile alak basn n stclarna gnderilir. Soutma suyu borular genellikle bakr borulardr. Kullanlan bakr borularn kalnlklar 1mm dir. Bununla birlikte vakum elde edilebilmesi iin havann emildii yere yakn olan borularn et kalnlklar daha fazla olabilir ya da boru malzemesi bakr-nikele dntrlr. Bu borularn akma snr 30-38kgf/mm dolaylarndadr. Soutma suyu borularnn giri taraflar hidrolik direnlerin azaltlabilmesi iin lle eklinde geniletilir. Bu borular tayan boru aynalar kondenser gvdesine, zel olarak imal edilmi cvatalarla ya da kaynakla tutturulur. Ayna et kalnlklar genellikle 25-30mm dolaylarndadr. Aynalarn birbirlerine olan uzaklklar farkldr. Bunun sebebi, borularn periyodik vibrasyonlara uramalarn ve bu nedenle de boru krlmalarn nleyebilmektir. Kondenserde buhar ile su arasndaki szdrmazlk ok nemlidir. Bu szdrmazlk tam olarak temin edilemezse hem kondenser vakumu bozulur ve hem de soutma suyu ile
29 birlikte eitli tuzlar ve sertlik maddeleri kondensata karr. Bu nedenle borularn aynalara tutturulmas da olduka nemlidir. Borular aynaya yukar ynde hafife eik olarak birletirilirler. Kondenser gvdelerinde bir gven membran da bulunabilir. Bu membrann grevi trbin ve kondenseri atmosfer st basnca kar korumaktr. 4.9. Jeneratrler Elektrik enerjisini mekanik enerjiye, mekanik enerjiyi elektrik enerjisine eviren yada belirli byklkteki elektrik enerjisini baka byklkte bir elektrik enerjisine evirebilen makinelere elektrik makineleri denir. Elektrik makineleri dinamik makineler ve statik makineler iki ana grupta toplanrlar. Jeneratr ve motorlar dinamik elektrik makineleri, transformatrler ise statik elektrik makineleridir. Bunlardan jeneratrler mekanik enerjiyi elektrik enerjisine, motorlarda elektrik enerjisini mekanik enerjiye evirirler. Transformatrler de elektrik enerjisini yine elektrik enerjisine evirirler. Jeneratrler, alternatif akm jeneratrleri ve doru akm jeneratrleri olarak iki eittir. Bunlardan alternatif akm jeneratrlerine senkron jeneratrler de denir. Buhar santrallerinde kullanlan jeneratrler senkron jeneratrlerin yuvarlak kutuplu tipleridir. 4.10. Transformatrler: Transformatrlerin, belirli byklkteki bir elektrik enerjisinin baka byklkteki bir elektrik enerjisine eviren statik elektrik makineleridir. Buhar santrallerinde transformatrler zellikle jeneratr k gerilimi150 kv, 380 kv gibi yksek gerilimlere dntrmekte yada santralin i ihtiyacn karlayabilmek iin jeneratr ve ebeke gerilimlerini 600 , 500, 380 volt gibi deerlere drmekte kullanlr. Transformatrler basit olarak alaml demir sa paket bir nve zerine iki sargdan oluurlar. Primer sarg elektrik enerjisiyle beslenir. Demir nve giri sargsndan akan alternatif akm nedeniyle mknatslanr. Oluan bu manyetik alan nedeniyle sekonder yani k sargsndan yine bir alternatif gerilim endklenmi olur. Bu k sargsnn kapal bir devre oluturmas halinde sargdan alternatif akm alnabilir.
30
Transformatrlerin verimleri ok yksektir. deal olarak bu verim1 kabul edersek giri sargs ile k sargs gleri birbirine eit olur. O halde giri taraf 1, k tarafn da 2 kabul edersek :
U1.I1=U2.I2 Buradan
U1/U2=I2/I1 te yandan transformatrlerin giri ve k taraflarndaki gerilimlerin oranlar ayn taraflarn sarm oranlarna eittir.
U1/U2=n1/n2 Grld gibi sarm says ok olan tarafn gerilimi yksek, az olan tarafn ise gerilimi dktr.
5. BUHAR SANTRALLERNDE SOUTMA SUYU SSTEM , SOUTMA SUYU VE SU HAZIRLAMA TESSLER Buhar santrallerinde su iki ayr blmde incelenmektedir. 5.1. Su-Buhar evrimi Suyu Su- buhar evrimindeki su, yksek basnl santrallerde ok yksek arlkta olan sudur. Bu su doal sularn santral karakteristiine gre eitli ilemlerden gemesi ile elde edilir. Doal sular genellikle ham su olarak adlandryoruz. Ham suyun ar su haline gemesine de suyun artlmas diyoruz artldktan sonra elde edilen su katma suyu ad altnda su- buhar evrimine kartrlr. Su buhar evriminde eitli yerler de sular eitli isimler alrlar. Bu sular be blme ayrmak mmkndr.
31 a) Kondenser suyu: Trbinde i gren buhar kondenserde youarak kondenser suyu adn alr. Bu su gaz alcya kadar kondenser suyu olarak kalr. b) Besleme suyu : Gaz alcdan sonra ayn su besleme suyu adn alr. c) Kazan suyu: Kazana giren su artk kazan suyu olmutur. d) Doymu buhar : Kazanda buharlaan ya buhara doymu buhar denilir. e) Kzgn buhar : Doymu buhar kzdrclarda kzgn buhar haline gelerek trbine girer. 5.2. Soutma Suyu Santraln eitli yerlerinde soutma sular kullanlr. Bunlarda balca iki blmde incelenebilir. a) Kondenser besleme suyu : Trbinde i grm olan buharn soutmak iin kullanlr. b) Donanm soutma suyu : Bu su, santralin eitli yerlerinde ( ya soutucular, pompa vb ) kullanlan soutma suyudur. Genellikle bu i iin artlm su kullanlr. Sistem tmyle kapaldr. Soutma ilemini tamamlayan donanm soutma suyu zel s deitirgelerinde kondenser soutma suyuyla soutularak tekrar i grebilir hale getirilir. Santral iin ar suyun elde edilmesi eitli basamaklar da olur. Su hazrlama sisteminin, santraln basn ve scaklna uygun olarak seilmesi ve gvenle almas iyi bir santral iletmecilii iin ilk kouldur. retilen su ne kadar izlenir iyi kalite olursa, doabilecek problemlerinde o kadar ok nne geilmi olur 5.3. Kazan suyunun hazrlanmas Buhar santrallarnda kullanlan suyun iinde yabanc maddeler bulunmas istenmez. Sularda bulunan kalsiyum, magnezyum ve silisyum gibi maddeler kazanda ve borularda talama oluturarak borular daraltr. Bu durum kazan veriminin azalmasna neden olur. Kazan ta, ocak ile su arasnda bir izole oluturduu iin, ocaktaki snn kazan suyuna geiini engeller. Bunun iin sularn sertlik derecelerinin azaltlmas veya sfra drlmesi gerekir. Bunu gerekletirmek iin birka metot gelitirilmitir. Bunlar 1)Sodyum-Zeolit metodu 2)Hidrojen-Zeolit metodu 3)Kire-Soda metodu 4)Scak metot veya fosfatl metot
32 5)Demineralizasyon metodu gibi metotlardr. Bu metotlarn ortak zellii, sularda bulunan ve kazan yzeyi veya hacmi il, boru aplarn daraltan bileikleri etkisiz duruma getirmektedir. Sertlii giderilen su, bir gaz alcdan geirilerek iindeki gazlar alnr. Suda bulunan gazlar, rnein oksijen oksitlenmeye sebep olaca iin zararldr. Baz kimyasal maddeler ise korozyona neden olarak, paralar ksa durumda kullanlamaz duruma getirir. Kazan besleme suyunun artlmasnda bu durum iin de gerekenler yaplmal. Ayrca i kristalleme ve biriken yabanc maddelerin de dnlerek bu artmann buna gre dzenlenmesi gerekir.
Ham su girii
ekil 5.1 Bir buhar kazan devresinde ki niteler Rakamlarn belirttii nitelerin adlar yledir. 1-Su sertliini giderme nitesi 2-Dzenleyici valf 3-Toplayc 4-Hava ayrc 5-Kazan besleme suyu deposu 6-Buharla alan besleme suyu pompas 7-Elektrikle alan besleme suyu pompas 8-n stc(Ekonomizr) 9-Kazan 10-Su ayrc 11-Buhar makinesi
33 12-Kondenser 13-Valf 14-Jeneratr 5.3.1. Sistemin alma durumu Ham su bir pompa ile bir su kaynandan alnr. Alnan su, sertlik giderme nitesinde(1) yumuatlr. Valf(2), Kollektr(3) ve hava ayrcdan(4) geen su, kazan besleme suyu deposuna(5) boaltlr. Bu depodan pompalarla (6) ve(7) alnan su, n stc(8) yani Ekonomizre gnderilir. n stcda snan su kazana(9) verilir. Kazandan yksek scaklk ve basnta kan buhar, su ayrcdan (10) geer ve buhar makinesine (11) gelir. Buhar makinesi de jeneratr dndrerek elektrik enerjisi elde edilir. Buhar makinesinden kan rk buhar, Kondenserde (12) svlap yeniden kazan suyu besleme devresine katlr. 5.4. Soutma Suyu Yolu Buharn kondenserde youturulabilmesi iin byk miktarda soutma suyuna ihtiya vardr. Soutma suyunun tamam nehir, gl yada denizden alnyorsa buna ak devre ile soutma denir. Bu halde su, alan bir kanala dolarak taraklara ve szgelere gelir. Taraklarda iri pislikler ayrlr. Szgelerde ise su mekaniksel olarak temizlenir. Soutma scaklnn yllk ortalamas ideal artlarda 10-15C olmaldr. Bu deerlerin karl olan kondenser basnc 0.03-0.04 atdr. Soutma suyu pompalar, soutma suyunu kondensere basarlar. Kondensere baslan soutma suyu, burada trbinden gelen buhar youtururken 810C snr. Isnm olan soutma suyu alnd nehir, gl yada denize geri verilir. Soutma suyu miktar, youturulan buharn ortalama 50-70 katdr.
34
ekil 5.2 Ak devre ile soutma Suyun bol miktarda bulunmad yrelerde, kondenserde snm olan soutma suyu kulelerinde soutulur. Eer, kulelerden suyun yukardan aaya doru dklmesi srasnda meydana gelen buharlama kayplarn karlayabilecek kadarda su yoksa o halde haval soutma donanmlar kullanlr. Soutma kulelerinde soutulmu olan suyun scakl 2227C arasnda deiir. Bu deerlerin karl olan kondenser basnc (vakumu) 0.05-0.06 atdr. Soutma kulelerinde soutulan su, soutma suyu olarak kullanlmak zere tekrar kondensere gnderilir. Buna kapal devre ile soutma denir.
ekil 5.3 Kapal devre ile soutma 5.5. Kl Atma nitesi
35 Kl atma donanmnn amac yanma sonucu meydana gelen kl baca gazndan ayrtmaktr. Bu ama iin ok eitli metotlar gelitirilmitir. Hidrolik kl tutucularnda sudan yaralanlr. Bunlarn bazlarnda su sadece kl slatarak keltme, bazlarnda ise ayn zamanda kl tamakta kullanlr. stenildiinde su kelme havuzlarnda klden ayrlarak yeniden kullanlabilir. Haval kl tutucularda kullanlan tama arac havadr. Kln havadan ayrlmas bunkerlerde gerekletirilir. Kln ayrlmas iin kullanlacak metodun seiminde, kln tane irilii, sertlii, herhangi bir ama iin kullanlp kullanlmayaca gibi faktrler rol oynar. Izgaral ocaklardan elde edilen kller yol inasnda kullanlr. Plverize kmr ocaklarndan kan kltende inaat malzemesi olarak yaralanlabilir. Santral kllerinin tutulma ve atlma problemine zellikle eilmek gerekir. Plverize kmr ocakta kazanlarn baca gazlarnda ok miktarda kl bulunmaktadr. Bu durum ise evre sal ynnden olduka byk nem tamaktadr. zellikle yerleme merkezleri yaknlarnda bulunan santrallere yksek bacalar kurmak problemin zmne yeterli deildir. Bu santrallerde luvo ile cebri ekme vantilatr (baca gazn bacaya basan vantilatr) arasna her halde bir kl tutucu yerletirmek gerekir. Baca gaz temizlenmesinde kullanlabilecek en pratik yntemlerden biri baca gaz yoluna bir keltme hcresinin yerletirilmesidir. keltme hcresinden baca gaz hz 1-2 m/s ye drlr ve bylece kl zerrecikleri kendi arlklar ile aaya der. Bu metot da eki kayplar olduka azdr. Ancak byk bir hacme ihtiya ba gstermektedir. Tutulabilen kl oran ise % 70 dolaylarn dadr. Islak kl tutucularda tutulabilen kl oran olduka yksektir. Bu metot da baca gazlar ya bir su perdesinde olduka sk yerletirilmi olan ve zerindeki deliklerden su fkran plakalarn arasndan geer. Islak kl tutuculardan kl ile birlikte baca gaznda bulunan SO2 gazann da bir blmnde sv ile ykanarak alnr. Bununla beraber bu tip kl tutucular da eki kayplar olduka yksek ve su harcamas da epey fazladr. te yandan nemin fazla
36 olmas nedeni ile gerek kl tutucularda ve gerekse baca gaznn daha sonra kat ettii yerler de korozyona kar direnli olan malzemelerim kullanlmas zorunludur. Bu dezavantajlarndan tr slak kl tutucular gnmzdeki santrallerde kullanlmaktadr. Siklonlu kl tutucular merkez ka kuvvetinden yararlanarak alr. Baca gazlar dikey konumda bulunan silindirik bir ayrtcya teetsel olarak girer ve olduka byk bir asal hz kazanr. Bu asal hzn etkisi ile d ynden harekete geen kl zerrecikleri silindirin yan yzeylerinden karak alt blmdeki bir siklona girerler. Burada alnan kller ya tekrar ocaa baslarak yaklr yada kmr curufuna kartrlr. Siklonlu kl tutucularda tutulabilen kl oran %90a kadar kabilir bununla beraber eki kayplar ise olduka yksektir. Gnmzdeki santrallerde bu konuda hemen sadece eletrofiltrelerden
yararlanlmaktadr. Elektrofiltrelerde keltme elektrotlar ile pskrtme elektrotlar elektriksel alan meydana getirirler. Baca gazlar bu elektrotlarn arasndan geerken kl zerrecikleri elektrostatik olarak yklenirler pskrtme elektrotlar 10-70 kvluk bir kaynaktan beslenirler bir redresr burada kullanlacak olan alternatif akm doru akma evirir. keltme elektrotlar topraklanmtr. Yklenmi olan kl zerrecikleri pskrtme elektrolarnda uzaklaarak keltme elektrotlarna doru hareket derler. Burada elektrik yklerini brakan kller fitrenin altndaki siklona dklrler. Elektrofiltrelerde ki her keltme elektrotuna bir silkme dzeni balanmtr. Bu dzen, belirli zaman aralklarnda otomatik olarak harekete geer ve elektrot zerine toplanm olan klleri silker. Bu filtrelere ksaca E-filtre denilmektedir. Elektrofiltrelerde tutulabilen kl oran baca gaz oran ile orantldr. Bu hz 1-3 m/s dolaylarnda olmaldr. E- filtredeki eki kayplar yalnzca 2-4 mmss dir. ayrca bu metotla tutulabilen kl oran %99 un zerine bile kabilmektedir. Elektrofiltrelerin enerji harcamas her 1000m3 baca gaz iin 0,15 0,5 kwh arasndadr. Ayrlm olan kllerin alt sl deeri kimi zaman hala 2000 kcal/kg kadar olabilmektedir. Bu nedenle kller zel bir donanmla tekrar kazana sevk edilebilir.
37
6.
AKIKAN
YATAK
TEKNOLOJSNN
BAZI
LKELERDEK
UYGULAMALARI 6.1. Almanyadaki Uygulamalar Son yllarda evre korumas ile ilgili talepler gittike katlamaktadr.bu sahadaki abalar zellikle yakma tesislerinin yaylm oranlarn azaltmaya ynelmi ve bu fa enerji reten kazanlara ok sayda kkrt ve azot arndrma birimlerinin montajn hzlandrmtr. Ayrca yeni yakma sistemlerinin tasarm , kk ve orta apl kazam operatrlerinin ek kkrt ve azot arndrma birimlerine gerek kalmadan evreye ekonomik olarak korumalarn salamtr. Sekonder birimler iin yaplacak yatrm ve iletme maliyetlerinin, byk enerji santrallerine gre daha yksek olduu unutulmamaldr. Nitekim bu durum ta kmr ve linyit ile dier yaktlar kullanan tesisler arasndaki rekabeti de etkilemektedir. 1970lerin sonlarnda balayan, aslnda son birka yldr ancak anlalan akkan yatak teknolojisini gelitirilerek eitli endstriyel talepleri uygun maliyetlerle karlayacak bir konuma getirilmitir. Akkan yatak ateleme sistemlerinin uygulanmas geni bir yelpaze ierisinde eitli teknolojilere kolayca adapte olabilmeleridir. Almanyada sabit akkan yataklar ince kl, dolanml ve basnl haval zellikleri ile mevcut pazarda nemli bir pay kapmtr. zellikle bu son ilaveler, kirliliklerin yaylmn byk oranda azaltm hatta mevcut snrlarn altna drmtr. Dolanml, basnl akkan yatak ateleme sistemleri Almanyada halen gelime aamasndadr. Elde edilen sonular, bu teknolojinin bina ve yeni tesis yatrmlar kabul edilebilir artyla, gelecek yllarda klasik sabit ve donanml atmosferik akkan yatak sistemlerinin yerini alaca tahmin edilmektedir. Enerji endstrisinde dolanml akkan yatak sistemlerinin varyasyonu kullanlmaktadr. Yanma hcresi stma duvarlarnn belli bir kl atm ile kontrol edildii, termal bal dtan soutmal akkan yatak soutucular birinci varyasyonu oluturmaktadr. Yanma odalar yaklak 850 0C sabit scaklkta iletilebilmektedir. Bu 850 0Clik sabit
38 scaklk, ikinci varyasyonu tekil etmektedir. Yakt ve buhar durumuna bal olarak bu scaklk seviyesinin korunmas s duvarlarnda ekstra yzeyleri ile salanmaktadr. nc sistem de ise atk gazn 450-500 0Cde kn salamak iin yanma hcresinin st ksmna yeteri miktarda s tp demetleri konulmaktadr. Sisteme yerletirilen siklonlar kan gazn iindeki katlar tutarak gazn akkan yataa devrini salar. 1988de Saarbrueck deki Rmerbrcke termik santrali yukarda belirtilen bu sistemle donatlm olup 15600 iletme saati ve 150 t/h buhar kapasitesi ile rekor krmtr. Bu sistem 20000 kj/kg kalori ve % 20-40 uucu ieren buhar kmr ile almaktadr. kinci varyasyona rnek olarak Duisburg belediyesi tarafndan 1985de devreye sokulan donanml akkan yatak ateleme ve soutma sistemi ieren buhar retim tesisidir. Bu tesisin buhar artrm g 270 t/h olup 50000saati akn almaktadr. Bu tesiste %20 kl %1,2 kkrt ieren ta kmr yaklmaktadr. Takmr ve linyit briket tozlar karm ile karbon ieren d kaynakl kl kullanan Berlinde ki 326 t/h buhar kapasitesi ile Moabit termik santrali nc varyasyona rnektir. Bu arada Hindistan cevizi kabuklarnn da yakta kartrlmas denenmitir. rnek olarak verilen bu tesis halen alan ok sayda akkan yatak tesislerinden sadece bir kadr. En son devreye konulan kazan birimi 500 t/h buhar kapasitesine sahiptir. Bu baary halen 10 MW thermal/m2 maksimum yatay kesitli buhar trbinlerine borluyuz. Gelecekte bu ykn arttrlmas ile daha iyi verimler elde etmek mmkn olacaktr. Bunun yan sra buhar trbinlerinin basnl tanklarnda ve sonuta tm tesis boyutlarnda bir klme olacaktr. Bu alanda zellikle basnl akkan yatak teknolojisinin geliimi mit vericidir. 6.2. Fransadaki Uygulamalar Avrupadaki kmrlerinin kkrt oranlar dk olduundan evreyi korumak iin zel bir yakma tekniine gereksinim duyulmamaktadr. Gardannedeki Aluminium Pechiney tesis yksek kkrt ( 9,50gram/termi ) ve kll kmrlerin retildii Fransz Provenve kmr blgesinde bulunmaktadr. evre kirlilii yol amama bakmndan bu tip bir kmrde kkrtszletirme ileminin yaplmasn gerektirir. Kkrt giderme tekniklerinin hepside yanma gazlarndaki SO2yi kire veya kireta kullanarak kalsiyum slfat olarak balama ilkesine dayanr. Klasik kazanlarda kkrt
39 giderme ilemi,baca gazlarn ssn bir ksmnn veya tamamnn alnmasndan sonra kuru, yar-kuru veya slak yntemlerde gerekletirilmektedir. evrimli akkan yatak tekniinde yanma kire ve kireta ilavesi ile kalsiyum slfat kararl olduu 8700C de gerekleir. Kmrn yaklmas ve SO2nin uzaklatrlmas ayn anda ve ayn ara iinde gerekleir. Aada belirtilen nedenlere bal olarak, Provence kmrleri kullanldnda akkan yatak teknolojisinin piyasada bulunan dier teknolojilere gre daha stn olduu grlmtr. Yatrm miktar, zel bir baca gaz kkrtszletirme sistemi ieren klasik kazanlardan daha dktr. Kldeki oran yaklak %50ye varan CaO ve MgO yznden kkrtszletirme iin sisteme ayrca kire veya kire ta eklenmesine gerek yoktur. Provence kmrndeki yksek kl ierii devreden yk miktarnn artmasna yol aar ve bunun sonucu olarak da frn ierisindeki bekleme sresi artar.
7. RNEK PROJE an termik santralnn projesini bizim devimizde katk salayacan dnerek uygulama olarak devimizde inceledik 7.1. Projenin Tanm ve Amalar 7.1.1. Projenin Tanm lkemizin kalknma hamlesinin can damar olan elektrik enerjisinin halkmza ucuz, kaliteli, gvenilir ve temiz olarak sunulmas ve nmzdeki enerji darboazna zm bulunmas iin Trkiye Elektrik retim-letim A.. (TEA) tarafndan, anakkale'nin an linyitlerinin deerlendirilerek bahsi geen blgeye an Akkan Yatakl Termik Santral (TS) kurulmas planlanmtr. nerilen TS, 320 (2x160) MW kapasiteye sahip olacaktr. Yaklak 3 ylda tamamlanmas planlanan projenin, I. nitesinin 32 ayda, II. nitesinin ise 34
40 ayda hizmete girmesi ngrlmektedir. letmeye getikten sonra, TS de ylda yaklak net 2,25 Milyar kW saat elektrik enerjisi retilecektir. Santraln ekonomik mr 30 yl olarak ngrlmektedir. Blgede yer alan an linyitlerinin, 320 MW civarnda bir termik santraln ihtiyacn ekonomik ekilde karlayacak bir rezerve sahip olmas nedeniyle santraln, an Linyitleri letmesi (L)'ne ortalama 3,5 km uzaklkta , Durali kynn kuzeybatsnda Yayaky ile Kulfa kyleri arasnda kurulmas planlanmaktadr. Tesisin yllk linyit ihtiyac ortalama 1.820.000 ton'dur. Santraln su ihtiyac Kocaay ve/veya Kazdere alvyonlarnda alacak kuyulardan temin edilecektir. Suyun temin edilecei alternatif sahalar ekil 1.2'de gsterilmitir. Santralde oluacak kller, santral sahasnn yaklak 2 km kuzeydousunda, Kulfa kynn ise yaklak 750 m kuzeyinde yer alan kl depolama sahasnda depolanacaktr. 7.1.2. Trkiye'nin Elektrik Enerjisi Politikas lkemizde, enerji politikalarnn ana hedefi, ihtiyacmz olan enerjinin zamannda, gvenilir, ucuz, kaliteli, temiz ve ngrlen kalknma hz le sosyal gelimeyi destekleyecek ekilde temin edilmesi olarak belirlenmitir. Enerji retiminde verimliliin arttrlmas, mmkn olduu kadar, yerli kaynaklarn kullanmna ncelik verilmesi ve yerli kaynaklarn deerlendirilmesinin yan sra, daha temiz enerji kaynaklarnn kullanlmas ile kaynak eitliliinin salanmasna da zen gsterilmesi, enerji politikalarmzn nemli prensipleridir. Yukarda belirtilen genel enerji politikalar erevesinde, elektrik enerjisi retiminde arlkl olarak hidrolik kaynaklar ve yerli linyitler kullanlmaktadr. Trkiye'nin ya rejiminin zaman ve yer bakmndan olduka dzensiz olmas ve meteorolojik koullara bal olarak sk periyotlarla deiim gstermesi nedeniyle, hidrolik santraller enerji arz gvenirlilii asndan belli lde bir risk tamaktadr. Ayrca, evre asndan daha temiz bir enerji kayna olmakla birlikte, her enerji retim tesisinde olduu gibi hidrolik santraller da evre zerinde etkileri bulunmaktadr. Termik santrallerde elektrik enerjisi retiminde arlkl olarak, sanayide ve snmada kullanlmas mmkn olmayan dk kaliteli yerli linyitler deerlendirilmektedir. Bu
41 linyitlerin sl deerlerinin dk, kl ve kkrt oranlarnn yksek olmas, termik santrallerimizden kaynaklanan evre sorunlarn nemli klmaktadr. Ancak, gelimi emisyon kontrol ve kazan-yakma teknolojilerinin kullanlmas ve gerekli dier nlemlerin alnmas ile olumsuz evresel etkilerin minimum dzeye indirilmesi mmkn olabilmektedir. Dier taraftan, kaynak eitliliinin salanmas, verimliliin arttrlmas ve temiz enerji retimine zen gsterilmesi asndan doal gaz kombine evrim santralleri kurulmakta ve elektrik enerjisi retiminde doal gaz kullanm arttrlmakladr. Ayrca, temiz enerji retimi dikkate alnarak, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmasna ynelik olarak almalar yaplmakta ve 2000'li yllarda nkleer enerji ve yksek kaliteli, dk emisyon veren ithal kmr kullanmnn elektrik enerji retim sistemine dahil edilmesi planlanmaktadr. Elektrik enerjisinin dou blgelerinde retimi, endstriyel ve nfus younluu asndan ihtiyacn ok daha fazla olduu Bat ve Kuzeybat Anadolu blgelerine iletilirken, yksek iletim maliyeti yaratmakta ve iletim hatt kaybna neden olmaktadr. Youn bir endstrilemenin meydana geldii Kuzeybat Anadolu'da tm enerji arznn %70'e varan ksm endstriyel hizmetlerde tketilmektedir. 7.1.3. Projenin Amac TS projesi ile, anakkale ilinin an ilesi yaknlarndaki an linyitleri kullanlarak, blgenin elektrik enerjisi ihtiyacnn yine blge iinden karlanmas salanacaktr. TS nn temel amalar aada belirtilmektedir: Her yl artan elektrik enerjisi talebinin karlanmas, Ulusal elektrik sistemindeki istikrarn salanmas, Ulusal linyit kaynaklarnn kullanlmas, Blgede ve lkede saylar hzla artan sanayi tesislerine salkl ve srekli enerji salanmas lkemize yeni ve gelimi teknolojilerin getirilmesi. 7.1.4. Projenin Ekonomik nemi
42 lkenin byk lekli sanayi yatrmlar yapabilmesi iin bu tr faaliyet ihtiyalarm karlayabilecek miktarda enerji retmesi gerekmektedir. Bu balamda, lkenin enerji politikas, mevcut tketim talebinin karlanmasnn yannda, yeni yatrmlar iin gerekli enerji altyapsnn da salanmasdr. Trkiye'nin yllk elektrik enerjisi retim ve tketimi Tablo 7.l'de verilmitir. Trkiye'de sanayilemeye ve nfus artna bal olarak, elektrik enerjisine olan gereksinim de srekli bir art gstermektedir. Yaplan elektrik enerjisi planlama almalarna gre, elektrik enerjisi talebinin 1999 ylnda 120.000 GW saat civarnda olaca, 2000 ylnda ise bu rakamn yaklak 130.000 GW saate ulaaca tahmin edilmektedir. 2003-2020 yllan arasn kapsayan uzun Dnem Elektrik Enerjisi Planlama almalarnda, enerji retimi ve puant g taleplerinde ortalama %7'Iik bir art ngrlmekte olup, elektrik enerjisi ihtiyacnn yaklak olarak 2005 ylnda 200.000 GW saat, 2010 ylnda 290,000 GW saat, 2020 ylnda ise 550.000 GW saat olaca tahmin edilmektedir. Bu koullar altnda, enerji retimi iin gerekli yatrmlarn yaplamamas durumunda, yakn gelecekte elektrik enerjisi temininde bir darboazla karlalmas kanlmazdr. izelge 7.1. Trkiye'nin Elektrik Enerjisi retimi ve Tketimi Yllar 1990 991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Brt retim (GW saat) 57.543 60.246 67.342 73,807 78,22 86.247 94.862 103,296 Net Tketim (GW saat) L_ 49.283 53.985 59.237 61.401 67.394 74.157 82.300 46.820
Avrupa lkelerinde kii bana den yllk ortalama elektrik enerjisi tketimi yaklak 7.000-8.000 kW saat civarndadr. Batnn nde gelen gelimi lkelerinde bu deerin ylda 12.000 ile 14000 kW saat civarnda olduu grlmektedir. Karlatrma yapmak asndan, Trkiye'deki kii bana den elektrik enerjisi tketiminin Almanya ve Fransa'nn bete biri, ngiltere ve talyann drtte biri seviyesinde olduunu vurgulamak gerekir. Trkiye'de, kii
43 bana den elektrik tketimi 1997 ylnda 1.314 kW saat olup, bu deerin gelecek yzyln ilk on ylnda 3.000 kW saat civarna ulamas hedeflenmektedir. Bu balamda, Trkiye'de kii bana den elektrik tketiminin 21. yzyl ortalarmla ulaaca deerin dahi, nde gelen batl lkelerin u anki tketim deerlerinin ok altnda kalaca aka grlmektedir. Aada belirtilen koullar ve talep tahminleri dikkate alndnda, enerji ihtiyacn karlamak iin elektrik retim kapasitesinin arttrlmasnn zorunlu olduu aka grlmektedir. Ayrca, artan enerji taleplerinin karlanmasnda yerli kaynaklara arlk verilmesinin yan sra, kaynak eitliliinin salanmas da enerji politikamzn nemli prensiplerinden biridir. Bu nedenle, elektrik enerjisi retiminde hidrolik kaynaklarn ve yerli linyitlerin arlkl olarak kullanlmasna karlk, doal gaz kullanmnda son yllarda da nemli bir art grlmektedir. izelge 7.2. Trkiye Elektrik Enerjisi Uzun Dnem Talep Tahmini Yl Puant G (MW) 2003 2004 2005 2006 27.261 29.466 31.850 34.312 (%) 8,09 8,09 7,73 7,73 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 39.965 39.823 42.902 46.219 49.731 52.993 56.470 60.175 64.122 68.328 72.811 7,73 7,73 7,73 7,60 6,56 6,56 6,56 6,56 6,56 6,56 231.794 249.714 269.021 289.820 308.807 329.062 350.653 373.659 398.168 424.286 452.123 7,73 7,73 7,73 7,73 6,55 6,56 6,56 6,56 6,56 6,56 6,56 G Art Enerji Art (%)
Enerji (GW saat) 170.807 184.624 199.560 215.159
8,09 8,09 7,82
44 2018 2019 2020 77.587 82.677 88.100 6,56 6,56 6,56 481.780 513.386 547.060 6,56 6,56 6,56
Ylda yaklak net 2,25 Milyar kW saat'lik elektrik retimi yapmas ngrlen TS, Ege Blgesi'nin kuzeyi ile Trakya ve Marmara blgelerinin enerji ihtiyacnn karlanmasna katkda bulunacaktr. Ayrca, anakkale i! snrlar ierisinde bulunan endstriyel ve dier tesislerin enerji ihtiyac da, kurulmas planlanan TS'den kesintisiz olarak karlanabilecektir. Sonu olarak, nerilen projenin gereklemesi, yakn gelecekte Trkiye'nin kar karya kalaca enerji arzndaki skntnn zmlenmesi asndan byk nem tamaktadr. izelge 7.3. Trkiye Elektrik Enerjisi retiminin Birincil Enerji Kaynaklarna Gre Geliimi (GW saat) Yakt Tr 1993 Kat Yaktlar Ta Kmr Linyit TOPLAM Sv Yaktlar Fuel-OiI Motorin LPG Nafta TOPLAM Doal Gaz Jeotermal Dier TERMK TOPLAMI HDROLK TOPLAMI 5.171,4 3,1 5.174,5 10.788,2 77,6 56,4 39.856,6 33.950,9 5.546,8 2,0 5.548,8 13.822,3 79,1 50,9 47.735,8 30.585,9 5.498,2 6. 1 74,4 273,8 5.772,0 16.579,3 86,0 222,3 50.706,5 35.540,9 365,2 6.539,6 17.174,2 83,7 175,4 54.386,5 40.475,2 6.520,7 531,4 105,2 7.157,3 22.085,6 82,8 294,0 63.479,7 39.816,1 1796,1 21.963,8 23.759,9 1.977,6 26.257,1 28,234,7 2.232,1 25.817,8 28.046,9 2.574,1 27.839,5 30.413,6 3.272,8 30.587,2 33.860,0 7994 Yllar 1995 1996 1997
45 GENEL TOPLAM 73.807,5 78.321,7 86,247,4 94.861,7 103.295,8
7.1.5. Projenin Sosyal Ynden nemi anakkale ilinin 1997 yl toplam nfus deeri 448.815 olup, bu nfusun yardan fazlas (250.249) kylerde yaamaktadr. an ilesinde ise, 1997 toplam nfusunun (50.501) yaklak yars (25.156) ile merkezindedir, 1990 yl nfuslaym sonularna gre, anakkale ilinin nfus art oran (%o7,13), Trkiye ortalamasnn (%o21,71) altnda kalmaktadr, Bunun balca nedeni ise, ilden darya olan gtr, nerilen TS nin inaat ve iletme aamalarnda oluabilecek dorudan ve dolayl istihdam olanaklar ile dorudan ve dolayl harcamalarn, bu gn nlenmesi ve blgedeki endstriyel gelimenin desteklenmesi asndan yarar salayaca tahmin edilmektedir. TS nin dier br nemli katks ise, Trkiye iin henz yeni olan akkan yatakl yakma teknolojisinin lkemizde byk lekli elektrik retiminde kullanlmas ile evreyle dost santrallere yeni bir rnek tekil etme imkann yaratacak olmasdr. 7.1.6. evresel Etki Deerlendirmesi TS projesine ait evresel Etki Deerlendirmesi (ED) Raporu TBTAK-Marmara Aratrma Merkezi (TBTAK-MAM), Enerji Sistemleri ve evre Aratrma Enstits tarafndan, TEA ile imzalanan szleme uyarnca hazrlanmtr. 29 Eyll 1998 tarihinde evre Bakanlna sunulan ED raporu hakknda, 27 Ekim 1998 tarihli I. ve 26 Kasm 1998 tarihli II. nceleme-Deerlendirme Komisyonu (DK) toplantlarnda Komisyon yeleri tarafndan gndeme getirilen ve Bakanla ulam eitli dilekelerde yer alan hususlarn giderilmesi amacyla, 26.11.1998 tarihinde DK tarafndan revizyon karar alnmtr. Bu sre ierisinde, 19 Kasm 1998 tarihinde an ilesinde ED ynetmelii gereince Halk Katlm Toplants dzenlenmitir. Bu Rapor, sz konusu karar dorultusunda hazrlanmtr. Raporun kapsam, Bakanlka yrtlen DK toplantlar ve eitli dilekelerde yer alan hususlar ve evre Bakanl tarafndan hazrlanan "Termik Santraller iin ED Format" erevesinde belirlenmitir.
46
Sz konusu alma, aadaki konular kapsamaktadr: Proje alannn ve muhtemel alternatif alanlarn tanmlanmas, nerilen termik santraln teknolojik alternatiflerinin tanmlanmas, Projeden etkilenebilecek evrenin mevcut zelliklerinin belirlenmesi, Projenin evre zerine olabilecek etkilerinin tanmlanmas ve kestirilmesi, Olas evresel etkileri engellemek veya azaltmak iin uygulanacak kontrol yntemlerinin belirlenmesi, lgili standartlar amas muhtemel kalc etkiler in alnacak nlemler hakknda nerilerin gelitirilmesi. Etki deerlendirmesi alanlarn almalar sonra tespiti, proje sahas ve evresinin ve mevcut n
zelliklerinin etkilenebilecek
belirlenmesinden
gerekletirilmitir. Proje faaliyetlerinden teknik artname
tasarm parametrelerine dayal almalarn nda yaplmtr. Zaman snrlar: Olas etkiler ve bu etkilerin sreleri; inaat, iletme ve iletme sonras gibi deiik proje aamalar dikkate alnarak incelenmitir. Yer snrlar: almalar, sadece projeden dorudan etkilenecek olan yakn evre (tesis sahas, yakn yerleim birimleri, vb.) ierisinde deil, gerek duyulmas halinde projeden dolayl olarak etkilenebilecek daha byk bir alan ierisinde de yrtlmtr. Biyofiziksel etkilerin incelenmesi amacyla,80 kmx80 km.lik bir alan ve sosyo-ekonomik etkilerin belirlenmesi iin arlkl olarak, anakkale li ile an ilesi ele alnmtr. 7.2. Proje in Seilen Yerin Konumu
7.2.1. Faaliyet Yer Seimi 7.2.1.1 Yer Seimi Kriterleri Herhangi bir termik santral iin yer seiminde gznne alnacak kriterlerin banda, zellikle yatrmn fizibilitesi asndan, santral iin seilecek yerin hammaddeye olan
47 mesafesi gelmektedir. Bunun balca nedeni, kmr nakliyesinin iletme srecinin en nemli maliyet kalemlerinden biri olmasdr. Byk miktarlardaki kmrn tama mesafesi arttka maliyet de o lde artmaktadr, te yandan milyonlarca ton kmr nakliyesinin yarataca trafik ve evresel etkiler ile benzeri sorunlar da parasal lee vurulamayan olumsuzluklardr. Bu nedenle, linyit ve takmr gibi fosil yaktlara dayal termik santrallerin yer seimi kriterlerinde kmre olan mesafe hem ekonomik, hem de evresel nedenlerle olduka st sralarda yer almaktadr. TS nin yer seimi almalarnda yresel zellikler, bu kriterin (kmr sahasna mesafe) ok daha nemli olduunu gstermitir. Arazi kullanmnn st dzeyde gelitii bu yrede faaliyet alanna mesafe arttka, maliyetle birlikte evresel etkilerin de kanlmaz bir ekilde artaca aktr. Bu nedenle, yer seiminde pek ok kriter esas alnrken, an Linyit Havzasna yaknlk kriterine arlk verilerek, kmr alma noktasna 10 km mesafe inde kalan blge ve sahalar deerlendirilmitir. TS nin yer seimi almalarnda, aada belirtilen Yer Seimi Kriterleri dikkate alnmtr: Linyit havzasna gre konum, Ulam sistemine gre konum, Hakim rzgar yn, Jeolojik-Sismik koullar, Topografik koullar, Toprak snflar - tarmsal zellikler, Arazi mlkiyet durumu, Zemin koullan, Ham su temini imkan, letim sistemine balanma olana. Kl depo sahas olanaklar, 7.2.1.2. Faaliyet Alan TS iin proje sahas, anakkale il snrlar iinde bulunan an ilesine ve Kulfa kyne, ku uuu mesafe olarak srasyla; 6 km ve 1,5 km uzaklktadr. Sahann iinden Yayaky ile
48 Kulfa kylerini birbirine balayan bir yol gemektedir. Bu yol, 3-4 km uzunluundaki Kulfa-Durali 3,5 vadide, km uzaklktadr. tesisin yaklak ky Sz 2 konusu km yolu santraln kl yer ile depolama almaktadr. anakkale-an yoluna balanmaktadr. TS iin ngrlen saha, linyit sahasna ortalama sahas, Kulfa kynn kuzey ve kuzeybatsndaki Alan Tepe ile Armut Srtarasndaki kuzeydousunda Bahsi geen projede, termik santral sahas ve kl depolama alan srasyla; 80 hektar ve 120 hektar'lk alan kapsamaktadr. TS nin anakkale ilinde, an ilesinin yaknnda yaplmasnn balca nedeni, burada bulunan zengin linyit rezervinin uzak mesafelere tanmakszn, ekonomik ve ok daha temiz bir ekilde elektrik enerjisi retiminde kullanlmasn salamaktr. Seilen saha ile lgili nemli zellikler aada zetlenmitir: Saha L nin kmr sahasna ortalama 3,5 km uzaklkta olup, dier alternatifler iinde en yakn sahadr. Yrede 320 MW nominal gteki bir santrale yeterli miktarda su teminin mmkn olabilecei ve bu konuda gerekli aratrmann yaplabilecei DS yetkililerince ifade edilmitir. anakkale-an karayoluna 2-3 km.lik bir yol ile balanlmaktadr. Bandrma liman ve Bandrma-an yolu, ar malzeme nakli iin elverilidir. Santral sahasna ku uuu yaklak 6,5 km uzaklkta 154/34kV trafo merkezi mevcuttur. Enterkonnekte sisteme balantnn buradan yaplmas ve santral yol verme enerjisinin buradan alnmas depolama sahas) santral mrn karlayacak byklktedir. TS nin yer seimi almalar srasnda, ayr alan TEA tarafndan ayrntl olarak incelenmitir. Bu alternatif sahalar karlatrldnda, yukarda anlatlan sahann teknik ve ekonomik faktrler asndan en uygun saha olduu ngrlmektedir. Dier alternatif sahalara ilikin bilgiler, Ksm 7. l 'de sunulmaktadr. 7.2.1.3. Alan Btnnn imar ve Mlkiyet Deerlendirmesi ngrlmtr. Kulfa kynn kuzeybatsnda seilen kl ve dier kat atklarn toplanaca saha (kl
7.2.1.3.1. Kapsam
49
TS nin kurulmas planlanan sahann imar ve mlkiyet deerlendirmesi yaplmtr. Konu Tesisleri Alan konumlanaca ile Btn" "Santral ilgili ifadesi; Sahas", kl olarak,"an termik santral ana yeri ve depolama Termik yardmc olarak kullanlacak Santral nitelerinin olan
alan "Kl Depolama Sahas", santralden kacak klleri kl barajna tayacak olan "Kl Bantlar", ham su ve inaat suyunun temin ve isale edilecei alanlar ile santral sahasnn olan karayoluyla balantsn salayacak "Balant Yolu" gzergah iin kullanlmtr. 7.2.l .3.2. Mlkiyet Durumu TS nin kurulmas planlanan Santral Sahas'nn yer ald 80 ha, Kl Depolama Sahas'nn yer ald 120 hektar'lk sahann 59 hektar ve balant yolunun bulunduu alann 21 hektar'lk blm olmak zere toplam 160 hektar'lk alan, kamulatrmaya tabi tutulmu ve tamam TEA adna tescil edilerek tapular alnmtr. Balant yolunun bir blm iin tamamlanan kamulatrma ilemi, yolun kalan ksm iin de yaplacaktr. 7.2.1.3.3. Ormanlk Alanlar T.C. Orman Bakanl-Orman Genel Mdrl'nn 2.6.1997/2344 sayl yazsnda belirtildii zere ED Ynetmelii'nin 7. maddesi uyarnca sz konusu santral sahasnn kullanmnda herhangi bir saknca bulunmamaktadr. Alan btn olarak ifade edilen saha kapsamnda 6831 Sayl Orman Kanunu3'na gre, ormanlk alann bulunup bulunmad hususu ile ilgili idare nezrinde soruturulmu ve Tespit Tutana ekini oluturan paftada iaretlendii ekilde kl sahas olarak dnlen blgede toplam 11 hektar yzlml sahann ormana isabet ettii, santral sahasnda ise ormanlk alan bulunmad belirtilmitir. 7.2. l .3.4. mar Durumu 3194 sayl mar Kanunu4'nun 26. maddesi uyarnca, yaplmasnda yasal zorunluluk bulunan santral sahas imar planlar 1/5000 ve 1/1000 leklerde hazrlanarak, anakkaleBayndrlk ve skan Mdrl'ne sunulmu ve l dare Kurulu'nun 5.5.1998 tarih ve 339 sayl kararyla uygun grlerek 7.5.1998 tarihinde Valilike onaylanmtr.
50 Sz konusu planlar 9.5.1998-9.6.1998 tarihleri arasnda askda kalm ve bir aylk ask sresi iinde herhangi bir itirazda bulunulmadndan kesinleerek yrrle girmitir. Bayndrlk ve skan Bakanl'nn 20.04.1999 tarih ve 08069 sayl genelgesine gre, TS 'kamuya ait yap ve tesis' niteliinde olduu iin 'santral sahas' iin bir imar plan hazrlanmtr. 1:5000 lekli imar plan Ek C'de verilmektedir. Anlan genelgeye gre, 'yap' nitelii tamad iin imar plan bulunmas gerekmeyen 'kl depolama sahas' se ayn kadastro paftasnda gsterilmektedir.
7.3.Proje Kapsamndaki Faaliyet nitelerinin Konumu nerilen TS ierisinde yer almas planlanan idari ve teknik yaplar verilen genel vaziyet plannda gsterilmektedir. Ayrca, ana niteler ngrlen boyutlaryla birlikte tablo 2.1de verilmektedir. Santral sahas ierisinde bulunan nemli faaliyet niteleri aada sralanmaktadr: 1. Buhar retim nitesi (akkan yatakl kazan) ve yardmc tesisleri, 2. Buhar trbinleri ve jeneratrler, 3. Soutma suyu sistemi ve soutma sistemi, 4. Su hazrlama tesisleri, 5. Kmr hazrlama tesisleri, 6. Kl atma sistemi, 7. Elektrostatik filtreler, 8. Yardmc ekipmanlar, 9. dari/yardmc binalar ve dier niteler.
izelge 7.4. TS nin Ana niteleri nite Kazan Soutma Baca Trbin ve Jeneratr Kulesinin indeki 1 adet, 5 m ap * 50 m 2 adet, 22 m * 10 m Adet/Boyutlar 2 adet, 66 m x 45 m * 55 m
51 Bunker Elektrostatik Filtre Trafo Hava Istcs Ykama Havuzu Kazan Salt Sahas Binas Fuel-oil Tank Mazot Tank Kmr Stok Sahas n Krc ikinci Kinci Binas nc Kinci Binas Kireta Bunkerleri Uucu Kl Bunken Dip Kl Deposu Kl Tama Bantlar Soutma Kulesi Salt Sahas Su n Artma Tesisi Kazan binas iinde Her nite iin 2 adet, 17 m x 12 m x27 m l0m x 15 m x 5m Her 2 nite iin 1 adet, 8 m x 12 m * 2,5 m; 250 m3 kapasiteli 2 adet, 17mx9mx 13 m 1 adet, 24 m ap x 12 m; 5.000 m3 kapasiteli 1 adet, 18 m ap x 12 m; 3.000 m j kapasiteli 4 yn, 400 m x 25 m 1 adet, 24 m x 24 m x 2,5 m 1 adet, 8 m x 9 m * 1 0 m 1 adet, 8mx8mxlOm 4 adet, 13 m ap * 15 m, 2.000 mj kapasiteli 2 adet, 6 m ap x 1 1 m; 1 .200 m3 kapasiteli 1 adet, 12,5 m ap x 1 1 m; 1 .350 mj kapasiteli 2 adet, im x 1.700 m 1 adet, 101-62 m ap x 120 m Her nite iin 1 adet, 20 m x1 8 m 1 adet ktrc, 10 m ap x 6 m 1 adet yeralt amur havuzu, 8 m x 5,5 m x 3 m 1 adet su depo tank, 10mx4mx3m Demi-su Binas Demi-su Atk Havuzu Demi-su Tank Ya Ayrc 1 adet, 36 m x 24 m x 7 m 1 adet, 8 m x 6 m x 3,5 m; 100 m3 kapasiteli 2 adet, 10 m x 9 m; 600 m3 kapasiteli Trafo alan iin 1 adet 60 m havuz; 11,5 m x 5,5 m x 3 m Trbin binas iin 1 adet 14 m3 havuz; 8,5 m x 4 mx 3m Trafo Ya Geri Kazanm Havuzu Elektrik Atlyesi Ambar dari Bina ve Smak Ak Barnak 1 adet, 7 m x 5,5 m x 3 m; 80 m3 kapasiteli 1 adet, 1500 m2 x 7 m ykseklik 2 adet, 60 m x 17mx6m 1 adet, 970 m2, 2 katl 1 adet, 700 m2 2 adet, 25 m x 12mx5m
52 Atk su Artma Kafeterya Gzetleme Kulesi (son boyut ykseklii ifade etmektedir) izelge 7.5. Yatrm Geri deme' (x l000 $) Yllar l.Yl 2.Yl 3. Yl 4.Yl 5. Yl .Yl 7.Yl S.Yl TOPLAM Kredi ve zkaynak 98.464,8 150.548,6 151.286,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 400.300,0 Geri demeler 0,0 0,0 0,0 62.950,1 98.174,2 94.692,8 85.480,9 86.382,3 427.680,4 Kalan 98.464,8 249.013,4 400.300,0 337.349,8 239.175,6 144.482,8 59.001,9 -27.380,5 1 adet 1 adet, 35 m x 30 m x 3,5 m 4 adet, 3,5 m x 3,5 m x 6,5 m
(Faiz ve masraflar dahil )
izelge 7.6. Projenin Fayda-Maliyet Analizi (x 1000$) MALYET Direkt Yatrm Giderleri Tesis Dnemi Faizleri iletme Sermayesi Kamulatrma Bedeli ED Raporu Bedeli antiye ve Gen. Md. Gid. Vergi (Stopaj) Dier Giderler Beklemeyen Giderler 353.311,2 36.692,0 3.498,6 699,4 37,3 466,3 2.331,3 3.263,9 FAYDA 4. Yl Faydas 5. Yl Faydas .Yl Faydas 7. Yl Faydas 8-Yl Faydas 130.402,1 171.287,4 171.287,4 171.287,4 171.287,4
53 Toplam* (1) letme Dnemi Faizleri 4.Yl iletme Giderleri 5. Yl letme Giderleri 6-Yl letme Giderleri 7. Yl letme Giderleri 8. Yl letme Giderleri Vergiler (Geri demede) Toplam (2) TOPLAM(l+2) (Toplam yatrm bedeli ) 7.3.1.lke Asndan Fayda-Maliyet Analizi TS projesinin inaat ve iletme aamalar sresince istihdam olana salanacaktr. Ayrca, birka yl iinde karlalmas muhtemel olan enerji dar boaz, projenin gereklemesi ile retilecek olan enerjinin lke ekonomisi asndan nemini arttrmaktadr. 400.300,0 121.454,6 24.378,6 40.886,4 40.886,4 40.886,4 40.886,4 78.492,4 387.881,2 788.171,2 TOPLAM 815.551,5
7.3.2. Blge Asndan Fayda-Maliyet Analizi nerilen TS yreye istihdam olana salayacaktr. Yaplacak dier harcamalarn yreye ekonomik girdi salamas karn muhtemeldir. yredeki Bunun yansra, istihdam ile birlikte oluacak dolayl taleplerin mevcut ekonomiye canllk getirmesi beklenmektedir. Buna biyo-fiziksel ve sosyokltrel evre kaynaklar zerindeki bask bir miktar daha artacaktr. Bu tretkiler ile ilgili ayrntl bilgi Blm 5'de verilmektedir. 7.3.3. Projenin Gereklemesine Bal Altyap Faaliyetleri TS iin planlanan teknik, sosyal ve ekonomik altyap faaliyetleri aada
54 aklanmaktadr. Ky Yollarnn Gzergahlarnda Deiiklik Yayaky' Kulfa kyne balayan yollardan biri santral sahas inde kalmaktadr Yolun saha iinde kalan ksm ptal edilip, snr dndan yeni bir balant yolu ina edilerek ulam salanacaktr. Ek olarak, kl depolama sahas iinde kalan tarla ve ky yolunun saha iinde kalan ksmlar, kl depolama ileminin ilerlemesine paralel olarak iptal edilip, kl eddesi aks zerinden yeni gzergah tesis edilerek ulam salanacaktr. Kulfa Kynn Su Kuyusunun TEA'a Devri nerilen TS nin inaat ve iletme aamalarnda oluacak evsel atk sular artlarak Kkay deresine dearj edilecektir. Bu derenin kysnda yer alan keson kuyudan, Kulfa kynn ime ve kullanma suyunun bir ksm salanmaktadr. Konumu ve durumu itibar ile halihazrda kirlenmeye ak bulunan ve dk vasfl su temin edilen bu kuyu kyden devralnp, kye santralden ayn miktarda ok daha temiz nitelikli su verilecektir. Devralnan kuyu suyu da gerektiinde, kl nemlendirme ve slatma ilemlerinde kullanlacaktr.
7.3.4. Projenin Gerekletirilmesi in Gerekli Altyap Faaliyetleri TS projesinin gerekletirilmesi iin gerekli altyap faaliyetleri aada
belirtilmektedir. Elektrik Balantlar ile lgili Dzenlemeler Faaliyetin inaat aamasnda gerekli enerji saha kenarndan geen letim hattndan bir branmanla veya ku uuu 6,5 km uzaklktaki an Trafo Merkezi'nin k fderinden alnacaktr. Enerji sreklilii gerektiren iler in alma ve dinlenme sahalarna uzak bir noktada yeterli kapasitede bir dizel jeneratr tesis edilecektir. TS' de retilecek enerji, 2 pano ve 2X154 kV gerilimli enerji iletim hatt (EH) ile an Trafo Merkezi'ne aktarlacaktr. Bu hat ayn zamanda, santrale yol verme enerjisi temininde
55 de kullanlacaktr. Ulam Santralde kullanlacak montaj malzemesi ve tehizata ynelik ar nakliye, 20-150 tonluk kamyonlarla, fuel-oil tankerlerle, kireta ise silo baslarla tanacaktr. Dier taraftan, personel tamas otobslerle salanacaktr. Kmr nakliyesi ise, L tarafndan, kmr sahas iinde santralde kmr teslim noktasna kadar yaplacak yaklak 7 km uzunluktaki zel bir yolla salanacaktr Santral iin yaklak 2,5 km uzunluunda bir balant yolu ina edilecektir. Bu amala, Seklik Tepe'nin altnda (gneyinde) yeni an-anakkale yolu ile eski yolun birletii yerden Yayaky'e giden yolun 2 km.lik blm kullanlacaktr (bkz. ekil 1.2). Gzergahn kalan 450 m.lik ksmnda yol mevcut olmayp, yeni bir yol ina edilecektir.
Su Temini Tesis aamasndaki su Kkay deresi alvyonlarnda alacak kuyulardan temin edilecek ve suyun santral antiyesine tanmas iin ksa bir ishale hatt ina edilecektir Santral iin gerekli ham suyun temini iin Kocaay ve/veya Kaz dere alvyonlarnda kuyular alacak ve suyun santral sahasna tanmas in sale hatt tesis edilecektir. Mevsimsel Dere Yata Islah Santral sahasndan geen akllar deresi (mevsimsel dere) yata dzenlenecek ve beton kanal iine alnarak slah edilecektir.
7.3.5. Hidrojeolojik zellikler 7.3.5.1.Genel Blgesel zellikler Kurulmas nerilen TS alan ve evresinde, rezervuar kaya zellii tayan jeolojik birimler sadece Kocaay, Kkay ve Kazdere alvyonlar ile baz yresel aglomeralar, tf
56 zonlan ve kum talardr. Esasen, akarsu alvyonlar dndaki birikimler, bol miktarda kil ierdiklerinden etkin bir akifer kaya zellii tamamaktadr. Bu zellikler, an linyitleri ile ilgili olarak yrede yrtlm olan jeolojik etdlerde ve iletme almalar srasnda gzlenmitir. Dsiden alnan bilgilere gre, Kocaay, Kkay ve Kazdere alvyonlarna mnhasr serbest YAS rezervi 11,2 milyon mV yl veya 355 L/s'dir. zellikle Kocaay alvyonlar yresel yeralt suyu bakmndan olduka zengindir. an Belediyesi ve anakkale Seramik tesislerinin su ihtiyacnn nemli bir blm, ortalama 15 m kalnlndaki Kocaay alvyonlarndan salanmaktadr. Kocaay alvyonlarnda, bei an Belediyesi'ne, biri Durali kyne ve sekizi seramik tesislerine ait olmak zere toplam 14 keson kuyu tespit edilmitir. Kocaay alvyonlarnda alan belediye ve seramik tesisine ait ve en fazla 15 m derinlikteki keson kuyularn, statik su seviyeleri 0-2 m, dinamik su seviyeleri se 4-8 m arasnda deimektedir. Bu kuyulardan alnan toplam debinin, mevsimlere bal olarak, ortalama 100 ila 200 L/s arasnda deitii saptanmtr. an Belediyesi'nin bugnk ihtiyac 70 L/s olup; gelecekte bu ihtiyacn 110 L/s mertebesine kabilecei tahmin edilmektedir (DS, 1999). anakkale Seramik ve dier tesislerin toplam ihtiyac u an 32 L/s olup; gelecekte bu ihtiyacn 63 L/s mertebesine kabilecei tahmin edilmektedir (DS, 1999). Kkay dere alvyonlarnda ise sadece Kulfa kyne ait bir keson kuyu bulunmakta olup, bu kuyu nemsiz bir debiye sahiptir. 7.3.5.2.Santral Sahas ve Kl Depolama Sahas TS sahas ve kl depolama alan civarndaki jeolojik koullarn uygun olmamas nedeniyle, faaliyet alannda bir yeralt suyu potansiyeli mevcut deildir ve bu blge ierisinde bir yeralt suyu iletmesi sz konusu deildir. Dolaysyla, faaliyet alannda keson kuyu, derin kuyu, artezyen kuyusu ve benzeri yaplar bulunmamaktadr. Bununla birlikte, yrede genellikle yalara bal olarak gelien ve sznt suyu nitelii tayan zayf bir taban suyu olumaktadr. Bu sznt sular, yama etekleri ve vadi tabanlarnda atlak ve eklem sistemlerine bal olarak gelien kk debili kaynaklar vastasyla aa kmaktadr. Bu nedenle, yrede tarlalarda alanlarn gnlk ime, kullanma suyu ihtiyalarn karlayacak kapasitede birka basit kuyu bulunmaktadr. Bu kuyularda llen sznt suyu seviyeleri, kuyu konumlar, mevsimlere ve meteorolojik koullara (yalara) bal olarak 0,5-10 m
57 arasnda deimektedir. 7.4. letme Aamas Bu blm, kurulmas ngrlen TS nin iletme aamasndaki proje faaliyetlerinin ve bunlara bal biyo-fziksel etkilerin tanmlanmasn ve ilgili kontrol yntemlerinin deerlendirilmesini kapsamaktadr. 7.4.1. Faaliyet niteleri anakkale ili an ilesinde kurulmas ngrlen TS, toplam 320 MW kapasitelidir. Santral her biri 160 MW kurulu gce sahip iki nite olarak planlanmtr. Tesiste Akkan Yatakta Yakma (Circulating Fluidized Bed)teknolojisi kullanlacaktr. TS, balca aadaki nitelerden oluacaktr: 1. Akkan Yatakl Kazan (iki adet), 2. Buhar trbini-jeneratr (ki adet), 3. Soutma suyu sistemi, 4. Su hazrlama ve artma sistemleri 5. Kmr hazrlama sistemi, 6. Kl atma sistemi, 7. Elektrostatik filtre, 8. Dier niteler (Kireta silolar, alak, orta ve yksek gerilim salt tehizat ve yardmclar; kontrol ve kumanda tehizat ve yardmclar, konsendat artma niteleri) Tesiste ayrca, iletme binas, idari ve yardmc binalar, ambarlar, gerekli atlyeler, garaj, beki kulbesi, gvenlik itleri ve tesis ii yollar yer alacaktr. Tesis iinde bir yangn sndrme sistemi de bulunacaktr. 7.4.2. Faaliyet nitelerinde Kullanlacak Makina ve Ekipman Kurulmas ngrlen TS nin iletme aamasnda kullanlacak niteler ile ilgili bilgiler ilerleyen alt balklarda sunulmutur.
58 7.4.3. Akkan Yatakl Kazan Enerji retimi iin gereken buhar, bu blmde retilecektir. Kazanda yaklan kmrden elde edilen s, borular iinde sirkle eden saf suyun buharlatrlmas iin kullanlmaktadr. TS de bu amala seilen yakma teknolojisi, dolaml akkan yatakta yakma teknolojisidir. Bu teknolojide kazana alttan verilen gazla hazne iindeki yatak malzemesi akkanlatrlr ve yataa beslenen kmr mkemmel bir karm halinde yaklr. Santralde iki adet kazan mevcut olup, her biri tam ykte, saatte ortalama 130 ton kmr yakacak ve saatte yaklak 460 ton taze buhar retecektir. Santralde kullanlacak teknolojide yanma srasnda oluan SO2 gazn tutmak iin kireta kullanlacaktr. Kireta kmrle kartrlacak veya ayr noktalardan kazana beslenecektir. Kullanlmas ngrlen kireta miktar ortalama 80 ton'dur. Kazanda kmr havada asl kalarak kl ve kireta iinde 840870C arasnda yaklacaktr. Akkanlatrma ve yakma iin kullanlacak olan birincil hava, kazan altna yerletirilen memelerden verilmektedir. Tesiste yakt, kireta ve havann dzgn dalmnn salanarak yanma veriminin arttrlmas amac ile, kmrn kazana sekiz ayr noktadan beslenmesi ngrlmektedir. Yanmann tam olarak gerekletirilmesi ve NOX gazlarnn oluumunun nlenmesi amac le ngrlen kademeli yanmay salamak iin, kazann st kotlarnda ikincil hava enjeksiyonu yaplacaktr. Kazanda yakma odas duvarlar zerinde kmr, kiretan, kazana geri dndrlen kl ve ikincil havay beslemek ve gzetlemek amacyla kullanlacak kanallar ve adam giri azlan bulunmaktadr. Kazanda akkan yata oluturan kat malzemelerin (kmr, kl, kireta ve alta) yanc bileenlerinin boyutlar yanma devam ettike klecek, boyutu klen malzeme hava-gaz karm ile birlikte tanacak, frna balanan siklonlara gelecek, bunlardan tamamen yanmam ve boyutu yeterince klmemi olanlar siklonlarda tutulup, siklonun hemen altnda yer alan kl toplama haznesine aktarlacak ve kl geri dn hatt ile tekrar yaklmak zere kazana dndrlecektir. Tamamen yanm, boyutu siklonlarda tutulamayacak kadar klm olanlar ise, siklondan kurtulup, baca gaz kanalna tanacaklardr. Siklondan kan ve SO2 gaz artlm baca gaz ikinci geite yer alan buhar retim nitesi stc boru demetlerinde ssn braktktan sonra, baca gaz kanallaryla tanarak
59 dnerli hava n stcsna girecektir. Bu stclar, ikinci geisin tabanna yakn konumlandn l mistir. Rejeneratif tip bu stclarda bir taraftan ssn brakan scak baca gaz geerken, dier taraftan kazana gnderilecek taze hava stlmaktadr. Baca gaz, n hava stcsnn altnda yer alan elektrostatik toz tutucu nitesine ynlendirilerek, ekme fanlar ile bacaya gnderilecektir. 7.4.4. Buhar Trbini Jeneratr Termik santraln ana g dnm nitesi, buharn s enerjisinin, mekanik enerjiye, mekanik enerjinin ise elektrik enerjisine dntrld buhar trbini ve jeneratrlerdir. Yksek gl gelitirilmi buhar trbinlerinde ayn rotor zerinde yerletirilmi hareketli ve sabit kanatlardan oluan yksek basn, orta basn, alak basn kademeleri mevcuttur. Kazann yksek basn kzdrcsndan kan (yaklak 174 bar basn, 543C arasndaki) kzgn buhar, trbinin yksek basn kademesine girmekte ve genilemektedir. Sk aralkl trbin kanatlarna arparak yararl enerjisini rotora brakmaktadr. Yksek basn trbininden kan i grm buharn ss, kazann kzdrc blmnde tekrar ykseltilir ve alak basn kademesi ile entegre olan orta basn trbinine girer. Takiben alak basn kademesi altnda yer alan kondensere youturulmak zere gnderilir. Trbin ile ayn mile bal olarak alan stator ve rotordan oluan jeneratrdede mekanik enerji elektrik enerjisine dntrlr. 7.4.5. Soutma Suyu Sistemi Santraln soutma suyu sistemi, buhar trbinlerinde yukarda anlatld ekilde i gren buharn youturularak soutulmas ve kazana geri dndrlmesi iin gereklidir ve trbinlerin altna yerletirilmi iki adet kondenser ile her iki nite iin ortak kullanlan bir adet soutma kulesinden olumaktadr. Trbinlerden kondensere gelen buhar, burada soutma suyu ile dorudan temas ederek youmakta; youan suyun (kondensat) bir ksm tekrar kazana gnderilmekte, kalan ise (soutma suyu) soutma ileminde kullanlabilmek iin istenen scakla soutulmak zere
60 soutma kulelerine gnderilmektedir. Soutma kulesi beton, kuru tip (Heller) hiperbolik, doal ekili olacaktr. Soutma kulesi ayrca, santralden kaynaklanacak baca gaznn soutma kulesi iine yerletirilecek gaz kanal ile atmosfere dearj edilmesi amacyla kullanlacaktr. Soutma kulesinin ykseklii 120 m ve k i ap 62 m olacaktr. Santralde, kapal evrim soutma sisteminin kullanm ngrlmtr. Bu tip sistemlerde, su kayplarnn dk olmas nedeniyle, su ihtiyac azdr. Bahsi geen sistem, kapal evrim olduundan, su ortamndan srekli bir su alm ve su ortamna dearj sz konusu deildir. Sistemde sirkle eden suyun debisi 2x15.800 m/saat olacaktr. Seilen soutma sistemi ve kondenser tipi nedeniyle soutma suyu ve kondensat ayn kalitede (saf su) olacaktr. 7.4.6. Su Hazrlama ve Artma Sistemleri Su hazrlama ve artma sistemi iinde ham su besleme sistemi, ham su n artma sistemi, demineralizasyon nitesi ve kondensat artma nitesi yer alacaktr. Ham su besleme sistemi, ham su pompalaryla 10.000 m3'lk betonarme bir ham su havuzu ierecektir. Ham su n artma sistemi durultucu-keltme tank ve pompalar, kum filtreleri, aktif karbon kolonlar, dozaj pompalar amur tank ile dier pompa ve tanklardan ibaret olacaktr. Demineralizasyon nitesinin normal kapasitesi 2x20 m /saat dzeyinde olacak ve hava fleyicileri, besleme pompalan, stclar, anyon ve katyon deitiricileri, degazr ve yardmclar, H2SO4 tank ve pompalan, NaOH tank ve pompalar, ntralizasyon havuzu ve pompalan, lm cihazlar ile gerekli kontrol sistemlerini ierecektir. Kondensat artma nitesi ise yon deitiricileri, H2SO4 ve NaOH dozaj pompalar, seyreltilmi su pompalar, resirklasyon pompalar ve hava fleyicilerinden oluacaktr. Kondensat artma nitesi besleme pompas, katyon deitirici kolon veya kartu filtre kolonu ve bir kark yatakl kolona sahip ve biri yedek olarak kullanlacak hattan oluacaktr. Su hazrlama/artma lemleri ile su akm prensip emas verilmektedir.
61
Santralden kaynaklanacak endstriyel atk sular, artma ilemine tabi tutulmakszn kllerin nemlendirilmesi amacyla kl depolama alanna gnderilecektir. Dearj edilmeleri halinde ise Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii ve Su rnleri Tz'nn ilgili hkmlerine uyulacaktr. Evsel atk sular ise, santraln inaat aamasnda kurulmu olan paket atk su artma tesisi kullanlarak artlacaktr.
7.4.7. Kmr Hazrlama Sistemi Santralde kullanlacak kmr, L nin ak ocaklarndan karlanacaktr. TS nin kmr hazrlama ve depolama tesislerine alnan kmr,* buradan kazan bunkerlerine verilecektir. TS de her iki nite iin toplam saatlik kmr ihtiyac ortalama 260 ton'dur. Kmr ocaklarndan kmr teslim noktasna (kmr boaltma nitesi veya geici depolama sahasna) getirilecek ve metal bantlarn zerine dorudan boaltlacaktr. Kmr teslim noktasnda kmr boaltma nitesinin hemen yannda bulunan 15.000 ton kapasiteli bir geici depolama sahas, kamyonlarn geli trafiinin metal konveyr kapasitesini amas veya metal konveyr de bir arza kmas halinde, gelen kmr geici depolama sahasnda depolanacaktr. Kmr stok sahas 400 m*29 m llerinde ve 50.000 ton kapasiteli drt yndan oluan toplam 200.000 ton kapasitede ngrlmektedir. Kmr hazrlama tesisi banda yer alan nkrcdan geen linyit, stok sahasndan tayc bantlarla ikinci ve nc krclara iletilmektedir. Kmr hazrlama sistemi n krc ile entegre metalik konveyrl kmr alma az (boaltma) nitesi, ikinci krc ve son (ince) krcdan olumaktadr. Metal konveyre boaltlan kmr, nce n krcdan geirilerek kaba bir ekilde krlmakta, kmr stok sahasnda depolanmakta ve harmanlanmakta ve daha sonra ikinci krc ve nce krcdan geirilerek kazana beslenecek duruma getirilmektedir. Birinci krc ile ikinci krc niteleri, eki tr krclardan ve konveyrlerden olumaktadr. ki nite iin biri yedek olmak zere %100 kapasiteli ikier adet n, ikinci ve nc krc bulunmaktadr. Kmr, kmr teslim noktasna (kmr boaltma nitesi ya da geici depolama sahas) 0-1.000 mm boyutunda getirilecek, n krcda boyutu 0-300 mm.ye,
62 ikinci krcda 0-30 mm.ye ve son krcda 0-10 mm.ye indirildikten sonra kazana gnderilecektir. Kmr akm emas ekil 5.4'de verilmektedir. Her aamada, kapal mekanlarda toz kaaklar iin szdrmazlk nlemleri alnacaktr. Krclardaki toz k, yalnzca havalandrma klarndan olacaktr. kinci ve nc krclarn havalandrma klarnda torba filtre bulunacak, toz filtrelerde szlen havada partikl madde konsantrasyonu 150 mg / Nm3'n altnda kalacaktr. Filtre fan debisi srasyla 3.600 ve 8.000 m3 / saat olacaktr. Kmr silolar knda linyit tozu kazanlarda yaklmak zere tayc bantlara transfer edilecektir. Kmr Stok Sahasndan Kaynaklanan Tozuma Toplam 200,000 ton kapasiteli TS kmr stok sahasnn alan 46.400 m2 'dir. Buna gre, her bir m2 bana 43 ton kmr stoklanacaktr. te yandan, Amerika Birleik Devletleri evre Koruma Tekilat tarafndan kmr stok sahalar iin verilen emisyon faktr, stoklanan kmrn tozuyabilecek 0,03 mm.lik BM ksmnn arlka %2,5 olaca varsaymyla 4,16,3 g/m2 olarak hesap edilmitir. Bu koullar altnda, 200.000 tonluk TS stok sahasndan kaynaklanacak toplam toz emisyonu 75 6. kg olacaktr. TS nin saatlik kmr ihtiyacnn 260 ton olduu dnldnde, stok sahasna yeni kmr aktarm ile ilgili kaak toz emisyonunun l kg/saat mertebesinde olaca tahmin edilmektedir. Bu toz emisyon deeri, santraln 151,2 kg/saat olan toplam emisyonu ile mukayese edildiinde ihmal edilebilecek boyuttadr. Stok sahasnda kullanlacak olan kmr serme ve alma (park) makinasnn tm boru ve kepeleri su ile devaml surette temizlenecek ve toz kaynaklan bu ekilde azaltlacaktr. Gerek kmrn tane bykl ve gerekse de uygulanacak slatma ve sktrmann etkinlii dikkate alndnda, kmr stok alanndan kaynaklanacak kaak toz emisyonunun daha da dk olaca aktr. Kmrn Stok Sahasnda Kendi Kendine Yanma Riski Kmr stok sahasndaki kendi kendine yanma riski, linyitin kalitesine ve depolama sresine baldr. TS de uygulanacak letme programna gre, stok sahasndaki maksimum depolama sresi bir ay ile snrl kalacak ve dolaysyla yn ykseklikleri
63 tehlikeli boyutlara ulamayacaktr. Ek olarak, yanma riskinin asgari dzeyde tutulabilmesi iin sktrma ilemi uygulanacaktr. Kmrde yanmann balamas halinde ise ncelikle kmr soutmak iin harmanlama ilemi yaplacak ve scakln hava sirklasyonu yardmyla drlmesi salanacaktr. Bu ilemle sonu alnamamas halinde, yanan ksm ayrlacak ve zerinin toprakla rtlmesi suretiyle hava ile temas kesilerek yanma nlenecektir. Kmr Stok Sahasnda Drenaj Kmr stok sahasnn platformu, doal zemin zerine serilmi krma ta veya akl tr filtre malzemeden oluacaktr. Bu alana den yamur sular, filtre tabakasnn tabannda oluturulacak drenaj kanallar (ground gutter) le toplanacak ve cazibe ile 4.500 m3 kapasiteli betonarme bir havuza iletilecektir. Bu havuzda, linyit taneleri ktrme yolu ile sudan alnacak ve yaklmak zere sisteme geri dndrlecektir. Kmr tozlarndan arndrlacak sular se atk su toplama havuzuna alnp, kl nemlendirme ileminde kullanlacaktr. Bu betonarme havuzdan kacak drenaj sular, sadece kl nemlendirmede kullanlacak olup, hi bir ekilde alc ortama dearj edilmeyecektir. Dolaysyla, bu drenaj sularnn evreye herhangi bir etki yapmas sz konusu deildir. 7.4.8. Kl Atma Sistemi Kazanda kmrn kireta ile birlikte yanmas sonucunda ortaya kan kl kazan knda siklonlarda tutulduktan sonra; kazana geri dndrlecek, kazan tabanndan basn fark ve akkan kl kanallar vastasyla kl soutucusuna tanacaktr (kazan alt kl). Burada belirli bir scakla soutulan kl, pnmatik olarak tanarak cruf silolarnda depolanacak ve kl depolama alanna gnderilecektir. Siklonlarda tutulmayan daha kk tane boyutuna sahip kller (uucu kl) ise Elektrofiltrelerde tutulduktan sonra yine pnmatik olarak tanarak kl silolarnda toplanacaktr. Santralde, tasarm kmr iin 54 ton/saat kazan alt kl, 100 ton/saat uucu kl olmak zere toplam 154 ton/saat kl olumas beklenmektedir. Toplanan kl, kl sahasna tanrken ve yaylrken tozumaya neden olmamas amacyla, kl bandna alnmadan nce arlka %15 orannda suyla nemlendirilecektir. Bu amala, en fazla 40 m3 /saat (iki nite iin) su kullanlacaktr. Bu suyun byk bir blm santraln atk sularndan, kalan se ham su deposundan karlanacaktr.
64
Santralde kl bunkerlerin den toplanan ve yukarda tanmland ekilde nemlendirilen kller, tamamen kapal tp konveyrlerle kl stok sahasna tanacaktr. Bahsi geen nlemler nedeniyle kfn, kl depolama sahasna tanmas srasnda tozuma ve kaak olmayacaktr. Tama ilemi gnde iki vardiya (16 saat) boyunca yaplacaktr. Silolarn depolama kapasiteleri gnde 8 saat kl atm yaplamayaca varsaymna dayandrlarak yaplmtr. Kl depo sahasna tanan kller, kl depo sahasnda dzgn depolamay salayacak gezici-portatif konveyrlerle sahaya boaltlarak geici ynlar oluturulacaktr. Geici ynlar dozerler ile yaylacak; kuru ve rzgarl havalarda su yamurlama suretiyle slatlarak tozuma nlenecektir. Sahada kl slatma iin kullanlacak maksimum su miktar 20 m3 /saattir. Bu suyun bir blm santraln atk sularndan, kalan ise ham sudan karlanacaktr.
7.4.9. Elektrostatik Filtre Elektrostatik filtreler, termik santrallerde, yaktn yanmas sonucu oluan baca gaznn ierdii uucu kllerin atmosfere atlarak evre kirliliine neden olmasn nlemek iin baca gaznn ierdii uucu kllerin tutulmas amacyla kullanlmaktadr. Elektrostatik filtreler hava stclar le cebri ekme fanlar arasna yerletirilir. Bylece baca gaznn ierdii uucu kllerin, gaz kanallar ve fan kanatlarnda abrazyon hasarlar (kat kat andrmas) oluturmas da nlenmektedir. Elektrostatik filtreler, kat aslt ieren gazlarn, oluturulan elektrik alan iersinden geirilerek, kat asltlarn ykleme elektrotlar ile elektriksel olarak negatif ykle yklenmesi ve negatif yklenmi kat asltlarn pozitif toplama elektrotlarnda toplanarak gazdan ayrlmas ilkesi ile almaktadr. Toplama elektrotlar zerinde toplanan kl, elektrotlarn belirli aralklarla silkelenmesi sonucu elektrofltre altndaki kl bunkerlerine dklmektedir. Kl bankerlerinde biriken kl, genel olarak, basnl hava (pnmatik olarak) le kl silosuna tanmaktadr. Elektrostatik filtrelerde elektrik alan, yksek gerilim trafosundan elde edilen ve bir dorultma ile doru akma dntrlen yksek gerilim ile oluturulmaktadr. Ykleme elektrotlar, dorulmacn negatif ucuna, toplama elektrotlar ise pozitif ucuna bal durumdadr. TS elektrostatik filtrelerde partikl madde tutma verimi %99,9 olacaktr.
65
7.5. Proje rnleri Tesisin ana rn elektrik olacaktr. Santraln retim kapasitesi tam ykte 320 MW dr. Yllk ortalama net retimin ise yaklak 2,25 Milyar kW saat olaca tahmin edilmektedir. 7.6. Faaliyet nitelerinde Kullanlacak retim Yntemleri ile Teknolojiler 7.6.1. retim Yntemi Kmre dayal bir termik santraldeki ana ilem kmrde var olan kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dntrlmesidir. Bu dnm, esas itibar ile byk miktardaki kmrn kazan ad verilen yanma odasnda yaklmas ile elde edilen s ile, bir dizi artma ilemi ile saflatrlan suyun yksek basn ve scaklkta buharlatrlmas ve bu buharn trbinde mekanik enerjiye, jeneratrde de elektrik enerjisine dntrlmesi ile gerekletirilmektedir. Santralde kullanlacak olan kmr, stok sahasnda depolanmaktadr. Santralde yaklmak zere bantlarla kmr krclarna, oradan da kmr bunkerlerine alnan kmr daha sonra kazana gnderilmektedir. Kazan, lk devreye alma srasnda nce mazot, sonra fuel-oil; kmrn tutuma scaklna ulaldktan sonra ise kmr ile altrlacaktr. Yanma srasnda oluan baca gaz hava n stclarnda, yanma havas olarak kazana gnderilen taze havay stmak zere kullanlarak elektrostatik filtrelere gnderilecektir. Baca gazlan ile bacaya srklenen uucu kller, bu filtrelerde tutulacaktr. Tutulan kller (uucu kl) ve kazan alt Kl ayr ayr silolarda toplandktan sonra kapal bantlarla kl depolama sahasna tanacak ve burada depolanacaktr. Kazan duvarlarn oluturulan buharlatrc borular iinde buharlatrlan su, kzdrclardan geerek belirli scaklk ve basnta kzgn buhar halinde kademeden (yksek, ona ve alak basn) oluan trbini ve trbine bal jeneratr dndrerek elektrik enerjisi retimini salayacaktr.
66
Trbinden kan ve enerjisinin byk bir blmn kaybeden buhar soutma suyunun yardm ile kondenserde youturulur ve evrimde eitli nedenlerle kaybedilen miktar karlamak zere, gerekli miktarda katma suyu ilavesi ile srasyla alak basn stclar, kazan besleme suyu tank ve oradan besleme suyu pompalar ile yksek basn stclarndan geirilerek tekrar kazana gnderilir. Kazan katma suyu korozyon vb. iletme sorunlarnn nlenmesi amacyla, su artma biriminde (n artma ve demineralizasyon birimleri) belirli fiziksel ve kimyasal zellikleri salayacak biimde artlmaktadr. Kondenserde soutma suyu olarak kullanlan ve kondenserden snarak kan suyun soutma kulesi yardmyla scakl drlerek soutulur ve geri dndrlr. Soutma suyu evrimi kapal evrimdir. 7.6.2. Kullanlan Teknoloji TS de kullanlan teknoloji, kazan nitesinde kullanlan dolaml akkan yatak teknolojisi dndaki nitelerde konvansiyonel teknolojidir. TS de kullanlacak dk kalorili linyit yksek kl ve kkrt ieriine sahip olup, bu linyitin konvansiyon el yntemlerle verimli ve temiz olarak yaklmasnda sorunlarla karlalmakta ve konvansiyon el tesislerde Baca Gaz Kkrt Artma (BGKA) nitesinin kullanm gerekmektedir. Akkan Yatakta Yakma (AYY) teknolojisi kaliteli kmrlerin yan sra, baka ekilde deerlendirilmesi mmkn olmayan, kkrte/klce zengin, dk kaliteli ucuz yaktlar da temiz ve verimli yakabilen, bu nedenle de, 1980'li yllardan bugne saylar hzla artan baarl santral uygulamalar sergileyen bir teknolojidir. Akkan yatak terimi, bir hazne ierisinde beklemi kat paracklarn, bir datc plaka araclyla homojen bir ekilde alttan verilen gazla, hazne iinde hareketlendirilmi haline verilen isimdir. Bu durumdaki kat paracklar, bir akkann gsterdii fiziksel davran gsterir. Akkan yatakta yanma ise kmrn eylemsiz paracklardan oluan scak akkan yatakta yanmasdr. Milimetre mertebesindeki kmr tanecikleri akkan yatan yaklak %2'sini olutururlar. Kmr, eylemsiz tanecikler iinde mkemmel bir karmayla yanar. Yanma 800-900C aralnda gerekletirilir. AYY teknolojisinde, yanma srasnda
67 oluan SO2 ek bir baca gaz artma tesisine ihtiya olmadan yanma odasna kmrle birlikte beslenen kireta le tutulur. Gazla tanan kk tanecikler yakc kndaki siklonda gazdan ayrlarak yataa geri beslenir ve bu ekilde kmr ve kiretann yakcda kalma sreleri uzar ve dolaysyla yanma ve kkrt tutma performans artar. Pulverize kmr teknolojisine alternatif zmn, dk kalorili deiken zellikli yaktlarn hava kirlilii yaratmadan verimli yaklmasn temin eden ve iletme esneklii salayan AYY teknolojisi olduundan hareketle, sz konusu teknolojinin an linyitleri ile denenmesinin iyi bir balang oluturulaca dnlmtr.
68 L linyitlerinin nerilen TS de yakma veriminin belirlenmesi amacyla, Almanya'da 1,2 MW kapasiteli dolaml akkan yatakl yakma tesisinde L linyitleri ile yakma testi uygulanmtr. Bu rapora gre, yaplan testler yanma verimi asndan deerlendirildiinde, TS de ngrlen Ca/S=2,4 oranndan daha yksek bir deer olan Ca/S=2,7 ile dahi %97 yanma verimi elde edilmitir. Ek olarak, kmr taneciklerinin TS kazanndaki kal sresi yakma testi yaplan tesise gre daha fazla olacandan, bu deerin %99 mertebelerine ulaaca beklenmektedir. 7.6.3. Akkan Yatakta Yakma Teknolojisinin zellikleri AYY teknolojisine ait zellikler aada zetlenmektedir: Yksek yanma verimi: Mkemmel gaz /kat karm ve yaktn yatakta kal
sresinin uzunluu nedeniyle yksek yanma verimi Yksek s transfer katsay: Konvansiyonel kazanlara gre daha kk boyutlar Yakt hazrlama kolayl: ri tane boyutu nedeniyle yakt hazrlamada krclarn Dk kaliteli yaktlara uygunluk: Kl ve kkrte zengin, dk kaliteli yaktlara yeterli olmas uygun olmas Yakt bileimine esneklik: Yatak malzemesinin yksek sl kapasitesi sayesinde yakt bileimine esneklii ve bu nedenle iletme srasnda bir yakttan dierine ksa srede geebilme zellii Dk NOX ve SO2 emisyonlar: Dk yanma scakl (850 C) havayla giren azotun oksitlenmesini (sl NOX oluumunu) en alt seviyeye indirilir. Yakt azotundan kaynaklanan NOX emisyonu ise kademeli hava besleme teknii ile son derece dk seviyelere ekilebilmektir. Yakcya beslenen kireta, deslfurizasyonu (kkrt giderme) aadaki reaksiyonlarla gerekletirir. Kmr iindeki kkrttn yanmas : S + O2 SO2 Kiretann kalsinasyonu : CaCOa > CaO + CO2 Deslfirizasyon reaksiyonu : CaO + SO2 + l/2 O2 > CaSO4 Dk yanma scakl ayn zamanda kiretann kkrt tutma verimini arttrr. Bu nedenlerle NOX ve SO2 emisyonlar, pahal ve karmak baca gaz artma tesislerine gerek
69 olmakszn, mevcut ve gelecek emisyonu snr deerlerinin altnda tutulabilir. 7.6.3.1. Dolaml Akkan Yatakta Yakma Teknolojisi Akkan yatakta yakma teknolojileri atmosferik basnl ve basnl olmak zere iki grupta snflandrlmaktadr. Bunlar arasnda santral boyutunda baaryla uygulanm ve kullanm giderek yaygnlaan tip, atmosferik Dolaml Akkan Yatakta (DA Y) yakma teknolojisidir. DAY teknolojisinde kazanlarn konfigrasyonu konvansiyonel PK tesislerine byk benzerlik gsterir. BGD tesisinin ve kmr deirmenlerinin eliminasyonu dnda iki tesis arasnda temel ekipman fark kireta besleme sistemi ile tanecik geri dng sisteminin ilavesidir. 7.6.4. Ulam ve Tama TS nin iletme aamasnda kullanlmas planlanan yaktlar linyit, fuel-oil'dir. Ayrca, kkrt dioksitin tutulmas iin gerekli kireta da santraln ana hammadde girdilerinden bir tanesidir. Santralden elde edilen rn ise, elektrik enerjisidir. Aadaki balklarda bu yakt, hammadde ve rnlerin tanmas ile ilgili bilgiler verilmektedir. 7.6.5. Yaktlarn Tanmas 7.6.5.1. Linyitin Tanmas Santralde kullanlacak linyitin salanaca ocaklar TS' den ortalama 3,5 km uzaklkta yer almaktadr. letme aamasnda santralde kullanlacak linyit, Trkiye Kmr letmeleri Kurumu ile TEA arasndaki protokole uygun olarak TK tarafndan temin edilecektir. Ocaklardan alnan linyit, santrale 35-85 ton kapasiteli kamyonlarca tanacaktr. Linyit byk bloklar eklinde tanacak ve bu nedenle tozuma potansiyeli alt seviyede tutulacaktr. Kamyonlarla kmr boaltma nitesi banda yer alan metalik konveyr azna gelen kmr metal konveyrle n krcya ve takiben stok sahasna tanacaktr. Daha sonra, konveyr vastas ile kinci krc binasna aktarlan linyit, krc ncesi iinde bulunan odun,
70 ta ve benzer yabanc maddelerden arndrlacaktr. 7.6.5.2. Linyitin Tanmas Esnasnda Oluacak Tozuma TS iin gerekli olan kmr, an Linyit letmeleri (L) tarafndan kmr stok sahasna kadar getirilecektir. letme koullar gerei olarak, kmr ocaklar ierisindeki ve civarndaki ulam yollan srekli olarak deitirilecektir. Bu nedenle, bu geici yollarn stabilize edilmesi veya asfalt kaplanmas sz konusu deildir. Bu tr bir uygulama, dnyadaki benzer madenlerde de yaplmamaktadr. Buna mukabil, L ile TS arasndaki yolun byk bir blm (4-5 km) sabit olacak ve bu yol asfalt kap l anacaktr. Kmr tanmnn asfaltlanmam yollarda yaplmasndan kaynaklanacak tozuma miktar, USEPA tarafndan asfaltlanmam yollar iin belirlenen emisyon faktr yardm ile hesaplanmtr. Hesaplamalarda, yolun ilt muhtevasna bal olarak deien "s" deeri, USEPA tarafndan da nerildii gibi %12 olarak alnmtr. Ortalama ara hz (S) 20 km/saat kabul edilmi olup; "w" deeri ise an ilesi uzun yllar meteoroloji blteninden elde edilen veriler nda 92 gn olarak kabul edilmitir6. Bu deerler ile yaplan hesaplamalar sonucunda, toz emisyon faktr yaklak 0,032 Ib/ara/mil veya 9,2 g/ara/km olarak bulunmutur. TS ye kmr nakliyesi gnde 16 saat boyunca yaplacaktr. Buna gre, santraln toplam kmr ihtiyac olan 260 ton/saat deerinin 35 tonluk kamyonlar ile karlanabilmesi iin toplam 12 adet kamyon gerekmektedir. Bu durumda, kamyonlardan kaynaklanacak toplam toz emisyonu, 1,1 kg/saat olacaktr. Bu toz emisyon deeri, santraln 151,2 kg/saat olan toplam emisyonu ile mukayese edildiinde ihmal edilebilecek boyuttadr. Ayrca, 50 ton veya daha yksek kapasiteli kamyonlarn kullanlmas ve yollarn tozumay nlemek amacyla TK tarafndan sulanmas halinde, hesaplanan emisyon deeri nemli oranda azalacaktr. 7.6.5.3. Fuel-Oil Tanmas ngrlen tesisin balang (start- up) aamasnda 2 ve 6 No. 'lu fuel-oil kullanm planlanmaktadr. Bunlarn kullanm devreye giri-k saysna bal olarak deimekte olup, tketim miktarlarn u aamada belirtmek mmkn deildir. Bahsi geen yaktlarn nakliyesi tankerlerle yaplacaktr.
71
7.6.5.4. Kiretann Tanmas Santraln iletme aamasnda kullanlacak olan kiretann temini piyasadan yaplacaktr. klacak bir ihale ile istekli olan firmalardan santral szlemesinde belirtilen koullar salayacak kireta iin en uygun teklifi veren firma seilecektir. Dolaysyla, bu aamada kiretann temin edilecei yerin belirlenmesi mmkn deildir. Bu yer, Trkiye erisinde herhangi bir saha olabilecektir. Ayrca, halen iletmede olan bir kireta oca olabilecei gibi, yeni alacak olan bir kireta oca da olabilir. Bu ocan iletmesinin TEA ile hibir ilikisi olmayacaktr. Ancak, kireta temini iin alacak olan artnameye "Kireta Oca evre Mevzuat ile uyumlu bir ekilde altrlacaktr. Kireta 15-25 ton kapasiteli silobaslarla tanacaktr . Tesise silobaslarla nakledilen kireta, pnmatk tama hattyla beton silolara tanacak ve burada depolanacaktr. Kireta TS'ye proses kullanlmaya uygun halde teslim edileceinden krma ve tme ilemleri yaplmayacaktr. Tama ve boaltma sistemlerinin kapal olmalar sebebiyle, kiretann beton silolara alnmas ve kazan bunkerlerine tanmas esnasnda kayda deer bir tozuma olumayacaktr. Beton ve metalik silolarda filtreden oluan toz gidericiler bulunacaktr. Filtre fan debisi 3.600 Nm3 saattir. Torba filtre k toz konsantrasyonu ise 75 mg/Nm3 ' amayacaktr. Kireta boaltma istasyonunda yerlere kire tozu dklmesi halinde, beton olan bu alan su le temizlenecektir. Bu su toplanarak, dier endstriyel atk sularla beraber kln nemlendirilmesinde kullanlacaktr. izelge 7.7. iletme Aamas Trafik Yk Ara Tipi Gnlk Gnlk Youn Saatlerde alma Saati ya Trafik da Says Kmr Kamyonu (L-TS yolu) Kire ta kamyonu (silobas) Servis arac (otobs) 16 saat 16 saat vardiya 384 256 30 24 16 10 Geii) Yk Yol Kesitinden Saatlik
Vardiya (Toplam Ara Gei Says
72 zel ara (otomobil) Toplam (L-TS yolunda) Toplam (karayollarnda) 7.7. Tesiste Su Kullanm ve Proses Atk sular 7.7.1. Tesisin Su htiyac ve Suyun Temini Santraln su ihtiyac maksimum 130 ton/saat'tir. Bu suyun 95 ton/saat'i ham su olarak temin edilecek olup, kl nemlendirme ve slatma iin gerekli miktarn yaklak 35 ton/saat'lik blm santral sahas iinde oluan endstriyel atk sularn geri kullanm ile karlanacaktr. letme aamasnda kullanlacak su Kocaay ve Kazdere alvyonlarnda yaplacak sondaj almalar sonucuna bal olarak aada belirtilen A, B veya C sahalarndan temin edilecektir. Alternatif A Alternatif B Alternatife : Bykpaa ky alt (Kocaay yata) : Halen Kalebodur tesislerinin su ihtiyacnn karland Kocaay : Kazdere yata vardiya 50 384 336 43 17
yaknnda bulunan dere yata
nerilen santraln maksimum su ihtiyac 40 L/s veya 1,26 milyon mVyl olup; bu ihtiya, Kocaay alvyonlarnda alacak kuyulardan karlanacaktr. Bylelikle, toplam serbest YAS rezervi 11,2 milyon m3yl olan yre alvyonlarnn sadece %11'lik bir blm kullanlm olacaktr. Yeralt suyu rezervlerinin yl boyunca byk deiiklikler gstermedii dikkate alndnda, TS nin yaz aylarndaki su tketiminin su fazlas olan yrede nemli problemler dourmayaca aktr. Ayrca, TS kuyularnn yerleri, mevcut kuyulara hibir etki yapmayacak mesafelerde seilmitir. Bir baka adan, TS nin yllk toplam su tketiminin tmnn salt Kocaay'dan karland varsaylsa bile; bu tketim, yllk toplam akm 125,8 milyon m3yl mertebesinde olan Kocaay'n yllk akmnn sadece %1'lik bir blmne tekabl etmektedir. Buna mukabil, yre alvyonlarnn yllk beslenmesinin sadece %20'lik bir blmnn yzey sularndan geldii bilinmektedir (DS, 1999). Buna gre, TS nin 40 L/s'lik ihtiyacnn en fazla 8 L/s' lik ksm Kocaay'dan gelebilecektir. Bu deer, uzun yllar ortalamalarna gre
73 Kocaay akmnn en yksek olduu Ocak aynda Kocaay akmnn %0,1'ine; akmn en dk olduu Austos aynda ise Kocaay akmnn %7'lik bir blmne tekabl etmektedir. DS tarafndan yaplan su bilanosuna gre, YAS havzasnda su fazlas olduu aktr. Bir baka deyile, alvyon boyunca kullanlmayan fazla sular, ayn akarsularda olduu gibi denize ulamaktadr. Bu koullar altnda, yredeki su tketimini ortaya karmak in bir modelleme almasna gerek olmad aktr. 7.7.2. Ham Su Kullanm Santrale isale hatt ile getirilecek su (ham su) 10.000 m3 kapasiteli beton bir havuzda depolanacaktr. Ham su, santral iinde dorudan, n artmadan geirilerek veya n artma ileminden sonra demineralizasyon ilemi le saf su haline getirilerek kullanlacaktr. Bu amala, ham suyun bir ksm saatte ortalama 60 m suyu artacak kapasitede yaplacak n artma nitesine gnderilecek ve askda kat maddeler FeCl3 ve elektrolit katks ile ktrlecektir. Daha sonra kum filtreleri yardmyla askda kat madde ierii iyice azaltlan su, aktif karbon filtrelerinden geirilerek ime ve kullanma suyu sistemi le 20X20 m3saat'Hk kapasiteli demineralizasyon (saf su retimi) nitesine gnderilecektir. izelge 7.8. Santrale Gelen Ham Suyun zellikleri Parametre pH Askda Kat Madde (ppm) Organikler (ppm KMnOt) Toplam Alkalinite (ppm CaCO3) Toplam Sertlik (ppm CaCO3) Sodyum ve Potasyum (ppm CaCO3) Kalsiyum (ppm CaCO3) Magnezyum (ppm CaCO3) Klorr (ppm CaCO3) Slfat (ppm CaCO3) Nitrit (ppm CaCO3) Deer 7,88 43 16 131 191 60 144 47 41 79 0,1
74 Bikarbonatlar (ppm CaCO3) Silika (SiCO2-SiO2) CO2 (ppm CaCO3) Demir (ppm) Artan CI2 (ppm) iletkenlik (u S/cm) 131 20 3 0 0,15-1,00 495
me ve kullanma suyu ultraviyole sterilizasyon ilemine tabi tutulduktan sonra kullanlacaktr. ekil 5.9'da su hazrlama nitesinin, ekil 5.10'da ise ime suyu artma sisteminin akm emalar gsterilmektedir. se santraln eitli kullanm noktalarnda su htiyac zetlenmitir. izelge 7.9. Su Kullanmnn Kullanm Noktalarna Gre Dalm (iki nite in) Kullanm Noktas Kazan katma suyu (srekli kazan blfleri, numune hatlar ve dier nedenlerle meydana gelen kayplar karlamak zere, saf su) Reine rejerasyonu (demineralizasyon nitesi ve kondensat artma nitesinde reinelerin yenilenmesi ileminde kullanlmak zere saf su) Kazan blf soutucusu (ham su) On su artma sistemi kum filtreleri ykama suyu (n artlm su) Kl nemlendirme suyu (atk su+ham su) Kl stok sahas yamurlama+kmr boaltma nitesi yamurlama (atk su+ham su) Dier (ime ve kullanma, zemin ykama, soutucu spreyleme) (n artlm su+ham su) TOPLAM 7.7.3. Endstriyel Atk sular Kurulmas nerilen TS de ilemlerden kaynaklanan endstriyel atk sular, n artma ileminden kaynaklanan atk sular, kazan blfleri, hava n stcs (Luvo) ykama sulan, demineralize ile kondensat artma nitesinden kaynaklanan rejenerasyon atk sular, yal 130 16 10 8 40 20 8 Ham Su Kullanm (mVsaat) 28
75 atk sular ve dier szntlar olarak snflandrlabilir. Endstriyel atk sular iin ntralizasyon ve ya tutma ilemleri dnda bir artma gerekmemektedir. Aada bu atk sulara ilikin daha ayrntl bilgi verilmektedir. 7.7.3.1. n, Artma leminden Kaynaklanan Atk sular Bu sular, keltme ileminin yapld durultucu-kelticinin altndan ekilen ve % 3 orannda askda kat madde ieren sular ile, kum filtrelerinin geri ykanmas ileminden kaynaklanan ve yine askda kat madde ieren atk sulardr. Durultucukelticinin altndan alnan askda kat madde ieren sular ierisinde sabit kartrc bulunan ve toprak altnda gml amur havuzuna aktarlarak, kl nemlendirmede kullanlacaktr. Kum filtresi geri ykama sular ise durultucuya verilerek yeniden kullanlacaktr. 7.7. 4. Kazan Blfleri Dolamdaki suyun istenen zellikte olmasn salamak iin, kazandan srekli olarak blf yaplmaktadr. Kazan blfleri saf su zelliinde olup, kazan suyuna verilen trisodyum fosfattan dolay eser miktarda fosfat ierecektir. Kazan blf sreklidir ve ak hz kazan ykne baldr. Kazan blf tanklarda ham su spreylenerek soutulmakta, dolaysyla ierisindeki fosfat eser mertebesine inmektedir. Kazan blfleri atk su toplama havuzuna alnarak, kl nemlendirmede kullanlacaktr. 7.7. 5.Hava n Istcs (Luvo) Ykama Atk sular Santralde baca gaznn s enerjisinden, yakma havasnn stlmas amacyla yararlanlmakta olup, bu ilem, baca gaz kanallarna elektrostatik filtrelerden nce yerletirilen dner hava n stclar (Luvo) araclyla gerekletirilmektedir. Yanma gazlarn iinde bulunan uucu kl nedeniyle zamanla kirlenen stclarn zaman zaman su ile ykanarak temizlenmesi gerekmektedir. Yanma gazlarn iinde bulunan uucu kl nedeniyle zamanla kirlenen stclarn zaman zaman ykanarak temizlenmesi gerekmektedir.Ykama seyrettik NaOH ile gerekletirilecek olup, saatte 100 m3 su kullanlacaktr. k suyu hatt zerinde bulunan pH metre ile atk suyun pH' 6-9 arasnda olacak ekilde NaOH dozaj otomatik olarak ayarlanacaktr.
76
Hava stclar, i ekipmanda birikebilecek uucu kllerin ve kurumlarn temizlenmesi iin ylda iki kez ykanabilecektir. Ykama ilemleri hava stclarnn kirlilik derecesine bal olarak 2-4 saat srmektedir. Sz konusu atk sular atk su toplama havuzuna alnarak, kl nemlendirmede kullanlacaktr. 7.7.6. Muhtelif Szntlar Bu szntlar, bakm ilemleri srasnda boaltlan ekipmanlar ve
normal/srekli numune alm ile boru birleme noktalarndan gelebilecek kk szntlardan kaynaklanmaktadr. Bahsi geen szntlar kazan suyu ile ayn zelliktedir. 7.7.7. Rejenerasyon Atk Sular Demineralizasyon nitesinde saf su retmek iin kullanlan anyon ve katyon reineleri ile kondensat artma nitesinde bulunan reinelerin kirlendike, belirli aralklarla baz ve asitle rejenere edilmeleri (yenilenmeleri) gerekmektedir. Bu ilemler sonucunda ortaya kan atk sular bazik ve asidik karakterdeki sular olup, bu sular ntralizasyon havuzunda toplanarak pH' 6-9 arasnda bir deere ayarlanmaktadr. Ntralize edilmi sv atklar atk su toplama havuzuna kl nemlendirmede kullanlmak zere aktarlmaktadr. Bu atk sularn 850 mg/L SO4-2 ve 380 mg/L Cl- iermesi beklenmektedir. 7.7.8. Yal Atk sular Santral sahas ekipmanlarna (elektrik trafolar, trbin ya tank, fuel-oil tank, vb.) bal ya toplama borular, olabilecek ya szntlarn ya geri kazanm havuzuna ve oradan da ya/atk su boaltma veya kelme havuzuna aktarlmaktadr. Boaltma/keltme havuzunda ya, sudan ayrtrlmakta ve ya oran yaklak 10 mg/L olan su, kl nemlendirmesinde kullanlmak zere, atk su toplama havuzuna aktarlmaktadr. Miktar ihmal edilebilecek kadar az olan fuel-oil, kazanda yardmc yakt olarak kullanlan fuel-oil katk olarak eklenerek yaklacaktr.
77 7.7.9. Atk Sularn Artm ve Bertaraft Yal sularn, ya tutucuda yadan arndrlmas ve artldktan sonra atk su toplama havuzuna verilmesi planlanmaktadr. Yal ve endstriyel atk sular ile ntralizasyon nitesinden gelen sular, atk su toplama havuzunda toplanacaktr. Toplanan atk sular, santral sahasnda kl nemlendirmede ve kl depolama alannda kllerin yamurlama ile slatlmasnda kullanlacaktr. Dolaysyla, bu atk sular dearj edilmeyecektir. Kl nemlendirmede kullanlacak atk sularn normal iletme koullarnda aada belirtilen zelliklerde olmas beklenmektedir: KO Toplam Askda Kat Madde (AKM) Ya ve Gres CN pH 7.7.10. Atk sularn Artm ve Bertaraft Yal sularn, ya tutucuda yadan arndrlmas ve artldktan sonra atk su toplama havuzuna verilmesi planlanmaktadr. Yal ve endstriyel atk sular ile ntralizasyon nitesinden gelen sular, atk su toplama havuzunda toplanacaktr. Atk su toplama havuzunda toplanan atk sular, santral sahasnda kl nemlendirmede ve kl depolama alannda kllerin yamurlama ile slatlmasnda kullanlacaktr. Dolaysyla, bu atk sular dearj edilmeyecektir. 7.8. Kazan ve/veya Soutma Sular : 30 mg/L : 25 mg/L : O, l mg/L : O mg/L : -7,2
7.8.1. Kazan Suyu Tesiste, kazan besleme suyu olarak saf su kullanlacaktr. Saf su, daha nce anlatld zere, ham suyun n artm ve demineralizasyon lemlerinden geirilmesi le elde edilecektir. Kazan katma suyu olarak kullanlacak suyun miktar iki nite iin toplam 28 m3/saat olacaktr. Sistemin ilk devreye alnmas srasnda ve gerektiinde kazan suyu kalitesini istenen seviyede tutmak iin su-buhar evriminde (kapal evrim) sirkle etmekte olan su
78 (kondenserde youtuktan sonra kondensat ad ile anlmaktadr) bir kondensat artma nitesinden geirilecektir. 7.8.2. Soutma Suyu Tesiste seilen soutma sistemi kapal evrim ve soutma kulesi de kuru tip olduundan soutma suyu ihtiyac minimum olup, soutma suyu olarak saf su kullanlmaktadr. Seilen soutma sisteminden dolay soutma suyunun kalitesi kazan suyunun kalitesi ile ayndr. Normal iletme koullarnda soutma suyu sisteminden herhangi bir blf veya sisteme ayrca bir besleme suyu katks yaplmayacaktr. izelge 7.10. 2. No'lu Fuel-Oil zellikleri Parametre Net kalorilik Deer (kcal/kg) Renk (ASTM) Younluk (kg/L, 15C'da) Parlama Noktas (C) Akma Noktas (C) Younlama, Buharlama Noktas (C) Kkrt (arlka %) Karbon Art (arlka %) Kl (arlka %) Sediman ve Su (hacimce %) izelge 7.11. 6. No'lu Fuel-Oil zellikleri Parametre Akkanlk, 50C'de(SSF) Parlama Noktas (C) zgl Arlk, 15C'de (kg/L) Su Oram (%) Sediman Oran (%) Kl Oran (%) Kkrt Oran (%) Deer 330 65,6 0,993 0,5 0,5 0,1 4 Deer 10.000 Maks. 3,0 0,820-0,850 Min. 51,7 Maks. 6,7 Maks. 357 Maks. 1,0 Maks. 0,2 Maks. 0,01 Maks. 0,03
79 st Is Deeri (kcal/kg) Alt Is Deeri (kcal/kg) Hidrojen Oran (%) Azot Oran (%) Vanadyum Miktar (ppm) Sodyum Miktar (ppm) 7.9. Yardmc Yaktlardan Kaynaklanacak Emisyonlar 2X160 MW gcndeki TS de devreye alma ve yardmc ekipmanlarn stlmas amalaryla kullanlacak olan ya yakclar, motorin ve 6 Nolu fuel-oil yakabilecek ekilde seilmilerdir. Bir nitede, her biri maksimum 0,88 ton/saat kapasiteli olan ve en az ikisi yedek olarak kullanlacak toplam 16 adet yakc bulunacaktr. lk souk yol vermede yatak kumunun ve dier souk yol vermelerde yataktaki kln 400-650C'ye ulamasn takiben kmr-kire beslemesi devreye alnacaktr. Souk yol verme sadece bakm veya byk arzalarda uygulanacaktr. Souk yol verme, trbin dahil olmak zere, toplam 8 saat srmektedir. Yakclarn kademeli olarak devreye alnmas ve kmr dozajnn balayp (kireta ile birlikte) yakclarn tmden devreden kmas ise toplam 6,5 saat'lik bir zaman diliminde gerekleecektir. Akkan yatakl kazan letme tecrbelerine gre, souk yol verme ylda ancak bir kez olacaktr. Dnyada kazan yapmc firmalar tarafndan iletmecilere tavsiye edilen (msaade edilebilir) say da budur. lk yol verme esnasnda, 40 saatten daha az devre d kalan kazan, yaklak 3,5 saatte devreye alnmakta ve bu lemin 120. dakikasnda ya yakclar devreden karlarak kmr ve kireta beslemesi devreye girmektedir. Scak yol verme ise kazann yaklak bir saatlik devre d kalmasn takiben sz konusu olmakta ve toplam 27 dakika kadar srmektedir. Bu tip yol vermede ya yakclar kullanlmamaktadr. Yukarda verilen saat ve kapasite deerlerinin nda, 16 adet yakcnn tmnn kullanlmas halinde dahi, 6,5 saat sren souk yol verme iin toplam 180 ton civarnda motorin ve fuel-oil tketilecektir. Benzer ekilde, ki saat sren bir lk yo) verme iin toplam 56 ton motorin ve fuel-oil kullanlacaktr. Olduka ksa sreli olan bu uygulamalar 10.150 9.565 10,7 0.7 184 35
80 sonucunda oluacak olan emisyonlarn, mevcut hava kalitesi zerinde kayda deer bir etki yaratmas beklenmemektedir. Bu balamda, souk yol verme ilemi esnasnda oluacak SO2, emisyonlar hesap edilmitir. Buna gre, tutucu bir yaklamla yaklan tm yaktn 6 no. lu fuel-oil olduu varsaymyla, 180 ton fuel-oil kullanmndan kaynaklanacak SO2, emisyonlar 312 g/s olacaktr. Buradan da grld gibi, yol verme esnasnda oluabilecek kirletici emisyonlar, santraln normal almas srasnda oluacak emisyonlar ile mukayese edilebilecek boyutta olup, ok ksa ve seyrek olarak yaplacak yol verme ilemleri, hava kalitesi zerinde nemli bir etki yaratmayacaktr.
7.9.1. Yakma Sistemi Tesiste akkan yatakta yakma teknolojisi kullanlacak olup, kademeli yakma uygulanacaktr. Bahsi geen ksmda da akland zere, yakma srasnda kkrt dioksit (SO2) gaznn tutulmas amacyla kazana kireta verilecektir. TS nin kireta ihtiyac ortalama 80 ton/saat'tir. Kullanlacak kiretann zellikleri izelge 7.12. verilmektedir.
izelge 7.12. Tesiste Kullanlacak Kireta zellikleri Parametre CaCO3 MgO R203 SiO2 Su Oran Yap Para Boyutu 0-700 m <30m 5.2.9.3. Emisyonlar ve Emisyon Kontrol Bu ksmda, kurulmas nerilen TS'den kaynaklanacak emisyonlar ve bu emisyonlarn asgari dzeyde tutulmasna ynelik olarak alnacak nlemler ve kullanlacak kontrol teknolojisi zetlenmitir. %99,9 (arlka) %5,0 (arlka) Deer %95 (arlka) %0,56 (arlka) %0,1 (arlka) Amorf, Reaktif
81
Kurulmas nerilen termik santralde kullanlacak yaktn linyit olmas nedeniyle, yanma sonucu meydana gelecek balca kirleticiler, kkrt dioksit (SO2), azot oksitler (NOX) ve partikller madde (PM) emisyonlar olacaktr. Ayrca, CO, HCI ve HF gazlan da oluacaktr. Kirleticilerin baca zetlenmektedir. Kirleticiler, kontrol yntemleri ve emisyonlar aadaki alt balklarda ayrntl bir ekilde anlatlmaktadr. izelge 7.13. Kirletici Ktlesel Debileri ve Konsantrasyonlar (2 nite iin toplam) Parametre Deer Konsantrasyon (ma/Nm ) Deer < 256 g/s (92 1,6 SO2 NOX (NO2 cinsinden) Partikl Madde kg/saat) <211 g/s (761 kg/saat) < 42 kg/saat) < CO HC1 HF Baca Gaz Miktar (kuru) O2 Oran Baca Gaz Scakl kg/saat) < 26 g/s (93,6 kg/saat) < 4 g/s (14,4 kg/saat) 1. 008.000 Nm3/saat 5,11 vol.%O2 (kuru) 138C 13,86 Nem (slak) vol. %H2O 68 g/s (244,8 <243 <93 <14 250 100 15 g/s (15 1,2 <I50 150 <914 <753 1.000 800 Snr Deer" gazndaki miktarlar ve baca gaz zellikleri izelge 7.13.
Tasarm ve en kt kmr iin. HKKY'de belirtilen snr deerler. 7.9.2. Kkrt oksitler Akkan yatakta yakma teknolojisinde, yanma srasnda oluan SO2 ek bir baca gaz
82 artma tesisine ihtiya olmadan yanma odasna kmrle birlikte beslenen kireta ile tutulur. Yakcya beslenen kireta deslfrizasyonu (kkrt giderme) reaksiyonlarla gerekletirilir. ngrlen ekilde akkanlatrma, yakma nitesinde homojen bir scaklk profili yaratmaktadr. Bu ortamda elde edilen scaklk aral deslfrizasyon ileminde yksek reaktivite oluturarak CaO'nun ekonomik kullanmn salamaktadr. TS de %4 kkrt ierikli kmr yakldnda, %95,9 SO2 artma verimi gerekleecektir. Yakt sl gc 300 MW veya zerinde olan tesislerde baca gaznda SO2 standard, %5 hacimsel O2 esas alnarak, 1.000 mg/Nm3 olup, kurulmas nerilen tesisten kaynaklanacak emisyonlar baca knda kuru bazda 914 mg/Nm3 deerinin altnda oluacaktr. Ancak, kurulmas nerilen tesisten kaynaklanacak toplam SO2 emisyonu 60 kg/saat seviyesinin zerinde, 920 kg/saat civarnda gerekleeceinden, SO2 emisyonlarna ilikin olarak bir hava kalitesine etki modellemesi yaplm olup, yntem ve sonular aada ayrntlaryla aklanmtr.
7.9.3. Azot Oksitler Kurulmas nerilen tesisin kazanlarnda gerekletirilecek yakma ilemi sonucu meydana gelecek NOX emisyonlarnn oluumuna yol aan iki faktr bulunmaktadr. Bunlardan ilki, yakma ileminde kullanlan yaktn erdii azottur. Ancak bundan daha nemli olarak, NOX emisyonu, yakma ilemi esnasnda havadaki serbest azotun yksek scaklkta oksidasyonundan (ykseltgenmesinden) kaynaklanmaktadr. Kurulmas nerilen tesiste, sz konusu emisyonlar belirleyecek olan kazan yakma teknii, yanma scakl ve basnc gibi faktrlerdir. Akkan yatak yakma teknolojisinin en nemli zellii olan dk yanma scakl (~850C) daha yksek scaklklarda oluan azot oksit emisyonlarn minimuma indirmekte, ayrca yakt azotundan kaynaklanan NOX emisyonu, yanma odasna kademeli hava verilmesi ile dk seviyelere ekilmektedir. Toz halinde kmr kullanan tesisler iin belirlenen baca gaz NOX emisyon standard, hacimde %5 O2 ile 800 mg/Nm3 olup, kurulmas nerilen tesisten kaynaklanacak NOX
83 emisyonu kuru bazda 753 mg/Nm3 deerinin altnda olacaktr. Kurulan tesisten kaynaklanacak toplam NOX emisyonu, 40 kg/saat seviyesinin olduka zerinde, 761 kg/saat civarnda gerekleeceinden, NOX emisyonuna ilikin bir hava kalitesine etki modellemesi yaplm olup, kullanlan yntem ve elde edilen sonular ayrntlaryla aklanmtr. 7.9.4. Partikl Maddeler Siklonlardan kurtulup baca gaz kanalna geen kk boyutlu partikl maddeler, elektrostatik ktrcler (elektrofltre) araclyla %99,9 orannda tutulacaktr. Her niteye bal iki blmden oluan elektrofiltrenin bir blm devre d kaldnda, santral %70 ykte altrlp, elektofiltrenin ikinci blmnde 150 mg/m3 emisyon snr deeri salanacaktr. Bylece elektro filtrenin devre d kalmas durumunda emisyonlarla ilgili herhangi bir sorun yaanmayacaktr. Kurulmas nerilen TS de PM emisyonlar kuru bazda 150 mg/Nm3 deerinin altnda olacaktr. Bu miktar, yakma sl gc 50 MW ve zerinde olan yakma tesislerine ilikin olarak belirlenen baca gaz toz emisyonlar standard hacimde %6 O2 ile 150 mg/Nm3 'tr. Kurulmas nerilen tesisten kaynaklanacak toplam PM emisyonu 15 kg/saat seviyesinin olduka zerinde, 151,2 kg/saat civarnda gerekleeceinden, PM emisyonlarna ilikin olarak bir hava kalitesine etki modellemesi yaplm, yntem ve sonular ayrntlaryla aklanmtr. 7.9.5. zel Toz Emisyonlar Kurulan tesisten kaynaklanacak toz emisyon ierisinde kln zellikleri nedeniyle, "Toz Emisyonunda zel Maddelerden kalsiyum oksit (III. Snf) magnezyum oksit (III. Snf) ve fosforpentoksit (I. Snf) bulunacaktr. izelge 7.14. Yanma Sonucu Meydana Gelecek Kln zellikleri Kl Kompozisyonu Deer (%)
84 P2O5 SiO2 Fe203 A1203 TiO2 MgO CaO Serbest CaO SO3 0,16 29,06 7,61 14,23 0,39 2,39 30,01 17,89 13,52
ynetmelikte belirtildii zere, baca gaz srekli olarak zlenecektir. Bacada (soutma kulesi iindeki gaz kanal) PM, O2, SO2, CO, NO2, scaklk ve baca gaz debisi srekli olarak llecek ve kaydedilecektir. Yaplan yakma testleri neticesinde elde edilen HC1 ve HF emisyon deerleri, tahmin edilen baca emisyon deerlerinden olduka dk kmtr (bkz. Ksm 5.2.9.3). Testler srasnda llen en yksek deerler, HCl ve HF in srasyla 5,49 ve 1,65 mg/Nm3 olarak bulunmutur. Ayrca, santral iletmeye alndktan sonra bir dizi baca gaz emisyon lmleri yaplacaktr. Bu lmler sonucunda HF ve HCl'nin ktlesel debilerinin yer alan snr deerleri amas halinde, baca gazndaki HC1 ve HF emisyonlar kaydedicili cihazlar yardm ile srekli olarak llecektir. 7.9.6. Baca Gaznn Atmosfere Braklmas Baca gaznn atmosferde daha iyi bir dalm gstermesi amacyla, bacann soutma kulesi iinde yer almas ngrlmtr. Baca gaz soutma kulesi iinden geen hava ktlesine braklacak; buradan da yksek bir hzla atmosfere ulap dalacaktr.
Soutma kulesinden kan gaz, kazandan kaynaklanan baca gaz ve soutmay salayan hava karmdr. letmedeki iki nite iin baca gaz hacimsel ak hz 1.008.000 Nm3 /saat (kuru bazda, %5 O2)'dr. Baca gaz, soutma kulesi iersinden geen hava iine brakldnda hava-gaz karmnn hacimsel ak hz 17.400 m3/s (62.640.000 m0/saat) olarak gerekleecektir. Normal hava scaklnda (14,8C) kan hava-gaz karm scakl
85 37,3C' dr. 7.9.6.1. Hava Kalitesi Standartlar Gaz kirleticiler ve partikl maddelere ilikin olarak iki deiik kategoride hava kalitesi standard tanmlamtr. izelge 7.15. Modelleme almalarndan Elde Edilen Tahmini Maksimum YSK Deerleri Kirletici SO2 Saatlik (900 -g/m3) Gnlk (400 g/m3) Yllk (150 g/m3) Maksimum 790 g/m3 52,3 g/m3 8,85 g/m3 Ortalama YSK Deerleri (2.000 m;2.000 m)
(0.000 m; 5. 000 m) (-5.000 m;-9.000 m)
SO2 (Ya Birikim) Saatlik Gnlk Yllk Gnlk (300 -g/m3) Yllk (100-g/m3) Gnlk (300 g/m3) Yllk (150 g/m3) yl
381,9R/m2/ (1.000m;2.000m) 405,5 g/m2/yl 1. R/m2/yl 404,6 (1.000 mj.000 m) (-l.000m--2.000m)
NOX
43,1 g/m3 7,3 g/m3 8,57 g/m3 I,45g/m3
(0.000 m; 5. 000 m) (-5.000, m; -9.000 m)
PM
(0.000 m; 5.000 m) (-5.000 m;-9.000 m)
PM (kelme)
9,06 Gnlk (237 g/m2/yl) g/m2/yl 79,05 Yllk (128 g/m:/yl) g/m2/yl 5,31 g/m3 (-5.000m;-9.000m) (0.000 m; 5. 000 m) Gnlk (300 g/m3) (1.000 m; 3.000 m)
HC1
86 Yllk (100 g/m3) 0,89 g/m3 (-5.000 m;-9.000 m)
HF Saatlik (30 g/m3) Gnlk (10 g/m3) Yllk
12,35 g/m3 0,82 g/m3 0,14 g/m3 (2.000 m;2.000 m)
(0.000 m; 5. 000 m) (-5.000 m;-9.000 m)
7.9.6.2. Etki Alan USEPA tarafndan gelitirilen ynteme gre, konvansiyonel kirleticilerin (SO2, NOX ve PM) yer seviyesi konsantrasyonlarnn llebilecek deerlere ulat en uzak mesafeler etki alan olarak kabul edilmektedir. Buna gre, kirleticilerin gnlk ortalama konsantrasyonlarnn 5 g/m3 den daha yksek deerlere ulat en geni yaylma alan esas alnmtr. Bu alanlardan en geni yaylma sahip olan alan ise "etki alan" olarak seilmitir. Bu alanlardan en geni olan SO2 emisyonlarndan kaynaklanacak olup, etki alan olarak seilmitir.
7.9.6.3. SO2 Kirleticisi Yl genelinde an ilesinde hakim rzgarn kuzeydoudan estii gz nne alndnda etki alan beklenildii gibi santraln gneybat sektr olarak ortaya kmaktadr. Tahmin edilen en yksek yllk ortalama SO2 YSK deeri, santraln yaklak 12 km gneybatsnda (8,85 g/m3) hesaplanmtr. Bu deer, 150 g/m3 standart deerin (UVS) olduka altnda yer almaktadr. Ksa vadeli ortalamalar olarak belirtilen l ve 24 saatlik en yksek ortalama SO2 YSK deerleri topografya ve meteorolojik artlarn etkisi ile srasyla; santraln 2,8 km kuzeydousu ve 5 km dousunda belirlenmitir. Elde edilen YSK deerleri l ve 24 saatlik iin srasyla, 790 ve 52,3 u.g/m3 olup (srasyla, 900 ve 400 g/m3) altnda kalmaktadr. Kaz Dalar olarak belirtilen noktada tahmin edilen yllk SO: YSK deeri yaklak olarak 0,5 g/m3'dr. Bu deerin UVS deerinden olduka aada olduu grlmektedir.
87
Tesisten kaynaklanacak toplam kkrt oksit (SO2 olarak) emisyonlarnn, kullanlacak yaktn %4 kkrt iermesi nedeniyle olduka yksek olmas beklenmektedir. Ancak, TS de kullanlmas planlanan akkan yatak yakma teknolojisinde kiretann kazana yakt ile verilmesi sonucunda linyit iindeki kkrttn en az %95'i tutulacaktr. Bu sebeple, TS'den kaynaklanacak SO2 emisyonlar beklenenden daha dk olacaktr. Bu durumda, yukarda belirtilen dk SO3 konsantrasyonlar ve akkan yatak teknolojisinin kullanm sonucunda, nerilen TS nin mevcut hava kalitesinde olumsuz etkiler veya asit yamurlar yaratmas beklenmemektedir. Resmi Gazete'de yaymlanarak yrrle giren "Kat Atkla Ynetmelii"nde belirtilen ilgili maddeler dorultusunda yaplacakt, dnm mmkn olmayan atklar depolanacak ve periyodik olarak Terzialan Belediyesi tarafndan toplanarak bertaraf edilecektir. Evsel atk su artma amurlar vidanjrle alnp, kl depolama sahasnda depolanacaktr.
7.9.7. Endstriyel Kat Atklar TS nin iletme aamasnda ortaya kacak belli bal kat atklar kl ve hurda malzemedir. Hurda malzemeler, konvevrlere ait kullanlm bantlar, variller ve dier malzemelerden olumaktadr. Hurda malzemelerden deerlendirilebilir olanlar satlacak, kalan malzeme kl depolama sahasnda depolanacaktr. Santralden kaynakl ana kat atk, kireta katks ile kmrn yaklmas ileminden kaynaklanan kldr. Yanma sonucu oluan kl kazan altnda, elektrostatik filtrelerde ve baca altndaki teknede toplanmaktadr. izelge 7.16. Kln Topland niteler ve Miktarlar Kln Topland niteler Yatak kl soutucular (Kazan alt kl) Elektrostatik filtrelerin silolar (Uucu Miktar (ton/saat) 53,8 100,0
88 kl) Haca alt teknesi (Uucu kl) TOPLAM 0,148 153,9
TS'den kaynaklanacak toplam kl miktar ortalama yaklak 154 ton/saat dir. Bu deer ylda 1.085.000 ton'a karlk gelmekte olup. santraln ekonomik mr olan 30 yl boyunca ortaya kacak kln miktar 32.550.000 ton, hacmi ise 27.000.000 m3'dr. Santraln kurulmam olmas ve kazandaki kimyasal tepkimelerin karmakl nedeniyle, yanmadan kaynakl kln kimyasal zelliklerini tam olarak belirlemek mmkn deildir. izelge 7.17. Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii'ne Gre Yaplan Kl Analizi Parametre pH TOC, mg/L As, mg/L Pb, mg/L Cd, mg/L Cr(VI), mg/L Cu, mg/L Ni, mg/L Hg, mg/L Zn, mg/L Fenol,, mg/L F", mg/L Amonyum, mg/L d', mg/L CN; mg/L Slfr, mg/L Slfat, mg/L Nitrit, mg/L Halojeni! organik bileimler (AOX), mg/L Deer 11,08 2,0 < 0,002 < 0,001 <0,02 <0,01 0,0173 <0,01 <0,02 0,0364 < 0,001 0,84 0,5289 11,8 0,004 0,045 0>3:5 0,0165 0,043
89 Klorlu tiner ve zcler, mg C/L Klorlu pestisitler, |ig Cl/L Yada znen (lipof) sklebilir maddeler Yok Yok 0,35
Analiz sonularndan grlecei ve literatrden (EUR, 1991) de bilindii zere, kln ana bileenleri CaS04 anhidriti, CaO, MgO ve eitli silikat bileikleridir. Uucu kln bileiminde olan CaSO4, anhidrit formda olup, bu nedenle suyu absorplama kapasiteleri ok yksektir. Islatldklar zaman al tana (jips) dnrler. Basnl akkan yatakl tesislerden elde edilen ve TS de uygulanacak dolaml akkan yatakl yakma tesislerinde elde edilecek kllere ok benzer zelliklere sahip kllerin slandklar zaman birbirlerine yaptklar ve olduka geirimsiz bir tabaka oluturup, ksa bir zaman erisinde geirimsizliklerini l O-7 cm/s olduu deneysel olarak grlmtr Bu durumda, kl depolama alanlarnda meydana gelebilecek szntlarn evre zerinde olumsuz bir etkisi olmayacaktr. Ayrca, bu tip kllerin zelliklerinden dolay, ABD'de yetkili makamlarn genellikle depolama alannn kaplanmasn talep etmedii belirtilmektedir 7.9.7.1. Kln Bertaraft TS klleri Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii'nde "zel leme Tabi Atk" snfnda yer almaktadr. "zel leme Tabi Atk"larla ilgili kurallar henz belirlenmemi olmakla birlikte, gelecekte bu konu ile ilgili kacak teblie uyulacaktr. Toplanan ve nemlendirilen kller, tamamen kapal tp konveyrlerle kl depolama sahasna tanacaktr. Kl depolama sahasnda, kller sahaya boaltlarak geici ynlar oluturulacaktr. Bu ynlar, sadece gndz saatlerinde dozerlerle yaylacak; yal gnler dnda tozumann nlenmesi amacyla santralden temin edilecek su ile yamurlama yaplarak slatlacaktr.
90
ekil 7.1. Uucu parack ve kl boyutu Nemlendirme iin ihtiya duyulan su miktar en fazla 20 m /saat olacaktr. Bu suyun bir blm santraln atk su toplama havuzundan, kalan ise ham su havuzundan karlanacaktr. Kl nemlendirme ve slatmada kullanlacak atk sularn zellikleri ve yaklak miktarlar SKKY' de termik santrallerin uymas gereken dearj kriterlerine ilikin izelgelerden de anlalaca zere, bu atk sular iin ar metaller asndan (Fe dnda) herhangi bir dearj snrlamas getirilmemi olup, atk sularn zelliklerinden dolay bu sularn ar metaller asndan kl depolama sahasnda sorun yaratmas beklenmemektedir.
91
Kl depolama sahas, mevsimsel akl Dombul dere vadisi zerinde 120 hektar'lk bir alan kaplamaktadr Sahann depolama hacmi 35.000.000 m3'dr. Kl sahas santraln 30 yllk ihtiyacna cevap verecek kapasitededir. Kl, depolama sahas mansbnda, vadi zerinde tesis edilecek 25 m ykseklikteki bir edde arkasnda depolanacaktr. Kl depolama sahasnda yaptrlan temel sondajlarna gre sondajlar boyunca zemin yar-geirimli (10-3 - 10-5 cm/s) durumdadr. Kk bir drenaj alanna sahip olan (2,5 km2) kl depo sahasnda yama eimleri %10-30 arasnda deimektedir. Drenaj alanna decek ya sularnn kl depo alan iine girmesini engellemek zere, saha snr boyunca beklenen en yksek debiyi geirecek kapasitede bir beton evre drenaj kanal (kuaklama kanal) ina edilecektir. Kanal le birlikte bir servis yolu da yaplacaktr. Ek olarak, kl depolama sahas iinde debileri ok kk birka kaynak ve eme bulunmaktadr. Bu kaynak ve eme sular kapal borularla, en az l m derinden saha dna drene edilecektir. Bylece kl depolama sahas serbest sudan arndrlm olacaktr. Kl nemlendirme ve tozumaya kar kullanlacak yamurlama suyu (slatma suyu) ise kl iinde bnye suyu olarak kalacandan depolama sahasnda serbest su olumayacaktr. Szntlara Kar nlemler TS kl depolama sahasnda depolanacak kller ar lde higroskopik olup, suya atr. Bir baka ifade ile, bu kllerin su tutma potansiyeli ok yksektir. iletme aamasnda, kllerin santral ve depolama sahalarndaki nemlendirilmesi ilemi sadece tozumay nlemek amacyla kontroll bir ekilde yaplacak olup, bu ilem sonucunda serbest su oluumu sz konusu deildir. Yal havalarda kl depolama sahasndaki slatma ilemine ara verilecektir. Tm bunlarn tesinde, depolanan kllerin permeabilite katsaysnn k=10-7 cm/s mertebesinde olduu deneysel olarak ispat edilmitir. Bu koullar altnda, normal iletme artlarnda kl depolama sahasndan herhangi bir sznt olumas sz konusu deildir. Ek olarak, aadaki paragraflarda da anlatld gibi, normal iletme artlarnda hkm sren yksek pH deerlerinde, depolanan kllerden su ortamna herhangi bir tehlikeli maddenin gemesi de mmkn deildir. Kl depolama alannn altnda kullanlabilir br yeralt suyu potansiyeli
92 bulunmamaktadr. Bu balamda, kl depolama sahas yeralt sular asndan bir sorun yaratmayacaktr. Beklenmeyen durumlarn dikkate alnmas amacyla, TS kl depolama sahasndan anormal koullar altnda oluabilecek sznt sularn evreye yaylmadan efektif bir ekilde yakalayabilmek iin bir derin drenaj kuyusu ile kapma sistemi gelitirilmitir. Aada, yeraltna sznt olmamasn salayacak veya szntnn evreye yaylmasn nleyecek alternatif verilmitir. Bu alternatif teknik ve ekonomik adan deerlendirilmi ve seilmitir. Depo alannn kille kaplanmas: Kl depolama sahas bir vadi olup, kille kaplanacak alann byk ounluu dik meyil arz eden vadi yamalardr. Btn arazide yaplacak kil kaplamann en az 3,5-4 m kalnlkta ve ince tabakalar (maksimum 30 cm) halinde, zenli bir ekilde sktrlarak gerekletirilecektir. Kaplama iin yaklak 7-8 milyon m3 zel nitelikte kil gerekmektedir. Bu kaplamann iyi bir ekilde atmosferik artlara kar korunmadndan hzla tahrip olarak fonksiyonunu yitirme olasl yksektir.
93
94
95 ekil 7.2. Su tasfiye sisteminin ak emas
ekil 7.3. Bir buhar santralnn ak emas
96
SONU VE NERLER Kmre dayal bir termik santraldeki ana ilem kmrde var olan kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dntrlmesidir. Bu dnm, esas itibar ile byk miktardaki kmrn kazan ad verilen yanma odasnda yaklmas ile elde edilen s ile, bir dizi artma ilemi ile saflatrlan suyun yksek basn ve scaklkta buharlatrlmas ve bu buharn trbinde mekanik enerjiye, jeneratrde de elektrik enerjisine dntrlmesi ile gerekletirilmektedir. Pulverize kmr teknolojisine alternatif zmn, dk kalorili deiken zellikli yaktlarn hava kirlilii yaratmadan verimli yaklmasn temin eden ve iletme esneklii salayan AYY teknolojisi olduundan hareketle, sz konusu teknolojinin an linyitleri ile denenmesinin iyi bir balang oluturulaca dnlmtr Akkan yakma teknolojisin de milimetre mertebesindeki kmr tanecikleri akkan yatan yaklak %2'sini olutururlar. Kmr, eylemsiz tanecikler iinde mkemmel bir karmayla yanar. Yanma 800-900C aralnda gerekletirilir. Santralde, tasarm kmr iin 54 ton/saat kazan alt kl, 100 ton/saat uucu kl olmak zere toplam 154 ton/saat kl olumas beklenmektedir. Bu deer ylda 1.085.000 ton'a karlk gelmekte olup. santraln ekonomik mr olan 30 yl boyunca ortaya kacak kln miktar 32.550.000 ton, hacmi ise 27.000.000 m3'dr. Kondenserde soutma suyu olarak kullanlan ve kondenserden snarak kan suyun soutma kulesi yardmyla scakl drlerek soutulur ve geri dndrlr. Soutma suyu evrimi kapal evrimdir. Santraln su ihtiyac maksimum 130 ton/saat'tir. Bu suyun 95 ton/saat'i ham su olarak temin edilecek olup, kl nemlendirme ve slatma iin gerekli miktarn yaklak 35 ton/saat'lik blm santral sahas iinde oluan endstriyel atk sularn geri kullanm ile karlanacaktr. Soutma kulesinden kan gaz, kazandan kaynaklanan baca gaz ve soutmay salayan hava karmdr. letmedeki iki nite iin baca gaz hacimsel ak hz 1.008.000 Nm3 /saat (kuru bazda, %5 O2)'dr. Baca gaz, soutma kulesi iersinden geen hava iine
97 brakldnda hava-gaz karmnn hacimsel ak hz 17.400 m3/s (62.640.000 m0/saat) olarak gerekleecektir. Normal hava scaklnda (14,8C) kan hava-gaz karm scakl 37,3C' dr. 2X160 MW gcndeki TS de devreye alma ve yardmc ekipmanlarn stlmas amalaryla kullanlacak olan ya yakclar, motorin ve 6 Nolu fuel-oil yakabilecek ekilde seilmilerdir. Bir nitede, her biri maksimum 0,88 ton/saat kapasiteli olan ve en az ikisi yedek olarak kullanlacak toplam 16 adet yakc bulunacaktr. Santral de kullanlacak Filtre fan debisi 3.600 Nm3 saattir. Torba filtre k toz konsantrasyonu ise 75 mg/Nm3 ' amayacaktr. TS, 320 (2x160) MW kapasiteye sahip olacaktr. Ylda yaklak net 2,25 Milyar kW saat'lik elektrik retimi yapmas ngrlen TS, Ege Blgesi'nin kuzeyi ile Trakya ve Marmara blgelerinin enerji ihtiyacnn karlanmasna katkda bulunacaktr.
98
Kaynaklar
1) GRKELM Ahmet, Hidrolik Santraller Ve Su Trbinleri, Birsen Yaynlar, stanbul 1982. 2) PENT, Adnan, Elektrik Santralleri, M.E.B. Devlet Yaynlar, er Ofset Matbaaclk, Ankara 1978. 3) EYCE, Suavi,Buhar Trbinleri Tesisleri Cilt: 5/A, stanbul,1969. 4) PENT Adnan, ATE Hsamettin, Elektrik Makinalar Esaslar, Isbn 975- 507-021-4, Ankara 1990. 5) Editrler: NAL Gven, ATEOK Gndz,Kmr Teknolojisi Ve Kullanm Semineri 2, Ofset Hazrlk, stanbul, 1994. 6) Editrler: NAL Gven, ATEOK Gndz, Kmr Teknolojisi Ve Kullanm Semineri 3, Damla Grafik Ve Matbaaclk, stanbul, 1996. 7) EYCE Suavi, Buhar Trbinleri Tesisleri Cilt: I, stanbul, 1981. 8) KARAKO Hikmet, Enerji Ekonomisi, Demirdkm Teknik Yaynlar, 1997
99
ZGEM Suat YEL 1978 ylnda anakkale/anda dodu. lk renimini zer lkokulunda ve an Ortaokulunda tamamlad. Orta retimini an Endstri Meslek Lisesinde Tesisat Teknolojisi blmnde tamamlad.1999 ylnda Sleyman Demirel niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Makine eitimi blm Tesisat retmenlii blmn kazand. Halen lisans eitimini srdrmekte.

Akişkan Yatakli Termi̇k Santraller

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Akişkan Yatakli Termi̇k Santraller

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1 1.

2. ENERJ RETM SSTEMLER

ekil 3.1. Basit bir buhar santral evrimi

ekil 3.3. evrimin T-S diyagram

3.3.1. Termik santral verimi

10 q0 = h2ad - h3 Bulduumuz denklemler yerine konulursa sl verimi kolayca bulunabilir.

3.3.2.1. Ara Kzdrma

Y.B. = Yksek basn A.B. = Alak basn

Ara kzdrma, buhar evrimi veriminde % 3-5

orannda bir artma salar. Ancak

Ekonomizrler kazanda, kzdrclardan gelecek ekilde imal edilirler ve ilerinden su akan

Kazan rk buhar trbini Kompresr

Yol verme metodu

ekil 4.2 Kazan ve n stclarn ak emas

ekil 4.3 Rekperatif ve regeneratif tip hava n stclar

4.6.3. Besleme suyu pompas

Yakttaki Potansiyel Enerji

Buharn Kinetik Enerjisi

Dndrc Makinada Mekanik Enerji

Jeneratrde Elektrik Enerjisi

ekil 4.4. Buharn trbinde enerji dnm

ekil 5.3 Kapal devre ile soutma 5.5. Kl Atma nitesi

Enerji (GW saat) 170.807 184.624 199.560 215.159

8,09 8,09 7,82

45 GENEL TOPLAM 73.807,5 78.321,7 86,247,4 94.861,7 103.295,8

gerekletirilmitir. Proje faaliyetlerinden teknik artname

(Faiz ve masraflar dahil )

Vardiya (Toplam Ara Gei Says

yaknnda bulunan dere yata

(0.000 m; 5. 000 m) (-5.000 m;-9.000 m)

381,9R/m2/ (1.000m;2.000m) 405,5 g/m2/yl 1. R/m2/yl 404,6 (1.000 mj.000 m) (-l.000m--2.000m)

43,1 g/m3 7,3 g/m3 8,57 g/m3 I,45g/m3

(0.000 m; 5. 000 m) (-5.000, m; -9.000 m)

(0.000 m; 5.000 m) (-5.000 m;-9.000 m)

86 Yllk (100 g/m3) 0,89 g/m3 (-5.000 m;-9.000 m)

HF Saatlik (30 g/m3) Gnlk (10 g/m3) Yllk

12,35 g/m3 0,82 g/m3 0,14 g/m3 (2.000 m;2.000 m)

(0.000 m; 5. 000 m) (-5.000 m;-9.000 m)

88 kl) Haca alt teknesi (Uucu kl) TOPLAM 0,148 153,9

95 ekil 7.2. Su tasfiye sisteminin ak emas

ekil 7.3. Bir buhar santralnn ak emas

You might also like