You are on page 1of 458

Ha Hc Hu C

TS Phan Thanh Sn Nam


B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Ti liu tham kho


[1] Paula Y. Bruice, Organic chemistry, fifth edition, Pearson Prentice Hall, 2007 [2] Graham T.W. Solomons, Craig B. Fryhle, Organic chemistry, eighth edition, John Wiley & Sons, 2004 [3] Francis A. Carey, Organic chemistry, fifth edition, McGrawHill, 2003 [4] Robert T. Morrison, Robert N. Boyd, Oragnic chemistry, sixth edition, Prentice Hall, 1992 [5] Trn Th Vit Hoa, Phan Thanh Sn Nam, Ha hu c, NXB i Hc Quc Gia HCM, 2007 [6] Trn Th Vit Hoa, Trn Vn Thnh, Bi tp ho hu c, NXB i Hc Quc Gia HCM, 2004 [8] Thi Don Tnh, C s l thuyt ho hu c, NXB Khoa Hc K Thut, 2000 [9] Trn Quc Sn, C s l thuyt ha hu c, NXB Gio Dc, 1979
http://hhud.tvu.edu.vn

NI DUNG CHNH
ng phn ca hp cht hu c Hiu ng trong hp cht hu c C ch cc phn ng ca hp cht hu c Alkane Alkene Alkyne Alkadiene Hp cht hydrocarbon thm Dn xut halogen Alcohol Phenol Aldehyde Ketone Carboxylic acid Amine Hp cht diazonium http://hhud.tvu.edu.vn
3

Chng 1:

NG PHN

ng phn: nhng hp cht hu c c cng thc phn t ging nhau, cng thc cu to khc nhau tnh cht ha hc, vt l, sinh hc khc nhau Phn loi: + ng phn cu to (phng) + ng phn lp th: ng phn hnh hc (cis, trans), ng phn quay (cu dng), ng phn quang hc
http://hhud.tvu.edu.vn

I. ng phn cu to
Do c s sp xp khc nhau ca cc nguyn t trong mch C I.1. ng phn mch C
n-butane iso-butane

C6H12

methyl cyclopentane

cyclohexane
http://hhud.tvu.edu.vn

I.2. ng phn do v tr cc lin kt bi, nhm chc


butene-1 butene-2

C4H8

OH OH

OH

OH

OH 1,21,3dihydroxy benzene OH 1,4-

http://hhud.tvu.edu.vn

I.3. ng phn c nhm nh chc khc nhau


dimethyl ketone C3H6O O propan-2-one acetone

CHO

propionaldehyde propanal propionic aldehyde

C3H6O2

COOH

Propionic acid

O
http://hhud.tvu.edu.vn

methyl acetate
7

I.4. ng phn c nhm th khc nhau lin kt vi nhm nh chc

C4H10O

diethyl ether

methyl propyl ether

http://hhud.tvu.edu.vn

II. ng phn lp th
II.1. ng phn hnh hc II.1.1. iu kin xut hin ng phn hnh hc Xut hin khi phn t c 1 b phn cng nhc cn tr s quay t do ca cc nguyn t 2 nguyn t lin kt vi cng 1 nguyn t ca b phn cng nhc phi khc nhau
http://hhud.tvu.edu.vn

Thng xut hin cc hp cht c cha: C=C, C=N, N=N, h lin hp, vng phng 3 hay 4 cnh abC=Ccd: a b, c d

Cl H

Cl H

http://hhud.tvu.edu.vn

10

II.1.2. Danh php ca ng phn hnh hc a. H cis-trans: abC=Cab Nhm th tng ng nm cng pha mt phng lin kt cis Khc pha trans

H3C H

CH3 H
http://hhud.tvu.edu.vn

H3C H

H CH3
11

cis-butene-2

trans-butene-2

b. H Z-E: abC=Ccd

a>b c>d

Quy tc Kahn-Ingold-Prelog: da theo th t u tin trong bng HTTH ca nhm th a, c cng pha so vi mt phng ni i: Z (zusammen) a, c khc pha so vi mt phng ni i: E (entgegen)
http://hhud.tvu.edu.vn

12

35 Br I 53 Br I

17 Cl F 9 F Cl (E)-1-Bromo-2-chloro-2-fluoro-1-iodoethene

(Z)-1-Bromo-2-chloro-2-fluoro-1-iodoethene

Lu : Khi dng Z-E, ch Z, E khng phi lun trng vi cis, trans


Cl F Cl H

Cl H

Cl Br

Z-, cishttp://hhud.tvu.edu.vn

E-, cis-

13

II.1.3. ng phn hnh hc ca abC=Nd v aN=Nb a. abC=Nd Trc y, dng h syn-, anti-, nhng khng chnh xc nn hin nay dng h Z-E a>b: a, d khc pha so vi mt phng ni i E, cng pha Z i vi aldoxime
H3C OH C N H anti-acetaldoxime (Z)-acetaldoxime
http://hhud.tvu.edu.vn

H3C C N OH H syn-acetaldoxime (E)-acetaldoxime


14

i vi ketoxime: Cng 1 cht, c th gi l syn- hay anti- !!!


H3C OH C N H3C

C N

OH

anti-phenyl-p-tolylketoxime syn-p-tolyl-phenylketoxime

syn-phenyl-p-tolylketoxime anti-p-tolyl-phenylketoxime

h syn-anti khng chnh xc chuyn sang h Z-E


http://hhud.tvu.edu.vn

15

b. aN=Nb

C6H5 N N C6H5 anti-azobenzene

N N C6H5 C6H5

syn-azobenzene

http://hhud.tvu.edu.vn

16

II.1.4. ng phn hnh hc ca hp cht cha C=C lin hp a(HC=CH)nb CH H


6 5

H H C6H5

trans,trans-1,4-diphenyl-1,3-butadiene

H C6H5 H H

H C6H5 cis,cis-1,4-diphenyl-1,3-butadiene

H C6H5 H H

C6H5 H cis,trans-1,4-diphenyl-1,3-butadiene

* S p hnh hc ca h lin hp C=C N = 2n-1 + 2p-1 n: s ni i lin hp p = n/2 nu n chn http://hhud.tvu.edu.vn p = (n + 1)/2 nu n l

17

II.1.5. ng phn hnh hc ca vng no 3, 4 cnh c b tr trn 1 mt phng cc nhm th khng th quay t do xut hin ng phn hnh hc * Cc nhm th tng ng cng pha mt phng cis, khc pha trans
HOOC H COOH H HOOC H H COOH

cis-cyclopropane-1,2-dicarboxylic acid

trans-cyclopropane-1,2-dicarboxylic acid

http://hhud.tvu.edu.vn

18

II.1.6. Cch xc nh v so snh cc ng phn hnh hc a. xc nh khong cch gia cc nhm th Khong cch gia 2 nhm th tng ng trong ng phn cis < trans
H Cl H Cl 3.7 H Cl Cl H 4.7

http://hhud.tvu.edu.vn

19

b. Moment lng cc 2 nhm th ging nhau aHC=CHa


H Cl H Cl H Cl Cl H

cis (1.89D) > trans (0D) 2 nhm th khc nhau aHC=CHb (a b) 2 nhm th cng ht hay cng y in t: cis > trans 2 nhm th c tnh cht in t ngc nhau: cis < trans
http://hhud.tvu.edu.vn

20

c. Nhit nng chy ng phn trans-: i xng mng li tinh th cht ch tonc cis < tonc trans Lu : mi lin h gia to si v ng phn hnh hc khng cht ch V d: CHCl=CHCl tosi ca cis-: 60.3 oC, tosi ca trans-: 48.4 oC CH3CH=CHCl tosi ca cis-: 32.8 oC, tosi ca trans-: 37.4 oC
http://hhud.tvu.edu.vn

21

II.2. ng phn cu dng (ng phn quay) L nhng cu trc khng gian sinh ra do 1 nhm th quay xung quanh trc C-C (khng lm t C-C) so vi 1 nhm nguyn t khc Thng cn nng lng 3-4 Kcal/mol Ch tn ti nhng cu dng tng i bn Khng th tch thnh nhng ng phn ring r!!! ng phn cu dng l cc dng khc nhau trong khng gian ca cng 1 cu hnh!!!
http://hhud.tvu.edu.vn

22

II.2.1. Cch biu din a. Cng thc phi cnh (khng gian 3 chiu)
a b a b c a c c b b c b c a a

che khut

xen k

Lin kt C-C: ng cho tri qua phi, xa dn ngi quan st


http://hhud.tvu.edu.vn

23

b. Cng thc Newman Quan st dc theo C-C 2 nguyn t C dng che khut, biu din bng vng trn chiu cc nhm th ln mt phng vung gc vi C-C

aa b c c b b c

c b

che khut
http://hhud.tvu.edu.vn

xen k

24

II.2.2. Cu dng ca cc hp cht mch h a. Ethane Quay 1 nhm CH3 & c nh nhm cn li 2 ng phn cu dng ti hn Che khut: khong cch gia cc H gn nhau nng lng cao nht km bn nht

http://hhud.tvu.edu.vn

25

Xen k: khong cch gia cc H xa nhau nng lng thp nht bn nht

http://hhud.tvu.edu.vn

26

b. n-Butane Quay cc nhm th quanh trc C2-C3 2 dng c nng lng cao: che khut ton phn & che 1 phn
CH3 CH3 H H H H H H CH3 H H CH3

2 dng c nng lng thp: anti (i) & syn (lch)


CH3 H H H CH3 H CH3
27

H H H CH3 http://hhud.tvu.edu.vnH

http://hhud.tvu.edu.vn

28

II.2.3. Cu dng ca hp cht vng no Vng no 3,4 cnh khng c ng phn cu dng Sc cng bayer: do s khc bit ca gc lin kt so vi gc ha tr bnh thng (109o28) = (109o28 gc lin kt ca vng)

http://hhud.tvu.edu.vn

29

a. Cyclohexane Cc C khng cng nm trong 1 mt phng bo m gc lin kt ~ 109o28 Cc nhm th c th quay quanh C-C ng phn cu dng C 2 dng c trng: gh (bn) & thuyn * Gh: Xem nh 1 t hp ca 6 h thng n-butane Tt c 6 h thng u dng xen k (syn butane)
5 4 6 3 2.5 2 1 2.49
http://hhud.tvu.edu.vn

3 4 6 2
30

1.84

* Thuyn:
1

4 5 6 3 2
2.27

4 1
2.49

4 h thng dng xen k: C1-C2, C3-C4, C4C5, C6-C1 2 h thng dng che khut hon ton: C2C3, C5-C6 Khong cch H C1 & C4 rt nh lc y km bn hn dng gh *** Ngoi dng gh & thuyn, cyclohexane cn c dng
xon, dng na gh km b n (t c) http://hhud.tvu.edu.vn
31

http://hhud.tvu.edu.vn

32

b.S b tr cc lin kt C-H 6 C phn b trn 2 mt phng song song (1-3-5 & 2-4-6), cch nhau 0.5 Lin kt C-H gm 2 nhm: lin kt trc a (axial) & lin kt bin e (equatorial)
a e e ae a a
33

ea e

109o28'

http://hhud.tvu.edu.vn

Cn bng (khng th tch):


a e

CH3 CH3

Dn xut 1 ln th: e-methyl cyclohexane bn hn a-methyl cyclohexane Khi c 2 nhm th khc nhau: nhm ln v tr 34 e
http://hhud.tvu.edu.vn

II.3. ng phn quang hc


II.3.1. nh sng phn cc nh sng t nhin: sng in t, dao ng mi hng vung gc vi phng truyn nh sng phn cc: ch dao ng trong 1 mt phng nht nh mt phng phn cc ASTN qua lng knh Nicol s tr thnh ASPC
http://hhud.tvu.edu.vn

35

II.3.2. cht hot ng quang hc ASPC i qua 1 s hp cht hu c lm mt phng phn cc quay 1 gc cht hot ng quang hc Gc quay c xc nh bng phn cc k
http://hhud.tvu.edu.vn

36

quay cc ring: []t0 = /(l.d) : gc quay cc quan st c () l (dm): b dy dung dch cht quang hc d (g/ml): nng dung dch cht quang hc to: nhit o : bc sng nh sng
http://hhud.tvu.edu.vn

37

II.3.3. iu kin xut hin ng phn quang hc Vt & nh trong gng khng chng kht c 2 ng phn khng chng kht nhng i xng nhau 2 ng phn ny quay mt phng phn cc nhng gc nh nhau nhng ngc chiu 1 i i quang ng phn quang hc thng xut hin khi c C bt i xng (C*) Cabcd * C bt i xng: a b c d khng c tnh i xng trong khng gian 38
http://hhud.tvu.edu.vn

V d phn t lactic acid 2 ng phn quang hc

COOH H C*

COOH C* H CH3 (-)


39

OH HO

CH3 (+)
http://hhud.tvu.edu.vn

http://hhud.tvu.edu.vn

40

Cc nhm th khc nhau v ng phn cu to ng phn quang hc


H C* COOH

n-C3H7

iso-C3H7

Cc nhm th khc v ng v ng phn quang hc


CH3 D C* H C6H5
http://hhud.tvu.edu.vn

41

ng phn quang hc khng cha C* Phn t b tr cht ch trong khng gian, c cu to bt i xng trn ton phn t ng phn allene

C10H7 C C C C6H5
HOOC

C10H7 C6H5
COOH

ng phn cn quay
http://hhud.tvu.edu.vn

Cl Cl

42

II.3.4. Cng thc biu din ng phn quang hc a. Cng thc t din (3 chiu)

COOH

CH3

OH

khng thun li cho phn t phc tp


http://hhud.tvu.edu.vn

43

b. Cng thc chiu Fisher (2 chiu) Chiu cng thc t din ln mt phng Cnh nm ngang gn ngi quan st, nm dc xa ngi quan st

COOH

OH CH3

C th c nhiu cng thc Fisher khc nhau c. Cng thc phi cnh & Newman
http://hhud.tvu.edu.vn

44

II.3.5. Danh php v cch xc nh cu hnh ca ng phn quang hc


Cu hnh: s phn b trong khng gian ca cc nhm th xung quanh C* (khi nim m t ng phn quang hc) Cu dng: cc dng khc nhau trong khng gian ca cng 1 cu hnh!!!
http://hhud.tvu.edu.vn

45

a. H danh php D-L: cu hnh tng i Phi so snh vi 1 cht chun


CHO H OH CH2OH D-glyceraldehyde HO CHO H

CH2OH L-glyceraldehyde

Quy c: cc ng phn cha d t (O, N, S) lin kt trc tip vi C*, nm bn phi ca cng thc Fisher D, bn tri L V d lactic acid c 2 ng phn khi so vi glyceraldehyde
COOH H OH CH3 D-lactic acid HO COOH H CH3
http://hhud.tvu.edu.vn

L-lactic acid

46

Rt kh xc nh khi phn t c nhiu C*!

b. H danh php R-S: Cu hnh tuyt i: L cu hnh thc s, ni ln s phn b cc nhm th trong khng gian xung quanh C* Dng quy tc Kahn-Ingold-Prelog xc nh ln ca nhm th: da theo th t u tin trong bng HTTH

http://hhud.tvu.edu.vn

47

C H C* O H H C O H H

Vng 1: C1 6, C3 6, O 8, H 1 Vng 2 (khi vng 1 khng xc nh c th t): O-C-O > -C-O -OH > -CHO > -CH2OH > H Lu :
C A C A A C C A A C C A A C HC C CH C C
48

-CCH > -C(CH3)3 -CH=CH2http://hhud.tvu.edu.vn > -CH(CH3)2

Lu : cch cng s th t ch p dng so snh cc nhm th c cha cc nguyn t ging nhau. V d -CH(CH3)2 & -CH=CH2 Hoc CHO & -CH2OH

-CH2OH > -CH=CH2


http://hhud.tvu.edu.vn

49

Cch xc nh cu hnh: C*abcd, gi s a>b>c>d +Theo cng thc t din / phi cnh (khng gian): t d xa ngi quan st: i t a b c: cng chiu kim ng h: ng phn R i t a b c: ngc chiu kim ng h: ng phn S
http://hhud.tvu.edu.vn

50

http://hhud.tvu.edu.vn

51

+Theo cng thc Fisher: t d nm di hay trn trong cng thc Fisher, sau xt th t cc nhm cn li: i t a b c: cng chiu kim ng h: R i t a b c: ngc chiu kim ng h: S Quy c: i v tr 2 cp nhm th cu hnh khng thay i Thay i v tr 1 cp nhm th cu hnh s thay i Hay l Quay cng thc Fisher 180o cu hnh khng i, quay 90o hay 270o cu hnh thay i
http://hhud.tvu.edu.vn

52

V d lactic acid:
H

COOH OH CH3

a OH c CH3 H d (R) COOH b

i H & CH3 (1 cp), OH & COOH (1 cp)

b COOH

Nu ch i 1 cp H & CH3

c CH3 H d (S)

OH a

Lu : R & S ch l i lng l thuyt!!! thc t ch o c d(+) & l(-)!!! R & S khng lin h vi (+) & (-)!!!
http://hhud.tvu.edu.vn

53

II.3.6. Cc hp cht cha nhiu C* a. Hp cht cha cc C* khng tng ng


CHO H C* OH H C* OH CH2OH

2 C* khng tng ng v CHO CH2OH 4 ng phn (2 i i quang):

CHO H C* OH H C* OH CH2OH (2R,3R)-

HO HO

CHO C* H C* H CH2OH (2S,3S)-

CHO H C* OH HO C* H CH2OH (2R,3S)-

CHO HO C* H H C* OH CH2OH (2S,3R)-

erythro-aldotetrose

threo-aldotetrose
http://hhud.tvu.edu.vn

S p quang hc: N =

2n

n: s C*

54

b. Hp cht c cha C* tng ng Tactric acid:


H H HOOC C* C* COOH OH OH
2 C* tng ng 3 ng phn

COOH H C* OH HO C* H COOH

COOH HO C* H H C* OH COOH

COOH HO C* H HO C* H COOH meso-tactric acid

(2R, 3R)-tactric acid (2S, 3S)-tactric acid

http://hhud.tvu.edu.vn

55

Trong ng phn meso: quay cc ca 2 C* trit tiu nhau khng cn hot tnh quang hc S ng phn quang hc ca hp cht cha C* tng ng (tnh c ng phn meso): N = 2n-1 (n: l) N = 2n/2-1(2n/2 +1) (n: chn)

http://hhud.tvu.edu.vn

56

II.3.7. Hn hp racemic L hn hp 50% p quay tri + 50% p quay phi hn hp khng c tnh cht quang hc v quay cc t b tr nhau Hn hp racemic: khng ch cc phn t ring r m l 1 tp hp cc phn t

http://hhud.tvu.edu.vn

57

V d: Xc nh cu hnh tuyt i ca 1 s cht

CH2OH H OH CH3 (R)COOH H CH3 C6H5 (R)-

CHO OH CH3 CH2OH (S)-

COOH H2N H CH3 (S)-

COOH H2N H CH2OH (S)CH2OH H OH H OH CH2OH (2S, 3R)-

CH2OH H OH OH H CH2OH (2S, 3S)-

http://hhud.tvu.edu.vn

58

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 2: CC LOI HiU NG * Hiu ng s dch chuyn in t trong phn t nh hng n c ch phn ng, kh nng phn ng, tnh acid-base Chia lm 2 loi: a. Hiu ng in t: HU cm ng I (inductive effect) HU lin hp C (conjugation effect) HU siu lin hp H (hyperconjugation effect) b. Hiu ng khng gian: HU khng gian loi 1 HU khng gian loi 2 HU ortho

http://hhud.tvu.edu.vn

I. Hiu ng cm ng
I.1. nh ngha HU cm ng s dch chuyn in t ca cc lin kt do cc nguyn t trong phn t c m in khc nhau phn t phn cc V d:
H H C3 H H C2 H H C1 H Cl

m in Cl > C s dch chuyn t C1-Cl, 3 C2-C1, C3-C2


http://hhud.tvu.edu.vn

I.2. Phn loi


a. HU cm ng dng (+I) Gy ra bi cc nguyn t hay nhm nguyn t c khuynh hng nhng in t b. HU cm ng m (-I) Gy ra bi cc nguyn t hay nhm nguyn t c khuynh hng ht in t * Quy c: C-H c I = 0 Chiu chuyn dch t : Nhm nguyn t c khuynh hng nhng 4 in t > H cho +I (v ngc li)
http://hhud.tvu.edu.vn

I.3. c im ca HU cm ng
Cc nguyn t hay nhm nguyn t mang in tch + Cho I Cc nguyn t hay nhm nguyn t mang in tch - cho +I in tch cng mnh I cng mnh, nhm nguyn t mang in tch c I mnh hn trung ha -N(+)R3 -O(+)R2 -I -O-N(-)H +I -O(+)R2 > -OR
http://hhud.tvu.edu.vn

Trong cng 1 chu k trong bng HTTH: -I tng t tri qua phi -I: -NR2 < -OR < -F Trong cng 1 phn nhm chnh : -I gim t trn xung di -I: -F > -Cl > -Br > -I -I: -OR > -SR > -SeR Cc nhm alkyl lun y in t (+I), tng dn t bc 1 n C bc 3 +I : -CH3 < -CH2CH3 < -CH(CH3)2 < -C(CH3)3
http://hhud.tvu.edu.vn

Cc nhm khng no u mang I, tng dn theo khng no -I:


R2C=CR< < RC
C

HU cm ng gim dn theo mch C nh hng n tnh cht ca phn t V d Ka.105 ca cc acid: CH3CH2CH2COOH 1.5 CH3CH2CH(Cl)COOH 139 CH3CH(Cl)CH2COOH 8.9 ClCH2CH2CH2COOH 3.0

http://hhud.tvu.edu.vn

II. Hiu ng lin hp


II.1. nh ngha H lin hp: l nhng phn t c lin kt & v tr lun phin nhau V d: CH2=CH-CH=CH2 hay CH2=CH-CH=CH-CH=CH2

http://hhud.tvu.edu.vn

HU lin hp s dch chuyn t trong 1 h lin hp, lm cho h lin hp tr nn phn cc V d: CH2=CH-CH=CH2 mt in t phn b u trn cc C Tuy nhin: CH2=CH-CH=CH-CHO m in ca O > C nhm C=O s ht in t ca h phn t tr nn phn cc ( LH - )

http://hhud.tvu.edu.vn

CH2=CH-CH=CH-N(CH3)2 N c i in t t do (p) c xu hng nhng in t cho h lin hp phn t phn cc (LH -p)

Cl

NH2

Lin hp -p (-Cl, -NH2 ng thi c I!)


http://hhud.tvu.edu.vn

10

II.2. Phn loi


II.2.1. HU lin hp dng (+C) Cc nt hay nhm nguyn t c kh nng y in t t bn thn n ra h lin hp +C c im ca +C: a. Cc nguyn t hay nhm nguyn t c cp in t cha s dng hoc nhng ion mang tch (-) u mang +C -O- -S-H -R SH SR
NH2 NR2 H N C O CH3

-F

-Cl

-Br

-I
11

http://hhud.tvu.edu.vn

b. Cc ion mang in tch m c +C mnh hn cc nguyn t trung ha +C: -O- > -OR -S- > -SR c. Trong cng 1 chu k ca bng HTTH: +C gim t tri qua phi +C: -N(R)2 > -OR > -F d. Trong cng 1 phn nhm chnh: +C gim t trn xung di +C: -F > -Cl > -Br > -I +C: -OR > -SR > -SeR
http://hhud.tvu.edu.vn

12

II.2.2. HU lin hp m (-C) Cc nguyn t hay nhm nguyn t c kh nng ht in t ca h lin hp v pha n -C c im ca C: a. a s cc nhm nguyn t mang C l nhng nhm khng no -NO2 -CN -CHO -COR
http://hhud.tvu.edu.vn

-COOH -CONH2
13

b. Trong cc nhm C=Z: -C ph thuc Z Z c m in cng ln, -C cng mnh -C: C=O > C=NR > C=CR2

c. i vi cc nhm nguyn t tng t: in tch cng ln th C cng mnh -C: C=N+R2 > C=NR

http://hhud.tvu.edu.vn

14

II.3. c tnh chung ca HU lin hp a. HU lin hp thay i rt t khi ko di mch lin hp *** HU cm ng: gim nhanh theo mch C !!!
O H CH2 CH CH C H O H CH2 CH CH CH CH C H

linh ng ca H 2 cht ging nhau


http://hhud.tvu.edu.vn

15

Tc phn ng ging nhau:


OH

RCHO + H

CH2

CH

CH

C H

OH

O CH2 CH CH C H

C H

RCHO + H

CH2

CH

CH CH

CH

C H OH

OH-

O R C H CH2 CH CH CH CH C H

http://hhud.tvu.edu.vn

16

b. Mt s nhm th cha no, du ca HU lin hp s thay i ty thuc vo nhm nt lin kt vi n


-

O N
+

NH2

-C6H5: +C

-C6H5: -C

c. HULH ch c hiu lc trn h lin hp phng

C6H5NH2

H N H

C6H5NR2

R N R

+C ca NR2 gim so vi NH2


http://hhud.tvu.edu.vn

17

III. Hiu ng siu lin hp III.1. HU siu lin hp dng (+H)


L s tng tc ca cc in t ca lin kt C-H vi h t (C=C, -C6H5 ), hoc trong carbocation (vd: (CH3)3C+) hay gc t do (vd: (CH3)3C.)

http://hhud.tvu.edu.vn

18

Xt phn ng: CH3-CH=CH-CH2-CH3 + HCl Nu xt theo +I: sn phm chnh l: CH3-CH2-CHCl-CH2-CH3 Tuy nhin, thc t, do tc dng ca +H, sn phm chnh l:
H H C H
http://hhud.tvu.edu.vn

CH

CH CH2

CH3

HCl

CH3 CHCl

CH2

CH2

CH3

19

+H cng mnh khi s nguyn t H C cng nhiu:

H C

+H:

C H

>

H3C

http://hhud.tvu.edu.vn

20

III.2. HU siu lin hp m (-H)


L s tng tc ca cc t ca lkt C-F vi h t (C=C, -C6H5)

F C F F

http://hhud.tvu.edu.vn

21

IV. Hiu ng khng gian L nhng loi hiu ng do kch thc ca cc nhm th trong phn t gy nn IV. 1. HU khng gian loi 1 (S1) Do cc nhm th c kch thc ln, chim 1 khong khng gian ng k cn tr khng cho 1 nhm chc no trong phn t tc dng vi phn t hay ion khc
CH3 O O + H2N OH CH3 HO N CH3 O + H2O CH3
22

http://hhud.tvu.edu.vn

IV. 2. HU khng gian loi 2 (S2) Do cc nhm th c kch thc ln h lin hp b mt tnh phng khng cho 1 s phn ng Xy ra
R H3C N H3C + Cl-N N+ R H3C N H3C R N N R

R = H: phn ng xy ra R=-CH3: h lin hp mt tnh phng +C ca N(CH3)2 gim mnh phn ng khng xy ra
http://hhud.tvu.edu.vn

23

IV. 3. Hiu ng Ortho


Gy ra bi cc nhm th v tr ortho trong vng benzene gy nh hng c bit so vi cc nhm th v tr khc HU ortho: hn hp ca nhiu yu t (S1, S2, I, lin kt H)
http://hhud.tvu.edu.vn

24

Xt hng s phn ly (Ka.105) ca dn xut ca benzoic acid C6H4(R)COOH


V tr / R ompOH 10.5 8.3 2.9 F 54.4 13.7 7.2 NO2 67.1 32.1 37.6

Lu : -I ca NO2 > -I ca F
http://hhud.tvu.edu.vn

25

Tnh acid:
H O C O H H O > OH OH O C O H O C O

>

o-: OH c I ht t & lin kt H O-H trong COOH phn cc mnh nht p-, m-: OH c I ht in t nhng -I gim dn theo chiu di mch C O-H trong COOH p- t b phn cc nht lu : OH trong o- & p- c +C y in t ln h lin hp p-- C=O trong m-: h lin hp ny b t on do - lin tc !!! cng 26 http://hhud.tvu.edu.vn lm cho tnh acid ca m- > p-

Tnh acid ca C6H4(F)COOH: o- > m- > pdo I gim theo chiu di mch C Kh nng ht (-I) hay y (+C) in t ca F, Cl, Br, I: -I > +C

Tnh acid ca C6H4(NO2)COOH: o- > p- > mhttp://hhud.tvu.edu.vn

27

+O

H O

+O

OH

o-nitrophenol: lin kt H ni phn t tosi thp, khng tan trong nc c th chng li cun hi nc p-nitrophenol: ch c lin kt H ngoi phn t trong nc tan tt trong nc, tosi cao
http://hhud.tvu.edu.vn

28

V. nh hng ca cc hiu ng ln tnh acid base v bn ca carbocation


V.1. nh hng ca HU cm ng ln tnh acid Cc R-OH, R-COOH c cha nhm th c +I tnh acid gim Cha nhm th c I: tnh acid tng do O-H cng phn cc
http://hhud.tvu.edu.vn

29

Tnh acid ca cc acid: F3C-COOH (pKa 0.23) > Cl2CH-COOH (1.25) > Cl3C-COOH (0.66) >

NO2-CH2-COOH (1.68) >

NC-CH2-COOH (2.47) > F-CH2-COOH (2.57) > Cl-CH2-COOH (2.87) > Br-CH2-COOH (2.90) > HCOOH CH3COOH (3.75) (4.76) > > HO-CH2-COOH CH3CH2COOH (3.83) (4.87) > >

(CH3)3C-COOH (5.03)
http://hhud.tvu.edu.vn

30

Nhm th cng xa C nh hng cng yu do I gim mnh: Tnh acid: F3C-COOH > F3C-CH2-COOH > F3C-CH2-CH2-COOH

http://hhud.tvu.edu.vn

31

V.2. nh hng ca HU lin hp, HU siu lin hp ln tnh acid Tnh acid ca alcohol < phenol Nhm th c C s lm tng tnh acid & ngc li
-

+O

Tnh acid:
-I, -C > > O H O H +I H H C H >

H H C H +H, +I > O H

+C, -I NH2

O H

O H
32

Thng thng (khng lun lun!) : C > H > I


http://hhud.tvu.edu.vn

a. Acid bo khng no: Tnh acid mnh hn acid no cng mch C (do C=C c I) Ni i C=C cng gn COOH th tnh acid cng mnh Tuy nhin: nu C=C lin hp vi C=O trong COOH th tnh acid gim do +C ca C=C!!! Tnh acid: CH3-CH=CH-CH2-COOH (pKa 4.48) > CH2=CH-CH2-CH2-COOH (4.68) > CH3-CH2-CH=CH-COOH (4.83)
http://hhud.tvu.edu.vn

33

Ni ba CC cho d v tr lin hp vi C=O th vn lm tng mnh tnh acid (khc C=C): do I ca CC mnh & ch c 1 lkt ca CC cho +C lin hp vi C=O, lkt cn li cho I nhng khng c +C!!!

Tnh acid: CHC-COOH (pKa 1.84) > 34 CH3-CC-COOH (2.60) > CH2=CH-COOH (4.25)
http://hhud.tvu.edu.vn

b. Acid c vng thm: Tnh acid H-COOH (pKa 3.75) > C6H5-COOH (4.18) do +C ca C6H5- mnh hn I Tnh acid ty thuc bn cht & v tr nhm th: o-NO2-C6H5-COOH > p- > m Halogen cho I > +C o-Cl-C6H5-COOH > m- > phttp://hhud.tvu.edu.vn

35

V.3. nh hng ln tnh base


Mt in t trn N cng ln tnh base ca amine cng mnh Nhm th y in t (+I) s lm tng tnh base ca amine & ngc li (-I, -C) Tnh base: (CH3)2NH > CH3NH2 > NH3 > C6H5NH2 > p-NO2-C6H4-NH2
http://hhud.tvu.edu.vn

36

Tnh base: p-NO2-C6H4-NH2 < m- NO2-C6H4-NH2 < p-Cl-C6H4-NH2 < C6H5-NH2 < p-CH3O-C6H4-NH2 p-NO2: -I, -C mnh nht, m-NO2: -I mnh, -C khng nh hng nhiu do h lin hp b t on -Cl: -I mnh hn +C, -I yu hn -NO2 p-CH3O: +C mnh hn I mt in t trn N cao nht base mnh nht Acid lin hp cng yu th tnh base cng mnh Tnh base: HCC- > (CH3)3CO- > CH3O- > OH- > C6H5O- > CH3COO37
http://hhud.tvu.edu.vn

V.4. nh hng ln bn ca cc carbocation


in tch dng trn cc cation cng c gii ta (cng nh) th cation cng bn bn do hiu ng y in t ca +H, +I:

H H C CH2 H

<

H H H H H C H + < H C C H C C+ HH C H HH C H H H 38
http://hhud.tvu.edu.vn

bn ca carbocation: (CH3)3C+ < C6H5CH2+ < (C6H5)2CH+ Do +C ca -C6H5 mnh hn +I, +H ca CH3 in tch cng c gii ta carbocation cng bn

http://hhud.tvu.edu.vn

39

bn ca carbocation:
H H C CH2 H

<

H3C O CH2 < H3C NH CH2

+C ca NH- > +C ca O- > +H & I ca CH3 -NH- & -O- ng thi c I nhng +C nh hng mnh hn -NH- gii ta tch dng mnh nht bn nht Gc allyl CH2=CH-CH2+ hay C6H5-CH2+ rt bn do +C ca vinyl hay phenyl
http://hhud.tvu.edu.vn

40

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 3: C CH PHN NG CA HP

CHT HU C
I. Phn ng th i nhn nguyn t carbon no I.1. Khi nim chung Phn ng th: 1 nguyn t hay nhm nguyn t ca cht ban u b thay th bi 1 nguyn t hay nhm nguyn t khc CH3-CH2-Cl + OH- CH3-CH2-OH + Cl Tc nhn i nhn: cc tc nhn mang in tch m (hay phn t trung ha cha cp in t t 2 do) tn cng vo trung tm tch in +
http://hhud.tvu.edu.vn

Phn ng th i nhn (SN) y- + R-X R-y + Xy-: RO-, OH-, RCOO-, NH3, NH2R, H2O, ROH R: gc hydrocarbon X: Cl, Br, OH, OR, OSO2R V d: CH3-CH2-Cl + OH- CH3-CH2-OH + ClCH3-CH2-Br + CH3O- CH3-CH2-O-CH3 + BrCH3-CH2-Br + NH3 CH3-CH2-NH2 + HBr
http://hhud.tvu.edu.vn

I.2. Phn ng th i nhn lng phn t (SN2)


Lng phn t: giai on chm, c s tham gia ca 2 tiu phn

y + R-X

cham

a.C ch:

[y-... R ... X-]

nhanh

R-y + X-

trang thai chuyen tiep


Lin kt gia C & y hnh thnh ng thi vi s yu i & t ca C & X 2 tiu phn tham gia vo giai on chm Nu y- khng d nhiu: r = k[y-].[R-X] phn ng 4 bc 2
http://hhud.tvu.edu.vn

Gin nng lng:

http://hhud.tvu.edu.vn

R-OH: phn ng th ch xy ra trong mi trng acid v C-O bn Dn xut ca carbon bc 1 ch cho SN2 SN2: carbon bc 1 (ch cho SN2) > carbon bc 2 > carbon bc 3 (ch cho SN1) SN2: CH3-CH2-Cl + OH- CH3-CH2-OH + Cl6

http://hhud.tvu.edu.vn

b. Tnh lp th ca SN2 Phn t c cha C*: s c s thay i cu hnh (R S & ngc li) (nghch o Walden)
R1 R1 C* R2 X R1 X R2

y- +

cham

y H

C*

nhanh

C*

H R2

(R)-

(S)-

y- tn cng ngc hng so vi X sn phm c 7 cu hnh ngc vi tc cht


http://hhud.tvu.edu.vn

I.3. Phn ng th i nhn n phn t (SN1) n phn t: giai on chm ch c s tham gia ca 1 tiu phn a. C ch

R-X R+

cham

R+ +

X-

+ y

nhanh

R-y

giai on chm: y- khng tham gia SN1 thng c bc 1 r = k[R-X]


http://hhud.tvu.edu.vn

Gin nng lng:

http://hhud.tvu.edu.vn

Dn xut ca carbon bc 3 ch cho SN1 SN1: carbon bc 3 (ch cho SN1) > carbon bc 2 > carbon bc 1 (ch cho SN2) V d SN1:

CH3 H3C C CH3


http://hhud.tvu.edu.vn

CH3 Br

+ OH-

H3C

C CH3

OH

+ Br-

10

Tnh lp th ca SN1
R1 y R1 R2 R3 C* X C* R2 R3

cham -XR2

C*

nh an h h an nh
R2

R1

R3

R1 C* R3 y

(R1 R2 R3)

Sn phm c th l hn hp racemic Carbocation c cu trc phng kh nng tn cng ca y- 2 pha l nh nhau 50% S + 50% 11 R
http://hhud.tvu.edu.vn

http://hhud.tvu.edu.vn

12

I.4. Cc yu t nh hng ln phn ng th i nhn


a. nh hng ca gc R Gc R bc cng cao: kh nng SN1 tng & SN2 gim SN1: carbon bc 3 (ch cho SN1) > carbon bc 2 > carbon bc 1 (ch cho SN2) Do SN1 ph thuc vo bn ca carbocation to thnh:
CH3+ < H H C CH2 H < H H H HH C H + < H C C H C C+ HH C H HH C H H 13 H

http://hhud.tvu.edu.vn

Bc ca R cng cao y- cng kh tn cng do in tch (+) C gim & do hiu ng khng gian ca gc alkyl SN2 cng kh xy ra

SN2: carbon bc 1 (ch cho SN2) > carbon bc 2 > carbon bc 3 (ch cho SN1)

http://hhud.tvu.edu.vn

14

b. nh hng ca tc nhn i nhn y SN1: khng ph thuc y SN2: ph thuc nhiu vo y- do giai on chm c y- tham gia Tc nhn c tnh i nhn cng cao th cng d cho SN2 Thng thng, tnh i nhn ng bin vi tnh base NH2- > (CH3)3CO- > (CH3)2CHO- > C2H5O- > CH3O> OH- > C6H5O- > HCO3- > CH3COO15
http://hhud.tvu.edu.vn

Trong cng 1 phn nhm chnh ca bng HTTH: tnh i nhn nghch bin vi tnh base (phn ng thc hin trong H2O, ROH): Tnh base: F- > Cl- > Br- > ITnh i nhn: F- < Cl- < Br- < ITnh i nhn: HS- > OHTnh i nhn: C2H5S- > C2H5OTuy nhin trong pha kh, tnh i nhn: F- > Cl- > Br- > I-

Phn bit tnh base & tnh i nhn: Tnh base v 16 tr cn bng, tnh i nhn tc !!!
http://hhud.tvu.edu.vn

c. nh hng ca nhm b th -X Cc nhm th c tnh base cao rt kh b tch ra, v d: -OH, -OR, -NH2, -F V d: R-OH + HBr R-Br + H2O cn xc tc H2SO4 R-OH khng phn ng vi KBr Halogen, kh nng tch nhm: F- < Cl- < Br- < I(Do I c bn knh ln C-I d phn cc hn Nng lng t lin kt: C-I < C-Br < C-Cl < C-F)
http://hhud.tvu.edu.vn

17

d. nh hng ca dung mi Dung mi phn cc c proton nh H2O, ROH, HCOOH c kh nng solvate ha cao c anion & cation thun li cho SN1

R1 H R1 cham + R2 C X - C+ O -X R3 R2 R3 H

X- H O H

Dung mi phn cc khng c proton nh (CH3)2SO, (CH3)2NCHO khng c kh nng solvate ha anion thun li cho SN2 18
http://hhud.tvu.edu.vn

II. Phn ng tch loi


L phn ng trong c s tch 1nguyn t hay nhm nguyn t ra khi cht ban u
R CH2 CH2 Br

ROto H+ to HOt
o

CH

CH2 +

HBr HOH HOH + NR3

CH2

CH2

OH

CH

CH2 +

CH2

CH2 N+R3

CH

CH2 +

Nhm b tch cng H: -OH, -OR, -X, -O+(R)2, -N+(R)3, -OSO2R 19 Base s dng: cc base mnh nh OH-, RO-, NH 2
http://hhud.tvu.edu.vn

II. 1. Phn ng tch loi lng phn t (E2) a. C ch


y + R CH2 CH2 X
-

cham

R y

C CH2

nhanh

H trang thai chuyen tiep H-y + R CH CH2 + X-

giai on chm, c s tham gia ca 2 tiu phn lng phn t Tc phn ng r = k[R-X].[y-] R-CH2-CH2-OH: ch tch loi trong mi trng acid 20 o t cao (thng l sulfuric acid, acid rn)
http://hhud.tvu.edu.vn

b.Tnh lp th ca E2 Cc hydrocarbon khng no tch loi d khi cc nhm b tch v tr trans vi nhau
(1)
HOOC Cl COOH

(2) OH-HCl

HOOC

Cl

OH-HCl

COOH COOH

HOOC

chlorofumaric acid

chloromaleic acid

Tc (1) ln hn (2) 30 ln
http://hhud.tvu.edu.vn

21

Cc hydrocarbon no hay vng no tch loi d khi cc nhm b tch v tr trans, anti vi nhau Lu : dn xut ca cyclohexane ch tch c khi nhm b tch v tr trans & phi kiu lin kt axial (trc)!!!
Br CH3 H H CH3

+
CH3

san pham chnh


Br

kho
H H CH3
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3

22

II.2. Phn ng tch loi n phn t (E1) C ch:

H C C X

cham

H C C+

X-

H C C

nhanh

H+

Thng cc dn xut ca hydrocarbon carbon bc 3 bao gi cng cho E1 Carbocation cng bn, cng d cho E1 Tc r = k [R-X] Nhng yu t lm thun li SN1 cng lm thun li 23 cho E1
http://hhud.tvu.edu.vn

V d:

CH3 H3C C Br CH3 H HH C H H C C+ HH C H H

cham

H HH C H H C C+ HH C H H
nhanh

+ Br-

+ C2H5O-

CH3 + H2C C CH3

C2H5OH

http://hhud.tvu.edu.vn

24

II.3. Hng ca phn ng tch loi


a. Quy tc Zaitsev Dn xut bc 1 thng ch cho 1 sn phm duy nht khi tch loi CH3-CH2-CH2-Br ch cho CH3-CH=CH2 Dn xut bc 2, bc 3: cho nhiu hn 1 sn phm
H H H H3C C C C H H Br H OHH3C CH CH CH3 (Zaitsev)

H3C CH2 CH CH2

(Hofmann)

Sn phm Zaitsev : bn hn (do +H) thng thng, phn ng tch loi cho sn phm Zaitsev Quy tc: phn ng tch loi s cho sn phm m 25 carbon ca ni i lkt vi nhiu nhm alkyl nht
http://hhud.tvu.edu.vn

b. Quy tc Hofmann Khi gc R (bc 1 & 2) ca R-X cha nhiu nhm th kch thc ln, tc nhn base c kch thc ln (vd (CH3)3CO-) hoc X l nhm th mang in tch dng c kch thc ln (vd N+R3, S+R2, SO2R) sn phm Hofmann chim ch yu (E2)
CH3 H2C C CH2 CH3 (CH3)3COCH3 H3C C CH CH3
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3 H3C C CH2 CH3 Br

72%

28%

26 Nu base l C2H5O- th sn phm chnh l Zaitsev!!!

H H3C C CH2 CH3 N+(CH3)3

OH(E2)

CH2=CH-CH2-CH3

CH3CHCH2CH2CH3 SO2CH3

OH(E2)

CH2=CH-CH2-CH2-CH3

Lu : Nu trong phn t c sn 1 ni i (C=C, C=O), sn phm lin hp thng l sn phm chnh (bn hn) 27
http://hhud.tvu.edu.vn

II. 4. Quan h gia phn ng th i nhn & tch loi


Nhit phn ng cng cao phn ng tch loi cng chim u th

<140oC CH3-CH2-OH H2SO4 >170oC


http://hhud.tvu.edu.vn

C2H5-O-C2H5

CH2=CH2 + H2O
28

Gc R c bc cng cao, hay base cng mnh th tch loi cng chim u th

CH3-CH2-CH2-Br

+ C 2 H5 O -

to thng

CH3-CH2-CH2-O-C2H5

CH3 H3C C Br CH3

C2H5Oto cao

CH3 H2C C CH3


29

http://hhud.tvu.edu.vn

III. Phn ng cng hp


III. 1. Phn ng cng hp i in t (AE) Phn ng cng hp vo ni i ca hydrocarbon khng no nh alkene, alkyne vi cc hp cht nh X2 (halogen), HX, H2O, HOX, H2SO4

C C

+ X-Y
http://hhud.tvu.edu.vn

X C C Y
30

a. C ch: Giai on 1:
C C + X+-Y dung moi xuc tac nhanh cham C C X+ Y phc khong ben C+ C X ben hoa C C X+

Giai on chm: X+ tn cng vo C=C i in t

Giai on 2:

Y-

C C X+

nhanh

Y C C X
31

Y-

tn cng vo pha i lp vi X
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng minh AE c 2 giai on: Phn ng cng hp ca CH2=CH2 vi Br2 vi s c mt ca NaCl, NaNO3, sn phm thu c l 1 hn hp: Br-CH2-CH2-Br + Br-CH2-CH2-Cl + Br-CH2-CH2-ONO2 Nu phn ng thc hin trong dung mi l CH3OH, sn phm chnh l Br-CH2-CH2-OCH3 !!!
32

http://hhud.tvu.edu.vn

H2C CH2 + Br2

CCl4

H2C CH2 Br Br

H2C CH2 + Br2

CH3OH

H2C CH2 Br OCH3

H2C CH2 + Br2

H2O
http://hhud.tvu.edu.vn

H2C CH2 Br OH
33

b. Quy lut cng hp Quy tc Markonikov (dnh cho C=C khng i xng): H+ s tn cng vo C cha nhiu H CH3-CH=CH2 + H+ CH3-C+H-CH3 (bn hn) + CH3-CH2-C+H2 Quy tc Zaitsev-Wagner: H+ s tn cng vo pha to thnh carbocation trung gian bn nht
HBr
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3-CH=CH-CH2-CH3

CH3-CH-CH-CH2-CH3 34 Br

c. Ha lp th ca phn ng AE Phn ng cng hp AE xy ra theo kiu trans ph thuc vo tc cht ban u m c cc ng phn lp th khc nhau ng phn cis sn phm threo (nhm th tng ng khc pha)
C2H5 Br C2H5 H CH3 H Br2 C2H5 Br+ CH3 H BrC2H5
http://hhud.tvu.edu.vn

Br H

CH3

CH3 Br H H Br C2H5

Br

CH3 Br

CH3 H Br Br H C2H5 threo-

35

ng phn trans sn phm erythro (nhm th tng ng cng pha)

C2H5 H

H CH3

Br2

CH3 Br H Br H C2H5

CH3 H Br H Br C2H5 erythro

http://hhud.tvu.edu.vn

36

d. nh hng ca nhm th lin kt vi ni i Nhm th y in t tng mt in t ca C=C tng kh nng phn ng AE Nhm th ht in t gim kh nng AE Cc nhm th nh phenyl nu c kh nng cho +C vi carbocation bn ha cation thun li cho AE
http://hhud.tvu.edu.vn

37

Kh nng AE:
O2N H H HOOC < H H Cl < H H H H H3C < H H H H3C < H CH3 H H3C < H CH3 H3C < CH3 H3C CH3 CH3

Phenyl gy nh hng mnh hn 1 nhm methyl nhng yu hn 2 nhm methyl CH3CH=CH2 < C6H5CH=CH2
http://hhud.tvu.edu.vn

< (CH3)2 C=CH2


38

III.2. Phn ng cng hp i nhn vo C=O (AN)

C O + X -Y

OX C Y

X-Y c th l H-OH, H-OR, H-CN, H-SO3Na, Li-R, BrMg-R

http://hhud.tvu.edu.vn

39

a. C ch: 2 giai on, lng phn t Giai on 1:

+ Y

cham

C OY carbanion

Giai on chm: Y- tn cng vo C+ i nhn


http://hhud.tvu.edu.vn

40

Giai on 2:
-

C OX C O Y Y Phn ng AN c th khng cn xc tc. Tuy nhin, pH c nh hng V d: Trong acid yu (pH 4) + X+

nhanh

C O

H+

C+ OH

in tch (+) ca carbon c tng cng AN cng thun li Tuy nhin, acid qu mnh: R-NH2 + H+ R-N+ H3 41 Kh nng phn ng vi C=O gim
http://hhud.tvu.edu.vn

b. nh hng ca nhm th lin kt vi C=O Nguyn t C trong C=O c in tch dng cng ln AN cng thun li Nhm th y in t (+C, +I, +H) lm gim kh nng phn ng Nhm th ht in t (-C, -I) lm tng kh nng phn ng
NO2 CH2 C O H > Cl CH2 C O H > CH3 C O H > H3C C CH3 o

> H3C C OR o

> H3C C NH2 o

> H3C C Oo http://hhud.tvu.edu.vn

42

IV. Phn ng th i in t vo nhn thm (SE)


X + X+ acid + H+

Xc tc: cc acid v c: H2SO4, H3PO4, HF hay Lewis acid: FeCl3, AlCl3, ZnCl2 V d: C6H6 + (CH3)3C-Br /AlBr3 C6H5-C(CH3)3 + HBr
http://hhud.tvu.edu.vn

43

C ch phn ng: 2 giai on, lng phn t Giai on 1: to phc ( benzonium cation)
xt nhanh
H + + + X H

+ X -Y

X+-Y

phc

X cham

H +

phc

Trong phc : X khng lin kt trc tip vi C no c Phc : X c lin kt trc tip vi 1 C ca benzene
http://hhud.tvu.edu.vn

44

Giai on 2: tch proton

X +

H nhanh

X + HY

http://hhud.tvu.edu.vn

45

+++ Nhm th y in t (+C, +H, +I) SE tng V d: * alkyl +I, +H *-NR2 (R: H hay gc alkyl), -OH, -OCH3, -NH-CO-CH3 (+C > -I) Anion: -O- : +C, +I mnh +++ Nhm th ht in t (-C, -I) SE gim V d: -N+N, -NO2, -CN, -CHO, -COR, -COCl, -COOH, -CO-NH2 (-I, -C) Cation: -N+R3 (-I mnh) * halogen (-I > +C)
http://hhud.tvu.edu.vn

46

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 4: Alkane I. Gii thiu chung Alkane hydrocarbon no mch h, nguyn t carbon lai ha sp3 Cng thc tng qut: CnH2n+2

methane

Gc ha tr 109o5, lin kt C-H: 1.09, C-C: 1.53 2 ng phn: cu to, cu dng (quay)
http://hhud.tvu.edu.vn

II. Danh php IUPAC


II.1. Alkane khng phn nhnh: 4 alkane u: gi theo tn thng thng methane, ethane, n-propane, n-butane Cc alkane t C5: da theo cch m s ca Hy Lp hoc Latin. V d: pentane, hexane, heptane, octane(t c)
http://hhud.tvu.edu.vn

II. 2. Alkane phn nhnh Chn mch di nht lm mch chnh nh s sao cho mch nhnh c ch s nh nht Dng ch s & gch (-) ch v tr nhnh, nhm cui cng phi vit lin vi tn mch chnh Nu c nhiu nhnh tng ng: dng tip u ng di-, tri-, tetra- ch s lng nhm tng ng
http://hhud.tvu.edu.vn

Nu c nhiu nhm th khc nhau: sp xp theo th t alphabetical. Lu : b qua cc tip u ng di-, tri-, tetra- khi xt th t alphabetical. Tuy nhin khng b qua iso!!! sec- & tert- c b qua khi xt th t vi cc nhm khc, nhng vn dng so snh gia chng vi nhau. V d: dimethyl hoc methyl s i sau ethyl hay diethyl isopropyl i trc methyl tert-butyl i trc isobutyl sec-butyl i trc tert-butyl
http://hhud.tvu.edu.vn

V d (H vit tt):
C C C C C C C C C C 4-Ethyl-2,2-dimethylhexane

C C C C C C C C C C C C C C C C 3,3-Diethyl-5-isopropyl-4-methyloctane

C C C C C C C C C C C C 5-Ethyl-2,3,5-trimethylheptane

C C C C C C C C C C C C C C C 2-methyl-5-(1,2-dimethylpropyl)nonane
6

http://hhud.tvu.edu.vn

II.3. Tn gc alkyl c ly 1 H t alkane, gi theo tn alkane nhng i ane yl CH3-: methyl CH3-CH2-: ethyl CH3-CH2-CH2-: n-propyl

CH3CHCH3

: isopropyl

CH3CH2CHCH3

: sec-butyl (CH3)2CHCH2-: isobutyl (CH3)3C-: tert-butyl 7

http://hhud.tvu.edu.vn

III. Cc phng php iu ch alkane III.1. Kh cc dn xut ca halogen, alcohol, carbonyl: a. Kh bng HI 80%, 180oC:
CH3-CH2-OH + HI P o CH3-CH3 + I2 + H2O

CH3I + HI

P o

CH4 + I2

b. Kh bng Zn/HCl
R C R' O

(Kh Clemmensen)

Zn(Hg)/HCl

R-CH2-R'
8

http://hhud.tvu.edu.vn

III.2. Hydro ha alkene


R-CH=CH2 + H2 Ni, Pd, Pt R-CH2-CH3

alkene c th iu ch t alcohol (H2SO4/toC) III.3. Thy phn hp cht c kim (CH3)2Zn + H2O CH4 + Zn(OH)2

C2H5-MgBr + H2O C2H6 + Mg(OH)Br iu ch hp cht c magnesium (Grignard): C2H5-Br + Mg/ether khan C2H5-MgBr
http://hhud.tvu.edu.vn

III.4. Phn ng Wurtz CH3CH2Br + Na CH3CH2CH2CH3 + NaBr

Ch c hiu qu khi iu ch alkane i xng: CH3CH2Br + CH3Br CH3CH2CH3 + CH3CH3 + CH3CH2CH2CH3 khng c tnh chn lc t s dng Ch hiu qu cho R-Br & R-I Hiu sut: bc 1 (60%) > bc 2 (40%) > bc 3 (10%)
http://hhud.tvu.edu.vn

10

III.5. in phn mui ca carboxylic acid CH3COONa CH3COO. CH3. CH3-CH3

III.6. Nhit phn mun natri ca carboxylic acid CH3COONa + NaOH CH4 + Na2CO3 IV. Tnh cht vt l (t c) Alkane khng phn cc ch tan trong dung mi khng phn cc to si ca alkane nhnh < thng
http://hhud.tvu.edu.vn

11

V. Tnh cht ha hc Alkane tr khng c phn ng cng, c trng l phn ng th H V.1. Phn ng th H bng halogen Ch xy ra nhit cao hoc khi c nh sng

R-H

+ X2

to h
http://hhud.tvu.edu.vn

R-X

HX
12

a. C ch phn ng (gc t do SR ) Khi mo:


X-X to h 2X
R-H R + + X X2 R RX + HX

Truyn mch:

+ X

Phn ng c th tip tc to sn phm di-, tri-, tetra V d chlor ha CH4 c th thu c CH3Cl, CH2Cl2, CHCl3, CCl4 CH4 + Cl2 CH3Cl + HCl H = -25Kcal/mol
13
http://hhud.tvu.edu.vn

Ngt mch:

X R R

+ X + R + X
http://hhud.tvu.edu.vn

X-X R-R R-X


14

Giai on to CH3. kh hn giai on to CH3Cl giai on to CH3. (hay R. ni chung) s quyt nh tc phn ng chung

http://hhud.tvu.edu.vn

15

b. So snh kh nng thay th H H bc 1 & bc 2:


25 oC CH3-CH2-CH3 + Cl2 h CH3-CH2-CH2-Cl 45% + CH3-CHCl-CH3 55%

Vn tc tng i khi thay th H bc 1: 45 / 6 = 7.5 Thay th H bc 2: 55 / 2 =27.5 t l vn tc tng i H bc 1/ H bc 2 = 7.5/27.5 ~ 16


http://hhud.tvu.edu.vn

H bc 1 & bc 3:
CH3 H3C C CH3 + Cl2 H 25 oC h CH3 H3C C CH2Cl H 64% CH3 + H3C C CH3 Cl 36%

Vn tc tng i khi thay th H bc 1: 64 / 9 ~7 Thay th H bc 2: 36 / 1 ~ 36 t l vn tc tng i H bc 1/ H bc 3 = 7/36 ~ 1/5

T l vn tc tng i bc 1/bc 2/bc 3 = 1/4/5


nhit thng, kh nng thay th H C bc 3 cao nht Lu : 600oC: t l ny l 1/1/1
http://hhud.tvu.edu.vn

17

c. Kh nng phn ng ca dy halogen F2 > Cl2 > Br2 > I2 F ha: mnh lit, t lin kt t dng I ha: rt kh xy ra (H = + 13 Kcal/mol), ch xy ra khi loi HI trong qu trnh

http://hhud.tvu.edu.vn

18

d. Tnh chn lc ca phn ng Phn ng Br ha c tc chm hn Cl ha nhng c chn lc cao T l vn tc tng i 127 oC ca Br ha: bc 1/bc 2/bc 3 = 1/82/1000
CH3 H3C C CH3 + Cl2 H
CH3 H3C C CH3 + Br2 H

25 oC h

CH3 H3C C CH2Cl H 64%

CH3 + H3C C CH3 Cl 36%


CH3 + H3C C CH3 Br 99%

127 oC h

CH3 H3C C CH2Br H 1%

127 oC CH3-CH2-CH3 + Br2 h CH3-CH2-CH2-Br


http://hhud.tvu.edu.vn

CH3-CHBr-CH3 97%
19

3%

V.2. Phn ng nitro ha alkane R-H + HNO3 R-NO2 + H2O

Phn ng xy ra nhit cao,c ch gc t do Thng xy ra phn ng t mch carbon CH3-CH2-CH3 + HNO3 CH3-CH2-CH2-NO2 (25%) + CH3-CHNO2-CH3 (40%) + CH3-CH2-NO2 (25%) + CH3-NO2 (10%)
http://hhud.tvu.edu.vn

20

V.3. Phn ng ng phn ha Chuyn cc alkane mch thng thnh alkane mch nhnh di tc dng ca xc tc nhit cao Xc tc thng dng: acid Lewis nh AlCl3, xc tc acid trn c s zeolite V d:
AlCl3 to
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3-CH2-CH2-CH3

CH3 H3C C CH3 H


21

C ch:
H HH C H H C C+ HH C H H

CH3-CH-CH2-CH3 H AlCl3

+ CH3-C-CH2-CH3 H -HAlCl3 to

HAlCl3

CH3 H3C C CH3 H

+ AlCl3

Xu hng: to carbocation bn hn chuyn v


http://hhud.tvu.edu.vn

22

V.4. Phn ng cracking To alkane c mch carbon ngn hn di tc dng ca xc tc & nhit Km theo phn ng tch loi hydrogen & phn ng ng vng Cracking nhit: 800oC 1000oC, cracking xc tc (thng l zeolite): 500oC -600oC S dng trong sn xut nhin liu (khng dng iu ch alkane hay alkene v khng chn lc)
http://hhud.tvu.edu.vn

23

V.5. Phn ng oxy ha alkane Alkane bn vi tc nhn oxy ha nhit thng nhit cao hoc c mt xc tc c th phn ng vi oxygen, KMnO4, K2Cr2O7 phn ng t mch to alcohol (ROH), aldehyde (RCHO), ketone (RCOR), carboxylic acid (RCOOH) Phn ng quan trng: 2CnH2n+2 + (3n + 1)O2 2nCO2 + (2n+2) H2O ta nhit mnh, -341 kcal/mol alkane c dng 24 lm nhin liu
http://hhud.tvu.edu.vn

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 5: ALKENE I. Gii thiu chung Alkene: hydrocarbon mch h, cha 1 lin kt i C=C (CnH2n, n2) Trong C=C: 1 & 1, hnh thnh do lin kt ca orbital sp2

http://hhud.tvu.edu.vn

Lin kt vung gc vi mt phng phn t Alkene n gin nht l ethylene CH2=CH2


121.7o 116.6o 1.08 1.33
http://hhud.tvu.edu.vn

II. H danh php


II.1. Tn thng thng Tn alkane tng ng, i ane ylene t dng, tr 3 alkene thng dng: CH2=CH2 ethylene CH2=CH-CH2 propylene (CH3)2C=CH2 isobutylene
http://hhud.tvu.edu.vn

II.2. Danh php IUPAC Tn alkane tng ng, i ane ene Chn mch carbon di nht & cha C=C lm mch chnh nh s sao cho C=C c ch s nh nht Ch s ca C=C chn theo v tr C gn C1 nht, vit cch tn mch chnh 1 gch ngang
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3-CH-CH=CH2 CH3
CH3 CH3-C-CH=CH-CH3 H

3-methyl-1-butene

4-methyl-2-pentene (c cis & trans)

II.3. Tn gc ca alkene Alkenyl CH2=CH- 1-ethenyl (vinyl) CH2=CH-CH2- 2-propenyl (allyl) CH3-CH=CH- 1-propenyl
http://hhud.tvu.edu.vn

III. Cc phng php iu ch


III.1. Tch nc t alcohol Phn ng c th pha lng (xc tc acid H2SO4, H3PO4, 100-170oC) hay pha kh (xc tc Al2O3, zeolite, 350-400oC)

C C H OH

to xt

C C

+ H 2O

http://hhud.tvu.edu.vn

Kh nng tch nc: alcohol bc 3 > bc 2 > bc 1

CH3CH2CH2CH2-OH

H2SO4 75% 140 oC

CH3CH=CHCH3

CH3-CH-CH2-CH3 H2SO4 50-60% CH3-CH=CH-CH3 o 100 C OH (CH3)3C-OH H2SO4 20% 80 oC CH2=C(CH3)2

http://hhud.tvu.edu.vn

III.2. Tch HX t dn xut ca halogen


C C H X to KOH/ethanol C C + H2O + KX

Kh nng tch HX: RX bc 3 > bc 2 > bc 1


to CH3CH2CH=CH2 CH3CH2CH2CH2Cl KOH/ethanol CH3CH2CHCH3 Cl to KOH/ethanol CH3CH2CH=CH2 20% CH3CH=CHCH3 80%

Lu : tch R-X bc 1 khng c chuyn v R-OH bc 1

CH3CH2CH2CH2-OH

H2SO4 75%
http://hhud.tvu.edu.vn

140 C

CH3CH=CHCH3

III.3. Kh dn xut 2 ln th ca halogen


C C X X
H H H3C C C CH3 Br Br

Zn to
Zn to

C C

+ ZnX2

CH3CH=CHCH3 + ZnX2

III.4. Hydro ha alkyne


t , x ar H 2 dl Lin ) (Pd

R H

R' H

R C C R'
Na ,N H
3

R H

H R'
10

http://hhud.tvu.edu.vn

III.5. Nhit phn ester CnH2n+1-O-COR CnH2n + RCOOH

Nhit phn ester ca ru bc 1 < bc 2 < bc 3 Ester bc 1 1 sn phm, bc 2 & bc 3 nhiu sn phm IV. Tnh cht vt l (t c)
Ch tan trong dung mi khng phn cc hay t phn cc

V. Tnh cht ha hc Lin kt (E phn ly = 60 kcal/mol) yu hn lin kt (E = 80 kcal/mol) 11 o Xc tc, t ... lin kt d b t
http://hhud.tvu.edu.vn

V.1. Phn ng cng hp i in t V.1.1. C ch: Giai on 1:


dung moi xuc tac nhanh

C C

+ X+-Y

cham C C X+ Y phc khong ben

C+ C X

ben hoa C C X+

Giai on chm: X+ tn cng vo C=C i in t


http://hhud.tvu.edu.vn

12

Giai on 2:

Y-

C C X+

nhanh

Y C C X

Y- tn cng vo pha i lp vi X Nhm th y in t (+C, +I, +H) tng mt in t ca C=C tng kh nng phn ng AE
http://hhud.tvu.edu.vn

13

V.1.2. Phn ng cng hp halogen Phn ng cng hp ca CH2=CH2 vi Br2 vi s c mt ca NaCl, NaNO3, sn phm thu c l 1 hn hp: Br-CH2-CH2-Br + Br-CH2-CH2-Cl + Br-CH2-CH2-ONO2 Nu phn ng thc hin trong dung mi l CH3OH, sn phm chnh l Br-CH2-CH2-OCH3 !!!

http://hhud.tvu.edu.vn

14

H2C CH2 + Br2

CCl4

H2C CH2 Br Br

H2C CH2 + Br2

CH3OH

H2C CH2 Br OCH3

H2C CH2 + Br2

H2O

H2C CH2 Br OH
15

http://hhud.tvu.edu.vn

***Lp th ca phn ng cng X2: Cng hp trans (anti) cis sn phm l hn hp racemic (1 i i quang) trans sn phm c th l meso (1 sn phm)
H H C C CH3 CH3 Br2 CH3 H C Br Br C H CH3 CH3 H C Br H C Br CH3 http://hhud.tvu.edu.vn meso CH3 Br C H H C Br CH3 rac-

H3C H

C C

H CH3

Br2

16

V.1.3. Phn ng cng HX a. Quy tc Markonikov (dnh cho C=C khng i xng): H+ s tn cng vo carbon cha nhiu H
CH3-CH=CH2 + HBr CH3-CH-CH3 Br Br CH3-C-CH3 CH3

CH3-C=CH2 + HBr CH3

b. Quy tc Zaitsev-Wagner: H+ s tn cng vo pha to thnh carbocation trung gian bn nht


CH3-CH=CH-CH2-CH3 CH3-CH-CH-CH2-CH3 http://hhud.tvu.edu.vn Br HBr
17

c. Quy tc Kharasch: khi c mt peroxide, phn ng s i theo hng ngc vi Markonikov & theo c ch cng hp gc t do CH3-CH=CH2 + HBr CH3-CH2-CH2-Br Cc peroxide: H2O2, acetyl peroxide CH3CO-O-OCO-CH3, benzoylperoxide C6H5CO-O-O-COC6H5

http://hhud.tvu.edu.vn

18

C ch: Theo hng to gc t do bn


CH3-C-O-O-C-CH3 O O CH3-CO-O + HBr Br to CH3 + CH3-CO-O + CO2

Br

+ CH3COOH + CH3-CH-CH2Br

CH3-CH=CH2

CH3-CH-CH2 Br

CH3-CH-CH2Br

HBr

CH3-CH2-CH2Br + Br

Lu : HI & HCl khng tham gia phn ng cng 19 gc t do nh HBr!!!


http://hhud.tvu.edu.vn

V.1.4. Phn ng cng hp nc Cn xc tc acid: H2SO4, H3PO4 (khng dng HX)


CH3-CH=CH2 + H2O H2SO4 CH3-CH-CH3 OH

Tun theo quy tc Markonikov C ch:


CH3-CH=CH2 + H+ -H
+

+ CH3-CH-CH3

+ H2O -H2O

H H3 C C O CH3

H H

-H+ + H+

CH3-CH-CH3 OH

Nu dng nhiu H2SO4: CH3-CH=CH2 + H2SO4 (CH3)2CH-OSO3H (CH3)2CH-OSO3H + H2O (CH3)2CH-OH + H2SO4
http://hhud.tvu.edu.vn

20

V.1.5. Phn ng cng hp B2H6 Phn ng quan trng iu ch alcohol bc 1 & 2 t alkene, ngc vi sn phm Markonikov
CH3-CH=CH2 1. B2H6 2. H2O2 / NaOH CH3-CH2-CH2-OH

C ch: B2H6 BH3


CH3-CH=CH2 BH3 (Lewis acid) H + CH3-CH-CH2-B H H HOH[CH3-CH2-CH2-O]3B
21

CH3-CH2-CH2-BH2

[CH3-CH2-CH2]3B

H2O2

CH3-CH2-CH2-OH

http://hhud.tvu.edu.vn

V.2. Phn ng hydro ha V.2.1. C ch:


C C + H2 Ni C C H H

Xc tc thng dng: Ni, Pd, Pt C ch: gc t do (AR), 2 H gn vo cng pha ni i (khc phn ng +X2) cng hp cis
C C C C H H
22

H H + H2

H H
http://hhud.tvu.edu.vn

V.2.2. Tnh lp th Phn ng cng hp cis (syn) ng phn cis c th thu sn phm meso (1 sn phm) ng phn trans sn phm l hn hp racemic (1 i i quang)
H H C C COOH COOH D2 Ni COOH H C D H C D COOH meso COOH H C D D C H COOH COOH D C H H C D COOH rac-

maleic acid H HOOC COOH H D2 Ni

C C

fumaric acid

http://hhud.tvu.edu.vn

23

V.3. Phn ng oxy ha V.3.1. Tc nhn oxy ha peracid

C C O C C

R-C-O-O-H O

O C C

+ RCOOH

OH H2O C C (H+, OH-) OH

Cng hp trans, to -diol Phn ng khng gy ct mch C=C


http://hhud.tvu.edu.vn

24

V.3.2. Oxy ha bng ddch KMnO4 long (pH 7, 0oC ) Cng hp cis, to diol
OH0 oC pH 7 C O O C O OH2O H
+

C C

MnO4

Mn

C C OH OH

+ MnO3-

Phn ng khng ct mch C=C


http://hhud.tvu.edu.vn

25

V.3.3. Oxy ha bng ddch KMnO4 m c, to cao Phn ng gy ct mch C=C Sn phm l carboxylic acid CH3-CH=CH-CH3 + KMnO4 / to 2 CH3COOH (CH3)2CH=CH-CH3 + K2Cr2O7 /H2SO4/to (CH3)2C=O + CH3COOH
http://hhud.tvu.edu.vn

26

V.3.4. Oxy ha bng ozone Phn ng gy ct mch C=C Sn phm l carbonyl (khc KMnO4 )
C O C O
H3 C / Zn H2/Pt H
2O

H O CO

C O + H2O C O + H2O C O + H2O2

C C

O3

O molozonide

C C O O ozonide

(H + )

CH3-C=CH-CH2-CH3 CH3

1. O3 2. H2O

CH2-C-CH3 + O

CH3-CH2-CHO + H2O2

Lu : H2O2 d dng oxy ha carbonyl thnh 27 carboxylic acid sn phm cui l acid!!!
http://hhud.tvu.edu.vn

V.4. Phn ng polymer ha Phn ng to polymer di tc dng ca nh sng, to cao, xc tc C th xy ra theo c ch gc t do (xc tc peroxide), c ch cation (xc tc H2SO4, AlCl3, BF3) hay anion (xc tc LiNH2)
CH3 H2C C CH3
nCH2=CH Cl

H+

CH3 H3C C CH2 CH3


Cl
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3 C CH2 CH3

CH3 C CH3

peroxide

--CH2-CH- CH2-CH- CH2-CH-Cl Cl polyvinyl chloride


28

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 6: ALKADIENE I. Phn loi I.1. Hai ni i ng lin nhau (allene) CH2=C=CH2 propadiene CH3-CH2=C=CH2 1,2-butadiene

http://hhud.tvu.edu.vn

I.2. Hai ni i lin hp C cu to c bit c tnh cht ha hc quan trng ch trng cc hp cht ny CH2=CH-CH=CH2 1,3-butadiene CH2=C(CH3)-CH=CH2 2-methyl-1,3-butadiene (isoprene)

http://hhud.tvu.edu.vn

I.3. Hai ni i xa nhau Tnh cht ging nh alkene CH2=CH-CH2-CH=CH2 1,4-pentadiene

http://hhud.tvu.edu.vn

II. Cc phng php iu ch II.1. Tch nc t 1,3-butadiol i t acetylene


HC CH + H2O HgSO4 H2SO4
-

CH3-CHO

O H3C C + + H

O H2C C H H

OH

OH O H3C C CH2 C H H

H2/Ni

OH H3C C CH2 CH2OH H

Al2O3 350 C
http://hhud.tvu.edu.vn

CH2=CH-CH=CH2

+ 2H2O
5

II.2. T ethanol
2 CH3-CH2-OH ZnO/Al2O3 450-500 C
o

CH2=CH-CH=CH2

II.3. T 1,4-butadiol

HC CH + HCHO HO-CH2-CH2 CH2-CH-OH

HO-CH2-C Al2O3 350 oC


http://hhud.tvu.edu.vn

C-CH2-OH

H2/Ni

CH2=CH-CH=CH2
6

III. Tnh cht ha hc Cc in t c gii ta u trn ton b phn t linh ng

C1-C2: 1.38 (C=C bnh thng: 1.34) C2-C3: 1.46 (C-C bnh thng: 1.54) Khi c mt tc nhn khc, h lin hp s phn cc:
CH2=CH-CH=CH2 + CH2-CH=CH-CH2 + CH2-CH-CH=CH2

http://hhud.tvu.edu.vn

khc alkene bnh thng


7

III.1. Phn ng cng halogen Thu c 2 sn phm cng 1,2 & 1,4
CH2=CH-CH-CH2 CH2=CH-CH=CH2 + Br-Br Br Br CH2-CH=CH-CH2

C ch:
CH2=CH-CH=CH2 + + Br-Br

Br

Br

+ CH2=CH-CH-CH2 Br BrCH2=CH-CH-CH2
http://hhud.tvu.edu.vn

+ CH2-CH=CH-CH2 Br BrCH2-CH=CH-CH2 Br Br 8

Br Br

III.2. Phn ng cng HX Ty theo nhit m thu c hn hp sn phm khc nhau


CH2=CH-CH=CH2 + HBr -80 oC CH2=CH-CH-CH2 Br H CH2-CH=CH-CH2 Br H
http://hhud.tvu.edu.vn

40 oC 80% CH2=CH-CH-CH2 40 oC Br H CH2-CH=CH-CH2 Br H


9

20% 80%

20%

III.3. Phn ng Diels-Alder Phn ng cng hp & ng vng ca1,3butadiene hay dn xut ca n vi cc hydrocarbon khng no khc (i diene)

H H

C C

H C C H

H H

H H

C C

O C H

O CH3 to CH3

http://hhud.tvu.edu.vn

10

Cc hp cht i diene phi mang nhm th ht in t, ethylene phn ng rt chm CH2=CH-CHO acrolein CH2=CH-CN acrylonitrile (CN2)C=C(CN)2 tetracyan ethylene C6H5-CH=CH-COOH cinnamic acid
O O O

maleic anhydride
O

benzoquinone
http://hhud.tvu.edu.vn

11

III.4. Phn ng trng hp

n CH2=CH-CH=CH2

--CH2-CH=CH-CH2--

Trng hp isoprene cha 94% cis ~ cao su thin nhin

n CH2=C-CH=CH2 CH3
http://hhud.tvu.edu.vn

--CH2-C=CH-CH2-CH3

n
12

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 7: ALKYNE I. Gii thiu chung Hp cht hydrocarbon khng no, mch h, cha lin kt ba CC Cng thc chung: CnH2n-2

http://hhud.tvu.edu.vn

180o

1.06

http://hhud.tvu.edu.vn

1.2

II. Danh php


II.1. Tn thng thng Alkyne n gin nht l HCCH acetylene Cc alkyne n gin khc c xem l dn xut ca acetylene HCC-CH2-CH3 ethylacetylene CH3-CC-CH(CH3)2 isopropylmethylacetylene
http://hhud.tvu.edu.vn

II. 2. Tn IUPAC Cch gi tn ging nh alkene, ch i ene thnh yne Mch chnh phi cha CC Nhng hp cht cha nhiu hn 1 ni ba diyne, triyne Hp cht va c ni i va c ni ba enyne
6-methyl-3-octyne

4-methyl-7-nonene-1-yne

http://hhud.tvu.edu.vn

1-heptene-6-yne

III. Cc phng php iu ch III.1. Thy phn calcium carbide CaC2


CaO + 3C 2000 oC CaC2 + CO HC CH + Ca(OH)2

CaC2 + 2H2O

III.2. Oxy ha methane


1500 oC 2 HC CH + 2CO + 10H 2
http://hhud.tvu.edu.vn

6CH4 + O2

III.3. i t dn xut dihalogen


H2C CH2 KOH/EtOH to Br Br CH3-CH2-CHCl2
o

HC CH

KOH/EtOH t

CH3-CH

CH

Cl CH3-CH2-C-CH3 Cl

H O t /E H KO to Na NH to 2
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3-C

C CH3

CH3-CH2-C

CH
7

III.4. Alkyl ha dn xut natri hay c magnesium ca acetylene HCCNa HCC-MgX + R-X HCC-R + NaX

+ R-X HCC-R + MgX2

iu ch dn xut ca acetylene HCCH HCCH + NaNH2 HCCNa + CH3MgX HCC-MgX IV. Tnh cht vt l (t c)
http://hhud.tvu.edu.vn

+ NH3 + CH4

V. Tnh cht ha hc V.1. Phn ng th H u mch H u mch th hin tnh acid HCC-H + NaNH2 HCCNa + NH3 HCC-H + [Ag(NH3)2]+NO3- Ag-CC-Ag + NH4NO3 + NH3 C trong CC-H trng thi sp, m in ln hn sp2 hay sp3 ht in t ca lin kt C-H H+ d tch ra Alkene & alkane khng c tnh cht ny
http://hhud.tvu.edu.vn

V.2. Phn ng cng hydrogen


R C C R' + H2 Ni hay Pt R-CH2-CH2-R'
R-CH2-CH2-R'
/C d P

R C C R'

+ H2

Pd /Ca Pd CO /B aS 3 O
4

H H C C R R'
H R' C C R H

R C C R' + Na/NH3
http://hhud.tvu.edu.vn

10

V.3. Phn ng cng halogen

H3C C CH

+ Br-Br

Br H3C C CH Br

Br2

Br H3C C CHBr2 Br

Sn phm trans trong ln cng th nht Lu : nu ni i & ni ba khng lin hp, X2 s cng vo ni i!!! CH2=CH-CH2-CCH + Br2 BrCH2-CHBr-CH2-CCH
http://hhud.tvu.edu.vn

11

V.4. Phn ng cng HX

H H C C CH H

H-Br

H H-Br H C C CH2 H Br

H Br H C C CH3 H Br

Tun theo quy tc Markonikov


http://hhud.tvu.edu.vn

12

V.5. Phn ng cng nc


HC CH + H2O HgSO4 H2SO4 HC CH2 OH enol CH3CHO

R C CH + H2O

HgSO4 R C CH2 H2SO4 OH enol

R C CH3 O

Ch c acetylene mi to thnh aldehyde


http://hhud.tvu.edu.vn

13

V.6. Phn ng cng hp alkylborane

H + H H C C C C CH3 H H BHR2

H3C C C CH2 CH3 CH3COOH H BR2 H2O2/OHH3C C C CH2 CH3 H OH

C2H5 H3C C C H H

H3C CH2 C CH2 CH3 O

To alken: cng cis


http://hhud.tvu.edu.vn

14

V.7. Phn ng cng hp cht carbonyl Cng hp i nhn

+ H C C H

H C O + H

H C C CH2-OH HCHO

HO-H2C C C CH2-OH

H C C H

R + 2 C O R
http://hhud.tvu.edu.vn

R R HO-C C C C-OH R R
15

V.8. Phn ng cng hp i nhn


R-OH, R-SH, R-COOH, H-CN, amine monomer quan trng
HC CH RO150 oC ROCH CHR2NH

ROH

ROCH CH2
C6H5CO NR2 C C H H

+ RO-

C6H5CO C CH

C6H5C CH

C2H5ONa

C6H5 OC2H5 C C H H

CH2 CH C CH

ROH
-

RO http://hhud.tvu.edu.vn 150 oC

CH2 CH CH CHOR
16

V.9. Phn ng oxy ha Oxy ha alkyne bng KMnO4 hay ozone to carboxylic acid R-CC-R + KMnO4 hay ozone RCOOH + RCOOH R-CC-H + KMnO4 hay ozone RCOOH +CO2 V. 10. Phn ng trng hp
2H C C H CuCl to CH2=CH-C CH HCl CH2=CH-C CH2

Cl chloroprene cao su neoprene


http://hhud.tvu.edu.vn

CH2-CH=C CH2 Cl n

17

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 6:

HYDROCARBON THM
I. Cu to ca benzene

Kkul a ra cng thc cu to ca benzene nm 1865 6C, 6H vng 6 cnh c 3 ni i nhng khng th l cyclotriene H H H C C C C C C H H 2 H
http://hhud.tvu.edu.vn

Kkul chng minh rng v tr 3 Lin kt i khng c nh m c th thay i

Phn ng th 2 ln Br ch cho 1 sn phm


Br Br + Br2 Br Br
http://hhud.tvu.edu.vn

Cu to thc t: h in t phn b u cho 6C (khng phi ca ring 3 cp C=C)

6C nm trong cng 1 mt phng, trng thi lai ha sp2


http://hhud.tvu.edu.vn

120

120

120 1.09

1.39

121.7o 116.6o 1.08 1.33


http://hhud.tvu.edu.vn

II. Tnh thm


Hydrocarbon thm (arene) nhng hp cht vng lin hp c cu to phng, c cu to in t ging benzene, kh cho phn ng cng, d cho phn ng th
H Br2 CCl4 Br Br2 CCl4 Br H
H KMnO4 L H2O H KMnO4 L H2O
http://hhud.tvu.edu.vn

OH OH

Arene thng l vng phng 5, 6, 7 cnh, c h in t lin hp, s t tun theo quy tc Hkel 4n + 2, n = 0,1,2,3,4 V d cc hp cht arene thng dng

n=1

n=2
http://hhud.tvu.edu.vn

n=3
7

Mt s trng hp c bit
cyclopentadienyl 6 in t (i t ca anion tham gia h lin hp) n=1 c tnh thm cycloheptatrienyl 6 in t (C+ tham gia orbital trng p vo h lin hp) c tnh thm

(-)

(+)

4 in t khng c tnh thm

(+)
2 in t c tnh thm
(+)
http://hhud.tvu.edu.vn

5 in t khng c tnh thm


(.)

(.)

7 in t khng c tnh thm

(-)

8 in t khng c tnh thm 6 in t (i in t p tham gia h lin hp) c tnh thm


9

N H Pyrrole

O Furan

http://hhud.tvu.edu.vn Thiophene

III. Danh php


Hu ht cc arene u c tn thng thng, 1 s tn thng thng c chp nhn lm tn IUPAC Tn IUPAC: benzene c chn lm tn gc, tn cc nhm th t trc, nhm th c nh s theo nguyn tc tng ch s nh nht, xp theo alphabetical

http://hhud.tvu.edu.vn

10

III.1. Dn xut ca benzene

http://hhud.tvu.edu.vn

11

http://hhud.tvu.edu.vn

12

I NO2 CH3 NO2 Br Cl

p-bromoiodobenzene m-chloronitrobenzene

o-nitrotoluene

OH COOH NH2 I Br NO2

4-bromophenol

m-nitrobenzoic acid

o-iodoaniline

HC CH2

HC CH2

1,4-divinylbenzene hay p-divinylbenzene khohttp://hhud.tvu.edu.vn ng goi la p-vinylstyrene

13

NO2

NH2 Br Br Br Cl

OH Cl

Cl

Br

Cl

3-bromo-5-chloronitrobenzene

2,4,6-tribromoaniline

2,4,6-trichlorophenol

Br Br

OH Cl O2N

CH3 NO2

Br

NO2

1,2,4-tribromobenzene

2-chloro-4-nitrophenol

2,6-dinitrotoluene

http://hhud.tvu.edu.vn

14

III.2. Vng a ngng t

8 7 6

9 10

8 2 3 7 6 5

1 2 3

5 4 Naphthalene

10 4 Anthracene

http://hhud.tvu.edu.vn

15

III.3. Cc arene c d t trong vng

N Pyridine

CH3

2-methylpyridine

N H Pyrrole

O Furan

S Thiophene

http://hhud.tvu.edu.vn

16

IV. Cc phng php iu ch


IV.1. Chng ct mui ca benzoic acid
COONa + NaOH to + Na2CO3

IV.2. i t acetylene

3HC CH Cu hay phc Ni to


http://hhud.tvu.edu.vn

17

IV.3. Alkyl ha benzene


R + R-Cl AlCl3 + HCl

IV.4. ng vng & dehydro ha phn on du m C6-C8

CH3(CH2)4CH3

Cr2O3 / Al2O3

V. Tnh cht vt l (t c)
http://hhud.tvu.edu.vn

18

V. Tnh cht ha hc
V.1. Phn ng th i in t V.1.1. C ch phn ng X
+ X+ acid + H+

Xc tc: H2SO4, H3PO4, HF hay Lewis acid: FeCl3, AlCl3, ZnCl2 C6H6 + (CH3)3C-Br /AlBr3 C6H5-C(CH3)3 + HBr 19
http://hhud.tvu.edu.vn

C ch phn ng: 2 giai on, lng phn t Giai on 1: to phc ( benzonium cation)
xt nhanh
H + + + X H

+ X -Y

X+-Y

phc

X cham

H +

phc

Trong phc : X khng lin kt trc tip vi C no c Phc : X c lin kt trc tip vi 1 C ca benzene
http://hhud.tvu.edu.vn

20

Giai on 2: tch proton

X +

H nhanh

X + HY

http://hhud.tvu.edu.vn

21

V.1.2. Kh nng phn ng v quy lut th


a. Kh nng phn ng: Nhm th y in t (+I, +C, +H) mt in t trong nhn thm tng tc nhn i in t cng d tn cng tc phn ng tng Cc nhm th y in t (tng hot) thng gp: * alkyl ( +I, +H) *-NR2 (R: H hay gc alkyl), -OH, -OCH3 -NH-CO-CH3 (+C > -I) * anion: -O- (+C, +I mnh)
http://hhud.tvu.edu.vn

22

Nhm th ht in t (-C, -I) mt in t ca nhm thm gim khng thun li cho tc nhn i in t gim tc phn ng Cc nhm th ht in t (gim hot) thng gp: * -N+N, -NO2, -CN, -CHO, -COR, -COCl, -COOH, -CO-NH2 (-I, -C) * cation: -N+R3 (-I mnh) * halogen (-I > +C)
OH Cl > > >
23

NO2

V d: kh nng th i in t:
http://hhud.tvu.edu.vn

b. Tnh chn la quy lut th Nhm th y in t nh hng nhm th th 2 vo v tr o- hay p Nhm th ht in t nh hng nhm th th 2 vo m Ring dy halogen gim hot, nhng vn nh hng nhm th 2 vo o-, p-

http://hhud.tvu.edu.vn

24

Nhn thm c nhm th y in t:


Y Y Y Y

mt t o-, p- cao nht nhm th th 2 (i in t) s vo o-, p Nhn thm cha nhm th ht in t:


Y Y Y Y

mt t o-, p- thp nht nhm th th 2 25 s vo mhttp://hhud.tvu.edu.vn

C th gii thch da vo bn ca phc


Y + X+

Th o-:
Y X H Y X H Y X H

Th p-:
X H http://hhud.tvu.edu.vn X H X
26

Th m-:
Y H X X Y H X Y H

khi Y y in t: trong th o-& p-: c 2 trng thi cation bn (+ gn Y nht) d to thnh nhm th th 2 s vo o-, p khi Y ht in t: trong th o-, p-: c 2 trng thi rt km bn (+ gn Y) nhm th 2 s khng vo o27 , p- m vo mhttp://hhud.tvu.edu.vn

c. Nhn thm c 2 nhm th: Nhm th th 3 s nh hng da theo nh hng ca nhm th tng hat nht V d:
-I>+C Cl +C>-I OH

+C>-I OH

+C>-I NH2

NH2 +C>-I

CH3 +I, +H

HN C CH3 O +C>-I
http://hhud.tvu.edu.vn

NO2 -C, -I
28

d. T l 2 ng phn o-/p-: D on: o-/p- = 2/1 Thc t o-/p- <2 Nguyn nhn 1: hiu ng khng gian nhm th hay tc nhn i t c kch thc ln s gim t l o-/p-

http://hhud.tvu.edu.vn

29

R HNO3 /H2SO4

R NO2 +

R Br2 /AlCl3

R Br +

NO2

Br

R -CH3 Phn ng

-CH2CH3

-CH(CH3)2 -C(CH3)3

Nitro ha

1.37

0.93

0.48

0.22

Brom ha

0.69

0.22
http://hhud.tvu.edu.vn

0.12

0
30

Nguyn nhn 2: Hiu ng in t


X HNO3 /H2SO4 X NO2 + NO2 X

t l o-/p-: X=F: 0.14 Cl: 0.43 Br: 0.60 I: 0.69 -I cng mnh, v tr o- cng b phn hot ha sn phm o- cng t
http://hhud.tvu.edu.vn

31

V.2. Cc phn ng th i in t tiu biu V.2.1. Phn ng nitro ha H ca nhn thm c thay th bng NO2+ Tc nhn nitro ha ch yu: HNO3 hay HNO3/H2SO4
NO2 + HNO3 H2SO4 + H2O

NO2+ to thnh do:


HNO3 + 2H2SO4 O N O + H3O+ + HSO4-

HNO3

+ HNO3

O
http://hhud.tvu.edu.vn

+ H2 O

+ NO3-

32

Nitro ha 1 ln: 50-60 oC Nitro ha 2 ln (m-): 70-80 oC Nitro ha 3 ln: phi i t toluene
CH3 HNO3 H2SO4 CH3 O2N NO2 [O] O2N COOH NO2 O2N NO2

NO2 T.N.T

NO2

-CO2

NO2

Nitroha phenol: khng cn H2SO4


OH HNO3 NO2
http://hhud.tvu.edu.vn

OH +

OH NO2

65%

35%

33

V.2.2. Phn ng sulfo ha H ca nhn thm c thay bng SO3H Tc nhn sulfo ha: H2SO4 , oleum, Cl-SO2OH
SO3H + H2SO4 20 oC + H2O benzenesulfonic acid

Tc nhn i in t c th l SO3 hay S+O2OH


2 H2SO4 2 H2SO4 SO3 + HSO4+ H3O+ + H2O
34

HOSO2+
http://hhud.tvu.edu.vn

+ HSO4-

Tnh cht ca sulfonic acid:


SO3H + H2O SO3H + NaOH L SO3H + NaOH R 300 oC ONa + Na2SO3 H+ OH to + SO3Na + H2O H2SO4

phng php kim chy, iu ch phenol


http://hhud.tvu.edu.vn

35

Nhm SO3H d b thay th bi nhm NO-2


OH H2SO4 OH SO3H HNO3 O2 N OH NO2

SO3H

NO2 picric acid

* iu ch sulfanilic acid
NH2 H2SO4 NH3+HSO4to -H2O H
http://hhud.tvu.edu.vn

NHSO3H

NH2

SO3H sulfanilic acid 36

Sulfo ha naphthalene
SO3H H2SO4 80 oC > 170 oC 170-180 oC

SO3H

http://hhud.tvu.edu.vn

37

V.2.3. Phn ng halogen ha

X + X2 xt + HX

Xc tc: AlCl3, FeBr3, ZnCl2 Flor ha: mnh lit, t mch t s dng Iodo ha: thun nghch
http://hhud.tvu.edu.vn

38

C ch phn ng:

+ Cl - Cl

FeCl3 nhanh Cl

Cl -Cl

cham

FeCl3 Cl + H FeCl4-

+ FeCl3 + HCl

http://hhud.tvu.edu.vn

39

iu ch C6H5I:

I + I2 + HNO3 H+ + I2 + HNO3 I+ + NO2 + H2O + NO2 + H2O

Tc nhn i in t I+ tn cng nhn thm theo c ch nh trn


http://hhud.tvu.edu.vn

40

Halogen ha mch nhnh ca arene: Nu c xc tc & nhit thp phn ng th i in t (SE) Nhit cao, nh sng hay peroxide: th vo mch nhnh (SR)
CH3 Cl2 130 oC CH2Cl Cl2 140-160 oC CHCl2 Cl2 >180 oC CCl3

Kh nng chlor ha SR: C bc 3 > C bc 2 > bc 1


http://hhud.tvu.edu.vn

41

V.2.4. Phn ng alkyl ha Friedel-Crafts a. Alkyl ha vi R-X, xc tc Lewis acid (AlCl3, FeBr3)
R + R-Cl AlCl3 + HCl

C ch:
+ R - Cl
+

AlCl3 nhanh R

R -Cl

cham

AlCl3 R +
http://hhud.tvu.edu.vn

AlCl4-

+ AlCl3 + HCl
42

b. Alkyl ha vi alkene, xc tc Lewis acid hay Bronsted acid (HF, H3PO4)


R-CH=CH2 H+ + R-CH-CH3

Carbocation tn cng nhn thm theo c ch th i in t nh trn, to thnh


H R C CH3

http://hhud.tvu.edu.vn

43

c. Alkyl ha vi alcohol, xc tc Lewis acid hay Bronsted acid (HF, H3PO4)

R-OH

+ H R-O H

R+ + H2O

Carbocation tn cng nhn thm theo c ch th i in t nh trn, to C6H5-R


http://hhud.tvu.edu.vn

44

d. Cc im cn lu ca phn ng alkyl ha Friedel-Crafts C6H5-X khng th to tc nhn i in t Tc phn ng alkyl ha ca R-X: bc 1 < bc 2 < bc 3 < dn xut benzyl hay allyl carbocation cng bn, phn ng cng d Alkyl ha khng dng li sn phm monohttp://hhud.tvu.edu.vn

45

Carbocation lun c chuyn v to cao:


CH3-CH2-CH2-Cl AlCl3 + CH3-CH2-CH2 H H3C C CH3 CH3-CH2-CH2-Cl AlCl3 70% + 30% + CH3-CH-CH3 CH2-CH2-CH3

Alkyl ha phenol, khng dng AlCl3 (to phc phi tr vi OH), phi dng H2SO4, H3PO4 lm xc tc Vng thm c nhm th ht in t mnh hn 46 halogen khng tham gia phn ng akyl ha
http://hhud.tvu.edu.vn

Sn phm c th b ng phn ha hay d ha khi xc tc d:


CH3 Lewis acid to CH3 CH2CH3 2 Lewis acid to
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3

CH3

CH2CH3 + CH2CH3
47

V.2.5. Phn ng acyl ha Friedel-Crafts


R-CO-Cl (R-CO)2O Lewis acid R C O

a.C ch:
R C Cl O R C O R C O O + AlCl3 R-C+ O + [RCOOAlCl3]
_

+ AlCl3

+ R-C O

+ AlCl4-

Tc nhn i in t RC+=O tn cng nhn thm 48 theo c ch th i in t nh trn


http://hhud.tvu.edu.vn

b. c im quan trng Lng xc tc AlCl3 rt nhiu, do:


O C AlCl3 O C+ R

AlCl3

HCl O C
http://hhud.tvu.edu.vn

R
49

iu ch alkyl benzene bc 1 hoc mono-

CH2CH2CH3 C O CH3CH2CH2COCl AlCl3 Zn(Hg)/HCl

CH2CH2CH2CH3

Kh nng phn ng: RCOI > RCOBr > RCOCl > RCOF HCOCl khng bn phi dng CO/HCl/AlCl3 lm tc nhn acyl ha
http://hhud.tvu.edu.vn

50

Nhm th phn hat ha khng thun li cho phn ng:

O2N C O AlCl3 O2N + ClOC + AlCl3 O2N COCl

http://hhud.tvu.edu.vn

51

V.3. Phn ng th i nhn ca vng thm (SN) Vng thm giu in t SN ca benzene hay dn xut rt kh xy ra
X + Y
-

Y + X-

Cl + KOH 300 oC 280 atm


http://hhud.tvu.edu.vn

OH + KCl

Khng xy ra iu kin thng

52

Trng hp c bit: nhm th th 2 ht in t mnh & v tr o-, p- th i nhn ca nhm th 1 c th xy ra Cc nhm th ht in t mnh: -N+N, -NO2, -CN, CHO, -COR V d:

Cl + Na2CO3 L NO2

OH

http://hhud.tvu.edu.vn

NO2

53

NO2 Cl NaOH to NaNH2 N to

NO2 OH

NO2 NaOH to CH3ONa

NO2 OH

NH2

Cl

OCH3

C ch: th i nhn lng phn t


O N Ocham HOCl OH
-

O + ON nhanh -Cl-

O-

Cl

http://hhud.tvu.edu.vn

OH

54

Cc mui diazonium ca arene c kh nng cho phn ng th i nhn n phn t


N+ NClto cham + + N2 + Clnhanh YY Y- : H2O, HOCH3, I-, CNhttp://hhud.tvu.edu.vn

55

V.4. Phn ng oxy ha Nhn thm thng tr vi tc nhn oxy ha k c KMnO4, K2Cr2-O7 Trong iu kin nghim ngt:
O O2/ V2O5 450-500 oC O
http://hhud.tvu.edu.vn

O2/ V2O5

HC COOH 450-500 oC HC COOH

56

Nhnh alkyl ca vng thm rt d b oxy ha bi CrO3, K2Cr2O7/H2SO4, KMnO4/H2O, KMnO4/KOH -COOH

CH3 KMnO4 H2O, to NO2

COOH

NO2
http://hhud.tvu.edu.vn

57

Gc alkyl mch di ct mch, vn to COOH

CH2CH2CH2CH3 KMnO4 H2O

COOH

Nu khng c H benzyl, khng phn ng:


H3C CH3 C CH3 KMnO4 H2O
http://hhud.tvu.edu.vn

58

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 9:

CC DN XUT HALOGEN
I.Phn loi

Cc hydrocarbon trong 1 hay nhiu H c thay bng nguyn t halogen Halogenoalkane: v d CH3-CH2-CH2-Cl Halogenoalkene: v d CH2=CH-CH2-CH2-Cl Halogenoalkyne: v d CHC-Cl Halogenoarene: v d C6H5-Cl Halogenocycloalkane: v d
http://hhud.tvu.edu.vn

Cl
2

II. Danh php II.1. Tn thng thng (dnh cho dn xut n gin) Gc alkyl + halide (halogenua) CH3-CH2-CH2-CH2-Br V d: n-butyl bromide (bromua)

(CH3)2CH-Cl isopropyl chloride (CH3)2CH-CH2-Cl isobutyl chloride C6H5-CH2-Cl benzyl chloride


http://hhud.tvu.edu.vn

II.2. Tn IUPAC Halogen c xem l nhm th halo: chloro-, bromo-, iodo-, fluoro Chn mch di nht cha halogen lm mch chnh nh s sao cho nhm th c ch s nh nht, bt k l halo- hay alkyl Khi c nhiu nhm th ging nhau, dng cc tip u ng di-, tri-, tetrahttp://hhud.tvu.edu.vn

Nu c nhiu nhm th halo khc nhau, sp xp theo th t alphabetical Nu mch chnh c th nh s t 2 u, u tin nhm ng trc theo th t alphabetical

CH3 CH3 CH3-CH2-C-CH2-CH-CH3 Br 4-bromo-2,4-dimethylhexane

H3C CH3 CH3-C-C-CH3 ClBr

2-bromo-3-chloro-2,3-dimethylbutane
5

http://hhud.tvu.edu.vn

III. Cc phng php iu ch III.1. Halogen ha alkane


CH3 H3C C CH3 + Cl2 H 25 oC h CH3 H3C C CH2Cl H 64% CH3 + H3C C CH3 Cl 36%

CH3 H3C C CH3 + Br2 H

127 oC h

CH3 H3C C CH2Br H 1%

CH3 + H3C C CH3 Br 99%

127 oC CH3-CH2-CH3 + Br2 h CH3-CH2-CH2-Br


http://hhud.tvu.edu.vn

CH3-CHBr-CH3 97%
6

3%

III.2. Cng hp halogen hay HX vo alkene, alkyne


H2C CH2 + Br2 CCl4 H2C CH2 Br Br

H2C CH2 + Br2

CH3OH

H2C CH2 Br OCH3

H2C CH2 + Br2

H2O

H2C CH2 Br OH
CH3-CH-CH-CH2-CH3 Br

CH3-CH=CH-CH2-CH3

HBr

C mt peroxide: CH3-CH=CH2 + HBr CH3-CH2-CH2-Br


http://hhud.tvu.edu.vn

III.3. Halogen ha arene


X + X2 xt + HX

Xc tc: AlCl3, FeBr3, ZnCl2


CH3 Cl2 130 oC CH2Cl Cl2 140-160 oC
http://hhud.tvu.edu.vn

CHCl2 Cl2 >180 oC

CCl3

III.4. i t alcohol a.Tc nhn HX


CH3-CH2-OH CH3-CH2-OH + HBr + HCl H2SO4 ZnCl2 CH3-CH2-Br + H2O CH3-CH2-Cl + H2O

b. Tc nhn PX3, PX5, SOCl2


R-OH R-OH R-OH + + + PCl3 PCl5 SOCl2 pyridine pyridine pyridine R-Cl R-Cl R-Cl + H3PO3 + POCl3 + SO2 + HCl

+ HCl
9

http://hhud.tvu.edu.vn

IV. Tnh cht vt l (t c) To s ca R-X bc 1 > bc 2 > bc 3 Ch tan tt trong dung mi hu c & khng tan trong nc V. Tnh cht ha hc V.1. c im chung
+ R-CH2-CH2 Cl

m in ca Cl >> C C-Cl phn cc mnh R-Cl c hot tnh cao Trong dy halogen, kh nng tch X: -I > -Br > -Cl > -F Nng lng phn ly lin kt C-I nh nht, bn knh 10 nguyn t I ln nht
http://hhud.tvu.edu.vn

Dn xut R-X c chia thnh 3 nhm : a. R-X hot ng mnh nht Dn xut bc 3, dn xut m C-X lin kt vi nhm vinyl hay aryl carbocation bn nht
CH3 H3C C Br CH3 -BrCH3 H3C C+ CH3 +I, +H

C Br

-Br

C+

+C > -I CH2=CH-CH-Br -Br+ CH2=CH-CH +C > -I


11

http://hhud.tvu.edu.vn

a.Nhm hot ng yu hn nhm a R-X bc 1: CH3-CH2-CH2-CH2-Br Nhm khng no nm xa nt halogen: CH3-CH=CH-CH2-CH2-Br a.Nhm hot ng yu Nguyn t halogen lin kt trc tip vi lin kt i, lin kt ba, vng thm
H3C CH CH Cl +C>-I Cl +C>-I

+C ca X lm cho C-X bn kh phn cc, kh tch


http://hhud.tvu.edu.vn

12

V.2. Phn ng th i nhn R-X + Y- R-Y + X-

Dn xut bc 1 SN2 Dn xut bc 3 SN1 Phn ng thy phn R-X R-X + OH- R-OH + X-

CH3-CH2-Br + OH- CH3-CH2-OH + Brhttp://hhud.tvu.edu.vn

13

Phn ng to ether (Williamson) R-X + R-O- R-O-R + XCH3-CH2-Br + CH3-O- CH3-CH2-O-CH3 Phn ng to amine R-X + NH3 R-NH2 + HX CH3-CH2-Br + NH3 CH3-CH2-NH2 + HBr CH3-CH2-CH2-CH2-NH2 + CH3-CH2-Br CH3-(CH2)3-NH-C2H5 + HBr
http://hhud.tvu.edu.vn

14

Phn ng to nitrile R-X + KCN R-CN + KX CH3-CH2-Br + CN- CH3-CH2-CN + BrLu : R-CN d b thy phn trong nc to R-COOH

http://hhud.tvu.edu.vn

15

V.3. Phn ng tch loi


CH3-CH-CH-CH3 KOH/ethanol CH3-CH=CH-CH3 o t H Br

Gc R c bc cng cao, hay base cng mnh th tch loi cng chim u th
CH3-CH2-CH2-Br + C2 H5 O to thng CH3-CH2-CH2-O-C2H5

CH3 H3C C Br CH3

C 2H 5 O to cao
http://hhud.tvu.edu.vn

H 2C C

CH3 CH3
16

V.4. Phn ng vi kim loi-Hp cht Grignard CH3-CH2-Br + Na CH3-CH2-CH2-CH3 + NaBr Quan trng: phn ng vi magnesium

R-X

+ Mg

ether khan

R-Mg-X

+ C Mg Br

C-MgX phn cc rt mnh, rt d to R- base rt mnh & tc nhn i nhn rt mnh


http://hhud.tvu.edu.vn

17

V.4.1. Phn ng vi H linh ng CH3-CH2-MgBr + HOH CH3-CH3 + HO-MgBr CH3-CH2-MgBr + ROH CH3-CH3 + RO-MgBr CH3-CH2-MgBr + RNH2 CH3-CH3 + RNH-MgBr CH3-CH2-MgBr + RCOOH CH3-CH3 + RCOO-MgBr CH3-CH2-MgBr + RCCH CH3-CH3 + R-CC-MgBr
http://hhud.tvu.edu.vn

18

V.4.2. Phn ng vi carbonyl


+ O CH3-CH2-MgBr + H C C H 3 + OH H3C C H C2H5 O-MgBr H2O /H+ H3C C H C2H5

+ HO-MgBr

Phn ng vi HCHO alcohol bc 1 Vi aldehyde alcohol bc 2 Vi ketone alcohol bc 3


http://hhud.tvu.edu.vn

19

V.4.3. Phn ng vi CO2


+ + CH3-CH2-MgBr O C O C2H5-C-O-MgBr O H2O /H+ C2H5-COOH + HO-MgBr

V.4.4. Phn ng vi nitrile


+ CH3-CH2-MgBr + + R-C N R C N MgBr C2H5 H2O /H+

R C NH H2O /H+ R C O C2H5 C2H5

Kh nng phn ng: nitrile > ketone ch khi d Grignard phn ng tip vi ketone to alcohol 20 bc 3
http://hhud.tvu.edu.vn

V.4.5. Phn ng vi dn xut ca carboxylic acid


+ O CH3-CH2-MgBr + H C C Cl 3 + O-MgBr OH H2O /H+ H3C C Cl H3C C Cl C2H5 C2H5

-HCl

H3C C O C2H5

Kh nng phn ng: dn xut acid > ketone ch khi d Grignard phn ng tip vi ketone to alcohol bc 3 Tng t cho phn ng vi anhydride
http://hhud.tvu.edu.vn

21

Phn ng vi ester:

+ O CH3-CH2-MgBr + H C C OCH 3 3 +

O-MgBr OH H2O /H+ H3C C OCH3 H3C C OCH3 C2H5 C2H5 C2H5 H3C C OH C2H5

-CH3OH

H3C C O C2H5

1. C2H5-MgBr 2.H2O /H+

Kh nng phn ng: ester < ketone khng th 22 tch ketone trung gian
http://hhud.tvu.edu.vn

V.4.5. Phn ng vi oxide

CH3-CH2-MgBr +

CH2 O

CH2

ether khan

CH3-CH2-CH2-CH2-OMgBr

H2O /H+

CH3-CH2-CH2-CH2-OH

MgBr + CH2 O CHCH3 1. ether khan 2. H2O / H+


http://hhud.tvu.edu.vn

OH CH2CHCH3 60%
23

V.4.6. Phn ng ghp i Kumada Kharash


RMgX + R'X CoCl2 R R' + MgX2

Kumada: t sn phm ph hn Kharash


L2NiX2 RMgX' + R'X'' or L2PdX2 R-R' + MgX'X''

http://hhud.tvu.edu.vn

24

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 10: ALCOHOL-PHENOL Chng 10A: Alcohol


R-OH trong : R: no hay khng no CH3-CH2-OH CH2=CH-CH2-OH R: nhnh ca arene C6H5-CH2-OH
http://hhud.tvu.edu.vn

I. Danh php
I.1. Tn thng thng (dng cho alcohol n gin) Gc alkyl + alcohol CH3-CH -OH (CH3)2CH-OH (CH3)2CH-CH2-OH (CH3)3C-OH C6H5-CH2-OH CH2=CH-CH2-OH ethyl alcohol isopropyl alcohol isobutyl alcohol tert-butyl alcohol benzyl alcohol allyl alcohol

C th gi CH3-OH l carbinol, cc alcohol khc l dn xut ca carbinol, v d: methyl carbinol 3 (ethyl alcohol)
http://hhud.tvu.edu.vn

I.2. Tn IUPAC Chn mch di nht c cha nhm OH lm mch chnh Ly tn alkane, i ane anol nh s mch chnh t u gn nhm OH nht Khi c nhiu nhm th, sp xp theo th t alphabetical CH3-OH CH3-CH2-OH
http://hhud.tvu.edu.vn

methanol ethanol
4

CH3 H3C C CH2-OH CH3

2,2-dimethyl-1-propanol

CH3 CH3-CH-CH-CH3 OH

3-methyl-2-butanol

OH

7-ethyl-8,9-dimethyl-5-dodecanol

C6H5-CH2-OH

phenylmethanol
http://hhud.tvu.edu.vn

II. Cc phng php iu ch


II.1. Cng hp nc vo alkene Phn ng cn xc tc acid: H2SO4, H3PO4 (khng dng HX)

CH3-CH=CH2 + H2O

H2SO4

CH3-CH-CH3 OH

Tun theo quy tc Markonikov


http://hhud.tvu.edu.vn

Phn ng quan trng iu ch alcohol bc 1 & 2 t alkene, ngc vi sn phm Markonikov:

CH3-CH=CH2

1. B2H6 2. H2O2 / NaOH

CH3-CH2-CH2-OH

http://hhud.tvu.edu.vn

II.2. Kh ha carbonyl, carboxylic acid v dn xut Kh bng H2

R C R' O

+ H2

Ni

H R C R' OH

aldehyde alcohol bc 1 ketone alcohol bc 2


http://hhud.tvu.edu.vn

Kh bng LiAlH4, NaBH4 R-CHO + LiAlH4 R-COOH + LiAlH4 R-CH2-OH + R-CH2-OH

Kh bng [(CH3)2CH-O]3Al trong (CH3)2CH-OH R-CHO + [(CH3)2CH-O]3Al/(CH3)2CH-OH R-CH2-OH + (CH3)2CO


http://hhud.tvu.edu.vn

II.3. i t hp cht Grignar


+ O CH3-CH2-MgBr + H C C H 3 + OH H3C C H C2H5 O-MgBr H2O /H+ H3C C H C2H5

+ HO-MgBr

II.4. Thy phn R-X, dn xut ca ester


O R C OR' + H2 O OHR-COO+ R'-OH

R-X + OH- R-OH + Xhttp://hhud.tvu.edu.vn

10

III. Tnh cht vt l


R-OH to lin kt H to si cao hn cc dn xut ca hydrocarbon c khi lng phn t tng ng C1-C3: tan tt trong nc C4-C7: tan 1 phn trong nc >C7: khng tan trong nc
http://hhud.tvu.edu.vn

11

IV. Tnh cht ha hc


IV.1. Gii thiu chung a. Kh nng t lin kt C-O Ch xy ra trong mi trng acid
R OH + H
+

+ H R O H

R+

+ H2 O

Kh nng phn ng: bc 1 < bc 2 < bc 3


12 C-OH cha nhiu nhm th y in t thun li
http://hhud.tvu.edu.vn

b. Kh nng t lin kt O-H Ch xy ra trong mi trng base mnh

R OH

R-O

+ H+

Kh nng phn ng: bc 1> bc 2> bc 3 R cha nhiu nhm y in t khng thun li
http://hhud.tvu.edu.vn

13

IV.2. Tnh acid-base Tnh acid ca alcohol rt yu Tnh acid: C2H5-OH (Ka 1.3x10-18) < H2O (1.3x10-14) < C6H5-OH (1.3x10-10) < CH3COOH (1.8x10-5) Alcohol hu nh khng phn ng vi NaOH

R OH

+ NaOH
http://hhud.tvu.edu.vn

R-ONa + H2O
14

Alcohol ch tc dng vi Na hay NaNH2


R OH R OH + Na + NaNH2 R-ONa + H2 R-ONa + NH3

Mui alkoxide l base rt mnh Tnh base: (CH3)3C-O- > (CH3)2CH-O- > CH3-CH2-O> CH3-O- > OHhttp://hhud.tvu.edu.vn

15

IV.3. Phn ng to ether


2 CH3-CH2-OH H2SO4 CH3-CH2-O-CH2-CH3 + H2O

2 CH3-CH2-OH

Al2O3 350-400 C
o

CH3-CH2-O-CH2-CH3

+ H2O

Alcohol bc 1: SN2 Alcohol bc 3: SN1 ***Danh php ca ether: tn gc alkyl + ether C2H5-O-C2H5 diethyl ether
16

CH3-O-C(CH3)3 tert-butyl methyl ether


http://hhud.tvu.edu.vn

Nu gc alkyl phc tp, c th xem l nhm th alkoxy


CH3-CH2-CH2-CH-CH2-CH3 OCH3

3-methoxyhexane

CH2 OH
H3C CH3

CH2 OC2H5

2-ethoxyethanol

CH3-CH-CH CH3 OC2H5

2-ethoxy-2,3-dimethylbutane
http://hhud.tvu.edu.vn

17

IV.4. Phn ng ester ha


R C OH O R C Cl O O R C O R C O + R'-OH H2SO4 R C O-R' O R C O-R' O + H2O

+ R'-OH

+ HCl

+ R'-OH

R C O-R' O

+ RCOOH

Kh nng phn ng: RCO-Cl (khng cn xc tc) > (RCO)2O (khng cn xc tc) > RCOOH 18
http://hhud.tvu.edu.vn

R'-OH + R C OH O + H O R' R C OH OH O R' R C OH + HSO4-H+

C ch phn ng:

+ H

+ R C OH OH

O R' R C OH OH2 + O R' R C O

-H2O

Kh nng phn ng: alcohol bc 1> bc 2> bc 3 HCOOH > CH3COOH > RCH2COOH > R2CHCOOH > 19 R3CCOOH
http://hhud.tvu.edu.vn

IV.5. Phn ng th -OH bi halogen a.Tc nhn HX


CH3-CH2-OH + HBr H2SO4 ZnCl2 CH3-CH2-Br + H2O CH3-CH2-Cl + H2O

CH3-CH2-OH + HCl

Kh nng phn ng: HI > HBr > HCl > HF HCl kh phn ng, cn xc tc ZnCl2 Lewis acid tn cng vo O lin kt C-O d t Kh nng thay th: bc 3 > bc 2 > bc 1
http://hhud.tvu.edu.vn

20

b. Tc nhn PX3, PX5, SOCl2

R-OH R-OH R-OH

+ + +

PCl3 PCl5 SOCl2

pyridine pyridine pyridine

R-Cl R-Cl R-Cl

+ H3PO3 + POCl3 + SO2 + HCl

+ HCl

http://hhud.tvu.edu.vn

21

IV.6. Phn ng dehydro ha v oxy ha a. Phn ng dehydro ha


R-CH2OH Cu 200-300 oC R-CHO + H2

R R C H OH

Cu 200-300 C
o

R C R O

+ H2

CH3 CH3-C-CH2-CH3 OH

Cu 200-300 oC
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3 CH3-C=CH-CH3

+ H2O
22

b. Phn ng oxy ha Tc nhn oxy ha: KMnO4, K2Cr2O7, CrO3 Alcohol bc 1 aldehyde carboxylic acid Rt kh dng li giai on aldehyde thng i thng n RCOOH
R-CH2OH + KMnO4 R-COOK H+
http://hhud.tvu.edu.vn

+ MnO2 + KOH

RCOOH

23

Mun dng li giai on aldehyde: phi dng pyridinium chlorocromate C5H5NH+CrO3Cl- (PCC):
R-CH2OH C5H5NH+CrO3ClCH2Cl2 RCHO + Cr3+

Alcohol bc 2 ketone
(H3C)3C OH Na2Cr2O7 CH3COOH, H2O to (H3C)3C O

Alcohol bc 3 ch b oxy ha trong acid (tch nc thnh alkene oxy ha ct mch alkene)
CH3 CH3-C-CH2-CH3 OH H3C C CH3 H2SO4, to http://hhud.tvu.edu.vn O KMnO4 + CH3-COOH
24

Chng 10B:

Phenol

-OH lin kt trc tip vi nhn thm


o

1,36 A

109 o

http://hhud.tvu.edu.vn

25

I. Danh php
OH OH CH3 CH3 OH OH

phenol

o-cresol

m-cresol

CH3

p-cresol
OH OH OH OH O2N OH OH NO2 OH NO2

Tn thng thng

catechol
OH OCH3

resorcinol

hydroquinone
OH CH(CH3)2

picric acid
OH

OH

H3C CH2CH CH2

eugenol

http://hhud.tvu.edu.vn

26

Thymol

-naphthol

-naphthol

Tn IUPAC
OH OH OH CH3 Br OCH3 Cl Cl

4-methoxyphenol

3-bromo-4-chlorophenol 5-chloro-2-methylphenol

OH OH

OH

OH

OH

OH

1,2-benzenediol

http://hhud.tvu.edu.vn 1,3-benzenediol

1,4-benzenediol

27

II. Cc phng php iu ch


II.1. Chng ct nha than Ly phn on 170-240 oC Tch phenol bng cch chuyn thnh phenolate ha tan Hon nguyn phenol C6H5ONa + CO2 + H2O C6H5OH + NaHCO3
http://hhud.tvu.edu.vn

28

II.2. Thy phn chlorobenzene


Cl + KOH 300 oC 280 atm OH + KCl

Khng xy ra iu kin thng II.3. Phng php kim chy


SO3H + NaOH R 300 oC ONa + Na2SO3 H+ OH
http://hhud.tvu.edu.vn

29

II.4. Oxy ha cumene (dng trong cng nghip)

CH(CH3)2 O2

OH O H3C C CH3 H2O, H+ cumene hydroperoxide

OH + H3C C CH3 O

http://hhud.tvu.edu.vn

30

II.5. Thy phn mui diazonium (phng TN)


N+ N Cl+ H2O 40-50 oC OH + N2 + HCl

iu ch mui diazonium:
NH2 + NaNO2 + HCl N+ N Cl+ NaCl + H2O

http://hhud.tvu.edu.vn

31

III. Tnh cht vt l +C ca OH vi nhn thm O-H phn cc mnh kh nng to lin kt H ca phenol > alcohol to si , to nng chy, ha tan trong nc > alcohol tng ng phenol tosi (oC) 180 tonc 41 ha tan (g/100g H2O)9.3
http://hhud.tvu.edu.vn

cyclohexanol 161 25.5 3.6


32

IV. Tnh cht ha hc

O H

IV.1. Tnh acid


O-H phn cc tnh acid > HOH > alcohol
OH NaOH OH Na ONa + H2 ONa + H2O

Tnh acid: phenol < H2CO3 : H2O C6H5OH + NaHCO3 C6H5ONa + CO2 + http://hhud.tvu.edu.vn
33

So snh tnh acid ca 1 s phenol:


OH > pKa NO2 7.15 OH > 10.08 CH3 CH3 OH NO2 > NO2 7.23 OH > 10.14 8.4 OH CH3 OH

OH
10.28

OH > OCH3 OCH3 >

OH

9.65 OH Cl >

9.98 OH > Cl 9.02

OCH3 10.21 OH

http://hhud.tvu.edu.vn

8.48

Cl 34

9.38

IV.2. Phn ng to ether Khc vi alcohol

OH + C2H5OH H+

OH +

OH H+

http://hhud.tvu.edu.vn

35

Gii thch:
CH3-CH2-OH H+ + + H CH2-CH2-O H

O H

+C ca OH lm gim mt in t ca O khng c kh nng tn cng vo oxonium cation khng c SN2


http://hhud.tvu.edu.vn

36

Ngoi l:
OH + CH3OH O-CH3 + H2O methyl ethyl ether /nerolin

H2SO4

Mt in t O trn naphthol > trn phenol iu ch ether ca phenol bng phng php Williamson:
ONa + C2H5-Br
http://hhud.tvu.edu.vn

O C2H5 + NaBr
37

ONa + CH2=CH-CH2-I

O CH2

CH

CH2 + NaBr

ONa +

O CH3 H3C O O S H3C O O I O +


http://hhud.tvu.edu.vn

Na O O S H3C O O

ONa

+ NaI
38

Lu : iu ch C6H5-O-C2H5 , cn i t C6H5ONa+ C2H5-Br nhng khng i t C6H5-Br + C2H5ONa Ether ca phenol c th b ct mch:
OCH3 57% HI 120-130 oC
http://hhud.tvu.edu.vn

OH + CH3I
39

IV.3. Phn ng ester ha Khc vi alcohol


OH + CH3COOH H+

Phi dng dn xut chloride hay anhydride ca carboxylic acid


OH + H3C C Cl O
http://hhud.tvu.edu.vn acetyl chloride

O C CH3 O + HCl
40

OH + C6H5 C Cl O benzoyl chloride OH +

O C C6H5 O + HCl

O H3C C O H3C C O

O C CH3 O + CH3COOH

Lu :
O C C2H5 O OH O C OH C2H5 + O C C2H5
41

AlCl3 t
o

http://hhud.tvu.edu.vn

IV.4. Phn ng th nhm OH Khc vi alcohol


OH + X-

Ngoi l:
OH O2N NO2 + PCl5 NO2 NO2 O2N Cl NO2 + POCl3 + HCl

OH Zn 400 C
http://hhud.tvu.edu.vn o

+ ZnO

42

IV.5. Phn ng th i in t -OH (+C>-I) vng thm tham gia SE d dng, sn phm o-, p Halogen ha
OH + Br2 H2O -HBr Br OH + Br2 CS2 -HBr
http://hhud.tvu.edu.vn

OH Br Br

OH Br +

OH

Br

43

Nitro ha phenol: Khng cn H2SO4, xy ra to thng, ng phn od tch bng chng ct li cun hi nc
OH HNO3 OH NO2 + NO2 35%
http://hhud.tvu.edu.vn

OH

65%
44

Sulfo ha
OH SO3H OH H2SO4 15-20 oC H2SO4 100 oC OH

100 oC

SO3H

Friedel-Crafts: thng cho hiu sut thp (cn dng xc tc HF, H3PO4)
http://hhud.tvu.edu.vn

45

IV.6. Phn ng Kolbe (trong cng nghip)


O-Na+ + + O C O 125 oC 4-7 atm O O H C

ONa

OH O C

ONa

H+

OH O C

OH

Sn phm ph l p-hydroxybenzoic acid, c th tch khi salicylic acid bng chng ct li cun hi nc 46
http://hhud.tvu.edu.vn

IV.7. Phn ng vi formaldehyde Trong mi trng base:


O+ H + C O H SE HOCH2OH OH H+ + CH2OH OH CH2OH O+ OCH2OH

Trong mi trng acid:

OH OH H + C O H H+ H+ C OH H +
http://hhud.tvu.edu.vn

OH CH2OH

SE

CH2OH

47

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 9: ALDEHYDE-KETONE

I. Gii thiu chung

C O

R-CHO aldehyde RCOR ketone


http://hhud.tvu.edu.vn

Ty theo cu to ca R, s c hp cht carbonyl mch h (no + khng no) & carbonyl thm CH3-CH2-CH2-CHO CH2=CH-CH2-CHO
O C
CH3-CH2-C-CH3 O

O C

CH3
3

http://hhud.tvu.edu.vn

II. Danh php


II.1. Aldehyde *Tn thng thng Da theo tn carboxylic acid tng ng, thay ic acid bng aldehyde Aldehyde mch nhnh xem nh l dn xut ca mch thng, dng , , ... ch v tr nhnh Mt s tn thng thng c chp nhn lm tn IUPAC
http://hhud.tvu.edu.vn

* Tn IUPAC Mch chnh di nht & cha CHO Gi theo tn hydrocarbon tng ng thay ne nal HCHO formaldehyde / methanal CH3CHO acetaldehyde / ethanal C6H5CHO benzaldehyde /phenylmethanal C6H5CH2CHO phenylacetaldehyde / phenylethanal

CH3-CH2-CH-CH2-CHO CH3

-methylvaleraldehyde / 3-methylpentanal
http://hhud.tvu.edu.vn

II.2. Ketone
Tn thng thng Tn 2 gc alkyl + ketone Nu nhm carbonyl gn trc tip vng thm phenone Tn IUPAC Mch chnh di nht cha nhm carbonyl nh s nhm carbonyl c ch s nh nht Gi theo tn hydrocarbon, thay ne none
http://hhud.tvu.edu.vn

H3C C CH3 acetone / propanone O CH3-CH2-CH2-C-CH3

O
methyl n-propyl ketone / 2-pentanone
CH2 C CH3 O

benzyl methyl ketone / 1-phenyl-2-propanone

C CH3 O

acetophenone / 1-phenylethanone / methyl phenyl ketone

H3C C CH CH2 O methyl vinyl ketone / 3-butane-2-one


http://hhud.tvu.edu.vn

III. Cc phng php iu ch III.1. Oxy ha hydrocarbon


CH4 NO 600-700 C CuCl2 50 C
o o

+ O2

HCHO

+ H2O

H2C CH2 + O2

CH3-CHO

CH3 + O2 Co2+

CHO

http://hhud.tvu.edu.vn

III.2. i t alkyne
HC CH + H2O HgSO4 H2SO4 HC CH2 OH enol CH3CHO

R C CH + H2O

HgSO4 R C CH2 H2SO4 OH enol

R C CH3 O

H + H H C C C C CH3 H H BHR2

H3C C C CH2 CH3 CH3COOH H BR2 H2O2/OHH3C C C CH2 CH3 http://hhud.tvu.edu.vn H OH

H3C C2H5 C C H H

H3C CH2 C CH2 CH3 9 O

III.3. Ozone ha alkene


OH O C

C C

O3

C O

C O

O molozonide

C C O O ozonide

H3 C / Zn H2/Pt H
2O

C O + H2O C O + H2O C O + H2O2

(H + )

CH3-C=CH-CH2-CH3 CH3

1. O3 2. H2O

CH2-C-CH3 + O

CH3-CH2-CHO + H2O2

Lu : H2O2 d dng oxy ha aldehyde thnh carboxylic acid sn phm cui l acid!!! 10
http://hhud.tvu.edu.vn

III.4. i t alcohol Dehydro ha alcohol bc 1, bc 2


R-CH2OH Cu 200-300 oC R-CHO + H2

R R C H OH

Cu 200-300 C
o

R C R O

+ H2

CH3 CH3-C-CH2-CH3 OH

Cu 200-300 oC
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3 CH3-C=CH-CH3

+ H2O
11

Oxy ha alcohol: Tc nhn oxy ha: KMnO4, K2Cr2O7, CrO3 Alcohol bc 1 aldehyde carboxylic acid Rt kh dng li giai on aldehyde thng i thng n RCOOH Mun dng li giai on aldehyde, phi dng pyridinium chlorocromate C5H5NH+CrO3Cl- (PCC):

R-CH2OH

C5H5NH+CrO3ClCH2Cl2
http://hhud.tvu.edu.vn

RCHO + Cr3+
12

Alcohol bc 2 ketone
Na2Cr2O7 CH3COOH, H2O to

(H3C)3C

OH

(H3C)3C

OH

Na2Cr2O7 H2SO4 / H2O

O 85%

OH H2C CHCHCH2CH2CH2CH2CH3

PCC CH2Cl2
http://hhud.tvu.edu.vn

O H2C CHCCH2CH2CH2CH2CH3 80%


13

III.5. i t dn xut ca carboxylic acid


O R C Cl Pd/BaSO4

H2

R-CHO

+ HCl

COCl LiAlH(O-tBu)3

CHO

NO2

NO2

(RCOO)2Ca

to

http://hhud.tvu.edu.vn

R C R O

+ CaCO3
14

+ O CH3-CH2-MgBr + H C C Cl 3 +

O-MgBr OH H2O /H+ H3C C Cl H3C C Cl C2H5 C2H5

-HCl

H3C C O C2H5

Kh nng phn ng: dn xut acid > ketone ch khi d Grignard phn ng tip vi ketone to alcohol bc 3 Tuy nhin, thc t kh tch ketone vi hiu sut
http://hhud.tvu.edu.vn

cao

15

III.6. iu ch hp cht carbonyl ca arene


R-CO-Cl (R-CO)2O Lewis acid R C O

HCOCl khng bn phi dng CO/HCl/AlCl3 lm tc nhn acyl ha (Phng php GattermannKoch)
H3C + CO + HCl [H-C-Cl] O
http://hhud.tvu.edu.vn

AlCl3

H3C

CHO + HCl

16

C th thay CO bng HCN khan (phng php Gattermann)


+ NH2 ClC H

H3C O

+ HCN + HCl [H-C-Cl] NH

AlCl3

H3C O

H2O -NH4Cl

H3C O

CHO

Thay HCN bng R-CN iu ch ketone thm 17


http://hhud.tvu.edu.vn

IV. Tnh cht vt l


Khng to lin kt H nh alcohol to si < alcohol tng ng Phn cc mnh, d tan trong nc (C1-C5)

+ sp2 C O

V. Tnh cht ha hc

Cu to phng Gc lin kt ~ 120o Moment lng cc = 2.7 D (CH3CHO) di lin kt C-O 1.23
http://hhud.tvu.edu.vn

18

V.1. Phn ng cng hp i nhn (AN)

+ C O

+ X -Y

OX Y

X-Y c th l H-OH, H-OR, H-CN, H-SO3Na, Li-R, BrMg-R


http://hhud.tvu.edu.vn

19

a. C ch: 2 giai on, lng phn t Giai on 1:


C
+

+ Y

cham

C OY carbanion

Giai on chm: Y- tn cng vo C+ i nhn Giai on 2:

C O Y

+ X+

nhanh

http://hhud.tvu.edu.vn

C OX Y

20

b. nh hng ca nhm th lin kt vi C=O Nguyn t C trong C=O c in tch dng cng ln AN cng thun li Nhm th y t (+C, +I, +H) lm gim kh nng phn ng Nhm th ht t (-C, -I) lm tng kh nng phn ng
R C R NO2-CH2-CHO > H-CHO > R-CHO > O R C O-R R C NH2 > O O
R C O R C NHR > > 21 O O

http://hhud.tvu.edu.vn

V.2. Phn ng vi tc nhn i nhn carbon


Phn ng vi hp cht Grignard

+ O CH3-CH2-MgBr + H C C H 3 + OH H3C C H C2H5

O-MgBr H2O /H+ H3C C H C2H5

+ HO-MgBr

http://hhud.tvu.edu.vn

22

O C

1. ether khan CH3CH2CH2CH2MgBr 2. H3O+ CH3CH2CH2CH2CH2OH

CH3CH2

O C

CH3CH2CH2MgBr

1. ether khan 2. H3O+

OH CH3CH2CHCH2CH2CH3

CH3

O C

CH2CH2CH3

1. ether khan CH3CH2MgBr 2. H3O+

OH CH3CCH2CH2CH3 CH2CH3

CH3CH2CH2

O C

MgBr 1. ether khan H +


http://hhud.tvu.edu.vn

2. H3O+

OH CH3CH2CH2CH
23

Phn ng vi acetylide anion

CH3C CH

NaNH2

CH3C CNa

NH3

CH3C CH

Na

CH3C CNa

H2

CH3CH2

O C

CH3C C H

OCH3CH2CHC CCH3

N H+

OH CH3CH2CHC CCH3

http://hhud.tvu.edu.vn

24

Phn ng vi hydrogen cyanide


O C
-

H3C

CH3

C N

OH3C C C N CH3

HCN

OH H3C C C N CH3

C N

CH3CH2

OH C C N CH2CH3

HCl / H2O t
o

CH3CH2

OH C COOH CH2CH3

CH3CH2CH2

OH C C N H

H2 Pt

CH3CH2CH2

http://hhud.tvu.edu.vn

OH C CH2NH2 H

25

V.3. Phn ng vi tc nhn i nhn oxygen


Phn ng vi nc gem-diol
CH3 O C + CH3 H2O CH3 OH C CH3 OH 0,2% OH C H OH 58% OH H C H OH 99,9%

99,8%

CH3

O C

+ H

H2O

CH3

42% O C

+ H

H2O

0,1%

http://hhud.tvu.edu.vn

26

Phn ng vi alcohol
O R C H R'-OH/H
+

OH R C OR' H hemiacetal

R'-OH/H -H2O

OR' R C OR' H acetal

O R C H

+H

-H+

OH R C+ H

+ R'-OH - R'-OH

OH + R C OR' H H

- H+ + H+

OH R C OR' H hemiacetal H + OR' R C OR' H

+H+ -H+
+

+ OH2 R C OR' H OR' R C OR' H acetal

- H2O + H2O

+ R C OR' H

+ R'-OH - R'-OH

-H

+ H+

http://hhud.tvu.edu.vn

27

Acetal bo v nhm chc

O C

O OCH3 HOCH2CH2OH HCl

O C

OCH3

LiAlH4

O CH2OH2O / HCl CH2OH

O H O

O HOCH2CH2OH HCl O
http://hhud.tvu.edu.vn

O H

1. CH3MgBr 2. H2O / HCl OH

28

V.4. Phn ng vi tc nhn i nhn nitrogen


Phn ng vi amine bc 1

O + R C H

NH2-R'

O- H R C N R' + H H

OHH R C N R' H

carbinolamine
H H O H R C N R' H

+ H+

- H2O

H R C N R' H

-H+

R C N R' H
29

http://hhud.tvu.edu.vn

Phn ng vi amine bc 2

RCH2

O + C H

NHR2

RCH2

O- H C N R + H R

RCH2

OHR C N R H

carbinolamine
H H O R RCH2 C N R H

+ H+

- H2O

RCH2

R C N R H

-H+

R RCH C N R H

http://hhud.tvu.edu.vn

30

Phn ng hnh thnh imine


CHO + H2NOH CH NOH + H2O

oxime

C O H3C

H2NNH2

C NNH2 H3C

H2O

hydrazone
O O + H2NNHCNH2
http://hhud.tvu.edu.vn

O NHNCNH2

H2O
31

semicarbazone

V.5. Phn ng vi tc nhn i nhn lu hunh


O + R C H ONa :S O OH ONa R C SO3H H OH R C SO3Na H

OH R C SO3Na H

HCl

R-CHO + SO2 + H2O + NaCl

OH R C SO3Na H

NaOH

R-CHO
http://hhud.tvu.edu.vn

Na2SO3

+ H2O
32

V.6. Phn ng ngng t aldol


Trong mi trng base (NaOH, Ba(OH)2, Na2CO3, CH3COONa) , aldehyde hay ketone c H c th phn ng vi nhau ngng t aldol a. Phn ng gia aldehyde v aldehyde

CH3-CHO + CH3-CHO

OH-

CH3-CH-CH2-CHO OH

to

CH3-CH=CH-CHO
http://hhud.tvu.edu.vn

+ H2O
33

C ch: Giai on 1 to carbanion


H CH2 O C H + OHO _ CH2 C H + H2O

Giai on 2 cng hp i nhn


O H3C C H + O _ CH2 C H OCH3-CH-CH2-CHO

Giai on 3 proton ha, ti to OHOCH3-CH-CH2-CHO + H2O OH CH3-CH-CH2-CHO + OH-

OH CH3-CH-CH2-CHO

OH-

O CH3-CH=CH2-C H
34

Sn phm tch nc bn do lin hp gia C=C v C=O

http://hhud.tvu.edu.vn

b. Phn ng gia aldehyde v ketone C ch tng t nh trn, trong aldehyde ng vai tr tc nhn carbonyl, ketone ng vai tr tch H to carbanion
CH3-CHO + H3C C CH3 O -H2O OH
-

OH CH3-CH-CH2-C-CH3 O

CH3-CH=CH-C-CH3 O
http://hhud.tvu.edu.vn

35

c. Phn ng gia ketone v ketone Hiu sut rt thp

O 2 CH3CCH3

OH

OH O CH3CCH2CCH3 CH3

OH to

O CH3C CHCCH3 CH3

+ H2O

http://hhud.tvu.edu.vn

36

d. Phn ng gia 2 carbonyl khc nhau (crossed aldol ) C th thu c 1 hn hp 4 sn phm Thng ch hiu qu khi 1 carbonyl khng c H & carbonyl c H c thm t t vo phn ng 1 sn phm
CHO + CH3CH2CH2CHO OHOH H CH C CHO CH2CH3

http://hhud.tvu.edu.vn

CH C CHO CH2CH3

+ H2O
37

Phn ng aldol ha ni phn t


O O CH3CCH2CH2CCH3 OHO O CH3CCH2CH2CCH2 HO H3C O

O O CH3CCH2CH2CH2CH2CCH3

OH-

O O CH3CCH2CH2CH2CHCCH3

HO H3C

COCH3

O O OHCH3CCH2CH2CH2CCH3

O O CH3CCH2CH2CH2CCH2 HO

CH3
COCH3

O O OHCH3CCH2CH2CH2CH2CH2CCH3

O O CH3CCH2CH2CH2CH2CHCCH3 HO

CH3
38

Vng 5, 6 cnh bn hn 3,4,7 cnh

http://hhud.tvu.edu.vn

V.7. Phn ng Cannizzaro


Trong mi trng kim, aldehyde khng c H s t oxy ha kh to 1 carboxylic acid + 1 alcohol
CHO 35% NaOH + NO2 p-nitrobenzaldehyde NO2 NO2

CH2OH

COONa

p-nitrobenzyl alcohol sodium p-nitrobenzoate

HCHO

50% NaOH

CH3OH
http://hhud.tvu.edu.vn

+ HCOONa
39

1 hn hp 2 aldehyde khng c H c kh nng to 4 sn phm. Nu 1 aldehyde l formaldehyde th ~ ch c formate & alcohol ca aldehyde kia

CHO HCHO + OCH3 anisaldehyde p-methoxybenzaldehyde


http://hhud.tvu.edu.vn

CH2OH 35% NaOH + OCH3 p-methoxybenzyl alcohol


40

HCOONa

C ch:
HO C6H5 C + H

O C6H5 C + H OH-

C6H5

OC H OH

C6H5 C OH O

C6H5 CH2 O-

C6H5 C OO

C6H5 CH2OH

http://hhud.tvu.edu.vn

41

V.8. Phn ng oxy ha


K2Cr2O7 H2SO4 Ag(NH3)2+ NH3 CH3CH2CH2CH2CH2COOH

CH3CH2CH2CH2CH2CHO

CH3CH2CH2CH2CHO

CH3CH2CH2CH2COOH

Mun bo ton C=C:


RCH CHCHO Ag(NH3)2+
http://hhud.tvu.edu.vn

NH3

RCH CHCOOH
42

Ketone ch b oxy ha bi tc nhn oxy mnh, ct mch, to carboxylic acid


CH3-CH2-C-CH2-CH3 O [O] CH3-CH2-COOH + CH3-COOH

c th phn bit aldehyde & ketone Ring methyl ketone, c phn ng haloform:
R C CH3 O NaOI RCOONa + CHI3

nhn bit methyl ketone Lu : R-CH(OH)-CH3 + NaOI R-CO-CH3 vn cho phn ng haloform!!!
http://hhud.tvu.edu.vn

43

V.9. Phn ng kh Kh thnh hydrocarbon

NH2NH2 O C OH-, to CH3 Zn(Hg) HCl

CH2CH3

CH2CH3

http://hhud.tvu.edu.vn

44

CH2CH3

COCH3

NH2NH2 OH-, to

OH

Zn(Hg) OH HCl CH2CH3

http://hhud.tvu.edu.vn

Cl

45

Kh thnh alcohol
CH3O CHO H2 / Pt C2H5OH CH3O CH2OH

O2N CHO NaBH4 CH3OH

O2N CH2OH

O CH3CCH2C(CH3)3
O (CH3)2C CHCH2CH2CCH3

NaBH4 C2H5OH
1. LiAlH4 / ether
http://hhud.tvu.edu.vn 3

OH CH3CHCH2C(CH3)3
OH (CH3)2C CHCH2CH2CHCH3
46

2. H O+

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 12:

CARBOXYLIC ACID

I. Gii thiu chung


L nhng hp cht hu c cha nhm carboxyl
O C O-H

trong phn t

Ty theo gc hydrocarbon m phn loi thnh carboxylic acid no, khng no, thm V d: CH3-COOH CH2=CH-COOH C6H5-COOH
http://hhud.tvu.edu.vn

II. Danh php


II.1. Tn thng thng HCOOH CH3COOH CH3CH2COOH CH3(CH2)2COOH CH3(CH2)3COOH CH3(CH2)10COOH CH3(CH2)16COOH C6H5COOH formic acid acetic acid propionic acid butyric acid valeric acid lauric acid stearic acid benzoic acid

http://hhud.tvu.edu.vn

Acid c nhnh xem nh l dn xut ca acid mch thng, dng , , , ch v tr nhnh


CH2-CH2-CH-COOH CH3 Cl -chloro--methylbutyric acid

Ar-COOH xem nh l dn xut ca benzoic acid


COOH NO2

NO2 2,4-Dinitrobenzoic acid

C th xem cc acid l dn xut th H ca acetic acid 4 C6H5-CH2-COOH phenylacetic acid


http://hhud.tvu.edu.vn

II.2. Tn IUPAC Mch chnh di nht cha nhm COOH (C1) Gi theo tn hydrocarbon tng ng, i ne noic acid
CH3-CH2-CH-COOH CH3 2-methylbutanoic acid CH3 CH-CH2-COOH

Cl

3-(p-chlorophenyl)butanoic acid

CH3-CH=CH-COOH

2-butenoic acid
5

http://hhud.tvu.edu.vn

III. Cc phng php iu ch


III.1. Dng tc nhn Grignard
CH3CH2CH2CH2Cl Mg ether CH3CH2CH2CH2MgCl 1. CO2 2. H3O
+

CH3CH2CH2CH2COOH

CH3 H3C C Cl CH3

Mg ether

CH3 H3C C MgCl CH3

1. CO2 2. H3O+

CH3 H3C C COOH CH3

Cl

Mg ether

MgCl
http://hhud.tvu.edu.vn

1. CO2 2. H3O+

COOH
6

III.2. Thy phn cc dn xut polyhalogen, cc dn xut ca acid


Cl R-CH2-C Cl Cl + H2O to R-CH2-COOH + HCl

O R C O-R' O R C NH2
R CN O R C Cl

+ H2O

H+ (OH-)

R-COOH

+ R'-OH

+ H2O

H+ (OH-)

R-COOH

+ NH3

+ H2O

H+ (OH-)

R-COOH

+ NH3

+ H2O

H+ (OH-)
http://hhud.tvu.edu.vn

R-COOH

+ HCl

III.3. Carboxyl ha alkene Dng trong cng nghip, sn xut acid > 3C
R-CH=CH2 + CO + H2O Ni(CO)4 250 C 200 atm
o

R CH2

CH2-COOH

III.4. Phng php oxy ha

R-CH2OH + KMnO4

R-COOK H+ RCOOH
http://hhud.tvu.edu.vn

+ MnO2 + KOH

CH3 KMnO4 H2O, to NO2

COOH

NO2

CH2CH2CH2CH3

KMnO4 H2O, to

COOH

http://hhud.tvu.edu.vn

IV. Tnh cht vt l

O R C O H

O-H phn cc mnh hn ROH Kh nng to lin kt H > ca alcohol To si > cc hp cht khc c cng C
http://hhud.tvu.edu.vn

10

V. Tnh cht ha hc
Theo hiu ng: +C ca O trong OH O-H phn cc mnh H d tch ra dng H+ tnh acid mnh hn alcohol, phenol Theo cng thc cng hng:
O R C O-H H
+

O + R C O-

OR C O

O R C O

carboxylate anion bn cn bng chuyn dch v 11 pha to H+


http://hhud.tvu.edu.vn

V.1. Tnh acid Gc R cha nhm th ht in t tnh acid tng Gc R cha nhm th y in t tnh acid gim Tnh acid:
CH3 H3C C COOH CH3 < CH3 H3C C COOH H < H H3C C COOH H < CH3-COOH

H H O >

> OH
http://hhud.tvu.edu.vn

OH

12

Tnh acid ca cc acid: F3C-COOH (pKa 0.23) > Cl2CH-COOH (1.25) > Cl3C-COOH (0.66) >

NO2-CH2-COOH (1.68) >

NC-CH2-COOH (2.47) > F-CH2-COOH (2.57) > Cl-CH2-COOH (2.87) > Br-CH2-COOH (2.90) > HCOOH CH3COOH (3.75) (4.76) > > HO-CH2-COOH CH3CH2COOH (3.83) (4.87) > >

(CH3)3C-COOH (5.03)
http://hhud.tvu.edu.vn

13

* Acid bo khng no: Tnh acid mnh hn acid no cng mch C (do C=C c I) Ni i C=C cng gn COOH th tnh acid cng mnh Tuy nhin: nu C=C lin hp vi C=O trong COOH th tnh acid gim do +C ca C=C!!! Tnh acid: CH3-CH=CH-CH2-COOH (pKa 4.48) > CH2=CH-CH2-CH2-COOH (4.68) > CH3-CH2-CH=CH-COOH (4.83)
http://hhud.tvu.edu.vn

14

Ni ba CC cho d v tr lin hp vi C=O th vn lm tng mnh tnh acid (khc C=C): do I ca CC mnh & ch c 1 lkt ca CC cho +C lin hp vi C=O, lkt cn li cho I nhng khng c +C!!!

Tnh acid: CHC-COOH (pKa 1.84) > 15 CH3-CC-COOH (2.60) > CH2=CH-COOH (4.25)
http://hhud.tvu.edu.vn

* Acid c vng thm: Tnh acid H-COOH (pKa 3.75) > C6H5-COOH (4.18) do +C ca C6H5- mnh hn I Tnh acid ty thuc bn cht & v tr nhm th: o-NO2-C6H5-COOH > p- > m Halogen cho I > +C o-Cl-C6H5-COOH > m- > phttp://hhud.tvu.edu.vn

16

V.2. Phn ng th nhm OH ca acid a. Phn ng to acid chloride

O H3C C O-H O H3C C O-H

+ PCl3

+ PCl5

O + H3PO3 H3C C Cl O + POCl3 + HCl H3C C Cl O H3C C Cl


http://hhud.tvu.edu.vn

O H3C C + SOCl2 O-H

+ SO2

+ HCl

17

b. Phn ng to amide
O H3C C O-H O H3C C O-NH4+ to O H3C C NH2

+ NH3

+ H2O

c. Phn ng tch nc to anhydride

O + H3C C O-H

O H3C C O-H

P2O5

O H3C C O H3C C O

+ H2O
18

http://hhud.tvu.edu.vn

d. Phn ng to ester
R C OH O R C Cl O O R C O R C O + R'-OH H2SO4 R C O-R' O R C O-R' O + H2O

+ R'-OH

+ HCl

+ R'-OH

R C O-R' O

+ RCOOH

Kh nng phn ng: RCO-Cl (khng cn xc tc) > (RCO)2O (khng cn xc tc) > RCOOH Kh nng phn ng: alcohol bc 1> bc 2> bc 3 HCOOH > CH3COOH > RCH2COOH > R2CHCOOH > 19 R3CCOOH
http://hhud.tvu.edu.vn

V.3. Phn ng th H (Hell-Vohard-Zelinsky)


H O H C C H O-H

H linh ng c th tham gia phn ng th (xc tc PBr3, PCl3, P)


R O R' C C H O-H R O R' C C Br O-H

+ Br2

PBr3

+ HBr

O H3C C O-H

Cl2 P

O Cl2 ClH2C C P O-H

O Cl2HC C O-H

Cl2 P

O Cl3C C O-H
20

http://hhud.tvu.edu.vn

CH3CH2COOH

Cl2 P

CH3CHClCOOH

Cl2 P

CH3CCl2COOH

Cl2 P

Cc dn xut ny vn tham gia phn ng th i nhn v tch loi:

R-CH-COOH Br

NaOH

R-CH-COONa OH

H+

R-CH-COOH OH -hydroxy acid


-

R-CH2-CH-COOH Br

KOH/C2H5OH t
o

R-CH=CH-COO
http://hhud.tvu.edu.vn

H+

R-CH=CH-COOH
21

V.4. Phn ng kh thnh alcohol Tn dng c ngun acid bo thin nhin


4R-COOH + 3LiAlH4 4H2 + 2LiAlO2 + (R-CH2-O)4AlLi H2O 4 R-CH2-OH

Hiu sut cao, tuy nhin LiAlH4 mt tin dng trong PTN Trong cng nghip, chuyn thnh ester, kh bng H2/CuO.CuCr2O4 p sut cao
CH3(CH2)10COOCH3 methyl laurate H2, CuO.CuCr2O4 150 oC
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3(CH2)10CH2OH + lauryl alcohol

CH3OH
22

Ha Hc Hu C
TS Phan Thanh Sn Nam
B mn K Thut Hu C Khoa K Thut Ha Hc Trng i Hc Bch Khoa TP. HCM in thoi: 8647256 ext. 5681 Email: ptsnam@hcmut.edu.vn
http://hhud.tvu.edu.vn

Chng 13: AMINE

- DIAZONIUM

I. Gii thiu chung L hp cht hu c m phn t cha 1 hay nhiu nhm NH2 (hay NHR, -NR2) lin kt vi C Amine c phn loi da trn s nhm alkyl hay aryl lin kt vi N
H R N H
amine bc 1

R' R N H
amine bc 2
http://hhud.tvu.edu.vn

R' R N R

amine bc 3

II. Danh php


II.1. Tn thng thng Tn gc hydrocarbon + amine

CH3NH2

CH3NHCH2CH2CH3

CH3CH2NHCH2CH3

methylamine
CH3 CH3NCH3

methylpropylamine
CH3 CH3NCH2CH2CH2CH3

diethylamine
CH3 CH3CH2NCH2CH2CH3

trimethylamine

butyldimethylamine

ethylmethylpropylamine

http://hhud.tvu.edu.vn

II.2. Tn IUPAC Amine khng cha COOH, -CHO, -OH: alkanamine


CH3CH2CH2CH2NH2 CH3CH2CHCH2CH2CH3 NHCH2CH3 CH3 CH3CH2NCH2CH2CH3

butanamine

N-ethyl-3-hexanamine

N-ethyl-N-methyl-1-propanamine

CH3CHCH2CH2NHCH3 Cl

CH3 CH3CH2CHCH2CHCH3 NHCH2CH3

3-chloro-N-methyl-1-butanamine

N-ethyl-5-methyl-3-hexanamine

CH3 N CH3 CH3CHCH2CHCH3 Br


http://hhud.tvu.edu.vn

CH2CH3 NHCH2CH2CH3
4

4-bromo-N,N-dimethyl-2-pentanamine 2-ethyl-N-propylcyclohexanamine

Cha nhiu nhm amine:


CH3CHCH2NH2 NH2 H2NCH2(CH2)4CH2NH2

1,2-propandiamine

1,6-hexandiamine

Trt t u tin: -COOH > -CHO > >C=O > -OH > -NH2
HOCH2CH2NH2 CH3CCH2CH2NH2 O COOH H2N

2-aminoethanol

4-amino-2-butanone
http://hhud.tvu.edu.vn

4-aminobenzoic acid
5

III. Cc phng php iu ch III.1. Alkyl ha NH3 a. Alkyl ha bng dn xut halogen
R RX R N H -HX CH3Cl -HCl CH3Cl -HCl R R N R R R N+ R XR

NH3

RX -HX

R-NH2

RX -HX

RX -HX

CH3-CH2-Cl

NH3 -HCl NH3 -HCl

CH3-CH2-NH2

C2H5

H N CH3

CH2Cl

CH2-NH2
http://hhud.tvu.edu.vn

CH2-NH-CH3
6

Aryl halide ch phn ng nu nhn thm cha nhm th ht in t mnh nh -NO2 v tr o-, phoc iu kin khc nghit
Cl NO2 CH3-NH2 NHCH3 NO2

NO2 2,4-dinitrochlorobenzene

NO2 N-methyl-2,4-dinitroaniline

Cl + NH3 Cu2O 200 oC

NH2

http://hhud.tvu.edu.vn

b. Alkyl ha bng alcohol


R-OH + NH3 Al2O3 400-450 oC R-NH2 + H2O

III.2. Phn ng chuyn v Hofmann ca amide


R C NH2 O + OBrR-NH2 + CO32-

Ar C NH2 O

+ OBrhttp://hhud.tvu.edu.vn

Ar-NH2

+ CO328

III.3. Kh ha hp cht nitro Kh bng H mi sinh t Fe, Sn/H+ C6H5-NO2 + 3Fe + 6HCl C6H5-NH2 + 3FeCl2 + 2H2O C6H5-NO2 + 3Sn + 6HCl C6H5-NH2 + 3SnCl2 + 2H2O

http://hhud.tvu.edu.vn

Kh bng H2 dng xc tc Pt, Ni, Pd


NO2 + 3H2 Pt NH2 + 2H2O

Kh bng tc nhn kh yu nh Na2S, (NH4)2S nu c nhiu nhm NO2 th ch kh 1 nhm


NO2 + Na2S + H2O NO2
http://hhud.tvu.edu.vn

NO2 + Na2SO3 NH2


10

III.4. Kh ha nitrile

CH2Cl NaCN

CH2CN H2, Ni 140 oC

H2C CH2NH2

Cl-CH2-CH2-CH2-CH2-Cl

NaCN

NC-(CH2)4-CN

H2, Ni

NH2-CH2-(CH2)4-CH2-NH2

http://hhud.tvu.edu.vn

11

III.5. i t hp cht carbonyl


H R C O H R C NH imine H2/Ni

+ NH3

R CH2 NH2

C th thay H2/Ni bng NaBH3CN


CHO + NH3 H2/Ni
http://hhud.tvu.edu.vn

CH2NH2

12

IV. Tnh cht vt l Kh nng to lin kt H < alcohol To si < ca alcohol tng ng V. Tnh cht ha hc V.1. Tnh base
R-NH2 NH2 + HCl
http://hhud.tvu.edu.vn

HCl

R-NH3+ClNH3+Cl-

13

Trong H2O:
R-NH2 + H2O R-NH3+ + OH-

Tnh base ca amine trong H2O ph thuc vo mt in t trn N & kh nng hydrate ha ca cation alkylammonium R y in t (+I) lm tng tnh base R ht in t (-C, -I) lm gim tnh base amine bo c tnh base > amine thm
http://hhud.tvu.edu.vn

14

*** Tuy nhin trong H2O, tnh base: (CH3)2NH > CH3NH2 > (CH3)3N > NH3

Gii thch: trong H2O, cation ca amine bc 3 c kh nng hydrate ha yu (1H)


H O H R H H N+ H O H R R H R N+ H O H R

Lu : trong dung mi khng phn cc nh benzene hay trong pha kh, amine bc 3 c tnh 15 base mnh nht
http://hhud.tvu.edu.vn

Amine thm: bc cng cao, tnh base cng gim (do +C ca N)


NH2 > N H > N

Nhm th trong nhn thm y in t tnh base tng v ngc li Tnh base: p-NO2-C6H4-NH2 < m- NO2-C6H4-NH2 < p-Cl-C6H4-NH2 < C6H5-NH2 < p-CH3O-C6H4-NH2
http://hhud.tvu.edu.vn

16

V.2. Phn ng alkyl ha

NH3

RX -HX

R-NH2

RX -HX

R RX R N H -HX CH3Cl -HCl

R R N R

RX -HX

R R N+ R XR

CH3-CH2-Cl

NH3 -HCl NH3 -HCl

CH3-CH2-NH2

C2H5

H N CH3

CH2Cl

CH2-NH2

CH3Cl -HCl

CH2-NH-CH3

http://hhud.tvu.edu.vn

17

V.3. Phn ng acyl ha nhm NH2 Phn ng c trng ca amine thm


H N C CH3 + H2O O H N C CH3 + HCl O H N C CH3 + CH3-COOH O
http://hhud.tvu.edu.vn

NH2 + CH3-COOH

NH2 +

O H3C C Cl

NH2

O H3C C + O H3C C O

18

C ch:
O + H3C C + O H H ON+ C OH H CH3

NH2

OH N C OH H CH3

H N C CH3 + H2O O

http://hhud.tvu.edu.vn

19

c dng bo v nhm NH2 khi nitro ha aniline


H N C CH3 + H2O O HNO3 / H2SO4

NH2 + CH3-COOH

NO2

NH2

H2O / H+ t
o

NO2

H N C CH3 O
20

http://hhud.tvu.edu.vn

Gim hot nhm NH2 & nh hng para

NH2 + CH3-COOH

H N C CH3 + H2O O AlCl3 Br2

Br

NH2

H2O / H+ t
o

Br

H N C CH3 O
21

http://hhud.tvu.edu.vn

V.4. Phn ng vi HNO2


Thc t: NaNO2 + HCl hay H2SO4 a. Phn ng ca amine bc 1 Amine thm bc 1 s cho mui diazonium
NH2 + NaNO2 + HCl 0-5 oC N+ N Cl+ NaCl + 2H2O

Amine bo bc 1 mui diazonium khng bn phn hy thnh alcohol


R CH2NH2 + NaNO2 + HCl
http://hhud.tvu.edu.vn

0-5 oC

R-OH + N2

H2 O

22

b. Phn ng ca amine bc 2 C amine bo & amine thm u cho Nnitrosoamines


CH3 N N O 0-5 oC + NaCl + H2O

NHCH3 + NaNO2 + HCl

N-nitroso-N-methylaniline

R NHCH3 + NaNO2 + HCl

0-5 oC

CH3 R N N O

NaCl + H2O
23

http://hhud.tvu.edu.vn

c. Phn ng ca amine bc 3 Amine bo bc 3 khng tham gia phn ng Amine thm bc 3 s cho phn ng th i in t
N(CH3)2 + NaNO2 + HCl 0-5 oC N O p-nitroso-N,N-dimethylaniline
http://hhud.tvu.edu.vn

N(CH3)2 + NaCl + H2O

24

VI. Mui diazonium VI.1. iu ch mui diazonium


NH2 +
+

HN N O N O cham -H+
+ N N O H H

chuyen v

N N OH H+

H2O

N+ N Clhttp://hhud.tvu.edu.vn

N+ N Cl
25

VI.2. Phn ng th nhm diazonium Phn ng th i nhn n phn t, tch N2 C6H5-N+NCl- + y- C6H5-y + N2 + ClC ch tng t SN1 thng thng, giai on chm to carbocation C6H5+ a. Phn ng vi H2O
N+ N Cl + H2O H+ 40-50 C
http://hhud.tvu.edu.vn

OH + N2 + HCl
26

b. Phn ng vi alcohol C 2 phn ng cnh tranh Phn ng th


N+ N Cl + C2H5-OH OC2H5 + N2 + HCl

Phn ng kh Xy ra khi c mt alcohol khan, H3PO2, hay NaBH4


N+ N Cl + C2H5-OH khan
http://hhud.tvu.edu.vn

CH3CHO +

N2

+ HCl
27

Phn ng kh cng tt khi nhn thm c cha nhm th ht in t o-, p Alcohol mch cng di, cng u tin phn ng kh CH3OH 90% SN1 CH3CH2OH 60% SN1 CH3CH2CH2OH 30% SN1
http://hhud.tvu.edu.vn

28

S dng cho cc trng hp khng th tng hp bng con ng trc tip


CH3 HNO3 H2SO4 CH3 NO2 l + NO2 r CH3

Fe/HCl

CH3 NaNO2 /HCl 0-5 oC NH2 CH3 H3PO2 Br N2+Clhttp://hhud.tvu.edu.vn

CH3 Br2/CS2 Br NH2 CH3

Br

29

c. Phn ng vi KI C6H5-N2+Cl- + KI C6H5-I + N2 + KCl Mun thu c dn xut ca Br, Cl cn xc tc CuCl, CuBr (Sandmeyer), c ch gc t do
N+ N Cl CuCl + N2 Cl

http://hhud.tvu.edu.vn

30

NH2 CH3 NaNO2 / HCl H2O 0-5 oC NH2 NaNO2 / H2SO4 NH2 NH2 NaNO2 / HBr Cl H2O 0-10 oC CH3COOH 30 oC

N2+ClCH3

Cl CuCl 15-60 oC CH3

N2+HSO4CuCl N2 HSO4 N2+BrCuBr Cl 100 oC


+ -

Cl

40-100 oC

Cl Br

Cl
31

http://hhud.tvu.edu.vn

Ar N N BF4-

to

Ar F

N2

BF3

NH2 1. HNO2 CH3 2.HBF4

N2+BF4to CH3

CH3

NH2

1. NaNO2 / HCl H2O CCH2CH3 O 2.HBF4

N2+BF4to CCH2CH3 O
http://hhud.tvu.edu.vn

CCH2CH3 O
32

d. Phn ng nitrile ha
N+ N Cl + KCN to

C N + KCl + N2

H+, H2O

COOH

http://hhud.tvu.edu.vn

33

C th nitrile ha bng CuCN


NO2 HNO3 H2SO4 CH3 CH3 CN CuCN H2O H+ CH3 CH3
http://hhud.tvu.edu.vn

NH2 Fe HCl CH3 COOH NaNO2 HCl

N2+ Cl-

CH3

34

VI.2. Phn ng ghp i diazonium Hp cht diazonium + arene c nhm tng hot phm mu azo
N2+ Cl+ OH 0 oC pH = 8-9 N N OH

p-(phenylazo)phenol

N2+ Cl+

N(CH3)2 0 oC pH = 5-7
http://hhud.tvu.edu.vn

N N

N(CH3)2
35

N,N-dimethyl-p-(phenylazo)aniline

Hp cht diazonium cha nhm th ht in t cng mnh th phn ng ghp i xy ra cng d

N2+ O2N NO2 > NO2

N2+ NO2 > NO2

N2+ > NO2

N2+

http://hhud.tvu.edu.vn

36

You might also like