You are on page 1of 80

MALZEME BLGS

METALLERDE
ERGME ve KRSTALLEME

Yrd. Do. Dr. Hayri N


Pamukkale niversitesi
2007 - BAHAR

METALLERDE ERGME ve KRSTALLEME


9 Her bir maddenin atomlar devaml titreim yapar. Bu titreim o maddenin scakln belirler. 9 Scaklk ykseldike titreim artar, dtke azalr. Mutlak sfr scaklnda (-273C) btn atomlarn titreimleri durur. 9 Metallerin scakl arttka, atomlarn titreimleri artar ve bu titreimler atomlar arasndaki ba zayflatr. 9 Titreimlerin meydana getirdii enerji, metal atomlarn birbirine balayan enerjiyi geince ergime dediimiz olay meydana gelir; yani metal sv hale geer.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

METALLERDE ERGME ve KRSTALLEME


9 Ergimi bir metalin svdan katya geiinde meydana gelen kristalleme iki safhada oluur: 1. ekirdek oluumu 2. Kristal bymesi.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

METALLERDE ERGME ve KRSTALLEME


TANE SINIRLARI
Katlama srasnda belirli dzlem gruplar farkl ynlerde dizilir. Bu dizilme gruplarna tane snrlar denir.
9 Tek kristalli yaplarda tane gruplar ayn ynde geliir ve tane snrlar olumaz. 9 Tane snrlar yksek enerjilidir. (Yzey gerilimi) 9 Tane snrlar kimyasal reaksiyona girebildii iin zerine dklen kimyasallar ile tespit edilir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

METALLERDE ERGME ve KRSTALLEME


KRSTAL HATALARI 9 Nokta Hatalar 9 izgi Hatalar 9 Yzeysel Hatalar 9 Segregasyon

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

KRSTAL HATALARI
9 Nokta Hatalar 9 Bo Yer
9 Boyer: (Porozite)
Katlama srasnda bzlme, yeterli sv olmamas veya ieride gaz hapsolmas nedenleri ile oluur.

Bo yer

9 9 9

Sreksizlik Kesitte daralma Mukavemet kayb nedenidir.


6

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

KRSTAL HATALARI
9 Nokta Hatalar 9 Bo Yer

9 Boluklar atomlarn kristal ierisinde hareketlerini kolaylatrr.


7

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

KRSTAL HATALARI
9 Nokta Hatalar
Ara yer

9 Ara Yer hatalar


9 Ara yer:
Her hangi bir kristalde esas atomlarn aralarndakilere daha kk apl atomlarn yerlemesi ile oluur.

Yer alan

9 Yer alan:
Her hangi bir kristalde esas atomlarn yerine baka atomlarn yerlemesi ile oluur.
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

KRSTAL HATALARI
9 izgi Hatalar
9 Atomlarn hatal dizilileri bir izgi boyunca devam ederse izgi hatas oluur. izgi hatalar 9 kenar dislokasyonu ve 9 vida dislokasyonu olarak bilinir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

KRSTAL HATALARI
9 izgi Hatalar 9 Kenar Dislokasyonu

9 Kenar dislokasyonu, kristal iinde sona eren bir dzlemin kenardr. areti eklindedir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

10

KRSTAL HATALARI
9 izgi Hatalar 9 Vida Dislokasyonu

9 Vida dislokasyonunda ise, izgi etrafndaki atomlarn dizilii vidann helisi gibidir. 9 areti 3 eklindedir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

11

KRSTAL HATALARI
9 izgi Hatalar 9 Vida Dislokasyonu

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

12

KRSTAL HATALARI
9 izgi Hatalar
9 Kenar ve vida dislokasyonlar ou zaman beraber bulunurlar ki; buna kark dislokasyon denilir. 9 Dislokasyonlar, atomlarn denge mesafesini bozduu iin kristalin enerjisini artrr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

13

KRSTAL HATALARI
9 izgi Hatalar
9 Dislokasyon younluu Birim hacimdeki dislokasyon izgilerinin uzunluu olarak verilir. (mm / mm2)

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

14

KRSTAL HATALARI
9 Yzeysel hatalar
9 D Yzey: ksmdaki atomlar kendini evreleyen atomlar ile denge durumunda olduu halde, metalin d yzeye alan atomlarnda denge durumu bozulmutur. 9 Kk Al Tane Snr: Kenar dislokasyonlar biri birinin zerine sralanmas ile kk al tane snrlar oluur. ki boyutlu olan bu snrlarda atomlar dzensiz yerleirler 9 Tane Snrlar: Metal sv halden kat hale geerken genellikle ok sayda kristal tanesi oluur. Katlama tamamlandnda tanelerin birletii yerlerde 2-3 atom kalnlnda dzensiz yerleme oluur
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

15

KRSTAL HATALARI
9 Segregasyon
9 Katlama srasnda belirli malzemeler, belirli fazlarn, belirli bir yerde toplanmas.
Makro ya da mikro olabilir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

16

MEKANK ZELLKLER

MEKANK ZELLKLER
9 D kuvvetlerin etkisi altnda deiik zorlamalar karsnda, malzemede oluan ekil deiiklikleri ve bu etkiler altnda malzemenin gsterdii dayanma gc zelliklerine mekanik zellikler ad verilir.

F1 K F2

F3

L
C Fn

9 D kuvvetler altnda dengede olan kat bir cisim dnelim. 9 D kuvvetler cisim iinde her atoma etkiyen yayl i kuvvetler olutururlar.

9 Bu cisim hayali bir CC kesiti ile K ve L paralarna ayrlsn ve kesilen iki para dengede kalsn.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

18

MEKANK ZELLKLER
F1 K F2 C C T F N N
F

F3 A T L Fn

9 F kuvveti kesite dik normal N ve kesit yzeyine teet T bileenlerine ayrlabilir. 9 Gerekte N ara kesit dzleminde her atoma etkiyen normal yayl kuvvetlerin toplamna, T ise yayl teetsel (kesme) kuvvetlerinin toplamna eittir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

19

MEKANK ZELLKLER
9 Kuvvetler yerine para boyutundan bamsz zorlama iddetini belirten GERLME tanm kullanlr. 9 Gerilme en basit ekliyle birim alana gelen kuvvet olarak tanmlanabilir.

9 Bu durumda cismin parasnn kesit alan A ise,

NORMAL GERLME

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

F = A

Yrd. Do. Dr. Hayri N

20

MEKANK ZELLKLER
NORMAL GERLME:

F = A

TEETSEL GERLME (kesme, kayma, makaslama) ise,

T = A
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

21

MEKANK ZELLKLER
POZTF KAYMA VE NORMAL GERLMELER

9 Kesitten uzaklaan gerilmeler ekme gerilmesi adn alr ve iareti artdr.

n
9 Kesite doru gelen gerilmeler ise basn gerilmesi adn alr, iareti eksidir.

(+) ekme
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

(-) basn
Yrd. Do. Dr. Hayri N

22

MEKANK ZELLKLER
POZTF KAYMA VE NORMAL GERLMELER

n
(+) Kesme

9 Kesme gerilmeleri iin ise pozitif iaret kural; normal dorultudan saat ibrelerinin ters ynnde okun ucunun yukarda olmas ile belirlenir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

23

MEKANK ZELLKLER
9 Gerilme bir, iki ve eksenli olmak zere eitli ekillerde cismi etkileyebilir

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

24

MEKANK ZELLKLER
9 Basit ekme hali (kablo)
F
F = Ao

A0= kesit alan (ykszken)

Teleferik Asansr

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

25

MEKANK ZELLKLER
9 Basit basn

Ao

Canyon kprs, Los Alamos, NM

F = Ao
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Note: compressive structure member ( < 0 here).


Yrd. Do. Dr. Hayri N

26

MEKANK ZELLKLER
9 ki eksenli gerilme 9 Hidrostatik gerilme

Basnl tank

> 0 z > 0

Su altnda balk

h< 0
Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

27

MEKANK ZELLKLER
9 Uygulamada yap elemanlar daha ok iki veya eksenli gerilmeler altndadr. 9 Ancak zellikle eksenli gerilme durumu, gerilme tansrleri ile ifade edilir ve ileri dzeyde mukavemet bilgisi gerektirir.

A A

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

28

MEKANK ZELLKLER
9 Ayrca iki ve zellikle eksenli gerilme durumunu deneylerle gerekletirmek ok zordur. 9 Bu nedenle genellikle, tek eksenli gerilme durumundan, uygun krlma hipotezleri kullanlarak eksenli gerilme durumuna geilir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

29

MEKANK ZELLKLER
9 Bir malzemenin cisimlerin dayanm ynnden, hangi yk snrnda plastik hale geecei veya hangi gerilme deerinde krlacan bulmak nemli bir sorundur. 9 Yap iin tehlikeli saylacak bu snrlar deneylerle saptamak gerekir. 9 Ancak malzeme deneyleri ok defa tek eksenli gerilme altnda yaplp, tehlikeli snrlar bu gerilme durumu iin saptanr. 9 eksenli gerilme halinin eidi sonsuz olup, btn haller iin ayr ayr deney yapmak olanakszdr. Ayrca eksenli deney teknii ok zordur. 9 Ancak gelimi laboratuvarlarda bu deneyleri gerekletirmek mmkndr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

30

MEKANK ZELLKLER
9 Tek eksenli gerilme haliyle eksenli gerilme halini, tehlike snr ynnden kyaslayan kriterleri gzden geirelim. 9 Tehlikeli durum sznden cisimlerin gmesi (krlma, kopma, ezilme) ve akmas anlalr.

3 m m

1 2

2 1

3
Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

31

MEKANK ZELLKLER
9 ekilde bir cismin iki tip zorlanmas gsterilmitir. Bunlarn ilkinde cisim, tek eksenli gerilme, m ile snr durumuna gelmitir. kinci ekilde cisim, eksenli gerilme altnda yine snr durumundadr.

1 2

2 1

3
Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

32

MEKANK ZELLKLER
9 Fizik ynden eit olan iki halin gerilmeleri arasnda,

m = F ( 1 , 2 , 3 )
gibi bir bant kurulabilir. Burada F asal gerilmeye bal bir fonksiyonu gsterir. eksenli gerilme altnda cisim henz krlmam veya plastik hale gememise bant:

m > F ( 1 , 2 , 3 )
gibi bir eitsizlik olacaktr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

33

MEKANK ZELLKLER
9 Uygulamada nemi byk olan byle kriterleri koyabilmenin kuramsal ynden olana yoktur.

9 bnyede geen karmak olaylarn fizik yasalarn bulmak yerine; mhendis olarak krlma veya plastik hale geme olaynn d ve ortalama faktrlerini bulmakla yetinmek zorundayz.

9 Tarih boyunca bir ok varsaym, geerlilii deneylerle kantlanamadndan terkedilmitir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

34

MEKANK ZELLKLER
9 Statik ykleme hali iin cisimlerin krlma veya plastik hale geiinde, baka baka faktrleri sorumlu tutan eitli varsaymlar ana grupta toplanabilir.

a) Gerilme varsaymlar b) ekil deitirme varsaymlar, c) Enerji varsaymlar. 9 Sz konusu varsaymlarn ayr ayr incelenmesi ileri mukavemet konularndan olup, bu ders kapsamnda ayrntya girmemekte yarar vardr.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

35

EKL DETRME ZELLKLER

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Bir malzemeye gerilme uygulandnda ekli deiir. 9 Gerilme kalknca malzeme eski durumuna geliyor ise elastik ekil deitirmeye, gelmiyor ise plastik ekil deitirmeye uram denilir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

37

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Bir metal plastik ekil deiikliine uram ise, atomlarn yeri deimi demektir. 9 Atomlarn yer deitirmesi nasl olabilir?

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

38

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER

9 lk akla gelen, atom dzlemlerinin birbirinin zerinde, atomlar aras balar koparlarak hareket ettirilmesidir. 9 Yaplan teorik hesaplamalar, byle bir ilemin olabilmesi iin gerekli gerilmenin, malzemenin pratikte uygulanann 100 ile 10000 kat kadar olmas gerektiini gstermitir. 9 Demek ki, plastik ekil deitirme, baka bir mekanizma ile meydana geliyor.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

39

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 rnein haly bir yzey zerinde kaydrmak isteyelim

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

40

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 rnein haly bir yzey zerinde kaydrmak isteyelim

Kayma dzlemi

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

41

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yaplan incelemeler, plastik ekil deitirmenin dislokasyon hareketi ile meydana gelen kayma ile veya ikiz teekkl ile meydana geldiini gstermitir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

42

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Dislokasyonlarn kayma hareketi dnda - trmanma ve - apraz kayma hareketleri vardr. 9 Trmanma: yksek scaklkta bo yerlerin yaynmas ile dislokasyonunun bulunduu dzlemi terk etmesi olaydr. 9 apraz kayma: dislokasyonlarn dzlem deitirmesi olaydr.
43

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 apraz kayma: dislokasyonlarn dzlem deitirmesi olaydr.

9 Genelde vida dislokasyonu yapar.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

44

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Dislokasyon hareketi, kayma gerilmesi ile meydana gelir. Ekseni dorultusunda ekilen bir metalin, dik kesitinde normal gerilme meydana geldii halde, yine plastik ekil deitirme meydana gelir.

F FY
S0 S0

FD

F
9 Bunun sebebi, malzemenin dik kesiti ile herhangi bir a yapan kesitinde, kayma gerilmesi olumasdr
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

45

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


F FY
S0 S0

FD

FD = F.Cos Fy = F.Sin So S = Cos


' o

FY F .Sin = y = So So Cos F y = SinCos So


=45 iin iin en byk deerini alr ve

1 y = Sin2 2
PA naat Mhendislii Blm

eb

= 2
Yrd. Do. Dr. Hayri N

Malzeme Bilgisi Dersi

46

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


F FY
S0 S0

9 Bu bantdan kan sonu


FD
1) Snek metallerde meydana gelen plastik ekil deitirme, kayma gerilmesi ile meydana gelmektedir. Metale, normal gerilme oluturan, ekme gerilmesi, eme gerilmesi ve basma gerilmesi de uygulansa normal gerilme ile ekil deitirme meydana gelmez. Grnte metal normal gerilme ile kalc ekil deiikliine uramaktadr; esasnda kalc ekil deiikliini meydana getiren kayma gerilmesidir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

47

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


F FY
S0 S0

9 Bu bantdan kan sonu


FD
2) Snek metale, kayma gerilmesi meydana getiren burma gerilmesi ve kesme gerilmesi uygulandnda gsterecei dayanm deeri ekme zorlamasnda gstermi olduu dayanm deerinin yarsdr.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

48

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER 9 kiz Oluumu


9 Plastik ekil deitirmenin dier bir mekanizmas ise ikiz teekkldr. kiz teekklnde, ikiz blgesindeki atomlar dier atomlar ile ayna simetrisi olutururlar 9 kiz oluumu, kristalleme esnasnda veya plastik ekil deitirme esnasnda meydana gelir. 9 Gerilme uygulanan bir kristalde dislokasyon hareketi ile ekil deitirme olumuyor ise ikiz teekkl ile ekil deitirme oluur.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

49

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER 9 kiz Oluumu

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

50

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER 9 Dislokasyonlarn Baz zellikleri


9 Dislokayonlar ayn iaretli (ayn ynde) ise birisi dierine ancak belirli bir mesafede yaklaabilir.

9 Dislokayonlar zt iaretli (ters ynde) ise birbirlerini eker ve ntrlerler.


PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

51

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER 9 Dislokasyonlarn Baz zellikleri


Basn 9 Dislokayonlarn olduu blgelerde ekme ve basn gerilmeleri oluur.

ekme

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

52

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER 9 Dislokasyonlarn Baz zellikleri


9 Kayma dzlemi en youn dizilmi dzlemlerde oluur. 9 Dislokasyonlar sonucu plastik deformasyonlar yani kalc deformasyonlar oluur. (Balar kopar yeni balar oluur)

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

53

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER 9 Dislokasyonlarn Baz zellikleri


9 Tek taneli (kristalli) malzemelerde; btn sistemde 45lik kayma dzleminde deformasyon oluur 9 ok taneli malzemelerde ise; bir tane kayma dzleminde plastik deformasyona uygun iken yanndakilerin uygun olmayabilir. Dolaysyla dierlerinin deformasyonunu beklemek zorundadr. 9 Bu durumda daha fazla kuvvet gerektirir. 9 ok taneli malzemeler, tek tanelilere gre daha yksek dayanmldr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

54

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER 9 Dislokasyonlarn Baz zellikleri


9 Plastik deformasyon gleirse malzemelerin dayanm artyor. 9 Baka bir deyile; dislokasyonlar engellenirse ve/veya gletirilirse malzemelerin dayanm artyor.
55

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Souk ekil Deitirme ve Yeniden Kristalleme
9 Metale plastik ekil deitirme uygulandnda dislokasyon younluu ve buna bal olarak sertlii ve dayanm artar, sneklilii ve tokluu ise der. 9 Hareket eden dislokasyonlar ya kaymay oluturur ya da baka dislokasyon, tane snr gibi engeller ile durdurulur. 9 Engellerin nnde dislokasyonlarn ylmas (mesela tane snrlarnda) bitiik tanedeki gerilmeyi artrr. Artan gerilme, bitiik tane iindeki dislokasyon kaynaklarn harekete geirir. Bu ekilde plastik ekil deitirme taneden taneye geerek, tm malzeme plastik ekil deitirmeye urar.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

56

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Souk ekil Deitirme ve Yeniden Kristalleme
9 Plastik ekil deiimine uram metalin kristal tane yaps bozulur; taneler ekil verme yn dorultusunda uzar.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

57

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Souk ekil Deitirme ve Yeniden Kristalleme
9 Plastik ekil deitirme miktar arttka dislokasyon younluu da artar. 9 Dislokasyonlar birbirlerinin hareketini engelledikleri iin dislokasyon hareketi zorlar.

9 Bu olaya pekleme veya ekil deitirme sertlemesi denilir.


9 Plastik ekil deitirmenin artmas ile yle bir noktaya gelinir ki, artk malzeme ekil deitirmeye uratlamaz, atlaklar oluur ve krlr. Malzeme Bilgisi Dersi Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

58

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Souk ekil Deitirme ve Yeniden Kristalleme
9 Dislokasyon blgesindeki atomlar denge durumundan uzaklatklar iin dislokasyon younluunun artmas (gerilmi yay gibi) malzemenin i enerjisini artrr. 9 Denge durumu bozulan atomlar denge durumuna gelme eilimindedir. Dardan bir enerji (s) verilecek olursa, malzeme eski dzenli haline gelir. 9 Bu olaya yeniden kristalleme denilir.

Haddelemeye giri

k 850 C

1100 C

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

59

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme
9 Yeniden kristallemede olaylar safhada incelenebilir:

1. Toparlanma (0.1 - 0.3 Tergime) 2. Yeniden Kristal Oluumu (0.3 - 0.5 Tergime) 3. Tane Bymesi ( > 0.5 Tergime)

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

60

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme
1. Toparlanma (0.1 - 0.3 Tergime)
9 Plastik ekil deitirmeye uram metale d enerji verilince ilk nce kristal hatalarnda bir azalma grlr. 9 9 9 9 Ara yer atomlar bo yerlere yaynr, ters iaretli dislokasyonlar biri birini yok eder, bo yerler bir araya toplanr, dislokasyonlar ayn hizaya gelerek kk al tane snrlar oluur. 61

9 Malzemenin mekanik zelliklerinde bir deiiklik olmamtr


PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme
2. Yeniden Kristal Oluumu: (0.1 - 0.3 Tergime)
9 Metale verilen d enerji artrlrsa, dislokasyon younluunun ok olduu yksek enerjili blgelerde yeni kristal ekirdekleri oluur.
9 Bu ekirdekler byyerek malzemenin yeniden kristallemesi tamamlanr. 9 Yeniden kristalleen malzemenin kristal tane bykl, oluacak ekirdek saysna, ekirdek says da dislokasyon younluu fazla olan blgelerin okluuna bal olduu iin kristal tane bykl ekil deitirme miktarna baldr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

62

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme
2. Yeniden Kristal Oluumu: (0.1 - 0.3 Tergime)
9 Yeniden kristalleme iin gerekli d enerji malzemeyi starak salanr. 9 Bu olaya tavlama denilir. 9 Yeniden kristalleme scakl, malzemenin bir saat iinde kristallemesini tamamlayabildii scaklktr.

9 ok az karbonlu bir elik iin


PA naat Mhendislii Blm

Tykek 0,4 Te
Te = (1536 + 273) = 1809K Tykek 0,4 1809 = 723K = 450 o C
Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

63

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme
3. Tane Bymesi ( > 0.5 Tergime)
9 Malzemenin tavlama sresi ve tavlama scakl artrlr ise taneler byyerek irileir 9 Byle bir yap ou zaman arzu edilmez.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

64

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme
%33 souk ekil deitirme uygulanm pirinte yeniden tane oluumu ve tane bymesi

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

65

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme

%33 souk ekil deitirme uygulanm pirin

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

66

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme

580C de 3saat tavlandktan sonra yeniden kristalleme ekirdekleri olumaya balam


67

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme

580C de 4 saat tavlamadan sonra bozulmu tanelerin yerine yeniden oluan taneler alm
68

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme

580C 8 saat tavlama sonucu yeniden kristalleme tamamlanm


69

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme

yeniden kristalleme tamamlandktan 15 dakika sonra oluan taneler


70

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Yeniden Kristalleme

700C de kristalleme tamamlandktan 10 dakika sonra oluan taneler.


71

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Souk ve Scak ekillendirme 9 Malzemenin ekillendirme ilemi yeniden kristalleme scaklnn altnda yaplyor ise souk ekillendirme, stnde yaplyor ise scak ekillendirme denilir. 9 Kurun ve kalay oda scaklnda scak ekillendirmeye urad halde demir 400C ' de souk ekillendirilmi olur.
72

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

MALZEMELERN EKL DETRME ZELLKLER


9 Souk ekillendirme
9 Souk ekillendirme ve yeniden kristalletirme ilemi ile malzemelerin tane boyutlar kltlebilir. Tane boyutu kk olan malzemenin dayanm daha yksek olur.

Haddelemeye giri

k 850 C

1100 C

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

73

SAF METALN MUKAVEMETN ARTTIRMA YNTEMLER

SAF METALN MUKAVEMETN ARTTIRMA YNTEMLER


9 Tane Ufaltma 9 Kat eriyik Alamlandrlmas 9 Deformasyon Sertletirmesi 9 Isl lem
75

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

SAF METALN MUKAVEMETN ARTTIRMA YNTEMLER


9 Tane Ufaltma
9 Tane snrlar dislokasyonlar iin engeldir. 9 Tane snrlarnda boluklar vardr ve ynler deiir. 9 Tane snrlar artarsa, dislokasyonlar iin gerekli olan kuvvet artar. Malzeme tane boyutu azalrsa, tane snrlar artar. 9 Tane ufaltmas; hzl soutma ve katlama srasnda iine kat malzeme katlarak (alama) ekirdek oluturmas ile yaplr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

76

SAF METALN MUKAVEMETN ARTTIRMA YNTEMLER


9 Kat eriyik Alamlandrlmas
9 Araya giren atom boyutu kk ise; atomlar, atomlar aras mesafeyi koruyabilmek iin ekme gerilmeleri oluturur. 9 Yani atomlardan daha kk bir atom girerse; ekme kuvveti oluur. 9 Daha byk bir atom girerse; atomlar onlar itmek isteyecek ve atomlar zerinde basn kuvvetleri oluacaktr. 77

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

SAF METALN MUKAVEMETN ARTTIRMA YNTEMLER


9 Kat eriyik Alamlandrlmas
Basn
9 Dislokayonlarn olduu blgelerde ekme ve basn gerilmeleri vardr. 9 Yabanc atomlarn olduu blgeler onlar ntrler. 9 Yeralan ve ara yer olarak yerleen bu atomlar sayesinde dislokasyon hareketi engellenir. Ve mukavemet artar

ekme
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

78

SAF METALN MUKAVEMETN ARTTIRMA YNTEMLER


9 Deformasyon Sertletirmesi
9 Plastik ekil deitirme miktar arttka dislokasyon younluu da artar. 9 Dislokasyonlar birbirlerinin hareketini engelledikleri iin dislokasyon hareketi zorlar.

9 Bu olaya pekleme veya ekil deitirme sertlemesi denilir.


9 Plastik ekil deitirmenin artmas ile yle bir noktaya gelinir ki, artk malzeme ekil deitirmeye uratlamaz, atlaklar oluur ve krlr. Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

79

SAF METALN MUKAVEMETN ARTTIRMA YNTEMLER


9 Isl lem
9 Isl ilemler neticesi meydana gelen martenzit, beynit, temperlenmi martenzit mikroyaplar veya oluturulan keltiler, dislokasyon hareketini zorlatrr. 9 Bu yntem bilhassa eliklerin dayanm artrma ilemleri iin ska uygulanmaktadr.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

80

You might also like