MAINSKI FAKULTET SARAJEVO

KATEDRA ZA MOTORE I VOZILA

Predmet: Transmisija vozila

SEMINARSKI RAD 3
Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta

DATUM: 23.05.2013 god.

FERID HASI

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta

JASMIN JAHI
U okviru istraivanja transmisije motornog vozila, kandidatu se daje sljedei zadatak: - Odrediti maksimalne vune karakteristike ( dijagram vue ) za komercijalno vozilo opremljeno automatskim mjenjaem Pogonski agregat: MAN D0834 LOH 51 Maksimalna snaga motora 125 kW, pri 2400 o/min Maksimalni obrtni moment motora 580 Nm, pri 1400 o/min Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta: Prenik cirkulacije: D = 255 mm Gustina ulja u HDTOM: = 850 kg/ m 3 Mehaniki dio transmisije: Mehaniki dio transmisije ima etiri stepena prijenosa, sa prijenosnim odnosima: i1 = 6,1 prijenosni odos u prvom stepenu prijenosa, i 2 = 1,43 prijenosni odos u drugom stepenu prijenosa, i3 = 1 prijenosni odos u treem stepenu prijenosa, i 4 = 0,73 prijenosni odos u etvrtom stepenu prijenosa, i0 = 5,1 prijenosni odnos u glavnom prijenosniku (diferencijalu ), mj = 0,92 stepen korisnog dejstva mehanikog dijela transmisije, rd = 0,47 m dinamiki poluprenik toka.

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta SADRAJ 1. VANJSKE BRZINSKE KARAKTERISTIKE SNAGE I MOMENTA POGONSKOG AGREGATA ..................................................................................................................... 3-4 2. NORMALNI DIJAGRAM VUE I DIJAGRAM POTREBNE I RASPOLOIVE SNAGE .............................................................................................................................. 4-6 3.HIDRODINAMIKI TRANSFORMATOR OBRTNOG MOMENTA .......................... 6-11 3.1. Bezdimenzione karakteristike HDTOM ............................................................... 6-9

ZAKLJUAK ........................................................................................................................ 12 LITERATURA ...................................................................................................................... 13

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta 1. VANJSKE BRZINSKE KARAKTERISTIKE SNAGE I MOMENTA POGONSKOG AGREGATA Vanjske brzinske karakteristike emo dobiti oitavanjem obrtnog momenta i broja obrtaja i na osnovu oitanih vrijednosti proraunati snagu prema izrazu: n P = M = M
30

Tabela1. Krive snage i obrtnog momenta vanjske brzinske karakteristike Broj obrtaja motora(o/min)
1000 1050 1100 1150 1200 1250 1300 1350 1400 1450 1500 1550 1600 1650 1700 1750 1800 1850 1900 1950 2000 2050 2100 2150 2200 2250 2300 2350 2400

Obrtni moment (Nm)

563,785 567,285 570,785 573,285 575,085 577,55 578,6 579,285 580 579,3 577,9 575 571,955 569,51 565,285 561,465 555,52 552,025 546,43 541,535 534,895 529,285 524,755 519,16 513,215 507,97 502,375 497,83 491,535

Snaga motora (kW)

59,03943 62,37624 65,74971 69,0394 72,26731 75,60112 78,76811 81,89449 85,03244 87,96302 90,77632 93,34771 95,83198 98,40426 100,6341 102,8938 104,7131 106,9447 108,7218 110,5834 112,0281 113,6245 115,3997 116,8876 118,2362 119,6876 120,9998 122,5117 125

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta

Slika 1. Krive snage i obrtnog momenta motora vanjske brzinske karakteristike 2. NORMALNI DIJAGRAM VUE I DIJAGRAM POTREBNE I RASPOLOIVE SNAGE U svrhu definisanja mogunosti kretanja vozila u razliitim eksploatacionim uslovima neophodno je izraditi dijagrame potrebne i raspoloive sile na pogonskim tokovima, te dijagrame potrebne i raspoloive snage. Dijagram potrebne i raspoloive sile na pogonskim tokovima (normalni dijagram vue) predstavlja zavisnost raspoloive obodne sile na toku i ukupnih otpora koji se javljaju pri kretanju vozila. Obodna sila na pogonskim tokovima rauna se prema izrazu:
Fo ,mj = M e (n) imj i0 mj 0 rd

gdje je: Fo,mj - obodna sila na toku u odreenom stepenu prenosa mjenjaa, Me (n) - obrtni moment motora u funkciji broja obrtaja motora, mj - stepen korisnosti u odreenom stepenu prenosa mjenjaa, 0 - stepen korisnosti glavnog prijenosnika.

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta Na osnovu vanjske brzinske karakteristike obrtnog momenta motora, a prema gore navedenom izrazu, odrediti emo raspoloive obodne sile na toku, za pojedine stepene prenosa. Objedinjujui dijagram raspoloive sile na toku vozila sa dijagramom ukupnih otpora kretanja vozila dobiva se dijagram potrebne i raspoloive sile na toku - normalni dijagram vue. Raspoloiva snaga na pogonskim tokovima moe odrediti pomou izraza:
PT , mj (n) = Pe ( n) mj 0

gdje je: Pe (n) snaga motora u funkciji broja obrtaja motora. Na osnovu vanjske brzinske karakteristike snage motora, a prema gore navedenom izrazu, odreuje se raspoloiva snaga na pogonskim tokovima, za pojedine stepene prenosa. Objedinjujui dijagram raspoloive snage na pogonskim tokovima vozila sa dijagramom ukupnih snaga otpora kretanja vozila dobiva se dijagram potrebne i raspoloive snage na pogonskim tokovima. Raunanje vrijednosti i crtanje dijagrama smo uradili u Microsoft Office Excel-u.

Slika 2. Dijagram potrebne i raspoloive sile na toku - normalni dijagram vue

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta

Slika 3. Dijagram potrebne i raspoloive snage na toku vozila 3. HIDRODINAMIKI TRANSFORMATOR OBRTNOG MOMENTA ( HDTOM ) 3.1. Bezdimenzionalna karakteristika pretvaraa Pri proraunu i ispitivanjima pretvaraa esto se koristi zavisnost promjene parametara , i P od ugaone brzine turbine T koja je proporcionalna brzini vozila. Izgled jedne takve zavisnosti dat je na slici. Ova zavisnost (karakteristika) na slici, u literaturi se esto koristi kao osnovna karakteristika hidrodinamikog pretvaraa.

Osnovna i bezdimenziona karakteristika hidrodinamikog pretvaraa.

Parametri prikazani na slici mogu se prestaviti izrazima: Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila 7

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta

MT MP P MT = T = T = ih PP P M P

gdje su: - - koeficijent pretvaranja (poveanja) obrtnog momenta, - - stepen korisnosti hidrodinamikog pretvaraa, - M P - obrtni moment na pumpnom kolu, - M T - obrtni moment na turbinskom kolu, P - ugaona brzina pumpnog kola, -

T - ugaona brzina turbinskog kola, - P - P - snaga na ulaznom (pumpnom) vratilu hidrodinamikog pretvaraa (snaga motora), - PT - snaga na izlaznom (turbinskom) vratilu hidrodinamikog pretvaraa, T - ih = - hidrauliki prenosni odnos. P

Obrtni momenti na pumpnom i turbinskom kolu mogu napisati u obliku: 2 M P = M P R5

P

2 M T = M T T R5

gdje su:

, - M P M T - koeficijent prijema-proporcionalnosti obrtnog momenta pumpnog i turbinskog kola, - - gustina radnog fluida, - R - poluprenik kruga cirkulacije, T - ugaona brzina pumpnog i turbinskog kola. - P ,
Hidrodinamiki sistem koji ine navedena kola je zatvoren sistem za koga vai uvjet ravnotee momenata:
M P + MT + M R = 0
M P + M R = M T

odnosno:

gdje je: - M R - obrtni moment na reaktroskom (pretvarakom) kolu. Pored navedene karakteristike koristi se i bezdimenzionalna karakteristika hidrodinamikog pretvaraa. Ako se pumpno kolo pretvaraa pogoni motorom sa konstantnom ugaonom brzinom P = const. , a turbinsko kolo koi promjenjivim momentom, mogu se dobiti bezdimenzionalne karakteristike hidrodinamikog pretvaraa. Tabela2. Bezdimenzione karakteristike hidrodinamikog transformatora obrtnog momenta (HDTOM)

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta

hidraulini prijenosni odnos ih

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1

koeficijent poveanja obrtnog momenta K

2,545 2,29 2,054 1,836 1,654 1,49 1,345 1,2 1,09 1 0,89

koeficijent proporcionalnosti obrtnog momenta pumpnog kola mp

0,0866 0,0677 0,0555 0,0455 0,0366 0,03 0,0244 0,02 0,0166 0,0133 0,0111

stepen korisnog dejstva HDTOM

0 0,227 0,4 0,554 0,663 0,745 0,8 0,845 0,872 0,89 0,872

Slika 4. Koeficijent poveanja obrtnog momenta u zavisnosti od hidraulikog prijenosnog odnosa

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta

Slika 5. Koeficijent proporcionalnosti obrtnog momenta pumpnog kola u zavisnosti od hidraulikog prijenosnog odnosa

Slika 6. Stepen korisnog dejstva HDTOM-a u zavisnosti od hidraulikog prijenosnog odnosa

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

10

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta

Slika 7. Karakteristike zajednikog rada motora i HDTOM

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

11

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta Slika 8. Dijagram obrtnog momenta pumpnog i turbinskog kola u funkciji hidraulikog prijenosnog odnosa

Slika 9. Dijagram obrtnog momenta turbinskog kola u funkciji ugaone brzine turbinskog kola

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

12

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta Slika 10. Dijagram potrebne i raspoloive sile na toku - normalni dijagram vue za mehaniki mjenja u kombinaciji sa HDTOM ZAKLJUAK Iz uraenih prorauna i odgovarajuih dijagrama moemo izvui slijedee zakljuke: Na dijagramu vanjske brzinske karakteristike moemo vidjeti da je za nae vozilo sa dizel motorom maksimalni moment od 830 Nm pri 1400 o/min. Maksimalna snaga je 151 kW i ostvaruje se pri 2400 o/min. Dijagrami obodne sile na toku i snage na toku nam mogu posluiti da oitamo maksimalnu brzinu, ali i maksimalne otpore i uspone koje moemo savladati te u kojim stepenima prenosa ih moemo savladati. Znaaj HDTOM kod vozila je prije svega u tome to omoguavaju ostvarivanje velikih vunih sila pri malim brzinama kretanja vozila, prenos velikih obrtnih momenata, smanjuju udarna optereenja i olakavaju polazak vozila iz mjesta. Kod izbora HDTOM-a uvijek je potreban kompromis izmeu zahtjeva za visokim vunim karakteristikama i ekonominou sa zahtjevom za jednostavnu konstrukciju.U ovom primjeru HDTOM je koriten u prvom i drugom stepenu prijenosa a u ostalim stepenima prijenosa je koriten mehaniki mjenja.Kroz analizu bezdimenzionalnih karakteristika hidrodinamikih prenosnika ukazano je na mogunosti: prenosa obrtnog momenta bez prekida toka snage, lakog i beztrzajnog polaska vozila iz mjesta, znaajnog poveanja obrtnog momenta na malim brzinama ime se postiu maksimalna ubrzanja.

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

13

Hidrodinamiki transformator obrtnog momenta

LITERATURA 1. B. Pikula: Predavanja iz transmisije vozila; Mainski fakultet Sarajevo, 2013. 2. M. Trobradovi: Vjebe iz transmisije vozila; Mainski fakultet Sarajevo, 2013. 3. P. Knor: Dinamika motornih vozila; Skripta; Mainski fakultet Sarajevo, 2005/2006. 4. Z. ivanovi, N. Janiijevi: Automatske transmisije motornih vozila; Mainski fakultet u Beogradu, 1998. 5. H. Naunheimer, B. Bertsche, J. Ryborz, W. Novak: Automotive Transmissions Fundamentals Selection, Design and Application; Springer, 2011. 6. A. Maslo : Istraivanje dinamikih karakteristika gradskog autobusa sa automatskom transmisijom; diplomski rad, 2009. 7. S. Daci, M. Trobradovi, B. Pikula: Osnove dinamike vozila; Zbirka zadataka, Mainski fakultet Sarajevo, 2008. 8. H. Heisler: Advanced Vehicle Technology, London, 2002. 9. P. Knor: Projektiranje i konstruisanje motornih vozila, skripta, Mainski fakultet Sarajevo, 2000 10. Razni automobilski asopisi

Mainski fakultet Sarajevo Katedra za motore i vozila

14