Glavne karakteristike gotike umjetnosti

Gotika se kao umjetniki stil razvila u Francuskoj iz romanike umjetnosti sredinom 12. vijeka, kao novi stil gradnje crkvenih objekata. Iz Francuske se taj stil proirio na sve zemlje zapadne Evrope i postao dominantan umjetniki stil sjeverno od Alpa. S june strane Alpa - gotika nije imala toliku popularost i nije toliko dugo trajala. Na poetku stil ogranien samo na gradnju katedrala, gotika se do kraja 14. vijeka razvila u mnogo svjetovniji umjetniki smjer poznat pod nazivom meunarodni stil ili internacionalna gotika. Ovaj se stil nastavio do kasnog 15.vijeka kad ga je zamijenila renesansa. Vremensko trajanje gotike nije bilo svuda isto, na primjer dok se u Italiji ve od 14. vijeka javljaju ideje humanizma i individualizma svojstvenih ranoj renesansi poevi od Petrarke, u Engleskoj i Njemakoj je gotika ostala dominatni stil sve do 17. vijeka. U paniji se gotika ispreplie sa maurskom umjetnou i stvara udesne simbioze. Pored arhitekture, gotika umjetnost se odrazila i na skulpturu i slikarstvo (vitraji, freske, oltarne pale i iluminirani rukopisi). Gotiku umjetnost karakterie kao i romaniku - jasnoa narativnosti, kroz sve vidove umjetnosti uvijek se nastojalo "jasno opisati prikazani dogaaj", bilo da se radi o vjerskom, ili dogaaju iz obinog ivota. No za razliku od romanike gotika postaje puno humanija i blia obinom ovjeku. Za gotike se razvija kult Bogorodice koja nije vie ukoena (vizantska ikona, ve brina majka koja njeno grli svoje djetece). Marija je kao ena blaa, i uzet e vjernika u zatitu. Romanika je puno vie prikazivala prizore koji su trebali zastraiti jo tada mnogobrojne nevjernike poput scena iz pakla i stranog suda, sa neumoljivim Bogom kao vrhovnim sucem. Religijski prizori esto su ukljuivali i prizore iz prirode, poput alegorija, prikaza mjeseci, zodijakalnih znakova, sezonskih poljoprivrednih radova i slinoga.

Svjetovna umjetnost jaala je pod uticajem razvoja gradova, trgovine i ekonomije, to je omoguilo bogatijem sloju da naruuje izradu zavjetnih skulptura, oltarnih pala ili iluminiranih rukopisa. Poveanje broja pismenih ljudi, odrazio se i na knjievnost koja se poela baviti svjetovnim motivima. Novi nain organizovanja poput zanatskih cehova (esnafa) okupio je i evidentirao sve umjetnike koji su bili smatrani vjetim majstorima, samo zahvaljujui tome danas znamo imena brojnih gotikih majstora.

Porijeklo naziva
Naziv "gotika umjetnost" je u poetku koriten kao sinonim za "barbarsku umjetnost", na koju se u Toskani na poetku 16. vijeka, gledalo kao neto negativno, jako nerafinirano i barbarsko. Za italijane onog vremena taj stil im je bio previe udaljen od estetskih proporcija i oblika klasine umjetnosti starog vijeka, koju su oni poeli ponovo oboavati. Sam naziv je izgleda djelo otalijanskog arhitekta i istoriara Giorgio Vasarija koji je termin gotika poeo upotrebljavati ve 1530., nazvavi gotiku umjetnost "monstruoznim barbarskim neredom.

Arhitektura
Protutip prve gotike graevine bila je parika crkva Saint Denis, koju je oko 1140. godine dao izgraditi opat Suger, a zatim katedrala u Chartresu. Zapadni portal katedrale iz Chatresa dekorisan skulpturama burgundskih majstora, oznaio je poetak novog razdoblja gotike (klasina gotika) u kojem je stil dosegao svoju zrelost, harmoniki spajajui arhitekturu i skulpturu u jednu cjelinu.

Palata Ca'd'Oro, Venecija, primjer italijanske cvjetne gotike iz prve pol. 14. vijeka, stil koji se u Italiji zadrao do 16. vijeka. Ranija romanika crkvena arhitektura bila je obiljeena velikim masivnim plohama i sva pomalo zbijena. Nasuprot tome, gotika arhitektura stremila je u visinu, nema vie velikih zidnih ploha, one su razbijene elegantnim lukovima i stupovima, a efekt takvog oblikovanja davao je utisak "nedokuivog prostora". Sve to bilo je omogueno novim arhitektonskim elementima; poput rebrastog krinog svoda, prelomljenih lukova i snanih kontrafora, koja su omoguila gradnju u dotad nezamislive visine, ali i same po sebi naglaavali visinu graevina. Vanu ulogu u gotikom prostoru imaju visoki prozori dekorisani vitrajima, koji ispunjavaju prostor crkve svjetlou mistinom raznobojnom svjetlou.

Rana gotika obuhvata razdoblje 12. i poetka 13. vijeka a obiljeena je jasnoom, istoom i disciplinom arhitektonskih okvira, koji se jo oslanjaju na romaniku tradiciju. U zreloj gotici dolazi do postupne dominacije skulpture u odnosu prema arhitekturi. Kasna gotika od 14. vijeka nadalje, donosi gubitak ravnotee u odnosu konstrukcije i dekoracije. Obiljeena je pretrpanou ukrasima, pojavljuju se ukrasi u obliku plamena ("plamena gotika"), cvjetova ("cvjetna gotika") i sl. Venecija 15. vijeka primjer je italijanske cvjetne gotike, bazirane na romanikoj arhitekturi koja je "razbijena" mnotvom ukrasa, detalja, kao i zvjezdastim i mreastim svodovima.

Skulptura

Skulpture sa zapadnog portala katedrale u Chartresu, poetak 12. vijeka Najvanija klasina gotika umjetnost prisutna je na skulpturama koje ukraavaju zidove katedrala poput Portala kraljeva (Katedrala u Chartresu). Skulptura koja je u doba romanike i rane gotike bila potpuno u funkciji arhitekture, za gotike se polako oslobaa iz arhitektonskog okvira i dobija sve vei znaaj. Crkvena skulptura najee prikazuje tri glavna motiva: svakidanji ivot (godinja doba, mjeseci vani za poljoprivredu); moralni ivot (borba kreposti i mana), i misaoni (slobodni ivot, preuzet iz antike). Skulpture svetaca, kraljeva, alegorijskih i drugih likova na portalima katedrala daju najbolji primjer umjetnikog razvoja koji je prethodio potpunom oslobaanju skulpture u renesansi.

Kiparski motivi gotike su prvenstveno ogranieni na crkvenu skulpturu s religijskim i moralizatorskim prizorima. No ovo doba donosi i pojavu prvih individualnih portreta i autoportreta, najee crkvenih graevinara i kipara te pokrovitelja umjetnosti. Ljudske figure se prikazuju sa sve veim realizmom, a priguen utiecaj klasine antike umjetnosti vidljiv je u ekspresivnosti izraza, naglaavanju emotivnog stanja i u paljivom oblikovanju draperija prikazanih likova.

ema glavnih arhitektonskih elemenata gotike arhitekture

Spomenici europske gotike arhitekture i skulpture

Saint Denis, Pariz, 12. vijek Notre-Dame, Pariz, 12. vijek Katedrala u Chartresu, 12. -13. vijek Katedrala u Reimsu, 13.vijek Katedrala u Salisburyju, 13. vijek Krstionica u Pisi, Nicola Pisano 13.vijek Santa Croce, Firenza 13.vijek Katedrala u Naumburgu, Majstor iz Naumburga 13. vijek Katedrala u Bambergu, 13. vijek Ca d'Oro, Venecija, 15.vijek Reljefi na vratima Krstionice, Firenza Lorenzo Ghiberti 1401.-02. Kupola katedrale u Firenci, Filippo Brunelleschi 15. vijek

Gotiko slikarstvo

Slikarstvo rane gotike obiljeeno je isprva sporim razvojem, veinom se svodilo na oslikavanje i izvoenje vitraja koja je potisnula prijanje iluminacije samostanskih rukopisa. Oslanjajui se na romaniku tradiciju i pod uticajem crkvene skulpture, u vitrajima se razvio ploni, ornamentalan stil bez trodimenzionalnosti. Tokom 13. vijeka po francuskim samostanima se razvio "elegantni stil" iluminiranja molitvenika, najvea novina tog stila je bila u prikazu ljudskih figura, koje se oslikavaju sa sve vie panje i detalja, i nisu vie plone, ve im se naglaava i volumen. Za razliku od Francuske, slikarstvo Italije toga vremena, obiljeeno je "novobizantskim" stilom koji je uslijedio nakon kriarskog osvajanja Carigrada 1204, kad su mnoge grke ikone i slikari dospjeli u Italiju.

Gentile da Fabriano, "Poklonstvo kraljeva", 1423

Preokret u italijanskom slikarstvu donosi slikar Giotto di Bondone u 14. vijeku. Ve su njegovi prethodnici; Cimabue i Duccio, krajem 13.vijeka poeli prirodnije oslikavati svoje likove, naglaavajui voluminoznost njihovih tijela i time dodavali i treu dimenziju. No Giotto je definitivno prekinuo sa dotadanjom nainom slikanja, sa ptijom, obrnutom i hijerarhijskom perspektivom, i uveo novu narativnost u oslikavanje vjerskih prizora. On na svojim freskama dobija privid dubine prostora, poloajem i veliinom ljudskih figura, naglaavajui time prostorne planove slike. Giotto je iza sebe ostavio bogat opus fresaka po brojnim crkvama od Firenze, Padove do Assisija i izvrio presudan uticaj na kasnije generacije slikara.

Slikari srednje i sjeverne Evrope preuzeli su od italijanskih umjetnika narativnost, prikaze krajolika i prostornost slike. Francusko gotiko slikarstvo poetka15. vijeka obiljeili su Flamanci, braa iz Limbourga koji su bogato oslikali molitvenik vojvode od Berryja (Tres riches du Duc de Berry). Pritom su vrlo detaljno prikazali kalendarske mjesece sa svim popratnim ljudskim radovima i promjenama prirode. Oko 1400.godine u Evropi se spajanjem sjevernih i italijanskih tradicija razvio tzv. meunarodni stil (ili gotiki humanizam), koji je obuhvaao slikarstvo i kiparstvo. Taj stil karakterizira naturalizam prikaza s naglaavanjem detalja, vanost dubine prostora te meko oblikovanje ljudskih figura i draperija. Najznaajniji italijanski slikar meunarodnog stila bio je Gentile da Fabriano, koji je uz naturalizam detalja i elemente fantastinog, unio i novu upotrebu svjetla na slici.