Samyakgyan 2013-06

Debke-12
mecei%eeve (petve-2013)
(1)
(2)
Debke-12
ISSN 0973-9459
mebmLeeefhekee SJeb MegYeeMeerJee&o :
mecei%eeve
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe
eer %eeveceleer ceeleepeer

Founder & Auspicious Blessings :
efnvoer ceeefmeke
Pujya Ganini Pramukh Aryika
SHRI GYANMATI MATAJI
SAMYAKGYAN
meceeeespeve :
e%eeeceCeer Deeefe&kee
MONTHLY MAGAZINE
eer eboveeceleer ceeleepeer

Co-ordination :
efJe<eeevegeceefCekee
Pragya Shramni Aryika
SHRI CHANDNAMATI MATAJI
efveoxMeke SJeb mecheeoke :
efJe<ee
he=. e.
1. heer"eOeerMe keer keuece mes
2. mecheeokeere
Director & Editor :
3. YeieJeeve DevevleveeLe hebekeueeCeke eeflee
Swastishri Karmayogi Peethadheesh
4. YeieJeeve DevebleveeLe heefjee
Ravindrakirti Swami Ji
5. eLeceevegeesie-eer MeebefleveeLe YeieJeeve
eyebOe mecheeoke :
6. kejCeevegeesie-mecekelJe eeefhle kes efueS heeBe ueefyOe
10
7. ejCeevegeesie-Oeeve kes Yeso
13
8. Jeevegeesie-mJemecee Deewj hejmecee
16
9. Deeefe&kee eer evoveeceleer jpele oer#ee ceneslmeJe
18
10. kegbLeueefieefj efme#es$e ner eeeerve jeceefieefj nw
19
11. efMe[ea heee&veeLe hetpeve
21
12. YeieJeeve eveYe hebekeueeCeke mecheVe
23
13. %eeveleerLe&-efMe[ea hebekeueeCeke mecheVe
24
14. eeefj$e JeOe&veeslmeJe Je<e& ceW kejW efJeefYevve keee&ece
28
15. efJeefJeOe meej meceeeej
30
mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe
jJeervkeerefle& mJeeceer peer
peerJeve ekeeMe pewve

Managing Editor :
Jeevan Prakash Jain

Je<e&
petve
Debke
-39
-2013
-12
YEAR
- 39
JUNE
- 2013
ISSUE
-12
mecei%eeve efnvoer ceeefmeke kee meomelee Meguke

Jeeef<e&ke meomelee Meguke
hebeJe<eeae meomelee Meguke
mebj#eke Meguke-12 Je<e& kes efueS
hejce mebj#eke Meguke-25 Je<e& kes efueS
efMejesceefCe mebj#eke DeepeerJeve
Debke-12
100/-.
500/-.
1100/-.
5100/-.
11000/-.
(3)
heer"eOeerMe keer keuece mes
meceepe kes mece#e leerLekej pevceYetefceeeW kes efJekeeme kee veee meesheeve
YeieJeeve DevevleveeLe pevceYetefce eWke DeeesOee kes

hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe ceW DeJeMe heOeejW
hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kes ceneve eleehe mes efJeeJebe
leerLekej YeieJevleeW keer pevceYetecf eeeW kee efJekeeme keee& efkeee pee jne nw, efpemekes Devleie&le DeYeer
leke DeeesOee, nefmleveehegj, kegC[uehegj, jepeie=ner, yeveejme, keekeboer SJeb meejveeLe kes efJekeeme
ceW hetpe ceeleepeer keer esjCee Je DeeMeerJee&o leLee efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve, pecyeterhe
kes Devleie&le leerLekej pevceYetefce efJekeeme keceser keer Yetefcekee meYeer leerLeeX hej ngS efJekeeme keee&
mes peiepeeefnj nw~
Fmeer ece ceW leerLekej YeieJevleeW keer Meeele pevceYetecf e DeeesOee (G.e.) kee efJekeeme Yeer
efJeefYeVe ejCe kes ceeOece mes efkeee pee jne nw, efpemeceW meJe&eLece meved 1994-1995 ceW
jeeiebpe efmLele ye[er cetefle& efoiecyej pewve cebefoj kes keeeekeuhe, efJekeeme SJeb mebj#eCe ngDee,
efpememes Deepe Yeejle kes eleske eeble mes eeueg Yeepeve megefJeOeehetJe&ke DeeesOee veiejer keer Jebovee kes efueS heOeejles nQ~ efleere
ejCe ceW meved 2011 ceW YeieJeeve DeeefoveeLe keer pevcemLeueer eLece eWke hej efJeMeeue efpevecebefoj kee efvecee&Ce kejeee ieee~
heeeled Deye le=leere ejCe kes he ceW mejet veoer kes le hej efmLele YeieJeeve DevebleveeLe keer pevceYetefce eWke hej efJeMeeue
efpevecebefoj kee efvecee&Ce kejeee pee jne nw, peneBB hej mee{s yeejn heg Gegbie YeieJeeve DevebleveeLe keer efJeMeeue heeemeve eeflecee kee
hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe Deehe meYeer kes yeere Dee<ee{ ke=. $eeesoMeer mes Dee<ee{ Meg. otpe DeLee&led efoveeBke 5 pegueeF& mes
10 pegueeF& 2013 leke YeJelee kes meeLe mecheVe nesves pee jne nw~ Fme ejCe ceW ner YeieJeeve Yejle-yeengyeueer keer eWke hej Yeer
Ske megvoj efpevecebefoj kee efvecee&Ce kejkes JeneB Yejle yeengyeueer keer 3-3 heg keer Ke[dieemeve eefleceeSb MeerIe ner efJejepeceeve keer
peeeWieer, efpevekeer eeflee Yeer mecheVe nes egkeer nw~
Dele: ceQ meYeer Oece&esceer meceepe kees Fme DeJemej hej DeeesOee ceW YeieJeeve DevebleveeLe keer pevceYetefce eWke hej Deeeesefpele
YeJe efpevecebefoj kes hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe ceW meeoj Deeceb$eCe nsleg esjCee eoeve kejlee ntB~ Deehe DeJeMe ner Fme
DeJemej hej meheefjJeej heOeejW Deewj Deheves ves$eeW kees YeieJevleeW keer pevceYetefceeeW kes efJekeeme kee mee#eer yeveekej ceveg<e peerJeve kees
Oeve kejW~ es heewjeefCeke SJeb eeeerve leerLe&Yetecf eeeB ner pewve mebmke=efle keer Decej keerefle& heleekee kees meoe henjeves ceW keejCe yeveWieer,
Dele: Ssmeer eeeerve Yetefce hej nes jns Fme ceneceneslmeJe ceW DeJeMe ner Deheveer GheefmLeefle ope& kejekej ceneve pewve mebmke=efle kes
Fefleneme kees mebjef#ele SJeb mebJeefOe&le kejves Jeeues Fve Decetue #eCeeW kee Deeuneo eehle kejW, ener esjCee nw~
ceneslmeJe ceW heOeejves Jeeues meYeer yebOegDeeW kes DeeJeeme, Yeespeve Deeefo meYeer JeJemLeeDeeW kee mecegefele eyebOe efoiecyej pewve
DeeesOee leerLe&#es$e keceser kes eje efkeee peeesiee~
YeieJeeve DevebleveeLe keer eWke hej efJeMeeue efpevecebefoj SJeb eeflecee kee efvecee&Ce leLee hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe kejeves
Jeeues Delevle Oece&efve SJeb pewve mebmke=efle kes peerCeexejke cenecevee eer eegcve kegceej pewve eser mee. heefjJeej-efkewleveiej kees
Yeer hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer SJeb cesjer Deesj mes Fme DeJemej hej yengle-yengle cebieue DeeMeerJee&o nw, efpevneWves Deheves
Fme ceveg<e peerJeve kees ner veneR Deefheleg Deeieeceer YeJeeW kees Yeer meeLe&ke efkeee nw~ Deehekes eje egieeefo leerLe&Yetefce DeeesOee ceW efkeee
ieee en ceneve keee& egieeW leke pewve mebmke=efle kes OJepe kees henjelee jnsiee, Ssmee nceW efJeeeme nw~
-kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceerpeer

(4)
Debke-12
mecheeokeere....
pewveOece& keer Debleje&<êre eYeeJevee kee cenlJehetCe& kesv
%eeveleerLe&-efMe[ea
-peerJeve ekeeMe pewve (eyebOe mecheeoke)
ceneje^ eevle ceW vees he ceW GYejs %eeveleerLe&-efMe[ea kee
veece Fleveer MeerIelee mes ueesieeW kes cegBn hej Dee peeSiee, Fmekeer
keesF& keuhevee veneR kej mekelee Lee~ ceQves Fme leerLe& kes GodYeJe kes
efJe<ee ceW peye %eeve efkeee lees helee euee efke Fmekes heers efkevekee
meceefhe&le eesieoeve nw~
ceefnueeDeeW kes GlLeeve kes efueS keee&jle Ske keeshejieebJe keer
mebmLee nw-Deefjnble ceefnuee eefleeve! MegDeele ceW meg.eer.
efJeMeueeleeF& iebieJeeue Fme mebmLee kee levceelee kes meeLe osKeYeeue
kejleer Leer~ eefleeve keer ceefnueeDeeW ves eke<e&lee mes DevegYeJe
efkeee efke keeshejieebJe-efMe[ea jes[ hej nj Oece& kee cebefoj yevee
ngDee nw efkevleg mes Debleje&êre mLeeve hej kesJeue pewveOece& kee
cebefoj veneR Lee~ Dehevee pewveOece& kee PeC[e Yeer eneB uenjeS,
keg ve keg eneB yeves, Fve YeeJeveeDeeW mes efeblee ceW Les~
Ske efove meg. eer efJeMeueeleeF& iebieJeeue, eerceleer esceeyeeF&
peer yepe Deewj keg ceefnueeSB veeefmeke kes eer jepesv ke=ceej
heeCeer (jepeeYeeT peer heeCeer) kes heeme Fme eespeske kees
ueskej Deees Deewj Gvemes kene efke Deehe kesJeue Deheveer Deesj mes
Fbpeerefveeefjbie Deewj Deeefke&skedme keer meefJe&me oW~ GvneWves en
cebpetj kej efueee~ en yeele meved 2001 keer nw~ Fmekes yeeo
meYeer meome 5-6 yeej jepeeYeeT peer kes heeme DeeS Deewj Deehe
ner eespeske Deeies ye{eJeW Ssmee kene~ jepeeYeeT peer kee nefmleveehegj
mes efJeMes<e mebyebOe meved 1994-1995 Lee~ hejcehetpe %eeveceleer
ceeleepeer kees jepeeYeeT peer ves Dehevee cetue ieg ceevee nw~
ieefCeveer %eeveceleer YeeceC[ue ceneje^ kes Jes meefee meome
nQ~ GvneWves Deefjnble ceefnuee eefleeve kes eerceleer efJeMeueeleeF&
iebieJeeue Deewj esceeyeeF& peer yepe keer Fme yeele kees efoMee osves
kee ceve yevee efueee~ Gvekes meeceves meJe&eLece ceeleepeer kee
esnje meeceves Deeee~ ceve ceW en efJeeeme nes jne Lee efke
ceeleepeer pej Fme yeele kees eesie cenlJe oWieer~ eesieeeesie mes
meved 2002 ceW %eeveceleer YeeceC[ue keer Deesj mes ceeleepeer kes
GheosMe SJeb esjCee yeves ngS eeeie leerLe&#es$e hej jepeeYeeT
Debke-12
heeCeer heefjJeej eje heet&<eCe heJe& ceW FvOJepe efJeOeeve

kejves kee efveefele ngDee~ leYeer heeCeer peer ves ceve ceW en
efveee kej efueee efke ceeleepeer kes meeceves efMe[ea eespeske jKee
peees~ GvneWves Deefjnble ceefnuee eefleeve kes esceeyeeF& peer yepe
mes mebheke& kejkes eespevee yeleeF&~ GvneWves Yeer heg$e eer DeesceekeeMe
peer yepe kes meeLe eee& kejkes Gvekees jepeeYeeT peer kes meeLe
eeeie Yespe efoee~ ceeleepeer kes meeLe eeeie ceW e%eeeceCeer
Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer Deewj #eguueke eer ceesleermeeiej
peer Yeer Les~ Gvekes meeceves ner hetpe ceeleepeer mes eee& ngF&~
eboveeceleer ceeleepeer ves kene, yeveeDees, yeveeDees, hetje nefmleveehegj
Deehekes meeLe nw~
YeejleJe<e& ceW leerLeeX kes efJekeeme keer e=BKeuee hetpe ceeleepeer
kes efveoxMeve ceW DeefJejue eue jner nw~ Ske hetje nesles-nesles ner
otmejs keer veeRJe he[ peeleer nw efkevleg ceeleepeer kes veece kee keesF&
leerLe& veneR yevee~ mJeeb ceeleepeer Yeer Fme he#e ceW veneR nw,
uesefkeve YeeeW kes mvesn-Yeefe keer peerle ngF& Deewj %eeveleerLe&
en meeLe& veece mes en leerLe& yeve jne nw~ hetje nefmleveehegj
Deehekes meeLe nw~ es ceeefce&ke Meyo yesno mener meeefyele ngS~
en $eeee ncesMee ner esjCee Je yeue eoeve kejleer jner~
henues lees ceeleepeer kes DeeMeerJee&o mes meeJeueer efJenerj veeefmeke
jemles kes kee@ve&j hej peien kee eeve ngDee~ peceerve ceeefueke
kes meeLe eee& kejkes SeerceW kejvee efveefele ngDee, uesefkeve
Gmes Gme mecee leerve ueeKe hees Gmeer efove osvee Lee~ efhej
hejer#ee keer Ie[er DeeF&~ efhej ceeleepeer kee mcejCe Deewj DeeMeerJee&o
keece Deees~ Gvekes eYeeJe mes eer hetueebo peer heeC[s-keeshejieebJe
meeceves Dee iees~ GvneWves legjble ner leerve ueeKe hees os efoes
Deewj SeerceW nes ieee~
Oeerjs-Oeerjs ^mer yeveeves kee keece jepeeYeeT peer ves Meg
efkeee~ nj ^mer mes Ske ueeKe hees uesvee lee ngDee~ Fme
keece ceW DeYeekegceej peer keemeueerJeeue Deewj efJeMes<ele: pecceveueeue
peer keemeueerJeeue FvneWves leve-ceve-Oeve mes en eespeske Ke[e
(5)
kejves keer "eve ueer~ Fme ekeej eespeske Deeies ye{lee ieee~ meved
2004 ceW Ske Ske[ peceerve Kejero ueer ieF&~ keg efove yeeo
Lees[er peceerve Gmemes ner Deewj ueer ieF&~
meved 2005 ceW ceeleepeer kes hejceYee mebIeheefle ueeuee eer
ceneJeerj emeeo pewve-efouueer keer Deesj mes YeieJeeve heee&veeLe keer
15 heg heeemeve eeflecee efMe[ea hengBe ieF&~
mecee yeerlelee ieee~ hetpe ceeleepeer mes Fme eespeske kees
neLe ceW uesves keer efJeveleer yeej-yeej keer pee jner Leer efkevleg GvneWves
kene nceW eLece ceebieerlegbieer peer kee eespeske hetje kejvee nw~ efhej
Yeer nce eeeme kejles jnWies~ oesveeW meeLe-meeLe eueWies~
meved 2011 kee heet&<eCe heJe& Dee ieee~ jepeeYeeT peer
heefjJeej kes meeLe nefmleveehegj iees Les~ JeneB Deewjbieeyeeo kes eer
jepeceue peer keemeueerJeeue kes ceeOece mes eer megYee<eebo peer
kesMejebo peer meent peer-peeuevee JeeueeW mes YeW ngF&~ Gvemes
DeefleLeer YeJeve kee efMeueeveeme kejves kees kene, GvneWves cebpetj
efkeee~ ceeleepeer keer Dee%ee mes keceue cebefoj keer efpeccesoejer
YeeF& peer kece&eesieer eer jefJev kegceej peer ves jepeeYeeT peerheeCeer heefjJeej kees os oer~ heeCeer heefjJeej ves Yeer Gmes men<e&
mJeerkeej kej efueee~
Gvekes megheg$e Fbpeer. eer ceneJeerj kegceej heeCeer SJeb
Deeefke&ske, eer mebpee peer kes efveoxMeve ceW Ske megboj keceue
cebefoj Deekeej uesves pee jne nw~ Ske Ssmee leerLe& pees efke ve kesJeue
pewveerYeeF& efkevleg nj Yeejleere kes efueS esjCeeoeeer nesiee~ efMe[ea
ceW Deeves Jeeues pewve-Depewve nj ee$eer Fme leerLe& kes oMe&ve kejkes
pewveOece& keer ceefncee peeve mekeWies~
%eeveleerLe& eespeske keer vees Gcebie mes leweejer Meg ngF&~
meved 2011 ceW 4 efomecyej kees efMeueeveeme kee cegntle& efveefele
ngDee~ pecyeterhe-nefmleveehegj kes vees heer"eOeerMe mJeefmleeer jefJevkeerelf e&
peer mJeeceer peer kes efveoxMeve ceW %eeveleerLe& mLeue hej yengle ner
YeJelee mes efMeueeveeme meceejesn mecheVe ngDee~ heejme ewveue
kes ceeOece mes meerOee emeejCe efkeee ieee~ mechetCe& YeejleJe<e& ceW
%eeveleerLe& heefjee kees eehle ngDee~ Deemeheeme kes meeOeceea yebOegDeeW
kees %eeveleerLe& meekeej neslee ngDee vepej Deeves ueiee~ YeeJeveeSB
peg[ leer ieF~ keejJeeb ye{lee ieee Deewj hetpe ceeleepeer SJeb mebIe keer
esjCee Deewj efveoxMeve ceW efo. 15 ceF& 2013 mes 20 ceF& 2013 kes
MegYecegntle& hej GheeOeee cegevf e eer ceebkemeeiej peer cenejepe SJeb
kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerelf e& mJeeceer peer kes meeefVeOe
ceW Fme leerLe& keer jeêr e mlej hej OetceOeece kes meeLe hebekeueeCeke
eeflee ceneslmeJe SJeb cenecemlekeeefYe<eske mecheVe ngDee~
YeefJe<e ceW en leerLe& DeekeeMe keer TBeeFeeW kees gS Deewj
Fme leerLe& kes oMe&ve kejkes efvele ner npeejeW npeej ee$eer meceioMe&ve
keer eeefhle kejW, ener YeieJeeve heee&veeLe mes cebieue eeLe&vee nw~
pecyeterhe ceW YeieJeeve DeeefoveeLe hebekeueeCeke eeflee (ueIeg) mecheVe

pecyeterhe-nefmleveehegj ceW YeieJeeve DeeefoveeLe efpeveefyecye hebekeueeCeke eeflee (ueIeg) kee Deeeespeve efleefLe-JewMeeKe Meg.
$eeesoMeer mes pes ke=. le=leeree DeLee&led efoveeBke 23 ceF& mes 27 ceF& 2013 leke meevebo mecheVe ngDee~ hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer
ceeleepeer kes meeefVeOe ceW mecheVe Fme eeflee ceneslmeJe ceW efJeMes<ehe mes 3-3 heg Gegbie YeieJeeve Yejle SJeb yeengyeueer keer eefleceeSb
eefleefle keer ieF~ Ge eefleceeSB leerLekej pevceYetefceeeW kes efJekeeme kes ece ceW leerLekejeW keer Meeele pevceYetefce DeeesOee ceW Yejleyeengyeueer eWke hej veJeefveefce&le efpevecebefoj ceW efJejepeceeve kejves kes efueS eefleefle keer ieF&~ DeeesOee ceW Yejle-yeengyeueer eWke hej
cebefoj efvecee&Ce, eeflecee efvecee&Ce SJeb eeflee ceneslmeJe kee mecetee hegCe eer jepekegceej pewve-eerceleer MeebefleosJeer pewve, [eueeriebpeueKeveT heefjJeej ves Deefpe&le efkeee~ eeflee ceneslmeJe ceW meewOece& Fv-FveCeer yeveves kee meewYeeie eer Jeerj kegceej pewve-eerceleer
Mewueer pewve ves eehle efkeee~ YeieJeeve kes ceelee-efhelee eer jepekegceej pewve-eerceleer Meebefle osJeer pewve yeves Je Oevekegyesj eer heJeve pewveeerceleer cecelee pewve, F&Meeve Fv-FveCeer eer Depee kegceej pewve-eerceleer efMeuheer pewve Je Deve Fv-FveefCeeeW ceW eer megMeerue
kegceej pewve-eerceleer eYee pewve, eer megYee<eebo pewve-eerceleer meg<ecee pewve-efkewleveiej-ueKeveT, eerceleer ieerlee pewve, eer efovesMe
kegceej pewve-eerceleer jeOee pewve, eer efJepee pewve-eerceleer jefMce pewve Deeefo eeuegDeeW ves ceneslmeJe ceW Yeeie ueskej hegCe Deefpe&le
efkeee~ Ge eeflee ceneslmeJe eefleeeee& heb. eJeerCeebo pewve SJeb heb. efJepee kegceej pewve-pecyeterhe eje kegMeueleehetJe&ke mecheVe
kejeee ieee~
(6)
Debke-12
05278-232308
Debke-12
09411025124, 09457817324,
09450349160
(7)
eewonJeW leerLekej YeieJeeve DevevleveeLe kee heefjee

-ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer
Oeelekeer Keb[ erhe kes hetke& ces mes Gllej keer Deesj Deefj<hegj veiej cesb heodcejLe jepee jepe kejlee Lee~ efkemeer efove Gmeves
mkeebheYe efpevesv kes meceerhe peekej kebovee Yeefe Deeefo kejkes Oece&esheosMe megvee Deewj efkeje nes oer#ee }s }er~ ieejn Debieheer
meeiej kee heejieeceer neskej leerLe&bkej heke=efle kee yevOe efkeee~ Devle cesb me}sKevee mes cejCe kej Deegle mkeie& kes heg<heesllej efkeceeve
cesb Fvheo heehle efkeee~
hebekeueeCeke kewYeke-Fme pecyeterhe kes oef#eCe Yeejle keer DeeesOee veiejer cesb F#edkeekegkebMeer efmebnmesve cenejepe jepe kejles
Les, Gvekeer cenejeveer kee veece peeMeecee Lee~ keeefle&ke ke=<Ce heefleheoe kes efove ken Deeglesv jeveer kes ieYe& cesb DekeleerCe& ngDee~ veke
ceen kes yeeo pes ke=<Ce eoMeer kes efove heg$e GlheVe ngDee~ Fv ves heg$e kee veece DevevleveeLe jKee~ Yeiekeeve kees jepe kejles
ngS hevn }eKe ke<e& yeerle iees leye Ske efove Gukeeheele osKekej Yeiekeeve efkeje nes iees~ Yeiekeeve oskeesb eje efveefce&le hee}keer hej
mekeej neskej menslegke keve cesb iees leLee pes ke=<Ce eoMeer kes efove Ske npeej jepeeDeesb kes meeLe oeref#ele nes iees~ odcemLeekemLee
kes oes ke<e& yeerle peeves hej ew$e ke=<Ce Deceekemee kes efove keske}%eeve GlheVe nes ieee~ Devle cesb meccesoefMeKej hej peekej Ske ceen kee
eesie efvejesOe kej n npeej Ske meew cegefveeesb kes meeLe ew$e ke=<Ce Deceekemee kes efove hejceheo kees heehle kej ef}ee~
YeieJeeve DevebleveeLe peerJeve oMe&ve
pevceYetefce-DeeesOee (G.he.)
cenejepe eEmenmesve
ceelee
- cenejeveer peeMeecee
#eef$ee
iees$e
- keeMehe
F#Jeekeg
osnJeCe& - lehle mJeCe& meo=Me
mesner
Deeeg
- leerme }eKe Je<e&
oes meew neLe
ieYe&
- keee|leke ke=.1
pes ke=.12
lehe
- pes ke=. 12
menslegke Jeve
oer#ee Je=#e - heerhe} Je=#e
meekesle hegj kes jepee efJeMeeKe eje (Keerj) kesJe}%eeve Jeve SJeb Je=#e-menslegke Jeve SJeb heerhe} Je=#e
ew$e ke=. DeceeJeme
cees#e
- ew$e ke=. DeceeJeme
mecceso efMeKej heJe&le
meceJemejCe ceW elege|JeOe mebIe
ieCeOej
- eer pee Deeefo 50
cegevf e
- deeme" npeej
ieefCeveer
- Deee|ekee meJe&eer
Deee|ekee - Ske }eKe Dee" npeej
eeJeke
- oes }eKe
eeefJekee - eej }eKe
efpeveMeemeve e#e - efkevvej osJe
e#eer
- Devebleceleer osJeer
YeieJeeve DevevleveeLe Jele&ceeve Jeerj efve.meb. 2539 mes meele meeiej 65,86,539 Je<e& hen}s cees#e ieS nQ~
efhelee
JeCe&
JebMe
efevn
DeJeieenvee
pevce
oer#eeJeve
heLece Deenej
kesJe}%eeve
cees#emLe}
DeIe&-Deef[uue bo
pe} iebOeeefoke DeIe&, ef}ee Yej Lee} ceW~ %eeveceleer efveefOe nsleg, pepetB $eekee} ceW ~~
YeJe Devleke eer efpeve, Devevle heo kees pepetB~ jesieMeeske Yee veeMe, menpe efvepe megKe YepetB~~
eR eerDevevleveeLeleerLekejee DeveIe&heoheehlees DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
(8)
Debke-12
e L e
e si e
e
g
e
e ev
leerLekej, eeJeleea Deewj keeceosJe heo kes Oeejer
eer MeebefleveeLe YeieJeeve

(pes ke=. elego&Meer, 7 petve 2013 kees YeieJeeve MeebefleveeLe kes pevce-lehe SJeb
efveJee&CekeueeCeke kes Gheue#e ceW efJeMes<e emlegle)
emlegefleieefCeveerecegKe Deeefe&kee %eeveceleer

Jele&ceeve eewyeermeer kes meesuenJeW leerLekej YeieJeeve Meebelf eveeLe,
me$enJeW leerLekej YeieJeeve kegbLegveeLe SJeb DeejnJeW leerLekej YeieJeeve
DejveeLe kes ieYe&-pevce-lehe Deewj %eeve es eej-eej keueeCeke
nefmleveehegj keer heeJeve Oejleer hej ngS leLee meyemes cenJehetCe& yeele
en nw efke es leerveeW ner ceneheg<e leerLekej nesves kes meeLe ner meeLe
eeJeleea Deewj keeceosJeheo kes Yeer Oeejer ngS nQ~ Gvekee mebef#ehle
heefjee Fme ekeej nwYeieJeeve MeebefleveeLe kee peerJeve heefjeekegpeebieue osMe keer nefmleveehegj jepeOeeveer ceW kegJebMeer
jepee efJeemesve jepe kejles Les~ Gvekeer jeveer kee veece SsjeJeleer
Lee~ YeieJeeve MeebefleveeLe kes ieYe& ceW Deeves kes n cenerves henues mes
ner Fv keer Dee%ee mes nefmleveehegj veiej ceW ceelee kes Deebieve ceW
jlveeW keer Je<ee& nesves ueieer Deewj eer, er, Oe=efle Deeefo osefJeeeB ceelee
keer mesJee ceW lelhej nes ieF~ YeeoeW Jeoer mehleceer kes efove YejCeer
ve#e$e ceW jeveer ves ieYe& OeejCe efkeee~ Gme mecee mJeie& mes osJeeW ves
Deekej leerLekej ceneheg<e kee ieYe&keueeCeke ceneslmeJe ceveeee
Deewj ceelee-efhelee keer hetpee keer~
veJe ceeme Jeleerle nesves kes yeeo jeveer SsjeosJeer ves pes
ke=<Ce elego&Meer kes efove eele:keeue kes mecee leerve ueeske kes
veeLe Ssmes heg$ejlve kees pevce efoee~ Gmeer mecee eej ekeej
kes osJeeW kes eneB mJeeb ner efyevee yepeees MebKeveeo, Yesjerveeo,
efmebnveeo Deewj IeCeveeo nesves ueies~ meewOecexv SsjeJele neLeer
hej e{kej FveCeer Deewj DemebKe osJeieCeeW meefnle veiej ceW
Deeee leLee YeieJeeve kees megcesheJe&le hej ues peekej pevceeefYe<eske
ceneslmeJe ceveeee~ DeefYe<eske kes Devevlej YeieJeeve kees DeveskeeW
JeeeuebkeejeW mes efJeYetef<ele kejkes Gvekee MeebefleveeLe en veece
jKee~ Fme ekeej YeieJeeve kees nefmleveehegj Jeeheme ueekej
ceelee-efhelee kees meeQhekej hegvejefhe eneB pevcekeueeCeke ceneslmeJe
ceveekej Deevebo veeceke veeke kejkes Deheves-Deheves mLeeve hej
eues iees~
YeieJeeve keer Deeeg Ske ueeKe Je<e& keer Leer, Mejerj
Debke-12
eeueerme Oeveg<e TBee Lee, megJeCe& kes meceeve keebefle Leer,

OJepee, leesjCe, MebKe, ee Deeefo Ske npeej Dee" MegYe
efevn Gvekes Mejerj ceW Les~ GvneR efJeemesve keer eMemJeleer
jeveer kes eeeegOe veece kee Ske heg$e ngDee~ osJekegceejeW kes
meeLe eer[e kejles ngS YeieJeeve MeebefleveeLe Deheves ess YeeF&
eeeegOe kes meeLe-meeLe Je=ef kees eehle nes jns Les~ YeieJeeve
keer eewJeve DeJemLee Deeves hej Gvekes efhelee ves kegue, he,
DeJemLee, Meerue, keebefle Deeefo mes efJeYetef<ele Deveske keveeDeeW
kes meeLe Gvekee efJeJeen kej efoee~
Fme lejn YeieJeeve kes peye kegceej keeue kes heeerme
npeej Je<e& Jeleerle nes iees, leye cenejepe efJeemesve ves GvnW
Dehevee jepe mecehe&Ce kej efoee~ ece mes Geceesece YeesieeW kee
DevegYeJe kejles ngS peye YeieJeeve kes heeerme npeej Je<e& Deewj
Jeleerle nes iees, leye Gvekeer DeeegOeMeeuee ceW eeJeleea kes JewYeJe
kees eie kejves Jeeuee eejlve GlheVe nes ieee~ Fme ekeej ee
kees Deeefo ueskej eewon jlve Deewj veJeefveefOeeeB eie nes ieF~ Fve
eewon jlveeW ceW ee, $e, leueJeej Deewj oC[ es DeeegOeMeeuee
ceW GlheVe ngS Les, keeefkeCeer, ece& Deewj et[eceefCe eerie=n ceW eke
ngS Les, hegjesefnle, mesveeheefle, mLeheefle Deewj ie=nheefle nefmleveehegj ceW
efceues Les Deewj eer, iepe leLee Dee efJepeeeOe& heJe&le hej eehle ngS
Les~ veew efveefOeeeB Yeer hegCe mes esefjle ngS FveW kes eje veoer Deewj
meeiej kes meceeiece hej ueekej oer ieF& LeeR~
eejlve kes eke nesves kes yeeo YeieJeeve ves efJeefOeJeled
efoefiJepee kejkes n KeC[ kees peerlekej Fme Yejle#es$e ceW
Ske$e Meemeve efkeee Lee~ peneB hej mJeeb YeieJeeve MeebefleveeLe
Fme he=LJeer hej epee kee heeueve kejves Jeeues Les, JeneB kes megKe Deewj
meewYeeie kee keee JeCe&ve efkeee pee mekelee nw ? Fme ekeej
eeJeleea kes meeceepe ceW YeieJeeve keer eeveJes npeej jeefveeeB
LeeR~ yeeerme npeej cegkegye jepee Gvekeer mesJee kejles Les Deewj
yeeerme e#e ncesMee eecejeW kees {gjeee kejles Les~ eeJeefle&eeW kes
mee{s leerve kejes[ yebOeg kegue neslee nw~ De"ejn kejes[ Iees[s,
(9)
eewjemeer ueeKe neLeer, leerve kejes[ Gece Jeerj, DeveskeeW kejes[

efJeeeOej Deewj De"emeer npeej cues jepee nesles nQ~ eeveJes
kejes[ eece, heenej npeej veiej, meesuen npeej Kes, eewyeerme
npeej keJe&, eej npeej cebye Deewj De[leeueerme npeej heeve
nesles nQ Fleeefo DeveskeeW JewYeJe nesles nQ~
eer, hegjesefnle, mesveeheefle, mLeheefle, ie=nheefle, iepe Deewj
Dee es meele peerefJele jlve nQ SJeb $e, Deefme, oC[, ee,
keeefkeCeer, efebleeceefCe Deewj ece& es meele jlve efvepeeaJe nesles nQ~
keeue, cenekeeue, heeC[g, ceeveJe, MebKe, hee, vewmehe&,
eEheieue Deewj veeveejlve es veew efveefOeeeB nQ~ es ece mes $e+leg kes
eesie JeeW, Yeepeve, Oeeve, DeeegOe, Jeeefo$e, Jee, nce&,
DeeYejCe Deewj jlvemecetneW kees efoee kejleer nQ~
efoJehegj, jlve, efveefOe, mewve, Yeespeve, Yeepeve, Meee,
Deemeve, Jeenve Deewj veee es eeJeefle&eeW kes oMeebie Yeesie nesles
nQ~
Fme ekeej mebKeele npeej heg$e-hege$f eeeW mes Jese
f le YeieJeeve
MeebefleveeLe eeJeleea kes meeceepe kees eehle kej oMe ekeej kes
YeesieeW kee GheYeesie kejles ngS megKe mes keeue Jeleerle kej jns Les~
YeieJeeve MeebefleveeLe leerLekej Deewj eeJeleea nesves kes meeLe-meeLe
keeceosJe heo kes Oeejke Yeer Les~
peye YeieJeeve kes heeerme npeej Je<e& meeceepeheo ceW
Jeleerle nes iees, leye Ske mecee Deuebkeejie=n kes Yeerlej Deuebkeej
OeejCe kejles ngS GvnW ohe&Ce ceW Deheves oes eefleefyecye efoKeeF&
efoes~ Gmeer mecee GvnW Deelce%eeve GlheVe nes ieee Deewj hetJe& pevce
kee mcejCe Yeer nes ieee~ leye YeieJeeve mebmeej, Mejerj Deewj YeesieeW
kes mJehe kee efJeeej kejles ngS efJeje nes iees~ Gmeer mecee
ueewkeebefleke osJeeW ves Deekej DeveskeeW mlegefleeeW mes mlegefle hetpee keer
Devevlej meewOece& Deeefo Fv meYeer osJeieCeeW kes meeLe GheefmLele nes
iees~ YeieJeeve ves veejeeCe veece kes heg$e kee jepeeefYe<eske kejkes
meYeer keggefcyeeeW kees eLeeeesie GheosMe efoee~
Devevlej Fv ves YeieJeeve kee oer#eeefYe<eske kejkes
meJee&Le&emf eef veece keer heeuekeer ceW efJejepeceeve kejkes nefmleveehegj
veiej kes meneece Jeve ceW eJesMe efkeee~ Gmeer mecee pes ke=<Ce
elegoM& eer kes efove YejCeer ve#e$e ceW yesuee kee efveece ueskej YeieJeeve
ves hebecegef ueese kejkes vece: efmesYe: kenles ngS mJeeb
pewvesejer oer#ee enCe kej ueer Deewj mechetCe& heefjen kee leeie
kejkes Oeeve ceW efmLej nesles ner ceve:hee&e%eeve eehle kej efueee~
cebefojhegj kes jepee megefce$e ves YeieJeeve MeebefleveeLe kees Keerj
kee Deenej oskej hebeeee& JewYeJe kees eehle efkeee~ Fme ekeej
(10)
Devegece mes leheejCe kejles ngS YeieJeeve kes meesuen Je<e& Jeleerle
nes iees~
YeieJeeve MeebefleveeLe meneeceJeve ceW vebeeJele& Je=#e kes veeres
heekeemeve mes efmLele nes iees Deewj heew<e Megkeue oMeceer kes efove
Devleceg&ntle& ceW oMeJeW iegCemLeeve ceW ceesnveere kece& kee veeMekej
yeejnJeW iegCemLeeve ceW %eeveeJejCe, oMe&veeJejCe Deewj Devlejee kee
meJe&Lee DeYeeJe kejkes lesjnJeW iegCemLeeve ceW hengBekej kesJeue%eeve
mes efJeYetef<ele nes iees Deewj GvnW Ske mecee ceW ner mechetCe&
ueeskeeueeske mhe efoKeves ueiee~ henues YeieJeeve ves eejlve mes
n KeC[ he=LJeer kees peerlekej meeceepeheo eehle efkeee Lee, Deye
YeieJeeve ves Oeeveee mes efJee ceW Ske$e jepe kejves Jeeues
ceesnjepe kees peerlekej kesJeue%eeveheer meeceepe ue#ceer kees eehle
kej efueee~ Gmeer mecee Fv keer Dee%ee mes kegyesj ves efoJe
meceJemejCe keer jevee kej oer~
en meceJemejCe he=LJeerleue mes heeBe npeej Oeveg<e TBee
Lee, Fme he=LJeerleue mes Ske neLe TBeeF& mes ner Fmekeer meeref{eeB
eejbYe nes ieF& LeeR~ es meeref{eeB Ske-Ske neLe keer LeeR Deewj
yeerme npeej eceeCe LeeR~ en meceJemejCe ieesueekeej jnlee nw~
FmeceW meyemes henues Oetefuemeeue kes yeeo eejeW efoMeeDeeW ceW eej
ceevemlebYe nQ, ceevemlebYeeW kes eejeW Deesj mejesJej nQ, hegve:
eLeceYetefce-ewleeemeeoYetefce nw~ Fmekes yeeo efvece&ue peue mes
Yejer heefjKee nw, efhej heg<heJeeefkee (ueleeJeve) nQ Gmekes Deeies
henuee kees nw, Gmekes Deeies oesveeW Deesj mes oes-oes veeeMeeueeSB
nQ, Gmekes Deeies otmeje DeMeeske, Deece, ebheke Deewj mehleheCe&
kee Jeve nw, efpemekee veece GheJeveYetefce nw~ Gmekes Deeies Jesefokee
nw, leovevlej OJepeeDeeW keer hebefeeeB nQ, efhej otmeje kees nw,
Gmekes Deeies Jesefokee meefnle keuheJe=#eeW kee Jeve nw, Gmekes yeeo
mlethe, mletheeW kes yeeo cekeeveeW keer hebefeeeB nQ, efhej mheefke
ceefCecee leermeje kees nw Gmekes Yeerlej ceveg<e, osJe Deewj
cegefveeeW keer yeejn meYeeSB nQ~ Fme ekeej Fme meceJemejCe ceW
Dee" YetefceeeB nQ, eej hejkeess nQ Deewj heeBe JesefoeeB nQ~
leovevlej heeref"kee nw~ Fme heeref"kee ceW leerve keveer nQ Gve hej
e{ves kes efueS meeref{eeB nQ~ eLece keveer hej Oece&ee nQ,
efleere keveer hej Dee" ceneOJepeeSB SJeb leermejer keveer hej
iebOekeger nw~ Fmekes DeeYeeie hej keceueemeve hej eej Debiegue
DeOej ner Den&vle osJe efJejepeceeve jnles nQ~ YeieJeeve hetJe& ee
Gej keer Deesj cegBn kej efmLele jnles nQ efhej Yeer DeefleMee
efJeMes<e mes eejeW efoMeeDeeW ceW ner YeieJeeve kee cegBn efoKelee
jnlee nw~ meceJemejCe ceW eejeW Deesj eoef#eCee kes ece mes
Debke-12
henues kees"s ceW ieCeOej Deewj cegefveieCe, otmejs ceW keuheJeeefmeveer

osefJeeeB, leermejs ceW Deeefe&keeSB Deewj eeefJekeeSB, eewLes ceW peesefle<eer
osJeebieveeSB, heeBeJeW ceW Jevlej osJeebieveeSB, "s ceW YeJeveJeemeer
osJeebieveeSB, meeleJeW ceW YeJeveJeemeer osJe, Dee"JeW ceW Jeblej osJe,
veJeceW ceW peesefle<eer osJe, omeJeW ceW keuheJeemeer osJe, ieejnJeW ceW
eeJeleea Deeefo ceveg<e Deewj yeejnJeW ceW heMeg yew"les nQ~
YeieJeeve kes meceJemejCe ceW eeeegOe kees Deeefo ueskej
eerme ieCeOej Les~ yeeme" npeej cegefveieCe, mee" npeej leerve
meew Deeefe&keeSB, oes ueeKe eeJeke Deewj eej ueeKe eeefJekeeSB,
DemebKeele osJe-osefJeeeB Deewj mebKeeleeW efleee Les~ Fme ekeej
yeejn ieCeeW kes meeLe-meeLe YeieJeeve ves yengle keeue leke Oece& kee
GheosMe efoee~
peye YeieJeeve keer Deeeg Ske ceen Mes<e jn ieF&, leye Jes
meccesoefMeKej hej Deees Deewj efJenej yebo kej Deeue eesie ceW
efJejepeceeve nes iees~ pes ke=<Ce elego&Meer kes efove YeieJeeve
elegLe& MegkeueOeeve kes eje eejeW DeIeeefleee keceeX kee veeMe kej
Ske mecee ceW ueeske kes DeeYeeie hej peekej efJejepeceeve nes iees~
Jes efvele, efvejbpeve, ke=leke=le efme nes iees~ Gmeer mecee Fveefo
eej ekeej kes osJeeW ves Deekej efveJee&CekeueeCeke keer hetpee keer
Deewj Debeflece mebmkeej kejkes Yemce mes Deheves ueuee Deeefo GeceebieeW
kees heefJe$e kej mJe-mJe mLeeve kees eues iees~
es MeebefleveeLe YeieJeeve leerLekej nesves mes yeejnJeW YeJe hetJe&
jepee eer<esCe Les Deewj cegefve kees Deenejoeve osves kes eYeeJe mes
YeesieYetefce ceW iees Les, efhej osJe ngS, efhej efJeeeOej ngS, efhej osJe
ngS, efhej yeueYe ngS, efhej osJe ngS, efhej JeeeegOe eeJeleea
ngS, Gme YeJe ceW FvneWves oer#ee ueer Leer Deewj Ske Je<e& kee eesie
OeejCe kej Ke[s nes iees Les, leye Fvekes Mejerj hej ueleeSB e{
ieF& LeeR, meheeX ves Jeeceer yevee ueer Leer, heef#eeeW ves IeeWmeues yevee efuees
Les Deewj es JeeeegOe cegefvejepe Oeeve ceW ueerve jns Les, Devevlej
Denefcev ngS, efhej cesIejLe jepee ngS, Gme YeJe ceW FvneWves oer#ee
ueskej Ieesj leheejCe kejles ngS meesuenkeejCe YeeJeveeDeeW kee
efebleJeve efkeee Lee Deewj Gmekes eYeeJe mes leerLekej eke=efle kee yebOe
kej efueee Lee, efhej JeneB mes meJee&Le&efmeef ceW Denefcev ngS, efhej
JeneB mes Deekej peiele kees Meebefle eoeve kejves Jeeues meesuenJeW
leerLekej, yeejnJeW keeceosJe Deewj hebece eeJeleea Ssmes MeebefleveeLe
YeieJeeve ngS~
GejhegjeCe ceW eer iegCeYe mJeeceer kenles nQ efke Fme
mebmeej ceW Deve ueesieeW keer yeele peeves oerefpeS, eer MeebefleveeLe
efpevesv kees es[kej YeieJeeve leerLekejeW ceW Ssmee keewve nw efpemeves
Debke-12
hetJe& kes yeejn YeJeeW ceW mes eleske YeJe ceW yengle Yeejer Je=ef eehle
keer nes? FmeefueS ns efJeeved ueesieeW! eefo legce Meebefle eenles nes lees
meyemes Gece Deewj meyekee Yeuee kejves Jeeues eer MeebefleveeLe efpevesv
kee efvejvlej Oeeve kejles jnes~ ener keejCe nw efke Deepe Yeer
YeJepeerJe Meebefle keer eeefhle kes efueS eer MeebefleveeLe YeieJeeve keer
DeejeOevee kejles nQ~
heg<heoble leerLekej mes ueskej meele leerLekejeW leke Gvekes
leerLe&keeue ceW Oece& keer Jegefefe ngF& Dele: Oece&veeLe leerLekej kes
yeeo heewve heue kece leerve meeiej leke Oece& keer hejcheje
DeJegefVehe mes eueleer jner~ Devevlej heeJe heuekeeue leke
Fme Yejle#es$e kes Deee&KeC[ ceW Oece& kee efJeso nes ieee DeLee&led
ngC[eJemeefhe&Ceer kes oes<e mes Gme heeJe heue eceeCekeeue leke oer#ee
uesves JeeueeW kee DeYeeJe nes peeves mes Oece&heer mete& Demle nes ieee
Lee, Gme mecee MeebefleveeLe ves pevce efueee Lee~ leye mes Deepe leke
Oece& hejcheje DeefJeefVehe mes eueer Dee jner nw~ FmeefueS
GejhegjeCe ceW eer iegCeYe mJeeceer kenles nQ efkeYeesieYetecf e Deeefo keejCeeW mes ve ngDee cees#eceeie& eeefhe
$e+<eYeveeLe Deeefo leerLekejeW kes eje hegve:-hegve: efoKeueeee ieee Lee
lees Yeer Gmes eefme DeJeefOe kes Devle leke ues peeves ceW keesF& Yeer meceLe&
veneR nes mekee, leovevlej pees Meebelf eveeLe YeieJeeve ves cees#eceeie& eie
efkeee, Jener Deepe leke DeKeC[he mes yeeOee jefnle euee Dee jne
nw~ FmeefueS Fme egie kes Deee ieg eer MeebefleveeLe YeieJeeve ner nQ
keeeWekf e Gvekes henues pees hevn leerLekejeW ves cees#eceeie& eueeee Lee,
Jen yeere-yeere ceW efJeve neslee peelee Lee~
Fme ekeej mes Fme nefmleveehegj veiejer ceW YeieJeeve MeebefleveeLe
kes ieYe&, pevce, lehe Deewj %eeve Ssmes eej keueeCeke ngS nQ en
yeele mhe nw leLee MeebefleveeLe ves DeeceJeve ceW oer#ee ueer SJeb
DeeceJeve ceW ner GvnW kesJeue%eeve GlheVe ngDee nw~ Ssmee keLeve
efleueeseheCCeefe SJeb GejhegjeCe oesveeW ner iebLeeW ceW mhe nw FmeefueS
en nefmleveehegj veiejer YeieJeeve Meebelf eveeLe kes eej keueeCekeeW mes
heefJe$e nes egkeer nw~
efpevekes Mejerj keer TBeeF& Ske meew mee" neLe Leer, pees
hebece eeJeleea Les Deewj yeejnJeW keeceosJe heo kes Oeejer Les, efpevekes
efnjCe kee efevn Lee, pees YeeoeW Jeoer mehleceer kees ceelee kes ieYe& ceW
Deees, pes Jeoer eewome kees pevce efueee Deewj pes Jeoer
eewome kees ner oer#ee enCe efkeee, heew<e Megkeuee oMeceer kes efove
kesJeue%eeveer ngS hegve: pes Jeoer eewome kees cegefeOeece kees
eehle ngS, Ssmes MeebefleveeLe YeieJeeve meowJe nce meyekees Meebefle
eoeve kejW~
(11)
mecekelJe eeefhle kes efueS heeBe ueefyOe

meyemes henues Deveeefo efceLeeef peerJe kees GheMece mecekelJe
ner GlheVe neslee nw~
ke<eeeheeng[ veeceke hejceeiece ceW kenles nQoMe&veceesnveere kece& kee GheMece kejves Jeeuee peerJe eejeW
ner ieefleeeW ceW peevevee eeefnS~ Jen peerJe efveece mes hebesefve,
meb%eer Deewj heee&hleke neslee nw~ Fvke, esCeerye Deeefo meJe&
vejkeeW ceW, meJe& ekeej kes YeJeveJeemeer osJeeW ceW, meJe&erhe Deewj
mecegeW ceW, Jeblej osJeeW ceW, mecemle peesefle<e osJeeW ceW, meewOece&
mJeie& mes ueskej veJe ewJeseke leke kes meJe& efJeceeveJeemeer osJeeW ceW,
DeeefYeeesie DeLee&led Jeenve Deeefo kegeflmele kece& ceW efveege Jeenve
osJeeW ceW, Gvemes efYeVe efkeefuJe<eke Deeefo Devegece leLee heeefj<eo
Deeefo Gece osJeeW ceW oMe&veceesnveere kece& kee GheMece neslee nw~1
YeeJeeLe&-meJe&erhe Deewj mecegeW ceW Fme Jeekee mes Ssmee
mecePevee efke {eF& erheJeleea mebKeele ee DemebKeele Je<e& keer
Deeeg Jeeues ieYe&pe ceveg<e Deewj efleeeeW kes eLeceesheMece mecekelJe
GlheVe kejves keer eesielee nw efkevleg Deeies erhe, mecegeW ceW eefo
eneb kes efleeeeW kees keesF& hetJe&YeJe kee Jewjer osJe G"ekej [eue osJes
lees Gve peerJeeW kes mecekelJe enCe keer eesielee nesleer nw~
OeJeueekeej mecekelJe kes efueS heebe ekeej keer ueefyOeeeW
kee efveheCe kejles nQ#eeesheMece ueefyOe, efJeMegef ueefyOe, osMevee ueefyOe, eeeesie
ueefyOe Deewj kejCe ueefyOe es heebe ueefyOeeeb nesleer nQ~ FveceW mes
henueer eej lees meeceeve nQ DeLee&led YeJe Deewj DeYeJe oesveeW
ekeej kes peerJeeW kes nesleer nQ efkevleg kejCeueefyOe mecekelJe nesves kes
mecee ner nesleer nw~2
#eeesheMeceueefyOe-hetJe& mebefele keceeX kes ceuehe heue kes
DevegYeeie mheOe&ke efpeme mecee efJeMegef kes eje eeflemecee Deveble
iegCenerve nesles ngS GoerjCee kees eehle efkeS peeles nQ, Gme mecee
#eeesheMece ueefyOe nesleer nw~
YeeJeeLe&-keceeX kes cewuehe pees %eeveeJejCeeefo mecetn Gvekee
DevegYeeie efpeme keeue ceW mecee-mecee DevebleiegCee ece mes Ielee
ngDee Goe kees eehle neslee nw Gme keeue ceW #eeesheMece ueefyOe
nesleer nw~
efJeMgeef ueefyOe-eeflemecee Deveble iegefCelenerve ece mes
Goerefjle DevegYeeie mheOe&keeW mes GlheVe ngDee meelee Deeefo MegYe keceeX
kes yebOe kee efveefceeYetle Deewj Demeelee Deeefo keceeX kes yebOe kee
efJejesOeer pees peerJe kee heefjCeece nw Gmes efJeMegef kenles nQ~ Gmekeer
eeefhle kee veece efJeMegef ueefyOe nw~
YeeJeeLe&-henueer #eeesheMece ueefyOe mes GlheVe ngDee pees peerJe
kes meelee Deeefo MegYe eke=efleeeW kes yebOeves kee keejCehe MegYe
heefjCeece Gmekeer pees eeefhle nw Jen efJeMegef ueefyOe nw keeeWefke
DeMegYe kece& kee DevegYeeie Ieves mes mebkeuesMe keer neefve Deewj Gmekes
efJehe#eer efJeMegef keer Je=ef nesvee mJeeYeeefJeke ner nw~
osMeveeueefyOe-n Je Deewj veJe heoeLeeX kes GheosMe kee
veece osMevee nw~ Gme osMevee mes heefjCele Deeeee& Deeefo keer
GheueefyOe kees Deewj Gheefo DeLe& kes enCe, OeejCe leLee efJeeejCe
keer Meefe kes meceeiece kees osMeveeueefyOe kenles nQ~
efJeMes<eeLe&-ueefyOemeej ceW kenles nQ efke-n Je Deewj
veJe heoeLeeX kee GheosMe osves Jeeues Deeeee& kee ueeYe efceuevee
osMeveeueefyOe nw DeLeJee Gvekes eje GheosefMele heoeLeeX kes OeejCe
kejves kee ueeYe nesvee en le=leere ueefyOe nw~ Deeeee&, GheeOeee
Deeefo n Jeeefo kee GheosMe kejves Jeeues nQ Gvekee pees efceuevee
nw Jener osMevee keer eeefhle nw DeLeJee efej Deleerle keeue ceW GheosefMele
heoeLe& kees OeejCe kejves kee ueeYe nesvee Jen osMevee ueefyOe nesleer
nw~ ieeLee ceW leg Meyo nw Gmemes en DeLe& mecePevee efke GheosMe
kejves JeeueeW mes jefnle vejke Deeefo heee&eeW ceW hetJe&YeJe ceW megvekej
OeejCe efkeee ngDee pees leJeeW kee DeLe& nw Gmekes mebmkeej kes yeue mes
meceioMe&ve keer eeefhle nesleer nw~ Ssmee eneb metef ele efkeee ieee nw~3
eeeesie ueefyOe-meJe& keceeX keer Glke= efmLeefle Deewj
Glke= DevegYeeie kees Ieele kejkes Deble:kees[ekees[er efmLeefle ceW Deewj
efmLeeveere DevegYeeie ceW DeJemLeeve kejves kees eeeesie ueefyOe
kenles nQ keeeWefke Fve DeJemLeeDeeW kes nesves hej kejCe DeLee&led
heebeJeeR kejCeueefyOe kes eesie YeeJe heees peeles nQ~
efJeMes<eeLe&-eneb hej DevegYeeie kees Ieele kejkes efmLeeveere
1. ieeLee 95, 96~ 2. OeJeuee heg. 6, he=. 203~ 3. mehleleJeeve$ewJeebleYet&leeefve les<eecegheosMekeje: DeeeeeexheeOeeeeoe:, les<eeb ueeYees
emleodo sMeveeeeefhle: ef ejeleerlekeeues Gheos efM eleheoeLe&OeejCeueeYees Jee me osM eveeueefy OeYe& J eef le leg Meyosv ees heosMekejef nles<eg veejkeeefo YeJes< eg
hetJe&YeJeegleOeeefjleleJeeLe&me mebmkeejyeueeled meceioMe&veeeefhleYe&Jeefle, Fefle meteles~ (ueefyOemeej ieeLee veb. 6, erkee)
(12)
Debke-12
DeJemLeeve kejvee, Ssmee kene nw~ Gmekee DeefYeeee en nw efke

Ieeefleee keceeX keer DevegYeeie Meefe uelee, oe, DeefmLe Deewj Mewue
meMe eej ekeej keer nesleer nw~
DeIeeefleee keceeX ceW oes efJeYeeie nQ-hegCe eke=eflehe Deewj
heeheeke=eflehe~ hegCe eke=efleeeW keer DevegYeeie Meefe ieg[, Keeb[,
Mekekej Deewj Dece=le kes meceeve nesleer nw Deewj heehe he DeIeeefleee
keceeX keer DevegYeeie Meefe veerce, keebpeerj, efJe<e Deewj neueenue kes
meceeve nerveeefOekelee kees efueS ngS nesleer nw~ eLeceesheMece mecekelJe
kes DeefYecegKe peerJe eeeesie ueefyOe kes eje Ieeefleee keceeX kes
DevegYeeie kees Iee kej uelee Deewj oe Fve oes mLeeveeW ceW leLee
DeIeeefleee keceeX keer heehe he eke=efleeeW kes DevegYeeie kees veerce Deewj
keebpeerj Fve oes mLeeveeW ceW DeJeefmLele kejlee nw, Fmeer kees efmLeeveere
DevegYeeie ceW DeJemLeeve kenles nQ~1
ueefyOemeej ceW kenles nQ efke hetJeexe leerve ueefyOe mes mebege
peerJe eeflemecee efJeMegef kees ye{elee ngDee Deeeg kes efyevee meele
keceeX keer Deble:kees[ekees[er cee$e efmLeefle DeJeMes<e kej oslee nw~ hetJe&
ceW DevegYeeie Lee, GmeceW Deveble kee Yeeie osves mes yengle Yeeiecee$e
DevegYeeie kees so kej DeJeMes<e jns DevegYeeie ceW eehle keje osles
nQ~ Fme keee& kees kejves keer eesielee keer eeefhle ner eeeesieueefyOe
nw~ efJeMegdee eMemleeke=leerveecevegYeeieKeb[veb veeefmle~2 eteb fke efJeMege
f
mes MegYe eke=efleeeW kee DevegYeeie Keb[ve veneR neslee nw~
mebkeuesMe heefjCeece Jeeues meb%eer hebesefve heee&hle peerJe kes
efpeme mecee keceeX kee Glke= efmLeefleyebOe nes jne nw Deewj
Glke= efmLeefle DevegYeeie eosMe kee meJe nw Gme mecee Gmekes
eLeceesheMece mecekelJe enCe keer eesielee veneR nw~ Ssmes peIeve
efmLeefle yebOe Deeefo lees #eheke esCeer ceWs nesles nQ Dele: JeneB lees
#eeefeke mecekelJe nw hegve: Fme mecekelJe kee eMve ner veneR
G"lee Dele: eLeceesheMece mecekelJe kes meccegKe neslee ngDee en
efceLeeef peerJe efJeMegef keer Je=ef kejlee ngDee eeeesieueefyOe
kes henues mecee mes ueskej hetJe& efmLeefleyebOe kes mebKeeleJeW Yeeie
Ssmeer Deble:kees[ekees[er meeiej eceeCe Deeeg kes efyevee meele keceeX keer
efmLeefle yeebOelee nw~ Fme eeeesieueefyOe ceW yengle meer eefeeeeW
nesleer nQ GvnW }efyOemeej leLee OeJeuee evLe Deeefo mes efJemleejhetJe&ke
mecePevee eeefnS~
kejCeueefyOe-Fme ekeej efmLeefle Deewj DevegYeeieeW ceW keeb[ke
Ieele kees yengle yeej kejkes ieg kes GheosMe kes yeue mes3 DeLeJee
Gmekes efyevee Yeer DeYeJe peerJeeW kes eesie efJeMegefeeW kees Jeleerle
kejkes YeJe peerJeeW kes eesie DeOe:eJe=ekejCe meb%ee Jeeueer efJeMegef
ceW YeJe peerJe heefjCele neslee nw DeLee&led kejCe veece heefjCeeceeW kee
nw~ Fme kejCeueefyOe kes leerve Yeso nQ-DeOe:eJe=ekejCe, DehetCe&kejCe
Deewj DeefveJe=efekejCe~
DeOe:kejCe-efpeme YeeJe ceW Jele&ceeve peerJeeW kes Gheefjleve
meceeJeleea heefjCeece DeOemleve meceeJeleea peerJeeW kes meeLe mebKee
Deewj efJeMegef keer Dehes#ee meMe nesles nQ, Gve YeeJeeW kes mecegoee
kees DeOe:kejCe kenles nQ~ Fme DeOe:kejCe kee keeue Devlecegnt&le& nw
Deewj heefjCeece DemebKeele ueeske eceeCe nw~
DehetJe&kejCe-efpeme keeue ceW eeflemecee DebveleiegCeer efJeMegef
kees efueS ngS DehetJe&-DehetJe& heefjCeece nesles nQ, Gve heefjCeeceeW kees
DehetJe&kejCe kenles nQ~ DehetJe&kejCe kes efJeefYeVe meceeeW ceW Jele&ceeve
peerJeeW kes heefjCeece meMe veneR nesles efkevleg efJemeMe ee Demeceeve
Deewj DevebleiegCeer efJeMeglee mes ege heees peeles nQ~ DeOe:eJe=ekejCe
keer Dehes#ee Fmekee keeue Deuhe nw efkevleg heefjCeece Gmemes DemebKeele
ueeske iegefCele nQ~
DeefveJe=efekejCe-FmeceW Ske meceeJeleea peerJe kes Ske ner
heefjCeece heeee peelee nw Deewj Ske meceeJeleea Deveske peerJeeW kes Yeer
Ske meMe ner heefjCeece heees peeles nQ, Ske keeueJeleea peerJeeW kes
heefjCeeceeW ceW efveJe=efe, Yeso ee efJemeMelee veneR heeF& peeleer nw
FmeerefueS GvnW DeefveJe=efekejCe kenles nQ~ Fmekes heefjCeeceeW keer
mebKee Fmekes keeue kes meceeeW kes meceeve ner nw keeeWefke Fme
DeefveJe=efekejCe keeue ceW mecee-mecee ceW Ske-Ske heefjCeece ner
nesles nQ~
DehetJe&kejCe Deewj DeefveJe=efekejCe ceW iegCe esCeer efvepe&je
Deeefo keee& nesles nQ, Debeflece DeefveJe=efekejCe keeue kes meceehle
nesles ner Deveeefo efceLeeef kes oMe&veceesnveere keer efceLeelJe
eke=efle Deewj DevebleevegyebOeer eleg<ke Fve heebe eke=efleeeW kee GheMece
neskej eLeceesheMece mecekelJe eke nes peelee nw hegve: Gmekes
eLece mecee ceW ner efceLeelJe kes leerve gke[s nes peeles nQ~ eLeeev$e DeLee&led Iejer ekekeer mes oues ngS keesoeW keer lejn
eLeceesheMece mecekelJe heefjCece he ev$e mes efceLeelJe he
kece&Je JeeceeCe ece mes DemebKeeleiegCee, DemebKeeleiegCee
kece neskej leerve hekeej kee nes peelee nw~4
YeeJeeLe&-pewmes-keesoeW-Oeeve efJeMes<e oueves hej lebogue,
keCe Deewj Yetmeer Ssmes leerve he nes peeles nQ, Gmeer lejn efceLeelJehe
kece&Je Yeer GheMece mecekelJe heer ev$e kes eje efceLeelJe,
meceeficeLeelJe Deewj mecekelJe Fve leerve mJehe heefjCeceve kejlee
nw~ Fme keejCe Ske efceLeelJe he oMe&veceesnveere kece& kes ner
1. Fve eej ueefyOeeeW kee JeCe&ve OeJeuee heg. 6, he=. 204 kes DeeOeej mes nw~ 2. ueefyOemeej erkee, ieeLee 7~ 3. OeJeuee heg. 6, he=. 206~
4. peblesCe keesodoJeb Jee he{cegJemecemecceYeeJepebblesCe~ efceb oJJeb leg efleOee, DemebKeiegCenerCeoJJekecee~~26~~ ieesccemeej kece&keeC[~
Debke-12
(13)
leerve Yeso kenss nQ~

mecekelJe keer eLece yeej eeefhle kes Deveblej Deewj heeeled
efceLeelJe kee Goe neslee nw efkevleg DeeLece yeej mecekelJe keer
eeefhle kes heeeled Jen YeefJeleJe nw1~~105~~
Deveeefo efceLeeef peerJe kes pees eLece ner GheMece mecekelJe
kee ueeYe neslee nw, Gmekes Debleceg&ntle& keeue kes yeeo efveece mes
efceLeelJe kee Goe Dee peeves mes Jen efceLeeef nes peelee nw
efkevleg meeefo efceLeeef kes eLeceesheMece mecekelJe nesves kes yeeo
keesF& efveece veneR nw~ mecekelJe kee keeue meceehle nesves hej eefo
efceLeelJe kee Goe DeeJesiee lees Jen efceLeelJe ceW peeesiee, eefo
efcee eke=efle kee Goe Dee peeJes lees le=leere iegCemLeeve ceW peeesiee
Deewj eefo mecekelJe eke=efle kee Goe Dee peeJes lees Jesoke meceief
nes peeesiee~ keoeefeled mecekelJe kes keeue ceW ner DevebleevegyebOeer ceW
mes efkemeer kee Goe Dee peeves mes meemeeove Yeer nes peeJesiee~
GheMece mecekelJe kee peIeve Je Glke=< keeue Devlecegn& lt e& ner nw~
en mecekelJe Ske yeej GlheVe neskej Debleceg&ntle& yeeo
meceehle neskej hegve: mebKeele Je<e& keer Deeeg Jeeues kece&YetefceeeB
ceveg<e ee efleeeeW ceW Gmeer YeJe ceW veneR nes mekelee nw etbefke
Fmekee Deblejeue heueeshece kes DemebKeeleJeW Yeeie eceeCe nw~
#eeeesheMeefceke mecekelJe keer Glheefe kes keejCe-DevebleevegyebOeer
ke<eee, efceLeelJe Deewj mecekedefceLeelJe Fve n eke=efleeeW kes
GoeeYeeJeer #ee Deewj FvneR kes meoJemLeehe GheMece nesves mes
leLee osMeIeeleer mecekelJe eke=efle kes Goe mes pees mecekelJe eke
neslee nw Gmes #eeeesheMeefceke ee Jesoke mecekelJe kenles nQ~
FmeceW Yeer hetJeexe heebe ueefyOeeeb keejCe ner nQ efkevleg
mecekelJe eke=efle kee Goe nesvee en cegKe keejCe nw~ Fme
mecekelJe keer Glheefe ceW Yeer DeOe:eJe=e Deeefo leerve kejCe nesles nQ
DeLeJee DeefveJe=efekejCe kees es[kej oes kejCe Yeer nesles nQ~
keoeefeled efyevee kejCe kes Yeer nes peelee nw~ peeeflemcejCe Deeefo
yeee keejCe lees meYeer kes efueS nesles ner nQ~
#eeefeke mecekelJe kes keejCe-oMe&veceesnveere kee #eheCe
kejves kes efueS DeejcYe kejlee ngDee en peerJe keneb hej DeejbYe
kejlee nw?
De{eF& erhe mecegeW ceW efmLele hebn kece&YetefceeeW ceW peneb
efpeme keeue ceW efpeve, kesJeueer Deewj leerLekej nesles nQ Jeneb Gme
keeue ceW DeejcYe kejlee nw2~~11~~
kece&Yetecf e ceW GlheVe ngDee ceveg<e kesJeueer, eglekesJeueer ee
leerLekej kes heeocetue ceW oMe&veceesnveere kee #ee kejvee eejbYe kejlee
nw efkevleg Gmekeer hetelf e& eejeW ieefleeeW ceW mes efkemeer ceW Yeer nes mekeleer nw~
OeJeuee erkeekeej ves met$e kes efpeve Meyo mes elego&Me
hetJe&OeeefjeeW kees DeLee&led eglekesJeefueeeW kees efueee nw~ kesJeueer heo
mes leerLekej veecekece& kes Goe mes jefnle meeceeve kesJeefueeeW kees
efueee nw Deewj leerLekej heo mes mee#eeled leerLekej kees efueee nw~
FveceW mes efkemeer kes heeocetue ceW ceveg<e #eeefeke mecekelJe kees
eehle kej mekelee nw~ efpeme ekeej mes eLeceesheMece mecekelJe ceW
DeOe:eJe=ekejCe, DehetJe&kejCe Deewj DeefveJe=efekejCe mes leerve kejCe
Deeefo efeeeeW nesleer nQ Gmeer ekeej mes meJe&eLece en peerJe
DeOe:eJe=ekejCe Deeefo leerve kejCeeW kees kejkes DevevleevegyebOeer kee
efJemebeespeve kejlee nw~ Devevlej Devlecegn& lt e& keeue kes Jeleerle nesves hej
hegve: Fve leerve kejCeeW eje oMe&veceesnveere kee #eheCe kejlee nw~
oMe&veceesnveere kes leerve YesoeW ceW mecekelJe eke=efle kes #ee
ceW keg keee& Mes<e jnves hej en ke=leke=le Jesoke kenueelee nw~
Gme mecee keoeefeled Deeeg kes hetCe& nesves mes cejCe kees eehle nes peelee
nw lees Jen hetJe& ceW ye ngF& Deeeg kes Devegmeej efkemeer Yeer ieefle ceW
peekej Jeneb Gme #eeefeke mecekelJe kees hetCe& kej ueslee nw~3
Mebkee-kesJeueer, eglekesJeueer Deewj leerLekej kee meeefVeOe
mecekelJe eeefhle kes efueS yeee efveefcee nw ee Deblejbie ?
meceeOeeve-en yeee efveefcee nw~ Devlejbie efveefcee lees
meele eke=efleeeW kee #ee nesvee nw~
Mebkee-keee yeee efveefcee Flevee yeueMeeueer nw efke Fmekes
efyevee oMe&veceesn kee #ee ve nes mekes ?
meceeOeeve-Deeiece eeueg kes efueS lees en mhe ner nw~
kesJeueer Deeefo kes heeocetue kes efveke ner oMe&veceesn Deewj DevebleevegyebOeer
kes veeMe kejves keer eesielee Dee mekeleer nw DeveLee veneR~
Mebkee-lees Fvekes oMe&ve kejves Jeeues meYeer kees #eeefeke
mecekelJe nes peevee eeefnS ?
meceeOeeve-Ssmeer yeele veneR, keeeWekf e henues ner met$ekeej eer
heg<heoble cenef<e& ves ken efoee nw efke hebn kece&YetefceeeW ceW efkemeer
Yeer kece&Yetefce ceW pevcee ngDee ceveg<e nesvee eeefnS~ Fmemes osJe,
efleee, veejkeer, YeesieYetefcepe ceveg<e leLee kece&Yetefcepe ceefnueeDeeW
kee Yeer efve<esOe nes peelee nw~
Mebkee-hegve: meYeer heg<eeW kees lees nesvee eeefnS ?
meceeOeeve-en Yeer yeele veneR nw keeeWefke es kesJeueer Deeefo
kee meeefVeOe keejCe nw, kejCe veneR nw~ keejCe nesves hej keee&
nesJes ner en efveece veneR nw efHej Yeer Fve keejCeeW kes efyevee keee&
kee nesvee meJe&Lee DemebYeJe nw~
1. mecceehe{ceuebYemmeeCeblejb, heoes e efceeb~ uecYemme Dehe{cemme og YeefpeeJJees heoes nesefo~~105~~ 2. OeJeuee heg. 6, he=.
243~ 3. OeJeuee heg. 6, he=. 247~
(14)
Debke-12
ej
e es i
g
e
v
ee
Oeeve kes Yeso

Oeeve kes Yeso-eYeso-Oeeve kes eej Yeso nQ-Deele&Oeeve,

jewOeeve, Oece&Oeeve Deewj MegkeueOeeve~ Fve eejeW kes Yeer eejeej Yeso nQ~
Deele&Oeeve kes 4 Yeso-FefJeeesie, Deefvemebeesie, Jesovee
Deewj efveoeve~
Deheves F kee efJeeesie nes peeves hej yeej-yeej Gmekes eehle
nesves keer efeblee kejvee FefJeeesiepe Deele&Oeeve nw~
Deefve kee mebeesie nes peeves hej, en cesjs mes kewmes otj nes
? Ssmee yeej-yeej meeseles jnvee Deefvemebeesiepe Deele&Oeeve nw~
jesie Deeefo kes nes peeves hej, en kewmes efces ? Ssmee efebleve kejles
jnvee Jesoveepeve Deele&Oeeve nw~ Deeieeceer keeue ceW YeesieeW keer
Jeebe kejvee efveoeve Deele&Oeeve nw~ es eejeW Deele&Oeeve lejlecelee
mes henues efceLeelJe iegCemLeeve mes ueskej "s iegCemLeeveJeleea
cegefveeeW leke heeS peeles nQ~ FveceW efveoeve Deele&Oeeve cegefveeeW kes
veneR neslee nw~ eeefhe es ogOee&ve nQ Deewj efceLeeef Deeefo peerJeeW
kees efleeeieefle ceW ues peeves Jeeues nQ efhej Yeer meceief, osMeeleer
DeLeJee ceneeleer ceveg<e Deheveer Meg Deelcee kees ner Gheeose
ceeveles nQ FmeefueS efJeMes<e YeeJevee kes yeue mes Gvekes heefjCeeceeW ceW
efleeeieefle kes efueS keejCe Ssmee mebkeuesMe veneR neslee nw~
jewOeeve kes 4 Yeso-efnbmeevevo, ce=<eevevo, eewee&vevo
Deewj efJe<eemebj#eCeevevo~
efnbmee kejves ceW Deevevo ceevevee efnbmeevebo nw~ Pet" yeesueves
ceW Deevebo ceevevee ce=<eevevo nw~ eesjer kejves ceW Deevebo ceevevee
eewee&vebo nw Deewj hebesefveeW kes efJe<eeeW kes mebj#eCe ceW Deevebo
ceevevee efJe<eemebj#eCeevebo nw~ Fmes heefjenevebo jewOeeve Yeer
kenles nQ~
en lejlecelee mes henues iegCemLeeve mes ueskej heeBeJeW iegCemLeeve
leke peerJeeW kes neslee nw~ en jewOeeve efceLeeef peerJeeW kes
vejkeieefle kee keejCe nw lees Yeer efpeme meceief ves vejke Deeeg
yeebOe ueer nw Gmekes efmeJeee Deve meceiefeeW kes vejkeieefle kee
keejCe veneR neslee keeeWekf e meceief kes osJeeeg kes efmeJeee Deve
Deeeg kee yebOe veneR neslee, en efveece nw Deewj Fmekee Yeer keejCe
en nw efke meceief efvepe Meg Deelcee kees ner Gheeose ceevelee
nw Dele: Gmekes vejkeieefle ee efleeeieefle kes efueS keejCeYetle Ssmes
leere mebkeuesMe heefjCeece veneR nes mekeles nQ~
Debke-12
en oesveeW Oeeve DeeMemle kenueeles nQ~ FvnW mebmeej kee

nsleg ner kene nw Dele: Fve ogOee&veeW mes yeeves kes efueS Oece&Oeeve
kee DeJeuecyeve uesvee eeefnS~
Oece&Oeeve kes 4 Yeso-Dee%eeefJeee, DeheeeefJeee,
efJeheekeefJeee Deewj mebmLeeveefJeee~ en Oeeve lejlecelee mes
Demebelemeceief, osMeefJejle eeJeke, eceemebele cegefve Deewj
Deeceemebele cegefve leke Fve eej iegCemLeeveeW ceW neslee nw~ en
cegKe he mes hegCeyebOe kee keejCe nesles ngS Yeer hejcheje mes cegef e
kee keejCe nw~
Deye ece mes Fve eejeW kee ue#eCe osefKeSmJeeb keer yegef cebo nw Deewj efJeMes<e GheeOeee ieg efceue
veneR jns nQ, Ssmes mecee eefo keoeefeled peerJe Deeefo heoeLeeX ceW ee
Deve efkemeer Yeer efJe<ee ceW met#celee nesves mes mecePe ceW veneR Dee
jne nw, leye en meesevee efke efpevesvosJe eje kens iees JeekeelelJe met#ce nQ, Gvekee efkemeer nsleg Deeefo kes eje KeC[ve veneR nes
mekelee nw, FmeefueS Gvekeer Dee%ee kees eceeCe ceevekej Fve hej
eeve kejvee nw keeeWekf e veeveLeeJeeefovees efpevee: efpevesv YeieJeeve
DemeleJeeoer veneR nQ~ Ssmee efebleJeve kejkes efpevesvosJe keer Dee%ee kees
eceeCe ceevekej eJe=ef e kejvee Dee%eeefJeee veece kee Oece&Oeeve nw~
Yeso-DeYeso jlve$ee keer YeeJevee mes nceejs DeLeJee Deve
peerJeeW kes keceeX kee veeMe keye nesiee ? Ssmee yeej-yeej meesevee
DeheeeefJeee Oece&Oeeve nw~
eeefhe Meg efveeevee mes en peerJe MegYe -DeMegYe kece& kes
efJeheeke heue mes jefnle nw efhej Yeer Deveeefokeeueerve kece&yebOe kes
efveefcee mes heehe kes Goe mes Deveske og:KeeW kees Yeesie jne nw Deewj
hegCe kes Goe mes osJeeefo kes megKeeW kee DevegYeJe kejlee jnlee nw~
Fme ekeej keceeX kes Goe-heue, yebOe, melJe Deeefo kee yeej-yeej
efebleJeve kejvee efJeheekeefJeee Oece&Oeeve nw~
ueeske kes Deekeej kee, Gmekes TOJe&, ceOe, DeOeesueeske
Deeefo kes efJemleej kee, pebyeterhe, Oeelekeer KeC[ Deeefo kes mJehe
kee yeej-yeej efebleve kejvee mebmLeeveefJeee Oece&Oeeve nw~
meeleJeW iegCemLeeve ceW efveefJe&keuhe Oeeve ceW Yeer en Oece&Oeeve
ner neslee nw ve efke MegkeueOeeve~ Fme Oeeve kee ner melele
DeYeeme kejvee eeefnS~
Megk eu eOeeve kes 4 Yes o -he=L ekel JeefJ eleke& Jeer eej,
(15)
SkelJeefJeleke&Jeereej, met#ceefeeeeefleheeefle Deewj JeghejleefeeeefveJe=ef e~

eLece MegkeueOeeve GheMece esCeer ceW e{ves Jeeues cegefve kes
Dee"JeW, veJeceW, oMeJeW Deewj ieejnJeW iegCemLeeve ceW neslee nw~
#ehekeesCeer ceW DeejesnCe kejves Jeeues cegefveeeW kes Dee"JeW, veJeceW
Deewj oMeJeW iegCemLeeve ceW neslee nw~
otmeje Oeeve yeejnJeW iegCemLeeve ceW neslee nw~ Fmeer mes
Ieeefleee keceeX kee veeMe neskej kesJeue%eeve eie nes peelee nw~
leermeje MegkeueOeeve lesjnJeW iegCemLeeve ceW neslee nw Deewj
eewLee MegkeueOeeve eewonJeW iegCemLeeve ceW ceevee ieee nw~
eeefhe kesJeefueeeW kes YeeJeceve kee DeYeeJe nesves mes
SkeeeefebleeefvejesOe ue#eCe Oeeve veneR Ielee nw efhej Yeer keceeX
kee #eehe keee& Oeeve mes ceevee nw Dele: Gheeej mes kesJeueer
YeieJeeve kes Yeer Oeeve kens iees nQ~
Fve eejeW OeeveeW ceW Ske Oece&Oeeve ner Jele&ceeve ceW nce
Deewj Deehekes efueS Gheeesieer nw~ DeOeelceYee<ee mes menpe Meg
hejce ewlevemJehe, heefjhetCe& Deevebo kee Oeejer YeieJeeve Deelcee ner
efvepe Deelcee nw, Gheeose yege
f kejkes Deveble%eeveesnb, DeveblemegKeesnb
ceQ Devevle%eeve kee Oeejke ntB, ceQ Deveble megKemJehe ntB Fleeefo
he pees YeeJevee nw mees Deblejbie Oece&Oeeve nw~ hebehejceser keer
Yeefe, hetpee Deeefo leLee Gvekeer Dee%ee kes Devegketue MegYe Devegeve
kee kejvee yeefnjbie Oece&Oeeve nw~ Gmeer ekeej efvepe Meg Deelcee
ceW efJekeuhe jefnle OeeveeJemLee MegkeueOeeve nw~
Fve meye Oeeve kee mJeeceer esleve Deelcee ner nw~ iegCemLeeve
keer Dehes#ee mes meceief eeJeke Deewj cegefve Oece&Oeeve kes
DeefOekeejer nQ~
heomLe Oeeve
Oece&Oeeve kes Debleie&le pees eewLee mebmLeeveefJeee Yeso nw,
Gmekes Yeer eej Yeso ceeves nQ-efheb[mLe, heomLe, hemLe Deewj
heeleerle~
meb#eshe ceW Fvekee ue#eCe en nw efkeheomLeb ceb$eJeekeemLeb efheC[mLeb mJeelceefebleveced~
hemLeb meJe&ef etheb heeleerleb efvejbpeveced~~
Deveske ceb$e JeekeeeW kee Oeeve kejvee heomLe Oeeve nw,
Deheveer Deelcee kee efebleJeve kejvee efheb[mLe Oeeve nw, efpemeceW meJe&
efethe kee efebleJeve nes DeLeJee efpemeceW Denle YeieJeeve kes mJehe
kee efebleJeve nes Jen hemLe Oeeve nw Deewj efvejbpeve hejceelcee kee
DeLee&led efme hejceelcee kee pees Oeeve nw, Jen heeleerle Oeeve nw~
Oeeve kes eefleyebOeke keejCe-Oeeve kees jeskeves Jeeues
yeeOeke keejCe Oeeve kes eefleyebOeke kenueeles nQ, Jes ceesn, jeie
(16)
Deewj s<e Fve leerve YeeieeW ceW efJeYeeefpele nQ~

Meg Deelcee Deeefo leJeeW ceW efJehejerle DeefYeeee kees GlheVe
kejves Jeeuee pees ceesn nw Jen oMe&ve ceesn nw pees efke efceLeelJe he
nw~ Fmes ner ceesn Meyo mes peevevee eeefnS~ en ceesn melele
hej ceW Dehevesheve keer yegef kees kejeves Jeeuee nw Dele: cetuehe ceW
ener Deveble mebmeej kee keejCe nw~
efveefJe&keej efvepe DeelceevegYeJe he Jeerlejeie eeefj$e nw,
Gmekees jeskeves Jeeuee pees eeefj$eceesn nw, Jen jeie Deewj s<e Fve
oes he Jeeuee nw~
eneB eMve en neslee nw efke eeefj$e ceesn jeie, s<e he
kewmes nw ?
Gmekee Gej en nw efke eeefj$e ceesn keer ke<eeeeW ceW eesOe,
ceeve, ceeee, ueesYe es eej Yeso nQ~ GveceW mes eesOe Deewj ceeve es
oes ke<eee s<e kes Debie nQ Deewj ceeee leLee ueesYe es oesveeW ke<eee
jeie kes Debie nQ~ veJe veeske<eeeeW ceW eerJeso, heg<eJeso, vehegmb ekeJeso,
neme Deewj jefle es heeBe ke<eeeW lees jeiehe nQ Deewj Dejefle, Meeske,
Yee, pegieghmee es eej ke<eeeW s<ehe nQ~ Fme ekeej es heeerme
ke<eeeW jeie Deewj s<e Fve oes he ceW efJeYeeefpele nes peeleer nQ~
eMve-jeieeefo YeeJe keceeX mes GlheVe ngS nQ ee peerJe mes ?
Gej-pewmes heg$e ceelee Deewj efhelee oesveeW kes mebeesie mes
GlheVe neslee nw DeLeJee pewmes etvee Deewj nuoer Fve oesveeW kes cetue
mes ueeue jbie yeve peelee nw Gmeer ekeej peerJe Deewj kece& Fve oesveeW
kes mebeesie mes ner jeie-s<e Deeefo YeeJe GlheVe nesles nQ~ peye veeeW
keer efJeJe#ee ueieeles nQ leye efJeJeef#ele SkeosMe Meg efveeevee mes
en efJeYeeJe YeeJe kece& mes GlheVe ngS kenueeles nQ Deewj DeMeg
efveeevee mes es peerJe mes GlheVe ngS kenueeles nQ keeeWefke Fvekee
Gheeoeve keejCe peerJe ner nw~ en DeMeg efveeevee Meg efveeevee
keer Dehes#ee JeJenejvee ner nw~
eMve-mee#eeled Meg efveeevee mes es jeie s<e efkemekes nQ ?
Gej-Meg efveeevee mes es jeies<e Deeefo efJeYeeJe YeeJe
nQ ner veneR, keeeWefke Fme vee mes lees peerJe meoe keeue Meg ner nw~
pewmes-eer-heg<e kes mebeesie efyevee heg$e keer Glheefe veneR nesleer nw,
Jewmes ner peerJe Deewj kece& Fvekes mebeesie efyevee jeie-s<e Deeefo YeeJe
veneR nesles nQ~ Meg efveeevee mebeesiepe DeJemLee kees osKelee ner
veneR nw FmeerefueS es jeies<e ve kesJeue kece&peefvele nQ ve peerJepeefvele
elegle oesveeW mes GlheVe ngS nQ Deewj Fvekees kenves Jeeuee DeMegvee
ner nw ve efke Megvee~
Fme ekeej mes Oeelee, jeie s<e Deeefo mes ceve kees nekej
Oece&Oeeve kee DeJeuebyeve ueslee nw~ eneB hej Oeeve kes Deveske Yeso
yeleueees nQ, Jes meye efJeefe$e Oeeve nQ~
Debke-12
Fve efheC[mLe Deeefo OeeveeW ceW meyemes mejue heomLe Oeeve

nw Gmeer kees eneB Deeeee&osJe kenles nQhejceser kes Jeeeke heQefleme, De#ejegle ceneceb$e Meeele~
meesuen n heeBe eej oes Deew, Skee#ej Dekeejeefoke~~
ieg kes GheosMeeW mes yengefJeOe, kes Deve ceb$e kees Yeer heekej~
efvele peehe kejes legce Oeeve kejes, pewmes nes ceve efmLejlee kej~~49~~
hejceser kes Jeeeke heQleerme, meesuen, n, heeBe, eej, oes
Deewj Ske De#ej Jeeues ceb$eeW kee leLee ieg kes GheosMe mes Deve Yeer
ceb$eeW kee legce peehe kejes Deewj Oeeve kejes~
eneB Fve ceb$eeW ceW mes keg ceb$e efoes peeles nQ~ Jewmes lees Fme
Ceceeskeej ceb$e mes 84 ueeKe ceb$e efvekeueles nQ DeLeJee mechetCe&
eoMeebie Fme ceb$e ceW Yeje ngDee nw~
35 De#ejer ceb$eCecees DeefjnbleeCeb, Cecees efmeeCeb, Cecees DeeFefjeeCeb~
Cecees GJepPeeeeCeb, Cecees ueesS meJJemeentCeb~~
Fme ceneceb$e ceW 35 De#ej nQ~ Fmekeer Ske peehe kejves
mes Ske GheJeeme kee heue kene nw efhej pees Fmekee Oeeve kejles nQ
Jes ceneheue eehle kej uesles nQ~
16 De#ejer ceb$e-Deefjnble efme DeeFefje GJepPeee meent~
6 De#ejer ceb$e-Deefjnble efme~ vece: efmesYe:~
5 De#ejer ceb$e-De efme Dee G mee~
2 De#ejer ceb$e-efme, Den~
1 De#ejer ceb$e-De DeLeJee ~
en Deesced Meyo hebehejceser kee Jeeeke nw~ Deefjnble kee
De, efme DeMejerjer nesles nQ Dele: DeMejerjer kee De Fme ekeej
DeDe meceeve: meJeCex oerIeea YeJeefle heje ueesheced met$e kes Devegmeej
DeDeDee yeve ieee~ hegve: Deeeee& kee Dee, Dee Dee Fmeer
met$e mes Dee nes ieee~ GheeOeee kee G, Dee G efceuekej GJeCex
Dees met$e mes mebefOe neskej Dees nes ieee~ hegve: meeOeg mes cegefve uesves hej
Gmekee Deeefo De#ej ced uesves mes Deesced yeve ieee nw~
Fve ceb$e heoeW kee peehe Yeer kejvee eeefnS Deewj Oeeve Yeer
kejvee eeefnS~ es ceb$eheo ceb$eMeee kes meYeer heoeW ceW meejYetle
nQ~ Fme ueeske leLee hejueeske ceW Fheue kees osves Jeeues nQ~ Fve
heoeW kee DeLe& Yeer iegcegKe mes mecePevee eeefnS Deewj Gme DeLe& kee
mcejCe kejles ngS Fve heoeW kee peehe kejvee eeefnS~ eefo
efmLejlee jKe mekeW lees Oeeve ceW Fve ceb$eeW kee Oeeve kejles ngS
OeeveeYeeme kejvee eefenS~ ueuee ceW, oe ceW, veeefYe ceW
DeLeJee Deve efkevneR Yeer Gece mLeeveeW ceW Fve Cecees DeefjnbleeCeb
Deeefo heoeW kees mLeeefhele kej yegef mes GvnW osKeves kee eelve
kejvee eeefnS~
MegYeesheeesie ceW pees ceve-Jeeve-keee keer DeMegYe eJe=efe ke
peeleer nw Gme mecee Oece&Oeeve neslee nw DeLeJee leerve iegefhle mes
meefnle efveefJe&keuhe Oeeve ceW Megesheeesie DeJemLee ceW Yeer Fve heeBeeW
hejceser kee Oeeve neslee nw~
Fve ceb$eeW kes efmeJeee Deve ceb$e Yeer ieg kes GheosMe mes
mecePekej peheves eeefnS~
yeejn npeej Mueeske eceeCe hebe vecemkeej ceenelce
veece kee keesF& ebLe nw~ Deepe en ebLe GheueyOe veneR nw efhej Yeer
Ceceeskeej ceb$ekeuhe Deeefo ebLeeW kes DeeOeej mes ceb$eeW kees osKevee
eeefnS~ eeefhe keF& Ske ceb$eMeee ekeeefMele nes egkes nQ efhej Yeer
ieg mes ner ceb$e ueskej peehe kejvee Gefele nw ener Meee keer
Dee%ee nw DeveLee ueeYe kes yepeee neefve keer mebYeeJevee jnleer nw~
Fmeer ekeej mes ueIegefmeke, Je=nled efmeee Fleeefo hetpeve kes
efJeOeeve kees efoiecyej iegDeeW mes mecePekej Gvekee Yeer Oeeve kejvee
eeefnS~ en meye heomLe Oeeve kee mebef#ehle mJehe kene nw~
Fme lejn heeBeeW Fefve Deewj ceve kees JeMe ceW kejves Jeeues
cegefveieCe ee eeJeke Oeelee-Oeeve kejves Jeeues nQ~ eLeeJeefmLele
heoeLe& Oese-Oeeve kes efJe<ee nQ~ Skeee neskej pees efJeeej
kejvee nw Jen Oeeve nw Deewj keceeX kes mebJej leLee efvepe&je kee
nesvee en Oeeve kee heue nw~
meent pewve ^m mes e$eJe=efe nsleg DeeJesove kejW

meent eer Meebefle emeeo pewve SJeb eerceleer jcee pewve eje mLeeefhele pevekeueeCekeejer mebmLeeve meent pewve ^m eje
eefleJe<e& keer Yeebefle hegve: Fme Je<e& Yeer Yeejle ceW lekeveerkeer, Fbpeerefveeefjbie, kechetj, ces[erkeue, mveeleke SJeb mveelekeesej Deeefo
efMe#ee kes efueS 150/-hees mes 1000/-hees leke ceeefmeke e$eJe=efe nsleg Deehe DeeJesove kej mekeles nQ~ Fmekes DeueeJee Ge
efMe#ee kes efueS 10 mes 20 eleeMeer SkecegMle DeefOekelece 50000/-hees (yeepe cege $e+Ce, efpemes efMe#ee hetCe& nesves kes Ghejeble
efkeMleeW ceW egkeeee pee mekesiee) eehle kejves nsleg DeeJesokeieCe 30 pegueeF& 2013 leke - 18 FbmeretMeveue Sefjee, ueesoer jes[,
veF& efouueer-110003 kes heles hej mebheke& kej mekeles nQ~ DeeJesove kes efueS www.sahujaintrust.timesofindia.com
hej uee@ieDee@ve kejW~
-meesceeb pewve, meefeJe
Debke-12
(17)
es ie
e
g
e
ee v
mJemecee Deewj hejmecee

peerJees eefjeobmeCeCeeCeefG leb efn memeceeb peeCe~

hegiieuekecceheosMeefeb e leb peeCe hejmeceeb~~
DeLee&led pees peerJe oMe&ve, %eeve Deewj eeefj$e ceW efmLele jne
nw, ns efMe<e! Gmes legce efveee mes mJemecee peevees Deewj pees peerJe
hegue kece& kes eosMeeW ceW efmLele nw, Gmes legce hejmecee peevees~
leelhee&Je=efe veece keer erkee ceW eer peemesveeeee& ves henues
peerJe kee ue#eCe yeleueeee nw efke pees Meg efveeevee mes Megyeg Ske mJeYeeJehe efveeeeeCe kes eje Gmeer ekeej DeMeg
efveeevee mes #eeeesheMeefceke (ceefle, egle%eeve, e#eg, Dee#egoMe&vehe)
DeMeg YeeJe eeCeeW kes eje Deewj DemeodYetle JeJenejvee keer
Dehes#ee mes eLeemebYeJe Je eeCeeW mes peerlee nw, peerJesiee Deewj
Yetlekeeue ceW peerlee Lee, Jen peerJe kenueelee nw~ Fme keLeve keer
ef mes osKee peees lees meYeer peerJe Meg efveeevee mes Meg,
yeg Ske ewlevemJehe ner nQ~ eens Jes Skesefve neW ee DeYeJe
peerJe neW~
meYeer keer DeelceeSB Meg efveeevee mes Meg ner nQ, FmeceW
keesF& Yeer mebosn veneR nw~
ener peerJe peye cegefve DeJemLee ceW hengBekej Oeeve ceW efmLele
neslee nw, Gme mecee efJeMeg %eeve-oMe&ve mJeYeeJe Jeeues Deheveer
hejceelcee ceW pees efe nw, Jen meceioMe&ve nw, Gmeer efvepe
hejceelcee ceW pees jeieeefo mJemebJesove %eeve nw, Jener mecei%eeve nw,
leLewJe Gmeer efvepe hejceelcee ceW efveeue DevegYeteflehe pees DeJemLee
nw, Jener Jeerlejeie eeefj$e nw~ Fve Gheeg&e ue#eCe Jeeues
efveeejlve$ee DeLeJee DeYesojlve$ee kes eje heefjCele ngS peerJe
heoeLe& kees ns efMe<e! legce mJemecee peevees Deewj pees keceexoe mes
peefvele vej-veejkeeefo DeJemLeeSB nQ, hetJeexe efveeejlve$ee kes
DeYeeJe mes peye peerJe GmeceW efmLele jnlee nw, leye Gmes hejmecee
peevees~ Fmekee efve<ke<e& en efvekeuee efke elegLe&, hebece Deewj "s
iegCemLeeveJeleea cegefve Yeer efveeejlve$ee ceW efmLele veneR nQ Dele: Jes
hejmecee ner nQ efkevleg meeleJeW iegCemLeeve mes ueskej Deeies kes peerJe
peye Jeerlejeie efveefJe&keuhe Oeeve ceW efmLele nesles nQ, leYeer Jes mJemeceehe
kenueeles nQ~
eer Dece=leevmetefj ves Yeer Deheveer DeelceKeeefle veece keer
erkee ceW kene nw efke peye en peerJe kesJeue%eeve kees GlheVe kejves
Jeeueer Yeso%eeve peesefle kes Gefole nesves mes hejJeeW mes he=Leked neskej
oMe&ve-%eeve mJeYeeJe ceW efveefele eJe=efe kejlee nw, leye oMe&ve,
(18)
%eeve, eeefj$e ceW efmLej nesves ceW Deheves mJehe kees SkelJehe mes
Ske keeue ceW peevelee ngDee heefjCeceve kejlee ngDee mJemecee
kenueelee nw Deewj peye Deveeefo-DeefJeeehe ceesn kes Goe kes
Devegmeej eJe=efe keer DeeOeervelee mes oMe&ve, %eeve mJeYeeJe ceW efveefele
Je=efehe DeelcemJehe mes tkej hejJe kes efveefcee mes GlheVe
ngS ceesn, jeie, s<eeefo YeeJeeW ceW Skehe nes eJe=e neslee nw, leye
hegue kes keece&Ce eosMeeW ceW efmLele nesves mes hejJe kees Deheves mes
DeefYeVehe Ske keeue ceW peevelee nw leLee jeieeefohe heefjCeceve
kejlee nw, leye Jen hejmecee kenueelee nw~
jlve$ee ceW efmLej neskej mJehe kees Ske keeue ceW peevevee,
Gme he heefjCele nesvee, en DeJemLee elegLe&, hebece ee "s
iegCemLeeve ceW DemebYeJe nw yeefuke Jeerlejeie efveefJe&keuhe meceeefOehe
Oeeve ceW ner mebYeJe nw~ meej yeele en nw efke peye en peerJe
Deheves mJeYeeJe ceW efmLele neslee nw, leye mJemecee Deewj peye jeies<e-ceesnhe heefjCele neslee nw, leye Jen hejmecee nw~
Fmekes Deefleefje jeCemeej ceW mJeeb ner YeieJeeve eer
kegvokegvoosJe ves lees mJemecee kees Deewj Yeer Ge DeJemLee ceW
Ieefle efkeee nw~ osefKeSyeefnjblejhheYeseb hejmeceeb YeCCees efpeefCeosefnb~
hejcehhee meiemeceeb leyYeseb peeCe iegCeeCes~~128~~
efcemmeesef e yeeefnjhhee lejleceee legejf e Deblejhhee penCCee~
meeesef eceefpPeceblej KeerCegej hejceefpeCeefmee~~129~~
(jeCemeej)
DeLe&-yeefnjelcee Deewj Devlejelcee kes pees Yeso nQ, Jes
hejmecee nQ, Ssmee eer efpevesvosJe ves kene nw Deewj pees hejceelcee
nQ, Jes mJemecee nQ~ Deye Fvekes YesoeW kees iegCemLeeveeW ceW mecePees~
efceLeelJe, meemeeove Deewj efceeiegCemLeeveJeleea peerJe lejlecelee
mes yeefnjelcee nQ~ elegLe& iegCemLeeveJeleea peerJe peIeve Devlejelcee
nQ, hebece iegCemLeeve mes ueskej ieejnJeW iegCemLeeve leke ceOece
Deblejelcee nQ Deewj #eerCeke<eee veeceke yeejnJeW iegCemLeeveJeleea
peerJe Gece Deblejelcee nQ~ Deefjnble Deewj efme DeLee&led lesjnJeW,
eewonJeW iegCemLeeveJeleea peerJe Deewj efme YeieJeeve hejceelcee nQ~
Fvekes keLeve mes Deefjnble Deewj efme hejceelcee ner mJemecee
nQ yeekeer yeejnJeW iegCemLeeve leke meYeer peerJe hejmecee ner nQ~ ener
yeele efveecemeej ceW Yeer erkeekeej eer heeeYeceueOeejer cegefvejepe ves
mhe keer nw pees efke ceeie&ekeeMe ebLe kee GjCe nw~
Debke-12
Geb e ceeie&ekeeMesyeefnjelceevlejelceself e meeove meceees efOee~

yeefnjelceeveeesoxnkejCeeegefoleelceOeer: ~~
peIeveceOeceeslke= YesoeoefJejle: megked~
eLece: #eerCeceesnesvlees ceOecees ceOecemleees:~~
DeLe&-Deve mecee-hejmecee peerJe yeefnjelcee Deewj
Deblejelcee Fme ekeej mes oes ekeej kes nQ, FveceW Mejerj Deewj
Fefve Deeefo ceW efpemekeer Deelceyegef nes jner nw Jen yeefnjelcee
nQ~ Devlejelcee kes peIeve, ceOece Deewj Glke= Ssmes leerve Yeso
nQ~ DeefJejlemeceief peIeve Devlejelcee nQ SJeb heeBeJeW mes
ieejnJeW leke ceOece Devlejelcee nQ~ meejebMe en nw efke Fve
yeefnjelcee, Devlejelcee mes efYeVe pees hejceelcee nQ Jes mJemecee nQ~
Demeneer ebLe ceW mJemecee-hejmecee kee keLeve nw, Jen
Fme ekeej nweesleJeemeneer eglew:, efkecevew: menemebKeevew:~
efJe%eeesle eewJe mJemecee hejmeceemeodYeeJe:~~
DeLe&-Ske Demeneer ebLe kees ner megvevee eeefnS, Deve
meneeW MeeeeW kes megveves mes keee eeespeve nw ? keeeWefke Fme
Demeneer ebLe kes eje ner mJemecee Deewj hejmecee kee meodYeeJe
peeve efueee peelee nw~ eneB hej pees mJemecee nw Gmekee DeLe& nw
pewveeW kee meeeo-efmeevle Deewj hejmecee mes veeefmlekeJeeoer,
yeew, meebKe, ceerceebmeke leLee veweeefeke Deeefo kes efmeeble enCe
efkees iees nQ~ Fve mJeefmeevle Deewj hejefmeevleeW kee Yeueer
ekeej mes %eeve Demeneer pewmes veee ebLeeW mes ner neslee nw Deewj
leYeer mecekelJe { neslee nw~
meceemeej mes mJemecee kees peevekej Fme hej { eeve
kejvee eeefnS ? Deewj ceQ keye Fme DeJemLee kees eehle keBieer ?
Ssmee meeseles ngS Gme mJemeceehe heefjCele ngS Ssmes Deefjnble,
efme, Deeeee&, GheeOeee Deewj meeOeg Fve heeBe hejceser kee
Oeeve, efevleve, ceveve, hetpeve, DeejeOeve Deeefo kejvee eeefnSkece mes kece eewyeerme IebeW ceW mes 25 efceve Yeer Deheves efueS
efvekeeuekej Skeevle ceW yew"kej efebleJeve kejvee eeefnS%eeveeJejCekece&jefnleesnb, oMe&veeJejCekece&jefnleesnb,
Jesoveerekece&jefnleesnb, ceesnkece&jefnleesnb, Deeegkece&jefnleesnb,
veecekece&jefnleesnb, iees$ekece&jefnleesnb, Devlejeekece&jefnleesnb,
Dekece&jefnleesnb, YeeJekece&jefnleesnb, veeskece&jefnleesnb,
hejceevevomJeheesnb, hejceeeomJeheesnb, hejcepeeself e:mJeheesnb,
hejceefevceeesnb~ Fleeefo he mes Deheves MegmJehe keer YeeJevee
kejles ngS #eCe Yej GmeceW efmLej nesves kee DeYeeme kejvee eeefnS
DeLeJee oe ceW Ske keceue keer keefCe&kee hej De ueuee ceW
keceue keer keefCe&kee hej efme oeefnveer Yegpee ceW keceue keer
keefCe&kee hej Dee Mejerj kes ceOe ceW efJeeceeve veeefYe ceW G
Deewj yeeeeR Yegpee keer keceue keer keefCe&kee hej mee Ssmee efebleJeve
kejles ngS Gme hej keg #eCe leke ceve efkeevee eeefnS~ es De
efme Dee G mee yeerpee#ej hebe hejceser kes eLece-eLece De#ej nQ,
Fvekee Oeeve DeLeJee peehe ceneve hegCe osves Jeeuee nw Deewj
Devevle heeheeW kee veeMe kejves Jeeuee nw~
Fme ekeej mes mJemecee ceW efmLele ngS keer DeejeOevee
kejles-kejles Ske efove nceW Yeer Jewmeer eesielee DeJeMe ner eehle
nesieer, Ssmee { efJeeeme jKevee eeefnS~ mecee Meyo kee DeLe&
nw efke meced-meceked Dee-%eeve efpemekee nw Jen Deelcee mecee
kenueelee nw~ efveeevee mes nceejer Deelcee hetCe& kesJeue%eevemJehe
nw Deewj JeJenejvee mes mebmeejer nesves mes Deuhe%e nw efkevleg
%eeveiegCe kee keg ve keg DebMe GmeceW DeJeMe nw, pees efke
#eeeesheMeefcekehe nw~
Dele: Fme mJemecee kees eehle kejves kes efueS Fve heeBeeW
hejceser kes yeerpee#ejeW kee Oeeve DeLeJee efebleJeve DeJeMe
kejvee eeefnS~
Oeens[e ceW vewefleke efMe#eCe efMeefJej mecheVe

Oeens[e (nefjeeCee) ceW meskej-6 kes meeceves yeves eer MeebefleveeLe efoiecyej pewve cebefoj ceW 19 ceF& mes 26 ceF& leke
vewefleke efMe#eCe efMeefJej kee Deeeespeve meevebo mecheVe ngDee~ Fme DeJemej hej efMeefJejeefLe&eeW kees n{euee, jlvekejC[
eeJekeeeej leLee vewefleke efMe#ee Deeefo kee %eeve eoeve kejles ngS efMeefJej kes Deble ceW Ske eefleeeseif elee Deeeesefpele keer ieF& Deewj
eLece, efleere Deewj le=leere mLeeve heeves Jeeues kees hegjmke=le kejkes Mes<e kees eeslmeenve hegjmkeej efoes iees~ Ge efMeefJej hetpe
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes DeeMeerJee&o mes eer jepekegceej pewve, $e+<eYe efJenej-efouueer leLee mekeue pewve meceepe
Oeens[e Je mekeue pewve meefceefle efYeJee[er eje Deeeesefpele efkeee ieee~ FmeceW yeeesW kees cebefoj Deeves-peeves, hee"ehegmleke,
uesKeve meeceeer Je peueheeve Deeefo keer megefJeOee meefceefle eje efve:Meguke eoeve keer ieF&~
-eegcve pewve, $e+<eYe efJenej, efouueer
Debke-12
(19)
Deefece metevee : DeJeMe heOeejW
hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer megefMe<ee
e%eeeceCeer Deee|ekee eer eboveeceleer ceeleepeer
jpele oer#ee ceneslmeJe

efleefLe-eeJeCe Megkeuee SkeeoMeer, efoveeBke-17 Deiemle 2013, MeefveJeej
mLeeve-pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.
efJeMes<e Deeeespeve
-eele: 7 yepes108 ceveeskeecevee efmeef ceC[ue efJeOeeve kee YeJe Deeeespeve
-ceOeevn 2 yepesefJeveeebpeefue mecehe&Ce meYee SJeb e%eeeceCeer
Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer oer#ee jpele
DeefYeJebovee ebLe kee ueeskeehe&Ce SJeb mecehe&Ce
-meeeb 7 yepes mesieg DeejeOevee nsleg ceneDeejleer SJeb efJeMes<e meebmke=efleke keee&ece
Oece&esceer iegYeeeW! nce meYeer kes ceneve meewYeeie mes efoveebke 17 Deiemle 2013 kees Ssmee DeYetlehetJe& DeJemej eehle nes jne nw,
peye nce meyekeer ieg SJeb Deheves oeref#ele peerJeve kes mJeCe&ceeer 57 Je<eeX kees hetCe& kejves Jeeueer hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer
keer efMe<ee hetpe e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer Deheves oer#ee kes 25JeW Je<e& ceW eJesMe kej jner nQ~ Deheves JeefelJe SJeb
ke=eflelJe mes meejs meceepe ceW Ske DeeoMe&-efMe<e kes mecemle ceeheob[eW hej peerJeve Yej Keje Glejkej efpevneWves meceepe kees efMe<elJe
meerKeves kee Ske efJeMes<e DeJemej eoeve efkeee nw, Ssmeer e%ee keer hegpb e, %eeve keer Oejesnj, leerLekej ceneJeerj efJeeefJeeeuee-cegjeoeyeeo
eje heerSe.[er. keer ceeveo GheeefOe mes Deuebke=le hetpe e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer kes jpele oer#ee ceneslmeJe kes
DeJemej hej nce Deehekees meeoj Deecebe$f ele kejles ngS Delevle ieewjJe kee DevegYeJe kejles nQ~ ke=heee Fme DeJemej hej DeJeMe heOeejW SJeb
eLeceeeee& eer Meebelf emeeiej hejcheje kes Fme megjefYele heg<he kee iegCeevegJeeo kejles ngS iegYeefe kee meewYeeie Deefpe&le kejW~
vees - ke=heee keee&ece ceW heOeejves nsleg DeYeer mes Dehevee jsue Deej#eCe DeJeMe kejJee uesJeW~
17 Deiemle kees heejme ewveue hej keee&ece kee meerOee emeejCe efkeee peeesiee~
leeie keer DeejeOevee kejkes legceves efkeee peerJeve meheue~
legcnejer DeejeOevee kejkes nce Yeer kejles peerJeve meheue~~
Deeeespeke-efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

hees.-pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e. heesve veb.-01233-280184, 280316, cees.-09411025124
(20)
Debke-12
kegbLeueefieefj efme#es$e ner eeeerve jeceefieefj nw

emlegefle-Deeefe&kee mJeCe&celeer (mebIemLe)
Jele&ceeve kegbLeueefieefj efme#es$e (cene.) ner eeeerve keeue
kee JebMeOej heJe&le DeLeJee jeceefieefj nw, Fme meboYe& ceW hetpe
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer mes eee& nesves hej pees leLe
ekeeefMele ngS, Jees eneB emlegle nQDeeefe&kee mJeCe&celeer-hetpe ceeleepeer! Jeboeefce~ Deehekes
cegKe mes keF& yeej megveves ceW Deelee nw efke eer jeceev peer ves
efkemeer heJe&le hej npeejeW efpevecebefoj yeveJeeS Les, ke=heee yeleeSb efke
Jen heJe&le keewve mee nw ?
hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer-Fme eMve kes meceeOeeve
nsleg Deeeee& jefJe<esCe eCeerle heehegjeCe (efleere Yeeie-Yeejleere
%eeveheer" eje ekeeefMele) kes 39JeW heJe& ceW he= 178 hej osKeWveeveepeveesheYeesies<eg osMes<eg efveefnles#eCeew~
Oeerjew ecesCe mebeehlees hegjb JebMemLeueegelf eced~~9~~
DeLee&led, veevee ceveg<eeW mes GheYeesie osMeeW ceW ef [eueles
ngS Jes (meerlee meefnle jece-ue#ceCe) Oeerj-Jeerj ece mes JebMemLeegelf e
veeceke veiej ceW hengBes~~9~~
hegve:,
DeheMeleeb e lemeevles JebMepeeueeeflemekeced~
veieb JebMeOejeefYeKeb efceJesJe YegJecegodieleced~~11~~
eeee lege=eCeeb e: mevOeeefceJe mebleleced~
oOeeefle efvePe&jeCeeb e nmeleerJe e Meerkejw:~~12~~
DeLee&led, Gme veiej kes meceerhe ner GvneWves JebMeOej veece kee
heJe&le osKee, pees yeeBmeeW kes mecetn mes Delevle Jeehle Lee, he=efLeJeer
kees Yesokej ner ceevees Thej G"e Lee, TBes-TBes efMeKejeW keer
keeefvle mes pees ceevees meoe mevOee kees OeejCe kej jne Lee Deewj
efvePe&jveeW kes eReW mes Ssmee peeve he[lee Lee ceevees nBme ner jne
nes~~11-12~~
hegve: Fme mechetCe& heJe& ceW Fme JebMeOej heJe&le kes Thej
yeueYe SJeb veejeeCe eer jeceev leLee ue#ceCe eje cenecegefve
osMeYet<eCe SJeb kegueYet<eCe hej DeefiveeYe osJe eje efkees pee jns
ceneve Ghemeie& kes efveJeejCe SJeb oesveeW cegefvejepeeW kees kesJeue%eeve
keer eeefhle nesves kee megboj efJeJejCe emlegle efkeee ieee nw~ osKeWpevemeeeeefJe kemeeefhe efo#eg meb#eesYeCeb hejced~
meebjeefJeCeb leLee efe$eb efYevoeveefceJe heg<kejced~~59~~
efJeegppJeeueecegKewue&cyewjcyegoJw ee&hlececyejced~
kekeeefhe eele FJeeMes<ees ueeskeeememeceekegue:~~60~~
Debke-12
DeuebeefleYeeekeeje obe^ ueerkegefueevevee:~

Deenemeeved cenejeweved Yetleeveeb meme=pegie&Cee:~~61~~
DeLee&led, Gmeer mecee efkemeer kee Ssmee efJeefe$e Meyo megveeF&
efoee pees efoMeeDeeW cesW hejce #eesYe GlheVe kejves Jeeuee Lee leLee pees
DeekeeMe kees Yesove kejlee ngDee mee peeve he[lee Lee~~59~~
efpemekes DeeYeeie ceW efyepeueerheer pJeeuee ekeeMeceeve Leer,
Ssmeer uecyeer Ieve-Iee mes DeekeeMe Jeehle nes ieee Deewj ueeske
Ssmee peeve he[ves ueiee ceevees Yee mes Jeekegue nes keneR euee ner
ieee nes~~60~~
efpevekes Deekeej Delevle Yee GlheVe kejves Jeeues Les leLee
efpevekes cegKe oeB{eW keer hebefe mes kegefue Les, Ssmes YetleeW kes PegC[
cene Yeebkej Deeneme kejves ueies~~61~~
Deve heeeW ceW Yeer Fmeer ekeej oesveeW cenecegevf eeeW hej Ieesj Ghemeie&
kee efJemle=le JeCe&ve kejles ngS Deeeee& jefJe<esCe Deeies kenles nQmepeueeefJeJe peercetleew ieefpe&leew leew ceneeYeew~
efveIee&leefceJe cegevleew meceemheeueeleeb Oeveg:~~72~~
lelemleew mebYeceer %eelJee jeceveejeeCeeefJeefle~
megjes JeefeYeeefYeKeefmlejesOeeveceghesef eJeeved~~73~~
peesefleJe&js ieles leefmceved mecemleb leefesefleced~
meheefo eueeb eeleb peeleb e efJeceueb veYe:~~74~~
eeefleneex ke=les leeYeeefceodYeeb hejceb efnleced~
GlheVeb kesJeue%eeveb cegefvehegJeees: #eCeeled~~75~~
DeLee&led, leovevlej mepeue cesIe kes meceeve iejpeves Jeeues
SJeb cene keeefvle kes Oeejke jece ue#ceCe ves Deheves-Deheves Oeveg<e
bkeesjs mees Ssmee peeve he[e ceevees Jee ner es[ jns neW~~72~~
leovevlej es yeueYe Deewj veejeeCe nQ Ssmee peevekej
Jen DeefiveeYe osJe Ieye[ekej eflejesefnle nes ieee~~73~~
Gme peesefle<eer osJe kes eues peeves hej Gmekeer meyekeer meye
eseSB lelkeeue efJeueerve nes ieF Deewj DeekeeMe efvece&ue nes
ieee~~74~~
DeLeevevlej hejce efnle keer Fe kejves Jeeues jece-ue#ceCe
kes eje eeflenejer kee keee& mecheVe nesves hej DeLee&led Ghemeie& otj
efkees peeves hej oesveeW cegefveeeW kees #eCe Yej ceW kesJeue%eeve GlheVe
nes ieee~~75~~
Deeefe&kee mJeCe&celeer-hetpe ceeleepeer! Fme efJeJejCe kes
eje lees en mhe ngDee efke JebMeOej heJe&le hej eer jeceeb SJeb
(21)
ue#ceCe ves cenecegefve osMeYet<eCe SJeb kegueYet<eCe kee Ghemeie& otj

efkeee Lee, hejvleg efpevecebefoj efvecee&Ce keer yeele lees Fmemes mhe
veneR ngF& ?
hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer-Fme efJeJejCe kes
heeeled heJe&-40 ceW Fme JebMeOej heJe&le hej eer jeceev peer eje
efpevesv YeieJeeve keer npeejeW eefleceeSB yeveJeeves kee GuuesKe efkeee
ieee nw~ osKeW (he=-196)le$e JebMeefiejew jepeved jecesCe peieefovogvee~
efvecee&ehf eleeefve ewleeefve efpevesMeeveeb meneMe:~~27~~
ceneJecYemegmlecYee egeefJemleejleglee:~
ieJee#ence&JeueYeereYe=leekeejMeeseYf elee:~~28~~
meleesjCeceneeje: meMeeuee: heefjKeeefvJelee:~
efmeleeeheleekee{ee ye=nCejJeeefelee:~~29~~
ce=oJebMecegjpemebieerleeseceefvemJevee:~
PePe&jwveevekew: MeYesjereYf ee cenejJee:~~30~~
meleleejyOeefve:Mes<ejceJemlegceneslmeJee:~
efJejspegmle$e jeceeree efpeveeemeeohe*dkelee:~~31~~
jsefpejs eefleceemle$e meJe&ueeskevecemke=lee:~
heeJeCee& efpevesveCeeb meJe&ue#eCeYete<f elee:~~32~~
DeLee&led, ieewlece mJeeceer kenles nQ efke ns jepeved! Gme
JebMeefieefj hej peieled kes ev mJehe jece ves efpevesv YeieJeeve keer
npeejeW eefleceeSB yeveJeeF& LeeR~~27~~ leLee efpeveceW cenecepeyetle
KecYes ueieJeees iees Les, efpevekeer eew[eF& leLee TBeeF& eesie Leer,
pees PejesKes, cenueeW leLee hejer Deeefo keer jevee mes MeesefYele Les,
efpevekes ye[s-ye[s ej leesjCeeW mes ege Les, efpeveceW Deveske MeeueeSB
efveefce&le LeeR, pees heefjKee mes meefnle Les, meheso Deewj megvoj
heleekeeDeeW mes ege Les, ye[s-ye[s IeCeDeeW kes Meyo mes Jeehle Les,
efpeveceW ce=obie, yeeBmegjer Deewj cegjpe kee mebieerlecee Gece Meyo
hewue jne Lee, pees PeeBPeeW, veiee[eW, MebKeeW Deewj YesefjeeW kes Meyo
mes Delevle Meyoeeceeve Les Deewj efpeveceW meoe mecemle megvoj
JemlegDeeW kes eje ceneslmeJe nesles jnles Les Ssmes jece kes yeveJeees
efpevecebefojeW keer hebefeeeB Gme heJe&le hej peneB-leneB megMeesefYele nes
jner LeeR~~28-31~~ Gve cebefojeW ceW meye ueesieeW kes eje vecemke=le
leLee meye ekeej kes ue#eCeeW mes ege hebeJeCe& keer efpeveeefleceeSB
megMeeseYf ele LeeR~~32~~
hegve: Fmeer 40JeW heJe& kes Deble ceW osKeW (he=-198)jecesCe emceelhejceeefCe leefmceved pewveeefve JesMceeefve efJeOeeefheleeefve~
efveve&JebMeeefJeee: me lemceeefJeeYees jeceefieefj: eefme:~~45~~
DeLee&led, etBefke Gme heJe&le hej jeceev ves efpevesv YeieJeeved
kes Geceesece cebefoj yeveJeees Les FmeefueS Gmekee JebMeeef veece
(22)
ve nes ieee Deewj mete& kes meceeve eYee kees OeejCe kejves Jeeuee
Jen heJe&le jeceefieefj kes veece mes eefme nes ieee~~45~~
Fme ekeej en mhe nes ieee efke eer jeceev ves
efpeme heJe&le hej eer osMeYet<eCe-kegueYet<eCe cenecegevf eeeW kee Ghemeie&
otj efkeee Lee, Gmeer JebMeOej heJe&le hej GvneWves npeejeW efpevecebeof j
Yeer yeveJeees Les, efpememes Jen heJe&le yeeo ceW jeceefieefj veece mes
Yeer eefme nes ieee~
Deeefe&kee mJeCe&celeer-hetpe ceeleepeer! Jele&ceeve ceW Jen JebMeOej
heJe&le DeLeJee jeceefieefj heJe&le keneB efmLele nw, ke=heee yeleeSB~
hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer-yeermeJeeR meoer kes
eLeceeeee& eeefj$eeeJeleea eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes
meceeefOemLeue kes he ceW
eefme kegbLeueefieefj
efme#es$e pees ceneje^
eevle ceW efmLele nw, Jen
ner eeeerve keeue mes eer
os MeYet <eCe-keg ueYet <eCe
cenecegefveeeW keer Ghemeie&
SJeb kesJeue%eeve Yetecf e ceeveer
peeleer jner nw, Dele: en
Yeer ceevevee nesiee efke Fme
kegbLeueefieefj heJe&le hej ner
eer jeceev eje yeveJeees iees npeejeW efpevecebefoj DeJeefmLele jns
neWies, pees keeue kes Lehes[eW mes ueghle nes iees~ kegbLeueefieefj heJe&le hej
Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe ves osMeYet<eCe-kegueYet<eCe
kesJeueer YeieJevleeW keer eefleceeSB efJejepeceeve kejeeer LeeR, pees Deepe
Yeer JeneB efJejepeceeve nQ~ Dele: Jele&ceeve kegbLeueefieefj heJe&le kees ner
eeeervekeeueerve JebMeefieefj DeLeJee jeceefieefj heJe&le ceevevee ner leke&mebiele
nw~ eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe SJeb
Gvekes eLece heefMe<e Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe ves
meoe kegbLeueefieefj efme#es$e kees ner JebMeefieefj heJe&le kes he ceW
ceevelee eoeve keer Leer, Dele: Deeiece hejcheje SJeb ieghejcheje mes
nceW Fmeer efme#es$e kees eeeerve jeceefieefj DeLeJee JebMeefieefj kes he
ceW ceevelee eoeve kejveer nesieer~
Deeefe&kee mJeCe&celeer-hetpe ceeleepeer! Deepe Deeiece eceeCe
SJeb ieg hejcheje kes DeeOeej hej jeceefieefj heJe&le keer JeemleefJeke
efmLeefle %eele kej emeVelee ngF&, hegve: Deehemes efkemeer Deve efpe%eemee
kes meceeOeeve nsleg ceeie&oMe&ve eehle nesves keer YeeJevee kes meeLe
Deehekes eerejCeeW ceW meefJevee Jeboeefce!
Debke-12
efMe[ea heee&veeLe hetpeve

jeefe$eer-Deeefe&kee evoveeceleer
mLeehevee (MebYeg bo)
lesFmeJeW efpeveJej heee&veeLe, Ghemeie&efJepeefe kenueeles nQ~
Fvekeer hetpeve mes YeeeW kes, Ghemeie& otj nes peeles nQ~~
es keeuemehe& kee eesie ve kej, meyekees megKeer yeveeles nQ~
efevleeceefCe heejmeveeLe keer ceefncee, Fmeereuf eS nce ieeles nQ~~1~~
-oesneefMe[ea kes heejme eYet, kee kej uetB Deeeve~
mLeeheve meefVeefOekejCe, kej hetpetB YeieJeeve~~2~~
eR keeuemehe&eesieefveJeejkeeerheee&veeLeefpevesv! De$e DeJelej
DeJelej mebJeew<ed Deeeveveb~
eR keeuemehe&eesieefveJeejkeeerheee&veeLeefpevesv! De$e efle
efle ": ": mLeeheveb~
eR keeuemehe&eesieefveJeejkeeerheee&veeLeefpevesv! De$e cece
meefVeefnlees YeJe YeJe Je<ed meefVeOeerkejCeb~
Deke (veboerej eeue)
iebiee kee eemegke veerj, keueMe ceW Yej kejkes~
nes peeTB YeJeoefOe leerj, eYeg hetpeve kejkes~~
efMej[er kes heejmeveeLe, nQ DeefleMeekeejer~
Fve hetpele YeJe meveeLe, neW iegCeYeC[ejer~~1~~
eR keeuemehe&eesieefveJeejkeeerheee&veeLeefpevesvee
pevcepejece=legefJeveeMeveee peueb efveJe&heeceerefle mJeene~
kesMej kehet&j megiebOe, efIeme kejkes ueeee~
heejmeeYeg heo ceW ee&, Deelece megKe heeee~~
mebmeejleeheefJeveeMeveee eboveb efveJe&heeceerefle mJeene~
ceesleer mece OeJeue meghege, eYeg heo ceW Dehet~
efceue peeJes De#ee hegpb e, efvepe megKe ceW jce uetB~~
De#eeheoeehlees De#eleb efveJe&heeceerefle mJeene~
ues efJeefJeOe kegmegce keer ceeue, hetpeve kees Deeee~
efJe<eeeMee nesJes Meevle, Ssmee ceve Yeeee~~
Debke-12

keeceyeeCeefJeOJebmeveee heg<heb efveJe&heeceerelf e mJeene~
vewJese Leeue Yej ueee, efpeveJej kees hetpetB~
cece #egOeeJeeefOe veMe peee, YeJeogKe mes t~tB ~
#egOeejesieefJeveeMeveee vewJeseb efveJe&heeceerefle mJeene~
Ie=le oerheke Leeue mepeee, eYeg Deejefle kej uet~B
cece ceesnefleefcej veMe peee, %eeveeYee Yej uet~B ~
ceesnebOekeej efJeveeMeveee oerheb efveJe&heeceerefle mJeene~
eYeg meccegKe Oethe peueee, kece& onve kej uet~B
hetpeve kee MegYe heue heee, DeelecemegKe Jej uetB~~
Dekece&onveee Oetheb efveJe&heeceerefle mJeene~
Debietj mesye yeeoece, heue kee Leeue efueee~
efceue peeJes efMeJemegKe Oeece, Ssmee ceeve efueee~~
cees#eheueeehlees heueb efveJe&heeceerefle mJeene~
OeB DeJe kee Leeue, eYeg heejme kes heo~
evoveeceleer lelkeeue, heeTB hetpeve heue~~
DeveIe&heoeehlees DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
(23)
ues peue keer Peejer neLe, MeevleerOeej keB~

efceue peeJes DeeleceMeeefvle, Ssmee YeeJe keB~~
Meevlees MeebefleOeeje~
eeJeCeMegkeuee mehleefce efleefLe kees, meye cees#ekeueeCe ceveeles nQ~

eYeg heee&veeLe kes leerLeeX hej, uee[t efveJee&Ce e{eles nQ~~5~~
eR eeJeCeMegkeueemehleceeb eerheee&veeLeefpeveefveJee&CekeueeCekeee DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
ues yesuee heg<he iegueeye, heg<heebpeefue kej uetB~

nes DeelceiegCeeW kee ueeYe, Yeewelf eke megKe Jej uetB~~
efoJe heg<heebpeefue:~
peye keeuemehe& kee eesie kegC[ueer, ceW peerJeeW kees meleelee nw~
efMe[ea kes %eeveleerLe& hej leye, eYeg heee& kees hetpee peelee nw~~
Gme leerLe& leLee leerLee&efOeheefle kees, cesje DeIe& mecehe&Ce nw~
evoveeceleer meye ke efceeves, nsleg veeLe heo Jebove nw~~6~~
eR keeuemehe&eesieefveJeejkeeerheee&veeLemeceefvJele%eeveleerLee&e
peueeefo DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
hebekeueeCeke DeIe&
JewMeeKe Jeoer ogefleee kees heejme-veeLe ieYe& ceW Deees Les~
JeejeCeefme ceW Jeecee ceelee kees, meesuen mJehve efoKeees Les~~
Oeveheefle ves n ceefnves henues mes, jlve yengle yejmeees Les~
Gme ieYe&keueeCeke kees hetpetB, efpemes Fv ceveeves Deees Les~~1~~
eR JewMeeKeke=<Ceeefleereeeeb eerheee&veeLeefpeveieYe&keueeCekeee DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
veew cebefpeue TBes Jewpeeble, cenueeW ceW yepeer yeOeeF& Leer~
Leer heew<e Jeoer ieejme efleefLe peye, Jeecee ceelee n<ee&F& LeeR~~
efheleg Deemesve kee kees<e Keguee, FveW keer esueer DeeF& Leer~
pevceeefYe<eske ces hej kej, meyekes ceve KegeMf eeeB eF& LeeR~~2~~
eR heew<eke=<Cee SkeeoMeeb eerheee&veeLeefpevepevcekeueeCekeee DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
Je=<eYesej veieefj DeeesOee mes, Fke jepeotle peye Deeee Lee~
Gmemes veiejer kee JewYeJe megve, ceve ceW Jewjeie meceeee Lee~~
yeve iees yeeueeefle heew<e Jeoer-ieejme kees ner heejmeeYeg peer~
Gme ner #eCe FveW ves Deekej, oer#eekeueeCeke hetpeve keer~~3~~
eR heew<eke=<CeeSkeeoMeeb eerheee&veeLeefpeveoer#eekeueeCekeee DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
kece"eshemeie&efJepeeer heejmeeYeg, kees Deefn$e ceW %eeve ngDee~
yeme ew$eJeoer megelegLeea veYe ceW, meceJemejCe efvecee&Ce ngDee~~
eYeg keer efoJeOJeefve megve kejkes, Gme kece" kee Yeer keueeCe ngDee~
Gme %eevekeueeCeke keer hetpeve mes, cegPeceW Yeer egle%eeve ngDee~~4~~
eR ew$eke=<CeeelegLee eerheee&veeLeefpevekesJeue%eevekeueeCekeee DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
lehe kejles kejles heee&veeLe, meccesoefMeKej hej hengBe iees~
JeneB mJeCe&Ye keer eWke mes keceeX, kees veeMee efMeJe hengB e iees~~
(24)
%eeveleerLe& kee DeIe&
peeceeuee
-Mesjbopee pee efpevesv heee&veeLe peieled Jebe nQ~
pee pee efpevesv heee&veeLe melele Jebe nQ~~
pee pee efpevesv heee&veeLe yeeueeefle nQ~
pee pee efpevesv heee&veeLe ef$epeieheefle nQ~~1~~
JeejeCemeer ceW jepee Deemesve cenue ceW~
meesuen megheve osKes Les cenejeveer Jeecee ves~~
leerLexMe efMeMeg kees pevce os Jes Oeve ngF& LeeR~
FveW mes hetpe eYeg mes ke=leke=le ngF& LeeR~~2~~
heeC[gkeefMeuee hes Fv ves eYeg kee vnJeve efkeee~
heeeled heee&veeLe veecekejCe kej efoee~~
es yeeueeleer yeve iees efJeJeen veefnb efkeee~
oMe YeJe mes kece" kee yengle Ghemeie& men efueee~~3~~
nQ mehe& efevnege heee&veeLe keer eeflecee~
Fvekee eefjle he{es lees peevees Oewe& keer ceefncee~~
meye cebefojeW ceW efceueleer nQ eYeg heee& keer eeflecee~
Fvekes Deveske leerLe& keer Yeer megveles nQ ceefncee~~4~~
Gve leerLeeX ceW ner %eeveleerLe& Fke eefme nw~
efMe[ea kes heee&veeLe kee DeefleMee eefme nw~~
eefleefove JeneB Fke mehe& oslee eYeg eoef#eCee~
uesefkeve keYeer YeeeW kees oslee og:Ke jbe vee~~5~~
es keeuemehe&eesie efveJeejke keneles nQ~
enkesleg kes veeMeke eYet heejme keneles nQ~~
peye kegC[ueer ceW keeuemehe&eesie meleeJes~
efMe[ea kes heee&veeLe peer kees oe ceW OeeJeW~~6~~
Debke-12
meye ke ve nesWies megKe Je Meebefle efceuesieer~

efpeveJej keer Yeefe mes meYeer DeMeebefle uesieer~~
peeceeuee kee hetCee&Ie& eYeg heejme kees e{eTB~
efMe[ea kes heee&veeLe %eeveleerLe& kees OeeGB~~7~~
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceele esjCee~
eYeg heee&veeLe keceue efpeveeuee keer osMevee~~
oskej GvneWves YeJeeW hes Ghekeej kej efoee~
mecekelJe kee GheosMe os efMeJe megKe kee heLe efoee~~8~~
nw evoveeceleer cesjer Fke eeLe&vee eYeg mes~

YeJe-YeJe kee YeceCe ve nes efMeJemegKe efceues Pe mes~~9~~
eR keeuemehe&eesieefveJeejkeeerheee&veeLeefpevesvee peeceeuee
hetCee&Ie efveJe&heeceerefle mJeene~
Meeblees MeebefleOeeje, efoJe heg<heebpeefue:~
-oesneheee&veeLe keer Yeefe mes, YeJemeeiej nes heej~
Yeewelf eke megKe-mebheefe Yeer, efceues meewKe Yeb[ej~~1~~
efvepe %eevepeesefle nsleg %eeveleerLe& kees vecetB~

efvepe DeelcemeewKe nsleg heee&veeLe kees eCecetB~~
~~FleeMeerJee&o:, heg<heebpeefue:~~
pecyeterhe ceW YeieJeeve eveYe hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe meevebo mecheVe

-peerJeve ekeeMe pewve, eyebOe mecheeoke
pecyeterh e-nefmleveehegj ceW hejcehetpe ieefCeveerecegKe
Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer kes memebIe meeefVeOe ceW
veJeefveefce&le YeieJeeve eveYeg efpeveeuee ceW eveYeg YeieJeeve keer
10 heg Gegib e efJeMeeue heeemeve eeflecee keer hebekeueeCeke eeflee
JewMeeKe ke=. lesjme mes JewMeeKe Megkeuee le=leeree DeLee&led efoveeBke 7
mes 13 ceF& 2013 leke "e-yee kes meeLe mecheVe ngF~& e%eeeceCeer
Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer kes ceeie&oMe&ve Je kece&eesieer
heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceer peer kes efveoxMeve ceW
mecheVe en eeflee ceneslmeJe eefleeeee& heb. vejsMe pewve, heb.
eJeerCeebo pewve Je heb. efJepee kegceej pewve-pecyeterhe kes eje
mecheVe kejeF& ieF&~ pecyeterhe ceW Fme vetleve efpevecebefoj kee
efvecee&Ce eer efJepee pewve, eerceleer jefMce pewve, jepehegj jes[,
efouueer heefjJeej kes eje efkeee ieee nw, efpemeceW YeieJeeve keer
eeflecee efvecee&Ce SJeb hebekeueeCeke eeflee kee hegCe Yeer Deeheves ner
Deefpe&le kejkes Deheves ceveg<e peerJeve kees Oeve Je meeLe&ke efkeee~
eeflee kee MegYeejbYe efoveebke 7 ceF& kees eele: PeC[ejesnCe
SJeb eeieceC[ue efJeOeeve kes meeLe ngDee~ heeeled 8 ceF& kees
ieYe&keueeCeke, 9 ceF& kees pevcekeueeCeke, 10 ceF& kees
lehekeueeCeke Je 11 ceF& kees kesJeue%eevekeueeCeke kes MegYe
DeJemej hej YeieJeeve kee eerefJenej SJeb jLeee$ee peguetme leLee
meceJemejCe jevee kee Deeeespeve efkeee ieee~ hegve: 12 ceF& kees
YeieJeeve kee cees#ekeueeCeke leLee YeieJeeve eveYeg keer efJeMeeue
eeflecee kee YeJe hebeece=le cenecemlekeeefYe<eske leLee 108 keueMeeW
mes peueeefYe<eske mecheVe ngDee~ efJeMes<ehe mes 13 ceF& kees De#eele=leeree
kes MegYe DeJemej hej ceb$e hetJe&ke YeieJeeve efJejepeceeve efkees iees
leLee cemlekeeefYe<eske Je Meebelf eOeeje mecheVe ngDee~ Fmeer efove De#ee
Debke-12
le=leeree kes Gheue#e ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe keer Deenejcege Jeeueer

eeflecee kes mece#e Deenejoeve kee Yeer keee&ece Deeeesepf ele efkeee
ieee, efpemeceW mewke[eW eeuegDeeW ves YeieJeeve kees F#egjg me kee Deenej
oskej hegCe Deefpe&le efkeee~ Fme efove eLece Deenejoeve kee hegCe
mebIeheefle eer ceneJeerj emeeo pewve-efouueer Je eer megjMs e pewve kegueeefOeheefleleerLekej ceneJeerj efJeeefJeeeuee-cegjeoeyeeo ves eehle efkeee~
hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe ceW meewOece& Fv-FveCeer
yeveves kee meewYeeie eer efJepee pewve-eerceleer jefMce pewve, jepehegj
jes[-efouueer ves eehle efkeee~ YeieJeeve kes ceelee-efhelee yeveves kee
meewYeeie eer eceeso kegceej pewve-eerceleer megceve pewve, keyetue veiej,
Meenoje-efouueer ves, e%eveeeke yeveves kee meewYeeie eer censMeebo
pewve-eerceleer meblees<e pewve, jepehegj jes[-efouueer ves eehle efkeee~
keee&ece ceW F&Meeve Fv eer JewYeJe pewve-eerceleer Deekeeb#ee pewve,
jepehegj jes[-efouueer, Oevekegyesj eer ef#eeflepe pewve, jepehegj jes[efouueer, meevelkegceej Fv eer meleerMeebo pewve-eerceleer MeefMe pewve,
peehegj, ceensv Fv eer megYee<eebo pewve-eerceleer mebOee pewve,
$e+<eYe efJenej, efouueer, ueebleJe Fv eer Deefveue pewve-eerceleer Debpet
pewve, jesefnCeer-efouueer, keeefhe Fv eer efveefleve pewve, Meenojeefouueer Je eer heocemesve pewve, ue#ceerveiej-efouueer ves yeveves kee
meewYeeie Deefpe&le efkeee~ eeflee ceneslmeJe kes meceeheve hej efoveebke
12 ceF& keer jeef$e hegCeepe&ke eer efJepee pewve-eer efveefleve pewve
heefjJeej kes eje Deeievlegke mecemle Fv-FveefCeeeW Je DeefleefLeeeW
kees 16 mJehve kes efJeMes<e eleerke efevn Je peehe ceeuee Deeefo kes eje
mecceeefvele efkeee ieee leLee mebmLeeve eje efJepee peer kes hetjs
heefjJeej kees Mee@ue, eerheue kes meeLe ner pecyeterhe kee efJeMes<e eleerke
efevn Je cebieue keueMe Deeefo YeW kejkes mecceeefvele efkeee ieee~
(25)
%eeveleerLe&-efMe[ea keer hebekeueeCeke eeflee YeJelee kes meeLe mecheVe

ceneslmeJe keer megiebefOe ves DeekeeMe keer TBeeF&eeW leke hengBeeF& leerLe& keer keerelf e&
-peerJeve ekeeMe pewve, eyebOe mecheeoke
Debleje&êre Keeefle eehle efMe[ea veiejer ceW %eeveleerLe&-efMe[ea
kee hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe jeêre mlej hej meevebo
mecheVe ngDee~ efMe[ea veiejer mes pewveOece& kee GodIees<e kejves kes
efueS npeejeW eeueg YeeeW ves osMe kes efJeefYeVe mLeeveeW mes
heOeejkej %eeveleerLe& kes eefle Deheveer YeeJeebpeefue emlegle keer SJeb
eeflee ceneslmeJe ceW Yeeie ueskej ceneve hegCe kee mebee
efkeee~ YeieJeeve heee&veeLe keer 15 heg Gegbie efJeMeeue heeemeve
eeflecee kee en hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe JewMeeKe megefo
hebeceer mes oMeceer DeLee&led efoveeBke 15 ceF& mes 20 ceF& 2013
leke Deeeesefpele efkeee ieee, efpemeceW eeefj$eeeJeleea eer
Meebeflemeeiej peer cenejepe keer hejcheje kes GheeOeee cegefve eer
ceebkemeeiej peer cenejepe memebIe SJeb pecyeterhe kes heer"eOeerMe
Je %eeveleerLe& kes DeOe#e kece&eesieer mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceer
peer kee efJeMes<e meeefVeOe eehle ngDee~ hetpe GheeOeee eer kes
mebIe ceW cegevf e eer efJepeeveboer peer cenejepe, cegefve eer ceveceerlemeeiej
peer cenejepe, hetpe ceewveceefle ceeleepeer, hetpe ceefveceleer ceeleepeer
Deeefo leeieerJe=bo GheefmLele Les~
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer
keer heeJeve esjCee Je DeeMeerJee&o mes cesve neFJes, veiej cevecee[ jes[
hej meeefJeueer efJenerj #es$e ceW efJekeefmele efkees pee jns Fme leerLe& hej
DeodYegle keceue cebeof j kee efvecee&Ce efkeee pee jne nw, efpemeceW meJe&
ceveeskeeceveeefmeefkeejke YeieJeeve heee&veeLe keer ecelkeeefjke eeflecee
kes meeLe ner DeOeeleg keer YeieJeeve cegefvemegeleveeLe SJeb YeieJeeve
ceneJeerj mJeeceer keer megvoj eefleceeDeeW kee Yeer hebekeueeCeke eeflee
Fme DeJemej hej mecheVe efkeee ieee~ en eeflee ceneslmeJe hetCe&
Deeiece efJeefOe kes Devegmeej eefleeeee& heb. efJepee kegceej pewvepecyeterhe eje kegMeueleehetJe&ke mecheVe kejeee ieee, efpemeceW meneesieer
eefleeeee& kes he ceW heb. melesv kegceej pewve-efleJejer Je heb. meboerhe
pewve-veeiehegj >es efJeefOeefJeOeeve mecheVe kejeee~ %eele nesJes efke Ge
leerLe& hej 81 heg TBes keceue cebefoj kee efvecee&Ce eer ceefuuekegceej
peer heeveer SJeb eer jepesv kegceej peer heeveer (jepeeYeeT), iepehebLee
(veeefmeke) cene. heefjJeej kes eje efkeee pee jne nw, efpemeceW
YeieJeeve ceneJeerj Je YeieJeeve eseebmeveeLe keer De Oeeleg Jeeueer
megvoj heeemeve eefleceeSB Yeer Deehekes heefjJeej keer Deesj mes efJejepeceeve
(26)
keer ieF& nQ leLee YeieJeeve heee&veeLe keer 15 heg Gegbie eeflecee efouueer
efveJeemeer mebIeheefle eer ceneJeerj emeeo pewve-efouueer kes eje efJejepeceeve
keer ieF& nw~
eer %eeveleerLe& efoiecyej pewve leerLe&#es$e efJeemle ceC[ue efMe[ea
SJeb hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe meefceefle kes efveJesove hej eeflee
ceneslmeJe ceW osMe kes efJeefYeVe mLeeveeW mes npeejeW eeuegDeeW ves Yeeie
efueee, efpemeceW ecegKe he mes meewOece& Fv-FveCeer yeveves kee
meewYeeie eer efoueerhe YeeF& oesMeer-meew. eslevee oesMeer, yeesjerJeueercegcyeF& ves eehle efkeee leLee Deve ecegKe hee$eeW cesW YeieJeeve kes ceeleeefhelee-eer vesecf eebo-meew. heeeyeeF& heeveer-heeees[, e%eveeeke-Fbpeer.
eer meer.Deej.heeefue-meew. DeCee osJeer heeefue-hegCes, Oevekegyesj-eer
efJepee kegceej-meew. heg<hee osJeer iebieJeeue-ieesneer (Deemeece), F&Meeve
Fv-FveCeer-eer Meerleue kegceej-meew. megJeCee& heeveer, iepehebLee
(veeefmeke), meevelkegceej Fv-FveCeer-eer Oecexv kegceej pewve-meew.
eerelf e pewve-ye[Jeeveer (ce.e.) leLee ceensv Fv-FveCeer-eer megceefleueeue
oesMeer-meew. T<ee yesve oesMeer-cegcyeF& yeves~ ceneslmeJe cesW eer censMe
YeeF& Meen-cegcyeF&, S[Jeeskes eer Devethe kegceej "esues-keeshejieebJe, eer
megjMs e pewve-heejesuee, eer oerheebo pewve-veeefmeke, eer njerMeebo Jeeekeesmeveeefmeke, eer meblees<e heeveer-vesjer, eer efnlesMe ieebOeer-cegcyeF&, eer
Deefveue keemeueerJeeue-veeefmeke, eer Mewues<e YeeF& Meen, ceuee[-cegcyeF&,
[e@. eer efJepee heeesoer-nwojeyeeo, eer censMeebo pewve-eerceleer
ceveesjcee pewve, efJekeemehegjer-efouueer Deeefo mewke[eW Fv-FveefCeeeW ves
eeflee ceneslmeJe ceW Yeeie ueskej hegCe Depe&ve efkeee~
15 ceF& 2013, PeC[ejesnCe Je eeieceC[ue efJeOeeve

eeflee ceneslmeJe ceW JewMeeKe megoer hebeceer, efoveebke
15 ceF& 2013 kees efJeMes<e OetceOeece kes meeLe eeieceC[ue efJeOeeve
mecheVe efkeee ieee~ efJeMes<e he mes Fme efove eele: 8 yepes
keee&ece ceW ecegKe Fv-FveefCeeeW Je ceneslmeJe meefceefle kes eje
GheeOeee eer ceebkemeeiej peer cenejepe memebIe leLee mJeefmle eer
jJeervkeerefle& mJeeceer peer kees ieg Dee%ee nsleg eerheue mecee|hele efkeee
ieee Je eefleeeee& eer efJepee pewve, eer melesv pewve Je eer meboerhe
pewve kees Deeeee& efvecev$eCe kes meeLe mecceeefvele efkeee ieee~ heeeled
keee&ece kee PeC[ejesnCe eer efJeveeso kegceej meyeueeJele-meew.
veeruece meyeueeJele-ieesneer (Deemeece) eje efkeee ieee~
Debke-12
Deve keee&ece ceW Fme efove jeef$e ceW YesjerleejCe efJeefOe, cebieue
Deejleer leLee efJeMes<e he mes keeshejieebJe (ceneje^) efveJeemeer eerceleer
esceeyeeF& yepe kes nerjke pevceeslmeJe hej mecceeve meceejesn Deeeesepf ele
efkeee ieee Je keeshejieebJe meceepe kes eje Fme DeJemej hej Deveske
megvoj-megvoj meebmke=efleke keee&ece emlegle efkeS ieS~ keee&ece ceW
npeejeW keer mebKee ceW YeeeW ves Yeeie ueskej hegCe Dee|pele efkeee~
efJeMes<ehe mes Fme efove ceOeevn ceW leerLekej $e+<eYeosJe pewve

efJeled cenemebIe kee jeêre DeefOeJesMeve mecheVe ngDee SJeb jeef$e ceW
meew. veeruece heeveer SJeb meew. oerhee keeuee-veeefmeke eghe kes eje
YeieJeeve heee&veeLe oMeeJeleej veeefkee kee megvoj cebeve efkeee
ieee, efpemeceW YeieJeeve heee&veeLe kes oMe YeJeesW kees DeleefOeke Deeke<e&ke
Deboepe ceW emlegle kejkes meYeer keueekeejeW ves YeeeW kee ceve ceesne~
16 ceF& 2013, ieYe&keueeCeke
19 ceF& 2013, Deenejeee& SJeb kesJeue%eevekeueeCeke
JewMeeKe Megkeuee <eer, efoveebke 16 ceF& 2013 kees YeieJeeve

heee&veeLe kee ieYe&keueeCeke ceveeee ieee efpemeceW eele: efveleefveece
hetpee, veJeen nesce leLee ceOee ceW mebmkeejceeueejesheve, ceelee
keer ieeso YejeF& Deeefo keee&ece mecheVe ngS Je jeef$e ceW ieYe&keueeCeke
mes mebyeefvOele ceelee kes 16 mJehve Deeefo megvoj meebmke=efleke keee&ece
kee cebeve efkeee ieee~
JewMeeKe megefo veJeceer, efoveeBke 19 ceF& 2013 kees eele:keeue

YeieJeeve keer Deenejeee& kee Me emlegle efkeee ieee, efpemeceW
eefleeeee& heb. efJepee kegceej pewve YeieJeeve kees ueskej Deenej kes
efueS G"s leLee jepee ketue yeves eer Delegue YeeF& jceCeYeeF& Mene,
yeesjerJeueer cegcyeF& heefjJeej ves YeieJeeve kee he[ieenve kej GvnW eLece
Deenejoeve kee hegCe Deefpe&le efkeee~ ceOeevn ceW YeejleJe<eeae
efoiecyej pewve cenemeYee SJeb YeejleJe<eeae KeC[sueJeeue efoiecyej pewve
cenemeYee-ueKeveT kes DeefOeJesMeve Deeeesepf ele efkees iees~
efJeMes<ehe mes Fme efove ceneje^ mejkeej kes eYeeJeer ceb$eer
ceeveveere eer ieve Yegpeyeue peer Deeefo Deveske jepevesleeDeeW kee
Deeieceve Yeer ngDee~ Fme DeJemej hej ceeveveere ieve Yegpeyeue peer
ves Deefnbmee kes Thej efJeMes<e peesj osles ngS %eeveleerLe& efMe[ea kes
efJekeeme keer Yetefj-Yetefj eMebmee keer leLee Deve cebef$eeeW Je DeefleefLeeeW
ves Yeer GodyeesOeve efoes~
meeebkeeue 5 yepes YeieJeeve kees kesJeue%eeve keer Iees<eCee keer
ieF&, efpeme hej yeepes-ieepes keer OJeefve kes meeLe meYeer Yeepeve Petce
G"s~ heeeled meceJemejCe keer jevee keer ieF& efpemeceW GheeOeee
cegefve eer ceebkemeeiej peer cenejepe Je mJeefmleeer jJeervkeerefle&
mJeeceer peer kes GodyeesOeve ngS leLee cenejepe peer eje cegKe eeslee
Deeefo YeeeW kes eje hets iees eMveeW kes Gej efoes iees~ jeef$e ceW
eer efJeveeso-veeruece meyeueeJele-ieesneer heefjJeej eje YeJeleehetJe&ke
heeeJeleer ceelee keer ieeso YejeF& kee keee&ece mecheVe ngDee heeeled
eer hesMe pewve mebieerlekeej-Fboewj ves heeeJeleer peeiejCe kee megvoj
Deeeespeve emlegle efkeee~ Gvekes eje ieees iees YepeveeW hej meYeer
Yeepeve Petce G"s Deewj meYeer ves heeeJeleer ceelee keer DeejeOevee keer~
17 ceF& 2013, pevcekeueeCeke

JewMeeKe Megkeuee mehleceer, efoveeBke 17 ceF& 2013 kees YeieJeeve
heee&veeLe kee pevcekeueeCeke ceneslmeJe ceveeee ieee, efpemeceW
eele: YeieJeeve kes pevce keer Iees<eCee ngF&~ heeeled YeJe MeesYeeee$ee
hetJe&ke pevcekeueeCeke peguetme efvekeeuee ieee~ Fme efove npeejeW
eeuegDeeW ves heeC[gkeefMeuee hej YeieJeeve heee&veeLe kes hebeece=le
DeefYe<eske leLee peueeefYe<eske kee meewYeeie Deefpe&le efkeee~
efJeMes<ehe mes Fme efove ceOeevn ceW DeefKeue Yeejleere
efoiecyej pewve ceefnuee mebie"ve kee jeêr e DeefOeJesMeve Deeeesepf ele
efkeee ieee leLee meeeb ceW YeieJeeve keer Deejleer, heeuevee Pegueeves Je
yeeueeer[ e kee efJeMes<e Deeeespeve mecheVe ngDee~ YeeeW ves efJeegle
meepemeppee mes ege efJeMeeue heeueves ceW yew"s YeieJeeve heee&veeLe kees
Pegueekej ceneve hegCe eehle efkeee~ efJeMes<ehe mes jeef$e ceW Fme efove
efebleeceefCe keeueesveer yengceb[ue, Deewjbieeyeeo (cene.) keer ceefnueeDeeW
eje DeLeke heefjece kes meeLe meee Jewjeie yevee Fefleneme
veeefkee emlegle keer ieF&, efpemekees osKekej heC[eue ceW yew"s eeuegDeeW
kes DeeBKeeW mes Deet hekeves ueies, keeeWekf e en veeefkee hetpe ieefCeveerecegKe
eer %eeveceleer ceeleepeer kes peerJeve ceW GlheVe ngS Jewjeie hej DeeOeeefjle
Leer~ Fme meebmke=efleke keee&ece kes efueS yengceb[ue kees Deveske Ghenej
eehle ngS Deewj YeeeW ves keee&ece kees Ketye mejene~
18 ceF& 2013, oer#eekeueeCeke

JewMeeKe megefo Deceer, efoveeBke 18 ceF& 2013 kees YeieJeeve
kee lehekeueeCeke ceveeee ieee~ Fme efove ceOeevn ceW jepemeYee
kee Me emlegle efkeee ieee~ heeeled efJeefOe-efJeOeevehetJe&ke YeieJeeve
keer oer#ee mecheVe ngF&~
Debke-12
20 ceF& 2013, cees#ekeueeCeke SJeb cenecemlekeeefYe<eske

Deble ceW JewMeeKe megoer oMeceer, efoveeBke 20 ceF& 2013 kees
YeieJeeve kee cees#ekeueeCeke SJeb cenecemlekeeefYe<eske ceneslmeJe Deeeesepf ele
efkeee ieee~ Fme DeJemej hej eele: 5 yepes cebe hej meccesoefMeKej
heJe&le keer eefleke=efle yeveekej mJeCe&Ye ket mes YeieJeeve heee&veeLe kes
cees#eieceve keer ceb$eeseejhetJe&ke emlegelf e keer ieF&~ cees#eieceve nesles ner
(27)
Deefive kegceej FveW eje YeieJeeve kes veKe, kesMe kee mebmkeej efkeee
ieee heeeled DeefYe<eske, hetpeve, nJeve Deeefo mecheVe ngS~ heeeled
YeieJeeve heee&veeLe kee YeJe cenecemlekeeefYe<eske Deeeesefpele efkeee
ieee, efpemeceW Deveske meewYeeieMeeueer cenevegYeeJeeW ves YeieJeeve kee
hebeece=le DeefYe<eske Je peueeefYe<eske kejkes hegCe Deefpe&le efkeee~ eLece
keueMe kejves kee meewYeeie mebIeheefle eer ceneJeerj emeeo pewve kes
megheg$e eer jepesMe pewve-efouueer heefjJeej ves eehle efkeee~ meeLe ner eer
jJeerv pewve megheg$e eer keceueebo pewve, KeejeryeeJeueer-efouueer heefjJeej
ves Yeer hegCeepe&ve efkeee~
heeeled hebeece=le DeefYe<eske keer e=KB euee ceW veeefjeue jme mes
DeefYe<eske eer efJeceueebo mes"er-esVeF& eje, F#egjme mes eer efkeMeesj
iebieJeeue-efMe[ea eje, mebleje jme mes eerceleer ceveesjcee-censMeebo
pewve-efouueer eje, ceesmecyeer jme mes eer efvece&ue mes"er-efouueer
eje, Ieer mes eer efJepee iebieJeeue-ieesneer eje, otOe mes eer
DeesceekeeMe, megOeerj eMeeble yepe-keeshejieebJe eje, oner mes eer
kewueeMeebo pewve- Dece=le pewve meje&he-ueKeveT Je eer Deefveue
pewve-DeefleMee pewve, keceue cebeof j, eerleefJenej-efouueer eje, Debietj
jme mes eer jepeeYeeT heeveer-veeefmeke eje, meJeex<eefOe mes eerceleer
G<ee osJeer Yeeieebo jeje-veueJee[er eje, nefje mes eer ceneJeerj
heeveer jepeeYeeT heeveer-iepehebLee eje, eleg<keesCe keueMe mes eer
DeYee keemeueerJeeue, eer eceeso keemeueerJeeue, eer mebpee
keemeueerJeeue, eer jepeceue keemeueerJeeue-Deewjib eeyeeo eje, ebove
mes eer cegkesMe Meen-cegcyeF& eje, heg<heJe=ef eer vejsMe yebmeueieg[ieeBJee eje, hetCe& keueMe mes eer mebpee heehe[erJeeue-hew"Ce
eje, Deejleer eer mebpee megieveebo keemeueerJeeue efyeu[j-Deewjib eeyeeo
leLee YeieJeeve keer MeebefleOeeje eer Delegue YeeF& jceCeYeeF& MeneyeesjerJeueer cegcyeF& heefjJeej ves kejves kee ceneve meewYeeie Deefpe&le
efkeee~ Fme DeJemej hej heOeejs mewke[eW eeuegDeeW ves YeieJeeve kee
peueeefYe<eske Yeer efkeee Deewj hegCe Deefpe&le efkeee~
ceOeevn ceW nJeve leLee mecceeve meceejesn kes meeLe
hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe meevebo mecheVe ngDee~ eeflee
ceneslmeJe keer meheuelee ceW efJeiele Deveske ceen mes Fbbpeer. eer
ceneJeerj heeveer heg$e eer jepeeYeeT heeveer, veeefmeke ves efovejele cesnvele kejkes Deheveer efJevece SJeb eesie mesJeeSB eoeve keeR
Deewj keee&ece kees meheuelee kes meesheeve e{eS~ meeLe ner
ceneslmeJe ceW keeshejieebJe efoiecyej pewve meceepe kes egJee ceC[ue,
ceefnuee ceC[ue leLee mecemle eeJeke ves Yeer eMebmeveere meneesie
eoeve kejkes Yeespeve JeJemLee kees megee mecheVe kejeee leLee
heb[eue, megj#ee Deeefo JeJemLee ceW Jeerj mesJee oue kes mJeebmesJekeeW
ves Deheveer mesJeeSB eoeve keeR~ meYeer keee&kelee&DeeW kee ^m
meefceefle eje efJeMes<e mecceeve Yeer efkeee ieee~
Fme DeJemej hej eer efoiecyej pewve leerLe&#es$e efMe[ea ^m kes
mecemle ^merieCe Je heoeefOekeejerieCeeW ceW eer DeYee kegceej keemeueerJeeueDeewjib eeyeeo, eer efkeMeesj Meebelf eueeue iebieJeeue-efMe[ea, eer jepeceue
keemeueerJeeue-Deewjib eeyeeo, eer metjpeceue iebieJeeue-efMe[ea, eer mebpee
heehe[erJeeue-hew"Ce, eer eceeso keemeueerJeeue-Deewjib eeyeeo, eer mebpee
keemeueerJeeue-Deewjib eeyeeo, eerceleer esceeyeeF& yepe-keeshejieebJe, meew. MeesYee
evkeeble "esues-keeshejieebJe, eer meleerMe Meebelf eueeue ieesOee-eerjecehegj, eer
efMeKejebo keemeueerJeeue-efMe[ea Deeefo ves keee&ece keer meheuelee nsleg
Deheveer cenleer mesJeeSb eoeve keeR Deewj efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe
mebmLeeve, pecyeterhe-nefmleveehegj kes keee&kelee&DeeW eje Yeer efJeefYeVe mesJeeDeeW
kes ceeOece mes en Deeeespeve meevebo mecheVe ngDee~
ceneslmeJe kees ceOegejf ce yeveeves kes efueS eer njerMe mebieerlekeejYejlehegj (jepe.) leLee keg. meesveeueer osmeeF& mebieerlekeej heeea ves
megvoj-megvoj Yepeve, mebieerle Deeefo emlegle efkeee~ cebe meepemeppee
SJeb jepemeYee, megOecee& meYee Deeefo kes efJeMes<e cebeve nsleg eer
jepesv pewve-Gcejiee ves Deheveer megvoj emlegefle oer~ heeBeeW efove
leke eeflee ceneslmeJe kee meerOee emeejCe heejme ewveue kes
ceeOece mes eele:, ceOeevn SJeb jeef$e ceW ueieeleej efkeee ieee,
efpememes mechetCe& osMe ceW Iej yew"s kejes[eW eeueg YeeeW ves
keee&ece osKekej hegCe ueeYe Deefpe&le efkeee leLee efMe[ea leerLe& keer
keerefle& ves efoefioiebleJeeheer yevekej DeekeeMe keer TBeeF&eeW kees
gDee~ heOeejves Jeeues mecemle eeueg YeeeW kes efueS ^m eje
megvoj DeeJeemeere SJeb Yeespeve JeJemLee keer ieF&, efpememes eeuegpeve
mebleg jns Deewj Deevebo kes meeLe meYeer ves YeieJeeve keer hetpee-Yeefe
ceW Yeeie ueskej hegCe Deefpe&le efkeee~
ceneslmeJe ceW heOeejs efJeefYeVe jepevesleeieCe

ceeveveere eer ieve jeJe peer Yegpeyeue
(meeJe&peefveke yeebOe keece leLee hee&ve ceb$eer-cene.)
ceeveveere eer yeeueemeensye peer Leesjele (cenmegue ceb$eer-cene.)
ceeveveere eer jeOee ke=<Ce peer efJeKes heeerue
(ke=ef<e SJeb heCeve ceb$eer-cene.)
(28)
ceeveveere eer YeeTmeensye peer Jeekeeewjs (meebmeo)

ceeveveere eer evkeeble peer Kesjs (meebmeo-Deewjbieeyeeo)
ceeveveere eer ceveer<e peer pewve (efJeOeeeke-peueieebJe)
ceeveveere eer efJeefheve jeJepeer keesues
(esejcewve-mebpeerJeveer eghe Dee@he FC[mêpr e)
Debke-12
%eeveleerLe& efMe[ea kes hebekeueeCeke ceW ngS efJeefYeVe DeefOeJesMeve

DeefKeue Yeejleere efoiecyej pewve ceefnuee mebie"ve-17 ceF& 2013
17 ceF& kees pevcekeueeCeke kes MegYe DeJemej hej ceOeevn ceW DeefKeue Yeejleere efoiecyej pewve ceefnuee mebie"ve kee jeêre
DeefOeJesMeve Deeeesefpele efkeee ieee~ efpemeceW jeêr e DeOe#ee-eerceleer megceve pewve-Fboewj, ceneceb$eer-eerceleer ceveesjcee pewve, efJekeemehegjerefouueer, eerceleer G<ee heeveer, eerceleer jsKee helebiee, eerceleer esceeyeeF& yepe Deeefo Deveske ceefnueeDeeW ves GheefmLele neskej mebie"ve kes yeejs
ceW peevekeejer eoeve keer leLee Deeieeceer keee&eespevee kes he ceW eeefj$eJeOe&veeslmeJe Je<e& kes Devleie&le efJeefYeVe keee&ece keer hejsKee yeveeF&~
efJeMes<ehe mes Fme DeJemej hej DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve egJee heefj<eo leLee DeefKeue Yeejleere efoiecyej pewve ceefnuee mebie"ve
kes mebege leJeeJeOeeve ceW De cetueiegCe kes eefle%ee heece& Yeer YeeeW ceW efJeleefjle efkees iees, efpemes Yejkej Deveske eeJekeeW ves Deheves peerJeve
ceW eeefj$e keer cenee kees Je=efbiele efkeee~
leerLekej $e+<eYeosJe pewve efJeled cenemebIe-18 ceF& 2013

Fme efove ceOeevn ceW leerLekej $e+<eYeosJe pewve efJeled cenemebIe kee jeêre DeefOeJesMeve mecheVe ngDee, efpemeceW cenemebIe kes DeOe#e
mJeefmleeer jJeervkeerelf e& mJeeceer peer keer DeOe#elee ceW ceneceb$eer [e@. Deveghece pewve-Fboewj Je keeee&Oe#e-heb. Kesceebo pewve-peyeuehegj eje
ueieYeie 40 efJeeveeW keer GheefmLeefle ceW en DeefOeJesMeve mecheVe kejeee ieee~ Fme DeJemej hej %eeveleerLe& keceser eje Deeievlegke meYeer
efJeledpeveeW kee ceeueehe&Ce, eleerkeefevn Deeefo kes meeLe efJeMes<e mecceeve efkeee ieee~ DeefOeJesMeve ceW efJeled cenemebIe kes efJeeveeW ves Fme
yeele kee hegjpeesj meceLe&ve efkeee efke meceepe ceW leerLeexej kes veece hej efkees pee jns hegjeleJe kes meeLe efkemeer Yeer ekeej kee efKeueJee[
pewve Fefleneme kes efnle ceW veneR nw Deefheleg Ssmes keeeeX mes meceepe ceW mebie"ve keer Dehes#ee efJeIeve keer efmLeefle hewoe nesleer nw Dele: ncesMee
pewve mebmke=efle mes mebyebefOele eeeerve efpevecebefojeW ceW efkemeer ekeej kee keesF& hegjeleeeflJeke yeoueeJe efkeS yeiewj ner Gmekee efJekeeme kejvee
yegefceee kee heefjeeeke nw~ Fme DeJemej hej keee&ece ceW efJeefMe DeefleefLe kes he ceW eer kehetjebo pewve-IegJeeje leLee cenemeYee kes
DeOe#e eer efvece&ue kegceej mes"er-efouueer ves heOeejkej meYee kees ieewjJeeefvJele efkeee~ cenemebIe DeefOeJesMeve ceW ner DeefleefJeefMe
peevekeeefjeeW mes ege mecheke& veeceke hegmleke kee efJeceeseve meewOece& Fv eer efoueerhe YeeF& oesMeer-cegcyeF& eje efkeee ieee leLee hetpe
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer Je Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer eje efueefKele ueieYeie 12 ekeej keer efJeefYeVe vetleve hegmlekeeW kee
efJeceeseve Oevekegyesj eer efJepee kegceej iebieJeeue-ieesneer, eer jepeeYeeT heeveer-veeefmeke, eer efvece&ue kegceej mes"er-efouueer Je efJeeveeW eje
efkeee ieee~
YeejleJe<eeae efoiecyej pewve cenemeYee SJeb YeejleJe<eeae KeC[sueJeeue efoiecyej pewve cenemeYee-19 ceF& 2013
Fme efove ceOeevn ceW YeejleJe<eeae efoiecyej pewve cenemeYee SJeb YeejleJe<eeae KeC[sueJeeue efoiecyej pewve cenemeYee-ueKeveT kes
DeefOeJesMeve Deeeesefpele efkees iees~ DeefOeJesMeve eer efvece&ue kegceej mes"er, heb. Yejle keeuee, eer jepeeYeeT heeveer, eer Deefpele heeC[eekeuekeee Deeefo keer GheefmLeefle ceW meevebo mecheVe ngDee~ Fme DeJemej hej DeefOeJesMeve ceW meppeeeflelJe kes Thej mebYee<eCe ngS, efpemeceW meceepe
kees Deheveer-Deheveer peeefleeesW ceW efJeJeen kejves keer esjCee eoeve keer ieF&~
%eeveleerLe& eje ceneje^ mejkeej kees og<keeue kes meneesie nsleg 3,31,000/-hees kee meneesie
heeveer kes DeYeeJe mes ceneje^ kes Deveske #es$eeW ceW metKee he[ves kes keejCe mejkeej eje og<keeue Ieesef<ele efkeee ieee nw~
Dele: Fme mecemee mes GYejves ceW meneesie nsleg %eeveleerLe& efMe[ea ^m eje 2,51,000/-hees leLee 81000/-hees kes oes eske
cegKeceb$eer meneelee keesMe kes efueS eoeve efkees iees~ oesveeW eske ceneje^ kes meeJe&peefveke yeeBOe keece leLee hee&ve ceb$eer ceeveveere
eer ievejeJe peer Yegpeyeue Je heOeejs Deve cebef$eeeW kees ^m keceser kes meYeer heoeefOekeeefjeeW Je êfmeeW eje eoeve efkees iees~
%eele nesJes efke pewve meceepe eje eefleceen Fme og<keeue mes efveheves kes efueS ueeKeeW heee eefleceen eoeve efkeee pee jne nw~
Fmeer e=BKeuee ceW %eeveleerLe& efMe[ea ves Yeer Ge OevejeefMe meneesie nsleg eoeve keer~
Debke-12
(29)
eeefj$e JeOe&veeslmeJe Je<e& ceW kejW efJeefYeVe keee&ece

esjCee-e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer
eeefj$eJeOe&veeslmeJe Je<e&-2013 ceW Deehekees keee kejvee nw ?
Oece&esceer yebOegDeeW! pewve meceepe keer meJeexe meeOJeer hejcehetpe 105 ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer
kes leeieceeer mebeceer peerJeve kes 60 Je<e& keer hetCe&lee hej MejohetefCe&cee, 29 Deketyej 2012 kees eeefj$eJeOe&veeslmeJe Je<e& ceveeves keer
Iees<eCee keer ieF& nw~
nce meYeer Deheves SJeb YeeJeer heer{ er kes DeeejCe kees Meg SJeb meceked yeveeves kee eelve Fme Je<e& ceW kejWies~ FmeefueS Deehekees 18
Dekeyt ej 2013, MejoheteCf e&cee leke Deheveer-Deheveer meceepe ceW keg Fme lejn kes keee&ece Deeeesepf ele kejvee nw~ keee&ece kee veece jKeW-
eeefj$e mebmkeej efMeefJej

(1) Fme efMeefJej kees mehleen ceW 1 efove (MeefveJeej ee jefJeJeej kees) jeef$e hee"Meeuee kes he ceW DeLeJee efove ceW oes Iebs
kes efueS Deeeesefpele kejW~
(2) ceefnuee mebie"ve-ceefnuee ceb[ue keer yenveW SJeb egJee heefj<eo-egJee cebe kes egJee peve Fme efMeefJej ceW Yeeie uesves JeeueeW kees
yeeue efJekeeme Deeefo vewelf eke efMe#ee mebyebOeer eser-eser hegmlekeeW kee DeOeeve kejeJeW leLee eMvecebe kejkes hegjmkeej efJeleefjle kejW~
(3) eleske meesceJeej keer jeef$e ceW 9 yepes SJeb cebieueJeej kees eele: 6 yepes heejme ewveue hej eue jns eeefj$e mebmkeej efMeefJej
ceW Iej yew"s Yeeie uesJeW Deewj GmeceW hets iees eMve kee Gej Sme.Sce.Sme. kejkes pecyeterhe-nefmleveehegj mes hegjmkeej peerleW~
(4) ieefCeveer %eeveceleer he$eeeej hejer#ee kesv mes eJesefMekee-efJeMeejo-Meeeer Deeefo kes heece& Yejkej Iej yew"s pewveOece& keer
ef[eer eehle kejW~
pecyeterhe kes cebe mes Deehe Yeer eehle kej mekeles nQ efJeMes<e hegjmkeej-mecceeve
(1) pees ceefnuee DeLeJee heg<e hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer eje efueefKele ebLeeW ceW mes DeefOeke mes DeefOeke
ebLeeW kee mJeeOeee kejWies~
mJeeOeee eesie ebLeeW keer efuem pecyeterhe-nefmleveehegj mes cebieekej ebLe Yeer 50 eefleMele keer t hej cebieJee mekeles nQ~
hegve: mJeeOeee efkees iees ebLeeW keer meteer Deewj mebKee efueKekej keeee&uee kees efoveeBke 30 efmelecyej 2013 leke DeJeMe
Yespe oW DeLeJee F&cesue mes Yeer Yespe mekeles nQ~
(2) Fme Je<e& ceW Deehe hetpe ceeleepeer eje jefele ceC[ue efJeOeeve hetpeve DeefOeke mes DeefOeke mebKee ceW kejkes mecceeve eehle
kejW~ Dele: Deheves eje efkees iees efJeOeeveeW keer mebKee SJeb meteer keeee&uee ceW YespeW~
(3) pees yeeueke-yeeefuekeeSB heemhet[ (efheppee-yeie&j-kegkeg&js-uespe Deeefo) kee leeie kejkes eeefj$eefJekeeme kee meceeeej
YespeWies, GvnW efJeMes<e mecceeefvele efkeee peeSiee~
Fmekes efueS De<cetueiegCe mebkeuhe he$e Fbjves mes Yejkej ee keeee&uee mes cebieekej Yejkej YespeW~
(4) pees ceefnueeSB YeCt e nlee kes leeie kee mebkeuhe he$e Yejkej cecelee SJeb oee kee heefjee oWieer GvnW mecceeefvele efkeee peeSiee~
(5) eeefj$e mebmkeej efMeefJej Deeeesefpele kejves JeeueeW kee efJeefMe mecceeve nesiee~ Dele: Deheves efMeefJejeW keer metevee
keeee&uee kees YespeW~ vees - efMeefJej kes efueS mebyebefOele meeefnle pecyeterhe mes cebieeJeW~
(6) jeef$e pewve hee"Meeuee Keesueves JeeueeW kes efJeMes<e mecceeve nsleg hee"Meeuee eyebOeke Yeer Deheves veece MeerIe keeee&uee kees YespeW~
efveJesoke-efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

hees.-pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.-250404, heesve veb.-(01233) 280184, 280994, cees.-09411025124
Email : jambudweeptirth@gmail.com
(30)
Website : www.jambudweep.org
Facebook : jaintirthjambudweep
Debke-12
hegjmkeej eeefhle eespevee kes Devleie&le mJeeOeee SJeb ceC[ue efJeOeeve kejves nsleg hegmlekeW
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
yeeue efJekeeme (Yeeie-1)

pewv e yeeue Yeejleer (Yeeie-1)
veejer Deeueeske (Yeeie-1)
veejer Deeueeske (Yeeie-2)
Dees kee cegiee&
peerJeveoeve
Ghekeej
hejer#ee
eefle%ee
eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe
YeieJeeve $e+<eYeosJe kee meceJemejCe
leerLekej $e+<eYeosJe kes oMe DeJeleej
YeieJeeve ceneJeerj kewmes yeves?
eewyeerm e leerLekej
YeieJeeve yeengyeueer
YeieJeeve Je=<eYeosJe
YeieJeeve vesefceveeLe
Debe flece leerLekej YeieJeeve ceneJeerj
YeieJeeve heee&v eeLe
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
mJeeOeee kes ebLe
YeieJeeve ceneJeerj
eer $e+<eYeosJe pevceYete fce DeeesOee
pewv eOece& SJeb YeieJeeve $e+<eYeosJe
leerLekej peerJeve oMe&ve
leerLekej ceneJeerj Deewj Oece&leerLe&
Ssefleneefm eke leerLe& nefm leveehegj
YeieJeeve MeebefleveeLe
Yeefe
eYeeJevee
eesi eeesej yeengyeueer
keeceosJe yeengyeueer
Deeefoyeee
heefleelee
meleer Debp evee
pewv e ceneYeejle
Yejle kee Yeejle
cetueeeej hetJee&Oe&
cetueeeej GejeOe&
jlvekejC[ eeJekeeeej
meesuen YeeJevee
ef$eueeske Yeemkej
ieefleeeW mes Deeves-peeves kes ej
ieesccemeej peerJekeeb[meej
Deeiece ohe&Ce
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
leerLekej yeveves kes efveece

n{euee eMvees ejer
Jemeben eMveesejerr
Deke=ef$ ece Je=#eeW ceW efpevecebefoj
Deke=ef$ece keceueeW ceW efpevecebefoj
Deke=ef$ ece efpevecebefoj jevee
pewv e Deeiece ceW Meemeve osJe-osJeer
ke=efl ekece&
pewv e Deeiece ceW veJe heoeLe&
Ceceeskeej ceneceb$e ceefncee
osJeeiece mlees$ e (Deehleceerceebmee)
leJeeLe&met$e
efveecemeej
meceemeej hetJee&&
meceemeej Geje&
eJeeve efveoxefMekee
pewv e Yeejleer
%eeveece=le (Yeeie-1)
ceneJeerj osMevee
kegvokegvo ceefCeceeuee
ueIeereee
cenehegjeCe meej
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
Deeeee& eer Jeerj meeiej efJeOeeve

heb ehejceser efJeOeeve
eewyeerm e leerLekej efJeOeeve
yeerme leerLekej efJeOeeve
YeieJeeve yeengyeueer efJeOeeve
eer Yeeecej ceC[ue efJeOeeve
ceveeskeecevee efm eef efJeOeeve
leerLekej pevceYete fce efJeOeeve
keueeCe cebe foj efJeOeeve
veJeenMeebefle efJeOeeve
jlve$ee hetpee efJeOeeve
heb ekeueeCeke leerLe& efJeOeeve
meesuenkeejCe efJeOeeve
mehle$e+ef<e efJeOeeve
eR yeerp ee#ej efJeOeeve
oMeue#eCe efJeOeeve
SkeerYeeJe mlees$ e hetpee-efJeOeeve
meceemeej hetpee efJeOeeve
<edKeC[eiece efJeOeeve
Jeemleg efJeOeeve
ceC[ue efJeOeeve keer hegmlekeW

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
keuhegce efJeOeeve
meJe&leesYe efJeOeeve
leerve ueeske efJeOeeve
$ewueeske e efJeOeeve
(ueIeg leerve ueeske efJeOeeve)
eer efmeee efJeOeeve
veboerej efJeOeeve
efJeeMeebe fle ceneJeerj efJeOeeve
pecyeterhe ceC[ue efJeOeeve
eer heb ekeueeCeke efJeOeeve
eeQme" $e+ef efJeOeeve
eglemkebOe efJeOeeve
heb eces efJeOeeve
meneveece efJeOeeve
pecyeterhe hetp eebpeefue
eer MeebefleveeLe hetpee efJeOeeve (efnvoer)
$e+ef<eceb[ue efJeOeeve
eer meceJemejCe efJeOeeve
eer vese fceveeLe efJeOeeve
eer JeerjiegCemebheod efJeOeeve
ceneJeerj meceJemejCe efJeOeeve
Debke-12
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
efpeveiegCe mebheef e efJeOeeve

eer heee&veeLe efJeOeeve
leerme eewyeerm eer efJeOeeve
efJe<eehenej efJeOeeve
Deeeee& eer Meebeflemeeiej efJeOeeve
ef$ekeeue eewyeermeer efJeOeeve
ef$eYegJeve efleueke efJeOeeve
hegCeeeJe efJeOeeve
ieCeOejJeuee efJeOeeve
kece&onve efJeOeeve
leerLekej heb ekeueeCeke leerLe& efJeOeeve
lesj nerhe efJeOeeve
eer $e+<eYeosJe efJeOeeve (ueIeg)
eer heee&veeLe meceJemejCe efJeOeeve
veJeosJelee efJeOeeve (Je=nod)
veJeosJelee efJeOeeve (ueIeg)
cege fv emeg eleveeLe efJeOeeve
mejmJeleer efJeOeeve
FvOJepe efJeOeeve
pecyeterhe efJeOeeve (ueIeg)
eer $e+<eYeosJe efJeOeeve
(31)
efJeefJeOe meej-meceeeej
Debye[ ceW Jesoer eeflee ceneslmeJe mecheVe
Debye[ (peeuevee) cene. ceW YeieJeeve eveYe Jesoer eeflee
ceneslmeJe kee ef$eefoJemeere Deeeespeve efoveeBke 27-28 Je 29 ceF& 2013
kees meeVeo mecheVe ngDee~ Jesoer eeflee ceneslmeJe kee Deeeespeve
Deeeee&eer lehemeeiej peer cenejepe keer efMe<ee Deeefe&kee eer %eeveceleer
ceeleepeer kes meeefVeOe ceW mecheVe ngDee, efpemeceW efoveeBke 29 ceF& kees hetpe
mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervkeerelf e& mJeeceer peer ves pecyeterhenefmleveehegj mes heOeejkej keee&ece ceW meeefVeOe efoee~
Ge ceneslmeJe heb. ceneJeerj pewve-Goehegj eje kegMeueleehetJe&ke
mecheVe kejeee ieee~ Fme DeJemej hej 29 ceF& kees Debye[ kes
efpevecebeof j ceW vetleve Jesoer hej YeieJeeve eveYeg peer keer eeflecee efJejepeceeve
keer ieF& SJeb cebeof j kes efMeKej hej meewYeeieMeeueer YeeeW ves keueMeejesnCe
SJeb OJepeejesnCe kej ceneve hegCe Deefpe&le efkeee~ keee&ece eer jepekegceej
keeuee SJeb Gvekes megheg$e eer efJeMeeue keeuee Deeefo meneesefieeeW kes
eeeme mes meevebo mecheVe ngDee~ efJeMes<ehe mes Fme DeJemej hej eer
peerJeve ekeeMe pewve-pecyeterhe leLee Deewjbieeyeeo mes eer mebpee
heehe[erJeeue, eer eceeso keemeueerJeeue, eer DeYee keemeueerJeeue,
eer kemletjebo-heg<hee ye[peeles, eer efJepee heeveer, eer jepeceue
keemeueerJeeue, [e@. megieveebo keemeueerJeeue Deeefo GheefmLele ngS~
keee&ece ceW ceneje^ mejkeej kes Deveske jepevesleeDeeW ves Yeer
heOeejkej keee&ece keer ieefjcee kees Je=efib ele efkeee~
uetCeJeeB (veeieewj) ceW 25JeeB meceeefOe efoJeme mecheVe

eer efoiecyej pewve DeefleMee #es$e uetCeJeeB (veeieewj) jepe. ceW
hejcehetpe eMeeblecetelf e&, Deeiece jef#ekee Deeefe&kee eer Deeefoceleer ceeleepeer
kes meeefVeOe ceW meceeefOemecee Deeeee&keuhe eer eglemeeiej peer
cenejepe kee 25JeeB meceeefOeefoJeme pes ke=. hebeceer, 29 ceF&
2013 kees meevebo mecheVe ngDee~ Fme DeJemej hej Deeeee& cenejepe
keer leeieceeer peerJeveer kees meceeefOe mLeue hej efMeueeuesKe ceW Debefkele
efkeee ieee leLee Gvekes DeefJemcejCeere heeses keer eoMeveea ueieeF&
ieF&~ Fme DeJemej hej keee&ece ceW Deeieeceer Je<e& meceeefOe efoJeme hej
Ske mceeefjkee ekeeMeve kejves kee efveCe&e Yeer efueee ieee~
jepeie=ner ceW cegefvemegeleveeLe pevce-oer#eekeueeCeke

jepeie=ner leerLe&#es$e kes ueeuecebefoj heefjmej ceW JewMeeKe ke=.
eoMeer, efoveeBke 6 ceF& 2013 kees Meefveeneefj efveJeejke yeermeJeW
leerLekej cegefvemegeleveeLe YeieJeeve kee pevce Je lehekeueeCeke
GuueemehetJe&ke meevebo mecheVe ngDee~ Fme efove leerLe& hej hetpe
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer esjCee mes efveefce&le keceue
(32)
cebefoj ceW efJejepeceeve YeieJeeve cegefvemegeleveeLe keer mee{s 12 heg

TBeer Ke[dieemeve eeflecee kee YeJe hebeece=le DeefYe<eske SJeb
108 keueMeeW mes ogiOeeefYe<eske mecheVe ngDee~ Fme DeJemej hej
heeuekeer ceW YeieJeeve kees efJejepeceeve kejkes OetceOeecehetJe&ke peguetme
Iegceeee ieee~ keee&ece ceW eyebOeke efJepee pewve, keceue pewve Je
meneesieerieCe cegkesMe pewve, jepeerJe pewve, ceveespe pewve Deeefo GheefmLele
jns~ keee&ece ceW jepeieerj eJeemeer heJeve pewve, ieg pewve SJeb
%eeveebo pewve meheefjJeej ves Dehevee efJeMes<e meneesie eoeve efkeee~
efceeerueeue pewve kees jF&Oet hegjmkeej

efhejespeeyeeo (G.e.) ceW ceneJeerj peebleer kes DeJemej hej
Meece megvoj ueeue Meeeer egle eYeeJeke veeme kes leJeeJeOeeve
ceW cenekeefJe jF&Oet hegjmkeej mes pewve peiele kes eMemJeer meeefnlekeej
keefJe SJeb efJeeve efceeerueeue pewve S[Jeeskes-iegvee (ce.e.) kees
mecceeefvele efkeee ieee~ Ge hegjmkeej G.e. kes jepeceb$eer eer
osJesv ieghlee, efhejespeeyeeo keer efpeueeefOekeejer eerceleer mebOee efleJeejer
leLee keee&ece keer DeOe#elee kej jns eefme Geesieheefle Je
meceepemesJeer eer evkegceej pewve meefnle Deveske ieCeceeve veeieefjke,
efJeeved Je keee&kelee&DeeW keer GheefmLeefle ceW eoeve efkeee ieee~
keee&ece kee MegYeejbYe eeeee& vejsv ekeeMe pewve-efhejespeeyeeo
kes eje oerheeppJeueve kes meeLe ngDee SJeb veeme kes ceb$eer eer
Devetheebo pewve S[Jeeskes eje meeefnlekeej eer efceeerueeue peer kee
heefjee eoeve efkeee ieee~ hegjmkeej ceW eer pewve kees 21000/hees keer OevejeefMe, eMeefmle he$e SJeb ceefmekece& cenejLeer keer GheeefOe
mes Deuebke=le efkeee ieee~ Fme DeJemej hej hewLeesuee@peer keer efve:Meguke
mesJee osves Jeeues [e@. peuepe ieghlee kees Yeer mecceeefvele efkeee ieee~
keee&ece ceW [e@. efJeceuee pewve, Meerleue pewve, peesefle pewve, Jebovee
pewve, efeebkee pewve, eesMe pewve Deeefo Deveske efJeefMepeve GheefmLele
Les~
-Devetheebo pewve, S[Jeeskes (ceb$eer)
ueeske mesJee Deeeesie ceW 22 eefMe#eeLeea eeefvele

YeejleJe<eeae efoiecyej pewve eMeemekeere eefMe#eCe mebmLeeve,
peyeuehegj eje eefMe#eeefLe&eeW kees efoes pee jns efve:Meguke eefMe#eCe
kes heefjCeecemJehe efomecyej-peveJejer 2012 ceW mecheVe ceOeeosMe
ueeskemesJee Deeeesie keer cegKe hejer#ee ceW 22 hejer#eeefLe&eeW kee
eeve ieewjJe keer yeele nw~ Fve eefMe#eeefLe&eeW kee 7 pegueeF& 2013
mes mee#eelkeej eejbYe nes jne nw, efpemekeer leweejer mebmLeeve eje
yeeeW kees kejeF& ieF& nw~ mebmLeeve ceW vees me$e kes DeOeeve nsleg
eJesMe eejbYe efkeee pee egkee nw~
-cegkesMe efmebIeF&, mebmLeeve DeOeer#eke
Debke-12
jcesMe keemeueerJeeue kees mejmJeleer DeuebkejCe

Fboewj (ce.e.) ceW Jeerj efvekeuebke kes eMemJeer mecheeoke SJeb Jeefj
he$ekeej jcesMe keemeueerJeeue kees efoiecyej pewve cenemeefceefle eje Fme Je<e&
megveerue Yeesheeueer mce=efle mejmJeleer DeuebkejCe mes mecceeefvele efkeee ieee~ Jes
meceepe ceW efJeiele 22 Je<eeX mes Jeerj efvekeuebke kes ceeOece mes veF& eslevee, efebleve
SJeb peeie=efle hewoe kejves kee keee& kej jns nQ~ DeuebkejCe meceejesn ceW Meerue
kegceej pewve, [e@. Deveghece pewve, nerjeueeue heeveer, Yejle ceesoer, megjvs yeekeueerJeeue,
Fboj kegceej mes"er, heJeve pewve, mebieerlee efJeveeekee, pewvesMe PeebPejer, efJeefheve iebieJeeue, Deej.kes. pewve, Sce.kes. pewve Deeefo GheefmLele Les~ Fme
DeJemej hej keee&ece ceW ceneJeerj DeuebkejCe mes eer veJeerve pewve-ieeefpeeeyeeo kees, cegefveYee DeuebkejCe mes eer eoerhe ye[peelee kees, ceelee
ef$eMeuee DeuebkejCe mes eerceleer keeblee keeuee kees Je meejLeer DeuebkejCe eer lespe kegceej heeesoer kees mecceeefvele efkeee ieee~ eer keemeueerJeeue
kees mejmJeleer DeuebkejCe hej efJeefYeVe mebmLeeDeeW SJeb Jeefj eeJekeeW ves yeOeeF&eeB esef<ele keer~
GheeOeee %eevemeeiej oer#ee jpele peebleer Je<e&

ceW mebieesefeeB mecheVe
hetpe GheeOeee cegefve eer %eevemeeiej peer cenejepe kes
oer#ee jpele peebleer Je<e& kes Gheue#e ceW efyenej efJeeefJeeeuee,
cegpehehejhegj, hebpeeyeer efJeeefJeeeuee-heefeeuee, jeehegj pewve cebefoj
hebeeele ^m leLee egle mebJeOe&ve mebmLeeve-cesj" kes meneesie mes
heee&veeLe efJeeeheer"-JeejeCemeer ceW iele efoveeW efJeefYeVe mebieesefeeW
kee Deeeespeve meevebo mecheVe ngDee~
efyenej efJeeefJeeeuee kes kesvere hegmlekeeuee kes leJeeJeOeeve
ceW Deeeesefpele mebieeser ceW Yeejleere ebLeeW ceW vewefleke cetue
efJe<ee hej cegKe Jeee kes he ceW yeer.Se.et. kes GheebLeeueeer Je
mebieeser kes mebeespeke [e@. mebpeerJe mejehe ves Yeejleere ebLeeW kees
Dece=le keer Keeve yeleeles ngS GveceW efveefnle vewefleke cetueesW keer
eemebefiekelee hej ekeeMe [euee~ Fme DeJemej hej Deeheves hetpe
cenejepeeer eje Yeer vewefleke cetueeW keer mLeehevee ceW efkees iees
keeeeX keer mejenvee keer~ keee&ece ceW DeOe#eere GodyeesOeve yeer.Deej.
Decyes[kej efJeeefJeeeuee hegmlekeeuee kes meneeke hegmlekeeueeeOe#e
[e@. keewMeue efkeMeesj eewOejer kes eje efoee ieee leLee Deble ceW
OeveJeeo yepesMe ieie& ves efkeee~ Fmeer ekeej hebpeeye efJeeefJeeeueeheefeeuee kes Oeeefce&ke DeOeeve efJeYeeie ceW Oece& kee oMe&ve :
mecekeeueerve heefjMe efJe<ee hej, jeehegj pewve cebefoj hebeeele
^m ceW eermeie{ ceW pewve hegjeleJe oMee Deewj efoMee efJe<ee
hej leLee heee&veeLe efJeeeheer" ceW Yeejleere mebmke=efle kes efJekeeme
ceW hegmlekeeueeeW kee eesieoeve efJe<ee hej mebieesefeeB Deeeesefpele
keer ieF, efpemeceW Deveske Jeefj SJeb meceepe kes veeceer efJelpeveeW
ves Yeeie ueskej mebieesefeeW kees meheue yeveeee~
-[e@. mebpeerJe mejehe, yeveejme
Debke-12
Yepeve
-Deeefe&kee evoveeceleer
mejet kes le hej yeve ieee nw,
efpevecebefoj efvejeuee~
cebefoj efvejeuee, DeeesOee ceW heeje............
mejet kes le hej yeve ieee nw,
efpevecebefoj efvejeuee~~ske.~~
efpeveJej DevevleveeLe kee cebeof j,
pevcemLeueer peneB nw eWke megvoj~
YeeeW ves JeneR hes yeveeee nw,
efpevecebefoj efvejeuee~~mejet.~~1~~
cetbiee ceCeer mece eeflecee efJejepeeR,
cebo cebo Jes nQ cegmkejeleeR~
meyekes oe kees Yeeee nw,
$e+<eYeosJe Geeve efveke ceW,
efpeve mebmke=efle kees kenlee nw peie ceW~
Ghenej ceW peie ves heeee nw,
ieefCeveerecegKe %eeveceleer ceeleepeer,
evoveeceleer es esjCeeoe$eer~
leYeer leerLe& ves veee heeee nw,
MM 6NN
(33)
meceeefOecejCe
ceebieerlegbieer efme#es$e hej Deeefe&kee eer eseebmeceleer ceeleepeer kee meceeefOecejCe
99 kejes[ cenecegefveeeW keer efveJee&CeYetefce ceebieerlegbieer efme#es$e hej meuuesKeveejle Deeefe&keejlve eer eseebmeceleer ceeleepeer kee
meceeefOecejCe efoveeBke 10 ceF& 2013 kees eele: 5 yepekej 55 efceve hej ecemeuuesKeveehetJe&k e nes ieee nw~ hetpe ceeleepeer Delevle
JeeesJe= Deeefe&kee LeeR, efpevekee pevce meved 1925 ceW ngDee Lee leLee Deeeee& eer efMeJemeeiej peer cenejepe mes meved 1965 ceW Deheves heefle
Je meeme kes meeLe Deeheves pewvesejer oer#ee OeejCe keer Leer~ 48 Je<e& kes mebeceer peerJeve ceW Deeheves Deveske #es$eeW kee heoefJenej efkeee SJeb
ueieYeie 20 Je<eeX mes ceebieerlegbieer efme#es$e hej Meee uesKeve, mebkeueve leLee leerLe& efJekeeme keer esjCeeDeeW kes meeLe Deeheves Deheveer efJeMes<e
Deelce meeOevee keer~ Deeheves Deheves peerJeve kes Debeflece mecee kees peevekej Deeeee&eer Deefcelemeeiej peer cenejepe leLee Deeeee& eer heevebefo
peer cenejepe mes 12 Je<e& keer efveece meuuesKevee ueer Leer~ Fmekes Ghejeble Mevew-Mevew Deeheves DeVe-heue, jme Deeefo kee leeie kejles ngS
Deheveer keeee kees ke=Me efkeee leLee meceeefOe mes hetJe& 8 ceF& kees GheJeeme efkeee~ heeeled 9 ceF&, DeceeJemee kees oeshenj ceW Deehekee mJeemLe
peeoe Kejeye nes ieee Deewj 10 ceF& kees eele: 5 yepekej 55 efceve hej Deeheves Deheveer veej keeee kee leeie efkeee~
meceeefOe kes Fme DeJemej hej Deeeee&eer mete&meeiej peer cenejepe, Deeefe&kee eer heeJeveeer ceeleepeer, Deeefe&kee eer megveboeceleer
ceeleepeer, Deee|ekee eer megeerJeceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer Meejoeceleer ceeleepeer leLee mebIemLe ye. meeOevee heeC[s, ye. eoerhe YeeF&, heb.
cenerheeue pewve, ye. Mewues<e YeeF& leLee hetpe ceeleepeer kes hetJee&JemLee kes megheg$e Mejo YeeF&, efJekeeme YeeF&, heg$eJeOet MeesYee osJeer, heee osJeereerjecehegj Deeefo GheefmLele Les~
mebmkeej kes Ghejeble eebpeefue meYee Deeeesefpele keer ieF&, efpemeceW YeieJeeve $e+<eYeosJe cetefle& efvecee&Ce keceser kes ceneceb$eer [e@.
heVeeueeue heehe[erJeeue, #es$e keceser kes ceneceb$eer Deefveue YeeF& Meen, ^mer ceeefCekeebo heeveer, cewvespej [e@. metjpeceue pewve, efJekeeme
YeeF& hene[s, [e@. iegueeyeebo keemeueerJeeue leLee GheefmLele meeOegDeeW eje ceeleepeer kes eefle eebpeefue meceefhe&le keer ieF& Deewj meYeer ves Gvekes
JeefelJe SJeb ke=eflelJe kees eeo efkeee~
-[e@. metjpeceue pewve
(34)
Debke-12
Debke-12
(35)
(36)
Debke-12

Samyakgyan 2013-06

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Samyakgyan 2013-06

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Debke-12

mebmLeeefhekee SJeb MegYeeMeerJee&o :

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer

Pujya Ganini Pramukh Aryika

SHRI GYANMATI MATAJI

eer eboveeceleer ceeleepeer

Pragya Shramni Aryika

SHRI CHANDNAMATI MATAJI

efveoxMeke SJeb mecheeoke :

1. heer"eOeerMe keer keuece mes

Director & Editor :

3. YeieJeeve DevevleveeLe hebekeueeCeke eeflee

Swastishri Karmayogi Peethadheesh

4. YeieJeeve DevebleveeLe heefjee

5. eLeceevegeesie-eer MeebefleveeLe YeieJeeve

6. kejCeevegeesie-mecekelJe eeefhle kes efueS heeBe ueefyOe

7. ejCeevegeesie-Oeeve kes Yeso

8. Jeevegeesie-mJemecee Deewj hejmecee

9. Deeefe&kee eer evoveeceleer jpele oer#ee ceneslmeJe

10. kegbLeueefieefj efme#es$e ner eeeerve jeceefieefj nw

11. efMe[ea heee&veeLe hetpeve

12. YeieJeeve eveYe hebekeueeCeke mecheVe

13. %eeveleerLe&-efMe[ea hebekeueeCeke mecheVe

14. eeefj$e JeOe&veeslmeJe Je<e& ceW kejW efJeefYevve keee&ece

15. efJeefJeOe meej meceeeej

mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe

jJeervkeerefle& mJeeceer peer

peerJeve ekeeMe pewve

Jeevan Prakash Jain

mecei%eeve efnvoer ceeefmeke kee meomelee Meguke

heer"eOeerMe keer keuece mes

YeieJeeve DevevleveeLe pevceYetefce eWke DeeesOee kes

-kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceerpeer

pewveOece& keer Debleje&<^ere eYeeJevee kee cenlJehetCe& kesv

heeCeer heefjJeej eje heet&<eCe heJe& ceW FvOJepe efJeOeeve

pecyeterhe ceW YeieJeeve DeeefoveeLe hebekeueeCeke eeflee (ueIeg) mecheVe

eewonJeW leerLekej YeieJeeve DevevleveeLe kee heefjee

YeieJeeve DevebleveeLe peerJeve oMe&ve

leerLekej, eeJeleea Deewj keeceosJe heo kes Oeejer

eer MeebefleveeLe YeieJeeve

emlegefleieefCeveerecegKe Deeefe&kee %eeveceleer

eeueerme Oeveg<e TBee Lee, megJeCe& kes meceeve keebefle Leer,

eewjemeer ueeKe neLeer, leerve kejes[ Gece Jeerj, DeveskeeW kejes[

henues kees"s ceW ieCeOej Deewj cegefveieCe, otmejs ceW keuheJeeefmeveer

mecekelJe eeefhle kes efueS heeBe ueefyOe

DeJemLeeve kejvee, Ssmee kene nw~ Gmekee DeefYeeee en nw efke

leerve Yeso kenss nQ~

Oeeve kes Yeso

Oeeve kes Yeso-eYeso-Oeeve kes eej Yeso nQ-Deele&Oeeve,

en oesveeW Oeeve DeeMemle kenueeles nQ~ FvnW mebmeej kee

SkelJeefJeleke&Jeereej, met#ceefeeeeefleheeefle Deewj JeghejleefeeeefveJe=ef e~

Deewj s<e Fve leerve YeeieeW ceW efJeYeeefpele nQ~

Fve efheC[mLe Deeefo OeeveeW ceW meyemes mejue heomLe Oeeve

meent pewve ^m mes e$eJe=efe nsleg DeeJesove kejW

mJemecee Deewj hejmecee

peerJees eefjeobmeCeCeeCeefG leb efn memeceeb peeCe~

Geb e ceeie&ekeeMesyeefnjelceevlejelceself e meeove meceees efOee~

Oeens[e ceW vewefleke efMe#eCe efMeefJej mecheVe

Deefece metevee : DeJeMe heOeejW

hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer megefMe<ee

e%eeeceCeer Deee|ekee eer eboveeceleer ceeleepeer

jpele oer#ee ceneslmeJe

Deeeespeke-efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve