Con este correo pretendemos tres cousas: 1.

- Comentarche que algns temas son longos, teen bastantes pxinas, non te desanimes por este feito pois estarn compensado por outros ms curtos. Ademais tes que ter en conta que nos documentos figuran grande cantidade de tboas, mapas, fotografas, grficos que evidentemente ters que comprender, pero non estudar. 2.- En calquera materia o coecemento e emprego dun vocabulario especfico bsico. Por tal motivo achegamosche os termos que poden ser un pouco complexos, definidos. 3.- Tanto os dous tres primeiros temas como o vocabulario teen unha grande importancia nas probas de selectividade (sempre preguntan algo dos primeiros temas e varios termos do vocabulario. Tampouco debes des esquecerte de estudar as provincias, comunidades autnomas e as capitais desta)

VOCABULARIO DE XEOGRAFA DE ESPAA Introducin. Organizacin territorial

Xeografa: Nun senso amplo pdese dicir que a xeografa estuda a superficie terrestre considerada como morada do home. Xeografa fsica: parte da xeografa xeral que analiza os feitos que configuran as paisaxes terrestres nos seus aspectos inorgnicos e orgnicos marxinando os debidos accin humana, salvo como alteradores dos primeiros. Tradicionalmente estuda o sistema Terra a travs dos subsistemas atmosfera (tempo e clima); litosfera (formas do relevo); hidrosfera (augas, ros lagos e mares); edafosfera (composicin do chan) e biosfera (vexetais e animais). Os feitos estudados nelas estn na base das realizacins humanas, en canto as condicionan en maior ou menor medida do mesmo xeito que o home o fai sobre eles. Esta concepcin analtica e sistemtica de facer o estudio xeogrfico, vese superada polo novo enfoque ecoxeogrfico onde o plantexamento inicial formular a interaccin dos elementos fsicos coa relacin do ser humano. O profesor Tricart o mximo expoente desta tendencia. En Galicia, pdense considerar como exemplo deste modelo os profesores Augusto Prez Alberti e Xos Manuel Souto. Xeografa humana: parte da xeografa que estuda a diferenciacin da paisaxe cultural (modificada pola accin do home) as como as relacins do home e o medio. En realidade, a xeografa humana seguiu a mesma evolucin da xeografa e no momento presente un concepto demasiado amplo que engloba campos tan variados e que constiten ramas moi variadas como a xeografa cultural, econmica, social, da poboacin, urbana... A concepcin ecoxeogrfica vn de superar esta divisin da disciplina nestas das reas descritivas, integrndoas e interrelacionndoas como sinalamos na definicin anterior. Rexin: divisin espacial bsica na xeografa, que vn definida por uns trazos que lle dan coherencia interna. O concepto de rexin moi amplo e indefinido, e pode ter distintas concepcins segundo os criterios utilizados. Por exemplo, pdese falar de rexin natural (onde hai uniformidade do medio fsico), rexin econmica (rea particularizada por unhas relacins econmicas coherentes), rexin histrica (onde a unidade vn dada por un pasado que configura unha personalidade propia), rexin administrativa (definida por lmites xurdico-administrativos), rexin industrial... A indeterminacin prodcese tamn no referente escala. Pdese falar de rexin dun nivel nacional ata un nivel mesmo supranacional (por exemplo, a rexin atlntica). Na xeografa tradicional posibilista da escola francesa de Vidal de la Blanche, a rexin, concibida dun xeito integral, era o obxecto de estudo aparecen as grandes monografas rexionais-, sendo un dos problemas principais establecer os lmites da rexin que se pretende analizar.

Provincia: rea administrativa local do Estado con xurisdicin sobre un grupo de concellos. A actual divisin provincial espaola data de 1833, e divide o Estado en 50 provincia. Nun estado federal a maior divisin territorial contando cada unha con poder executivo e lexislativo pero supeditada nas decisins en que non ten competencia o goberno do Estado: exemplo Arxentina e Canad. Comunidade autnoma: unidade territorial que conta cun certo grao de autogoberno, inscrita nunha unidade territorial mbito maior e soberana que o Estado. Forma parte do modelo de descentralizacin poltica e administrativa que adoptan algns estados e que se aplica en Espaa a partir da entrada en vigor da Constitucin no ano 1978, que recoece o dereito de autonoma das nacionalidades histricas e rexins que integran o Estado espaol. As comunidades autnomas rxense por un estatuto aprobado a travs dun referendo, que recolle as competencias asumidas e a organizacin do seu territorio, ficando nas mans do Estado certas competencias, sendo o resto traspasadas s comunidades a travs dun proceso de transferencias, durante o cal poden xurdir certos conflitos. Galicia, nacionalidade histrica, unha das 17 comunidades autnomas que conforman o Estado espaol, contando cun Parlamento que a sa vez escolle o presidente do Consello de Goberno, chamado neste caso Presidente da Xunta de Galicia (poder executivo). Dende o punto de vista xudicial as comunidades autnomas teen os denominados Tribunais Superiores de Xustiza de cada comunidade autnoma, anda que, Andaluca ten dous. O Relevo da Pennsula Ibrica Atmosfera: capa gasosa que envolve a Terra, constituda por nitrxeno 77%, osxeno 21%, vapor de auga (0 a 4%), dixido de carbono, partculas slidas en suspensin e gases nobres (argon, en, cripton, xenon, metano, helio, hidrxeno...) o conxunto denomnase aire. A atmosfera est formada por varias capas: troposfera, mesosfera, estratosfera. A primeira a mis prxima terra e onde se desenvolven tdolos fenmenos meteorolxicos. Biosfera: Capa da Terra onde as condicins naturais permiten a existencia da vida. Abrangue unicamente a parte mis superficial da litosfera (desaparece todo tipo de vida a uns metros). A biosfera a parte inferior da atmosfera. Hidrosfera: Parte da Terra cuberta de auga ou xeo. Entre a hidrosfera e a atmosfera establcese o ciclo biolxico. Litosfera: Capa rxida constitunte do globo terrqueo, situada por riba da astenosfera, viscosa, que abrangue algunhas decenas de quilmetros de espesor ata a superficie (nela inclese a codia terrestre e a parte mis externa do manto). Albufeira: lagoa de auga salgada situada xunto costa e separada do mar por unha barra de area. Alctono: chmase as o solo formado por un material procedente dun lugar diferente de onde est. Aluvin: partcula sedimentaria transportada por un curso fluvial ata formar un deposito sedimentario. Os cantos rodados son un exemplo de materiais de aluvin. Anticlinal: pregue con concavidade orientada cara o interior do globo, e orixinado pola actuacin de forzas tectnicas compresivas. Bad land: paisaxe en zonas ridas, formado por numerosos barrancos de paredes verticais. Cantil: zona da costa escarpada e rochosa, de paredes verticais, a causa da erosin do mar. Cerro testemua: outeiro illado, testemua da evolucin e retroceso dun relevo de plataforma ou en costa. A pervivencia deste se produce pola existencia dunha rocha slida no seu cumio. Cordilleira: serie de montaas formadas por movementos oroxnicos, que pregaron ou fracturaron os materiais que a compoen e onde o conxunto presenta carcteres xeolxicos e estruturais comns.

Costa: espazo lindante entre o mar e a terra en constante transformacin debido abrasin do mar. Circo: cubeta de erosin glaciaria en zonas montaosas, limitada por escarpas rochosas. Deriva continental: teora fundamentada por Wegener a comezos deste sculo que afirma que as placas continentais, que flotan sobre a sima, de maior densidade, desprazndose. Delta: Formacin aluvial de forma triangular na desembocadura dun ro. acumulacin dos materiais que transporta un ro. Orixnase pola

Dolina: depresin pechada, mis ou menos circular, de profundidade e dimetro variables (dende uns poucos metros ata un centenar), propia das rexins calcarias e asociada a procesos de disolucin. No seu fondo acumlanse materiais coluviais, especialmente terra rossa, arxilas avermelladas de descalcificacin. Normalmente orixnase a partir dun sumidoiro, punto no que unha corrente superficial se fltra cara ao interior da terra nun terreo calcario. Cando varias dolinas se unen dan lugar s chamadas uvalas, que presentan unhas maiores dimensins e un contorno sinuoso. En Espaa algns autores fan sinnimos os termos dolina e torca, anda que outros prefiren reservar este segundo para aludir a dolinas de afundimento, algunhas ocupadas por charcas permanentes ou temporais no seu fondo. Constiten formas tpicas do relevo crstico (vxase Modelado calcario). Na pennsula Ibrica pdense atopar numerosos exemplos de torcas escavadas sobre material calcario, como no Parque natural Cidade Encantada, nas Torcas (ambos os situados na provincia de Cuenca, en Castela-A Mancha) ou na Paraxe natural do Torcal de Antequera (na provincia de Mlaga, Andaluca). Diclase: fractura que non supn o desprazamento dos bloques afectados. Erosin: accin e efectos producidos basicamente por tres axentes: o vento, a auga e o xeo. (a calor tamn), que van actuando lentamente sobre os elementos que resaltan do relevo, ata que co tempo chegan a modificar a sa forma. No ciclo erosivo participan tres procesos: erosin (propiamente dito), transporte e sedimentacin. erosin de vertentes denomnaselle erosin areolar, erosin dos ros denomnaselle: erosin lineal. Erosin diferencial: erosin producida en reas onde a topografa inicialmente similar (unha chaira) pero os materiais da base (que estn distribudos estratigraficamente) son diferentes (por exemplo cuarcita e lousa). A erosin far sucos nos estratos louseos, mentres nos estratos onde hai cuarzo, formaranse cristas. Este tipo de relevo xerado tamn se denomina relevo Apalachense. Estrato sedimentario: cada unha das capas de caractersticas uniformes e diferenciadas doutras capas que son parte integrante dunha rocha sedimentaria. Os trazos distintivos poden ser: composicin, disposicin, espesor, cor e textura dos materiais. Entre dous estratos contiguos hai unha solucin de continuidade ben definida que se coece como plano de estratificacin. Estrutura alpina: estrutura tectnica de pregamento que presenta pregues convexos (anticlinais) e outros cncavos (sinclinais). propio de montaas xoves creadas durante a denominada oroxenia alpina na era terciaria. O Sistema Btico e parte da cordilleira dos Pireneos e modelo desta estrutura. Estrutura saxnica: Estrutura onde se alterna a tectnica de pregamento coa de fallas. A este tipo de montaas tamn se lle denomina como intermedias. O Sistema Ibrico un exemplo desta tectnica dentro da Pennsula Ibrica. Estrutura xermnica: Estrutura tectnica de fracturas que presenta bloques levantados (horst) e bloques afundidos (fosa tectnica ou graben). propia de macizos antigos. propio da oroxenia herciniana ou doutras anteriores (huroniana ou caledoniana). O macizo hesprico (situado na franxa occidental peninsular onde se integra o Macizo Galaico) serve de modelo. Falla: ruptura dunha superficie en dous ou mis bloques, dislocados por movementos diferenciais de desprazamento mis ou menos vertical.

Fractura: cando os materiais que reciben presins de movementos de placas tectnicas laterais, son antigos, emerxidos en paroxismos anteriores, mis duros e menos flexibles, estes materiais xa non se pregan, rchanse, fractranse deixando bloques fundidos ou fosas tectnicas e zonas en resalte ou horst. O Sistema Central ou o Macizo Galaico son un exemplo. Foxa tectnica: ou graben. Bloque afundido, delimitado por un ou varios lados por fallas e bloques santes con respecto a este. Foz: cavidade vertical, paso estreito entre montaas escavado por un ro. Glaciar: masa de xeo acumulada por riba do lmite de neves perpetuas, dende onde se despraza val abaixo en forma de lingua ata que a ablacin a vai consumindo. O modelado glaciar produce linguas e circos glaciares. Graben: vxase fosa tectnica. Horst: tamn coecido como pilar tectnico. Bloque levantado, delimitado por un ou varios lados por fallas e relativamente sante con respecto contorno. Isohipsa: en cartografa, lia que une puntos de igual altitude. Vxase curva de nivel. Lapis: superficies rochosas con numerosas canalizacins e sucos. Litoloxa: parte da Xeoloxa que estuda as rochas. Macizo: relevo montaoso compacto, uniforme nas sas caractersticas e de lmites ben definidos. Conxunto de relevos montaosos. Magma, magmatismo: proceso magmtico. O magma a masa de rocha fundida baixo a superficie da Terra, a moi elevadas temperaturas e a enormes presins. Cando se solidifica baixo a codia terrestre d lugar a rochas intrusivas ou plutnicas, e se alcanza a superficie convrtese en lava que, por solidificacin da lugar a rochas extrusivas, eruptivas ou volcnicas. Manto de corremento: conxunto de pregues que sufriron unha presin oroxnica tan intensa que foron desprazados do lugar no que se sedimentaron. Vxase alctono. Meseta: superficie cha de importante extensin, horizontal ou lixeiramente basculada, elevada con respecto nivel do mar. Apenas presenta accidentes topogrficos de importancia tan s outeiros ou cerros testemuas. Metamorfismo: transformacin que sofren as rochas no interior da codia terrestre a consecuencia de cambios de temperatura e presin, coa introducin de gases e disolucins. As novas rochas orixinadas (rochas metamrficas) sofren na transformacin (qumica-mecnica) un cambio de Estrutura, de textura ou de composicin mineral. Modelado krstico: nome derivado da rexin de Karst que indica o modelado sobre rochas calcarias producido pola disolucin da mesma ante augas con alto contido en CO2, e por tanto disolvendo a cal en bicarbonatos clcicos e creando formas peculiares como dolinas, uvalas, lapiaces ou poljes. Morena: forma de acumulacin glaciaria caracterizada porque os seus depsitos revs do que sucede nos solos, non estn estratrificados (mestranse gravas, limos e arxilas), non teen tamaos homoxneos e presentan formas angulosas. Distinguimos, segundo o lugar que ocupan, morenas laterais, constitudas por materiais arrincados s paredes do val ou que caeron sobre o glaciar; morena central, cando conflen as morenas laterais; morena interna, a transportada no interior do glaciar; de fondo... Oroxnese: proceso de dobramento e formacin de orxenos ou cordilleiras. Oroxenia: perodo xeolxico durante o cal se forman as cordilleiras.

Oroxenia herciniana: creacin de montaas na era primaria ou paleozoica dentro do perodo devnico carbonfero hai 300 millns de anos. Como os materiais son moi antigos e rxidos, posteriores oroxenias fixeron que respondesen fracturndose. As elevacins do sector occidental da Pennsula Ibrica pertencen a esta oroxenia. Oroxenia alpina: creacin de montaas na era terciaria ou cenozoica dentro do perodo do palexeno hai 60 millns de anos. Como os materiais son moi recentes e maioritariamente sedimentarios, responderon tectnica de pregamento. Os relevos mis vigorosos da pennsula pertenencen a esta oroxenia como son os Pireneos e o Sistema Btico. Panxea: nome asignado por Alfred Wegener para definir supercontinente formado pola unin de tdolos continentes actuais. Os xelogos distinguen das Panxeas: Panxea I: dende o inicio da Terra ata que empezou a fragmentarse inicio da era primaria para logo volverse a unir durante o perodo Carbonfero: Panxea II. Pramo: superficie de erosin ben constituda que pode estar fosilizada por potentes estratos sedimentarios. Caracterzase por unha, mis ou menos, elevada altitude cunha clara tendencia planitude por amosar solos pouco desenvolvidos, rochosos ou pedregosos, e por unha escasa vexetacin. Terreo ermo, raso e desabrigado. Paroxismo: perodo de mxima intensidade nun movemento oroxnico. Penedos (berrochais): zona de pedras granticas de formas mis ou menos redondeadas. Tamn reciben o nome de paisaxe de bolas ou bloques. En Galicia e no Sistema Central afloran moito este tipo de modelado nas rochas granticas por erosin da codia diaclasada. Perfil topogrfico: lia que representa as variacins altitudinais do relevo e as sas formas levantadas a partir dun mapa onde estn representadas as isohipsas ou curvas de nivel. Penechaira: chairas case uniformes producidas pola erosin continua durante millns de anos. Relevo pouco diferenciado, semellante a unha chaira suavemente ondulada con amplos vales en forma de artesa (U) resultado dun ciclo normal de erosin caracterstico de longos perodos de calmas tectnicas como o que transcorre entre os movementos hercinianos e alpinos, ou dende este ltimo ata a actualidade. Periglacial: sistema de erosin caracterizado pola actividade da auga alternada coa do xeo e o desxeo, responsable das formas de modelado que atopamos no dominio do seu mesmo nome, que se localcaria nas marxes do dominio glaciario. Nas Serras dos Ancares, Meira, Queixa... existen moitos exemplos deste modelado. Placa Tectnica: casquetes esfricos, rxidos, nos que se subdivide a codia terrestre* e parte do manto*. As placas mobilzanse unhas respecto s outras. O conxunto de materiais que forman as placas denomnase litosfera*. Pregamento: flexin de materiais plsticos durante unha oroxenia. Polx: depresin de tipo crstico delimitada por barrancos abruptos. Regresin maria: retroceso do mar nos perodos de glaciacins descender o nivel deste. Relevo apalachense: vxase erosin diferencial. Rocha arxilosa: rocha sedimentaria de orixe detrtico. Rocha calcaria: rocha sedimentaria de orixe qumico. Rocha gnea: rochas de orixe interna por consolidacin do magma no interior da Terra. Poden ser intrusivas ou plutnicas se cristaliza o seu magma no interior da codia terrestre como por exemplo

o granito, peridotita, gabros... ou extrusivas ou volcncias: se o seu magma expulsado exterior e non cristalizan no interior da Terra como por exemplo o basalto. Rocha metamrfica: rocha afectada polo metamorfismo* como, por exemplo, o mrmore, lousa, xisto, cuarcita, gneis... Rocha sedimentaria: rocha creada polo proceso de erosin doutros materiais: poden ser clsticas ou detrticas se a alteracin e mecnica: conglomerados, arenisca, areas, arxilas... Se alteracin qumica: calcaria, xeso, sales... Se a alteracin orgnica (descomposicin de seres vivos animais ou vexetais): carbns, petrleo... Rocha silcea: rochas con ph cido onde predominan o mineral slice e o aluminio. Por exemplo, o granito. Sedimentacin: proceso de acumulacin de detritos ocasionados pola erosin. Serra: lia de cordilleiras de dimensins relativamente pequenas e de cristas dentadas orixinadas por un pregamento. Sinclinal: parte do pregue que se afunde e que en xeral presenta unha forma de cunca. Concavidade cara o exterior da terra. Subducin: dise dunha placa tectnica que se introduce por debaixo doutra. Transgresin maria: inundacin da auga do mar nos momentos dos dexeos das grandes glaciacins. A inundacin dos fiordes e das ras dbese a este tipo de episodio. Xeoloxa: ciencia que estuda a orixe, formacin, Estrutura e historia da Terra. Xeosinclinal: surco ou depresin da codia terrestre onde se van acumulando grande cantidade de sedimentos, que posteriormente son levantados e pregados. Os xeosinclinais habitualmente forman parte das grandes cubetas sedimentarias marias que, conforme van acumulando sedimentos, seguen procesos de subsidencia ou afundimento ata que as placas tectnicas inician un proceso de empuxe que permite aflorar os sedimentos en formas pregadas. Zcolo: masa de materiais antigos consolidados, que serven de superficie de soporte dos materiais sedimentarios e cando afloran dse del que unha superficie de erosin. Apartado 2. O clima da pennsula Ibrica Anemmetro: Instrumento que mide a velocidade ou a forza do vento, cando capaz de rexistralo chamselle anemgrafo. Anticicln ou alta presin: campo atmosfrico que supera os 1014 mb ou 760 mm. Este individuo isobrico aparece cartografado nos mapas sinpticos de situacin en superficie con series isobricas concntricas de formas case circulares e espazadas onde vai diminundo a presin do interior exterior. A circulacin atmosfrica, que ten orixe nestes centros, desprzase no hemisferio Norte no sentido das agullas do reloxo (dende o interior cara o exterior) namentres que, no hemisferio Sur o fai en sentido contrario (Leis Buys-Ballot). A presenza destes centros sinal, polo xeral, de tempo seco e clido nos meses de vern e fro e seco en inverno. A sa orixe pode ser dinmica ou trmica. Anticicln dinmico: altas presins que teen a sa orixe nos centros de accin da circulacin xeral atmosfrica (o Anticicln das Azores un exemplo con respecto a Europa e a Pennsula Ibrica en xeral) (de desenvolvemento zonal) Anticicln trmico: xerado no interior dos continentes, a ras de solo, cando a situacin trmica e moi fra creando unha alta presin onde o aire ascende verticalmente (Anticicln siberiano en inverno) (de desenvolvemento vertical) Amosfera: capa gasosa que envolve a Terra, constituda por nitrxeno 77%, osxeno 21%, vapor de auga (0 a 4%), dixido de carbono, partculas slidas en suspensin e gases nobres (argon, enon, cripton, xenon, metano, helio, hidrxeno...) o conxunto denomnase aire. A amosfera est formada por varias capas: troposfera, mesosfera, estratosfera. A primeira a mis prxima terra e onde

se desenvolven tdolos fenmenos meteorolxicos. Barlovento: fachada xeogrfica que mira cara onde sopra o vento (de procedencia fundamentalmente martima). A fachada oposta direccin do vento sedi que est a sotavento. Bargrafo: Instrumento que rexistra ou inscribe as variacins da presin atmosfrica.

Barmetro: instrumento medidor da presin atmosfrica. O barmetro de mercurio ou de Torricelli sinlaa mediante o contraste entre o peso do ar e o dunha columna de mercurio, ao facer variar a altura deste. O barmetro aneroide ou de Vidie, indica a presin a travs da contraccin ou expansin dunha cmara metlica ou baca. As sas variacins son transmitidas por melle e unha agulla sobre unha escala graduada. Borrasca: rea de presin atmosfrica baixa, menos de 1013 mb ou 1013 hPa hecto Pascais-. Cara o interior da clula dimine a presin. Carcter zonal: perturbacins atlanticas ligadas ondulacin do fronte polar, orientanse de oeste a leste dende as costas de Amrica do Norte cara o occidente europeo. Cicloxnese: zona de xnese ou nacemento de perturbacins ou borrascas.

Circulacin xeral atmosfrica: desprazamento do aire na atmosfera (con carcter global) dende os centros de alta cara as baixas presins. Circulacin xeral atmosfrica en superficie:

Na atmosfera situada a poucos metros da superficie da Terra localcarianse uns centros de accin que se desplazan anualmente nas estacins pola traslacin da Terra redor do sol. En xeral, zonalmente, existen en cada hemisferio un cinturn de altas presins, ste situarase nas latitudes subtropicais e polares. As baixas presins localcariaranse nas latitudes subpolares prximas s 60 e no ecuador. A dinmica do aire, como indicamos anteriormente, ira dos centros de altas presins s baixas. Imos explicar isto mis detalladamente: Altas presins rticas Ventos polares do Este Baixas pres. subpola Ventos do oeste Latit. medias Altas pres. Subtropicais Alisios

Zona converxencia intertropical

Alisios Altas presi. Subtropicais Ventos do oeste Baixas pres. subpolares Ventos polares do Este Altas presins Antrticas

A) ZONA DE CONVERXENCIA INTERTROPICAL: denominada as por converxer os alisios dos dous hemisferios. Isto sucede en latitudes prximas ecuador ou sobre ste. Os ventos son flouxos, e incluso, en reas discontinuas, xeralmente denominadas mediante o termo ingls doldrums, aparece en calma. B) ZONA DOS VENTOS ALISIOS: entre os anticiclns subtropicais e a zona de converxencia intertropical ou vaguada ecuatorial circulan os ventos alisios denominados en ingls trade winds, nome co que foron bautizados polos marios ingleses pola seguridade que ofrecan nos seus desprazamentos mediante barcos veleros a travs de superficies ocenicas sobre as que se forman ventos deste tipo. Os alisios son moi peristentes durante todo o ano e en ambos hemisferios soplan de compoente Este debido s efectos desviadores da aceleracin de Coriolis e conservacin do movemento de rotacin redor do eixo da terra. C) ZONA DAS ALTAS PRESINS SUBTROPICAIS: 30-35 de latitude, predominan as configuracins anticiclnicas pero s no hemisferio en inverno constiten un cinturn case continuo redor do planeta. Durante os meses clidos, o forte quentamento dos continentes d lugar formacin de baixas trmicas e a extensin de altas presins queda limitada s superficies ocenicas. Os ventos nesta zona son flouxos, non raro que permanezcan en calma durante varios das, neste caso, durante a poca dos grandes viaxes ocenicos a vela, os marios vanse obrigados a arroxar a auga os cabalos que transportaban ante a dificultade de proseguir a sa singladura, motivo polo cal denominronse horse latitudes. D) ZONA DOS VENTOS DO OESTE DE LATITUDES MEDIAS: 35-50 aproximadamente, os ventos mis frecuentes son de compoente Oeste, do SW ou do WSW, no Hemisferio Norte e do

NW ou WNW, no Hemisferio Sur. Neste ltimo constien un cinturn moito mis claro e continuo que no anterior, gracias menor desenvolvemento das superficies continentais austrais respecto boreal. E) ZONA DE BAIXAS PRESINS SUBPOLARES: as zonas depresionarias subpolares atpanse en latitudes prximas s 60. Dan lugar a ventos xeralmente variables e, a menudo fortes, anda que os ncleos depresionarios tenden a desplazarse cara o E segundo s ventos do O de latitudes medias. F) ZONA DE VENTOS POLARES DO ESTE: as forzas debidas gradiente, dirixidas das altas presins rticas ou antrticas s baixas subpolares, desencadenan os denominados ventos do E. G) ANTICICLNS GLACIARES, RTICO E ANTRTICO: os anticiclns glaciares estn constitudos por reas de alta presin de orixe trmico persistentemente emplazadas en altas latitudes. Esta situacin anteriormente descrita da circulacin xeral atmosfrica en superficie ou circulacin zonal, sufre unha oscilacin latitudinal, como anteriormente citamos, debido movemento de traslacin da Terra. A regularidade e continuidade das zonas sinaladas sempre mis clara sobre os ocanos que sobre os continentes e polo tanto, no Hemisferio Sur que no Norte. A circulacin zonal mis clara en inverno que en vern.

Circulacin en altura: Nas capas altas, a medida que dismine o rozamento e os contrastes trmicos da superficie da Terra, a circulacin perde a complexidade que presenta en superficie. As configruacins ciclnicas de orixe trmico desaparecen e as baixas ecuatoriais se debilitan en tanto se manteen as altas presins subtropicais Entre as altas presins subtropicais (en altura) e as baixas subpolares (en altura), por encima dos 3000 m, desenvlvese a corrente en chorro ou jet stream a velocidades comprendidas entre os 150 a 250 Km/h. As correntes en chorro mis importantes son a do Fronte Polar, que circula entre 40 e 60 de latitude, de oeste a este, e alcanza a sa velocidade mxima. Esta circulacin pechada en torno Polo denomnase vrtice circumpolar. A sa circulacin zonal (direccin O-E) e de gran rapidez ou N-S en grandes meandros e con menor velocidade (circulacin meridiana). (a) Vento O vento un elemento complexo, posto que o resultado de variados factores: a circulacin xeral atmosfrica, o relevo, os contrastes trmicos entre o mar e a terra. O seu estudio require coecer a sa direccin ou compoente e a sa intensidade. Como indicamos anteriormente, a diferencia de presin responsable da circulacin do aire, decir do vento. A maior diferencia baromtrica hai maior gradiente de presin. Este maior ou menor gradiente responsable da maior ou menor forza dos ventos. A diferencia dunha brisa (inferior s 10 km/h) a un huracn (superior s 120 km/h). Nos mapas do tempo representase no primeiro caso, as lias isobaras moi separadas e no segundo, moi xuntas. VENTOS DE CARCTER REXIONAL, descritos anteriormente. Derivados da circulacin xeral. Na pennsula, por estar inmersa na zona de circulacin dos poentes, boa parte do ano en especial, outono e inverno- dominan estes ventos do oeste. En vern, sen embargo, as altas presins subtropicais incrementan a porcentaxe de calmas. En calquera caso, as caractersticas e disposicin do relevo introducen modificacins intensas na direccin dos fluxos. VENTOS DE CARCTER LOCAL (brisas costeiras e as de montaa-val). As brisas costeiras orixnanse polas diferencias de presin xeradas polo desigual quecemento do mar e a costa, especialmente durante o vern. A brisa de mar fresca e hmida pola sa procedencia e contribe a suavizar as temperaturas. As brisas de montaa e val xranse por un proceso parecido, dicir, polo desigual caldeamento do aire situado no fondo val e o dos lugares elevados.

Conveccin: transmisin de calor por contacto. Do chan capa de aire que estn sobre el. Choivas convectivas: Aquelas provocadas pola ascensin dunha masa de aire ubicada sobre un chan clido.

Clima: Conxunto de condicins meteorolxicas que se dan nun sector determinado da terra, as sas caractersticas predominantes e a amplitude das sas variacins (dbense tomar en consideracin as condicins dun longo perodo: 30-35 anos).. Efecto fehn: Fenmeno que explica as disimetras pluviomtricas entre as vertentes de barlovento e de sotavento. Elemento climtico: Compoenetes medibles da atmosfera: temperatura, precipitacins, presin e ventos. Factor climtico: ver apuntes. Factores astronmicos: relativos s movementos da Terra respecto Sol, e s consecuencias que deles se derivan respecto reparto enerxtico segundo a latitude que se ocupe no planeta. Mostran a importancia da inclinacin dos raios solares sobre un lugar, as como a duracin dos das e das noites. Factores dinmicos: relativos circulacin atmosfrica, en especial a que nos afecta: masas de aire, borrascas e anticiclns (centros de accin), frentes. Factores xeogrficos: posicin xeogrfica dos grandes dominios prximos, para centrarnos seguidamente na configuracin, o relevo, o sustrato litolxico e a accin antrpica. Frente. Frente clido. Frente fro. Frente ocludo: ver apuntes. Gota fra: Perturbacin non frontal. Frmase por unha estrangulacin nas ondulacins do "jet stream" o que permite o descenso de masas de aire fras dende capas altas da atmosfera cara a superficie. Pode ocasionar grandes precipitacins, sobre todo se na superficie hai altas temperaturas. Isobara: Li que une puntos de igual presin. Isoterma: Lia que une puntos con iguales temperaturas. Isoieta: lia que une puntos de igual precipitacin. Jet stream ou corrente en chorro: Forte corrente de vento en forma de chorro. Est na zona de transicin estratosfera e forma parte do sistema de ventos occidentais. A sa velocidade a mudo de mis de 400 km/h. un vento normalmente zonal que regula a circulacin en superficie. Presin atmosfrica: peso exercido polo aire atmosfrico sobre a superficie da Terra. Mdese mediante un barmetro ou bargrafo, en milibares (mb) que son unidade de peso por unidade de superficie. Se cartografa mediante as isbaras ou isolabaras. Tradicionalmente a presin se media en (mm) de mercurio (torr) , ou mm de altura a que o peso do aire equlibra unha columna de mercurio de 1 cm2 de seccin, hoxe en da este sistema foi abandonado practicamente, por canto o torr en definitiva non deixa de ser unha unidade de lonxitude e non de peso por superficie. A presin media normal nivel do mar e a 15C de temperatura de 1013,3 mb ou 760 mm de mercurio, que equivalen a un peso de 1033,2 gramos por cm2. Posto que a maior parte do aire atmofrico atpase nas capas baixas e vai enrarecndose rapidamente coa altura, a presin vai disminudo cada vez mis lentamente para iguais tramos. As os 850 mb atpanse s 1380 m de altitude; os 700 mb s 2910 m. 500 mb a 5500 m de altitude. 300 mb s 9100 m; os 200 mb, cara os 11900 m; 100 mb s 16300 m. Sotavento: Fachada situada ao abrigo dos ventos. Tempo: Caractersticas fsicas da atmosfera nun lugar e nun momento dados ou durante un corto perodo de tempo.

Hidrografa. Acufero: rico en auga. Calquera rea do planeta que ten reservas deste elemento bsico para a vida. Aforo: medida de volumes. Aplcase avaliacin ou medida da auga dos ros. Albufeira: Lagoa litoral formada por auga salgada e separada do mar por un cordn ou restinga no que se abren bocas que a comunican con el. Arrastre: materia slida que leva un curso de auga. Augas soterrneas ou freticas: augas que circulan por debaixo da capa superficial da terra que nunca sobrepasan os 30 m. de profundidade. Son aproveitadas polo home, que as extrae por medio de pozos. Avenida: aportacin rpida e mis ou menos violenta e catastrfica da auga nun cauce ou val fluvial, por encima dos volumes habituais. Tamn enchente. Baca fluvial ou conca fluvial: Todo espazo que drena as augas que van parar a un determinado ro. Tamn todo o espazo onde os ros verten a un mesmo mar ou ocano. Cann: val profundo de vertentes abruptas, excavado nunha rexin calcrea por un curso de auga. Cauce: espazo de circulacin da auga dun ro. Caudal absoluto: cantidade de auga, expresada en m3 que un curso de auga evaca longo dun ano ou outra unidade de tempo, anda que o ano a que normalmente se utiliza. Caudal medio: m3/seg. Caudal relativo: poendo en relacin o caudal medio anual expresado en litros/segundo, cos km2 da conca vertente. Corga: leito que est seco gran parte do ano, incluso varios anos, pero ante unha precipitacin copiosa pode levar un elevada caudal de auga. Tamn rambla. Delta: forma de acumulacin aluvial localcariada na desembocadura dun ro. Vese o Delta do Ebro. Divisoria de augas: lia que separa das concas hidrogrficas. Enchente: tamn chamada avenida, o rpido aumento do nivel de auga que descende por un curso fluvial. Endorreico: espazo onde o drenaxe non fle mar. Esteiro (estuario en castellano): extensin maria prxima desembocadura dun ro, na que as interaccins do mar e do ro son notables; as de aquel mediante o mecanismo das mareas, as de ste polo importante aporte de auga doce. Isto, por unha banda, senta as bases dun ecosistema moi peculiar. Ofrece modalidades de erosin/deposicin moi peculiares tamn xa que as mareas arrastran mar adentro sedimentos que o ro deixa no propio esteiro. Por iso o esteiro un fenmeno xeomorfolxico oposto delta. Estiaxe: Caudal mnimo dun curso de auga. Nivel mis baixo das augas dun ro estacionalmente, pode coincidir ou diferir, en maior ou menor medida, co mnimo anual de precipitacins. Exorreico: espazo onde a drenaxe chega mar. Hidrosfera: Parte da terra cuberta de auga ou xeo. Entre a hidrosfera e a atmosfera establcese o ciclo biolxico.

Infiltracin: movemento descendente da auga no solo ou nas rochas. Inundacin: proceso extraordinario polo que as augas de chuvia dun ro ou incluso do mar, alcanzan lugares non habituais e con diferentes caracteres catastrficos. Marea: oscilacin vertical, peridica e alternativa de grandes masas de auga de mar, orixinada polas forzas de atraccin da la e do sol, en combinacin co movemento de rotacin da terra. Os seus niveis mximos e mnimos reciben o nome de preamar ou chea, e baixamar ou baixa. Marisma: terreo lixeiramente deprimido con respecto nivel do mar que resulta asolagado polas augas marias cando sobe a marea. As marismas tamn poden estar situadas nunha zona de esteiro e verse afectadas por aportes fluviais. Leito: ver cauce. Nivel fretico: superficie superior da zona de saturacin nas rochas permeables. Este nivel vara estacionalmente. Cando corta a superficie terrestre pode dar orixe a fontes, filtracins, pantanos ou lagos. Rambla: leito natural por onde as augas corren s cando as choivas son o bastante copiosas. Son os cauces tpicos dos pases ridos, que s chove circunstancialmente, como moitos dos noso litoral Mediterrneo. Tamn corga. Rede fluvial: conxunto formado por un ro principal e os seus afluentes e os cursos de auga tributarios destes ltimos. O deseo en planta da rede hidrogrfica traduce algns condicionantes lito-tcnicos, vez que sirve de criterio de clasificacin: rede dentrtica ou arbrea: caracterizada porque os afluentes desembocan no ro principal formando un ngulo agudo; propia de rochas masivas e de rochas incoherentes que non impoen un trazado estrutural da rede. Rede radial, na que os ros afluentes se dispoen radialmente, diverxendo ou converxendo. (Exemplo crter volcnico). Rede anular e rede rectangular. Rxime fluvial: ritmo da variacin ou oscilacin cclica da caudalosidade dun ro durante un ano. Os aportes dun ro poden ser de orixe pluvial ou nival; ou tamn estes dous convinados. Existen grficas para analizar este tipo de alimentacin e esta periodizacin. Ra: val fluvial asolagado en parte ou na sa totalidade polas augas do mar. Ver apuntes do relevo para ver a clasificacin da orixe das ras galegas. Terraza fluvial: forma de acumulacin dun ro orixinada pola sa actividade sedimentaria. localcariada nun val. Correspndese cos antigos leitos fluviais abandonados e postos en resalte sobre o cauce actual por erosin lineal. Tmbolo: barra litoral de escasa lonxitude e superficie reducida que comunica unha illa cercana costa co continente. Frmase pola acumulacin de cantos, gravas e areas, que producen as ondas refractadas chocaren coa illa. Torrente: curso de auga impetuoso e violento vinculado s choivas torrenciais. As sas partes estn constitudas por: conca de recepcin, canle de desague e cono de dexeccin. Vertente: pendente superficie inclinada dun relevo. Vexetacin Antrpico: relacionado cos seres humanos. Avesedo: vertente dunha montaa orientada norte que recibe menor cantidade de radiacin solar; polo xeral, mis fresca e hmida. Bioclimtico: lmites producidos polos factores e elementos climticos que inciden na variacin da vexetacin e da fauna dunha rea concreta.

Biomasa: materia orgnica dos seres vivos que existen nun determinado ecosistema. A biomasa vexetal, tamn denominada fitomasa, sose medir en peso de materia seca por unidade de superficie. Bosque caducifolio: bosque formado por arbres ou especies arbustivas predominantemente de folla caduca. Bosque perennifolio: bosque formado por arbres ou especies arbustivas que teen folla que permanece durante todo o ano. Braa ou brao: rea higrotubosa desenvolvida sobre terreos topograficamente deprimidos. Clmax: fase final de mximo desenvolvemento dunha comunidade vexetal na que esta adquire unha Estrutura complexa, atopndose en equilibrio dinmico con respecto seu contorno ambiental. Crifila: especie vexetal adaptada s climas fros, que prexudica un aumento de temperaturas. Confera: rbore ximnosprmica que posen froitos en pias e que, case sempre, levan acculas ou follas en forma de escamas. Ordinariamente son resinosas. Dehesa: voz que en orixe significou terreo de pasto acotado e defendido, defesa; hoxe emprgase con referencia a terreos principalmente pecuarios adicados a pasto, con arbolado aclarado, cercado e mis ou menos compartimentados para ordenar o pasto, de centos a miles de hectreas de extensin e propios dos espazos de escasa ou nula vocacin agrcola da Espaa seca. A dehesa mis frecuente a de acieiras, anda que tamn pode estar constitudas por sobreiras (alcornoques en castellano), quexegos, freixos e incluso carballos. Este tipo de explotacin respetuosa co medio ambiente, xa que supn un equilibrio entre explotacin e conservacin, e acabar coa competencia dos regados que a amenazan en grandes reas de Extremadura. Unha dehesa famosa que se converteu en Parque Nacional Cabaeros en Ciudad Real. Ecosistema: base terica nos estudios ecolxicos. Trtase do conxunto de seres interdependentes que habitan nun lugar ou territorio definido dunha fauna e unha flora particulares. Funciona como un sistema con relacins interiores establecidas pola interaccin dos seres entre s e co medio, e con relacins exteriores como a enerxa, auga,... Endemismo: limitacin dunha especie animal ou vexetal a unha rea concreta que non se d noutra. Especie crifila: especie vexetal adaptada s climas fros, que prexudica un aumento de temperaturas. Especie halfila: organismos capaces de soportar un contido elevado de sales (especialmente cloruro de sodio) no solo ou na auga. Especie helifila: especies que precisan o sol para o seu desenvolvemento e crecemento. Especie higrfila: ser vivo acomodado a vivir nun medio hmido e que lle perxudica a sequidade no seu crecemento. Especie mesfila: vexetacin que precisa un medio cunhas precipitacins e temperaturas de tipo moderado ou medio, como ocurre con case tdalas rbores. Especie termfila: ser vivo adaptado a vivir en reas xeogrficas moi clidas polo que non aguanta as reas fras. Especie umbrfila: ser vivo que necesita as reas sombras para desenvolverse. Especie xerfila: vexetacin que se desenvolve en ambientes ridos, estacional ou permanente, onde as plantas acomdanse dficit hdrico e a elevada insolacin. As existen tipos moi diversos

de plantas de follas pequenas, coriceas, de codia dura, moitas veces reducidas a espias, de gran desenvolvemento da raizame... Estepa: tamn denominada pradara de herba baixa. Trtase dunha formacin vexetal de herba baixa e descontinua, s veces picada de arbustos e rbores de pouco porte. Abarca tdalas gradacins posibles ata as formacins de semideserto e de bosque claro. A sa distribucin no mundo vai dende o ecuador ata os 55 N e 45 S onde predomina un rxime climtico de invernos fros e secos e verns calorosos que facilitan procesos pedoxnicos de calcificacin. Esta formacin tpica de solos marrns con baixo contido en humus. Formacin arbrea: especies vexetais que teen unha altitude vexetal superior s dous metros e teen un tronco como soporte. Formacin arbustiva: especies vexetais que teen unha altiude vexetal entre un e dous metros. Igual que as especies arbreas teen un soporte leoso ou tronco. Formacin herbcea: especies vexetais inferiores a un metro. Frondosa: rbores con froitos moi variados e follas anchas. Emprgase este termo en contraposicin de conferas. Gndara: terreo practicamente chan, incluto, que presenta un alongamento importante como consecuencia da sa posicin topograficamente deprimida con respecto s arredores, o que fai que se comporte como unha conca endorreica ou case endorreica, e como consecuencia tamn da impermeabilidade que adquire o seu solo debido sedimentacin de materiais fundamentalmente arxilosos. Deste xeito frmase unha lagoa que, con noves aportes de materiais e a vexetacin que nela se desenvolve, se vai convertendo nun espazo pantanoso que o que xeralmente se coece co nome de gndara. Este proceso de sedimentacin e perda progresiva da situacin de alagamento conduce formacin de braas. Garriga: asociacin vextal propia das reas mis secas do clima mediterrneo, constituda basicamente por matorreira (carrasca, romeu, trovisco) e arbustos ou plantas espiosas, matas aromticas... que se desenvolve nos terreos calcreo desas reas. un mato perennifolio, xerfilio, pouco denso. Tamn lle foi aplicado s lugares incultos de solo calcrio onde medra este mato. Gramneas: plantas case sempre herbceas, de tallos cilndricos, fistulosos e con nudos, usualmente denominados caas ou cauelas; as sas flores renense en espigas, que a sa vez poden agruparse en panculas. A esta familia pertencen os cereais, innumerables pratenses de todas as latitudes, a caa de azcar e o bamb. Landa: formacin vexetal de baixo porte na que predomina a familia das ericceas (cos xneros Erica e Calluna) e das leguminosas (con xneros diversos coma o Ulex, Genista, Sarothamnus) que se localcaria sobre solos incultos e cidos e con clima hmido. Dbese degradacin das formacins arbresas debido accin antrpica. Ocupa en Galicia perto de da superficie xeogrfica, case todo o litoral costeiro est configurado por esta formacin vexetal. Se vos dades un paseo dende Camelle Vilano podedes ver unha fermosa paisaxe de landas ou de Camelle a Laxe idem. Lixivacin: disolucin e lavado dos elementos solbeis do horizonte superior dun solo pola accin da auga. Como consecuencia empobrcese o horizonte A dos solos. Macaronsico: propio das illas Canarias. Provn do grego makaros feliz e nesos illas. Illas afortunadas. Maqui, maquia ou maquis: (ver esquema do tema). Palabra de orixe corso, en italiano machia, xeneralizada para nominar formacin arbustiva mediterrnea mis rica en especies e en desenvolvemento, fronte mis pobre ou garriga. Este tipo de matorral medra sobre solos silceos, mentres que a garriga, mis pobre, atpase en solos calcreos. O maquis o resultado da degradacin por tala abusiva de antigos aciais (encinares en castellano).

Pradara: nome que ten como acepcin vulgar sinnima prado. Xeobotanicamente e con carcter rexional, a pradara a formacin herbcea, fundamentalmente de gramneas que se extende entre os bosques temperados e temperadofros do centro de EEUU e Canad e as Rochosas. En senso amplo rea extensa cuberta de prados e pastos. Prado: espazo cuberto por vexetacin herbcea apta para o aproveitamento gandeiro. Existe unha grande variedade de tipos segundo a sa duracin, orixe, as especies que o compoen ou a sa forma de explotacin. Os prados ocupan unha parte importante da superficie agraria galega iren ligados desenvolvemento da gandeira. Prados naturais ou pastos: espazos non cultivados e cubertos por unha formacin herbcea espontnea que pode servir como pasto para a gandeira. Pradaras polifticas: prado de duracin plurianual sementado polo agricultor-gandeiro con especies variadas segundo as necesidades e aptitudes do medio natural. Este tipo de prados experimentaron en Galicia un grande desenvolvemento gracias s seus bos rendementos, prestanto diversas combinacins de especies entre as que destacan o ray-grass italiano e o trevo. Rupcola: planta que vive sobre as rochas. Solleiro: vertente dunha montaa orientada sur e que recibe maior cantidade de radiacin solar; polo xeral mis clida e seca. Sotobosque: estrato vexetal desenvolto baixo a copa das rbores do bosque (vexetacin arbustiva e herbcea). Sucesin: secuencia de fases ou etapas na evolucin dun ecosistema longo do tempo. Esta sucesin desenvlvese ata que o ecosistema alcanza a sa etapa culimante no clmax.

Poboacin. Censo de poboacin: recompilacin de datos relativos nmero de individuos que compoen unha determinada poboacin e as sas principais caractersticas. Trtase de datos de carcter variado (demogrficos, socioeconmicos, socioculturais...) recollidos, de xeito individual, entre tdolos individuos que compoen unha poboacin referidos a un momento dado (momento censal). Os censo no seu senso moderno, non comenzan ata inicio da revolucin industrial nas sociedades occidentais. En Espaa o primeiro censo moderno data de 1857. Existe unha grande diferencia en canto s censos que se realizan nos distintos pases sobre todo entre os desenvolvidos e os non desenvolvidos, tanto no referido s contidos, como s sistemas de recollidada de informacin, a periodiciadade (en Espaa elabranse cada dez anos. Actualmente nos anos rematados en 1 como o 2001), os criterios aplicados na recollida e publicacin da informacin... A ONU, na procura dunha maior hoxeneidade dos censos, realizan unha serie de recomendacins entre as que figuran aquelas referidas informacin que deben conter; efectivos demogrficos distribudos por idade, sexo, lugar de nacemento, estado civil, lingua falada e nivel de instruccin, acompaando de datos econmicos, datos sobre a vivenda e fecundidade da muller. As diferencias co padrn municipal son: mentres o padrn aberto (renvase da a da) o censo e pechado (s cada dez anos), o censo un documento de carcter secreto (s faciltanos datos de conxunto de habitantes) o padrn pblico (podemos pedir un certificado persoal e del se sacan os datos para confeccinar o censo electoral) o responsable da elaboracin do censo o INE (Instituto Nacional de Estatstica) mentres que do padrn o Concello. Crecemento migratorio: saldo ou diferencia que hai entre inmigrante e emigrantes durante un ano. Crecemento natural ou vexetativo: saldo ou diferencia que hai entre nacidos e mortos durante un ano. Crecemento real de poboacin: suma dos dous saldos anteriores. Tdolos saldos poden dar unha situacin positiva, negativa ou de crecemento cero.

Densidade de poboacin: nmero de habitantes que hai por km2. Emigracin: movemento de persoas dende un territorio dado cara fra del. A emigracin pode ser interna, se non se sae do pas; e externa ou internacional se se cambia do pas. Esperanza de vida: clculo do nmero de anos que un individuo pode esperar vivir ben no momento de nacer ou cando acada unha determinada idade sempre que os niveis de mortalidade permanezan constantes. Representa a experiencia potencial dun grupo hipottico de persoas. Obtense a partir das tboas de mortalidade. Estrutura demogrfica: composicin dunha poboacin en funcin dunha serie de variables: sexo, idade, actividade profesional, estado civil, nivel de instruccin... Fanse con moita frecuencia anlises de conxunto interrelacionado estas e outras variables. xodo rural: emigracin de persoas do campo cidade, isto supn un cambio de residencia e tamn un cambio na actividade. O xodo rural non debe identificarse coa emigracin campesia. Incle tamn poboacin que sen desempear un oficio agrario abandona o campo (artesns, comerciantes...). As cidades exerceron unha forte atraccin sobre todo cando se produce a revolucin industrial. Ver etapas deste proceso nos apuntes en Espaa. ndice de envellecemento: porcentaxe existente da poboacin maior de 65 anos con respecto poboacin total. Unha sociedade que ten (como a espaola actual) un ndice de envellecemento superior 14% podemos considerala como elevada. Inmigracin: movemento de persoas cara un territorio determinado, procedentes de fra do mesmo. A inmigracin pode ser interna ou externa. Movemento pendular: desprazamento diario que se fai dende a zona de residencia traballo. Nas reas metropolitanas urbanas estes fluxos teen unha enorme importancia. Nomenclator: relacin de entidades de poboacin que conforman un determinado territorio. O nomencltor espaol incle datos de poboacin, vivendas, distancias quilomtricas, altitude, etc, dos distintos municipios. Un dato curioso que podemos deducir deste documento a distribucin da poboacin no territorio ou poboamento, as podemos ver que en Espaa hai mis de 8000 concellos e 50.000 entidades de poboacin das cales en Galicia hai mis da metade ( redor de 26.000 entidades de poboacin cando s hai 315 concellos). Padrn municipal: relacin de habitantes dun concello onde figura como informacin bsica o nome, apelidos e domicilio destes. Vai acompaada dunha serie de datos particulares de cada habitante: sexo, data e lugar de nacemento, nivel de instruccin estado civil, profesin, parentesco ou relacin co cabeza de familia, e o tempo de residencia non concello. un documento pblico que est sometido a unha permanente actualizacin e que en Espaa se labora (con carcter xeral) cada 5 anos (nos anos rematados en 1 como o 2001 e nos rematados en 6 como 1996). Pirmide de poboacin: histograma de frecuencias (ou grfico de barras) doble que sirve para representar a Estrutura por idades e sexos dunha poboacin. Dun lado e outro dun eixo vertical sobre o que se indican as idades (normalmente representadas en grupos de cinco en cinco anos). Poboacin activa: poboacin maior de 16 anos que est traballando e recibe un salario pola actividade que fai ou sen traballar est demandando un emprego (parada). Poboacin de dereito: fai referencia nun censo poboacin presente mis os ausentes que a efectos administrativos estn censados nesa localidade, por exemplo a poboacin emigrante no exterior. Poboacin de feito: fai referencia nun censo poboacin presente e s residentes que se atopan temporalmente nesa localidade e que son contados dentro do momento censal. Poboacin inactiva: toda a poboacin que est nalgn dos seguintes estados: menor de 16 anos e polo tanto est obrigatoriamente escolarizada, xente que esta estudiando, poboacin xubilada ou pensionista que non realiza outra tarefa ou actividade remunerada, actividades domsticas que non

teen contrato de actividade. Aclarar que os parados non son poboacin inactiva xa que estn reclamando un emprego. Poboacin ocupada: segmento da poboacin activa que est traballando e recibe un salario polo que fai. Poboacin parada: segmento da poboacin activa que est demandando un emprego. Poboamento: distribucin da poboacin no espazo xeogrfico. Non o mesmo que densidade de poboacin, anda que son termos moi cercanos. Cando falamos que dentro dunha rea hai moita concentracin de habitantes e noutra estn moi disperso estamos falando de poboamento. Saber canto nmero de habitantes hai nun pas ou nun territorio xeogrfico e como estn distribudos stes polo seu territorio (poboamento) son dous elementos clave na xeografa. Rxime demogrfico: tendencia demogrfica que ten unha sociedade con respecto crecemento natural que pode ser elevada, moderada ou nula. O esquema de transicin demogrfica sirve para analizar o rxime que ten unha sociedade. Saldo migratorio: diferencia existente de restar s inmigrantes os emigrantes. Este saldo pode ser positivo, negativo ou cero. Sector primario: actividade econmica que se adica extraccin de materias primas. Agricultura, gandeira, pesca e forestal son actividades predominantemente primarias. Sector secundario: actividade econmica que se adica transformacin de materias primas en productos elaborados. A actividade industrial forma parte deste sector. Sector terciario: variedade de actividades que se caracterizan por non adicarse actividade extractiva nen de transformacin. A actividade comercial, administrativa, transportes e servicios pblicos forman parte deste sector. Taxa de actividade: porcentaxe de poboacin activa que hai nunha sociedade polo nmero total de habitantes que ten. Taxa de fecundidade: nmero de nenos nacidos nun ano e multiplicados por mil divididos entre o nmero de mulleres en idade fecunda (15 a 49 anos) que ten ese espazo xeogrfico. Taxa de natalidade: nmero de nacementos producidos nun ano e multiplicados por mil divididos pola poboacin total que existe nese ncleo (concello, provincia, cc_aa ou pas). Taxa de masculinidade: relacin de poboacin masculina que hai con respecto s mulleres. Calclase divindo a poboacin masculina pola femenina. Taxa de mortalidade: nmero de falecementos producidos nun ano e multiplicados por mil divididos pola poboacin totla que existe nese ncleo. Taxa de mortalidade infantil: nmero de nenos mortos sen chegar a cumplir o ano de vida multiplicado por mil e dividido polo nmero total de nacementos que houbo ese ano. Taxa de paro: porcentaxe da poboacin activa que est desempregada. Transicin demogrfica: modelo que define o proceso mediante o cal unha poboacin pasa de ter altos ndices natalidade e mortalidade a presentar valores moi baixos de ambas taxas. Sobre este esquelete fundamental realizronse numerosas versins do modelo que diferencian varias fases ou subfases no seu desenvolvemento. Na sa versin inicial tres foron as etapas consideradas: preindustrial ou antiga, de transicin e evolucionada ou moderna. A etapa preindustrial corresponde poca anterior revolucin demogrfica e se caracteriza por ter altos niveis de natalidade e mortalidade. En consecuencia o crecemento natural ou vexetativo moi baixo e incluso negativo cando a poboacin est afectada por episodios de mortalidade catastrfica (epidemias, fame e guerras).

Na transicin propiamente dita distnguense tres perodos. inicio a taxa de natalidade permanece alta e a mortalidade comenza a descender, no segundo perodo descenden as das (motivado pola incorporacin vida laboral da muller e outros factores nos cales non imos analizar) e na ltima etapa, envellecerse a poboacin, pode darse o caso (sendo os niveis das taxas moi baixos) que a mortalidade supere natalidade como sucede nas sociedades occidentais mis avanzadas (Suecia ou Alemaa por exemplo). Terciarizacin: proceso polo que as sociedades occidentais avanzan cara a este tipo de actividade en detrimento das outras das. A cidade rea de influencia: territorio organizado nalgn aspecto funcional por unha cidade denominada rea central ou ncleo rector. No mbito urbano a rea de influencia comprende un espazo territorial moito mis amplo que o ncleo urbano principal. rea metropolitana ou metrpole: termo que apareceu por primeira vez en EEUU para referirse ao territorio no que aparece unha cidade de mis de 200.000 habitantes e que incle os ncleos da sa rea de influencia situados nun radio de 16 km redor desta. A metrpole est caracterizada por unha cidade central que ordena e administra un territorio mis amplo a esta, tdolos ncleos satlites (normalmente residenciais). Cidades como Madrid, Barcelona, Bilbao, Valencia... teen importantes reas metropolitanas. Na actualidade no sistema urbano espaol distinguimos xerarquicamente tres tipos de reas metropolitanas: nacional ou global (Madrid e Barcelona), rexional (Valencia, Mlaga, Sevilla...) ou subrexionais ou rexionais de segundo orde (Vigo, A Corua...). rea periurbana: espazo limtrofe a un ncleo urbano con predominio de caracteres rurais alternando con zonas residenciais urbanas. Arrabaldo: barrio situado extramuros dunha poboacin na idade Media. Na actualidade podemos consideralo como un barrio perifrico ou un ncleo de poboacin anexo a outro de maior tamao. CBD (central bussines district: distrito central de negocios) ou City. rea urbana especializada en funcins financeiras e de xestin. Estas caractersticas est moi marcadas na City londinense e por extensin a outras capitais doutros pases. A especializacin terciaria do espazo tanto en extensin como en altura, a ausencia de poboacin residencial e forte fluxo diario de poboacin (movemento ou migracin pendular diaria). Normalmente sitase na zona Centro das cidades espaolas. O Paseo da Castellana en Madrid ou a Diagonal en Barcelona, son claros exemplos desta rea. Cidade dormitorio: espazo urbano de uso residencial que practicamente carece de comercio e outros servizos. Localzase na rea perifrica das cidades centrais ou metrpoles. Realzanse importantes movementos pendulares diarios dende esta rea de residencia ao traballo, as reas comerciais, de servizos, de lecer... Cidade xardn: rea ou barrio urbano residencial de baixa densidade, con vivendas unifamiliares exentas ou acaroadas. Constan de abundante zona verde de uso privado. O modelo naceu en Gran Bretaa a finais do sculo XIX e o seu artfice foi o urbanista Howard. Planeouse como modelo de desconxestin das reas residenciais obreiras das reas industriais. Tratando de integrar aspectos da vida agraria dentro do mbito urbano. Na actualidade este modelo de cidade sitase na rea metropolitana formando parte da chamada cidade difusa. Cidade lineal: desenvolvemento dunha rea urbana ao longo dunha va de comunicacin ou dunha lia de transporte que pode unir dous centros nos extremos da mesma, ou xerar un anel concntrico ao redor dunha cidade para desconxestionala. un antecedente da chamada cidade difusa do urbanismo posindustrial. O modelo nace en Espaa, concretamente en Madrid. Deseado e realizado, a principios do sculo XX, polo urbanista Arturo Soria. Pretendase crear un anel concntrico redor de Madrid para desconxestionala. A cidade lineal sera, polo tanto, unha cidade xardn que estara vertebrada por un eixo dotado infraestruturas de transporte (tranva e ferrocharril que actan como elemento de comunicacin). Crcano s estacins situaranse os centros comunitarios comercios, servizos pblicos. No permetro da

va, vivendas unifamiliares con horta e xardn. A va tera 50 m. de ancho e unira, nun primeiro momento o ncleo de Viclvaro co de Chamartn para, nun futuro, circunvalar Madrid (50 kms. de lonxitude). Anda que o modelo fracasou para a capital espaola, tivo enorme repercusin en Europa e, como dixemos anteriormente, un antecedente da actual cidade difusa do urbanismo posindustrial. Cidade satlite: cidades de pequeno tamao dentro do mbito metropolitano. (funcin residencial, industrial ou mixta). Conurbacin: unin ou fusin de dous ncleos urbanos que teen aproximadamente o mesmo tamao por crecemento simtrico de ambos. Funcin urbana: tipo predominante de actividade que ten un ncleo de poboacin. Na cidade son importantes as funcins vinculadas aos sectores secundario e, sobre todo, ao terciario (administrativa, ensinanza, finanzas, cultura, sanidade...). A maior tamao dunha cidade maior multifuncionalidade e especializacin sobre todo das funcins terciarias. Hbitat concentrado: neste tipo de hbitat as casas e as sas dependencias estn unidas. Hbitat disperso: neste tipo de hbitat as casas e as sas dependencias estn separadas por terras cultivas, prados ou montes. Hbitat rural: conxunto de vivendas e edificacins anexas e por extensin todo o referente s condicins de vida e da vivenda no medio rural. Os tipos de hbitat poden clasificarse atendendo duracin: permanente ou temporal; disposicin espacial; disperso ou concentrado; pola funcin econmica: agrcola, gandeiro, mixto... Hbitat urbano: calquera entidade de poboacin (fundamentalmente concentrada) que supere o umbral dos 10.000 habitantes. Ratio que se considera en Espaa para considerar unha entidade como ncleo urbano. Normalmente o hbitat urbano desenvolve a sa extensin non s ancheado a sa urbanizacin senon desenvolvndose en altura. Localcariacin: espazo concreto e material sobre o que se asenta a cidade: a topografa, o soporte fsico que dende o momento da fundacin e longo da sa evolucin, vai condicionar en parte a paisaxe urbana e o seu desenvolvemento espacial. A eleccin da localidade depende da funcin dominante da cidade no momento da sa fundacin: defensiva, comercial, relixiosa, poltica; e das caractersticas do medio fsico: relevo, dispoibilidade de auga, combustible... Megalpole: aglomeracin urbana de extensin suprarrexional constituda por diversos elementos urbanos (reas metropolitanas, conurbacins, rexins urbanas, pequenas cidades...) con funcins distintas, que crecen e forman unha rea descontinua sen fracturas importantes. Metrpole: ver rea metropolitana. Plano: mapa a grande escala na que se representa unha superficie de extensin suficientemente reducida para que se poda prescindir da curvatura da terra sen que por iso se produzan graves incorreccins. A disposicin e combinacin das superficies non edificadas: ras, parques, xardns, prazas, espazos abertos e das superficies edificadas. A clasificacin dos planos da cidade realzase segundo criterios, as podemos distinguir un plano regular (cuadrcula ou radiocntrico) ou irregular. O plano ortogonal ou en cuadrcula, regular e as ras crtanse en ngulo recto. Plano radioconcentrico: ras que parten dun centro en forma de radios de circunferencia. E outras de trama circular que rodean centro e cortan perpendicularmente a eses radios. Plano irregular: propio dos cascos antigos. Cun antigo permetro amurallado. No seu interior configranse os barrios de ras tortuosas e estreitas. Plan Xeral de Ordenacin Municipal: plan municipal de ordenacin urbana. Anda que as denominacins son cambiantes (segundo a lexislacin de cada Comunidade Autnoma). O seu principal cometido o de clasificar o solo distinguindo entre solo urbano, solo urbanizable, solo non urbanizable e sistemas xerais; definir os elementos fundamentais da estrutura xeral do territorio, como poden ser fixar os espazos libres, os de equipamento comunitario, os sistemas xerais de comunicacin,...; establecer unha programacin de desenvolvemento e execucin do plan as como

o perodo de vixencia e as sas circunstancias de revisin; fixar medidas de proteccin do medio ambiente... Rede urbana: conxunto xerarquizado de centros urbanos ligados entre si a travs de eixes de comunicacin para asegurar unha serie de servizos (administrativos, culturais asistenciais, comerciais...). A rede urbana est dominada por unha metrpole rexional que ten servizos de primeiro rango. As cidades forman redes urbanas segundo as funcins que desempean na economa nacional ou internacional, habendo cidades de distinta categora segundo a funcin que desempeen, tendo que acudir as de categora inferior s servizos das de categora superior.

Rexin urbana: aglomeracin urbana descontinua, integrada por cidades dispersas (nebulosa urbana), pero suficientemente densa como para que todo o territorio posa caractersticas urbanas. Sistemas xerais: figura contemplada no Plan Xeral de Ordenacin Urbana como espazos ou terreos destinados ao funcionamento xeral dun concello (rede viaria, zonas verdes, equipamentos e servizos urbanos e infraestruturas de titularidade pblica. Situacin: o contorno xeogrfico no que a cidade encdrase e con relacin que se organiza. A situacin refrese s grandes vas de comunicacin. s grandes espazos econmicos. Solo urbano: en Espaa esta clase de solo ven definido polo Plan Xeral Municipal de Ordenacin Urbana, considerando este aos terreos comprendidos en reas consolidadas de edificacin, acceso rodado, abastecemento de auga e enerxa elctrica, evacuacin de augas pluviais e alcantarillado. Solo urbanizable: terreo rstico que nun futuro, segundo o PXOU, podern ser urbanizados e construdos ata conformar solo urbano integrado dentro da cidade. Solo non urbanizable: terreo que segundo o PXOU non poder ser urbanizado nin edificado baixo ningn concepto. Trtase de zonas protexidas polo seu valor ambiental, paisaxstico, histrico, cultural ou poruqe son reas que sofren riscos naturais ou outras razns de beneficio colectivo. Urbanismo: proceso de planificacin ou de creacin fsica dunha cidade (trama urbana, zonificacin das reas...). Urbanizacin: proceso de crecemento demogrfico e de actividade econmica dunha cidade. Xerarqua urbana: proceso polo cal as cidades dunha rexin ou dun pas estn organizadas segundo o seu tamao e as sas funcins, relacionndose no espazo. Nesta xerarqua sitase cabeza a cidade de maior categora e as sucesivamente. Entendese que as cidades de maior rango xerrquico son mis multifuncionais e especializadas que as de rango inferior. Existen varios estudos para analizar a xerarquizacin urbana. Un mtodo o de rango-tamao. A regra de rango-tamao consiste na relacin existente entre o orde e o tamao da poboacin das cidades ou aglomeracins nun pas ou nunha rexin continental. Segundo esta regra a poboacin da segunda cidade en tamao, ten a metade da poboacin da primeira; a terceira un tercio e as sucesivamente. Un modelo ideal sera aquel no que o coeficiente de cada rango un. Se o valor est por debaixo deste coeficiente que o rango dunha cidade ou aglomeracin est sobredimensionado (ten un rango maior do que debe en relacin poboacin). No caso contrario, se o coeficiente maior a un, ten maior poboacin da que lle corresponde ao seu rango xerrquico. Agricultura e pesca Agricultura a tempo parcial: consideracin da actividade agraria como unha segunda ou terceira actividade, despois dunha ocupacin ou traballo principal a xornada completa. Na maiora dos casos atndese legado rural gamiliar nos das de ocio (fins de semana e vacacins), encargando moitas das tarefas agrarias a terceiros que tenden a atender varias explotacins, e reducindo moitas das tarefas a un simple control da evolucin dos cultivos. A agricultura a tempo parcial est favorecida pola cercana do lugar do traballo ou residencia explotacin agraria, por exemplo: traballo no capital da provincia e atencin en fins de semana dos terreos herdados da familia en calquer pobo da mesma.

Agricultura de subsistencia-autoabastecemento: tipo de agricultura dos pases e rexins menos desenvolvidas, que tamn predominou en Espaa ata a revolucin industrial. A dependencia do medio fsico, especialmente do clima total. Todo o que se produce se destina autoconsumo ou o abastecemento propio; non se xeneran excedentes que poidan ser levados mercado. unha agricultura autrquica, pechada. Barbeito: sistema que consiste en deixar a terra, temporalmente en repouso, sen nengn cultivo. Segundo a sa periodicidade pode ser bienal ou trienal (unha vez cada dous anos ou tres respectivamente). Campo aberto: rea de campos sen cercar como se da fundamentalmente na paisaxe agraria da Meseta asociada fundamentalmente a un tipo de actividade meramente agrario. Campos pechados: campos cercados. Extensin agraria, propia das paisaxes atlnticas, cosistente do peche das fincas agrarias ou explotacins. O tipo de campo pechado est asociado a un tipo de actividade agropecuaria dentro dunha zona. Catastro (Vocabulario bsico): rexistro administrativo para controlar a propiedade do solo, sobre todo a efectos fiscais. Pode ser de rstica no medio rural- ou de urbana nas cidades-. Xeralmente contn informacin sobre o propietario/a de cada parcela, os lindes e os vecios/as de dita parcela, a sa extensin e o uso do solo. Os planos catastrais elabranse fundamentalmente en escala 1:2000. O Ministerio de Agricultura ten deseado un programa: sigpac para observar estas por internet. Chaptalizacin: proceso industrial apoiado na incorporacin de numerosos elementos artificiais (qumicos) e azcar que dan como resultado un sucedneo de vio. Concentracin parcelaria: proceso polo que se intenta o excesivo parcelamento, onde o principal inconvinte o tempo empregado en ir dunha parcela a outra da explotacin para realizar as faenas agrcolas as como a perda de superficie til ocasionada polas delimitacin deste excesivo parcelamento. Hai que destacar que o minifundismo dificulta o uso de maquinaria moderna e como consecuencia incrementar a productividade. Este diseo parcelario era particularmente grave no norte de Espaa en concreto: Galicia, Asturias e Castela Len. As primeiras concentracins parcelarias empezanse a elaborar a final da dcada dos 50 a finalidade desta era asignarlle a cada propietario un couto redondo ou nun reducido nmero de parcelas unha superficie equivalente en clase de terra e cultivo que anteriormente posea e dar acceso a vas de comunicacin. A concentracin parcelaria lvase a cabo polo IRYDA (dependente do Ministerio de Agricultura) (hoxe en da este organismo en Galicia foi traspasado Consellera de Agricultura), e levase a cabo nos trminos municipais onde o soliciten o 60% dos propietarios ou igual proporcin de superficie de terras (en Galicia por parroquias). Fxase unha unidade mnima de cultivo por debaixo da cal non se poden crear nengunha parcela; asimesmo establcese a unidade tipo que se considera como a mis axeitada para a explotacin da terra con medios modernos. Os propietarios que iniciarse a concentracin contan cunha superficie total menor que a unidade mnima poden obter crditos necesarios para adquirir a terra que precisen. As parcelas resultantes da concentracin consideranse indivisibles cando da sua divisin orixinaranse un ou varios fragmentos menores que a unidade mnima ou que a unidade tipo segundo o caso. Cuota lctea: Lmite imposto produccin leiteira dun pas, neste caso Espaa, por un organismo supranacional, a Unin Europea, para adaptarse s directrices xerais da PAC. Cantidade mxima de leite expresada en Kg, que cada explotacin pode vender, sen incurrir en sancin, durante un perodo leiteiro. A cuota lctea tiene dous compoentes: a venda a industria e a venda directa ou elaboracin de productos lcteos artess (queixos). A cuota lctea aplcase dende o ingreso de Espaa na UE, dado o excedente deste produto en Europa e para regular o precio de intervencin s explotacins ganderas. Cultivo forraxeiro: cultivo adicado alimentacin do gando. Desamortizacin: proceso xurdico e administrativo que forma parte do programa do liberalismo econmico do sculo XIX, que pretende cambiar o rxime xurdico da propiedade, posibilitanto que cirucule e se explote mis racionalmente. Sern os bens da Igrexa e moitas das posesins de

propios e comns (propiedades dos concellos) os que cambien de mans, anda que os obxectivos iniciais non se alcancen. Estabulacin ou gandeira estabulada: explotacin da gandeira nos espazos pechados, alimentando de forma non natural (pastos) para que o seu rendemento sexa maior. Atpase en granxas. Excedente: exceso de produccin que pode desestabilizar as relacins de oferta-demanda do mercado. En ocasins pode xerar gastos moi elevados de almacenamento. A PAC intenta axeitar a produccin demanda do mercado. Explotacin agraria: unidade de produccin agraria. Extensin de terreo dividio nunha ou mis parcelas, anda que stas non sexan contiguas, pero que no seu conxunto fomen parte da mesma unidade tcnico-econmica. Desta unidade de produccin obtense produccins agrcolas, gandeiras e forestais ou mixtas, baixo a direccin dun empresario. Hai explotacins con terras (parcelas, hortas, etc) e explotacins sen terras unha granxa avcola, por exemplo-. Explotacin extensiva: tipo de explotacin que se d en zonas de pouca poboacin e abundacia de terras. A man de obra escasa e o rexime de actividade monoproductivo. Explotacin intensiva: tipo de explotacin que se d en zonas de moita poboacin e escasez de terras. A man de obra abundante e a actividade suele ser de policultivo. Latifundio ou fincas rsticas de grande extensin: o fenmeno contrario minifundio,. Considranse latifundio a aquelas explotacins que superan as 250 ha., namentres que no resto dos pases comunitarios o umbral rebixase s 100 ha. Ademais da extensin tamn se considera como propio do latifundio uns medios de produccin deficientes; pouco grao de tecnificacin, explotacin extensiva, etc., as como o alto grao de conflictividade social que se deriva da existencia nas rexins onde se d, dunha grande masa de campesios sen terra que ven como os latifundios estn infraexplotados sen que o propietario se preocupe de mellorar o seu rendemento. No estado Espaol o latifundio concntrase en Andaluca (sobre todo nas provincias de Huelva, Sevilla e Cdiz), en Castilla-La Mancha, Extremadura e na provincia de Salamanca. Minifundio: explotacin de pequeo tamao. En Galicia sobre todo, pero tamn, toda a cornisa Cantbrica son reas onde predomina o minifundio e veen acompaadas dunha excesiva fragmentacin parcelaria que a concentracin parcelaria trata de resolver. Estas propiedades pequenas estn case todas en rxime de explotacin directa por parte dos seus propietarios e as sas familias. A pequena dimensin, agravada polo excesivo parcelmaneto dificultan a sa mecanizacin. Monocultivo: consiste no cultivo dun nico producto nunha explotacin ou nunha rea agraria. Parcela: cada unha das partes na que est dividida a explotacin agraria. Estas parcelas poden estar unidas ou separadas. Policultivo: consiste no cultivo de varios productos agrcolas nunha explotacin ou nunha rea agraria. As zonas de horta tenden a ter este tipo de plantacin. Propiedade comunal: propiedade comn de tdolos membros dun concello ou parroquia. Tende a regularse e administrarse polos vecios ou por un concello, repercutindo en tdolos vecios os beneficios da sa explotacin; ou ben aproveitada por todos os vecios (uso de pastos, recollida de lea, ocio...). Reforma agraria: este concepto supn que se produzan cambios moi profundos nas Estruturas agrarias, principalmente na propiedade da terra: repartos de terras para facer realidade a idea de a terra para quen a traballa. Os intentos mis serios en Espaa levronse a cabo durante a II Repblica (1931-1939).

Regado: tcnica agrcola baseada no rego artificial dos campos de cultivo. Practcase na maior parte das zonas onde as choivas son escasas ou moi irregulares, como por exemplo a rea mediterrnea espaola. As reas de regado ocupan o 15% de toda extensin agrcola de Espaa. Rexmenes de tenza da terra: entendemos por rxime de tenza forma xurdica baixo a cal un empresario agrcola acta sobre unha explotacin agraria. O rxime de tenza pode ser en: propiedade ou "de seu", cando o empresario e a sa familia dispoen dun ttulo de propiedade, ou na sa ausencia, por ter sido explotadas as terras durante mis de 30 anos ininterrompidos sen o pago dunha renda; en rxime de arrendamento, cando o titular disfruta dos aproveitamentos da mesma mediante o pago dun canon ou renda (monetario ou en especie), independente dos resultados da explotacin.; rxime de aparcera, cando o titular efectua un pago dunha porcentaxe sobre o producto obtido ou o seu equivalente en efectivo, sistema moi pouco xeneralizado na actualidade xa que non incita empresario a capitaliza-la sa explotacin. Outros rexmenes de tenza son a propiedade comunal, aforamentos ou caseiros, censos... Rotacin de cultivos: tcnica agrcola baseada na alternancia ordeada de distintos cultivos nun mesmo terreo, a fin de obter un mximo rendemento da terra e evitar o barbeito e o esgotamento do solo. Normalmente o tipo de rotacin trienal (tres tipos de cultivo) ou cuatrienal (catro) a combinacin dun cereal cunha leguminosa (asenta no terreo o nitrxeno que necesitan os cereais) e de forraxe (herba ou trevo para a alimentacin do gando). Rural (Medio Rural): reas dominadas polos espazos abertos, baixa densidade de edificacin, usos extensivos da terra (predominio de actividades primarias como a agricultura ou ganadeira) e baixas densidades de poboacin. Secano: terreo agrcola que s recibe o auga cando chove. O 85% da extensin agraria de Espaa est dentro desta modalidade. Superficie agraria til (SAU): denomnase a aquela parte da explotacin agraria o gandeira labrada (descontando a superficie natural non traballada) Trashumancia: Proceso mediante o que o gando transportado, guiado por pastores, dende as terras baixas s terras altas para poder atopar alimento. unha prctica realizada en pases mediterrneos, nos que a ausencia de choivas en vern deixa sen pasto moitas reas. Xeralmente en vern, cando a escasa altitude difcil atopar pasto natural, os rabaos dirixense a zonas mis elevadas (por encima dos 1.000 metros de altitude en latitudes mediterrneas), onde a maior humidade s permite encontrar alimento: son os agostadeiros. En inverno, en cambio, iniciase a viaxe de volta cara as zonas baixas, xa que a esas altitudes a neve e o xelo provoca a ausencia de pasto. Nas zonas baixas ou de invernada, os rabaos comen restos de colleitas. Apartado pesca

Acuicultura: granxas marias. a cra controlada e limita a espazos concretos de especies marias e fluviais. un aproveitamento moi antigo que s recentemente est tendo un maior desenvolvemento. As dificultades que a pesca tradicional est tendo en moitos caladoiros fan que a acuicultura plantxese como unha clara alternativa de futuro. Artes pesqueiras, arrastre: tamn coecido como retropesca. Consiste no emprego dunha rede lastrada que barre o fondo do mar capturando todo o que atopa o seu paso. Trtase dunha arte activa, no senso de que non espera os movementos do peixe para a sa captura. A pesca de arrastre, xunto coa pesca con redes de deriva, das menos selectivas que existe, moi dania para os fondos ocenicos; de feito, na maiora dos pases est regulada, pero en moi poucos est prohibida. O modo de arrastre de fondo un dos mtodos mis invasivos de pesca, pois est en contacto co fondo mario e destre algas e outros organismos indiscriminadamente. Por esta razn cuestionase o seu uso e esixese unha maior regulacin. Arte pesqueira, enmalle: arte pesqueira consistente en calar verticalmente unha rede formando unha parede que obstaculiza o paso das especies marias, quedando estas embolsadas ou atrapadas nas mallas intentar atravaselas. Estas artes poden ser fixas ( fondo con chumbos) ou de deriva (s fixas na embarcacin).

Artes pesqueiras, cerco: grande pao de rede de forma rectangular, cuxas dimensins varan entre 250 e 1000 metros de lonxitude e redor de 40 de profundidade. Na parte superior da rede dispose dun nmero axeitado de flotadores que a manteen en posicin vertical, cando se utiliza. Na parte inferior leva una serie de chumbos que axudan mantemento vertical, contando ademais cun conxunto de aneis polos que pasa un cabo resistente chamado "xareta", que se encarga de pechar a rede e por isto se lle coece co nome de "rede de cerco de xareta". Arte que se utiliza para a captura de peixes cuxo costume nadar formando densos cardumes ou bancos, xa sexa na superficie ou a media auga, dicir, pelxicas, como as anchoas, as sardias, os tnidos, , a caballa e o xurel. Nun principio, estas especies (nalgns lugares anda) foron capturadas mediante artes de enmalle, sardinais e trasmallos; nembargantes, as artes verdadeiramente eficaces para esta clase de pesca son as redes de cerco, polas que se foron sustitundo. Artes pesqueiras, palangre: arte pesqueira consistente no uso de anzois. Consiste nunha lia principal (cabo) que se enganden moitos ramais dotados de anzol cebado no extremo libre. Dependendo da situacin pode ser de fondo, intermedio ou de superficie. Trtase dun tipo de pesca selectiva (para unha especie) dado que determinante o tipo de anzol e de cebo. Leva utiliznse dende o sculo XIX e Espaa precursora deste tipo de arte no mundo. Augas xurisdicionais: augas sobre as que un estado ribeireo exerce certas competencias para fins especficos. Ditas competencias foron reguladas pola Convencin de Nacins Unidas sobre o Dereito do Mar aprobadas no ano 1982. Este documento establece as seguintes reas: mar territorial (12 millas contadas a partir da lia de base), zona contigua (24 millas da lia de base) e a creacin das zonas econmicas exclusivas (200 millas contadas a partir da lia base) onde a explotacin dos recursos marios e da plataforma continental son especficos do pas ribeireo. Caladoiro: lugar do mar onde os pesquieros calan e tenden os seus aparellos pesqueiros. A existencia de plancto, plataforma continental e correntes marias son claves determinantes para a sa existencia. Marisqueo: actividade recolectora de moluscos bivalvos que se atopan formando bancos naturais en toda a beiramar. Pode realizarse a p ou dende embarcacin, man ou con axuda dun aparello. A actividade marisqueira en Galicia moi importante sobre todo no interior das ras. Pesca de altura: pesca realizada en mar aberto, mis al das 50 ou 60 millas de distancia do litoral. Est regulada por acordos internacionais e a flota que se dedica a esta pesca est formada por barcos de mediana e gran tonelaxe. En Galicia a pesca de altura realzase entre o ecuador e os 60 de latitude N e entre os 10 E e os 20 W, estando concentrada nos principais portos pesqueiros a maior parte da sa flota. Pesca de baixura: a que se realiza entre o litoral e as 50 e 60 millas, dentro das augas xurisdiccionais. As embarcacins empregadas caracterzanse pola sa pequena tonelaxe. Tamn se pode chamar pesca litoral. Pesca de grande altura: a que se realiza en lugares moi afastados. A flota galega practica esta pesca a partir do desenvolvemento das tcnicas de conxelacin dos produtos pesqueiros ocorrido nos anos 60. Emprega embarcacins de gran tonelaxe que se concentran en poucos portos (Vigo,A Corua, Ribeira, Vilagarca) e que desenvolven actividades en lugares moi afastados como o SW de frica, Terra Nova, onde se capturan especies de gran valor no mercado como a pescada, bacallao Rexins pesqueiras: divisin de 10 das 17 comunidades autnomas (ou 23 das 50 provincias) espaolas que teen costa. Esta divisin realzase por razns de clima e polas caractersticas das auguas martimas. Distinguense oitos rexins pesqueiras: 1. Cantbrica. Corresponde a Pas Vasco, Cantabria y Asturias. Segunda rexin pesqueira por volume de pesca e terceira polo valor econmico. 2. Noroeste. Corresponde a Galicia a rexin pesqueira mis importante de Espaa. 3. Suratlntica. Corresponde con el litoral atlntico andaluz e costa mediterrnea da provincia de Cdiz. 4. Surmediterrnea. Dende a costa de Mlaga cabo de Gata. 5. Levantina. Dende o cabo de Gata cabo da Nao. 6. Tramontana. Dende o cabo da Nao a Cabo de Creus.

7. Balear. 8. Canaria. Materias primas, fontes de enerxa, Industria Agroindustria: actividade industrial relacionada coa transformacin dos produtos agrcolas, gandeiros, actividade forestal e pesca, en produtos elaborados. Este tipo de actividade pode ser importante naquelas comarcas onde hai forte desenvolvemento de actividades relacionadas co sector primario e promover o desenvolvemento endxeno. Crtel: acordo entre empresas do mesmo sector, xuridicamente independentes, para eliminar a competencia, fixar os prezos ou distriburse as reas de mercado. Vxase tamn oligopolio: poder dunha minora de empresas. Concentracin empresarial: fusin ou absorcin de empresas. Concentracin horizontal: fusin ou absorcin de empresas que realizan a mesma actividade. Concentracin vertical: fusin ou absorcin de empresas de diferentes actividades pero que estn relacionadas entre si dentro do proceso produtivo. Contaminacin atmosfrica: fai referencia alteracin da atmosfera pola adicin de gases, ou partculas slidas ou lquidas en suspensin en proporciones distintas s naturais. O nome de contaminacin atmosfrica aplcase polo xeral s alteracins que teen efectos prexudiciais sobre a sade dos seres vivos e os elementos materiais, e non a outras alteracins inocuas. Os principais mecanismos de contaminacin atmosfrica son os procesos industriais que implican combustin, tanto en industrias como en autombiles e calefaccins residenciais, que xeran dixido e monxido de carbono, xidos de nitrxeno e xofre, entre outros contaminantes. Igualmente, algunhas industrias emiten gases nocivos nos seus procesos produtivos, como cloro ou hidrocharburos sen queimar. A contaminacin atmosfrica pode ter carcter local, cando os efectos ligados ao foco acontecen nas inmediacins do mesmo, ou planetario, cando, polas caractersticas do contaminante, se ve afectado o equilibrio xeral do planeta e zonas afastadas s que conteen os focos emisores. Contaminacin industrial: Impregnacin do aire, a auga e o solo con produtos que afectan sade humana, a calidade de vida ou o funcionamento natural dos ecosistemas. A contaminacin foi en aumento dende a Revolucin Industrial, pero ata hai pouco os seus efectos, como a choiva aceda, non produciron alarma internacional. Choiva aceda: Orixnase pola combinacin, coa humidade atmosfrica, dos xidos de xofre e nitrxeno que se emiten atmosfera, orixinando cidos sulfrico e ntrico. A choiva aceda, ademais de queimar as follas das plantas tamn acidifica o auga dos lagos deixando sen vida moitos destes ecosistemas acuticos.

Deslocalcariacin: proceso polo que algunhas empresas, xeralmente multinacionais, trasladan os seus centros de traballo de pases desenvoltos a pases con menores custos, xeralmente do Terceiro Mundo. A deslocalcariacin un dos problemas e oportunidades causados pola globalizacin econmica. Economa de escala: ptimo de producin dunha empresa para producir mis a menor custo. Canto mis produce, menos costa producir cada unidade. Este modelo aplicouse ata a terceira revolucin industrial e est progresivamente sendo susbstitudo pola economa de gama. Economa de gama: producin de series curtas de artigos diferentes a prezos rendibles. Nace do avance como resultado do avance tecnolxico da terceira revolucin industrial. Economa somerxida ou economa informal: sistema de intercambio de bens que permanece alleo ao control do Estado. A maiora da poboacin do mundo participa nalgn grao nas economas somerxidas existentes a escala local. A economa somerxida en Espaa e Italia representa mis do 20% del PIB. En Espaa significa una actividade superior s 120.000 millns de dlares. O caso extremo na Unin Europea Grecia con mis do 30% do PIB.

Hai exemplos como a prostitucin, os traballadores sen contrato, os traballos a domicilio sen factura (vxase arranxos de fontanera, electricidade, etc.), nos que non se paga o IVE. Tamn se podera nomear os subornos, as mafias, piratera, as propinas, talleres clandestinos, compras en dieiro negro Efecto invernadoiro: absorcin, por parte da atmosfera, de emisins infravermellas impedindo que escapen ao espazo exterior aumentando polo tanto as temperaturas medias do planeta. O efecto invernadoiro evita que o poder calorfico solar deixe a atmosfera e volva ao espazo. Isto quenta a superficie da terra co cal se produce o efecto de invernadoiro. Existe unha certa cantidade de gases de efecto de invernadoiro na atmosfera necesaria para quentar a terra. Actividades como a queima de combustible fsil emiten gases (especialmente, dixido de carbono, CO2) que actan impedindo que escape a calor. Moitos cientficos consideran que como consecuencia se est producindo o quentamento global. Outros gases que contriben problema inclen os clorofluorcarburos (CFC), o metano, os xidos nitrosos e o ozono. Enerxa final ou forma de enerxa: tipo de enerxa obtida da transformacin das fontes de enerxa primaria en forma de enerxa adaptada para ser utilizada: electricidade, derivados do petrleo... Enerxa hidroelctrica: un tipo de enerxa obtida a partir da enerxa primaria dun salto de auga. Esta enerxa manifstase en estado natural nos fluxos de auga, como nos ros e lagos e pode ser aproveitada por medio dun desnivel ou encoro. Pode ser convertida en enerxa mecnica a travs de turbinas hidrulicas ou muos de auga. As turbinas sa vez poden ser usadas como accionamento dun mecanismo industrial, coma un compresor ou un xerador elctrico, coa finalidade de prover enerxa elctrica para unha rede de enerxa. Enerxa nuclear: enerxa xerada a partir dunha reaccin nuclear na que se desprende gran cantidade de calor que a sa vez quenta ao auga que impulsa as turbinas que moven grandes xeradores elctricos. A enerxa nuclear empregada actualmente de fisin (ruptura dos istopos dos tomos de uranio). A enerxa de fisin impulsouse nos anos setenta fronte a crise do abastecemento petrolfero. Hoxe en da existe unha forte controversia entre os seus defensores e crticos motivado polos efectos das emisins radioactivas. Pero tamn poden ser de fusin. A fusin nuclear un proceso fsico durante o que se xuntan dous ou mis tomos (aplcase co hidrxeno) e forman outro tomo de maior nmero atmico. A fusin nuclear s acontece a temperaturas de varios millns de graos e polo tanto anda est en fase experimental e vai seguida dunha enorme liberacin de enerxa. Enerxa primaria: fonte de enerxa tal como se atopa na natureza, sen ningunha transformacin: sol, auga, vento, carbn... Enerxa trmica: enerxa xerada nunha central termoelctrica para a obtencin de enerxa elctrica a partir da enerxa liberada en forma de calor, normalmente mediante a combustin dalgn combustible fsil como petrleo, gas natural ou carbn. Esta calor empregado por un ciclo termodinmico convencional para mover un alternador e producir enerxa elctrica. Doutra banda, tamn existen centrais termoelctricas que empregan fisin nuclear do uranio para producir electricidade. Este tipo de instalacin recibe o nome de central nuclear. As vantaxes que estas centrais teen estn en que son as centrais mis baratas de construr (tendo en conta o prezo por megavatio instalado, especialmente as de carbn, debido simplicidade (comparativamente falando) de construcin e a enerxa xerada de forma masiva. As centrais de ciclo combinado de gas natural son moito mis eficientes que unha termoelctrica convencional, aumentado a electricidade xerada (e xa que logo, as ganancias) coa mesma cantidade de combustible. Pero teen como inconvenientes o uso de combustibles fsiles xera emisins de gases de efecto invernadoiro e de choiva aceda atmosfera, xunto a partculas volantes (no caso do carbn) que poden conter metais pesados. Ao ser os combustibles fsiles, unha fonte de enerxa finita, o seu uso est limitado duracin das reservas e/ou a sa rendibilidade econmica. As sas emisins trmicas e de vapor poden alterar o microclima local. Afectan negativamente aos ecosistemas fluviais debido s verteduras de auga quente nestes. O seu rendemento (en moitos casos) baixo (comparado co rendemento ideal), a pesar de haberse realizado grandes melloras na eficiencia (un 30-40% da enerxa liberada na combustin convrtese en electricidade, de media). Enerxas Alternativas: denomnase fonte de enerxa alternativa a aquela que pode suplir s enerxas actuais ou convencionais (como o carbn, petrleo) caracterizadas estas ltimas por ser esgotables e contaminantes, mentres que as enerxas substitutivas (alternativas) son ilimitadas e non

contaminantes. O exemplo destas ltimas son: enerxa elica, hidralica (anda que esta pode considerarse convencional), maremotriz, solar, xeotrmica ou biomasa. Fonte de enerxa: etimoloxicamente a palabra procede do grego que significa "traballo". O termo enerxa designa, en fsica, todo o que pode transformarse en calor, traballo mecnico (movemento) ou radiacin electromagntica como a luz mediante procesos fsicos. Isto pode ocorrer de xeito natural e espontneo ou grazas a unha mquina (por exemplo motor, caldeira, refrixerador...). As fontes de enerxa poden clasificarse en: convencionais (as que se utilizan con frecuencia ou tradicionalmente: carbn, petrleo...) ou alternativas (novidosas como a biomasa, maremotriz...). Contaminantes (se danan o medio ambiente como o carbn...) ou non contaminantes ( xeotrmica...). e esgotables (se poden desaparecer as reservas como o petrleo) ou renovables (como a solar). I+Di: iniciais asociadas investigacin, desenvolvemento e innovacin. Toda sociedade, pas ou empresa avanzada que quere prosperar economicamente debe inverter nestes aspectos para modernizarse tecnoloxicamente. Holding: compaa (fundamentalmente unha entidade financeira) que controla parte un totalmente o capital de empresas en varios sectores de actividade. Industrializacin: proceso polo que un pas ou un territorio pasa dunha economa baseada na agricultura, a outra fundamentada no desenvolvemento industrial, e no que este representa: o sostn fundamental do produto Interior Bruto e a oferta de traballo maiora da poboacin. Industria de base ou bsica: actividade de transformacin de materias primas en produtos elaborados destinados a outras industrias non o consumidor final como por exemplo a transformacin en bruto dos minerais metlicos: metalurxia, siderurxia ou qumica pesada. Industria de bens de equipo: actividade de transformacin ou elaboracin de instrumentos ou maquinaria necesaria para outras empresas, fbricas ou empresas relacionadas con transporte colectivo ou de mercancas como por exemplo estaleiros, material ferroviario, fbrica de teares... Industria de bens de consumo: actividade de transformacin destinada consumidor final. a mis variada: vestido, calzado, alimentacin, mobles, autombiles, libros, xoguetes, qumica lixeira (produtos de droguera, perfumera, farmacia...)... Industria lixeira: actividade que consume poucas materias primas e que gasta relativamente pouca enerxa na transformacin. Esta actividade est ligada coa industria de bens de consumo ou aquelas empresas de alto desenvolvemento tecnolxico asociadas I+D+i. Industria pesada: actvidade que consume moita materia prima e enerxa na transformacin. Esta actividade est ligada coa industria de base ou bens de equipo. Materia prima: materiais extrados da natureza que serven para construr os bens manufacturados ou de consumo. Clasifcanse segundo a sa orixe: vexetal, animal e mineral. Parque tecnolxico: espazo fsico de producin industrial que ten as seguintes caractersticas: mantemento de relacins formais e operativas coas universidades, centros de investigacin e outras institucins de educacin superior ou media (ciclos formativos). Deseado para alentar a formacin e o crecemento de empresas baseadas no coecemento e de outras organizacins de alto valor engadido pertencentes sector terciario, normalmente residentes no propio Parque. Pose un organismo estable de xestin que impulsa a transferencia de tecnoloxa e fomenta a innovacin entre empresas e organizacins usuarias do Parque. Na actualidade existen en Galicia dous parques tecnolxicos: o parque tecnolxico de Galicia, con sede en Ourense e o parque tecnolxico e loxstico de Vigo. Polgono industrial: zona destinada a plantas industriais e almacns. Localzase na periferia dos centros urbanos. Produto Interior Bruto (PIB): Valor total da produccin de bens e servizos dun pas nun ano. O PIB engloba el consumo privado, mis o investimento, o gasto pblico, a variacin en existencias e as exportacins netas (exportacins menos as importacins). Para calcular o valor indiferente se o capital das empresas estranxeiro ou nacional. Denomnase bruto posto que non se descontan as amortizacins de capital (valor das reparacins de maquinaria por exemplo das empresas).

Produto Nacional Bruto (PNB): valor total da producin de bens e servizos dun pas nun ano, descontando o valor xenerado polas empresas estranxeiras no pas e sumando o valor xenerado polas empresas nacionais no estranxeiro. Reconversin industrial: modificacin das actividades industriais nunha rea xeogrfica, rexin ou pas debido s cambios tecnolxicos nos procesos produtivos ou no cambio da demanda de bens e servizos. Na historia de Espaa este proceso foi moi importante e trouxo consecuencias sociais moi graves na dcada dos oitenta do sculo pasado, afectando fundamentalmente as empresas de capital pblico relacionadas coa siderurxia, construcin naval... reas como Ferrol, Vigo, Asturias, Puerto Real (Cdiz), Sagunto (Valencia) padeceron as consecuencias dunha poltica que os seus crticos consideraron mis de desmantelamento que de reconversin. Recursos minerais: son todos os depsitos minerais coecidos ou por descubrir, que poden ser explotados de inmediato coas tcnicas actuais. Reservas minerais: son todos os depsitos de minerais coecidos e que se poden explotar coas tcnicas actuais. Trust: fusin ou absorcin de varias empresas dun sector ou de diferentes sectores co fin de monopolizar unha actividade ou varias. Orixinariamente nace en EE_UU. Os efectos econmicos son tan nocivos, eliminar a competencia que foi necesaria elaborar unha lexislacin antitrust coa finalidade de eliminar esta prctica que racha co libre mercado. Vxase monopolio.

O sector terciario Arancel: imposto que se debe pagar pola importacin ou exportacin de bens. Unha poltica que defende a existencia de fortes aranceis para produtos ou servizos importados denomnase proteccionista, no senso contrario falamos de librecambismo. As Unins Econmicas: UE son proclives librecambismo entre os pases membros. A Organizacin Mundial de Comercia (OMC) e partidaria da erradicacin de toda poltica arancelaria. O debate sobre esta cuestin sigue sendo controvertido e considerase viciado cando a escala planetaria hai economas que estn en distintas fases de desenvolvemento. Autarqua: autosuficiencia econmica. Poltica econmica orientada a limitar a importacin de productos e servizos e autoabastecerse dos produtos xenerados no propio pas. Esta poltica foi impulsada na primeira fase do rxime franquista (1939-1957) onde se comprobou a sa ineficacia e fracaso e ser substituda, despois dos plans de Establilizacin (1957-1959), por unha poltica liberalizadora no plano econmico (que non poltico). Balanza comercial: saldo xenerado anualmente entre o valor das exportacins e importacins de mercancas dun pas e os pases estranxeiros. Balanza de pagos: suma de tdolos saldos das balanzas de intercambio entre o valor de exportacins e importacins dun pas cos pases estranxeiros. Esta formada pola balanza comercial, servicios, renda, transferencias e capital. Dficit comercial: situacin xenerada como resultado dun saldo negativo na balanza comercial ou, dito doutro xeito, cando o valor das mercancas importadas superan o valor das mercancas exportadas. Sirve como base de anlise da competitividade dunha economa. Demanda: defnese como a cantidade e calidade de bens e servizos que poden ser adquiridos s diferentes prezos de mercado por un consumidor (demanda individual) ou polo conxunto de consumidores (demanda total ou de mercado). Exportacin: valor dos servizos ou mercancas que se vende estranxeiro. Globalizacin: proceso fundamentalmente econmico consistente na crecente integracin das distintas economas nacionais nun nico mercado capitalista mundial. A globalizacin est defendida polo neoliberalismo encarnado nos organismos internacionales OMC, FMI y BM e est rexeitada polos grupos antiglobalizacin.

 discutible relacionar la globalizacin con una dimensin extra-econmica (humana) . Pero de facelo abarcara cuestins mundiais como: cambio climtico, imperialismo cultural contra multiculturalismo, inmigracin e Internet. Importacin: valor dos servizos ou mercancas que se compran s pases estranxeiros. Inflacin: En economa denomnase o aumento sostido e xeneralizado do nivel de prezos de bens e servizos, medido fronte a un poder adquisitivo estable. Defnese tamn como a cada no valor de mercado ou do poder adquisitivo dunha moeda nunha economa en particular, o que se diferencia da depreciacin, dado que esta ltima refrese cada no valor da moeda dun pas en relacin a outra moeda cotizada nos mercados internacionais, como o dlar estadounidense, o euro ou o ien. Monopolio: situacin xenerada en economa cando unha empresa controla o mercado dun ben ou de varios. Oferta: defnese como a cantidade e calidade de bens e servizos que os produtores estn dispostos a ofrecer s diferentes prezos de mercado a un consumidor (oferta individual) ou a un conxunto de consumidores (oferta total ou de mercado). Pequena e mediana empresa (PEME): unidade econmica con personalidade xurdica ou fsica que rena os seguintes requisitos: que empregue a menos de 250 traballadores e que tea un volume de negocios inferior a 50 millns de euros anuais. Turismo: Segundo a Organizacin Mundial do Turismo das Nacins Unidas, o turismo comprende as actividades que realizan as persoas (turistas) durante as sas viaxes e estancias en lugares distintos de seu entorno habitual, por un periodo de tempo consecutivo inferior a un ano, con fins de ocio, por negocios e outros motivos. O sector turstico en Espaa ten un papel clave na sa economa.