1

Cng ngh cht do (Kunststofftechnologie) phn 1

Dn nhp: Cht do l nhng hp cht hu c cao phn t n t thin nhin hay c tng hp t cc phng th nghim, chng l mt loi vt liu c nhiu tn gi khc nhau nh Plastic, cht do hay nha tng hp, i khi ngi ta n gin ho cm t ni trn vi tn gi l nh a, c hai t cht do v nh a u c dng ni n loi vt liu ny. Cng ngh cht do l phm tr tng qut bao gm nhiu ngnh hc khc nhau nh m mc ch tm hiu, nghin cu, chun nh cc thuc tnh c ho l, cc phng php ch bin cng vi cc lnh vc ng dng ca cc loi cht do.Trong ph m vi gii h n ngi vit cng mong mang n cho bn c mt vi thng tin, gii thiu v ph m tr cng ngh cht do ni trn theo th t cc ch sau y: Vt l cht do, ha hc cht do v ch bin cht do. Trc khi i vo ch vt l cht do chng ta nn khi u vi nhng khi nim c bn v trng thi ng khng ca vt liu ni chung.

1. Khi nim c bn v nhng trng thi ng khng ca vt liu Vt liu thng thng khi b tc ng bi cc hin tng c-, ha- v vt l hc s pht sinh ng khng c gi l c-, ho- v l ng theo khi nim tng qut nh sau

Th d: bn S ch bin cng ( rn )

Th d: Chu r mn

Th d: T trng im nng chy Kh nng dn nhit, dn in

1.1 bn ca vt liu bn l kh nng chu ng ca vt liu khi b tc ng t bn ngoi lm tch ri hay bin i hnh th ban u ca n. bn ca vt liu l thuc vo lc tc ng bn ngoi v cc lc lin quan gia cc phn t bn trong m cc lc ny l biu tng ca s lin kt gi cho vt th bn vng. Cc th nghim c in o bn ca vt liu ko nn nn cong ct xon

- Dy - Ni kt

Ct tr Bc tng

- Cu - L xo thanh

- Con tn - Con c, vt

- Trc truyn lc - L xo xon

1.2 Th nghim ko Ngi ta dng th nghim ko xc nh chu ng ca vt liu khi b ko dn ra v ng thi kho st c lc ko tc ng lm bin dng hnh th ca vt liu. Qua vt th nghim v vic thc hin th nghim c tiu chun ha v h thng ho.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

2 Vi tc ng ca lc ko, thanh nh (vt th nghi m) s b dn ra cho n khi hon ton b t lm i. Lc tc ng v chiu di dn s c o v c ghi trn biu . Lc tc ng trc tip thng gc vi mt ct (mt tip gip) ca vt th nghim to ra hiu ng ko. 1.2.1 Biu hiu ng ko P: Ranh gii t l thun: Cho n y th vt liu vn cn gi c tnh n h i (dn ra v co v dng ban u). S: Ranh gii dn : Vt liu b ko dn, mt tnh n h i B: Ranh gii t : Ni y lc ko ln n im cao nht , hiu ng ko t kt qu Z : Ranh gii x t: Ni y thanh mu b t ra

1.2.2 Cng thc tng qut tnh hiu ng ko

1.2.3 Th d php tnh bn Mt dy in ng c ng knh d = 2,5 mm v hiu ng ln nht tc ng ln din tch mt ct l smax = 600N / mm2. Dy ng s chu ng mt lc ko ln nht bao nhiu vi an ton S=3. Li gii: iu kin cho trc * ng knh ca dy ng : d = 2,5 mm * Hiu ng cao nht ca dy ng : smax = 600N / mm2 * Din tch mt ct ngang: So (mm2) v lc tc ng cao nht : Fmax (N) * H s an ton : S = 3 d2 * Pi 2,52 (mm) * Pi So = -------- = -------------------- = 4,9 mm2 4 4 Smax * So 600N / mm2 * 4,9 (mm2) Fmax = ------------ = ------------------------------ = 981 N S 3 Si dy ng ni trn ch chu c lc ko cao nht l 981 N .

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

3 1.3 cng, th nghim kho st cng. cng l sc cn khng ca mt vt th nhm chng li lc nn ca mt vt khc t bn ngoi. cng mt mt l thuc vo cu trc phn t mt khc cng l thuc vo hiu ng. 1.3.1 Th nghim thng qua lc nn ln b mt. Tt c cc phng php u cng thng qua mt lc nn xc nh, tc ng ln b mt ca mu th nghim. Tr s cng ca cc phng php khc nhau khng th so snh c, v th ngi ta cng khng c n v cho tr s cng th d nh 240 HB; 640 HV..vv.. 1.3.2 Th nghim Brinell

HB thch hp cho vt liu c cng trung bnh v d bn d kim sot. T phng php Briell ngi ta c th o c tr s cng nh sau : s = 3,5 HB Phng php o v tnh c quan st t hnh v n gin ca th nghim phn trn. 1.3.3 Th nghim nh hVickers HV thch hp cho vt liu c cng mi cp cng nh cho th nhim kho st cc lp m ng v cng ph trn b mt cc mu th nghim. 1.3.4 Th nghim Rockwell HRB thch hp cho phng php o cng nhanh. Dng c hnh nn (HRC) c ng dng cho cc vt liu c cng t trung bnh n cao v qua ngi ta ghi nhn dy ca mu th nghim phi t nht ln gp 10 ln chiu su ca du n

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

4 1.4 Mt vi dng c thc hin th nghim kho st bn ca vt liu

Th nghim ko thanh kim loi, thc hin vi nhiu thanh kim loi mng khc nhau

th nghim cng Brinell v Vickers

th nghim cng Roclwell

Xc nh lu sut ca C45, nhm, ng v cht do.Chiu su Erichsen trn cc thanh thp mng

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

Xc nh cu thnh ca hp kim

o b dy ca lp trng trn b mt ca tm kim loi mng

2. Vt l cht do
2.1 H thng o lng chun nh thuc tnh ca cht do 2.1.1 n v ISO ( International Organization for Standardisation ) Ch c thng qua cc phng php o lng mi c th din t chnh xc v so snh kh thi gia cc vt liu. H thng n v quc t ISO cng phc v trong cng ngh cht do nh tnh cho vt liu v nhng tr s ca chng. Trong lnh vc kim nh nha, chun ISO c p dng theo bn k khai di y : Chiu di l Kh i lng m Thi gian t Nhit T Cng dng in I n v c bn 1 m n v c bn 1 kg n v c bn 1 s n v c bn 1 K n v c bn 1 A Mt K-l-g-ram giy Ken-vin Am-pe Meter Kilogramm Sekunde Kelvin Ampere

2.1.2 Cc n v dng dn gii Lc (Kraft) F Hiu ng (Spannung) p lc (Druck) p bn (Festigkeit) dn (Dehnung) Lu sut (Modul) E, G Nng lng (Energie) U Cng sut (Leistung) P Nhit (Temperatur) T trng (Dichte) Th tch ring (spezifisches Volumen) V qunh (Schlag-), Zaehigkeit nhn (Viskositaet) Tr s Enthalpie H Tr s dn nhit (Waermeleitzahl) Tn s (Frequenz) in th (elektr. Spannung) U in tr (elektr. Widerstand) R in dung (elektr. Kapazitaet) C

1N= 1 Pa = 1 h Pa = 1 MPa = %= 1 MPa 1J= 1W

1 kg m s-2 1 N m-2 100 Pa = 1 bar 1 N mm-2 mm mm-1 1Nm 1 J s-1 C g cm-3 oder kg m-3 cm3 g-1 kJ m-2 s-1 J g-1 oder J mol-1 W m-1 K-1 1 s-1 1 W A-1 1 V A-1 1 A s V-1

1 Hz = 1V= 1 = 1F=

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

2.1.3 Nhng th nghim c hc chun nh thuc tnh ca cht do Tn gi n v gii thch / phng php th nghim -2 Hiu ng ko (Zugspannung) N mm Tr s hiu ng trn biu hiu ng ko dn bn x (Reissfestigkeit) N mm-2 Hiu ng t trn biu hiu ng ko dn -1 dn x ( Reissdehnung) mm mm (%) S thay i chiu di, so vi chiu di ban u bn ko theo thi gian Hiu ng bn, vi thi gian 1000 gi cho -2 (Zeitstand-Zugfestigkeit) N mm cc thanh th nghim khng b bt t bn nn cong (Biegefestigkeit) N mm-2 Hiu ng gy t th nghim nn cong vi 1 n 4-im-n ln thanh th nghim bn p lc (Druckfestigkeit) N mm-2 Hiu ng bt u chy (ko ch) trn biu hiu ng-p lc bn ct (Scherfestigkeit) N mm-2 Lc c tc ng ct t mu th nghim c ng knh D v b dy d Hiu ng ct (Scherspannung) N mm-2 Hiu ng ct t ghi trn biu -2 Hiu ng dn (Streckspannung) N mm Hiu ng ti im u tin, trn biu hiu ng ko dn, khng cn dc. Lu sut n h i (Elastizitaetsmodul) N mm-2 Phm vi t l thun ca hiu ng ko v dn, dn thng rt nh. Lu sut dn th ng (Schubmodul) N mm-2 Tng t nh lu sut n h i , tuy nhin trong iu kin th ng Lu sut dn th tnh (Kriechmodul) N mm-2 Hiu ng dn trong iu kin th tnh v l thuc vo thi gian th nghim bn x (Einreissfestigkeit) N cm-1 Lc x v pha bn dn bn x ( Weiterreissfestigkeit) N cm-1 Lc x t l vi b dy ca vt th nghim dai p (Schlagzaehigkeit) kJ m-2 Cng cn thit p gy mt vt th nghim dai p rnh (Kerbschlagzaehigkeit) kJ m-2 Tng t nh trn vi th nghim con lc p Ch-,mi kh m km-1 Ch (mi) kh mt mu th nghim vi mng m xc nh thuc tnh chu ng ca n. Bi nn cng N mm-2 Lc nn ca hn bi thp v/d c ng kn 5 mm tc ng ln vt th nghim to tra du n, xc nh thuc tnh chu ng Thanh cng Shore D Du n vo vt th nghim, l thuc vo lc-khong cch ng x nhit v in thng qua Th nghim gia hai in cc o h s mt in, khi dng in tr tr vi in xoay chiu F in i qua vt liu v l thuc vo tng s khc nhau. bn vi dng in MV mm-1 Hiu ng bn gia hai in cc, khi dng in i qua bn dn in kV in th sinh ra bi hin tng thy phn, c dn qua vt th nghim. Kh nng dn nhit W m-lK-1 Nng lng (nhit) o c khi dng in i qua vt th nghim vi nhit v c b dy nht nh 2.2 Mu th nghim hnh dng, s ch to v cc chun. Ngi ta thng qua chun DIN ( Deutsches Institut fuer Normung ) hay ISO ( International Organization for Standardisation ) hay ASTM ( American Society for Testting Materials ) thng nht hnh dng v kch thc cc mu th nghim, to thun tin cho vic chun nh v so snh thuc tnh c-, vt l-hc gia cc loi cht do vi nhau. Hnh dng mu th nghim c nh hng rt ln i vi kt qu ca th nghim. Gia cc chun k ngh c (DIN), chun th nghim ca M (ASTM) v chun quc t (ISO) cng c nhiu khc bit. Ngoi ra yu t ch to ra vt th nghim cng ng vai tr quan trng hn hnh dng ca n. Th d kt qu th nghim s khng ging nhau i vi mt loi cht do, mc d hnh th vt th nghim gi ng nhau, nhng khc nhau v phng php, iu kin ch bin, nhit , p sut trong qu trnh ch to ra n. Cui cng vic chun b trc cho vt th nghim cng l yu t quan trng. Th d : kt qu th nghim cng khc

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

7 nhau i vi Polyamid trc khi th nhim c bo qun tht kh, hay ngm trong nc vi thi gian 4 tun. Th d ny cho thy Polyamid c thuc tnh l thuc m rt cao ( iu kin mi trng ). Do chun th nghim din gii rt r khng nhng ch vi yu t ch to, hnh dng m cn i vi iu kin chun b trc cng nh iu kin kh hu, nhit mi trng cho vt th nghim. Ni tm li, th nghim khng phi ch mi bt u khi vt th nghim c cho vo my hay dng c th nghim. Chun nh cho mt vi mu th nghim ( cht do )

2.3 Nhng tr s c hc 2.3.1 bn nn cong, dai p, dai p rnh. Cc phng php th nghim DIN 53452, ASTM D 790, ISO R178 bn nn cong DIN 53453 , ASTM D 256, ISO R 179 dai p DIN 53453 ASTM D 256, ISO R 18 dai p rnh ( thanh th nhim c rnh ). DIN 51950 th nghim nn cong c ph gia, DIN 51222 con lc p ( ba quay ). 1.3.1.1 bn nn cong bn nn cong ca vt liu l tr s ca lc cn thit n gy mt thanh th nghim khi lc tc ng trc tip nn cong n. Ngi ta dng mt dng c tng i n gin thc hin th nghim vi lc tc ng ln thanh th nghim, gc ln hai u c nh c khong cch c nh trc theo hnh v n gin bn di.Tc lc nn khng thay i v c nh trc. Sau thi gian khong 2 pht hin tng gy xy ra. Thanh th nghim c kch thc 120x15x10 mm i vi nha cng v kch thc cho thanh nh tiu chun 50x5x4 mm i vi nha nhit. bn nn cong c tnh bng n v kp/ cm2 theo cng thc tng qut tnh bn = F/S0 . Kt qu bn nn l thuc vo lc nn F, din tch mt ct ngang ca thanh th nghim, vn tc lc nn v khong cch b nn cong ca thanh th nghim.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

Xc nh bn nn cong hay hiu ng nn cong gii hn

Dng c th nghim xc nh bn nn cong Tuy nhin th nghim bn nn cong khng c tc dng i vi cc loi nha mm v c tnh n h i cao hay mt s cc loi nha-nhit v nha-n h i ( v khng lm gy c thanh th nghim). Trong trng hp ny ngi ta phi dng n th nghim 1.3.1.2 dai p Trong khi th nhim bn nn cong c thc hin vi lc nn ln thanh th nghim vi vn tc tng i chm th th nghim dai p tri li c thc hin vi mt lc p tht nhanh. Thng qua th nghim p cong ny ngi ta xc nh c thuc tnh dai ca nha.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

9 ngi ta dng mt dng c vi tn g i con lc p hay ba quay thc hin th nghim xc nh dai p. Th nghim ny theo Charpy tng ng vi th nghim bn nn cong din t trn, c ngha l thanh th nghim c t trn hai b ta v ba quay, trc c nng ln mt cao xc nh, s p vo gia hai im ta ca thanh th nghim. cao khi u ca ba quay c th quy nh vi tr s tng ng c c trn bng ghi chia n v nng lng ( kpcm). Nng lng ny, lin quan n din tch mt ct thng gc ( vi lc tc ng ) ca thanh th nghim, c gi tn l dai p v c tnh vi n v kpcm/ cm2 ( hay N mm-2 )

Dng c th nghim xc nh dai p 2.3.2 bn ko Cc phng php th nghim DIN 53455, ASTM D 638 th nghim vi cc loi nha. Th nghim ko DIN 53504, ASTM D 882 th nghim ko vi nha n h i. Th nghim ko DIN 53571, ASTM D 651 th nghim cho nha bt n h i-mm. Th nghim ko DIN 53448 th nghim vi cc loi nha. Th nghim ko p DIN 53507 th nghim vi cao su tng hp, th nghim x tip tc vi tm nha th nghim DIN 53515 th nghim x tip tc vi mu th nghim c gc 90 DIN 53356 th nghim vi da nhn to. Th nghim x tip tc vi tm nha th nghim DIN 53575 th nghim vi nha bt n hi-mm. Th nghim x tip tc DIN 53363 th nghim vi phim nha. Th nghim x tip tc vi tm phim m ng hnh thang DIN 1602 th nghim o bn vi cc vt liu kim loi C rt nhiu chun xc nh bnh ko ca cht do. Nhng chun ny c p dng ty theo m i loi cht do. Phng php quan trng nht thng c p dng l th nghim xc nh bn ko theo DIN 53455. Thng qua th nghim ny thanh (mu) th nghim c ch to theo nhng tiu chun nh trc, n c kp cht hai u vo my ko v c ko dn ra theo chiu di cho n khi b t lm i. Ty theo thuc tnh khc nhau ca m i loi cht do t cng, dn, mm, n h i..vv..m ngi ta chn cho n mt thanh th nghim c hnh dng khc nhau.Th d cho loi cht do cng, dn cn mt thanh th nghim c b dy tng i nh hn loi cht do mm, dai.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

10

Th nghim o bn ko v dn t My o bn ko s ghi li nhng biu hin v trng thi ca lc ko trong sut thi gian tc ng ln thanh th nghim v nht l khi lc ln n cao nht. bn l sc chu ng ca thanh th nghim khi lc ko cao nht tc dng vo din tch mt ct ngang thng gc ca n, lc ny khng nht thit l thuc vo thi im t hay trong sut qu trnh th nghim ko. Trong khi hin tng t din ra cng vi lc ko cao nht s bt u xut hin lc ko thp hn tng ng vi bn x. bn ko v bn x ch gi ng nhau khi lc ko t lun tr s cao nht v khng thay i trong sut thi gian th nghim ko. iu ny c ngha l ty theo m i loi cht do, hnh dng thanh th nghim, vn tc ko, nhi t vvm lc ko cao nht trong nhiu trng hp khc nhau ca th nhim c th t c. 2.3.3 Mt vi khi nim trong th nghim nn v ko 2.3.3.1 Hin tng gy ( t ) Gy (t) l biu hin bin dng ca vt liu khi chu trng ti cao nht, l thuc vo hiu ng (ko hay nn) v dn c ghi li qua th nghim. Biu hin gy ca cc loi cht do khng ng nht, thng l thuc vo cc thng s vn tc tc ng, nhit v trng thi hiu ng. Th nghim ko cho thy cc loi cht do dn b ko t ri ra trong khi cc loi dai s b ko ch dn ra sau tin n bin t lm i. Tuy nhin nu vi iu kin nhit thp hay vn tc tc ng ( ko ) tht nhanh th c hai loi cht do dn v dai cng c biu hin tng t nh nhau. Biu hin gy (t) trong thc t bin dng t do v thng gc vi chiu tc ng .

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

11

Biu hin gy t ca cht do cng dn, s hiu ng dn 2.3.3.2 Hin tng bin dng t ( ko ch ) Cht do dai trc khi i n hin tng t s tri qua mt pha bin dng nhiu hay t ty theo cht liu, vn tc, nhit ..vv..Vt th nghim s b ko di ra theo chiu di, chiu tc ng, cho n ranh gii chy ( ko ch ). Hin tng ko ch ny bt u ngay khi biu hiu ng dn t mc ti a.

Biu hin t ca nha dai, s hiu th dn Din tin ca hin tng t bin dng c th rt phc tp ty theo cc iu kin l thuc nh ni trn. T cho kt qu th hiu ng dn cng khc nhau v/d i vi vt th nghim c cng cht liu nhng iu kin nhit , vn tc tc ng, trng thi tnh, trng thi ng..vv Kt qu ghi trn biu hiu ng dn s khc nhau. Ngi ta tm ly ng thng 45 lm ranh gii phn chia cc loi cht do c thuc tnh t cng dn, n h i dai v n h i mm theo S c bn ca th hiu ng dn di y

S c bn ca th hiu ng dn

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

12 Biu hiu ng-dn, c my ko ghi li, tht ra khng phi hiu ng (N mm-2 ) m chnh l t l tng quan ca lc ko ( N ) l thuc vo dn ca vt th nghim, v dn l chiu di tnh t im ranh gii ko chy n ranh gii t ca thanh th nghim, chiu di ny c ghi li bng biu bin dng-lc hay biu hiu ng dn. Khi quan st hnh dng c bn ca th hiu ng dn cho ta nhng phn bit tng qut: i vi nha cng hay dn c ng th dc ng v dng th thp v phng hn cho cc loi nha n h i, mm v dai.vv..Khi lc ko t n ti a s sut hin im khi u ranh gii chy cn gi l yield point ( theo DIN 1602) cho cc vt vi y ngha c bn khi ranh gii chy c xc nh

Biu -hiu ng -dn Kho st qu trnh th nghim ko cho thy : Mt thanh th nghim c din tch mt ct ngang Fo v mt chiu di o c lo chu tc dng bi lc ko P b ko di thm mt on l. Trong t l tng quan ca biu hiu ng-dn ta c c cng thc = P/Fo (N mm-2 ) v dn tng i = l / lo ( thng thng dn c din t theo t l % c ngha l tr s dn c chn trong h thng trc ta = (l / lo).100 % . Trc tin hiu ng t l thun vi dn. Sau khi qua kh i ranh gii dn hiu ng nh li v tip tc tng ln li cho n ranh gii t, dn v lc ko t mc ti a. Sau y l nhng im trn th p = Ranh gii t l thun: Cho n y th hiu ng t l thun vi dn. iu ny c ngha l hiu ng ca thanh th nghim vn cn nh hn hiu ng gii hn. Khong cch gia im u tin v p gi l vng t l thun hay vng Hooke ( tn ca ng Robert Hooke, 1635-1703, mt nh vt l hc ln u tin tm ra cng thc din t s l thuc gia lc v s bin i dng ca thanh th nghim ). i vi kim loi vng t thun thng rt ln v i vi nha th tri li rt nh hu nh khng ng k. Nha n h i hay cao-su hon ton khng c vng Hooke tht s.Trong vng Hooker s bin dng c tnh thun nghch, c ngha l vi thi gian nht nh trng thi t nh t do vt th nghim s tr v dng lc khi u. i vi nha c trn cht lm mm th hin tng bin dng thun nghch khng xy ra.

0,1 = 1,0 =

0,1 % - ranh gii dn: cho kt qu hiu ng ko lm dn mt tr s = 0,1 % trn ng th dc ng trong vng t l thun. 1 % - ranh gii dn: l hiu ng tng ng dn = 1 % trn ng th trong vng t thun. Ranh gii dn ny c gi l ranh gii dn phn trm, l ranh gii dn cao nht c th chu ng c.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

13

s = B = R =

Ranh gii du i: Theo DIN 1602 l hiu ng dn qua khi mc dn c th chu ng v hin tng bin dng khng cn thun nghch na. Ngay lc ny lc ko hin th trn my khng thay i. Ti im ny hiu ng rt ln s lm cho vt th nghim b ko si rt r. Hin tng ko chy bt u. Ti im ny cng g i l ranh gii dn-dui s bn ko: l sc chu ng cao nht ca cht do (hay vt liu ni chung), trong sut thi gian th nghim. Lc ko tc dng trc tip vo din tch mt ct ngang lc ban u Fo ca thanh th nghim. Trong mt vi trng hp ring bn ko cng ging vi ranh gii du i hay bn x. dn cao nht lin h vi bn ko l Pmax. bn x: l lc ko t, c tng quan n mt ct ngang lc ban u ca thanh th nghim. y l hiu ng ko tht s xy ra ngay trong khonh khc ca hin tng t, thanh th nghim b ko mnh thnh si nh v mt ct ngang rt nh hn so vi lc ban u. dn x lin h vi bn x l R

Di y l hai th d din gii r hn v biu hiu ng-dn i vi Polyacetal, tng trng cho mt loi cht do cng v Polypropylen tng trng cho loi cht do t cng hn. Polyacetal c bn ko 70 N/mm ; Vng t l thun t n 35 N/ mm, c ngha l t n 50 % ca bn ko; ranh gii dn ca n t 0,1 % n 1,0 % tng ng vi hiu ng 42,5 N/mm hay 52,5 N/ mm, c ngha l t n 60 % hay 75 % ca bn, v dn lin h l 0,1= 1,3 % v 1,0= 2,5 % . Trong khi Polypropylen c bn ko 32 N/ mm, nhng vng t l thun ch t n 6 N/ mm, c ngha l ch n 20 % ca bn ko; ranh gii dn 0,1 % hay 1,0 % tng ng vi hiu ng 100 kp/ cm hay 16,5 N/ mm, c ngha l khong 30 % hay 50 % ca bn ko, dn 1,1 hay 1,0 tng ng vi dn 1,0 % hay 2,5 %. Qua hai th d ny cho thy vng t l thun ca cht do c c khi lc ko ch lm bin dng rt t thanh th nghim, diu ny tng t nh i vi cc kim loi.

Kt qu ca hai th d trn cng cn phi tha cc iu kin nh vn tc ko, nhit , m . Nu thi gian tc ng hay vn tc tc ng gim xung s lm cho th chu ng-dn bin dng cng li hn v ranh gii du i hay bn t gim theo. Biu hiu ng-dn ca cht do tng i cng s thay i vi nhiu dng khc nhau nu thi gian ko di hn bnh thng khong 2-3 pht. c bit i vi cc loi cht do c dai-n h i cao th vn tc tc ng phi c nh trc, nu khng s cho nhng kt qu khng th so snh c. Di y l hai th d in hnh thng qua biu hiu ng dn ca Polyamid 66 s thay i theo iu kin nhit v thi gian th nghim khc nhau.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

14

. Cc vt lu ph gia v/d si thy tinh cng lm cho biu hiu ng-dn ca vt liu th nghim thay i rt ln. Ni khc i si thy tinh ph gia s lm gia tng bn ko ca cht do. Th d so snh biu hiu ng-dn ca Polyester ( c t l khc nhau ca si thy tinh) vi PMMA, PC v PE khng c ph gia cho thy bn ko ca Polyester thay i rt ln

So snh biu hiu ng-dn ko gia Poyester i vi PMMA, PC, PE 2.3.4 Th nghim x v th nghim x tip. i vi cc loi cht do c tnh n h i cao v/d cao-su tng hp, phim nha v nha xp n h imm ngi ta kho st vi cc th nghim x v x tip. Theo DIN 53513 ( cao-su v phim) v DIN 53575 (nha xp), vt th nghim c dng gc c kp vo my ko kho st. i vi th nghim x theo DIN 53356 ( da nhn to ) v DIN 53507 ( cao-su v phim ) vt th nghim c ct thnh nhng tm nh v ngay chnh gia cng c ct t cnh v n

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

15 trung tm ( xem hnh bn di ). Lc cn thit x tip tc dng trc tip vo b dy ca ca tm nha th nghim. Kt qu th nghim x tip cho thy bn ca tm phim nha cu trc nhiu chiu (biaxial) c bn x ln hn so vi nha cu trc mt chiu uni-axial.

mu th nghim dng gc cho th mu th nghim dng li cho th nghim x tip ( theo DIN 53575 ) nghim x tip ( theo DIN 53356 ) Cc th nghim x v x tip trn nguyn tc cng ging nh cc th nhim xc nh dai p v dai p-rnh, c bit dnh cho cc loi phim nha. Qua th nghim x cho thy bn x ca tm phim s km hn khi cc cnh chung quanh c ng rch hay ct trc, do khi ch bin hay gia cng phim nha phi ch n phng php ng dng, th d khi mun n i hai tm phim nha li vi nhau th phng php hn vn tt hn phng php may. v ng kim may s to nn nhng vt nt rnh c nh hng n bn x. 2.4 Lu sut n hi v lu sut dn. Phng php th nghim DIN 53457 th nghim vi nha. Xc ng lu sut n h i vi cc th nghim ko, p lc v th nghim nn cong DIN 53445 xc nh lu sut y vi th nghim chn ng xon DIN 53426 th nghim vi nha bt. Xc nh lu sut n h i th ng v nhng h s tn tht vi phng php chn ng k. 2.4.1 Lu sut n hi Nu ch vi bn ca nha c xc nh theo chun th ngi k s khng th bt u cho cc tnh ton c. Nhng biu hin ca vt liu trc khi t n ranh gii du i hay ko t cng rt quan trng n nhng h s tnh ton bi v cc vt dng cu to bng cht do khng c php gy, tri li trc phi c l gii v xc minh v bn v cng. Qua y mt phm tr tng i kh hnh dung cho nhng ai khng thuc gii k thut, c ni n l lu sut dn, cn c gi tt l lu sut-E. Phm tr ny i chung vi hin tng-hiu ng-dn ca vt liu v dng din gii n gin th nghim ko. Trong khi thc hin th nghim ko ngi ta xc nh rng di thm (dn ) l ca vt th nghim cng ln khi 1. Lc ko P cng ln 2. di lc ban u lo cng ln. 3. Din tch mt ct ngang Fo cng nh 4. cng-dn ca vt liu cng t. Nhng lin h ny c din t bng cng thc

Trong cng thc ny E l tr s cng dn ca vt liu v cng c gi l lu sut n h i.

Ghi ch: E = lu sut n h i ( N mm-2 )

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

16 P = lc ko ( N ) Fo = din tch mt ct ngang lc bang u ( mm ) Lo = chiu di lc ban u ca vt th nghim ( mm ) l = chiu di thm khi b ko dn ( mm ) Trong cng thc tnh lu sut n h i ngi ta lu n

cng c din t vi cng thc: T m i tng quan n gin trn cho php ta hiu lu sut n h i tng ng vi hiu ng ko khi dn = 1 c ngha l 100 % khi l = lo, iu ny ch tho vi iu kin dn hon ton t c n hi. Trn thc th khng c mt loi vt liu c thun tnh dn-n h i nn ngi ta ch tm chp nhn tnh tng i thi v i n kt lun. Lu sut n hi ca vt liu cng ln th dn ca n cng nh. Ni tm li lu sut n h i l t l ca m i tng quan : hiu ng / s bin dng Thng thng th hiu ng n hi rt kh xc nh t biu hiu ng-dn. Ngi ta gin tip ng dng th nghim nn cong vi thanh th nghim ta trn 3 im v lc nn s tc dng vo im gia thanh. Qua th nghim ny lu sut n h i s c tnh bng cng thc

Ghi ch : P = p lc ( N ) l = chiu di gia hai im ta ( mm ) b = chiu rng ca thanh th nghim ( mm ) h = chiu dy ca thanh th nghim ( mm ) = khong cch nn cong ti im tc ng, gia hai im ta ( mm ) Nu ngi ta thc hin th nghim vi nhiu im hn thay v ch c ba im th kt qu ca lu sut n h i ( lu sut E ) s chnh xc hn. La tc ng ch c cao n gii hn khi lu sut-E vn cn thuc trong vng Hooke, ngha l s bin dng phi tha iu kin thun nghch ( dn ra v co li nh lc khi u ). Biu xc nh lu sut-E t cc th nghim-ko, -nn v nn cong theo DIN 53457 din t chnh xc hn vi vn tc lm bin dng 1 % / pht cho chng ta thy c ba phng php u cho kt qu ging nhau ca lu sut n h i. Ngi thit k bt but phi lu n yu t ny trong qu trnh tnh ton, thit k to dng cc vt dng bng nha . OP = ng tangen ca th hiu ng-dn im E = 0,1 = 0,1 % - ranh gii dn OS = ng ct th hiu ng-dn

Lu sut-ng tangen v lu sut-ng ct

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

17 Tm li lu sut n hi l thuc vo vn tc tc ng ( ko, nn, nn cong ) hay cn g i l vn tc lm bin dng. Vn tc tc ng cng ln th th hiu ng-dn cng dc ng c ngha l lu sut n h i cng ln. Ni cch khc nu lu sut n hi cng nh th vn tc tc ng cng ko di lu hn. Trong trng hp ny ngi ta khng gi l lu sut n h i na m gi vi tn l lu sut bin dng hay lu sut th gin. y cng l mt thuc tnh dn ca nha l thuc vo lc tc ng v yu t thi gian. 2.4.2 Hiu ng y ( Tr s o ca thuc tnh cng ) Mt phng php khc c ng dng xc nh lu sut n h i trong trng hp vn tc lm bin dng tng i ln c gi l th nghim chn ng xon ( DIN 53445 ). Ngi ta x dng mt dng c o chn ng xon ghi li chn ng t do ca thanh th nghim khi b lc tc ng. Thanh th nghim c kp cht vo v tr kp trn v di ca my ghi chn ng xon theo hnh v n gin di y.

Ngi ta thc hin th nghim chn ng xon xc nh lu sut y (hay lu xut xon) trong iu kin l thuc vo nhit khi lng. Lu sut G l lc cn thit lm xon mt mu th nghim c din tch mt ct ngang Q (mm2), chu vi vng xon (mm) c o bi tia sng phn chiu trn mt gng do lc y tc dng vo thanh cn. Lc y (N) xc nh s lng ca cng chn ng. i vi nha khng c tnh n h i cao th bin chn ng (lc y) s h thp rt nhanh hay cn gi l chn ng hm. Cc bin A1, A2, A3,....,An ca chn ng nh dn u v chn ng gim dn c din t bi cng thc = ln A1/A2 ln An / An+1 . H s gim c hc d kt hp vi bin qua t l

Lu sut y cng tnh c t th nghim xc nh lu sut n h i trong trng hp tc ng chn ng rung th ng nu ngi ta bit trc c hng s Poisson ca vt liu (ca thanh th nghim). Hng s ny l thuc vo s thay i th tch ca vt liu khi b bin dng. i vi cc vt liu khng c s thay i th tch v/d cao-su c hng s ln nht 0,5, i vi cc loi nha cng th hng s nm trong khong 0,3, v cho cc loi nha t cng hn th hng s nm trong khong 0,4 v 0,5. Mi tng quan gia lu sut n h i E, lu

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

18 sut y hay lu sut xon G v hng s c din t bng cng thc E = 2G (1+ ) v n gin ha ngi ta din t cng thc tnh lu sut n h i nh sau : E = 2,8.G. Kt qu o c ca hiu sut y hay hiu sut n h i l thuc rt nhiu vo yu t nhit . Sau y l mt vi th d so snh thuc tnh vt l khc nhau ca gia nha v kim loi thng qua cc th nghim xc nh bn, lu sut n hi, cng dn..vv..

Cu trc khc nhau ca vt liu t n ct ngha c c bn ti sao bn ca cht do thp hn kim loi. Thng qua bng so snh bn-ko gia cht do v kim loi cho ta thy bn ca cc loi cht do khng c ph gia thp hn cc kim lo i thng dng. bn ca chng c gia tng ng k vi nh hng ca ph gia vi t si ( thin nhin hay nhn to ), v vi si thy tinh. Tuy nhin nhng tr s o c trong bng so snh ny cng ch c gi tr tng i ( tr s ngn hn ). Trn thc t cn rt nhiu nhng yu t quan trng khc trong cc lnh vc ng dng khc nhau. Ngoi ra do cht do c t trng thp nn khi c ph gia vi si thy tinh, bn gia tng, cng c th so snh vi cc kim loi nh v cng. Trn l thuyt cht do ph gia t yu cu i h i thay th cc b phn bng kim loi vi lc tc ng ko, iu kin trng lng. iu ny tht ra cng kh tr thnh hin thc, i h i nhiu cn nhc. Mt mt cht do l thuc vo iu kin thay i khng iu nhau v s lng v gi c, mt khc chng c thuc tnh dn n cao ( ng ngha vi lu sut-n h i thp). y l yu t c tnh quyt nh cn tr bn l thuyt ca cht do c th c x dng hon ton. Trong bng so snh lu sut-n h i gia cht do v kim loi cho thy cc tr s lu sut-n h i ca cht do qu thp so vi nhm v magnesium. y l l do c bn khin cho cc nh tht k do d trong vic thay th cht do i vi mt s cc b phn bng kim loi bi v tr s lu sut-n hi thp s c bit tc dng n iu kin chu ng lc ko, nn, nn cong, chn ng xon..vv.. Nu so snh vi cng-dn

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

19 ring, c ngha l t l lu sut-n h i i vi t trng th s khc bit gia nha v kim loi cng ln hn. 2.5 Nhng th nghim vi thi gian di Cc phng php th nghim DIN 50118/ 19 Th nghim vi cc vt liu kim lo i ni chung, DIN 53444 Th nghim vi nha. Th nghim ko l thuc theo thi nh, DIN 53425 Th nghim vi nha bt cng. Th nghim theo thi nh cng vi nhit DIN 53574 Th nghim vi nha bt mm-n hi. Th nghim chn ng lu DIN 8061 ng dn t nhng yu cu cho phm cht i vi PVC, th nghim p lc bn trong theo thi nh DIN 53374 Th nghim vi phim nha. Th nghim nn cong ti v lui DIN 53359 Th nghim vi da gi. Th nghim b lu DIN 53513 xc nh thuc tnh nhn-n h i ca cao-su nhn to. 2.5.1 Mc ch ca th nghim vi thi gian di. Cc th nghim c din t phn trn ch thc hin trong thi gian ngn ri chm dt, lc tc ng cng c ghi trn biu theo n v thi gian l giy, nn ngi ta gi l th nghim thi gian ngn . Th nghim thi gian ngn u thch hp cho cht do cng nh kim loi. Cc th nghim vi lc tc dng lm bin dng cc loi cht do trong thi gian di c gi l th nghim thi gian di . Tt c cc vt liu, thch hp cho kim loi v cho c cht do s cho nhng biu hin tc dng khc nhau vi thi gian di, trong khi khng xc nh c nu ch thng qua vi th nghim thi gian ngn. Trong thc t nhng tc ng thi gian di xy ra rt thng v/d bn, sc chu ng ca vt liu l thuc vo yu t thi gian. Ngay c trong iu kin nhit bnh thng cc th nghim vi yu t thi gian cng ng vai tr rt ln. Ngoi ra i vi kim lo i ch biu hin tng t khi iu kin nhit cao. thch hp cho cc trng hp chu ng ngi ta phi thc hin v phn bit th nghim thi gian di gia iu kin th tnh v th ng. i vi th nghim trng thi tnh th tc dng ca lc tc ng ln vt th nghim khng thay i hay rt t nu c. Ngc li vi th nghim, trng thi ng th lc tc ng c p dng vi cng mnh v nhanh ( chu k ), c ngha l to ra tc ng nhanh qua xc nh biu tng mt mi ca vt liu. Nhng biu hin ca nha trong th nghim thi gian di rt quan trng cho vic xc nh bn ca nha trong thc t. Thng qua cc th nghim thi im hay th nghim trn vi iu kin thi gian v trng ti phi c xc nh trc. Vt th nghim s chu trng ti c nh trong khong thi gian nht nh cho n khi xy ra hin tng t, cn gi l bn theo tng thi im.

Hiu ng t theo tng thi im trong th nghim ko vi thi gian di

bn theo tng thi m c ghi li trn biu , nu n i nhng thi im ny li vi nhau thnh mt ng thng ta s c ng ranh gii t theo thi gian.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

20

biu ng ranh gii t theo thi gian

biu hiu ng dn vi ng t theo thi gian

bn theo tng thi im ca POM ( biu theo TAPROGGE )

t = 5 h:B/Sh 55 N/mm2 t = 103 h: B/10 40 N/mm2

Trc khi bc qua phn th nghim xc nh biu hin trng thi ng v t nh theo thi gian di v ngn ca cht do chng ta nn bit s qua v c cu s bin dng ca chng. 2.5.2 Nguyn tc c bn ca biu hin bin dng. Mt vt liu s b thay i dng khi n chu tc ng c hc hay chu ng trng ti. S bin dng ny c phn bit gm 3 hin tng c bn: Bin dng -thun n h i, -n h i nhn v -nhn . 2.5.3 Bin dng thun n hi S bin dng ni ln rng m i loi vt liu u biu hin r rng bin dng (co li, dn ra) theo nhng quy lut nht nh. S bin dng ny tham d vo tng thi im ca s chu ng ca ton kh i vt th, n khng l thuc vo thi gian tc ng v c tnh hon ton thun nghch. Khi trng ti khng cn th s bin dng cng mt i v hon ton tr li dng khi u. Nu xt v mt thun l thuyt th s bin dng ny ch l thuc vo hiu ng v theo t l thun vi hiu ng ( hiu ng tng gp i th s bin dng cng tng theo gp i ). Ngi ta gi l s n h i theo nh lut Hooke. th hiu ng lm bin dng l mt ng thng, din t s l thuc gia hiu ng v s bin dng. Trong trng hp ny t l hiu ng / s bin dng c tr s khng thay i v khng l thuc vo thi gian (vi iu kin nhit c xc nh trc).

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

21 2.5.4 Bin dng n hi-nhn Khi chu ng trng ti vt liu n h i-nhn cng thay i dng, nhng biu hin tri li vi bin dng thun n h i, khng xy ra hon ton tc th m chm t t v l thuc vo yu t thi gian. S bin dng biu hin khng cn i vi lc tc ng. Khi lc tc ng mt i th s bin dng nh dn, khng tr li dng khi u tc th nhng vi vn tc rt chm cho n khi tr v dng khi u. Mt biu hin bin dng nh th c gi l n h i-nhn hay n h i t t . Trong trng hp ny th hiu ng-bin dng khng cn l ng thng, tr s t l hiu ng / s bin dng ( lu sut n hi ) thay i v l thuc vo thi gian. 2.5.5 Bin dng nhn ( chy-nhn ) Bin dng nhn l mt thuc tnh ca nha biu hin bin dng trong khi dn, khi khng cn chu trng ti th s bin dng dng li, ng yn, khng t t v cng khng tr li dng khi u. Ni cch khc vt th b bin dng khng tr v li dng lc khi u nh khi cha b bin dng. Trong trng hp ny t l hiu ng / s bin dng cng l thuc vo thi gian. Di y l biu tng c bn ca nhng trng thi bin dng

Ghi ch : a) s bin dng thun n hi. S bin dng l thuc vo thi gian, xy ra ngay khi chu trng ti v tr v dng khi u khi trng ti khng cn na. b) s bin dng n hi-nhn S bin dng bt u vi vn tc rt chm v tip tc cng vi vn tc nh th, nhng khi khng cn chu trng ti vt th s tr li hon ton dng lc ban u. S bin dng ny l thuc vo yu t thi gian c) S bin dng nhn Bt u bin dng khi chu trng ti, ng yn khi khng cn trng ti v khng tr li dng lc ban u. S bin dng ny l thuc vo yu t thi gian. 2.5.6 S giao thoa ca cc hnh thc bin dng trong thc t. Cc hnh thc bin dng va trnh by phn trn hon ton khng c th vo mt loi vt liu no m ch thun v l thuyt ca s bin dng. Trong thc t cc yu t khc nh cht liu, nhit , vn tc..vv..cng tham d ng thi vo biu hin bin dng ca vt liu v i khi c tc dng chng tro ln nhau ( giao thoa ). Khi chu tc ng c hc m i vt th c nhng biu hin c bn tun t nh sau: Ngay khi thi im chu trng ti s bin dng khi u khng l thuc vo thi gian. Nu trng ti c ly ra ngay khi , th s bin dng cng hon ton bin mt. Trng hp ny ch xy ra khi: a) trng ti nh khng ng k v

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

22 b) thc hin trong thi gian tht ngn ( chu v ly i trng ti ) Tuy nhin nu trng ti tc dng vi thi gian di hn, th biu hin bin dng s gia tng theo thi gian, hin tng ny c tnh thun nghch i vi s bin dng n h i-nhn v nhn, c gi l hin tng trn i khi cng cn c gi l hin tng dng chy lnh . D nhin vn tc trn l thuc vo cht liu, nhit , trng tivv Vi mt thi gian tng ng cng c th xy ra bin dng qu nhanh v i n hin tng bt t ca vt th nghim. Nu trng ti c ly ra kh i trc khi xy ra hin tng bt t, th ngay tc th s bin dng thun n h i s dng li v tr li dng lc khi u. Trong khi i vi bin dng n h i-nhn s biu hin tip tc v chm dn cho n khi chm dt tng ng vi bin dng nhn.

1 2 3 4 5

= = = = =

Bin dng thun n h i ( bt cht ) Bin dng n h i-nhn/ nhn ( t t ) bin dng tr li thun n hi ( tht nhanh ) bin dng tr li n h i-nhn ( t t ) Bin dng ng yn.

Trong thc t i khi c nhng bin dng qu nh khng ng k nn ngi ta khng th o c. Th d : trong iu kin nhit bnh thng ( 23 C ) thp biu hin bin dng thun n h i v ch thc s c biu hin trng thi bin dng nhn khi nhit cao. Trong khi i vi nhiu loi nha th ngc li, chng xy ra hin tng trng ( dng chy lnh ) nhit bnh thng v ch biu hin bin dng thun n h i nhit rt thp. Ni tm li cht do c biu hin bin dng nhit thng ging nh thp nhit cao. Biu tng ny hon ton ging vi lu sut n h i trnh by phn trn. Cc nh thit k tng quen vi thuc tnh ca cc vt liu c in nh thp, b-tng..vv.. phi lu n yu t l thuc thi gian khi thit k vt dng bng cht do. Tuy nhin biu hin ny hon ton khng phi i t cu trc phn t ca chng. Cc loi cht do ng nhit ( thermoplaste ) c cu thnh t chui phn t di. Lc kt ni gia cc phn t hnh phn, lc kt ni ho hc, rt yu do d b ph v bi tc dng ca hiu ng lc hay nhit t bn ngoi. 2.5.7 Th nghim thi gian di vi trng thi tnh Th nghim thi gian di vi trng thi tnh nhm mc ch xc nh biu hin bin dng ca vt liu khi chu ng trng ti. Vi th nghim ny trng ti khng thay i v ngi ta o s bin dng ca vt liu l thuc vo yu t thi gian, gi l th nghim trn. Th nghim trn c th c thc hin vi cc phng cch ko, nn v nn cong.

S gia tng dn vi yu t thi gian ca th nghim trn

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

23

th ca hiu ng v dn l thuc vo thi gian ca th nghim trn Khi quan st th trn qua th nghim ko ngi ta phn bit c 3 vng c bn khc nhau: trn chuyn tip, trn n nh v trn gia tc. Vng trn chuyn tip: trong vng ny vn tc trn khi u rt nhanh ( s bin dng gia tng theo thi gian ), sau vn tc trn s gim dn bc qua Vng trn c nh vi vn tc trng tng i n nh cho n khi th t n ranh gii ko chy. Vng trn gia tc: khi u sau khi qua kh i ranh gii ko chy, vi vn tc trn bin thin rt nhanh trong thi gian ngn i n biu hin t. th : = ( t, )

I = Vng trn chuyn tip II = Vng trn n nh III = Vng trn gia tc

2.5.7.1 nh lut trn C rt nhiu nh lut din gii th trn, cn gi l cc hm s tnh trn ( dn theo thi gian ), cc nh lut ny ty thuc rt nhiu vo iu kin th nghim cng nh cc yu t lin quan c xc nh trong qu trnh th nghim. Th d : i vi cc loi cht do ng nhit cng ( harte Thermoplast ) v cht do chu nhit ( duroplast ) th vng trng n nh rt thch hp vi nh lut trn ca FINDLEY, tuy nhin khi th nghim trong iu kin nhit cao th nh lut ny khng cn chnh xc na v ngi ta cn n nhng th nghim phc tp hn v qua cn n nhng nh lut c din gii bi nhng hm s phc tp hn. nh lut trn ca FINDLEY:

m, n = cc thng s l thuc vo hiu ng v cht liu = hiu ng E = lu sut n h i t = thi gian

e = / E

(t) = e + m tn

: dn n h i

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

24

Biu trn ca POM trong vng trn n nh, cho thy th l ng thng t l thun vi thi gian v cng dc ng khi hiu ng cng ln. nh lut trn ca MARIN

e = dn n h i p = dn s cp s = dn th cp A, B, C = nhng h s l thuc vo cht liu m, n, p = nhng h s ly tha l thuc vo nhit = hiu ng E = lu sut n h i t = thi gian nh hng hiu th c lu trong nh lut trn ca MARIN

E T a n

thng s hiu ng l thuc vo thi gian

= hiu ng = lu sut n h i = thi gian = h s gim l thuc vo cht liu = h s ly tha

2.5.7.2 Biu hin th gin Cht do c kh nng t gim hiu ng i vi trng ti m trc n chu ng v b ko dn ra. Th d ngi ta dng sc bc mt ng nha rng sao cho n bm st mt ngoi mt trc thp. Vi yu t thi gian lu di s lm cho lc nn nh dn v do khng cn hi iu kin ng nha bm cht vo trc thp nha. Thuc tnh th gin ny c xc nh bi th nghim ko theo DIN 53441, v c gi vi tn th nghim th gin hiu ng. Th nghim ny xc nh s gim hiu ng trong iu kin thi gian di v duy tr dn khng thay i.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

25

Gim hiu ng vi bin s thi gian trong th nghim th gin Th nghim ny cho thy s th gin ng dng vi biu hin trn ng yn. Ngi ta c th to nn mt trng ti ln nht i vi thanh th nghim r i theo thi gian gim dn trng ti bng cch b dn trng lng treo vo thn thanh th nghim sao cho dn khi u ca n khng thay i, nh th s to ra hin tng gim i hiu ng, biu hin trng vn duy tr trong iu kin mt dn trng ti nhng s bin dng vn khng thay i.

Tin trnh ca hiu ng v dn vi bin s thi gian trong th nghim th gin 2.5.7.3 S bin dng tr li ( lc khi u ) S bin dng tr li ca cc vt liu kim loi xut hin ngay sau khi khng cn chu trng ti. Trn thc t c th ni s bin dng tr li ny xy ra ng thi khi khng cn chu trng ti. Tri li i v nha th s bin dng ny xy ra chm hn v l thuc rt nhiu vo yu t cht liu ca m i loi nha v i khi ko di hng gi ng h. Bin dng tr li c thc hin bi th nghim ko l thuc thi gian theo DIN 53444

S hiu ng-dn ca th nghim ko l thuc thi gian

2.5.7.4 Bin dng tr li hon ton L bin dng tr li nguyn hnh dng lc khi u sau khi khng cn chu trng ti. Qua th nghim cho thy cc loi nha c cu trc bt ng dng (amorphe) thng c bin dng ny, nu vt th nghim khng b h hi trn b mt (try, st) hay nhng rnh nt bn trong. Ranh gii ko chy l gii hn ca s bin dng thun nghch ny.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

26

Biu bin dng tr v ca PE sau khi khng cn chu trng ti Biu hin trn ca PE trong th th nghim ko cho thy s bin dng c tnh hon ton thun nghch cho n ranh gii ko chy F (theo RIESS) 2.5.7.5 Biu hin bin dng l thuc vo thi gian. Trong thc t ngi ta rt cn nhng th nghim kt hp gia nhng yu t nh hng n hin tng bin dng nh hiu ng, dn v thi gian din t biu hin cng gn vi thc t. Do cng c rt nhiu th nghim khc nhau theo chiu hng ny. Biu dn theo thi gian l kt qu trc tip o c t th nghim trn theo DIN 53444 = (t, )

Bu thi gian = (t, ) Biu hin hiu ng thay i theo bin s thi gian. Kt qu ny hoc o c t th nghim trn hay trc tip t th nghim th gin theo DIN 53441. Quan st ng gy thi gian ngi ta cng c c bn ca PP theo yu t thi gian.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

27 2.5.7.6 Biu hiu ng-dn ng thi. Biu hin nhng cp tr s lin h chung ca hiu ng v ca dn trong tng thi gian. Phng thc ny rt thch hp trong thc t xc nh biu hin bin dng theo thi gian, v gip cho chng ta c ci nhn c kt ton din c nhng th nghim trc . Qua va xc nh c s giao thoa (chng ln nhau) ca s chu ng trng ti hay s bin dng m cng xc nh c s bin dng chu ng theo thi gian hay biu hin trn v th gin. Biu hiu ng-dn ng thi ca Polypropylen

trn v th gin trong s hiu ng-dn

2.5.7.7 Lu sut trn Ec = Ec (t, ) Trn nguyn tc ch l s nh gi kt qu o c thng qua t l hiu ng i vi dn theo bin s thi gian. Lu sut ny thng thng l thuc vo hiu ng v nm trong vng hiu ng gii hn. Gii hn ny c nh hng n s l thuc nhit .

biu lu sut trn ca Polypropylen

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

28 2.6 Biu hin bin dng l thuc vo nhit . Nhit mi trng chung quanh cng nh iu kin nhit th nghim ng vai tr rt quan trng i vi biu hin bin dng trong khi ngc li i vi cc vt liu kim loi th nh hng ny khng ln lm. Cc thng s v tng quan nhit i vi vt dng c cu thnh t vt liu nha phi c chun nh trc khi ng dng. S l thuc nhit ca biu hin bin dng th hin qua hai hin tng - ho mm ( chuyn t trng thi cng qua mm khi hp th nhit ) - dn nhit ( dn ra theo chiu di khi hp th nhit ) Tm li s hp th nhit gia tng s nh hng n biu hin bin dng c v nhit ca nha. Bin s nhit nh hng rt ln n chu trnh ch bin cc vt dng hay gia dng bng nha. 2.6.1 Hin tng ha mm S l thuc nhit ca biu hin bin dng cng vi s chu ng trng ti trn c bn cng ging nh i vi s l thuc vo thi gian. iu kin i h i v tha ng cho biu tng ging nhau ny da trn l thuyt xc nh nhn. Thuc tnh cng ca nha s gim i khi nhit gia tng, ni khc i nha s thay i t cng sang mm khi hp th nhit. Biu hiu ng dn hp th nhit cho thy rt r: Nhit cng gia tng th ng th hiu ng dn cng tr nn phng hn.

S l thuc vo nhit ca biu hin bin dng trong biu hiu ng dn Bn cnh nhit yu t thi gian cng c lu , qua ngi ta nhn thy khi nhit gia tng th vn tc trn hay vn tc th gin cng gia tng theo. C ngha l s thay i dn hay thay i hiu ng cng gim nhanh hn nu so vi iu kin nhit thp.

Biu dn-thi gian ca Polypropylen (PP) vi nhit khc nhau

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

29 Th d : cho bit vi tr s O = 20 N/ mm , thi gian t = 10 h th chng ta xc nh c 1 = 23 C 1 = 1,4 % 2 = 60 C 2 = 2,0 %

Biu hiu ng dn ca Polycarbonat (PC) vi bng ghi hiu ng l thuc thi gian

2.6.2 Biu hin dn nhit 2.6.2.1 Bin dng theo chiu di Nhit thay i s nh hng n s bin dng theo chiu di nhiu hay t ca vt liu, v cng nh hng n s thay i th tch ca chng. Biu tng dn nhit ( dn n theo nhit ) ny i vi nha ( khng c ph gia ) thng rt ln, khong 10 ln ln hn so vi kim loi. Tr s o c ca dn nhit c gi l dn nhit theo Celsius hay Kelvin. Tr s dn nhit ng thng l : chiu di : nhit Tr s dn nhit th tch V: th tch Tr s dn nhit lun thay i v l thuc vo nhit . Tr s ny mt mt gi vai tr quan trng i vi cc vt dng bng nha mt khc n cng l iu kin tha hay khng tha ng cu thnh vt dng bng nha. y l hai yu t khng c b qua i vi cng vic thit k v ng dng thay th cc vt dng c in ( v/d kim loi ) bng cht liu nha. cht liu
ABS PA 6, PA PA 6.10 PA 11 PA 12 PE-LD PE-HD

tr s dn nhit
9.105 6.6 8.105 10.105 13.105 15.105 20.105 15.105

cht liu
PMMA POM ( lin hp ) PC PP PS PVC

tr s dn nhit
7.105 11.105 7.105 11-17.105 7.105 7.105

2.6.3 Hp th m Cht do ni chung, do t cu trc phn t, c thuc tnh d hp th cc phn t l dng hi hay hi nc trong mi trng chung quanh. Polyamid l mt th d in hnh, rt d hp th nc v m trong khng kh. Cc phn t l ny thm thu trc tip vo chu i phn t ca Polyamid mt mt lm dn n th tch v mt khc nh hng n lc n i gia cc phn t. nh hng m i vi biu hin bin dng to nn hai trng hp: a) Ha mm v b) dn n.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

30 c dim ca nh hng m l s gia tng bin dng-c hc v -thy phn. nh hng m cng lin quang n tc dng ca nh hng nhit i vi nha. S hp th phn t l l thuc vo iu kin bn ngoi th d nh khi nhit gia tng rt thch hp cho hin tng ny cho n khi n t c cn bng vi nhit mi trng. S hp th m cn thi gian di thch hp lm thay i thuc tnh ca Polyamid. S hp th ny cng gia tng rt nhanh trong mi trng nc nng. Ngoi ra s gia tng m cng lm gim bn c hc ca Polyamid ( v/d dai ) v lm cho n tr nn dn hn.

Hm lng nc c trong PA (theo phn trm trng lng) vi bin s m khng kh cht liu
SAN SAN-GF35 SB PC PC-GF35 PMMA PBT

hm lng nc [%]
0,2 0,6 0,05 0,2 0,2 0,8 0,5

cht liu
PBT-GF30 PA 6 PA 6.6 PA 6.6-GF35 PA 6.10 PA 12 PA 12-GF50

hm lng nc [%]
0,4 7 5 3 1,5 9 0,4

m gia tng s nh hng n cng ca cc loi cht do c tnh d hp th nc. Biu tng ny c nhn thy d dng qua biu hiu ng dn. th phng dn theo lng nc hp th.

L thuc m ca biu hin bin dng trong biu hiu ng-dn vi lng nc hpth

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

31 2.6.4 Thay i th tch S hp th nhng phn t l nh nc dn n hin tng trng phng ca cht do, c ngha l th tch n ln ra v chiu di cng thay i theo. Hin tng thay i chiu di ny i vi cc loi cht do d hp th nc c xc nh bi nhng tr s nm trong gii hn cho php. Tr s trng m c din t bi cng thc l : chiu di : hm lng m c hp th [%] Tm li tr s trng m lun thay i v l thuc vo nhng thng s khc nh hm lng m, thi tit mi trng cng nh cht liu ca tng loi nha. Ngi ta c th n gin ha n trong gii hn thch hp vi tr s gn ng v gi l hng s trng m

Dn n theo chiu di ca PA trong iu kin hp th m Bng thng k ca mt vi loi nha. Cht liu tr s trng m PA 6 ( bt nh dng ) 0,28.10-2 PA 6 ( tinh th ) PA 6.6 ( tinh th ) PMMA nha Epoxyd 0,19.10-2 0,20.10
-2 -2

vng hiu lc 0 4% 0 0 0 0

4% 4% 2% 3%

0,23.10

0,50.10-2

2.7 Th nghim vi thi gian di, trng thi ng 2.7.1 Tc ng xoay chiu, th Woehler. Khi vt liu chu lc tc ng theo tng chu k, thng gp trong thc t ca ng dng c kh hay c kh xe hi, s c nhng biu hin hon ton khng ging nh vi trng thi tnh. Vi nhng th nghim cho trng hp ny ( trng thi ng ) ngi ta cn nhng my mc v dng c thch nghi hn thc hin nhng th nghim chn ng cho thi gian di i vi cht do. C th l nhng my to ra chn ng lin tc theo chu k nht nh tc ng ln vt th nghim, t nhng biu hin hiu ng ca vt th nghim ngi ta kho xc c cc hin tng thay i trong sut thi gian chu ng chn ng, th d nh biu tng mt m i ca vt liu. Mt tr s mang nhiu ngha y l hiu ng rung trung bnh m , hiu ng rung theo bin a. Qua hai tr s ny ngi ta phn bit c nhng loi tc ng khc nhau bng th hnh sinus, din t chn ng theo biu di y.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

32

Th nghim chn ng vi thi gian di khi nim v k hiu a) Lc hiu ng-thi gian b) Vng tc ng m = Hiu ng trung bnh a = Bin ca hiu ng xoay chiu o = Hiu ng trn = tr s hiu ng cao nht u = hiu ng di = tr s hiu ng thp nht 1. m > a , trong trng hp ny kt qu hiu ng c tc dng mt chiu c ngha l vt th nghim chu mt dng tc ng nn. Trong trng hp m=a , hiu ng ( nn hay ko )s chuyn sang tc ng xoay chiu 2. m < a, vt th nghim chu ng thi 2 tc ng ( xoay chiu ), t hiu th ko sang hiu th nn v ngc li, cho n khi m= 0 s chuyn sang thun tc ng xoay chiu khng c hiu ng trc. Trong cc trng hp ni trn mt s lng ln tc ng ln vt th nghim vi nhiu bin hiu th a khc nhau cho n khi tin n hin tng gy. Thi gian chu ng ko di t lc bt u n khi xy ra hin tng gy cng vi bin hiu ng a c ghi trn biu logarith, gi l th Woehler. Prof. Woehler l ngi u tin din t c ngha trong thc t ca hin tng mt m i ca vt liu, c bit trong trng hp ca trc tu ha bng thp bng th nghim trong thi gian di vi trng thi ng. 2.7.2 bn chn ng trong thi gian di. i vi kim loi ai cng bit n th Woehler, din t s gia tng ca tr s chu ng gy hay cn gi l bn chn ng ( theo DIN 50100 ), qua ngi ta bit c kim loi c bn chn ng rt cao di mt tr s gii hn. Trong vng tr s gii hn ny khng xy ra hin tng gy do s mt m i ca vt liu. Thng thng cht do khng theo qui lut nh kim loi, khng c mt tr s gii hn, ngay c khi hiu ng nh i v ng th Woehler c dng phng hn. i vi cht do ngi ta ch xc nh c bn chn ng trong mt thi gian tn ti nht nh, v/d 107 ln tc ng. Ngoi ra ngi ta cn quan st c hin tng gy sau 7.107 ln tc ng. V mt c bn th ranh gii chu ng ca kim loi v cht do ging nhau trong iu kin tc ng xoay chiu th ng nh hn tc ng trng thi tnh. bn chn ng ca cht do c th t n 20 n 30% ca bn x; i vi kim loi tr s ny nm trong khong 60 n 80%. Biu so snh bn nn cong th ng di y cho thy th Woehler ca mt vi loi cht do ng nhit ( thermoplast ) c biu hin khc nhau.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

33

bn nn cong xoay chiu ca mt vi loi nha nhit do 2.7.3 th Woehler kt qu th nhim chn ng rung trong thi gian di cho thy bin hiu ng cng cao th hin tng gy ( t ) cng xy ra cng nhanh. Tng quang gia bin hiu ng v s ln chu tc ng c ghi li bng th Woehler. l mt biu phn chia theo bin lorarith vi mc ch din t s ln tc ng ln thanh th nghim. A : Bin hiu ng c th chu ng cho n lc gy N : S ln tc ng NG : S ln tc ng gii hn th Woehler ( n gin ) Vng bn chn ng ( theo thi gian ) v bn c nh c phn ranh gii trn th Worhler bi s ln chu tc ng gii hng NG.

th Woehler ca mt vi loi nha nhit do in hnh 2.7.4 Mt s nh ngha trong th Woehler: bn chn ng c nh D l hiu ng chn ng ca vt liu tng ng vi hiu ng trung bnh m trong nhng ln chu ng tc ng khng xy ra hin tng gy.

D = m a
Nhiu loi nha khng c bn chn ng c nh, bin hiu ng ca chng a gim dn theo s gia tng ca s ln chu tc ng N. Nh th phi da vo bn theo thi gian,

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

34 C ngha l m i hiu ng, vi hiu ng trung bnh m cho trc, ch xc nh trong khong thi gian nht nh hay s ln c th chu tc ng N ca thanh th nghim.

D (N) = m a (N)
th Woehler ch xc nh c hiu ng trung bnh m ca mt loi nha vi iu kin cc biu tng vt liu ca n phi c bit trc v/d nh bn ko v nn vi chn ng. Biu tng trong vng nn cng gn ging nh trong vng ko, cho nn hiu ng nn ch p dng trong tnh ton thng qua t nhng biu tng trong vng ko. S tng hp ca bin hiu ng chu ng a theo bin s hiu ng trung bnh m c din t trong th bn c nh hay bn theo thi gian.

S bn-theo thi gian hay -c nh

bn theo thi gian ca POM

2.8 Th nghim cng (rn) Cc phng php DIN 53454 Th nghim vi cht do (ni chung ). Th nghim nn. DIN 53463 Th nghim tch ri i vi tm nha p vi nhiu tng DIN 53421 Th nghim vi cht do xp cng. Th nghim nn DIN 53514 Th nghim vi cao-su tng hp. Xc nh cng bin dng. DIN 53577 Th nghim cht do xp n h i-mm. DIN 53572 Th nghim vi cht do n h i. Xc nh bin dng nn DIN 51524 Dng c cho th nghim cng DIN 51351 Th nghim Brinell DIN 50103 Th nghim Rockwell DIN 53505 Th nghim Schore A, C v D DIN 53519 Xc nh cng ca cao su vi p lc bi st DIN 53576 Th nghim vi nha bt n h i mm. Xc nh tr s cng cng ca vt liu l tnh ng khng ca n c biu hin khi b lm bin dng bi lc tc ng t bn ngoi. Trong trng hp ny l bn nn. Tuy nhin mt tr s cho cng ca vt liu rt kh nh ngha. Ngi ta phi da vo ng dng ca m i loi vt liu xc nh cho chng mt phng php th nghim thch nghi

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

35 2.81 Bng so snh cng Mohs Mt phng php o cng c bit trc y kh lu c gi l bng so snh cng Mohs vi 10 bc, m i bc l nhng tr s ca khong vt liu c bit trc v c phn nh t mm n cng vi phn ( vit bng ) = 1, thch cao = 2 kim cng = 10. Nhng bc ny c xem nh nhng chun nh so snh vi vt liu nha th nghim. Ngi ta phi d kin trc vi rt nhiu kh nng o cng v trn thc t t trong m i lnh vc vt liu gii hn nh kim loi hay cht do nhiu tr s cng khc nhau vi phng php ny. 2.8.2 bn nn Vi th nghim nn theo DIN 53454, vt th nghim c hnh dng ht sc xc hay ng trn, v c t gia hai b ca my nn. Khi chu tc ng bi lc nn vt th nghim s b bin dng v s bin dng ny l thuc vo lc tc ng c ghi trn biu . Tng t nh trong th nghim ko, lc ko cao nht rt quan trng v bn nn chnh l lc cao nht tc dng vo din tch mt ct ngang ( lc ban u ) ca vt th nghim. Lc tc ng cao nht c xc nh ngay lin trong thi im xy ra hin tng gy v nh th bn nn hay bn gy cng tng t nh nhau. Trong nhng trng hp khc th hai tr s ny khc nhau. Hin tng gy ch xy ra i vi cc loi nha cng v d v. Th nghm cng theo DIN 53453 vi phng php nn khng thch hp vi cc loi nha nhit c thuc tnh dai, v s bin dng ca chng gia tng vi s gia tng lc tc ng nhng li khng t n gii hn chy hay hin tng gy, nh vy ng dng ny hon ton khng c ngha g c. 2.8.3 Th nghim ch Mt th nghim khc c lin quan n bn nn c nhc n l th nghim ch theo DIN 53463 thng p dng cho cc cc loi cht do cng c cu to bi nhiu lp p li vi nhau v cng thch hp cho cc vt liu khc nh giy cng, giy carton, vi vc...vv.. Vt th nghim c chun b trc thnh nhng ming nh c b dy t nht 10 mm theo kch thc 10 mm x 15 mm x 15 mm v c t vo v tr c nh sao cho thit din 10 mm x 15 mm thng gc vi chiu kt hp ca cc lp p. Mt ci chm bng thp hnh nn, vi gc m 60 v 0,5 mm c x dng ch thng gc vo mt thit din. Ci chm ny s nn ln thit din vt th nghim vi mt vn tc u ( khng thay i ) cho n khi ch c thit din. Lc tc ng cao nht c gi l trng ti ch.

Th nghim ch ln tm cht do c cu to bi nhiu lp p li vi nhau ( theo DIN 53463 )

2.8.4 cng bin dng i vi cc loi cht do xp hay n h i ngi ta cng p dng th nghim nn xc nh cng ca chng nhng vi nguyn tc khc. Vt th nghim c chun b trc c dng hnh tr vi ng knh 10 mm v chiu cao 10 mm, c t gia b nn, bn trn n l tm truyn lc. Tr s cng chnh l s bin dng ca vt th nhim khi b tc ng bi lc nn c nh trc, iu kin nhit 80 C, v trong vng 30 giy vt th nghim s b nn 40 % so vi chiu cao lc ban u ca n. Th nghim nn theo DIN 53577 cng ng dng xc nh cng cho nha bt n h i mm, vt th nghim c dng hnh vung 80 mm x 80 mm v b dy 50 mm, c t nm gia hai tm kim loi v lc tc ng s nn vt th nghim lm bin dng n v/d 40 %. Lc ln nht c c my nn ghi li trn bng n v.. Sau khi tnh ton da trn din tch mt phng thng gc s cho ra tr s lng chim hay tr s cng nn ca nha xp

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

36 theo n v N/ mm. Ngi ta o lc nn khng phi ch qua s bin dng nht nh, m chnh l ton th hin tng bin dng vi biu bin dng lc, cn gi l th lng chim ( v c hnh dng gi ng lng chim ). i vi nha xp khng th xc nh cng nn m ch c th thng qua tr s o ca biu bin dng lc.

th lng chim ca nha xp Polyurethan

nha xp PVC mm

2.8.5 cng nn bi st i vi loi cht do chu nhit Khc vi kim loi cht do c thnh phn bin dng n h i nhn. Mt vt th s bin dng khi chu ng trng ti nhng khi trng ti mt i vt th li bin dng tr li lc ban u ( tng phn hay hon ton ). Do chiu su du n ca bi st o c khng phi ch trong thi gian chu trng ti m l thuc c vo khong thi gian bin dng ca n sau khi khng cn chu trng ti ca bi st. Cc th nghim ca Rockwell, Brinell v Vickers cng c p dng o cng ca cht do nhng nguyn tc khc vi o cng ca kim loi. Hai th nghim c bn khc nhau c cp n.

2.8.6 B su du n l thuc theo thi gian AB = Tc ng to ra du n BC = Bin dng n h i nhn ( tri : chu trng tn trong 15 giy, phi 1 giy ) CD = Th gin n hi ( khng c trng ti ) DE = Th gin n h i nhn ( bin dng tr li rt chm ) Vi th nghim ny, DIN 53456, c p dng vi bi st c ng kin 5 mm, p lc t 0,5 n 10 N ty theo m i loi cht do c cng khc nhau, nn ln b mt ca vt th nghim. Sau thi gian 10 giy v sau 60 giy chu trng ti s to trn b mt vt th nghim mt du n c chiu su o c theo thi gian ( bin dng trn theo thi gian ). cng c tnh bi cng thc. H = cng [N/ mm] P = Trng ti [N] D = ng knh bi st [mm] t = B su du n [mm]

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

37 Di y l bng tr s cng ca cc loi nha v kim loi o c vi th nghm Brinell Polyaethylen t trng thp 14- 20 N/ mm Polyaethylen t trng cao 18- 30 N/ mm Polypropylen 65- 80 N/ mm Nha nhit do Polystyrol 110 N/ mm ( Thermoplast ) Polyvinylchlorid cng 120 N/ mm Polycarbonat 100 N/ mm Polyamid 6-6 60- 80 N/ mm -------------------------------------------------------------------Phenolharz ( formca ) 130 N/ mm Nha chu nhit Polyesterharz 130- 200 N/ mm ( Duroplast ) Epoxidharz 150- 180 N/ mm -------------------------------------------------------------------Nhm rng 150- 350 N/ mm Nhm hp kim 900- 110 N/ mm Messing 700- 1400 N/ mm kim loi ng 600- 1800 N/ mm St c 1400- 2400 N/ mm Thp ti 1300- 2500 N/ mm 2.8.7 cng Shore i vi cc loi cht do mm. Cc loi cht do c c tnh tng t nh cao su hay c lm mm bi cc cht ph gia rt thch hp vi th nghim shore nhng khng phi nht thit cho tt c cc loi cht do mm ni trn u phi p dng th nghim Shore o cng. Ngi ta thc hin th nghim vi inh thp, mt u hnh nn c hnh dng ging nh cy vit ch t u ( Shore A v C ) v Shore D c u hnh trn ging nh bt bi. inh thp ( Shore A, C v D ) s c bn vo vt th nghim vi mt lc ln bng l xo. Chiu su to ra bi inh thp c ng h ghi li v tr s ny c ghi li ln na trn bn n v cng Shore, c chia t 0 ( = khng c i khng, p lc ln nht ) cho n 100 ( = i khng rt cao, khng c p lc ). Dng c th nghim phi c s dng rt cn thn, i khi khng thc hin c trong phng th nghim vt l bnh thng m ch c th thc hin trong nhng phng th nghim c bit ( DIN 53505 ).

Th nghim o cng theo Shore A, C v D ( DIN 53505 ) Ngoi ra th nghim biu hin du n i vi tm lt sn nh cng c ngha c bit. Qua c th so snh c trng ti khc nhau ca giy v bn gh ln b mt ca tm lt sn nh. Theo DIN 51955 ngi ta dng mt con du hnh tr c din tch mt tip gip 10 mm tc ng mt trng ti 500 N trong thi gian 24 gi ln b mt tm nha th nghim, sau ly trng ti ra khi dng c th nghim v t do trong 24 gi, ri mi o b su du n. Theo tiu chun cht lng nh trc, b su du n ch c php ti a 0,2 mm. l tiu chun cho cng an ton ca tm lt sn nh bng nha. y l th nghim tiu chun trong thc t.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

38 2.9 Trng thi ng nhit ca cht do L thuc tnh rt quan trng lun c nhc n trong qu trnh kho st l tnh ca cc loi cht do khc nhau v tr s nh hng quan trng nht trong trng thi ny l nhit . T nhng kin thc v trng thi ng nhit ca cht do ngi ta nm c chic cha kho ca s hiu bit ton th v chng t tng qut cho n nhng trng hp c th c bit m cht do biu hin khi c s thay i ca nhit trong gia cng ch bin cng nh trong cc ng dng ca chng. Xc nh c vi nhit no th thch hp hay khng thch hp, trong thi gian ngn hay trong thi gian di cho ng dng ca tng loi cht do. i vi cc nh thit k v ng dng, biu hin c nhit l cu h i l th c t ra hng u vi nhng phng php xc nh tr s nhit cng nh dn nhit v dn nhit cho tng loi cht do t xc nh c nhng ng dng cho tin trnh ch bin cc sn phm cht do thch nghi. y l ch lun lun c hiu ng. Kin thc v nhit ch bin ( gia cng ) l kin thc quan trng nht cho ng dng ch bin cht do. Cc nh thit k c kh, khun n cho vt dng bng cht do cng phi hiu bit nhit no s c nhng tc ng khc nhau ca nhit ln cc c phn v cu th ca chng. Cc nh xy dng cng cn bit n hiu ng nhit ca cht do ng dng cho cc vt liu xy ct cch nhit cng nh phng v chng chy. Ni chung nhng quan tm n t nhiu hng ng dng v ngnh ngh phc tp khc nhau nhng tt c u c chung mc ch l lm sao xc nh c trng thi bin i ca cht do i vi nhit . 2.9.1 S l thuc ca thuc tnh c hc i vi nhit Khng nht thit cc th nghim c hc u phi c thc hin vi iu kin nhit thng thng 23 C, v ch cn iu kin nhit thay i th kt qu o c qua th nghim c hc cng khng cn chnh xc na. Ngi ta c th ni tng qut v nhng nh hng hng ca nhit i vi cht do nh sau: Chng s tr nn rn, cng, dn hn khi nhit thp dn v ngc li s mm hn khi nhit tng dn, c ngha l s gia tng nhit s nh hng n bn, cng v dai ca cht do. nh hng ca nhit d cho tng loi cht do cng khc nhau ty theo iu kin vng nhit . Ngoi ra chng c nhng biu hin nhit thng tng t nh thp nhit 500 C. Nha chu nhit ( Duroplaste ) do cu trc phn t c bit nn c nhng biu hin thay i khng ln vi nhit khi so snh vi nha nhit do ( Thermoplaste ), c ngha l nha chu nhit c sc chu ng nhit cao hn nha nhit do. Khi i chiu 2 biu hiu ng dn i nhit thay i trong khong 20 n 200 C ca cht do lin hp Acryl-Nitril v PVC cng cho ta thy

Ranh gii khong cch ca th nghim ko gim dn vi d gia tng ca nhit , trong khi dn ln dn. i vi PVC cng dng th bin sang trng thi cao su n h i khi nhit bt u trn 75 C. Vng chuyn tip ny thng thy i vi cc loi nhit cng kt tinh tng phn (trong khong 70 C v 100 C ). Thng thng th th hiu ng dn khng din t m ch c i vi bn ko hay bn nn cong trong iu kin l thuc nhit .

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

39

bn ko l thuc vo nhit ca mt vi loi cht do

bn nn cong l thuc vo nhit ca mt vi loi cht do

Tr s bn o c ca 5 loi nha nhit do ni trn trong th nghim o bn ko v nn cong trong thi gian ngn vi nhit t -60 C n +100 C cho thy bn ko cng nh bn nn cong s gim i theo s gia tng ca nhit , tuy nhin s thay i ny cng khng ng b c ngha l tr s bn ko v bn nn cong thay i khc nhau ty theo m i loi cht do. i chiu bng so snh di y cho ta thy Cht liu PC S-PVC E-PVC PMMA PP S thay i ca bn ko khong 15 % khong 60 % khong 50 % khong 40 % khong 40 % S thay i ca bn nn cong khong 20 % khong 60 % khong 55 % khong 35 % khong 50 %

2.10 Thuc tnh nhit v c hc ca cht do Cc thuc tnh k thut hc ca cht do c xc nh thng qua cc yu t a) S kt ni ha hc li vi nhau t nhng nhm n phn t. b) C cu s cp ca chui phn t - Cu trc theo Liganden - ng phn-u-ui - ng phn n i - ng phn quay - Phn nhnh

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

40 - Hnh thnh kh i - S tip ghp - Kh i lng phn t - Kt mng c) Cu trc th cp ca chui phn t * Cu trc ca nha nhit do ( Thermoplaste ) - Cu trc bt nh dng hay ( amorphe Struktur ) - Cu trc kt tinh th tng phn ( teilkristalline Struktur ) * Cu trc ca nha n hi v nha chu nhit ( Elastomere v Duroplaste ) - Cu trc kt mng

bt nh dng kt tinh th tng phn kt mng nha nhit do (Thermoplaste) nha chu nhit (Duromere) 2.10.1 vng trng thi nhit ca cht do Cc vt liu thng thng nh kim loi, khong chtu c cu trc tinh th nht nh v ng nht nn cc trng thi rn, lng, kh cng cc trng thi ng khng nhit, c, ha l ca chng cng tng i d kho st v d chun nh. Cht do tri li khng c tnh ng nht cho cc cu trc tinh th trong chu i phn t. Ngi ta c th chun nh nng chy ca st, thy tinh hay nc, nhng vi cht do ch c th chun nh c vng trng thi rn, mm, do, chy l ng..vvNi cch khc cc cht phn t thp hin din di ba trng thi kt tp, v l thuc vo nhit ca chng. Nng lng nhit ca chui phn t cao khng ln bt ri chu i kt mng v lm bc hi nhng phn t ring r: Trng thi bc hi ca cht do khng hin din nhit phn hy Tz (hay ZT). S l thuc vo cu trc phn t cho thy nhng trng thi khc nhau nh sau: Ty theo cu trc phn t, nha c phn chia ra hai loi Nha nhit do vi cu trc bt nh dng (amorph) : c tnh trong sut nh thy tinh. Nha nhit do vi cu trc kt tinh th tng phn ( teilkristalline ): Thuc tnh ca chng c xc nh thng qua tinh th ca kt ni phn t. Cc cht tng hp kt mng nh nha n h i (Elastomere), nha chu nhit (Duromere) ch hin din vi trng thi rn. Tnh khng ng nht ca cu trc s cp v cu trc th cp ca nha nhit do c tc dng n giai on chuyn tip t th rn sang th lng khng ging nh nhng cht phn t thp ti mt im nhit (v/d im nng chy). Cc phn th rn v th lng cng nhau tn ti phn trn ca nhit lm mm ET. Cht do tr nn mm ( plastisch) hay n h i-nhn (visko-elastisch) rt d lm thay i hnh dng (bin dng do bt nh dng). Bn trn vng nhit -kt tinh KT ca cu trc kt tinh th tng phn hay bn trn vng nhit chy FT ca cu trc bt nh dng, cht do hin din vi trng thi l ng-dai v qunh rt thch hp cho cc tin trnh p, c v c phun . nhit cao hn na s dn n s ph v kt ni nguyn t trong phn t v cht do s b nhit phn hy

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

41 2.10.2 Vng trng thi nhit ET = Vng nhit ng c, nhit lm mm hay nhit chuyn th trong sut (Tg) FT = Vng nhit nng chy (Tm) KT = Vng nhit nng chy tinh th (Tm) ca nha-nhit kt tinh tng phn. ZT = Vng nhit phn hy. Vng trng thi ng nhit cc cht thp phn t v cao phn t.

Vng trng thi ng nhit ca cc loi cht do ng nhit (v/d : PC, POM, PS, PVC)

2.10.3 Vng trng thi ng nhit v thuc tnh c hc bn x v dn x ca cht do c xc nh bi cu trc cc phn t hp thnh bn trong ca chnh chng. Vng s dng ti u ca chng thng thng nm trong vng bn x cao nht Nha nhit do cu trc bt nh dng: Trong vng nhit lm mm ET hay nhit chuyn th trong sut Tg, c dn x nh, dn Nha nhit do cu trc kt tinh th tng phn: Thuc vng gia nhit chuyn th trong sut ET/Tg v nhit nng chy KT/Tm, c dn x cao, dai Nha chu nhit: Thuc vng bn di ca nhit phn hy ZT.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

42 2.10.4 Trng thi nhit-c ca nha nhit do bt nh dng ( amorphe Thermoplaste )

ET = vng ng cng FT = vng nng chy FT = vng nng chy ZT = vng phn hy

S din t tin trnh nhit ca bn ko v dn trong vng nhit t -100 n 300 C S bn l thuc nhit ca nha nhit do cu trc bt nh dng cho thy bn v dn ca chng nm trong vng nhit rt ln t khong -100 C n khong +300 C. nhit thp chng c bn cao v dn thp, tr s ny o c thng qua cc th nghim p vi thanh th nghim c v khng c rnh. Ngoi ra nhit thp nhit nng ca phn t rt thp, cc n nguyn t c th co gim t trong trng thi tnh. S ch ng ca cc lc n i kt v nng lng chn ng i h i ch t c bn ngoi. Trong trng hp ny ngi ta gi l biu tng ng bng ca cc phn t hay " trng thi thy tinh th " Khi nhit gia tng, nhit nng cng tng theo, s chn ng nguyn t ln dn cho n khi t c nng lng cn thit lm gim cc lc kt ni gia cc chu i phn t. Trong vng nhit di nh hng ca cc lc bn ngoi s lm thay i v tr cc phn t, k n lm thay i v tr c c cu chu i phn t, ngi ta gi l " nhit lm mm " ( nu din t t nhit cao xung n nhit thp th gi l " nhit ng c " hay " nhit thy tinh th " ). Tng ng vi vng nhit ny cn g i l " vng ha mm hay " vng ng cng " . Thng thng c gi chung l " vng chuyn tip ". Trong vng chuyn tip ny, trong khong 50 C, thuc tnh c hc ca nhng cht c cu to n phn t ng nht nh cht do ng nhit bt nh dng, s thay i rt ln i vi nhit , bn gim mnh v dn gia tng, chng c biu tng n h i gn ging nh cao su ( tng hp ). Trong vng nhit chuyn tip ( gia ET v FT ) cc chu i phn t s b ko di xa nhau ra, trn chng ln nhau, tr nn n h i nhn. y cn gi l vng nhit gia cng ph, cc thnh phm nha c lm cho bin dng vi cc phng php, un cong , dp, cn mng, ht chn khng ..vv.. Nhng hnh dng trong trng thi " nhit-n h i " ni trn phi c lm ngu i tr li vng nhit ng cng gi hnh dng khng thay i. Khi nhit gia tng vt qua vng nng chy FT, cht do ng nhit bin dng sang th lng nhn. Trong vng nhit ny nhit nng ca cc phn t rt cao, nhng chn ng v s chm nhau ca cc phn t lm cho cc lc n i gia cc chu i phn t gim dn cho n lc hon ton b ph v, ni y c g i l vng " nhit phn hy ". S phn hy cng ng ngha vi s gii th cc phn t thng thng khng nht thit nhit cao tri li cng l thuc vo s tc dng lu di ca nhit , do s gii th ca cc phn t cng c th xy ra nhit di " vng phn hy ", v thnh phm phn hy s gia tng nhanh tip tc tin trnh phn hy. y l trng hp ca PVC v ngi ta phi dng " cht xc tc nhit " lm chm i tin trnh phn hy.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

43 2.10.5 Trng thi nhit c ca nha nhit do c cu trc kt tinh th tng phn (teilkristalline Thermoplaste)

ET = Vng ng c KT = Vng chy tinh th ZT = Vng phn hy

S khc bit c bn trong cu trc ca cht do ng nhit bt nh dng v kt tinh th cho ta phn bit rt r thuc tnh nhit-c ca chng thng qua biu din t bn, dn vi tin trnh nhit . Polyolefine, Polyamid v Polyacetal l nhng hp cht cao phn t quan trng i in cho nhm nha nhit do cu trc kt tinh th tng phn ( phn bit vi kt tinh ton phn ). nhit thp nha nhit kt tinh hin din di trng thi ng cng, dn tng t nh i vi cht do ng nhit bt nh dng. Khi nhit gia tng, nhng vn cn di 0 C ( vng ng c ), cht do ng nhit kt tinh vn cn gi c bn v nhit cha sc lm mm cc vng kt tinh. Trong khi i vi nha nhit do bt nh dng bt u chu tc dng v bn gim nhanh. Hn na nhng tr s s dng nm di vng ng c ca nha nhit do cu trc bt nh dng li chnh l nhng tr s s dng nm trn vng ng c ca nha nhit do cu trc kt tinh th. Ngi ta khng c php nhm ln ngha s khc bit ca vng ng c i vi hai nhm nha ny. Nha nhit do cu trc kt tinh th tng phn ch bt u bin sang th nhn khi nhit tin dn n vng nng chy tinh th (KT). 2.10.6 Trng thi nhit c ca nha nhit do v nha n hi

ET = Vng ng c ZT = Vng phn hy

Nha n hi c cu trc kt mng ri rc v bt nh dng nhng v c bn khng ging nh cht do ng nhit bt nh dng vng nhit chuyn tip ( vng ng c ), trng thi n h i nh cao su, bn gim dn khi nhit gia tng, cho n vng nhit phn hy. i vi cht do n h i khng c s hin din ca trng thi do-nhit ( nhn ). Ngay t thi gian u c s phn bit rt r gia nha n h i v nha nhit do, mc d c hai u l hp cht cao phn t kt mng n vng nhit phn hy. c gi l nha n h i khi vng nhit chuyn tip thy tinh th ( i vi nha nhit do cu trc bt nh dng ) nm di 0 C. c gi l nha nhit do khi nhit chuyn tip thy tinh th hay nhit nng chy nm trn 0 C.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

44 Tnh n hi l h qu tip theo ca nhng kt ni ca chu i phn t. Khi mt vt liu n hi ( v/d cao su mm ) trn vng nhit ng c b tc ng bi lc t bn ngoi chu i phn t kt ni s b ko gin ra, t to ra trng thi hiu ng. Do cu trc kt ni ca chu i phn t khng ging nh kt ni ca nha nhit bt nh dng nn trng thi hiu ng s gim dn. Hiu th bn trong vn gi nguyn cho n khi lc tc ng bn ngoi mt i th lc kt ni pht tp li ko chu i phn t tr v v tr lc ban u. Tnh n h i biu hin thun nghch, khng c chy nhn v cng khng c biu hin bin dng a) Phc ha din t thuc tnh cao su-n hi a) mng phn t trng thi bnh thng b) mng phn t trng thi b ko gin ra b)

2.10.7 Trng thi nhit c ca nha chu nhit ( Duroplaste )

ZT = Vng phn hy

S din t s l thuc nhit ca bn v dn ca nha chu nhit Cc loi nha chu nhit ( Phenolharze, Harnstoffharze v Melaninharze ), trc khi bt u c ch bin thnh nhng thnh phm ( v/d dng kh i p hay dng tm p c cht ph gia nh giy hay vi ), hin din di dng mm trc khi cho vo khun p. Di tc dng ca lc p v nhit nng nha (harze) ni trn b chy ra, ng thi kt mng li vi nhau theo phn ng ho hc v sau ho cng, song song vi phn ng kt mng ny ngi ta cng cho thm vo cc cht ph gia gia tng cng ca hn hp. Sau khi ho cng, chng c dng c nh, tu thuc vo hnh dng khun, cc thnh phm n t nha chu nhit ni trn ( v/d Polyesterharz v Epoxydharz ) s gi nguyn dng ca chng trong sut thi gian s dng v khng c kh nng bin dng mm tr li nh lc khi u. Tuy nhin nha chu nhit cng c trng thi thy tinh th trong vng chuyn tip, nhng ch vi ngha tn ti v thng qua o c ca bn ko v dn khng cn xc nh c na. C hai thuc tnh ny lun khng thay i t nhit thp cho n nhit trung bnh v ch bt u thay i khi t n nhit phn hy. Nh th s khng c s hin din ca vng chuyn tip nhit trc vng phn hy. c tnh ny hon ton tri ngc li vi nha nhit do v nha n h i. Mi tc ng c hc no t bn ngoi u c lc kt mng tip thu; qua khi nhit gia tng, to kh nng dn di ra ca mng kt ni, th cc lc kt ni cng gia tng theo thch ng gi dng c nh ca mng. bn ko ca nha chu nhit qua rt cao v dn cng rt nh. Vi thuc tnh dn n rt t trong m i iu kin nhit , nn nha chu nhit c hn hp vi cht ph gia tr thnh cht kt dnh ( keo dn ).

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

45

biu lu sut y l thuc nhit ca nha chu nhit v nha n hi

Lu sut y l thuc nhit ca nha nhit do bt nh dng v nha nhit kt tinh

Lu sut y l thuc nhit ca nha nhit kt tinh tng phn

nh hng ca nng kt mng i vi thuc tnh c nhit ca nha chu nhit ( v/d nha PF )

nh hng ca cht lm mm i vi thuc tnh c-nhit ca E-PVC

2.10.8 S l thuc vo nhit ca lu sut y v s gim dn chn ng. Mi loi cht liu cao phn t u c ring nhng thuc tnh nh lu sut y ( v lu sut n h i ), nhng tr s ca lu sut ny l thuc vo yu t nhit . y cng l thuc tnh c-nhit quan trng ca cc vt liu, v c xc nh bi DIN 7724 E i vi cc cht liu cao phn t.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

46

Th nghim chn ng xon theo DIN 53445

i vi lu sut y v s gim chn ng khng c cp n tr s thuc tnh k thut hc m dc thng qua tr s thuc tnh vt l hc. V th khng th xc nh nhng tr s thuc tnh ca chng thng qua nhng phng php my mc hay nhng vt th nghip nht nh c. DIN 53445 l mt trong nhng phng php c ngh c li th vi vt th nghim tng i nh (b dy 1 mm, ngang 10 mm, di 60 mm ), v mt vt th nghim va o c vi tt c bin s nhit . c bit thch hp cho th nghim vi lc tc ng nh ( trng ti < 10 N/ mm ). Vt th nghim c kp vo hai u trn v di, n i lin vo my o chn ng, khi lc tc ng vo thanh cn to ra chn ng xon trn thanh th nghim truyn qua bnh quay ( khi lng chn ng ) v gng phn chiu ghi li chn ng qua tia sng, c to ra t ngun sng. S ghi li ny c th l tn s v s gim dn ca chn ng, t tnh c lu sut y (G ) v h s gim dn ( ) hay h s gim c hc ( d ). Lu sut y l mt tr s o cng ca vt li, h s gim dn l s mt dn n i lc c biu hin qua bin chn ng. Tn s thay i l thuc vo nhit trong khong t 0,1 Hz n 20 Hz, qua tn s cao i vi vt th nghim cng ( nhit thp, trng thi thu tinh th ), tn s thp i vi vt th nghim mm (nhit cao, trng thi n h i cao-su). T th nhit ca lu sut y v ca chn ng gim dn c th gii thch c vng trng thi v vng chuyn tip. Tr s lu sut cao v s gim t tng trng cho trng thi ng c, s l thuc rt ln vo nhit ca tr s lu sut xut hin trong vng chuyn tip. 2.10.9 S bn dng i vi nhit ( khng thay i hnh th di tc dng ca nhit ) Phng php th nghim DIN 53458 Th nghim xc nh kh nng chu nhit ca cc loi cht do. DIN 53462 Dng c th nghim xc nh kh nng chu nhit theo Martens DIN 53461 Xc nh kh nng chu nhit theo ISO/R 75 DIN 53460 Xc nh ca nhit lm mm Vicat i vi cht do khng th hc cng. Vt th nghim ( bng cht do ) vi cu trc hnh th nht nh khi chu tc dng ca nhit nht nh s pht sinh ng khng. Tnh ng khng ny l thuc vo hnh th, cu trc khc nhau ca m i loi cht do. Tr s bn nhit cng ty thuc vo cc dng c th nghim v ch c gi tr cho iu kin th nghim nht nh. 2.10.10 Phng php Marten Phng php Marten c p dng trn 40 nm cc nh kh nng chu nhit ca nha cng. Thanh chun nh c kch thc 120 x 15 x 10 ( mm ). c t thng ng gia hai u kp, n i lin vi thanh kim loi c chiu di 240 mm. Mt qu cn c gn trn thanh kim lo i c th di chuyn dc theo chiu di ca n.( tng t nh nguyn tc ca ci cn t ).

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

47

Dng c th nghim xc nh tnh bn nhit theo Marten

Th nghim xc nh tnh bn nhit ca nha: a) theo Marten ( DIN 53462 ) b) theo ISO R 75 ( DIN 53461 ) c) theo Vicat ( DIN 53460 ) Vt th nghim c t thng ng da vo hai u trn v di, qu cn c di chuyn trn thanh kim loi to ra 4 im tc ng ( GG,GH, hai im trn v di vt th nghim ), vi hiu ng nn cong 5 N/ mm. Tt c dng c v vt th nghim c cho vo t nhit, ni y nhit c gia tng khong 50 C m i gi. Trong thi gian chu tc ng gia tng nhit vt th nghim s b ho mm v cong dn bi trng ti ca qu cn, v thanh kim loi cng nghing dn xung. Th nghim hon ton chm dt khi thanh kim loi chm mc gii hn ca khong cch 6 mm, ngay trong thi im ny nhit trong t nhit c ghi nhn xc nh kh nng chu nhit ca cht liu ang th nghim hay ni cch khc l xc nh nhit Marten. Phng php Marten l mt in hnh ca th nghim mt im , c ngha l qua th nghim Marten ngi ta ch xc nh c mt im trong biu lu sut n h i l thuc nhit -thi gian, v hon ton khng n tr s lu sut n h i ca cht liu th nghim trong iu kin khc nhit v thi gian th nghim. Kt qu th nghim cng khng xc nh biu hin cong ca vt th nghim do tc dng ca nhit, thuc trng thi n hi (elastisch) hay trng thi nhn (Viskose ), hay l c hai. i vi nh thit k cc mu m, vt dng bng nha iu cn yu chnh l nhng tr s tc dng ca nhit i vi lu sut n h i hay lu sut y c ghi li bi th ca bng k khai thuc tnh cht liu ch khng phi ch vi nhng gii hn do tr s nhit Marten mang li. Mt th nghim khc tng t nh th nghim nhit Marten c gi vi tn Heat Distortion Temperature theo ASTM D 648 hay ISO R 75. Khi du nhp vo c c chuyn ha theo DIN 63461. Vt th nghim c hnh dng thanh nh, khng c ng nh trong th nghim Marten, tri li n c t nm ngang theo t th nh trong th nghim xc nh bn nn cong trn 2

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

48 im ta hai u., im gia thanh chu trng ti 1, 85 N/ mm ( phng php A) hay 0,4 N/ mm (phng php B). bn nn cong trong th nghim ny nh hn so vi th nghim Marten. Do nu ng dng vi nha nhit cng thch hp hn th nghip vi phng php Marten. Vt th nghim chu nn cng vi dng c c cho vo bn cht lng, ni y nhit c tng dn 120 C m i gi ( Nhit trong bn cha cht lng cho thy s chuyn nhit tt hn so vi th nghim Marten, v vn tc tng nhit ln dn khng lm tn hi n s tng nhit dn iu ca vt th nghim ). Th nghim chm dt khi vt th nghim, vi b dy c xc nh, t c dng n cong nht nh, v nhit ca cht lng c ghi li ngay trong thi im ny c g i l nhit -ISO. Tr s o c ca nhit Marten v nhit -ISO khng nht thit phi gi ng nhau i vi vt th nghim c cng cht liu v kch thc hnh dng. Ngoi ra mt phng php khc c ng dng o bn chu nhit cho vt liu nha c gi l phng php Vicat. Theo phng php ny vt th nghim chu trng ti t 1 n 50 N ca mt cy kim hnh tr vi din tch mt ct ngang 1 mm, c th uc cho vo t nhit hay bn cha cht lng v nhit tng dn 50 C m i gi lm mm vt th nghim. Th nghim chm dt khi cy kim ln su 1 mm vo vt th nghim, ngay trong thi gian ny nhit ca t nhit hay cht lng trong bn c ghi li gi l im ha mm Vicat VSP/A hay VSP/B gay cn gi nhit Vicat. 2.10.11 Biu hin i vi nhit trong thi gian di. Tnh bn nhit v kh nng bn dng i vi nhit hon ton c ngha khc nhau. Khi nim tnh bn nhit c lin h vi tc dng ca nhit trong thi gian di. Tri li khi ni n tnh bn nhit ca thuc tnh c hc khng c hiu vi ngha tnh bn nhit ni trn v biu hin ng nhit ca cht liu ch xy ra trong thi gian ngn v yu t thi gian khng quan trng. Khi nim tnh bn i i vi xu t thi gian lm r ngha biu hin ng nhit trong thi gian di . Hai trng hp kho st c phn bit y a) c ng cng lc vi tc ng c v nhit ( c ni n trong phn biu hin vi thi gian di , b) tnh bn ca tr s thuc tnh i vi s lo ha nhit. 2.11 Tnh bn ca tr s c hc trong trng hp lo ha nhit. Khi mt cht liu c nh gi nhng biu hin i vi tc dng ca nhit, nht l trong lnh vc cht do, ch c ngha gii hn i vi thi gian ngn. S nng cp ch c th khi thi gian tc ng c ko di ra. bn ng nhit ca cht do ng nhit ( Thermoplast ) c kho st trong khong 60 C n 120 C. Rt t cht do ng nhit vt qua nhit gii hng 120 C ny. i vi cht do chu nhit ( Duroplast ) khng c vng ha mm v t n vng nhit phn hy trong khong t 150 C n 250 C. iu kin mi trng nh m cng nh iu kin ci bin vi cht ph gia hay cht lm mm cng nh hng n vng nhit ho mm, bn gim i hay dn gia tng ca cht liu. i vi th nghim trong thi gian di cn lu n ba yu t : a) Tc dng thc s ca nhit b) Tc ng c hc v c) Thi gian tc dng nhit trong sut qu trnh th nghim. Thng qua th nghim theo DIN 53446 ngi ta c th din t mt cch tng i nhng biu hin ca cht do i vi xc nh gii hn nhit -thi gian . Gii hn nhit -thi gian c hiu l nhit cao nht trong sut thi gian th nghim tc ng ln cht liu nha ( hon ton khng chu nhng tc ng ph thuc khc ). Thng qua th nghim ny ngi ta ch xc nh tng i tnh chu nhit ca cht do, v d nhin trn thc t cho m i trng hp ng dng khc nhau, tr s chu nhit ny cng thay i theo. Sau y l bng k khai nhit gii hn ca mt vi loi cht do in hnh.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

49

Vng nhit gii hn ca mt vi loi nha in hnh theo DIN 53446 Th nghim theo DIN 53446 cn phi c mt t nhit ln cha nhng vt liu th nghim, v nhit c chia ra nhiu ngn c nhit khc nhau. Thng thng t nhit gm c 3 n 5 ngn vi nhit c chia ra cho m i ngn t 25 C n 250C. Thi gian th nghim c nh trc bng ng h o v/d 1,2,3,4,8,16,38 ngy hay nhiu tun. Sau khi t c thi gian nh trc, vt th nghim c ly ra khi t nhit v tip tc kho st vi cc th nghim khc nh ko hay nn cong..vv kho st nhng biu hin bin i ca vt liu l thuc vo lo ha bi nhit v thi gian. Di y l th d ca Phenol vi cht Asbest ( chu nhit cao ) ph gia c tn tr trong t nhit vi nhit v thi gian khc nhau, sau c xc nh bn nn cong .

bn nn cong ca phenol ph gia vi Asbest sau thi gian lu tr trong t nhit Ngi ta kho st k n thi gian lu tr lu nht c th c v ghi li th vi th nghim bn nn cong trn biu gii hn-nhit -thi gian. Th d di y l biu gii hn-nhit -thi gian ca nha phenol vi si Asbest ph gia, bn nn cong 50 N/mm, thi gian tn tr trong t nhit 25000 gi, mi trng nhit tng dn khong 130 C sau .

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

50

2.12 S phn nh ranh gii vng trng thi ca cht do. Chung cui cng ca bi gii thiu ny tng kt li nhng g trnh by v nhng thuc tnh c hc v vt l ca nha l thuc vo vng nhit , trng thi ng khng v thi gian. 1. trng thi ng lnh tt c cc cht liu cao phn t ( cht do, nha ) biu hin trng thi cng-n hi tng t nh trng thi n h i ca kim loi. Tr s lu sut y nm trong khong 10 n 10^4 N/ mm. Kh nng bin dng c tnh thun nghch (n h i ) cho n gii hn 1%. 2. Nhit gia tng lm cho chu i phn t chuyn ng. Thuc tnh c hc thay i theo nhit , lu sut y gim dn tin n biu hin gim thp nht khi t n nhit cao nht nh. Vng chuyn tip thy tinh th (chy l ng ) ny khng xc nh c chnh xc, n l thuc theo cu to khc nhau ca m i loi cht do. N c th nm trong vng nhit bnh thng ( 23 C ), i vi nhng cht c trng thi cng-dai nhit bnh thng hay n h i-dai ( nhn ). N cng c th trong vng nhit trn bnh thng, i vi nhng cht n h i-cng nhit trn bnhthng. 3. Cc loi nha kt tinh tng phn c kh nng chu nhit cao nn vn cn tng thi n h icng vng thy tinh th ca nha bt nh dng. Ty theo nng kt tinh khc nhau ca m i cht m lu sut y s gim dn t 10^4 n 10 N/mm trong vng nhit gia nhit thy tinh v im chy tinh th. Trn vng chy tinh th nha kt tinh hin din di trng thi chy l ng v nhn. 4. Nhng loi cht do c cu trc kt mng tng i yu nh cao su tng hp, cht do n h i c trng thi n h i vng nhit x dng bnh thng ( 23 C ). Lu sut y nm trong vng ny c tr s thng thng t 0,1 n 10 N/mm v gi trng thi ny cho n khi t n nhit phn hy; Hin tng bin dng n hi thun nghch c th t c 100 %. 5. c gi vi tn Nha nhit do cu trc kt tinh th tng phn l nhng loi cht do c cu trc ho hc khng tht s bn hay cu trc kt mng khng mnh ( v/d Acrylglas ), c trng thi n h i cng nhit x dng bnh thng v bin sang trng thi n h i mm nhit cao, nhng n khng c trng thi do c th chy c. 6. Nha nhit do cu trc bt nh dng c vng chuyn tip thy tinh th v tr cao hn nhit x dng bnh thng, v tr s lu sut y gim dn t 10^4 n 10 N/mm, c trng thi n h i-cng nhit x dng bnh thng. Tr s bn s gim dn khi nhit gia tng. Khi nhit vt ln trn vng nhit chuyn tip thu tinh th nha nhit-bt nh dng s bin sang th gn nh n h i mm, v hon ton chy l ng khi t c nhit nht nh.

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de

51 7. Nha chu nhit c cu trc kt mng rt bn, khng th c hin tng bin th chy mm. Chng ch c th bin th mm rt t khi cn di nhit phn hy, gi nguyn trng thi cho n hon b phn hy khi t n nhit phn hy. Sau y l mt vi chng c lin quan n thuc tnh vt l ca cht do cha c nhc n trong bi gii thiu ny Biu hin t chy ca cht do DIN 53459 Xc nh pht sng DIN 4102 Kh nng chu la v chu nhit ca cc vt liu ( tnh i khng ). Tr s nhit ca cht do. DIN 52612 Xc nh kh nng dn nhit ca cht do DIN 52614 Th nghim kh nng cch nhit ca cht do ( tr s cch nhit ca tm lt sn nh ). DIN 7722E Xp hng cc cht cao phn t da trn nhng biu tng c nhit ca chng. Kh nng bn nhit thp DIN 53372 Th nghim cho cc phim nha. Xc nh bn nhit thp ca phim-PVC. DIN 53545 Xc nh biu hin ca cao su tng hp v cht do n hi nhit thp. Thuc tnh in ca nha. DIN 53482 Th nghim cc cht ngn cch. Xc nh tr s in tr . DIN 53481 Xc nh in th v bn i vi tn s cao. DIN 53480 Xc nh bn dn in trong iu kin vn hnh di 1 KV ( Kilo Volt ) DIN 53483 Xc nh thuc tnh in mi ( hng s in mi v thng s tn tht in mi ) DIN 53486 nh gi nhng biu tng t nh in ca cht do v so snh vi nhng cht cch khc. DIN 53489 nh gi tc dng r mn trong in gii i vi cht do. Thuc tnh quang hc DIN 53491 Xc nh tr s khc x v tn x ca nh sng. DIN 53490 Xc nh s m c ca lp nha trong sut. Thuc tnh m hc DIN 18164 Nha xp c ng dng lm cht cch m trong ngnh xy dng DIN 4109 Cch m trong ngnh xy dng. DIN 52210 Hm thanh trong khng kh DIN 52211 Tr s cch m v nh mc cch m tiu chun. Cc nh hng khc : nh sng, thi tit, lo ha DIN 50010-50019 Tc ng ca thi tit DIN 53388 Xc nh bn i vi nh sng ( tia cc tm v hng ngoi ) DIN 54004 Xc nh ca nh sng i vi cht do trn mu, in n ln b mt ca chng. Cn tip tc : - Nhng thuc tnh vt l ca cht do trng thi l ng - nhn v hin tng dng chy ca cht do Ghi ch: Tt c ti liu v hnh nh trong bi vit ny c trch dn t cc web site sau y: - http://www.weka.de - http://www.peterlutz.ch - http://www.fbv.fh-frankfurt.de/mhwww/KUT/indexkut.htm - W. Laeis, Einfhrung in die Werkstoffkunde der Kunststoffe Trng Ngc Giao K.S. Bin ch cht do

PDF wurde mit pdfFactory-Prfversion erstellt. www.context-gmbh.de