Ostali pravci savremene filozofije: Pragmatizam, Kritika teorija, Strukturalizam i Postmoderna Pragmatizam je filozofski pravac koji je osnovao arls

Sanders Pers (SAD, 18391914). Ni ovaj pravac nije mimoilo opte antimetafiziko raspoloenje 19. veka. Pers eli da filozofiju povee sa realnim praktinim ivotom. Zbog toga on uzima kao pravilo da je jedan stav vaan samo po tome kakve su njegove praktine posledice u svakodnevnom ivotu, odnosno, da se znaenje tog stava za nas iscrpljuje sa tim posledicama. Budui da je svaki ovek racionalno bie koje tei vlastitom dobru, u posledicama koje neki stav ima u odnosu na njegov ivot nalazi se kriterijum koji je u stanju da na dovoljno dobar nani razdvoji (trenutno) istinite od lanih stavova. Pers je smatrao da je ovaj pritisak ivota da izaberemo tane stavove posledica postojanja objektivne realnosti koja je ista za sve i koja ne zavisi od naih elja. Poseban Persov doprinos filozofiji je pokretanje ozbiljnijeg bavljenja znaenjem jezikih izraza. Jezik je posmatrao kao instrument kojim se postiu praktine svrhe i koji je nezaobilazno sredstvo saznanja koje zato moramo upoznati. Na ovom tragu kasnije je nastala nova disciplina u okviru filozofije - filozofija jezika. Persove ideje inspirisale su ostale amerike filozofe od kojih su najpoznatiji Vilijam Dejms (1842-1910) i Don Djui (1859-1952). Moemo rei da je pragmatizam sve do danas ostao vana crta filozofije koja se stvara u Americi.

Kritika teorija Kritika teorija je pravac koji su pokrenuli filozofi takozvane "Frankfurtske kole" od kojih su najpoznatiji Maks Horkhajmer (1895-1973) i Teodor Adorno (1903-1969) (koji su nekoliko knjiga napisali zajedno). U krugu deluju i Herbert Markuze , Erih From , kasnije i Jirgen Habermas (1929-). U najkraem, ovi filozofi se inspiriu Marksovim uenjem, ali ne smatraju da ono automatski odgovara na sve probleme savremenog sveta. Fenomeni koji su jo uvek zahtevali objanjenje bili su pad dela oveanstva u varvarstvo tokom perioda nacizma i faizma, i izroavanje marksizma u totalitarnu ideologiju. Horkhajmer smatra da se i jedno i drugo moglo dogoditi prvenstveno zbo svojevrsnog " pomraenja uma " koje su dogodilo u evropskoj kulturi, a koje se ogleda u odustajanju od borbe za ideale uma, kao to su sloboda i jednakost. Osobito u okviru pozitivizma i pragmatizma borba za te ideale prikazana je kao stvar ukusa. Horkhajmer smatra da je taj neobavezan odnos prema osnovama civilizacije dozvolio njen pad u varvarstvo. Njegove simpatije za marksizam poklapaju se sa osobinom marksizma da odreene vrednosti smatra ispravnim. Ali pored ove pozitivne osobine, marksizam je imao i tu negativnu osobinu, da vlastitu istinu smatra sveobuhvatnom i potpunom. Za ubeene marksiste njihova filozofija je bila primer Istine kojoj nita ne protivrei, istine koja je postigla savrenstvo. Meutim, kroz istoriju se nakupilo previe argumenta da to nije tako. Na ovu novu situaciju reaguje Adorno u svojoj knjizi Negativna dijalektika. Negativna (opovrgavajua, ona koja protivrei) dijalektika (promena) sastoji se u tome da se svaki sistem koji pretenduje

da objasni celinu stvarnosti na kraju uruava pod teretom injenica koje mu protivree . Zato se Adorno zalae za fragmentarnu teoriju, koja prihvata da je svaka ljudska teorija, svaki poredak, nesavren. Svaki celoviti sistem e doiveti propast, tako da treba odustati od stvaranja takvih sistema. Ovom poslednjim stavom koji li i na stav o propasti "Velikih pria" kritika teorija inspirie Postmodernu, o kojoj emo govoriti posle kratke digresije o strukturalizmu. Strukturalizam Ovaj pravac se razvio najvie u Francuskoj i to pod uticajem osnivaa moderne lingvistike Ferdinanda de Sosira (1857-1913). Sosir je uoio da se jezik moe istraivati kao sistem nezavisno do promena koje se sa jezikom deavaju u vremenu. Taj sistem uvek funkcionie na isti nain i to tako da svaki jezik mora, sluei se konanim brojem "fonema", da stvori simbole koji oznaavaju pojmove koji interesuju ljude koji se njime slue. Ova injenica da se odreena "struktura" stalno odrava u jeziku inspirisala je filozofe da sline strukture trae i u funcionisanju drutva. Do tada se drutvo posmatralo prevashodno kroz njegovu istoriju. To istraivanje najee je pratila jedna nada: da e u budunosti biti bolje nego to je bilo ranije, zahvaljujui kretanju istorije ili promeni koju e ljudski rod zahvaljujui novim znanjima i moda boljoj volji moi da postigne. Strukturalizam u sebi krije i motiv skepse u odnosu na ove oekivane promene. Strukturalisti veruju da se iza obeane bolje budunosti krije motiv moi koja se ovakvim obeanjima odrava i uveava. Poznati francuski strukturalisti bili su Klod Levi Stros (1908-) i Miel Fuko (1926-1984).

Postmoderna I tako dolazimo do jo jednog "francuskog" pravca (po mestu roenja i najzanimljivije produkcije filozofskih dela) - postmoderne . Najistaknutije figure ovog pravca su an Faransoa Liotar (1924-1998), ak Derida (1930-) i an Bodrijar . Ovi filozofi su originalni onoliko, koliko su pod izrazitim uticajem jako puno drugih filozofskih pravaca, od marksizma do strukturalizma. Postmoderniste povezuje shvatanje da je savremeno doba (a tu se najee misli na kraj 20 veka.) u mogunosti da razvije nove modele drutvenog povezivanja poto su se stari modeli istroili. Liotar se dri toga da ne treba ponovo pokuavati da se krhotine " velikih pria ", kakav je npr. bio marksizam, poveu u novu jedinstvenu priu, jer bi to bilo nasilje nad heterogenim savremenim drutvima . Derida se bavi " dekonstrukcijom " starih filozofija pokuavajui da otupi njihovu negativnu otricu i spase njihov pozitivni sadraj, dok je Bodrijar poznat po teoriji da na kraju 20. veka virtuelna, simulirana svarnost sadrana u simbolima i sredstvima komunikacije, odnosi prevagu nad "realnom" stvarnou.

Marksizam je filozofski pravac, odnosno politika ideologija temeljena na spisima njemakog filozofa Karla Marxa (po kojoj je dobio ime) i Marxovog prijatelja i suradnika Friedricha Engelsa. Od svih tih spisa je najvanija Marxova nedovrena knjiga Das Kapital. Marksizam, koji se temelji na engleskoj politikoj ekonomiji, francuskom utopijskom socijalizmu i njemakoj idealistikoj filozofiji iz prve polovice 19. vijeka, nastoji dati kritiku drutva koja je istovremeno nauna i revolucionarna. Marksizam historiju tumai kroz sukob povlatenih i potlaenih drutvenih klasa, te smatra da e svi drutveni problemi biti rijeeni stvaranjem besklasnog drutva zvanog komunizam. Kao prijelazna faza izmeu kapitalizma - koga marksisti smatraju posljednjim stadijem klasnog drutva i komunizma bi se trebao uspostaviti socijalizam u kome bi postepeno trebalo biti ukinuto privatno vlasnitvo nad sredstvima za proizvodnju. Marksizam se danas uglavnom povezuje s revolucionarnim socijalizmom, odnosno raznim komunistikim pokretima i dravama, iako su sve do 20. vijeka meu marksiste spadali i umjereni socijalisti od kojih e kasnije nastati moderna socijaldemokracija. Nakon pada Berlinskog zida i propasti komunistikih reima u Istonoj Evropi, marksizam - koji je bio njihova slubena ideologija - je izgubio dosta pobornika, ali je manji dio marksista to shvatio kao priliku za rehabilitaciju svoje filozofije, koju su, po njihovim navodima, izopaili zagovornici totalitarizma kao Lenjin, Staljin, Mao i Pol Pot.