Copyright by Adolf E.

Szotysek, 2013 Copyright by Ocyna Wydawnicza Impuls, Krakw 2013

Recenzent: prof. zw. dr hab. Wojciech Pasterniak

Redakcja: Ewa Opoka Kazimiera Perliska

Projekt okadki: Anna M. Damasiewicz Graka wykorzystana na ok adce: OLEKSANDR NIKOLAIENKO | Depositphotos.com

Druk z materiaw dostarczonych przez Autora (skad, redakcja, korekty)

ISBN 978-83-7850-197-8

Ocyna Wydawnicza Impuls 30-619 Krakw, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsocyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsocyna.com.pl Wydanie I, Krakw 2013

SPIS TRECI
WPROWADZENIE ...................................... 5
ROZDZIA I

WYKADNIA CZOWIEKA.......................... 11 1. Ontologia czowieka......................................................................... 12 1.1. Ludzka kultura jako dopenienie ludzkiej natury ............................. 15 1.2. Mzg jako dynamiczne podoe umysu .......................................... 25 1.3. Jzyk jako struktura funkcyjna umysu ............................................ 32 1.4. Atrybuty umysu ............................................................................... 44 2. Aksjologia czowieka ....................................................................... 56 2.1. Prawa naturalne jako rdze wartoci i norm .................................... 58 2.2. Wartoci naturalne a wartoci nabyte ............................................... 63 2.3. Sfera moralna a sfera etyczna umysu .............................................. 69 2.4. Aksjologiczny trjmian: intencja czyn konsekwencja................ 73 3. Idea fundamentalnej teorii biokultury czowieka ............................. 78 3.1. Podstawowe tezy biokultury czowieka ........................................... 79 3.2. rodowiska fundujce biokultur czowieka.................................... 83 3.3. Biokultura jzyka i umysu czowieka ............................................. 90
ROZDZIA II

WYKADNIA WYCHOWANIA ......................... 95 1. Podstawowe dylematy edukacji ....................................................... 96 1.1. rda edukacyjnego zamtu............................................................ 98 1.2. Pierwotny sens edukacji - definicje................................................ 118 1.3. Wychowanie w wietle trjjedni czowieka ................................... 128 2. Wykadnia wychowania czowieka jako osoby .............................. 129 2.1. Istota wychowania personalnego w rodzinie.................................. 130 2.2. Istota wychowania moralnego osoby.............................................. 150 3. Wykadnia wychowania czowieka jako istoty spoecznej ............. 156 3.1. Istota wychowania spoecznego w szkole ...................................... 157 3.2. Istota wychowania etycznego istoty spoecznej ............................. 163 4. Wykadnia wychowania czowieka jako obywatela ....................... 170 4.1. Istota wychowania obywatelskiego w pastwie ............................. 171 4.2. Istota wychowania politycznego obywatela ................................... 175

Filozofia edukacji

ROZDZIA III

WYKADNIA KSZTACENIA........................ 179 1. Szkolna praktyka nauczania ........................................................... 181 1.1. Teoria przedmiotu nauczanego....................................................... 182 1.2. Metodyka nauczania przedmiotu.................................................... 189 1.3. Struktura formalna lekcji................................................................ 191 2. Autorytet nauczyciela w wietle jego kompetencji ........................ 196 2.1. Zewntrzne i wewntrzne kompetencje nauczyciela...................... 196 2.2. Problem autorytetu nauczyciela ..................................................... 207 3. Ksztacenie jako funkcja wychowania i nauczania ........................ 216 3.1. Wybircza analiza szkolnego ksztacenia ...................................... 218 3.2. Jzyk jako podstawa ksztacenia umysu ....................................... 223 3.3. Atrybuty i umiejtnoci czowieka wyksztaconego....................... 234
ROZDZIA IV

WYKADNIA BADA ............................... 239 1. Krytyka uprawiania pedagogiki...................................................... 240 1.1. Teoretyczny przedmiot pedagogiki................................................. 242 1.2. Problem tzw. metod jakociowych w pedagogice.......................... 245 1.3. Humanistyczne mity bada ............................................................ 250 1.4. O metodzie pracy pedagoga szkolnego .......................................... 257 2. Metodologia bada ......................................................................... 263 2.1. Przedmiot bada ............................................................................. 264 2.2. Wiedza towarzyszca badaniom..................................................... 269 2.3. Moliwe warunki weryfikowalnoci hipotezy ............................... 274 2.4. Metoda bada naukowych.............................................................. 278 2.5. Problem prawomocnoci nauki ...................................................... 286 BIBLIOGRAFIA .................................... 293

Summary ........................................... 301

WPROWADZENIE

W cigu wiekw zostay sformuowane rne koncepcje filozofii czowieka i filozofii edukacji. Przez wieki przyjmowano, e struktura fizyczna czowieka jest dziedziczona genetycznie, a struktura psychiczna jest warunkowana spoecznie, kulturowo i edukacyjnie. Przez wieki nie zauwaono istotnego zwizku zachodzcego midzy ludzk natur a ludzk kultur, w tym midzy mzgiem a umysem. Wszak kultura nie stanowi przeciwiestwa natury; kultura stanowi dopenienie natury. Monografia stanowi rozwinicie autorskiej idei czowieka i idei edukacji w kontekcie kategorii biologicznego rozwoju czowieka i kategorii kulturowego ksztatowania czowieka, gdzie biologia determinuje rwnie ROZWJ mzgu, natomiast kultura warunkuje KSZTATOWANIE umysu. Wszak jest moliwe ksztatowanie tylko tego, co si rozwija. Wszelkie warunki moliwego poznania wyznaczaj biologiczne struktury wrodzone, rozwijane dziki rodowisku kulturowo-spoecznemu, ktre indywidualizuje uniwersalne struktury biologiczne. Autorska idea edukacji opisana jest w kontekcie BIOLOGICZNEGO ROZWOJU i KULTUROWEGO KSZTATOWANIA czowieka; wszelkie procesy nauczania i wychowania, ksztacenia i ksztatowania s moliwe w obrbie struktur rozwijajcych si, pierwotnie majcych status genetycznych struktur wrodzonych. Podstawowa teza monografii brzmi: jeeli fizyczny, dynamiczny i rozcigy mzg wyznacza podoe niefizycznego i abstrakcyjnego umysu, za jzyk stanowi struktur funkcyjn umysu, to jzyk stanowi zwornik mzgu i umysu w przekazywaniu informacji. Do tez pomocniczych nale: (1) jzyk jako struktura funkcyjna przyjmuje, gromadzi i transformuje wiedz wsptworzc umys; (2) umys jako uporzdkowana abstrakcja osadzona w jzyku jest wyprowadzony z naturalnego mzgu oraz kulturowego rodowiska; (3) fizyczny mzg ma kontakt z fizycznym rodowiskiem poprzez fizyczne zmysy; (4) niefizyczny umys ma kontakt z fizycznym rodowiskiem poprzez fizyczn struktur foniczn (lub inn) jzyka; (5) niefizyczny umys A ma edukacyjny kontakt z niefizycznym umysem B poprzez fizyczn struktur jzyka J; (6) nie ma takiej ludzkiej

Filozofia edukacji

struktury, ktra byaby cakowicie przekazywana jedynie w procesie kulturowej edukacji; (7) umys stanowi konsekwencj rozwijania si genetycznych predyspozycji mzgu. Tytu ksiki: Filozofia edukacji zawiera dwa terminy: filozofia i edukacja, odsaniajce gboki zwizek midzy filozofi a edukacj; filozofia odsania w czowieku osobowo i czowieczestwo (ac. humanitas), za edukacja umoliwia ksztatowanie w czowieku czowieczestwa i osobowoci, postaw i zachowa. Edukacja [ac. edcre] w sensie etymologicznym zawiera w sobie dwa skadniki: (1) pierwotne wydobywanie tego, co w strukturach wrodzonych mzgu chowane (w ramach biologicznego rozwoju) oraz (2) wtrne ksztatowanie tego, co wydobywane, w ramach konstytucji umysu i postaw. W ksztatowaniu da si wyrni: (2a) ksztatowanie umysu poprzez ksztatowanie jzyka, w tym jzyka wiedzy naukowej oraz jzyka wiedzy doktrynalnej i zdroworozsdkowej, (2b) ksztatowanie osobowoci, postaw i cnt, umoliwiajce generowanie czynw dobrych i postpowania wedle oglnie przyjtych wzorcw moralno-etycznych. Ksztatowanie osobowoci i czowieczestwa, jzyka i umysu, postaw i zachowa, dokonuje si pierwotnie w rodzinie, za wtrnie w ramach szkolnych programw nauczania i wychowania. Europejsk edukacj cechuje bogactwo koncepcji. W zalenoci od przyjtego kryterium da si wyrni edukacj dla wybitnie zdolnych i dla mao zdolnych, dla mas i elit. W XXI wieku uwyrania si nowe kryterium: da si zauway powolne zastpowanie starego i chrzecijaskiego adu edukacyjnego, nowym i niechrzecijaskim adem edukacyjnym. Stary ad edukacyjny wspiera si na: (1) starogreckiej koncepcji czowieka oraz etyki, (2) rzymskim prawie, (3) chrzecijaskiej kulturze. Stary ad edukacyjny jest neutralizowany i zastpowany nowym adem edukacyjnym, w ktrym eksponowane s: antypedagogika, postmodernizm, poprawno polityczna, nowa etyka, za w ramach ustroju demokracji liberalnej eksponowane jest obywatelskie spoeczestwo informatyczne. W ramach cierania si starego adu edukacyjnego z nowym adem edukacyjnym da si zauway strukturalny kryzys edukacji europejskiej. Dezintegracyjne procesy spoeczne powoduj tzw. kryzys rodziny i moralnoci, kryzys owiaty i kultury, a w konsekwencji wzrost przestpczoci i agresji. rde nowego adu naley upatrywa w urzeczywistnianiu si sztandarowych hase rewolucji francuskiej [1798], rewolucji rosyjskiej [1917] i rewolty kulturowej [1968]. W ramach nowego adu edukacyjnego jest

Wprowadzenie

miejsce dla ideologii socjalistycznej i ideologii liberalistycznej, za transformacja jednej w drug jest jedynie zabiegiem technicznym. Mechanizm ideologizacji edukacji pozosta, lecz nastpia zmiana szyldw i personalne przetasowania pozorujce ideologiczn zmian, czyli przejcie z marksizmu na postmodernizm; wszak celem obydwu ideologii jest wyeliminowanie starego adu kulturowo-edukacyjnego. Nowy ad edukacyjny wprowadza redefinicj kultury i czowieczestwa, osobowoci i zachowa, wartoci i norm. Monografia zawiera cztery rozdziay: Rozdzia I Wykadnia czowieka wyznacza fundament monografii; w jej pierwszej czci sformuowano ontologi czowieka, za w czci drugiej aksjologi czowieka; istotnym dopenieniem biologii czowieka jest aksjologia czowieka. Autorska idea czowieka zakada, e biologia czowieka ulega wpywom kultury czowieka przede wszystkim przez jzyk stanowicy zwornik czcy ludzki mzg z ludzkim umysem; ludzka natura determinuje ROZWJ struktur wrodzonych mzgu, natomiast ludzka kultura warunkuje KSZTATOWANIE rozwijajcych si struktur wrodzonych. Jzyk umoliwia ksztatowanie umysu na gruncie mzgu; od momentu narodzin dziecka ksztatowany jest jzyk etniczny, ktry z kolei umoliwia ksztatowanie umysu. Tym samym jzyk stanowi klucz do ludzkiej natury i kultury. Autorska idea czowieka przewartociowuje dualizm Kartezjusza: res extensa res cogitans, to, co fizyczne i rozcige (cznie z mzgiem) jest nonikiem tego, co niefizyczne i nierozcige (cznie z umysem), to, co niefizyczne, jest wygenerowan abstrakcj z tego, co fizyczne. Ludzki mzg jest rozcigy i fizyczny (czyli konkretny), za ludzki umys jest nierozcigy i niefizyczny (czyli abstrakcyjny). Aktywno mzgu pociga za sob aktywno umysu poprzez jzyk, lecz nie odwrotnie, gdy umys w adnym sensie nie jest samoistny, niezaleny od mzgu; umys stanowi abstrakcj wygenerowan z aktywnoci mzgu, ktrej nonikiem jest jzyk. Jzyk stanowi ogniwo spajajce fizyczny mzg z niefizycznym i w peni abstrakcyjnym umysem. W strukturze wrodzonej mzgu czowieka jest zapisany biologiczny kod praw naturalnych, stanowicy klucz do poznania czowieczestwa, osobowoci i zachowa bytu ludzkiego. Biologiczny kod praw naturalnych podlega rozwojowi w ramach okrelonego rodowiska. Prawa naturalne warunkuj rdo i granice wszelkiej moliwej dziaalnoci czowieka, wyznaczaj-

Filozofia edukacji

cej elementarny sens czowieczestwa bytu ludzkiego. Kiedy czowiek wypowiedzia sowo, ju musia by istot mylc epistemologicznie, aksjologicznie i moralnie. Czowieczestwo i poznanie, aksjologia i moralno to skadniki samowiedzy czowieka jako osoby. Czowiek uzyskuje status osoby wtedy, gdy jest rozwinita jego sfera umysowa, nasycona wartociami i normami. Ludzka aktywno jest nakierowana na poznanie czowieka poprzez pryzmat przyrody i pryzmat wartoci, natury i kultury. Wartoci warunkuj jzyk aksjologiczny, umoliwiajcy formuowanie zda wartociujcych i oceniajcych. W rozdziale II Wykadnia wychowania kontynuowana jest refleksja nad czowiekiem w kontekcie wychowania. W autorskiej idei wychowania pierwotny sens terminu wychowanie zawiera si w terminie edukacja [ac. edcre]: wychowanie w sensie pierwotnym sprowadza si do wydobywania w ramach biologicznego rozwoju na jaw tego, co chowane w strukturach wrodzonych (wychowanie jako wydobywanie); dopiero w obrbie rozwoju struktur wrodzonych nastpuje kulturowo-rodowiskowe formowanie tego, co wydobyte, gdy ksztatowa da si tylko to, co wydobywane i rozwijane. Przez wieki nie zauwaono, e wychowanie pierwotnie jest determinowane ludzk natur (wychowanie jako wydobywanie), za wtrnie ludzk kultur (wydobywanie jako ksztatowanie). Socjologowie, psycholodzy i pedagodzy na rne sposoby przekonuj o kluczowej roli spoeczestwa i kultury w ksztatowaniu ludzkiej osobowoci. W autorskiej idei wychowania istotne jest ujawnienie zwizku zachodzcego midzy skadnikami trjjedni: czowiek jako osoba czowiek jako istota spoeczna czowiek jako obywatel, a skadnikami trjmianu normatywnego: moralno etyka legalno oraz trjmianu aksjologicznego: naturalne wartoci uniwersalne ustanowione wartoci kulturowo-spoeczne ustanowione wartoci doktrynalno-polityczne. Czowiek dziaa w trzech porzdkach: (1) jako osoba dziaa na gruncie wrodzonych wartoci uniwersalnych w porzdku personalnym i moralnym, (2) jako istota spoeczna dziaa na gruncie ustanowionych wartoci kulturowych w porzdku spoecznym i etycznym, (3) jako obywatel dziaa na gruncie wartoci doktrynalnych w porzdku politycznym i prawnym. W nawizaniu do filozofii wychowania moralnego, socjologii wychowania etycznego oraz politologii wychowania doktrynalnego problem wychowania sprowadza si do waciwej sekwencji: od naturalnego wychowania moralnego w rodzinie poprzez kulturowo-spoeczne wycho-

Wprowadzenie

wanie etyczne w szkole do wychowania doktrynalnego w mass mediach i szkole. W wychowaniu modego czowieka kady z osobna rozpatrywany typ wychowania jest nakierowany na okrelony cel. Cel aksjologii personalnej jest rozczny wzgldem celu aksjologii obywatelskiej; wszak pierwsza jest wyprowadzona z wrodzonych wartoci naturalnych, za druga z obowizujcych doktryn politycznych danego rodowiska. Rozdzia III Wykadnia wyksztacenia opisuje i wyjania sens dziaa edukacyjnych w rodzinie oraz szkole podstawowej, redniej i wyszej, nakierowanych na aksjologiczno-umysow formacj modego czowieka. Konstytucja umysu zbiega si z otrzymaniem wiadectwa dojrzaoci oraz uzyskaniem konstytucyjnych praw i obowizkw. Uzyskanie dojrzaoci umysowej sprzyja refleksyjnym czynom, za ktre wiadomie bierze si odpowiedzialno. W rodzinie edukacja jest spontaniczna, za w szkole metodyczna; wtek nauczania i wtek wychowania nawzajem si przeplataj i warunkuj: zbiegnicie si obydwu wtkw wyznacza sens ksztacenia, ktre jest nakierowane na wyksztacenie. Autorska idea wyksztacenia zakada istotny zwizek ludzkich uwarunkowa naturalnych z ludzkimi uwarunkowaniami kulturowymi, co oznacza, e czowieka da si opisa poprzez analiz kategorii biologicznego rozwoju i kategorii kulturowego ksztatowania. W autorskiej wykadni ludzka natura determinuje ROZWJ struktur wrodzonych czowieka, natomiast ludzka kultura warunkuje KSZTATOWANIE rozwijajcych si struktur wrodzonych czowieka, realizowane w ramach edukacji rodzinnej, szkolnej i uniwersyteckiej. W edukacji naley permanentnie zwaa na dwa splecione wtki mocno si warunkujce: prawidowe rozwijanie si struktur wrodzonych oraz prawidowe ksztatowanie tego, co si rozwija. Od momentu narodzin dziki rodowisku rodzinnemu rozwija si struktura wrodzona jzyka naturalnego, zakodowanego w mzgu. Pojawienie si siatki poj, siatki sdw, siatki wnioskowa jako powiza midzy sdami umoliwia rozwinicia wrodzonego jzyka naturalnego do postaci jzyka etnicznego. Dopiero jzyk umoliwia KSZTATOWANIE UMYSU, co oznacza, e jzyk stanowi bufor wicy mzg z umysem. Od momentu narodzin dziecka ksztatowany jest jzyk etniczny, ktry jednoczenie umoliwia ksztatowanie umysu poprzez nabywanie informacji i wiedzy o sobie i rodowisku, ale i poprzez formowanie postaw, zachowa, obyczajw. Ksztacenie to formowanie umysu, wyksztacenie to umys uformowany. Czowiek wyksztacony to czowiek o

10

Filozofia edukacji

uksztatowanym umyle, ktrego wiedza istotowa jest ujta w zdaniach jzyka. Szkoa umoliwia powierzchown lub gbok znajomo jzyka, co jest przekadalne na wiedz pytk lub gbok. Szkolna edukacja jest efektywna wtedy, gdy uwzgldnia rozwj zmysowo-umysowy dziecka. Wpajanie wiedzy o kolorach nie zmieni wzroku daltonisty. W szkole nauczyciel odkrywa w dziecku prawidowo (lub nieprawidowo) funkcjonujcy zmys suchu, zmys smaku, zmys powonienia, zmys wzroku, zmys dotyku. Odkrywa, e dziecko jest agresywne lub spokojne, opanowane lub nerwowe, odwane lub tchrzliwe. Odkrywa jego zainteresowania, zamiowania, gusta, talenty i zdolnoci. Za dziecko odkrywa cechy osobowociowe, bdce konsekwencj rozwinicia struktur wrodzonych w okrelonym rodowisku. Wpajanie szkolnej wiedzy abstrakcyjnej z dowolnego przedmiotu bez wskazania podoa abstrakcji oraz metody dowodzenia lub uzasadnienia abstrakcji jest wiedz pust lub mao efektywn. Rozdzia IV Wykadnia bada w nawizaniu do tez poprzednich rozdziaw wskazuje na moliwe zakresy bada edukacyjnych. Badania naukowe bazuj na filozoficznej metodologii nauk; z niej wyprowadzone s metodologie szczegowe poszczeglnych dyscyplin naukowych. Efektywno bada warunkowana jest odpowiedni kultur logiczn i metodologiczn badacza. W badaniach istotna jest wiedza teoretyczna i dowiadczalna badacza, zwana wiedz towarzyszc. Pedagog (badacz lub doktryner) zazwyczaj korzysta z metodologicznego zaoenia: dane zmysowe stanowi podstaw gromadzenia faktw empirycznych, podatnych na indukcyjn obrbk. Czy jest moliwe to, by badania pedagogiczne byy oparte na metodzie hipotetyczno-dedukcyjnej? Czy da si wskaza na przynajmniej jedno prawo teoretyczne, obowizujce w pedagogice? W monografiach i podrcznikach pedagogicznych przewaa mylenie doktrynalne. Doktryner dziaa wedle schematu: praktyka empiryczne uoglnianie teoria, natomiast badacz wadajcy kultur logiczn i metodologi nauk dziaa wedle schematu: teoria uszczegawianie twierdze teoretycznych w hipotezach empirycznych prba falsyfikacji hipotez w badaniach praktyczne wykorzystanie wynikw w procesie edukacyjnym. Jeeli pedagogika ma by dyscyplin naukow, to musi oczyci si z doktrynalnego mylenia, za pedagog powinien by otwarty na mylenie krytyczne.

BIBLIOGRAFIA

A Ablewicz K.: Hermeneutyczno-fenomenologiczna perspektywa bada w pedagogice. Wyd. UJ Krakw 1994. Adamek M.: Idea transcendentalizmu w Tractatus logico-philosophicus Ludwiga Wittgensteina. Praca magisterska. Uniwersytet lski, Instytut Filozofii, Zakad Filozofii Systematycznej. Katowice 2007. Adamski F.: Rodzina. Wymiar spoeczno-kulturowy. Wyd. UJ. Krakw 2002. Armstrong D.M.: Materialistyczna teoria umysu. Tum. H. Krahelska. PWN Warszawa 1982. Arendt H.: Rozumienie a polityka. Tum. J. Sieradzki. Literatura na wiecie 1985 Nr 6. Arendt H.: Mylenie. Tum. Buczyska-Garewicz. Czytelnik Warszawa 2002. Arystoteles: Etyka nikomachejska. Tum. D. Gromska. Warszawa 1982. Arystoteles: Polityka. Tum. L. Piotrowicz. Warszawa 1953. B Bauman Z.: Dwa szkice o moralnoci ponowoczesnej. Warszawa 1994. Bernardin P.: Machiavel nauczycielem. Manipulacje w szkolnictwie. Reformy czy plan zniszczenia? Tum. P. Kalina. Wyd. Antyk - Marcin Dybowski Warszawa [brak roku wydania]. Bertalanffy L. von: Oglna teoria systemw. PWN Warszawa 1984. Bocheski J.M.: Wspczesne metody mylenia. Tum. S. Judycki. Pozna 1992. Bocheski J.M.: Sens ycia i inne eseje. Wyd. Antyk - Marcin Dybowski Warszawa [brak roku wydania]. Bono E. de: Naucz swoje dziecko myle. Tum. M. Madaliski. Prima Warszawa 1998. Borkowski H.: Moralno i rodzina w okresie przemian. W: Czy potrzebna jest w Polsce zmiana prawa rodzinnego i opiekuczego? Red. B. Czech. Katowice 1997. Brezinka W.: Wychowanie i pedagogika. Tum. J. Kochanowicz. WAM Krakw 2005. Bronk A.: Hermeneutyka. W: Leksykon filozofii Klasycznej. Red. J. Herbut. Lublin 1997. Brzeziska A., Trempaa J.: Wprowadzenie do psychologii rozwoju. W: Psychologia. Podrcznik akademicki. T.1. Red. J. Strelau. GWP Gdask 2007. C Cassirer E.: An essay on Man. New York 1951. Chomsky N.A.: Nowy przyczynek do teorii idei wrodzonych. Tum. U. Nika. W: Lingwistyka a filozofia. Wspczesny spr o filozoficzne zaoenia teorii jzyka. Red. B.

294

Filozofia edukacji

Stanosz. PWN Warszawa 1977. Chomsky N.: Knowledge of Language: Its Elements and Origins. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B. Biological Sciences (295) 1981. Chomsky N.: Zagadnienia teorii skadni. Tum. I. Jakubczak. Wrocaw 1982. Czuang-Dze: Myli wybrane. Tum. J. Wypler. Katowice 1937. D Dominik I., Gardynik A.: Dzieci zatracone. Nesweek 47/2005. 27.11.05. Durkheim E.: Elementarne formy ycia religijnego. Tum. S. Jdrzejewski. W: Problemy socjologii wiedzy. Red. J. Ninik. Warszawa 1985. F Fuller L.L.: Moralno prawa. Tum. S. Amsterdamski. Warszawa 1978. G Gnitecki J.: Zarys metodologii bada w pedagogice empirycznej. WSP Zielona Gra 1993. Gogacz M.: Wok problemu osoby. Warszawa 1974. Gogacz M.: Prof. Leszek Koakowski zaleca agnostycyzm. "Emaus" 1992 Nr 2. Goleman D.: Inteligencja emocjonalna w praktyce. W jaki sposb inteligencja emocjonalna pomaga odnie sukces zawodowy? Tum. A. Jankowski. Pozna [brak roku wydania]. Grny G.: Polowanie na rodzin. Wprost 26.06.2005. Nr 25. Grodziski E.: Monizm a dualizm. Z dziejw refleksji filozoficznej nad myleniem i mow. Ossolineum 1978. H Hamer H.: Klucz do efektywnoci nauczania. Poradnik dla nauczycieli. WEDA Warszawa 1994. Hejnicka-Bezwiska T.: Edukacja - ksztacenie - pedagogika (fenomen pewnego stereotypu), Krakw 1995. Hejnicka-Bezwiska T.: Pedagogika oglna. Warszawa 2008. Herder J.G.: Fragmente ber die neuere deutsche Literatur. In: Herders Werke. Bd 19. Berlin 1768. Humboldt W.: Werke. Bd 7, Berlin 1903-1936. Humboldt W.: Von dem grammatischen Baue der Sprachen. In: Gesammelte Schriften. Bd 6. Berlin 1907. Hume D.: Badania dotyczce zasad moralnoci. Tum. A. Hochfeldowa. Warszawa 1973. J Jdraszewski M.: Rok 1968: na rozdrou prawdy o czowieku. W: Studium rodziny. Red. T. Rzepecki. Pozna 1999. K Kalat J.W.: Biologiczne podstawy psychologii. Tum. M. Binder, A. Jarmocik, M. Kupiecki. PWN Warszawa 2007, s. 5.

Bibliografia

295

Kant I.: Krytyka czystego rozumu. Tum. R. Ingarden. Antyk, Kty 2001. Kainz F.: Vorformen des Denkens. In: Thinking and Speaking. A Sympozium. Ed. F. Kainz. Amsterdam 1954. Katz J.: Mentalizm w lingwistyce. Tum. B. Stanosz: W: Lingwistyka a filozofia. Wspczesny spr o filozoficzne zaoenia teorii jzyka. Red. B. Stanosz. Warszawa 1977. Katz J., Fodor J.: Na co cierpi filozofia jzyka? Tum A. Nowaczyk. W: Lingwistyka a filozofia. Red. B. Stanosz. Warszawa 1977. Kielar-Turska M.: Rozwj czowieka w penym cyklu ycia. W: Psychologia. Podrcznik akademicki. T.1. Red. J. Strelau. GWP Gdask 2007. Koakowski L.: Jeli Boga nie ma. Krakw 1988. Konarzewski K.: Jak uprawia badania owiatowe. Metodologia praktyczna. WSiP Warszawa 2000. Konner M.: The Evolution of Childhood. The University Press. Cambridge 2010. Kopiec H.: Rozumiejcy wgld w wychowanie. Wyd. Nadzieja. Katowice 2000. Korczak J.: Prawo dziecka do szacunku. W: J. Korczak: Pisma wybrane. T. I. Red. A. Lewin. Warszawa 1984. Korczak J.: Momenty wychowawcze. Warszawa 1919. Kosmala J.: Autorytet nauczyciela w teorii i badaniach socjologicznych. WSP Czstochowa 1999. Krpiec M.A.: Czowiek i prawo naturalne. Lublin 1986. Krpiec M.A.: O ludzk polityk! Katowice 1993. Kuderowicz Z.: Nietsche. Warszawa 1990. Kunowski S.: Podstawy wspczesnej pedagogiki. d 1981. Kupisiewicz Cz.: Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny oraz niektre rodki zaradcze. Warszawa 1964. Kwieciski Z.: Socjopatologia edukacji. Olecko 1995. L Lazari-Pawowska L.: Etyka. Pisma wybrane. Red. P.J. Smoczyski. Wrocaw 1992. Legowicz J.: O nauczycielu. Filozofia nauczania i wychowania. Warszawa 1975. Leibniz W.: Unvorgreiflichte Gedanken, betreffend die Ausbung und Verbessrung der deuschen Sprache In: Deutsche Schriften. Bd l. Berlin 1938. Lepalczyk L.: Geneza i rozwj pedagogiki spoecznej. W: Pedagogika spoeczna. Czowiek w zmieniajcym si wiecie. Red. T. Pilch i I Lepalczyk. Warszawa 1995. Lipiec J.: W przestrzeni wartoci. Krakw 1992. Lipiec J.: Wolno i podmiotowo czowieka. Krakw 1997. Lipiec J.: wiat wartoci. Wprowadzenie do aksjologii. Krakw 2001. Lipiec J.: Etyka bada naukowych. W: Podstawy metodologii bada w pedagogice. Red. S. Palka. Gdask 2010. obocki M.: Wychowanie moralne w zarysie. Impuls Krakw 2002. obocki M.: Teoria wychowania w zarysie. Impuls Krakw 2005. obocki M.: Metody i techniki bada pedagogicznych. Impuls Krakw 2007.

296

Filozofia edukacji

ukaszewski W.: Motywacja w najwaniejszych systemach teoretycznych. W: Psychologia. Podrcznik akademicki. Red. J. Strelau. GWP Gdask 2007. M Matczak A.: Testy inteligencji i zdolnoci. W: Psychologia. Podrcznik akademicki. T.1. Red. J. Strelau. GWP Gdask 2007. Mellibruda J.: Ja Ty My. Psychologiczne moliwoci ulepszania kontaktw midzyludzkich. Warszawa 1986. Muszyski H.: Wstp do metodologii pedagogiki. Warszawa 1971. N Najder Z.: Wartoci i oceny. Warszawa 1971. Nalaskowski S.: Humanizm i podmiotowo w wychowaniu. Toru 1996. Nalimow W.: Probabilistyczny model jzyka. Tum. I. Kustrzebka. PWN Warszawa

Nawroczyski B.: Dziea wybrane. T. I, II. Red. A. Maka-Stanikowa. Ossolineum Warszawa 1987. Ncka E., Orzechowski J., Szymura B.: Psychologia poznawcza. PWN Warszawa 2008. Nowak S.: Metodologia bada spoecznych. PWN Warszawa 1985. O Olejniczak M.: O istotowym zwizku midzy wiedz a czynem. Rozwaania krytyczne w oparciu o koncepcje Sokratesa, Maxa Schelera i Karola Wojtyy. Maszynopis pracy magisterskiej. Uniwersytet lski Instytut Filozofii Zakad Filozofii Systematycznej. Katowice 2001. Olejniczak M.: Wpyw wychowania na zdrowie fizyczne, psychiczne i duchowe dziecka. Annales Universitatis Mariae Curie-Skodowska Sectio D Medicina, 2004, Vol. 59, Suppl. 14. Ossowska M.: Wzr obywatela w ustroju demokratycznym. Warszawa 1946. Ossowska M.: Motywy postpowania. Warszawa 1958. P Pasterniak W.: Gbia i pewno. O pedagogice teonomicznej u progu trzeciego tysiclecia. Pozna 1999. Pasterniak W.: Ewolucja i inwolucja aksjologiczna czowieka. Konsekwencje pedagogiczne. Dydaktyka literatury T.XXX. Red. W. Pasternik. Leszno 2010. Pilch T.: Zasady bada pedagogicznych. ak Warszawa 1995. Pilch T., Bauman T.: Zasady bada pedagogicznych. Strategie ilociowe i jakociowe. ak Warszawa 2010. Platon: Sofista. Tum. W. Witwicki. Warszawa 1956. Popper K.R.: Logika odkrycia naukowego. Tum. U. Niklas. PWN Warszawa 1977. Popper K.R., Eccles J.C.: The self and its brain. Springer-Verlag Berlin 1977. Ptawski A.: Personalizm fenomenologiczny: Edith Stein i Karol Wojtya. W: Ptawski A.: Realizm fenomenologii. Husserl Ingarden Stein Wojtya (odczyty i rozprawy). Wyd. Rolewski [brak roku i miejsca wydania].

1976

Bibliografia

297

Q Quine W.: Filozoficzny postp w teorii jzyka. Prze. B. Stanosz. W: Lingwistyka a filozofia. Red. B. Stanosz. Warszawa 1977. R Radliska H.: Pedagogika spoeczna. Wrocaw-Warszawa-Krakw 1961. Rickert R.: Kulturwissenschaft und Naturwissenschaft. Tbingen 1921. Rousseau J.J.: Emil czyli o wychowaniu. T. I. Tum F. Wnorowski. Ossolineum 1955. Russell B.: Mj rozwj filozoficzny. Tum. H. Krahelska, Cz. Znamierowski. PWN Warszawa 1971. S Sapir E.: Language. New York 1921. Sapir E.: Kultura, jzyk, osobowo. Tum. B. Stanosz. Warszawa 1978. Saussure F.: Kurs jzykoznawstwa oglnego . Tum. K. Kasprzyk. Warszawa 1961. Sawicki M.: Dziecko jest osob. Szkice z teorii ksztacenia i wychowania. Warszawa 1995. Scott A.: Schody do umysu. Nowa kontrowersyjna wiedza o wiadomoci. Tum. H. Baraska. WN-T Warszawa 1999. Sk H.: Wypalenie zawodowe - przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa 2000. Scheler M.: O idei czowieka Tum. A. Wgrzecki. W: M. Scheler: Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy. Tum. S. Czerniak i A. Wgrzecki. Warszawa 1987. Scheler M.: Stanowisko czowieka w kosmosie. Tum. A. Wgrzecki. W: M. Scheler: Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy. Tum. S. Czerniak i A. Wgrzecki. Warszawa 1987. Scheler M.: Teoria wiatopogldw, socjologia i ksztatowanie wiatopogldu. Tum. S. Czerniak. W: M. Scheler: Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy. Warszawa 1987. Schoenebeck H.: Antypedagogika w dialogu. Wprowadzenie w rozmylania antypedagogiczne. Prze. D. Sztobyn, Krakw 1994. Scott A.: Schody do umysu. Nowa kontrowersyjna wiedza o wiadomoci. Tum. H. Baraska. WNT Warszawa 1999. Sosnowski T.: Psychofizjologia. W: Psychologia. Podrcznik akademicki. T.1. Red. J. Strelau. GWP Gdask 2007. Sonicki K.: Teoria rodkw wychowania. Warszawa 1973. Strewski W.: W krgu wartoci. Krakw 1992. Strewski W.: O stawaniu si czowiekiem [kilka myli niedokoczonych]. W: Czowiek, wychowanie, kultura. Wybr tekstw. Red. F. Adamski. Krakw 1993. Strewski W.: Istnienie i sens. Krakw 1994. Strewski W.: Maa fenomenologia autorytetu. Ethos Nr 37 1997. Strzako J., Henneberg M., Piontek J.: Populacje ludzkie jako systemy biologiczne. PWN Warszawa 1980. Strzeszewski Cz.: Prawo naturalne jako podstawa etyki spoecznej. "Roczniki Filozoficzne KUL" 1971, nr 2.

298

Filozofia edukacji

Suchodolski B.: Wychowanie mimo wszystko. Warszawa 1990. Swieawski S.: wity Tomasz na nowo odczytany. Wykady w Laskach. Krakw 1983. Szczepaski J.: Refleksje nad owiat. Warszawa 1973. Szotysek A.E.: Jzyk a przestrze kulturowa. Wyd. Uniwersytetu lskiego. Katowice 1985. Szotysek A.E.: Metafizyczno jzyka. Wyd. Uniwersytetu lskiego. Katowice 1992. Szotysek A.E.: Metafizyka Jedni. Wyd. Fundacja dla Wspierania Humanistyki. Katowice 1994. Szotysek A.E.: Wok henologii jzyka. "Folia Philosophica". T. 12. Katowice 1994. Szotysek A.E.: Elementy metafizyki absolutu Benedykta Bornsteina. W: Tradycja i postp. Studia z historii filozofii. Red. B. Andrzejewski. UAM Pozna 1997. Szotysek A.E.: Filozofia wychowania. Wyd. A. Marszaek. Toru 1998. Szotysek A.E.: Personalistyczna filozofia wychowania jako fundament edukacji narodowej. Universitas. Magazyn edukacyjny i publicystyczny Uniwersytetu Jagielloskiego. Krakw, Nr 21, 1998. Szotysek A.E.: Filozoficzne podstawy programu wychowania. Memoria w sprawie edukacji narodowej. Wyd. Esse Katowice 1999. Szotysek A.E.: Filozoficzne podstawy programu: Wychowanie do ycia w rodzinie. Wyd. Esse Katowice 2000. Szotysek A.E.: Teleologia wychowania chrzecijaskiego wedug w. Jana Bosko, w: Ksidz Bosko i jego system wychowawczy. Pokosie konferencji zorganizowanej przez Salezjaski Instytut Wychowania Chrzecijaskiego w Warszawie z okazji 100lecia obecnoci i pracy Salezjanw w Polsce, Wyd. Salezjaskie, Warszawa 2000. Szotysek A.S.: W stron szkoy wychowujcej. Dydaktyka literatury T. XXI. Zielona Gra 2001. Szotysek A.E.: Teoria wychowania do ycia w rodzinie. Forum Nauczycieli WOM Katowice, 4(7)/2002. Szotysek A.E.: Filozofia pedagogiki. Podstawy edukacji: teoria metodyka praktyka. Katowice 2003. Szotysek A.E.: Szkoa wobec problemu nauczania i wychowania. Dydaktyka Literatury T.XXIV. Wyd. Nauk. Pol. Tow. Pedagog. w Poznaniu. Zielona Gra 2004. Szotysek A.E.: Diagnoza kryzysu kultury i edukacji. Dydaktyka Literatury T.XXV. Wyd. Nauk. Pol. Tow. Pedagog. w Poznaniu. Zielona Gra 2005. Szotysek A.E.: O kompetencjach nauczyciela. Dydaktyka Literatury T.XXVI. Wyd. Nauk. Pol. Tow. Pedagog. w Poznaniu. Leszno 2006. Szotysek A.E.: Nietzscheaski problem moralnoci. Red. R. Kozowski, K.M. Cerm. WN UAM Pozna 206. Szotysek A.E.: Aksjologia w procesie wychowania. W: O humanizacji pracy zawodowej nauczyciela. Red. E. Kobylecka. Wyd. Nauk. Pol. Tow. Pedagog. w Poznaniu. Pozna 2007. Szotysek A.E.: Agresja w szkole. Forum Nauczycieli WOM Katowice 1(24) 2007.

Bibliografia

299

Szotysek A.E.: Warto i norma w procesie wychowania. Dydaktyka literatury, T. XXVII, Wyd. Polskiego Tow. Pedagogicznego w Poznaniu. Leszno 2007. Szotysek A.E.: Prba rekonstrukcji teorii wychowania chrzecijaskiego w. Jana Bosko. Materiay konferencji pn. Zagadnienia spoeczno-owiatowe w Dekanacie Mysowickim. Historia i wspczesno. Wyd. Grnolskiej Wyszej Szkoy Pedagogicznej, Mysowice 2008. Szotysek A.E.: Rozwizywanie problemw edukacyjnych. Dydaktyka Literatury T.XXVIII. Wyd. Nauk. Pol. Tow. Pedagog. w Poznaniu. Leszno 2008. Szotysek A.E..: Zasady wspdziaania szkoy z rodzicami w zakresie profilaktyki zachowa spoecznie nieakceptowanych. Forum Nauczycieli 1/32 Katowice 2009. Szotysek A.E..: Liberalny a chrzecijaski system kulturowo-edukacyjny. Dydaktyka Literatury T.XXIX. Leszno 2009. Szotysek A.S.: Filozofia wychowania moralnego. Impuls Krakw 2009. Szotysek A.E.: Postmodernistyczna dekompozycja zdrowego rozsdku. Dydaktyka Literatury. T. XXX. Leszno 2010. Szotysek A.S.: O etyce nauczycielstwa. Ruch Pedagogiczny Nr 1-2 Rok LXXXI Warszawa 2010. Szotysek A.E.: Postmodernistyczna dekompozycja zdrowego rozsdku w edukacji (cz I). Nauczyciel i Szkoa Nr 3(48) Mysowice 2010. Szotysek A.E.: Postmodernistyczna dekompozycja zdrowego rozsdku w edukacji (cz II). Nauczyciel i Szkoa Nr 1(49) Mysowice 2011. Szotysek A.E.: O etyce nauczyciela. Nauczyciel i Szkoa Nr 1-2(46-47) Mysowice 2011. Szotysek A.E.: Rozwizywanie problemw edukacyjnych (cz I). Nauczyciel i Szkoa Nr 2(50) Mysowice 2011. Szotysek A.E.: Filozofia mylenia. Ontologiczne, logiczne i metodologiczne determinanty mylenia. Impuls Krakw 2011. Szotysek A.E.: O autorytecie nauczyciela. Dydaktyka literatury i konteksty Tom XXXI ary 2011. Sztumski J.: Wstp do metod i technik bada spoecznych. lsk Katowice 2005. Szuman S.: Zagadnienie charakteru czowieka a higiena psychiczna. Biblioteczka odbitkowa Zdrowia psychicznego Nr 2. Pastwowy Instytut Higieny Psychicznej. Warszawa 1947. Symotiuk S.: Mitologizacja wychowania. W: Wychowanie. Pojcia procesy konteksty. Red. M. Dudzikowa, M. Czerpaniak-Walczk. Gdaskie Wydawnictwo Pedagogiczne Gdask 2007. liwerski B.: Wspczesne teorie i nurty wychowania. Krakw 2001. T Theiss W.: Radliska. Warszawa 1984. Tokarczyk R.: Prawa wierne naturze. Krytyka doktryny Lona Luvois Fullera. Lublin 1980. Trier J.: Der deutsche Wortschatz im Sinnbezirk des Verstandes. Bd 1. Heidelberg 1931.

300

Filozofia edukacji

W Wartburg W.: Einfhrung in die Probleme und Methoden der Sprach-wissenschaft. Leipzig 1945. Watson J.D.: Biologia molekularna genu PWN Warszawa 1975; J.D. Watson: DNA pasj mojego ycia. Amber Warszawa 2001. Watson J.D., A. Berty: DNA - tajemnica ycia. Warszawa 2005.Weinschenk R.: Podstawy pedagogiki Ksidza Bosko, tum. ks. J. Jurczyski SDB. Warszawa 1996. Weinschenk R.: Podstawy pedagogiki Ksidza Bosko. Tum. ks. J. Jurczyski SDB. Warszawa 1996. Weinsberg A.: Jzykoznawstwo oglne. Warszawa 1983. Wielgus S.: O odrodzeniu wychowania. Dydaktyka literatury T. XXI. Red. W. Pasterniak. Zielona Gra 2001. Wickowska U.: Jak uchroni si przed wypaleniem zawodowym? Forum nauczycieli N 3-4 2001. Whorf B.L.: Jzyk, myl i rzeczywisto. Tum. T. Howka. Warszawa 1982. Witkowski L.: Edukacja wobec sporw o (po)nowoczesno. Instytut Bada Edukacyjnych. Warszawa 1998. Wittgenstein L.: Tractatus logico-philosohpicus. Tum. B. Wolniewicz. Warszawa 1970. Wittgenstein L.: Dociekania filozoficzne. Tum. B. Wolniewicz. Warszawa 2004. Wojtya K.: Ocena moliwoci zbudowania etyki chrzecijaskiej przy zaoeniach systemu Maxa Schelera. W: Zagadnienie podmiotu moralnoci. Red. T. Stycze, Lublin 1991. Wojtya K.: Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne. KUL Lublin 1994. Wolniewicz B.: Ontologia sytuacji. PWN Warszawa 1985. Wooszyn S.: Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku. Prba encyklopedycznego zarysu. Warszawa 1993. Woroniecki J.: Katolicka etyka wychowawcza. T. I, KUL Lublin 1986. Woroniecki J. OP: Wychowanie czowieka. Pisma wybrane. Red. W.K. Szymaski OP, J. Koataj. Krakw 1961. Z Ziembiski Z.: O pojmowaniu pozytywizmu oraz prawa natury. Pozna 1993. Ziff P.: Jzyki naturalne i formalne. Tum. A. Nowaczyk. W: Jzyk w wietle nauki. Warszawa 1980. Zimbardo P.G., Johnson R.L., McCann V.: Psychologia. T.1-4. Tum. M. Guzowska-Dabrowska, E. Czerniawska, A. Gruszka. PWN Warszawa 2010. Znaniecki F.: Socjologia wychowania. T.I: Wychowujce spoeczestwo. Warszawa 1987.