NICOMEDES

ASTOR DAZ
C a r l o s A d r a n G o s

A N O S A M E M O R I A

NICOMEDES

PASTOR D A Z
Carlos Adran Gos

XUNTA DE GALICIA

CONSELLEIRO DE CULTURA, COMUNICACIN SOCIAL E TURISMO Jess Prez Vrela DIRECTOR XERAL DE PROMOCIN CULTURAL Homero Jos M'1 Prez Quintana SUBDIRECTOR XERAL DE PROMOCIN CULTURAL E DO LIBRO E BIBLIOTECAS Xavier Senii Fernndez XUNTA DE GALICIA do texto: Carlos Adran Gos EDITA: Xunta de Galicia Consellera de Cultura, Comunicacin Social e Turismo Direccin Xeral de Promocin Cultural DESEO: Eloy Lozano Publicidad PMPRIME: Artes Grficas Litonor I.S.B.N.: 84-453-2230-3 Depsito Legal: C-2011-1998

NDICE

Presentacin Biografa Nacemento e primeiros anos No Colexio Insigne O sentimento patritico Primeiro amor En Mondoedo Na Universidade de Santiago En Madrid Xornalista e funcionario Na poltica Annus horribilis As eleccins, ministro, acadmico, rector Diplomtico De volta en Madrid. Outra vez ministro A morte A sa doenza Datas para unha vida

5 7 7 10 12 14 15 17 24 28 32 39 41 45 48 49 51 53

97

A sa obra A - Obra potica B - lbum literario C - Biografas D - Escritos polticos E - Discursos parlamentarios F - Discursos acadmicos G - Novelas H - Caderno ntimo I - Cartas Bibliografa

69 69 72 72 73 74 74 75 75 76 79

98

Nicomedes Pastor Daz, precursor do Rexurdimento e iniciador do Romanticismo, foi un dos galegos mis ilustres e mesmo tempo esquecidos do pasado sculo. Rexeitado polos seus vecinos e contrincantes polticos en Galicia, foi acollido en trra allea con agarimo. Amigo do amigo, de palabra fcil e precisa, creador de fermosas imaxes, portador de grandes valores humanos, defensor das sas crenzas anda en momentos difciles, rexeitou a folgazanera, a adulacin e a mentira. Traballador, intelixente e consecuente coas sas ideas, participou activamente na vida poltica e cultural do seu tempo. A sa sensibilidade de poeta fxolle sufrir moito mis c artrose que acabou coa sa vida. Ningun coma el defendeu os intereses de Galicia na Corte. Sirva este libro de mnima homenaxe a un home honesto que tivo sempre a gala a sa condicin de galego.
JESS PREZ VRELA Conselleiro de Cultura, Comunicacin Social e Turismo

BIOGRAFA
Nacemento e primeiros anos Haba ano e medio que a francesada, mandada polo xeneral Mathieu, estragara Viveiro, cando o escusador de don Juan Maseda Zaragoza o 2 de agosto de 1910 casou novo funcionario do Cuerpo Administrativo de la Armada, don Antonio Daz Insua, coa viveiresa Mara Lpez Corbelle. O casamento celebrouse na igrexa parroquial de Santiago de Viveiro que estaba na banda sur da praza. Unha das testemuas foi o prroco don Vicente Fernndez Vizoso. Os Corbelle eran e anda son xente de Covas, dos Basilios, que lembran a sa parentela co poeta. Dica Geri.no Nez que o matrimonio viviu moitos anos na casa nmero 6 da ra Quiroga. Nos baixos da casa don Antonio Daz tina un caf, con mesa de billar na primeira planta, do que era conserxe un barbeiro

chamado Melchor que atenda os clientes e mantia raia s rapaces que entrenaban a facer carambolas a tres bandas. Non rematara a la de mel don Antonio cando o 20 do outono se enrolou na Milicia Honrada de Vivero que mandaba o Capitn don Benito de la Rosa, oficial do Regimiento Provincia Sv i L ^ V ^ ^ e Mondoedo. En novembro, o da 2, a ra de Viveiro encheuse de afogados. Foron a piques contra os Castelos da praia de Covas a fragata Magdalena, o bergantn Palomo e mis barcos da Armada que chegaran de arribada. Centos de mortos, que se recolleron con carros de bois, encheron as praias da ra. Os que puiCasa onde nacen Pastor Daz. deron enterrro-

nos na rea nunha turada comn, onde lies puxeron unha cruz, os demais queimronos. Viveiro estivo de loito unha chea de tempo. O 15 de setembro do ano seguinte, 1811, o novo matrimonio tina o primeiro filio, que se apuraron a bautizar. Seguindo o costume da vila, puxronlle o nome do santo do

Berce do poeta.

da, Nicomedes, e Pastor pola sa madrina, que se chamaba Pastora. Foi padrino o seu av don Antonio Lpez Corbelle. O 19 de marzo de 1812 os representantes da Espaa verdadeira aprobaron en Cdiz a primeira Constitucin berro de "Viva la Pepa". A infancia de Nicomedes Pastor foi alumeada polos acontecementos polticos que se viviron naquel tempo. Cando tina dous anos, 1813, artellouse en Viveiro o

"

primeiro Concello Constitucional presidido por don Ramn Vicente Treiles y Cora e naceu sa irm Carlota o 16 de novembro, segunda filia do matrimonio que chegara a ter ata dez. Os padrinos de Carlota foron don Luis Ponte y Martnez, crego de Benquerencia, e Mara Pernas. ano seguinte -o 4 de abril de 1814- chegou a Gerona Fernando VII, o rei que endexamais Espaa mereceu, que impuxo unha poltica absolutista derrogando a Constitucin -Manifiesto de Valencia do 4 de maio- que con tanto esforz fora aprobada en Cdiz polo pobo espaol, que o defendeu ata a morte. O 13 de maio de 1817 bautizaron a sa irm Petra da que foron padrinos os avs maternos, don Antonio Lpez Corbelle e dona Nicolasa Fernndez. No Colegio Insigne Con sete anos cumpridos, Nicomedes Pastor ingresou no Colegio Insigne de la Natividad de Nuestra Seora, centro docente fundado no sculo XVI en Viveiro por dona Mara Sarmiento Osorio y Ribadeneira, do que era rector o famoso crego don Jos Lpez Pantoja, gran humanista e severo educador. Comezou a cursar os tres anos de gramtica o da de San Lucas, 18 de outono do ano 1818, e parece que amosou aplicacin e proveito.
10

as vacacins de vern de 1819 naceulle outra irm, Mara del Carmen, o 14 de xullo; foron padrinos don Manuel Veiga e dona Josefa Corbelle y Senra, tos da nena. Estes anos que pasou no Colexio foron moi importantes na vida de Pastor Daz. Neles iniciouse como gramtico, latinista, e polemista, ademis de recibir unha axeitada educacin cristi. Dende pequeos acostumbanos non s a exercitar a memoria, senn tamn a recitar, exponer, argir e contradicir ou refutar nos solemnes actos acadmicos que se celebraban no Colexio longo do curso. A base destes estudios era o latn no que chegaban a conseguir un gran dominio da construccin e do vocabulario. A boa formacin gramatical e humanstica non esqueca a relixiosa e a patritica. Foi no Colegio Insigne onde acadou os hbitos de vida cristi estilo daquel tempo. Al os alumnos frecuentaban os sacramentos, a lectura espiritual e tdolos das rezaban o "Oficio Parvo de Nuestra Seora", devocin que practicou de por vida. Esta formacin relixiosa non se limitaba s prcticas litrxicas; tina un fondo contido moral no que se coidaban moito de frmalos. Era unha prolongacin do que se viva na casa e na ra. Tamn se lies iniciaba no sentimento patritico. Non en balde o Colexio sufriu en febreiro de 1809 as consecuencias da toma de Viveiro polos franceses que

11

atacaron pola ponte e encheron de morte e sangue a vila. Xunto Colexio o 18 de febreiro de 1809 Antonio Bas defendeu a vila ata morrer. As linguas que se falaban en Viveiro eran o galego e o casteln. A linguaxe coloquial nos medios marieiros, labregos e do pobo en xeral era o galego. A clase media, os funcionarios, a igrexa e a xente que se coidaba culta, falaba o casteln. Nicomedes falaba na casa o casteln; na ra e eos compaeiros do Colexio, o galego. A preparacin gramatical e lingstica que logrou no Colexio facilitoulle as ferramentas da palabra. Axia avicou nel a sensibilidade artstica, o xenio potico. Como bo alumno que foi aprendeu a preceptiva literaria, que manexara con gran xeito e arte toda a sa vida.

O sentimiento patritico A sa formacin cristi, gramatical e humanstica foina completando co sentimento patritico que viviu na casa, no Colexio e na ra. Dous anos antes de nacer Nicomedes, como temos dito, Viveiro foi tomado polos franceses. O rector do Colexio, ante a ameaza de invasin, ordenou que os colexias abandonasen o edificio e se agachasen as casas da vila. No mencer do 18 de febreiro de 1809 un batalln de

12

franceses, procedentes de Ferrol, mandados polo tenente coronel M. Freni, apareceu na outra banda da ponte coa intencin de crzala. Antonio Bas, licenciado da Marina polas feridas de combate do Cabo San Vicente, tsico e con quentura, ergueuse do leito e encaramouse castelo da ponte. Aferrado a un can e con xenio mantivo a raia s gabachos. Pola porta de Santa Ana os xenerais Mathieu e Bardel, que vian de Mondoedo, lograron entrar non sen antes sufrir moitas baixas. Mais Antonio Bas viuse entre dous lumes; chantou o can e fuxiu fronte a Santo Alvites defendendo s vecinos que buscaban acadar a altura para se agachar. Morreu fronte inimigo disparando para protexelos na fuga. Este hroe viveirense fot gabado polo pobo. No Colexio, que quedou estragado como consecuencia da batalla, poano como exemplo e coidaban espertar nos picaros a honra do servicio Patria e a defensa dos ideis de liberdade e independencia, Viveiro alentou uns anos de esperanza no Trienio Liberal, cando o neno Nicomedes no Colexio anda faca concordancias, conxugaba verbos latinos e recitaba ringleiras de pretritos e supinos. Fernando VII o 9 de marzo de 1820 xurou a Constitucin de 1812 en Madrid. O 20 de marzo xuntouse na Casa Consistorial de Viveiro a Corporacin Municipal para xurar e logo proclama-la Constitucin. Foi un acto solemne no que participou o pobo e aquel da houbo festa na vila.

13

Os actos oficiis eos que se celebrou en Viveiro o restablecemento da Constitucin, nos que os rexedores se despediron do pobo con emotivos discursos, os novos concelleiros fixeron a xura, e proclamouse na praza a Constitucin, quedaron gravados no mis fondo da alma de Nicomedes. Endexamais os esqueceu, Este sentimento de liberdade e orde que ollou no pobo e no que foi motivado no Colexio, abrallouno de tal xeito que chegou a verter nunhas sinxelas coplas de xuventude as sas patriticas e ferventes emocins. Mgoa que estas coplas se perdesen.

Primeiro amor Debeu ser neste ano de 1820 no que, segundo a tradicin, pola Semana Santa, nunha igrexa viu unha picara da que se namorou. Chao Espina e don Jess Noya din que era de Galdo, e don Modesto Prez Rodrguez chegou a sabe-lo seu nome. Cando Nicomedes Pastor estudiaba en Mondoedo, pola seora Ramona, mandadeira que serva o correo para cregos e seminaristas certos das do mes entre Viveiro e Mondoedo por atallos e caminos de p, soubo que o seu amor estaba doente.

14

Este precoz namoramento rematara dun xeito trxico. A picara monera cedo. Non a esqueceu. O poeta quedou vencellado sa lembranza. Foi o primeiro amor, non o nico. Os comentaristas da sa obra queren ver en Lina, protagonista da novela De Villahermosa a la China, a encarnacin dse amor. Din que este amor foi a sa eterna musa; tamn Eulalia lie inspirou Cita. Habera mis amores na sa vida.

En Mondoedo Rematou os estudios do Colexio polo San Xon de 1821. Nese vern houbo unha gran ledicia na casa; naceulle o seu irmn. Foi o 22 de agosto, por eso lie puxeron, Felipe Benicio, o santo do da. Nicomedes foi o seu padrino. No plan de estudios vixente na poca, para poder chegar Universidade, haba que cursar Filosofa. En Viveiro rematara xa a Gramtica. S en Mondoedo poda seguir Artes, que as lie chamaban, o que non obrigaba a segui-la carreira de crego. Mondoedo foi unha etapa seeira na sa vida: era poeta, a primeira vez que saa da casa, tina dez anos, estaba namorado... Polas San Lucas, Nicomedes entrou no Seminario de Mondoedo. Axia actuou as actividades do cen-

15

tro. O 29 de novembro xa participou nun acto acadmico xunto seu compaeiro, Xon Vidal, argndo contra os asertos aritmticos que defenda Xon Pieiro. No segundo ano de Filosofa, curso 1822-1823, non se fixeron Academias; parece que non eran tempos axeitados. Non por eso deixou Nicomedes de componer os seus poemas; derramar nos versos as sas emocins apaxionadas. No curso 1823-1824 quedou en Viveiro polos acontecementos polticos daquel ano no que se derrogou a Constitucin e se voltou a imponer un sistema onminioso s espaois. Por primeira vez na sa curta vida viu ameazados os estudios por mor da poltica. Do mesmo xeito que se gabou con coplas no ano 1820 cando se repuxo a Constitucin, chorou esta vez nunha elexa o penoso acontecemento. Cursou terceiro de filosofa no ano escolar 1824-1825; por mritos propios nomerono fiscal das Academias e actuou os das 16 de xaneiro, 13 de marzo, 17 de abril, 16 de maio e 12 de xuo. Mondoedo foi para Pastor Daz algo mis que un trmite; chegoulle moi dentro.

16

Na Universidad^ de Santiago En malos tempos chegou Nicomedes a Santiago que daquela comezaba a decaer politicamente. Dende o Trienio Liberal en que perder a capitalidade da provincia (Decreto de 27 de xaneiro 1822), Santiago a pouco a pouco perdendo prestixio, anque en 1824 tivera a recompensa de recibir a sede da Capitana Xeral de Galicia tan s por nove anos. Sera un castigo polo seu vencellamento co absolutismo? A un Santiago achicado e sen ilusins, cunha universidade ameazada de peche polas reformas polticas que se avecinaban, chega o noso Nicomedes Pastor con ganas de traballar a reo. Aquel decaemento moral que viva Santiago era contaxioso e tivo que influir no xove poeta que traa a maleta chea de ilusins e esperanzas. Daquela os profesores da universidade, amis de amosar boa conducta poltica, moral e relixiosa, titelaban s alumnos. Por outra banda, os estudiantes tian, entre outras, a obriga de asistir s clases, tratar con respecto s mestres e recollerse a unha hora prudente, anque non sempre isto se cumprise. Haba dous tipos de estudiantes: colexiais e manteistas. Os colexiais residan nalgn dos colexios (San Xerome, Fonseca, San Clemente), os manteistas en fondas ou pousadas. remata-lo curso, cada alumno, para

17

se poder examinar, tina que presenta-la cdula de boa conducta expedida polo rector. Tdolos exames eran oris e facanse ante un tribunal. As probas de grao tian un tratamento especial. Non sabemos onde residiu nestes primeiros anos como manteista, quizis nunha pousada sinxela para estudiantes. Non lie sobraban os cartos filio dun humilde funcionario e pai de familia numerosa. Por eso o 29 de maio de 1826 solicitou beca no Colexio de Fonseca; non lia deron. En Santiago ser colexial de Fonseca era unha honra e Nicomedes sabao ben. Os libros de texto e os apuntes que o profesor dictaba na clase eran ferramentas de traballo; as libretas e cuartillas onde el escriba poemas, o seu confesonario. Nicomedes matriculouse en primeiro ano de Institucins Civs no curso 1825-1826 e o 29 de maio solicitou cdula de boa conducta para se poder examinar. Cando estaba de vacacins de vern, o 6 de xullo, naceulle outra irm, Mara del Pilar, da que foron padrinos el e sa irm Petra. No curso 1826-1827 fixo o segundo ano da carreira. No 1827, escribiu o poema "El amor sin objeto". De certo que en Santiago compuxo moitos. poemas, mis dos que chegaron ata nos. Foi esta unha das pocas mis fecundas do poeta. 1827 foi un ano triste na sa casa; o 3 de xullo morreu sa irma e afiliada Mara del Pilar, e o 21 de
18

setembro, sa ta e madrina, dona Pastora Corbelle de Senra. No ano acadmico de 1827-28 cursou terceiro de Institucins Civs e deulle clase o doutor don Fernando Rosende y Cancela. Foi en 11 de maio de 1828, cursando terceiro, cando escribiu "A Alborada" e quizis por estas datas a "gloga de Belmiro e Benigno", mbalas das en galego, lingua moi comprometida para un poeta principiante. Nicomedes Pastor Daz, en dicir de Xess Alonso Montero e de Francisco Fernndez del Riego, foi pioneiro dos escritores do Rexurdimento. Escribiu en galego, cando ningun o faca, cando era comprometido e difcil intntalo. Formaron tribunal o 9 de xuo de 1828 o catedrtico Rosende, don Rodrigo Quiroga e don Jos Parga para facerlle a proba do grao de Bacharel, que aprobou. No outono dse ano comezou o cuarto curso de leis. O 11 de decembro corrtpuxo "Mi color"; e o 7 de xaneiro de 1829, "Al Silencio". Neste curso asinoulle (12 de xuo) o certificado de boa coducta o Dr. don Manuel del Ro Mondragn, Secretario do Tribunal de Censura. Debeu ser por estas datas cando lie morreu un irmn s poucos das de nacer. O 26 de xuo escribiu dous poemas mergullado nun terrible sentimento "En la muerte de un hermano nio" e "A la muerte". En pleno vern, o 21 de agosto, data "La Inmortalidad".

19

O 18 de outono iniciou o quinto ano da carreira no que cursou Sagrada Teologa, Digesto Romano Hispano e foi Academia de Oratoria. O profesor de Sagrada Teologa era o franciscano frei Antonio Sola, que tamn fora catedrtico de Psicologa, Lgica y tica do Instituto santiagus; pero, segundo don Paulino Pedret Casado, aquel ano estudiou relixin co sustituto. Don Rodrigo Quiroga de Porras explicoulle Digesto Romano Hispano e don Vicente Rey Oratoria. Rematou o curso con aprobado o 18 de xuo. Naceulle outra irm o 13 de decembro que lie puxeron Mara del Pilar, como a que morrera, e foron padrinos Felipe e Petra. Xa eran seis irmns vivos. E neste curso cando pide por instancia Concello de Viveiro que lie certifiquen a sa situacin econmica, xa que Bacharel en Leis, seu pai adminsitrador de correos que non pode manter a muller nin os seis fulos co sold e, sen axuda, ten que deixa-la carreira. Un amigo da familia axudouno para que lie desen unha beca no Colexio de Fonseca valndose da sa influencia co rector don Carlos Ramn Fort. Tdalas becas estaban dadas e as Constitucins do Colexio non permitan outra mellora. Tan s lie quedou o recurso de admitilo como "fmulo" (criado) xa que estaba no nimo de todos axudalo, pois era coecido e querido dos estudiantes. Como fmulo ingresou en Fonseca o primeiro de abril de 1830.

20

Non esquecera Nicomedes este favor do seor Fort. Anos mis tarde, recen nomeado ministro de instruccin pblica, nomearao catedrtico, sendo redactor de La Gaceta de Oate, anda que era carlista. Foi por este tempo cando lie empezaron as doenzas. Seica era unha miga taciturno, depresivo, delicado, moi sensible e de tez plida. O clima de Santiago non lie prestaba e o pobre sufra. O sexto ano comezouno no outono de 1830, un curso accidentado. Foi neste ano cando compuxo o seu fermoso Retrato do poeta. poema "La Inocencia". Di don Paulino Pedret Casado que Nicomedes dende o primeiro de marzo trinta de agosto de 1831 asistiu s pasantas de Cnones que daba o doutor don Cayetano Fernndez Lloreda. Nesta pasanta certificaranlle que acudiu con puntalidade e proveito. No Colexio de Fonseca, amis de cumprir como estudiante, tina a obriga de facer certos servicios para a comunidade. Foi en Fonseca, na fecunda soidade, onde escribiu fermosas composicins a carn daqueles claustros.

21

O comisario xeral da cruzada, don Manuel Fernndez Vrela, que viva en Madrid e de estudiante fora colexial, cada vez que via a Santiago pasaba polo Colexio de Fonseca. Nunha destas visitas quixo presenciar un exercicio de improvisacin dos moitos que facan os colexiais mis sobresantes. Desta volta entre outros estaba Pastor Daz. Para que a improvisacin fora mis intrigante meteron os temas en sobres pechados para ver as a arte de cada qun. Pastor Daz, atopou o papel en blanco. Non calou, non. Afrontou a situacin dun xeito orixinal. - "Este sobre contiene un pliego en blanco y sin forma, es decir, nada y sobre la nada parece que se impone el silencio. Sin embargo sobre la nada se puede decir mucho. Dios hizo el mundo de la nada..." E seguiu desenvolvendo conceptos sobre a nada, pronunciando unha estupenda conferencia, que o comisario Vrela non esqueceu e, sen ser profeta, adiviou nel un grande e famoso orador. O stimo curso 1831-32 xa non o puido comezar, estaba pechada a universidade, anque seguiu no colexio ata primeiros de xaneiro de 1832. Era esta a segunda vez que a poltica interfera na sa vida acadmica; a primeira fora en Mondoedo, haba nove anos. O da de San Marto de 1831 naceulle outra irm, Avelina, da que foron padrinos Felipe e Carme, seus irmns.
22

Segundo don Armando Cratelo Valledor, Nicomedes Pastor Daz en Santiago sentiu, amou e padeceu. Sentiu como poeta e fixo o seu traballo de mocidade. Como estudiante aproveitou o tempo e formouse para o foro. E padeceu. Como rapaz derramou amor, mocidade e ilusins. En Santiago chorou esas bgoas garimosas, das que un home non se ten por que avergonzar, pois saen do mis fondo dos sentimentos. Dende haba tempo estbanse a reforma-Ios estudios universitarios. O que logo sera o seu amigo e contertulio Manuel Jos Quintana, as Cortes de Cdiz en 1813, presentara un informe no que amosara as grandes lias dunha reforma educativa baseada no modelo napolenico. Nela contemplaba a creacin dunha universidade central en Madrid adicada investigacin e ciencia pura. Co Trienio Liberal voltou xurdi-la idea. No ano 1821 trasladouse a universidade de Alcal de Henares a Madrid con ese espirito. Coa desfeita constitucional de 1823 tornou a Alcal de Henares e o ministro Calomarde en 1824 artellou un plan de centralizacin no que afogou todo intento de autonoma universitaria. Neste amao pecharanse a maiora das universidades espaolas, entre elas a de Santiago, deixando aberta a de Madrid. Decidido a remata-los estudios pediu os certificados correspondentes en Santiago para se trasladar universidade da Corte. Dronllos.

23

Se chorando chegou a Santiago, chorando sau de Santiago, levando no peto as bgoas feitas poemas; anacos quentes dunha vida apaixoada. Anos despois, ala polo 1846, voltaria cidade do Apostlo a lembrar tempos de mocidade.

En Madrid Sau de Viveiro cara a Madrid co maragato Prez no mes de agosto de 1832. O 2 de septembro chegou a Valladolid, onde escribiu a sa nai contndolle as novas do camino, o bo tempo que faca en Castela e que chegara a Madrid o da 4 medioda. Dende logo era unha ledcia poder gozar daquel clima seco e soleado, tan bo para a sa sade. Madrid foi para Nicomedes un caixn de novas. A cidade era moi pequea; tina pouco mis de douscentos mil habitantes e varranse as ras os martes e venres. Vivase mal, anda os mis ricos. Debeulle prestar tanto o clima como a cidade. Anque o Madrid que chegou Nicomedes tina mis de provinciano que de cosmopolita, non deixaba de se-la corte de Espaa onde se atopaban as mellores seseiras que quedaran no pas despois da ltima desfeita poltica. Esto era un reto para quen quera facer carreira. Comezou o curso na Universidade, estudiou a reo e procurou remtalo coa maior brillantez.
24

No mes de febreiro ten novas da sa casa; nacralle outra irm, Mara Eugenia, e apadrirona o crego de Benquerencia, don Luis Ponte, e a irm da bautizada, Carlota. En Madrid tivo tempo e oportunidade para todo: estudiar, cultiva-la sa vocacin potica, participar as tertulias literarias, ter conta das novas polticas, desenvolver sa inquedanza intelectual, abri-lo seu pequeo mundo de amistades... Precisou de quen o meter nestes vieiros. Os seus valedores foron don Manuel Fernndez Vrela, comisario xeral de cruzada, o poeta e poltico don Manuel Jos Quintana e o brigadier don Manuel Latre. Don Manuel Fernndez Vrela, protector de artes e artistas, padrino dos colexiais de Fonseca que chegaban a Madrid e referencia obrigada de todo galego que via corte en procura dalgunha comenencia. Era amigo do msico Rossini que lie adicau unha misa, Foi o comisario Fernndez Vrela quen costeou a estatua de Cervantes que est na praza das Cortes en Madrid e o sartego do bispo Quintana na catedral de Ourense, axudou desecacin da lagoa de Antela e pagou becas a artistas galegos como Noya, Andrade e Lareu. Tina a gala ser o primeiro que adiviou no viveirense un famoso poeta e orador. Xa o coeca de Santaigo, cando era colexial. Don Manuel Jos Quintana, que tina unha tertulia literaria, louvou sempre a musa de Pastor Daz, aco-

25

lleuno na sa compaa e favoreceuno. Al o noso picaro -tina vinten anos- coecera a xuventude literaria daquel tempo que chegara a encher de gloria as pxinas da historia das letras espaolas. Coeceu a Donoso Corts, personaxe que o abraiou e co que tivo unha entraable amistade, a Duran, Olzaga, Serafn Estbanez Caldern e o crego liberal don Juan Nicasio Gallego. Foi amigo de Ventura de la Vega e de Espronceda, compaeiros de Escosura, e discpulos de don Alberto Lista. Outro amigo, Larra. Neste crculo de intelectuais Pastor Daz falaba con voz propia, non desentoaba, tina no peto un feixe de poemas ben escritos, froito da sa apaixoada xuventude e xenio artstico. Os temas eran actuis e tian tdolos elementos do novo estilo. A sa figura pintaba ben a xeito coa moda, o Romanticismo. Outro valedor foi o brigadier don Manuel Latre, home de bo temple e maior disciplina, que formara parte da Xunta Superior de Gobern artellada na Corua o 21 de febreiro de 1820 co gallo do pronunciament de Riego. Sustituu como capitn xeral de Galicia xeneral don Francisco Espoz y Mina, home da coruesa Juana de Vega. Latre levou a Lugo a Capitana Xeral de Galicia para artellar al unha administracin paralela liberal, pero mis moderada que a de Mina. Estes foron os seus primeiros valedores en Madrid.
26

No ano 1833 ocorreron feitos moi importantes para a Historia de Espaa, feitos que en tdolos crculos polticos e literarios foron tema de conversa e controversia. Nicomedes, dende Madrid, viviu preto deles. Estes acontecementos, polos que correu o sangue, dividiron s espaois en dous bandos. O 20 de xuo as Cortes xura como herdeira trono de Espaa a princesa dona Isabel. O 29 de septembro morre en Madrid o rei Fernando VII deixando a Espaa dividida en dous bandos pola derrogacin da Lei Slica. Tocoulle Vw4S,%4M,9 sa viva dona Mara Cristina afronta-lo problema como rexente. O 31 de outono remataba Nicomedes a carreira e reciba o ttulo de avogado. Xa era alguen, tina vintedous anos. Cumpra buscar emprego e ganar cartos, anque non era o que mis o apuraba. Pero tina que facelo por forza; non poda depender de seu pai.

!), M U S fifi M U .

Portada de Poesas.

77

Como maior que era vase na obriga de axudar na casa. Poda vivir con el algn irmn e darlle estudio. Tina amigos que lie podan "dar bancada", como dican os marieiros en Viveiro. A el escribir reinballe e, polas circunstancias polticas que se estaban a vivir, cada da saa ra un novo xornal. Haba traballo a reo. Como redactor poda sacar almenos para a pousada. Xornalista e funcionario E as empezou, coma tdolos polticos do seu tempo, escribindo. Pero a pluma, polo que parece e dende sempre, non d para vivir. Necesitaba dun traballo fixo, ben pagado e que lie permitise segui-la sa vocacin de poeta, que tanto lie gustaba a seu pai. Daquela creouse o Ministerio do Interior que estaba a poner subdelegacins de Fomento en tdalas provincias. Precisaba dunha cua. Foi o xeneral Latre quen o recomendou e Nicomedes Pastor Daz Corbelle o 4 de xaneiro de 1834 entra como "Oficial Segundo segundo (sic) de la Secretara de la Subdelegacin de Fomento en la provincia de Cceres". Neses momentos non lie prestaba sar de Madrid onde se atopaba arroupado e ben instalado; mais o traballo mandaba. Non sabemos se nos primeiros momen28

tos foi a Cceres ou quedou na capital o noso viveirense. Dicmolo porque Bernardino Nez Arenas chamouno para redactar xunto con Espronceda, Duque de Fras, Ros Olano, Ventura de la Vega e Pacheco un novo xornal, El Siglo, que sau ra por primeira vez o 22 de xaneiro de 1834 e por derradeira, en marzo. Neste choio trabou amistade de por vida con Joaqun Francisco Pacheco, co que coincida en ideas polticas e literarias. Para o seu talante, e naquel intre, traballar como xornalista supona ter unha postura fixa en poltica e ser leal a ela; esto , comprometerse. El era poeta e non tina por que se meter na poltica que non era o seu leiro. O que si certo, que non se desvencellou dos crculos literarios de Madrid s que estaba afeito. O 28 de febreiro Nicomedes ascenda xa a "Oficial Segundo Primero (sic) de la Secretara de la Subdelegacin de Fomento en Cceres" da que tomara posesin o mesmo da. Reinballe a vida literaria; estaba tanto de cantos acontecementos culturis se estaban a celebrar na corte. O 23 de abril estreouse en Madrid La conjuracin de Venecia, de don Francisco Martnez de la Rosa, drama histrcio en cinco actos en prosa co que daba comezo o teatro romntico. Foi louvado por Larra no xornal La Revista Espaola e moi ben aceptado pola xuventude

29

literaria. Nicomedes, moito antes, xa pensaba e senta en romntico, tina morria, saudade, seard. O 24 de maio bautizaban en Viveiro a Cristina, outra irm mis, apadrinada por don Laureano Muoz e Carmen Daz Corbelle. No vern deste ano houbo en Madrid a peste do clera e no mes de xullo "el degello de los frailes", acusados de envenenadores. Estes feitos foron rexejtados por Nicomedes Pastor que tina un concepto moi distinto do liberalismo e da relixin que non a libertinaxe nin o fanatismo. Non aforrou medios para salvala vida dos pobres frades, comprometendo a sa. Tamn He doa o sangue que se verta na guerra civil que estaba a haber polos campos de Espaa entre cristinos e carlistas. En mbolos dous bandos haba xente de ben e de orde que era unha pena se estragase dun xeito intil, como foi o caso de Zumalacrregui, xefe militar das tropas de don Carlos Mara Isidro, que ese ano morreu na maor pobreza. Polo mes de setembro trasladan a seu pai de Viveiro a Lugo como oficial de correos. Esto doeulle pois desartellaba a sa familia que tanto quera. Mesturado co traballo de funcionario e eos apuros da prensa, atopaba sempre tempo para seguir a sa vocacin, o seu compromiso de poeta. No ano 1835 a vspera dos Reis, publica no xornal / Artista a sa poesa "A la Luna".
30

Dende Cceres colabora con Pacheco, Olivan e Bretn de los Herreros no xornal La Abeja publicando "Mariposa Negra". Non para. Don ngel de Saavedra, o Duque de Rivas, estreou o 2 de marzo Don Alvaro o la fuerza del sino, co que o teatro romntico quedou consolidado. Pastor Daz vive de preto este movemento cultural de Madrid que se sent vencellado por afinidade e amistade. Neste ano inaugurouse o Ateneo de Madrid do que foi socio fundador. O seu retrato est pendurado na institucin xunto eos do resto dos fundadores. Ascende a "Oficial Primero de la Secretara del Gobierno Civil de Cceres" o 5 do outono de 1835, emprego que manten ata o 5 de abril do ano seguinte. Antonio Garca Gutirrez, un rapaz andaluz que estaba a face-lo servicio en Madrid, estrea El Trovador o primeiro de marzo de 1836. Para asistir estrea tivo que escapar do cuartel de Legans. O da tres foi teatro a raa dona Mara Cristina e chamouno palco. Vendo que era tan novo dxolle: "- Quiero otorgarte una merced. Qu me pides? - La licencia asoluta, Seora." E concedeulla. Tdolos xornais do momento recibiron con boa crtica a obra do quinto recen licenciado, entre eles Larra en El Espaol. Mentres o Romanticismo se espallaba polos teatros e xornais de Madrid, prenda como o lume a guerra

31

civil no norte de Espaa. Nicomedes Pastor Daz, sensible a todo feito humano, quedou abraiado pola xesta de don Ramn Cabrera, El Tigre del Maestrazgo, de quen escribira unha biografa. Don Salustiano Olzaga recomendouno Ministro de la Gobernacin que o 29 de marzo o fxo "Secretario -siendo Oficial Primero- del Gobierno Civil de Santander", cargo que aceptou e do que tomou posesin o 6 de abril. Este emprego de Santander non lie prestou, pois va como estaban a chegar tempos malos para Espaa.

Na poltica Aqu onde cometeu o seu primeiro erro, en opinin de dona Emilia Pardo Bazn. Pastor Daz era poeta, non tina que xoga-la baza poltica. Traicionou a sa inclinacin, dimitiu da sa verdadeira vocacin deixando o impulso que recibir de Quintana. Polos meses de abril e maio a humdade de Santander fxolle resentirse da sa doenza. Escribe casa dicindo que est s e quere que venan sas irms con el. Atpase pesimista polo camino que leva a poltica. Os seus servicios eran moi apreciados polos seus xefes e o ministro Joaqun Mara Lpez o 25 de septembro trasladouno a Toledo como Secretario del

32

Gobierno Poltico, pois o viveirense quera estar preto da corte, a onde trouxo s seus irmns. No 11 de outono trasldano a Madrid como Oficial Tercero de Seccin de la Secretara del Despacho de Gobernacin en la Pennsula. Cada vez maior o traballo e menor a sade. Quixase as cartas que lies escribe a seus pais dos disparates do gobern e da situacin en xeral do estado. O 19 de xaneiro de 1837 estrase en Madrid Los amantes de Teruel, obra dun autor descoecido, o ebanista Eugenio Hartzenbusch. Cando Larra preguntou quen era o autor, respondronlle "-Creo que es un sillero. -Entonces no hay duda que la obra tendr mucha paja." Das despois rectificara en El Espaol dicindo que "Los amantes de Teruel estn escritos, en general, con pasin, con fuego, con verdad^''. O 13 de febreiro Larra disparbase un tiro. da seguinte, no seu enterro, Pastor Daz levou unha das cintas do cadaleito e no Cemiterio de Fuencarral, dbase a coecer como poeta un rapaz de vinte anos, Jos Zorrilla. Esa mesma noite, na casa de Donoso Corts, fixronlle recitar a Zorrilla "A Venecia", "Cuarenta gmelas" y "Negra toca". Pastor Daz s doce da noite marchou con Zorrilla. Dende entn mantiveron unha fonda amistade.
33

O autor de Don Juan Tenorio dira que Pastor Daz e os seus amigos ofrecronlle aquela noite o folletn de El Porvenir con paga de 600 reais e o viveirense "cuya alma simpatiz con la ignara candidez de la ma, me entretuvo hasta muy avanzada hora, desde la cual hasta la de la muerte, me tuvo el ms paternal cario". Seguindo os acontecementos polticos e literarios, o 24 de febreiro presentouse as Cortes o proxecto de Constitucin que se empezara a discutir o 14 de maio. O primeiro de marzo nace o xornal El Panorama, tipo de magazine ingls e o 7 de maio, No me olvides, dirixido por Mora, que foi o continuador de El Artista, no que colaboraban Nicomedes, Zorrilla, Ochoa, Assas, Madrazo, Fernndez de la Vega, Moran etc. Na sa carreira como funcionario Pastor Daz recibe o 9 de xuo o ascenso a Oficial Tercero Tercero (sic) de la Secretara del Despacho de Gobernacin en la Pennsula con destino en Madrid, emprego que servira ata o 31 de agosto. O proceso constituate rematou o 18 de xuo coa xura de dona Mara Cristina nova Constitucin. Co gallo deste acontecemento escribiu Pastor Daz uns versos titulados "A S. M. La Reina Gobernadora Doa Mara Cristina de Borhn en el acto de jurar la Constitucin". Entregoullos Raa da seguinte o Ministro de Gobernacin, don Po Pita Pizarro. O viveirense foi leal Constitucin de 1837, que marcou o camino da sa poltica.
34

En tdolos acontecementos culturis de certa importancia al estaba o noso poeta. Como en xullo, na casa de don Jos Hernndez de la Vega, na que se xuntou un grupo de escritores que fundaron o Liceo de Madrid, institucin que tera como sede o palacio de Villahermosa e logo voltaria praza das Cortes. O 17 de agosto dimitiu o gobern de Calatrava e a Raa ofrceullo xeneral Espartero que o rexeitou. O 31 de agosto Pastor Daz, con 26 anos, vai destinado de jefe poltico de la provincia de Lrida, ata o 17 do outono en que o trasladan a Segovia -en comisin de destino-, e o 12 de decembro deste ano accede a esta ltima praza en propiedade. Era moi novo e a sa fachenda cativa. Cando tomou posesin foi cumprimentar bispo da dicese. Fxose anunciar. O prelado, mirndoo tan novo, creu que trataba co filio do xefe poltico e preguntoulle: "-Y pap? - Soy yo, limo. Sr. El Jefe Ppltico que viene a ponerse a sus rdenes" -respondeulle con tristeza, temendo recelara da sa capacidade para o cargo que via a desenvolver en momentos tan difciles como os que se estiveron a vivir na cidade do Acueducto. En Segovia, non esqueceu a sa vocacin. Publicou este ano unha serie de traballos "Del movimiento literario en Espaa en 1837" na revista Museo Artstico Literario e prologou o tomo primeiro das obras de Zorrilla que se editaron a fin de ano.

35

Ademis de escribir dous poemas -"Al Acueducto de Segovia" e "Al Eresma"- encheu unha folla da sa vida poltica eos acontecementos que lie caeron enriba. O 4 de agosto de 1838 entrou en Segovia don Antonio Zaritegui, xefe carlista que saqueou a cidade e o 12 de agosto avanzou cara a Madrid polas Rozas e Trrelodones. O noso poeta en vez de fuxir quedou mesturado coa xente invadida e puido comunicar co gobern. Nicomedes logrou agacha-los cartos do estado, as como as xoias das igrexas cando chegou o segundo xefe do Conde de Negri que levaba unha expedicin tamn cara a Madrid. Cos carlistas chegou o padre de Zorrilla como Comisario de Guerra. Pastor Daz agachouse no forno dunha casa na que se aloxou o seor Zorrilla coa sa tropa. Os carlistas rexistraron a casa. Zorrilla soubo que estaba al e sentouse na porta do forno para falar con el mentres facan o rexistro. Dxolle quen era e preguntoulle polo seu filio. Cando se retiraban non deixou a casa ata que as forzas se foron da vila e informoulle do camino que an seguir para que el escapase polo contrario. Neste intre salvouno o seu amigo Zorrilla, que estaba con el en Segovia. Fixo corre-la voz de que o gobernador estaba pechado no Alczar, cando a verdade era que escapara cara a Madrid.

36

O 17 de agosto dimitiu Calatrava, o xefe do gobern, e dona Mara Cristina ofreceulle a presidencia a Espartero que Ha rexeitou, mais aceptouna o progresista don Eusebio Bardax. En septembro Nicomedes puido chegar a Madrid. Espartero logrou salva-la capital de Espaa e castigar s carlistas. O gobern premiou a Pastor Daz cunha toga na Audiencia de Valladolid, nica recompesa que aceptou. O 14 de febreiro de 1839 trasldano; vai como "Jefe Poltico de Cceres", cargo que tina acumulado o de "Intendente provincial" e que exerce ata o 13 do xuo de 1840. Mas eleccins de 1839 publicou o folleto La cuestin electoral de diciembre de 1839 y enero de 1840. A finis de 1839 remataba a primeira guerra carlista co Abrazo de Vergara entre Espartero e Maroto. En 1840 publica as sas poesas Pastor Daz. Tamn Espronceda. Zorrilla remata de publicar as que comezara en 1837. nomeado Secretario de S.M, con ejercicio de decretos. Neste ano sucdense os Ministerios de Prez de Castro, Antonio Gonzlez e o de Ferraz. Pastor Daz no mes de xuo con real licencia deixou Cceres e foise a Madrid. Por motivos de sade pediu a praza de Jefe Poltico de la provincia de Castelln de la Plana e o 3 de xullo dronlla.

37

O pai de Pastor Daz, don Antonio Daz Martnez, fixo testamento en Lugo o 22 de agosto. O mesmo da dalle poder sa muller para goberna-la facenda da familia. Pxose o pobre moi malino e, poco a pouco, foise deteriorando a sa sade. Dona Mara Cristina fora a Barcelona, contra a opinin do gobern, para curarle unhas eccemas a Isabel II. En Zaragoza recibrona friamente. En setembro estoupou o pronunciamento de Espartero. A rexente en Barcelona tivo que soporta-lo motn do secretario de Espartero consentido polo Capitn Xeral Van-Halen. Dona Mara Cristina foi a Valencia e al Ferraz presentoulle a dimisin. Poucos foron leis a dona Mara Cristina cando a virn soa e abandoada. Pastor Daz chegou en comisin a Valencia, procedente de Madrid, o mesmo da que chegaba a rexente, escapando de Barcelona. Ofreceulle os seus servicios na procura dun Ministerio que amaase a situacin. En Valencia coeceu Nicomedes a Leopoldo O'Donell e atopou a Diego de Len que He levaba Raa unha lista de xenerais. O 12 do outono renunciaba dona Mara Cristina rexencia en favor de Espartero, dispoendo que Quintana fose o mestre das sas filias. O 17 embarcaba para Marsella onde o 8 de novembro explicara a sa abdicacin e queixarase do gobern. Pastor Daz, de volta a Madrid, foi prendido. Estivo dous meses preso no cuartel de Salvaguardas polo seu
38

apoio Raa. Foi este un dos momentos mis amargos da sa vida. Na cadea aumentronlle as doenzas das que nunca mis se repuxo enteiramente. Dende a cadea comezou a escribir con Ros Rosas no Correo Nacional,

Annus horribilis Foi este de 1841 un dos peores que tivo e nos que mis sufriu. Cando sau da cadea, en xaneiro, tivo que gardar cama pola doenza que se lie agravara, unha artite xeral que o deixou tolleito. Xunto con Crdenas e dende o leito escribiu presa as biografas de don Francisco Javier de Burgos, a de don ngel Saavedra Fajardo, Duque de Rivas, a de don Ramn Cabrera, o "Tigre do Maestrazgo", e a de don Diego de Len y Navarrete, Conde de Belascoain. O pai de Pastor Daz morreu o 5 de marzo de 1841. Foi unha data moi triste para o noso poeta. Queralle moito. Seu pai era quen mis valoraba a sa poesa. Estaba orgulloso do seu filio. Non o vira dende 1832. Aconsellado polos amigos, pasou os meses en Sevilla, voltando a primeiros de xullo moi aliviado Corte. En Madrid, no mes de xullo, Nicomedes fundou con Ros Rosas, don Francisco de Paula Crdenas e con Joaqun Francisco Pacheco a revista semanal El Conservador que sau ra o 5 de setembro.

39

O 15 do outono era fusilado don Diego de Len por se erguer contra Espartero. Neste ano comezou os escritos de crtica literaria que seguiran en 1842 co Juicio sobre la segunda parte de El Zapatero y el Rey de Zorrilla e sobre as Poesas de Gertrudis Gmez de Avellaneda. Tamn colabora na Enciclopedia Espaola del Siglo Diez y Nueve. Dende a prensa estudiou "La Alhambra", "Gonzalo de Cdoba", "El Cid". Tamn publicou Compendio histrico-critico de la Jurisprudencia romana desde su principio hasta los tiempo de Justiniano. O ano de 1843 foi un ano moi traballoso para don Nicomedes. Pechan / Correo Nacional e abren El Heraldo. No xornal El Sol Pastor Daz expuxo a idea da maiora de idade da Raa. Hai unha chea de acontecementos polticos que enchen as pxinas dos xornais e que rematan coa fuxida de Espartero a Londres no mes de xullo. as eleccins convocadas no outono Pastor Daz sae elixdo deputado Congreso pola Corua. O 11 de novembro xura o cargo. Conseguiuse que a Raa xure a Constitucin e Pastor Daz traballou a reo para normaliza-la situacin anda que non se logrou.

40

As eleccins, ministro, acadmico e rector. No ano 1844 voltou a Espaa dona Mara Cristina. Entrou en Madrid o 4 de abril, Este ano Pastor Daz foi nomeado Secretario del Banco de Isabel II. Di don Ramn Canosa que como banqueiro, anque a sa xestin foi honrada, non tivo visin de futuro nin espirito financeiro. Convcanse eleccins no outono e presntase polas provincias de Corua, Lugo e Cceres. Sau elixido deputado en Cortes por Cceres; foi admitido o 14 do outono e xurou o cargo o 17. Nesta lexislatura interveu no Congreso o 30 do outono sobre a Reforma de la Constitucin de 1837. O 18 de xaneiro de 1845 pronunciou no Parlamento un brillante discurso sobre "La dotacin del Culto y Clero" co que defende os intereses da igrexa. Este ano publicou a primeira parte" De Villahermosa a la China. "La devolucin de los bienes del clero" foi o tema do discurso parlamentario que pronunciou no Congreso o 17 de marzo. Este ano veu dende Viveiro a Madrid a nai de Pastor Daz e pasou unha tempada co seu filio e con Teodorita, a irm que o coidaba. No vern deste ano o banqueiro brasileiro seor Bushental, residente en Madrid, levouno a Londres. Dende Baiona, camino do Reino Unido, escrbelle a sa

41

nai o 16 de agosto. Logo o 4 de septembro volver a escribirlle dende Londres talando da impresin que tina do Reino Unido. Debeu de andar dous meses pola illa. Polo mes de novembro xa estaba en Viveiro a nai do poeta. Volveu a intervir no Congreso o 17 de setembro de 1846: "El matrimonio de S.M. y el de su augusta hermana". A finis de xullo publicou A la Corte y a los Partidos. O 4 de novembro foi recibido no Liceo da Corua con gran agarimo onde botou un discurso cheo de galeguidade no que entre outras cousas dixo: ... si Galicia pudo alguna vez dejar de ser mi patria poltica, ser siempre mi patria literaria porque es mi patria natural. Nicomedes era "puritano"; pero os corueses non, e axia lio diran. Nesta viaxe Pastor Daz foi a Santiago onde alentou lembranzas da mocidade. No mes de decembro houbo eleccins e presentouse pola Corua e por Viveiro. Sufriu unha gran derrota en mbolos dous distritos. Na Corua gaou Juan Alvarez MendizbaL que logo rexeitara o escao; por Viveiro, o seu contrincante e paisano Antonio Mara Coira Ares. En Viveiro tivo en contra, ademis de Coira, cacique Almoina. No seu favor estiveron poucos mis que Manuel Tojo Montero, Jos Mara Trelles Noguerol (irmn do fundador da Adoracin Nocturna), Jos
42

Correa de Saa ("O Portugus", tcnico da cermica de Sargadelos) e Cipriano Garca, que lie prestou a sa litera para chegar a Lugo. O Congreso abriuse o 31 de decembro de 1846. Foi o ano 1847 un dos mis brillantes da sa carreira poltica. Subsecretario do Ministerio da Gobernacin na Pennsula con residencia en Madrid foi o cargo que lie deron o 7 de febreiro deste ano, O 18 de marzo foi elixido membro numerario da Real Academia Espaola na que tomara posesin o 17 de novembro cun sonado discurso. O 28 de marzo o seu amigo Joaqun Francisco Pacheco, xefe do gobern, deulle a carteira de Ministro de Comercio, Instruccin Pblica y Obras Pblicas, cargo que exerceu ata o 31 de agosto. Sendo ministro nomeou director da Biblioteca Nacional a Bretn de los Herreros, dispuxo o traslado dos restos mortais de don Flix Jos de Reinoso cpela da universidade de Sevilla. Nomeou catedrtico seu valedor en Fonseca don Carlos Ramn Fort, arique era carlista. Fixo o tramo da estrada de Viveiro a Lugo pasando pola Redoada e a estrada das Nogais para unir Galicia con Madrid. Creou o Real Consejo de Agricultura, Industria y Comercio. E moitas cousas mis que non do caso traer aqu. Tina pendente anda a cuestin electoral dentro da mesma lexislatura. Como renunciou Jos Snchez

43

Ocaa distrito de Pozoblanco (Crdoba) presentouse al coa axuda do seu bo amigo Joaqun Francisco Pacheco e gaou. Foi admitido no Congreso o 16 de abril e no mesmo da xurou o cargo. O da seguinte, o 17, intervi como Ministro de Comercio, Instruccin y Obras Pblicas na procura de prover axeitadamente a propiedade literaria e aguillar o desenvolvemento do pensamento. O 9 de septembro dse ano pasou a ser Rector de la Universidad Literaria de la Corte na ra de San Bernardo de Madrid, cargo que exerceu ata o 27 de marzo de 1850. Na primavera de 1848 viaxou por Andaluca onde presenciou, ademis dalgunha revolta, as procesins de Semana Santa en Sevilla e visitou Mlaga e Granada. Do 21 de xuo data o famoso "Manifiesto de la Provincia de Lugo". En setembro participa nunha funcin literaria do Liceo de Madrid en honra de Coronado e en novembro, por Zorrila. No Ateneo comeza a pronunciar as "Conferencias sobre los problemas del Socialismo" que continuaran no ano seguinte e que se publicaran en La Patria. No 1849 publicou o Diccionario de polticos en colaboracin con outros e o 15 de maio o soneto "El Sol de Mayo".
44

 en 1850 cando se publicaron as poesas de Gertrudis Gmez de Avellaneda e o noso viveirense comeza a escribir as tres derradeiras partes De Villahermosa a la
China.

as eleccins de xuo de 1851 foi elixido deputado por Navalmoral de la Mata (Cceres) e o 16 do mesmo mes xurou o cargo.

Diplomtico En xaneiro de 1854 naceu a infanta Mara Cristina. Neste mes, xunto con outros importantes persoaxes, pronunciase en favor do "Manifiesto de la Prensa" en contra do gobern de Sartorius. Por estas datas viva na ra de Atocha, onde estivo o Liceo Rius, en compaa da sa irm Teodora. Pedro Antoni'de Alarcn e don Eulogio Florentino Sanz frecuentaban o seu domicilio. Nos primeiros meses deste ano Pastor Daz conviviu con Vicente Cocina en Chiclana, unhas datas antes da morte doceleirs. O 28 de xullo comeza a gobernar Espartero co que entran O'Donell e Pacheco como ministros. Este gobern pon fin Dcada Moderada e con l empeza o Bienio Liberal. Convcanse Cortes constituntes para elaborar unha nova Constitucin e as poder derrogar a de 1845.

45

Polo real despacho de 8 de agosto deste ano Isabel II mndao de Enviado Extraordinario cerca de S.M. el rey de Cerdea, con un sueldo de 160.000 reais e residencia en Turn. O 22 de agosto asina a Raa as cartas credenciais e o 23 despchanlle pasaporte diplomtico. Fai esta viaxe coa sa irm Teodora que o atende na sa doenza. Saen de Madrid cara a Baiona, onde agardan uns das para se reponer do cansazo. De Baiona vai a Pars para evita-Io clera que infesta Marsella e Xnova. E de Pars, por Suiza, chega a Turn o 23 de outubro. O rei Vctor Manuel recolleulle as cartas credenciais no real sitio de Moncalieri o 5 de novembro. As Cortes bixanlle o sold a 100.000 reais o 15 de xullo de 1855. A sa maxestade Vctor Manuel, rei de Cerdea, o 8 de marzo de 1856 concedeulle a Gran Cruz de San Mauricio y San Lzaro. O 13 de marzo do mesmo ano concedronlle a medalla de San Jos de Parma e a de San Genaro en aples. De volta a Madrid pasou por Pars onde visitou a Donoso Corts. Pastor Daz via toente e moi esgotado. O velo Donoso Corts fixo por anmalo a sufrir con valor o martirio da sa dor. Cando se despediu abrazouno como quen di adeus a un cadver. Entendeu Nicomedes que estaba beira da morte; mais quen morreu antes foi Donoso.

46

O primeiro de xuo, en Madrid, asina p informe da sa xestin diplomtica en Italia. No 14 de xullo nomeado Ministro de Estado, cargo no que cesa o 12 do outono deste mesmo ano de 1856. Na mesma data do seu nomeameto como ministro enfermou e levronlle o Vitico. Reposto, voltou actividade poltica. O concello de Vveiro escrbelle unha carta felicitndoo polo seu nomeamento. Responde Pastor Daz o 24 de agosto cunha fermosa carta na que se sent un filio mis da vila, agradecido pola felicitacin e comprometido con Viveiro. No mandato do seu ministerio nomeou a Tiburcio Faraldo vicecnsul de Espaa en Tnger. Este ano foi nomeado Consejero de Estado. O 26 de novembro de 1857 nomeado acadmico numerario da Real Academia de Ciencias Morales y Polticas. No nadal deste ano, despois da cea celebrada na casa de don Mariano Roca de Togores, Marqus de Molns, presentouse o xornal El Beln, feito por mis de vinte poetas con fin benfico e no que participou Nicomedes co "Artculo Oficial". Coa data do 14 de xullo de 1858 nomano Senador del Reino no gobern de O'Donell, cargo no que cesara o 11 de xullo do ano seguinte ser chamado para enviado extraordinario y ministro plenipotenciario en la Corte de Portugal, en Lisboa, onde He concederan a

47

medalla de Cristo. Din que no tempo en que exerceu este emprego diplomtico en Lisboa -ata o 17 de novembro de 1861-, atendeu a moitos necesitados espois e portugueses gastando o seu sold en estrilas.

De volta en Madrid; outra vez ministro. Chegou a Madrid a finis de novembro de 1861. O 13 de xaneiro de 1862 pronuncou no Senado o "Discurso sobre redencin, enganches de la gente de mar", no que rexeitaba a exencin con cartos do servicio militar. O'Donell fxo ministerio o 18 de xaneiro de 1863 e deulle a Pastor Daz a carteira de Gracia y Justicia. Non eran tempos bos para o noso viveirense; haba pouco que morrera seu irmn, Felipe Benicio, e el estaba moi doente. A pesar de exponer por escrito as dificultades en que se encontraba, tivo que acepta-Io ministerio para intenta-la unin dos partidos no poder. Anda tivo tempo para pronunciar o derradeiro discurso no Senado o 27 de xaneiro defendendo "Los derechos de estola y pe de altar" na rplica a Rodrguez Camaleo.

48

A morte. Pouco durou no ministerio; o 7 de febreiro foi sustituido por Aurioles. Doente, canso e desengaado, chantouse no leito onde non foi esquecido polos seus amigos que dende lonxe chegaban a velo. Un mes durou a sa doenza. Unha ancdota que nos fala da sinxeleza do gran home cntanola Parga Sanjurjo. O 17 de marzo de 1863 un viveirs visitou a Pastor Daz deitado xa no leito de morte. pouco tempo de estar con el, chegou Teodora, a irm do poeta, con vasoira e plumeiro para limpa-la habitacin. Levantouse o visitante, mais Pastor Daz pediulle que non se fora. O poeta, ollando sa irm con tenrura, dxolle "... llega, paisano, el ocaso de mi vida; despus de haber sido todo lo que se puede ser dentro de un pas monrquico constitucional, sin que mis trabajos y afanes hayan logrado sacar de la mano de mi hermana la escoba y el plumero". Cinco das mis tarde, unha menos cuarto da man do 22 de marzo, morra o cantor do Landro na mis absoluta pobreza. O 23 de marzo foi soterrado na Sacramental de San Jos y San Lorenzo de Madrid con modestia, mais con toda a dignidade, na compaa dos seus, acadmicos, polticos e homes de letras.

49

No momento do seu pasamento tina sobre do seu peito a Gran Cruz de Carlos III, a Gran Cruz de San Genaro de aples, a Gran Cruz de Cristo de Portugal, a Gran Cruz de San Jos de Parma e a Gran Cruz de San Mauricio e San Lzaro de Cerdea; era membro da Real Academia e da Academia de Ciencias morales e polticas. Viviu cinguido coa pobreza na que morreu. Sa nai e irms quedaron sen a sa axuda, polo que a prensa e os amigos pedronlle s Cortes unha pensin para que puideran vivir con dignidade. Na Cmara aprobouse unha lei en votacin unnime na que se lies concederon 15.000 reas de pensin ano.
, i .111.11.1. . .y1''

Carta de Pastor Daz.

50

En 1866 publicronse as sas obras completas en seis tomos En 1890 fxoselle un monumento na praza de Viveiro no que se puxo unha estatua fundida en ferro e cuberta de bronce, obra do cataln don Jos Campaney, que foi inaugurada en septembro de 1891. 0 1 5 de setembro de 1923 trasladronse a Viveiro as sas cinzas, onde repousan nun sartego de mrmore na igrexa de San Francisco, Panten de viveirenses ilustres.

A sa doenza. Di o doutor Fausto Galdo que dende 1834 as cartas que lie manda sa nai vai describindo os sntomas da sa doenza: constipado, indisposicin, falta de apetito, mala cor, febre, dor as articul.acins en xeral, sobre todo nos membros inferiores que repiten a brotes e necesitan meses de convalescencia, con intervalos de anos nos que ten boa sade e pode facer longas e cansas viaxes, paseos e a propia actividade de ministro. Morreu de hipertrofia cardaca segundo o mdico don Mariano Benavente quen chamou a consulta seu colega don Vicente Amero. "Cuadro febril que inicia antes de los 25 aos, que cursa brotes con artritis de predominio en miembros

51

inferiores con recuperacin "ad ntegrum" en largos perodos ntercrticos y con afectacin cardiaca que aboca en una hipertrofia." Trtase dun reumatismo poliarticular agudo, febre reumtica ou cardiopata reumtica. Este un cadro infeccioso debido estreptococo beta-hemoltico do grupo A que primeiro se fixa na gorxa e logo as vlvulas cardacas, producindo estenose, frecuentemente mitral, e que deixndoo evolucionar pode ocasionar hipertrofia cardaca, debido defecto no cerr das vlvulas. Articularmente provoca inflamacins de pequea evolucin e moi dolorosas as articulacins, mais non produce deformacins. "Lambe as articulacins, mais roe o corazn". A persistencia de dores durante semanas nos membros inferiores pode ser unha reaccin da pe de tipo alrxico, chamada Eritema Nodoso.

52

DATAS PARA UNHA VIDA

1810 11 de agosto. Casan en Viveiro don Antonio Daz Martnez, solteiro, con dona Mara Lpez Corbelle, solteira, mbolos dous vecinos da parroquia. 1811 15 de septembro. Nace en Viveiro Nicomedes Pastor Daz Corbelle. Foi bautizado o mesmo da e foron padrinos don Antonio Lpez Corbelle, av materno, e dona Pastora Corbelle Senra, ta materna. 1813 14 de novembro. Nace sa irm Mara del Patrocinio Carlota Luisa.

53

Foron padrinos don Luis de Ponte y Martnez, crego de Benquerencia e Mara Pernas. 1817 13.de maio. Nace sa irm Petra Claudia Nicolasa. Foron seus padrinos os avs maternos. Esta irm de Nicomedes casara con don Francisco Armesto, vecino de Lugo. 1818 18 do outono. Nicomedes Pastor Daz Corbelle ingresa no Colegio Insigne de la Natividad de Nuestra Seora de Viveiro onde estudia gramtica. 1819 14 de xuo. Nace Mara del Carmen Josefa Buenaventura, outra irm, da que foi padrino don Manuel Veiga e madrina dona Josefa Corbelle Senra, ta sa. 1821 28 de agosto. Nace seu irmn Felipe Benicio do que Nicomedes Pastor foi padrino. 18 de outono

54

Ingresa no Seminario Conciliar de Mondoedo Nicomedes Pastor para estudiar filosofa. 29 de Novembro. Participa nun certame acadmico do seminario. 1823 Neste ano compon unha elexa derrogacin da Constitucin. 1826 6 de xullo. Nace Mara del Pilar da que foron padrinos Nicomedes e Petra Daz. 1827 Neste ano escribiu o poema "El amor sin objeto". 29 de maio. Solicita Rector clula de buena conducta para se poder examinar. 3 de xullo. Morre sa irm e afiliada Mara del Pilar que anda non tina un ano. 21 setembro. Morre sa madrina dona Pastora Corbelle que se enterra o 22.

55

1828 11 de maio. Compon o poema "A Alborada" en galego e neste ano posible que escribir "gloga de Belmiro e Benigno", tamn en galego. 9 de xuo. Aproba o terceiro curso de Instituciones Civiles e acada o grao de bacharel en Leis. 11 de decembro. Compon o poema "Mi color". 1829 7 de xaneiro. Escribe a "Oda al silencio". 26 de xuo. Escribe "En la muerte de un hermano nio" e "A la muerte". 21 de agosto. Escribe "La Inmortalidad". Curso 1829 -1830. Neste curso asiste ctedra de Teoloxa e Dixesto Romano Hispnico e Academia de Oratoria das que se examina e aproba. 13 de decembro. Nace outra irm, Mara del Pilar Donata, da que foron padrinos Felipe Benicio e Petra, seus irmns.

56

1831 11 de novembro. Nace Avelina e foron padrinos Felipe e Carmen. 1832 2 de setembro. Chega a Valladolid co maragata Prez, camino de Madrid, dende onde escribe s seus pais. Chegara a Madrid o da 4 medioda. 1833 13 de febreiro. Nace Mara Eugenia e foron padrinos don Luis de Ponte, crego de Benquerencia, e Carlota, sa irm. 20 de xuo. Xura as Cortes dona Isabel, filia de Fernando VII, como herdeira; o 29 de setembro morrera Fernando VII. Dona Cristina rexente. 31 do outono. Recibe Nicomedes Pastor Daz Corbelle o ttulo de avogado. 1834 4 de xaneiro. Nicomedes nomeado "Oficial Segundo Segundo de la Secretara de la Subdelegacin de Fomento en la

57

provincia de Cceres", cargo no que cesara o 28 de febreiro. 22 de xaneiro. Sae ra El Siglo no que escribe. 28 de xaneiro. scende a "Oficial Seundo Primero de la Secretara de la Subdelegacin de Fomento en Cceres" no que cesara o 15 de outono de 1835. 23 de abril. Estrease La Conjuracin de Venecia drama histrico escrito por don Francisco Martnez de la Rosa co que empeza o Romanticismo. 24 de maio. Bautizan a Mara Esclavitud Cristina Robustiana, outra irm, da que foron padrinos don Laureano Muoz e Carmen Daz Corbelle. 17dexullo. Prodcese "el degello de los inocentes" en Madrid no que os milicianos asasinaron s frades, acusados de envelenar pobo, acto que Ncomedes, tamn liberal, rexeitou. Neste vern declarouse a peste en Madrid. 18 de outono. Nicomedes en Cceres lamntase do traslado de seu pai a Lugo.

58

1835 5 dexaneiro. No xornal El Artista publica "A la Luna". 2 de marzo. 0 Duque de Rivas estrea Don Alvaro o la fuerza del sino. Neste ano inaugrase o Ateneo de Madrid, do que Pastor Daz socio fundador. Colabora no xornal La Abeja onde publica "La Mariposa Negra". 5 de outono. Ascende a "Oficial Primero de la Secretara del Gobierno Civil de Cceres"; cesar o 5 de abril de 1836. 1836 Pastor Daz, recomendado por Olzaga ministro da gobernacin, nomano secretario do Gobern Poltico de Santander. 1 de marzo. Estrase en Madrid El Trovador, de Antonio Gutirrez, recluta da quinta de Mendizbal que foi licenciado pola raa. 29 de marzo. Ascende a "Secretario -siendo Oficial 1"- del Gobierno Civil de Santander" no que cesar o 25 de setembro deste ano. 25 de setembro.

59

Ascende a "Secretario del Gobierno Poltico en Toledo", cargo que exerce ata o 11 do outono. 11 do outono. Ascende a "Oficial Tercero de Seccin de la Secretara del Despacho de Gobernacin en la Pennsula, con destino en Madrid"; cesar o 10 de xuo de 1837. 1837 19 dexaneiro. 0 ebanista Hartzenbusch estrea en Madrid o drama histrico Los Amantes de Teruel, 13 de febreiro. Larra suicidase. da seguinte foi soterrado no Cemiterio de Fuencarral onde se d a coecer Zorrilla como poeta. Esa mesma noite na casa de Donoso Corts, Pastor Daz e Pacheco fanlle recitar versos. 24 de febreiro. Foi presentado as Cortes o proxecto da Constitucin de 1837, que se empezara a discutir o 14 de maio e sera o seu ideario poltico. 1 de marzo. Publcase o primeiro numero do xornal El Panorama, tipo magazine ingls. 7 de maio. Aparece o xornal No me olvides que segu na lia de El Artista.

60

9 de xuo. Ascende a Oficial Tercero Tercero de la Secretara del Despacho de Gobernacin en la Pennsula con destino en Madrid; cesar por Real Orden do 1 de novembro deste ano, 18 de xuo. Dona Mara Cristina de Borbn xura a nova Constitucin feito que Pastor Daz adica un poema "A S.M. la Reina Gobernadora doa Mara Cristina de Borbn en el acto de jurar la Constitucin" . 31 de agosto. E nomeado Jefe Poltico de la Provincia de Lrida no que cesar por real Orden do 17 de outono deste ano. 16 de outono. Trasldano en comisin de destino como Jefe Poltico de la Provincia de Segovia; cesar o 9 de xaneiro de 1838. O 12 de decembro de 1837 danlle a praza de Jefe Poltico de la Provincia de Segovia en propiedad; cesar en Segovia o 14 de febreiro de 1839. 1838 Xaneiro. Publica Su memoria. Neste ano escribir tamn "Enviando su retarto", "Al Acueducto de Segovia" e "Al Eresma".

61

1839 14 de febreiro. Trasldano a Cceres como Jefe Poltico. Cesara o 13 de xuo de 1840 para pasar Ministerio de Gobernacin. Exerce tamn en Cceres de Intendente Provincial - provisional (Delegado de Facenda) dende o 15 de febreiro de 1839. 1840 18 de febreiro. As Cortes aproban a Lei de Concellos. Xuo. Con Real Licencia vai Pastor Daz para Madrid. Non lie prestaba o clima de Extremadura. 3 de xullo. A peticin propia nomeado Jefe Poltico de la provincia de Castelln de la Plana. 22 de agosto. Don Antonio Daz, pai de Nicomedes, enfermo en Lugo, fai testamento ante Francisco Ferreiro Saavedra e dalle poder sa muller, dona Mara Corbelle, para goberna-Ios bens da familia. 12 do outono. Dona Mara Cristina renuncia rexencia en Valencia e dispon que Quintana fose mestre das sas filias.

62

Nicomedes foi vistala e ofrecerlle os seus servicios. De volta en Madrid mteno na cadea dous meses. 1841 20 de marzo. Morreu seu pai en Viveiro. Deixaba os seguintes fulos: Nicomedes, Carlota, Petra (casada con Francisco Armesto, vecino de Lugo), Mara del Carmen, Felipe Benicio, Teodora, Mara del Pilar, Avelina, Eugenia, Cristina, todos solteiros ags Petra. 1843 11 de novembro. Xura o cargo de deputado en Cortes pola provincia de Corua, elixido no mes do outono. 1844 14 do outono. Elixido deputado en Cortes pola provincia de Cceres e distrito de Navalmoral de la Mata, fai a xura o 17 des te mes. 39 do outono. Ten a segunda intervencin no Congreso de los Diputados.

63

1847 28 de xaneiro. Nomano subsecretario de la gobernacin, do ministro Seijas Lozano, e toma posesin o 7 de febreiro. 7 de febreiro. Nomeado "Subsecretario del Ministerio de la Gobernacin de la pennsula con destino en Madrid". 18 de marzo. Momeado Acadmico de Nmero de la Real Academia Espaola. 28 de marzo. Pacheco nomao "Ministro de Comercio, Instruccin y Obras Pblicas", cargo que exerce ata o 3 de agosto, cesando oficialmente o 31 de agosto de 1847. 16 de abril. as eleccins supletorias de decembro 1846 sae elixido deputado en Cortes polo distrito de Pozoblanco (Crdoba) e xura neste da. 17 de abril Ten a sa primeira intervencin no Congreso como ministro de comercio falando da necesidade de dotar econmicamente a propiedade literaria e estimular o desenvolvemento do pensamento. 10 de setembro. Nomeado rector de la Universidad Literaria de la Corte, cargo que exerce ata o 27 de marzo de 1850.

64

17 de novembro. Pronuncia o discurso de ingreso na Real Academia Espaola. 1851 4 de xuo. Elixido deputado en Cortes pola provincia de Cceres, distrito de Navalmoral de la Mata; fai a xura o 12 deste mes. 28 de xuo, Para non perxudicar a Antn Coira Ares na pesquisa que se a facer no Congreso, non vai sesin, alegando que est doente. 1852 1 de decembro. elixido deputado en Cortes polo Distrito de Pozoblanco en Crdoba, posto que lie cedeu o celeirs Vicente Manuel Cocina Vizoso. 1853 14 de decembro. Responde director de La Nacin, Ra Figueroa, dicndolle que que suscritor de El Oriente, anque He ten simpata seu director e paisano, Vicente Manuel Cocina.

65

1854 12 de xaneiro. Un grupo de demcratas, moderados e progresistas, entre eles Pastor Daz, pronuncironse en defensa dos asinantes do Manifiesto da Prensa. 8 de agosto. D. Joaqun Francisco Pacheco, Ministro de Estado, nomea a Pastor Daz "Enviado Extraordinario y Ministro Plenipotenciario cerca de S.M. el Rey de Cerdea" en Turn. Sau de Madrid o 23 de agosto. 23 de outono Chega a Turn despois de pasar por Pars por mor do clera. S de novembro. O Rei de Cerdea recbeo en audiencia particular en Moncalieri. 1855 22 de agosto. nomeado "Enviado Extraordinario e Ministro Plenipotenciario ante S.A.I. y Real el Gran Duque de Toscana" en Florencia. 1856 8 de marzo Recibe a Gran Cruz e as insignias de S. Mauricio e S. Lorenzo.

66

13 de marzo Concdenlle unha medalla en Turn. 14 de xullo O'Donell nomao "Ministro de Estado"; cesar o 12 do outono deste ano.
1858

14 de xullo. nomeado "Consejero de Estado" por Real Orden, cargo no que cesar o 11 de xullo de 1859. 1859 11 de xullo. nomeado "Enviado Extraordinario y Ministro Plenipotenciario en la Corte de Portugal" en Lisboa, cargo no que cesara o 17 de setembro de 1861. 1863 27 de xaneiro. Pronuncia no Senado un importante discurso no que defende os dereitos de estola y pie de altar dos cregos, que lie responde o seor Rodrguez Camaleo. Sera a derradeira intervencin de Nicomedes Pastor Daz neste foro. 7 de febreiro. Pola sade dimite do cargo de Ministro de Gracia y Justicia.

67

22 de marzo. Morre en Madrid Nicomedes Pastor Daz Corbelle unha menos cuarto da maana. O da seguinte soterrado en Madrid. 1890 16 de xullo. Don Manuel Rouco Barro, cura de Santiago de Viveiro, bendice a primeira pedra do monumento da praza. 1891 15 de setembro. Inaugrase o monumento a Nicomedes Pastor Daz Corbelle na praza de Viveiro 1923 15 de setembro Trasldanse os osos de Nicomedes Pastor Daz dende o Cemiterio de Madrid i igrexa de San Francisco de Viveiro.

68

A SA OBRA
A obra de Pastor Daz irnos ordnala nos seguintes grupos: A) Obra potica, B) lbum literario; C) Biografas; D) Escritos polticos; E) Discursos parlamentarios; F) Discursos Acadmicos; G) Novelas; H) Cuaderno ntimo; I) Cartas.

A) Obra potica. A obra potica de Nicomedes Pastor Daz poderase ordenar de distintos xeitos. Unha primeira distribucin foi a que fixo o poeta en 1840 co gallo da primeira edicin da sa obra. Hai tamn a de Hartzenbusch na edicin da Real Academia Espaola de la Lengua coa que coincide Parga Sanjurjo; e por ltimo a de Chao Espina. Na edicin de 1840 non se publican tdalas poesas que tina escritas; hai importantes omisins ("A Albo69

rada", "gloga de Belmiro e Benigno", etc.). Hartzenbuch arranxa a edicin da Real Academia Espaola de la Lengua deste xeito: obras de "Adolescencia", "Juventud" y "Madurez". Sanjurjo di que o poeta "en la adolescencia se apasiona; en la juventud, siente; en la madurez, razona". Chao Espina dsponas as: I - Poesas no castellanas; II - A personas conocidas; III - Recuerdos; IV - El Arpa de la tristeza; V - Sombras de Lina; VI - Enigmticas; VII - Temas varios; VIII Sonetos y una seguidilla (indita), Romances. Nos poemo-las obras pola orde cronolxica da sa produccin, anque en moitas non est clara a data. El amor sin objeto (antes de 1825) Mi reclusin (1822-26) A Alborada (galego) (11 de maio 1828) gloga de Belmiro e Benigno (galego) (1822-28) Mi color (11 decembro 1828) Oda al silencio (7 xaneiro 1829) La Inmortalidad (Epstola a Genaro) (21 abril 1829) En la muerte de un hermano nio (26 xuo 1829) A la muerte (1829) La inocencia. "A Amelia" (1830) La mano fra (1831-40) A la Luna (1832)

70

 La mariposa negra (1834) Una voz (1837) A S.M. la Reina Gobernadora, Doa Mara Cristina de Borbn, en el acto de jurar la Constitucin de 1837. (1837) La Sirena del Norte (1837) Su mirar (antes de 1838) Su memoria (antes de 1838) Enviando mi retrato (antes de 1838) A don Jos Zorrilla (1838) Al Acueducto de Segovia (1838-39) Al Eresma (1838-39) Mi inspiracin (1840) Vie et mort - (francs) (1840) Mi inspiracin (1840) Mariposa y Flor (traduccin del francs) (1840) Desvaro (1840) A la C.... de S. ... (epstola) (1840) En mi despedida (1840) En el lbum de una seora del gran mundo (1840) A un ngel cado (1840) En los das de un magnate (hacia 1840) El quince de octubre. A don Diego de Len, primer Conde de Belascoain (1840)

71

 Una tarde de lluvia (soneto) (1841) ltimo amor (1841) El sol de mayo (soneto) (15 maio 1849) El sueo de Endimin (soneto) (1846) En.las ruinas de Itlica (1848) Aqu empieza de El Beln - El artculo oficial. (1857) Seguidilla (1859-61)

B) lbum literario. Del movimiento literario en Espaa en 1837 - Prlogo a las obras de don Jos Zorrilla (1857) - Juicio sobre la segunda parte de "El Zapatero y el Rey" (El Conservador, 16 xaneiro 1842) - Poesas de la seorita Da Gertrudis Gmez de Avellaneda. (El Conservador, 23 xaneiro 1842)(1842) - La Alhambra. Gonzalo de Crdoba. El Cid. (El Heraldo 1842) - De las novelas en Espaa. (El Conservador, n" 24 -1841)

C) Biografas. Don Francisco Javier de Burgos (1842 ) Don ngel de Saavedra, Duque de Rivas (1842)

72

 Don Diego de Len y Navarrete (1842) Don Ramn Cabrera (1842).

D) Escritos polticos. La cuestin electoral en diciembre de 1839 y enero de 1840. (1839) - Situacin poltica de 1841. (El Conservador, ano 1841) - Sobre la revista que en 25 de enero de 1841 pas a la Milicia Nacional de Madrid el Duque de la Victoria, Regente. (El Correo Nacional n" 1076 do 3 xaneiro de 1841) - Los problemas del Socialismo (1848 49) - Medidas excepcionales. (El Conservador, n" 4 1841) - Progresos de la Anarqua. (El Conservador, n" 5 1841) - De la Repblica en las sociedades modernas. (El Conservador, n" 13 -1841) - Ca ira. (El Conservador, n" 17 - 1841) - La palabra libertad. (El Conservador, n" 24 1841) - Necesidad de un principio incontrovertible de gobierno. (El Conservador, n" 23 -1841) - De las Asambleas deliberantes, como poder legislativo. (El Conservador, n" 21 -1841) - De la aristocracia. (El Conservador, n" 22 -1841) - De la repblica en las sociedades modernas. (El Conservador, n" 13 -1841) - Sobre la mayora de la Reina. (El Sol, 30 de marzo 1843) - A los partidos. Principios polticos. - Administracin y gobierno. Cuestin eclesistica. - Poltica exterior. - A la cort. Al

73

poder y a los partidos - Italia y Roma; Roma sin el Papa.

E) Discursos Parlamentarios. La reforma de la Constitucin de 1837 (Congreso 30-X-1844) La dotacin de culto y clero (Congreso 18-1-1845) La devolucin de los bienes al clero (Congreso 17-111-1845) El matrimonio de S.M. y el de su augusta Hermana (Congreso 17-IX-l 846) Discusin sobre aumentar la fuerza del ejrcito y los recursos para el material de guerra (Senado 11-V1859) Redencin, enganches y reenganches de la gente de mar (Senado 13-Y-1862) Contestacin al Sr. Rodrguez Camaleo sobre su proposicin para que dejase el clero de cobrar los derechos de estola (Senado 27-1-1863)

F) Discursos Acadmicos. Liceo de La Corua en 1846. (4 novembro 1846)

74

 Discurso de Recepcin en la Real Academia Espaola. (17 de novembro 1847} Los problemas del Socialismo (1848 y 1849) (No Ateneo de Madrid).

G) Novelas. Una cita (ancdota) (1833) De Villahermosa a la China (coloquios de la vida ntima) (A primeira parte apareceu nun folletn de La Patria no ano 1848)(1858).

H) Caderno ntimo. Este caderno est indito; nel anotou os seus pensamentos mais ntimos. Foi propiedade de don Manuel Llanos Torriglia, que en 1949 viva en Madrid na ra Columela 10, 3" dereita. Polo libro de don Enrique Chao Espina, Pastor Daz dentro del Roanticismo, pdese recomponer.

75

I) Cartas.
Ano Data Dende
Valladolid Cceres Santander Madrid Segovia Madrid Cceres Madrid Sevilla

Destinatario
sa nai. sa nai seus pais. sa nai. seus pais. seus pais. sa nai. sa nai. sa nai. sa nai. sa nai. sa nai. adonJosM'Pereira a Teodora. sa nai. sa nai. sa nai. sa nai. sa nai. sa nai. sa nai. sa nai.

832 2 septembro 834 18 outono 836 22 xullo 837 14 febreiro 838 7 xullo 838 27 agosto 840 21 xaneiro 841 23 xaneiro 841 3 xullo
1843 13 abril

841 14 septembro Madrid

Madrid Madrid Madrid Madrid Madrid Valencia Madrid Madrid Madrid Bayona Londres Madrid

843 13 maio 843 16novembro

1843 1843 1844 10 decembro 15 decembro 9 marzo

844 4 maio 845 1 marzo

1845 15 abril

845 16 agosto
1845 1845 4 septembro 4 novembro

76

Ano

Data

Dende Madrid Madrid Madrid Madrid

Destinatario sa na. sa nai. sa nai, sa nai.

1846 26 maio 1846 2xuUo 1846 23xuo 1846 10 novembro 1847 3 xaneiro 1847 7 xaneiro 1847 12 de xaneiro 1847 2 febreiro 1847 14 febreiro 1848 3 marzo 1848 6 marzo 1848 abril 1848 2 maio 1848 14 maio

Benavente sa nai. sa nai. Madrid Madrid Madrid Madrid Sevilla Sevilla Sevilla Mlaga Sevilla Mlaga Sevilla Granada Madrid Madrid Madrid Madrid s sa nai. sa nai. sa nai. sa nai. a Teodora, a Teodora, sa nai. sa nai. sa nai.

1847 23 de xaneiro Madrid

Herdeiros Sr. S. Harguindey 1848 24 maio 1848 25 maio 1848 5 xuo 1851 23 maio 1856 24 agosto 1856 2 decembro 1859 20 abril sa nai. sa nai. sa nai. a don Antonio Neira Mosquera Concello Viveiro. a don Manuel Tojo. a D" Gertrudis Gmez de Avellaneda

77

BIBLIOGRAFA
Abeja, La. Publicou La mariposa negra no nmero do 9 de febreiro 1837. lbum de Vivero. I Prtico de una gua sentimental de la Ciudad del Landro - A.V. Ponte. II Lentbranza de Pastor Daz - Ramn Otero Pedrallo. lbum histrico cientfico y literario de galicia. Publicado por El Correo Gallego. Ferrol. Imp. De J.M. Abizanda 1883. Publica o discurso de Pastor Daz no Liceo de La Corua. Alcal Galiano. (Vxase: Piloto, El) Alonso Corts, Narciso. I Zorrilla, su vida y sus obras. 2 tomos. Valladolid, 1926. II Zorrilla. Poesas. Edicin e notas de ..., en Clsicos Castellanos N" 68

79

Alonso Montero, Xess. Pastor Daz un avanzado do seu tempo Conferencia dada no Teatro Pastor Daz de Viveiro o 15 de septembro de 1991 co gallo do Centenario da inauguracin do monumento da plaza. Alvarez Blzquez, Jos Mara. gloga de Belmiro e Benigno -1951 lvarez Insua, Waldo. 1. Galicia contempornea, por... La Habana, 1889. 2. Don Nicomedes - Pastor Daz. La Corua, 1891. Amrica, Revista La. Necrologa, por Juan Valera (Nmero do 12 de abril de 1863) Amor Meiln. 1. Artigo sobre a amistade de Pastor Daz e Zorrilla en La Provincia, Lugo, extraordinario do 13 septembro 1923. 2. Geografa General del Reino de Galicia . Provincia de Lugo. Aramburu, Joaqun. Ante lo imperecedero, discurso de don .... Ver Boletn da Real Academia Galega. Archivo Histrico Nacional. En Madrid, na Seccin de Hacienda, Legajo 2732, Expediente 829 atpanse datos do funcionario Nicomedes Pastor Daz. Artista, El.- Tomo I, entrega XVIII (pxs. 214 e 215) Poesa/4 la Luna. Asorey Garca, Luis. Discurso pronunciado no Concello de Viveiro o 15 de septembro de 1995 co gallo da reedicin de Pastor Daz dentro del Romanticismo.

80

Baos, Secundino. Discurso no Boletn da Real Academia Galega. Beln, El. Xornal que publicou un s nmero no Nadal de 1857. Inserta "El artculo oficial", longo romance de Pastor Daz. Burgos (Segu), Carmen de. Fgaro, por ... Madrid, 1919. Bermejo, Ildefonso .- La estafeta de Palacio, tomos I e II. Madrid, 1871. Blanco Garca, P. Celso. La Literatura Espaola en el Siglo XIX. Madrid Blecua, Jos Manuel. Poesa Romntica. Tomo II Boletn da Real Academia Galega. 1.Discurso de recepcin na R.A.G. por don Jos Antonio Parga Sanjurjo e resposta de don Manuel Murgua. (Ano II, nov. 1907, N" 16 e 17) 2. Nmero 42 do 20 xaneiro 1911, vide Tobo Campos, Luis. 3. Tomo V, agosto 1911 a mayo 1912 leva: Retrato de Pastor Daz, Unas lneas de Murgua, Nicomedes Pastor Daz (por E. Carr Aldao), La Sirena del Norte, Discurso pronunciado por don Nicomedes Pastor Daz no Liceo de A Corua en 1840, Vie et mor, Casa onde naceu don Nicomedes Pastor Daz, igrexa onde foi bautizado, monumento erixido a sa memoria, ancdotas de Murgua, Bibliografa (Obras de Pastor Daz), Seccin Oficial (Xunta do 1 de septembro 1911 na que

81

se trata das festas que se fixeron co gallo do Centenario de Pastor Daz), (Xunta do 15 de septembro 1911 celebrada na casa de J.A. Parga Sanjurjo, en Viveiro, co gaio do Centenario), (Memoria lida polo Segretario na xunta anterior), (Primeiro Centenario do nacemento de don Nicomedes Pastor Daz, actos nos que partcipou a R. A. Galega), (Oracin fnebre que pronunciou e Marcelo Macas no Centenario do nacemento de Nicomedes Pastor Daz - 15 septembro 1911), (Discurso de Manuel Murgua), (Sinatura do poeta e derradeiro retrato), (Noticia da velada celebrada no Gran Teatro Nacional de La Habana o 15 de septembro de 1911 e discurso de Secundino Baos y Aramburu), Poesa A la luna. Bonilla San Martn. El parnaso Espaol de los siglos XVIII y XIX. Cal Pardo, Enrique. D. Ramn Canosa y el Prncipe del Romanticismo Heraldo de Vivero do 15 de septembro de 1995 Homila pronunciada o 22 - III - 1962 na igrexa de S. Francisco, Viveiro. Cambronera, Carlos. Isabel II ntima. Campoamor, Ramn.- Historia Crtica de las Cortes Reformadoras. 1845. Campo Domnguez, Mara del Pilar. O alego da "gloga de Belmiro e Benigno". Programa de Festas de Viveiro do vern de 1986.

82

Canosa Surez, Ramn. Un siglo de Banca Privada. Madrid. Nuevas Eslampas de un Pueblo Gallego. Madrid, 1967. Cnovas del Castillo, Antonio. Introduccin tomo IV das Obras de Pastor Daz. Madrid, 1867. Carr Aldao, Eugenio. Literatura Gallega. Casal, Conde de. Los esplndidas fiestas literarias dadas por los Marqueses de Molins, publicado en El Espaol ano II, nmero 10. Madrid, 2 de xaneiro de 1943. Cejador, Julio. Historia de la Lengua y Literatura Castellana, Tomo IV. Cocina de Llans, Camelia. Un recuerdo a Pastor Daz, publicado en La Defensa. Viveiro, 1923. Conservador, El. Xornal de Madrid no que publicou Pastor Daz: Ano 1841 - N" 4. Medidas excepcionales. - N" 5. Progresos de la anarqua - N" 13. De la Repblica en las sociedades modernas. - N" 17. Ca ira. - N" 21. De las asambleas deliberantes como poder legislativo - N" 23, De la aristocracia - N" 24. Libertad - N" 24. De las novelas en Esaa

83

Ano 1842 16 xaneiro: Sobre la segunda parte de "El Zapatero y el

Rey"
23 xaneiro: Poesas de la seorita Gertrudis Gmez de Avellaneda Correo Nacional, El. Xornal de Madrid no que publicou P. Daz. N" 1069. Poesas de Don Nicomedes Pastor Daz, por Garca Tassara N" 1076. Sobre la revista que el 25 de enero de 1841 pas a la Milicia Nacional el Duque de la Victoria, por don Nicomedes Pastor Daz. Cotarelo Valledor, Armando. Vide El Heraldo de Vivero. Couceiro Freijoml, Antonio. El Idioma Gallego. Historia, Gramtica, Literatura. Barcelona, 1935 Cuaderno de autgrafos de Nicomedes Pastor Daz. Chao Espina, Enrique. A Nicomedes-Pastor Daz en el XIV aniversario del traslado de sus restos a Galicia. Folletio do 15 septembro 1937 (Ourense). La Mariposa negra de Nicomedes-Pastor Daz y Corbelle. SPES 1943. Semblanza de Pastor Daz. SPES Pontevedra, 1943. Una composicin olvidada. En la muerte de un hermano nio. 1944. Estudio y autgrafos de Pastor Daz (libro indito).

84

Pastor Daz dentro del Romanticismo. Ribadeneira. Madrid 1949 Donoso Corts y Pastor Daz. El Espaol, n" 206, do 5 de outono 1946 La Sirena del Norte de Pastor Daz. Folleto publicado en 1947. Una oda de Pastor Daz. A la inmortalidad. El Correo Gallego (24-1-47). Vivero en la produccin literaria de Pastor Daz conferencia 22-111-1963 De Galicia en el pasado siglo XIX (1972). Libro y Gua de Vivero (1976). Vivero a los cuatro vientos (1976). El tema del mar en Pastor Daz Heraldo Vivero n" 2490 do 12-IX-1986. Historia de Vivero (Ed. O Castro,1988). El Landro en la pluma pastordista Heraldo Vivero n" 2609; 6-1-1989. La sombra de Lina, el amor vivariense de Pastor Daz . H.V. 13-1-1989. Pastor Daz y los marineros Heraldo de Vivero n" 2636; 14VII-1989. Pastor Daz y el mar Heraldo Vivero n" 2607- do 23 decembro 1993. Diario de las sesiones del Congreso de los Diputados.

85

1. Ano 1843; Tomo III; n" 22; px. 162; Tomo III; n" 25; px 176 2. Ano 1844; Tomo I; n" 2; px. 3; Tomo I; n" 3; px. 7; Tomo I; n" 31; pxs. 254, 256 e 258. 3. Ano 1845; Tomo III; n" 99; pxs. 413 e 416. 4. Ano 1851; Diario n" 3; px. 13; Diario n"; px. 31. A Real Academia pubiicou os mis famosos discursos parlamentarios de Nicomedes - Pastor Daz. Daz Andin, Jos. El Universo. Madrid, 12 septembro 1923. Daz Plaja, Guillermo. La ventana de papel. (1940), Historia de la Literatura Espaola. Daz Corbelle, Nicomedes - Pastor. Obras e edicions: Poesas Madrid 1840. Biografasxjretratos, En compaa de F.Crdenas - Madrid, 1841-44. Compendio histrico-crtico de la jurisprudencia romana desde su principio hasta los tiempos de ustiniano. Madrid 1842 e 18432. A la Corte y a los Partidos. Madrid, 1849. Diccionario de poltica. Madrid, 1849. De villahermosa a la China. 2 tomos. Madrid, 1849. Obras de Nicomedes-Pastor Daz. En seis tomos. Madrid, 1866-68. Los Problemas del Socialismo. Conferencias do Ateneo.Vivero, 1923.

86

Hasta qu punt la participacin en los negocios pblicos de los que cultivan las letras y profesan las ciencias puede ser causa o sntoma de decadencia en la literatura de una edad, Madrid, 1866. Enciclopedia del siglo diez y nueve ... Madrid, 1848. Diez Caedo, Enrique. Discurso ... (vide Heraldo de Vivero) Enciclopedia Espaola del Siglo Diez y Nueve... (v. Daz) Enciclopedia Gallega. Tomo 9 (v. Daz Corbelle) Escosura, Patricio de la. Carta a Fermn de la Puente. Madrid, 1868. Estudios Gallegos. Revista. Madrid, 1915 Fernndez Bretn. La Ilustracin Espaola y Americana. 1891. Fernndez de los Ros, A. Estudio Histrico de las luchas polticas del siglo XIX. (Madrid, 1870), Fernndez de Retana, Padre Luis. Compendio histricocrtico de la literatura castellana. Fernndez del Riego, Francisco, A galeguidade de Pastor Daz. Heraldo de Vivero do 17-V-1991. A voz precursora de Pastor Daz. La Voz de Galicia do 5VIII-1994. Fernndez del Ro, A. Galera de la Literatura Espaola. Madrid 1846. Prlogo III tomo das Obras de Pastor Daz. Madrid, 1867.

87

Fray Gerundio, Xornal editado en Madrid por J,B. Moreno en 1843. Galdo Fernndez, Fausto. El cuadro del Ayuntamiento. Heraldo de Vivero do 30-VI-1989. Pastro Daz, enfermo reumtico. Heraldo de Vivero do 10XI-1989. La pintura de Vivero de hace un siglo. Heraldo de Vivero do 23-11-1990. La iconografa de Pastor Daz. Heraldo de Vivero do 14-IX1990. La estatua de Pastor Daz. Heraldo de Vivero do 19-IV1991. A velada literaria de 1882. Heraldo de Vivero do 27-iX1991. Galera Dramtica. Obras completas de don os Zorrilla. 1837. Gamallo Fierros, Dionisio. Xornal Ya. Px. 3 do 22 outono 1943. Sigue El Escndalo. El Espaol do 13 novembro 1943. Pastor Daz y "El Escndalo". La Hoja Oficial del Lunes do 15-XI-43. Dos poetas romnticos. Pastor Daz y Zorrilla. Riberas del Eo. 1944. Una carta de Pastor Daz a los vecinos de Vivero. H.V. do 10-IX-1993.

88

Garca Lpez, Jos. Historia de ia Literatura Espaola. Barcelona 1948. Garca y Tassara. (Vide. Correo Nacinal, El). Gonzlez Blanco, Andrs. Historia de la Novela. 1909. Gemes Daz, Fernando. Pastor Daz y el flamenco. Heraldo de Vivero do 5-VIII-1988. El armario de don Nicomedes, Heraldo de Vivero do 10-IX1993. Sainas de ordenanza. Heraldo de Vivero do 14-IX-1990. Gutirrez Gamero, E. Mis primeros ochenta aos. 1925. Gutirrez Menoyo, Pablo. Nicomedes Pastor Daz, atenesta fundador. Heraldo Vivero 23-IX-1994. Hartzenbusch, Juan Eugenio. Prlogo das Obras de Pastor Daz. 1866. Heraldo de Vivero. No n" do 15 de septembro de 1923 estn os discursos pronunciados co gallo do traslado dos restos de Pastor Daz a Viveiro. Ademis neste xornal aparece tdolos anos polo 15 de setembro algn editorial ou traballo sobre Pastor Daz. Ponemos H.V. abreviado. Ideal Gallego, El. Co gallo do traslado dos restos de Pastor Daz o da 13 de setembro de 1923 publicou un nmero extraordinario con traballos Carr Aldao, X., Manuel Murgua, Leandro Saralegui, e Un Corus. Neste xornal tamn don Enrique Chao Espina publicou varios traballos sobre Pastor Daz.

89

Ilustracin Gallega y Astuiana ; La. Tomo I n" 27; do 30 de septembro de 1879. Tomo H n" 6; do 28 de septembro de 1880. La Fuente, Modesto. Historia general de Espaa desde los tiempos primitivos hasta la muerte de Femando Vil. Leal Insua, Francisco. Pastor Daz, Prncipe del Romanticismo. Lugo, 1943. Un pueblo de escritores. La fiesta de San Roque en mi pueblo. El Ideal Gallego. 15VIII-1947. Lence Santar, Eduardo. Estudiantes ilustres del Real Seminario Conciliar de Santa Catalina de Mondoedo (indito). Lpez Pelez, Antoln. Pastor Daz socilogo. Lugo, 1917. Las poesas de Pastor Daz. Almanaque Gallego, 1918. Maclas y Garca, Marcelo. Oracin fnebre en el Centenario del natalicio de don Nicomedes-Pastor Daz. Boletn de la Real Academia Gallega, Tomo V, Ano 1911, Madoz, Pascual. Diccionario Geogrfico Estadstico. Historia de Espaa y sus posesiones de Ultramar. Madrid, 1847. Marqus de Castelar. Archivo del Sr. ... Legajos de Javier de Quinto. Martnez Kleiser, Lus. Sobre el "Escndalo". Xornal Ya 23-X-1943.

90

Menndez y Pelayo, Marcelino. Estudio Preliminar al libro Poesas de Amos Escalante. Madrid, 1907. Ministerio de Asuntos Exteriores. No Arquivo grdase o Legajo 189, Expediente 19.073 eos datos da sa actividade diplomtica. Moar Fandio, Jos. Pastor Daz visto por Moar y Fandio. El Correo Gallego, 1919, reproducido no Heraldo de Vivero do 6-11-1987. Molns, Marqus de. Prlogo a Italia y Roma; Roma sin el Papa. Madrid, 1866. Mourio, P. Jos. La Literatura Medieval en Galicia (Biblioteca Estudios Gallegos) 1929. Murgua, Manuel. Pastor Daz. Madrid, 1880. Psor Daz. La Ilustracin Gallega y Asturiana, do 28 - II -1880. Los Precursores. A Corua. Contestacin al discurso de recepcin en la Real Academia gallega de don Jos A. Parga Sanjurjo, Boletn de la Real Academia. 1907. Discurso en la velada literaria de Viveiro con motivo del Centenario. Boletn de la Real Academia. A Corua, 1911. Museo Artstico y Literario - Madrid, 1837. Del movimiento literario en Espaa en 1837. Museo Universal, EL- Xornal de Madrid do sculo pasado.

91

Ao III. N 1 de xaneiro 1859. Ao X, N" 5 agosto 1866. Ao X, N" 19 agosto 1866. Nez Daz, Gerino. Pastor Daz, un hijo ms del pueblo. Programa de Festas de Viveiro 1986. El Acuerdo municipal del 175 aniversario del nacimiento de Pastor Daz. Heraldo de Vivero, do 30 -1 -1987. La impronta de Pastor Daz en el Romanticismo espaol otra vez en primer plano. Heraldo de Vivero, do 3 - IV 1987. Pastor Daz, hijo de una familia humilde. H.V. do 14-IX1990. Ochoa, Eugenio. Apuntes para una biblioteca de escritores espaoles en prosa y verso. Pares, 1840. Otero Pedrayo, Ramn. Romanticismo, saudade, sentment da raza e da trra en Pastor Da, Rosala de Castro e Ponda!. Santiago. Ensayo Histrico sobre la cultura gallega. Santiago, 1923. Pastor Daz, Poeta de la elega romntica. El Espaol, 26-111944. Gua de Galicia. Madrid, 1926. Otto von Leixner. Nuestro Siglo. Pacheco, Joaqun Francisco. Italia. Madrid.

92

Pardo Bazn, Emilia. De mi tierra. Madrid. La Qnmera. Conferencia. Madrid. 1912. Pastor Daz. A Corua, marzo 11 de 1882. Parga Sanjurjo/ Jos Antonio. Nicomedes Pastor Daz. Revista Contempornea. Abril 1895. Discurso de recepcin na Real Academia Galega. Boletn da R.A.G. Ao II. 20, novembro, A Corua, 1907. Pastor Galcern, Gabriel.- Os herdeiros deste sobrino de Pastor Daz teen unha carta de Alarcn a Carmen, irm do poeta, e un soneto. Prez Rodrguez, Modesto. Nicomedes Pastor Daz respalda a dos vivarienses y apoya a un betanceiro. Heraldo de Vivero do 27 septembro 1991. En torno al inicio del saper catlico Antonio - Mara Coira Ares. Revista Pregn da Semana Santa en Viveiro. Ano 1992. La anomala electoral protagonizada por Lugo, Corua y Viveiro frente a Nicomedes - Pastor. Programa de Fiestas de Viveiro. 1992. Conferencia. Pronunciada na Corua o 23 de mao 1992. Dos trances que Coira Ares super de manera antagnica. H.V. 1992. La concordia en que ha culminado el quinto desaire electoral inferido a Nicomedes - Pastor. Heraldo de Vivero, do 10 septembro 1993.

93

Un nombramiento principal y dos adjuntos en pro de Nicomedes Pastor Daz Corbelk. Heraldo de Vivero, 16 septembro 1994 Pedret Casado, Paulino. Un antiguo alumno de la Universidad de Santiago publicado no El Correo Gallego do25xullol944. Perseverancia (Pontevedra). Este xornal publicou en 1858 un artigo de Rodrguez Seoane. Pida, Pedro Jos. Estudios Literarios. Tomo II. Piloto, El. Alcal Galiano analizou nos nmeros 289 e 290 o manifest A la Corte y a los Partidos. Pieiro, Enrique. El Romanticismo en Espaa. Edt. Garnier Hnos. Pars Pirala. Anales dende 1843. Progreso, El. Vide Leal Insua. Puente y Apecechea, Fermn de la. Noticia biogrfica. Tomo I das Obras de don Nicomedes Pastor Daz. Madrid 1866. Recreo Compostelano. Tomo II. Santiago, 1843. Rico y Amat, Juan. El libro de los diputados y senadores. Tomo III. Ros y Rosas, Antonio. O prlogo do Tomo V das Obras de Pastor Daz. Madrid, 1868. Rivas Santiago, Natalio. Polticos, gobernantes y otras figuras espaolas. Tomo II. Madrid 1933.

94

Rodao, Jos. Artigo publicado en El Norte de Castilla. Setembro 1923. Rodrguez Gonzlez, Eladio. Pastor Daz en la poesa y en la literatura gallega. Discurso do secretario da Real Academia galega na velada necrolxica de Vigo o 13 de septembro 1923. B.R.A.G. n" 155 e s. Rodrguez Seoane, J. Jos. Artigos e novelas. De Villahermosa a la China. A Corua, 1889 Sandoval, Adolfo de. El ltimo amor de Bcquer. Snchez de Castro, Francisco. Lecciones de Literatura General y Espaola. Madrid, 1890 Snchez Reboredo, Jos. El romntico dolor de Pastor D2.H.V. do 14 febreiro 1992. Saralegui y Medina, Leandro. Galicia y sus poetas. Ferrol, 1886. Juicio como escritor gallego. Vide Ideal Gallego, El. Semanario Pintoresco Espaol. 1849. Publica o traballo de Pastor Daz Fragmento de una meditacin en las ruinas. Sol, El. No nmero do 30 de marzo, 1843 artigo sobre a maiora da Raa. Tejada Spnola, Francisco Elias de. La tradicin Gallega. Madrid, 1944 Tobo y Campos, Luis. Publicou datos de Pastor Daz no B.R.A.G. o 20 de xaneiro 1911 co gallo do Centenario do poeta.

95

Valera, Juan. Obras escogidas de Juan Valera. XIII Ensaios. Madrid, 1928. Necrologa. Vide Amrica. Obras completas. Tomo XXX. Madrid 1858. Valle Mor, Jos del. Pastor Daz, su vida y su obra. La Habana, 1911. Vesteiro Torres, Teodosio. Pginas sueltas. Lugo, 1841. Villar Ponte, Antonio. Prtico de una gua sentimental de la Ciudad del Landro. Vide lbum de Vivero. Introduccin a un ensayo sobre la importancia de las lenguas vernculas. En El Pueblo Gallego do 25 xullo 1935. Zorrilla, Jos. Recuerdos del tiempo viejo. Publicouse en Los Lunes de El Imparcial.

96

NDICE

Presentacin Biografa Nacemento e primeiros anos No Colexio Insigne O sentimento patritico Primeiro amor En Mondoedo Na Universidade de Santiago En Madrid Xornalista e funcionario Na poltica Annus horribilis As eleccins, ministro, acadmico, rector Diplomtico De volta en Madrid. Outra vez ministro A morte A sa doenza Datas para unha vida

5 7 7 10 12 14 15 17 24 28 32 39 41 45 48 49 51 53

97

A sa obra A - Obra potica B - lbum literario C - Biografas D - Escritos polticos E - Discursos parlamentarios F - Discursos acadmicos G - Novelas H - Caderno ntimo I - Cartas Bibliografa

69 69 72 72 73 74 74 75 75 76 79

98

Este libro Nicomeies Pastor Daz rematouse de imprentar no obradoiro grfico Litonor o 10 de decembro de 1998 Da Internacional dos Dereitos Humanos