Automehanicar CG

REPUBLIKA CRNA GORA MINISTARSTVO PROSVJETE I NAUKE
OBRAZOVNI PROGRAM
AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA
Centar za struno obrazovanje April 2004.
_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________
SADRAJ
OPTI DIO ..................................................................................................................................................7 1. Naziv programa .................................................................................................................................... 7 2. Nastavni plan....................................................................................................................................... 7 3. Opti ciljevi nastave .............................................................................................................................. 9 4. Uslovi za upis, odnosno ukljuivanje u program za obrazovanje odraslih................................................................ 9
4.1.Posebni uslovi za upis....................................................................................................................................... 10
5. Trajanje obrazovanja ........................................................................................................................... 10 6. Prohodnost ....................................................................................................................................... 10 7. Obrazovanje koje se stie...................................................................................................................... 10 8. Uslovi za zavretak obrazovanja .............................................................................................................. 11 POSEBNI DIO ............................................................................................................................................. 13 1. PREDMETNI PROGRAMI .......................................................................................................................... 13
1.1.OPTEOBRAZOVNI PREDMETI............................................................................................................................... 13 1.2.STRUNO-TEORIJSKI PREDMETI............................................................................................................................ 15 1.2.1 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 1.2.6. Materijali .......................................................................................................................................... 15 Opte mainstvo .................................................................................................................................. 21 Osnove elektrotehnike i autoelektrike ....................................................................................................... 35 Hidraulika i pneumatika ........................................................................................................................ 45 Motori i motorna vozila ......................................................................................................................... 51 Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja .............................................................................................. 65
2. ISPITNI KATALOZI ................................................................................................................................... 99

2.1.Motori i motorna vozila ..................................................................................................................................... 99 2.2.Ispitni katalog praktinog dijela zavrnog ispita ......................................................................................................105
Obrazovni program
Optim zakonom o obrazovanju i vaspitanju odreeno je da se obrazovanje ostvaruje na osnovu obrazovnog programa (kurikuluma) (l. 19). Obrazovni program postaje javno vaei kada ga usvoji Ministarstvo prosvjete i nauke (l. 21), na prijedlog nadlenog savjeta (l. 22 Opti zakon o obrazovanju i vaspitanju). Sadraj obrazovnog programa definisan je lanom 21 Opteg zakona o obrazovanju i vaspitanju. Obrazovni program sastoji se od opteg i posebnog dijela. Opti dio javno vaeeg obrazovnog programa utvruje Ministarstvo, na prijedlog Savjeta za opte obrazovanje Crne Gore. U strunom obrazovanju, obrazovni programi se pripremaju na osnovu standarda zanimanja, usvojenih od strane Savjeta za struno obrazovanje. Ministarstvo objavljuje javno vaee obrazovne programe najmanje 12 mjeseci prije poetka njihove primjene (l. 25 Opti zakon o obrazovanju i vaspitanju). Novi, javno vaei programi prije primjene, obavezno se eksperimentalno provjeravaju (pilot programi). Ministarstvo, na prijedlog Centra za struno obrazovanje, odreuje ustanove u kojima e se izvoditi eksperimentalni programi u strunom obrazovanju (l. 26 Opti zakon o obrazovanju i vaspitanju).
OPTI DIO
1. Naziv programa
AUTOMEHANIAR
2.
Nastavni plan
Redni broj A 1. 2. 3. 4. 5. Nastavni predmetigrupe predmeta Opte obrazovni predmeti Maternji jezik i knjievnost Matematika Strani jezik Informatika Fiziko vaspitanje Drutvena grupa predmeta 1. 2. 3. Istorija Geografija Sociologija Prirodna grupa predmeta 1. Fizika 1 36 36 7 1 1 36 36 1 36 36 36 36 3 3 2 1 2 108 108 72 36 72 2 2 2 2 72 72 72 72 2 2 2 2 66 66 66 66 246 246 210 36 210 I sedm. god. sedm. II god. sedm. III god. Ukupno
___________________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _________
2. 3.
Hemija Biologija UKUPNO A
1 15
36 540
1 10
36 360
264
36 36 1164
B 1. 2. 3. 4. 5.
Struno teorijski predmeti Materijali Opte mainstvo Osnove elektrotehnike i autoelektrike Hidraulika i pneumatika Motori i motorna vozila UKUPNO B 2 2 4 12 72 72 144 432 2 1 1 2 6 15 72 36 36 72 216 540 2 2 4 19 66 66 132 627 72 144 102 36 138 564 1671
C C1 D E F F1 G G1
Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - kolski oblik Praktina nast. sa tehn. zanimanja dualni oblik Slobodne aktivnosti Profesionalna praksa Broj asova - kolski oblik Broj asova - dualni oblik Broj radnih sedmica - kolski oblik Broj radnih sedmica - dualni oblik
36 15 dana
36 20 dana
33
105
32
1152
32
1152
32
1056
3360
36
36
33
105
Ukupno asova za obrazovni program kolski oblik (A+B+C+D)
3360
3.
Opti ciljevi nastave

Omoguiti svestran razvoj pojedinca i njegovu socijalnu integraciju; Produbiti i proiriti opte obrazovanje u funkciji struke; Obezbijediti struno-teorijska i praktina znanja, neophodna za kvalitetan rad u zanimanju; Pripremiti uenika za permanentno obrazovanje i cjeloivotno uenje; Razvijti sposobnost socijalne komunikacije i spremnost za razvijanje kvalitetnih meuljudskih odnosa; Osposobiti uenike za itanje tehnikih crtea i tehnoloke dokumentacije, Osposobiti uenike za postavljanje standardnih dijagnoza o stanju vozila, uz upotrebu odgovarajuih alata, ureaja i instrumenata; Osposobiti uenike da ugrauju, odravaju i popravljaju mehanike sisteme, ureaje i njihove sklopove; Osposobiti uenike da ugrauju, odravaju i popravljaju elektronske i elektrine sisteme, ureaje i sklopove; Osposobiti uenike da ugrauju, odravaju i popravljaju pneumatske i hidrauline sisteme, ureaje i njihove sklopove; Osposobiti uenike da opremaju motorno vozilo sa dodatnom opremom i priborom; Osposobiti uenike da savjetuju stranke u vezi sa popravkama i odravanjem dijelova na vozilu; Osposobiti uenike da ispunjavaju potrebnu radnu dokumentaciju i dokumenta o evidenciji stanja alata, instrumenata i ureaja, uz upotrebu raunara; Razviti kod uenika ekoloku svijest i upoznati ih sa propisima o zatiti na radu i zatiti okoline i vanosti njihovog dosljednog potovanja.
4.
Uslovi za upis, odnosno ukljuivanje u program za obrazovanje odraslih

- U kolu za sticanje srednjeg strunog obrazovanja u trogodinjem trajanju obrazovni program automehaniar, mogu se upisati lica koja su zavrila osnovnu kolu ili zavrila dvogodinju strunu kolu i nisu starija od 17 godina. Izuzetno, u kolu se mogu upisati lica do18 godine, uz odobrenje nastavnikog vijea kole. - Za upis u dualni oblik obrazovanja potrebno je da uenik ima sklopljen ugovor sa poslodavcem, u sladu sa Zakonom o strunom obrazovanju. - Lica koja su napunila 18 godina ukljuuju se u program za obrazovanje odraslih. - Ako se za upis prijavio vei broj kandidata od broja raspisanih mjesta, Ministarstvo prosvjete i nauke donosi odluku o dopunskim kriterijumima za upis.
4.1. Posebni uslovi za upis - Ljekarsko uvjerenje, kojom kandidat dokazuje da nema zdravstvenih smetnji za obrazovanje po obrazovnom programu automehaniar.
5.
Trajanje obrazovanja
- Obrazovanje traje tri godine
6.
Prohodnost
U redovnom obrazovanju uenici napreduju u vii razred ako su iz svih predmeta tekue godine postigli prelaznu ocjenu i priloili potvrdu o obavljenoj profesionalnoj praksi. Uenik u dualnom obliku obrazovanja moe ponavljati prvi i drugi razred razred, ukoliko u dva ispitna roka ne poloi meuispit i opteobrazovne i struno teorijske predmete, ocjenjene sa ocjenom nedovoljan (ukupno do tri predmeta). Uenik treeg razreda u dualnom obliku obrazovanja ne ponavlja razred i moe u toku jedne godine polagati predmete ocjenjene nedovoljnom ocjenom. Za uenike u dualnom obliku obrazovanja kola je obavezna da ueniku obezbjedi pohaanje nastave u koli za dio praktine nastave sa tehnologijom zanimanja koji se ne moe realizovati kod poslodavca. Odrasli napreduju po programu u skladu sa planom za izvoenje obrazovnog programa za odrasle, koji donosi kola.
7.
Obrazovanje koje se stie

Srednje struno obrazovanje u trogodinjem trajanju - AUTOMEHANIAR/ AUTOMEHANIARKA.
10
8.
Uslovi za zavretak obrazovanja

- Za zavretak srednjeg strunog obrazovanja u trogodinjem trajanju - obrazovni program automehaniar potrebno je zavriti zadnju godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih predmeta, odraditi sve slobodne aktivnosti, obaveze iz praktinog obrazovanja u procesu rada i zavrni ispit. Zavrni ispit se sastoji iz: - pismenog ispita iz maternjeg jezika i knjievnosti, - usmenog ispita iz struno-teorijskog predmeta i - praktinog rada sa odbranom. - O tipu ispita iz maternjeg jezika i knjievnosti odluku donosi Zavod za kolstvo odnosno nadleni Savjet. - Kao struno-teorijski predmet uenik polae Motore i motorna vozila. Standardi znanja, razvrstani po taksonomskim stepenima, nain provjeravanja i kriterijum bodovanja dati su u ispitnom katalogu. - Zadaci za praktini rad odreuju se na osnovu ireg okrirnog spiska zadataka, datog u ispitnom katalogu praktinog dijela zavrnog ispita. Navedeni zadaci slue kao vodi o primjerenosti i tehnolokim zahtjevima nastavnicima praktine nastave sa tehnologijom zanimanja pri konkretnom definisanju zadataka. Zadaci treba da budu priblino istog nivoa zahtjevnosti, odnosno iste teine za sve uenike. Nastavnici praktine nastave sa tehnologijom zanimanja teinu i sloenost zadataka treba da usaglase i sa nastavnicima struno-teorijskih predmeta na aktivu. - Uenici zavrnog razreda dio asova praktine nastave sa tehnologijom zanimanja mogu koristiti za izradu praktinog rada, u zavisnosti od tipa zadatka, pri emu se operacija ili postupak ne zavrava potpuno. Kandidat je duan da i pred komisijom pokae svoju strunu osposobljenost. U dio zadatka koji se radi na asovima uvid treba da ima lan komisije. - O tom da li uenik odreeni zadatak ili uslugu moe uraditi do odreene faze prije samog zavrnog ispita, odluku ponosi ispitni odbor. Uenik u tom sluaju radi i odgovarajuu dokumentaciju pod nadzorom mentora. Na samom ispitu radi se finalizacija ispitnog rada (zadatka odnosno usluge). Odbrana se odnosi na kompletan zadatak odnosno uslugu. Ovo napomena se odnosi i na polaganje meuospita. - Ako uenik ne zavri rad u predvienom vremenu, nije poloio ispit. - Uslov za izlazak na ispit je priloen ovjeren dnevnik rada praktine nastave od sve tri godine. - Praktino obrazovanje kod poslodavca realizuje se prema ispitnom katalogu.
11
POSEBNI DIO
1. PREDMETNI PROGRAMI
1.1. OPTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. 1.1.4. 1.1.5. 1.1.6. 1.1.7. MATERNJI JEZIK I KNJIEVNOST MATEMATIKA STRANI JEZIK DRUTVENA GRUPA PREDMETA INFORMATIKA PRIRODNA GRUPA PREDMETA FIZIKO VASPITANJE
13
1.2. STRUNO-TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1 Materijali 1. Naziv predmeta: Materijali 2. Broj asova po godinama obrazovanja i oblicima nastave:
Razred T I II III Ukupno 72 72 Oblici nastave V 72 72 Ukupno
T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe 3. Opti ciljevi nastave Uenici e: stei znanja o vrstama i karakteristikama materijala, upoznati svojstva tehnikih materijala i mogunosti njihove primjene u mainstvu, stei neophodna znanja o strukturi materijala i uticaju strukture na na promjenu svojstava materijala, osposobiti se za za pravilan i racionalan izbor materijala, upoznati nain oznaavanja po standardu mainskih materijala,
15
upoznati vrste, svojstva i primjenu plastinih, gumenih i kompozitnih materijala, upoznati svojstva, vrste i primjenu goriva, maziva i pomonih materijala, nauiti da koriste prirunike, standarde, tabele i druge vrste strunih tekstova, potovati ekoloke zahtjeve i razvijati osjeaj za ekonominu upotrebu materijala, razviti osjeaj potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine, razviti osjeaj odgovornosti i preciznosti u radu, ovladavati strunom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.
4. Sadraji i standardi znanja

Informativni ciljevi i sadraji UVOD - Definie pojmove materije, smjee, jedinjenja, elementa, hemijskih simbola, formula i jednaina - Upoznaje se sa strukturom atoma, energetskim nivoima, podnivoima i orbitalama - Definie pojam rastvora, kisjeline, baze, soli - Objanjava oksidoredukcione procese - Razumije znaaj i primjenu elektrolize - Razumije osobine i primjenu polimera Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifinosti u izvoenju
- Razvija osjeaj o vanosti pojedinih materijala - Odreuje atomsku masu uz pomo - Razvija pozitivan odnos periodnog sistema prema materijalnim - Odreuje relativnu molekulsku dobrima masu - Osposobljava se za - Objanjava pojavu kisjelih kia i korienje razliitih izvora njihov uticaj na okolinu informacija - Pronalazi primjere kisjelina, baza i - Razvija ekoloku svijest soli u svakodnevnom ivotu - Pronalazi primjere praktine primjene elektrolize
16
Informativni ciljevi i sadraji METALI I LEGURE - Objanjava pojam tehnikih materijala, navodi podjelu i vrste - Navodi svojstva materijala u zavisnosti od vrste
Formativni ciljevi
Socijalizacijski ciljevi
Specifinosti u izvoenju
- Uoava vezu izmeu elemenata i metala i znaenje rijei mehanika vrstoa, tvrdoa, ilavost - Razlikuje fizika, mehanika, tehnoloka i hemijska svojstva metala i legura - Razlikuje kristalne od amorfnih materijala i prepoznaje razliite oblike kristalnih reetki
- Razvija i poveava strunost - Razvija pozitivan odnos prama materijalnim dobrima - Razvija ekoloku svijest
TEHNIKO GVOE I ELICI - Razumije pojmove gvoe i elik - Navodi podjelu elika i livenog gvoa - Navodi osobine gvoa i elika - Opisuje postupke prerade elika o elinih livova u poluproizvode - Upoznaje i objanjava standarde za oznaavanje gvoa i elika OSTALI METALI - Navodi svojstva aluminijuma i njegovih legura i - Pronalazi primjere - Navodi vrste i svojstva legura primjenealuminijuma i njegovih bakra legura - Navodi karakteristike - Pronalazi primjere primjene magnezijuma, cinka, titana i mesinga, bronze, hroma, nikla drugih metala i njihovih legura volgrama i njihovih legura - Stie osjeaj sigurnosti i samopouzdanja
- Razlikuje karakteristike i namjenu elika - Analizira uticaj ugljenika i ostalih legirajuih elemenata na kvalitet elika - ita i pojanjava standardnu oznaku elika - Pronalazi primjere primjene gvoa i elika
- Pribliava se struci kroz upoznavanje materijala
Vjebe - Izbor elinih materijala iz tabela
17
Informativni ciljevi i sadraji DRUGI OSTALI MATERIJALI - Navodi podjelu i objanjava svojstva plastinih masa - Definie pojmove monomer, polimer, polimerizacija - Nabraja najvanije fizike i hemijske osobine polimera - Upoznaje pojam reciklae i potrebu trajnog odstranjenja polimera - Navodi sastav, karakteristike i primjenu gume - Razumije osnove postupaka sinterovanja, karakteristike sinterovanih dijelova i mogunost njihove upotrebe - Navodi fiziko-mehanika svojstva stakla - Objanjava karakt. kompozitnih materijala i navodi primjere primjene kompozitnih materijala GORIVA I MAZIVA
Formativni ciljevi
- Razlikuje razliite prirodne i vjetake polimere obzirom na njihov hemijski sastav, strukturne osobine i upotrebu - Razlikuje pojmove polimer, termoplast, duroplast i elastomer - Uoavaju potrebu pravilnog sakupljanja i odlaganja polimera radi reciklae - Pronalazi primjere primjene plastinih masa za izradu konstruktivnih elemenata - Analizitra mogunosti prerade i obrade vjetakih materijala - Pronalazi primjere primjene staklene vune - Uoava ulogu zaptivnih materijala i materijala za toplotnu i elektrinu izolaciju
- Uoava vanost ouvanja zdrave ivotne sredine
Vjebe - Izrada pojmovne mape u koju se unose vjetaki materijali koji se upotrebljavaju u industriji Seminarski rad - Sagorjevanje i topljenje polimera
- Definie pojam i navodi - Razlikuje goriva dobijena iz nafte i podjelu, sastav i drugih sirovina karakteristike goriva - Odreuju pojmove reaktant i - Definie pojam maziva, navodi produkt podjelu, vrste i karakteristike - Uporeuje karakteristike goriva i maziva bira odgovarajue, u zavisnosti od - Navodi zakon o odranju mase zahtjeva, uz upotrebu literature - Jaa ekoloku svijest - Uoava ulogu toplote hem. - Stie osjeaj odgovornosti reakcija na izabranim primjerima (npr. sagorijevanje ugljovodonika) 18
Vjebe - Biranje ulja i maziva iz kataloga
Informativni ciljevi i sadraji KOROZIJA - Objanjava pojam korozije - Nabraja uzroke pojave korozije
Formativni ciljevi
- Uporeuje razliite naine za zatitu povrina od korozije - Odreuje postupke pripreme povrina metala radi zatite od korozije
- Razvija saznanja o mogum tetama u procesu rada i jaa osjeaj odgovornosti
ISPITIVANJE METALNIH MATERIJALA - Razumije namjenu ispitivanja metalnih materijala i navodi vrste mjerenja - Objanjava pojmove tvrdoe, vrstoe i ilavosti - Razumije vanost izvoenja tehnolokih ispitivanja ploa, limova i cijevi i nabraja osnovne vrste ispitivanja - Navodi i objanjava metode ispitivanja materijala bez razaranja (ultrazvukom, rendgenskim zracima, magnetno i druga)
- Mjeri tvrdou - Mjeri ilavost - Analizira ponaanje materijala pri pojedinim tehnolokim postupcima - Razvija preciznost, - Povezuje u sistem mehanika i sigurnost i strunost tehnoloka ispitivanja po razliitim kriterijumima (na primjer vrsta ispitivanja, nain izvoenja) - Povezuje oblik, dimenzije komada i prirodu materijala sa mogunou ispitivanja
Vjebe - Mjerenje tvrdoe po Brinelu, Rokvelu i Vikersu - Ispitivanje zatezne vrstoe ploa i traka - Ispitivanje materijala metodama bez razaranja
5. Okvirni spisak udbenika, literature i drugih izvora Drapi, S. i drugi: Mainski materijali, Zavod za udbenike Beograd, Mirkovi, R., Arseni R.: Mainski materijali, za sve profile mainstva, Zavod za udbenike Beograd Toufar, F.: Tehniki materijali, za srednje strukovne kole, kolsaka knjiga Zagreb Hrgovi, D.: Tehniki materijali, laboratorijske vjebe, kolsaka knjiga Zagreb
19
6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena sa: raunarom sa multimedijskim paketom, softverom za prikaz razliitih vrsta materijaja, priloga, A/V opremom, grafoskopom, diaprojektorom sa odgovarajuim slajdovima, uzorcima razliitih materijala, mjernim instrumentima i drugim. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja - U svakom klasifikacionom periodu znanje se provjerava i ocjenjuje usmeno i pismeno (testovi). 8. Profil strune spreme nastavnika istrunih saradnika Visoka struna sprema iz podruja mainstva. 9. Povezanost sa drugim predmetima
Znanja Predmet - Metali i legure - Motori i motorna vozila - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Hidraulika i pneumatika - Motori i motorna vozila - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Motori i motorna vozila Povezanost sa predmetom Znanja i vjetine - Habanje dijelova i sklopova na vozilu
- Goriva i maziva - Goriva i maziva
- Hidraulini ureaji - Sistem za napajanje motora gorivom - Sistem za podmazivanje motora - Sistem za hlaenje motora - Sistemi motornog vozila
- Ispitivanje materijala
20
1.2.2.
Opte mainstvo
1. Naziv predmeta: Opte mainstvo 2. Broj asova po godinama obrazovanja i oblicima nastave
Razred T I II III Ukupno 48 48 96 Oblici nastave V 24 24 48 72 72 144 Ukupno
T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe V - vjebe, odjeljenje se ne dijeli na grupe 3. Opti ciljevi nastave Uenik e biti u mogunosti da: ita i razumije tehnike crtee, uputstva i propise, tabele, dijagrame, eme i tehniku dokumentaciju, poznaje osobine materijala sa kojim se susree u radu, konstruie jednostavnije mainske proizvode, izrauje tehniko-tehnoloku dokumentaciju, potuje standarde tehnikog crtanja, ita i crta eme elektrinih, elektronskih, pneumatskih i hidraulinih sistema, crta jednostavne tehnike radionike i sklopne crtee mainskih elemenata i manjih sklopova, u skladu sa standardima, - uoava i shvata funkcionalne meuzavisnosti elemenata, sklopova i mehanizama na vozilu,
21
- razvija osjeaj odgovornosti i preciznosti u radu, - ovladava strunom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci. 4. Sadraji i standardi znanja RAZRED: PRVI
Informativni ciljevi i sadraji Formativni ciljevi Uenik OSNOVI TEHNIKOG CRTANJA - Upoznaje se sa priborom za tehniko crtanje, standardima, vrstama tehnikih crtea, razmjerama, zaglavljima, sastavnicama i njihovom primjenom u mainstvu - Upoznaje sa tehnikom izrade jednostavnijih crtea GEOMETRIJSKE KONSTRUKCIJE - Navodi i nabraja osnovne geometrijske konstrukcije - Crta paralelne i normalne prave - Crta simetrale dui i uglova - Dijeli du na n-jednakih djelova - Spaja prave linije lukom datog poluprenika - Konstruie pravilan trougao, kvadrat, petougao, estougao, - Konstruie elipsu - Izvlai osnovne i kotne linije, rafira, ispisuje zaglavlje i pozicione oznake elemenata - Ovladava tehnikom pravilnog - kotiranja i rafiranja vjebanjem na primjerima - Ispisuje tehniko pismo - Prostorno prikazuje skicom jednostavne elemente Socijalizacijski ciljevi Uenik Specifinosti u izvoenju
- Razvija tehniku kulturu, osjeaj za red i urednost
- Razvija sposobnost komuniciranja putem tehnikog crtea
Vjebe - Upotreba linija, crtanje geometrijskih konstrukcija, crtanje kontura mainskih dijelova, rad u olovci
22
Informativni ciljevi i sadraji
Formativni ciljevi Uenik
Socijalizacijski ciljevi Uenik
OSNOVI NACRTNE GEOMETRIJE I TEHNIKOG CRTANJA - Upoznaje se sa pojmom i osnovnim elementima projektovanja - Razumije pojam kvadranata, oktanata, aksonometrije - Razlikuje centralno i paralelno - Razvija sposobnost projiciranje komuniciranja putem - Razlikuje koso i ortogonalno tehnikog crtea projiciranje - Crta projekcije take na jednu, dvije i tri ravni - Crta projekcije dui - Crta projekcije osnovnih geometrijskih likova (kvadrat, pravougaonik, trougao) - Crta projekcije geomentrijskih - Razvija tehniku kulturu tijela u optem i specijalnom poloaju - Crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija - Crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji - Razlikuje prednosti i nedostatke pojedinih naina prikazivanja tijela Vjebe - Projekcije tijela, crtanje tijela u izometriji na osnovu projekcija - Crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda, dopunjavanje pogleda, crtanje mainskih elemente, uz upotrebu pravila posebnih pogleda, presjeka i pojednostavljenog crtanja Grafiki rad
KOTIRANJE - Upoznaje se sa osnovnim naelima kotiranja i elementima kotiranja, sa pojmom presjeka, sa pravilima prikazivanja dijelova i njihovih detalja, pojednostavljenjima pri crtanju - Kotira i oznaava vrijednosti kota na crteu - Kotira uproeno i tabelarno - Ispisuje tolerancije duina, oblika i poloaja i kvalitet obrade povrina - Crta i oznaava presjeke - Crta prodore tijela
- Razvija osjeaj preciznosti, - Razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada
Vjebe - Kotiranje
23
Formativni ciljevi Uenik - Crta razvijene povrine tijela - Crta presjeke uskih elemenata, presjeke i skraenja, posebne i djelimine izglede
PRIKAZIVANJE MAINSKIH ELEMENATA - Crta vijak i navrtku, - Kotira i oznaava metriki i cijevni navoj - Crta spojeve klinovima - Crta opruge - Crta zupanike i lananike - Uproeno crta zavarene sastave TEHNIKI CRTEI - Upoznaje se, razumije i objanjava pojam tolerancije, poloajem i veliinom tolerantnog polja, kotiranjem tolerisanih duina - Upoznaje se sa radionikim crteima i sklopnim crteom - Razumije pojam kvalitet povrine i zna naine oznaavanja stanja povrina - Definie pojam tolerancija oblika i poloaja - Razumije pojam nalijeganja i navodi karakteristike pojedinih vrsta nalijeganja - Sa sklopnog crtea odreuje tolerancije/nalijeganja - Iz tabela ita vrijednosti odstupanja za zadate tolerancije i izraunava veliinu tolerantnog polja - Analizira veliinu tolerancija i postupke kojim se one mogu dostii - Iz tabela odreuje dozvoljena odstupanja kod izradaka kod kojih na crteu tolerancije nijesu propisane - Za pojedine vrste nalijeganja rauna preklop ili zazor - U zavisnosti od funkcije proizvoda odreuje vrste - Spoznaje ljepotu i vanost svog zanimanja kroz sticanje tehnikih znanja Vjebe - Prikazivanje mainskih elemenata, rad u olovci
- Stie osjeaj preciznosti u radu - Stie pozitivnu orijentaciju prema zanimanju
Vjebe - Oznaavanje stanja povrina - Odreivanje tolerancija iz tabela - Odreivanje nalijeganja - Kotiranje tolerisanih dimenzija - Izrada radionikih crtea datog sklopa Grafiki rad
24
Formativni ciljevi Uenik nalijeganja - Crta radioniki crte jednostavnog mainskog dijela i na njemu unose podatke, neophodne za izradu mainskog dijela - Sa sklopnog crtea izdvaja podatke, koje on sadri, a koji su potrebni za montau sklopova ili ukupnog proizvoda - Za jednostavnije izradke propisuje kvalitet povrine
OSNOVNI POJMOVI I AKSIOMI STATIKE SISTEM SUELJNIIH SILA U RAVNI - Navodi i objanjava pojam sile i podjelu sila, reakcije veze, aksiome statike - Razlae silu na komponente - Navodi i objanjava grafike i grafikom metodom analitike uslove ravnotee - Postavlja analitike uslove rasistema sueljnih sila, moment vnotee sistema sueljnih sila sile za taku, Varinjonovu - Odreuje moment sile za teoremu taku SISTEM PROIZVOLJNIH SILA U RAVNI - Navodi, definie i objanjava spreg sila i moment sprega - Slae paralelne sile, razlae sile na komponente - Postavlja uslove ravnotee spregova - Odreuje rezultantu ravanskog - Stie osjeaj preciznosti u sistema sila radu - Na primjerima odreuju uticaj - Stie sigurnost sila na posmatrani mainski dio i sistem Vjebe - Pretvaranje mjernih jedinica - Grafiko rastavljanje dvije sile - Odreivanje momenta sile i ravnotee momenata u ravni 25
- Uvia odnos ovjeka, nauke, tehnike i rada
RAVANSKI NOSAI - Navodi vrste ravanskih nosaa i vrste optereenja kod njih - Navodi, definie i objanjava statiki odreene ravanske pune nosae - Odreuje reakcije veza grafiki i analitiki punih ravanskih nosaa, optetreenih kombinacijom razliitih optereenja - Konstruie statike dijagrame grafikom i analitikom metodom, optetreenih kombinacijom razliitih optereenja Vjebe - Grafiko i analitiko odreivanje reakcija oslonaca Grafiki rad - Na primjerima proste grede, grede sa prepustima i konzole odrediti reakcije oslonaca i konstruisati statike dijagrame
- Stie osjeaj preciznosti u radu
SREDITE MASA - Navodi, definie i objanjava osnovne statike veliine u poprenom presjeku ravanskih punih nosaa - Navodi, definie i objanjava pojam teita tijela TRENJE - Navodi, definie i objanjava pojam trenja i navodi vrste trenja, trenje klizanja i trenje kotrljanja - Razlikuje trenje klizanja i trenje kotrljanja - Odreuje smjer sila trenja - Razlikuje materijale u zavisnosti od trenja - Odreuje teite homogenog tijela, figure, linije (luk, du, paralelogram, trougao, isjeak, prizma, valjak, lopta)
26
BRZINA I UBRZANJE - Definie i objanjava pojam kretanja, puta, brzine, ubrzanja, ugaone brzine, krunog kretanja - Izraunava osnovne veliine koje opisuju kretanje na osnovu zadatih podataka
RAD, SNAGA - Definie i objanjava pojmove rad, energija, snaga, stepen iskorienja - Na osnovu zadatih podataka odreuje snagu - Pretvara jedinice mjere - Uoava vanost poveanja stepena iskorienja - Razvija pozitivan odnos prema struci Vjebe - Izraunavanje stepena iskorienja i snage
NAPONI I DEFORMACIJE - Navodi, definie i objanjava pojam napona i deformacije, Hukov zakon, pojam dozvoljenog napona i stepena sigurnosti - Pronalazi primjere mainskih dijelova, koji su pod naponom - Za zadate uslove odreuje napon i deformacije - Identifikuje se sa zanimanjem Vjebe - Odreivanje napona i deformacija, - primjena Hukovog zakona
27
RAZRED: DRUGI
Informativni ciljevi i sadraji Formativni ciljevi Uenik PODJELA MAINSKIH ELEMENATA Razdvojivi spojevi - Navodi vrste, svojstva i primjenu razdvojivih spojeva (navojni spojeva, spojevi pomou klinova, ivija i ljebni spojevi) i materijale od kojih se izrauju Socijalizacijski ciljevi Uenik Specifinosti u izvoenju
- Na primjerima iz prakse pronalazi primjere primjene pojedinih vrsta spojeva - Odreuje nain osiguranja navojnih spojeva od odvrtanja
- Stie osjeaj preciznosti u radu - Stie sigurnost u radu
Vjebe - Crtanje razdvojivih spojeva
Nerazdvojivi spojevi - Navodi podjelu i vrste nerazdvojivih spojeva i njihovu primjenu - Upoznaje se sa zakovanim spojevima, - Objanjava postupak pripreme limova za zakivanje i nain zakivanja - Zna materijale za zakivke i kriterijum izbora zakivaka - Upoznaje se sa osnovnim pojmovima o zavarenim spojevima - Navodi vrste zavarenih spojeva i simbole - Navodi svojstva lemljenih 28
- Stie osjeaj preciznosti u radu - Stie sigurnost u radu
- Bira odgovarajuu vrstu nerazdvojive veze u zavisnosti od zadatih uslova
spojeva - Objanjava svojstva i nosivost lijepljenih spojeva
- Definie nain pripreme pozicija za primjenu odgovarajue veze - Uproeno crta razne vrste spojeva
Vjebe - Crtanje nerazdvojivih spojeva
Elastine veze - Upoznaje se sa vrstama i namjenom opruga i njihovim karakteristikama - Navodi materijal za opruge
- Detaljno objanjava opterereenje i deformacije kod pojedinih vrsta opruga
Vjebe - Skiciranje opruga
Osovine i vratila - Upoznaje se sa konstruktivnim oblicima osovinica, osovina i vratila, njihovom primjenom i karakteristikama - Crta osovinice, osovine i vratila - Definie postupak odreivanja prenika osovine ili vratila u zavisnosti od optereenja i bira materijal
- Stie osjeaj sigurnosti i samopouzdanja
Vjebe - Skiciranje osovina i vratila
Leita i leajevi - Navodi vrste i karakteristike leajeva, njihovo oznaavanje i prikazivanje na crteu - Upoznaje se sa podjelom i svojstvima leita - Bira materijal za leine aure i posteljice - Analizira naine podmazivanja leita i razlikuje naprave za dovod i podmazivanje leita - Detaljno objanjava postupak demontae leaja, nain ugradnje i odravanja leaja
- Stie pozitivnu orijentaciju prema zanimanju
Vjebe - Izbor leaja iz kataloga
29
Spojnice - Definie kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta spojnica - Detaljno objanjava nain ugradnje i putanje u pogon spojnice - Stie pozitivnu orijentaciju prema zanimanju, znaaju i prednostima raunarske tehnike
- Razumije ulogu spojnica i svojstva pojedinih vrsta spojnica
Elementi za prenos snage - Upoznaje se sa podjelom, vrstama i primjenom elemenata za prenos snage - Razumije osnovne pojmove kod cilindrinih zupastih parova, konusnih zupastih parova, i punih parova - Navodi materijale za izradu zupanika - Razumije osnovne pojmove kod lananih parova - Navodi nain oznaavanja lanaca - Razumije nain prenosa snage, svojstva i podjelu kainih i remenih parova Preduzetnika radionica - Upoznaje se sa organizacijom rada u radionici i radnom i tehnolokom dokumentacijom koja prati rad na motornom vozilu 30
- Rauna prenosni odnos - Crta standardni profil zupca - Crta cilindrini zupanik - Analizira elemente koji utiu na nosivost zupastih parova - Bira odgovarajuu vrstu prenosa u zavisnosti od zadatih uslova - Uoava mogue greke - Iz kataloga naruuje dijelove - Crta lananike - Crta kainik i remenicu
Vjebe - Cilindrini zupasti par, proraun, konstrukcija, crte - Proraun, konstrukcija, crte lananog, kainog ili remenog prenosnika - Izrada grafikog rada - Stie osjeaj sigurnosti i samopouzdanja
- Koristi raunarske programe za izradu i obradu dokumenata
- Upoznaje se sa elementima koji definiu poslovanje radionice, sredstvima i izvorima sredstava, trokovima i utrocima, dohodkom i dobiti, ekonomskim principima i njihovim mjerenjem, tritem roba i usluga, cijenom, osnivanjem preduzea
koje svakodnevno koristi u - Stie pozitivnu orijentaciju radionici prema zanimanju - Koristi CD proizvoaa vozila radi nalaenja odgovarajuih podataka (na primjer, rezervni dio)
Vjebe - Traenje podataka o vozilima uz pomo raunara i ispis podataka
Primijena raunara u mainstvu - Razumije mogunosti - Izvodi osnovne manipulacije sa upotrebe raunara u mainstvu datotekama i prilagoava ih - Upoznaje se sa operativnim sopstvenim potrebama sistemom WINDOWS - Oblikuje dopis i druge - Stie osjeaj sigurnosti u radu - Upoznaje se sa osnovnim dokumente i tampa ih, - Stie pozitivnu orijentaciju raunarskim programima za - Izrauje jednostavne crtee prema zanimanju, znaaju i crtanje (Auto Cad ili drugi) mainskih elemenata: crta, prednostima raunarske - Upoznaje se sa mogunostima kotira, oznaava stanje tehnike EXEL-a povrina - tampa uraeni crte - Oblikuje jednostavan tabelarni prikaz, koristei matematike operacije, sortira ispis po abecedi, grafiki predstavlja rezultate
Vjebe - Rad sa softerskim paketima za obradu teksta, za crtanje i tabele
31
5. Okvirni spisak udbenika, literature i drugih izvora Drapi, S. i drugi: Tehniko crtanje sa mainskim elementima, Zavod za udbenike Beograd, Drapi, S.: Mainski elementiI, za sve profile, Zavod za udbenike, Beograd, Drapi, S.: Zbirka rijeenih zadataka iz mainskih elemenata I, Zavod za udbenike, Beograd, orevi, D., Papi, Z.: Tehniko crtanje sa nacrtnom geometrijom, za sve profile, Zavod za udbenike, Beograd Plavi, M. i drugi: Mehanika I statika i otpornost materijala sa zbirkom zadataka, Zavod za udbenike, Beograd, Todi, S. i drugi: Grafiki zadaci iz mehanike, Zavod za udbenike, Beograd Knez, A. i drugi : Mehanika, udbenik za 1. letnik strojnih ola, Zavod RS za olstvo Knez, A. i drugi : Mehanika, delovni zvezek za 1. letnik strojnih ola, Zavod RS za olstvo piranoc, V.: Tehnika mehanika, kolska knjiga, Zagreb, Koludrovi, ., Koludrovi-Harbi,I., Koludrovi, R.: Tehniko crtanje u slici s kompjutorskim aplikacijam, prirunik za tehniko crtanje, kolska knjiga, Zagreb
6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena sa: stolovi sa odgovarajuim priborom za crtanje, A/V sredstva, grafoskop, diaprojektore sa odgovarajuim slajdovima, raunar sa odgovarajuim softverom za crtanje, uzorci alata, modeli i eme sklopova i podsklopova maina, mjerni instrumenti i drugo. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja U svakom klasifikacionom periodu znanje se provjerava i ocjenjuje usmeno i pismeno (radovi na vjebama, testovi). 8. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika Visoka struna sprema iz podruja mainstva.
32
9. Povezanost sa drugim predmetima

Znanja - Tehniki crtei Povezanost sa predmetom Predmet - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Motori i motorna vozila - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Motori i motorna vozila - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Motori i motorna vozila - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Motori i motorna vozila - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Motori i motorna vozila Znanja i vjetine - eme (hidrauline, pneumatske, elektrine) - Radioniki i sklopni crteri - Sistemi na vozilu - Tokovi i pneumatici - Sistem za upravljanje - Sistem za koenje - Sistem za prenos snage - Sistem za prenos snage
- Mainski elementi - Teite - Trenje - Rad, snaga
33
1.2.3.
Osnove elektrotehnike i autoelektrike
1. Naziv predmeta: Osnove elektrotehnike i autoelektrike 2. Broj asova po godinama obrazovanja i oblicima nastave
Razred T I II III Ukupno 30 58 88 Oblici nastave V 6 8 14 36 66 102 Ukupno
T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe V - vjebe, odjeljenje se ne dijeli na grupe 3. Opti ciljevi nastave U okviru predmeta uenici: - stiu osnovna znanja iz elektrotehnike, elektronike i autoelektrike, - stiu teorijska znanja koja e im omoguiti da samostalno izvode poslova u okviru svog zanimanja, struno odluivanje i usvajanje novih znanja na svom strunom podruju, - razumiju pojave i procese u elektrostatici i elektromagnetizmu, - stiu temeljna znanja iz autoelektrike, - razvijaju osjeaj za ekonominu upotrebu materijala, - razvijaju osjeaj odgovornosti i preciznosti u radu, - ovladavaju strunom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.
35
4. Sadraji i standardi znanja RAZRED: DRUGI

Informativni ciljevi i sadraji Formativni ciljevi Uenik ELEKTROSTATIKA - Upoznaje i razumije pojmove naelektrisanje, elektrino polje, potencijal, napon - Navodi Kulonov zakon - Upoznaje se sa kondenzatorom, definie jedinicu kapacititivnosti kondenzatora i navodi naine vezivanja kondenzatora Socijalizacijski ciljevi Uenik Specifinosti u izvoenju
- Razlikuje vrste naelektrisanja - Radi jednostavne zadatke vezane za primjenu Kulonovog zakona - Uoava odnose izmeu elektrinog polja, elektrinog potencijala i napona - Radi jednostavne zadatke iz paralelne i redne veze kondenzatora
- Razvija osjeaj za red i urednost radnog prostora. - Razvija osjeaj o vanosti i preciznosti pri radu
STALNA JEDNOSMJERNA STRUJA - Upoznaje se sa pojmom elektrine struje - Navodi i definie jainu i gustinu struje, elektrinu otpornost i Omov zakon - Navodi i definie jedinice jaine struje, otpornosti, napona - Navodi elektrine izvore, vrste potroaa, i naine vezivanja elektrinih izvora 36
- Uoava odnose izmeu veliina U, I, R - Uoava odnose izmeu jedinica V, A, - Radi jednostavne zadatke vezane za primjenu Omovog zakona - Uoava razliku izmeu izvora i potroaa elektrine energije
Vjebe - Pretvaranje jedinica i izraunavanje pojedinih veliina - Mjerenje elektrine struje, napona i otpora
Socijalizacijski ciljevi Uenik - Razvija osjeaj o vanosti i potrebi preciznosti pri radu - Razvija analitiko miljenje
- Upoznaje se sa pojmovima: rad, snaga elektrine struje - Upoznaje se sa Dulovim zakonom i Omovim zakonom za prosto kolo - Navodi i objanjava naine vezivanja elektrinih otpornika - Navodi i objanjava Kirhofove zakone i njihovu primjenu ELEKTROMAGNETIZAM - Navodi i objanjava pojam magnetnog polja, jaine magnetnog polja, magnetne indukcije, fluksa magnetnog polja - Objanjava djelovanje magnetne sile na provodnik - Definie pojam EMS u pravom provodniku koji se kree u homogenom polju i u solenoidu NAIZMJENINA STRUJA
- Radi jednostavne zadatke vezane za Dulov zakon - Radi jednostavne zadatke iz redne i paralelne veze otpornika
- Raunanje padova napona - Vezivanje jednostavnih strujnih kola po elektrinoj emi
- Uoava osnovna dejstva magnetnog polja - Uoava primjere praktine upotrebe indukcije - Radi jednostavne zadatke iz oblasti elektromagnetizma - Rjeava jednostavne zadatke vezane za proticanje struje kroz prav provodnik i solenoid
- Razvija analitiko miljenje
- Navodi i definie pojam naizmjenine struje i efektivne vrijednosti naizmjenine struje - Razlikuje jednosmjernu struju - Objanjava kolo naizmjenine od naizmjenine struje sa omskom otpornou - Uoava razliku izmeu kola sa - Objanjava kolo naizmjenine omskim otpornikom, struje sa kalemom i sa kapacitativnou i kondenzatorom induktivnou - Rjeava proste zadatke
- Razvija analitiko miljenje - Razvija osjeaj o vanosti i potrebi preciznosti pri radu
37
OSNOVNE KOMPONENTE U ELEKTRONICI - Navodi i definie pojam i vrste poluprovodnika - Upoznaje se sa diodama, tranzistorima i tiristorima - Razlikuje poluprovodnike elemente - Uoava primjenu poluprovodnikih komponenti - Uoava razliku u primjeni dioda, tranzistora i tiristora
- Razvija osjeaj vanosti i potrebi preciznosti pri radu
Vjebe - Ispitivanje ispravnosti dioda - Ispitivanje ispravnosti tranzistora - Ispitivanje ispravnosti tiristora
38
RAZRED: TREI
Informativni ciljevi i sadraji Formativni ciljevi Uenik ELEKTRINA INSTALACIJA NA VOZILU Provodnici - Upoznaje se sa presjekom i vrstom provodnika - Upoznavanje se sa simbolima elemenata i ureaja na vozilu Socijalizacijski ciljevi Uenik Specifinosti u izvoenju
- Prema uzorku provodnika uenici odreuju presjek i vrstu provodnika - Crta simbole pojedinih elemenata i ureaja
Elektrine eme - Upoznaje se sa elektrinim emama: - elektropokretaa, - generatora reglera - baterijskog sistema paljenja - elektronskog sistema paljenja - osvjetljenja - migavaca - brisaa vjetrobrana - sirene - prekidaa releja - vozila ELEKTRINI UREAJI NA VOZILU Svjetlosno signalna oprema - Upoznaje se sa djelovima: - svjetlosne opreme - signalne opreme
- Crta i analizira elektrine eme - Na elektrinoj emi prepoznaje pojedine elemente - Razvija osjeaj o vanosti i - Odreuje funkciju elemenata preciznosti pri radu u elektrinoj emi - Analizira mogue kvarove posmatranog elektrinog sklopa
Vjebe - Formira elektrine sklopove koristei elektrine eme i komponente
- Odreuje postupak demontae i montae svjetlosne opreme 39
- zvune signalizacije - sa instrument tablom - sa prekidaima - sa relejima - sa osiguraima
na vozilu - Odreuje postupak demontae i montae signalne opreme na vozilu - Stie osjeaj o vanosti - Uoava razliku izmeu ispravnosti svjetlosne opreme svjetlosne i signalne opreme - Razvija osjeaj o vanosti - Razlikuje prema funkciji ispravnog pokazivanja svih elemente na instrument tabli elemenata na instrument tabli - Prepoznaje prekidae prema namjeni i funkciji - Prepoznaje releje prema namjeni i funkciji
Vjebe - Formira elektrine sklopove veze releja i potroaa: sirene, farova
Dodatna elektrina oprema - Upoznaje: - brisae stakala - grijae stakala - upalja za cigarete; - audio i video ureaje u automobilumobilu - podizae stakla i druge ureaje Davai (senzori) - Upoznaje se sa senzorom za: - nadziranje temperature rashladne tenosti - pritiska ulja kojim se podmazuje motor - nadziranje koliine goriva u rezervoaru - nadziranje rune konice - sa davaem broja obrtaja motora i drugim
- Odreuje postupak demontae i montae brisaa stakla - Odreuje postupak ugradnje radio ureaja sa prateim elementima
- Razlikuje prema funkciji davae (senzore) na vozilu - Uoava razliku mjesta ugradnje senzora zavisno od funkcije - Uoava vezu senzora sa pokazivaima
- Razvija osjeaj o vanosti ispravnog rada svih pokazivaa
40
Akumulator - Upoznaje se sa akumulatorom kao elektrohemijskim izvorom elektrine energije - Navodi naine ispitivanja ispravnosti akumulatora voltmetrom i bometrom - Objanjava punjenje akumulatora van vozila - Navodi i definie kapacitet akumulatora - Navodi i definie napon akumulatora Dinama - Upoznaje se sa dinamom kao izvorom elektrine energije i elementima diname: statorom, rotorom, kolektorom, etkicama - Upoznaje se sa ugradnjom diname na vozilu - Upoznaje se sa regulatorima napona diname - Navodi i definie napon diname
- Crta elektrinu emu redne i paralelne veze akumulatora U zavisnosti od gustine elektrolitai napona odreuje stanje ispravnosti akumulatora
- Razvija osjeaj o vanosti i preciznosti pri mjerenju
Vjebe - Ispitivanje gustine elektrolita bometrom - Ispitivanje napona akumulatora viljukastim voltmetrom
- Odreuje postupak demontae i montae diname na vozilu - Odreuje postupak demontae i montae same diname - Razvija osjeaj o vanosti i - Ispituje ispravnost pojedinih preciznosti pri radu elemenata diname
Vjebe - Ispituje spoj sa masom na rotoru pomou probne lampe ili ommetra - Ispituje prekid u namotaju rotora pomou ommetra - Ispituje namotaje statora na spoj sa masom pomou probne lampe sa sijalicom od 15W
Alternator - Upoznaje se sa alternatorom, kao izvorom naizmjenine struje; sa djelovima alternatora -stator, rotor, diode, etkice - Razumije klasino elektronsko
Vjebe - Ispitivanje ispravnosti alternatora osciloskopom - Ispitivanje dioda ommetrom 41
tranzistorskim, tiristorsko paljenje - Upoznaje se sa principima ugradnjom alternatora na vozilu i razumije ih - Navodi i definie napon alternatora
- Odreuje postupak demontae i montae alternatora na vozilu - Odreuje postupak demontae i montae samog alternatora - Razvija osjeaj o vanosti i - Ispituje ispravnost: rotora, preciznosti pri radu statora, dioda
- Ispitivanje statora na spoj sa masom i na prekid namotaja pomou kontrolne lampe - Ispitivanje rotora na spoj sa masom i na prekid namotaja pomou ommetra - Ispitivanje ispravnosti dioda
Elektropokreta (starter) - Upoznaje se sa elektropokretaem kao elektromotorom jednosmjerne struje sa radnom pobudom - Navodi vrste elektropokretaa prema rjeenjima za ostvarenje faza u toku startovanja - Upoznaje se sa pogonskim zupanikom sa mehanizmom za uzubljenje i proklizavanje i razumije princip rada - Upoznaje se sa elementima elektropokretaa i razumije princip rada: - starter sa namotajima - rotor sa namotajima - kolektor sa etkicama - mehanika ili elektromagnetna sklopka za ukljuenje struje
- Crta elektrinu emu elektropokretaa - Uporeuje elektropokretae po sistemima: Delko, Bendix i Boch - Odreuje postupak demontae i montae elektropokretaa na vozilu - Ispituje ispravnost pojedinih - Razvija osjeaj o vanosti i elemenata elektropokretaa potrebi preciznosti pri radu - Razvija osjeaj o bitnosti redosleda radnog postupka - Razvija osjeaj za red i urednost radnog prostora
Vjebe - Ispituje izolaciju namotaja rotora i namotaja statora pomou naizmjeninog napona i kontrolne lampe
42
Sistem za paljenje - Upoznaje se sa baterijskim sistemom paljenja - Upoznaje se sa elementima baterijskog sistema paljenja i razumije princip rada: - indukcioni kalem (bobina) - razvodnik paljenja - sveice - kontakt brava - visokonaponski provodnici - niskonaponski provodnici - kondezator - Objanjava: - elektronski sistem paljenja - tranzistorski sistem paljenja - beskontaktno tranzistorsko paljenje - tiristorsko paljenje - Objanjava podeavanje trenutka paljenja i promjene ugla pretpaljenja
- Razvija osjeaj o bitnosti - Crta i analizira elektrinu redosleda radnog postupka emu sistema za paljenje - Razvija osjeaj o vanosti i - Na elektrinoj emi potrebi preciznosti pri radu prepoznaje pojedine elemente sistema - Razvija osjeaj o funkciji - Odreuje funkciju pojedinih pojedinih elemenata elementata sistema za paljenje - Odreuje karakteristike pojedinih elemenata - Ispituje ispravnost pojedinih elemenata
Vjeba: - Sastavljanje sistema baterijskog paljenja.
5. Okvirni spisak udbenika, literature i drugih izvora Nikoli, J., Babi N.: Osnovi elektrotehnike i elektronike, Zavod za udbenike Beograd, Dekanj, J.: Elektrine instalacije na automobilu, Zavod za udbenike Beograd Dekanj, J.: Elektrini ureaji u automobilu, Zavod za udbenike Beograd Babi, N.: Elektronika za sve profile trogodinje kole, Zavod za udbenike Beograd Dekaj, J.: Elektrine instalacije na motornom vozilu, Zavod za udbenike Beograd umonja, T.: Elektrina mjerenja za sve profile trogodinje kole, Zavod za udbenike Beograd Vukosavljevi, B.: Motorna vozila i motori SUS za autoelektriara, Zavod za udbenike Beograd
43
6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave Nastava predmeta se realizuje u uionici koja je opremljena sa:A /V sredstvima, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajuim slajdovima, raunarom sa odgovarajuim softverom, emama elemenata, sklopova i podsklopova automobila, osciloskopom; mjernim instrumentima (voltmetar, ampermetar, ommetar); unimer; kontrolne lampe; stroboskopska lampa; bometar; viljukasti voltmetar. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja U svakom klasifikacionom periodu znanje se provjerava i ocjenjuje usmeno, rad na vjebama i pismeno (test). 8. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika Visoka struna sprema iz podruja elektrotehnike 9. Povezanost sa drugim predmetima
Znanja Predmet - Elektrine instalacije na vozilu - Elektrine instalacije na vozilu - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Motori i motorna vozila Povezanost sa predmetom Znanja i vjetine - Elektrini ureaji na vozilu - Elektrini ureaji na vozilu
44
1.2.4.
Hidraulika i pneumatika
1. Naziv predmeta: Hidraulika i pneumatika 2. Broj asova po godinama obrazovanja i oblicima nastave
Razred T I II III Ukupno 30 30 Oblici nastave V 6 6 36 36 Ukupno
T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe V - vjebe, odjeljenje se ne dijeli na grupe 3. Opti ciljevi nastave U okviru predmeta uenici: - stiu temeljna znanja iz hidraulike i pneumatike, koja e im pomoi u samostalnom izvoenju poslova u zanimanju, strunom odluivanju i usvajanju novih znanja na svom strunom podruju - razumiju nain rada i mogunost primjene pneumatskih i hidraulinih komponenti u sklopovima automobila, - razvijaju potovanje i brigu za ouvanje ivotne i radne sredine, - razvijaju osjeaj odgovornosti i preciznosti u radu.
45

Informativni ciljevi i sadraji Formativni ciljevi Uenik UVOD - Upoznaje se sa osnovnim pojmovima u hidraulici i pneumatici - Navodi prednosti i nedostatke u primjeni uljne hidraulike i pneumatike OSNOVI MEHANIKE FLUIDA - Upoznaje, razumije, objanjava pojmove i procese: - neprekidnost - homogenost - djelovanje sila na fluid - stiljivost - brzina prostiranja zvuka - unutranje trenje i viskoznost, apsorpcija gasova u tenostima - uticaj toplote - karakteristike fluida za uljnohidrauline sisteme - Definie i objanjava: - statiki pritisak - Paskalov zakon - zakon spojenih sudova - pritisak na ravne povrine - Arhimedov zakon 46 - Razvija logiko miljenje i sposobnost za pravilno rasuivanje i zakljuivanje Socijalizacijski ciljevi Uenik Specifinosti u izvoenju
- Ovladava osnovnim zakonima hidraulike kroz izradu jednostavnih zadataka - Pronalazi primjere primjene zakona hidraulike u svom zanimanju - Uoava primjere zakona o odranju energije
- Razvija pozitivnu identifikaciju sa zanimanjem, razvija osjeaj preciznosti i sigurnosti u radu
HIDRAULIKA - Upoznaje, razumije, objanjava pojmove, procese, elemente, ureaje, njihove karakteristike, ulogu i principe rada: - Strujanje fluida kroz cjevovode i lokalne otpore, - hidarulini udar, - sisna visina, - pojava kavitacije. - Parametre hidraulianih sistema: - pritisak, - protok, - stepen korisnosti; - princip rada hidrodinamikih prenosnika. - Zapreminske pumpe i hidromotori (krilne, zupaste, klipne). - Hidrauline cilindre. - Hidrauline akumulatore. - Simbole zapreminskih pumpi i hidromotora, hidraulinih cilindara i akumulatora. - Razvodnike. - Ventile (pritisni, protoni, nepovratni). - Elementi za priguenje - Servoureaje - Posebne ureaje vozila (utovar, samoistovar i drugo)
- Razvija preciznost, urednost, istrajnost i sistematinost u radu
- Razlikuje pojedine hidrauline komponenete - Uoava hidrauline prenosnike snage - Crta eme hidraulinih elemenata i sistema - Razvija sposobnost upotrebe hidraulinih sistema za upravljenje i regulaciju - Razlikuje glavne i pomone komponenete i kriterijume primjene - upotrebe u praktinom rjeavanju problema
- Razvija tehniku kulturu i sposobnost komuniciranja putem hidraulinih ema
Vjebe - Izrada ema hidraulinih sistema uz pomo simbola - Izrada ema hidraulinih sistema na raunaru - Realizacija ema na demonstracijskim tablama za hidrauliku
47
- Simbole razvodnika i ventila. - Rezervoare. - Filtere. - Cjevovode. - Ureaji za zagrijavanje i hlaenje. - Prenosnici zatvorene, otvorene i poluzatvorene cirkulacije.
PNEUMATIKA - Upoznaje, razumije, objanjava pojmove, procese, elemente, ureaje, njihove karakteristike, ulogu i principe rada: - Osnove termodnimanikih procesa u pneumatici - Kompresori. - Rezervoari za vazduh. - Pripremna grupa (filter, regulator, zauljiva). - Razvodna cjevna mrea. - Odstranjivanje vlage. - Razvodnici. - Ventili. - Priguni elementi. - Razlikuje ulogu osnovnih - Pneumatski motori, cilindri komponenata i uslove i mjerni elementi. primjene u konkretnim - Pneumatski sistemi primjerima oslanjanja - Crta simbole pneumatskih - Hidropneumatski oslonci elemenata i sistema 48 Vjebe - Izrada ema pneumatskih sistema uz pomo simbola - Izrada ema pneumatskih sistema na raunaru - Realizacija ema na demonstracijskim tablama za pneumatiku - Razvija sposobnost jasnog i preciznog izraavanja
- Ureaji za regulisanje nadgradnje vozila - Simboli pneumatskih komponenti. - ema prostih pneumatskih sistema sa razlitim nainom upravljanja.
5. Okvirni spisak udbenika, literature i drugih izvora Mitrovi, P., Radojevi, Z.: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udbenike Beograd Jakovljevi, M.: Termodinamika i hidraulika, Zavod za udbenike Beograd, Nikoli, S. : Hidrauline, pneumatske i elektrine komponente, Zavod za udbenike Beograd Nikoli, G.: Pneumatika i hidraulika, dio I, pneumatika, kolska knjiga Zagreb Nikoli, G., Novakovi, J.: Pneumatika i hidraulika, dio II, hidraulika, kolska knjiga Zagreb Nikoli, G.: Pneumatika i hidraulika, radni listovi za vjebe, kolska knjiga Zagreb
6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Dijapozitivi iz hidraulike i pneumatike (izdava Zavod za udbenike Beograd); - eme pneumatskih i hidraulinih komponenti; - Demonstracione table sa pneumatskim i hidraulinim komponentama. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja Znanje se u svakom klasifikacionom periodu provjerava ocjenjuje usmeno i rad na vjebama.
49

Znanja Predmet - Pneumatika - Hidraulika Povezanost sa predmetom Znanja i vjetine - Tehnike tenost motornih vozila - Sistem za podmazivanje motora - Sistem za hlaenje motora - Sistem za upravljanje vozilom - Sistem za koenje - Sistem za oslanjanje vozila - Posebni ureaji na vozilu
Motori i motorna vozila Praktina nastavasa tehnologijom zanimanja
50
1.2.5.
Motori i motorna vozila
1. Naziv predmeta: Motori i motorna vozila 2. Broj asova po godinama obrazovanja i oblicima nastave
Razred T I II III Ukupno 62 66 128 Oblici nastave V 10 10 72 66 138 Ukupno
T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe V - vjebe, odjeljenje se ne dijeli na grupe 3. Opti ciljevi nastave U okviru predmeta uenici: usvajaju osnovna znanja iz motora i motornih vozila, stiu znanja o principima funkcionisanja sklopova motora i sistema vozila, stiu znanja o pravilnoj dijagnostici kvarova motora i drugih sistema na vozilu, razvijaju tehniku kulturu, stiu struna znanja i vjetine, neophodne za dalje uenje i praenje napretka nauke u svom zanimanju, razvijaju osjeaj odgovornosti i preciznosti u radu, ovladavaju strunom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci, stiu potrebna znanja iz oblasti zatite na radu i zatite ovjekove okoline.
51

Informativni ciljevi i sadraji Formativni ciljevi Uenik UVOD U MOTORNA VOZILA - Upoznaje se sa definicijom i podjelom vozila, osnovnim pojmovima i razvojem vozila i motora sus i klasifikacijom vozila - Razumije koncepciju gradnje vozila - Upoznaje se sa tehnikom dokumentacijom motornog vozila i njenom namjenom - Koristiti standard JUS M.NO.010 koji daje osnovne definicije i kla sifikaciju drumskih vozila - Koristiti prospekte proizvoaa vozila za predstavljanje razliitih koncepcija gradnje vozila Socijalizacijski ciljevi Uenik Specifinosti u izvoenju
- Razlikuje osnovne sastavne - Stie pozitivnu orijentaciju djelove, sisteme i mehanizme prema zanimanju vozila - Prepoznaje tenju ka - Razlikuje koncepcijska reenja standardizaciji i unifikaciji u pogona vozila uoj struci i tehnici uopte
NOSEI SISTEM (OKVIR I KAROSERIJA) - Razumije i objanjava: - konstruktivno izvoenje okvira: uzduni i popreni nosai - samonosea karoserija - Uoava znaaj noseeg sistema za vrstou i krutost konstrukcije vozila - Analizira standardne izvedbe noseeg sistema putnikih vozila, teretnih vozila i autobusa
- Motivie se za rad u struci
52
TOKOVI I PNEUMATICI - Upoznaje se, razumije, objanjava: -Mehaniku kretanja kotrljanje toka -Grau i vrste pneumatika -Oznaavanje pneumatika SISTEM ZA OSLANJANJE - Upoznaje se, razumije, objanjava princip rada i funkciju: - Zavisno i nezavisno oslanjanje - Prednji upravljaki most - Zadnji most - Sistem nezavisnog oslanjan poprenim voenjem - Sistem nezavisnog oslanjanja uzdunim voenjem - Mekfersonov mehanizam oslanjanja - Amortizeri i stabilizatori - Elastini oslonci - Kontrola sistema za oslanjanje
- Razlikuje radijalne i dijagonalne pneumatike - Tumai oznaku pneumatika
- Stie radne navike
- Stie pozitivnu orijentaciju prema zanimanju - Razlikuje pojedine varijante sistema oslanjanja i analizira njihove karakteristike - Detaljno objanjava konstrukciju prednjeg mosta; razumije konstrukciju zadnjeg mosta - Uoava dinamiku sistema za oslanjanje kroz primjere dijagonalnog podeavanja voica - Uoava ulogu elemenata za priguivanje oscilacija (amortizera) - Razumije ulogu stabilizatora za stabilnost kretanja u krivini - Analizira koncepte aktivnog i pasivnog vjeanja 53
SISTEM ZA UPRAVLJANJE - Upoznaje se, razumije, objanjava funkciju i princip rada: - Upravljaki mehanizam: puni, zupasti, na principu zavrtnja i navrtke - Prenosni mehanizam trapez upravljanja - Servo-ureaj: pneumatski, hidraulini, elektro, kombinovani - Geometrija tokova: usmerenost tokova, zatur toka, boni nagib toka, boni nagib osovinice rukavca - Kontrola sistema za upravljanje Korelacija sa mainskim elementima - Demonstracija funkcionisanja trapeza upravljanja I geometrije tokova
- Detaljno objanjava elemente upravljakog mehanizma - Razumije funkciju trapeza upravljanja - Povezuje izvoenje sistema za upravljanje i sistema za oslanjanje - Analizira mehanizam djelovanja servo ureaja - Razlikuje uglove koji definiu gemetriju tokova - Uoava znaaj geometrije podvozja za upravljivost i stabilnost vozila - Razlikuje principe podeavanja geometrije podvozja
- Navikava se na red i urednost
SISTEM ZA KOENJE - Upoznaje se, razumije, objanjava: - Klasifikaciju sistema za koenje (radna, pomona, parkirna i dopunska konica) i zakonski propisi - Izvrni mehanizam koenja 54
- Stie pozitivnu orijentaciju prema zanimanju
- frikcione konice - Dobo-konice: simplex i duplex, izvoenje - Disk-konice - Prenosni mehanizam u sistemu za koenje - Mehaniki prenosni mehanizam - Hidraulini prenosni mehanizam (sastavni djelovi, dvokruni sistem, servo-ureaj, odravanje) - Pneumatski prenosni mehanizam, (sastavni djelovi, primjena na prikljunim vozilima: jednovodni i dvovodni sistem, odravanje) - Hidropneumatski prenosni mehanizam - Dopunske konice (usporivai) - Ureaji za automatsko regulisnje koenja - Poznaje zakonske propise iz oblasti koenja SISTEM PRENOSA SNAGE - Upoznaje se, razumije, objanjava elemente i sklopove, njihovu ulogu i princip rada: Spojnica: - Frikcione spojnice:
- Analizira princip rada frikcionih konica i njihove elemente; - Detaljno poznaje sastavne djelove mehanikih, hidraulinih i pneumatskih konih instalacija; - Uoava funkciju i princip rada antiblokirajuih sistema (ABS) - Uoava poseban znaaj sistema za koenje za bezbjednost vonje i u tom smislu neophodnost preventivnog odravanja konog sistema
- Koristiti Pravilnik o dimenzijama, ukupnim masama i osovinskom optereenju vozila i o osnovnim uslovima koje moraju da ispunjavaju ureaji i oprema na vozilima u saobraaju na putevima, za prezentovanje propisa iz oblasti koenja
- Objanjava ulogu i nain funkcionisanja spojnice 55
Socijalizacijski ciljevi Uenik - Razvija sistematinost u radu
jednolamelaste i vielamelaste, polucentrifugalne, centrifugalne princip rada i sastavni djelovi - Prenosni mehanizam spojnica: mehaniki, hidraulini i pneumatski sa servo-pojaanjem - Hidrodinamike spojnice - Elektromagnetne spojnice Mjenjaki prenosnik: - Vrste i klasifikacija mjenjaa - Mehaniki mjenjai sa nepokretnim osama (nesinhronizovani i sinhronizovani) - Mehaniki mjenjai sa pokretnim osama (planetarni) - Mehaniki mjenjai sa kontinualnim prenosom snage - Ostale vrste mjenjaa: hidraulini, elektrini, kombinovani - Automatski mjenjai - Dopunski mjenjaki prenosnici Zglobni prenosnici: - Asinhroni zglobni prenosnici - Sinhroni zglobni prenosnici - Zglobni prenosnici sa 56
- Detaljno poznaje sastavne djelove frikcionih spojnica - Analizira mogue uzroke nepravilnog rada spojnice - Objanjava funkcionisanje hidrodinamikih i elektromagnetnih spojnica - Uoava ulogu mjenjaa u sistemu prenosa snage - Razlikuje mjenjae sa stanovita naina prenosa snage: mehanike, hidrauline, elektrine, kombinovane - Uoava razliku izmeu stepenastog i kontinualnog prenosa snage - Detaljno poznaje princip rada nesinhronizovanih, sinhronizovanih i planetarnih mjenjaa - Objanjava princip rada automatskih mjenjaa - Uoava ulogu kardanskog zgloba u prenosu snage - Detaljno poznaje konstrukciju kardanskog vratila - Analizira razliita izvoenja kardanskog prenosa s obzirom na izvedbu pogona vozila - Razlikuje razliite konstrukcije sinhronih zglobnih prenosnika (homokinetiki zglobovi)
elastinim spojnicama Pogonski most: - Glavni prenosnik - Diferencijalni prenosnik - Blokirani diferencijalni prenosnik - Poluvratila - Dodatna redukcija u mostu - Kuite pogonskog mosta
- Uoava ulogu glavnog prenosnika i razlikuje varijantne izvedbe zupastog para glavnog prenosa - Analizira funkcionisanje diferencijalnog prenosnika - Razlikuje naine izvoenja dodatne redukcije u pogonskom mostu - Uoava principe odravanja kompletan sistem prenosa snage na vozilu
UREAJI ZA OSVJETLJAVANJE I SVJETLOSNU SIGNALIZACIJU - Upoznaje se, objanjava dijelove i funkciju ureaja za osvjetljavanje i svjetlosnu signalizaciju - Razlikuje ureaje za osvetljavanje, oznaavanje i davanje svjetlosnih znakova - Stie pozitivnu orijentaciju prema zanimanju I bezbjednosti saobraaja - Koristiti Pravilnik o dimenzijama, ukupnim masama i osovinskom optereenju vozila i o osnovnim uslovima koje moraju da ispunjavaju ureaji i oprema na vozilima u saobraaju na putevima
POSEBNI UREAJI NA VOZILU - Upoznaje se sa: - Ureajem za samoistovar i samoutovar, vitlom - Prikljunim ureajima na vozilu - Ureajima za grijanje i ventilaciju - Razlikuje naine izvoenja vuno-prikljunih i oslonoprikljuih ureaja na vozilu - Objanjava princip rada klimaureaja
57
RAZRED: TREI
Informativni ciljevi i sadraji Formativni ciljevi Uenik UVOD U MOTORE SUS - Upoznaje, razumije, objanjava: - Vrste motora SUS - Osnovne sastavne djelove i sklopove motora - Radni proces etvorotaktnih motora - Radni proces dvotaktnih motora - Rotacioni (Wankelov) motor - Detaljno objanjava princip rada etvorotaktnih i dvotaktnih motora i razlike meu njima - Poznaje princip rada i konstruk tivno izvoenje motora sa rotacionim klipom - Prepoznaje domete tehnolokog razvoja kroz savremena rjeenja motorskih sistema i ureaja - Simulirati rad etvorotaktnih i dvotaktnih motora na fizikom modelu Socijalizacijski ciljevi Uenik Specifinosti u izvoenju
POKAZATELJI RADA MOTORA - Upoznaje, razumije, objanjava: - Indikatorski pokazatelji rada, indikatorski dijagram - Efektivni pokazatelji rada: snaga, obrtni moment, asovna i specifina potronja goriva, izduvna emisija (toksinost i dimnost izduvnih gasova)
- Razlikuje i analizira indikatorske i efektivne pokazatelje rada motora - Analizira indikatorski dijagram motora - Razlikuje karakteristike razliitih naina mjerenja pojedinih pokazatelja rada motora
- Razvija kritiku svijest o ekolokim problemima, posebno onimvezanim za eksploataciju motornih vozila
58
KONSTRUKCIJA MOTORA Upoznaje, nabraja, razumije, objanjava ulogu i karakteristike: - Nepokretni djelovi motora: cilindarski blok, cilindarska glava, kuite motora, poklopac cilindarske glave - Pokretni djelovi motora: klip, klipni prstenovi, osovinica klipa, klipnjaa, kolenasto vratilo, zamajac - Razvodni mehanizam: ventilski sklop, bregasto vratilo, podizai ventila, vieventilska tehnika, varijabilni razvod - Detaljno obrazlae ulogu nepokretnih i pokretnih djelova motora, konstruktivna izvoenja, materijale od kojih se izrauju i naine njihove izrade - Razvija pozitivnu orjentaciju - Uoava razlike u izvoenju prema zanimanju djelova kod benzinskih i dizel motora, zbog razliitog mehani kog i termikog optereenja kojem su izloeni - Detaljno objanjava vrste i funkciju elemenata razvodnog mehanizma - Analizira emu razvoda motora - Uoava znaaj podeavanja trenutka otvaranja i zatvaranja ventila za kvalitet odvijanja radnog procesa u motoru - Razlikuje i karakterie savremena reenja raz vodnog mehanizma sa vie usisnih i izduvnih ventila i varijabilnim vremenom i visinom otvaranja ventila
- Na fizikom modelu motora mjeriti prenik i hod klipa i izraunavati radnu zapreminu motora - Simulirati rad razvodnog mehanizma. - Prezentovati raunarsku simulaciju rada motora
USISNI I IZDUVNI SISTEM - Upoznaje, razumije, objanjava: - Usisne cijevi i kolektori - Vazduni filteri - Uoava uticaj oblika usisne ins talacije na stepen punjenja mo tora - Razlikuje vrste vazdunih
- Uvia vanost ouvanja ovjekove okoline
- Ulogu katalizatora i filtera estica razmatrati 59
- Izduvne cijevi i kolektori - Preistai izduvnih gasova kataizatori, filteri estica - Priguivai buke - Turbokompresorska grupa - Poznaje zakonske propise iz oblasti izduvne emisije
filtera i znaaj njihovog odravanja - Razlikuje naine preiavanja izduvnih gasova, vrste i grau katalizatora i filtere estica - Uoava ulogu turbokompresora i prednosti natpunjenja motora
u irem ekolokom kontekstu - Pri prezentovanju zakonskih propisa iz oblasti izduvne emisije potencirati stalno pootravanje evropskih propisa (kroz uporeenje EURO IIV normi)
SISTEM ZA NAPAJANJE GORIVOM - Upoznaje, razumije, objanjava: Goriva: - Vrste, toplotna mo, otpornost na detonaciju (oktanski broj), sposobnost samopaljenja (cetanski broj), aditivi za goriva - Rezervoar za gorivo - Pumpa za gorivo - Filteri za gorivo Sistem za napajanje gorivom benzinskih motora: - Karburatorski sistem: uloga, princip rada, vrste, elementi karburatora, odravanje - Sistemi za ubrizgavanje benzina u usisne kanale - Direktno ubrizgavanje benzina Sistem za napajanje gorivom dizel motora: 60
- Definie osnovne karakteristike goriva koja se koriste u motorima sus - Uoava i pojanjava funkciju i nain rada elemenata za dovod goriva - Analizira razlike u sistemu dovoda goriva kod benzinskih i dizel motora - Detaljno objanjava ulogu - Razvija osjeaj za urednost elemenata karburatorskog sistema i principe odravanja - Detaljno objanjava ulogu elemenata sistema za ubrizgavanje benzina - Uoava i objanjava razlike u izvedbi pojedinih sistema ubrizgavanja u usisne kanale - Uporeuje sisteme za direktno - Uvia znaaj korienja ubrizgavanje i ubrizgavanje u bezolovnih i eklokih goriva na usisne kanale zatitu zdravlja I okoline
- Direktno i indirektno - Objanjava ulogu i ubrizgavanje, slojevito karakteristike sastavnih sagorevanje (M-postupak) djelova sistema za ubrizgavanje kod dizel - Pumpa visokog pritiska motora, linijska i rotaciona - Uoava principe redovnog - Regulatori koliine odravanja sistema za ubrizganog goriva: napajanje dizel motora centrifugalni, vakuumski i gorivom hidraulini - Regulatori predubrizgavanja - Brizgaljke - Odravanje sistema za napajanje gorivom dizel motora - Savremeni sistemi napajanja
PODMAZIVANJE MOTORA - Upoznaje, razumije, - Uoava neophodnost objanjava: podmazivanja pokretnih - Maziva: vrste, djelova motora karakteristike, podjela - Detaljno objanjava ulogu prema namjeni i elemenata sistema za viskoznosti, oznake podmazivanje motora - Podmazivanje pljuskanjem - Razlikuje motorna ulja od - Podmazivanje pod pritiskom transmisionih, ulja za dizel od - Filteri za ulje ulja za benzinske motore, ita - Pumpa za ulje, sigurnosni oznake ulja po SAE i API ventil, indikator pritiska - Kontrola, zamjena i izbor ulja
- Razvija osjeaj o vanosti preciznosti u radu
61
HLAENJE MOTORA - Upoznaje, razumije, objanjava: - Hlaenje tenou - Tenosti za hlaenje - Ventilator - Pogon I ukljuivanje ventilatora, termostat, termoprekida, hladnjak, pumpa - Vazduno hlaenje - Odravanje sistema za hlaenje
- Detaljno objanjava ulogu sastavnih djelova i nain rada otvorenog i zatvorenog sistema hlaenja motora tenou - Uoava ulogu odravanja sistema za hlaenje motora, mogue uzroke nepravilnosti u radu sistema i nain otklanjanja
- Razvija osjeaj o znaaju potovanja propisa I uputstava proizvoaa
- Merenje temperaturu mrnjenja rashladne tenosti, sa i bez dodatka antifriza
ELEKTROUREAJI - Zna ulogu i princip rada svih elektroureaja - Poznaje elemente sistema za baterijsko paljenje: indukcioni - Uoava probleme u kalem (bobinu), razvodnik startovanju ili radu motora do paljenja, prekida paljenja, kojih dolazi usled nepravilnog kondenzator, svjeice, alaser, funkcionisanja pojedinih alternator, regulator uglja elektroureaja pretpaljenja
62
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora: - Jankovi, D., Janiijevi J.: Tehnologija obrazovnog profila za automehaniare, Zavod za udbenike, Beograd, - Lenasi J., Ristanovi T.: Motori I motorna vozila, Zavod za udbenike, Beograd - Buni, S.: Tehnika eksploatacija motornih vozila I, Saobraajni fakultet Beograd - Simi, D.: Motorna vozila, Zavod za udbenike, Beograd - Ristanovi, T.: Kontrola tehnike ispravnosti vozila, Zavod za udbenike, Beograd - Cevra: Motori i motorna vozila I, kolska knjiga, Zagreb - Cevra: Motori i motorna vozila II, kolska knjiga, Zagreb 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena sa: raunarom sa multimedijskim paketom, A/V sredstva, grafoskop, diaprojektorom sa odgovarajuim slajdovima, softverom za simulaciju rada pogonskog motora i drugih sistema kao i tehnoloki postupak opravke motornih vozila, uzorci alata, modeli, eme sklopova i podsklopova maina, mjerni instrumenti. 7. Obavezni naini proveravanja i ocjenjivanja znanja - Znanje se u svakom klasifikacionom periodu provjerava i ocjenjuje usmeno i pismeno (test). 8. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Visoka struna sprema iz podruja mainstva
63

Znanje Predmet - Habanje dijelova i sklopova na vozilu - Materijali - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Opte mainstvo - Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja - Materijali - Hidraulika i pneumatika Povezanost sa predmetom Znanja i vjetine - Metali i legure
- Sistemi na vozilu
- Mainski elementi - Mehanika - Ispitivanje materijala - Hidraulika - Pneumatika
- Sistemi na vozilu - Sistem za hlaenje motora - Sistem za upravljanje vozilom - Sistem za koenje - Sistem za oslanjanje vozila - Posebni ureaji na vozilu - Elektroureaji
- Osnove elektrotehnike i autoelektrike
- Elektrini ureaji na vozilu
64
1.2.6.
Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja
1. Naziv predmeta: Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja 2. Broj asova po godinama obrazovanja i oblicima nastave:
Razred T I II III Ukupno 72 72 66 210 Oblici nastave P 360 540 627 1527 432 612 627 1671 Ukupno
T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe P - praktina nastava, odjeljenje se dijeli na grupe do esnaest uenika u prvom razredu, do dvanaest uenika u drugom i osam uenika u treem razredu 3. Opti ciljevi nastave U okviru predmeta uenici: razvijaju osjeaj odgovornosti i preciznosti u radu, usvajaju osnovna znanja o tehnolokim postupcima obrade materijala i izrade dijelova, usvajaju osnovna znanja o motornim vozilima sticanje osnovnih znanja o vrstama i karakteristikama motornih vozila, ovladavaju strunom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci, ovladavaju znanjem i vjetinama principu rada i namjeni motora i ureaja motor.vozila,
65
- ovladavaju znanjem i vjetinama iz oblasti odabiranja rezervnih djelova i alata, - ovladavaju znanjem i vjetinama, neophodnim za podeavanja motora i ureaja, - ovladava tehnolokim postupkom rastavljanja i sastavljanja podsklopova, sklopova i sistema motornog vozila i njihovim odravanjem - upoznaje se sa standardima pri odravanju motornih vozila i ekonominim korienjem alata i djelova sistema - stiu praktina znanja o pravilnoj dijagnostici kvarova sistema - osposobljavaju se za samostalno izvoenje posla, struno odluivanje, i usvajanje novih znanja na svom strunom podruju - stiu praktina znanja o pravilnom korienju sredstava zatite na radu i zatitre ivotne sredine. 4. Sadraji i standardi znanja RAZRED: PRVI
Informativni ciljevi i sadraji Formativni ciljevi Uenik RADIONICA - Upoznaje radionicu i radna mjesta - Upoznaje sredstva zatite i zatitu na radu - Upoznaje sa pripremom i odravanjem radnog mjesta, radnom i tehnolokom disciplinom - Uenici se upoznaju sa nainom pisanja dnevnika praktine nastave - Svaki uenik samostalno vodi dnevnik - Dnevnik se ovjerava na kraju kolske godine - Uenik je duan da uva dnevnik praktine nastave iz svih razreda, jer se ovjereni dnevnici prilau uz prijavu na zavrni ispit i predstavljaju uslov za pristupanje ispitu Socijalizacijski ciljevi Uenik Specifinosti u izvoenju
- Razvija osjeaj odgovornosti, saradnje, ouvanja zdravlja I okoline, urednosti, tanosti I preciznosti, materijalne vrijednosti - Stie pozitivnu orjentaciju prema zanimanju
66
MJERENJE I KONTROLISANJE - Definie pojam mjerenja i kontrolisanja - Navodi alate za mjerenje duina i uglova i objanjava princip rada sa njima
- Mjeri duine radionikim lenjirima, metrima i pantljikama - Pomou estara razliitih vrsta prenosi mjere sa radnog predmeta na alat i obrnuto - Mjeri duine univerzalnim mjerilom sa nonijusom - Stie radne navike - Mjeri dubine dubinomjerom - Mjeri mikrometrima za spoljno - Stie osjeaj preciznosti u i unutranje mjerenje i za radu mjerenje dubina - Ispituje pravilnost obrtaja vratila, paralelnos povrina i drugo komparatorom - Bira i pravilno kontrolie tolerancijskim mjerilima - Kontrolie povrine lenjirima i libelama
Vjebe - Mjerenja univerzalnim mjerilom sa nonijusom, dubinomjerom, mikrometrima za spoljno i unutranje mjerenje, komparatorom
PRIBOR ZA STEZANJE I PRIDRAVANJE - Upoznaje se sa priborom za stezanje i pridravanje i nainom njegove primjene - Navodi pravila stezanja - Navodi i objanjava pravila odravanja i uvanja pribora za stezanje i pridravanje - Postavlja radni predmet u pribor za stezanje - Stee radni predmet mehanikim priborom (steznom glavom, mengelama, - Podie tehniku kulturu apama, ekcentrima, oprugama) - Stee magnetima
Vjebe - Stezanja (prihvatanja) raznih oblika obradaka razliitim priborima 67
Formativni ciljevi Uenik - Pridrava radne predmete razliitim priborima za pridravanje (glave, drai, vratila, kljuevi) - Rastavlja, isti, podmazuje i sastavlja pribor za stezanje i pridravanje
(steznom glavom, mengelama, apama, ekscentrima, oprugama)
OCRTAVANJE I OBILJEAVANJE - Objanjava pojam ocrtavanja i - Stie osjeaj preciznosti u obiljeavanja na metalu i radu njegovu primjenu - Bazira radni predmet i pripre- Navodi alate za ocrtavanje i ma povrinje za ocrtavanje obiljeavanje na metalu i - Koristei razliite alate crta i objanjava nain rada sa njima obiljeava zadate centre rupa, - Obrazlae pravila izbora alata crta paralelne linije i linije i rada sa njima paralelne ili upravne sa ili na ose predmeta, prenosi mjere na radni predmet, crta krugove i nanosi jednake podjeljke, biljeava slovima, brojevima, bojom, prenosi elemente sa crtea u datoj razmjeri na pripremak - Odrava alat, pribor za ocrtavanje i obiljeavanje - Pridrava se pravila zatite na radu TURPIJANJE - Upoznaje se sa pravilnim dranjem tijela pri obradi - Navodi vrste turpija, oblik zuba, vrste i finou nasjeka 68 Vjebe - Ocrtavanja pomou pribora i alata za ocrtavanje (magnetna prizma, lenjiri, igle za crtanje, estari, obiljevai, visinomjer, abloni).
- Odreuje pravilnu visinu stege - Bira turpiju u zavisnosti od
Vjebe - Turpijanje sa razliitim
- Objanjava nain rada sa turpijama
kvaliteta obrade koji je zadat na radionikom crteu - Obrauje povrine turpijanjem
oblicima i nasjecima turpija
ODSIJECANJE MATERIJALA - Nabraja vrste sjekaa i objanjava pravila rukovanja sjekaem - Navodi vrste makaza, uslove primjene, nain rada i pravila rukovanja - Nabraja vrste testera, nain rada i pravila rukovanja - Bira sjeka odgovarajue geometrije u zavisnosti od materijala - Uvjebava rad sa sjekaem u poloenom i strmom poloaju - Sijee limove runim i mainskim makazama - Sijee ipkasti materijal (elini, plastini, bakarni, mesingani, keramiki) - Ree materijal runom i mainskom testerom - Ree tanke predmete testerom - isti i odrava maine, alat i pribor
- Razvija tehnoloku disciplinu
Vjebe - Odsijecanje materijala sjekaem, runim i mainskim makazama, runom i mainskom testerom
BUENJE UPUTANJE I RAZVRTANJE - Nabraja alate i maine za buenje - Objanjava nain rada na builicama sa alatima za buenje, uputanje i razvrtanje - Razumije pojam reima rezanja - Navodi pravila pri buenju - Bira alate u zavisnosti od zahtjeva na crteu - Zabuuje, bui, proiruje i razvre otvore i rupe na limovima, cilindrinim, prizmatinim radnim predmetima - isti i odrava radno mjesto
- Stie osjeaj sigurnosti i preciznosti u radu
Vjebe - Buenje, uputanje i razvrtanje 69
REZANJE NAVOJA - Nabraja vrste alata za rezanje navoja i objanjava postupke rada sa njima - Runo urezuje i narezuje navoje - Urezuje navoje na builici - Uoava uticaj sredstva za podmazivanje na kvalitet navoja
- Stie osjeaj o potrebi sistematike u radu
Vjebe - Runo urezuje i narezuje navoje
STRUGANJE - Nabraja vrste maina i alate za struganje - Izrauje jednostavnije - Objanjava pojam mjerodavni predmete struganjem na reim rezanja univerzalnom strugu (strue - Objanjava postupke rada pri cilindre i konuse, ree navoje) rezanju - Odrava radno mjesto GLODANJE - Nabraja vrste maina i alate za obradu glodanjem - Izrauje jednostavnije - Objanjava pojam mjerodavni predmete glodanjem na reim rezanja univerzalnoj glodalici (ravna - Objanjava postupke rada pri povrine, izrauje ljebove, rezanju konuse) - Odrava radno mjesto BRUENJE - Nabraja vrste maina i alate za obradu bruenjem. - Obrauje jednostavnije - Objanjava pojam mjerodavni predmete bruenjem reim pri pruenju - Odrava radno mjesto - Objanjava postupke rada pri bruenju 70 - Razvija osjeaj odgovornosti prema potrebi pridravanja standarda u radu Vjebe - Izvodi osnovne operacije bruenja - Stie osjeaj sigurnosti i preciznosti u radu Vjebe - Izrauje jednostavnije predmete glodanjem na univerzalnoj glodalici (ravna povrine, izrauje ljebove i dr.)
Vjebe - Struganja jednostavnih oblika obradka na univerzalnom strugu
POVRINSKA ZATITA - Objanjava procese kod korozije - Navodi uzroke korozije - Povrinski zatiuje povrine: - Poznaje razliite vrste uljima i mastima, bojama i hemijskih prebvlaka na eliku i lakovima, prevlakama od lakim metalima plastinih masa, prevlakama od metalnih masa koji ne oksidiraju, hartijom za zatitu od korozije i na druge naine - Uoava karakteristike i ocjenjuje kvalitet metalnih zatitnih prevlaka OBRADA LIMOVA - Poznaje funkciju i postupke ravnanja, savijanja, porubljivanja, previjanja i plastinog oblikovanja limova ZAKIVANJE MATERIJALA - Nabraja vrste zakivanja i - Spaja limove zakivanjem zakovice - Razdvaja zakovane spojeve - Objanjava postupak zakivanja LEMLJENJE - Poznaje procese pri lemljenju, - Priprema materijal, priprema lemove, alate, sredstva za alat i izvodi meko lemljenje zatitu - Bira sredstva i pribor za tvrdo lemljenje i izvodi postupak - Stie osjeaj sigurnosti i preciznosti u radu Vjebe - Meko i tvrdo lemljenje Vjebe - Spaja limove hladnim zakivanjem - Ravna limove - Ravno savija ivice limova - Runo plastino oblikuje limove - Ispravlja profile i ice Vjebe - Obrade limova Vjebe - Priprema (isti) povrine za zatitu i izvodi zatitu metalnih povrina premazima
- Uvia vanost ouvanja ovjekove okoline
- Uvia vanost pridravanja pravila zatite na radu
71
ZAVARIVANJE - Objanjava procese zavarivanja - Razumije proces zavarivanja topljenjem, elektrinog zavarivanja i zavarivanja pod pritiskom - Razlikuje boce za vodonik i acetilen - Obrazlae funkciju redukcionih ventila, rad gorionika, proces voenja gorionika i ice, ulogu prakova i pasta - Uvjebava tehnike rada pri gasnom zavarivanju i sjeenju - Obrazlae princip rada aparata za elektroluno zavarivanje - Priprema predmet i izvodi zavarivanje
- Potuje sistematinost u radu
Vjebe - Priprema predmeta i izvoenje zavarivanja, uz primjenu razliitih vrstaspojeva i zavara, - Ispitivanje zavarenih spojeva savijanjem i probom preloma
UVOD U MOTORNA VOZILA I MOTORE - Upoznaje se sa definicijom i podjelom vozila, osnovnim pojmovima i razvojem vozila i motora sus i klasifikacijom vozila - Razumije koncepciju gradnje vozila - Navodi vrste i ulogu tehnike i radne dokumentacije vezane za motorno vozilo - Zna principe organizacije servisne i remontne slube i odravanja vozila i funkciju tehnikih pregleda 72 - Razlikuje osnovne sastavne - Stie pozitivnu orjentaciju djelove, sisteme i mehanizme prema zanimanju vozila - Razlikuje koncepcijska reenja pogona vozila - Koristiti standard JUS M.NO.010 koji daje osnovne definicije i klasifikaciju drumskih vozila - Koristiti prospekte proizvoaa vozila za predstavljanje razliitih koncepcija gradnje vozila
- Zna ulogu i nain rada alata, ureaja i specijalne opreme za opravku, odravanje i kontrolu ispravnosti vozila. AUTOMEHANIARSKI ALAT I PRIBOR - Upoznaje se sa automehaniarskim alatom i priborom (runi, univerzalni, specijalni) i mjernim alatom i priborima i razumije principe njihovog rada i upotrebe - Vri ienje, kontrolu (vizuelno ili ureajem), podmazivanje i slaganje automehaniarskog (runog, univerzalnog, specijalnog) alata i pribora - Vri provjeru ispravnosti moment kljua, izvlakaa, mjeraa pritiska u cilindrima, stetoskopa, mjerne viljuke, aerometra, regloskopa, luksmetra i drugim.
- Stie pozitivnu orjentaciju prema zanimanju
Vjebe - ienje, kontrola (vizuelno ili ureajem), podmazivanje i slaganje automehaniarskog (runog, univerzalnog, specijalnog) alata i pribora
KANALI I DIZALICE - Poznaje razliite vrste kanala (neprolazni i prolazni, uski i iroki, meuosni i boni, sa izdizanjem tokova ili mosta, specijalni) i dizalica (mehanike, hidrauline i vazduno-hidrauline) - Vri ienje, kontrolu kanala. - Vri ienje, kontrolu i podmazivanje mehanikih dizalica - Vri ienje, kontrolu i podmazivanje, zamjenu ulja i podeavanje hidrauline dizalice - Vri ienje, kontrolu i podmazivanje, zamjenu ulja i podeavanje instalacije vazduno-hidrauline dizalice
- Stie radne navike
Vjebe - ienje, kontrola (vizuelno ili ureajem), podmazivanje mehanikih dizalica, zamjenu ulja i podeavanje hidrauline dizalice
73
MAZIVA I UREAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORNIH VOZILA - Navodi vrste i karakteristike - Uoava razliku i rasporeuje razliitih vrstamaziva (tena, vrste maziva prema vrsti i polutena, vrsta, gasovita) i namjeni ureaja (mjerni sudovi pumpe, - Razumije oznake maziva prese, pricevi i dr.) za prema vrsti i namjeni podmazivanje motornih vozila - Vri ienje, kontrolu, podmazivanje, zamjenu ulja i maziva, podeava i provjerava funkcionisanje ureaja. TEHNIKE TENOSTI MOTORNIH VOZILA - Navodi vrste i karakteristike tehnikih tenosti kod motornog vozila - Uoava razliku i rasporeuje vrste tehnikih tenosti prema vrsti i namjeni - Stie osjeaj sigurnosti i - Razumije oznake tehnikih preciznosti u radu tenosti prema vrsti i namjeni - Vri kontrolu, dopunu ili zamjenu tenosti za hlaenje, tenosti za hidrauline prenose mehanizme sistema za koenje Vjebe - Dopunjuje ili zamjenjuje tehnike tenosti motornog vozila (tenosti za hlaenje, tenosti za hidrauline prenosne mehanizme sistema za koenje) - Izgrauje pozitivnu orjentaciju prema zanimanju Vjebe - Podmazivanja motornih vozila
POGONSKA GORIVA MOTORNIH VOZILA - Navodi vrste i karakteristike pogonskih goriva koja se koriste za motorna vozila - Razumije oznake goriva prema vrsti i namjeni - Razumije oznake cetanskog - Uvia vanost ouvanja broja ovjekove okoline - Razumije oznake oktanskog broja - Uoava razliku i raspoznaje razne vrste pogonskih goriva prema vrsti i namjeni Vjebe - Upoznaje razne vrste pogonskih goriva
74
OPREMA I UREAJI ZA PRANJE VOZILA - Upoznaje se sa ureajima za pranje motornog vozila (brizgaljke, etke i drugo) i razumjie nain njihove primjene - Vri kontrolu (vizuelno) djelova i izvodi postupak runog pranja, brisanja, ienja motornog vozila - Vri ienje, kontrolu, pod- Uvia vanost ouvanja mazivanje, podeava i provjeovjekove okoline rava funkcionisanje ureaja za pranje motornog vozila - Izvodi postupak pranja pomou savremenih ureaja za pranje motornog vozila.
Vjebe - ienje i pranja motornih vozila
VULKANIZIRANJE I BALANSIRANJE PNEUMATIKA - Razumije princip rada ureaja za vulkaniziranje pneumatika koji se koriste na motornom vozilu i ureaja za uravnoteenje toka - Demontira toak sa vozila i zamjenjuje ga - Razlikuje oznake na - Razvija odgovornost prema pneumatiku radu - Vri ienje, kontrolu i pripremu maina i ureaja za vulkaniziranje - Vri kontrolu pneumatika - Vri demontiranje, kontrolu, zamjenu i montau natplatka i pneumatika - Vri kontrolu pritiska u pneumatiku - Vri ienje, kontrolu i pripremu maina i ureaja za uravnoteenje toka - Vri uravnoteenje toka na ureaju za uravnoteenje (balansiranje) toka Vjebe - Vulkaniziranje i balansiranje pneumatika
75
SVJETLOSNA SIGNALIZACIJA NA VOZILU - Zna simbole elektrinih veliina i nain funkcionisanja mjernih instrumenata - Vri podeavanje elektrinih mjernih instrumenata. - Vri podeavanje svjetlosnih talasa - Vri demontaui i kontrolu (vizuelno/ureajem) djelova ureaja za osvetljenje puta i oznaavanje vozila (tijelo, reflektor, staklo, leita sijalice, provodnici, akumulator, osigurai). - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelova ureaja za osvetljenje puta i oznaavanje vozila - Vri demontau i i kontrolu (vizuelno/ureajem) djelova ureaji za davanje svjetlosnih signala - U zavisnosti od utvrenog stanja vri montau djelova ureaji za davanje zvunih signala (tijelo, jezgro, membrana, poluge, kotva, vibrator sa kontaktima, kondezator, navrtke, poklopca, akumulator) - Vri demontaui i kontrolu (vizuelno/ureajem) djelova za davanje zvunih signala. - U zavisnosti od utvrenog
- Razumije princip rada ureaja za osvetljenje puta i oznaavanje vozila
- Identifikuje se sa zanimanjem
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa djelova ureaja za osvetljenje puta i oznaavanje vozila
- Razvija smisao za urednost
- Razumije princip rada ureaja za davanje svjetlosnih signala - Razumije princip rada ureaja za davanje zvunih signala
- Stvara radne navike
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa djelova ureaja za davanje zvunih signala
76
Formativni ciljevi Uenik stanja vri montau djelova ureaja za za davanje zvunih - Provjerava funkcionisanje i podeava sistem pomou savremenih dijagnistikih ureaja.
ORGANIZACIJA I NAIN TEHNIKOG ODRAVANJA MOTORNOG VOZILA - Upoznaje se sa nainom organizovanja tehnikog odravanja motornog vozila. - Razumije poslove organizovanja tehnikog odravanja motornog vozila i obavlja jednostavne poslove odravanmja (zamjena ulja, zamjena preistaa, zamjena maziva, zamjena rashladne tenosti, pranje vozila)
77
RAZRED: DRUGI
Informativni ciljevi i sadraji Formativni ciljevi Uenik SISTEM ZA OSLANJANJE - Zna karakteristike sistema za oslanjanje (sistem sa zavisnim i nezavisnim oslanjanjem) - Vri demontau i kontrolu (vizuelno) i, u sluaju potrebe, zamjenu krute grede - Nabraja sastavne dijelove i - Vri demontau i kontrolu razumije princip rada sistema (vizuelno/ureajem) za za oslanjanje elastinog oslonca gibanja, zavojne opruge, torzioni opruge) - Upoznaje se sa principom rada - U zavisnosti od utvrenog - Stie osjeaj preciznosti u i nabraja sastavne dijelove stanja vri zamjenu elemenata radu sistema pneumatskog - Vri demontau i kontrolu - Uvia ljepotu svog zanimanja elastinog sistema oslanjanja (vizuelno/ureajem) i u zavisnosti od utvrenog stanja, zamjenu priguivaa - Vri demontau i kontrolu (vizuelno/ureajem) dijelova sistema pneumatskog elastinog sistema oslanjanja (kompresor, preista, regulator, poluni sistem, gumeni elastini oslonac, rezervoar, regulator pritiska, preista) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu djelova sistema pneumatskog elastinog sistema oslanjanja - Provjerava funkcionisanje sistema za oslanjanje 78 Socijalizacijski ciljevi Uenik Spesifinosti u izvoenju
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa dijelova sistema za oslanjanje
Vjebe
Spesifinosti u izvoenju
- Demontaa, kontrola i montaa dijelova sistema pneumatskog elastinog sistema oslanjanja UREAJ ZA UPRAVLJANJE - Zna karakteristike razliitih vrsta sistema za upravljanje (mehaniki, mehaniki sa pojaivaem i hidraulini) - Razumije princip rada i nabraja sastavne djelove ureaja za upravljanje sa puem, sa zupastom letvom i sa sa hidraulinim pojaivaem
- Razumije pojam uglova podeavanja upravljakih tokova
- Vri demontau i kontrolu (vizuelno/ureajem) elemenata ureaja za - Stie osjeaj preciznosti u upravljanje sa puem (volan, radu pu, puni toak, spona, rukavac, osovinica rukavca) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu elemenata - Razvija logiko miljenje, ureaja za upravljanje sa sposobnost za pravilno puem rasuivanje i zakljuivanje - Vri demontau i kontrolu (vizuelno/ureajem) elemenata ureaja za upravljanje sa zupastom letvom (volan, zupanik, zupasta letva, spona, rukavac, osovinica rukavca) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu elemenata ureaja za upravljanje sa zupastom letvom - Vri demontau i kontrolu (vizuelno/ureajem) djelova ureaja za upravljanje sa hidraulinim pojaivaem 79
Formativni ciljevi Uenik (pumpa, povratni ventil, akumulator, razvodnik, volan, hidraulini cilindar, poluge, rezervoar spona, rukavac, osovinica rukavca) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu elemnata ureaja za upravljanje sa hidraulinim pojaivaem - Vri kontrolu uglova upravljakih tokova pomou dijagnostikih ureaja - U zavisnosti od utvrenog stanja vri podeavanje uglova upravljakih tokova pomou dijagnostikih ureaja - Provjerava funkcionisanje sistema
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa dijelova sistema ureaja za upravljanje
SISTEM ZA KOENJE - Razumije princip rada i nabraja sastavne djelove pojedinih vrsta sistema za koenje - Vri demontaui i kontrolu (vizuelno/ureajem) djelova (frikcione obloge, radni cilindar, glavni cilindar, rezervoar, poluge, gumice, ventile, opruge, elina uad, dobo, disk) sistema za koenje - U zavisnosti od utvrenog stanja vri podeavanje i montau djelova sistema za koenje - Upoznaje se sa principom rada - Isputa vazduh iz sistema za i nabraja sastavne djelove koenje ABS- konica - Vri demontau i kontrolu 80
Formativni ciljevi Uenik (vizuelno/ureajem, zamjenu i montau djelova ABS-sistema koenja - Provjerava funkcionisanje i podeava sistem pomou savremenih dijagnostikih ureaja
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa dijelova sistema za koenje
SISTEM ZA PRENOS SNAGE Glavna spojnica - Zna razliite vrste glavnih spojnica (diskosne, polucentrifugalne, - Vri kontrolu i podeavanje centrifugalne, hidrostatike, slobodnog hoda komandnih elektromagnetne i poluga kombinovane spojnica) i - Vri demontau, kontrolu razumije princip njihovog rada (vizuelno/ureajem) potisnog - Nabraja sastavne dijelove i leaja objanjava princip rada - U zavisnosti od utvrenog frikcione spojnice stanja vri zamjenu i montau i podeava zazor izmeu potisnog leaja i dvokrakih poluga glavne spojnice - Vri demontau, kontrolu - Identifikuje se sa zanimanjem (vizuelno/ureajem), zamjenu i montau frikcionog diska - Stie radne navike (lamele) - Vri demontau, kontrolu - Poznaje princip rada i nabraja (vizuelno/ureajem), sastavne dijelove ienje, pranje, zamjenu i - Razvija mentalne sposobnosti i hidrodinamike glavne montau glavnog i radnog svestrano izgrauje linost 81
spojnice (kuite, komandni cilindra kod hidraulinih mehanizam, pumpno i komandnih mehanizama turbinsko kolo, leajeve, uljne - Vri demontau, ienje, zaptivke, vratila i drugo) pranje, kontrolu (vizuelno/ureajem) djelove glavne spojnice (lamelu, potisni disk, poklopac spojnice, potisni leaj, komandni mehanizam, spojniko vratilo, radni cilindar, glavni cilindar i dr.) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelova glavne spojnice - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu (vizuelno/ureajem) djelove hidrodinamike glavne spojnice (kuite, komandni mehanizam, pumpno i turbinsko kolo, leajeve, uljne zaptivke, vratila i drugog) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelova hidrodinamike glavne spojnice - Vri kontrolu nivoa ulja u kuite hidrodinamike glavne spojnice - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj pomou savremenih dijagnostikih ureaja
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata glavne spojnice
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata hidrodinamike glavne spojnice
82
Mjenjaki prenosnik - Poznaje razliite vrste glavnih mjenjakih prenosnika i navodi podjele (mehaniki, hidrodinamiki, hidrostatiki, elektrini i kombinovani) - Zna princip rada i nabraja sastavne dijelove glavnog mehanikog mjenjakog prenosnika - Zna princip rada i nabraja sastavne dijelove glavnog hidrodinamikog mjenjakog prenosnika
- Vri kontrolu nivoa i zamjenu ulja u mjenjakom prenosniku - Vri kontrolu i podeava slobodan hod komandnih poluga - Razvija smisao za urednost pri - Vri demontau i kontrolu (vizuelno ili ureajem) djelova radu glavnog mjenjakog prenosnika (zupanike, elemente sinhrone spojnice, osigurae, le- Razvija odgovornost prema ajeve, uljne zaptivke, vratiradu i rezultatima rada la, komandne osovinice, komandne poluge, viljuke i dr.) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelova glavnog mjenjakog prenosnika - Vri demontaui i kontrolu (vizuelno ili ureajem) djelova hidrodinamikog mjenjakog prenosnika (leajeve, uljne zaptivke, vratila, pumpno i turbinsko kolom, reaktor i dr.) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelova hidrodinamikog mjenjakog - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj pomou savremenih dijagnostikih ureaja
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata mjenjakog prenosnika
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata hidrodinamikog mjenjakog prenosnika
83
Zglobni prenosnici - Navodi vrste i primjenu zglobnih prenosnika (elastine i arnirne) - zna princip rada i nabraja sastavne djelove asihronih zglobnih prenosnika - zna princip rada i nabraja sastavne djelove (sihronih) zglobnih prenosnika
- Vri demontaui i kontrolu (vizuelno ili ureajem) djelova (leaji, prsten, krst kardana, viljuka sa prirubnicom, mazalica, viljuka sa kardanskim vratilom) asihronih zglobnih prenosnika - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu, podmazivanje i montau djelova asihronih zglobnih prenosnika - Vri demontaui i kontrolu (vizuelno ili ureajem) djelova sihronih zglobnih prenosnika (viljuke, kuglice, vijak, - Razvija tanost, urednost, manetna) sistematinost i odgovornost - U zavisnosti od utvrenog prema radu i rezultatima rada stanja vri zamjenu, podmazivanje i montau djelova sihronih zglobnih prenosnika - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata zglobnih prenosnika
Glavni prenosnik - Zna princip rada i nabraja sastavne dijelove glavnog prenosnika - Vri demontau i kontrolu (vizuelno ili ureajem) djelova - Stie radne navike (zupanici, leaji, vratila)
84
Formativni ciljevi Uenik glavnog prenosnika - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu, podeavanje i montau djelova glavnog prenosnika - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata glavnog prenosnika
Diferencijalni prenosnik - Zna princip rada i nabraja sastavne dijelove diferencijalnog prenosnika - Vri kontrolu nivoa, doliva ili zamjenjuje ulje u kuite diferencijalnog prenosnika - Vri demontau i kontrolu (vizuelno ili ureajem) djelova (kuciste, planetarni zupanik, bonih zupanik, osovinice, leajeva) diferencijalnog prenosnika - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu, kontrolu, podeavanje i montau djelova diferencijalnog - Razvija sposobnost za prenosnika urednost i preglednost u radu - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata diferencijalnog prenosnika
Poluvratila - Zna karakteristike i ulogu poluvratila - Vri demontau i kontrolu (vizuelno ili ureajem) poluvratila - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu, kontrolu i montau poluvratila - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa poluvratila 85
RAZRED: TREI
Informativni ciljevi i sadraji Formativni ciljevi Uenik POGONSKI MOTOR - Zna princip rada motora i navodi nepokretne djelove motora (etvorotaktni, dvotaktni, benzinski i dizel motori) - Navodi pokretne djelove motora - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu (vizuelno/ureajem) cilindrine glave motora - U zavisnosti od utvrenog stanja vri opravku ili zamjenu i montau cilindrine glave motora - Stie radne navike - Vri demontau, ienje i pranje, kontrolu (vizuelno/ mjernim ureajem), zamjenu i montau cilindra cilindrinom bloku motora - Vri demontau, ienje i pranje, kontrolu (vizuelno), zamjenu i montau korita motora - Vri demontau, ienje i pranje, kontrolu (vizuelno/mjernim ureajem) potroenost klipa, klipnih prstenova, osovinice klipa i, u zavisnosti od utvrenog stanja, zamjenu i montau - Identifikuje se sa zanimanjem pojedinih elemnata - Vri demontau, ienje i pranje, kontrolu (vizuelno/mjernim ureajem) Socijalizacijski ciljevi Uenik Spesifinosti u izvoenju
Vjebe - Demontaa, kontrola i ugradnja cilindrine glave motora
Vjebe - Demontaa, kontrola i ugradnja cilindra u cilindrini blok motora
86
Formativni ciljevi Uenik potroenost leajeva male i velike pesnice klipnjae - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau leajeva male i velike pesnice klipnjae - Vri demontau, ienje i pranje, kontrolu (vizuelno/mjernim ureajem) potroenost rukavaca koljenastog vratila i leajeva velike pesnice klipnjae - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau osnovnih leajeva koljenastog vratila - Vri demontau, ienje i pranje, kontrolu (vizuelno/mjernim ureajem) potroenost rukavaca i bregova bregastog vratila - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau bregastog vratila - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu (vizuelno/mjernim ureajem) potroenost stabla ventila, voice ventila - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau voice ventila i ventila - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu
Vjebe - Demontaa, kontrola i ugradnja korita motora
- Stie osjeaj sigurnosti i preciznosti u radu
Vjebe - Demontaa, kontrola i ugradnja klipa i klipnjae
Vjebe - Demontaa, kontrola i ugradnja koljenastog vratila
87
(vizuelno/mjernim ureajem) potroenost (klackalica, podizaa i ipki podizaa ventila) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau klackalica, podizaa i ipki podizaa ventila - Izvodi podeavanje zazora - Jaa istrajnost i upornost u ventila pomou mjernih ili radu kontrolnih ureaja - Izvodi montau zupastog remena/lananika i podeavanje ugla predpaljenja pomou savremenih dijagnostikih ureaja - Razvija logiko miljenje, (skroboskopska lampa, sposobnost za pravilno osciloskop) rasuivanje i zakljuivanje - Provjerava funkcionisanje pogonskog motora savremenim ureajima SISTEM ZA NAPAJANJE OTO MOTORA GORIVO - Zna karakteristike, princip rada i djelove sistema za napajanje motora gorivom - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu (vizuelno/ureajem) rezervoara goriva, njegovu zamjenu i montau - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu (vizuelno) membranske pumpe, njenu zamjenu i montau - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata razvodnog mehanizma
88
Formativni ciljevi Uenik (vizuelno/ureajem) karburatora, i u zavisnosti od utvrenog stanja, njegovu zamjenu i montau - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelova karburatora - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu (vizuelno), zamjenu i montau grubog i finog preistaa - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu (vizuelno/ureajem) djelove sistema za napajanje otomotora direktnim ubrizgavanjem goriva (rezervoar, pumpa za gorivo, akumulator pritiska, regulator smjee, regulator pritiska, preista vazduha, brizgaljka, dava pritiska, preista goriva, potenciometar, elektronski upravljaki ureaj i drugi) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelove sistema za napajanje oto-motora direktnim ubrizgavanjem goriva - Provjerava funkcionisanje zamijenjenih dijelova sistema
- Zna princip rada sistema i navodi djelove sistema za napajanje oto-motora direktnim ubrizgavanjem goriva
- Razvija svijest o znaaju i prednostima savremenih tehnikih rjeenja, primjeni i prednostima elektronike i automatike, kontrole, dijagnostike I upravljanja, uteda, ouvanja zdravlja I okoline
Vjebe - Demontaa, kontrola i ugradnja membranske pumpe
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata sistema za napajanje oto motora gorivom
89
SISTEM ZA NAPAJANJE DIZEL MOTORA GORIVOM - Zna karakteristike, princip rada i djelove sistema za napajanje motora gorivom - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu (vizuelno) pumpe niskog pritiska - Stie osjeaj sigurnosti u radu - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelova pumpe niskog pritiska - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu (vizuelno/ure- Stvara radne navike ajem na probnom stolu) djelova pumpe visokog pritiska - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelova pumpe visokog pritiska - Vri demontau, ienje, - Razvija smisao za urednost i pranje, kontrolu (vizuelno) preglednost u radu grubog i finog preistaa - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau grubog i finog preistaa - Vri demontau, ienje, pranje, kontrolu (vizuelno/ureajem na probnom stolu) djelova brizgaljke - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelova brizgaljke - Provjerava funkcionisanje pomou savremenih dijagnostikih ureaja
Vjebe - Demontaa, kontrola i ugradnja pumpe niskog pritiska
Vjebe - Demontaa, kontrola i ugradnja pumpe visokog pritiska
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata sistema za napajanje dizel motora gorivom
90
SISTEM ZA PALJENJE RADNE SMJEE - Zna princip rada i navodi djelove bateriskog sistema za paljenje radne smjee - Vri demontau i ienje klema akumulatora - Vri kontrolu nivoa i gustinu elektrolita u akumulatoru - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu elektrolita i vri dolivanje destilovane vode - Vri demontau i ienje platinskih kontakata - U zavisnosti od utvrenog stanja vri montau i podeava zazor platinskih kontakata - Vri demontau, ienje, kontrolu (vizuelno/ureajem) djelova razvodnika paljenja - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu elemenata, montau i podeavanje ugla predpaljenja razvodnika paljenja skroboskopskom lampom. - Vri demontau, zamjenu i montau djelova (razvodne ruke, razvodne kape, svjeia, visoko naponskih kablova, indukcionog kalema, kondezatora) razvodnika paljenja - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj pomou savremenih dijagnostikih ureaja
- Uvia vanost sopstvenog rada i bezbjednosti drugih - Razvija tehnoloku disciplinu
- Razvija odgovornosti prema obavljanju poslova
- Zna princip rada i navodi djelove beskontaktnog tranzistorskog sistema za paljenje radne smjee
- Uvia vezu izmeu razliitih oblasti nauke i tehnike - Stie osjeaj za istiju I zdraviju sredinu I razvija eko svijest
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata sistema za paljenje radne smjee kod oto motora
91
SISTEM ZA PODMAZIVANJE MOTORA - Zna princip rada i navodi djelove sistema za podmazivanje motora - Vri demontau, ienje, pranje i kontrolu (vizuelno) uljne pumpe - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau elemenata uljne pumpe - Vri demontau, zamjenu i - Uvia ljepotu zanimanja montau pogonskog zupanika uljne pumpe - Vri demontau, kontrolu (vizuelno ili ureajem) djelove sistema za podmazivanje (grubog i finog preistaa, regulacionog ventila, - Razvija radne navike manometra, hladnjaka, i dr.) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelove sistema za podmazivanje (grubog i finog preistaa, regulacionog - Razvija preciznost i marljivost ventila, manometra, pri radu hladnjaka, i dr.) - Vri kontrolu nivoa i zamjenu ulja - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj pomou savremenih dijagnostikih ureaja
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata sistema za podmazivanje motora
92
SISTEM ZA HLAENJE MOTORA - Zna princip rada sistema za hlaenje motora i navodi djelove sistema za hlaenje motora - Vri zamjenu rashladne tenosti (ljeto/zima) - Vri demontau, zamjenu i montau hladnjaka - Vri demontau, ienje, kontrolu (vizuelno/ureajem) djelova vodena pumpa - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau djelova vodena pumpa - Vri demontau i kontrolu (vizuelno) ili ureajem djelova sistema za hlaenje motora (termostat, termo-elemenat, gumene cjevovode, ekspanzionu posudu) - U zavisnosti od utvrenog stanja vri zamjenu i montau - Razvija osjeaj odgovornosti djelova sistema za hlaenje prema kvalitetnom izvoenju motora (termostat, termoradnih zadataka i potovanju elemenat, gumene cjevovode, standarda ekspanzionu posudu) - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj pomou savremenih dijagnostikih ureaja
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa elemenata sistema za hlaenje motora
ELEKTRINI UREAJI NA VOZILU - Poznaje i nabraja elektrine ureaje na vozilu - Vri demontaui i kontrolu (vizuelno/ureajem) djelova (kuite, rotora, statora, kolektora, etkica, leaj, 93
- Zna princip rada i nabraja djelove generatora i elektropokretaa
vratila, ispravljaa - dioda, namotaja) generatora - U zavisnosti od utvrenog stanja vri montau djelova (kuite, rotora, statora, kolektora, etkica, leaj, vratila, ispravljaa (dioda), namotaja) generatora - Vri demontaui i kontrolu (vizuelno/ureajem) djelova (kuite, rotora, statora, kolektora, etkica, leaj, vratila, zupanik (bendiks), dvokraka poluga, viljuka, elektromagnet, polova strujnog toka) elektropokretaa. - U zavisnosti od utvrenog stanja vri montau djelova (kuite, rotora, statora, kolektora,etkica, leaj, vratila, zupanik, spojnica (bendiks), dvokraka poluga, viljuka, elektromagnet, polova strujnog toka) elektropokretaa - Provjerava funkcionisanje i podeava sistem pomou savremenih dijagnistikih ureaja
Vjebe - Demontaa, kontrola i montaa generatora - Stie osjeaj preciznosti u radu
Vjebe - Demontae, kontrole i montae elektropokretaa
94
UREAJI ZA DEFEKTAU KVAROVA SISTEMA MOTORNOG VOZILA - Poznaje razliite vrste ureaja - Vri defektau kvarova za defektau kvarova sistema pomou savremenih motornog vozila dijagnostikih ureaja - Zna princip rada ureaja za - U zavisnosti od utvrenog defektau kvarova sistema stanja vri podeavanje i montau djelova - Stie osjeaj preciznosti u radu Vjebe - Defektaa kvarova pomou savremenih dijagnostikih ureaja
ORGANIZACIJA I NAIN TEHNIKOG ODRAVANJA MOTORNOG VOZILA - Zna nain i zahtjeve organizovanja tehnikog odravanja motornog vozila - Vri pregled vozila (pregled i podeavanje pogonskog agregata, pritezanje cilindrine glave, nosaa klackalica, kuita bregastog vratila, provjera zategnutosti nazubljenog remena, podeavanje zazora ventila, zamjena preistaa za vazduh, podeavanje ugla predpaljenja, provjera svjeica, podeavanje agregata, ispitivanje ekoloke ispravnosti)
Vjebe - Tehniki pregled
5. Okvirni spisak udbenika, literature i drugih izvora Jankovi, D., Janiijevi J.: Tehnologija obrazovnog profila za automehaniare, Zavod za udbenike, Beograd, Lenasi J., Ristanovi T.: Motori i motorna vozila, Zavod za udbenike, Beograd Buni, S.: Tehnika eksploatacija motornih vozila I, Saobraajni fakultet, Beograd Simi, D.: Motorna vozila, Zavod za udbenike, Beograd Ristanovi, T. : Kontrola tehnike ispravnosti vozila, Zavod za udbenike, Beograd Cevra: Motori i motorna vozila I, kolska knjiga, Zagreb Cevra: Motori i motorna vozila II, kolska knjiga, Zagreb
95
6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave Nastava se realizuje u radionici koja je opremljena sa: raunarom sa odgovarajuim softverskim paketima (za simulaciju rada pogonskog motora i drugih sistema kao i tehnoloki postupak opravke motornih vozila), grafoskopom, diaprojektorom sa odgovarajuim slajdovima, uzorcima alata, modelima, emama sklopova i podsklopova maina, mjernim instrumentima. Radionica je opremljena i sa: stubnom dizalicom, univerzalnim i specijalnim alatima, ureajima za podmazivanje, savremenim dijagnostikim aparatima za utvrivanje stanja sklopova, raunarom sa odgovarajuom programskom opremom za dijagnostiku, raznim sklopovima maina, modelima, elementima hidraulinih i pneumatskih sistema, mjernim instrumentima i drugim. 7. Oavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja U svakom klasifikacionom periodu se znanje provjerava i ocjenjuje pregledanjem i ocjenjivanjem dnevnika praktine nastave i ocjenjivanjem praktinih zadataka, proizvoda, odnosno usluga i njihovom odbranom. 8. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika Via struna sprema izpodruja mainstva, uz prethodno obrazovanje za automehaniara, poloen majstorski ispit za automehaniara (u koji je ukljuen pedagoko-andragoki ispit).
96

Znanja Predmet - Vulkaniziranje i balansiranje - Transmisija - Sistem za oslanjanje - Sistem za upravljanje - Sistem za koenje - Motori - Tehnike tenost motornih vozila - Sistem za podmazivanje motora - Sistem za hlaenje motora - Sistem za upravljanje vozilom - Sistem za koenje - Sistem za oslanjanje vozila - Posebni ureaji na vozilu - Elektrini ureaji na vozilu - Svjetlosna signalizacija na vozilu - Motori i motorna vozila - Motori i motorna vozila - Motori i motorna vozila - Motori i motorna vozila - Motori i motorna vozila - Motori i motorna vozila Povezanost sa predmetom Znanja i vjetine - Tokovi i pneumatici - Sistem za prenos snage - Sistem za oslanjanje - Sistem za upravljanje - Sistem za koenje - Motori SUS
- Hidraulika i pneumatika
- Hidraulika - Pneumatika
- Elektrotehnika i autoelektrika - Motori i motorna vozila
- Ureaji za osvjetljenje i svjetlosnu signalizaciju na vozilu
97
2.
Ispitni katalozi
2.1. Motori i motorna vozila 1. Naziv predmeta: Motori i motorna vozila 2. Ciljevi ispita: Na ispitu ocjenjujemo: - da li je uenik ovladao znanjima o funkciji sistema i funkcionalnim vezama sistema motornih vozila, - da li je uenik osposobljen za sistematino traenje i lokalizovanje kao i metodiko postavljanje dijagnoza greaka na motoru, mehanikim, elektrinim, pneumatskim i hidraulinim ureajima, sklopovima i dijelovima motornog vozila - da li uenik zna da ita tehniku dokumentaciju. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na zavrnom ispitu
Sadraji - Uvod u motorna vozila Znanja i vjetine - Razumije koncepciju gradnje vozila - Razlikuje osnovne sastavne djelove, sisteme i mehanizme vozila, njihove karakteristike i funkciju - Razlikuje koncepcijska reenja pogona vozila - Razumije i objanjava konstruktivno izvoenje okvira (uzduni i popreni nosai) - Objanjava znaaj noseeg sistema za vrstou i krutost konstrukcije vozila - Analizira i uporeuje standardne izvedbe noseeg sistema putnikih vozila, teretnih vozila i autobusa - Razumije i objanjava: - mehaniku kretanja - kotrljanje toka - grau i vrste pneumatika - Tumai oznaku pneumatika
- Nosei sistem (okvir i karoserija)
- Tokovi i pneumatici
99
Sadraji - Sistem za oslanjanje
Znanja i vjetine - Objanjava jednu od stavki: - zavisno i nezavisno oslanjanje - prednji upravljaki most - zadnji most - sistem nezavisnog oslanjanja sa poprenim voenjem - sistem nezavisnog oslanjanja sa uzdunim voenjem - Mekfersonov mehanizam oslanjanja - amortizeri i stabilizatori - kontrola sistema za oslanjanje - Analizira ulogu elemenata za priguivanje oscilacija (amortizera) - Objanjava ulogu stabilizatora za stabilnost kretanja u krivini - Objanjava princip rada jednog od navedenog: - upravljaki mehanizam: puni, zupasti, na principu zavrtnja i navrtke, - prenosni mehanizam - trapez upravljanja -servo-ureaji: pneumatski, hidraulini, elektro, kombinovani, - geometrija upravljanja: usmerenost tokova, zatur toka, boni nagib toka, boni nagib osovinice rukavca - Uoava znaaj geometrije podvozja za upravljivost i stabilnost vozila - Objanjava jedan od elemenata - stavki: - klasifikaciju sistema za koenje (radna, pomona, parkirna i dopunska konica) i zakonski propisi - izvrni mehanizam koenja - frikcione konice - dobo-konice: simplex i duplex, izvoenje - disk-konice - prenosni mehanizam u sistemu za koenje - mehaniki prenosni mehanizam - hidraulini prenosni mehanizam (sastavni djelovi, dvokruni sistem, servoureaj, odravanje) - pneumatski prenosni mehanizam, (sastavni djelovi, primjena na prikljunim vozilima: jednovodni i dvovodni sistem, odravanje) - hidropneumatski prenosni mehanizam - dopunske konice (usporivai) - ureaji za automatsko regulisnje koenja - Analizira princip rada frikcionih konica i njihove elemente; - Navodi i objanjava sastavne djelove mehanikih, hidraulinih i pneumatskih koionih instalacija;
- Upravljaki mehanizam
- Sistem za koenje
100
Sadraji
Znanja i vjetine - Analizira funkciju i princip rada antiblokirajuih sistema (ABS) - Analizira poseban znaaj sistema za koenje za bezbjednost vonje i u tom smislu neophodnost preventivnog odravanja koionog sistema - Objanjava ulogu i nain funkcionisanja spojnice - Detaljno poznaje sastavne djelove frikcionih spojnica - Analizira mogue uzroke nepravilnog rada spojnice - Objanjava funkcionisanje hidrodinamikih i elektromagnetnih spojnica - Uoava ulogu mjenjaa u sistemu prenosa snage - Razlikuje mjenjae sa stanovita naina prenosa snage: mehanike, hidrauline, elektrine, kombinovane - Uoava razliku izmeu stepenastog i kontinualnog prenosa snage - Detaljno poznaje princip rada nesinhronizovanih, sinhronizovanih iplanetarnih mjenjaa - Objanjava princip rada automatskih mjenjaa - Uoava ulogu kardanskog zgloba u prenosu snage - Detaljno poznaje konstrukciju kardanskog vratila - Analizira razliita izvoenja kardanskog prenosa s obzirom na izvedbu pogona vozila - Uoava ulogu glavnog prenosnika i razlikuje varijantne izvedbe zupastog para glavnog prenosa - Poznaje funkcionisanje diferencijalnog prenosnika - Poznaje naine izvoenja dodatne redukcije u pogonskom mostu - Uoava principe odravanja kompletan sistem prenosa snage na vozilu (Za ispitni listi se bira jedna od navedenih stavki) - Razlikuje i opisuje ureaje za osvetljavanje, oznaavanje i davanje svjetlosnih znakova i opisuje njihove karakteristike - Razlikuje naine izvoenja vuno-priljunih i oslono-prikljuih ureaja na vozilu - Objanjava princip rada klima-ureaja - Navodi vrste motora sus - Navodi osnovne sastavne djelove i sklopove motora - Objanjava: - radni proces etvorotaktnih motora ili - radni proces dvotaktnih motora ili - rotacioni (Wankelov) motor
- Sistem za prenos snage
- Ureaji za osvjetljavanje i svjetlosnu signalizaciju - Posebni ureaji na vozilu - Uvod u motore SUS
101
Sadraji - Pokazatelji rada motora
Znanja i vjetine - Objanjava: - indikatorske pokazatelje rada, indikatorski dijagram ili - efektivne pokazatelje rada: snaga, obrtni moment, asovna i specifina potronja goriva, izduvna emisija (toksinost i dimnost izduvnih gasova). - razlikuje i analizira indikatorske i efektivne pokazatelje rada motora - Analizira indikatorski dijagram motora - Navodi karakteristike i funkciju: - nepokretnih djelova motora: cilindarski blok, cilindarska glava, kuite motora, poklopac cilindarske glave ili - pokretnih djelova motora: klip, klipni prstenovi, osovinica klipa, klipnjaa, kolenasto vratilo, zamajac ili - razvodnog mehanizma: ventilski sklop, bregasta osovina, podizai ventila, vieventilska tehnika, varijabilni razvod - Detaljno obrazlae funkciju nepokretnih i pokretnih djelova motora, konstruktivna izvoenja, materijale od kojih se izrauju i naine njihove izrade - Uoava i objanjava razlike u izvoenju djelova kod benzinskih i dizel motora, zbog razliitog mehanikog i termikog optereenja kojem su izloeni - Detaljno objanjava funkciju elemenata razvodnog mehanizma - Analizira emu razvoda motora - Uoava znaaj podeavanja trenutka otvaranja i zatvaranja ventila za kvalitet odvijanja radnog procesa u motoru - Objanjava savremena reenja razvodnog mehanizma sa vie usisnih i izduvnih ventila i varijabilnim vremenom i visinom otvaranja ventila (Za ispit se bira jedna od navedenih stavki) - Razumije i objanjava karakteristike/princip rada jednog od elemenata sistema: - usisne cijevi i kolektori - vazduni filteri - izduvne cijevi i kolektori - preistai izduvnih gasova - kataizatori, filteri estica - priguivai buke - turbokompresorska grupa - Uoava i objanjava uticaj oblika usisne instalacije na stepen punjenja motora - Razlikuje vrste vaz. filtera, definie karakteristike i znaaj njihovog odravanja - Razlikuje i objanjava naine preiavanja izduvnih gasova, vrste i grau katalizatora i filtere estica - Uoava ulogu turbokompresora i prednosti natpunjenja motora
- Konstrukcija motora
- Usisni i izduvni sistem
102
Sadraji - Sistem za napajanje motora gorivom
Znanja i vjetine - Objanjava: - goriva: vrste, hemijski sastav, toplotna mo, otpornost na detonaciju (oktanski broj), sposobnost samopaljenja (cetanski broj), aditivi za goriva ili - rezervoar za gorivo ili - pumpa za gorivo ili - filteri za gorivo - Navodi karakteristike i objanjava elemente sistema za napajanje gorivom benzinskih motora: - karburatorski sistem: uloga, princip rada, vrste, elementi karburatora, odravanje ili - sistemi za ubrizgavanje benzina u usisne kanale (Boovi sistemi) - Navodi karakteristike i objanjava elemente sistema za napajanje gorivom dizel motora: - direktno i indirektno ubrizgavanje, slojevito sagorevanje (M-postupak) ili - pumpa visokog pritiska linijska i rotaciona ili - regulatori koliine ubrizganog goriva: centrifugalni, vakuumskii hidraulini ili - regulatori predubrizgavanja ili - brizgaljke ili - odravanje sistema za napajanje gorivom dizel motora, ili izabrati jednu od navedenih stavki - Detaljno objanjava ulogu elemenata karburatorskog sistema i principe odravanja - Detaljno objanjava ulogu elemenata sistema za ubrizgavanje benzina - Uoava i objanjava razlike u izvedbi pojedinih Boschovih sistema ubrizgavanja u usisne kanale - Uporeuje sisteme za direktno ubrizgavanje i ubrizgavanje u usisne kanale - Objanjava ulogu i karakteristike sastavnih djelova sistema za ubrizgavanje kod dizel motora, - Uoava principe redovnog odr avanja sistema za napajanje dizel motora gorivom - Navodi karakteristike i objanjava: - maziva: vrste, karakteristike, podjela prema namjeni i viskoznosti, oznake ili - podmazivanje pljuskanjem ili - podmazivanje pod pritiskom ili - filteri za ulje ili - kontrola, zamjena i izbor ulja 103
- Podmazivanje motora
Sadraji
Znanja i vjetine - Razlikuje motorna ulja od transmisionih, ulja za dizel od ulja za benzinske motore, itaoznake ulja po SAE i API - Navodi karakteristike i objanjava: - vodeno hlaenje ili - vazduno hlaenje ili - princip odravanja sistema za hlaenje - Uoava i objanjava ulogu odravanja sistema za hlaenje motora, mogue uzroke nepravilnosti u radu sistema i nain otklanjanja
- Hlaenje motora
4. Tip ispita Usmeno. Nastavnik /aktiv sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu ispitnog kataloga Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, raslanjena na odgovarajui nain iz razliitih taksonomskih kategorija i iz razliitih sklopova motornog vozila. Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. Usmeni ispit traje najvie 20 minuta. Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na predlog ispitivaa. 5. Dozvoljena pomagala Tabele, katalozi, eme veza, slike, modeli i crtei motornog vozila, motora i njegovih dijelova i ostalih sistema i ureaja na vozilu. 6. Literatura i drugi izvori Za kandidate je preporuena literatura i drugi izvori data u katalogu znanja i godinjem planu rada nastavnika.
104
2.2. Ispitni katalog praktinog dijela zavrnog ispita 1. Naziv predmeta: Ispitni katalog praktinog dijela zavrnog ispita 2. Ciljevi ispita Na ispitu ocjenjujemo: sposobnost uenika da povee praktina i odgovarajua teorijska znanja, da li je uenik ovladao znanjima o funkciji i funkcionalnim vezama sistema motornih vozila, da li zna planirati i pripremiti postupak rada, da li ura\eno moe prekontrolisati i ocijeniti kvalitet rada, da li je uenik osposobljen za sistematino traenje i lokalizovanje kao i metodiko postavljanje dijagnoza greaka na motoru, mehanikim, elektrinim, pneumatskim i hidrauli!nim ureajima, sklopovima i dijelovima, da li uenik zna da ita tehniku dokumentaciju, da li poznaje osnovne postupke mehanike obrade, varenja, lemljenja i povrinske zatite, upotrebu odgovarajuih mjernih i kontrolnih postupaka, odgovarajui pristup i odabir postupaka prilikom obavljanja praktinih zadataka, potovanje propisa iz oblasti zatite na radui zatite okoline, racionalno korienje energija, materijala i vremena.
105
3. Spisak zadataka za meuispite i zavrni ispit RAZRED: PRVI

Poslovi i zadaci Znanja i vjetine - Mjeri duine radionikim lenjirima, metrima i pantljikama - Pomou estara razliitih vrsta prenosi mjere sa radnog predmeta na alat i obrnuto - Mjeri duine univerzalnim mjerilom sa nonijusom - Mjeri dubine dubinomjerom - Mjeri mikrometrima za spoljno i unutranje mjerenje i za mjerenje dubina - Ispituje pravilnost obrtaja vratila, paralelnos povrina i drugo komparatorom - Bira i pravilno kontrolie tolerancijskim mjerilima - Kontrolie povrine lenjirima i libelama - Bazira radni predmet i priprema povrinje za ocrtavanje - Ocrtava i obiljeava zadate paralelne linije i linije paralelne ili upravne sa ili na ose predmeta, prenosi mjere na radni predmet, crta krugove i nanosi jednake podjeljke, centre rupa - Prenosi elemente sa crtea u datoj razmjeri na pripremak - Navodi vrste turpija, oblik zuba, vrste i finou nasjeka - Vri obradu turpijom ravnih povrina - Odsijeca materijal sa sjekaem u poloenom i strmom poloaju - Sijee limove runim i mainskim makazama - Ree materijal runom i mainskom testerom - Zabuuje, bui, proiruje i razvre otvore i rupe na limovima, cilindrinim, prizmatinim radnim predmetima - Nabraja vrste, naine i alate za rezanje navoja - Runo urezuje i narezuje navoje - Izrauje jednostavnije predmete struganjem na univerzalnom strugu (strue cilindre i konuse, ree navoje)
- Mjerenje i kontrolisanje
- Obiljeavanje i ocrtavanje
- Turpijanje - Odsijecanje materijala - Vrste maina i alata za obradu buenjem - Rezanje navoja - Vrste maina i alata za obradu struganjem
106
Poslovi i zadaci - Lemljenje
Znanja i vjetine - Priprema materijal, priprema alat i izvodi meko lemljenje - Priprema materijal, priprema alat i izvodi tvrdo lemljenje - Izvodi proces zavarivanja topljenjem - Izvodi proces elektrinog zavarivanja - Izvodi proces zavarivanja pod pritiskom - Izvodi proces gasnog zavarivanja - Sprovodi postupak rada sa dinamometrijskim kljuem, izvlakaem, stetoskopom, mjeraem pritiska cilindara, mjernom viljukom, aerometromm, regloskopom, luksmetrom i drugim alatima i priborima - Vri ienje, kontrolu i podmazivanje, zamjenu ulja i podeavanje hidrauline dizalice - Vri ienje, kontrolu i podmazivanje, zamjenu ulja i podeavanje instalacije vazduno-hidrauline dizalice - Vri kontrolu i zamjenu ulja i maziva u sistemima - Vri kontrolu, dopunu ili zamjenu (tenosti za hlaenje, tenosti za hidrauline prenose mehanizme sistema za koenje) - Cita oznake goriva, oznake cetanskog broja, oznake oktanskog broja - Izvodi postupak ienja i pranja pomou savremenih ureaja za pranje motornog vozila - Vri demontiranje kontrolu, zamjenu i montau natplatka i pneumatika, vri kontrolu pritiska u pneumatiku. - Vri uravnoteenje toka na ureaju za uravnoteenje (balansiranje) toka - Izvodi postupak zamjene sijalica, osiguraa, akumulatora, kondezator i drugo - Vri podeavanje svjetlosnih talasa - Demontira i kontrolie djelove ureaja za osvetljenje puta i oznaavanje vozila - Provjerava funkcionisanje i podeava sistem pomou savremenih dijagnistikih ureaja
- Zavarivanje
- Automehaniarski alat i pribor
- Kanali i dizalice - Maziva i ureaji za podmazivanje motornih vozila - Tehnike tenosti motornih vozila - Pogonska goriva motornih vozila - Oprema i ureaji za pranje vozila
- Vulkaniziranje i balansiranje pneumatika
- Svjetlosna signalizacija na vozilu
107
RAZRED: DRUGI
Poslovi i zadaci Znanja i vjetine - Kontrolie i podeava slobodni hod komandnih poluga - Demontira, kontrolie, montira frikcioni disk - Demontira, kontrolie, zamjenjuje i montira glavni i radni cilindar kod hidraulinih komandnih mehanizama - Demontira, ienje, pranje, kontrolie, zamjenjuje i montira djelove glavne spojnce (lamelu, potisni disk, poklopac spojnce, potisni leaj, komandni mehanzam, spojnko vratilo) - Demontira, isti, pere, kontrolie, zamjenjuje i montira djelove hidrodinamke glavne spojnce - Provjerava funkconsanje i podeava ureaja pomou savremenh dijagnostikih ureaja - Kontrolie nivo, zamjenjuje ulje u mjenjakom prenosnku - Kontrolie i podeava slobodan hod komandnih poluga - Demontira, kontrolie, zamjenjuje i montira djelove glavnog nesinhronzovanog mjenjakog prenosnika (zupanike, osgurae, leajeve, uljne zaptvke, vratla, komandne osovnce, komandne poluge, vljuke) - Demontira, kontrolie, zamjenjuje i montira djelove glavnog sinhronzovanog mjenjakog prenosnika (zupanike, elemente sinhrone spojnce, osgurae, leajeve, uljne zaptivke, vratila, komandne osovnce, komandne poluge, vljuke i drugo) - Demontira, kontrolie, zamjenjuje i montira djelove hidrodinamikog mjenjakog prenosnika - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj pomou savremenih dijagnostikih ureaja - Demontira i kontrolie, zamjenjuje, podmazivanje, montira djelove asihronih zglobnih prenosnika - Demontirai i kontrolie, zamjenjuje, podmazivanje i montira djelove sinhronih zglobnih prenosnika - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj - Objanjava princip rada i nabraja sastavne dijelove diferenc. prenosnika - Kontrolie nivo, doliva ili zamjenjuje ulje u kuite diferenc. prenosnika - Demontira, kontrolie, zamjenjuje, podeava i montira djelove diferencijalnog prenosnika - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj
Glavna spojnica
Glavni mjenjaki prenosnik
Zglobni prenosnici
Diferencijalni prenosnik
108
Poslovi i zadaci Poluvratila
Znanja i vjetine - Objanjava princip rada i nabraja sastavne dijelove poluvratila - Demontira, kontrolie i montira poluvratila - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj - Objanjava zadatak i podjelu sistema za oslanjanje - Objanjava sistem sa zavisnim oslanjanjem) - Objanjava sistem sa nezavisnim oslanjanjem - Objanjava princip rada i nabraja sastavne dijelove sistema sa nezavisnim oslanjanjem - Demontira, kontrolie i zamjenjuje elastini oslonac (gibnja, zavojne opruge, torzione opruge) - Demontira, kontrolie i zamjenjuje priguivae - Demontira, kontrolie i zamjenjuje djelove sistema pneumatskog elastinog sistema oslanjanja - Provjerava funkcionisanje pojedinih sklopova i podsklopova - Nabraja vrste i objanjava princip rada sistema za upravljanje (mehaniki, mehaniki sa pojaivaem) - Demontira, kontrolie i zamjenjuje (volan, pu, puni toak, spona, rukavac, osovinica rukavca) ureaje za upravljanje sa puem - Demontira i kontrolie i zamjenjuje (volan, zupanik, zupasta letva, spona, rukavac, osovinica rukavca)ureaje za upravljanje sa zupastom letvom - Demontira i kontrolie, zamjenjuje ureaje za upravljanje sa hidraulinim pojaivaem - Kontrolie uglove, podeava uglove upravljakih tokova pomou dijagnostikih ureaja - Provjerava funkcionisanje ureaja - Objanjava i nabraja vrste sistema za koenje - Demontira, kontrolie, podeava i montira djelove (frikcione obloge, radni cilindar, glavni cilindar, rezervoar, poluge, gumice, ventile, opruge, elina uad, dobo, disk) sistema za koenje - Isputa vazduh iz sistema za koenje - Demontira i montira djelove ABS-sistema koenja - Provjerava funkcionisanje i podeava sistem pomou savremenih dijagnostikih ureaja
Sistem za oslanjanje
Ureaji za upravljanje
Sistem za koenje
109
RAZRED: TREI
Poslovi i zadaci Znanja i vjetine - Demontira, isti, pere, kontrolie, opravlja ili zamjenjuje i montira cilindrine glave motora - Demontira, isti, pere, kontrolie, zamjenjuje i montira klip, klipnih prstenova, osovinice klipa - Demontira, isti i pere, kontrolie, zamjenjuje i montira leajeva male i velike pesnice klipnjae - Demontira, kontrolie, zamjenjuje i montira osnovne leajeve koljenastog vratila - Demontira, isti i pere, kontrolie zamjenjuje i montira bregasto vratilo - Demontira, isti, pere, kontrolie, zamjenjuje i montira voice ventila, ventila klackalica, podizaa i ipki podizaa ventila - Podeava zazore ventila pomou mjernih ili kontrolnih ureaja. - Montira zupasti remen lananika i podeava ugao predpaljenja pomou savremenih dijagnostikih ureaja (skroboskopska lampa, osciloskop) - Provjerava funkcionisanje pogonskog motora savremenim ureajima - Objanjava princip rada i navodi djelove sistema za napajanje motora gorivom - Demontira, isti, pere, kontrolie, zamjenjuje i montira rezervoar - Demontira, isti, pere, kontrolie, - Zamjenjuje i montira membranske pumpe - Objanjava princip rada i navodi djelove sistema za napajanje oto-motora ubrizgavanjem goriva - Demontira, isti, pere, kontrolie djelove sistema za napajanje otomotora ubrizgavanjem goriva - Objanjava princip rada i navodi djelove sistema za napajanje DIZELmotora gorivom - Demontira, isti, pere, kontrolie, zamjenjuje i montira djelove pumpe niskog pritiska - Demontira, isti, pere, kontrolie, zamjenjuje i montira djelove pumpe visokog pritiska - Demontira, isti, pere, kontrolie, zamjenjuje i montira grubi i fini preista.
Pogonski motor
Sistem za napajanje OTO motora gorivo
Sistem za napajanje DIZEL motora gorivom
110
Poslovi i zadaci
Znanja i vjetine - Demontira, isti, pere, kontrolie, zamjenjuje i montira djelove brizgaljke - Provjerava funkcionisanje pomou savremenih dijagnostikih ureaja - Objanjava princip rada i navodi djelove baterijskog sistema za paljenje radne smjee - Objanjava princip rada i navodi djelove beskontaktnog tranzistorskog sistema za paljenje radne smjee - Demontira i isti kleme akumulatora - Kontrolie nivo i gustinu elektrolita u akumulatoru - Demontira i isti platinske kontakte - Demontira, isti, kontrolie, zamjenjuje elemenate, montira i podeava ugao predpaljenja razvodnika paljenja skroboskopskom lampom - Demontira, zamjenjuje i montira djelove (razvodne ruke, razvodne kape, svjeia, visoko naponskih kablova, indukcionog kalema, kondezatora); provjerava funkcionisanje i podeava ureaj pomou savremenih dijagnostikih ureaja - Demontira, isti, kontrolie, zamjenjuje elemente, montira elektropokreta - Demontira, isti, kontrolie, zamjenjuje elemenate, montira generatore - Demontira, isti, pere i kontrolie, zamjenjuje i montira elemente uljne pumpe - Demontira, kontrolie, zamjenjuje i montira djelove sistema za podmazivanje (grubog i finog preistaa, regulacionog ventila, manometra, hladnjaka i drugog) - Kontrolie nivo i zamjenjuje ulja. - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj pomou savremenih dijagnostikih ureaja - Zamjenjuje rashladne tenosti (ljeto/zima) - Demontira, zamjenjuje i montira hladnjake - Demontira, isti, kontrolie, zamjenjuje i montira djelove vodene pumpe - Demontira i kontrolie (vizuelno) ili ureajem djelove sistema za hlaenje motora (termostat, termo- elemenat, gumene cjevovode, ekspanzionu posudu) - Provjerava funkcionisanje i podeava ureaj pomou savremenih dijagnostikih ureaja
Sistem za paljenje radne smjee
Elektrini ureaji na vozilu
Sistem za podmazivanje motora
Sistem za hlaenje motora
111
3. Uputstva za sprovoenje zavrnog ispita Praktini rad na zavrnom ispitu obuhvata samostalan rad na proizvodu ili usluzi sa odbranom, uz odgovarajuu tehniko-tehnoloku dokumentaciju. Konkretn sadraj praktinog zadatka za zavrni rad definie se i odreuje na osnovu okvirnog spiska zadataka, datih u ispitnom katalogu. Tematske cjeline iz kojih se daju praktini zadaci za zavrni ispit date su u ispitnom katalogu slovima italic. Zadatak za praktini rad na zavrnom ispitu treba formulisati tako da se kroz njega moe vidjeti da je uenik ovladao montaom i demontaom dijelova i sklopova motornog vozila, utvrivanjem kvarova, kontrolom i podeavanjem sistema na motornom vozilu. Ispitna komisija za svaki pojedinani zadatak propisuje uslove rada da li se kompletan zadatak radi pred komisijom ili je zadatak mogue do odreene faze, uz odgovarajuu tehniko-tehnoloku dokumentaciju, uraditi prije ispita, a da se finalizacija zadatka uradi na samom ispitu. Ako se dio zadatka radi prije ispita, lan ispitnog odbora treba da ima uvid u tok rada. Tehniko-tehnoloka dokumentacija radi se pod nadzorom mentora, kao i sam zadatak, to mentor garantuje svojim potpisom. 4. Znanja i vjetine koje se provjeravaju i ocjenjuju na ispitima Na ispitima provjeravamo praktina znanja i spretnosti, koje su uenici dobili u procesu praktinog obrazovanja: - Jednim individualnim ispitnim radom na zavrnom ispitu, - Do tri zadatka (rada) na meuispitu, po odluci ispitne komisije - Odbrana rada Kandidat priprema dio rada prije ispita, u zavisnosti od vrste zadatka, po odobrenju ispitne komisije. Na ispitu se radi finalizacija rada. Meuispit traje do 6 sati i ukljuuje izradu ispitnog rada, tehnike dokumentacije i usmeni odgovor (odbranu). Zavrni ispit traje do 4 sata. Usmeni odgovori (odbrana) traje najvie 20 minuta. Ispitna komisija priprema kriterijume za ocjenjivanje, pri emu za pojedinane zadatke potuje sljedee odnose:
112
Podruje ocjenjivanja Priprema zadatka Strunost i izvoenje (kvalitet) Tehnika dokumentacija Odbrana Ukupno
Udio 15% 50% 20% 15% 100%
Predlae se da veza broja osvojenih bodova i ocjena: Odlian (5) - od 92 do 100 bodova, Vrlo dobar (4) - od 80 do 91bod, Dobar (3) - od 67 do 80 bod, Dovoljan (2) - od 51 do 66 bodova, Nedovoljan (1) 50 i manje bodova. Kandidat je ocijenjen sa ocjenom nedovoljan ako pri izradi (provoenju) rada ako je nesamostalan, ne posjeduje osnovna struna znanja i vjetine, treba stalnu pomo nastavnika ili lana komisije i pri rjeavanju jednostavnih problema. Kri propise o zatiti na radu, radne postupke operacije izvodi nepravilno odnosno po neodgovarajuem redosljedu. Upotreba materijala je mnogo vea od potrebne, predvieno vrijeme za rad prekorauje za vie od 20%. 6. Dozvoljena pomagala Na praktinom dijelu zavrnog ispita su dozvoljena sledea pomagala: a) maine, alati, ureaji u skladu sa katalogom znanja, b) prirunici, udbenici, c) pribor za crtanje, kalkulator. 7. Literatura i drugi izvori Za kandidate je preporuena literatura i drugi izvori data u katalogu znanja i godinjem planu rada nastavnika.
113
U IZRADI KATALOGA ZNANJA ZA OBRAZOVNI PROGRAM AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA UESTVOVALI SU:

Materijali Pajkovi Vida, JU Srednja Struna kola "Ivan Uskokovi" Podgorica Glavineski ivko, Efovi Sabaheta, JU Srednja Struna kola "Ivan Uskokovi" Podgorica Marku orina, JU Elektrotehnika kola "Vaso Aligrudi" Podgorica Mr Damjanovi Milanko, Mainski fakultet Podgorica Mr Pajkovi Vladimir, Mainski fakultet Podgorica uki Zoran, JU Srednja Struna kola "Ivan Uskokovi" Podgorica Gojkovi Nikola, JU Srednja struna kola "V. Vukadinovi" Berane Dapevi Gojko, Kombinat aluminijuma Podgorica Dr Zdravko Krivokapi, Mainski fakultet Podgorica, Zora Bogievi, Centar za struno obrazovanje
Opte mainstvo
Osnove elektrotehnike i autoelektrike
Hidraulika i pneumatika
Motori i motorna vozila
Praktina nastava sa tehnologijom zanimanja
Koordinacija
114
Obrazovni program AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA usvojen je na XVIII sjednici Savjeta za struno obrazovanje odranoj 23.06.2004. godine.
115

Automehanicar CG

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Automehanicar CG

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

REPUBLIKA CRNA GORA MINISTARSTVO PROSVJETE I NAUKE

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

2. ISPITNI KATALOZI ................................................................................................................................... 99

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

___________________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _________

Hemija Biologija UKUPNO A

Ukupno asova za obrazovni program kolski oblik (A+B+C+D)

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

Opti ciljevi nastave

Uslovi za upis, odnosno ukljuivanje u program za obrazovanje odraslih

___________________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _________

Obrazovanje koje se stie

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

Uslovi za zavretak obrazovanja

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

___________________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _________

4. Sadraji i standardi znanja

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

- Pribliava se struci kroz upoznavanje materijala

Vjebe - Izbor elinih materijala iz tabela

___________________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _________

- Uoava vanost ouvanja zdrave ivotne sredine

Vjebe - Biranje ulja i maziva iz kataloga

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

- Razvija saznanja o mogum tetama u procesu rada i jaa osjeaj odgovornosti

___________________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _________

- Goriva i maziva - Goriva i maziva

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

___________________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _________

- Razvija tehniku kulturu, osjeaj za red i urednost

- Razvija sposobnost komuniciranja putem tehnikog crtea

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

Informativni ciljevi i sadraji

Formativni ciljevi Uenik

Socijalizacijski ciljevi Uenik

- Razvija osjeaj preciznosti, - Razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada

___________________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _________

Informativni ciljevi i sadraji

Socijalizacijski ciljevi Uenik

- Stie osjeaj preciznosti u radu - Stie pozitivnu orijentaciju prema zanimanju

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

Informativni ciljevi i sadraji

Socijalizacijski ciljevi Uenik

- Uvia odnos ovjeka, nauke, tehnike i rada

___________________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _________

Informativni ciljevi i sadraji

Formativni ciljevi Uenik

Socijalizacijski ciljevi Uenik

- Stie osjeaj preciznosti u radu

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

Informativni ciljevi i sadraji

Formativni ciljevi Uenik

Socijalizacijski ciljevi Uenik

___________________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _________

- Stie osjeaj preciznosti u radu - Stie sigurnost u radu

Vjebe - Crtanje razdvojivih spojeva

- Stie osjeaj preciznosti u radu - Stie sigurnost u radu

- Bira odgovarajuu vrstu nerazdvojive veze u zavisnosti od zadatih uslova

_________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________________

Informativni ciljevi i sadraji

Formativni ciljevi Uenik

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________

___________________________________________________________ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA _

_ AUTOMEHANIAR / AUTOMEHANIARKA ___________________________________________________________