TEMAT: Czynniki i mechanizmy rozwoju

EUGENIKA

* selektywne rozmnaanie zwierzt lub ludzi, aby ulepsza gatunki z

pokolenia na pokolenie, szczeglnie jeli chodzi o cechy dziedziczone. osobnikw;

* eugenika pozytywna zachta do czstszego reprodukowanie najlepszych * eugenika negatywna i zniechcanie do reprodukcji osobnikw mniej
wartociowych.

Dwaj wielcy i zasueni dla psychologii rozwojowej filozofowie:

JOHN LOCKE /1632 1704/, Anglia

* Odrbno cia i umysu; * Odrzucenie wrodzonoci idei * Umys dziecka to czysta karta tabula rasa. * Twrca ENWIRONMENTALIZ-MU / empiryzmu/

JAN JAKUB ROUSSEAU /1712 1778/, Francja.

* Dziecko rodzi si z okrelonym zasobem wiedzy; * Rozwj wynika z wrodzonych procesw kierujcych pojawianiem si
kolejnych zachowa.

* To twrca NATYWIZMU /biologizmu/.

PYTANIE O OBSZAR ROZWOJU

* Co si rozwija?
PYTANIE O CEL I SENS ROZWOJU

* Ku czemu si rozwija?
PYTANIE O MECHANIZM ROZWOJU

* Jak si rozwija?
PYTANIE O CZYNNIKI ROZWOJU

* Dlaczego dziecko si rozwija?

Teorie rozwoju mona podzieli na:

* jednoczynnikowe * dwuczynnikowe * wieloczynnikowe

JEDNOCZYNNIKOWE DZIELIMY NA:

* biologistyczne / natywistyczne/ - najwaniejsza jest rola

dziedzicznych i wrodzonych dyspozycji psychicznych, z ktrymi dziecko przychodzi na wiat i ktre ujawniaj si wraz z dojrzewaniem. rodowiska, w ktrym wzrasta.

* empirystyczne / enmironmentalistyczne/ - dziecko jest wytworem

Dwuczynnikowa teoria, to inaczej teoria interakcyjna /William Stern, 1871 1938/

* Odziedziczone dyspozycje s zawizkami cech przeksztacajcymi si w

trwae waciwoci pod wpywem rodowiska.

MARIA EBROWSKA (1900-1978) i jej 4-czynnikowa koncepcja

CZYNNIKI ROZWOJU

* ZADATKI (GENOTYP) (DZIEDZICZNO) * RODOWISKO * WYCHOWANIE * AKTYWNO WASNA

I tak:

* Na rozwj struktury i funkcji ukadu nerwowego, a za jego porednictwem

na rozwj procesw psychicznych wpywaj 4 czynniki: wrodzone zadatki anatomiczno fizjologiczne organizmu, wasna dziaalno jednostki, rodowisko i wychowanie.

Zadatki

* cechy biologiczne, * biologiczne uwarunkowania, predyspozycje, zawizki, * natura jednostki, * genotyp, wyposaenie genetyczne, * cechy wrodzone zale od genotypu, czyli od materiau genetycznego
zawartego w chromosomach jednostki.

rodowisko

* fizyczne (materialne), * spoeczne, * obcowanie z ludmi i obcowanie z przedmiotami, * organizacja przestrzenna i organizacja czasowa rodowiska, * stymulacja zewntrzna niezamierzona.

Wychowanie

* wpywy intencjonalne, * socjalizacja, * ksztacenie, nauczanie,

* modelowanie, * wiczenie, * instruowanie.

Aktywno podmiotu

* wasna aktywno, * spontaniczna, * wewntrznie motywowana.

3 RODZAJE KORELACJI GENOTYP A RODOWISKO

* Pasywna: ludzie otrzymuj genotypy skorelowane ze rodowiskiem

rodzinnym.

* Reaktywna: ludzie skaniaj innych do reakcji na swoje waciwoci

genetyczne

* Aktywna: ludzie poszukuj lub tworz rodowiska skorelowane ze swymi

waciwociami.

WPYWY RODOWISKAPOBUDZAJ LUB HAMUJ REALIZACJJ PROGRAMU GENETYCZNEGO

* Szczeglnie wraliwi s osobnicy heterozygotyczni; * Szczeglnie wraliwi w okresie: midzy 6 a 24 miesicem ycia; 10-12 r..,
oraz w staroci.

PROCESY ROZWOJU

* DOJRZEWANIE * UCZENIE SI * Interakcja midzy nimi

S dwa podstawowe procesy rozwoju: DOJRZEWANIE, UCZENIE SI

* Dojrzewanie aktualizacja zawartego w genach oglnego programu

rozwoju. Efektem dojrzewania s funkcje filogenetyczne, czyli wsplne dla caego rodzaju ludzkiego. wiczenie jako takie nie odgrywa istotnej roli w ich pojawieniu si. dowiadczenia. To proces gromadzenia indywidualnych dowiadcze

* Uczenie si wzgldnie trwaa zmiana zachowania pod wpywem

MATURACJONIZM

* Na wag dojrzewania zwrci uwag Arnold Gessell (1880-1961),

twrca maturacjonizmu, teorii podkrelajcej kluczow rol dojrzewania.

* Gessell stworzy pojcie gotowoci uwarunkowanej dojrzewaniem (maturational readiness). Twierdzi, e organizm musi osign
odpowiedni poziom dojrzaoci, aby moliwy by skuteczny wpyw zewntrznych oddziaywa, np. nauczania.

SKUTKI INTERAKCJI DOJRZEWANIA I UCZENIA SI

* *

Przebieg rozwoju jest zrnicowany. Dojrzewanie ogranicza rozwj, wyznacza jego granice.

* * * *

Kres dojrzewania jest rzadko osigany /to tylko zastj/ Pozbawienie moliwoci uczenia si ogranicza rozwj. Stymulacja jest istotna dla penego rozwoju. Efektywno uczenia si zaley od waciwego dla czasu /problem gotowoci do uczenia si, okresw sensytywnych i krytycznych/.

Warto zapamita!

* Okres krytyczny: odcinek czasu, w ktrym pojawienie si lub brak

pewnego rodzaju dowiadcze ma szczeglne znaczenie dla organizmu. To samo dowiadczenie majce miejsce przed lub po tym momencie bdzie miao niewielki wpyw lub aden. Musi by stymulacja, by zachowania si pojawiy. Jej brak ma nieodwracalne skutki. do nastpnej fazy.

* Okres sensytywny: to okres szczeglnej wraliwoci, okres przejciowy

WSKANIKI OKRESU SENSYTYWNEGO

* Zainteresowanie bodcami okrelonego typu; * Postpy (wiksze w stosunku do okresu minionego i przyszego); * Rozwj zaley od pojawienia si specyficznych bodcw, na ktre wczeniej
i pniej nie jest si ju tak wraliwym.

BADANIA NAD ROZSTRZYGNICIEM PROBLEMU: GENY CZY RODOWISKO

Odziedziczalno cech zachowania

Studia nad blinietami jedno- i dwujajowymi w rodzinach naturalnych i adopcyjnych.

W badaniach tych poszukuje si zwykle:

Wariancji waciwej dla czynnikw genetycznych: tj. czynnika addytywnego (geny odziedziczone od rodzicw) oraz nieaddytywnego (geny nie zwizane z dziedziczeniem, czyli mutacje); Wariancji wyjanionej wpywem rodowiska wsplnego (podobiestwo w rodzinie, w ssiedztwie, rnice midzykohortowe); Wariancji zwizanej z rnicami we wpywach rodowiskowych; tj. niepodzielanych wpyww rodowiska specyficznego (za: Trempaa, 2011, s. 59).

* *

WYNIKI BADA

* *

Wspczynniki odziedziczalnoci przybieraj wartoci w przedziale 0,25 do 0,75. Najczciej szacuje si, e wpywami genetycznymi da si wytumaczy ok. 40% rnic indywidualnych; przy bdzie pomiaru do 20% pozostae rnicy tumaczy si wpywami rodowiska; Tylko 5% wpywami rodowiska wsplnego.

DO EGZAMINU Znajomo kluczowych poj i nazwisk: Pojcia: filogeneza, antropogeneza, ontogeneza, zachowania filogenetyczne i ontogenetyczne, okresy krytyczne i sensytywne, podatno i odporno na wpyw, gotowo uwarunkowana dojrzewaniem, akceleracja rozwoju, kryzys rozwoju, tempo i rytm rozwoju, cechy dziedziczne, genotyp, fenotyp, zmiany intraindywidualne i interindywidualne, eugenika (eugenika pozytywna,

eugenika negatywna), teorie rozwoju (jednoczynnikowe, dwuczynnikowe, wieloczynnikowe, interakcyjne), korelacja: genotyp rodowisko (pasywna, aktywna reaktywna), dojrzewanie uczenie si; maturacjonizm (gotowo do uczenia si uwarunkowana dojrzewaniem), okres krytyczny okres sensytywny, wspczynniki odziedziczalnoci. Wane nazwiska: M. ebrowska, J. Locke, F. Galton, J. J. Rousseau, A. Gesell .