Xegan Marija

ASIRIJA

1.

POLO

AJ

STANOVNIXTVO

ASIRIJE

Podruqje Asirije se vezuje za severni deo Mesopotamije. Prostirala se izme u Sirije i Anadolije, a obuhvatala je gori tok Tigra1 i tok egovih pritoka Velikog i Malog Zaba. Najstarije stanovnixtvo nastaeno u severnom delu Prede Azije bili su verovatno Huriti, srodni Urartima. U III milenijumu p. n. e. na teritoriju u sredem toku Tigra poqiu da prodiru Aka ani. Iseenici iz Akada osnovali su ovde nekoliko nasea, a me u ima Axur. Literatura: V. N. Pani akov, S. I. Kovaov, Stari istok, prevela sa ruskog Miroslava

2.

IZVORI

Antiqki pisci saquvali su u svojim delima niz razbacanih, qesto neverodostojnih, ali ponekad bitnih podataka iz istorije Asirije. Aristotel saopxtava da je postojao poseban Hesiodov ep, u kome se priqalo o razruxeu asirske prestonice Ninive. Dragocene vesti o Asiriji pru a Diodor, koji je iskoristio podatke Ktesije iz Knida i Herodota. Xto se tiqe doma ih izvora za proxlost Asirije, o ima e biti reqi u daem tekstu. Literatura: V. I. Avdijev, Istorija starog istoka, preveo Miroslav Markovi , Beograd 1952.

3.

STAROASIRSKI

PERIOD

U staroasirskom periodu, periodu od 2000. do 1800. godine p. n. e., ostvaruje se prevlast Axura, koji se nalazio 100 km ju no od modernog Mosua. Grad je dao ime xirem prostoru, pa otuda potiqe i naziv Asirije. Razvoj grada mo e se pratiti od 2000. do 614. godine p. n. e, do egovog razaraa. Kao doma e izvore ovog perioda treba pomenuti saquvane vladarske natpise i korpus tekstova prona enih na lokalitetu Kanexa (Anadolija) i u arhivu grada-dr ave Mari. Dragocen izvor predstava i Asirska lista kraeva, koja je saquvana u vixe prepisa, a koji se datuju s poqetka I milenijuma p. n. e. Savremenik i protivnik vavilonskog vladara Hamurabija Xamxi-adad I, Amorit poreklom, krajem XIX veka p. n. e. nasilno preuzima vlast u Axuru. i znaqajno uqvrx uje vlast ovog grada.

3.1. Trgovina, Trgovaqke kolonije na prostoru Anadolije

1

Tigar kao Hitekel se spomie u I Mojsijevoj kizi, pevae drugo, stih qetrnaesti

Ovaj najstariji period je boe poznat u kontekstu trgovine i ekonomije nego politike. Razvitak asirske trgovine u tako ranoj epohi objaxava se time xto ju no Dvoreqje nije imalo svoja nalazixta bakra i dobijalo je metale iz Asirije. U vezi s tim brzo se razvio glavni grad tadaxe Asirije Axur. Axurom je upravao lokalni dinast, a sam grad je u ivao samostalnost. Bio je sposoban da razvije razgranate trgovaqke veze i ve od 1900. godine p. n. e. asirski trgovci su aktivni na prostoru Anadolije. Naime, negovana je aktivna spoaxa trgovina usmerena ka Anadoliji, Maloj Aziji... Na osnovu glinenih tablica Kanexa jasno se uoqavaju razliqiti tipovi trgovaqkih naseobina formiranih na prostoru Anadolije. Trgovaqke zabelexke, koje pru aju podatke o proizvodima, cenama, o svemu xto je vezano za trgovinu, predstavaju i prve zabelexke o Hetitima na prostoru Anadolije. Postojala su dva tipa naseobina: 1. Karum (kej) Req ,,karum je prvobitno oznaqavala luku, a potom i trg, kvart, koji je bio blizu luke. Sa poqetkom osnivaa kolonija van Axura, ova req stala je oznaqavati i novostvorene trgovaqke naseobine. 2. Vabartum Predstava drugi tip kolonije. Za razliku od karuma, koji postoji kroz qitav vek postojaa Asirije, vabartum je karakteristiqan za staroasirski period. Prevedna na nax jezik req znaqi ,,gost i ukazuje da su kolonije s ovim imenom predstavale trenutna pristanixta, iz kojih se vremenom razvijaju nasea i trgovaqki centri. Vabartum po prostoru koji zauzima je mai od karuma, a po hijerarhiji ni i i zavisan od karuma.

3.2. Institucija ,,limu qinovnika

U staroasirskom periodu uspostava se institucija koja e trajati koliko i sama dr ava institucija ,,limu qinovnika. Birani su godixe rebom iz redova qlanova uglednih asirskih porodica. Izabrano lice je presedavalo zasedaem skupxtine i po emu je godina nosila ime (eponimni qinovnik). U ovom periodu, za razliku od kasnijih, kra nije mogao biti biran za ,,limu qinovnika.

3.3. Mraqni period Asirije

Samostalnost Axura je prekinuta polovinom XVIII veka p. n. e. Period od kraja XVIII veka pa do vladavine Axur-ubalita, dakle do XIV veka p. n. e., naziva se mraqni period u istoriji Asirije. Mada asirski gradovi i dae postoje, sama Asirija ulazi u sastav dr ave Mitani i nalazi se pod enom dominacijom. Literatura: V. I. Avdijev, Istorija starog istoka, preveo Miroslav Markovi , Beograd 1952. V. N. akov, S. I. Kovaov, Stari istok, prevela sa ruskog Miroslava Pani Belexke: N. N.. sa predavaa Danijele Stefanovi u toku xkolske 2002/2003. u Beogradu

4.

SREDOASIRSKI

PERIOD

Period od vladavine Axur-ubalita (1353 - 1318) do 1050. godine p. n. 2

e. naziva se sredoasirski period. Bogat je izvornom gra om, tj. vladarskim natpisima i administrativnim, pravnim i privrednim tekstovima, od kojih je najve i broj prona en u Axuru. 4.1. Axur-ubalit (1353 - 1318) Axur-ubalit je kao namesnik Asirije iskoristio dinastiqke i politiqke nerede u Mitaniji nakon invazije Xupilulima i ubistva mitanskog kraa Tuxrata. Bezvlax e mu je omogu ilo da oslobodi Axur, ostvari nezavisnost i pripoji deo plodnih oblasti oko Ninive, Kilizije i Arbele. Ta nezavisnost i proxiree dali su mu mogu nost da se nazove ,,kraem univerzuma. Sam se nije borio sa kasitskim vladarem Vavilona, ve je bio u dobrim odnosima sa im. Na kraju egove vladavine Asirija se java kao sila prvog reda u Mesopotamiji. 4.2. Adad-nirari I (1307 - 1275) Jedan od naslenika Axur-ubalita bio je Adad-nirari I, koji se usudio da preduzme pohod prema jugu. Pohod je bio uspexan i dolazi do pomeraa asirske granice prema jugu do Diale. Ovaj vladar je na zapadu osvojio nekadaxu teritoriju dr ave Mitani, koja se do tada nalazila pod vlax u Heta. Adad-nirari se zaustavio kod Karhemixa na Eufratu. 4.3. Salamanasar I (1274 - 1245) Definitivnu kontrolu nad gorom Mesopotamijom uspeo je da uspostavi Salamanasar I. On toliko nije insistirao na proxireu koliko na uqvrx ivau asirskih granica. Od egovog vremena se sprovodi sistem kolonizacije i preseea stanovnixtva. 4.4. Tukulti-ninurta I (1244 - 1208) Naslednik Salamanasara I bio je Tukulti-ninurta I, koji je prexao granicu na Karhemixu i uxao u sukob da Hetitima. Poxto ih je pobedio, zarobio je 28800 neprijateskih vojnika. Pohodi Tukulti-ninurte prema severu i istoku, pohodi organizovani protiv nomada koji su mogli ugroziti asirsku dr avu, su bili vixe demonstrativnog nego osvajaqkog karaktera. Pored ostalog, pohodi su imali za ci obezbe ee potrebnih sirovina i metala (Fe, Cu), kojih nije bilo na prostoru Asirije, kao i kontrola trgovaqkih puteva, jer je Asirija bila pre svega trgovaqka sila. Zauzetost Tukulti-ninurte na severu su iskoristili Kasiti da u u u oblast Diale, koja je bila pod kontrolom Asirije. Ulazak Kasita je bio povod za predstoje i rat u koji je Tukulti-ninurta uxao spremno. Kasiti su pretrpeli poraz i bili prinu eni na povlaqee. U nauci se dugo raspravalo o pitau odnosa Asirije i kasitskog Vavilona. Otkri em novih tekstova omogu eno je boe razumevae tog odnosa. Nakon rata Tukulti-ninurte i kasitskog vladara Karkirijaxa V, ovaj posledi je bio u kavezu doveden u Axur, postaven na trgu i izlo en javnom ruglu. Nakon stvarne i ideoloxke pobede Tukulti-ninurta je uzeo titulu vavilonskog kraa. Mada se prvobitno smatralo da je vlast Asirije nad Vavilonom i ju nom Dvoreqju trajala 7 godina, danas se zna da je trajala 22 godine i da su se na vavilonskom prestolu smeivali asirski namesnici zavisni od gospodara Axura. Krajem vladavine Tukulti-ninurte teritorija Asirije se prostirala od Eufrata do si. Sirije. Tukulti-ninurta je pokazao veliqinu svoje vlasti tako xto je osnovao novi grad nasuprot Axura na obali Tigra, nazvan kar-Tukulti3

ninurta ili ,,luka Tukulti-ninurta. egova vladavina i ivot okonqani su nasilno. Ubio ga je jedan od sinova. Vladavine trojice egovih naslednika, od kojih su mu dvojica bili sinovi, bile su kratke i ve 15. godine posle egove smrti oblasti Vavilona i j. Dvoreqja su bile nepovratno izgubene. 4.5. Tiglat-palasar I (1114 - 1076) Vreme od kraja XIII veka do uzdizaa Tiglat-palasara danas nije u potpunosti razjaxeno. To vreme karakterixu kratke vladavine, dvorske borbe, a Asirija se ograniqava na prostor gore Mesopotamije. Vladavina Tiglat-palasara je dobro dokumentovana, jer se u egovo vreme javaju razvijene forme vladarskih natpisa. Dok su prethodni donosili duge titulature, bele ili gra evinsku delatnost, pohode vladara sve bez hronoloxkog reda, od vremena Tiglat-palasara pohodi se navode hronoloxkim redom, ali ponovo u okviru izvextaja o gra evinskoj delatnosti. Takve forme natpisa se nazivaju ,,asirski anali. Na osnovu anala i drugih natpisa precizno se mo e sagledati spona politika Tiglat-palasara. Pohodi Tiglat-palasara na sever i jug bili su demonstrativnog karaktera radi umirivaa nomada i radi obezbe ivaa potrebnog materijala (Fe, Cu, drvo). Jedan od pohoda bio je usmeren ka Mediteranu, ka Levantu. Natpisi bele e da je asirski vladar primao darove Biblosa, Sidona i Tira. Drugi natpisi govore o naroqitim poklonima iz Egipta. Egipatski faraon poslao je Tiglat-palasaru krokodila i enku nilskog koa. Krajem svoje vladavine, Tiglat-palasar je uspeo da uspostavi kontrolu nad severnim Vavilonom, ukuquju i i sam Vavilon i gradove u egovom susedstvu: Opis i Dur-Karigazlu (?). Dr avu Tiglat-palasara je ugrozilo pleme Aramejaca, koje je doxlo iz sirske stepe, a koje je pisalo alfabetom. Mada je Tiglat-palasar pru ao solidan otpor, posle egove smrti Aramejci sve vixe prodiru na teritoriju Asirije. Oni presecaju puteve i onemogu uju odr avae reda i vlasti u Asiriji. U to vreme dolazi do nestaxice hrane. Poxto napadaju asirska sela, Aramejci su primorali doma e stanovnixtvo da se povlaqi u planine, koje su se pru ale istoqno od Arbele. U vreme vladavine Asurnazirpala I (1049 - 1031) Aramejci uspostavaju vlast gotovo nad qitavom Mesopotamijom. Teritorija Asirije u vreme Asurnazirpala obuhvatala je qetiri grada: Axur, Ninivu, Arbelu i Kilizik. Vreme opadaa asirskih gradova i dominacije Asirije trajalo je do 943. godine p. n. e. kada otpoqie novoasirski period. Literatura: V. I. Avdijev, Istorija starog istoka, preveo Miroslav Markovi , Beograd 1952. V. N. akov, S. I. Kovaov, Stari istok, prevela sa ruskog Miroslava Pani Belexke: N. N.. sa predavaa Danijele Stefanovi u toku xkolske 2002/2003. u Beogradu

5.

NOVOASIRSKI

PERIOD

Period od vladavine Asurnazirpala II (883-859) do 612. godine p. n. e. naziva se novoasirski period. 5.1. Asurnazirpal II (883-859) 4

U X veku p. n. e. aramejski pritisak na Asiriju poqeo je da slabi. Deo Aramejaca koji se nalazio u dolini izme u Eufrata i Tigra postepeno se asimilirao sa tamoxim stanovnixtvom. Krajem X veka asirski carevi su ve sami mogli da pre u u napad protiv Aramejaca. Car Asurnazirpal II potqinio je aramejske kne eve i u Asiriju su bile doterane hiade zarobenika. Ovo je Asurnazirpalu dalo mogu nost da izgradi velike gra evine u Kalahu. Tamo je podigao raskoxan dvor ukraxen umetniqkim reefima i predstavama scena pobeda iz carskih pohoda i sagradio je niz utvr enih gradova na granicama svoga carstva. Asurnazirpal je na taj naqin postavio osnovu budu e asirske vojne dr ave. 5.2. Salamanasar III Delatnost Asurnazirpala nastavio je Salamanasar III, koji je vladao u drugoj polovini IX veka p. n. e. U toku svoje 35-godixe vlade izvrxio je 32 pohoda. Kao i svi asirski carevi i Salamanasar III je morao da vodi borbu na svim granicama svoje dr ave. Treba pomenuti pohod ka severu, gde je asirski vladar naixao na otpor Damaska i sirskih kne evina2 . U bitki kod Karkara 854. godine p. n. e. Salamanasar III je odneo pobedu nad sirskim kne evima, ali na ovom prostoru nije uspeo da uspostavi vlast. Me utim, Asiriji je poxlo za rukom da u znatnoj meri oslabi Damask i da razbije snage sirske koalicije. Izrael, Tir i Sidon potqinile su se asirskom caru i poslali mu danak. Qak je i egipatski faraon poslao asirskom caru na dar dve kamile i druge retke ivotie. Salamanasar III je preduzeo jedan pustox i pohod na Vaviloniju. Uspeo je pokoriti ovaj prostor. O mo i Salamanasara III svedoqi jedan crni obelisk na kome su predstaveni poslanici stranih zemaa sa sve qetiri strane sveta kako donose danak asirskom caru. Salamanasar je pokazao veliqinu svoje vlasti i tako xto je osnovao novi hram i sagradio nova utvr ea u Axuru. Po smrti Salamanasara III Asiriju potresaju unutraxi neredi. Sa druge strane, jaqa carstvo Urartu, koje u ovom periodu do ivava svoj procvat. Zahvauju i svojim pobedniqkim pohodima, urartski carevi uspeli su da odseku Asiriju od Zakavkazja, Male Azije i severne Sirije, xto je zadalo te ak udarac i xtetu asirskoj trgovini s tim zemama i texko se odrazilo na privrednom ivotu zeme. Sve je to dovelo do opadaa Asirije, koje je trajalo gotovo qitavo jedno stole e. Asirija je bila primorana da ustupi svoj dominantni polo aj dr avi Urartu. 5.3. Tiglat-palasar III (745 - 727) Pravi osnivaq Asirije kao velike dr ave bio je Tiglat-palasar III, koji je svojim vojnim pohodima udario teme asirskoj vojnoj mo i. Prvi zadatak, koji je stajao pred asirskim carem, bio je da se zada presudan udarac dr avi Urartu. Tiglat-palasaru III je poxlo za rukom da izvrxi jedan uspexan pohod u Urartu i da Urartima zada niz poraza. Iako Tiglat-palasar III nije pokorio Urartsko carstvo, on ga je znatno oslabio, uspostavivxi pre axu mo Asirije u sz. delu Prede Azije. 732. Asirci zauzimaju Damask, te je trgovaqki i vojni put ka Siriji i Palestini otvoren. Tiglat-palasar konaqno pokorava aramejska plemena i obnova vlast Asirije u Siriji, Fenikiji i Palestini3 . emu donose danak Hiram, car Tira, knez Biblosa i car Izraela. Judeja, Edom i filistejska Gaza priznaju vlast asirskog zavojevaqa. Tiglat-palasar III odr ava veze sa Egiptom.
2 3

Pogledati: Palestina, Raspad Izraelsko-judejskog carstva, Istorija Izraela. Pogledati: Palestina, Raspad Izraelsko-judejskog carstva, Istorija Izraela.

729. godine p. n. e. Tiglat-palasar zauzima Vavilon i prostor Vavilonije prikuquje svojoj dr avi. Stigavxi na sz. do planine Amana i prodrevxi na istoku u oblasti Me ana, Tiglat-palasar je osnovao veliku i mo nu vojnu dr avu. Kako bi oslabio otpor pokorenih naroda, Tiglat-palasar je qitava plemena preseavao iz jednog dela svoje dr ave u drugi. Ovaj sistem masovnog preseavaa pokorenih plemena (nasahu) postao je od ovog vremena jedan od metoda za dr ae u pokornosti osvojene zeme. 5.4. Salamanasar V (727 - 722) Naslednik Tiglat-palasara III bio je egov sin Salamanasar V. Salamanasar V je preduzeo niz vojnih pohoda i sproveo jednu reformu. Osobitu Salamanasarovu pa u privlaqili su na sebe Vavilon i zapadne zeme Fenikija i Palestina4 . Te e i za tim da unekoliko ubla i preterano zaoxtrene klasne suprotnosti Salamanasar V je ukinuo finansijsko-ekonomske povlastice i privilegija starih gradova Asirije i Vavilonije Axura, Nipura, Vavilona... Salamanasarova reforma izazvalo je nezadovostvo onih koji su imali veliki ekonomski uticaj u Vaviloniji. Zato je skovana jedna zavera i dignut ustanak. Salamanasar V je svrgnut i na presto je doveden egov brat Sargon II. 5.5. Sargon II (722 - 705) Osvajaqku politiku Tiglat-palasara III nastavio je sa velikim sjajem Sargon II qije ime (,,xaru-kin pravi, zakoniti vladar) nagoni na pretpostavku da je vlast osvojio nasilnim putem. Sargon II morao je da preduzme pohod na Siriju i da uguxi ustanak sirijskih kne eva, koji su se po svoj prilici oslaali na podrxku Egipta. U tom pohodu Sargon II je potukao Izrael5 , zauzeo Samariju i odveo u ropstvo preko 25000 Izraiaca, preselivxi ih u unutraxe oblasti i na daleke granice Asirije. Posle texke opsade Tira, Sargon II je potqinio ovaj grad i naterao ga da pla a danak. U bitki kod Rafije Sargon je naneo poraz Hanonu, knezu Gaze, i egipatskim trupama, koje je faraon poslao u pomo Gazi. Pokorivxi Karhemix, Sargon je ovladao qitavom Sirijom, od granica Male Azije do granica Arabije i Egipta. Sedme i osme godine svoga carevaa Sargon II je potukao vojsku Urartu. Zauzeo je i opaqkao Musasir na obali Urmije. U tome bogatom gradu Sargon je zadobio ogroman plen. Urartski car Ruse kada je doznao za razruxee Musasira izvrxio je samoubistvo. Velike texko e pru ala je Sargonu borba sa Vavilonom, koji je u ivao podrxku Elama. Odnevxi pobedu nad vavilonskim trupama, Sargon je bez otpora uxao u grad. Sargon II je pokazao veliqinu svoje vlasti i tako xto je osnovao novu i raskoxnu prestonicu Dur-Xarukin, qije su se ruxevine oquvale do danas. 5.5. Naslednici Sargona II Naslednici Sargona II nisu preduzimali sistematske zavojevaqke pohode. Oni su samo te ili da zavrxe prodirae na jz. u ciu osvajaa Egipta. Senaherib je uguxio otpor Vavilonaca i naredio da se ovaj grad poruxi; on je tako e nametnuo porez Judejskom carstvu. Asarhadon (681 - 668) je stupio na presto posle jednog dvorskog prevrata, u kome je ubijen egov otav Senaherib. 671. godine stigao je do Egipta i potqinio ga
4 5

Pogledati: Palestina, Raspad Izraelsko-judejskog carstva, Istorija Izraela. Pogledati: Palestina, Raspad Izraelsko-judejskog carstva, Istorija Izraela.

pod svoju vlast. Literatura: V. I. Avdijev, Istorija starog istoka, preveo Miroslav Markovi , Beograd 1952. V. N. akov, S. I. Kovaov, Stari istok, prevela sa ruskog Miroslava Pani

6.

PAD

ASIRIJE

Osvajae Egipta od strane Asarhadona bio je posledi vojni uspeh Asirske dr ave. Ve za vreme Asarhadonova sina Asurbanipala (sredinom VII veka p. n. e.) ena mo brzo opada i ona propada, oslabena unutraxom krizom i ustancima pokorenih naroda. Krajem VII veka stvoreno je novo carstvo Me ana. Medski car Kijaksar zakuqio je savez sa haldejskim carem Nabopalasarom, koji je zauzeo Vavilon. Ujedienim snagama oni su 612. godine osvojili Ninivu, a 605. godine p. n. e. unixtili ostatke asirske vojske kod Karhemixa. Asirija je doxla pod vlast medskog cara, a u Vavilonu se uqvrstila haldejska dinastija Nabopalasara6 . Literatura: V. N. Pani akov, S. I. Kovaov, Stari istok, prevela sa ruskog Miroslava

7.

PRIVREDNO

URE

EE

U privrednom ivotu Asiraca veliki znaqaj ima stoqarstvo. Pored ostalih, kao doma a ivotia koristi se jednogrba kamila. Pored itarstva, xirok razvitak steklo je vrtarstvo. Mada je primeivano, vextaqko navodavae nije imalo u Asiriji onakav ogroman znaqaj kao u Egiptu i Mesopotamiji. Pored zemorade znatan razvitak dostigli su i zanati. Asirci su poznavali tehniku izra ivaa neprozirne staklene smese. Postojae kamena doprinleo je razvoju kamenorezaqkog zanata. Osobito xirok razvitak i tehniqko savrxenstvo dostigla je u Asiriji metalurgija. U Asiriji prvi put su se pojavili vextaqki napraveni i kamenom poploqani putevi. Tehniku izgradu puteva od Asiraca prvo su preuzeli Persijanci, a od ih je dae prexla Rimanima. Drumovi su dobro odr avani. Na odre enim rastojaima postavani su putokazi. Puteve su quvali odredi vojnika. Postojae qitave mre e puteva omogu avalo je organizovae dr avne slu be veze. Specijalni carski glasnici raznosili su carske poslanice po qitavoj zemi. Literatura: V. I. Avdijev, Istorija starog istoka, preveo Miroslav Markovi , Beograd 1952.

8.

POLITIQKI

POREDAK

ASIRIJE

Asirski carevi oslaali su se pre svega na vojsku i na vojno plemstvo.

6

Pogledati: Novovavilonsko carstvo, 2.1. Nabopalasar (626-605)

Prilikom stupaa na presto novi car se pojavivao pred vojsku i oqekivao ene pozdrave. Asirski carevi uqvrx ivali su svoj autoritet tako e proglaxeem carske vlasti bo anskom. Ipak je to stavalo careve u izvesnu zavisnost od asirskog i vavilonskog svextenstva, kao i svextenstva drugih pokorenih naroda. Asirski carevi bili su prinu eni da daju velike povlastice hramovima kako u Asiriji, tako i u Vaviloniji, osloba aju i ih od svih carskih poreza i obaveza i qak od carskog suda. Najve e privilegije imali su hramovi i svextenstvo gradova Axura i Vavilona. Upravae pojedinim oblastima Asirske dr ave bilo je prilago eno razliqitim uslovima pod kojima su ove ili one oblasti i zeme uxle u dr avu. Huritskim oblastima, koje su bile najbli e Asiriji, upravali su carski namesnici. Vavilonijom su tako e upravali carski namesnici, naimenovani ili me u carevim ro acima ili me u poverivim dvorjanima. Vavilonija je saquvala svoje zakone i sudstvo, a eni gradovi Vavilon, Sipar i Nipur koristili su se posebnim poreskim povlasticama. U oblastima i zemama osvojenim izvan Dvoreqja upravalo se po drugim principima. U nekim zemama, kao npr. u Izraelskom carstvu i u nekim sirijskim oblastima, stanovnixtvo se podvrgavalo unixteu i iseavau. U drugim oblastima, npr. u Tiru, Sidonu, Judeji, bili su ostaveni pre axi vladari sa obavezom pla aa danka, opremaa vojnika i potpunog potqiavaa carskim naredbama. Literatura: V. N. Pani akov, S. I. Kovaov, Stari istok, prevela sa ruskog Miroslava

9.

ORGANIZACIJA

VOJSKE

U drugoj polovini VIII veka pod Tiglat-palasarom III i Sargonom II sprovedene su reforme koje su dovele do razvoja vojske u Asiriji. Asirska vojska sastojala se od vojnih kolonista. Ona je popuavana i mobilizacijama koje su vrxene me u xirokim slojevima slobodnog stanovnixtva. Namesnik svake oblasti kupio je vojsku na potqienoj mu teritoriji i sam komandovao tim trupama. Vojsku su qinila i plemena koja su bila pokorena i prisajediena Asiriji. Postojala je i careva telesna garda, koja je imala za zadatak da quva carevu liqnost. Jednu jedinicu qinili su pexaci, koanici i borci na kolima. Postojae bornih kola i koice pove alo je pokretivost asirske vojske i omogu avalo joj da preduzima strelovite napade. Glavninu vojske qinila je pexadija koja se sastojala od strelaca, xtitonoxa, kopanika. Vojnici su bili naoru ani oklopima, xtitovima i xlemovima. Najraxirenije vrste oru ja bili su luk, kratki maq i kope. U Asiriji se prvi put pojavuju ,,in eerske jedinice, koje su korix ee za krqee puteva u planinama, za izgradu obiqnih i potonskih mostova i logora. Asirci su razvili fortifikacionu tehniku. Koristili su opsadne sprave. Xiroka osvajaqka politika izazvala je znatan porast ratne vextine. Asirci su primeivali no ni prepad na neprijatea, taktiku iscrpivaa neprijatea, strelovitu brzinu napada... Glavna vojna mo Asirije sastojala se u brojno, dobro naoru anoj i za borbu sposobnoj suvozemnoj vojsci. Asirija nije imala svoje flote, ve se oslaala na flote pokorenih zemaa, u glavnom Fenikije. Asirci su svoje ratove sa susednim narodima vodili radi osvajaa zemaa, ovla ivaa najva nijim trgovaqkim putevima, radi sticaa plena, u prvom redu zarobenika. Literatura: V. I. Avdijev, Istorija starog istoka, preveo Miroslav Markovi , 8

Beograd 1952.

10.

KULTURA

ASIRIJE

Istorijski znaqaj Asirije sastoji se u organizovau prve krupne dr ave koja je pretendovala na ujediee qitavog tada poznatog sveta. Asirska kultura temeila se na kulturnom nasle u starog Sumera i Vavilona. Asirci su od starih naroda Mesopotamije preuzeli sistem klinastog pisma, tipiqne crte religije, ki evna dela, karakteristiqne elemente umetnosti i qitav niz nauqnih znaa. Me utim, posebna crta asirskog panteona sastoji se u tome xto je na egovom qelu bio postaven stari asirski plemenski bog Axur. U poqetku su egove funkcije bile zemoradniqke, ali s poqetkom asirskih osvajaa Axur je postao bog rata. Od starih Sumeraca Asirci su uzeli neka imena i kultove bogova, arhitektonski oblik hrama i gra evinski materijal ciglu. Od Vaviloana Asirci su pozajmili dela religijske literature, naroqito epski spev o stvarau sveta i himne starim bogovima Enlilu i Marduku. Od Vavilona Asirci su preuzeli sistem mera i novca, neke crte u organizaciji dr avne uprave i mnoge elemente prava. O visokom razvitku asirske kulture svedoqi quvena biblioteka Asurbanipala, na ena u ruxevinama egovog dvora u Ninivi. U toj biblioteci otkrivena je ogromna koliqina religijskih natpisa, ki evnih dela i nauqnih tekstova. Sjajnu predstavu o asirskoj arhitekturi iz doba enog procvata pru aju nam razvaline dvorova Asurnazirpala u Kalahu i cara Sargona II u Dur-Xarukinu (danaxem Horsabadu). Sargonov dvor sagra en je na vextaqki podignutoj terasi. Sastojao se iz 210 odaja i 30 dvorixta. Na ulazu u dvor stajale su ogromne statue ,,lamasu. One su quvari carskog dvora predstavene u obliku fantastiqnih ivotia: krilatih bikova ili lavova sa udskom glavom. Zidovi sveqanih odaja asirskog dvora ukraxavani su scenama iz dvorskog ivota, lova i rata. Sva ta raskox imala je za ci da veliqa cara i mo asirskog oru ja. Ti reefi, naroqito predstave ivotia u scenama lova, qine najvixi domet asirske umetnosti. Literatura: V. I. Avdijev, Istorija starog istoka, preveo Miroslav Markovi , Beograd 1952. V. N. akov, S. I. Kovaov, Stari istok, prevela sa ruskog Miroslava Pani

11.

THE

CODE

OF

ASSURA

Excerpts from the Code of the Assyrians. 1.02. If a woman, whether the wife of a man or the daughter of a man, utter vulgarity or indulge in low talk, that woman bears her own sin; against her husband, her sons, or her daughter they shall have no claim. 1.07. If a woman bring her hand against a man, they shall prosecute her; 30 manas of lead shall she pay, 20 blows shall they inict on her. 1.08. If a woman in a quarrel injure the testicle of a man, one of her ngers they shall cut o. And if a physician bind it up and the other testicle which is beside it be infected thereby, or take harm; or in a quarrel she injure the other testicle, they shall destroy both of her eyes. 1.09. If a man bring his hand against the wife of a man, treating her like a little child, and they prove it against him, and convict him, one of his ngers they shall cut 9

1.12.

1.13.

1.14.

1.15.

1.16. 1.18.

1.20. 1.21.

1.26.

1.32.

1.35.

1.37. 1.40.

1.46.

o. If he kiss her, his lower lip with the blade of an axe they shall draw down and they shall cut o. If the wife of a man be walking on the highway, and a man seize her, say to her I will surely have intercourse with you, if she be not willing and defend herself, and he seize her by force and rape her, whether they catch him upon the wife of a man, or whether at the word of the woman whom he has raped, the elders shall prosecute him, they shall put him to death. There is no punishment for the woman. If the wife of a man go out from her house and visit a man where he lives, and he have intercourse with her, knowing that she is a mans wife, the man and also the woman they shall put to death. If a man have intercourse with the wife of a man either in an inn or on the highway, knowing that she is a mans wife, according as the man, whose wife she is, orders to be done, they shall do to the adulterer. If not knowing that she is a mans wife he rapes her, the adulterer goes free. The man shall prosecute his wife, doing to her as he likes. If a man catch a man with his wife, both of them shall they put to death. If the husband of the woman put his wife to death, he shall also put the man to death. If he cut o the nose of his wife, he shall turn the man into a eunuch, and they shall disgure the whole of his face. If a man have relations with the wife of a man at her wish, there is no penalty for that man. The man shall lay upon the woman, his wife, the penalty he wishes. If a man say to his companion, They have had intercourse with they wife; I will prove it, and he be not able to prove it, and do not prove it, on that man they shall inict forty blows, a month of days he shall perform the kings work, they shall mutilate him, and one talent of lead he shall pay. If a man have intercourse with his brother-in-arms, they shall turn him into a eunuch. If a man strike the daughter of a man and cause her to drop what is in her, they shall prosecute him, they shall convict him, two talents and thirty manas of lead shall he pay, fty blows they shall inict on him, one month shall he toil. If a woman be dwelling in the house of her father, and her husband have died, any gift which her husband settled upon herif there be any sons of her husbands, they shall receive it. If there be no sons of her husbands she receives it. If a woman be dwelling in the house of father, but has been given to her husband, whether she has been taken to the house of her husband or not, all debts, misdemeanors, and crimes of her husband shall she bear as if she too committed them. Likewise if she be dwelling with her husband, all crimes of his shall she bear as well. If a woman, who is a widow, enter into the house of a man, whatsoever she brings with herall is her husbands. But if a man enter in to a woman, whatsoever he bringsall is the womans. If a man divorce his wife, if he wish, he may give her something; if he does not wish, he need not give her anything. Empty shall she go out. If the wives of a man, or the daughters of a man go out into the street, their heads are to be veiled. The prostitute is not to be veiled. Maidservants are not to veil themselves. Veiled harlots and maidservants shall have their garments seized and 50 blows inicted on them and bitumen poured on their heads. If a woman whose husband is dead on the death of her husband do not go out from her house, if her husband did not leave her anything, she shall dwell in the house of one of her sons. The sons of her husband shall support her; her food and her drink, as for a ancee whom they are courting, they shall agree to provide for her. If she be a second wife, and have no sons of her own, with one of her husbands sons she shall dwell and the group shall support her. If she have sons of her own, her own sons shall support her, and she shall do their work. But if there be one among the sons of her husband who marries her, the other sons need not support her. 10

1.47. If a man or a woman practice sorcery, and they be caught with it in their hands, they shall prosecute them, they shall convict them. The practicer of magic they shall put to death. 1.50. If a man strike the wife of a man, in her rst stage of pregnancy, and cause her to drop that which is in her, it is a crime; two talents of lead he shall pay. 1.51. If a man strike a harlot and cause her to drop that which is in her, blows for blows they shall lay upon him; he shall make restitution for a life. 1.52. If a woman of her own accord drop that which is in her, they shall prosecute her, they shall convict her, they shall crucify her, they shall not bury her. If she die from dropping that which is in her, they shall crucify her, they shall not bury her. 1.55. If a virgin of her own accord give herself to a man, the man shall take oath, against his wife they shall not draw nigh. Threefold the price of a virgin the ravisher shall pay. The father shall do with his daughter what he pleases. 1.57. In the case of every crime for which there is the penalty of the cutting-o of ear or nose or ruining or reputation or condition, as it is written it shall be carried out. 1.58. Unless it is forbidden in the tablets, a man may strike his wife, pull her hair, her ear he may bruise or pierce. He commits no misdeed thereby. 2.02. If a man among brothers who have not yet divided the paternal estate commit a killing, to the avenger of blood they shall give him. If he choose, he may be spared. His portion in the paternal estate he may seize. 2.06. Before he takes eld or house for silver, three times in a month of days the buyer shall make proclamation in the city of Ashur, and three times he shall have proclamation made in the city in which he would buy the eld and house. Thus: Field and house of so-and-so, son of so-and-so, situated in the cultivable area of this city I am buying. Such as are in possession or have no objection, or have any claims on the property, let them bring their tablets, let them lay before the magistrates, let them present their claims, let them prove their title, and let them take what is theirs. Those whl during this month of days cannot bring even one of their tablets to me, lay them before the magistrates, receive in full what belongs to him. If the buyer shall have made proclamation, they shall write their tablets, the magistrates shall give them to him, saying: In this month of days, the buyer made proclamation three times, He who in this month of days brought not his tablets to me, did not lay them before me, shall forfeit his claim to share in eld and house. To the one making the proclamation, who is a buyer, it shall be free. 2.08. If a man meddle with the eld of his neighbor, they shall convict him. Threefold shall he restore. One of his ngers they shall cut o, a hundred blows they shall inict upon him, one month of days he shall do the kings work. 3.02. If a man sell the son or daughter of a man, who on account of debt was dwelling in his house, they shall convict him, he shall lose his money; and he shall give his minor son to the owner of the property; one hundred lashes shall they inict upon him, twenty days shall he do the kings work. Literatura: http://www.fordham.edu/halsall/ancient/asbook.html * J. S. Arkenberg, Dept. of History, Cal. State Fullerton. Prof. Arkenberg has modernized the text.

11