TRKYEDE G VE TRK SNEMASINA YANSIMALARI: 1960-2009 ZET Trkiyede i g ve kentleme hz zellikle 1950-60 arasnda yksek dzeydedir.

1960lardan iti aren !ilmler hem t"#l$msal de%iimleri d"laysyla g "lg$s$ ve s"r$nlarn& hem de kitlenin eklentileriyle elikilerini yanstmaktadr. 19'0lerde kente gelen insanlarn sinema ve mzik endstrisiyle kendi kltrlerini "ktan "l$t$rd$%$ grlmektedir. 19(0lerden iti aren yk kentlerde t$t$nmak giderek z"rlarken g "lg$s$yla ilgili !ilmler daha az sayda ya#lmaktadr. )000lerde terr& tre *inayetleri ve ek"n"mik nedenlerden kaynaklanan i ve d gle ilgili !ilmler ekilmektedir. +inemayla nemli ir t"#l$msal sre "lan g "lg$s$ arasnda srekli ve karlkl ir iliki sz k"n$s$d$r ve #"#ler metinler in*elenerek t"#l$msal de%iimler gzlemlene ilmektedir. T"#l$msal "laylarla kadnlarn k"n$m$ arasndaki etkileim nedeniyle !ilmler !eminist eletiriler ve yaklamlarla da de%erlendirilmektedir. ,sl "larak !ilmler ait "ld$klar tarihsel dnemler iinde t"#l$m ilimsel yntemle zmlenmekte ve !ilmlerin g "lg$s$yla ilikileri gsterilmektedir. Anah a! K"#$%"#"!: -& .itle& .itle .ltr& /"#ler& +inema 1& GR'

0inler*e yldr sregelen gler& dnya ek"n"misi ve t"#l$msal de%iimlerle yakndan ilgilidir. -menler her ne kadar geldikleri yerin halk tara!ndan dlanmak isteseler de ayn yerli halk gi i vergi derler& devletle ek"n"mik "larak iliki iine girerler& devlete ait mallar tketirler& "y k$llanrlar& hatta kimi zaman izlenen #"litikalar da etkilerler. 0yk kentlere g dnld%nde eteleme "lg$s$nda ile gmenlerin r"llerinin yk "ld$%$ grlmektedir. 0$n$n yan sra Trkiye dnya zerindeki !iziksel k"n$m$ nedeniyle $l$slararas gler ve era erindeki kltrel akmlardan da yk lde etkilenmektedir. Trkiye *$mh$riyet dnemiyle yeni m"dern srelere geerken i gler lkenin ek"n"mik ve t"#l$msal ya#sn elirlemede en yk etkenlerden irisi "l$r ve yk kentlere gelen yeni insan t"#l$l$klar e%len*e sektrn sinemay da ka#saya*ak ekilde ynlendirirler. T"#l$msal "laylarla etkileim halinde "lan sinema asl ya da yan "lay "larak g "lg$s$na ve gmenlere de%inmektedir. - eden sn!n !ilmlere yanstlmasnn ve $ insanlarn s"r$nlarnn gsterilmesinin ardnda aka nedenler de yatmaktadr. -menler Trkiyenin sanayileme sre*inin vazgeilmez #arasdrlar. +anayinin gelimesiyle ky ve kydeki n!$s hem endstri iin i kayna% "l$t$r$r hem de sanayi t"#l$m$n$ eslemeyi stlenir. 10$gn sanayileme sre*i ierisinde ka $l edilen gerek kentlemenin& $n$n ir $zants "lan gn d$rd$r$lamaya*a%dr. 19)0lerde lke n!$s$n$n 290 krsal kesimde yaarken 1990larda $ "ran 250ye dmtr. .rsal kesimin lke genelinde $l$sal gelirdeki #ay 1960 ylnda 255&3 iken 1990 ylnda $ "ran yaklak 216 *ivarna dmtr4 56ktik& 199'7 (18. )000lerdeyse zellikle terr yznden 9"%$ ve -neyd"%$da krsal kesimin "altlmas ve kentlere d"%r$ y"%$n ir g "lay yaanmasnn s"n$lar gzlemlenmektedir. - "lg$s$ di%er tm t"#l$mlarda "ld$%$ gi i Trkiyede de yk de%iimlere neden "lmaktadr. T"#l$msal de%imenin "y$tlar n!$s ya#snda de%iim& i ve d gler&

sanayileme& kentleme& de%er& t$t$m ve davran de%iimleridir. T"#l$msal de%iimler !ilmlere ait metinlerde rahatlkla gzlemlene ilmektedir. :almada g "ran "k yksekken ve yk kentlerde yk de%iimler yaanrken sz k"n$s$ dnemde evrilen !ilmlerde $ d$r$m$n aklkla gzlemlene ilmektedir. ,yr*a $ !ilmlerde de%ien t"#l$msal ya# ve de%erlerle kadnlarn k"n$m$ arasnda y"%$n ilikiler de yansmasn $lmaktadr. 0$ anlamda !ilmlerle elirli tarihsel dnemlerde gerekleen g "lg$s$ arasnda iliki $l$nmaktadr. 0$ d$r$m seilen !ilmler zerinde ya#la*ak de%erlendirmelerle aklanmaktadr. 2& ALI'MANIN NEM :almada kitle iletiimi ve e%len*eye dair sylemlerinin in*elenmesinde k$llanlan terimler yer almaktadr. /"#ler kltr& #"#ler !ilm ya da diziler sz*klerindeki #"#ler terimi gn*el "lan& geni ir izleyi*i kitlesine sahi# "lmay elirtmektedir. /"#ler "lann ksa sreli "lmas enzer rnlerin ayn mantkla yinelenmesiyle kitlenin e%enisine s$n$lmas $nlarn en nemli zelli%idir. ;nsanlarn yaantlarnda yk yer t$tan #"#ler kltr rnlerinin in*elenmesi gerekmektedir. .itle ve kitle kltr kavramlar ir irleriyle yakndan ilgilidir. 19. yzyldan iti aren 0atl t"#l$mlardan alayarak giderek arta*ak "lan retim ve tketim "lg$lar kitle iletiim aralaryla da *esaretlendirilerek& egemen sn!a tketim !aaliyetleri de ynlendirilir& $ d$r$m ayn zamanda kitlenin d"%$$yla kitle kltr "lg$s$n$ da gndeme getirir. ,rtk gnmzde televizy"n& sinema ve di%er kitle iletiim aralar tketim ek"n"misiyle a%lantl ekilde insanlar neleri izleye*ekleri& e%lenmek iin nereye gide*ekleri& neleri tkete*ekleri k"n$s$nda da ynlendirmektedir. 0$ d$r$m 1990lardan iti aren Trkiyede de giderek artmaktadr. <te yandan sinema ve !ilmler g "lg$s$ gi i t"#l$msal de%iimlerle her zaman ilikilidir. 0$ anlamda elli ir dnemde yaayan insanlarn ve t"#l$m$n s"r$nlar& eklentileri " dneme ait !ilmlere aklarak y"r$mlana ilmektedir. ,n*ak $ iliki zellikle gnmzde kitle kltr rnlerinin e%lendiri*ili%i& giderek standartlamas ir akma tketim t"#l$m$ de%erlerine ada#te "lmasyla snrl kalmaktadr. (& TRKYEDE VE DI' G )RANLARI:19*0-2009 +anayi t"#l$mlarnn genel kriteri sanayi ve hizmetler sektrnde istihdam edilenlerin tarm sektrndeki i g* "ranndan !azlal%n iermesidir. )1. yzylda sanayi s"nras t"#l$m ya da en!"rmasy"n t"#l$m$n$ karakterize eden ya#lanmada ise zellikle ilgi y"%$n hizmet sektrnde& sanayi ve tarm sektrnden daha !azla ig* istihdam edilmesidir. 10$ anlamda& en!"rmasy"n t"#l$m$ "larak nitelendirilen ,09de& 1991 verilerine gre tarm sektrnde 2)& sanayi sektrnde 2)9 ve hizmet sektrnde 269 "rannda ig* $l$nmaktadr. Trkiyede ise& 1993 verilerine gre ig*nn 23'si tarm& 2))si sanayi ve 2=1i de hizmetler sektrnde istihdam edilmektedir4 50ayhan& 199'7 1'98. 0$ kyaslama Trkiyenin henz tam "larak sz k"n$s$ dnemde sanayi kriterlerine sahi# "lmad%n gstermektedir. Trkiye 1950-1960 yllar arasnda 2).( "rannda n!$s artna sahne "l$r. 0$ dem"gra!ik #atlamann kentlemede nemli ir r"l "ynad% gerektir. Tarm kesimi 1935 ve 50lerden alayarak $yg$lanan tarm #"litikalar ile ksmen de "lsa #azar ek"n"misine geer. 1950lerde tarm alanndaki gizli isizler gn nde gelen nedenidir. 1,yn dnemde Trkiyede tarmsal ihra*at 29).9> sanayide ihra*at 21.3 dr. (5de tarmda 2)1.6&

sanayide 2'5.=& '0de tarmda 2'3&9 sanayide 21(.3& 9)deyse tarmda 215.=& sanayide 2()dir4 5,kgr& 199=7 )18. .ent yaamnn *anll%& kentte edinilen yeni iler& yeni gelir iimi ve hz tketim alkanlklarn da de%itirir. 0$ysa k"n$t ii dzenlemelerden eya& giysi& k"n$ma iimi& " zaman de%erlendirme gi i alanlara $zanan de%imeler demektir. .entlemenin s"n dere*e hz kazand% 1950-60 dneminde Trkiyede "k #artili hayata da geilen nemli ir dnemdir. Trkiyede kentleme& n!$s art hz yannda> zellikle 1950lerden alayan sre de sanayileme& tarmda makineleme& $lam "lanaklarnn art& kentin eki*ili%i gi i nedenlerle krdan kente g y"%$nlar. 119)' ylnda t"#lam n!$s$n iinde kent n!$s$n$n "ran 2)3.)) ve ky n!$s$n$n "ran 2'5.'( iken& 1990 yl n!$s saym s"n$larna gre t"#lam n!$s$n 250.01 kent n!$s$n$& 230.99$ ise ky n!$s$n$ "l$t$rmaktadr. 0$ a%lamda& Trkiyenin n!$s$n$n ni*eliksel grnm erevesinde tarm t"#l$m$ndan kentli t"#l$ma d"%r$ evrildi%i sylene ilir4 50ayhan& 199'71'98. - "lg$s$ sade*e 1950lerde sregelen ir d$r$m de%ildir. 19'0lerde g "lg$s$ !arkl ir yn gsterir. 11955-1960 arasnda g vermede ile merkezleri nemli yer t$tarken 19'0-19'5 devresinde g vermede ile merkezleri yerine ky ve $*aklarn nem kazand% grlmektedir. +z k"n$s$ de%iim& eskiden eri n!$s ekim merkezleri "lan yk ehirlerin eki*iliklerinin devam etmekle irlikte artk iller iinde mahalli merkez d$r$m$nda "lan az ile merkezlerine de gitmenin nemini yanstmaktadr. 0yle*e Trkiyedeki i glerde n!$s alan alanlarda da nemli de%iimler meydana gelmektedir. 59emir& 199'7 (58. 19(5-90 arasna akt%mzdaysa Trkiyenin g hareketlili%i $ ekildedir. 1."*aeli& ;stan $l& ,ntalya& ;el& ;zmir& 0$rsa> Tekirda%& ?$%la& ,ydn& ,nkara g alan kentlerin anda gelirken& ayn dnemde g veren iller .ars 51630008& T$n*eli 51530008& +iirt& -mhane& 0ay $rt& @rz$r$m& +ivas& ?$& ,rtvin& ,%rdr4 5TA. 0a akanlk 9evlet ;statistik @nstits Te li%i& 199'7 3)8. 19(0-19(5 dneminde net g alan iller ."*aeli& ;stan $l& ;el& 0$rsa& ;zmir ve ,ntalyadr. Trkiye genelinde ir de%erlendirme ya#ld%nda& kent n!$s$n$n 19(0 ylnda 2=.11ini& 19(5 ylnda ise 2=.)0sini krdan kente g eden n!$s$n "l$t$rd$%$ grlmektedir. ,rtk $ gler s"n$nda ;stan $l "ktan ir ,nad"l$ m"zayi%ine dnr. Bine 19(5-1990 yllar aras illere gre net g hz Tekirda%& ;stan $l& ."*aeli& 0$rsa& ;zmir& ,ntalya& ;el 52=3-10(8 "larak grlmektedir. 0alkesir& ?anisa& Cak& 9enizli& ,ydn& ?$%la& +akarya& 0ile*ik& Cak& 9enizli& @skiehir& ,nkara& .araman& ,dana& -aziante#& +ams$n& 0atman 520-=5 aras8 "larak sa#tanr. 9i%er illerse g veren il d$r$m$ndadr. 1990da ,nkara ili net g 69511& ;stan $l 6566''& ;zmir 136)0( rakamlaryla g alrken 9iyar akr ili =)=1)& Drnak 51(5& .ars 1050)5& @rz$r$m (()9( kii g verir.5TA. 0a akanlk 9evlet ;statistik @nstits& 199'7 EFGG8. 0lgelere gre g hzysa s"nraki dnemde yle elirlenmektedir. 11990-)000 dneminde yllk n!$s art hz en yksek lge inde )6.61 ile ?armara 0lgesi "lm$t$r..aradeniz ise yllk inde =.66lk n!$s art hz ile n!$s$ en az artan lge k"n$m$ndadr. Bllk n!$s art hz en yksek "lan il srasyla ,ntalya& Danl$r!a ve ;stan $ld$r. @n !azla n!$sa sahi# iller ;stan $l& ,nkara ve ;zmirdir. 1990-)000 dneminde T$n*elinin n!$s$ yllk "rtalama inde )0.) ve +in"#$nki ise inde 16.) geriledi4 Tm $ verilerden iinde $l$nd$%$m$z dnemde 1950-60 dnemindeki kadar "lmasa da hala gn devam etti%i grlmektedir. )000 yl n!$s saymnda 1H.en az g veren "n ilden 5.ara k& 0ile*ik ve ?anisa8 Trkiyenin atsndaki illerdir4 5+avaan& )0067 1318. 0$ d$r$m Trkiyenin atsnn g edenler iin hala eki*ili%ini k"r$d$%$n$ gstermektedir.

'0li yllardan iti aren dardan gelen gmenler 60larda gelenlerin tersine kentte ka#al yaam srmektedirler. '0ler ve (0lerde "ld$%$ gi i gnmzde de temel neden isizliktir& $ d$r$ma s"n dnemlerde terr nedeniyle "altlan 9"%$ ve -neyd"%$ ,nad"l$daki g hareketlili%ini de eklene ilir. 11950 ylnda 2)5 "lan kent n!$s "ran& )000 ylnda ya#lan n!$s saymna gre 265e ykselmitir4 5-zlgl& )0057 918. ,rtk gnmzde ile kente gelenlerin nedenli kentli "ld$klar tartmaldr. 1;stan $la yeni gelen gmenlerin nemli ir "%$nl$%$n$n irlikte yaamasalar dahi& akra a ve hemerileriyle n*elikli ir dayanma iinde $l$nd$klar 52668& yk "rannn tatillerini memleketlerinde geirdi%i 52538 ileride genellikle "%$llarndan maddi destek ekledikleri 52')8 "rtaya kmaktadr4 50a $%$& 199'7 5'=-5'38. 0$n$n yan sra 1960lardan eri Trkiye darya g vermektedir. ,n*ak d g '0lerden iti aren hz keser. +"nralar daha "k aile irlemeleri "larak grlmektedir. ,ile g de i gyle #aralel "larak azalmaktadr. 1Iitekim 1990larn "rtasnda $ tr g yaklak 100 inden )000 alarnda 60 ine der 5+avaan& )00'7 1=58. Trkiyede d lkelere gn gnmze de%in giderek azald% ilerde s$n$la*ak verilerden de anlalmaktadr. Trkiye 19(0lerden iti aren zellikle mlte*iler aznda dnd%mzde d ge de hazrlksz yakalanr ve zellikle s"%$k sava dnemi ka#ann*a& s*ak atmalarn yannda kalr. ;ran devrimi& ,!ganistann +"vyetler tara!ndan igali kr!ez sava eski B$g"slavyadaki etnik kavgalar& Grak igali Trkiye de mlte*i s"r$n$na neden "l$r. Transit gmenler ve kaak iiler de s"r$n$n ir aka "y$t$d$r. 0$ n"ktada Trkiye $l$slararas g "lg$s$yla kar karya kalmaktadr. .reselleme sre*inde kilit ir neme sahi# "lan $l$slararas g "lg$s$& $l$slararas #"litik dzenin kkten de%iimine katkda $l$nmaktadr. +"%$k sava dneminde de grlen g 19'0lerin "rtalarndan $ yana karmak ir sre "larak giderek ivme kazanan kreselleme hareketi ierisinde kilit ir dinamik "larak yerini alr. +"%$k sava s"nrasnda dnya genelinde de%iim ve elirsizlik hakim "l$r. 0$ dnemde az devletler #aralanrlar& devletleraras atmaya dayanan savan ilindik d"%as lke iinde atmaya d"%r$ kayar. 9 glerden dnyann hemen her lkesi etkilenmektedir. <zellikle ,09& .anada& ,v$stralya& Beni Jelanda veya ,rKantin gi i lkeler klasik gmen lkeleridir ve yerli halkn aleyhine "larak yk g alrlar. Trkiye& Lrdn& Mas gi i lkelerse gmen eme%inin ana kaynaklardr. 6rtad"%$ ve kr!ez #etr"l devletleri ayn zamanda gei*i kitlesel ii akmna ev sahi#li%i ya#maktadr. 0lgedeki #"litik istikrarszlk ve savalar mlte*i akmlarn da era erinde getirir ve $ d$r$m Trkiyeyi zaman zaman mlte*i s"r$nlaryla kar karya getirmektedir. Nem 6smanl ;m#arat"rl$%$ dneminde hem de Trkiye A$mh$riyetinde gmen ka $l edilmesine karlk Trkiye& 0at dnyasnda zellikle 1960lardan s"nra ii g veren lke imaKna sahi#tir. 11995lerde& ,vr$#a 6@A9 lkelerinin t"#lam ya an* n!$s$& sade*e 6.' mily"n$ ,0 vatanda "lmak zere& 19.3 mily"nd$. ) mily"n$ .$zey ,!rikal& ).6 mily"n Trk ve eski B$g"slavyadan gelen 1.3 mily"n insan vard4 5Aastles ve ?iller& )00(7118 56@A9& 199'den8. 19'=den s"nra lkeleri terk eden ya an*lar "%$nl$kla y$rda dnen kiiler iin iraz $m$d$n "ld$%$ daha gelimi lkelerden zellikle Trkiye ve .$zey ,!rikadan gelenlerdi. Nereyden n*e& eski k"l"nyal ii gr$#lar gi i ayrm*lk ve rklk y"l$yla s"sy"-ek"n"mik dlanmay yaam "lanlar ,vr$#al "lmayan gr$#lardr. 0$ dnemde kali!iye iiler& yksek vas!l insanlar da g etmektedir. 19(0lerin s"n$na d"%r$ ,Tyi 5199=den s"nra ,08 tek

ir emek #iyasas "larak ele almak ve ,0 ii hareketi $l$sal ige enzer "larak grmek adet haline gelir.

ir ek"n"mi iindeki

@k"n"mik ve #"litik nedenler yznden 19(0lerin ikin*i yarsnda 0at ,vr$#aya ynelik gler alar. ,!rika& ,sya ve Oatin ,merikadan gelenlerle era er 19(0lerin s"nlarnda +"vyetler 0irli%i ve 9"%$ ,vr$#adaki kriz yeni 9"%$ P 0at hareketlerine y"l aar. 1990larn "rtalarna d"%r$ "%$ 0at ,vr$#a lkesine ynelik g aknlar istikrarl hale gelir ve az d$r$mlarda 1991-)nin zirve seviyesinden der ve ,lmanya $ kez de 9"%$ ,vr$#adan iiler almaya alar. 1<zellikle s"n dnemde ,vr$#a lkelerinde gmenlere kar ir tavr sz k"n$s$d$r. :"%$ ya an* dilde yayn ya#an TF yayn saatleri indirilir ya da tamamen i#tal edilir. 1-menler dem"gra!ik& ek"n"mik& t"#l$msal ya#lar de%itire ilir ve $l$sal kimli%in sklkla s"rg$lanmasna y"l aan yeni ir kltrel varl% era erinde getirir4 5Aastles& )00(7 '8 dn*esi k"rk$larn temel nedenidir. Trkiye de dahil "lmak zere gmen veren lkelerdeki gen n!$s ,vr$#allar iin elirsizli%ini k"r$maktadr. Llkemizden 0at ,vr$#aya g elli dnemlerde ykselirken elli dnemlerde azalma gstermektedir. 1H Trkiyeden 0at ,vr$#aya g1960l yllarda ii k ile alar. ,rdndan ii k hzn keser ve var yeri "larak 0at ,vr$#adan 6rta 9"%$ ve Trk A$mh$riyetlerine ynelir. 19(0lerden iti aren aile irlemeleri ve s%nma tale#leri g artnda elirleyi*i "lmaya alamtr4 5+avaan& )00'7 13)8. 1995-)003 6@A9 Cl$slararas g verilerine gre Trkiyeden ,lmanya& Mransa& ,v$st$rya ve 0elikaya yaklak '96.6 in kii g eder. 199= verilerine gre ,lmanyada yaayan 6.5 mily"n ya an*nn 1.9 mily"n$ Trkiyedendir. )000lerin alang*ndan gnmze Trkiyede d gn nemli lde azald%n hatta geri dnlerin "ld$%$na dair veriler $l$nmaktadr. <zellikle "k !azla Trk gmen ii arndran N"llandaya g "ranlar ele alnd%nda $ d$r$m aka "rtaya k"n$l$r. 1996da gle giri ya#an kii says 6)09 iken& )000 ylnda 599= kiidir ve $ say )003ten iti aren dmektedir ve )00' ylnda )(55 kii "larak grnmektedir. 0$ lkeyi terk eden Trk vatandalar 1996da 1'==ken& )006da 1'(6 ve )00'de 1((3 kiidir. ,n*ak N"llanda makamlar $ saylar gmenler giri ve klarn resmi "larak ildirmedikleri iin 1996da 31(9& )006da ==)1 ve )00'de )('9 "larak elirler. 5Ietherlands +tatisti*s 0$rea$- Gmmi-en emigratie naar ge ""rteland& lee!td en ges*hla*ht8. Bine 1990dan iti aren d g hareketlerine akld%nda ,nkara y$rtdndan 1336 kii alr& y$rtdna 1090 kii gnderir& 9iyar akr y$rtdndan 1336 kii alr& 53 kii gnderir& ;stan $l y$rtdndan 10=5)9 kii alr& )510 kii gnderir& ;zmir ==365 kii alr& 69( kii gnderir& ?ardin 3509 kii alr& ))3 kii gnderir& Tra z"n )5(5 kii alr 35 kii gnderir& Drnak '' kii alr )1 kii gnderir. 51990 -enel I!$s +aym. 9aimi ikametgaha gre ; gn +"syal ve @k"n"mik Iitelikleri T.A. 0a akanlk 9evlet ;statistik @nstits8. +& TRKYEDE G VE KTLE KLTRNN D),-'.ltrlerin ve insanlarn yersizleme sre*inde aka deyile g "lg$s$nda ireyler gemilerinden k"#arken yeniden yerlilei# yeni kltrel "rtamlarn k$rarlar. 0$n$ ya#arken "lg$ sz k"n$s$d$r> kltr tesi& yerlileme ve melezleme. Bersizlemenin en ti#ik rne%i Ln* 9nya I!$s$n$n gelimi lkelere gdr. Bersizleen $ insanlar yeni kltrel "rtamlaryla tnlemeye ynelirler. 10$ kltrel etkileimler eitli ekillerde kltrleme st& yerlileme ve melezleme dnemleri yaarlar. Ner ir kavram

kltrel erime ve d"laym lamann !arkl ir yann v$rg$lar 5O$ll& Qames )0017 )0(8. @skiler ykl#& yeniler "l$$rken en yk g m"dern iletiim tekn"l"Kisidir. 0yle*e "rtaya melezleme kar. Berliletirmeyse melezletirmenin ir "y$t$d$r. .ltrel yeniden yerliletirme hem anay$rd$ndan aka yerlere g edenler iin hem de krsal kesimden yk kentlere g edenler iin sz k"n$s$d$r. 0yle nemli ir t"#l$msal "laynsa sinemaya yansmas kanlmazdr. Tm $ de%iimler 50lerden iti aren Trkiyede gzlemlenmektedir. 1950ler& Trkiyede sinemann g s"n$*$ gerekleen elirgin t"#l$msal ve ek"n"mik de%iimlerle kitlesel anlamda adn d$y$rmaya alad% ir dnem "larak ka $l edilmektedir. 0$ dnemde sinemada 1930l yllarda kitlesel ir "k$y$*$ kitlesine seslene ilen .erime Iadir& ?$azzez Tahsin ve @sat ?ahm$t .arak$rt$n r"manlarndan etkilenilmesi sz k"n$s$d$r. 1960-65 aras dnemde k$ramsal ir temele "t$rt$lmayan& daha "k ir endieden& tavrdan kaynaklanan dnemde Nalit Re!i%& ?etin @rksan& ,t! Blmaz gi i ynetmenler gerekilikle ilgili !ilmler ya#arlar. 0$ ynetmenler yk lde 1;talyan Beni -erekili%i4 ve 1,merikan -ereki +inemas4 etkisi altndadrlar. Nalit Re!i% halk sinemas kavramn "rtaya atar ve $ da #"#ler kltrle sinemay irletirir. 1950lerden iti aren kitle kltr rnlerine akld%nda m"dern "lann tam "larak reddedilmeden& geleneklerle ir $zlam y"l$na gidildi%i grlmektedir. A$mh$riyetten s"nra ek"n"mik *anlanma iin retime geilmesi gerekmektedir ve yle*e kitler devreye girer. 0$n$n yan sra devletin deste%iyle& hatta yeni ir tr yasal anlayla giriim*i ir sn! yava yava "l$maya alar. )000lerde kredi kart k$llanarak tketim lgnl%na ka#lanlar atya $y$m sa%lama sre*inin ar#k ir gstergesine dnrler. 1960l yllarda Trkiyenin sanayilemeye alamasyla =0 yl iinde ;stan $l$n n!$s$ "t$z kat artar& #ek "k ,nad"l$ kenti de%imeye& metr"#"llemeye ve insanlar irey*ilemeyi %renmeye alarlar. 1960lardan iti aren Trkiyenin yk kentlerine dahi gitme !rsat $lamayanlar ,vr$#ann metr"#"llerine almaya gitmektedirler. Trkiye 1960lara gelin*eye de%in tnyle yneti*i r"kratlar ya da *$mh$riyet sekinlerinin ter*ihleri s"n$*$ grlen de%iimlere $y$m sa%lamaya alan halk hzl kentleme& ek"n"mik de%iimler ve z"rl$klarla& iletiim aralarnn yaygnlamas& kent endstrilerinin d"%masyla hzlan# yn de%itirerek kitle kltrne sahi#lenir. 1960l yllarda y"%$n g "laynn yaanmasyla kltrel ir k"#$ gerekleir ve yeniden ya#lanma sre*iyle $ dnemde kitle kltr rnlerine yaygn ir tale# sz k"n$s$ "l$r. +inemaysa& #lak ya da e%len*e endstrisinin giderek artan tale#lerine yant vermek istemektedir. )' ?ays 196)deki ihtilal m"dernleme ve dem"kratikleme sre*i yaayan insanlarn ka!asn kartrr. 1960larn s"n$nda d$r$la*a%a enzemeyen t"#l$msal alkant '0lerde yeni "y$tlar kazanr. (0lere gelindi%indeyse radikal $larn kavgas neredeyse r$tinlemektedir. ,n*ak t"#l$m$n genie ir kesimi (0lerle irlikte inandklar ide"l"Kileri rakarak t"#l$mda #ara "dakl stat kazanmaya ynelir. 1990larda ser est #iyasa ek"n"misinin giderek nem kazanmasyla ve ek"n"mik s"syal yaamda ireyin n #lana karl# devletin anlamnn de%imeye alamasyla insanlar ir tr kltrel $nalmn iine ekilir.T"#l$msal yaamn z"rl$klaryla& irtakm de%erlerinden vazgemek z"r$nda kalan ve $n$n yerine yenisini k"yamayan irey karlat% z"rl$klardan kamak iin iddet eylemlerinde $l$nan az medyatik kahramanlarn #einden giderken& )000lerde $ iddet t$tk$nl$%$ milliyetilik& lkesi iin savama gi i hakllatrlm iddet "lg$laryla irletirilir. <zellikle !ilmler ve

televizy"n dizileri tketim t"#l$m$ e%len*e anlayna $yg$n "larak derinliksiz metinleriyle& ksa srede tketilen ve $n$t$lan rnlere dnr. Tm $ "l$$mlar g "lg$s$yla yakndan ilgili t"#l$msal ve ek"n"mik ya#lanmalarla yk de%iimler yaayan kentlerde ve aamal "larak daha kk yerleim irimlerinde kitle iletiim aralaryla giderek daha da yaygnlamaktadr. *& G )LG-S-N-N TRK SNEMASINA YANSIMALARI: 1960-19.0 @k"n"mik yaamn giderek li erallemesi& kitle kltrnn ve rnlerinin d"%$$yla era er Trk sinemasnda i g ve s"r$nlarnn ilenii de 1960larda alar. - k"n$s$na *iddi ekilde e%ilen $ !ilmlerin "%$ ayn zamanda #"#ler !ilmlerdir. 60l ylardan iti aren grlen g !ilmlerinde g hem tm "laylarn nedeni hem de kahramanlarn yaadklar "laylarn kiilik zellikleriyle a%lantl "larak elirleyi*isi "lmaktadr. Nalit Re!i%in 1-$r et .$lar4 519638 !ilminde kadn s"r$nsal g "lg$s$na gre daha n #landadr. .ente g eden ?aral ailenin geldikleri kasa alarnda iyi ktileri vardr& kente gelme nedenleri 60l yllarn "%$ !ilminde "ld$%$ gi i yk kentin nimetlerinden yararlanmakla ilgilidir ve !ilmde arka #landa 1950li yllarn s"nlarndaki Trkiye yer alr. Milmde "lay rgs k$r$l$rken yk lde kadn karakterler etra!nda gelien "laylara a%rlk verilmektedir. T$tk$larnn etkisindeki ?aral Mat"& #avy"n dansz& zengin kz ve R$m kadn& yk kentin y"%$rd$%$ kadn ti#lerinin ir eit de!ilesini "l$t$r$rlar ve $ se!er r"mantik aktan "k *insel drtler nem kazanmaktadr. 0$ kadn karakterler ilinli "larak seilmilerdir& he#sinin temsil etti%i ir kent gerekli%i $l$nmaktadr. 1,ltn ehrin ve altn ehirde yaayanlarn t$zaklarna k$r an giden ?aral Mat"& #avy"n dansz& zengin kz ve R$m kadn. 0$ kadnlar& hikayelerinde& davranlarnda& direnmelerinde& dlerinde zelliksizdir& ilgin ynleri yalnz*a grevlerinden d"%makta ve grevleri de drt ayr t"#l$m katnn kadn temsil*ileri "lmak& ir n"ktada z"r$nl$l$k la irleen& "ysa nedenleriyle ayr kalan ir *insel davrann& ir *insiyet kavramnn rneklerini tekil etmektedir4 5+*"gn"mill"& 19'=71=(8. .ents"yl$& aydn kz r! ve adetlerle ilgili s"r$nlar am "ld$%$ grnmektedir. /avy"n dansz zaten $ s"r$nlarn tesindedir. Tm a%rlk ailesiyle irlikte kyden k"#$# gelen& kadnl%n !ark eden ve kenttekiler gi i zgr "lmak isteyen an*ak kente sa%lam kklerle a%l "lmad%ndan $na sahi# "lmayan Mat"$n zerindedir. ,taerkil t"#l$m dzeninden zgr ir "rtama ani geii $ kadn karakter iin yk* "l$r. @k"n"mik istikrarszlklar insanlarn yaamnda kesin ir etkiye sahi#ken de%erler atmas ek"n"mik z"rl$klarla daha da etre!illemektedir. 1Re!i%in -$r et .$lar !ilminde t"#l$msal ir izgiye "t$rm$ 5tara gstereni "lan eskiye a%llk-inanlar-tre v . kent gstereni "lan yeni de%erlerle atm8 "larak kendini gstere*ektir. .entte kala ilmek iin 1kentli de "la ilmek4 gerekmektedir> $n$n anlam ise krsal evreden gelenler iin irkilti*i& z* azen katlanlmas z"r ir d$r$m$ yanstr4 5?akal& 19937 =98. Ta t"#ra% altn diye gelinen ;stan $l s"nralar k"n$t ve alt ya# s"r$nlar nedeniyle& ge*ek"nd$larla d"l$ ir mega kente dnmeye alar. Milmde t"#l$m ve irey ilikisi s"n dere*e aarl k$r$lmaktadr. 1Bnetmenin kiisel evreni iinde -$r et .$lar& anlatm& sahne dzeni& sevgiden ehvete& zveriden ihtirasa kadar $zanan ve ar#an d$yg$ ve t$tk$ zenginli%i ile ir aama tekil ediy"r. ;stan $la g eden ve da%lan ir ailenin yksn anlatrken Re!i% ayn zamanda& g "laynn tarihsel& t"#l$msal kaynaklarna ini# s"r$n$n y"r$m$na da vary"r4 5+*"gn"mill"& 19((7 '(-'98. ,ile geldikleri yere dnerken& Naydar /aa -ar ;stan $la yk $m$tlarla gelen ailerle

d"l$d$r. 0$ anlamda !ilmin s"n sekans gn artk Trkiyenin gere%i "lmasyla ilgilidir. 9$yg$ +a%r"%l$n$n 10itmeyen B"l4 519658 !ilminde de 1-$r et .$lar4nda "ld$%$ gi i karakterler taral "lmaktan eziklik d$yarlar ve kendilerini "ld$klarndan daha !arkl gstermeye alrlar. ,li <zgentrkn 1,t4 519(=8 !ilmindeyse kyl Nseyin "%l$n$n "k$mas iin #ara iriktirmek istemektedir ve $n$n iin ;stan $la gelir. ,n*ak artk "k$makla da i $lmak glemeye alamtr. ,%alk yk kentte de devam etmekte& $rada da gszler gller tara!ndan ezile ilmektedir. 1-$r et .$lar4ndaki ailenin yeni i k$rmak iin #arasal irikimi vardr. .yden de%il& kentten gelmilerdir. 0yk kent tara!ndan #ara kazandklar sre*e dlanmazlar. 1-$r et .$lar !ilminde ve 0itmeyen B"lda g edenler zengin "l$# sn! atlama $m$d$n$ y"%$n "larak tamaktadrlar. 0$n$n gereklememe "lasl%n #ek dnmez& endie d$ymazlar. S0itmeyen B"lda kyller s"n$nda ir antiyede k$m tama*l% iini $l$rlar. Milmin $ lmnde& kentte i arayan rgtsz& sermayesiz& niteliksiz insan saysnn "kl$%$ $ insanlarn& iin ne "ld$%$n$ s"rmadan ka $l ede*ek& stelik hakarete $%ramay da gze ala ile*ek $marszlkta "ld$%$ v$rg$lanmaktadr4 5-han& 199)7 1)18. 1960larn s"n$na d"%r$ Trkiyede sinema tartmalarn "dak alan +inematek 9erne%inin etra!ndakilerin "rtaya attklar atya ve s"la yakn ir Trkiye +inemas m"deli vardr. 1965de k$r$lan $ dernek atllama "l$$m$n$n yannda elli ir siyasal dn*eyi de gelitirir ve gen sinema*larla& $l$sal sinema*lar arasnda yk tartmalar yaanmasna neden "l$r. T"#l$msal gerekilik akmnn da $yg$lay*larnn $l$sal*lar "ld$%$ $n$t$lmamaldr. +zgelimi Re!i%& ,kad& Blmaz )' maysn gre*e li eral& zgrlk& at* havasna $yarlar. 0ir sre s"nra gerekilik aka deyile ;talyan Beni -erekili%ine enzeyen gerekilik ide"l"Kik ierik de kazanmaya alar ve yle*e #ek "k ynetmen dn ya#arlar. 9em"krat /artinin #"litik "larak li eralizmi semesi& d"laysyla kk sermayeyle kazan y"llarn ak rakmas Trkiye +inemasnda sektrel ir ge neden "l$r. +inema zerine tartmalar sr# giderken g !ilmlerinin ya#lmasna devam edilir. Bnetmen Ot! <mer ,kad& kyden g edenleri gerek yaamlarnda da gzlemler. Milmlerinde m*adele*i ve yk kentte ayakta kalmaya alan insanlar anlatmakta ve $ ekilde etimlemelerini ya#maktadr> 1H hangi sn!tan& hangi kesimden gelirlerse gelsinler& $nlar sradan insanlar de%il H he#si etin *eviz H m*adele*i ve aar sa%layan insanlar H Balnz gelirken ir "rmann 5 ir ina ve insan "rmann8 iine geldiklerinin ilin*ine vary"rlar7 0$ "rmanda yaamann k$rallarna $y$y"rlar. 6 zaman yrt* ve kr* "l$y"rlar4 5.ayal& 199'7 6908. Ot! <mer ,kadn 1-elin4 519'=8& 19%n4 519'38& 19iyet4 519'58 lemesinde ;stan $la gelenler artk kentin eki*ili%i iin de%il #ara kazanmak $m$d$yla gelirler. 9%n !ilminde Cr!al ; rahim g nedenlerini yle aklar> 1 a amn lmnden s"nra dkkan hara-mezat satld gitti. Ie ir zanaat& ne ir t"#rak& ne ir sermayeH4 -rld% gi i !ilmde g nedeni tamamen ek"n"mik "larak gsterilmektedir. 19%n4 !ilminde g edenler sn! atlamay isterler. Milmde @minn& +irke*i !"nlarnda yk kentin karmaas ve ireyler "ld$ka aarl ir ekilde izilmektedir. 0$ !ilmde -$r et .$larnda rastlamad%mz yeni ir "lg$ Pge*ek"nd$lama- sz k"n$s$d$r. @ski el ise sat*s Nalilin seyyar sat*lktan& kk esna!l%a geii dlemesiyle& gerekli sermayeyi $lmak iin& aile yelerinden eklenen zveriler giderek arta*aktr. Milmlerin adyla k"$t "larak ,kad dini ykleri

9%nde k$r anlk k"T"*$k& -elinde Nz. B$s$! vermektedir.

enzetmesiyle meta!"rik "larak

,kad& krsal lgelerden yk kente g s"r$n$n$ $ anlamda !ilminde de !arkl kiilerin #ers#ekti!inden vermektedir7 1;lkinde B"zgattan k"#an ve ;stan $la yerleen& yk kentte kasa a dzenini srdrmeye kalkan !akat ek"n"mik ve t"#l$msal k"$llarn altnda ezilen& s"n$nda k$rt$l$$ akkal dkkannda de%il de ir !a rikada almakta $lan& $n$n $%r$na k$r an veren aile& ikin*isinde Cr!adan geli# kent gereklerine kk hesa#lar ve hrslarla yaklamaya alan kendi geleneklerini de y"zlatran& her eyini& ailenin ireylerini ile sata kartan& da%lmak tehlikesiyle kar karya gelen aka ir aile& n*snde ise yk kentte emekilik s"r$n$ ve emeki "lmak s"r$ml$l$%$yla karlaan ve z"r y"ldan ilinlenen ir ikili ile4 5+*"gn"mill"& 19((7 398. 19%n4de a%a eylerinin daha "k #ara kazanmasna yardm* "la*ak ir tri#"rtr en a $k almann y"l$ysa alk #arasdr. 9%n& -elinin tersine ek"n"mik ymeye kar de%il& kadnlarn aleyhine ileyen trelere kardr. 1-elin4!ilmindeyse geni aileden& ekirdek aileye gemenin yeni s"sy"-ek"n"mik yaamdaki z"r$nl$l$%$ ve gereklili%i anlatlmaktadr. 0irey ve kii "lmak& yaam hakkn elde etmek iin ylesi ir d$r$m z"r$nl$ gsterilir. 1H-elinde Ot!i ,kadn asl vermek istedi%i 5 elki de ailenin yeni ir dkkan amak isterken yeni gelini ve "*$%$n$ ihmal etmeleri veya k$r an ayramnda kk "*$%$n lmesi eski ti# aile ya#snn> tn ir ailenin& evlat& gelinler& t"r$nlar "larak ir arada yaamasnn elli ir yerde hi*vedilmesidir 5-kmen& 19'=7 1398. 1-elin4& 19%n4& 19iyet4te kltrel etkenler ek"n"mik etkenlerle irlikte de%erlendirilmekte& de%iik !ilmlerde de%iik ltler a%r asmaktadr. 10itmeyen B"l4 !ilminde karakterler gn had sa!hada "ld$%$& isizlerin k"l gezdi%i ir "rtamda kendilerine y"l $lmaya alrlar. ,lt kyl arkadatan kimisi s$a kimisi al%a itile*ektir. 6%l$n$ "k$tmak iin direnen ,nad"l$l$ .adn& ir gz "dada st ste yatan k$m de#"s$ndaki iiler gle gelen z"rl$klar yanstrlar. 0$ d$r$mda ile kyller ir ekilde iyimser "la ilmektedirler. ,n*ak $ iyimserlik daha s"nraki yllarda "z$lmaktadr. 19%n4& 1+$ltan4& 1,t4 ve 10ir ,v$ Aennet4 !ilmlerinde insanlarn gele*ek eklentileri daha gereki zlemleri yanstmaktadr. 1+$ltan4da m$htar karakteri dnda insanlar yaam dzeylerini ykselte ilmek $%r$na a a gstermezler. - edenlerin kentte alma "lana% $ld$%$ iler arasnda& evlerdeki temizlik ilerinin "ran yksektir. 10itmeyen B"l4da Matma akalarnn iini ya#maktan kar. :alt% evin hanm ile kendisini kyaslamas& "n$n sn! atlama zlemlerini arttrmakta ve m$ts$z etmektedir. 0$ zlemlerine kav$mak iin kt y"la ile dmeyi& ka $llene*e%ini syler. 10itmeyen B"l4$n i arayan kyl karakterleri *anl& edilgen "lmayan karakterler "larak izilir. +enary"da& kent yaamna ilikin ilgisiz t$t$mlar& nai!likleri gere%e yakndr. 10itmeyen B"l$n kylleri de kente 1g4 iin de%il& almaya& #ara iriktiri# dnmeye gelirler. Milmin ya#ld% yln 519658 de%il de daha n*eki yllarn 51935-1950 ya da 19558 s"syal gere%ine daha yakn ir yknn aktarlm "ld$%$ elirtile ilir $rada4 5?akal& 19937 3)8. 9 g "lg$s$na ilk de%inilen !ilmlerdendir. Aemilenin k"*asnn ,lmanyada "ld$%$ -gnderilen mekt$#ta- elirtilir& yine ; ve ;i 0$lma .$r$m$ evresinde t"#lanan kala al%a akarak aknlkla d"laan ,hmetle i taki#ilerinden ir adam d lkelere gitme k"n$s$nda k"n$$r. .adn kahramann n #landa "ld$%$ ,t! Bmazn 1,h -zel ;stan $l4 519668 !ilmi di%erlerinden !arkl ir g !ilmidir. .yden kente nl "lmak iin gelen gen ir kz& ;stan $l$n kkl ailelerinden an*ak !akir ir !"t"%ra!dan yardm grr ve nl "l$n*a

adamdan $zaklar& an*ak "k gemeden& gerek insanl%n kimde "ld$%$n$ $la*aktr. 0$ !ilmde g "lg$s$ geri #landa kalmakta& ireysel elikiler ve m$tl$l$k aray n #lana kmaktadr. ?emd$h Lnn 1Ba#rak 9km4nn 5196'8 senary"s$ 6rhan .emal tara!ndan Reat I$ri -ntekinin r"manndan $yarlanr. 1Ba#rak 9km4 r"man satr "l$klar nedeniyle "k y"%$n ir anlam zenginli%ine sahi#tir. 0$rada $ kez ;stan $l$ ir ailenin yllar*a ,nad"l$da d"latktan s"nra kente geri dnlerini ve kentin ya#ayl%na kar yiti# gidileri anlatlr. ,rtk glerden ve ek"n"mik nedenlerden tr de%imi ir ;stan $l vardr. 0$ !ilmde gn gerek nedenlerine inilmez& daha "k 0atllamaya dair zentilere ir eletiri sz k"n$s$d$r. 1Reat I$rinin eseri Tanzimat ede iyatndan eri sk sk ele alnan 0atllamann yanl anlalmas temas zerine k$r$lm$& yrtlmeye allan 0at zentisi hayatla gelir arasndaki dengesizlik yznden ailenin zl gsterilmitir4 5+*"gn"mill"& 19((7 )198. Ba#rak 9kmnde ?emd$h Ln s"r$ndan "k s"r$n$n getirdi%i aile dram zerine e%ilmektedir ve aile !ertlerini in*elemektedir. 0ir dzenin kmesine neden "lan $ns$rlar& t"#l$msal ve tarihsel adan ele alnmaktan "k dzenin kndeki traKik "laylar ve atmalar etimlemektedir. Nalit Re!i%in 1Matma 0a*4 519')8 !ilmindeyse krsal kesimden gelen Matma 0a*nn ailesinin yk kentte da%l yksyle era er iki tema yer alr> kan davas ve kltrel de%iim. @k"n"mik yetersizlik geri #landa kalmaktadr. 6ysaki ailenin yk kz $ nedenle d"k$ma iili%inden varlkl irinin metresi k"n$m$na dmektedir. Matma 0a*nn mesaK 0atya kar te#ki gsteren ir sl"ganda s"m$tlamaktadr. Trkiyedeki g ve gn getirdi%i s"r$nlar kimi zaman !arkl mesaKlarla geniletilmektedir. .artal Ti etin 1+$ltan4 519'(8 !ilminde artk kentin dnda "lmay kanksam& ge*ek"nd$laryla& ara esk mzi%i& kenar mahalle d"stl$%$yla ve "*$klaryla kentte yetimekte "lan ir insan t"#l$l$%$ $l$nmaktadr. -men kesimin kendisinde ile sn! !arkllklar $l$nmaktadr. 1;lerinde ge*ek"nd$ simsarlar& irka ii ir arada yrtenler vardr. 0$ gr$# ge*ek"nd$larn ek"n"mik ve t"#l$msal adan st ta akasdr ve kent yaamna $y$m sa%lamada daha ileri aamaya gelmilerdir. ,sl sn! !arkysa ev sahi i ile kira* arasndadr. @v sahi i "lan ve $ndan gelir elde edenlere aarl gzyle aklmaktadr. 6rta ta aka ise !a rika iileridir. @n alt ta aka ise isizler& gizli isiz niteli%inde sat*lar& gei*i ilerde alanlardr4 5-han& 199)7 =98. 0$ !ilmde "*$kl$ d$l ir kadnn ayakta kalma a alar& ge*ek"nd$ insanlarnn s"r$nlar& yk kentin arsa s#eklasy"nlarna dikkat ekilmektedir. - edenler "k gemeden kendi #"#ler kltrlerini zellikle mzik trnde "rtaya k"yarlar. 196(lerde "rtaya kan ve Trk Nalk ?zi%ini esas alan ritimleri k"lay& szlerindeyse n*eleri ir isyan sezilen $ tr ,ra esk mziktir. <zellikle 6rhan -en*e ayn 10aa gelen :ekilir4& 1+evenler ?es$t 6lmaz4& 10ir Teselli Fer4 arklar sat rek"rlar krar. ,ra esk mzik $m$tlarla geldi%i ;stan $lda arad%n $lamayan kentteki kyllerin s%nma alan "l$r. 19"%$ya zg m"ti!ler ieren& k$ralsz& halk trklerinin tersine an"nim "lmay# sanats ilinen& ilk mekanlar ge*ek"nd$yla ezamanl yaygnlk gstermi 1mini sler4 "lan $ mzik trnn dayana% yk kentlere g etmi yeni kentli evresiydi4 5?akal& 19937 )'-)(8. +$ltan !ilminde de ?$htarn "%l$n$n +$ltan taki# ederken min snde sesi s"n$na kadar at% ,ra esk mzik kent- ge*ek"nd$- mini s ilikisini gstermektedir ve !ilmdeki yaln ve gzel sa#tamalardan irisidir.

6rhan ,ks"y$n 1,ltn Dehir4 519'(8 !ilminde ;stan $la ,dyamandan traktr almak iin g eden ir ailenin yks anlatlmaktadr. .adn ark* ir kzn yannda alrken kentlilemeye zeni# de%imeye alr. Milm 19'0lerde 60lar kadar "lmasa da g "lg$s$n$n srd%nn ir gstergesidir. 19'0li yllar Trkiye iin #"litik alkantlarn yaand% yllardr. Cl$sal*lara tamamen zt "lan e%ilimden& '0lerde s"l*$ ve devrim*i sinema !ikirleri d"%ar. T"#l$msal kargaa sinema izleyi*isini evde kalmaya z"rlarken Beilam kent evresinde var"larda yaayan kltr dzeyi dk ir erkek izleyi*i gr$ $n$ hede! kitle seerek& hayatta kala ilmek iin seks ve iddet !ilmleri ya#ar. 19(0den s"nra ide"l"Kik ve dnsel $nalm dnemi alar. (0lerde de#"litizasy"n ara* "lan televizy"n sinema iin #r" lemdir. 19(9 s"nrasnda ,merikan !ilm irketleriyle sermayesinin kitle iletiim aralar alanna girmesi $ aralarn merkezilemesi ve tekellemesine neden "l$r. Tm $nlar zelikle 90lardan iti aren Trk +inemasn iim ve ierik asndan yk lde etkiler. 6& G )LG-S-N-N TRK SNEMASINA YANSIMALARI:19.0-2009 '0lerde i gler azalma gsterirken 19(0-19(5de *iddi ir trmana geer ve sinemamzda sz k"n$s$ dnemde $ k"n$yla ilgili irka !ilm yer almaktadr. ,li <zgentrkn 1,t4 519(=8 !ilminin ya#ld% dnemde de i g "lg$s$ yaanmaktadr. 0$ kez i& i $lma& yk kentin #ara kazanmayla ilgili deKenerasy"n$ daha ak "larak verilmektedir. 1.ente g edenlerin karlarna kan glklere ir akas eklenmitir7 gelenlerin says " kadar "kt$r ki& he#si ekmeklerini ayn 1aslann a%zndan4 almak ve n*e ir irlerine kar savamak z"r$ndadrlar. 5-han& 199)7))8. ,rtk ;stan $l y"ks$llar ve zavalllarn ezildi%i ir yerdir. .ent !akirli%ini zerinden atmakta yk r"l kat etmektedir ve $n$ s"nradan grme tara zenginlerine "rl$d$r an*ak $ insanlar ir zamanlar ait "ld$klar sn!a kar "ld$ka a*maszdrlar. ,yr*a elediye za talarn*a hakarete $%rayan ekmek #eindeki sat*larn d$r$m$ da s"n dere*e kt "larak verilmektedir. 6nlar ir akma istenmeyen adamlardr. ,t! Blmazn 10ir B$d$m +evgi4 519(38 !ilminde kentteki ge*ek"nd$ semtinde sanayi t"#l$m$n$n geliimine #aralel "larak kadnn k"n$m$n$n de%iimi de anlatlr. ?$ammer <zerin 10ir ,v$ Aennet4 519('8 !ilmindeyse s"n are "larak geldikleri ;stan $lda artk her ey de%imektedir ge*ek"nd$ ile ya#a ilmek "lanakszlamaktadr. Milmde kltr s"r$n$ yerine ek"n"mik nedenler gn nemli nedeni "larak verilmektedir. Iesli :lgeenin 1J%rt ,%a4 519(58 !ilmindeyse artk de%ien t"#l$msal& ek"n"mik ve #"litik $ns$rlar a%alk k$r$m$n$ da sarsmaktadr ve mara ann k$rnazlklaryla a edemeyen a%a da geinmek iin ;stan $la gelmek z"r$nda kalr. 0$ !ilmde izleyi*ilerin 1950 ve 60lardaki !ilmlerde grmeye alk "lmadklar& k$rnaz mara ann elinde "y$n*ak "lan ir a%a yer almaktadr. ,%ann yk kente g etti%indeyse ya#a ile*e%i #ek !azla i $l$nmamaktadr. 0$ kez kente gelen !akir kyl yerine kendisine sermaye $lmak iin elinde kalan s"n a%alk gstergesi izmelerini satmak z"r$nda kalan !akir ir a%a grlmektedir. @rtem @%ilmez 1,ra esk4 519(58 !ilminde gldr dzeyinde evinden kaan kzn $%rad% !elaketleri& ;stan $l gere%ini ara esk ve etelerle kartrarak g "lg$s$na eletirel ir t$t$m getirmeden sade*e de%inmektedir. 19(0lerde de gler srmektedir ve $n$n gstergesi $ dnemde de evrilen gle ilgili !ilmlerdir. 1965lerde ?armara 0lgesinin n!$s$n$n 2)1ini gler "l$t$r$r. 0$ "ran 9"%$ ?armara lgesi iin 2=1.)dir. ; g s"n$*$ 1960 ylnda 2=0 "lan kent n!$s$ (0lere girerken 23'ye ykselir. 0$

veriler Trkiyede gn nemli ir t"#l$msal "lay "larak devam etti%ini gstermektedir& d"%al "larak sinema*lar $ k"n$y$ her zaman eki*i $lmaktadrlar. 1990lardan iti aren gnmzde her s"r$n gi i g ve gn getirdi%i s"r$nlar tketim t"#l$m$ de%erlerine gre ekillendirilen kitleyi rahatlata*ak& e%lendire*ek #"#ler metinler ierisinde yiti# gitmektedir. 1990larda sinemada istenilen dzeyde devlet deste%i kalmayn*a Trk +inemasnn maddi destek aray "n$ #"#ler k"n$lara ve medyatik starlara srkler. 19(6da sinema yasas ka $l edilir ve .ltr 0akanl% 1990 ylnda Trk +inema .$r$ltay& sinema yazarlar ve emekileriyle niversite elemanlarn ir araya getirir. Trk sinemasnn s"r$nlar ve zm nerileri tartlr. 19(0 s"nlarnda ireysel $nalmlarn ilendi%i ,nay$rt 6teli& -n 6rtasnda .aranlk& -emide& ?ar$! gi i !ilmler grlmektedir. 1990l yllarda t"#l$msal eletiri .aratma -e*eleri& Jkkmn .k& ,k <lmden +"%$kt$r& -nee B"l*$l$k& N" akal Barn& +alkm Nanmn Taneleri& , $zer .aday! gi i !ilmler ya#lrken )000lerde ,%r R"man& .ark /izza& 9eli Brek gi i aksiy"n !ilmleri yer alr. ,yn dnemde Fiz"ntele& .ah#e0izans& ?$sta!a Nakknda Ner Dey& 0""merang Aehennemi& -"ra& Na a am +n! ,skerde& ,r"g gi i yine gle ilgisi "lmayan #"#ler !ilmler evrilir. Bav$z T$rg$l$n 1@kya4 519968 !ilminin kahraman intikam almak iin yk kente gelen 0arann yksnde kent 1990larn kanlmaz gere%i eteler& ma!ya& drst ka aday ti#lemeleri d"laysyla hakllatrlm iddet sz k"n$s$d$r. - t"#l$mlar etkileyen en nemli srelerden irisidir. <nemli etkilerinden irisi de iddet eylemlerindeki artla aklana ilir. -en insan kendisinin ya an* ir "rtamda "ld$%$n$n !arkndadr ve a*masz d dnyaya kar sav$nma halindedir. 0yk kentlerin kenar mahalleriyle a%lantl etelerin "%$ maddi kazan ve s"syal stat iin "l$t$r$lmaktadr. Beni n"rmlara kar verilen te#kiler yannda krsal kesimde sz k"n$s$ "lan anne a a k"ntr"lnn de genler zerinden kalkmas genlerin "t"rite d iddet eylemlerine ynelmesine neden "lmaktadr. -nlk yaamn iine giren iddet "lg$s$n$n #"#ler metinlere yansmas da kanlmaz "lmaktadr. Beim Csta"%l$n$n 1-nee B"l*$l$k4 519998 !ilminde ?ehmet Trkiyenin atsndan 0erzan ise d"%$s$ndan gelen ve ;stan $lda $l$an iki arkadatr. ?ehmet daha iyi ir hayat iin ;stan $la gelir ve ,rz$ya aktr. ?zik kasetleri satarak hayatn srdren 0erzan ise memleketindeki sevgilisine geri dnmenin hayalini k$rmaktadr. 0ir ge*e sradan ir #"lis k"ntr"lnde ?ehmet yanllkla t$t$klanr. 0ir ha!ta s"nra ha#isten kmasna izin verilse de hayat artk eskisi gi i de%ildir. Baad% yere dnd%nde evinin ka#sna krmz renkle 1U4 iareti yazld%n grr. 0erzann yardmyla iini ve yaad% yeri de%itiren ?ehmet iin z"r gnler alar. 0$ !ilmde g "lg$s$n$n #"litik ve ireysel kmaz "y$t$na de%inilmektedir. )000lerde g "lg$s$n$n ilendi%i ve #"#ler "lan !ilm 1-nei -rdm4 dnda #ek de !azla !ilm $l$nmamaktadr. ,d geen !ilmin #"#ler "lmasnn nedeniyse nl ark* ?ahs$n .rmzglden kaynaklanmaktadr. -nmzde artk zm I$ri 0ilge Aeylann 1Czak4 5)00)8 !ilminde "ld$%$ gi i ;stan $l de%il ,vr$#aya giden yk gemilerinde almaktr& $ d$r$m ayn zamanda d g "lg$s$n$n sre%enli%ini gstermesi asndan da yk nem tar. Aeylann !ilmi s"n dnemde ya#lm nemli ir !ilmdir& ynetmen yk kentin #aras "lan ve geldikleri yerin de%erlerinden& inanlarndan $zaklam ;stan $lda yaayan karakterin karsna Trkiyenin 0atsndaki ir kasa adan gelen akra ay k"yar. Milmde B$s$!& alt% kasa ada !a rika ka#ann*a i $lmak $m$d$yla zel ir irketin katal"g ekimlerini ya#an !"t"%ra! k$zeni ?ahm$t$n yanna gelir. 0$ adam mesle%inde aarl "lmakla era er istediklerini tam "larak elde edememesi nedeniyle nevr"zlaryla $%raan ve temizlikle ilgili takntlara sahi# irisidir.

;stan $l eki*i ir kent "larak $ kez evrensel d$yg$larn merkezi "l$r. B$s$! d lkelere giden gemilerde i arar ve s"n$nda $l$r. 0yk kent insannn y"zlaml%& ikiyzll% $na karlk krsal kesimden gelen insann yaamndaki skntlara karn nai!li%i ?ahm$t ve B$s$!$n kiiliklerine dair i#$lar veren kk "laylarla ar#* ir ekilde yanstlr ve !ilmde g "lg$s$ arka #landa yer almakta irlikte insanlarn $l$nd$klar "rtamlar ve davranlar gle tartma gtrmez ir ekilde a%lantldr. Milmde "laylarn geti%i yer ;stan $l& Trkiyenin geirdi%i t"#l$msal de%iimleri yanstmas yk nem tamaktadr. <yle ki $ de%iimler ;stan $lda geen "laylarn k"n$ edildi%i !ilmlerde aka grle ilir. Milmde t"#l$msal ya#da yk lde de%iimlere y"l aan g "lg$s$na de%iik ir ak asgetirili# stelik $ da ireyin yalnzl% ve zay!l% ta anna yerletirilirken hi kimseyi s$lay* ir tavr gzlemlenmemektedir. )000lerin ikin*i yarsnda da g "lg$s$n$n geri #landa kald% ireysel skntlar ve kmazlarn& m$tl$l$k araylarnn anlatld% !ilmler evrilir. :a%an Grmakn 10a am ve 6%l$m4 5)00'8 !ilmindeki erkek kahraman @gedeki i!tliklerinden gazete*ilik "k$mak iin ayrlr& 1) @yll 19(0den s"nra ha#se girer ve geriye lm*l ir hastalkla dner. +emih .a#lan"%l$n$n 1B$m$rta4 5)00'8 !ilmindeyse Dair B$s$!$n annesinin lm ha erini al# yllardr $%ramad% kasa adaki "*$kl$k evine geri dnmesiyle yaanan "laylar anlatlr. Bav$z T$rg$l$n 1-nl Baras4 5)0038 !ilminde 9nya adndaki kadn karakter te*avze $%ramas nedeniyle treler yznden yaad% yeri terk eder& kendisini ataktan karr $m$d$yla evlendi%i s"r$nl$ k"*asnn dayaklarndan yl# kaarak ;stan $la gelir ve #avy"nlarda almaya alar. 6na yardm elini $zatan yal ir %retmen emeklisi adamsa gvendi%i tek d"st$d$r. ,n*ak kadnn kendisine takntl ir ekilde a%l "lan k"*asyla da a derttedir ve s"n$nda 9nya& yeniden terk edilmeyi iine sindiremeyen k"*as tara!ndan ldrlr. 0$ !ilmde treler nedeniyle gerekleen g "lg$s$na de%inilirken daha "k ir kadnn traKedisi n #lana kmaktadr. ?ahs$n .rmzgln 1-nei -rdm4 5)0098 !ilmi iraz ge kalmakla era er terr yznden gerekleen z"r$nl$ g "lg$s$na dayanmaktadr. 1199( T0?? g k"misy"n$n$n ya#t% aratrmada =3)( krsal alann "altld% d"%r$lanr4 5-r z& )0057 )1)8. Milmde terr nedeniyle krsal kesimden ;stan $la $zanan g& ailenin ait "ld$klar t"#raklara geri dnmesiyle s"n $l$r. <ykde ayn zamanda terr yznden ;stan $la ve ardndan I"rvee g etmek z"r$nda kalan aile de $l$nmaktadr. +"n dnemde 9"%$ ve -neyd"%$ ,nad"l$ lgelerinde terr nedeniyle ya#lan gler ky ya da mezralarn a%l "ld$%$ ile ya da il merkezlerine gerekletirilmektedir. 0$ anlamda ;stan $la g nadir "lmakla era er !ilmin asl "laylarnn geti%i yer "larak yk nem tar. Milmde tek ir "lay rgs iinde #ek "k traKik "lay meydana gelmektedir. Tre *inayeti erkek kardein travesti "lmas ve $ ekilde kendisini #azarlamas nedeniyle gerekleir. ,ilenin e e%i ;stan $lda lr an*ak annesi kentteki hastanede hastal%ndan k$rt$l$r. Milmde #ek "k #ara ir araya getirilmekte izleyi*iler #"st m"dern ve traKik "laylardan "l$an ir metinle aresiz ir ekilde a aa raklmaktadr. /& DI' G )LG-S-N-N TRK SNEMASINA YANSIMALARI: 19/0-2009 1950lerde 0at ig* a%n ka#atmak iin gelimekte "lan lkelerden ii almaya alar. ,vr$#a @k"n"mik t"#l$l$%$n$n k$r$lmas da ig* a%na zm getirmemektedir. -enellikle " dnemde 0atya vas!sz ii veren Trkiyede d g "lg$s$yla ilgili

!ilmler ya#lr. Blmaz -neyin 10a a4 519'18 !ilminde Aemal ailesine aka ilmek iin ,lmanyaya gitmek isterse de sa%lk nedenleriyle ka $l edilmeyin*e #atr"n$n$n "%l$n$n iledi%i ir *inayeti stlenmek z"r$nda kalr. 0yle*e kendisi ha#isteyken ailesine akla*aktr. ,n*ak !ilmlerde g etmeyi aaranlar da "%$ kere m$tl$ "lmay aaramamaktadr. +zgelimi Trkan D"rayn 19n4 519')8 !ilminde ,lmanyaya giden k"*ann kltrel de%iimi ve geride rakt% insanlarla era er a%a kyl atmas anlatlmaktadr. Milm ksa*a ir yaam de%iimi& ,lmanya gnn getirdi%i derin k"#malarla "l$ms$zlaan ve lmle s"n$lanan ir ak yksn anlatr. 6rhan ,ks"y$n 1,lmanyal Barim4 !ilmindeyse 519'38 zengin ,lman ailenin kz ?ariayla evlenen ?$ratn yks ve kzn a as tara!ndan ?$rata hazrlanan traKik s"n ilenir. 0$ !ilmle g "lg$s$ !"n$nda 9"%$ ve 0at asla $zlaamaya*ak iki $ns$r "larak gsterilmektedir. Deri! -renin 1,lmanya ,* Fatan4 519'98 !ilminde ,lmanyada yaayan ir kadnn r$hsal k anlatlr. ,lmanyada ii "larak alan -ldaneyle ek"n"mik nedenlerle ,lmanyaya giri hakk elde edi# almak iin evlenmek isteyen ?ahm$t s"n$nda ama*na $lar. 9aha n*e Trkiyede satn ald% tanmaz mallarn "rlarn k"lay*a demek ama*yla -ldane sahte nikah ka $l etse de $ evlilik gerek ir evlili%e dnr. ,n*ak evlilik de arad%n $lmayan -ldane yalnzl%yla a edemeyerek $nalma der. T$n 6kann 6t" s 519'38 !ilminde d g "layyla era er kaak ii s"r$n$ irdelenir ve !ilmde Trk gmenlerin s"r$nlarndan "k tn kaak iilerin s"r$nlar sz k"n$s$d$r. 10alangtan eri ya#mak istedi%im& ir atmay& ir yk $y$ms$zl$%$& aykrl% "rtaya k"ymakt. Tekni%iyle& ar gelimi tketim t"#l$m$yla az gelimi t"#l$m$n insanlarn kar karya getirmek. 0$nlarn ir irleriyle "lan ve kendi ilerindeki elikiyi& aralarndaki k"rk$n atmay v$rg$lamak istedimH B"ksa sansrn ve az aydnlarmzn iddia etti%i gi i& ne Trk iisini& ne Trk insann kk drmek de%ildi ama*m. Milmdeki iiler Trk de%il& herhangi ir azgelimi t"#l$m$n insanlar "la ilirdi. Trk "lmalar ir rastlantdr. ;talyan ya da ;s#any"l "lsalard !ilm ildirisinden ir ey kay etmeye*ekti4 5+*"gn"mill"& 19((7 1(98. 0$ !ilm Trk gn evrensel ir "y$ta tamaktadr. T$n*el .$rtizin 1-l Nasan4 519'98 !ilminde& ;svete alan $laklktan #l%e "!rlkten !a rika iili%ine dek eitli iler ya#an& resmi kanallardan gelmi ya da kaak "larak almakta "lan y$rttalarn ya#makta "ld$klar ir !ilmde "ynatmak vaadiyle kandrarak d"landran drt kiinin yks anlatlr. 0$rada Trk gmen iilerin sade*e ya an* lkeye $y$m sre*i anlatlmaz. .endi insanlar da $ insanlar kandra ilmektedir. ."rhan B$rtsever 1.ara .a!a4 !ilminde 519'98& y$rt dndaki ii ailelerinden irisini ele alr ve $ yeni t"#l$mda "nlarn de%er ve kltr de%iimlerini in*elemeye alr. .adn kendisi iin daha z"r "lan alma zelliklerinin de%imesi y"l$ndaki a alara katlr ve yeni dzene daha a $k $y$m sa%lamaya alr. ,n*ak kadnn $ tr a alardan alk"n$lmasyla era er !ilmde kadn s"r$nsal da gndeme gelir. 9 g s"nras yaanan kadna dair ireysel traKedilerin anlatld% !ilmler arasnda Tev!ik 0aerin 1+ahte Aennete Feda4 519((8 !ilmi nemli yer t$tar. Milmde ,lmanyada kltr !arkll% yznden $nalma giri# k"*asn ldrn*e ha#se giren ii @li!in dram yer alr. -rld% gi i 19(0lerin s"n$ndan 90larda da devam eden srete de d g "lg$s$ da genelde kadn s"r$nsalyla rtmektedir. Nelma +anders 0rahmsn 1Dirinin 9%n4519'68 !ilminde .lnde ii "lan nianlsn aramaya giden ve $ aray srasnda !ahieli%e kadar $zanan ileli ir dnem yaayan ve s"n$nda ldrlen gen ir kadnn dram anlatlmaktadr. 6rhan @lmasn 1@l .a#s4 519'38 !ilminde ;stan $l

,lmanyayla yer de%itirir ve nam$s zerine ya#lan !ilmlerdendir. ."*asna ameliyat #arasn temini iin ,lmanya ya giden ir kadnn yks anlatlr. 0atyla zellikle ,lmanyayla $y$ms$zl$k #r" lemlerinin yaand% !ilmler '0ler ve (0lerde ya#lmaktadr. 0$nlarn arasnda yer alan Th"mas 9raegerin 1?etin4 519'98 !ilminde !ilmle ayn ad tayan karakter 1( yandadr ve inler*e Trk ii "*$%$ndan irisidir. N"land% ,lman kzla arkadal% gze atmaktadr. 0$rada gmenlerin ka $llenilememesi s"r$n$ da yer almaktadr. ,yn ekilde ."m$m$z 0alta ,ilesi 519(=8nde ,lmanyadaki rkl%a d"%r$ ynelen devinimler realty sh"Vla anlatlmaktadr. B$s$! .$renlinin 1<lmez,%a*4 519(38 !ilminde gle gelinen t"#l$ma kar daha $zlama* ir t$t$m sz k"n$d$r. 0ahar ve a isi ,lmanyada ii "larak almaktadrlar. 0ahar einden ayrlan ir B$nanlyla evlenmeye karar verir. ;ten atlan .emal y$rda dnmek z"r$nda kala*aktr. 9 gle ilgili !ilmlerde ya an* lkeye daha a $k $y$m sa%layanlar kadnlar "lmaktadr. Tev!ik 0aerin 1.rkmetrekare ,lmanya4 519(68 !ilminde kynden hi kmam ir Trk kyl kzn tanmad% ir adamla evlendirilerek& ,lmanyaya getirilmesi ve $rada tehlikelerden k"r$nmas iin eve ir nevi ha#sedilmesi anlatlr. - ve gle ilgili s"r$nlar $ !ilmde de kadn s"r$nsalyla tnlemekte ve gelenek yine "z$lmamaktadr. 19'= /etr"l krizinden s"nra azalsa da g "lg$s$ nemini yitirmez& entegrasy"n #r" lemleri& radikal siyasi hareketin gelimesi& aile irlemeleri ve s$ "ranlar& zellikle ,vr$#ada gmenlere kar gelien !keyi esler& d"laysyla da devletlerin $ !keyi yattrmaya ynelik #"litikalar gelitirmesine neden "l$r. 0$ d$r$mla era er gmenlerin yaadklar $y$ms$zl$k irleir. :"%$ !ilmde ,lman t"#l$m$ndan s"y$tlanm gmen Trklerin yaamlar anlatlr. Deri! -renin 1/"lizei4 519((8 !ilminde azen a%r asan azen de hede!ini $lan ir talama havas iinde iki kltr arasnda "*alalayan # ,li @k er anlatlr. ,li @k er #"lis kya!eti giyerek klk de%itirir. 0$ d$r$m ,li @k erin sevdi%i kzn gzne girmesini sa%lad% kadar rvet& antaK gi i ir dizi yasad z"rlamalarla& kendisini tanmayan ve kmseyen arkadalarn da arayarak kazan*nn artmasn sa%lar. 0$ kez .emal +$naln Da an karakterli !ilmlerinde grlen kk insann aars ,lmanyaya tanmaktadr. ;smet @linin 19%n4 !ilminde 519(18 ,lmanyada yaayan& daha s"nra Trkiyeye a%rl# z"rla evlendirilen ir gen*in ve gerdek sa ah kendini v$ran kiinin yks anlatlmaktadr. Nark 0ahm 1Basemin4 519((8 !ilminde Nam $rgl$ n* k$aktan ir Trk kzyla "na ak ir ,lman gen*in yks anlatlr. ,lman gen& ak yznden tamamen ya an*s "ld$%$ gelenek ve greneklerle karlar. Eavier ."llierin 1Cm$da B"l*$l$k4 519918 !ilmi t#k T$n 6kann 6t" s gi i kaak ii "lg$s$n$& $ kez ?aran ir kynden y"la karak ;svire *ennetine $lama dleri gren ailenin servenini anlatr. 0$ !ilmde $y$m s"r$nlar yerine ek"n"mik nedenlerin z"rlamasyla gerekletirilen g "lg$s$ ele alnmaktadr. T$n 6kann 1+ar ?er*edes-Mikrimin ;n*e -l4nde 519('8 0ayram #ara kazan# dnte nianlsyla evlenmek zere y$rtdna gider& an*ak 0alkz adn verdi%i ?er*edesiyle kyne gitti%inde nianlsnn aka iriyle evlenmi "ld$%$n$ grr. B"l*$l$%$n$n s"n$nda ?er*edesi de h$rdaya dne*ektir. 0$ iki !ilmde de yine gn nedeni "larak ek"n"mik s"r$nlar ve ireyin lkesinde ve gle gitti%i lkede yalnzl% k"n$ edilmektedir. 90larn anda hemen tm sinema sal"nlarn N"llyV""da ka#tran Trk +inemasnn yeniden *anlan !ilmi "lan ve geni ir izleyi*i kitlesine $laan +inan :etinin 10erlin in 0erlin45199=8 !ilmi de y$rtdnda yaayan ve kendin*e ,lmanyaya $y$mlam ir aileyle evin gelininin servenini irletirir. Cy$ml$ grnmekle era er $ aile ve t$t$mlar ,lmanyann "k

$za%ndadr. Trk iisi ?ehmete her gn yemek getiren ei 9il eri e%enen ,lman mhendis Th"masn kadnn resimlerini eki# "dasnn d$varlarna asmasyla ve adamn $n$ grn*e sinirleni# mhendisle kavga etmesi ve itii# kakma srasnda Trk iinin d$vardaki demire ka!asn v$r$# yaamn kay etmesi treyle a%lantl kan davasn da ,lmanyaya tar. ,lman mhendis $ Trk ailenin evinde ksl# kalsa da ailenin en yals kadn adamn ldrlmesine kar kar& nk $ adam ir Tanr misa!iridir. :etin $n$ ya#makla trelerin sade*e a*masz yan "lmad%n Trkiyede yaayan insanlarn 0atda artk sz k"n$s$ "lmayan misa!ir#erverlik ve hatrinaslk gi i zelliklerinin "ld$%$n$ zgn ir ir"niyle v$rg$lar. 0$rada $y$mlanma sre*ini srdren len iisinin karsdr. +"n$nda ,lman mhendisinin akna karlk vererek ve artk ,lmanyada yetimi "lan kayn iraderinin de tre *inayetinden vazgemesiyle kendi seti%i ir yaama d"%r$ adm atar. Deri! -renin 1,merikal4 5199=8 !ilminde yllar n*e ,merikaya gidi# zengin "ld$ktan s"nra intikam almak iin geri dnen ir adamn yksnde az N"lyV""d !ilmlerine gndermeler ya#larak #ar"dik ima ve k"laKlarla d"l$ ir !ilm "rtaya k"n$lmaktadr. Milm de #"stm"dernizme zg metinleraraslk sz k"n$s$d$r. 0$rada g "lg$s$ arka #landadr an*ak Trk izleyi*isinin "ktan kanksad% N"llyV""d !ilmlerini alaya almaktan geri kalnmaz ve t#k 10erlin in 0erlin4 gi i $z$n ir aradan s"nra Trk izleyi*isini sinemaya ekmeyi aaran ir !ilm "larak Trk +inema Tarihinde yerini alr. Nandan ;#ekinin 1+akl Bzler45)00'8 !ilmiyse kadn tre s"r$nsalnn gle zlmeye alld% gerek ir "laydan y"la klarak evrilen ir !ilmdir. Milm Jhrenin tre *inayeti k$r an "lmaktan k$rt$lmas iin y$rtdna karlma yks zerine k$r$l$d$r ve ir dnem kam$"y$n$ "ld$ka meg$l eden ve medyada geni yank $yandran tre *inayetleriyle ilgilidir. Tre yerine terr nedeniyle gerekletirilen ir ka yks "lan Reis :elikin 1?lte*i4 5)00'8 !ilmiyse ,lmanyadaki mlte*i kam#larnda yaanm "lan gerek ir yky kaynak alr. 9ilini ile ilmedikler $ lkede insanlar am aka z"rl$klarla karlamaktadrlar. +"n dnemde ekilmi !ilmler arasnda Matih ,knn 19$vara .ar4 5)0038 ve 1Baamn .ysnda4 5)00'8 !ilmleri artk ,lmanyada d"%m$ ya da "k kk yata gelmi ve $ lkede ym Trklerin sra d yaamlarndan kesitler s$nmaktadr. Milmde ,lmanyada artk n* k$ak "lan ve ireysel $y$ms$zl$klaryla anti s"syal yaamay ter*ih eden ve iddetle i ie gemi yaamlar srdren az genlerin yaamlar anlatlmaktadr. 0$ genlerin artk gle gelen e eveynlerinden daha !arkl s"r$nlar vardr ve ,lman t"#l$m$nda kendilerine marKinal de "lsa !arkl ir yer edinmektedirler. .& TARTI'MALAR Trkiyede gle ilgili !ilmler g "lg$s$n$n varl%n da kantlamaktadrlar. )000li yllarda g "lg$s$ terr& ek"n"mik ya da tre *inayetlerinden kaynaklanmaktadr. 50lerdeki gi i yk "y$tlarda "lmamasna karn g vardr. ,n*ak g "lg$s$n$ derinlemesine ele alan ya da s"n$laryla de%erlendiren !ilmler "k azdr. - !ilmlerinin "%$ kadn s"r$nsalyla da rtmektedir. Milmler herhangi ir lkede yaayan insanlarn davranlarn& t$t$mlarn hatta hayat y"r$mlama ekillerini ynlendirdi%i gi i ayn zamanda insanlarn de%ien t"#l$msal ve ek"n"mik k"$llar karsnda sahi# "ld$klar deneyimler& elikiler& eklentiler ve dtkleri amazlar da !ilmleri iimlendire ilmektedir. 0$ anlamda ne kadar yzeysel metine sahi# "l$rsa

"ls$n herhangi gerektirir.

ir !ilmin in*elenmesi gereklidir ve $ d$r$m !arkl disi#linlerle almay

+inema !ilmleri ve televizy"n dizilerinin 90lardan iti aren zellikle )000lerde #"st m"dern srelerden etkilendi%i metinlerde keyi! ve hazzn& kendi kedini yinelemenin n #landa "ld$%$ grlmektedir. /"stm"dernizmin kendisi !arkl tartmalara ve !arkl imgeler anlamlarn ir arada k$llanlmasna izin vermektedir. /"st m"dern medya kltrnde artk zgn metinler $lmak "lanakszdr yeni sylemler eskilerden srekli "larak etkilenmektedirler. <zellikle s"n dnem televizy"n dizisi4& 4Ba#rak 9km4 ve sinema !ilmi 1-nei -rdm4 anlatm zellikleri ve ierikleriyle $ d$r$m$ yanstmaktadr. )000li yllarda Trk +inemasnda hakim "lan temalarn ve t"#l$msal ya#daki de%iimlerle ilikilerinin nemi yannda !ilmlerin gerekleri yanstmaktan kanmalarnn nedeni tartmaya ak k"n$lardr. Milmler kitle ve kitle kltrnn aynas "larak !arkl t"#l$m ilimsel aratrma alanlarndan gele*ek "lan y"r$m ve tartmalara her zaman aktrlar. 9& S)N- VE NERLER :alma s"n$*$nda sinema sanatyla t"#l$msal ve ek"n"mik "laylar d"laysyla g "lg$s$ arasnda yakndan a% $l$nd$%$ grlmektedir. Ner ne kadar kitle kltrnn etkisiyle insanlar yaamn z"rl$klarndan kan# e%lendiri*i #"#ler metinlere ynelseler de& en derinliksiz metinlerde ile t"#l$msal "laylarn de%iimini grmek mmkndr. Trkiyede 50 ve 60larda "k hzl yaanan g "lay nedeniyle !ilmlerde $ t"#l$msal sre*in izdmlerini grmek mmkndr. - "lg$s$n$ merkeze alan #ek "k !ilm ya#lmaktadr. 90l yllarda !ilimler de g nedenine ksa*a ya da yan "lay "larak de%inilmekle era er $ !ilmler daha "k g s"nras "laylara& mega kentlerdeki ireylerin akaldrs ya da yk kent iddet yklerine dnmektedirler. 0$ dnemdeki gler istatistiklerde de grld% gi i 50 ve 60lara gre daha dk "randadr. 0$ anlamda #"#ler !ilmlerin "%$ yk kentten s"y$tlanm insan ykleridir. <zellikle )000lerde d glerle sava halinde alan kahramanlar da .$rtlar Fadisi7Grada grld% gi i s"r$nlar z# yine lkelerine dnmektedirler. -enel "larak gnmzde g ya da herhangi ir t"#l$msal "layn artk derinlemesine ilendi%i !ilmler giderek azalmaktadr. Milmlerde kk t"#l$msal detaylar ve kitlenin eklentilerini "k$ya ilmek mmkndr. 0$ nedenle zellikle 90larda gle gelinen kentlerde yn de%itiren ireysel s"r$nlarn yansmalar gzlemlenmektedir. Trkiyede g "lg$s$ yk lde t"#l$msal yaam d"laysyla t"#l$m$ ve ireyi anlatan kitle kltr rnleriyle era er Trk +inemasn da etkiler. - "lg$s$n$ "nar yllk dnemlerde ykseli ve azallaryla in*elendi%inde !ilmlerin yklerinde g eden halkn ve t"#l$m$n geri kalannn "nlara aknn da yanstld% sa#tanr. 1990lara kadar $ d$r$m daha gereki tavrla ele alnrken& 90larn s"n$ ve )000li yllarda #ek "k !ilmde zellikle a%msz !ilmler dnda t"#l$msal "laylarn derinlemesine ele alnmad%n& her ey gi i !ilmlerin de irer kitle kltr rn "larak an*ak halkn ilgisini eken ve halk gdmleyen gizli anlamlaryla sisteme eklemlendikleri grlmektedir.

1960larda 1-$r et .$lar4 !ilminde "ld$%$ gi i krsal kesimden kente g kent nimetlerinden !aydalanmak ama*yla gerekleir. 1-$r et .$lar4 ve 10itmeyen B"l4da& kente gelen insanlarn aarl "l$# "lamaya*aklar aarl "lamama nedenleri gsterilmektedir. -$r et .$larnn karakterleri yk kentte t$t$nmann z"r "ld$%$n$ ilirler& $n$n iin aile iinde dayanma "lmal ve yeterin*e k$rnaz "l$na ilmelidir. 0$n$ aaramayanlarsa geri dnmek z"r$ndadrlar. 19'0 ve (0lerin i g !ilmlerinde insanlarn kente geli# gelmemeleri zerine herhangi ir mesaK retilmemektedir. 0$ dnemde ;stan $l i $lmak ve zengin "lmak iin hala $yg$n ir yer "larak grlmekle era er zengin "lmakla ilgili $m$tlar artk $l$nmamaktadr. 19'(deki 1+$ltan4 !ilminde ge*ek"nd$da yaamay kanksam& kendi kltrlerini "l$t$rm$ ara esk mzik dinleyi#& ara esk !ilmleri izleyen insan t"#l$l$%$ $l$nmaktadr. 0$ insanlar Trkiyenin gere%i "larak kendilerini ka $l etmektedirler& sahi# "ld$klar t"#l$msal k"n$mlarn ka $lleni#& kendi kitle kltr rnlerini& #"#ler metinlerin& e%len*e anlaylarn "l$t$rmaktadrlar. -$r et .$larnda 60larda kent yaamna $y$m z"rl$klar yanstlrken& 19(=deki S,t !ilminde y"ks$llar dlayan a*masz ir ;stan $l sz k"n$s$d$r. +"n$ "larak 19631965 ylna ait !ilmlerde grlen yk kentin dayanlmaz *azi esi 19'0 ve (0li yllara ait !ilmlerde grlmemektedir. 1990lardan iti aren ;stan $l$n am aka s"r$nlar vardr. 9evlet "t"ritesinden $zaklaan ireylerin $nalm& de%erler atmas& iddet& k$ralszlk izlerini 1@kya4 gi i !ilmlerde grmek mmkndr. ,rtk 19(0lerin ;stan $l$ eski y"ks$l grnmn zerinden atmasna karn zengin sn!n kents"yl$ gemii y"kt$r ve $ kentte 60l yllarn kents"yl$ kltrnden de eser y"kt$r. 1960larda i gle ilgili "larak evrilen Trk !ilmlerinde sz k"n$s$ "lan d$r$m 10itmeyen B"l4 519658 !ilminden de rahata "k$na ile*e%i gi i var"larn s"r$n$ yerine ;stan $l$n eki*ili%idir. Bine 1-$r et .$lar4 519638 !ilminde ;stan $lda yiti# giden krsal kesim insanlar $l$nmaktadr. )000li yllarn aarl !ilmi 1Czak4ta 19(0lerden iti aren ;stan $lda yaay# insanlklarndan giderek $zaklaan ve iinde yaadklar kent kadar a*maszlaan ireylerle era er krsal kesimden gelen nai! ir gen*in yks yer almaktadr. 9 g "lay !"nda gsterirken !ilmin "dak n"ktas ya an*lam yk kent insanlardr. Milmin ilgin ir yn de ;stan $la i g ve d gn $ kez Trkiyenin atsndan gelmesidir. )000lerde terr ya da ek"n"mik nedenlerle Trkiyede hala g "lay yaanmaktadr. 0ylesi *iddi ir t"#l$msal "l$$m$n henz "k sayda !ilme yansmas sz k"n$s$ de%ildir. ,n*ak eskiden gelen gelenek "z$lmamakta gazete ha erlerinden y"la klarak ya#lan zellikle de tre *inayetlerinden kamak iin gerekletirilen g "layn k"n$ alan !ilmler grlmektedir. 9 g '0lerden )000lere kadar ek"n"mik nedenlerle gerekletirilmektedir. )000lerde $nlara ir de tre *inayetlerinden kamak iin gerekletirilen g nedeni eklenir. 9 gle gidilen lkede m$tl$l$%$ yakalamak "ld$ka z"rd$r ve gle gelen s"r$nlar kadn s"r$nsalyla tnlemektedir. 1990lardan iti aren Trk +inemasnda tketim ek"n"misinin etkisi ve asks artar ve #"#ler !ilmler tketim ek"n"misinin k$rallarna dayanan& ye#yeni ir tekn"l"Ki k$llanan kltr endstrisinin ilk gerek rnleri "larak Trk +inema tarihine geerler. Milmlerin ierikleri hatta anlatm ekilleri ve t"#l$msal de%iimler arasnda #aralellik vardr. )000lerde her *iddi k"n$ gi i g "lg$s$& g ederek alan insanlar #"#ler kltre eklemlenmektedir. +zgelimi Ba#rak 9km televizy"n dizisi& dizi mant% ierisinde halkn ksa sreli e%len*esine ynelik "larak "nlar skmaya*ak ekilde hazrlanmaktadr. +ade*e adlar g "lg$s$n$ ve al# yaamlarn kazanmak z"r$nda kalan insanlar akla getirmektedir& an*ak $ trden #"#ler metinler alan-almak

isteyen- insanlarn s"r$nlarn yklemek istememektedir. 0$ da en *iddi "laylarn ile gn*el ve eki*i "lann iinde kay "ld$%$n$ gstermektedir. 0$n$n nedeni artk g "lg$s$n$n hala srmekle era er !arkl ir aamaya kent ve irey s"r$nlarna dnt%n $nlarn da tketim t"#l$m$ e%len*e anlay iinde y"k "ld$%$n$ gstermektedir. Milmler her zaman iinde $l$nd$klar dnemi anlatrlar. 0$ yanstmada her ne kadar yzeysellik ve gei*ilik "lsa da sinema ykleriyle tketim t"#l$m$ de%erlerine hzla ada#teye "lmaya alrken ek"n"mik z"rl$klarla da $%raan ve de%erler karmaasnda y"l$n$ $lmaya alan gnmz insannn ve yaamlarnn yansmalarn da $lmak mmkndr. KAYNAKLAR 1. , isel& I.& 519958. /"#ler +inema ve Trler. ;stan $l7 ,lan Bayn*lk. ). ,kgr& J.-.& 5199=8. 9/T @k"n"mik ve +"syal -stergeler 1950- 199)& ?ays& ss.)0-)=. =. ,kgr& J.-.& 519968. Trkiyede .rsal .esimden .ente - ve 0lgeleraras 9engesizlik 19'0-199=. ,nkara7 T.A. .ltr 0akanl% Baynlar Baynlar 9airesi 0akanl% .ltr 9izisi7 )01. 3. 0a $%$& ,.B.& 5199'8. 0yk .entle 0tnleme +re*inin ,ile.$r$m$na @tkileri& Trk +inemasnda - +"r$n$ GG7 Cl$sal +"sy"l"Ki ."ngresi T"#l$m ve -& ,nkara7T.A. 0a akanlk 9evlet ;statistik @nstits +"sy"l"Ki 9erne%i Bayn I"7 5& ss75'=-5'9. 5. 0ayhan& F.& 5199'8. Trkiyede -ler ve ,n"mik .entleme. GG.Cl$sal +"sy"l"Ki ."ngresi T"#l$m ve -& ,nkara7 T.A. 0a akanlk 9evlet ;statistik @nstits +"sy"l"Ki 9erne%i& ss71'(-1(5. 6. Aastles& +. ve ?iller& ?.Q.& 5)00(8. ?"dern 9nyada Cl$slararas - Nareketleri 5:ev. 0.C.0al& ;.,k $l$t8& ;stan $l7 0ilgi Lniversitesi Baynlar. '. 9emir& -.& 5199'8. - Iedenleri ve -enlerin 0eklentilerindeki-erekleme 9$r$m$7 0"l$ ;li . rsk ;lesi <rne%i. GG. Cl$sal +"sy"l"Ki ."ngresi T"#l$m ve -& ,nkara7TA. 0a akanlk 9evlet ;statistik @nstits +"sy"l"Ki 9erne%i Bayn I"7 5& ss7(5-(3. (. 9evlet ;statistik @nstits Te li%i 19(0-19(5 ve 19(5-1990 +aymlar ,ras 9nemlerde Trkiyede ; -ler 5199'8. GG. Cl$sal +"sy"l"Ki ."ngresi )0-)1-)) .asm 1996& T"#l$m ve -& ,nkara7 +"sy"l"Ki 9erne%i. 9. 9$r$gnl& @.& 5199'8. +"syal 9e%ime - ve +"syal Nareketler&GG7 Cl$sal +"sy"l"Ki ."ngresi T"#l$m ve -& ,nkara7T.A. 0a akanlk 9evlet ;statistik @nstits +"sy"l"Ki 9erne%i Bayn& I"7 5& ss795-99. 10. -kmen& +.& 519'=8. 0$gnk Trk +inemas& ;stan $l7 Metih .ita evi. 11. -han& -.& 5199)8. T"#l$msal 9e%ime ve Trk +inemas& ,nkara7;mge .ita evi. 1). -r z& D.& 5)0058. ; -n +$ 6l$$m$na ve ; -venli%e @tkisi. (-11 ,ralk )005 Cl$slararas - +em#"zy$m$ 0ildiriler& ;stan $l& Jeytin $rn$ 0elediyesi& +istem ?a aa*lk& ss7)11-)13.

1=. -zlgl& +.F.& 5)0058. ; -n +$ 6l$$m$na ve ; -venli%e @tkisi. (-11 ,ralk )005 Cl$slar aras - +em#"zy$m$. 0ildiriler& ;stan $l& Jeytin $rn$ 0elediyesi& +istem ?at aa*lk& ss791-9). 13. .aya& B.& 5)0038. Czak. ,ltyaz& +ay7)9& ss7'5-''. 15. .ayal& ..& 5199'8. Trk +inemasnda - +"r$n$. GG7 Cl$sal +"sy"l"Ki ."ngresi T"#l$m ve -& ,nkara7TA. 0a akanlk 9evlet ;statistik @nstits +"sy"l"Ki 9erne%i Bayn I"7 5& ss76((-69=. 16. O$ll& Q.& 5)0018. ?edya ;letiim .ltr. 5:ev. I.-ngr8& ,nkara7 Fadi Baynlar. 1'. ?akal& 6.& 519938. +inemada Bedin*i ,dam. ;zmir7 @ge Bayn*lk. 1(. 6ktik& I.& 5199'8. .yn :eki*ili%i .entin ;ti*ili%i& GG.+"sy"l"Ki ."ngresi T"#l$m ve -& ,nkara7 TA. 0a akanlk 9evlet ;statistik @nstits +"sy"l"Ki 9erne%i Bayn I"75& ss7(1-(3. 19. +avaan& M.& 5)00'8. Cl$slararas - .am$ ?aliyesi Lzerindeki @tkileri. ,nkara7 <zkan ?at aa*lk. )0. +*"gn"mill"& -.& 519'=8. Trk +inemasnda 6 Bnetmen& ;stan $l7Trk Milm ,rivi Bayn. )1. +*"gn"mill"& -.& 519((8. Trk +inema Tarihi GG. ;stan $l7 ?etis Bayn*lk. )). 19(0-19(5 ve 19(5-1990 +aymlar ,ras 9nemlerde Trkiyede ; -ler. 9evlet ;statistik @nstits Te li%i- ). Cl$sal +"sy"l"Ki ."ngresi )0-)1-)) .asm 1996& T"#l$m ve -& ,nkara7 +"sy"l"Ki 9erne%i. )=. 1990 -enel I!$s +aym 9aimi ;kametgaha -re ; -n +"syal ve @k"n"mik Iitelikleri 5199'8. TA. 0a akanlk 9evlet ;statistik @nstits& ,nkara7 9evlet ;statistik @nstits ?at aas. )3. Ietherlands +tatisti*s 0$rea$ )000den -nmze - 6ranlar-Gmmi-en emigrate naar ge ""rteland& lee!tiKd en gesla*ht htt#7TTstatline.* s.nlT+tat We T#$ li*ati"nT/rint FieV.as#UX 9?Y+OIOZ/,Y0='3)Z9H05.0).)009. )5. htt#7TTVVV. yegm.g"v.trTB,BGIO,RG?GJTN,0@R,I,96OCTN,0@R- ,I,T)00H 1).0).)009. )6. htt#7TTVVV.ha erler.*"mTdadas-!ilm-!estivali-3-ha eriH 1).0).)009. Yazar; Gnseli Pikin