WYSZA SZKOA STOSUNKW MIDZYNARODOWYCH

I AMERYKANISTYKI W WARSZAWIE

Obtuowicz Anna
Nr albumu: 4819
Kierunek: Politologia
Specjalno: Zarzdzanie w Farmacji

Wymie i krtko scharakteryzuj mocarstwa globalne

i mocarstwa regionalne

Praca zaliczeniowa do przedmiotu

Mocarstwa we wspczesnych stosunkach midzynarodowych

Warszawa 2013

wiat poddawany jest cigym zmianom i przeobraeniom, a take nowociom

technologicznym i kryzysom, dlatego trudno jednoznacznie zakwalifikowa pastwo
do kategorii mocarstwa globalnego i regionalnego. Niewtpliwie mocarstwem
globalnym s Stany Zjednoczone, ale niektrzy badacze tematu wyszczeglniaj w tej
kategorii take i inne pastwa. Zaszeregowanie do danej kategorii pastw zalene jest
w duej mierze od wielu czynnikw, ktre s brane pod uwag, np.: powierzchnia
terytorialna, PKB, potga militarna, nowe technologie, tpo wzrostu itp.
Mocarstwo

globalne

takie

mocarstwo,

ktre

oddziauje

na

sprawy

midzynarodowe, ksztatuje jego rodowisko i jednoczenie realizuje swoje interesy1.

Jego dziaalno odbywa si na caym wiecie i we wszystkich dziedzinach stosunkw
midzynarodowych. Z kolei mocarstwa regionalne to pastwa, ktre najskuteczniej
realizuj swoje cele w swoim regionie geopolitycznym2.
Saul Coehen opisa system midzynarodowy i podzieli pastwa na:
mocarstwa globalne, do ktrych zaliczy Stany Zjednoczone, Uni Europejsk,
Rosj, Chiny i Japoni,
mocarstwa regionalne, w ktrych wyszczeglni kategorie: wysok
o moliwoci ingerencji poza wasnym regionem (Indie, Brazylia, Kanada,
Australia, Turcja, Iran, Nigeria, Izrael, RPA), rodkow (Indonezja, Pakistan,.
Egipt, Korea Poudniowa, Tajwan, Meksyk, Wietnam) oraz nisk (Irak, Polska,
Algieria, Tajlandia, Argentyna, Ukraina),
potencjalni rywale mocarstw regionalnych,
pastwa majce wpyw jedynie na bezporednich ssiadw,
pastwa majce znaczenie marginalne3.
Podobn typologi zastosowa Samuel Huntington w 1999 r.. Wyszczeglni on:
1. mocarstwo wiatowe, gdzie wymieni jedynie USA zajmujce czoow pozycj
we wszystkich dziedzinach (ekonomicznej, wojskowej, dyplomatycznej,
ideologicznej, technologicznej i kulturalnej) i jako jedyny kraj majcy globalne
interesy,
1I. Wyciechowska, Ewolucja mocarstwowoci w stosunkach midzynarodowych. Nowe role mocarstw,
Warszawa 1996.
2 T. o-Nowak, System midzynarodowy, [w:] Wspczesne stosunki midzynarodowe, pod red. T. o-Nowak,
Wroclaw 2008, s. 112.
3Tame, s. 115.

2. mocarstwa regionalne dominujce w wanych strefach, ale ktrych interesy

i moliwoci nie maj zasigu globalnego (Niemcy i Francja jako dominujce
w UE, Rosja, Chiny, Japonia, Indie, Indonezja, Iran, Izrael, Nigeria, RPA,
Brazylia),
3. drugorzdne mocarstwa regionalne o mniejszych wpywach, ktre znajduj si
w konflikcie z dominujcymi mocarstwami regionalnymi (Wielka Brytania
w konflikcie wobec Niemiec i Francji, Ukraina wobec Rosji, Japonia i Wietnam
wobec Chin, Korea Poudniowa wobec Japonii, Pakistan wobec Indii, Australia
wobec Indonezji, Arabia Saudyjska wobec Iranu oraz Argentyna wobec
Brazylii),
4. wszystkie inne pastwa, z ktrych kilka ma wane znaczenie, ale w globalnej
strukturze mocarstwowej nie odgrywaj roli porwnywanej z krajami z trzech
powyszych kategorii4.
Dominacja pastwa globalnego ujawnia si w duej mierze w tzw. gospodarce
realnej czyli w sferze produkcji, transportu i handlu lub na rynku finansowym. Istotne
s take rozmiary podejmowanych transakcji walutowych, papierami wartociowymi,
depozytowych i kredytowych. Pozostali partnerzy na wiatowym rynku raczej musz
dostosowa si do posuni mocarstwa globalnego podejmujc decyzje dotyczce
gospodarki lokalnej. Dominacja w gospodarce wiatowej oznacza okrelanie
obowizujcych w niej regu oraz polega na zdolnoci oddziaywania na ewolucj
rozwiza gospodarczych i spoecznych w rnych czciach globu.
Zbigniew Brzeziski wylicza 4 cechy, ktre rozstrzygaj o statusie mocarstwa
globalnego i jednoczenie wskazuje, e jedynie Stany Zjednoczone speniaj to
kryterium. Nale do nich:
potga wojskowa,
potga gospodarcza,

potga technologiczna,

4S.P. Huntington, Due, wiksze, najwiksze, Polityka Nr 49/1999, s. 20-21.

potga kulturowa5.

Superpotg Stanw Zjednoczonych definiuje te globalnym zasigiem siy militarnej,

globalnym oddziaywaniem gospodarczym, globaln atrakcyjnoci kulturow
i ideologiczn oraz globaln si politycznego nacisku6.
Stany Zjednoczone jako mocarstwo globalne poprzez sw polityczn, militarn
i wojskow obecno w Azji i w Europie s gwarantem bezpieczestwa i stabilnoci
na kontynentach. S jednym z najwikszych

pastw dysponujcym ogromnym

potencjaem gospodarczym oraz najpotniejszymi siami zbrojnymi. Bdc

mocarstwem USA realizuje wiele programw naukowych z rnych dziedzin, czym
przyczynia si do oglnowiatowego postpu. Produkcja i export produktw
zboowych zapewnia poywienie dla wielu pastw wiata. Natomiast gigantyczne
zasoby zota zapewniaj stabilno wymian patniczych, a udzia w wikszoci
ukadw

handlowych

powoduje

wzrost

wymiany

handlowej

na

rynkach

midzynarodowych.
O potdze militarnej Stanw Zjednoczonych wiadczy to, e adne inne
pastwo nie jest zdolne do podjcia akcji zbrojnej w praktycznie dowolnym miejscu
wiata i technicznych moliwoci do przerzucenia wojsk do miejsca zagroenia. Jeli
za chodzi o innowacje, to znw Stany Zjednoczone s na czele, nawet pomimo tego,
e Japonia czy Unia Europejska te maj powane i wybitne osignicia
technologiczne. Niemniej jednak tylko USA mog si pochwali rwnie szybkim
rozwojem we wszystkich dziedzinach, zwaszcza w tych, ktre maj zastosowanie
militarne. Stany Zjednoczone wywieraj take

na cay wiat przemony wpyw

kulturalny. Amerykaski sposb ycia ma wielk si przycigania, ktrej

atrakcyjnoci ulegaj zwaszcza modzi mieszkacy naszej planety. I cho kultura
europejska jest bardziej wysublimowana, to jednak zdolnoci marketingowe
w promowaniu jej na cay wiat trac w porwnaniu z amerykaskimi7. Reasumujc
naley stwierdzi, e USA wypracowuje okoo 20% wiatowego produktu brutto,
5Z. Brzeziski, Wielka szachownica. Gwne cele polityki amerykaskie., wiat Ksiki, Warszawa 1998, s. 30.
6Z. Brzeziski, Bezad, Warszawa 1992, s. 8183.

7Z. Brzeziski, Wielka szachownica, op. cit. s. 33.

technologie

amerykaskie

dominuj

na

wiecie,

najwiksze

wiatowe

przedsibiorstwa maj swoje siedziby w tym kraju. Poza tym USA posiada arsena
nuklearny, ma rozmieszczone wojsko na obszarze niemal caego wiata oraz peni
dominujc rol w organizacjach midzynarodowych (ONZ, Bank wiatowy, NATO).
Mimo, e Unia Europejska nie jest typowym mocarstwem posiada ju cz
jego atrybutw i przez niektrych zaliczana jest do mocarstwa globalnego. Niektrzy
badacze wskazuj na to, e jej proces tworzenia by podobny do amerykaskiego .
W dzisiejszym niespokojnym wiecie wiele osb ceni sobie pokj i stabilizacj
europejsk i jest to duy argument, ale w dziele jednoczenia si Kontynentu
europejskiego bardzo wan rol odegra interes gospodarczy. UE jest aktywna i silna
na arenie midzynarodowej i organizacj posiadajc szeroki wachlarz instrumentw
militarnych i cywilnych, za pomoc ktrych skutecznie wpywa na otaczajce j
rodowisko midzynarodowe. Zamiarem UE jest przede wszystkim stanie si
globalnym graczem, ktry bdzie mg promowa swj system wartoci i norm oraz
co

umoliwi

jej

midzynarodowego8.

stworzenie

wasnej

wizji

otaczajcego

systemu

Atutem jest take ogromna sia ekonomiczna, polityczna

i wartoci lece u jej podstaw takie jak: demokracja, prawa czowieka oraz standardy
pastwa prawa.
Wszystko to sprawia, e UE jest postrzegana, jako stabilizator w ukadzie
systemw midzynarodowych oraz midzynarodowy promotor demokracji w regionie
i wiecie. Z kolei poprzez Europejsk Polityk Ssiedztwa UE staa si marzeniem
i inspiracj przycigajcym najbliszych ssiadw

przez co posiada skuteczny

instrument wywierania wpywu na polityk i gospodark innych podmiotw

regionalnych i midzynarodowych zgodnie z wasnymi interesami9.
Rnie w klasyfikacji mocarstwowoci postrzegana jest Rosja. Mocarstwem
globalnym bya na pewno przed jej rozpadem. Z kolei wspczenie Rosja nie jest ju
powodem konsolidacji politycznej, militarnej i gospodarczej na obszarze wiatowym,
8D. Milczarek, Geopolityczne czynniki ksztatujce midzynarodow pozycj Unii Europejskiej wyznaczniki
geograficzne i ekonomiczne, Studia Europejskie Nr 4/2001, s. 31-32.
9M. Lange, Realizacja koncepcji Unii Europejskiej jako mocarstwa niewojskowego w ramach Europejskiej
Polityki Ssiedztwa, Biuletyn Geopolityka Nr 1/2012.

chocia jest potg militarna o do znacznym arsenale nuklearnym. Z tego wic

powodu niektrzy wskazuj Rosj, jako mocarstwo globalne, a inni jako mocarstwo
regionalne. Podobnie jest z Japoni, ktra niewtpliwie jest mocarstwem pod
wzgldem gospodarczym oraz z Chinami, ktre staj si potga gospodarcz
i militarn. Niemniej jednak adne z nich nie jest w stanie przeciwstawi si potdze
USA pod wzgldem gospodarczym, politycznym, militarnym. Chiny s wspczenie
wanym podmiotem gospodarki wiatowej. Wsppraca ekonomiczna z nimi dobrze
suy wielu krajom i staa si im niezbdna. Jednake Chiny pozostaj w pewnym
sensie zalene od swojego midzynarodowego otoczenia. Tak wic pastwa te raczej
naleaoby traktowa, jako mocarstwa regionalne, gdy adne z nich ma takich
oddziaywa na cay wiat jak USA.
Mocarstwem regionalnym s niewtpliwie Niemcy. Pastwo to stao si jedn
z najwikszych potg gospodarczych wiata i najwiksz potg Europy, gdzie peni
rol wiodc. Obecna potga gospodarcza i polityczna Niemcw powoduje, e
popadaj oni w zachwyt. Popularne jest twierdzenie, e Niemcy jako europejskie
mocarstwo centralne i gospodarcze mocarstwo wiatowe lub potga wiatowego
handlu musz mie swoj polityk zagraniczn i bezpieczestwa. Niemcy chc by
globalnym graczem, jedn ze wschodzcych potg narodowych, ktra chce
przycign inne pastwa, by uy ich do konkretnych dziaa na arenie gospodarczej
i politycznej. Priorytetem elity rzdzcej Niemiec jest zachowanie stabilnego systemu
gospodarczo - finansowego Unii Europejskiej, ktry pozwoli na utrzymanie
dotychczasowego poziomu rozwoju niemieckiej gospodarki. W procesie tworzenia
niemieckiej polityki zagranicznej i bezpieczestwa coraz wyraniej wida tendencj
do silniejszej reprezentacji niemieckich interesw. Staym czynnikiem jest ogromny
wpyw niemieckich eksporterw na polityk zagraniczn i bezpieczestwa. Z kolei
rosncy potencja Chin, Brazylii, Indii oraz bogactwo surowcowe Rosji bd sprzyjay
zacienianiu relacji Niemiec z tymi krajami. Tak samo jak ze wszystkimi krajami,
ktre Niemcy uwaaj za nowe potgi regionalne10.
Szczeglnie wany dla Francji, jako mocarstwa regionalnego, wydaje si by
potencja militarny, ktry wraz z doktryn obronn i ksztatem oglnej polityki
10http://www.natolin.edu.pl/pdf/nowa_europa/NE12_mocarstwo_pragmatyczne.pdf, dostp: 20.102013.

wywiera decydujcy wpyw na polityk bezpieczestwa tego pastwa oraz na ksztat

francuskiej midzynarodowej polityki bezpieczestwa. Francja jest trzeci potg
jdrow na wiecie. Charakterystyczne dla Francji jest to, e zawsze uwaaa si ona
za mocarstwo europejskie oraz wiatowe. Uzasadniano to rozmiarami terytorium,
gospodark, si zbrojn. Z kolei w efekcie byy to aspiracje, ambicje i denia, jakie
z tego wynikay. Od wielu wiekw Francja dya do aktywnego uczestniczenia
w ustalaniu europejskiego oraz wiatowego adu politycznego, realizujc jednoczenie
swoje mocarstwowe interesy. Obecnie, mocarstwowe aspiracje Francji s coraz
czciej kwestionowane, take przez jej najbliszych sojusznikw. Marzenie
o wielkoci staje si take udziaem coraz mniejszej liczby Francuzw. Niemniej
jednak Francja realizuje swoje interesy strategiczne poprzez utrzymanie pokoju na
obszarze Europy oraz w rejonach do niej przylegych, szczeglnie w strefie
rdziemnomorskiej. Obejmuj one rwnie rejony szczeglnie istotne dla aktywnoci
ekonomicznej i wymiany handlowej. Z kolei interesy mocarstwowe Francji wynikaj
z midzynarodowej odpowiedzialnoci zwizanej ze statusem staego czonka Rady
Bezpieczestwa ONZ oraz posiadania si jdrowych. Interesy mocarstwowe
podejmowane s na scenie midzynarodowej i obejmuj aktywny udzia
w stabilizowaniu sytuacji midzynarodowej oraz zobowizania w zakresie obrony
wynikajce z porozumie midzynarodowych11.
Mocarstwem regionalnych na Bliskim Wschodzie jest Iran. Rol przeciwwagi
w regionie odgrywa take Arabia Saudyjska oraz, jak podaj niektrzy badacze,
Turcja. Podstaw mocarstwowoci regionalnej Iranu

stanowi nie tyle przewaga

militarna i gospodarcza, lecz atrakcyjno kulturowa i wyznaniowa oraz wsparcie

najbliszych sojusznikw oraz promocja szyizmu w regionie 12. Niemniej jednak
bardzo wanym elementem mocarstwowoci regionalnej jest dla Iranu posiadanie
broni atomowej, ktra byaby wykorzystywana, jako argument na rzecz podkrelenia
roli lidera w wiecie muzumaskim oraz wzrostu prestiu pastwa na arenie
11G. Janakiewicz, Polityka bezpieczestwa Francji, http://stosunki-miedzynarodowe.pl, dostp: 20.10.2013.

12 P. Osiewicz, Iran: polityka regionalna po roku 2005, Sprawy Midzynarodowe Nr 3/2008.

midzynarodowej13. Niewtpliwie duym atutem Iranu s surowce naturalne,

a zwaszcza gazu. Jednak w wietle rnych ogranicze handlowych i finansowych
naoonych gwnie z inicjatywy Stanw Zjednoczonych, potencja ten nie stanowi
siy gospodarczej Iranu. Natomiast stan iraskich finansw odbiega od standardw
wyznaczonych przez innych regionalnych liderw takich jak Zjednoczone Emiraty
Arabskie, Kuwejt czy Arabia Saudyjska14.
Republika Indii, jest najwiksz demokracj wiata, sidmym pod wzgldem
powierzchni krajem naszego globu. Posiadaj ogromne zasoby bogactw naturalnych i
dysponuj wielkim potencjaem wykwalifikowanej siy roboczej. Od lat 90-tych XX
w. notuj dynamiczny rozwj gospodarczy, dysponuj ogromnym potencjaem
militarnym, cznie z broni nuklearn. Przewiduje si, e kraj ten stanie si wkrtce
trzeci potg ekonomiczn, po Chinach i Stanach Zjednoczonych. Dlatego wiele firm
midzynarodowych ulokowao swoj dziaalno w Indiach poniewa uznano ten kraj
za jeden z najwaniejszych rynkw przyszociowych. Jest to obecnie wielki i
dynamicznie

rosncy

rynek

konsumencki

oraz

prny

i konkurencyjny sektor prywatny, ktry tworzy okoo 80% PKB15.

Mocarstwem regionalnym jest Brazylia

najwikszy kraj poudniowej

pkuli. Jest bogaty w surowce mineralne - boksyty, ruda elaza, zoto, mangan, nikiel,
fosforany, platyna, cyna, uran, ropa naftowa, hydroenergia, drewno oraz yzne gleby.
Mimo e w XX w. Brazylia przeya ogromny wzrost gospodarczy, cigle nie
wykorzystywaa drzemicego w niej potencjau. Program reform, zapocztkowanych
jeszcze w poowie lat 90. XX w., oraz korzystna koniunktura wpyny jednak na
szybki rozwj brazylijskiej gospodarki w ostatnich latach. Denie do zdobycia
pozycji mocarstwa regionalnego jest jedn z dwch gwnych zasad i celw pastwa.
Poza tym Brazylia reprezentuje okoo poow Ameryki Poudniowej, zajmuje okoo
50% kontynentu, jest ojczyzn ponad poowy populacji i produkuje troch mniej ni
poow PKB Ameryki Poudniowej. Nie jest ona jednak jedynym pretendentem do tego
13 Z. Brzeziski, B. Scowcroft, Ameryka i wiat. Rozmowy o globalnym przebudzeniu politycznym, d 2009,
s. 84.
14 J. Zdanowski, Arabia Saudyjska, Warszawa 2004, s. 236.

15 I. Makles, Indie jako wspczesna potga gospodarcza, http://www.polska-azja.pl, dostp: 20.10. 2013.

tytuu na kontynencie. Od pocztku walczya o t pozycj z Argentyn i Meksykiem,

ale Argentyna cigle zmaga si z dotkliwymi skutkami kryzysu, a Meksyk, po
utworzeniu

NAFTA w

1993

r.,

przeywa

okres

rozwoju

gospodarczego,

czego dowodem jest fakt, e niewiele ustpuje Brazylii w wysokoci PKB. Niektrzy z
badaczy mocarstwowoci regionalnej sdz nawet, e to Meksyk zajmie miejsce
Brazylii w czwrce najpotniejszych krajw rozwijajcych si. Jednak ani Meksyk,
ani Argentyna nie ciesz si takim poparciem pastw regionu jak Brazylia, ktra
przewodzi dwm organizacjom regionalnym: MERCOSURowi i UNASURowi.
MERCOSUR, czyli Wsplny Rynek Poudnia, to najwaniejsza ekonomiczna
organizacja regionalna, ktra daje Brazylii due moliwoci rozszerzania swojej strefy
wpyww na kontynencie16.
Do penienia roli mocarstwa regionalnego pretenduje take Indonezja, ktra
sukcesywnie rozszerza swoje wpywy na forach midzynarodowych. Dziki
czonkostwu w G20 moe liczy na udzia w podejmowaniu najwaniejszych
politycznych i gospodarczych decyzji dla caej ludzkoci. W skali regionalnej jest
najwikszym pastwem Stowarzyszenia Narodw Azji Poudniowo-Wschodniej
(ASEAN), co pozwala na ksztatowanie ekonomicznej i politycznej sytuacji w tej
czci wiata. Ma to niebagatelne znaczenie wobec faktu, e wiele midzynarodowych
koncernw zdecydowao si ju przenie tu produkcj z Chin, dostrzegajc potencja
w coraz lepiej radzcych sobie gospodarkach regionu.
Wspczenie wiele krajw pod jakim wzgldem moe nazywa siebie lub
pretendowa do miana mocarstwa regionalnego. wiadczy o tym ich wpyw
wywierany na ktr z polityk regionu. Takim mianem mona te np. okreli
Australi, Izrael, RPA, Nigerie itp. Reasumujc naley stwierdzi, e przeobraenia
w strefie ekonomiczno-gospodarczo-politycznej powoduj cige zmiany liderw
mocarstw regionalnych. Niezmienne jest jedynie to, e mocarstwem globalnym s
nadal Stany Zjednoczone. Swoistego rodzaju mocarstwem globalnym, jeli chodzi
o pozycj w stosunkach midzynarodowych, posiada Watykan z uwagi na due
znaczenia Papiea i wpywowej dyplomacji Kocioa Rzymskokatolickiego.
16
J. Spyra, Polityka zagraniczna Brazylii, Polityka zagraniczna pastw Ameryki aciskiej, pod red. M.F.
Gawryckiego, Warszawa 2006, s. 65-74, 174-178.

Bibliografia

1. Brzeziski Z., Scowcroft B., Ameryka i wiat. Rozmowy o globalnym

przebudzeniu politycznym, d 2009.

2. Brzeziski Z., Wielka szachownica. Gwne cele polityki amerykaskie.,
wiat Ksiki, Warszawa 1998.
3. Brzeziski Z., Bezad, Warszawa 1992.

2. Huntington S.P., Due, wiksze, najwiksze, Polityka Nr 49/1999.

3. Lange

4.
5.

6.
7.
8.
9.

M., Realizacja koncepcji Unii Europejskiej jako mocarstwa

niewojskowego w ramach Europejskiej Polityki Ssiedztwa, Biuletyn
Geopolityka Nr 1/2012.
o-Nowak T., System midzynarodowy, w: Wspczesne stosunki
midzynarodowe, pod red. T. o-Nowak, Wrocaw 2008.
Milczarek D. , Geopolityczne czynniki ksztatujce midzynarodow pozycj
Unii Europejskiej wyznaczniki geograficzne i ekonomiczne, Studia Europejskie
Nr 4/2001.
Osiewicz P., Iran: polityka regionalna po roku 2005, Sprawy Midzynarodowe
Nr 3/2008.
Spyra J., Polityka zagraniczna Brazylii, Polityka zagraniczna pastw Ameryki
aciskiej, pod red. M.F. Gawryckiego, Warszawa 2006.
Wyciechowska I., Ewolucja mocarstwowoci w stosunkach midzynarodowych.
Nowe role mocarstw, Warszawa 1996.
Zdanowski J., Arabia Saudyjska, Warszawa 2004.

Strony Internetowe
1. http://www.natolin.edu.pl,
2. http://stosunki-miedzynarodowe.pl,
3. http://www.polska-azja.pl.