Tacit

Tacit
Historije
Latina et Graeca 1987 Priredio i preveo Mikli Josip BIBLIOTEK
L&G
!i!lioteka Latina et Graeca Kn"i#a $II Tacit % &istori"e 're()") *arko +ovakovi, *a-ir .alopek, /latko 0e1el", *)!ravko 0kil"an I2vr1ni i2dava3 4P /a#re!, veni"a !ratstva i "edinstva 5 Likovna opre-a l6red Pal Tisak7 8O 9In6or-ator:, OO'8 Tiskara 9/a#re!: Preradovieva ;1<;=> BMK 17 SADRAJ 1>Korneli"e Tacit i n"e#ovo d"elo ;>&I.TO8I E % &I.TO8IJE =>?ontes lection)5>Ko-entar @>Ka2alo A>Bi!lio#ra6i"a
KORNELIJE TACIT I NJEGOVO DJELO 8)kopisna na- tradici"a ne o-o#)ava da s nedvo"!eno1) )tvrdi-o oso!no i-e Tacitovo> ' r)kopis) La)rentian)s A8>1 BMedice)s IC nala2i se praeno-en P> BP> Dornelii Taciti ! eEcess) divi )#>C, )pisan ) novi"e vri"e-e> ' s)pskripci"a-a ostaliF r)kopisa sree se tako(er P> Dorneli, d"elo-i3no od kasni"e r)ke> Inici"alno D> ) +eapolitan)s I4 D ;1 BLipsi)sov cod> ?arnesian)sC7 D> Dornelii Taciti >>> li!er pri-)s incipit i navodno D> ili Dai)s Tacit)s >>> 'lpianor)- te-por)- cons)laris ) r)kopisi-a kod .idoni"a polinara Bep> I4 15>C i c)- Dorneli)s D> .ec)ndo paria s)asisset Bep> I4 ;;>C pri"e e !iti skraenica od #entilno# i-ena Dorneli)s> Kod stariF pisaca ko"i spo-in") Tacita7 Plini"a Mla(e#, ?lavi"a 4opiska B )relian> ;, 1>C, Oro2i"a B4II 1G, 19>C, .idoni"a polinara Bcar-> $$III 1@5>C ne sree se ni#d"e n"e#ov praeno-en> ' s)pskripci"a-a La)rentian)s A8> ;> BMedice)s IIC nala2i-o isto tako "ednostavno Dorneli)s Tacit)s> ?lavi"e 4opisko BTac> 1G, =C pripovi"eda o car) Tacit) B;7@ < ;7AC sli"edee7 9Dorneli)- Tacit)-, scriptore- Fistoriae a)#)stae, H)od parente- s))- e)nde- diceret, in o-ni!)s !I!liotFecis conlocari i)ssit, et ne lector)- ini)ria deperiret li!r)- per annos sin#)los decies scri!i p)!licit)s in c)nctis arcFivis i)ssit et in !I!liotFecis poni>:1 B)d)i da "e ova" car !io pori"eklo- i2 Intera-ne i ) to- #rad) i-ao, 2a"edno sa svo"i!rato- ?lori"ano-, stat)) s kenota6o- B4opisc> ?lorian> ;, 1 J Tac> 1@, 1>C, s-atralo se da "e i na1 Fistorik pori"eklo- i2 ovo#a #rada, te s) -) novov"eki poto-ci stare Intera-ne Bdan> TerniC podi#li 1@15> spo-enik B n#eloni, .toria di Terni, str> 5;, sHHC> +o, kad !i tvrdn"a o rod!insko" ve2i i2-e() Fistorika i cara i !ila to3na, i2 to#a se "o1 )vi"ek ne -oKe i2voditi 2akl")3ak o identi3nosti n"iFova -"esta ro(en"a> Pre2riva opaska Tacitova o .e"an) kao o 9-)nicipalis ad)lter:; L > I4 =C 3ini nev"ero"atno- po-isao da !i sa- Tacit pot"ecao i2 kakva -)nicipi"a> Iako ne-a-o potvrda 2a to, ipak "e daleko v"ero"atni"e pretpostaviti kao -"esto Tacitova roden"a #rad 8i->
1
4opisc> Tac> 1G, =7 9*ao "e da se ) sve kn"iKnice s-"esti Korneli"e Tacit, pisac carske povi"esti, "er #a "e na2ivao svo"i- pretko-M a da kn"i#a ne !i propala 2!o# ne-arnosti 3itatel"a, dao "e da se svake #odine na drKavni tro1ak ) svi- arFivi-a i2radi deset pri"episa i postavi ) kn"iKnice>: ; Malo#radski !l)dnik
+i o preci-a n"e#ovine-a-o po)2daniF vi"esti> Plini"e .tari"i Bn>F> 4II 17, 7AC, #ovorei o sl)3a") neprirodno rane t"elesne do2relosti i n"o" od#ovara")e prerane s-rti, spo-in"e i7 9ipsi non pride- vidi-)s eade- 6er-e o-nia >>> in 6ilio Do-eli Taciti eH)itis 8o-ani, Bel#icae Galliae rationes proc)rantis:=, i2 3e#a neki 2akl")3)") da !i ovd"e -o#la !iti ri"e3 o oc) na1e#a pov"esnika, iako pri identi6ikaci"i iskrsava") pote1koe vre-ensko# nesklada> ' svako- sl)3a") Tacit "e -orao pot"ecati i2 vrlo )#ledne i )t"eca"ne k)e, o 3e-) #ovori n"e#ovo o!ra2ovan"e i politi3ka kari"era> Pri!liKna #odina Tacitova ro(en"a -oKe se )tvrditi tek ko-!inaci"o- ra2li3itiF 3in"enica7 ako "e, kao 1to navodi ) *ial> 17, ra2#ovor i2-e() K)ri"aci"a Materna, Marka pera, J)li"a .ek)nda i 4ipstana Mesale, odrKan 9in seEta- ia- 6elicis F)i)s principal)s statione-, H)a 4espasian)s re- p)!lica- 6ovet:N BJ 7@> ili 7A> n>e>C, Tacit sl)1ao kao 9i)venis ad-od)-:@, a ta o2naka od#ovara )2rast) od 18> do ;G> #odine < kako se dade 2akl")3iti i i2 #r> 7, #d"e Tacit opis)"e osa-naesto< devetnaesto #odi1n"e# *o-ici"ana isti- ri"e3i-a < to !i se pri!liKna #odina Tacitova ro(en"a dala postaviti ) ra2do!l"e od @A> do @9> n>e> I-a -e()ti- i dr)#iF ko-!inaci"a Bisp> G> .> Kna!e, Korneli" Tacit, Moskva 1981, str> @5, sHHC> I2 #r> 9> do2na"e-o od sa-o#a Tacita da se oKenio #rikolino- keri7 9cons)l O77> n>e>P e#re#iae t)- spei 6ilia- i)veni -iFi despoadit ac post cons)lat)- O78> n>e>P collocavit et stati- Britanniae praeposit)s est9>A *o kra"a #rikolina Kivota i2v"esno "e da d"ece i2 to# !raka ni"e i-ao, "er !i se ) epilo#) #rikolina Kivotopisa ona -orala spo-en)ti> 4"ero"atno ipak ni"e !io !e2 poto-stva, 2a 1to #ovori ponos car) Tacita na svo"e pori"eklo i navod .idoni"a polinara i2 @> st> ko"i spo-in"e pov"esnika kao "edno#a od predaka Pole-i"a, pre6ekta Gali"a>
Plin> ,+>&> 4II 17, 7A7 9.a-i #otovo da rani"e nis-o vid"eli takvo 1to>>> ) sina Korneli"a Tacita, ri-sko#a vite2a, )pravitel"a nad carski- doFoci-a ) Gali"i Bel#ici>: 5 *ial> 177 9i 1est) ve #odin) sada1n"e plodonosne vlade, kako 4espa2i"an sretno )pravl"a drKavo->: @ sasvi- -lad A #r> 97 9Kao kon2)l 2ar)3io "e sa -no-, ko"i sa- !io "o1 -lad, svo") ker od ko"e se tada p)no o3ekivalo, a posli"e kon2)lata nas v"en3aoM od-aF poto- postavl"en "e 2a na-"esnika ) Britani"i>:
.tekao "e te-el"it) retorsk) nao!ra2!), o 3e-) sa- sv"edo3i ) *ial> ;> 7 9M> per et l)li)s .ec)nd)s >>> H)os e#o in i)diciis non )lrosH)e -odo st)diose a)die!a- sed do-i H)oH)e et in p)!lico assecta!ar, -ira st)dior)- c)piditate et H)oda- ardore i)venili Betc>C: 7 a na 1to nas )p))") i -"esta i2 pisa-a Plini"a Mlade#a7 9eH)ide- adolescent)l)s, c)- ia- t) 6a-a #loriaH)e Okao #ovornikP 6loreres, te seH)i, ti!i Qlon#o, sed proEi-)s, intervalloQ et esse et Fa!eri conc)pisce!a-sR 8 Bep> 4II ;G, 5>CM 9ro#o )t eE copia st)diosor)H)ae ad te eE ad-iratione in#enii t)i convenit circ)-spicias praeceptores H)os sollicitare possi-)s: 9 B4I 1=, 11>CM 9n)-H)a- -aiore- cepi vol)ptate- H)a- n)per eE ser-one Dorneli Taciti> narra!at sedisse se c)H)oda- circensi!)s proEi-is> F)nc post varios er)ditosH)e ser-ones reH)isisseM ,Italic)s es an provincialisSQ se respondisse7 ,nosti -e, et H)ide- eE st)diis>Q ad Foc ill)-7,Tacit)s es an Plini)sSQ>91G BI$ ;=, ;C> Plini"e spo-in"e i #ovor ko"i "e Tacit i2#ovorio kao kon2)l na po#re!) 4er#ini") 8)6), na 3i"e "e -"esto )pravo !io postavl"en7 9la)dat)s est O4er#ini"e 8)6oP a cons)le Dornelio TacitoM na- Fic s)pre-)s 6elicitati ei)s c)-)l)s accessit, la)dator eloH)entissi-)s> :11 Bep> II 1, A>C>
*ial> ;7 9Marko per i J)li"e .ek)ndo >>> ko"e sa- "a o!a ne sa-o po-no sl)1ao na s)dski- rasprava-a ne#o iF i pratio i ) k)i i na )lici, s i2vanredno- Kel"o- 2a na)ko- i s neki- -ladena3ki- Karo->: 8 Plin> Ep> 4II ;G,57 90to se -ene ti3e, dok sa- "o1 !io vrlo -lad, a ti si odavno ve )Kivao slav), na"vi1e sa- Keleo da se )#ledana te!e, da ti !)de- Qna"!liKi na veliko- rasto"an")Q O4er#> en> 4 =;GP, da !)de- 2aista takav i da -e s-atra") takvi->: BPrev> > 4ilFar, Beo#rad, 198;C> 9 Plin> Ep> I4 1=, 1G7 9 "a traKi- i -oli- te, radi velike vaKnosti sa-e stvari, da -ed) -no#o!ro"ni- )3enici-a ko"i te!i dola2e 2!o# divl"en"a tvo-e d)F), potraKi1 )3itel"e ko"e !is-o -o#li po2vati>: BPrev> > 4ilFar, Beo#rad, 198;C> 1G Plin> I$ ;=, ;7 9 li nikada nisa- osetio ve) radost ne#o nedavno ra2#ovara")i sa Korneli"e- Tacito-> Pri3ao -i "e da "e priliko- posledn"iF cirk)skiF i#ara pored n"e#a sedeo neki ri-ski vite2 ko"i #a "e posle ra2niF i )3eniF ra2#ovora )pitao7 QJesi li ti i2 Itali"e ili i2 neke provinci"eSQ On -) "e od#ovorio7 TTi -e po2na"e1, i to po -o"i- kn"i#a-aUQ I sada "e ova" rekao7 Q*o!ro, "esi li ti Tacit ili si Plini"eSQ BPrev> > 4ilFar, Beo#rad, 198;C> 11 Plin> Ep> II 1, A7 9Gpro1ta"ni #ovor odrKao -) "e veo-a re3iti #ovornik, kon2)l Ko-eli"e Tacit> Ti- #ovoro- kr)nisan "e sreni Kivot ovo#a 3oveka>: BPrev> > 4ilFar, Beo#rad, 198;C>
7
Isti nas pisac o!av"e1tava kako s) on i Tacit !ili odre(eni 2a 2ast)pnike 6rikanci-a ) istraKnopost)pk) protiv prokon2)la Mari"a Priska7 Ve#o et Dorneli)s adesse provinciali!)s i)ssisR 1; Bep> II 11, ;>C, i ) nastavk)7 9respondit Dorneli)s Tacit)s eloH)entissi-e et, H)od eEi-i)- orationi ei)s inest AEWvoiCcM>: 1= Bi!id> 11, 17>CM 9H)od e#o et Tacit)s ini)ncta advocatione dili#enter et 6or<titer 6)ncti esse-)s: 15 Bi!id> 11, 19>C> I2 TacitoviF ri"e3i ) &ist> II>7 9di#nitate- nostra- a 4espasiano incoFata-, a Tito a)cta-, a *o-itiano lon#i)s provecta- non a!n)eri-9 1@ sa2na"e-o 2a n"e#ov c)rs)s Fonor)-> ko se kao po3etak vi1iF drKavniF sl)K!i )2-e kvest)ra, ko"a "e 2aFti"evala na"-an") do! od ;@ #odina, onda ova" podatak navodi na @5> #odin) kao vri"e-e Tacitova ro(en"a> +eki str)3n"aci ) i2ra2) 9incoFata di#nitas: #leda") vi#intivirat ili kvindeci-virat, niK) -a#istrat)r) kro2 ko") "e, od )#)stova do!a, tre!alo proi da se dode do kvest)re> .li"edei "e st)pan" nakon kvest)re predstavl"ao p)3ki tri!)nat ili edilitet, te se i2ra2 9a)cta: -ora pove2ati s o!na1an"e- oviF sl)K!i, v"ero"atno ediliteta, i to na"kasni"e do 81> n>e> Pod *o-ici"ano- B9lon#i)s provecta-sC do-o#ao se Tacit pret)re i sveeni3ko# kvindeci-virata> > $I 117 9is H)oH)e O*o-ici"anP edidit l)dos saec)lares Osepti-os *o-itian)s se $I4 ei L> Min)cio 8)6o coss>, anno *DDD$$$$I, Densorin> d>n> 17, 11M dakle 88> n>e> J 851> a>)>c>P, iisH)e intenti)s a66)i sacerdotio H)indeci-virali praedit)s ac t)nc praetor>1A
1;
Plin> Ep> II 11, ;7 9Ja i Korneli"e Tacit, ko"i s-o !ili odre(eni kao !ranioci tiF stanovnika provinci"e>: BPrev> > 4ilFar, Beo#rad, 198;C> 1= Plin> II 11, 177 9Gd#ovorio "e Korneli"e Tacit, r"ecito i < 1to "e oso!ito o!il"eK"e n"e#ova #ovora < dosto"anstveno >:
15 1@
Plin> Ep> II 11, 197 9da s-o "a i Tacit svo" 2adatak savesno i val"ano o!avili>: BPrev> > 4ilFar, Beo#rad, 198;C> Tac> &isl> l 17 9+e -o#) porei da "e -o"e dosto"anstvo 2asnovano pod 4aspa2i"ano-, pod Tito- )veano, pod *o-ici"ano- "o1 dal"e )2napredovalo> : BPrev> J> Miklic, /a#re!, 1987C> 1A > $I 117 9Jer i on dade stol"etne i#re, ko"i-a sa- vrlo revno pris)stvovao> O!na1ao sa- kvindeci-virsk) sveeni3k) 3ast i ) to vri"e-e !io pretor>: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC>
Godine 9=, kada "e pre-in)o n"e#ov tast, Tacit "e ods)tan ve 3etiri #odine7 9no!is ta- lon#ae a!sentiae conditione ante H)adrienni)- a-iss)s est:17 B #r> 5@C, v"ero"atno kao le#at)s pro praetore ) Ger-ani"i> 'skoro poto-, 2a posl"edn"iF #odina *o-ici"anove vladavine, vratio se Tacit ) 8i-> 9-oE Onakon #rikoline s-rtiP nostrae d)Eere &elvidi)- in carcere- -an)s, nos Ma)rici 8)sticiH)e vis)s, nos innocenti san#)ine .enecio per6)dit >>> praecip)a s)! *o-itiano -iseriar)- pars erat videre et aspiciR 18 B #r> 5@C> Posli"e *o-ici"anova pada nast)pa") sretni"a vre-ena> Pod +ervo- dostiKe Tacit vrF)nac politi3ke kari"ere < o!na1a kon2)lat, sl)K!) ko"a se i ) ta vre-ena "o1 )vi"ek s-atrala vrF)nce- dosto"anstva i kr)no- #ra(anske a-!ici"e> Kao kon2)l odrKao "e pos-rtni #ovor 4er#ini") 8)6) BPlin> ep> II 1,AC, pane#irik -)K) veli3anstvena karaktera, proslavl"eno- vo"skovo(i ko"i se )s)dio s)protstaviti vol"i svo"iF vo"nika i od!iti carsk) vlast ko") s) -) !ili pon)dili> +akon kon2)lata )p)en "e Tacit ) provinci") 2i"), #d"e se ) sl)K!i prokon2)la 2adrKao #odin) dana B11;<11=> n>e>C> Xini se da "e doKivio i &adri"anovo st)pan"e na pri"estol"e Bkolovo2 117> n>e>C, ali "e )-ro ne#d"e i2-e() 117> i 1;G> n>e>
***
8asprav) 8a2#ovor o #ovornici-a B*ialo#)s de oratori!)sC Tacit "e v"ero"atno napisao pri"e *o-ici"anova pada>N Ostala Tacitova d"ela pripada") vre-en) n"e#oviF 2reliF #odina, epoFi +erve i Tra"ana, kad s) politi3ke prilike !ile povol"ni"e 2a Fistorio#ra6i")> *r)#i Tacitov spis O Kivot) i 2na3a") #rikole B*e vita et -ori!)s l)lii #ricolaeC o!"avl"en "e 98> n>e>, a poto- sli"ede Ger-ani"a ili o pori"ekl) i posto"!ini Ger-ana B*e ori#ine et sit) Ger-anor)-NN<, napisana iste #odine, i na kra") dva -on)-entalna povi"esna d"ela7 &istori"e B&istoriaeC, sastavl"ene ) prvo- desetl"e) ;> st> n>e>, i nali B nnales ili ! eEcess) divi )#)stiC, ko"e "e Tacit napisao 2adn"iF #odina svo"e#a Kivota>
17 18
#r> 5@7 91to s-o te, 2!o# d)#o# ods)stvovan"a, i2#)!ili 3etiri #odine rani"e>: BPrev> M> 0repel, /a#re!, 1889C> #r> 5@7 9'skoro s) na1e r)ke odv)kle ) 2atvor &elvidi"aM nas poni1ti po#led Ma)rikov i 8)stikov, nas okvasi .eneci"on nevinokrvl") >>> a 2a *o-ici"ana !i"a1e oso!ita 3est nevol"a #ledati iF i !iti #ledan)>: BPrev> M> 0repel, /a#re!, 1889C> N 8asprava o a)tenti3nosti i dataci"i ovo# -an"e# Tacitova d"ela tra") do danas> B8> .I-e, TFe .enator as &istorian, Entretiens &ardt I4, 19@A, str> ;G=, i Tacit)s 1 str> 11; sHH>M > MicFel, Le dialo#)e des orate)rs, Paris, 19A;> str> 197>C NN ' ra2li3iti- r)kopisi-a sre) se ra2li3iti naslovi ove #eo#ra6ske i etno#ra6ske Tacitove st)di"e> +a"potp)ni"i naslov nala2i-o npr> ) cod> .t)tt#artensis, &ist> Y> 1@;7 9*e ori#ine sit) et -ori!)s Ger-anor)-:> ' neki- se inskripci"a-a kodeksa navodi i 9de #estis:>
/!o# na1e# nedostatna po2navan"a Tacitova Kivota i "avno#a rada, n"e#oviF oso!niF odnosa s vladari-a i -onici-a i2 vladareve okoline, ni"e lako preci2no ocrtati Tacitov politi3ki stav> Koristei osk)dne podatke i2 Tacitova d"ela i d"ela n"e#oviF s)vre-enika te1ko "e doi do 2adovol"ava")e# i ope priFvatl"iva r"e1en"a> ' opt"eca") s) tri s)protstavl"ene te2e>NNN .li"edi-o "edn) ko"a na- se 3ini na")te-el"eni"o-7 .enatorska aristokraci"a, ko"o" "e pripadao Tacit, prila#o(ava")i se )v"eti-a principata, teori"ski "e i dal"e n"e#ovala rep)!likanske -isli, pota"no Kalei 2a svo"o- i2#)!l"eno- -oi> .toi3ka "o" "e 6ilo2o6i"a i stili2aci"a Kivotno# pona1an"a pr)Kala slik) starori-sko#a -orala> Os"etiv1i da "o" se, nakon te1kiF isk)1en"a pod ?lavi"evci-a, oso!ito pod *o-ici"ano-, s dolasko+erve i Tra"ana pr)Ka -o#)nost o!nove politi3ke )lo#e, ona se ponadala )sp"e1no- po-iren") slo!ode Bli!ertasC i vladavine prvo#a 3ov"eka drKave Bprincipat)sC> To- "e ide"o- !io oso!ito 2a#ri"an kr)# oko Plini"a Mla(e#a, !lisko# car) Tra"an)> Tacit se ni"e 2anosio preveliko- nado-, "er se n"e#ova ra2-i1l"an"a 2adrKava") na 9privid) slo!ode: Bloco li!ertatisC pod principato- B&istori"eC, a n"e#ova skepsa ide i dal"e B) nali-aC do potp)no pesi-isti3ko# po#leda na -o#)nost i2-iren"a slo!ode i -onarFi"ske ide"e i do spo2na"e da se 6or-alni- o!navl"an"e- senatskiF prava ni"e i stvarno o!novila senatska -o> /adrKava")i opo2ici"ski stav pre-a principat), Tacit, kao predstavnik dr)1tveno# slo"a ko"e- "e po ro(en") i od#o") pripadao, 2a2ire -e()ti- i od prevelike rep)!likanske slo!ode ko") i ne s-atra slo!odo- Bli!ertasC, ne#o !e2akon"e- BlicentiaC> . dr)#e pak strane )vida da ) principat) #radani )pada") ) sve vei ropski poloKa" Bservit)sC> I2 te antino-i"e parova li!ertas < licentia i principat)s < servit)s i2vire i Tacitovo tra#i3no poi-an"e ri-ske povi"esti ) n"e#ov) veliko- Fistori"sko- d"el)>
Iako sli"edi tra#ove svo"iF pretFodnika analista, oso!ito .al)sti"a, Tacit ne niKe do#a(a"e o!"a1n"ava")i iF neposredni-, na"!liKi- )2roci-a ili sa-o povodi-a, ne#o nasto"i dati d)!l"a t)-a3en"a>
NNN Z> Jens, &er-es 85, 19@A, str> ==1>
Pri to- dola2i do i2raKa"a n"e#ova virt)o2nost ) ko-po2ici"i dra-ati3niF pri2ora i 2nala3ko" karakteri2aci"i likova, psiFolo#i"i po"edinca i -ase o!)2ete vlastiti- strasti-a ili 2avedene podrivan"ev"e1tiF s-)tl"ivaca> O!a s) velika Fistori"ska d"ela Tacitova p)na takviF po-no ko-poniraniF dra-ati3niF scena> Drta")i !eskr)p)lo2ne post)pke skoro"evia i2 vladareve okoline, on ne Keli 3itatel"a 2a!aviti sa!laKn"ivi- dvorski- ane#dota-a, kao 1to s) 3inili dr)#i analisti pri"e n"e#a i kao 1to e neposredno posli"e n"e#a )3initi .vetoni"eM pri"e Keli 3itatel"a potresti, preni"eti -) ono 1to sa- os"ea ) d)1i> /na da ) sveopo" pokvarenosti carskiF vre-ena i-a -"esta i 2a velike, nepotk)pl"ive d)Fove, a ne 2a!oravl"a ni na ple-enite post)pke ina3e ta-ni- !o"a-a ocrtaniF likova> ntiH))s i prisc)s kod Tacita s) )vi"ek epiteti poFvalna 2na3en"a B&> II @> A5M > 4I =;C> Ple-enito pori"eklo kao da ) Tacitovi- aristokratski- o3i-a i-a vri"ednost sa-o po se!i B > I4 => 4I ;7> $I4 15C> /a ro!ove i !ar!are )#lavno- i-a ri"e3i os)de B > 1 7A> II 8@> $I =AM Ger-> ;=> ==M &> ;> sHH> 1=C i vrlo ri"etko ra2)-i"evan"a 2a n"iFov) l")!av pre-a slo!odi B #r> =GM > II 88> I4 7;C> I2 pri"e spo-en)to# Tacitova osv"edo3en"a da "e povratak rep)!like sa-o p)sta tlapn"a i da se os"ea" slo!ode -oKe nositi sa-o d)!oko 2apretan ) src) ra2)-l"iv "e i n"e#ov re2erviran stav pre-a oni-a ko"i odve otvoreno i2raKavan") svo") slo!odol")!ivost, kao &elvidi"e Prisko B&> I4 AC ili Peto Tra2e"a B > $I4 1;C> li i-a ra2)-i"evan"a i ri"e3i divl"en"a 2a one ko"i s) 2!o# svo"iF )v"eren"a spre-ni poi ) s-rt B > I4 =5> sHH> $4 @7> $4I 1AC> .a- kao da se, oso!ito pod *o-ici"ano-, drKao ri"e3i isk)sno# .eneke7 9sapiens n)-H)a- potenti)iras provoca!it, i--o declina!it, non aliter H)a- in navi#ando procella-:19 Bep> 15, 7C, i7 9sapiens nocit)rapotentia- vitat, Foc pri-)- cavens ne vitare videat)r> pars eni- sec)ritatis et in Foc est non eE pro6esso ea6)#ere, H)ia H)ae H)is 6)#lt da-nat9;G Bi!id> 8C>
19
.en>> Ep> 15, 77 VI 2ato -)dar 3ovek nikad nee i2a2ivati #nev -oniF l")d, ne#o e #a i2!e#avati kao ol)") ko"a !esni na -or)R BPis-a pri"atel"), prev> l!in 4ilFar, +ovi .ad, M., 1978C> ;G .en> Ep> 15, 87 9+a isti na3in post)pa i -)dar 3ovek7 on !eKi od -oi i sile ko"e !i -) -o#le na1koditi, ali na takav na3in da se ne -oKe videti da iF i2!e#ava> Jer "edan deo si#)rnosti nala2i se i ) to-e da ne pokaKe-o da teKi-o da "e posti#ne-o i da s-atra-o 2a 2lo ono 1to i2!e#ava-o>: BPrev> > 4ilFar, +ovi .ad, 1978C>
' 6ilo2o6ski- poi-an"i-a Tacit "e eklektik, ne sli"edi sli"epo ni"edn) sl"ed!), iako s) ) n"e#ovo do!a, oso!ito ) kr)#ovi-a re2i#niraniF i pre-a "avno- Kivot) re2erviraniF aristokrata, veliko# od"eka !ila na1la )3en"a /enonove i, ne1to -an"e, Epik)rove 1kole> +i ) reli#io2ni- )v"eren"i-a ne-a kod Tacita p)ne dosl"ednosti> Gleda")i oko se!e tolike pri-"ere nekaKn"ene ne3ov"e3nosti i trpl"en"a ned)KniF, Tacit "e <nikakvo 3)do < -orao doi do predodK!e kako s) !o#ovi ravnod)1ni pre-a l")dsko" s)d!ini7 9adpro!at)est non esse c)rae deis sec)ritate- nostra-, esse )ltione-: ;1 B&> 1 =CM 9eade- illos de)- ira, eadeFo-in)- ra!ies, eaede- sceler)- ca)sae in discordia- e#ere: ;; Oi!id, II =8CM 9propitiis, si per -ores nostros liceret, deis: ;= Bi!id, III 7;CM 9de)- ira in re- 8o-ana-: ;5 B > I4 1CM 9aeH)itate de)- er#a !ona -alaH)e doc)-enta9;@ Bi!id, $4I ==CM 9H)ae Oprodi#iaJ adeo sine c)ra de)- evenie!ant, )t -)ltos post annos +ero i-peri)- et scelera cont-)averit9;A Bi!id, $I4 1;C> 8"e(a s) -"esta #d"e se Tacit o !o#ovi-a i2raKava kao 8i-l"anin v"ernik> Kao i2vore 2a svo"a Fistori"ska d"ela navodi Tacit7 acta di)rna B > III => $III =1> $4I ;;C, acta senat)s B > 4 5> $4 75C, #rippinae co--entarii L > I4 @=C, Ga"a Plini"a B&> III ;8> > 1 A9C, Kor!)lona B > $4 1AC, 4ipstana Mesal) B&> III ;@> ;8C, Kl)vi"a B > $III ;G> $I4 ;C, ?a!i"a 8)stika B > $III ;G> $I4 ;> $4 A1C, .i2en) B&> III @1C, no ) pravil) #ovori openito o scriptores annali)- B > I4 @=C, scriptores senatoresH)e eor)nde- te-por)- B > II 88C, cele!erri-i a)ctores L > I4 1GC, te-por)- illor)- scriptores B > $II A7> $III 17C> +eri"etko se po2iva i na )s-ene i2vore7 9a)dire -e -e-ini eE seniori!)s: B > III 1AM isp> i $I ;7> $4 51> 7=C>
;1 ;;
Tac> &ist> 1 =7 9potvr(eno "e da !o#ovi-a ni"e na !ri2i na1a si#)rnost ne#o osveta>: BPrev> J> Mikli, /a#re!, 1987C> Tac> &ist> II =87 9Ista srdK!a !o#ova, isti !i"es l")di, iste s iF prilike 2a 2lo3instva t"erale ) ra2dor>: BPrev> J> Mikli, /a#re!, 1987C> ;= Tac> &ist> III 7;7 9)2 -ilostiv) naklonost !o#ova < ako "e to -o#)e s o!2iro- na na1 na3in Kivota <: BPrev> J> Mikli, /a#re!, 1987C> ;5 9srdK!a !oK"a sprari-ske drKave:
;@ ;A
> $4I ==7 9/!o# ravnod)1nosti !o#ova pre-a do!ri- i opaki- pri-"eri-a>: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC> > $I4 1;7 9/a te "e po"ave B3)dna 2na-en"aC !o#ovi-a !ilo tako -alo stalo da "e +eron "o1 -no#o #odina nakon to#a i dal"e vladao i 2lo3ine po3in"ao>: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC,
Xesto se )steKe dati svo" s)d o neko- do#a(a") B > 1 81> 4 1G> 4I 7> $III ;GC> +a neki- -"esti-a s)protstavl"a svo" s)d i2v"e1) dr)#iF a)tora ili sv"edoka7 9scriptores >>> tradider)nt> no!is vident)rs B&> II 1G1CM 9invenio ap)d H)osda- a)ctores >>> e#o reor: B > II =7C> Prod)!l"eni "e pra#-ati2a- ) i2la#an") do#a(a"a Bisp> &> 1 57 9)t non -odo cas)s event)sH)e rer)-, H)i pler)-H)e 6ort)iti s)nt, sed ratio ca)saeH)e noscant)r:;7 na -no#i- -"esti-a 2a-a#l"en 6atali2-o-7 9-iFi, H)anto pl)ra recenti)- se) veter)- revolvo, tanto -a#is l)di!ria rer)- -ortali)- c)nctis in ne#otiis o!versant)rR ;8 B > III 18CM 9d)!itare co#or, 6ato et sorte nascendi >>> an sit aliH)id in nostris consiliisR ;9 Bi!id, I4 ;GCM 96atali H)ode- -ot) >>> se) prava sollertiaR =G Bi!id, 4 5CM 9-iFi Faec ac talia a)dienti in incerto i)dici)- est 6atone res -ortali)- et necessitate i--)ta!ili an 6orte vol<vant)r9=1 B4I ;;C> +i"e ri"etka po"ava da Tacit da"e "edan )2 dr)#i prirodan i trnscendentalan )2rok7 94ar)s 6ato et vi r-inii cecidit:=; B > 1 @@C, ili 6atalisti3ki i teisti3ki7 96at)- et ira dei: B&> I4 ;AC> PreteKno se ipak opred"el")"e 2a i-anentno o!"a1n"en"e, a sa-o ta-o #d"e ni"e posve "asno, po-i1l"a na d"elovan"e )desa> Istan3an os"ea" 2a konci2ne, #otovo #no-ske, nena-etl"ive psiFolo1ke opaske Tacit doka2)"e na vi1e -"esta7 9neH)e 6e-ina a-issa p)dicitia alia a!n)erlt:== B > I4 =CM 9propri)- F)-ani in#enii est odisse H)elaeseris:=5 B #r> 5;CM 9Fa)d i#nar)s s)--a scelera incipi c)- peric)lo, pera#i c)- prae-io:=@ B > $II A7CM 96acetiis acer!is, H)ar)- ap)d praepotentes in lon#)- -e-oria est9=A Bi!id, 4 ;CM 9H)od in seditioni!)s accidit, )nde pl)res erant o-nes 6)ere9=7 B&> 1 @AC> +eprov"erene vi"esti i prepri3avan"a koristi "edino ) svrF) te-el"iti"e# i nepristrani"e# i2v"e1tavan"a i )vi"ek na to )po2orava 3itatel"a7 9)t conH)irere 6a!)losa et 6ictis o!lectare le#enti)- ani-nos proc)l #ravitate coepti operis credideri-, ita vol#atis traditisH)e de-ere 6idenon a)si-:=8 B&> II @GC, tako da o!ean"e dano na po3etk) o!a") velikiF povi"esniF d"ela < 9sine ira et st)dio: i 9neH)e a-ore H)isH)a- et sine odio dicend)s est: < nikako ne d"el)"e pop)t 6losk)le ne#o kao iskrena na-"era, ko") "e pisac ) preteKno" -"eri i isp)nio> Kod Tacita sra2-"erno s) ri"etki i Fistori"ski eksk)rsiM nala< 2i-o iF ne1to ) &istori"a-a BII => =8> III 7;> I4 8= sHH>C i nali- BIII ;A sHH> < de principiis i)risQ, ;1 sH> [ de astrolo#iaM $I ;;> < de H)aest)raC> ' opisi-a !itaka i2 #ra(anskiF ratova i2!i"a n"e#ovo t)ro!no raspoloKen"e i tra#i3na vi2i"a !liske propasti> ' dra-ati3ni- slika-a s po-no oda!rani- karakteristi3ni- i )pe3atl"ividetal"i-a vidl"iva "e sva veli3ina ovo# Fistorika> Poeti3nost i pateti3nost n"e#ova stila !liska "e p"esni1tv) i n"e#ov) 2anos)> Ta "e intenci"a, iako pot"e3e "o1 i2 peripateti3kiF teori"skiF stavova i Felenisti3ko# do!a ko"e "e davalo Fistori"e s traKeni- )2!)dl"ivi- scena-a i dra-ski- e6ekti-a, na1la vidno# od"eka i ) Tacitov) 8i-)> *ovol"no "e s"etiti se Kvintili"anoviF ri"e3i7 9Fistoria est proEi-a poetis et H)oda--odo car-en sol)t)-9=9 Binst> orat> $ 1, =1C> I rani"e "e ve Diceron prepor)3ao ova" post)pak ri-ski- pisci-a, oso!ito pri sastavl"an") Fistori"skiF -ono#ra6i"a Bisp> Dic> ad 6a-> 4 1;C>
;7
Tac> &ist> 1 57 9da se )po2na") ne sa-o i2van"ski tokovi do#a(a"a < ko"i s) pona"vi1e sl)3a"ni < ne#o s-isao i )2roci>: BPrev> J> Mikli, /a#re!, 1988C> ;8 > III 187 9. o!2iro- na -e, 1to vi1e -isli- na stare i novi"e do#a(a"e> to -i se vi1e, ) svako" 2#odi, )ka2)") Firi l")dsko#a )desa>: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC> ;9 > I4 ;G7 9To -e poti3e na s)-n") da li sl)3a" ko"i ravna s)d!ino- ve od ro(en"a >>> ili 1to sto"i do na1e -)drosti>: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC> =G > 4 57 9po neko- ko!no- nadaFn)) >>> ili nespretno- #orl"ivosti>: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC> =1 > 4I ;;7 9 li, kada 3)"e- 2a te i sli3ne pri-"ere, nado(e -i s)-n"a da li l")dski- stvari-a )pravl"a )s)d i nepro-"enl"iva n)Kda, ili p)ki sl)3a">: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC> =; > 1 @@7 94ar "e pao po )s)d) i od nasil"a r-ini"eva>: == > I4 =7 9Kena ko"a "e i2#)!ila stid ne !i -o#la dr)#o da )skrati>: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC> =5 #r> 5;7 9Gso!ina "e l")dsko#a d)Fa na ono#a -r2iti, ko#a si )vri"edio>: BPrev> M> 0repel, /a#re!, 1889C> =@ > $II A77 9*oista ,osv"edo3en da, iako "e opasno 2apo3eti na"vea 2lo3instva, isplati se i2vr1iti iF>: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC> =A > 4 ;7 9Bo!i3avao se i2r)#ivati Ti!eri")C 2a"edl"ivi- 1ala-a ko"e -o#)nici d)#o pa-te>: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC> =7 Tac> &ist> I @A7 91to se do#ada ) po!)na-a, ta-o #d"e iF !i"a1e vi1e, !ili s) svi>: BPrev> J> Mikli, /a#re!, 1988C> =8 Tac> &ist> II @G7 9Mada v"er)"e- da !i !ilo daleko od o2!il"nosti 2apo3eta d"ela pretraKivati pri3an"i-a i i2-i1l"otina-a nasla(ivati srca 3itatel"a, ipak se ne !iF )s)dio li1iti v"erodosto"nosti saopen"a i predan"a>: BPrev> J> Mikli, /a#re!, 1988C> =9 Y)intilian> Inst> orat> $ 1, =17 9povi"est "e vrlo !liska poe2i"i i na neki na3in p"es-a ) pro2i>:
Ostvaren") !liskosti Fistorio#ra6i"e i p"esni1tva sl)Ki i Tacitov "e2ik, ) i2!or) ri"e3i i na3in) n"iFove )pora!e> O!o"en "e i2ra2ito p"esni3ki Bcolor poetic)sC, kao i "e2ik s)vre-eniF #ovornika> Tacit 3esto i2!"e#ava klasi3n) ri"e3 2a-"en")")i "e kakvi- i2ra2o- i2 stare +evi"eve, Eni"eve ili L)kreci"eve "e2i3ne ri2nice, kao 1to "e pri"e n"e#a 3inio i .al)sti"e, a n"e#ovo )#ledan"e na p"esnike o#leda se i ) 3esto" )potre!i "ednostavno# #la#olsko# o!lika )-"esto sloKeno# Bsi-pleE pro co-positoC> +"e#ov "e voka!)lar o!o#aen i -no#iri"e3i-a i2 4er#ili"a i #reci2-i-a svo"stveni- p"esni3ko" dikci"i> Tacit i2!"e#ava -onotoni") ni"ansiran"eBvarietas colorisC, i2-"eno- te-pa7 sad KivaFni- i !r2i-, sad -irni- i veli3anstveni- pripovi"edan"e-> 8adi dra-atsko# e6ekta 3esto pokra)"e iska2 B!revitasC, prekida #a, 2a-"en")"e sliko-, isp)1ta po-oni #la#ol, sl)Ki se asindetono-> Elipti3na, na#la, 2#r3ena, nesi-etri3na re3enica kri"e d)!oke, pronicl"ive, ali 3esto sa-o nat)kn)te -isli do ko"iF se 3itatel" -ora pro!iti vlastiti- otkriva3ki- post)pko-> Odatle neopravdan s)d o Tacitovo" nedovol"no" "asnoi> Tacit slika "edni-, krepki- pote2o-> .to#a "e i nikla po2nata poslovica da svaka Tacitova ri"e3 vri"edi koliko i 3itava Livi"eva re3enica> *** &I.TO8IJE 9neH)e a-ore H)isH)a- et sine odio dicend)s est: B&ist> 1 1, =C Tacit "e napisao &istori"e nakon #rikole i Ger-ani"e, ne#d"e i2-e() 1G1> i 1G9> n>e> ' to- se d"el) prika2)") do#ada"i od +eronove s-rti do s-rti cara *o-ici"ana, od A9> do 9A> n>e>, ra2do!l"e dakle posli"e ono#a ko"e e Tacit tek kasni"e opisati ) nali-a> 4ri"e-e "e po1ted"elo sa-o 3etiri prve i po3etak pete kn"i#e> ' prvo" se kn"i2i, ko"a o!)Fvaa vri"e-e od si"e3n"a do oK)"ka A9> n>e>, prika2)"e stan"e ) pri"estolnici nakon +eronove s-rti, poFod Gal!in i2 &ispani"e ) 8i-, n"e#ova kratkotra"na vladavina, 2av"era Otonova protiv Gal!e i n"e#ov )spon na pri"estol"e, )!o"stvo Gal!e, )stanak 4iteli"ev na 3el) #er-anskiF vo"ski i pripre-e Otonove 2a ratni poFod protiv 4iteli"a> *r)#a kn"i#a, ko"a i2nosi po!)n) isto3niF le#i"a pod vodstvo- 4espa2i"ana, ratne operaci"e ) s"everno" Itali"i, Otonov) s-rt, 4iteli"ev p)t pre-a Itali"i i 4espa2i"anov kona3an otpad od 4iteli"a, o!)Fvaa vri"e-e od oK)"ka do r)"na A9> n>e> Trea kn"i#a Bkolovo2 < prosinac A9> n>e>C posveena "e opis) !or!i i2-e() viteli"evaca i 6lavi"evaca ) Itali"i, na p)t) pre-a 8i-) i na )lica-a sa-o#a 8i-a, poKar) Kapitoli"sko# Fra-a, s-rti 4iteli"evo" i )stoli3en") dinasti"e ?lavi"evaca> ' 3etvrto" kn"i2i Bsi"e3an" < srpan" 7G> n>e>C #ovori se o sporovi-a ) senat), politi3ki- pote2i-a nove vlasti, no na"vaKni"i "e n"e2in sadrKa" )stanak Gala i Ger-ana pod vodstvo- J)li"a Divila> I na kra"), ) sa3)vano- di"el) pete kn"i#e Bsi"e3an" <r)"an 7G> n>e>C, dan "e 1irok opis J)de"e, n"ena #lavno# #rada Jer)2ale-a i anali2a vo"no politi3ko# poloKa"a n"e#ova na po3etk) Titove opsade #rada> Kn"i#a 2avr1ava opiso- vo"niF operaci"a ) Ger-ani"i i pre#ovoro- i2-e() ri-sko#a vo"skovode Deri"ala i )stanika Divila> +aslov se ovo#a d"ela oslan"a na istoi-ena d"ela TacitoviF pretFodnika .i2ene, .al)sti"a i 2ini"a Poliona, a v"erodosto"nost -) potvrd)"e i Tert)li"an ko"i pedesetak #odina posli"e Tacita, po!i"a")i !a"k) o \idovi-a ko"i navodno o!oKava") -a#are) #lav), veli da t) laKn) pri3) donosi 9Dorneli)s Tacit)s in H)inta &istoriar)- s)ar)-: BTerl)llian> pol> 1AC> .adrKa" sa-o#a po"-a preci2ira )lo Geli"e ) svo- d"el) +octes tticae o2na3ava")i da "e 9Fistoria: pripovi"edan"e s)vre-eniF do#ada"a>Po"a- 9annales: 8i-l"ani s), naprotiv, pridrKavali 2a ra2do!l"a ko"a pretFode pi13ev) vre-en)> *r)#o na- sv"edo3anstvo o naslov) ovo# d"ela pr)Ka pri"atel" Tacitov Plini"e Mla(i ) ep> 4II ==,17 9a)#)ror nec -e 6allit a)#)ri)- Fistorias t)as i--ortales 6)t)rasR>5G +a kra") kra"eva i sa- Tacit o-e()"e svo"e d"elo na 9nostra aetas: B&> 1 5=C> Oslan"a")i se na Jeroni-ove ko-entare )2 /aFari") =, 157 9Dorneli)s Tacit)s, H)i post )#)st)- )sH)e ad
-orte- *o-itiani vitas Daesar)- tri#inta vol)-ini!)s eEaravit:51 BDo--> 4 ;> p> 91= sH> 4all>C str)3n"aci 2akl")3)") da od to# !ro"a 1A kn"i#a otpada na nale, a 15 na &istori"e> I ) cod> La)rentian)s A8> ;> BMedice)s IIC i ) dr)#i- r)kopisi-a 2ast)pl"en "e ovakav na3in !ro"en"a>
5G 51
Plin> Ep> 4II ==, 17 9.l)ti-, a -o"a -e sl)tn"a ne vara, da e tvo"i istori"ski spisi !iti !es-rtni>: BPrev> > 4ilFar, Beo#rad, 198;C> &ieronI-> Do--> 4 ;7 9Korneli"e Tacit, ko"i "e ) trideset kn"i#a opisao Kivote careva od )#)sta do *o-ici"ana>:
8edosli"ed i pove2anost sadrKa"a o!a") d"ela ra2a!ire se i2 > $I 11>7 9)tri)sH)e principis O )#)sta i Kla)di"aP rationes O) ve2i s l)di saec)lares] praeter-itto, satis narratas li!ris H)i!)s res i-peratoris *o-itiani co-pos)i> O) di"el) &istori"a ko"i o!)Fvaa povi"est vladavine cara *o-ici"anaP> na- is H)oH)e edidit l)dos saec)lares: >5; +avode i2 nesa3)vaniF kn"i#a TacitoviF &istori"a nala2i-o kod Pa)la Oro2i"a B4II =, 7> 9, 7> 1G, 19> 19, 5> =5, @C, a i2v"esno "e da iF "e koristio i .)lpici"e .ever BDFron> 11 =G, => i AC> Prilo# sadrKa") ovo#a d"ela -o#la s) !iti i dva pis-a ko"a "e Plini"e Mla(i )p)tio Tacit) na n"e#ov) -ol!) BEp> 4I 1AM ;GC, 1GA> ili 1G7> n>e> i tree, ve spo-en)to B4II ==C, ) ko"e- #a pri"atel", Kelei da i n"e#ovo i-e na(e dosto"no -"esto ) Tacitovi- &istori"a-a, )po2orava na sl)3a" ko"e-) "e !io s)dionik> *io &istori"a -o#la "e predstavl"ati i kn"i#a ko") "e Tacit poslao Plini") 9ad adnotand)-9 Bpre-a Ep> 4II ;GM 1> 4III 7C> Karakteristik) vre-ena ko"e e opisati ) &istori"a-a i o2ra3"a ) ko"e-) e ostvariti ovo d"elo Tacit nav"e1)"e ) #rikoli7 9-e-oria- prioris servit)tis ac testi-oni)- praesenti)- !onor)-95= B #r> =C> Prist)pa")i sadrKa") ne 9vetera et scripta aliis: ne#o 9nova:, iako ne i 9intacta BaliisC: < da se posl)Ki-o ri"e3i-a Plini"a Mlade# BEp> 4 8, 1;C < Tacita nis) -orale pri pisan") 2aok)pl"ati t"esko!ne -isli na -o#)i nepovol"an pri"ei od"ek n"e#ova d"ela kod oso!ito 2ainteresirana>3itatel"stva> Prota#onisti i sateliti tra#i3ne epoFe nestali s) ) poKar) ko"i s) sa-i potpalili ili s) preostali, ali sa-o kao spal"eni pan"evi i2 ko"iF se 2elene -ladice vi1e nis) -o#le ra2rasti, te "e tako 2a Tacita otpao straF da !i na se!e -o#ao 9nav)i te1ke )vrede:, kao i potre!a da i2a2ove ne3i") -akar i 9!e2na3a"n) 2aFvalnost:, iako se i ) to vri"e-e si#)rno na1lo oniF 9ko"i s) pri3ali da "e !io s)vi1e 1krt kad Fvali i s)vi1e i2da1an kad k)di: BPlin> Ep> 4 8, 1=C>
5;
> $I 117 9+e) ka2ati ko"i s) kriteri"i vodili o!a vladara, dosta sa- iF ispripov"edio ) kn"i#a-a #d"e sa- napisao povi"est cara *o-ici"ana> Jer i on dade stol"etne i#re>: BPrev> J> Kostovi, /a#re!, 197GC> 5= #r> =7 9spo-en pre(a1n"e#a ropstva i sv"edo3anstvo sada1n"e sree: BPrev> M, 0repel, /a#re!, 1889C>
Tacit i Pl)tarF pisali s) ) isto vri"e-e, -ada "e v"ero"atno da "e Pl)tarF !io#ra6i"e Gal!e, Otona Bi 4iteli"aSC napisao ne1to pri"e Tacita> Pod)darnosti ) n"iFovi- i2v"e1ta"i-a ne !i se ipak -orale o!"asniti ovisno1) "edno#a o dr)#o-, kako s) Kel"eli doka2ati neki str)3n"aci ) pro1lo- stol"e) BO> Dlason, Pl)tarcF )> Tacit)s, Eine Y)ellen)nters)cF)n#, Berlin 187G, str> 7=C ne#o kori1ten"e- 2a"edni3kiF i2vora, od ko"iF "e na prvo- -"est) enciklopedi"sko d"elo Plini"a .tari"e#> +"e#a "e Tacit pri"e sve#a skratio, nado-"e1ta")i analisti3ki poredak saKeti- i sadrKa"ni- preci2iran"e- 1irokiF opisa, i2!ac)")i nevaKne detal"e < citate, #eo#ra6ske i Fistori"ske eksk)rse < saKi-l")i opise ratniF operaci"a sl> Pri to- "e i2-i"enio i politi3ko #ledi1te7 )-"esto 6lavi"evsko# karaktera svo# i2vora Bisp> &> II 1G17 9.criptores te-por)-, H)i potiente rer)- ?lavia do-o -oni-eta !ielli F)i)sce co-pos)er)nt, c)ra- pacis et a-ore- rei p)!licae, corr)ptas in ad)latio<neca)sas, tradidereR 55 < 1to se svakako odnosi na Plini"a .tari"e#C dao "e od)1ka svo"i- aristokratski- i senatorski- si-pati"a-a pre-a Gal!i, sval")")i v"erolo-nost ple-stva i n"e#oviF vo"skovoda na podriva3k) aktivnost Otona i n"e#oviF pokvareniF po-a#a3a> PaKn"a se Tacitova ) &istori"a-a 2adrKava na #i!an"i-a -asa> Tacit ponire ) psiFolo#i") #o-ile ko"a )Kiva ) prevrati-a, ) pri2ori-a krvoprolia, ko"a "e )vi"ek spre-na da ode 2a oni- tko "o" pon)di vi1e ) novc), pli"en), poloKa")> +e i2-i3e n"e#ov) o1tro- ok) ni servilnost, povodl"ivost i prevrtl"ivost provinci"sko# #radsko# vi"ea BII @;C> .na#a "e Tacitova 1to ) koncentraci"i na kakav 2astra1)")i detal" 2na pr)Kiti pres"ek raspoloKen"a aktera i statista7 9Takvo "e !ilo rasploKen"e da se na"#ore# 2lod"ela s-"elo laala nekolicina, :veina #a Ft"ela, svi dop)1tali: BI ;8CM 1to i lo#i3ki- 2akl")3ko- na neo3ekivan) -"est) 2na
2atei 3itatel"a7 9' #ra(anski- se nai-e ratovi-a 2aro!l"enici ne pretvara") ) pli"en: B11 55CM 1to )2#rednoopasko- 2na potencirati straFot) pro-atrana 2!ivan"a7 9*ok "e vo"nik nai-e !io 2aok)pl"en krvl") i klan"e-> ratni "e pli"en padao ) r)ke sv"etini: BIII 8=C>
55
Tac> &ist> II 1G17 9Pov"esnici ko"i s) 2a vladavine 6lavi"evske k)e sastavili povi"esti ovo# rata naveli s) lasko- i2opa3ene )2roke7 !ri#) 2a inir i l")!av pre-a drKavi>: BPrev> J> Mikli, /a#re!, 1987C>
+o, -ada -an"e ne#oli ) nali-a, Tacit na- "e i ) &istori"a-a podario nekoliko -ra3niF, tra#i3niF, ali i ne2a!oravniF likova> +a prvo- "e -"est), i na"2aokr)Keni"i, lik cara Otona, pretvorno# i podlo# )2)rpatora, p)no# prita"eniF strasti, ko"i, )spev1i se na pri"estol"e, #otovo da"e nasl)titi da !i, 2a to -ra3no do!a, -o#ao postati )-"eren i )2oran vladar, a svo"i- dra#ovol"ni- odlasko- ) s-rt 2a do!ro!it drKave po!)()"e ) veliko" -"eri saKal"en"e i si-pati"e> 4iteli"e "e !esti"alna 6i#)ra odana niski- strasti-a> +"e#ov lik ) svo" n"e#ovo" okr)tnosti Tacit o#ol")"e kontrastira")i #a s liko- n"e#ove -a"ke .ekstili"e < opet pre6in"eni- detal"e-7 9Pri3alo se pa3e da "e na prva pis-a svo# sina rekla kako ni"e rodila Ger-anika ne#o 4iteli"a: BII A5C < s drKan"e- n"e#ove Kene Galeri"e Bi!id>C, pa i <paradoksalno < sa s)d!ino- !rata -) L)ci"a 4iteli"a, 9po -ana-a "ednaka !rat), ko"i "e 2a n"e#ove vladavine !io prili3no opre2an i ko"i s n"i-e ni"e toliko di"elio n"e#ov) sre) koliko "e silo- !io )v)3en ) n"e#ov) propast: BI4 ;C> +a tree- "e -"est) po dora(enosti lik !)d)e# cara 4espa2i"ana, prekal"ena ratnika ko"e#a "e sa-o tra#i3no stan"e ri-ske drKave, 1to se na1la ) ras)l) 2!o# strana3kiF ra2-irica, nat"eralo da se oda2ove po2iv) vo"skovoda i vo"nika i priFvati carsk) vlast> +"e#ov "e lik ostao neokal"an "er "e sve Fi#i"enske -"ere, neopFodne 2a )3vr1en"e nove vlasti, Tacit pripisao M)ci"an), na-"en")")i 4espa2i"an) )lo#) donosioca kona3no# -ira i kakva<takva !ol"itka nakon !)rniF #odina #radanskiF ratova> 4elika "e 1teta 1to 2!o# #)!itka ostaliF kn"i#a &istori"a o likovi-a ko"i s) ) sa3)vani- tek skicirani -ora-o sa-o na#a(ati < o lik) ple-enito# i sa-o2ata"no# Tita, a-!icio2no# i Fi-!eno# *o-ici"ana *** .ve ove kvalitete ko"e i2diK) Tacitovo Fistori"sko d"elo daleko i2nad n"e#oviF pretFodnika i nastavl"a3a !ile s) #lavni- )2roko- 1to s) #a poton"e #eneraci"e, navikle da ) d"eli-a Fistorika traKe sa-o dvorske intri#e, ane#dotske i !io#ra6ske !i2arnosti ili antikvarske 2ani-l"ivosti, 2a!oravile> Kr1anska s) #a pak stol"ea i#norirala 2!o# n"e#ova ne#ativna prika2a v"erov"esnika nove reli#i"e i i2r)#ivan"a Mo"si"eva k)lta> +i ) vri"e-e preporoda, kad se ponovo po"avl")") i prepis)") r)kopisi TacitoviF d"ela, Tacit ni"e na oso!ito" ci"eni, "er s) F)-anisti !ili redo- okren)ti ciceroni"ani2-), te i- "e Livi"evo povi"esno d"elo, stilski !liKe Diceron), !ilo priFvatl"ivi"e> Tek s po"avo- prot)re6or-aci"e i velikiF d)FovniF #i!an"a i potresa 1to s) 2aFvatili 3itav 2apadnoevropski k)lt)rni prostor staloKena i si-etri3na Diceronova re3enica presta"e !iti pri-"erena strasno)2let) -isli i prevratni3kiF ide"a> +a Tacit) i .eneki nadaFn")") se Dorneille BOtFon, 1AA5C, 8acine BBritanic)s, 1AA9C, l6ieri BOttaviaC, Montai#ne, ?rancis Bacon, Milton, Pascal, La Br)Iere> Taci<tov anti-onarFisti3ki stav koriste 6ranc)ski enciklopedisti i revol)cionari ) !or!i protiv apsol)ti2-a> *evetnaesto stol"ee, ko"e donosi velik napredak ) politi3ki-, Fistori"ski- i 6ilolo1ki- 2nanosti-a, kona3no prist)pa Tacit) -irni"e, )o3ava")i ) n"e#ov) d"el) vri"ednosti i nedostatke povi"esno# rada i isti3)i veli3in) i ori#inalnost n"e<#ova )-"etni3ko# #eni"a> RUKOPISNA PREDAJA /a )spostav) teksta TacitoviF &istori"a sto"e danas str)3n"aci-a na raspola#an") ; kodeksa, od ko"iF ipak "edino La)rentian)s A8> ;> BMedice)s IIC i Leidensis BPL 1A> B pr)Ka") i2vorn) i nepore-een) tradici"), dok s) ostali ili od oviF derivirani ili < da se opre2ni"e i2ra2i-o < ) vrlo !lisko" ve2i s n"i-a> Prvo -"esto -e() n"i-a !e2 s)-n"e i danas drKi cod> La)rentian)s, -ada i Leidensis pr)Ka -no#e lekci"e od veliko# 2na3en"a i nikako #a ne !i val"alo 2ane-ariti>
Dod> La)rentian)s A8> ;> BMedice)s IIC napisan "e ) -ontekasinsko- sa-ostan) i2-e() 1G=8> i 1G@8> #odine BE> > Loê, TFe 'niH)e Man)script o6 Tacit)sQ &istories, Dasinensia I, 19;9, str> ;AG> sHH>C pravilno- !eneventano- na do!ro o!ra(eno- per#a-ent)> O!)Fvaa =G kvaterniona i "edan slo!odan list> Listovi 1v _ 57r sadrKava") nale kir"> 11<1A, a listovi 58r _ 1G=v &istori"e kn"> 1<@> Listovi = i A os-o#a kvaterniona nestali s) ) nepo2nato vri"e-e> +a po3etk) teksta ne-a inskripci"e, a kn"i#e s) n)-erirane pre-a redosli"ed) 11<;1> Listovi 1r i 57v Bkao i dr)#i st)pac listova 57r i 1G=vC ostali s) neispisani> Tekst "e ispisan ) dva-a st)pci-a ko"i, osi- na nekoliko listova, i-a") po =@ redaka> Pre-a sve-) s)dei kodeks se ) 3)venosa-ostan) 2adrKao ko"iF tri stotine #odina i 2ainteresirani s) #a 3itaoci prili3no 3esto koristili> Kasni"e s) nai-e r)ke ) ra2li3ita vre-ena -no#o to#a ) tekst) ispravile ili i2-e() redaka ponovo ispisale i2!li"ed"ela i ne"asna -"esta teksta BGiarratano, &ist> edit,> 8o-ae 19=9> p>4IC> +estali s) i pri"episi kodeksa sa pri"e spo-en)tiF listova B&ist> 1 A9<7@,;> 1 8A,;7<II ;,;C> *a s) takvi pri"episi posto"ali "o1 na po3etk) 1@> st>, vidi se i2 pis-a 1to #a "e Po##io )p)tio +iccol) +iccoli") 15;7> Bep> III 15C, a ist) 3in"enic) potvr()"e i cod> 4atican)s 19@8> Bnapisan 1559C, 3i"i kn"iKni3ar na konc) -an)skripta sv"edo3i da "e 9a! eEe-plo transscripsisse H)od inter cetera de H)i!)s scit)r non est pessi-)- neH)e -endo>sissi-)-: Bsli3no i cod> Bodleian)s ;7AG@C> Lako "e pak doka2ati da se cod> 4atican)s ne s-i"e svesti na cod> La)rentian)s niti na stari pri"epis ne#o na neki pri-"erak deriviran i2 n"iF> Giovanni Boccaccio )2eo "e pri"e #odine 1=7G> ova" kodeks i2 sa-ostanske kn"iKnice ko"a "e ) to vri"e-e !ila posve 2ap)1tena i prekrivena pra1ino-> B&> 8osta#no, Dodices #raec> et lat> pFoto#rapFice depicti 4II ;>, L)#d)ni Batavor)-, 19G;> p> 4IC> +iccolo +iccoli "e 1=78, posli"e s-rti Boccacciova !a1tinika Martina de .i#na, do1ao ) pos"ed n"e#oviF kodeksa, a on sa-, koliko se 2na, ni"e prik)pio ni"edne kn"i#e i2 -ontekasinsko# sa-ostana> +iccoli "e kodeks opor)3no ostavio 6irentinsko- Konvent) .veto#a Marka> Odatle "e, ) po!liKe neodre(eno vri"e-e, pre1ao ) !i!liotek) La)rentian), #d"e #a "e prvi 1@99> vrlo po-no kolacionirao D)rti)s PicFena> Od vre-ena PicFene kod sviF se i2dava3a )vri"eKilo -i1l"en"e da ostali kodeksi ko"i sadrKava") ova Tacitova d"ela pot"e3) "edino od Medice"sko# kodeksa> Ovo "e -i1l"en"e ) novi"e vri"e-e osporio D>Z> Mendell B -er> J> PFil> 7;, 19@1, str> ==7 sHH> i 7@, 19@5, str> ;@G sHH, Tacit)s, +e^ &aven, 19@7, str> =;8C doka2)")i sa-osvo"an karakter cod> Leidensis BPL> 1A> B>, ko"i se danas 3)va ) kn"iKnici leidensko# .ve)3ili1ta> Ostale -an"e 2na3a"ne kodekse na!ra"a-o ovd"e pre-a pod"eli ko") "e, s o!2iro- na 2avr1etke teksta, proveo #ore spo-en)ti 2nanstvenik> /a iscrpn) o!avi"est )p))"e-o na isto a)torovo d"elo str> ;95<=557 I> Bodleian)s ;7AG@ Bodleian)s =5=7; G)dian)s 118 &arleian)s ;7A5 Jes) Dolle#ii OEoniensis 1G9 La)rent> A=,;5 i A8,@ Malatestin)s Daesenas II 1=,@ Par-ensis 8A1 'r!inas Lat> 51; 4atican)s Lat> 19@8 àlenses I> II> III> II> +eapolitan)s I4 D ;;> ;=> Parisiensis 8e#i)s A118 4atican)s Lat> 18A= 4enet)s =81 4indo!onensis 59 III> B)densis 9 &a)niensis . 59A +eapolitan)s I4 D ;1 Otto!oniani 15;; i 1758 4atican)s Lat> 18A5
1G
4atican)s Lat> ;9A@ La)rent> A8,5 Dori> Leidensis BPL 1A> B> papirni "e kodeks napisan ) Itali"i 1575> #od> ili ne1to kasni"e, t"> posli"e editio .pirensis, Boko 157GC ali, kako se 3ini, pri"e i2dan"a ?> P)teolan)sa Boko 158GC> +osi inskripci")7 EE Dor> Taciti li!ro )ndeci-o, ali sli"edee kn"i#e nis) o2na3ene !ro"evi-a, iako "e ostavl"en ra2-ak i2-e() n"iF> *r)#a "e r)ka ispravila neke iskvarene lekci"e Bali "e, neri"etko, ti- intervenci"a-a podala lo1i"i tekstC i na -ar#ini ispisala -no#e ri"e3i ko"e "e prepisiva3 kodeksa !io isp)stio> ' tekst) se prili3no 3esto sre) interpolaci"e, -an"e ) &istori"a-a ne#oli ) dr)#o- di"el) nala> Od veliko# "e 2na3a"a to 1to se i ovd"e -no#e lekci"e pod)dara") s kon"ekt)ra-a ko"e s) str)3n"aci sa3inili od vre-ena P)teolan)sova i2dan"a pa sve do dana1n"e# dana, radei na )potp)n"avan") i popravl"an") teksta Medice"sko# r)kopisa> +e teKei 2a iscrpni- prika2o-, spo-en)t e-o ovd"e nekoliko vaKni"iF i2dan"a c"elok)pniF TacitoviF d"ela 1to s) )sli"edila nakon ve3 spo-en)tiF editio princeps i editio P)teolani i pro1irila corp)s Tacite)- ili !ilo na ko"i na3in )napri"edila n"e#ovo pro)3van"e> I2dan") ko"e "e 1@1@> Beroald)s pripre-io 2a pap) Leona $ dodano "e prviF pet kn"i#a nala i2 -an)skripta Medice)s 1 BLa)rentian)s A8> 1C 1to #a "e spo-en)ti papa neposredno pri"e to#a !io na!avio i2 neko# sa-ostana ) +"e-a3ko"> 1@==> po"avl")"e s) ) Basel) ) tiskari &ieronI-)sa ?ro!eni)sa !o#ato ko-entirano kriti3ko i2dan"e ko"e "e pripre-io Beat)s 8Fenan)s> /a rekonst)kci") teksta redaktor )vodi cod> B)densis i prvi pokree pitan"e a)torstva 8a2#ovora o #ovornici-a> 1@75> ) ntêrpen) ) tiskari DFristopFor)sa Plantin)sa o!"avl"eno "e c"elovito i2dan"e TacitoviF d"ela 2a ko"e se prire(iva3, )3eni J)st)s Lipsi)s, posl)Kio, )2 ostale, i cod> ?arnesian)so- Bdan> +eapolitan)s I4> D> ;1C> ' po1ire- )vod), ) ko"e- se #ovori o Kivot) i d"eli-a Tacitovi-, navode se i sv"edo3anstva stariF pisaca o Tacit) i 6ra#-enti i2 n"e#oviF d"ela> 8a2#ovor o #ovornici-a Lipsi)s, s o#rado-, pripis)"e Kvintili"an), )v"eren da "e Tacitovo a)torstvo laKno B?a!ii Y)inctiliani, )t videt)r, *ialo#)sM an s)i saec)li oratores antiH)is et H)are concedant7 Dor> Tacito 6also inscript)sC> Ovo "e iscrpno i2dan"e ostalo d)#o vre-ena osnovo- -no#i- poton"i- i2dan"i-a> 4aKnost neveliko#, dvoto-no# i2dan"a, tiskano# kod &acka ) LeIden) 1A8A<87, leKi ) 3in"enici 1to se prire(iva3 TFeodor 8Ick, !a2ira")i tekst na Med> II, )2 ne2natne kon2)ltaci"e cod> Parisiensis 8e#i)s, koristio -an)skripto- ko"i "e pripadao 8)odolpF)s) #ricoli> Ta" "e r)kopis, d)#o vre-ena s-atran i2#)!l"eni- ili i2-i1l"otino- redaktora, nedavno tek prepo2nat ) cod> Leidensis B>P>L> 1A> B>, neo!i3no vaKno- r)kopis) ko"i poka2)"e 2a-"etn) neovisnost o Med> II> 17@;> !il"eKi se prvi pok)1a" -ode-o koncipirano# kriti3ko# i2dan"a> I2dava3 "e Zeid-ann i2 Leip2i#a> Prire(iva3 Ernesti ) o!i-no- pred#ovor) na!ra"a i opis)"e sve dotad po2nate -an)skripte, ali se i2 kriti3ko# aparata vidi da 2a e-endaci") teksta koristi sa-o cod> G)dian)s 118> Ernesti"ev tekst revidiran "e ) i2dan") ?ridricFa )#)sta Zol6a i J>J> O!eriina 18G1> ponovnikori1ten"e- cod> B)densis 9> 18=;<=9> po"avl")") se ko-pletna Tacitova d"ela ) redakci"i G> > 8)perti"a> ' pred#ovor) "e dan potp)n pre#led -an)skripata po2natiF do to# vre-ena, a ) dodatk) !i!lio#ra6i"a radova o Tacit)> 'istin) -oderno pripre-l"en tekst o!"avl")"e kod Te)!nera 18@G<@1> Karl ?eliE &al-> Ista se osnovna redakci"a teksta po"avl")"e ) dr)#o- i2dan") 18@7, ) tree- 1875, ) 3etvrto- 188=, #odin) dana nakon &al-ove s-rti> Peto potp)no revidirano i2dan"e prire()"e G> ndresen 19;A<;8, 1esto B19=5<=7C, sed-o B1959<@GC i sva poton"a E> Koster-ann> Od vaKni"iF -oderniF i2dan"a TacitoviF veiF d"ela spo-ena s) vri"edni7 OE6ordski tekst nala B19GAC i &istori"a B191GC ) redakci"i D> *> ?isFera, Goel2erov tekst nala B19;=<;@C ) Li!raire B)de s 6ranc)skipri"evodo- i tekst &istori"a B19;GC s ko-entaro- ) Li!raire &acFette, tekst nala od &aralda ?)cFsa o!"avl"en ) Editiones &elveticae B?ra)en6eldC 1959, 1kolska i2dan"a Darla &erae)sa B&istori"e < prvo 18A5M 3etvrto II, sv> 1899 i peto I> sv> 19G5> ) o!radi sina -) ZilFel-a &erae)saC i E-ilea Jaco!a B nali < prvo i2d> Paris, 187@<77, dr)#o i2d> 188@<8AC, &ol!rookovo i2dan"e nala BMac-illan, 188;C i ?)rnea)Eovo i2dan"e isto# d"ela BOE6ord Press, 1885C, te .poonerovo i2dan"e &istori"a BMac-illan, 1891C> +a1e "e i2dan"e &istori"a pripre-l"eno pre-a Kaster-annov) kriti3ko- i2dan") i2 19A9> +a neki- s-o se -"esti-a poveli 2a &erae)so-> Bil"1ke s) )#lavno- sa3in"ene pre-a 1kolsko- i2dan") D> &erae)sa>
11
T DIT
Fistori"e
LIBE8 P8IM4. 1> Initi)- -iFi operis .ervivs Gal!a iter)- Titvs 4inivs cons)les er)nt> +a- post condita- )r!eoctin<#entos et vi#inti prioris aevi annos -)lti a)ctores rett)le<r)nt, d)- res pop)li 8o-ani -e-ora!ant)r, pari elo<H)entia ac li!ertate7 postH)a- !ellat)- ap)d cti)- atH)e o-nepotentia- ad )n)- con6erri pacis inter6)it, -a#na illa in#enia cessereM si-)l veritas pl)ri!)s -odis in6racta, pri-)- inscitia rei p)!licae )t alienae, -oE li!i<dine adsentandi a)t r)rs)s odio advers)s do-inantes7 ita ne)tris c)ra posteritatis inter in6ensos vel o!noEios> .ed a-!itione- scriptoris 6acile averseris, o!trectatio et livor pronis a)ri!)s accipi)nt)rM H)ippe ad)lationi 6oed)- cri<-en servit)tis, -ali#nitati 6alsa species li!ertatis inest> MiFi Gal!a OtFo 4itelli)s nec !ene6icio nec ini)ria co#niti> *i#nitate- nostra- a 4espasiano incFoata-, a Tito a)cta-, a *o-itiano lon#i)s provecta- non a!n)e<ri-7 sed incorr)pta- 6idepro6essis neH)e a-ore H)is<H)a- et sine odio dicend)s est> Y)od si vita s)ppeditet, principat)divi +ervae et i-peri)- Traiani, )!erioresec)riore-H)e -ateria-, senect)ti sepos)i, rara te-<por)- 6elicitate, )!i sentire H)ae velis et H)ae sentias dicere licet> ;> Op)s ad#redior opi-)- casi!)s, atroE proeliis, dis<cors seditioni!)s, ipsa etia- pace saevo-> Y)att)or prin<cipes 6erro intere-ptiM trina !ella civilia, pl)ra eEterna ac pler)-H)e per-iEtaM prosperae in Oriente, adversae in Occidente res7 t)r!at)- IllIric)-, Galliae n)tantes, per<do-ita Britannia et stati- -issa, coortae in nos .ar-a< tar)- ac .)e!or)- #entes, no!ilitat)s cladi!)s -)t)is *ac)s, -ota prope etia- PartFor)- ar-a 6alsi +eronis l)di!rio> la- vero Italia novis cladi!)s vel post lon#a- saec)lor)- serierepetitis ad6lictaM Fa)sta a)t o!r)ta O)r!esP, 6ec)ndissi-a Da-paniae oraM et )r!s incendiis vastata, cons)-ptis antiH)issi-is del)!ris, ipso Dapitolio civi)- -ani!)s incenso> Poll)tae caeri-oniae, -a#na ad)lteriaM plen)- eEiliis -are, in6ecti caedi!)s scop)li>
P84 K+JIG
1;
1> Po3etak e -o#a d"ela !iti dr)#i kon2)lat .ervi"a Gal!e s Tito- 4ini"e-> OniF osa- stotina i dvadeset #odina pre(a1n"e#a do!a posli"e osn)tka #rada -no#i s) pisci nai-e prika2ali < dok s) pripovi"edali o povi"esti ri-sko#a naroda < s "ednako- r"e3ito1) kao i slo!odo)-no1)> Po1to "e kod kci"a pala odl)ka ) rat), a prilo# "e -ira !ilo da se sva vlast prenese na "edno#a, ple-eniti se oni d)Fovi pov)ko1e> Istovre-eno se istina na vi1e na3ina iskvarila, pri"e sve#a nera2)-i"evan"e"avno#a Kivota, ko"i "e postao stran, 2ati- Kel"o2a )la#ivan"e- ili, s dr)#e strane, -rKn"o- pre-a vlastodr1ci-a> Tako ni "edni-a ni dr)#i-a < ni -r2itel"i-a ni )dvorica-a < ni"e !ilo stalo do !)d)nosti> +o, )la#ivan"e pisca lako se -oKe od!aciti, kleveta i "al pri-a") se otvoreni- srce-> Ta )li2ivan"e nosi ) se!i odvratan pri"ekor 2!o# ropstva, pakost < laKn) slik) iskrenosti> Gal!a, Oton i 4iteli"e nis) -i po2nati ni po do!ro3instv) ni po nepravdi> +e -o#) porei da "e -o"e dosto"anstvo 2asnovano pod 4espa2i"ano-, pod Tito- )veano, pod *o-ici"ano- "o1 dal"e )2napredovalo> +o oni ko"i s) se o!ave2ali na nepokole!iv) istinol")!ivost ni o ko-e ne s-i") #ovoriti ni s l")!avl") ni s -rKn"o-> ko -i dotekne Kivota, principat !oKansko#a +erve i Tra"anov) carsk) vlast < plodni") i -an"e os"etl"iv) #rad) < ostavio sa- 2a starost, ) ri"etko" srei vre-ena, ) ko"i-a "e slo!odno -isliti ono 1to Keli1, a ono 1to -isli1 rei> ;> PriFvaa- se d"ela !o#ata nesrea-a, p)na stra1niF !itaka, ra2dora i !)na, 3ak i ) -ir) )Kasna> Xetiri cara s-akn)ta -a3e-, tri #ra(anska rata, vi1e van"skiF ratova, a pona"3e1e i "edniF i dr)#iF istovre-eno> 'sp"esi na Istok), ne)sp"esi na /apad), )2ne-iren Ilirik, Gali"e nepo)2dane, Britani"a pokorena i s-"esta nap)1tenaM podi#la se na nas ple-ena .ar-ata i .ve!a, proslavio se svo"i- i na1i- pora2i-a *a3anin> '-alo se na or)K"e ne di#o1e i Parti, 2avedeni v"e1to- varko- laKno#a +erona> Itali"a sasvidot)3ena novi- nesrea-a ili oni-a ko"e se ponovi1e nakon d)#o# ni2a v"ekova> Pro#)tana ili 2atrpana preplodna o!ala Ka-pani"e i #rad op)sto1en poKari-a ) ko"i-a s) )ni1tena na"stari"a sveti1ta, a i sa- Kapitoli" spal"en r)ka-a #ra(anaM oskrvn"eni sveti o!redi, ne3)vena prel")!ni1tva, -ore p)no pro#nanika,
troci)s in )r!e saevit)-7 no!ilitas, opes, o-issi #estiH)e Fonores pro cri-ine, et o! virt)tes certissi-)- eEit--> +ec -in)s prae-ia delator)- invisa H)a- scelera, c)- alii sacerdotia et cons)lat)s )t spolia adepti, proc)ratio<nes alii et interiore- potentia-, a#erent verterent c)ncta odio et terrore> Dorr)pti in do-inos servi, in patronos li!ertiM et H)i!)s deerat ini-ic)s, per a-icos oppressi> => +on ta-en adeo virt)t)- sterile saec)l)-, )t non et !ona eEe-pla prodiderit> Do-itatae pro6)#os li!eros -at<res, sec)tae -aritos in eEilia coni)#esM propinH)i a)den<tes, constantes #eneri, cont)-aE etia- advers)s tor-enta servor)- 6idesM s)pre-ae claror)- viror)- necessitates, ipsa necessitas 6ortiter tolerata et la)datis antiH)or)-orti!)s pares eEit)s> Praeter -)ltiplices rer)F)-a<nar)- cas)s caelo terraH)e prodi#ia et 6)l-in)- -onit)s et 6)t)ror)- praesa#ia, laeta tristia, a-!i#)a -ani6estaM nec eni- )-H)a- atrociori!)s pop)li 8o-ani cladi!)s -a#isve i)stis indiciis adpro!at)- est non esse c)rae deis sec)ritate- nostra-, esse )ltione-> 5> Deter)- anteH)a- destinata co-pona-, repeten<d)- videt)r, H)alis stat)s )r!is, H)ae -ens eEercit))-, H)is Fa!it)s provinciar)-, H)id in toto terrar)- or!e valid)-, H)id ae#r)- 6)erit, )t non -odo cas)s event)s<H)e rer)-, H)i pler)-H)e 6ort)iti s)nt, sed ratio etia- ca)saeH)e noscant)r> ?inis +eronis )t laet)s pri-o #a)<denti)- i-pet) 6)erat, ita varios -ot)s ani-or)- non -odo in )r!e ap)d patres a)t pop)l)- a)t )r!an)- -ili< te-, sed o-nes le#iones d)cesH)e conciverat, evol#ato i-perii arcano, posse principe- ali!i H)a- 8o-ae 6ieri> .ed patres laeti, )s)rpata statili!ertate licenti)s )t er#a prindpe- nov)- et a!sente-M pri-ores eH)it)- proEi-i #a)dio patr)-M pars pop)li inte#ra et -a#nis do-i!)s adneEa, clientes li!ertiH)e da-nator)- et eE)l)in spe- erecti7 ple!s sordida et circo ac tFeatris s)eta, si-)l deterri-i servor)-, a)t H)i adesis !onis per dedec)s +eronis ale!ant)r, -aesti et r)-or)- avidi> @> Miles )r!an)s lon#o Daesar)- sacra-ento i-!)t)s et ad destit)end)- +erone- arte -a#is et i-p)ls) H)a-
1=
1kol"evi okal"ani proliveno- krvl")> ' #rad) "o1 #ro2ni"e -aFnitan"e> Ple-stvo, !o#atstvo, po3asti +a#rade proka2iva3i-a ne -an"e o-raKene ne#oli n"iFovi 2lo3ini> Jedni se dokopali kao pli"ena sveeni1tva i kon2)lata, dr)#i )pravitel"stava i ta"no# )t"eca"a i sve pro#onili i )propa1tavali i2 -rKn"e i straFa> 8o!ovi pod-ieni protiv #ospodara, oslo!o(enici protiv 2a1titnika, napokon, i one ko"i nis) i-ali nepri"atel"a )propasti1e pri"atel"i> => +e !i"a1e vi"ek ipak tako li1en vrlina da ne !i poka2ao i do!riF pri-"era> Pratile s) i2!"e#l) d"ec) -a"ke, i1le 2a -)Kevi-a ) pro#onstvo KeneM s-ioni srodnici, posto"ani 2etovi, nepokole!iva, 3ak i na -)ka-a, v"ernost ro!ovaM kra"n"e nevol"e i s-rtne opasnosti 2na-enitiF -)Keva Fra!ro podnesene, a svr1eci Kivota dosto"ni proslavl"eniF s-rti prad"edova> Pored -no#ovrsniF nesrea 3ov"e3anstva ko!na 2na-en"a na ne!) i 2e-l"i, i opo-ene -)n"a i proro3anstva !)d)iF do#a(a"a, radosna i Kalosna, dvos-islena i o3ita> I nikad nai-e ni"e stra1ni"i- pora2i-a ri-sko# naroda i "asni"i- 2nakovi-a potvr(eno da !o#ovi-a ni"e na !ri2i na1a si#)rnost ne#o osveta> 5> li, pri"e ne#oli ovo 1to sa- na)-io opi1e-, 3ini se da tre!a ponoviti kakvo "e !ilo stan"e #rada, kakvo raspoloKen"e vo"ski, kakvo drKan"e provinci"a, 1to 2dravo ) 3itav) svi"et), 1to !olesno, da se )po2na") ne sa-o i2van"ski tokovi do#ada"a < ko"i s) pona"vi1e sl)3a"ni <ne#o s-isao i )2roci> .vr1etak "e +eronov !io dod)1e )#odan ) prvo" navali vesel"a, ali "e i2a2vao i ra2li3ita raspoloKen"a, ne sa-o ) #rad) < kod otaca i naroda ili ) #radsko#a vo"nika < ne#o i kod le#i"a i vo"skovo(a, "er se narodo- proni"ela ta"na carstva da se vladaro- -oKe postati i dr)#d"e, ne sa-o ) 8i-)> +o o3evi se radovaF), posl)Kiv1i se s-"esta slo!odo- prili3no neo!)2dano, kako to ve !iva spravladara nova i nena2o3na> Prvaci vite2ova na"!liKi vesel") o3eva> .van)la "e nada 2a !o#ati dio naroda pove2ana s -oni- o!itel"i-a, 1tienike i oslo!o(enike os)(enika i pro#nanika> .iro-a1an p)k, navikao na cirk i ka2ali1te, 2a"edno s oni- na"pokvareni"i-a od ro!ova ili oni-a ko"i s) se )propastiv1i svo"a do!ra, Franili )2 sra-otno sl)Ken"e +eron), )t)3eni i Kel"ni o#ovaran"a> @> Po1to #radski vo"nik < navikao na d)#o#odi1n") sl)K!) carevi-a i vi1e varko- i na van"ski potica" ne#oli
s)o in#enio trad)ct)s, postH)a- neH)e dari donativo- s)! no-ine Gal!ae pro-iss)- neH)e -a#nis -entis ac prae-iis e)nde- in pace H)e- in !ello loc)- praeven<ta-H)e #ratia- intelle#it ap)d principe- a le#ioni!)s 6ac<t)-, pron)s ad novas res scelere ins)per +I-pFidii .a!ini prae6ecti i-peri)- si!i -olientis a#itat)r> Et +I-< pFidi)s H)ide- i- ipso conat) oppress)s, set H)a-vis capite de6ectionis a!lato -ane!at plerisH)e -ilit)- con<scientia, nec deerant ser-ones seni)- atH)e avaritia- Gal!ae increpanti)-> La)data oli- et -ilitari 6a-a cele< !rata severitas ei)s an#e!at aspernantes veterediscipli<na- atH)e ita H)att)ordeci- annis a +erone ads)e6actos )t Fa)d -in)s vitia princip)a-arent H)a- oli- virt)tes vere!ant)r> ccessit Gal!ae voE pro re p)!lica Fonesta, ipsi anceps, le#i a se -ilite-, non e-iM nec eni- ad Fanc 6or-acetera erant> A> Invalid)- sene- Tit)s 4ini)s et Dorneli)s Laco, alter deterri-)s -ortali)-, alter i#navissi-)s, odio 6la#i<tior)- onerat)conte-pt) inertiae destr)e!ant> Tard)- Gal!ae iter et cr)ent)-, inter6ectis Din#onio 4arrone cons)le desi#nato et Petronio T)rpiliano cons)lari7 ille )t +I-pFidi soci)s, Fic )t d)E +eronis ina)diti atH)e inde<6ensi ta-H)a- innocentes perierant> Introit)s in )r!e- tr)cidatis tot -ili!)s iner-i)- -ilit)in6a)st)s o-ine atH)e ipsis etia-, H)i occiderant, 6or-idolos)s> Ind)cta le#ione &ispana, re-anente ea, H)a- e classe +ero con<scripserat, plena )r!s eEercit) insolitoM -)lti ad Foc n)-eri e Ger-ania ac Britannia et IllIrico, H)os ide- +ero electos prae-issosH)e ad cla)stra Daspiar)- et !ell)-, H)od in l!anos para!at, oppri-endis 4indicis coeptis revocaverat7 in#ens novis re!)s -ateria, )t non in )n)- aliH)e- prono 6avore, ita a)denti parata> 7> ?orte con#r)erat )t Dlodii Macri et ?ontei Dapitonis caedes n)ntiarent)r> Macr)- in 6rica Fa)d d)!ie t)r<!ante- Tre!oni)s Gar)tian)s proc)rator i)ss) Gal!ae, Dapitone- in Ger-ania, c)- si-ilia coeptaret, Dorneli)s H)in)s et ?a!i)s 4alens le#ati le#ion)- inter6ecerant,
15
po svo"o" naravi naveden na i2da") +erona < sFvati da -) se ne da"e dar o!ean od Gal!e, niti -) "e po veli3ini plaa i na#rada "ednak poloKa" ) -ir) kakav i ) rat) te da "e vladar 2aFvalni"i le#i"a-a ko"e s) #a )2di#le na vlast, a ina3e sklon na prevrat, 2lo3ina3ki- se povrF to#a d"elovan"epre6ekta +i-6idi"a .a!ina, ko"i se tr)dio da do(e na vlast, dao poticati na !)n)> +i-6idi"e "e spri"e3en ) sa-o- pok)1a"), ali, pre-da "e !ila )klon"ena #lava od-etni1tva, ) veine "e vo"nika ostala 2la sav"est, a 3inila s) svo"e i #ovorkan"a oniF ko"i s) #rdili starost i lako-ost Gal!in)> &val"ena neko i ) vo"ni3ki- pri3an"i-a slavl"ena stro#ost n"e#ova pla1ila "e one ko"i s) pre2irali star) vo"ni3k) ste#) i ko"i s) se kro2 3etrnaest #odina pod +erono- !ili navikli da ni1ta -an"e ne vole -ane vladara ne#o 1to s) neko po1tovali vrline> X)la se k to-) i Gal!ina ri"e3, 3asna 2a drKav), n"e-) sa-o- po#i!el"na7 da on k)pi, a ne k)p)"e vo"nike> Ostalo, -e()ti-, ni"e !ilo s ovi- ) sklad)> A> +e-ona starca )propa1tavaF) Tit 4ini"e i Korneli"e Lakon < prvi "edan od na"pokvareni"iF -e() s-rtnici-a, dr)#i "edan od na"veiF k)kavica < navla3ei na n" -rKn") 2!o# svo"iF sra-otniF d"ela i pre2ir 2!o# svo"e -litavosti> .por !i"a1e p)t Gal!in i krvav 2!o# )!o"stva !)d)e# kon2)la Din#oni"a 4arona i !iv1e# kon2)la Petroni"a T)rpili"ana> Jedan kao dr)# +i-6idi"ev, dr)#i kao vo"skovoda +eronov !e2 sasl)1an"a i !e2 s)dske o!rane strada1e kao ned)Kne Krtve> 'la2ak ) #rad, nakon pokol"a tolikiF tis)a nenaor)KaniF vo"nika, !i"a1e ko!no 2na-en"e, a i oni-a ko"i s) )!i"ali )Kasan> Po1to "e dovedena Fispanska le#i"a, a i dal"e se 2adrKala ona ko") "e i2 6lote sastavio +eron, #rad !i"a1e p)n ne)o!i3a"ene vo"ske> K ovo-) "o1 i -no#i od"eli i2 Ger-ani"e, Britani"e i Ilirika, 1to iF "e takoder +eron oda!rao i poslao na Kaspi"ska vrata i ) rat ko"i "e spre-ao protiv l!anaca, a onda iF po2vao natra# da s)2!i"e 4indeksove pok)1a"e> 4ladalo "e ope prevratno stan"e, ne dod)1e naklon"eno odre(eno-) po"edinc), ali 2ato na raspola#an") odvaKno-)> 7> .l)3a" "e Ftio te ) isto vri"e-e pristi#o1e vi"esti o s-rti Klodi"a Macera i ?onte"a Kapitona> Macera, ko"i "e ) 6rici nes)-n"ivo i2a2ivao nered, )!io "e prok)rator Tre!oni"e Gar)ci"an na Gal!in) 2apovi"ed, Kapitona pak ) Ger-ani"i, !)d)i da se laao sli3na potFvata, )!i1e Korneli"e kvin i ?a!i"e 4alens, le#i"ski le#ati, pri"e
anteH)a- i)!erent)r> ?)ere H)i crederent Dapitone- )t avaritia et li!idine 6oed)- ac -ac)los)- ita co#itatione rer)- novar)a!stin)isse, sed a le#atis !ell)- s)adenti<!)s, postH)a- i-pellere neH)iverint, cri-en ac dol))ltro co-posit)-, et Gal!a- -o!ilitate in#enii, an ne al6i)s scr)taret)r, H)oH)o -odo acta, H)ia -)tari non poterant, co-pro!asse> Deter))traH)e caedes sinistre accepta, et inviso se-el principi se) !ene se) -ale 6acta pare- invidiaad6ere!ant> 4enalia c)ncta, praepotentes li!erti, servor)- -an)s s)!itis avidae et ta-H)a- ap)d sene- 6estinantes, eade-H)e novae a)lae -ala, aeH)e #ravia, non aeH)e eEc)sata> Ipsa aetas Gal!ae inris)i ac 6astidio erat ads)etis i)ventae +eronis et i-peratores 6or-a ac decore corporis, )t est -os vol#i, co-paranti<!)s> 8> Et Fic H)ide- 8o-ae, ta-H)a- in tanta -)ltit)<dine, Fa!it)s ani-or)- 6)it> E provinciis &ispaniae prae<erat Dl)vi)s 8)6)s, vir 6ac)nd)s et pacis arti!)s clar)s, !ellis ineEpert)s> Galliae s)per -e-oria- 4indicis o!li<#atae recenti dono 8o-anae civitatis et in poster)- tri<!)ti leva-ento> ProEi-ae ta-en Ger-anicis eEerciti!)s Galliar)- civitates non eode- Fonore Fa!itae, H)aeda- etia- 6ini!)s ade-ptis pari dolore co--oda aliena ac s)as ini)rias -etie!ant)r> Ger-aniBciC eEercit)s, H)od peric)losissi-)- in tantis viri!)s, solliciti et irati, s)per<!ia recentis victoriae et -et) ta-H)a- alias partes 6ovis<sent> Tarde a +erone desciverant, nec stati- pro Gal!a 4er#ini)s> n i-perare vol)isset d)!i)-7 delat)ei a -ilite i-peri)- convenie!at> ?ontei)Dapitone- occis)-, etia- H)i H)eri non poterant, ta-en indi#na!an<t)r> *)E deerat, a!d)cto 4er#inio per si-)latione- a-i<citiaeM H)e- non re-itti atH)e etia- re)- esse ta-H)a- s))cri-en accipie!ant>
9> .)perior eEercit)s le#at)- &ordeoni)?lacc)- spe-e!at, senecta ac de!ilitate ped)invalid)-, sine constantia, sine a)ctoritateM ne H)ieto H)ide- -ilite re#i<-en7 adeo 6)rentes in6ir-itate retinentis )ltro accende<
1@
ne#oli i- "e !ilo nare(eno> Bilo iF "e ko"i s) v"erovali da se Kapiton, o-raKen dod)1e i odvratan 2!o# lako-osti i poFote, klonio ra2-i1l"an"a o prevrat), ali da s) le#ati, ko"i s) #a na#ovarali na rat, po1to #a ne -o#o1e nat"erati na n", na svo") r)k) i2-islili opt)K!) i pod-)klo )!o"stvo, a Gal!a da "e to, i2 prevrtl"ivosti svo#a d)Fa, ili da dal"e ne istraK)"e < kako se #od 2!ilo, kad se ve ni"e -o#lo pro-i"eniti < odo!rio> I "edna i dr)#a s-rt pri-l"ene s) ina3e nepovol"no, i "edanp)t o-raKeno- vladar) !ilo do!ri !ilo 2li post)pci dona1aF) "ednak) -rKn")> .ve na proda"), sve-oni oslo!o(enici, r)ke ro!ova #ra!eKl"ive ) i2nenadno- preokret) i, kako to ve !iva, kod starca ) silno" K)r!i> Ista 2la i na novo- carskodvor), "ednako te1ka, ali ne i "ednako opravdana> .a-a "e do! Gal!ina !ila na pods-i"eF i pre2ir oni-a ko"i s) !ili navikli na -ladost +eronov) i ko"i s) )spore(ivali careve po l"epoti i stasitosti, kako "e to ve o!i3a" ) sv"etine> 8> ' 8i-) "e dakle, kako se -o#lo i o3ekivati kod tolika stanovni1tva, !ilo ovakvo stan"e d)Fova> Glede provinci"a7 &ispani"o- )pravl"a1e Kl)vi"e 8)6, -)K okretan ) #ovor) i #ra(ansko#a kova, posve nevi3an rat)> Gali"e s), pored s"ean"a na 4indeksa, !ile o!ave2ane skora1n"i- poklonori-sko# #ra(ansko# prava i dal"n"o- olak1ico- ) pore2)> Galske opine ) s)s"edstv) #er-anskiF vo"ski nis) ipak )Kivale ist) 3astM neke, ko"i-a s) dapa3e !ila od)2eta n"iFova podr)3"a, s "ednakis) !olo- proc"en"ivale t)(e po#odnosti i povrede svo"iF prava> Ger-anske vo"ske < na"opasni"i dio -e() toliki- sna#a-a < !i"aF) )2ne-irene i srdite 2!o# oFola pona1an"a nakon nedavne po!"ede i ) straF) da i- ne pred!ace kako s) po-a#ale dr)#) strank)> Kasno otpado1e od +erona, a ni 4er#ini"e se ne i2"asni od-aF 2a Gal!)> Ostalo "e dvo"!eno da li "e )istin) Ftio carsk) vlast> Op3e "e -i1l"en"e !ilo da s) -) vo"nici pon)dili carstvo> '!o"stvo ?onte"a Kapitona os)(ivali s) ipak 3ak i oni ko"i 2!o# to#a nis) -o#li Kaliti> +edosta"ao i- "e vo"skovoda, po1to "e 4er#ini"e !io pov)3en pod i2liko- pri"atel"stva, a 3in"enic) 1to #a ne 1al") natra# i 1to #a dapa3e okrivl")") pri-ali s) kao opt)K!) )peren) protiv n"iF sa-iF> 9> 4o"ska Gorn"e Ger-ani"e pre2ira1e le#ata &ordeoni"a ?laka, ne-ona 2!o# starosti i sla!oe no#), ne)stra"na i !e2 )#leda> 4o"niko- ne -o#a1e )pravl"ati ni ) -ir)M
!ant)r> In6erioris Ger-aniae le#iones di)ti)s sine cons)<lari 6)ere, donec -iss) Gal!ae > 4itelli)s aderat, censo<ris 4itellii ac ter cons)lis 6ili)sM id satis vide!at)r> In Bri<tannico eEercit) niFil irar)-> +on sane aliae le#iones per o-nes civili)!ellor)- -ot)s innocenti)s e#er)nt, se) H)ia proc)l et Oceano divisae, se) cre!ris eEpeditioni!)s doctae Foste- poti)s odisse> Y)ies et IllIrico, H)a-H)a- eEcitae a +erone le#iones, d)- in Italia c)nctant)r, 4er<#ini)- le#ationi!)s adissent> .ed lon#is spatiis discreti eEercit)s, H)od sal)!erri-)- est ad continenda- -ilita<re6ide-, nec vitiis nec viri!)s -isce!ant)r>
1G> Oriens adF)c i--ot)s> .Iria- et H)att)or le#iones o!tine!at Licini)s M)cian)s, vir sec)ndis adversisH)e i)Eta 6a-os)s> Insi#nes a-icitias i)venis a-!itiose col)e<ratM -oE adtritis opi!)s, l)!rico stat), s)specta etia- Dla)dii irac)ndia, in secret)- siae seposit)s ta- prope a! eE)le 6)it H)a- postea a principe> L)E)ria ind)stria, co-itate adro#antia, -alis !onisH)e arti!)s -iEt)s7 ni<-iae vol)ptates, c)- vacaretM H)otiens eEpedierat, -a#< nae virt)tes> Pala- la)dares, secreta -ale a)die!ant7 sed ap)d s)!iectos, ap)d proEi-os, ap)d colle#as variis inle<ce!ris potens, et c)i eEpediti)s 6)erit tradere i-peri)- H)a- o!tinere> Bell)- l)daic)- Plavi)s 4espasian)s Bd)ce- e)+ero dele#eratC tri!)s le#ioni!)s ad-inistra<!at> +ec 4espasiano advers)s Gal!a- vot)- a)t ani-)s7 H)ippe Tit)- 6ili)- ad veneratione- c)lt)-H)e ei)s -iserat, )t s)o loco -e-ora!i-)s> Occ)lta 6ati et ostentis ac responsis destinat)- 4espasiano li!erisH)e ei)s i-pe<ri)- post 6ort)nacredidi-)s>
11> e#Ipt)- copiasH)e, H)i!)s coerceret)r, ia- inde a divo )#)sto eH)ites 8o-ani o!tinent loco re#)-7 ita vis)- eEpedire, provincia- adit) di66icile-, annonae 6ec)nda-, s)perstitione ac lascivia discorde- et -o!ile-,
1A
tek s) se onda pravo raspravl"ali kad iF "e, onako #oropadne svo"o- ne-oi pok)1avao o!)2dati> Le#i"e *on"e Ger-ani"e d)Ke s) vri"e-e !ile !e2 kon2)larno# le#ata, sve dok se po Gal!in) nalo#) ond"e ni"e po"avio )lo 4iteli"e, sin 4iteli"a cen2ora i trostr)ko#a kon2)la> Xinilo se da "e to dovol"no> ' !ritansko" vo"sci ni tra#a #n"ev)7 i 2aista, ni"edne se dr)#e le#i"e 2a sviF ne-ira #ra(anskiF ratova nis) vladale !esprekorni"e, !ilo 2ato 1to s) !ile daleko i ra2dvo"ene Oceano-, !ilo sto#a 1to s) se 3esti- vo"ni- poFodi-a na)3ile vi1e -r2iti nepri"atel"a> Mir i ) Ilirik), pre-da s) se le#i"e ko"e "e pri2vao +eron, dok s) !oravile ) Itali"i, ) poslanstvi-a o!raale 4er#ini")> li, ra2dvo"ene veliki- prostoro- < 1to "e na"2dravi"e 2a )2drKavan"e vo"ni3ke odanosti < vo"ske nis) )t"ecale "edna na dr)#) ni -ana-a ni vrlina-a> 1G> Istok "o1 )vi"ek -iran> .iri"o- i 3etiri-a le#i"a-a )pravl"a1e Licini"e M)ci"an, -)K na "ednak) #las) po srei i nesrei> 't"eca"na pri"atel"stva n"e#ovao "e i2 3astol")!l"a "o1 kao -ladi> 'propastiv1i )!r2o i-an"e i na1av1i se ) neodrKivo- poloKa"), a nasl)tiv1i i !i"es Kla)di"ev, i2-akao "e ) sa-o) 2i"e, te "e ta-o Kivio Kivoto- toliko !liski- Kivot) pro#nani3ko- koliko kasni"e vladarsko-> M"e1avina rasp)1tenosti i radinosti, l")!a2nosti i drskosti, do!ra i 2laM preko-"erne naslade ) !esposlici, velike Fra!rosti ) svako- vo"no- poFod)> 4idl"ivi post)pci -o#li s) se poFvaliti, pota"no pona1an"e n"e#ovo na lo1e- #las)> +o kod pot3in"eniF, kod pri"atel"a, kod dr)#ova < 2aFval")")i ra2li3iti- -a-ci-a <)t"eca"an7 )kratko, takav da -) "e lak1e !ilo odrei se vlasti ne#oli "e 2ado!iti> J)de"ski "e rat vodio ?lavi"e 4espa2i"an Bvo"skovo(o- #a !i"a1e i2a!rao +eronC, tri-a le#i"a-a> 4espa2i"an ni"e #a"io pre-a Gal!i ni sklonosti ni netrpel"ivostiM 1tovi1e, sina "e Tita !io poslao da #a po2dravi i i2ra2i -) po1tovan"e < kako e-o spo-en)ti na prikladno- -"est)> *a "e 2na-en"i-a i proro1tvi-a ta"novite s)d!ine carska vlast !ila predodre(ena 4espa2i"an) i n"e#ovo" d"eci, )v"erili s-o se nakon n"e#ova )spona na pri"estol"e> 11> E#ipto- i 3eta-a, ko"i-a se -orao drKati na )2di, sve ta-o od !oKansko# )#)sta )pravl"a") ri-ski vite2ovi, vlada")i n"i-e kao kral"evi> Xinilo se nai-e svrsisFodni- provinci") te1ko prist)pa3n), Kitorodn), nesloKn) i prevrtl"iv)
inscia- le#)-, i#nara- -a#istrat))-, do-B)Ci retinere> 8e#e!at t)- Ti!eri)s leEander, ei)sdenationis> 6rica ac le#iones in ea inter6ecto Dlodio Macro contenta H)alic)-H)e principe post eEperi-ent)- do-ini -inoris> *)ae Ma)retaniae, 8aetia, +oric)-, TFracia et H)ae aliae proc)ratori!)s coFi!ent)r, )t c)iH)e eEercit)i vici< nae, ita in 6avore- a)t odi)- contact) valentior)a#e<!ant)r> Iner-es provinciae atH)e ipsa in pri-is Italia, c)i<c)-H)e servitio eEposita, in preti)!elli cess)rae erant> &ic 6)it rer)- 8o-anar)stat)s, c)- .ervi)s Gal!a iter)- Tit)s 4ini)s cons)les incFoavere ann)- si!i )lti<-)-, rei p)!licae prope s)pre-)-> 1;> Pa)cis post kalendas lan)arias die!)s Po-pei Pro<pinH)i proc)ratoris e Bel#ica litterae ad6er)nt)r, s)perio<ris Ger-aniae le#iones r)pta sacra-enti reverentia i-pe<ratore- ali)- 6la#itare et senat)i ac pop)lo 8o-ano ar!i<tri)- eli#endi per-ittere, H)o seditio -olli)s acciperet)r> Mat)ravit ea res consili)- Gal!ae iapride- de adop<tione sec)- et c)- proEi-is a#itantis> +on sane cre!rior tota civitate ser-o per illos -enses 6)erat, pri-)- licen<tia ac li!idine talia loH)endi, dein 6essa ia- aetate Gal<!ae> Pa)cis i)dici)- a)t rei p)!licae a-or7 -)lti st)lta spe, pro)t H)is a-ic)s vel cliens, F)nc vel ill)- a-!itiosis r)-ori!)s destina!ant, etia- in Titi 4ini odi)-, H)in dies H)anto potentior, eode- act) invisior erat> Y)ippe Fiantes in -a#na 6ort)na a-icor)c)piditates ipsa Gal<!ae 6acilitas intende!at, c)ap)d in6ir-)- et cred)l)- -inore -et) et -aiore prae-io peccaret)r>
1=> Potentia principat)s divisa in Tit)- 4ini)cons)<le-, Dorneli)- Lacone- praetorii prae6ect)-M nec -inor #ratia Icelo Gal!ae li!erto, H)e- an)lis donat)- eH)estri no-ine Marcian)vocita!ant> &i discordes et re!)s -i<nori!)s si!i H)isH)e tendentes, circa consili)- eli#endi s)ccessoris in d)as 6actiones scinde!ant)r> 4ini)s pro M> OtFone, Laco atH)e Icel)s consens) non ta- )n)- ali<
17
stranke> 4ini"e !i"a1e 2a Marka Otona, Lakon i Icel "ednod)1no pod)piraF) ne
2!o# pra2nov"er"a i ra2vratnosti, nev"e1t) 2akoni-a i po#lavarstv), drKati 3vrsto )2 vladarsk) k))> 'pravl"a1e tada Ti!eri"e leksandar, pripadnik isto#a naroda> 6rika i le#i"e ) n"o" !ile s) nakon )!o"stva Klodi"a Macera 2adovol"ne !ilo kakvivladaro-, otkako s) isk)sile #ospodara i2 niKe# staleKa> *vi"e Ma)retani"e, 8eci"a, +orik, Traki"a i one dr)#e ko"e s) drKali prok)ratori, kako "e ko"a !ila ) s)s"edstv) ko"o" vo"sci, tako se dotica"e- s -oni"i-a dala navoditi na naklonost ili -rKn")> +eor)Kane provinci"e < a navlastito sa-a Itali"a, i2loKena svako"ako- ropstv) < !ile s) odre(ene 2a ratn) na#rad)> Takav "e !io poloKa" ri-ske drKave kad s) .ervi"e Gal!a dr)#i p)t i Tit 4ini"e kao kon2)li nast)pili #odin) se!i posl"edn"), drKavi #otovo kra"n")> 1;> +ekoliko dana nakon "an)arskiF kalenda pristi#n) i2 Bel#ike pis-a prok)ratora Po-pe"a Propinkva s o!avi"e1) da le#i"e Gorn"e Ger-ani"e, prekr1iv1i po1tovan"e pre-a 2akletvi, 2aFti"eva") dr)#o# 2apov"ednika i da senat) i ri-sko- narod) prep)1ta") slo!odan i2!or, ne !i li se po!)na 1to !laKe priFvatila> Ta" "e do#a(a" posp"e1io Gal!in) odl)k), "er "e on ve i pri"e ) se!i i ) dr)1tv) pri"atel"a ra2-i1l"ao o )svo"en")> I 2aista tiF -"eseci ) 3itav) #rad) ne !i"a1e )3estali"e#a ra2#ovora, pona"pri"e 2!o# !e2vla1a i Kel"e 2a takvi- pripovi"esti-a, a poto- i 2!o# Gal!ine i2ne-o#le starosti> Malo se tko vodio ispravnis)do- i l")!avl") pre-a drKavi7 -no#i s) ) !)dalasto" nadi, kako "e ve ko-) tko !io pri"atel" ili 1tienik, odre(ivali ) laskavi- !r!l"an"i-a ovo#a ili ono#a, ne !i li dali od)1ka i svo"o" -rKn"i pre-a Tit) 4ini"), ko"i "e i2 dana ) dan posta"ao koliko -oni"i toliko i o-raKeni"i> Ta, ne2asitne Kel"e pri"atel"a ko"i se nado1e na tako visok) poloKa") po"a3avala "e )pravo Gal!ina pop)stl"ivostM "er, kod ne"aka i lakov"erna #ri"e1i se s -an"e straFa i )2 ve) na#rad)> 1=> 4rFovna "e vlast podi"el"ena i2-e() Tita 4ini"a, kon2)la, i Korneli"a Lakona, pretori"sko# pre6ektaM ne -an"a po3ast iska2ana "e Icel), Gal!in) oslo!o(enik), ko"e#a s) o!darili prsten"e- i na2ivali #a vite1ki- i-enoMarci"ano-> Ovi se, nesloKni i v)k)i svaki na svo") stran) i ) ne2natni"i- pitan"i-a, stado1e di"eliti ) odl)ci o i2!or) nasl"ednika ) dvi"e
H)e- 6ove!ant H)a- ali)-> +eH)e erat Gal!ae i#nota OtFonis ac Titi 4ini a-icitiaM et r)-ori!)s niFil silentio trans-ittenti)-, H)ia 4inio vid)a 6ilia, caele!s OtFo, #ener ac socer destina!ant)r> Dredo et rei p)!licae c)ra- s)!isse, 6r)stra a +erone translatae, si ap)d OtFone- relinH)eret)r> +a-H)e OtFo p)eritia- inc)riose, ad)le<scentiapet)lanter e#erat, #rat)s +eroni ae-)latione l)E)s> EoH)e Poppaea- .a!ina-, principale scort)-, )t ap)d consci)- li!idin)- depos)erat, donec Octavia- )Eore- a-oliret)r> MoE s)spect)- in eade- Poppaea in provincia- L)sitania- specie le#ationis sepos)it> OtFo co-iter ad-inistrata provincia pri-)s in partes trans#res<s)s nec se#nis et, donec !ell)- 6)it, inter praesentes splendidissi-)s, spe- adoptionis stati- conceptaacri)s in dies rapie!at, 6aventi!)s plerisH)e -ilit)-, prona in c)- a)la +eronis )t si-ile->
15> .ed Gal!a post n)ntios Ger-anicae seditionis, H)a-H)a- niFil adF)c de 4itellio cert)-, anEi)s H)ona- eEercit))- vis er)-peret, ne )r!ano H)ide- -iliti con6i<s)s, H)od re-edi))nic)- re!at)r, co-itia i-perii tran<si#itM adFi!itoH)e s)per 4ini)- ac Lacone- Mario Delso cons)le desi#nato ac *)cenio Ge-ino prae6ecto )r!is, pa)ca prae6at)s de s)a senect)te, Pisone- Licinian)- accersiri i)!et, se) propria electione sive, )t H)ida- cre<didere, Lacone instante, c)i ap)d 8)!elli)- Pla)t)- eEercita c)Pisone a-icitiaM sed callide )t i#not)- 6ove<!at, et prospera de Pisone 6a-a consilio ei)s 6ide- addi< derat> Piso M> Drasso et .cri!onia #enit)s, no!ilis )tri-<H)e, volt) Fa!it)H)e -oris antiH)i, et aesti-atione recta sever)s, deteri)s interpretanti!)s tristior Fa!e!at)r7 ea pars -or)- ei)s, H)o s)spectior sollicitis, adoptanti pla<ce!at> 1@> I#it)r Gal!a adpreFensa Pisonis -an) in F)nc -od)- loc)t)s 6ert)r7 Q.i te privat)s le#e c)riata ap)d ponti6ices, )t -oris est, adoptare-, et -iFi e#re#i)- erat Dn> Po-pei et M> Drassi
18
s)!ole- in penates -eos adscis<cere, et ti!i insi#ne .)lpiciae ac L)tatiae decora no!ilitati
te kao privatna oso!a po k)ri"atsko- 2akon) pred sveenici-a, kako "e o!i3a", posin")"e-, i -eni !i !ila 3ast pri-iti ) svo") o!itel" poto-ka Gne"a Po-pe"a i Marka Krasa, i te!i odlikovan"e
toliko neko# odre(eno# koliko neko# dr)#o#> ni Gal!i ne !i"a1e nepo2nato pri"atel"stvo i2-e() Otona i Tita 4ini"a i ) #ovorkan"i-a oniF ko"i ni1ta ne prop)1ta") ) ti1ini ve se odre(ivao 2et i tast, !)d)i da "e 4ini"e i-ao ne)dat) ker, a Oton !i"a1e neKen"a> 4"er)"e- da #a "e o!)2ela i !ri#a 2a drKav) ko"a !i !ila )2al)d predana od +erona, ako !i !ila prep)1tena Oton)> Jer, Oton "e d"e3a1tvo proveo lako-isleno, -ladost raskala1eno, dra# +eron) 2!o# tak-i3en"a ) ra2vrat)> /ato -) "e i pov"erio na 3)van"e Pope") .a!in), carsk) k)rv), kao svo- do!ro- 2nanc) ) !l)dni3en"), dok se tr)dio da )kloni Ken) Oktavi")> Kad -) "e poto)pravo 2!o# Pope"e postao s)-n"iv, )dal"i #a ) provinci") L)2itani") pod i2liko- na-"esni1tva> Oton "e !la#o i predano )pravl"ao provinci"o- i prvi "e pre1ao ) strank), a dok "e tra"ao rat, kao na")#ledni"i ) vladarov) kr)#), 3i- -) se )ka2ala nada ) )svo"en"e, i2 dana ) dan sve "e strastveni"e #ra!io k to- cil"), ra3)na")i na protpor) veine vo"nika i naklonost carsko#a dvora pre-a n"e-) kao slici i prilici +eronovo"> 15> +akon vi"esti o #er-ansko- )stank), pre-da se "o1 ni1ta po)2dano ni"e 2nalo o 4iteli"), Gal!a, 2a!rin)t ko"i- e pravce- naFr)piti silna vo"ska, a ne )2da")i se ni ) #radsko#a vo"nika, odrKi carsko vi"ee, 1to se ) to- 3as) s-atralo "edini- spaso-> I pri2vav1i < pored 4ini"a i Lakona < Mari"a Del2a, !)d)e# kon2)la, i *)ceni"a Ge-ina, #radsko#a pre6ekta, nakon krae# #ovora o svo"o" starosti dade do2vati Pi2ona Licini"ana, !ilo po vlastit) i2!or), !ilo kako s) neki -islili, pod pritisko- Lakona, ko"i "e ) k)i 8)!eli"a Pla)ta pri"atel"evao s Pi2ono-> +o, podrKavao #a "e l)kavo, kao da -) "e nepo2nat, a do!ar #las o Pi2on) potkri"epio "e n"e#ovo -i1l"en"e> Pi2on !i"a1e sin Marka Krasa i .kri!oni"e, ple-enita roda s o!i") strana, i2#ledo- i drKan"e- starinsko#a kova, po nepristrano" oc"eni o2!il"anM oni-a ko"i s) na#in"ali nepovol"ni"e- t)-a3en") 3inio se odve nepri"a2ni-> Ta se crta n"e#ova 2na3a"a to vi1e dopadala poo3i-) 1to "e !ila s)-n"ivi"a )2ne-ireni-a> 1@> Gal!a dakle )Fvati Pi2ona 2a r)k) i pro#ovori, kako se pripovi"eda, na ova" na3in7 9*a
t)aa adiecisse7 n)nc -e deor)- Fo-in)-H)e consens) ad i-peri)- vocat)- praeclara indoles t)a et a-or patriae i-p)lit, )t principat)-, de H)o -aiores nostri ar-is certa!ant, !ello adept)s H)iescenti o66era-, eEe-<plo divi )#)sti, H)i sororis 6ili)- Marcell)-, dein #ener)- #rippa-, -oE nepotes s)os, postre-o Ti!e<ri)- +eroneprivi#n)- in proEi-o si!i 6asti#io colloca<vit> .ed )#)st)s in do-o s)ccessore- H)aesivit, e#o in re p)!lica, non H)ia propinH)os a)t socios !elli non Fa!ea-, sed neH)e ipse i-peri)- a-!itione accepi, et i)dicii -ei doc)-ent)- sit non -eae tant)- necessit)di<nes, H)as ti!i postpos)i, sed et t)ae> Est ti!i 6rater pari no!ilitate, nat) -aior, di#n)s Fac 6ort)na, nisi t) potior esses> Ea aetas t)a, H)ae c)piditates ad)lescentiae ia- e66)#erit, ea vita, in H)a niFil praeterit)- eEc)sand)- Fa!eas> ?ort)na- adF)c tant)- adversa- t)listi7 sec)n<dae res acriori!)s sti-)lis ani-os eEplorant, H)ia -ise< riae tolerant)r, 6elicitate corr)-pi-)r> ?ideli!ertate- a-icitia-, praecip)a F)-ani ani-i !ona, t) H)ide- eade- constantia retine!is, sed alii per o!seH)i)- i--i<n)ent7 inr)-pet ad)latio, !landitiae et pessi-)- veri a66ect)s venen)-, s)a c)iH)e )tilitas> Etia- BsiC e#o ac t) si-plidssi-e inter nos Fodie loH)i-)r, ceteri li!enti)s c)6ort)na nostra H)a- no!isc)-7 na- s)adere principi H)od oporteat -)lti la!oris, adsentatio er#a H)e-c)-H)e principe- sine ad6ect) pera#it)r> 1A> .i i--ens)- i-perii corp)s stare ac li!rari sine rectore posset, di#n)s era- a H)o res p)!lica inciperet7 n)nc eo necessitatis iapride- vent)- est, )t nec -ea senect)s con6erre pl)s pop)lo 8o-ano possit H)a- !on)- s)ccessore-, nec t)a pl)s i)venta H)arn !on)- principe-> .)! Ti!erio et Gaio et Dla)dio )ni)s 6a-iliae H)asi Fereditas 6)i-)s7 loco li!ertatis erit H)od eli#i coe<pi-)s7 et 6inita l)lior)- Dla)dior)-H)e do-o opti-)- H)e-H)e adoptio inveniet> +a- #enerari et nasci a prin< cipi!)s 6ort)it)-, nec )ltra aesti-at)r7 adoptandi
19
i)di<ci)- inte#r)- et, si velis eli#ere, consens) -onstrat)r> .it ante oc)los +ero, H)e- lon#a Daesar)- serie t)-en<
"e sl)3a"nost i ne-a nikakve vee vri"ednosti> Kod )svo"en"a odl)ka "e potp)no slo!odan 3in i, Keli li se !irati, "ednod)1nost pr)Ka "asan 2nak> +eka napred o3i-a !)de +eron7 n"e#a, nad)ta 2!o# d)#a ni2a careva, s #r!a3e do-ovine ni"e 2!acio ni
svo"e- ple-stv) prikl")3iti s"a" .)lpici"eva i L)taci"eva roda> Ovako -e pak, "ednod)1no1) !o#ova i l")di po2vano# 2a cara, savr1ene tvo"e sposo!nosti i l")!av pre-a do-ovini t"era") dati carsk) vlast, o ko"o" s) na1i preci odl)3ivali or)K"e-, i ko") sa- 2ado!io rato-, pon)di- kao 3ov"ek) -ira, po )2or) na !oKansko# )#)sta, ko"i "e sestrina sina Marcela, 2ati- 2eta #rip), pa )n)ke svo"e, naposl"etk) pastorka Ti!eri"a +erona, )2di#ao na se!i na"!liKe dosto"anstvo> +o )#)st "e nasl"ednika potraKio ) k)i, "a ) drKavi, ne sto#a 1to ne !iF i-ao ro(aka ili ratniF dr)#ova, ve 2ato 1to ni sa- nisa- pri-io carsk) vlast i2 3astoFlepl"a, a doka2 -o"o" tvrdn"i neka !)de ne sa-o -o"a rod!ina, ko") 2apostavl"a- te!i, ne#o i tvo"a> Ti i-a1 !rata, "ednaka ple-stva, stari"e#a, ko"i !i !io dosto"an ove sree da ti nisi pre3i> Ta tvo"a do! ko"a se oslo!odila -ladena3kiF strasti, ta" Kivot ) ko"e- ne-a ni3e#a ce#a !i se -orao stid"eti> *osad si podnosio sa-o nesre)M srea isk)1ava srce "o1 2a-a-l"ivi"i- draKili-aM "er, !i"eda se strpl"ivo snosi, ) srei se kvari-o> 4"ernost, iskrenost, pri"atel"stvo < na"vredni"a do!ra I")dsko#a srca < ti e1 !e2 s)-n"e sa3)vati istonepokole!ivo1), no dr)#i e iF sla!iti ropsko)sl)Kno1)> 0irit e se )la#ivan"e i laskan"e i < na"#ori otrov istinsko# os"ea"a < se!i3ni pro!itak> lako "a i ti #ovori-o danas -e()so!no potp)no iskreno, ostali e radi"e !iti s na1o- sreo- ne#oli s na-a> .v"etovati nai-e vladar) 1to !i tre!alo -)3an "e 2adatakM )la#ivan"e pre-a !ilo ko"e-) vladar) ne i2isk)"e d)!oka os"ea"a> 1A> Kad !i nei2-"erni )stro" carstva -o#ao opstati i drKati se ) ravnov"es") !e2 )pravl"a3a, dosto"an !iF !io da sa -no- 2apo3ne rep)!lika> li ve odavna n)Kda nas "e dovela dotle da ni -o"a starost ne -oKe ri-sko- narod) pr)Kiti vi1e doli vri"edna nasl"ednika, niti tvo"a -ladost vi1e doli do!ra vladara> Pod Ti!eri"e- i Ga"e- i Kla)di"e- !ili s-o tako rei !a1tina "edne "edine o!itel"i> +aknada 2a slo!od) !it e po3etak i2!ora nasl"ednika i, nakon svr1etka ")li"evske i kla)di"evske k)e, ono#a na"!ol"e#a pronai e )svo"en"e> Jer, ra(ati se i lo2) v)i od vladara 3ista
te- non 4indeE c)- iner-i provincia a)t e#o c))na le#ione, sed s)a i--anitas, s)a l)E)ria cervici!)s p)!licis dep)ler)ntM neH)e erat adF)c da-nati principis eEe-<pl)-> +os !ello et a! aesti-anti!)s adsciti c)- invidia H)a-vis e#re#ii eri-)s> +e ta-en territ)s 6)eris, si d)ae le#iones in Foc conc)ssi or!is -ot) nond)- H)iesc)nt7 ne ipse H)ide- ad sec)ras res accessi, et a)dita adoptione desina- videri seneE, H)od n)nc -iFi )n)o!icit)r> +ero a pessi-o H)oH)e se-per desidera!it)r7 -iFi ac ti!i providend)- est, ne etia- a !onis desideret)r> Monere di)ti)s neH)e te-poris F)i)s, et i-plet)- est o-ne con<sili)-, si te !ene ele#i> 'tilissi-)s ideac !revissi-)s !onar)- -alar)-H)e rer)- dilect)s est co#itare H)id a)t vol)eris s)! alio principe a)t nol)erisM neH)e eni- Fic, )t #enti!)s H)ae re#nant)r, certa do-inor)- do-)s et ceteri servi, sed i-perat)r)s es Fo-ini!)s, H)i nec tota- servit)te- pati poss)nt nec tota- li!ertate->Q Et Gal!a H)ideFaec ac talia, ta-H)a- principe- 6aceret, ceteri ta-H)a- c)- 6acto loH)e!ant)r> 17> Pisone- 6er)nt stati- int)enti!)s et -oE coniectis in e)- o-ni)- oc)lis n)ll)- t)r!ati a)t eEs)ltantis ani-i -ot)- prodidisse> .er-o er#a patre- i-peratore-H)e reverens, de se -oderat)sM niFil in volt) Fa!it)H)e -)tat)-, H)asi i-perare posset -a#is H)a- vellet> Don<s)ltat)- inde, pro rostris an in senat) an in castris adop<tio n)nc)paret)r> Iri in castra plac)it7 Fonori6ic)- id -ili<ti!)s 6ore, H)or)- 6avore- )t lar#itione et a-!it) -ale adH)iri, ita per !onas artes Fa)d spernend)-> Dirc)-ste<terat interi- Palati)p)!lica eEspectatio, -a#ni secreti i-patiensM et -ale coerdta- 6a-a- s)ppri-entes a)#e<!ant> 18> Y)art)- id)s lan)arias, 6oed)- i-!ri!)s die-, tonitr)a et 6)l#)ra et caelestes -inae )ltra solit)- t)r!a<verant> O!servat)- id antiH)it)s co-itiis diri-endis non terr)it Gal!a-, H)o -in)s in castra per#eret, conte-pto<re- tali)- )t
;G
6ort)itor)-, se) H)ae 6ato -anent, H)a-vis si#ni6icata, non vitant)r> p)d 6reH)ente- -ilit)con<
-)n"e i ne!eske pri"etn"e> Ova po"ava, ko"a "e od davnine sl)Kila 2a )kidan"e sk)p1tina, ni"e odvratila Gal!) od to#a da krene ) ta!or, !ilo 2ato 1to "e pre2irao to kao p)k) sl)3a"nost, !ilo sto#a 1to se ne -oKe i2!"ei ono 1to "e s)(eno, -a kako to !ilo na#ovi"e1teno 2na-en"i-a> +a !ro"no-
4indeks s nenaro)Kano- provinci"o-, ni "a s "edno- le#i"o-, ne#o n"e#ova vlastita ne3ov"e3nost, n"e#ova ra2vratnost> dosad i ne !i"a1e pri-"era os)(ena vladara> Mi, ko"e "e rat i oni ko"i nas ci"ene pri2vao k carstv), !it e-o i2loKeni -rKn"i, -a koliko !ili 2asl)Kni> +e !)di ipak prepla1en ako dvi"e le#i"e ) ovo" sv"etsko" po-etn"i "o1 )vi"ek ne -ir)")> +i sa- nisa2atekao si#)rno stan"e, a 3i- se 3)"e 2a )svo"en"e, prestat e ) -eni #ledati starca, 1to -i se sada "edino i pred!ac)"e> /a +erono- e oni na"pokvareni"i )vi"ek 3e2n)tiM -eni i te!i val"a se po!rin)ti da 2a n"i- ne K)de i 3estiti> /a dal"a )po2oren"a ovo ni"e povol"an 3as, a -o"a "e na-"era potp)no ostvarena ako sa- ) te!i na1ao pravi i2!or> +a"prikladni"i "e, a )"edno i na"krai, p)t do oda!ira i2-e() do!ra i 2la ako se te-el"ito pro-isli 1to se priFvaa a 1to os)()"e pod dr)#ivladaro-> Jer ovd"e ne-a, kao ) naroda ko"i-a )pravl"a") kral"evi, stalne vladarske k)e i ropsko# poloKa"a 2a sve ostale, ve ti "e s)deno vladati I")di-a ko"i ne -o#) podnositi ni potp)na ropstva ni neo#rani3ene slo!ode>: Gal!a re3e )pravo to i takvi- ri"e3i-a kao da postavl"a vladara, a ostali -) se stado1e o!raati kao da on to ve i "est> 17> +i ) tren)tk) kad s) #a pro-atrali, a ni kasni"e, kad "e 3itava "avnost )pirala o3i ) n", Pi2on, kako pri3a"), ne odade ni "edni- pokretos-)enosti ili od)1evl"en"a> Govor pre-a oc) i car) p)n po1tovan"a, o se!i )-"eren> +ikakve pro-"ene ) i2ra2) lica i drKan")7 kao da "e vi1e kadar vladati ne#oli 2a ti- K)di> 4i"ealo se 2atida li da se )svo"en"e sve3ano o!2nani sa #ovornice, ) senat) ili ) ta!or)> Pala "e odl)ka da se ide ) ta!or7 !it e to po3ast 2a vo"nikeM n"iFov) "e naklonost dod)1e nepo1teno st"e<cati dareKl"ivo1) i )dvaran"e-, ali prido!iti "e 3asni- sredstvi-a ne tre!a pre2irati> Palaci" "e ) -e()vre-en) okr)Kilo -no1tvo, p)no napeta i13ekivan"a, nesposo!no da podnese tako velik) ta"n), a nedovol"no pri#)1en) #lasin) 1irili s) oni ko"i s) !ili po2vani da "e 2ato-e> 18> Xetvrti dan pri"e "an)arskiF ida, #adan i ki1ovit, )2ne-iri1e preko o3ekivan"a #ro-ovi i
tione- i-peratoria !revitate adoptari a se PisoneeEe-<plo divi )#)sti et -ore -ilitari, H)o vir vir)- le#eret, pron)ntiat> c He dissi-)lata seditio in -ai)s crederet)r, )ltro adseverat H)arta- et d)oetvicensi-a- le#iones, pa)cis seditionis a)ctori!)s, non )ltra ver!a ac voces errasse et !revi in o66icio 6ore> +ec )ll)- orationi a)t lenocini)addit a)t preti)-> Tri!)ni ta-en cent)riones<H)e et proEi-i -ilit)- #rata a)dit) respondent7 per cete< ros -aestitia ac silenti)-, ta-H)a- )s)rpataetia- in pace donativi necessitate- !ello perdidissent> Donstat pot)isse conciliari ani-os H)ant)lac)-H)e parci senis li!eralitate7 noc)it antiH))s ri#or et ni-ia severitas, c)i ia- pares non s)-)s> 19> Inde ap)d senat)- non co-ptior Gal!ae, non lon<#ior H)a- ap)d -ilite- ser-oM Pisonis co-is oratio> Et patr)- 6avor aderatM -)lti vol)ntate, e66)si)s H)i nol)e<rant, -edii ac pl)ri-i o!vio o!seH)io, privatas spes a#i<tantes sine p)!lica c)ra> +ec ali)d seH)enti H)adrid)o, H)od -edi)- inter adoptione- et caede- 6)it, dict)- a Pisone in p)!lico 6act)-ve> Dre!riori!)s in dies Ger-a< nicae de6ectionis n)ntiis et 6acili civitate ad accipienda credendaH)e o-nia nova, c)- tristia s)nt, cens)erant patres -ittendos ad Ger-anic)eEercit)- le#atos> #i<tat)- secreto n)- et Piso pro6icisceret)r, -aiore prae<teEt), illi a)ctoritatesenat)s, Fic di#natione- Daesaris lat)r)s> Place!at et Lacone- praetorii prae6ect)- si-)l -itti7 is consrlio intercessit> Le#ati H)oH)e Bna- senat)s electione- Gal!ae per-iseratC 6oeda inconstantia no-i<nati eEc)sati s)!stit)ti, a-!it) re-anendi a)t e)ndi, )t H)e-H)e -et)s vel spes i-p)lerat>
;G> ProEi-a pec)niae c)raM et c)ncta scr)tanti!)s i)stis<si-)- vis)- est inde repeti, )!i inopiae
;1
ca)sa erat> Bis et vicies -ilies sesterti)donationi!)s +ero e66)derat7 appellari sin#)los i)ssit, dec)-a parte li!eralitatis ap)d H)e-H)e eor)- relicta> t illis viE dec)-ae s)per portio<
;G> .li"edea se !ri#a ticala novca> I dok s) pretresali sve -o#)nosti )3inilo i- se na"opravdani"i- da #a na-akn) odon)d #d"e !i"a1e )2rok osk)dice> *vi"e tis)e i dv"esta -ili")na sesterci"a ras)o "e +eron darivan"i-a> Gal!a naredi da se svi po"edina3no opo-en), ostaviv1i svako-) od n"iF desetin) poklona> +o n"i-a "edva da "e
2!or) vo"nika kratkoo- svo"stveno2apov"ednici-a i2"avi da )sva"a Pi2ona po pri-"er) !oKansko# )#)sta i po vo"ni3koo!i3a"), po ko"e- ")nak oda!ire ")naka> da se prikrivan )stanak ne !i sFvatio s)vi1e o2!il"no, nasto"a1e iF k to-e )v"eriti da 3etvrta i dvadesetdr)#a le#i"a pod nekolicino- kolovo(a po!)ne nis) napravile vei #ri"eF osi- p)stiF ri"e3i i povika i da e se )!r2o vratiti k d)Knosti> Govor) ne doda nikakva laskan"a ni o!ean"a nov3ano# poklona> Ipak -) tri!)ni, cent)rioni i na"!liKi od vo"nika odvrati1e ono 1to -) "e !ilo )#odno 3)ti> ' ostaliF Kalost i 1)tn"a, kao da s) ne2a!oila2an dar, ko"i s) )Kivali 3ak i ) -ir), i2#)!ili ) rat)> Jasno "e da s) se srca vo"nika -o#la prido!iti -a koliko ne2natno- dareKl"ivo1) 1krta starca7 na1kodile s) -) starinska oporost i pret"erana stro#ost ko"o" vi1e nis-o dorasli> 19> ' senat) poto- #ovor Gal!in ne !i"a1e ni )#la(eni"i ni d)Ki ne#oli ona" pred vo"nici-a> Pi2onova !es"eda !i"a1e )#odna i po!)di naklonost o3eva> Mno#i -) iska2ivaF) odanost od srca, oni ko"i -) ne !i"aF) skloni 3ak i preko-"erniri"e3i-a, nepristrani, ko"i !i"aF) i na"!ro"ni"i, s)sretl"ivo- posl)1no1), #a"ei oso!ne nade !e2 skr!i 2a drKavne poslove> .li"edea 3etiri dana, 1to s) preostala i2-e() )svo"en"a i )!o"stva, Pi2on ) "avnosti ne re3e niti )3ini i1ta> B)d)i da s) vi"esti o od-etni1tv) ) Ger-ani"i posta"ale i2 dana ) dan sve )3estali"e < a sta<novni1tvo "e !ilo pripravno priFvatiti i pov"erovati ) svak) novost, pre-da "e !ila !olna < 2akl")3i1e o3evi da #er-ansko" vo"sci tre!a )p)titi le#ate> 8aspravl"alo se pota"no da li da otp)t)"e i Pi2on, da !i tako ) 1to vee- s"a") poni"eli sa so!o-7 oni )#led senata, on ce2arsko dosto"anstvo> Predla#ali s) da se 2a"edno s n"i-a po1al"e i Lakon, pretori"ski pre6ekt, no on se )sprotivi to" na-"eri> I poslanici s) se tako(er Bsenat "e nai-e i2!or !io prep)stio Gal!iC sra-noneodl)3no1) i-enovali, povla3ili se )2 isprik), nado-"e1tali dr)#i-a, ) teKn"i da ostan) ili od), kako "e ve ko#a straF ili nada poticala na to>
nes erant, isde- er#a aliena s)-pti!)s H)i!)s s)a prode<#erant, c)- rapacissi-o c)iH)e ac perditissi-o non a#ri a)t 6aen)s, sed sola instr)-enta vitio-- -anerent> EEactioni tri#inta eH)ites 8o-ani praepositi7 nov)- o66i<cii #en)s et a-!it) ac n)-ero oneros)-7 )!iH)e Fasta et sector, et inH)ieta )r!s actioni!)s> c ta-en #rande #a)<di)-, H)od ta- pa)peres 6orent H)i!)s donasset +ero H)a- H)i!)s a!st)lisset> EEa)ctorati per eos dies tri!)ni, e praetorio ntoni)s Ta)r)s et ntoni)s +aso, eE )r!anis coForti!)s e-ili)s Pacensis, e vi#ili!)s l)li)s ?ronto> +ec re-edi)in ceteros 6)it, sed -et)s initi)-, ta-<H)a- per arte- et 6or-idine sin#)li pellerent)r o-ni!)s s)spectis>
;1> Interea OtFone-, c)i co-positis re!)s n)lla spes, o-ne in t)r!ido consili)-, -)lta si-)l eEsti-)la!ant, l)E)ria etia- principi onerosa, inopia viE privato tole<randa, in Gal!a- ira, in Pisone- invidiaM 6in#e!at et -et)-, H)o -a#is conc)pisceret7 prae#rave- se +eroni 6)isse, nec L)sitania- r)rs)s et alteri)s eEilii FonoreeEspectand)-> .)spect)- se-per invis)-H)e do-inanti<!)s H)i proEi-)s destinaret)r> +oc)isse id si!i ap)d sene- principe-, -a#is nocit)r)ap)d i)vene- in#enio tr)ce- et lon#o eEilio e66erat)-7 occidi OtFone- posse> Proinde a#end)- a)dend)-H)e, d)- Gal!ae a)ctoritas 6l)Ea, Pisonis nond)- coal)isset> Opport)nos -a#nis conati!)s transit)s rer)-, nec c)nctatione op)s, )!i per<niciosior sit H)ies H)a- te-eritas> Morte- o-ni!)s eE nat)ra aeH)ale- o!livione ap)d posteros vel #loria distin<#)iM ac si nocenteinnocente-H)e ide- eEit)s -aneat, acrioris viri esse -erito perire>
;;
;;> +on erat OtFonis -ollis et corpori si-ilis ani-)s, et inti-i li!ertor)- servor)-H)e, corr)pti)s H)a- in pri<vata do-o Fa!iti, a)la+eronis et l)E)s, ad)lteria -atri<-onia ceterasH)e re#nor)- li!idines avido tali)-, si a)deret, )t s)a ostentantes, H)iescenti )t aliena eEpro!ra<
3eka isti svr1etak, vee-) ")nak) dolik)"e -ri"eti po 2asl)2i> ;;> +e !i"a1e d)F Otonov sla! i sli3an ti"el)> i na"<pnsni"i od oslo!o(enika i ro!ova, ko"e "e drKao ) sla!i"o" ste2i ne#oli "e )o!i3a"eno 2a privatn) k)), )ka2ivali s) n"e-), Kel"n) takva 3e#a, na dvor +eronov i rasko1, prel")!ni1tva, !rakolo-stva i ostale kral"evske naslade, kao na n"e#ovo, sa-o ako se odvaKi, i pred!acivali -) 1to e
i preostao deseti dio, !)d)i da s) "ednako rasipno #ospodarili t)(i- do!ri-a kao 1to s) !ili ras)li i svo"a, tako da oni-a na"#ra!eKl"ivi"i-a i na"pokvareni"i-a nis) ostale ni 2e-l"a ni #lavnica, ne#o sa-a sredstva poroka> /a )t"erivan"e novca !i"aF) 2ad)Kena tridesetorica ri-skiF vite2ova < nova vrsta d)Knosti i te1ka 2!o# traKen"a naklonosti i !ro"a po#odeniF> Posv)da kopl"e i preprodava3, i #rad )2ne-iren s)dski- rasprava-a> ipak veliko vesel"e 1to e "ednako siro-a1ni !iti i oni ko"i-a "e +eron darovao i oni ko"i-a "e oteo> .vr#n)ti s) oniF dana7 tri!)ni ntoni"e Ta)r i ntoni"e +a2on, 2apov"ednici pretori"skiF koForata, E-ili"e Pacen2is, 2apov"ednik #radskiF koForata, i J)li"e ?ronton, 2apov"ednik #radskiF straKara> +o to ni"e !ilo pravo sredstvo protiv ostaliF, ne#o 2a3etak straFa, "er "e vladalo -i1l"en"e da se do!rinasto"an"e- i i2 !o"a2ni pro#one po"edinci, dok s) svi s)-n"ivi> ;1> ' -ed)vre-en) "e Otona, ko"e-) ne !i"a1e nikakve nade ako se prilike s-ire, a sav -) "e na)- ovi<sio o -eteK), -no#o to#a istovre-eno poticalo7 rasko1an Kivot ko"i !i te1ko i2drKao 3ak i vladar, osk)dica "edva sno1l"iva privatno" oso!i, -rKn"a pre-a Gal!i, 2avist pre-a Pi2on)> &inio "e i straF, ne !i li 1to vi1e raspirio Kel"e7 odve "e neprili3an !io 2a +erona i ne tre!a ponovo 3ekati na L)2itani") i po3ast dr)#o#a pro#onstva> .)-n"iv "e )vi"ek i -r2ak vlastodr1ci-a ona" ko"e#a odre()") 2a na"!liKe# nasl"ednika pri"estol"a> +a1kodilo -) "e to kod stara vladara, "o1 e -) vi1e 1koditi kod -lada, po naravi -rka i podivl"ala 2!o# d)#otra"na pro#onstva> Otona -oKe dati )!iti> /ato tre!a d"elovati odvaKno, dok se Gal!in )#led r)1i, a Pi2onov se "o1 )vi"ek ni"e )3vrstio> Prikladna s) 2a velike potFvate vre-ena s-"ene na vlasti i ne tre!a okli"evati, kad "e po#)!ni"e -irovan"e ne#oli nepro-i1l"enost> .-rt, svi-a po prirodi ista, ra2lik)"e se po 2a!orav) ili slavi kod poto-stva> ako krivca i pravednika
!ant, )r#enti!)s etia- -atFe-aticis, d)- novos -ot)s et clar)- OtFoni ann)- o!servatione sider)- ad6ir-ant, #en)s Fo-in)- potenti!)s in6id)-, speranti!)s 6allaE, H)od in civitate nostra et veta!it)r se-per et retine!it)r> M)ltos secreta Poppaeae -atFe-aticos, pessi-)- princi<palis -atri-onii instr)-ent)-, Fa!)erant7 e H)i!)s Pto< le-ae)s OtFoni in &ispania co-es, c)s)per6)t)r)- e)- +eroni pro-isisset, postH)aeE event) 6ides, coniect)ra ia- et r)-ore Gal!ae seni)- et i)venta- OtFonis co-p)tanti)pers)aserat 6ore )t in i-peri)- adscisceret)r> .ed OtFo ta-H)a- peritia et -onit) 6ator)- praedicta accipie!at, c)pidine in#enii F)-ani li!enti)s o!sc)ra creBdenCdi> +ec deerat Ptole-ae)s, ia- et sceleris instinctor, ad H)od 6acilli-e a! ei)s -odi voto transit)r> ;=> .ed sceleris co#itatio incert)- an repens7 st)dia -ilit)- iapride- spe s)ccessionis a)t parat) 6acinoris ad6ectaverat, in itinere, - a#-ine, in stationi!)s vet)stis<si-)- H)e-H)e -ilit)no-ine vocans ac -e-oria +e<roniani co-itat)s cont)!ernales appellandoM alios ad#no<bscere ,b H)osda- reH)irere et pec)nia a)t #ratia i)vare, -ser#Fdo saepi)s H)erelas et a-!i#)os de Gal!a ser-o<nes H)aeH)e alia t)r!a-enta vol#i> La!ores itiner)-, ino<pia co--eat))-, d)ritia i-perii atroci)s accipie!ant)r, c)- Da-paniae lac)s et cFaiae )r!es classi!)s adire soliti PIrenae)- et lpes et i--ensa viar)- spatia ae#re s)! ar-is Qeniterent)r> ;5> ?la#ranti!)s ia- -ilit)- ani-is vel)t 6aces addide<rat Maevi)s P)dens, e proEi-is Ti#ellini> Is -o!ilissi-)- H)e-H)e in#enio a)t pec)niae indi#)- et in riovas c)pi<ditates praecipite-
;=
alliciendo eo pa)lati- pro#ress)s est, )t per specie- convivii, H)otiens Gal!a ap)d OtFoneep)laret)r, coForti eEc)!ias a#enti viriti- centenos n)-<-os divideret> Y)a- vel)t p)!licalar#itione- OtFo secretiori!)s ap)d sin#)los prae-iis intende!at, adeo ani<-os)s corr)ptor, )t Docceio Proc)lo spec)latori de parte 6ini)- c)vicino a-!i#enti )nivers)- vicini a#r)- s)a
one ko"i-a "e tre!alo novca i na#le na nove poK)de, -alo<po-alo on "e dotle 2a!ra2dio da "e pod i2liko- 3a1en"a, kad !i #od Gal!a !io na #o2!i kod Otona, di"elio svako- vo"nik) i2 koForte ko"a "e drKala straK) po sto nov3ia> To #otovo "avno pod-iivan"e po"a3avao "e Oton pota"nipokloni-a po"edinci-a, toliko se drsko oda")i to- posl) da "e )Fodi Kokce") Prok)l), ko"i "e vodio sa s)s"edo- parnic) 2!o# -e(e, darovao 3itavo s)s"edovo 2e-l"i1te, otk)piv1i #a
sve to, !)de li -irovao, !iti t)de> +aval"ivali s) na n" i 2v"e2do2nanci, dok s) i2 -otren"a 2vi"e2da doka2ivali prevrat i #odin) 2na-enit) 2a Otona, so" l")di nepo)2dan -onici-a, laKl"iv oni-a ko"i se nada"), so" ko"i e se ) na1e- #rad) )sprkos 2a!rana-a )vi"ek 2adrKavati> Pope"ino k)anstvo sadrKavalo "e -no1tvo 2v"e2do2nanaca, ta" na"pokvareni"i -ira2 carsko#a !raka> Jedan od n"iF, Ptole-e", pratilac Otonov ) &ispani"i, prorekao -) "e da e nadKiv"eti +erona> Po1to "e i2 ra2vo"a do#a(a"a 2ado!io pov"eren"e, oslan"a")i se ve na na#a(an"a i #ovorkan"a oniF ko"i prora3)navaF) starost Gal!in) i -ladost Otonov), )v"erio #a "e da e !iti priFvaen 2a cara> +o Oton )2i-a1e to kao proro3anstvo 2asnovano na isk)stv) i opo-eni s)d!ine, ) naravno" l")dsko" Kel"i tako sklono" v"erovan") ) ta"anstveno> i Ptole-e" "e 3inio svo"e, poti3)i #a ve i na 2lo3in, na 1to "e od onakve Kel"e vrlo lako pri"ei> ;=> 8a2-i1l"an"e pak o 2lo3in) -oKda i ni"e !ilo tako skora1n"e> L")!av "e vo"nika nasto"ao 2ado!iti ve i pri"e nada")i se nasl"edstv) ili pripre-a")i 2lod"eloM na p)t), 2a vri"e-e -ar1a, na straKarski-"esti-a do2ivao "e poi-ence na"stari"e od vo"nika i o!raao se ratni- dr)#ovi-a pods"ea")i iF na nekada1n") +eronov) pratn")M "edne "e ponovo prepo2navao, 2a neke se raspitivao i po-a#ao iF novce- ili )sl)#o-, )!ac)")i 3e1e "adikovke i dvos-islene #lasove o Gal!i i ostala sredstva 2a po!)n) sv"etine> +apore p)tovan"a, osk)dic) KiveKa, stro#ost carske vlasti, priFvaali s) s pri#)1eno- srdK!o-, dok s) se, navikli ina3e da s !rodovl"e- o!ila2e ka-panska "e2era i aFe"ske #radove, pod or)K"e- i )2 o#ro-ne napore pen"ali preko Pirine"a i lpa preval")")i nei2-"erne ra2dal"ine> ;5> .trasne ve d)Fove vo"nika raspalio "e "o1 "a3e Mevi"e P)dens, "edan od pri"atel"a Ti#elinoviF> Pri-a-l")")i one na"prevrtl"ivi"e ili
pec)nia e-pt)- dono dederit, per socordiaprae6ecti, H)e- nota pariter et occ)lta 6alle!ant> ;@> .ed t)- e li!ertis Ono-ast)- 6)t)ro sceleri prae<6ecit, a H)o Bar!i)- Proc)l)- tesserari)spec)lator)- et 4et)ri)- optione- eor)ndeperd)ctos, postH)a- vario ser-one callidos a)dacesH)e co#novit, pretio et pro<-issis onerat, data pec)nia ad perte-ptandos pl)ri)- ani-os> .)scepere d)o -anip)lares i-peri)- pop)li 8o-ani trans6erend)- et transt)ler)nt> In conscientia- 6acinoris pa)ci adsciti7 s)spensos ceteror)- ani-os diver<sis arti!)s sti-)lant, pri-ores -ilit)- per !ene6icia +I-<pFidi )t s)spectos, vol#)s et ceteros ira et desperatione dilati totiens donativi> Erant H)os -e-oria +eronis ac desideri)- prioris licentiae accenderet7 in co--)ne o-nes -et) -)tandae -ilitiae terre!ant)r> ;A> In6ecit ea ta!es le#ion)- H)oH)e et a)Eilior)-otas ia- -entes, postH)a- vol#at)- erat la!are Ger<-anici eEercit)s 6ide-> deoH)e parata ap)d -alos sedi<tio, etia- ap)d inte#ros dissi-)latio 6)it, )t postero id))- die rede)nte- a cena OtFone- rapt)ri 6)erint, ni incerta noctis et tota )r!e sparsa -ilit)- castra nec 6acile- inter te-)lentos consens)- ti-)issent, non rei p)!licae c)ra, H)a- 6oedare principis s)i san#)ine so!rii para!ant, sed ne per tene!ras, )t H)isH)e Pannonici vel Ger-anici eEercit)s -iliti!)s o!lat)s esset, i#noranti!)s plerisH)e, pro OtFone destinaret)r> M)lta er)-pentis seditionis indicia per conscios oppressa7 H)aeda- ap)d Gal!ae a)res prae6ect)s Laco el)sit, i#nar)s -ilitari)- ani-or)consiliiH)e H)a-vis e#re#ii, H)od non ipse ad6erret, ini-i<c)s et advers)s peritos pervicaE>
;5
;7> Octavo deci-o kalendas ?e!r)arias sacri6icanti pro aede pollinis Gal!ae Far)speE '-!rici)s tristia eEta et instantes insidias ac do-estic)Foste- praedicit, a)diente OtFone Bna- proEi-)s adstiteratC idH)e )t lae<t)- e contrario et s)is co#itationi!)s prosper)- interpre<tante> +ec -)lto post li!ert)s Ono-ast)s n)ntiat eEspec<
sla! po2navalac vo"ni3ke )di7 iako "e !io i2vrstan sav"etnik, kad ne !i sav"et pr)Kao sa-, posta"ao !i nepri"a2an i tvrdo#lav pre-a ostali-a> ;7> Osa-naesto#a dana pri"e 6e!r)arskiF kalenda Far)spik '-!rici"e prore3e Gal!i, ko"i "e Krtvovao pred Fra-p- polonovi-, i2 2losl)tne i2n)trice pri"etee 2as"ede i do-ae# nepri"atel"a, dok "e Oton sl)1ao Bsta"ao "e nai-e ) sa-o" !li2iniC i sve to o!"a1n"avao kao pri"atno i po n"e#ov) sFvaan"), povol"no> Malo 2ati- oslo!o(enik Ono-ast do"avi da #a o3ek)") #raditel"i i #ra(evni
svo"i- novce-, 2aFval")")i ne-ar) nadsto"nika ko"i ni"e opa2io ni ono 1to "e !ilo o3ito ni ono 1to "e !ilo skrovito> ;@> Tada "e i2-e() oslo!o(enika odredio Ono-asta 2a i2vr1itel"a na-"eravana 2lo3inaM on -) "e doveo Bar!i"a Prok)la, 2nakono1) )Foda, i 4et)ri"a, n"iFova narednika> Po1to "e ) svakovrsno- ra2#ovor) s n"i-a spo2nao da s) l)kavi i odvaKni, o!aveKe iF na#rado- i o!ean"i-a, dav1i i- novca da potk)pe i -no#e dr)#e> Odl)3i1e dva prosta vo"nika da prenes) vlast ri-sko# naroda /lod"elo "e pov"ereno nekoliciniM neodl)3ne d)Fove ostaliF potako1e na ra2li3ite na3ine7 predvodnike vo"nika, pods"ea")i iF da s) s)-n"ivi 2!o# odlikovan"a pri-l"eniF od +i-6idi"a, ostalo -no1tvo prostiF vo"nika, oKivl"ava")i ) n"i-a srdK!) i o3a"an"e 2!o# toliko ve p)ta od#o(ena dara> Bilo "e i oniF ko"e "e raspal"ivalo s"ean"e na +erona i 3eKn"a 2a pri"a1n"o- rasp)sno1)> Openito, svi s) strep"eli ) straF) od pro-"ene vo"ne sl)K!e> ;A> /ara2ila "e ta k)#a )2r)"ana srca le#i"a, pa i po-oniF 3eta, po1to se pro1irio #las da se #er-anske vo"ske kole!a")> I kod neval"aliF vo"nika !)na "e ve toliko )2napredovala, a kod po1teniF "e vladao potp)n neFat, da !i !ili sli"edee#a dana nakon "an)arskiF ida Otona, ko"i se vraao s r)3ka, po2dravili kao cara, da se nis) pla1ili nepo)2dane noi i vo"ni3kiF poloKa"a rasi"aniF po 3itav) #rad), te te1ko ostvarive s)radn"e -e() pi"anivo"nici-a> +is) se vodili !ri#o- 2a drKav), ko") s) se i tri"e2ni spre-ali okal"ati krvl") svo#a vladara, ne#o straFo- da vo"nici panonske ili #er-anske vo"ske < !)d)i da #a veina ni"e po2navala < prvo#a na ko"e#a nai() ne pro#lase 2a Otona> Mno#e 2nakove prodir)e po!)ne pri#)1ili s) n"e2ini s)dionici> +e1to "e od to#a Gal!i prika2ao -an"e opasni- pre6ekt Lakon,
tari e)- a! arcFitecto et rede-ptori!)s, H)ae si#ni6icatio coe)nti)- ia- -ilit)- et paratae coni)rationis convene<rat> OtFo, ca)sa- di#ress)s reH)irenti!)s, c)- e-i si!i praedia vet)state s)specta eoH)e pri)s eEploranda 6inEis<set, inniE)s li!erto per Ti!eriana- do-)- in 4ela!r)-> inde ad -iliari)- a)re)- s)! aede- .at)rni per#it> I!i tres et vi#inti spec)latores consal)tat)i-peratore- ac pa)citate sal)tanti)- trepid)- et sellae 6estinanter i-po<sit)- strictis -)croni!)s rapi)ntM totide- 6er-e -ilites in itinere ad#re#ant)r, alii conscientia, pleriH)e -irac)lo, pars cla-ore et #ladiis, pars silentio, ani-)- eE event) s)-pt)ri> ;8> .tatione- in castris a#e!at l)li)s Martialis tri!)<n)s> Is -a#nit)dine s)!iti sceleris, an corr)pta lati)s castra et, si contra tenderet, eEiti)-et)ens, prae!)it plerisH)e s)spicioneconscientiae> ntepos)ere ceteri H)oH)e tri!)ni cent)rionesH)e praesentia d)!iis et Fone<stis, isH)e Fa!it)s ani-or)- 6)it, )t pessi-)- 6acin)s a)derent pa)ci, pl)res vellent, o-nes paterent)r> ;9> I#nar)s interi- Gal!a et sacris intent)s 6ati#a!at alieni ia- i-perii deos, c)- ad6ert)r r)-or rapi in castra incert)- H)e- senatore-, -oE OtFone- esse H)i rape<ret)r, si-)l eE tota )r!e, )t H)isH)e o!vi)s 6)erat, alii 6or-idine a)#entes, H)ida- -inora vero, ne t)- H)ideo!liti ad)lationis> I#it)r cons)ltanti!)s plac)it perte-ptari ani-)- coFortis, H)ae in Palatio statione- a#e!at, nec per ips)- Gal!a-, c)i)s inte#ra a)ctoritas -aiori!)s re-ediis serva!at)r> Piso pro #radi!)s do-)s vocatos in F)nc -od)-
;@
adloc)t)s est7 Q.eEt)s dies a#it)r, co--ili<tones, eE H)o i#nar)s 6)t)ri, et sive optand)- Foc no-en sive ti-end)- erat, Daesar adscit)s s)-M H)o do-)s nostrae a)t rei p)!licae 6ato, in vestra -an) posit)- est, non H)ia -eo no-ine tristiorecas)- pavea-, )t H)i adversas res eEpert)s c)-aEi-e disca- ne sec)ndas H)ide- -in)s discri-inis Fa!ere7 patris et senat)s et ipsi)s i-perii vice- doleo, si no!is a)t perire Fodie necesse est a)t, H)od aeH)e ap)d !onos -iser)est, occidere> .olad)- proEi-i -ot)s Fa!e!a-)s incr)enta-
neokrn"en )#led 3)vali 2a o2!il"ni") potre!)> *o2vav1i iF, Pi2on i- se sa stepeni1ta k)e ovako o!rati7 90esti "e ve dan, dr)#ovi ) or)K"), otkad sa-, ne 2na")i 1to -e 3eka i tre!a li ovo i-e Kel"eti ili #a se !o"ati, )2et 2a ce2ara> . ko"o- pak sreo- 2a na1 do- ili drKav), ) va1o" "e r)ci, ne 2ato 1to !iF se pla1io do#a(a"a "o1 !olni"e# 2a se!e, kad se nakon preval"eniF nesrea, isto- sad )3ida ni srea ne nosi sa so!o- -an"e opasnosti> \ali- nad )s)do- oca i senata i sa-o#a carstva ako na- "e danas s)(eno po#in)ti ili, 1to "e "ednako !i"edno ) o3i-a po1teniF, )!i"ati> I-ali s-o )t"eF) 2a nedavno#a prevrata 1to "e Grad ostao neokrvavl"en
pod)2etnci, 1to "e !io do#ovoreni 2nak da s) se vo"nici stali ok)pl"ati i da "e )rota pripre-l"ena> Oni-a ko"i s) se raspitivali 2a ra2lo# n"e#ova odlaska Oton slaKe da k)p)"e l"etnikovac ko"i -) "e s)-n"iv 2!o# starosti i da #a 2!o# to#a -ora pri"e pre#ledati, te se )pre o oslo!o(enika i krene kro2 Ti!eri"ev) k)) ) 4ela!ar, a odatle k 2latno-il"oka2) pred Fra-o- .at)rnovi-> T) #a dvadeset i tro"ica )Foda po2dravi kao cara, no kad vid"e1e da "e )2ne-iren 2!o# -alo# !ro"a oniF ko"i #a do(o1e po2draviti, K)rno #a posadi1e na s"ed"el"k) i s is)kani- #a -a3evi-a poneso1e dal"e> Gotovo isto toliko vo"nika pridr)Ki i- se na p)t), "edni po spora2)-), veina i2 2natiKel"e, dio n"iF s radosno- viko-, dio s na-"eroda se odl)3e kad vide isFod> ;8> .traK) "e ) ta!or) drKao tri!)n J)li"e Marci"al> /!o# ra2-"era i2nenadno# ned"ela ili !o"ei se s-rti, ako se s)protstavi, sv"estan da "e pod-ienost odve 2aFvatila ta!or, on ostade -no#i-a s)-n"iv 2!o# dioni1tva ) )roti> I ostali tri!)ni i cent)rioni pretpostavl"ali s) 2!il") nei2v"esnosti i po1ten")> Takvo "e !ilo raspoloKen"e da se na"#ore# 2lod"ela s-"elo laala nekolicina, veina #a Ft"ela, svi dop)1tali> ;9> ' -e()vre-en) Gal!a "e, ne 2na")i ni 2a 1to, 2aok)pl"en Krtvovan"e-, i dal"e Kelio s-ek1ati !o#ove ve ot)(eno# carstva, kadli -) do )1i") dopre Ka-or da ) ta!or dovode neko#a senatoraM )skoro da "e Oton ta" ko"e#a nose> ' isto vri"e-e i2 3itava #rada, kako s) #a ko"i sretali, tako s) -) "edni ) )Kas) sve )veavali, neki pak )!laKavli stvarno stan"e, ne 2a!oraviv1i ni tada na laskan"e> Pro-i1l"a")i dakle 1to da )3ine, odl)3i1e ispitati raspoloKen"e koForte ko"a "e ) Palaci") drKala straK), ali ne preko sa-o#a Gal!e, ko"e#a s)
)r!e- et res sine discordia translatas7 provis)adoptione vide!at)r, )t ne post Gal!a- H)ide!ello loc)s esset> =G> +iFil adro#a!o -iFi no!ilitatis a)t -odestiaeM neH)e eni- relat) virt)t)- in co-paratione OtFonis op)s est, vitia, H)i!)s solis #loriat)r, evertere i-peri)-, etia- c)- a-ic)- i-peratoris a#eret> &a!it)ne et incess) an illo -)lie!ri ornat) -ereret)r i-peri)-S ?all)nt)r H)i<!)s l)E)ria specie li!eralitatis i-ponit7 perdere iste sciet, donare nesciet> .t)pra n)nc et co-issationes et 6e-i<nar)- coet)s volvit ani-o7 Faec principat)s prae-ia p)tat, H)or)- li!ido ac vol)ptas penes ips)- sit, r)!or ac dedec)s penes o-nesM ne-o eni- )-H)a- i-peri)- 6la<#itio H)aesit)- !onis arti!)s eEerc)it> Gal!a- consens)s #eneris F)-ani, -e Gal!a consentienti!)s vo!is Daesa< re- diEit> .i res p)!lica et senat)s et pop)l)s vac)a no-ina s)nt, vestra, co--ilitones, interest, ne i-perato<re- pessi-i 6aciant> Le#ion)- seditio advers)s d)ces s)os a)dita est aliH)ando7 vestra 6ides 6a-aH)e inlaesa ad F)nc die- -ansit> Et +ero H)oH)e vos destit)it, non vos +erone-> Min)s tri#inta trans6)#ae et desertores, H)os cent)rione- a)t tri!)n)- si!i eli#entes ne-o 6erret, i-peri)- adsi#na!)ntS d-ittitis eEe-pl)- et H)ie<scendo co--)ne cri-en 6acitisS Transcendet Faec licentia in provincias, et ad nos sceler)- eEit)s, !ellor)- ad vos pertine!)nt> +ec est pl)s, H)od pro caede principis H)arn H)od innocenti!)s dat)r, sed proinde a no!is donativoo! 6ide- H)a- a! aliis pro 6acinore accipietis>Q
;A
=1> *ilapsis spec)latori!)s cetera coFors non aspernata contionante-, )t t)r!idis re!)s evenit, 6orte -a#is et n)llo adF)c consilio rapit si#na BH)a-C, H)od postea cre<dit)- est, insidiis et si-)latione, -iss)s et Dels)s Mari)s ad electos IllIrici eEercit)s 4ipsania in portic) tendentesM praecept)- -)llio .ereno et *o-itio .a!ino pri-ipila<ri!)s, )t Ger-anicos -ilites e Li!ertatis atrio accerserent> Le#ioni classicae di66ide!at)r, in6estae o! caede- co--i<liton)-, H)os pri-o stati- introit) tr)cidaverat Gal!a> Per#)nt etia- in castra praetorianor)- tri!)ni Detri)s .ever)s, .)!ri)s *eEter, Po-pei)s Lon#in)s, si incipiens
=1> Po1to s) se )Fode ra2!"e#le, ostatak "e koForte, ne pre2rev1i #ovornika, 1to se ina3e do#ada ) po-)tn"i, po#ra!io 2astave, vi1e sl)3a"no i "o1 )vi"ek !e2 ikakve na-"ere, ne#oli, ) 1to se kasni"e v"erovalo, spre-a")i 2a-k) i pri"evar)> Poslan "e i Del2o Mari"e k i2a!ranivo"nici-a ilirske vo"ske ko"i s) ta!orovali ) 4ipsani"ev) tri"e-)> +aloKeno "e pri-ipilari-a -)li") .eren) i *o-ici") .a!in) da po2ov) #er-anske vo"nike i2 atri"a .lo!ode> Po-orsko" se le#i"i ni"e v"erovalo "er "e !ila nepri"atel"ski raspoloKena 2!o# pokol"a svo"iF dr)#ova, ko"e "e od-aF priliko- )laska !io po!io Gal!a> Po() i ) ta!or pretori"anaca tri!)ni Detri"e .ever, .)!ri"e *ekster
i 1to "e s-"ena na vlasti protekla !e2 ra2dora7 3inilo se da se )svo"en"e- dosko3ilo to-) da ni nakon Gal!e ne !)de ra2lo#a rat)> =G> +e tvrdi- da "e sa-o ) -ene ple-enitosti i ra2!oritosti i ne tre!a -i pri3e o vrlina-a i poredivan"a s Otono-> Poroci, ko"i-a se "edini-a di3i, )propastili s) carstvo i onda kad se prika2ivao pri"atel"e- carevi-> /ar "e i2#ledo- i nast)po- ili ono- Kensko- no1n"o- 2avri"edio carstvoS 4ara") se oni ) ko"iF rastro1nost i2a2iva do"adareKl"ivosti> /nat e ta" ras)ti, darivati nee 2nati> .talno s) -) sada na -isli !l)d, pi"an3evan"a i Kensko dr)1tvo> .-atra da s) to prednosti principata, od ko"iF n"e#a dopada") poFota i naslada, sve ostale stid i poniKen"e> +itko nikad nai-e od oniF ko"i s) carstvo stekli l)pe1tvo- ni"e vladao na po1ten na3in> Gal!) "e ce2aropro#lasila "ednod)1nost l")dsko# roda, -ene Gal!a )2 va1) s)#lasnost> ko li s) drKava i senat i narod tek ispra2ne ri"e3i, 2a vas "e dr)#ovi po or)K"), vaKno, da cara ne i2a!er) oni na"#ori> /a po!)n) le#i"a protiv svo"F vo"skovoda 3)lo se i nekada> 4a1a "e v"ernost i do!ar #las ostao do dana dana1n"e#a neokrn"en> Ta +eron "e ostavio na c"edil) vas, ne vi +erona> /ar e -an"e od trideset pre!"e#a i )skoka, ko"i-a nitko ne !i dop)stio da i2a!ir) se!i cent)riona ili tri!)na, slo!odno odl)3iti ko-) da do2na3i carstvoS /ar da pr)Kite pri-"er i -irno s"edei po3inite sveopi 2lo3inS Pri"ei e ovo !e2akon"e ) provinci"e, i nas e po#oditi posl"edice 2lo3ina, vas posl"edice ratova> na#rada ko"a se da"e 2a )!o"stvo vladara ni"e vea od one na-i"en"ene va-a ako ostanete ned)Kni, i "ednak ete dar 2a v"ernost do!iti od nas kao 1to !i od dr)#iF do!ili 2a ned"elo>:
adF)c et necd)- ad)lta seditio -eliori!)s consiliis 6lecte<ret)r> Tri!)nor)- .)!ri)- et Detri)- adorti -ilites -inis, Lon#in)- -ani!)s coercent eEar-antH)e, H)ia non ordine -ilitiae, sed e Gal!ae a-ids, 6id)s principi s)o et desciscenti!)s s)spectior erat> Le#io classica niFil c)nctata praetorianis adi)n#it)rM IllIrici eEercit)s electi Dels)- in6estis pilis prot)r!ant> Ger-anica veEilla di) n)tavere, invalidis adF)c corpori!)s et placatis ani-is, H)od eos a +erone leEandriaprae-issos atH)e inde r)rs)s lon#a navi#atione ae#ros i-pensiore c)ra Gal!a re6ove!at> =;> 'niversa ia- ple!s Palati)- i-ple!at, -iEtis servi<tiis et dissono cla-ore caede- OtFonis et coni)rato-- eEiti)- poscenti)-, )t si in circo a)t tFeatro l)dicr)- ali<H)od post)larent7 neH)e illis i)dici)- a)t veritas, H)ippe eode- die diversa pari certa-ine post)lat)ris, sed tradito -ore H)e-c)-H)e principe- ad)landi licentia adcla-a< tion)- et st)diis inani!)s> Interi- Gal!a- d)ae sententiae distine!ant7 Tit)s 4ini)s -anend)- intra do-)-, opponenda servitia, 6ir<-andos adit)s, non e)nd)- ad iratos cense!at7 daret -alor)- paenitentiae, daret !onor)- consens)i spati)-7 scelera i-pet), !ona consilia -ora valescereM deniH)e e)ndi )ltro, si ratio sit, eande- -oE 6ac)ltate-, re#res<s)s, si paeniteat, in aliena potestate> ==> ?estinand)- ceteris vide!at)r, anteH)acresceret invalida adF)c coni)ratio pa)cor)-7 trepidat)r)- etia- OtFone-, H)i 6)rti- di#ress)s, ad i#naros inlat)s, c)ncta<tione n)nc et se#nitia
;7
terenti)- te-p)s i-itari principe- discat> +on eEspectand)- )t co-positis castris 6or)- invadat et prospectante Gal!a Dapitoli)- adeat, d)e#re#i)s i-perator c)- 6orti!)s a-icis ian)a ac li-ine ten)s do-)- occl)dit, o!sidione- ni-ir)tolerat)r)s> Et praeclar)- in servis a)Eili)-, si consens)s tantae -)l<tit)dinis et, H)ae pl)ri-)valet, pri-a indi#natio elan<#)escat> Perinde int)ta H)ae indecoraM vel si cadere necesse sit, occ)rrend)- discri-ini7 id OtFoni invidiosi)s
9.trepit e dapa3e i Oton, ko"i se krado- )dal"io, do1ao k oni-a ko"i #a ne po2na"), te sad )3i kako da opona1a vladara nad oni-a ko"i ) okli"evan") i !esposlici trate vri"e-e> +e tre!a 3ekati da )redi ta!or i st)pi na Tr#, te se popne na Kapitoli", dok #a i2vrsni 2apov"ednik Gal!a i2daleka #leda, 2atvoren ) k)i s Fra!ri- pri"atel"i-a, ne prekora3)")i pra#a, ra2)-i"e se, 3eka")i da i2drKi opsad)> I prekrasne li po-oi ) ro!ovi-a, ako "ednod)1nost tolika -no1tva i, ono 1to na"vi1e vri"edi, po3etni #n"ev, splasne> Ono 1to "e ne3asno, ) "ednako" "e -"eri i nepo)2dano> 0tovi1e, ako se -ora po#in)ti, opasnosti tre!a odl)3no po#ledati ) o3i> To e !aciti ) ve) ne-ilost Otona, a 2a n"iF e !iti
i Po-pe" Lon#in, ne !i li po!)n), ko"a "e !ila tek ) 2a3etk) i "o1 )vi"ek neo"a3ala, odvratili ra2)-ni"isav"eti-a> 4o"nici nasrn)1e pri"etn"a-a na .)!ri"a i Detri"a, Lon#ina ste#o1e r)ka-a i ra2or)Ka1e, "er ni"e !io i2 vo"ni3ko# staleKa ne#o "edan od Gal!iniF pri"atel"a, te "e kao po)2danik svo#a vladara !io odve s)-n"iv od-etnici-a> Po-orska se le#i"a !e2 ikakva okli"evan"a pridr)Ki pretori"anci-a> I2a!ranici ilirske vo"ske oda#na1e Del2a )pereni- kopl"i-a> Ger-anski s) se od"eli d)#o kole!ali, "o1 )vi"ek pre-oreniF t"elesa, ali s-ireniF d)FovaM +eron iF "e nai-e !io poslao ) leksandri"), te iF "e Gal!a, po1to s) se vratili odande !olesni 2!o# d)#otra"ne plovid!e, )2 veliki tro1ak !riKno kri"epio> =;> .av "e ve p)k po3eo isp)n"avati Palaci", )-i"e1ali s) se i ro!ovi i 3)la se neskladna vika oniF ko"i s) 2aFti"evali Otonov) s-rt i propast )rotnika, kao da ) cirk) ili ka2ali1t) traKe kakv) 2a!av)> +e !i"a1e ) n"iF 2drava s)da i iskrenosti < ta isto#a e dana "ednako- revno1) traKiti sasvis)protno < ne#o se to do#odilo po )stal"en) o!i3a") da laska") ko"e- -) dra#o vladar) ne)-"erenipoklici-a odo!ravan"a i nekorisno- l")!avi> Gal!) s) ) -e()vre-en) raspin"ala dva -n"en"a7 Tit 4ini"e s-atra1e da tre!a ostati ) k)i, s)protstaviti ro!ove, )3vrstiti prila2e, ne prila2iti ra2"areni-a> +eka dade prilik) da se neval"ali poka"), po1teni )sa#lase> 9/lo3instva rast) na#lo1), do!re odl)ke 3ekan"e-> +aposl"etk), 2a napad !)de li pro!ita3no, !it e i kasni"e "ednake prilike < )2-ak, ako se predo-isle, ) t)di- "e r)ka-a>: ==> Ostali-a se 3inilo da tre!a poK)riti, pri"e ne#oli osili ne"aka "o1 )vi"ek )rota nekolicine>
et ipsis Fonest)-> 8ep)#nante- F)ic sententiae 4ini)- Laco -inaciter invasit, sti-)lante Icelo privati odii perti<nacia in p)!lic)- eEiti)-> =5> +ec di)ti)s Gal!a c)nctat)s speciosiora s)adenti<!)s accessit> Prae-iss)s ta-en in castra Piso, )t i)venis -a#no no-ine, recenti 6avore et in6ens)s Tito 4inio, se) H)ia erat, se) H)ia irati ita vole!antM et 6acili)s de odio credit)r, viEd)e#resso Pisone occis)- in castris OtFo<ne- va#)s pri-)- et incert)s r)-orM -oE, )t in -a#nis -endaciis, inter6)isse se H)ida- et vidisse ad6ir-a!ant, cred)la 6a-a inter #a)dentes et inc)riosos> M)lti ar!itra<!ant)r co-posit)a)ct)-H)e r)-ore- -iEtis ia- OtFo<nianis, H)i ad evocand)- Gal!a- laeta 6also vol#averint>
=@> T)- vero non pop)l)s tant)- et i-perita ple!s in pla)s)s et i--odica st)dia, sed eH)it)pleriH)e ac sena<tor)-, posito -et) inca)ti, re6ractis Palatii 6ori!)s r)ere int)s ac se Gal!ae ostentare, praerepta- si!i )ltione- H)erentes, i#navissi-)s H)isH)e et, )t res doc)it, in peri<c)lo non a)s)r)s, ni-ii ver!is, lin#)ae 6erocesM ne-o scire et o-nes ad6ir-are, donec inopia veri et consens) erranti)- vict)s s)-pto tForace Gal!a inr)enti t)r!ae neH)e aetate neH)e corpore insistens, sella levaret)r> O!vi)s in Palatio l)li)s ttic)s spec)lator, cr)ent)- #la<di)- ostentans, occis)- a se OtFone- eEcla-avitM et Gal!a QDo--ilitoQ, inH)it QH)is i)ssitSQ Insi#ni ani-o ad
;8
coercenda- -ilitare- licentia-, -inanti!)s intrepid)s, advers)s !landientes incorr)pt)s>
=A> &a)d d)!iae ia- in castris o-ni)- -entes tant)s<H)e ardor, )t non contenti a#-ine et corpori!)s in s)#<#est), in H)o pa)lo ante a)rea Gal!ae stat)a 6)erat, -edi)- inter si#na OtFoneveEillis circ)-darent> +ec tri!)nis a)t cent)rioni!)s ade)ndi loc)s7 #re#ari)s -iles caveri ins)per praepositos i)!e!at> .trepere c)ncta cla< -ori!)s et t)-)lt) et eEFortatione -)t)a, non ta-H)a-
starosti i sla!osti ne -o#a1e sta"ati na no#a-a, podii na stolic)> 's)sret -) ) Palaci") naide )Foda J)li"e tik poka2)")i okrvavl"en -a3, i povika da "e )!io OtonaM a Gal!a -) re3e7 9*r)Ke po or)K"), tko "e to naredioS:, poka2)")i dosto"anstvo ) s)spre2an") vo"ni3ke rasp)1tenosti, ne strepei pred pri"etn"a-a, osta")i nepokvaren -ed) laskavci-a> =A> ' ta!or) s) na-"ere sviF !ile ve nedvo"!ene i vladalo "e toliko od)1evl"en"e da s) Otona na ra-eni-a doni"eli na tri!)nal, na ko"e- "e -alo pri"e sta"ao 2latan kip Gal!in, i t) #a )sred !o"niF 2nakova okr)Kili 2astava-a> Tri!)ni ili cent)rioni nis) i-ali -o#)nosti prist)pa> Prosti "e vo"nik povrF to#a po2ivao na opre2 sprapretpostavl"eniF> .ve se orilo od !)3niF povika i )2a"a-niF sokol"en"a, ne kao ) naroda ili p)ka, ra2noliki- ri"e3i-a
3asno>: +a 4ini"a, ko"i se protivio ovopri"edlo#), s pri"etn"a-a navali Lakon, "er #a "e na to poticao Icel, s tvrdo#lavo1) oso!ne -rKn"e ko"a "e vodila ) 2a"edni3k) propast> =5> +e kole!a")i se odve d)#o, Gal!a se prikloni 2a-a-l"ivi"i- sav"eti-a> Po1al") ipak ) ta!or Pi2ona, kao -ladia 2na-enita i-ena, ) sv"eKo" -ilosti i neraspoloKena pre-a Tit) 4ini"), !ilo 2!o# to#a 1to "e !io takav, !ilo 2!o# to#a 1to s) ) svo"o" srditosti Ft"eli da "e takav> I odista, v"er)"e se da "e posto"ala -rKn"a> Tek 1to "e Pi2on i2a1ao, po"avio se ) po3etk) nesi#)ran #las da "e Oton )!i"en ) ta!or)M poto-, kao 1to ve !iva pri dalekoseKni- o!-ana-a, na1lo se l")di ko"i s) tvrdili da s) ) to-e s)d"elovali i vid"eli svo"io3i-a, a #lasina "e naila2ila na lak pri"e- sred veseliF i !e2!riKniF> Mno#i s) drKali da "e vi"est i2-i1l"ena i pro1irena kad s) se ve )-i"e1ali otonovci, ko"i s) laKno pro1irili radosne vi"esti ne !i li i2-a-ili Gal!)> =@> Tada pak ne pade sa-o narod i ne)k p)k ) povla(ivan"e i ne)-"eren) naklonost ne#o i veina vite2ova i senatora, od!aciv1i straF i slo-iv1i vrata Palaci"a, po3e neopre2no #rn)ti )n)tra i n)dati se Gal!i, "adik)")i da i- se spre-a osveta> +a"vee k)kavice i oni ko"i, kako "e poka2alo 2!ivan"e, ) opasnosti nee poka2ati ni na"-an"e Fra!rosti !ili s) stra1ni ")naci na ri"e3i-a> +itko se ni ) 1to ni"e ra2)-io, a svi s) #a s po)2dan"e- )v"eravali, dok Gal!a, savladan nepo2navan"e- pravo#a stan"a i "ednod)1no1) varaviF sav"etnika, ne )2e oklop i dade se pred nadir)o- #o-ilo-, !)d)i da 2!o#
in pop)lo ac ple!e variis se#ni ad)latione voci!)s, sed )t H)e-H)e ad6l)enti)- -ilit)- adspeEerant, prensare -ani!)s, co-plecti ar-is, conlocare i)Eta, praeire sacra<-ent)-, -odo i-peratore-iliti!)s, -odo -ilites i-peratori co--endare> +ec deerat OtFo protendens -an)s adorare vol#)-, iacere osc)la, et o-nia serviliter pro do-inatione> PostH)a- )niversa classicor)- le#io sacra-ent)- ei)s accepit, 6idens viri!)s, et H)os adF)c sin#)los eEsti-)laverat, accendendos in co--)ne rat)s pro vallo castror)- ita coepit7 =7> QY)is ad vos processeri-, co--ilitones, dicere non poss)-, Y)ia nec privat)- -e vocare s)stineo princeps a vo!is no-inat)s, nec principe- alio i-perante> 4estr)- H)oH)e no-en in incerto erit, donec d)!ita!it)r, i-peratore- pop)li 8o-ani in castris an Foste- Fa!ea<tis> )ditisne, )t poena -ea et s)pplici)- vestr)- si-)l post)lent)rS deo -ani6est)- est neH)e perire nos neH)e salvos esse nisi )na posseM et c)i)s lenitatis est Gal!a, ia- 6ortasse pro-isit, )t H)i n)llo eEposcente tot -ilia innocentissi-or)- -ilit)tr)cidaverit> &orror ani<-)- s)!it, H)otiens recordor 6erale- introit)- et Fanc sola- Gal!ae victoria-, c)- in oc)lis )r!is dec)-ari deditos i)!eret, H)os deprecantes in 6ide- acceperat> &is a)spiciis )r!e- in#ress)s, H)a- #loria- ad principat)- att)lit nisi occisi O!)ltronii .a!ini et Dornelii Marcelli in &ispania, Bet)i Dilonis in Gallia, ?ontei Dapitonis in Ger-ania, Dlodii Macri in 6rica, Din#onii in via, T)rpi<liani in )r!e, +I-pFidi in castrisS Y)ae )sH)a- provin<cia,
;9
H)ae castra s)nt nisi cr)enta et -ac)lata a)t, )t ipse praedicat, e-endata et correctaS +a- H)ae alii scelera, Fic re-edia vocat, d)- 6alsis no-ini!)s severitate- pro saevitia, parsi-onia- pro avaritia, s)pplicia et cont)-e<lias vestras disciplinaappellat> .epte- a +eronis 6ine -enses s)nt, et iapl)s rap)it Icel)s H)a- PolIcliti et 4atinii et e#iali perdider)nt> Minore avaritia ac licentia #rassat)s esset T> 4ini)s, si ipse i-perasset7 n)nc et s)!i<ectos nos Fa!)it ta-H)a- s)os et viles )t alienos> 'na illa do-)s s)66icit donativo, H)od vo!is n)-H)a- dat)r et cotidie eEpro!rat)r>
Din#oni"a na p)t), T)rpili"ana ) Grad), +i-6idi"a ) ta!or)S Posto"i li i#d"e iko"a provinci"a, iko"i ta!or ko"i ni"e okrvavl"en i okal"an ili, kako on isti3e, Qo3i1enQ i Q)redenQS Ono 1to dr)#i, nai-e, 2ov) 2lo3ini-a, on na2iva I"ekari"a-a, dok pod laKni- i-eni-a 2ove okr)tnost stro#o1), 1krtost 1tedl"ivo1), kaKn"avan"e va1e i 2lostavl"an"e ste#o-> .eda- "e -"eseci od +eronove s-rti, a ve "e Icel )#ra!io vi1e ne#o 1to s) ras)li Polikliti i 4atini"i i E#i"ali> . -an"e !i lako-osti i rasp)1tenosti post)pao Tit 4ini"e da savlada> Ovako pak post)pa s na-a kao s podloKnici-a i svo"i- vlasni1tvo- i drKi nas 2a ni1tavne i kao da #a se ne ti3e-o> .a- ona" do- dosta"e 2a dar, ko"i va- se nikad ne da"e, a svaki va- se dan pred!ac)"e>
) -lako- )la#ivan"), ne#o, kako !i )#ledali ko"e# od vo"nika 1to s) Frpi-ice dola2ili, tako s) #a Fvatali r)ka-a, #rlili, postavl"ali pored se!e, pred n"i- #ovorili 2akletv), pov"eravali 2apov"ednika vo"nici-a, vo"nike 2apov"ednik)> Oton ni1ta ni"e prop)1tao7 pr)Ka")i r)ke 2a2ivao "e #o-il), slao pol")pce, )kratko, sve ) ropsko" teKn"i 2a vla1)> Po1to "e ci"ela po-orska le#i"a pri-ila n"e#ov) 2akletv), )2da")i se ) sna#) i -islei da one ko"e "e dosad po"edina3no Fra!rio tre!a 2a"edni3ki o")na3iti, s ta!orsko# nasipa 2apo3e ovako7 =7> 9' kakv) sa- svo"stv) i2a1ao pred vas, dr)#ovi vo"nici, ne -o#) rei, "er, i-enovan od vas vladaro-, nisa- vi1e ni privatno lice, a nisa- ni vladar dok dr)#i vlada> I va1e e i-e tako(er ostati neodre(eno dok se #od !)de pre-i1l"alo drKite li ) ta!or) cara ri-sko#a naroda ili nepri"atel"a> X)"ete li kako se istovre-eno traKi i -o"a i va1a #lavaS .to#a "e o3evidno da ni propasti ni spasiti se ne -oKe-o doli 2a"edno> kakve "e !la#osti, Gal!a nas "e ve -oKda i o!rekao, kao ona" ko"i "e ni na 3i"i 2aFt"ev po!io toliko tis)a na"ned)Kni"iF vo"nika> Je2a -e Fvata kad #od po-isli- na po#)!an )la2ak i t) "edin) Gal!in) po!"ed), kad "e pred o3i-a #rada dao da se desetk)") 2aro!l"enici ko"i-a "e na n"iFove poni2ne -ol!e !io o!eao 2a1tit)> '1av1i pod ovakvi- a)spici"i-a ) Grad, kakvo "e slavno d"elo )3inio 2a svo") carsk) vlast osi- )!o"stva O!)ltroni"a .a!ina i Korneli"a Marcela ) &ispani"i, Bet)a Dilona ) Gali"i, ?onte"a Kapitona ) Ger-ani"i, Klodi"a Macera ) 6rici,
=8> c ne H)a salte- in s)ccessore Gal!ae spes esset, accersit a! eEilio, H)e- tristitia et avaritia s)i si-illi-)- i)dica!at> 4idistis, co--ilitones, nota!ili te-pestate etia- deos in6a)staadoptione- aversantes> Ide- sena<t)s, ide- pop)li 8o-ani ani-)s est7 vestra virt)s eEspec<tat)r, ap)d H)os o-ne Fonestis consiliis ro!)r et sine H)i<!)s H)a-vis e#re#ia invalida s)nt> +on ad !ell)- vos nec ad peric)l)- voco7 o-ni)- -ilit)- ar-a no!isc)- s)nt> +ec )na coFors to#ata de6endit n)nc Gal!a-, sed detinet7 c)- vos adspeEerit, c)- si#n)- -e)- acceperit, Foc sol)- erit certa-en, H)is -iFi pl)ri-)i-p)tet> +)ll)s c)nctationis loc)s est in eo consilio, H)od non potest la)<dari nisi peract)->Q periri deinde ar-a-entari)- i)ssit> 8apta statiar-a, sine -ore et ordine -ilitiae, )t pra<etorian)s a)t le#ionari)s insi#ni!)s s)is distin#)eret)r7 -iscent)r a)Eiliari!)s #aleis sc)tisH)e, n)llo tri!)nor)- cent)rion)-ve adFortante, si!i H)isH)e d)E et insti#atorM et praecip))- pessi-or)- incita-ent)-, H)od !oni -aere!ant> =9> la- eEterrit)s Piso 6re-it) cre!rescentis seditionis et voci!)s in )r!e- )sH)e resonanti!)s, e#ress)- -teri- Gal!a- et 6oro appropinH)anteadsec)t)s eratM ia- Mari)s Dels)s Fa)d laeta rett)lerat, c)- alii in Palati)- redire, alii
=G
Dapitoli)- petere, pleriH)e rostra occ)panda censerent, pl)res tant)- sententiis alior)- contra dice<rent, )tH)e evenit in consiliis in6elici!)s, opti-a vide<rent)r H)or)- te-p)s e66)#erat> #itasse Laco i#naro Gal!a de occidendo Tito 4inio dicit)r, sive )t poena ei)s ani-os -ilit)-)lceret, se) consci)- OtFonis crede!at, ad postre-)- vel odio> &aesitatione- att)lit te-p)s ac loc)s, H)ia initio caedis orto di66icilis -od)sM et t)r!avere consili)- trepidi n)ntii ac proEi-or)di66)#ia, lan#)en<ti!)s o-ni)- st)diis, H)i pri-o alacres 6ide- atH)e ani<-)- ostentaverant> 5G> #e!at)r F)c ill)c Gal!a vario t)r!ae 6l)ct)antis i-p)ls), co-pletis )ndiH)e !asilicis ac te-plis, l)#)!ri prospect)> +eH)e pop)li a)t ple!is )lla voE, sed attoniti
) Palaci", dr)#i da se )dari p)t Kapitoli"a, neki da se 2apos"edne #ovornica, veina sa-o prot)r"e3ila pri"edlo2i-a dr)#iF < kako to ve !iva ) nesretniodl)ka-a, kad se 3ini na"!ol"i- ono 3e-) "e pravi 3as ve )-akao> Pri3a se da "e Lakon !e2 2nan"a Gal!ina snovao )!o"stvo Tit) 4ini"), !ilo da n"e#ovo- ka2no- s-iri d)Fove vo"nika, !ilo 2ato 1to "e v"erovao da "e on po)2danik Otonov ili, na kra") kra"eva, i2 3iste -rKn"e> +eodl)3nost "e i2a2valo ne2#odno vri"e-e i -"e<sto, "er "e na3in 2a po3etak krvoprolia !io opasan, a na-"er) s) pokvarili i )2ne-ireni #lasnici i !i"e# na"!li<KiF> ' sviF se #asio Kar, i ) oniF ko"i s) ) po3etk) vatreno poka2ivali sa-opo)2dan"e i sr3anost> 5G> Pod nai2-"eni3ni- naleti-a )2#i!ane #o-ile Gal!a "e no1en 3as ova-o 3as ona-o, pr)Ka")i Kalostan pri2or I")dstv) 1to "e odasv)d na#rn)lo i isp)nilo !a2ilike i Fra<-ove> od naroda i p)ka ni #lasa, sa-o 2apan"eni
=8> da ne !i !ilo, da"!)di, kakve nade ) nasl"ednika Gal!ina, i2 pro#onstva do2iva ono#a 2a ko"e#a "e s)dio da -) "e po nepri"a2nosti i 1krtosti na"sli3ni"i> 4id"eli ste, dr)#ovi vo"nici, kako se 2losl)tni- nevre-eno- 3ak i !o#ovi odvraa") od nesretna posin"en"a> Isto "e raspoloKen"e senata, isto ri-sko#a naroda> +a va1e se ")na1tvo 3eka, na vas ) ko"iF "e sva sna#a 3asna na)-a i !e2 ko"iF "e sve, -a !ilo i2vanredno, ipak ne-ono> +e po2ivavas ) rat ni ) opasnost> Or)K"e "e sviF vo"nika s na-a> "edna "edina -irnodopska koForta Gal!) sada ne !rani, ne#o drKi> Kad vas )#leda, kad pri-i -o") lo2ink), to e !iti "edina !or!a, )v"eravavas, ako -e tko -oKda neopravdano okrivl")"e> +e-a nikakva -"esta okli"evan") ) ono" odl)ci ko"a se -oKe Fvaliti sa-o ako "e i2vr1ena>: +ato 2apov"edi da se otvori or)Karnica> .-"esta po#ra<!i1e or)K"e, ne drKei se ni pravila ni reda ) vo"ni3ko" sl)K!i, tako da se po svo"i- 2nakovi-a ni"e -o#ao ra2<likovati pretori"anac od le#ionara> Pridr)Ki1e se vo"nici-a po-oniF 3eta or)Ka")i se kaci#a-a i 1titovi-a, !e2 ikakva potica"a od strane tri!)na ili cent)riona, svatko se!i voda i pod!ada3, a na"vea "e po!)da dola2ila od oniF na"#oriF, 1to s) po1teni Kalili> =9> 4e "e Pi2on, prepla1en !)ko- po!)ne 1to "e pre<oti-ala -aFa i #lasovi-a ko"i s) se ra2li"e#ali sve do #rada, dosti#ao Gal!) ko"i "e !io i2i1ao i pri!liKavao se Tr#)M ve "e Mari"e Del2o do"avio nevesele vi"esti, kad s) "edni sav"etovali da se vrate
volt)s et conversae ad o-nia a)resM non t)-)lt)s, non H)ies, H)ale -a#ni -et)s et -a#nae irae silenti)- est> OtFoni ta-en ar-ari ple!en)ntia!at)r7 ire praecipites et occ)pare peric)la i)!et> I#it)r -ilites 8o-ani, H)asi 4olo#aes)- a)t Pacor)- avito rsacidar)- solio dep)l<s)ri ac non i-peratore- s))- iner-e- et sene- tr)ci<dare per#erent, disiecta ple!e, proc)lcato senat), tr)ces ar-is, rapidi eH)is 6or)- inr)-p)nt> +ec illos Dapitolii adspect)s et i--inenti)- te-plor)reli#io et priores et 6)t)ri principes terr)ere, H)o -in)s 6acerent scel)s, c)i)s )ltor est H)isH)is s)ccessit> 51> 4iso co--in)s ar-ator)- a#-ine veEillari)s co<-itatae Gal!a- coFortis B tili)4er#ilione- 6)isse tra<d)ntC derepta- Gal!ae i-a#ine- solo ad6liEit> Eo si#no -ani6esta in OtFone- o-ni)- -ilit)- st)dia, desert)- 6)#a pop)li 6or)-, destricta advers)s d)!itantes tela> I)Eta D)rtii lac)- trepidatione 6erenti)- Gal!a proiect)s e sella ac provol)t)s est> EEtre-a- ei)s voce-, )t c)iH)e odi)- a)t ad-iratio 6)it, varie prodidere> lii s)ppliciter interro#asse, H)id -ali -er)isset, pa)cos dies eEsolvendo donativo deprecat)-M pl)res o!t)lisse )ltro perc)ssori!)s i)#)l)-7 a#erent ac 6erirent, si ita BeC re p)!lica videre<t)r> +on inter6)it occidenti)- H)id diceret> *e perc)s<sore non satis constat7 H)idaTerenti)- evocat)-, alii Laecani)-, cre!rior 6a-a tradidit a-)ri)- H)intae deci<-ae le#ionis -ilitei-presso #ladio i)#)l)- ei)s Fa)sisse> Deteri cr)ra
=1
!racFiaH)e Bna- pect)s te#e!at)rC 6oede laniavereM pleraH)e v)lnera 6eritate et saevitia tr)nco iacorpori adiecta>
5;> Tit)- inde 4ini)- invasere, de H)o et ipso a-!i<#it)r, cons)-pseritne voce- ei)s instans -et)s, an pro<clarnaverit non esse a! OtFone -andat)- )t occideret)r> Y)od se) 6inEit 6or-idine se) consdentia- coni)rationis con6ess)s est, F)c poti)s ei)s vita 6a-aH)e inclinat, )t consci)s sceleris 6)erit, c)i)s ca)sa erat> nte aede- divi l)lii iac)it pri-o ict) in poplite-, -oE a! l)lio Daro le#ionario -ilite in )tr)-H)e lat)s transver!erat)s>
se to3no tko "e !io krvnik, neki tvrde da "e to !io evokat Terenci"e, dr)#i Lekani"e> '3estali"i #las navodi da -) "e Ka-)ri"e, vo"nik petnaeste le#i"e, )tis<n)o -a3 i prere2ao #rkl"an> Ostali s) -) #adno i2-rcva<rili no#e i r)ke Bprsa -) "e nai-e pokrivao oklopC, a ) divl"e- s) !i"es) -no#e rane pale i po ve osakaen) ti"cl)> 5;> Poto- napadose Tita 4ini"a> I o n"e-) se tako(er dvo"i ni"e li -) s-rtni straF od)2eo #las, ili "e povikao kako Oton ni"e naredio da #a )!i")> Bilo da "e to i2-islio ) stravi, !ilo da "e ti-e pri2nao dioni1tvo ) )roti, na3in n"e#ova Kivota i #las o n"e-) #ovore vi1e 2a to da "e 2nao 2a 2lod"elo ko"e-) "e !io )2rok> Pred Fra-o!oKansko# J)li"a sr)1i se pod prvi- )darce- ) potkol"enic), a 2ati- -) J)li"e Kar, le#ionarski vo"nik, pro!ode o!a !oka>
po#ledi i napeto osl)1kivan"e sve#a> +i !)ka, -ir, ve -)k kakav se "avl"a ) veliko- straF) i veliko" -rKn"i> Oton) s) ipak sti2ali #lasovi da se p)k or)Ka7 on 2apov<"edi da se K)rno krene i da se pred)Fitre opasnosti> 8i-ski dakle vo"nici, kao da s) po1li da 2!ace 4olo#e2a ili Pakora s d"edovsko#a pri"estol"a rsakida, a ne da s-akn) cara svo#a nenaor)Kana i stara, ra2a#nav1i p)k, pre#a2iv1i senat, #ro2na i2#leda pod or)K"e-, "a1)i na kon"i-a provali1e na Tr#> 1 ni po#led na Kapitoli", ni svetost o!liKn"iF Fra-ova, ni !iv1i ni !)d)i vladari nis) iF odvratili da ne po3ine 2lo3in, ko"e-) "e osvetnik prvi nasl"ednik> 51> 4id"ev1i da se povorka naor)KaniF vo"nika pri<-akla sasvi- !li2), 2astavnik koForte i2 Gal!ine pratn"e Bpripovi"eda") da "e to !io tili"e 4er#ilionC istr#ne Gal<!ino poprs"e i )dari n"i-e o 2e-l")> Ti- "e 2nako- naklonost sviF vo"nika spra- Otona postala !"elodanaM narod ) !i"e#) nap)sti Tr#, na one ko"i s) neodl)3ni sta<"ali tr#o1e -a3eve> Pokra" K)rci"eva 2denca prepla1eni nosioci 2!aci1e Gal!) s nosil"ke i on se otkotrl"a po tl)> Posl"edn"e n"e#ove ri"e3i ra2li3ito s) na- preni"eli, ovisno o to-e "es) li pre-a n"e-) #a"ili -rKn") ili divl"en"e7 "edni da "e poni2no )pitao 1to "e to 2lo po3inio i da "e 2a-olio 2a nekoliko dana, da i- isplati darM veina da "e dra#ovol"no krvnici-a pr)Kio vrat7 neka sa-o o!ave svo" 2adatak i neka )dare, ako li se 3ini da "e to na pro!itak drKave> Oni-a ko"i s) #a )!i"ali ni"e !ilo stalo do to#a 1to #ovori> +e 2na
5=> Insi#ne- illa die vir)- .e-proni)- *ens)aetas nostra vidit> Dent)rio is praetoriae coFortis, a Gal!a c)stodiae Pisonis addit)s, stricto p)#ione occ)rrens ar-a<tis et scel)s eEpro!rans ac -odo -an) -odo voce ver<tendo in se perc)ssores H)a-H)a- v)lnerato Pisoni e66)<#i)- dedit> Piso in aede- 4estae pervasit, eEcept)sH)e -isericordia p)!lici servi et cont)!ernio ei)s a!dit)s non reli#ione nec caeri-oniis, sed late!ra i--inens eEiti)- di66ere!at, c)- advenere -iss) OtFonis no-inati- in caedeei)s ardentis .)lpici)s ?lor)s e Britannicis coFor<ti!)s, n)per a Gal!a civitate donat)s, et .tati)s M)rc)s spec)lator, a H)i!)s protract)s Piso in 6ori!)s te-pli tr)<cidat)r> 55> +)lla- caede- OtFo -aiore laetitia eEcepisse, n)ll)- cap)t ta- insatia!ili!)s oc)lis perl)strasse didt)r, se) t)- pri-)- levata o-ni sollicit)dine -ens vacare #a)dio coeperat, se) recordatio -aiestatis in Gal!a, a-i<citiae in Tito 4inio H)a-vis i--ite- ani-)- i-a#ine tri<sti con6)derat, Pisonis )t ini-ici et ae-)li caede laetari i)s 6asH)e crede!at> Prae6iEa contis capita #esta!ant)r inter si#na coForti)- i)Eta aH)ilale#ionis, certati- ostentanti!)s cr)entas -an)s H)i occiderant, H)i inter6)e<rant, H)i vere, H)i 6also )t p)lcFr)- et -e-ora!ile 6aci<n)s iacta!ant> Pl)res H)a- cent)- vi#inti li!ellos pra<e-i)eEposcenti)- o! aliH)a- nota!ile- illa die ope< ra- 4itelli)s postea invenit, o-nesH)e conH)iri et
=;
inter<6ici i)ssit, non Fonore Gal!ae, sed tradito principi!)s -ore -)ni-ent)- ad praesens, in poster)- )ltione-> 5@> li)- crederes senat)-, ali)- pop)l)-7 r)ere c)ncti in castra, anteire proEi-os, certare c)praec)rren<ti!)sM increpare Gal!a-, la)dare -ilit)- i)dici)-, eEo<sc)lari OtFonis -an)-M H)antoH)e -a#is 6alsa erant H)ae 6ie!ant, tanto pl)ra 6acere> +ec asperna!at)r sin#)los OtFo, avid)- et -inace- -ilit)- ani-)-, voce v)lt)< H)e te-perans> Mari)- Dels)-, cons)ledesi#nat)- et Gal!ae )sH)e in eEtre-as res a-ic)- 6id)-H)e, ad s)pp<lici)- eEpost)la!ant, ind)striae ei)s innocentiaeH)e H)asi -alis arti!)s in6ensi> Daedis praedar)- initi)- et opti-o
neko oso!ito d"elo ) ono- dan) prona<1ao "e kasni"e 4iteli"e i 2apovi"edio da iF sve potraKe i po!i"), ne i2 po3asti pre-a Gal!i ne#o po )stal"eno- o!i<3a") kod vladara da )3vr1)") sada1n"i poloKa" i svete se 2a !)d)nost> 5@> Po-islio !i 3ov"ek7dr)#i "e to senat,dr)#i narod stado1e svi #rn)ti ) ta!or, pretr3avati "edni dr)#e, tak-iti se s pood-akli-a, psovati Gal!), Fvaliti pres)d) vo"nika, c"elivati Otonov) r)k)> Koliko "e ono 1to se do#a(alo !ilo neiskreni"e, toliko s) to na-etl"ivi"e 3inili> Oton, ne od!i"a")i po"edince, pok)1ava1e s-iriti #ra!eKl"ive i krvolo3ne vo"nike ri"e3") i po#ledo-> TraKili s) #lav) Mari"a Del2a, !)d)e# kon2)la i, sve do n"e#ova 2adn"e#a 3asa, pri"atel"a i po)2danika Gal!ina, o#or3eni na n"e< #ov) poslenost i pravednost, oso!ine ko"e s-atraF) 2lo<3ino-> Posta"alo "e o3evidno da se traKi povod 2a krvoprolie
5=> /na-enita "e ono#a dana ")naka .e-proni"a *en2a vidio na1 vi"ek> Kao cent)rion pretori"ske koForte, ko-) "e Gal!a pov"erio da 3)va Pi2ona, is)kani- se !odeKo- s)protstavio naor)Kanivo"nici-a i < pred!ac)")i i- 2lo3in, te navla3ei, 3as r)ko- 3as #laso-, na se krvnike < ran"eno- "e Pi2on) pr)Kio prilik) 2a !i"e#> Pi2on dosp"e ) Fra4este, #d"e #a -ilosrdno do3eka drKavni ro! i sakri ) svo- stan)> '2da")i se ) skrovi1te a ne ) svetost -"esta, odla#ao "e !lisk) s-rt, kad li po 2apovi"edi Otona, ko"i "e pose!no K)dio 2a n"e#ovi- )!o"stvo-, do(o1e .)lpici"e, ?lor, "edan od vo"nika !ritanskiF koForata, o!daren nedavno od Gal!e #radanski- pravo-, i .taci"e M)rko, )Foda> Oni Pi2ona dov)ko1e do vrati") Fra-a i t) #a 2akla1e> 55> Pri3a se da ni"edno )!o"stvo Oton ni"e pri-io s veo- rado1), da ni"edn) #lav) ni"e ra2#ledao s tako ne2asitni- o3i-a, !ilo da -) se d)F, tek tada oslo!o(en svako# ne-ira, stao odavati vesel"), !ilo da -) "e s"ean"e na )2vi1enost ) Gal!e, pri"atel"stvo spra- Tita 4ini"a )2ne-iravalo -ra3no- predodK!o- ina3e okr)tan d)F7 v"erovao "e da "e po1teno i pravo radovati se nad s-r) Pi2ona, nepri"atel"a i s)parnika> +atakn)te na kopl"a, #lave se no1aF) i2-e() 2nakova koForata pored le#i"sko# orla, dok s) )!o"ice i n"iFovi po-a#a3i tak-ei se poka2ivali okrvavl"ene r)ke i ra2-etali se < neki istinito, neki laKno < )!o"stvokao li"epi- i i 2na-eniti- d"elo-> 4i1e od stotin) i dvadeset -ol!enica oniF ko"i s) traKili na#rad) 2a
c)iH)e pernicie- H)aeri appare!at, sed OtFoni nond)- a)ctoritas inerat ad proFi!end)- scel)s7 i)!ere ia- pote<rat> Ita si-)latione irae vinciri i)ss)- et -aiores poenas dat)r)- ad6ir-ans praesenti eEitio s)!traEit> 5A> O-nia deinde ar!itrio -ilit)- acta7 praetorii prae<6ectos si!i ipsi le#ere, Ploti)- ?ir-)- e -anip)lari!)s H)onda-, t)- vi#ili!)s praeposit)et incol)-i adF)c Gal!a partes OtFonis sec)t)-M adi)n#it)r Licini)s Proc)<l)s, inti-a 6a-iliaritate OtFonis s)spect)s consilia ei)s 6ovisse> 'r!i ?lavi)- .a!in)- prae6ecere, i)dici)- +eronis sec)ti, s)! H)o eande- c)ra- o!tin)erat, pleris< H)e 4espasian)- 6ratre- in eo respicienti!)s> ?la#itat)- )t vacationes praestari cent)rioni!)s solitae re-itteren<t)rM na-H)e #re#ari)s -iles )t tri!)t)- ann))- pende<!at> Y)arta pars -anip)li sparsa per co--eat)s a)t in ipsis castris va#a, d)-ercede- cent)rioni eEsolveret, neH)e -od)oneris H)isH)a- neH)e #en)s H)aest)s pensi Fa!e!at7 per latrocinia et rapt)s a)t servili!)s -ini< steriis -ilitare oti)- redi-e!ant> T)loc)pletissi-)s H)isH)e -iles la!ore ac saevitia 6ati#ari, donec vacatio<ne- e-eret> '!i s)-pti!)s eEFa)st)s socordia ins)per elan#)erat, inops pro loc)plete et iners pro stren)o in -anip)l)redi!at, ac r)rs)s ali)s atH)e ali)s, eade- e#estate ac licentia corr)pti, ad seditiones et discordias et ad eEtre-)- !ella civilia r)e!ant> .ed OtFo, ne vol#i lar<#itione cent)rion)- ani-os averteret, Oetc 6isc)- s))- vacationes ann)as eEsol)t)r)-
==
pro-isit, re- Fa)d d)!ie )tile- et a !onis postea principi!)s perpet)itate discipli<nae 6ir-ata-> Laco prae6ect)s, ta-H)a- in ins)la- sepo<neret)r, a! evocato, H)e- ad caedeei)s OtFo prae-i< serat, con6oss)sM in Marcian)- Icel)- )t in li!ert)- pala- ani-advers)->
57> EEacto per scelera die novissi-)- -alor)6)it laetitia> 4ocat senat)- praetor )r!an)s, certant ad)latio<ni!)s ceteri -a#istrat)s, adc)rr)nt patres7 decernit)r OtFoni tri!)nicia potestas et no-en )#)sti et o-nes princip)- Fonores, adnitenti)!)s c)nctis a!olere convicia ac pro!ra, H)ae pro-isce iacta Faesisse ani-o ei)s ne-o
tako "edan 2a dr)#i- isto- osk)dico- i rasp)sno1) kvarili i sri"ali ) po!)ne i ra2dore i napokon ) #ra(anske ratove> +o Oton, da ne !i dareKl"ivo1) spra- prostiF vo"nika odvratio od se!e srca cent)riona, o!ea da e i2 svo"e !la#a"ne isplaivati #odi1n"e dop)ste < stvar !e2 s)-n"e korisn), ko") s) i kasni"i do!ri vladari potvrdili neprekin)ti- odrKavan"e-> Pre6ekta Lakona, pod i2liko- da #a )dal")") na otok, )s-rti evokat, ko"e#a "e Oton !io )napri"ed poslao da #a )!i"e> Protiv Marci"ana Icela kao oslo!o(enika pri-"e< n"ena "e "avna ka2na> 57> Po1to "e dan protekao ) 2lo3ini-a, vrF)nac ned"ela !ilo "e vesel"e> Gradski pretor sa2ove senat, ostali se -a#istrati stan) tak-i3iti ) )la#ivan"i-a, dotr3e oci> *odi"ele Oton) tri!)nsk) vlast i na2iv )#)sta i sve vla<darske po3asti, dok s) se svi tr)dili da se 2a!orave psovke i po#rde ko"i-a s) se !e2 ra2like na!acivali, a nitko ni"e
i pl"a3kan"a i propast velika1a> +o ) Otona "o1 )vi"ek ne !i"a1e )#leda 2a spre3avan"e 2lo3ina> +are(ivati "e ve -o#ao> .to#a, Finei srdK!), 2apov"edi da #a veK) i, tvrdei da e platiti i ve) ka2n), )kloni #a pred si#)r<no- s-r)> 5A> .ve "e nakon to#a provedeno po svo"evol"no" odl)ci vo"nika7pretori"ske s) pre6ekte sa-i se!i i2a!rali7 Ploci"a ?ir-a, ko"i "e neko !io "edan od -anip)lara, a tada 2apov"ednik #radske straKe i 2a Kivota Gal!ina sl"ed!enik otonove strankeM pridr)Ke -) Licini"a Prok)la, 2a ko"e#a se na#adalo da "e 2!o# prisno# pri"atel"stva s Oto<no- pod)pirao n"e#ove na-"ere> /a #radsko#a pre6ekta postavi1e ?lavi"a .a!ina, povev1i se 2a odl)ko- +erona, pod ko"i- "e o!avl"ao ist) sl)K!), "er se veiFa preko n"e#a o!a2irala na !rata -) 4espa2i"ana> /aFti"evalo se da se dokine otk)pnina ko"a se o!i3no plaala cent)rio<ni-aM prosti ") "e vo"nik nai-e isplaivao kao #odi1n"i pore2> Xetvrtina "e -anip)la !ila ras)ta po dop)sti-a ili ) skitn"i po sa-o- ta!or) i, sa-o da isplati ci"en) cen<t)rion), -alo "e tko -ario 2a veli3in) optereen"a i na3in 2arade> 8a2!o"stvo- s) i oti-a3ino- ili ropskisl)Ke<n"e- otk)pl"ivali vo"ni3k) dokolic)> Pa i na"i-)ni"i se vo"nik pod okr)tni- post)pko- i rado- na-)3io dok ni"e k)pio oprost od sl)K!e> Kad !i se iscrpili od tro1kova, a i 2!o# li"enosti o-li<tav"eli, vraali !i se ) -anip)l, siro-a1ni )-"esto !o#ati, li"eni )-"esto radini, i ponovo !i se
sensit7 o-isisset o66ensas an dist)lisset, !revitate i-perii in incerto 6)it> OtFo cr)ento adF)c 6oro per stra#e- iacenti)- in Dapitoli)- atH)e inde in Palati)- vect)s concedi corpora sep)lt)rae cre-ariH)e per-isit> Pisone- 4erania )Eor ac 6rater .cri!onian)s, Tit)- 4ini)- Dri<spina 6ilia co-pos)ere, H)aesitis rede-ptisH)e capiti!)s, H)ae venalia inter6ectores servaverant> 58> Piso )n)- et tricesi-)- aetatis ann)eEple!at, 6a-a -eliore H)a- 6ort)na> ?ratres ei)s Ma#n)- Dla)<di)s, Drass)- +ero inter6ecerant7 ipse di) eE)l, H)adri<d)o Daesar, properata adoptione ad Foc tant)- -aiori 6ratri praelat)s est, )t prior occideret)r> Tit)s 4ini)s H)inH)a#inta septe- annos variis -ori!)s e#it> Pater illi praetoria 6a-ilia, -atern)s av)s e proscriptis> Pri-a -ili<tia in6a-is7 le#at)- Dalvisi).a!in)- Fa!)erat, c)i)s )Eor -ala c)pidine visendi sit)- castror)- per nocte- -ilitari Fa!it) in#ressa, c)- vi#ilias et cetera -ilitiae -)nia eade- lascivia te-ptasset, in ipsis principiis st)< pr)- a)sa7 et cri-inis F)i)s re)s Tit)s 4ini)s ar#)e!at)r> I#it)r i)ss) D> Daesaris onerat)s catenis, -oE -)tatione te-por)- di-iss)s, c)rs) Fonor)- ino66enso le#ioni post praet)rapraeposit)s pro!at)sH)e servili deinceps pro<!ro respers)s est, ta-H)a- scIpF)- a)re)- in convivio Dla)dii 6)rat)s, et Dla)di)s postera die soli o-ni)- 4inio 6ictili!)s -inistrari i)ssit> .ed 4ini)s procons)lat) Gallia- +ar!onense- severe inte#reH)e reEitM -oE Gal!ae a-ici<tia in a!r)pt)-
=5
tract)s, a)daE callid)s pro-pt)s et, pro)t ani-)intendisset, prav)sQ a)t ind)stri)s, eade- vi> Testa-ent)- Titi 4ini -a#nit)dine op)- inrit)-, Piso<nis s)pre-a- vol)ntate- pa)pertas 6ir-avit>
59> Gal!ae corp)s di) ne#lect)- et licentia tene!rar)- pl)ri-is l)di!riis veEat)- dispensator r#i)s e priB-Co<ri!)s servis F)-ili sep)lt)ra in privatis ei)s Fortis conte<Eit> Dap)t per liEas calonesH)e s)66iE)- lacerat)-H)e ante Patro!ii t)-)l)- Bli!ert)s is +eronis p)nit)s a Gal!a 6)eratC postera de-)- die repert)- et cre-ato
"edino n"e-) sl)Ke ) 2e-l"ano- s)d)> +o kao prokon2)l 4ini"e "e )pravl"ao +ar!onskoGali"o- stro#o i !espri"ekorno> 'skoro "e 2!o# pri"atel"stva s Gal!o- kren)o p)te- propasti, dr2ak, l)kav, spre-an na sve, i kako !i ve )pravio d)F < opak ili -arl"iv "ednako- silino-> Opor)ka Tita 4ini"a pre-a veli3ini n"e#ova i-)tka !i"a1e ni1tetna> Pi2onov) posl"edn") vol") potkri"epilo "e siro-a1tvo> 59> Gal!ino "e tr)plo, d)#o vre-ena 2ane-areno i ) !e2akon") -raka !ro"ni- i#rari"a-a 2lostavl"ano, saFranio skro-ni- pokopo- ) n"e#ovi- privatni- vrtovi-a )pravitel" r#i"e "edan od na")#ledni"iF ro!ova> Glava, ko") s) natakn)t) na kopl"e skrnavili pe3en"ari i kon")1ari pred F)-ko- Patro!i"a B!i"a1e to oslo!o(enik +eronov, kaKn"en od Gal!eC, sli"edee# "e dana kona3no
2nao "es) li -) ostale na src)M da li "e potp)no 2a!acio osvet) 2a )vrede ili ") "e sa-o od#odio, 2!o# kratkoe n"e#ove vlasti ostalo "e nei2v"esno> Oton se preko "o1 )vi<"ek okrvavl"ena Tr#a i preko Frpe le1ina odve2e na Kapi<toli", a odande ) Palaci" i dop)sti da se tr)pla pokopa") i spale> Pi2ona saFrani1e Kena -) 4erani"a i !rat .kri!oni"an, Tita 4ini"a ki Krispina, po1to s) prona1li i otk)pili #lave 1to s) iF )!o"ice 3)vale da iF proda")> 58> Pi2on !i"a1e ) trideset i prvo" #odini Kivota, !ol"e#a #lasa ne#o li s)d!ine> Bra) n"e#ov)7 Ma#na < )!i Kla)di"e, Krasa < +eron> On "e sad)#o !io i2#nanik, 3etiri dana ce2arM )ran"eni- "e )svo"en"e- )toliko sa-o pretekao stari"e#a !rata, 1to "e pri"e )!i"en> Tit 4ini"e proKivio "e pedeset i seda- #odina ) prevrtl"iv) pona1an")> Otac -) !i"a1e i2 pretorske o!itel"i, d"ed s -aterine strane "edan s liste proskri!iraniF> Po3etak vo"ni3ko# Kivota o2lo#la1en> .l)Kio "e pod le#atoKalvi2i"e- .a!ino-, ko"e#a se Kena ) nesta1no" Kel"i da ra2#leda poloKa" ta!ora )p)tila no) ) vo"ni3ko- odi"el), ok)1ala se s isto- o!i"esti ) straKaren") i dr)#i- vo"ni3ki- d)Knosti-a, te se ) sa-o- #lavno- stan) )p)stila ) !l)d> /a ova" "e prekr1a" okrivl"avan Tit 4ini"e> .to#a "e po nared!i Ga"a De2ara !a3en ) okove, no )skoro "e 2ati2!o# pro-"ene prilika p)1ten> ' neprekin)t) sli"ed) 3asti nakon pret)re postavl"en "e 2a 2apov"ednika le#i"e, #d"e se i doka2ao, a onda "e nav)kao na se pri"ekor 2!o# l)dori"e dosto"ne ro!aM navodno "e na #o2!i Kla)di"evo" )krao 2latn) 3a1), te "e Kla)di"e s)tradan 2apovi"edio da od sviF
iacorpori ad-iEt)- est> &)nc eEit)- Fa!)it .ervi)s #al!a, tri!)s et sept)a#inta annis H)inH)e principes pro<spera 6ort)na e-ens)s et alieno i-perio 6elicior H)a- s)o> 4et)s in 6a-ilia no!ilitas, -a#nae opesM ipsi -edi)- in#en--, -a#is eEtra vitia H)a- c)- virt)ti!)s> ?a-ae nec inc)rios)s nec venditatorM pec)niae alienae non adpe<tens, s)ae parc)s, p)!licae avar)sM a-icor)li!ertor)-<H)e, )!i in !onos incidisset, sine repreFensione patiens, si -ali 6orent, )sH)e ad c)lpa- i#nar)s> .ed claritas nata<li)- et -et)s te-por)- o!tent)i, )t, H)od se#nitia erat, sapientia vocaret)r> *)- vi#e!at aetas, -ilitari la)de ap)d Ger-anias 6lor)itM pro cons)le 6rica- -oderate, ia- senior citeriore- &ispania- pari i)stitia contin)it, -aior privato vis)s, d)- privat)s 6)it, et o-ni)- con<sens) capaE i-perii, nisi i-perasset> @G> Trepida- )r!e- ac si-)l atrocitate- recentis sce<leris, si-)l veteres OtFonis -ores paventenov)s ins)<per de 4itellio n)nti)s eEterr)it, ante caede- Gal!ae s)p<press)s, )t tant)- s)perioris Ger-aniae eEercit)- desci<visse crederet)r> T)d)os o-ni)- -ortali)- i-p)dici<tia i#navia l)E)ria deterri-os vel)t ad perdend)- i-pe<ri)6ataliter electos non senat)s -odo et eH)es, H)is ali<H)a pars et c)ra rei p)!licae, sed vol#)s H)oH)e pala- -aerere> +ec ia- recentia saevae pacis eEe-pla, sed repetita !ellor)- civili)- -e-oria capta- totiens s)is eEerciti!)s 'r!e-, vastitate-
=@
Italiae, direptiones provin<ciar)-, PFarsaliaPFilippos et Per)sia- ac M)tina-, nota p)!licar)- cladi)- no-ina, loH)e!ant)r> Prope evers)- or!e- etia- c)- de principat) inter !onos cer<taret)r, sed -ansisse D> l)lio, -ansisse Daesare )#)sto victore i-peri)-M -ans)ra6)isse s)! Po-peio Br)to<H)e re- p)!lica-7 n)nc pro OtFone an pro 4itellio in te-pla it)rosS 'trasH)e i-pias preces, )traH)e dete<standa vota inter d)os, H)or)- !ello sol)- id scires, deteriore- 6ore H)i vicisset> Erant H)i 4espasian)- et ar-a Orientis a)#)rarent)r, et )t potior )troH)e 4espa<sian)s, "ta !ell)- ali)d atH)e alias clades Forre!ant> Et
drKavno" )pravi, ne#o 1tovi1e i sv"etina> +is) vi1e #ovorili o sv"eKi- pri-<"eri-a krvava -ira, ne#o, o!navl"a")i s"ean"e na #ra(anske ratove, i o Grad) toliko p)ta osvo"eno- od vla<stite vo"ske, o p)sto1en") Itali"e, pl"a3kan") provinci"a, ?arsal), ?ilipi-a, Per)2i"i i M)tini, o ti- po2nati- i-e< ni-a drKavniF nesrea> Gotovo "e )ni1ten ci"eli svi"et i onda kad se vodila !or!a 2a vlast i2-e() ")nakaM no )2<drKala !i se i rep)!lika pod Po-pe"e- i Br)to-> sada7 Foe li ii ) Fra-ove 2a Otona ili 2a 4iteli"aS I "edna i dr)#a -olitva !e2!oKna, i "eQdan i dr)#i 2av"et proklet kad s) ta dvo"ica, i kad i nakon rata i2-e() n"iF -oKe1 2nati to da e !iti #ori ona" ko"i po!i"edi> Bilo "e oniF ko"i s) nasl)ivali 4espa2i"ana i or)K"e Istoka i, -a koliko da "e 4espa2i"an !io -oni"i od o!o"ice, ipak s) se )Kasavali novo#a rata i noviF nesrea> o 4espa2i"an) "e
prona(ena i pridr)Kena ve spal"en) tr)pl)> Ovakav "e svr1etak i-ao .ervi"e Gal!a, ko"i "e ) seda-deset i tri #odine sretno nadKivio petoric) vladara i !io )sp"e1ni"i pod t)(o- vla1) ne#o li pod svo"o-> .taro ple-stvo ) o!itel"i, veliko !o#atstvo, on sa- osredn"iF sposo!nosti, vi1e !e2 poroka ne#o li s vrlina-a> .pra- "avno# -ni"en"a ni ravnod)1an ni Fvalisav> T)(e#a novca ni"e !io Kel"an, sa svo"i- "e 1krtario, na drKavni "e !io lako-> Pre-a pri"atel"i-a i oslo!o(enici-a, kad !i nai1ao na 3estite, !espri"ekorno !la#, ako !i !ili 2li < sli"ep sve do pri"est)pa> +o )2vi1eno pori"eklo i straFovita vre-ena !ila s) i2lika da se ono 1to "e !ilo -litavost na2iva -)dro1)> *ok "e !io ) napon) sna#e, vo"ni3ko- se slavo- istakao ) Ger-ani"a-a> Kao prokon2)l s pravo- "e -"ero)pravl"ao 6riko-, ve stari"i s "ednako- !la#osti ovostrano- &ispani"o-M 3inilo se da "e )#ledni"i ne#o privatna oso!a, dok "e !io privatnik i, po ope- -i1l"en"), sposo!an 2a vlast da ni"e vladao> @G> '2ne-iren Grad, ko"i se pla1io i #ro2ote nedavna 2lo3ina i po2nata 2na3a"a Otonova, 2astra1ila "e povrF sve#a i nova vi"est o 4iteli"), pri#)1ena pri"e Gal!ina )!o"stva, kako !i se v"erovalo da se od-etn)la sa-o vo"ska Gorn"e Ger-ani"e> /!o# dvo"ice < po !esra-no<sti, k)kavi3l)k) i rasipnosti na"#oriF od sviF s-rtnika, ko"i kao da s) po )s)d) !ili oda!rani da )propaste Darstvo < otvoreno s) se Kalostili ne sa-o senat i vite2ovi, ko"i s) i-ali nekakva )d"ela i posla )
a-!i#)a de 4espasiano 6a-a, sol)sH)e o-ni)ante se princip)- in -eli)s -)tat)s est> @1> +)nc initia ca)sasH)e -ot)s 4itelliani eEpedia-> Daeso c)- o-ni!)s copiis l)lio 4indice 6eroE praeda #lo<riaH)e eEercit)s, )t c)i sine la!ore ac peric)lo ditissi-i !elli victoria evenisset, eEpeditione- et acie-, prae-ia H)a- stipendia -ale!at> *i) in6r)ct)osa- et aspera- -ilitiatoleraverant in#enio loci caeliH)e et severitate disciplinae, H)a- in pace ineEora!ile- discordiae civi)- resolv)nt, paratis )tri-H)e corr)ptori!)s et per6idia i-<p)nita> 4iri ar-a eH)i ad )s)- et ad dec)s s)pererant> .ed ante !ell)- cent)rias tant)s)as t)r-asH)e nove<rantM eEercit)s 6ini!)s provinciar)- discerne!ant)r7 t)- advers)s 4indice- contractae le#iones, seH)e et Gallias eEpertae, H)aerere r)rs)s ar-a novasH)e discordiasM nec socios, )t oli-, sed Fostes et victos voca!ant> +ec deerat pars Galliar)-, H)ae 8Fen)accolit, easde- partes sec)ta ac t)- acerri-a insti#atriE advers)- Gal!ianosM Foc eni- no-en 6astidito 4indice indiderant> I#it)r .eH)anis ed)isH)e ac deinde, pro)t op)lentia civitati!)s erat, in6ensi eEp)#natioes )r!i)-, pop)lationes a#ror)-, rapt)s penati)- Fa)ser)nt ani-o, s)per avaritia- et adro#antia-, praecip)a validior)- vitia, cont)-acia Gallor)- inritati, H)i re-issa- si!i a Gal!a H)arta- tri!)<tor)- parteet p)!lice donatos in i#no-inia- eEercit)s
=A
iacta!ant> ccessit callide vol#at)-, te-ere credit)-, dec)-ari le#iones et pro-ptissi-)H)e-H)e cent)rio<n)- di-itti> 'ndiH)e atroces n)ntii, sinistra eE )r!e 6a-aM in6ensa L)#d)nensis colonia et pertinaci pro +erone 6ide 6ec)nda r)-ori!)sM sed pl)ri-a ad 6in<#end)credend)-H)e -ateries in ipsis castris, odio -et) et, )!i vires s)as respeEerant, sec)ritate>
@;> .)! ipsas s)perioris anni kalendas *ece-!res )l)s 4itelli)s in6eriore- Ger-ania- in#ress)s Fi!erna le#ion)- c)- c)ra adierat7 redditi plerisH)e ordines, re-issa i#no-inia, adlevatae notaeM pl)ra a-!itione, H)aeda- i)dicio, in H)i!)s sordes et avaritia- ?ontei Dapitonis adi-endis adsi#nandisve -ilitiae ordini!)s
pl"a3kan"e- do-ova, ra2draKeni < pored poFlepe i drskosti, poroka svo"stveniF nad-oni"i-a '2 to "e i l)kavo pro1irena #lasina, ko"o" se lako)-no pov"erovalo, da se desetk)") le#i"e i otp)1ta") na"odl)3ni"i od cent)riona> Odasv)d 2astra1)")e vi"esti, nepovol"an #las i2 Grada, o#or3ena l)#d)nska koloni"a i 2!o# nepop)stive v"ernosti +eron) plodno tlo #lasina-a> +o na"vi1e "e #ra(e 2a i2-i1l"an"e i lako)-no priFvaan"e !ilo ) sa-ota!or), i2 -rKn"e, straFa i, kako opa2i1e svo"e sna#e, i2 os"ea"a si#)rnosti> @;> Pred sa-e dece-!arske kalende pretFodne #odine )lo "e 4iteli"e, )1av1i ) *on") Ger-ani"), !riKl"ivo pre#ledao 2i-ovnike le#i"a7 -no#i-a s) povraene vo"ni3ke 3asti, )kin)te ka2ne, )!laKeni )kori> 4ein) "e to#a )3inio i2 3astol")!l"a, ne1to i2 )v"eren"a, 3i-e "e nese!i3no pre<kin)o sa sra-otno- #ra-2l"ivo1) ?onte"a Kapitona )
vladalo dvo"!eno -i1l"en"e, no on se "edini od sviF svo"iF pretFodnika preo!ra2io ) do!ra vladara> @1> .ada ) ra2"asniti po3etke i )2roke viteli"evsko# prevrata> Po1to "e !io sas"e3en J)li"e 4indeks sa svi- svo"i- 3eta-a, opi"ena pl"a3ko- i slavo- vo"ska "e, kao ona" ko-) se posrei da !e2 napora i opasnosti stekne po!"ed) ) vrlo pro!ita3no- rat), vol"ela poFod i !itk) i pli"en ne#o li vo"ni3k) pla)> *)#o s) vre-ena podnosili vo"n) sl)K!) !esplodn) i s)rov) 2!o# naravi 2e-l"e i pod<ne!l"a te o2!il"nosti ste#e, ko") neslo#e #ra(ana ) -irno do!a, !ila ona i ne)-ol"ivo stro#a, )ni1tava"), kad sa sviF strana spre-no 3eka") potk)pl"iva3i i nekaKn"ena nev"era> L")dstvo, naor)Kan"e, kon"ani1tvo dosta"alo "e i 2a )potre!) i 2a #i2d)> +o pri"e rata 2nali s) sa-o 2a cent)ri"e i svo"e t)r-e> 4o"ske s) rastavl"ale -e(e provinci"a> Tada le#i"e ko"e s) !ile sak)pl"ene protiv 4indeksa, )po2nav1i se!e i Gali"e, stado1e ponovo traKiti rat i nove ra2<dore, i ne na2ivaF) iF save2nici-a, kao neko, ve nepri"atel"i-a i po!i"e(eni-a> 3inio "e svo"e i ona" dio Gali"a ) s)s"edstv) 8a"ne ko"i "e prista"ao )2 ist) strank) i tada !io na"o1tri"i pod!ada3 protiv #al!inaca7 to s) i- nai-e i-e !ili nad"en)li po1to se o 4indeks) stalo s pre2iro- #ovoriti> O#or3eni, dakle, na .ekvance i Ed)ance, a poto- i na ostale opine, ovisno o n"iFov) !o#atstv), nasla(ivali s) se ) src) osva"an"i-a #radova, p)sto1en"e- pol"a,
inte#re -)taverat> +ec cons)laris le#ati -ens)ra, sed in -ai)s o-nia accipie!ant)r> Et 4itelli)s )t ap)d severos F)-ilis, ita co-itate- !onitate-H)e 6aventes voca!ant, H)od sine -odo, sine i)dicio donaret s)a, lar#iret)r alienaM si-)l aviditate i-perLitCandi ipsa vitia pro virt)<ti!)s interpreta!ant)r> M)lti in )troH)e eEercit) sic)t -odesti H)ietiH)e, ita -ali et stren)i> .ed pro6)sa c)pi<dine et insi#ni te-eritate le#ati le#ion)lien)s Daecina et ?a!i)s 4alensM e H)i!)s 4alens in6ens)s Gal!ae, ta-<H)a- detecta- a se 4er#inii c)nctatione-, oppressa Dapitonis consilia in#rate t)lisset, insti#are 4itelli)-, ardore- -ilit)ostentans7 ips)- cele!ri )!iH)e 6a-a, n)lla- in ?lacco &ordeonio -ora-M ad6ore Britannia-, sec)t)ra Ger-anor)- a)EiliaM -ale 6idas provincias, pre<cari)- seni i-peri)- et !revi transit)r)-7 panderet -odo sin)- et venienti ?ort)nae occ)rreret> Merito d)!i<tasse 4er#ini)eH)estri 6a-ilia, i#noto patre, i-pare-, si recepisset i-peri)-, t)t)-, si rec)sasset7 4itellio tres patris cons)lat)s, cens)ra-, colle#i)Daesaris et i-po<nere iapride- i-peratoris di#natione- et a)6erre pri<vati sec)ritate-> Y)atie!at)r Fis se#ne in#eni)-, )t con<c)pisceret -a#is H)a- )t speraret>
=7
@=> t in s)periore Ger-ania Daecina, decora i)venta, corpore in#ens, ani-i i-odic)s, BsCcito ser-one, erecto incess), st)dia -ilit)- inleEerat> &)nc i)vene- Gal!a, H)aestore- in Baetica i-pi#re in partes s)as trans#res<s)-, le#ioni praepos)itM -oE co-pert)- p)!lica- pec)<niaavertisse )t pec)latore- 6la#itari i)ssit> Daecina ae#re pass)s -iscere c)ncta et privata volnera rei p)!licae -alis operire stat)it> +ec deerant in eEercit) se-ina dis<cordiae, H)od et !ello advers)s 4indice- )nivers)s ad6)erat, nec nisi occiso +erone translat)s in Gal!a- atH)e in eo ipso sacra-ento veEillis in6erioris Ger-aniae praevent)s erat> Et Treveri ac Lin#ones, H)asH)e alias civitates atroci!)s edictis a)t da-no 6ini)Gal!a perc)<lerat, Fi!ernis le#ion)- propi)s -iscent)r7 )nde seditiosa
!)dila -litava narav ve-a da poKeli ne#oli da se nada> @=> ) Gorn"o" Ger-ani"i strasti "e ) vo"nika raspirio Decina, pristao -ladi snaKna ti"ela, naprasita d)Fa, okretna "e2ika, ponosita Foda> +"e#a "e Gal!a kao -la<dia, po1to "e kao kvestor ) Betici spre-no pri1ao k n"e<#ovo" stranci, postavio na 3elo le#i"e> .a2nav1i poto- da "e )ta"io drKavni novac, dade #a #oniti kao kri")-3ara> Decina "e to te1ko podnio, te "e odl)3io da i2-i"e1a sve 2a"edno i oso!ne rane 2astre nevol"a-a drKave> +i ) vo"sci ni"e nedosta"alo s"e-ena ra2dora, 2ato 1to "e i ) ci"elosti s)d"elovala ) rat) protiv 4indeksa i ni"e pre1la Gal!i sve dok ni"e !io )!i"en +eron i 1to "e pri sa-o- 3in) 2akletve !ila 2apostavl"ena 3eta-a *on"e Ger-a<ni"e> K to-) Treverci i Lin#onci i ostale opine, ko"e "e Gal!a !io po#odio o1tri- propisi-a ili #)!itko- 2e-l"e, st)pe ) !liKi dotica" sa 2i-ovnici-a le#i"a> Odatle7 !)n<tovni ra2#ovori, i vo"nik -e() #ra(ani-a sve pokvareni"i,
od)2i-an") i dod"el"ivan") vo"ni3kiF po3asti> 1 ne !i"a1e t) -"erila kon2)larno#a le#ata, ve se sve proc"en"iva1e s vi1e# sta"ali1ta, i -a koliko da "e 4iteli"e ) o3i-a stro#iF !io ni2ak, n"e#ovi pristalice ipak na2ivaF) I"Q)!a2no1) i do!rostivo1) 1to !e2 -"ere i !e2 pro-i1l"an"a poklan"a svo"e, di"eli t)(e> ' poFlepi 2a vla1) sa-e s) poroke t)-a3ili kao vriine> Mno#o "e dod)1e ) "edno" i dr)#o" vo"sci !ilo posl)1niF i -irniF, ali i 2liF i pod)2etiniF> +o neo!)2dano- se poFlepo- i oso!ito- lako)-no1) isti<caF) le#i"ski le#ati li"en Decina i ?a!i"e 4alens> Jedan od n"iF < 4alens < o#or3en na Gal!), "er "e ova" navodno ne2aFvalno1) )2vratio na n"e#ovo otkrivan"e 4er#ini"eva okli"evan"a i spre3avan"e KapitonoviF na-"era, po3e pod<!adati 4iteli"a, )ka2)")i -) na od)1evl"en"e vo"nika7 9Posv)da "e proslavl"eno n"e#ovo i-e, ) ?laka &ordeo<ni"a ne-a nikakva kr2-an"a, prist)pit e -) Britani"a, sli"edit e #a #er-anske po-one 3ete, provinci"e nis) oso!ito odane, star3eva "e vlast ovisna o t)(o" -ilosti i )!r2o e -) i2-ai i2 r)k)M neka sa-o rastvori krilo i neka potr3i )s)sret nadola2eo" srei> . ra2lo#o- se ska<n"ivao 4er#ini"e, i2 vite1ke o!itel"i, od nepo2nata oca, nedorastao carsko" vlasti da ") "e pri-io, si#)ran kad ") "e od!io> 4iteli"a tri o3eva kon2)lata, cen2)ra, 2a"edni3ka sl)K!a s De2aro- i )2diK) ve odavno do carsko# dosto<"anstva i od)2i-a") -) !e2!riKnost privatna Kivota>: Ovi- se ri"e3i-a
colloH)ia et inter pa#anos corr)ptior -iles, et in 4er#i<ni)- 6avor c)ic)-H)e alii pro6)t)r)s> @5> Miserat civitas Lin#on)- vetere instit)to dona le#ioni!)s deEtras, Fospitii insi#ne> Le#ati eor)- in sH)a<lore- -aestitia-H)e co-positi per principia per cont)<!ernia -odo s)as ini)rias, -odo vicinar)- civitati)- pra<e-ia, et )!i pronis -ilit)- a)ri!)s accipie!antiir, ipsi)s eEercit)s peric)la et cont)-elias conH)erentes accende<!ant ani-os> +nec proc)l seditione a!erant, c)&ordeo<, ni)s 6lac)s a!ire le#atos, )tH)e occ)ltior di#ress)s esset, nocte castris eEcedere i)!et> Inde atroE r)-or, ad6ir-an<ti!)s plerisH)e inter6ectos, ac ni siB!iC ipsi cons)lerent, 6ore )t acerri-i -ilit)- et praesentia conH)esti per tene<!ras et inscitia- ceteror)- occiderent)r> O!strin#)nt)r inter se tacito 6oedere le#iones, adsciscit)r a)Eilior)- -iles, pri-o s)spect)s, ta-H)acirc)-datis coForti!)s alisH)e i-pet)s in le#iones pararet)r, -oE eade- acri)s volvens 6aciliore inter -alos consens) ad !ell)- H)a- in pace ad concordia-> @@> In6erioris ta-en Ger-aniae le#iones solle-ni kalendar)- lan)ariar)- sacra-ento pro Gal!a adactae, -)lta c)nctatione et raris pri-or)ordin)- voci!)s, ceteri silentio proEi-i D)i)sH)e a)dacia- eEspectantes, insita -ortali!)s nat)ra propere seH)i H)ae pi#et incFoare> .ed ipsis le#ioni!)s inerat diversitas ani-or)-7
=8
pri-ani H)intaniH)e t)r!idi adeo, )t H)ida- saEa in Gal<!ae i-a#ines iecerint7 H)inta dec)-a ac seEta dec)-a le#iones niFil )ltra 6re-it)- et -inas a)sae initi)- er)-<pendi circ)-specta!ant> t in s)periore eEercit) H)arta ac d)oetvicensi-a le#iones isde- Fi!ernis tendentes ipso kalendar)lan)ariar)- die dir)-p)nt i-a#ines Gal!ae, H)arta le#io pro-pti)s, d)oetvicensi-a c)nctanter, -oE consens)> c ne reverentia- i-perii eE)ere viderent)r, senat)s pop)liH)e 8o-ani o!literata ia- no-ina sacra<-ento advoca!ant, n)llo le#ator)- tri!)nor)-ve pro Gal!a nitente, H)i!)sda-, )t in t)-)lt), nota!ili)s t)r<!anti!)s> +on ta-en H)isH)a- in -od)- contionis a)t s)##est) loc)t)sM neH)e eni- erat adF)c c)i i-p)taret)r> @A> .pectator 6la#itii &ordeoni)s ?lacc)s cons)laris le#at)s aderat non co-pescere r)entes, non retinere
-rsko 2apo3eti> +o i ) sa-i- le#i"a-a vladalo "e ra2<li3ito raspoloKen"e7 vo"nici prve i pete le#i"e !i"aF) tako )2r)"ani da s) neki !acali ka-en"e ) Gal!ina poprs"aM petnaesta i 1esnaesta le#i"a, ne odvaKiv1i se ni na 1to vi1e doli na -r-l"an"e i pri"etn"e, vre!ala "e na po3etak pro<vale !i"esa> ) vo"sci Gorn"e Ger-ani"e 3etvrta i dvade<setdr)#a le#i"a, ko"e s) ta!orovale ) isto- 2i-ovnik), na sa- dan "an)arskiF kalenda ra2!i") Gal!ina poprs"a, 3etvrta le#i"a odvaKni"e, dvadesetdr)#a okli"eva")i, potosloKno> da ne !i i2#ledalo kako s) 2a!acile po1tovan"e pre-a carstv), ) 2akletvi pri2ivaF) ) 2a!orav ve pala i-ena senata i ri-sko# naroda> +itko se prito- od le#ata ili tri!)na ni"e 2a)2i-ao 2a Gal!), dok s) neki svo"ski rovarili, kako to ve !iva ) -eteK)> Ipak nitko ni"e #ovorio kao na 2!or) ili s #ovornice> Jo1 )vi"ek ne !i"a1e nai-e ono#a ko"i !i se ti-e o!ave2ao> @A> Kao pro-atra3 ) to" "e sra-oti s)d"elovao &ordeoni"e ?lak, kon2)larni le#at, ne )s)div1i se o!)2dati !"eso @5> Opina Lin#onaca po staro- "e o!i3a") poslala le#i"a-a desnice, 2nak #ostopri-stva> +"iFovi poslanici ) prl"avi- s) odi"eli-a i s t)#o- na lic) o!ila2ili po #lav<no- stan) i 1atori-a, "adik)")i 3as nad svo"i- neprav<da-a, 3as nad povlastica-a s)s"edniF opina i < #d"e !i iF vo"nici sl)1ali otvoreni- srce- < nad opasnosti-a sa-e vo"ske i n"e2ini- 2lostavl"an"e-, te tako pok)1avali raspi< riti strasti> 1 ne !i"aF) daleko od po!)ne, kad &ordeoni"e ?lak 2apov"edi da poslanici od) i, da !i odla2ak !io 1to nepri-"etni"i, no) nap)ste ta!or> Odatle se porodi )Kasan #las, "er s) -no#i tvrdili da s) po!i"eni, a ako sa-i ne pripa2e na svo") si#)rnost, da e )!iti i na"sr3ani"e vo"nike i one ko"i s) se t)Kili na sada1n"e prilike, ) -rak) i !e2 2nan"a ostaliF> O!veK) se le#i"e -e()so!no pota"ni- save2o-, pri-e k se!i vo"nika po-oniF 3eta, ko"e iF opkol"avaF), spre-a") napad na le#i"e, no )skoro ova" "o1 Ke1e stane snovati isto, "er "Qe -ed) pokvareni-a lak1e doi do "ednod)1nosti 2a rat ne#o ) -ir) do slo#e> @@> Le#i"e *on"e Ger-ani"e ipak s) se sve3anoprise#o- na "an)arske kalende 2aklele Gal!i, )2 veliko okli<"evan"e i ri"etke #lasove i2 prviF redova, dok s) ostali 1)tei 3ekali na odvaKnost svo"iF s)s"eda, pre-a svo"stv) )ro(enos-rtnici-a da se K)rno povode 2a oni- 1to i- "e
d)!ios, non coFortari !onos a)s)s, sed se#nis, pavid)s et socordia innocens> Y)att)or cent)riones d)oetvicensi-ae le#ionis, +oni)s 8ecept)s, *onati)s 4alens, 8o-ili)s Marcell)s, Dalp)rni)s 8epentin)s, c)- prote#erent Gal<!ae i-a#ines, i-pet) -ilit)- a!repti vinctiH)e> +ec c)i<H)a)ltra 6ides a)t -e-oria prioris sacra-enti, sed H)od in seditioni!)s accidit, )nde pl)res erant, o-nes 6)ere> +octe, H)ae kalendas lan)arias sec)ta est, in colonia- #rippinense- aH)ili6er H)artae le#ionis ep)lanti 4itellio n)ntiat H)arta- et d)oetvicensi-a- le#iones proiectis Gal!ae i-a#ini!)s in senat)s ac pop)li 8o-ani ver!a i)rasse> Id sacra-ent)- inane vis)-7 occ)pari n)tante- 6ort)naet o66erri principe- plac)it> Missi a 4itellio ad le#iones le#atosH)e, H)i descivisse a Gal!a s)periore- eEercit)n)ntiarent7 proinde a)t !elland)- advers)s desciscentes a)t, si concordia et paE placeat, 6aciend)- i-peratore-M et -inore discri-ine s)-i principe- H)a- H)aeri> @7> ProEi-a le#ionis pri-ae Fi!erna erant et pro-ptis<si-)s e le#atis ?a!i)s 4alens> Is die postero colonia- #rippinense- c)- eH)iti!)s le#ionis a)Eiliarior)-H)e WinC#ress)s i-peratore4itelli)- consal)tavit> .ec)tae in#enti certa-ine ei)sde- provinciae le#ionesM et s)perior eEercit)s speciosis senat)s pop)liH)e 8o-ani no-ini!)s
=9
relictis terti)- nonas lan)arias 4itellio accessitM scires ill)- pdore !id)o non penes re- p)!lica6)isse> rdo<re- eEercit))- #rippinenses, Treviri, Lin#ones aeH)a<!ant, a)Eilia eH)os, ar-a pec)nia- o66erentes, )t H)isH)e corpore opi!)s in#enio valid)s> +ec principes -odo colo<niar)a)t castror)-, H)i!)s praesentia eE ad6l)enti et parta victoria -a#nae spes, sed -anip)li H)oH)e et #re<#ari)s -iles viatica s)a et !alteos pFalerasH)e, insi#nia ar-or)- ar#ento decora, loco pec)niae trade!ant, instinct) et i-pet) et avaritia> @8> I#it)r la)data -ilit)- alacritate 4itelli)s -inisteria principat)s per li!ertos a#i solita in eH)ites 8o-anos disponit, vacationes cent)rioni!)s eE 6isco n)-erat, saevi<tia- -ilit)plerosH)e ad poena- eEposcenti)- saepi)s adpro!at, raro si-)latione vinc)lor)- 6r)strat)r> Po-<pei)s PropinH))s proc)rator Bel#icae statiinter6ect)sM l)li)- B)rdone- Ger-anicae classis prae6ect)ast)
ri-sko#a naroda, tree#a dana pri"e "an)arskiF nona prist)pi 4ite<li")> Bilo "e "asno da pri"e dva dana i ni"e o2!il"no -islila na rep)!lik)> Od)1evl"en"e vo"ski di"elili s) i #ripinci, Treverci i Lin#onci, n)dei po-one 3ete, kon"e, or)K"e, novac, kako "e ve tko !io "ak ) I")dstv), i-)tk), sa<v"et)> I ne sa-o prvaci koloni"a i tvrdava < ko"i-a "e i sada1n"i tren)tak pr)Kao i2o!il"e, a i i2vo"1tena !i i- po<!"eda "a-3ila velike nade < ne#o 3ak i -anip)li i prost vo"nik predavaF) )-"esto novca svo") pop)d!in), po"a<seve i kon"ske o#lavnice < ratn) opre-) )kra1en) sre< !ro- < ) od)1evl"en") i 2anos), ali i ) poFlepi> @8> PoFvaliv1i dakle vatrenost vo"nika, 4iteli"e ra2di"eli po-one sl)K!e carstva, ko"e s) o!i3no o!avl"ali oslo!o<denici, -e() ri-ske vite2oveM otk)pnine 2a cent)rione isplati i2 carske !la#a"ne, okr)tnost vo"nika, ko"i s) 2a -no#e traKili ka2n), 3e1e odo!ri, ri"etko os)"eti privid<ni- okovi-a> Po-pe" Propinkvo, na-"esnik Bel#ike, s-"esta "e )!i"en> J)li"a B)rdona, pre6ekta #er-anske
-)3ne, 2adrKati kole!l"ive, osokoliti 3estite, -litav, pla1<I"iv i ned)Kan ) svo"o" ne-arnosti> +a 3etvoric) cen<t)riona dvadesetdr)#e le#i"e7 +oni"a 8ecepta, *onaci"a 4alensa, 8o-ili"a Marcela, Kalp)rni"a 8epentina, dok s) 2a1tiivali Gal!ina poprs"a, navali1e vo"nici, odv)ko1e iF i sve2a1e> 1 nitko vi1e ni"e -ario 2a v"ernost niti se s"eao pri"a1n"e 2akletve, ne#o, 1to se do#ada ) po!)na-a, ta-o #d"e iF !i"a1e vi1e, !ili s) svi> ' noi ko"a "e sli"edila 2a "an)arski- kalenda-a, ) #ripinsk) Koloni") stiKe orlono1a 3etvrte le#i"e i 2a #o2<!o- do"avi 4iteli") da s) se 3etvrta i dvadesetdr)#a le#i"a, por)1iv1i Gal!ina poprs"a, 2aklele na odanost senat) i ri-sko- narod)> Ta se prise#a drKala ispra2no-> Pala "e odl)ka da se 3vrsto po#ra!i kole!l"iva srea i da se pon)di vladar> 4iteli"e )p)ti poslanike k le#i"a-a i le#ati-a da "ave kako se vo"ska Gorn"e Ger-ani"e od-etn)la od Gal!eM sto#a7 ili val"a ratovati protiv od-etnika ili, ako "e 2a vol") slo#a i -ir, i2a!rati vladaraMa -an"e "e po#i!el"no priFvatiti vladara ne#oli traKiti #a> @7> +a"!liKi "e !io 2i-ovnik prve le#i"e i na"odvaKni"i od le#ata ?a!i"e 4alens> '1av1i sli"edee#a dana s kon"a<nici-a le#i"e i po-oniF 3eta ) #ripinsk) koloni"), on po2dravi 4iteli"a kao cara> ' veliko- nad-etan") pove<do1e se 2a n"i- le#i"e iste provinci"e, a i vo"ska Gorn"e Ger-ani"e, 2a!aciv1i 2v)3na i-ena senata i
s)!traEit> EEarserat in e)- irac)ndia eEercit)s, ta-H)a- cri-en ac -oE insidias ?onteio Dapitoni str)Eisset> Grata erat -e-oria Dapitonis, et ap)d saevientes occidere pala-, i#noscere non nisi 6allendo lice!at7 ita in c)stodia Fa!it)s et post victoria- de-)-, stratis ia- -ilit)- odiis, di-iss)s est> Interi- )t piac)l)- o!icit)r cent)rio Drispin)s7 san#)ine se Dapitonis cr)entaverat eoH)e et post)lanti!)s -ani6estior et p)nienti vilior 6)it> @9> l)li)s deinde Divilis peric)lo eEe-pt)s, praepotens inter Batavos, ne s)pplicio ei)s 6eroE #ens alienaret)r> Et erant in civitate Lin#on)- octo Batavor)- coFortes, H)artae dec)-ae le#ionis a)Eilia, t)- discordia te-<por)- a le#ione di#ressae, pro)t inclinassent, #rande -o-ent)sociae a)t adversae> +oni)-, *onati)-, 8o< -ili)-, Dalp)rni)- cent)riones, de H)i!)s s)pra rett)li<-)s, occidi i)ssit, da-natos 6idei cri-ine, #ravissi-o inter desciscentes> ccessere parti!)s 4aleri)s siatic)s, Bel#icae provinciae le#at)s, H)e- -oE 4itelli)s #ener)- adscivit, et l)ni)s Blaes)s, L)#d)nensis Galliae rector, c)- Italica le#ione et ala Ta)riana L)#d)ni tendenti!)s> +ec in 8aeticis copiis -ora, H)o -in)s statiadi)n#eren<t)r> +e in Britannia Hiiide- d)!itat)->
5G
AG> Praeerat Tre!elli)s MaEi-)s, per avaritia- ac sor<des conte-pt)s eEercit)i invis)sH)e> ccende!at odi)- ei)s 8osci)s Daeli)s le#at)s vicensi-ae le#ionis, oli- dis<cors, sed occasione civili)- ar-or)- atroci)s pror)pe<rant7 Tre!elli)s seditione- et con6)s)- ordiFe- discipli<nae Daelio, spoliatas et inopes le#iones Daeli)s Tre!ellio o!iecta!at, c)- interi- 6oedis le#ator)certa-ini!)s -odestia eEercit)s corr)pta eoH)e discordiae vent)-, )t ai-liari)- H)oH)e -ilit)conviciis prot)r!at)s et ad#re#anti!)s se Daelio coForti!)s alisH)e desert)s Tre<!elli)s ad 4itelli)- per6)#erit> Y)ies provinciae H)a-<H)are-oto cons)lari -ansit7 reEere le#ati le#ion)-, pares i)re, Daeli)s a)dendo potentior> A1> di)ncto Britannico eEercit) in#ens viri!)s opi!)s<H)e 4itelli)s d)os d)ces, d)o itinera !ello destinavit7
AG> Ta-o )pravl"a1e Tre!eli"e Maksi-, 2!o# #ra-2l"ivosti i prostote pre2ren i o-raKen kod vo"ske> 8aspiriva1e rnrKn") pre-a n"e-) 8osci"e Deli"e, le#at dvadesete le#i"e, ve odavna s n"i-e ) neslo2i, ) ko") s) "o1 nes-i<I"eni"e srn)li kad se pr)Kila prilika 2a #ra(anski rat> Tre!eli"e spo3itava1e Deli") !)ntovnost i nar)1avan"e reda ) nadleKnosti, Deli"e Tre!eli") i2ra!l"ivan"e i osk)dan polo<Ka" le#i"a, dok "e ) -e()vre-en) 2!o# sra-otne !or!e le#ata osla!ila vo"ni3ka posl)1nost, a ra2dor popri-io takv) teKin) da "e Tre!eli"e, ot"eran #rdn"a-a vo"nika po-oniF 3eta i nap)1ten od koForata i ala ko"e s) se prikl")3ivale Deli"), po!"e#ao k 4iteli")> Mir se ) provin<ci"i 2adrKa iako "e kon2)lar !io svr#n)t> 'pravl"ali s) le#i"ski le#ati, "ednaki po prav), no Deli"e -oni"i 2!o# svo"e s-"elosti> A1> Po1to se prikl")3ila i !ritanska vo"ska, raspolaK)i #ole-o- vo"no- silo- i sredstvi-a, 4iteli"e odredi dvo"ic)
6lote, i2!avi varko-> Plan)o "e !io protiv n"e#a #n"ev vo"ske, "er "e navodno snovao t)K!), a potoi 2a-ke ?onte") Kapiton)> *ra#a "e !ila )spo-ena na Kapitona i pred po!"e1n"eli-a -o#lo se )!i"ati "avno, pra1tati nikako doli pri"evaro-> .to#a "e drKan ) 2atvor) i nakon po!"ede, napokon, kad s) se d)Fovi vo"nika ve !ili s-i<rili, oslo!oden> ' -e()vre-en) "e kao Krtva po-irnica i2vr#n)t cent)rion Krispin> Okal"ao se !io krvl") Kapito< novo- i po to-e !io o3iti"i krivac 2a one ko"i s) #a opt)Kivali, a -an"e vaKan ono-) ko"i #a "e kaKn"avao> @9> Poto- "e po#i!li oslo!o(en J)li"e Divil, vrlo -oan -ed) Batavci-a, da se n"e#ovo- s-r) ne !i ot)(io rato!oran narod> ' opini Lin#onaca !i"a1e osi- to#a i osa- koForata Batavaca, po-oniF 3eta 3etrnaeste le#i"e, ko"e s) se tada 2!o# ope# ra2dora )dal"ile od le#i"e, a pre-a to-) ka-o !i se priklonile, -o#le s) i-ati #ole-o 2na3en"e kao save2nice ili protivnice> Dent)rione +oni"a, *onaci"a, 8o-ili"a i Kalp)rni"a, o ko"i-a s-o ispripo<v"edili #ore, dade )!iti, os)div1i iF pod opt)K!o- nev"er<nosti, na"teKo- opt)K!o- -e() od-etnici-a> Prist)pi1e stranci 4aleri"e 2i"atik, le#at provinci"e Bel#ike, ko"e#a "e )skoro 4iteli"e )2eo 2a 2eta, i J)ni"e Ble2, )pravitel" L)#d)nske Gali"e, s Italsko- le#i"o- i Ta)rovo- alo-, ko"e s) ta!orovale ) L)#d)n)> +i ) retski- 3eta-a ne !i"a1e pre-i1l"an"a !i li se od-aF pridr)KileM a ni ) Bri<tani"i ni"e vladalo dvo)-l"en"e>
?a!i)s 4alens allicere vel, si a!n)erent, vastare Gallias et Dottianis lpi!)s Italia- inr)-pere, Daecina propiore transit) Poeninis i)#is de#redi i)ss)s> 4alenti in6erioris eEercit)s electi c)aH)ila H)intae le#ionis et coForti!)s alisH)e, ad H)adra#inta -ilia ar-ator)- dataM tri#inta -ilia Daecina e s)periore Ger-ania d)ce!at, H)or)ro!)r le#io )naetvicensi-a 6)it> ddita )triH)e Ger-a<nor)- a)Eilia, e H)i!)s 4itelli)s s)as H)oH)e copias s)pplevit, tota -ole !elli sec)t)r)s> A;> Mira inter eEercit)- i-peratore-H)e diversitas7 instare -iles, ar-a poscere, d)- Galliae trepident, d)- &ispaniae c)nctent)r7 non o!stare Fie-eneH)e i#navae pacis -oras7 invadenda- Italia-, occ)panda- )r!e-M niFil in discordiis civili!)s 6estinatione t)ti)s, )!i 6acto -a#is H)a- cons)lto op)s esset> Torpe!at 4itelli)s et 6or<t)na- principat)s inerti l)E) ac prodi#is ep)lis prae<s)-e!at, -edio diei te-)lent)s et sa#ina #ravis, c)- ta-en ardor et vis -ilit)- )ltro d)cis -)nia i-ple!at, )t si adesset i-perator et stren)is vel i#navis spe- -et)-ve adderet> Instr)cti intentiH)e si#n)- pro6ectionis eEposc)nt> +o-ine Ger-anici 4itellio statiaddito Daesare- se appellari etia- victor proFi!)it> Laet)- a)#)ri)- ?a!io 4alenti eEercit)iH)e, H)e- in !ell)- a#e!at, ipso pro6ec<
51
tionis die aH)ila leni -eat) pro)t a#-en incederet, vel)t d)E viae praevolavit, lon#)-H)e per spati)is #a)den<ti)- -ilit)- cla-or, ea H)ies interritae alitis 6)it, )t Fa)d d)!i)- -a#nae et prosperae rei o-en acciperet)r> A=> Et Treviros H)ide- )t socios sec)ri adiere7 *ivo<d)ri BMedio-atricor)- id oppid)- estC H)a-H)a- o-ni co-itate eEceptos s)!it)s pavor terr)it, raptis repente ar-is ad caede- innoEiae civitatis, non o! praeda- a)t spoliandi c)pidine, sed 6)rore et ra!ie et ca)sis incertis eoH)e di66iciliori!)s re-ediis, donec preci!)s d)cis -iti< #ati a! eEcidio civitatis te-peravereM caesa ta-en ad H)at<t)or -ilia Fo-in)-> IsH)e terror Gallias invasit, )t venienti -oE a#-ini )niversae civitates c)- -a#istrati!)s et pred!)s occ)rrerent, stratis per vias 6e-inis p)erisH)e,
polaska orao "e ) sporo- It), kako se povorka kretala, letio pop)t vo(e p)ta> 1 2a d)#otra"na p)ta takva "e !ila vika ra2dra#aniF vo"nika, takav -ir ne)stra1ive ptice, da se to pri-alo kao nes)-n"ivo 2na-en"e veliko# i sretno# do#a(a"a> A=> 1 doista, tako !e2!riKni po(o1e i k Treverci-a, kao k save2nici-a> ' *ivod)r) iF B#rad "e to Medio-atri3anaC, pre-da !i"aF) do3ekani sa svo- I")!a2no1), o!)2e i2nenadan straF7 na#lo po#ra!i1e or)K"e, spre-ni na krvoprolie ned)Kna #radanstva, ne radi pli"ena ili ) poK)di 2a pl"a3ko-, ve i2 po-a-e i !i"esa, )kratko, i2 nedok)3iviF ra2lo#a, 3e-) "e !ilo to teKe nai li"eka, dok se -ol!a-a vo"skovo(e ne s-iri1e i s)2drKa1e od )ni<1ten"a #rada> 1 takva "e strava 2aFvatila Gali"e da s) nakon to#a 3itavi #radovi s po#lavarstvi-a tr3ali )s)sret nadola2eo" vo"ski traKei -ilost, dok s) se po p)tevi-a ni3ice !acala d"eca i Kene, a pr)Kalo i- se i sve ostalo 1to
vo(a i dva p)ta 2a ratovan"e7 ?a!i") 4alens) 2apo< v"e(eno "e da prido!i"e ili, ako )skrate, op)sto1i Gali"e i preko Koti"skiF lpa prodre ) Itali")M Decini da ode !li<Ki- pri"ela2o- preko PeninskiF !ila> 4alens) s) pov"e<reni i2a!rani vo"nici i2 vo"ske *on"e Ger-ani"e s orlo- pete le#i"e te koForta-a i ala-a, oko 3etrdeset tis)a or)KanikaM trideset "e tis)a i2 Gorn"e Ger-ani"e vodio Decina, ko"iF "e "e2#r) 3inila dvadesetprva> Jedno-) i dr)#o-) dodane s) po-one 3ete Ger-ana, i2 ko"iF "e i 4iteli"e pop)nio svo"e 3ete, s na-"eroda iF prati ) p)no" ratno" sna2i> A;> X)dnovata "e !ila opreka i2-e() vo"ske i 2apov"ednika7 vo"nik "e t"erao napri"ed, 2aFti"evao !or!), dok Gali"e drFte, dok &ispani"e okli"eva")7 ne pri"e3i iF 2i-a niti odla#an"a i2 k)kavi3ke -irol")!ivostiM ) #ra(anski- ra2dori-a, #d"e "e vea potre!a 2a d"elo- ne#oli pro-i1l"an"e-, ni1ta ni"e po)2dani"e od Fitn"e> 4iteli"e "e o!a<-irao od -litavosti i ) !esposleno" rasko1i i o!ilni- #o2< !a-a )napri"ed )Kivao sre) carske vlasti, pi"an )sred podneva i pretrpana tr!)Fa, dok "e )nato3 to-) silno od)1evl"en"e vo"nika dra#ovol"no isp)n"avalo d)Knosti vo"skovo(e, kao da "e 2apov"ednik na2o3an i )li"eva nad) Fra!ri-a, straF k)kavica-a> +aor)Kani i spre-ni 2a !itk) 2atraKe 2nak 2a pola2ak nad"en)v1i s-"esta 4iteli") i-e Ger-anikaM da #a 2ov) De2aro-, 2a!ranio "e i kao po<!"ednik> Kao povol"no 2na-en"e ispred ?a!i"a 4alensa i vo"ske ko") "e vodio ) rat na sa- dan
H)aeH)e alia placa-enta Fostilis irae non H)idein !ello, sed pro pace tende!ant)r> A5> +)nti)- de caede Gal!ae et i-perio OtFonis ?a!i)s 4alens in civitate Le)cor)- accepit> nec -ilit)- ani-)s in #a)di)- a)t 6or-idine per-ot)s7 !ell)- volve!at> Gallis c)nctatio eEe-pta7 eLraCt in OtFone- ac 4itelli)- odi)par, eE 4itellio et -et)s> ProEi-a Lin#on)- civi< tas erat, 6ida parti!)s> Beni#ne eEcepti -odestia certa<vere, sed !revis laetitia 6)it coForti)inte-perie, H)as a le#ione H)arta deci-a, )t s)pra -e-oravi-)s, di#ressas eEercit)i s)o ?a!i)s 4alens adi)nEerat> l)r#ia pri-)-, -oE riEa inter Batavos et le#ionarios, d)- Fis a)t illis st)<dia -ilit)- ad#re#ant)r, prope in proeli)- eEarsere, ni 4alens ani-adversione pa)cor)- o!litos iaBatavos i-perii ad-on)isset> ?r)stra advers)s ed)os H)aesita !elli ca)sa7 i)ssi pec)nia- atH)e ar-a de6erre #rat)itos ins)per co-eat)s prae!)ere> Y)od ed)i 6or-idine, L)#d)nenses #a)dio 6ecere> .ed le#io Italica et ala Ta)<riLaCna a!d)ctae7 coForte- $4III L)#d)ni, solitis si!i Fi!ernis, relinH)i plac)it> Manli)s 4alens le#at)s Italicae le#ionis, H)a-H)a- !ene de parti!)s -erit)s, n)llo ap)d 4itelli)- Fonore 6)it7 secretis e)- cri-inationi!)s in6a<-averat ?a!i)s i#nar)-, et, H)o inca)tior deciperet)r, pala- la)dat)->
5;
A@> 4etere- inter L)#d)nenses 4iennensesH)e discor<dia- proEi-)- !ell)- accenderat> M)ltae in vice- cla<des, cre!ri)s in6esti)sH)e, H)a- )t tant)- propter +ero<ne- Gal!a-H)e p)#naret)r> Et Gal!a redit)s L)#d)nen<si)- occasione irae in 6isc)- verteratM -)lt)s contra in 4iennenses Fonor7 )nde ae-)latio et invidia et )no a-ne discretis coneE)- odi)-> I#it)r L)#d)nenses eEsti-)lare sin#)los -ilit)- et in eversione4iennensi)- i-pellere, o!sessa- a! illis colonias)a-, adi)tos 4indicis cona<t)s, conscriptas n)per le#iones in praesidi)- Gal!ae re6e<rendo> Et )!i ca)sas odior)- praetenderant, -a#nit)di<nepraedae ostende!ant7 nec ia- secreta eEFortatio, sed p)!licae preces7 irent )ltores, eEscinderent sede- Gallici !elli> D)ncta illic eEterna et Fostilia7 se, colonia- 8o-a<
?a!i"e, Fvalei #a ) "avnosti da #a 1to neopre2ni"e#a prevari> A@> .tare "e ra2-irice i2-e() L)#d)naca i 4i"en"ana pod"ario posl"edn"i rat> Mno#i )2a"a-ni pora2iM !or!a se vodila odve 3esto i odve !e2o!2irno a da !i se -o#lo po-isliti kako se !ore sa-o 2a +erona i Gal!)> '2 to Gal!a "e, iskoristiv1i prilik) da iskali svo" !i"es, doFotke L)#d)naca )t"erao ) carsk) !la#a"n)> . dr)#e strane velika po3ast spra- 4i"en"ana> Odatle nad-etan"e i 2avist i -rKn"a kao spona i2-e() oniF ko"i s) !ili ra2dvo"eni "edino ri"eko-> L)#d)nci dakle po3e1e draKiti po"edine vo"nike i poticati iF na )ni1ten"e 4i"en"ana, #ovorei da s) i- oni 2apos"eli n"iFov) koloni"), po-a#ali 4indek<sove potFvate, a nedavno )nova3ene le#i"e da s) !ile ) o!ran) Gal!e> kad s) i- ra2astrli )2roke -rKn"e, stado1e i- )ka2ivati na veli3in) pli"ena> +i"e to ve !ilo pota"no sokol"en"e ne#o "avna preklin"an"a> 9+eka po() kao osvetnici, neka 2atr) s"edi1te #alsko#a rata> .ve "e ond"e strano i nepri"atel"sko> Oni s) pak ri-ska koloni"a,
!i -o#lo s-iriti nepri"atel"sk) srdK!), i to ne ) ratno- stan"), ve da !i se osi#)rao -ir> A5> 4i"est o )!o"stv) Gal!e i o vlasti Otonovo" ?a!i"e 4alens pri-i ) #rad) Le)3ana> +o vo"nici niti se o!radova1e niti prestra1i1e> Mislili s) sa-o na rat> Gale to oslo<!odi okli"evan"a7 vlada1e "ednaka -rKn"a spra- Otona i 4iteli"a, od 4iteli"a i straF> .)s"edna opina Lin#onaca !i"a1e v"erna stranci> *o!rostivo do3ekani, tak-i3ili s) se ) s-"ernosti, no kratka "e !ila radost 2!o# Firovitosti koForata, ko"e "e, po1to s) se )dal"ile i2 3et-aeste le#i"e, kako s-o #ore spo-en)li, ?a!i"e 4alens prikl")3io svo"o" vo"sci> Po3etna r"e3kan"a, a 2atikav#a i2-e() Batavaca i le#ionara < dok s) se strasti vo"nika priklan"ale ovi-a ili oni-a < prerasla !i #otovo ) otvoren s)ko! da 4alens ni"e ka2nio nekolicin) Batavaca i pods"etio iF na 2apo< v"edni1tvo na ko"e s) !ili 2a!oravili> '2al)d s) traKili ra2<lo# 2a rat protiv Ed)anaca7 2apov"edi1e i- da preda") novac i or)K"e, a oni povrF to#a pr)Ki1e i !esplatan KiveK> 0to Ed)anci )3ini1e i2 straFa, L)#d)nci )3inise s veseI"e-> +o Italska "e le#i"a i Ta)rova ala odvedena, te odl)<3i1e da osa-naest) koFort) ostave ii L)#d)n), 2a n") )o!i3a"eno- 2i-ovnik)> Manli"e 4alens, le#at Italske le#i"e, iako vrlo 2asl)Kan 2a strank), kod 4iteli"a ni"e !io ni ) kakvo" 3asti> Potp)no nesv"esna pota"ni- #a "e opt)<Kivan"i-a ocrnio
naet parte- eEercit)s et prosperar)adversar)rnH)e rer)- socios, si 6ort)na contra caderet, iratis ne relinH)e<rent> AA> &is et pl)ri!)s in e)nde- -od)perp)lerant, )t ne le#ati H)ideac d)ces parti)restin#)i posse irac)n<dia- eEercit)s ar!itrarent)r, c)- Fa)d i#nari discri-inis s)i 4iennenses, vela-enta et in6)las prae6erentes, )!i a#-en incesserat, ar-a #en)a vesti#ia prensando 6leEere -ilit)- ani-osM addidit 4alens trecenos sin#)lis -iliti!)s sestertios> T)- vet)stas di#nitasH)e coloniae val)it et ver!a ?a!ii sal)te-col)rnitate-H)e 4iennensi)- co-endantis aeH)is a)ri!)s acceptaM p)!lice ta-en arrnis -)ltati, privatis et pro-isc)is copiis i)vere -ilite-> .ed 6a-a constans 6)it ips)- 4alente-a#na pec)nia e-pt)-> Is di) sordid)s, repente dives -)tatione- 6ort)<nae -ale te#e!at, accensis e#estate lon#a c)pidini!)s i--oderat)s et inopi i)venta seneE prodi#)s> Lento deinde a#-ine per 6ines llo!ro#)- ac 4ocontior)- d)c<t)s eEercit)s, ipsa itiner)- spatia et stativor)-)tatio<nes vendidante d)ce, 6oedis pactioni!)s advers)s posses<sores a#ror)- et -a#istrat)s civitat)-, adeo -inaciter, )t L)co B-)nicipi)- id 4ocontior)- estC 6aces ad-overit, donec pec)nia -iti#aret)r> Y)otiens pec)niae -ateria deesset,
5=
st)pris et ad)lteriis eEora!at)r> .ic ad lpes per< vent)-> A7> Pl)s praedae ac san#)inis Daecina Fa)sit> Inritave<rant t)r!id)- in#eni)- &elvetii, Gallica #ens oli- ar-is virisH)e, -oE -e-oria no-inis clara, de caede Gal!ae i#nari et 4itellii i-peri)a!n)entes> Initi)- !ello 6)it avaritia ac 6estinatio )naetvicensi-ae le#ionis7 rap)erant pec)nia-issa- in stipendi)- castelli, H)od oli- &elve<tii s)is -iliti!)s ac stipendiis t)e!ant)r> e#re id passi &elvetii, interceptis epist)lis, H)ae no-ine Ger-anici eEercit)s ad Pannonicas le#iones 6ere!ant)r, cent)rione- et H)osda- -ilit)- in c)stodia retine!ant> Daecina !elli avid)s proEi-aH)a-H)e c)lpa-, anteH)a- paeniteret, )lt)- i!at7 -ota propere castra, vastati a#ri, dirept)s lon#a pace in -od)- -)nicipii eEstr)ct)s loc)s, a-oeno
!i #od ponestalo novca, )do!rovol"ili !i se o!e1< a1en"e- Kena i d"evo"aka> Tako sti#o1e do lpa> A7> .a "o1 se vi1e pli"ena i krvi 2asladio Decina> 8a2<draKili s) naprKit) narav &elveani, #alsko ple-e neko slavno po or)K") i ")naci-a, a potopo )spo-eni na i-e, ko"i nis) 2nali 2a )!o"stvo Gal!ino, a vlast s) 4ite<li"ev) od!i"ali> Povod "e rat) !ila poFlepa i nestrpl"ivost dvadesetprve le#i"e7 oteli s) !ili novac poslan 2a isplat) tvr(ave ko") od davnina )2drKavaF) &elveani svo"ivo"nici-a i svo"i- novce-> Te1ko to podneso1e &elveani7 )Fvativ1i pis-o, ko"e "e ) i-e #er-anske vo"ske !ilo no1eno panonski- le#i"a-a, drKaF) ) 2atvor) cent)riona i neke od vo"nika> \el"an rata, Decina "e K)rio da se osveti 2a prvi 2#odan prekr1a", pri"e ne#oli se poka")> +a#lo "e di#n)t ta!or, op)sto1ena s) pol"a, ra2oreno 2a d)#otra"na -ira pop)t -)nicipi"a sa#ra(eno -"esto, vrlo pos"eeno 2!o# )#odna poloKa"a i kori1ten"a I"ekovitiF
sastavni dio vo"ske i save2nici ) srei i nesreiM ako li se srea preokrene, neka iF ne prep)1ta") ra2draKeni- pro<tivnici-a>: AA> Ovi- i -no#i- sli3ni- ri"e3i-a doveli s) do to#a, te se s-atralo kako ni le#ati ni vo(e stranke ne -o#) s-i<riti srditost vo"ske, kad li 4i"en"ani, sv"esni opasnosti ko"a i- pri"eti, 3i- "e vo"ska kren)la, poneso1e pred so!o- -aslinove #ran3ice i vrpce, o!)"-i1e i- or)K"e, kol"ena i ta!ane i tako odvrati1e #n"ev vo"nika> 4alens "e k to-) svakopo"edinovo"nik) dao i tri stotine sesterci"a> Tada "e isto- pri2nata starina i 2asl)#a koloni"e, i ri"e3i ?a!i"a ko"i i- "e pov"eravao spas i nepovredivost 4i"e<n"ana 2d)1no s) sasl)1ane> Ipak, 2a ka2n), potp)no s) ra2or)Kani i privatni- s) sredstvi-a svako"ako po-a#ali vo"nika> +o vladao "e #las da "e veliki- novce- !io pod-ien i sa- 4alens> On "e, d)#o vre-ena siro-a1an, i2nenada !o#at, nedovol"no prikrivao pro-"en) sree7 ne)-"eren ) poK)da-a, raspal"eni-a 2!o# d)#e nei-a1tine, i, nakon osk)dne -ladosti, ) starosti rasipan> ' sporo" "e povorci vo"ska poto- pro1la kro2 2e-l") lo!roKana i 4okonaca, dok se vo"skovoda c"enkao oko pravaca kretan"a i i2-"ene od-ori1ta, )2 sra-otne )#ovore s vlasnici-a 2e-l"e i po#lavarstvi-a opina, s takvipri"etn"a-a da "e L)k) B-)nicipi" "e to 4okonacaC pri-akao 2)!l"e, dok #a ne s-ek1a1e novce-> Kad
sal)!n)- aH)ar)- )s) 6reH)ensM -issi ad 8aetica a)Eilia n)ntii, )t versos in le#ione- &elvetios a ter#o ad#rede<rent)r> A8> Illi ante discri-en 6eroces, in penc)lo pavidi, H)a-H)a- pri-o t)-)lt) Dla)di)- .ever)d)cele#erant, non ar-a noscere, non ordines seH)i, non in )n)- cons)lere> EEitios)- advers)s veteranos proeli)-, int)ta o!sidio dilapsis vet)state -oeni!)sM Finc Daecina c)- valido eEercit), inde 8aeticae alae coFortesH)e et ipsor)8aetor)- i)vent)s, s)eta ar-is et -ore -ilitiae eEercita> 'ndiH)e pop)latio et caedes7 ipsi -edio va#i, a!iectis ar-is, -a#na pars sa)cii a)t palantes, in -onte- 4oceti)- per6)#ere> c stati- i--issa coForte TFrac)- dep)lsi et consectanti!)s Ger-anis raetisH)e per silvas atH)e in ipsis late!ris tr)cidatiM -)lta Fo-in)- -ilia caesa, -)lta s)! corona ven)ndata> D)-H)e dir)tis o-ni<!)s ventic)- #entis cap)t inL6eCsto a#-ine peteret)r, -issi H)i dederent civitate-, et deditio accepta> In l)li)- lpin)- e principi!)s )t concitore- !elli Daecina ani<-advertit7 ceteros veniae vel saevitiae 4itellii reliH)it> A9> &a)d 6acile dict) est, le#ati &elvetior)- -in)s pla<ca!ile- i-peratore- an -ilite- invenerint> Divitatis eEci<di)- posc)nt, tela ac -an)s in ora
55
le#ator)- intentant> +e 4itelli)s H)ide- ver!is ac -inis te-pera!at, c)- Dla)di)s Doss)s, )n)s e le#atis, notae 6ac)ndiae, sed dicendi arte- apta trepidatione occ)ltans atH)e eo vali<dior, -ilitis ani-)- -iti#avit> 't est -os, vol#)s -)ta<!ile s)!itis et ta- pron)- in -isericordia- H)ai--o<dic)- saevitia 6)erat, e66)sis lacri-is et -eliora constan<ti)s post)lando i-p)nitatesal)te-H)e civitati i-petra<vere> 7G> Daecina pa)cos in &elvetiis -orat)s dies, d)sen<tentiae 4itellii certior 6ieret, si-)l transit)lpi)- parans, laet)- eE Italia n)nti)- accepit ala- .iliana- circa Pad)- a#ente- sacra-ento 4itellii accessisse> Pro cons)le 4itelli)- .iliani 6rica Fa!)erantM -oE a +erone, )t in eHIpt)prae-itterent)r, eEciti et o! !ell)- 4indicis revocati ac t)- in Italia -anentes, instinct) dec)rion)-, H)i OtFonis i#nari, 4itellio o!stricti
A9> Te1ko "e rei "es) li poslanici &elveana na1li -anPe po-irl"iva 2apov"ednika ili vo"nike> /atraKe pro<past #rada, )pere or)K"e i r)ke ) lica poslanika> +i 4ite<li"e se 3ak ne s)2drKava1e od pri"eteiF ri"e3i, kad li Kla)<di"e Kos, Pedan od poslanika < po2nat po r"e3itosti, no priknva")i v"e1tin) #ovoren"a pnkladni- straFo- i 2!o# to#a "o1 dPelotvorni"i < s-ek1a srditost vo"nika> I, kako "e ve o!i3a", sv"etina, prevrtl"iva pod i2nenadnido"-o<vi-a, tako "e !ila sklona -ilosrd), kako Pe priPe !ila ne)-"erena ) !i"es)7 o!il"e- s)2a i sve )porni"e traKei povol"ni"e )v"ete posti#o1e oprost i spas 2a #rad 7G> /adrKav1i se nekoliko dana ) Felveanskokra"), dok se ne o!avi"esti o 4iteli"evi- odl)ka-a, spre-a")i istovre-eno pri"ela2 preko lpa, Decina pn-i i2 Itali"e vesel) vi"est da "e .ili"eva ala, ko"a "e !oravila oko Pada, prist)pila 4iteli")> .ili"evci s) 4iteli"a i-ali 2a prokon2)la ) 6riciM poto- iF "e +eron po2vao da iF po1al"e ) E#ipat, ali, opo2vani 2!o# rata protiv 4indeksa i osta")i tada ) Itali"i, na poticaP dek)riona < ko"i, ne 2na")i 2a Otona a tvrdo ve2ani )2 4iteli"a, )2di2aF) )darn) -o
vodaM poslani s) #las-ci retski- po-oni3eta-a da s leda napadn) &elveane ako ovi kren) na le#i"e> A8> 8ato!orni pri"e odl)3ne !itke, ) opasnosti pla1l"ivi, -ada s) na po3etk) )2!)ne !ili i2a!rali 2a vo() Kla)di"a .evera, nis) !ili )p)eni ) or)K"e, nis) odrKavali !o"ni red i vrst), nis) sli"edili "edinstven) osnov)> +apad na veterane !i"a1e po#i!el"an, poloKa" pri opsadi nesi#)ran 2!o# 2idina ko"e s) propale od starosti> Odavde Decina s -onovo"sko-, odande retske ale i koForte, pa 3ak i -o-3ad 8eana navikla na or)K"e i vo"ni3ki i2v"eK!ana> Posv)da p)sto1en"e i )!i"an"e> Opkol"eni, ) nered) od!aci1e or)K"e, te, velikidi"elo- i2ran"eni ili ra1trkani, po!"e#o1e na !ri"e# 4oceci"M s-"esta )dari na n"iF koForta Tra3ana, ot"era iF odatle, a onda se 2a n"i-a dado1e ) pot"er) Ger-ani i 8eani, te iF pokla1e po 1)-a-a i ) sa-i- skrovi1ti-a> Mno#o "e tis)a I")di po!i"eno, -no#o iF "e tis)a prodano ) ropstvo> kad s), po1to s) sve ra2orili, s vo"sko- spre-nona naval) kretali na ventik, #lavni #rad ple-ena, presreto1e iF oni ko"i s) !ili poslani da preda") #rad, i preda"a "e priFvaena> Decina ka2ni s-r) J)li"a lpina, "edno#a od prvaka, kao F)1ka3a na rat, ostale prep)sti 4iteli"evo" -ilosti ili okr)tnosti>
ro!)r adventanti)- le#ion)- et 6a-a- Ger-anici eEer<cit)s attolle!ant, transiere in partes et )t don)- aliH)od novo principi 6ir-issi-a Transpadanae re#ionis -)nicipia, Mediolan)- ac +ovaria- et Eporedia- et 4ercellas, adi)nEere> Td caecinae per ipsos co-pert)-> Et H)ia prae<sidio alae )ni)s latissi-a Italiae pars de6endi neH)i!at, prae-issis Gallor)- L)sitanor)-H)e et Britannor)- co<Forti!)s et Ger-anor)- veEillis c)- ala Petriana, ipse pa)l)- c)nctat)s est, n)8aeticis i)#is in +oric)- 6lec<teret advers)s Petroni)- 'r!iWc)-C proc)ratore-, H)i concitis a)Eiliis et interr)ptis 6l)-in)- ponti!)s 6id)s OtFoni p)ta!at)r> .ed -et), ne a-itteret prae-issas ia- coFortes alasH)e, si-)l rep)tans pl)s #loriae retenta Ita<lia, et )!ic)-H)e certat)6oret, +oricos in certa victo<riae prae-ia cess)ros, Poenino itinere s)!si#nan)- -ili<teet #rave le#ion)- a#-en Fi!ernis adF)c lpi!)s transd)Eit> 71> OtFo interi- contra spe- o-ni)- non deliciis neH)e desidia torpescere7 dilatae vol)ptates, dissi-)lata l)E)ria et c)ncta ad decore- i-perii co-posita, eoH)e pl)s 6or-idinis ad6ere!ant 6alsae virt)tes et vitia redit)ra> Mari)-
5@
Dels)- cons)ledesi#nat)rn, per specie- vinc)< lor)- saevitiae -ilit)- s)!tract)-, acciri in Dapitoli)- i)!etM cle-antiae tit)l)s e viro claro et parti!)s inviso pete!at)r> Dels)s constanter servatae er#a Gal!a- 6idei cri-en con6ess)s, eEe-pl)- )ltro i-p)tavit> +ec OtFo H)asi i#nosceret, sed deos testes -)t)ae reconciliationis adFi!ens statiinter inti-os a-icos Fa!)it et -oE !ello inter d)ces dele#it, -ansitH)e Delso vel)t 6ataliter etia- pro OtFone 6ides inte#ra et in6eliE> Laeta pri-ori!)s civi<tatis, cele!rata in vol#)s Delsi sal)s ne -iliti!)s H)idein#rata 6)it, eande- virt)te- ad-iranti!)s, c)i irasce!an<t)r> 7;> Par inde eEs)ltatio dispari!)s ca)sis consec)ta i-petrato Ti#ellini eEitio> O6oni)s Ti#ellin)s o!sc)ris pa<renti!)s, 6oeda p)eritia, i-p)dica senecta, prae6ect)ravi#il)- et praetorii et alia prae-ia virt)t)-, H)ia veloci)s erat, vitiis adept)s, cr)delitate- rnoE, deinde avaritia-, virilia scelera, eEerc)it, corr)pto ad o-ne 6acin)s +erone,
i-ali vratiti> Mari"a Del2a, !)d)<e# kon2)la, ko"e#a "e pod privido- okova )klonio ispred srdK!e vo"nika, dade po2vati na Kapitoli"> Od slavna -)Ka, nepri"etel"a stranke, traKila se slava 2!o# -ilosr(a> Pri2nav1i krivn") da "e sa3)vao nepokole!iv) v"ernost pre-a Gal!i, Del2o pripi1e to 1tovi1e kao )2oran post)<pak se!i ) 2asl)#)> Oton, ne kao da opra1ta, ne#o pri2iva")i !o#ove 2a sv"edoke )2a"a-no# po-iren"a, pri-i #a -ed) na"prisni"e pri"atel"e i )skoro #a ) rat) i2a!ra -e() vo"skovo(e7 i ostade Del2) kao po )s)d) i pre-a Oton) odanost nepro-"en"iva i !eskorisna> 4eselo pri-l"eno od prvaka drKave, slavl"eno ) narod), Del2ovo spasen"e ni"e !ilo ne-ilo ni vo"nici-a, ko"i s) se divili isto" vrlini na ko") s) se !ili #n"evili> 7;> 'sli"edilo "e poto- "ednako od)1evl"en"e, )nato3 s)protni- povodi-a, 2!o# pol)3ene s-rti Ti#elinove> O6oni"e Ti#elin, od nepo2natiF roditel"a, sra-otna d"e3a1tva, !esra-ne starosti, do3epav1i se, 2aFval")")i poroci-a < !io "e nai-e prili3no okretan <, 2apov"edni1tva nad #radskostraKo- i pretori"e- i dr)#iF odlikovan"a 2a ")na3ka d"ela, i2v"eK!ao se )!2ro ) okr)tnosti, a 2ati- ) #ra-2l"ivosti < -)Kevni- opa3ina-a < te naveo +erona
le#i"a 1to se pri-icaF) i slavno i-e #er-anske vo"ske <pri"e(o1e k stranci i, kao kakav dar novovladar), prikl")3i1e na"tvrde -)nicipi"e prekopadsko# podr)3"a7 Mediolan, +ovari"), Eporedi") i 4ercele> To "e Decina do2nao od sa-iF Kitel"a, a !)d)i da se posado- "edne ale na"prostrani"i dio Itali"e ni"e -o#ao !raniti, on )p)ti napri"ed koForte Gala, L)2itanaca i Britanaca, te 3ete Ger-ana s Petrino- alo-, a sa-alo pro-isli ne !i li retski- scdlo- skren)o p)t +orika protiv )pravitel"a Petroni"a 'r!ika, 2a ko"e#a se s-atralo da "e !io v"eran Oton) "er "e ok)pio po-one 3ete i por)1io -ostove preko ri"eka> +o ) straF) da ne i2#)!i napri"ed ve po< slane koForte i ale < ra)na")i istovre-eno da e -) vi1e slave doni"eti ako sa3)va Itali"), a !ilo #d"e da se po!i"e, +ori3ani e -) i onako dopasti kao si#)rna na#rada 2a po!"ed) < Peninskip)to-, preko "o1 )vi"ek sn"eKniF lpa, prevede odio pri3)ve i te1ko natovarene le#i"e> 71> Oton ) -e()vre-en), nas)prot opeo3ekivan"), ni"e -litavio ) ra2!l)di i I"en3aren")7 od#o(ene s) na<slade, prikrivena rasko1 i sve na-"e1teno pre-a dosto"<anstv) carske vlasti> Tovi1e straFa 2adavaF) laKne vrline i poroci ko"i s) se
H)aeda- i#naro a)s)s, ac postre-o ei)sdedesertor ac proditor7 )nde non ali)- pertinaci)s ad poena- 6la#ita<vere, diverso a66ect), H)i!)s odi)+eronis inerat et H)i<!)s desideri)-> p)d Gal!a- Titi 4ini potentia de6en<s)s, praeteEentis servata- a! eo 6ilia-> Et Fa)d d)!ie servaverat, non cle-entia, H)ippe tot inter6ectis, sed e66)<#i)in 6)t)r)-, H)ia pessi-)s H)isH)e di66identia prae< senti)- -)tatione- pavens advers)s p)!lic)odi)- pri<vata- #ratia- praeparat7 )nde n)lla innocentiae c)ra, sed vices i-p)nitatis> Eo in6ensior pop)l)s, addita ad vet)s Ti#ellini odi)recenti Titi 4inii invidia, conc)rrere eE tota )r!e in Palati)- ac 6ora et, )!i pl)ri-a vol#i licentia, in circ)- ac tFeatra e66)si seditiosis voci!)s strepere, donec Ti#ellin)s accepto ap)d .in)essanas aH)as s)pre<-ae necessitatis n)ntio inter st)pra conc)!inar)- et osc)la et de6or-es -oras sectis novac)la 6a)ci!)s in6a<-e- vita- 6oedavit etiaeEit) sero et inFonesto>
5A
7=> Per ide- te-p)s eEpost)lata ad s)pplici)Dalvia Drispinilla variis 6r)strationi!)s et adversa dissi-)lantis principis 6a-a peric)lo eEe-pta est> Ma#istra li!idin)- +eronis, trans#ressa in 6ricaad insti#and)- in ar-a Dlodi)- Macr)-, 6a-epop)lo 8o-ano Fa)d o!s)c)re -olita, toti)s postea civitatis #ratia- o!tin)it, cons)lari -atri-onio s)!niEa et ap)d Gal!a- OtFone4itelli)- illaesa, -oE potens pec)nia et or!itate, H)ae !onis -alis<H)e te-pori!)s i)Eta valent> 75> Dre!rae interi- et -)lie!ri!)s !landi-entis in6ec<tae a! OtFone ad 4itelli)- epist)lae o66ere!ant pec)niaet #ratia- et H)e-c)-H)e LeC H)ietis locis prodi#ae vitae le#isset> Paria 4itelli)s ostenta!at, pri-o -olli)s, st)lta )tri-H)e et indecora si-)latione, -oE H)asi riEantes st)<pra ac 6la#itia in vice- o!iectavere, ne)ter 6also> OtFo, revocatis H)os Gal!a -iserat le#atis, r)rs)s ad )tr)-H)e Ger-anic)- eEercit)- et ad le#ioneItalica- easH)e,
2ate2an") ne prere2a !ritvo- #rlo i tako okal"a sra< -otan Kivot 2aka1n"elo- i ne3asno- s-r)> 7=> ' isto "e vri"e-e 2atraKena s-rtna ka2na 2a Kalvi") Krispinil), no 2aFval")")i ra2li3itis-icalica-a i protiv<no- -i1l"en") vladara, ko"i "e sve 2ata1kavao, i2-akla "e po#i!li> Bila "e )3itel"ica naslada na +eronov) dvor), 2ati- "e pre1la ) 6rik) da potakne na or)Kani )stanak Klodi"a Macera, nes)-n"ivo radei na to-e da ri-sko- narod) 2apri"eti #lad, no kasni"e "e )Kivala -ilost ci"elo#a #radaM 2a1tiena kon2)larni- !rako-, ostavl"ena "e na -ir) i pod Gal!o- i Otono- i 4iteli"e-, a )skoro "e postala i -ona 2aFval")")i novc) i Kivot) !e2 d"ece, 1to "e pod"ednako na ci"eni ) sretni- i nesretnivre-eni-a> 75> ' nie()vre-en) Oton "e )3estali- pis-i-a p)nine-)KevniF -a-aca n)dio 4iteli") novac i -ilost i -o#)nost da i2a!ere ko"e -) dra#o -"esto 2a -iran i !o#at Kivot> Jednaka "e o!ean"a davao i 4iteli"e ) po3et<no- prili3no !la#o-, o!ostrano l)do- i ne3asno- pre<tvaran")> 'skoro, kao ) prepirci, stado1e "edan dr)#o-) pred!acivati !l)dna i sra-otna d"ela, ni "edan ni dr)#i ne #ovorei laKi> Opo2vav1i le#ate ko"e "e !io )p)tio Gal!a, Oton iF, to!oKe ) i-e senata, ponovo po1al"e k "edno" i dr)#o" #er-ansko" vo"sci i Italsko" le#i"i i oni- 3eta-a
na svako 2lod"elo, odvaKiv1i se na neka i !e2 n"e#ova 2nan"a, da !i #a naposl"etk) nap)stio i i2dao> /!o# to#a s) n"e#ov) #lav) "ednako )porno traKili < vo(eni ra2li3i<ti- strasti-a Kod Gal!e "e !io 2a1tien 2aFval")")i )t"e<ca") Tita 4ini"a, ko"i se i2#ovarao da -) "e on spasio ker> Be2 s)-n"e spasio "e "est, no ne i2 -ilosr(a < ta tolike "e po)!i"ao < ne#o kao sredstvo da ) !)d)nosti i2-akne ka2ni, "er na"vei pokvaren"ak, kad po3ne #)!iti po)2dan"e ) sada1n"ost, pla1ei se pro-"ene, protiv "avne -rKn"e )napri"ed stvara o-il"elost kod po"edinaca> Odatle nikakva !ri#a 2a neporo3nost, ve 2a )2a"a-n) nekaKn"ivost> To o#or3eni"i narod7 prikl")3ila se staro" -rKn"i spraTi#elina sv"eKa o-raKenost Tita 4ini"aM str3a1e se i2 3itava #rada ) Palaci" i na tr#ove i ra2li1e se ta-o #d"e "e ra2)2danost sv"etine na"vea < po cirk) i ka2ali1ti-a < te !)ntovni- ri"e3i-a di2aF) #ala-), dok Ti#elin, pri-iv1i kod .in)eskiF Toplica #lasnika ne-i<novne s-rti, ) !l)d) s prileKnica-a, I")!akan") i sra-ot<no-
H)ae L)#d)ni a#e!ant, copias specie senat)s -isit> Le#ati ap)d 4itelli)- re-ansere, pro-pti)s H)a)t retenti viderent)rM praetoriani, H)os per si-)latione- o66icii le#atis OtFo adi)nEerat, re-issi, anteH)a- le#ioni!)s -iscerent)r> ddidit epist)las ?a!i)s 4alens no-ine Ger<-anici eEercit)s ad praetorias et )r!anas coFortes de viri< !)s parti)- -a#ni6icas et concordia- o66erentesM increpa<!at )ltro, H)od tanto ante tradit)- 4itellio i-peri)- ad OtFone- vertissent> 7@> Ita pro-issis si-)l ac -inis te-pta!ant)r, )t !ello i-pares, in pace niFil a-iss)riM neH)e ideo praetoria<nor)- 6ides -)tata> .ed insidiatores a! OtFone in Ger<-ania-, a 4itellio in )r!e- -issi> 'trisH)e 6-stra 6)it, 4itellianis i-p)ne, per tantaFo-in)- -)ltit)dine- -)t)a i#norantia 6allenti!)s7 OtFoniani novitate volt)s, o-ni!)s in vice- #naris, prode!ant)r> 4itelli)s litteras ad Titian)- 6ratre- OtFonis co-pos)it, eEiti)- ipsi 6ilioH)e ei)s -initans, ni incol)-es si!i -ater ac li!eri servaren<t)r> Et stetit do-)s )traH)e, s)!
57
OtFone incert)- an -et)7 4itelli)s victor cle-entiae #loria- t)lit> 7A> Pri-)s OtFoni 6id)cia- addidit eE IllIrico n)nti)s, i)rasse in e)- *al-atiae ac Pannoniae et Moesiae le#io<nes> Ide- eE &ispania adlat)la)dat)sH)e per edict)- Dl)vi)s 8)6)sM et statico#nit)- est conversa- ad 4itel<li)- &ispania-> +e H)itania H)ide-, H)a-H)a- a! l)lio Dordo in ver!a OtFonis o!stricta, di) -ansit, n)s<H)a- 6ides a)t a-or7 -et) ac necessitate F)c ill)c -)ta< !ant)r> Eade- 6or-ido provincia- +ar!onensead 4itelli)- vertit, 6acili transit) ad proEi-os et validiores> Lon#inH)ae provinciae et H)idH)id ar-or)- -ari diri<-it)r penes OtFone- -ane!at, non parti)- st)dio, sed erat #rande -o-ent)- in no-ine )r!is ac praeteEto senat)s, et occ)paverat ani-os prior a)dit)s> l)daic)- eEercit)4espasian)s, .Iriae le#iones M)cian)s sacra< -ento OtFonis ade#ereM si-)l e#Ipt)s o-nesH)e vers)s Oriente- provinciae no-ine ei)s tene!ant)r> Ide- 6ri<cae o!seH)i)-, initio DartFa#ine orto neH)e eEspectata 4ipstani proniani procons)lis a)ctoritate7 Drescens +eronis li!ert)s Bna- et Fi -alis te-pori!)s parte- se
netakn)ti> 1 doista, preKiv"ela "e "edna i dr)#a k)a, pod Otono- -oKda i2 straFaM 4iteli"e "e kao po!"ednik ponio slav) 2!o# -ilostivosti> 7A> Oton) "e )lila sa-opo)2dan"e prva vi"est i2 Ilirika da s) -) se na v"ernost 2aklele le#i"e *al-aci"e, Panoni"e i Me2i"e> Isto "e do"avl"eno iF &ispani"e, te "e o!"avo- poFval"en Kl)vi"e 8)6, a od-aF 2ati- sa2nalo se da se &ispani"a okren)la k 4iteli")> +i kvitani"a, pre-da ") "e J)li"e Kordo !io o!ave2ao na odanost Oton), ne ostade d)#o ) to- stan")> +i#d"e ni v"ernosti ni I")!avi7 ) straF) i n)Kdi sve se pre-etalo 3as ova-o 3as ona-o> Isti "e straF +ar!onsk) Provinci") !acio ) nar)3"e 4ite<li"), "er "e !ilo lako pri"ei k na"!liKi-t6 i -oni"i-a> 'dal"ene provinci"e i sva or)Kana sila odvo"ena -ore-, ostala "e ) -ka-a Otona, ne i2 I")!avi pre-a stranci, ne#o "e #ole-a vaKnost pridavana i-en) Grada i i2va<n"e- )#led) senata, a ) srca se d)!oko )s"ekla vi"est ko") s) prv) 3)li> J)de"sk) "e vo"sk) 2akleo na v"ernost Oton) 4espa2i"an, siri"ske le#i"e M)ci"an> ' isto s) vri"e-e pod n"e#ovi- i-eno- drKani ) pokornosti E#ipat i sve provin<ci"e na Istok)> Poko-a "e !ila i 6rika nakon potica"a ko"i "e dala Karta#a, ne 3eka")i na odl)k) prokon2)la 4ipstana proni"ana> Krescens, +eronov oslo!o(enik Bi ovi se nai-e ) te1ka vre-ena )3ine dionici-a drKavniF
ko"e s) !oravile ) L)#d)n)> Le#ati ostado1e kod 4iteli"a odve spre-no a da !i se 3inilo kako s) na sil) 2adrKani> Pretori"anci, ko"e "e Oton prikl")3io le#ati-a da i- !)d) to!oKn"a po3asna pratn"a, )p)eni s) natra#, pri"e ne#oli s) do1li ) Qdotica" s le#i"a-a> ?a!i"e 4alens doda i pis-a ) i-e #er-anske vo"ske 2a pretori"ske i #radske koForte, ) ko"i-a se )2di2aF) sna#e stranke i n)(a1e slo#a> Grdio iF "e 1tovi1e 1to s) se priklonili Oton), iako "e carska vlast -no#o rani"e !ila predana 4iteli")> 7@> Tako s) se istovre-eno o!ean"i-a i pri"etn"a-a isk)1avali, nedorasli 2a rat, ne Fotei ) -ir) ni1ta i2#)!id, a da )nato3 to-) odanost pretori"anaca ni"e pop)stila> Ipak "e Oton poslao vre!a3e ) Ger-ani"), 4iteli"e ) Grad> Jedno-) i dr)#o-) !ilo "e to )2al)dno> 4iteli"evci pro(o1e nekaKn"eno, "er s) ) toliko- -no1tv) I")di ko"i se -e()so!no ne po2navaF) ostali neopaKeniM otonovce "e odavala novost lica -e() oni-a ko"i s) se svi do!ro po2navali> 4iteli"e sastavi pis-o 2a Tici"ana, !rata Oto<nova, #ro2ei se s-rc) n"e-) i n"e#ov) sin), ako -) -a"ka i d"eca ne ostan)
rei p)!licae 6aci)ntC ep)l)- ple!i o! laetitiarecentis i-perii o!t)lerat, et pop)l)s pleraH)e sine -odo 6estina<vit DartFa#ine- ceterae civitates sec)tae> 77> .ic distractis eEerciti!)s ac provinciis 4itellio H)i<de- ad capessenda- principat)s 6ort)na- !ello op)s erat, OtFo )t in -)lta pace -)nia i-perii o!i!at, H)ae<da- eE di#nitate rei p)!licae, pleraH)e contra dec)s eE praesenti )s) properando> Dons)l c)- Titiano 6ratre in kalendas Martias ipseM proEi-os -enses 4er#inio destinat )t aliH)od eEercit)i Ger-anico deleni-ent)-M i)n#it)r 4er#inio Po-pei)s 4opisc)s praeteEto veteris a-icitiaeM pleriH)e 4iennensi)- Fonori dat)interpreta!ant)r> Deteri cons)lat)s eE destinatione +eronis a)t Gal!ae -ansere, Daelio ac ?lavio .a!inis in l)lias, rrio nto<niBnCo et Mario Delso in .epte-!res, H)or)- Fonori<d!)Cs ne 4itelli)s H)ide- victor intercessit> .ed OtFo ponti6icat)s
58
a)#)rat)sH)e Fonoratis ia- seni!)s c)-)l)di#nitatis addidit, a)t recens a! eEilio reversos no!iles ad)lescent)los avitis ac paternis sacerdotiis in solaci)- recol)it> 8eddit)s Dadio 8)6o, Pedio Blaeso, .caevino PaH)io senatori)s loc)s, H)i repet)ndar)- cri-ini!)s s)! Dla)dio ac +erone ceciderant7 plac)it i#noscenti!)s verso no-ine, H)od avaritia 6)erat, videri -aiestate-, c)i)s t)odio etia- !onae le#es peri!ant> 78> Eade- lar#itione civitat)- H)oH)e ac provinciar)- ani-os ad#ress)s &ispalensi!)s et E-eritensi!)s 6a-i<liar)- adiectiones, Lin#oni!)s )niversis civitate- 8o-a<na-, provinciae Baeticae Ma)ror)- civitates dono deditM nova i)ra Dappadociae, nova 6ricae, ostent)i -a#is H)a- -ans)ra> Inter H)ae necessitate praesenti)- rer)- et instanti!)s c)ris eEc)sata ne t)- H)ide- i--e-or a-or)- stat)as Poppaeae per senat)s cons)lt)- repo<s)itM credit)s est etiade cele!randa +eronis -e-oria a#itavisse spe vol#)- alliciendi> Et 6)ere H)i i-a#ines +eronis proponerentM atH)e etia- OtFoni H)i!)sda- die< !)s pop)l)s et -iles, ta-H)a- no!ilitate- ac dec)s adstr)erent, +eroni OtFoni adcla-avit> Ipse in s)spenso ten)it, vetandi -et) vel ad#noscendi p)dore>
ve starci-a kao vrF)nac dosto"anstva, a i ple-e< nite -ladie ko"i s) se neto- vratili i2 pro#onstva 2a )t"eF) po3asti d"edovski- i o3inskisveeni1tvi-a> 4ra<en "e senatorski poloKa" Kadi") 8)6), Pedi") Ble2) i .ce<vin) Pakvi"), ko"i s) pod Kla)di"e- i +erono- !ili pod<le#li opt)K!i 2!o# pronev"ere> Opra1ta")i i-, odl)3i1e da pro-"eno- na2iva ) ono- 1to "e !ila poFlepa #leda") 2akon o povredi veli3anstvaM i2 tada1n"e -rKn"e pre-a to-) propadaF) i do!ri 2akoni> 78> Isto- dareKl"ivo1) pok)1a prido!iti srca #radova i provinci"a7 &ispalci-a i E-eriani-a dop)sti pri-an"a noviF o!itel"i, Lin#onci-a ) c"elini dade ri-sko #ra(an<sko pravo, provinci"i Betici podari -a)rske opine> +ova s) prava Kapadoki"i, nova 6rici !ila vi1e na o#led ne#o 1to s) se i-ala odrKati> .red tiF post)paka, ko"i s) se opravdavali n)Kdo- tran)ta3niF prilika i predsto"ei- !ri#a-a, ne 2a!oravl"a")i ni tada na I")!avne strasti, po senatsko" odl)ci ponovo postavi kipove Pope"e, a vladalo "e )v"eren"e da "e ra2-i1l"ao i o 3a1en") )spo-ene na +erona, ) nadi da pri-a-i sv"etin)> 1 !ilo "e 2aista oniF ko"i s) sl)K!eno postavl"ali poprs"a +eronova, a Oton) s) dapa3e nekiF dana narod i vo"nik, kao da -) Kele )veati dosto"anstvo i 3ast, klicali kao +eron) Oton)> On se sa- drKao neodl)3no, i2 straFa da od!i"e ili i2 stida da pri<Fvati>
poslovaC, priredio "e 2a p)k sve3an) #o2!) da ) radosti proslave nov) carsk) vlast, a narod "e -no#o 1to1ta ne)-"ereno po3inio ) K)r!i> Karta#) s) sli"edili ostali #ra<dovi> 77> Pri takv) rasc"ep) vo"ski i provinci"a 4iteli"e se -orao rato- do3epati sree principata, a Oton, kao ) nepo-)en) -ir), o!avl"a1e d)Knosti carstva, ne1to pre-a dosto"anstv) drKave, vein) to#a ) s)protnosti s 3a1), K)rei 2a tren)ta3nipro!itko-> Bi"a1e kon2)l s !rato- Tici"ano- do -artovskiF kalendaM sli"edee -"e<sece odredi 2a 4er#ini"a, kao -a-ac 2a #er-ansk) vo"sk)M 4er#ini") pridr)Ki Po-pe"a 4opiska, pod i2likostaro#a pri"atel"stva> Mno#i s) to t)-a3ili kao po3ast )ka<2an) 4i"en"ani-a> Ostali s) kon2)lati ostali pre-a odred!i +erona ili Gal!e7 Deli") i ?lavi") .a!in) do ")li"skiF kalenda, ri") ntonin) i Mari") Del2) do sep<te-!arskiF> +"iFovi- se sl)K!a-a ne )sprotivi ni 4iteli"e kao po!"ednik> +o Oton pridoda ponti6ikat i a)#)rat ods<l)Keni-
79> Donversis ad civile !ell)- ani-is eEterna sine c)ra Fa!e!ant)r> Eo a)denti)s 8FoEolani, .ar-atica #ens, priore Fie-e caesis d)a!)s coForti!)s, -a#na spe Moe<sia- inr)perant, ad nove- -ilia eH)it)-, eE 6erocia et s)ccess) praedae -a#is H)a- p)#nae intenta> I#it)r va#os et inc)riosos tertia le#io adi)nctis a)Eiliis repente invasit> p)d 8o-anos o-nia proelio apta7 .ar-atae dispersi c)pidine praedae a)t #raves onere sarcinar)- et l)!rico itiner)- ade-pta eH)or)- pernicitate vel)t vincti caede!ant)r> +a-H)e -ir)- dict), )t sit o-nis .ar-a<tar)virt)s vel)t eEtra ipsos> +iFil ad pedestre- p)#nata- i#navo-7 )!i per t)r-as advenere, viE )lla acies o!stiterit> .ed t)- )-ido die et sol)to #el) neH)e conti neH)e #ladii, H)os praelon#os )traH)e -an) re#)nt, )s)i, lapsanti!)s eH)is et cata6ractar)- pondere> Id principi)s et no!ilissi-o c)iH)e te#i-en, 6erreis la--inis a)t prae<d)ro
59
corio consert)-, )t advers)s ict)s i-penetra!ile, ita i-pet) Fosti)- provol)tis inFa!ile ad res)r#end)-M si-)l altit)dine et -ollitia nivis Fa)rie!ant)r> 8o-an)s -iles 6acilis lorica et -issili pilo a)t lanceis ads)ltans, )!i res posceret, levi #ladio iner-e- .ar-ata- BneH)e eni- sc)to de6endi -os estC co--in)s 6odie!at, donec pa)ci, H)i proelio s)per6)erant, pal)di!)s a!derent)r> I!i saevi<tia Fie-is a)t volner)- a!s)-pti> PostH)aid 8o-ae co-pert)-, M> poni)s Moesiao!tinens tri)-pFali stat)a, ?)lv)s )reli)s et l)lian)s Tetti)s ac +)-isi)s L)p)s, le#ati le#ion)-, cons)lari!)s orna-entis donan<t)r, laeto OtFone et #loria- in se traFente, ta-H)a- et ipse 6eliE !ello et s)is d)ci!)s s)isH)e eEerciti!)s rep)!lica- a)Eisset>
8G> Parvo interi- initio, )nde niFil ti-e!at)r, orta seditio prope )r!i eEcidio 6)it> .ept)-adec)-a- co<Forte- e colonia Ostiensi in )r!eacciri OtFo i)sseratM ar-andae ei)s c)ra 4ario Drispino tri!)no e praetorianis data> Is H)o -a#is vac))s H)ietis castris i)ssa eEseH)ere<t)r, veFic)la coFortis incipiente nocte onerari aperto ar-a-entario i)!et> Te-p)s in s)spicione-, ca)sa in cri<
rastopl"en) led), ni kopl"a ni vrlo d)#i -a3evi ko"e drKe o!"e-a r)ka-a ne !i"aF) i- od koristi, 2!o# kon"a ko"i posrtaF) i teKine kata6rakta> To "e pokrivalo 2a prvake i one na"2na-eniti"e, sastavl"eno od Kel"e2niF plo3a ili vrlo tvrde koKe, koliko nepro!o"no na )darce toliko nespretno 2a )sta"an"e kad iF nepri"atel" ) navali 2!aci s kon"a> 'sto propadaF) ) d)!ok i -ekan sni"e#> 8i-ski vo"nik < okretan ) koKno- oklop), nasr<)i s)lico- 2a !acan"e ili kopl"i-a, #d"e "e prilika 2aFti<"evala < laki- "e -a3e- pro!adao nenaor)Kan) .ar-at) Bni"e i- o!i3a" !raniti se 1tito-C, dok se nekolicina ko"a "e !ila preKiv"ela !itk) ni"e posakrivala ) -o3vara-a> Ta-o i2#in)1e od Kestoke 2i-e ili od rana> Po1to se 2a to sa2nalo ) 8i-), Marko poni"e, )pravl"a3 Me2i"e, nada<ren "e tri")-6alni- kipo-, ?)lvo )reli"e i J)li"an Teti"e, te +)-i2i"e L)p, le#i"ski le#ati, kon2)lski- odli3"i-a, na vesel"e Otona, ko"i "e slav) prisva"ao se!i, kao da "e i sa- )sp"e1an ) rat), svo"i- vo"skovo(a-a i svo"i- vo"ska-a pro1irio drKav)> 8G> ' -ed)vre-en) i2 ne2natna "e povoda, odande odakle se ni"e o3ekivala nikakva !o"a2an, iskrsla po!)na ko"a "e #otovo )propastila Grad> Oton "e !io 2apov"edio da se i2 osti"ske koloni"e ) Grad do2ove seda-naesta koForta> Bri#a 2a n"e2ino naor)Kan"e pov"erena "e tri<!)n) 4ari") Krispin), "edno- od pretori"anaca> *a i2vr1i 2apovi"edi 1to nes-etani"e, dok "e ta!or na po3ink), on 2apov"edi da se kola koForte natovare ) s)-rak pri otvo< reno" or)Karnici> Tren)tak po!)di s)-n"), povod ispade
79> B)d)i da "e paKn"a !ila )pravl"ena pre-a #ra(an<sko- rat), van"ski s) se poslovi 2ane-arivali> 8oksolani, sar-atsko ple-e ko"e "e prtFodne 2i-e !ilo pos"eklo dvi"e koForte, "o1 s) s-"eli"e s veliko- nado- provalili ) Me2i")7 oko devet tis)a kon"anika i2 o!i"esti 2!o# )sp<"eFa vi1e 2aok)pl"eniF pl"a3ko- ne#oli !itko-> 8a1trkane iF sto#a i !e2!riKne i2nenadno napade trea le#i"a o"a3ana po-oni- 3eta-a> Kod 8i-l"ana sve opre-l"eno 2a !itk)M .ar-ati < raspr1eni ) poFlepi 2a pli"eno- ili i2ne<-o#li pod tereto- prtl"a#e, a i sto#a 1to s) i- kon"i i2#)<!ili !r2in) na kli2avi- p)tovi-a < s"e3eni s) kao da s) ) okovi-a> 1 3)dno "e ) stvari kako sva Fra!rost .ar-ata ovisi o 3isto van"ski- 3i-!enici-a> +e-a ni3e# tako k)kavi3ko# kada "e ) pitan") p"e1a3ka !itkaM kad s) #od do1li ) t)r-a-a "edva da i- "e iko"a vo"ska odol"ela> +o tada, pri vlaKn) dan) i
-en, a66ectatio H)ietis in t)-)lt)- eval)it, et visa inter te-)lentos ar-a c)pidine- s)i -overe> ?re-it -iles et tri!)nos cent)rionesH)e proditionis ar#)it, ta-H)a- 6a-iliae senator)- ad pernicieOtFonis ar-arent)r, pars i#nari et vino #raves, pessi-)s H)isH)e in occasione- praedar)-, vol#)s, )t -os est, c)i)sc)-H)e -ot)s novi c)pid)-M et o!seH)ia -elior)- noE a!st)lerat> 8esisten<te- seditioni tri!)n)- et severissi-os cent)rion)- o!tr)ncantM rapta ar-a, n)dati #ladiiM insidentes eH)is )r!e- ac Palati)- pet)nt> 81> Erat OtFoni cele!re convivi)- pri-ori!)s 6e-inis virisH)eM H)i trepidi, 6ort)it)sne -ilit)6)ror an dol)s i-peratoris, -anere ac depreFendi an 6)#ere et disper#i peric)losi)s 6oret, -odo constantia- si-)lare, -odo 6or<-idine dete#i, si-)l OtFonis volt)- int)eriM )tH)e evenit
@G
inclinatis ad s)spicione- -enti!)s, c)- ti-eret OtFo, ti-e!at)r> .ed Fa)d sec)s discri-ine senat)s H)a- s)o territ)s et prae6ectos praetorii ad -iti#andas -ilit)- iras stati- -iserat et a!ire propere o-nes e convivio i)ssit> T)- vero passi-a#istrat)s proiectis insi#ni!)s, vitata co-it)- et servor)- 6reH)entia, senes 6e-inaeH)e per tene!ras diversa )r!is itinera, rari do-os, pl)ri-i a-i<cor)- tecta et )t c)iH)e F)-illi-)s cliens, incertas late<!ras petivere> 8;> Milit)- i-pet)s ne 6ori!)s H)ide- Palati coercit)s, H)o -in)s convivi)- inr)-perent, ostendi si!i OtFone- eEpost)lantes, volnerato l)lio Martiale tri!)no et 4itellio .at)rnino prae6ecto le#ionis, d)- r)enti!)s o!sist)nt> 'ndiH)e ar-a et -inae, -odo in cent)riones tri!)nos<H)e, -odo in senat)- )nivers)-, lI-pFatis caeco pavore ani-is, et H)ia ne-ine- )n)- destinare irae poterant, licentia- in o-nis poscenti!)s, donec OtFo contra dec)s i-perii toro insistens preci!)s et lacri-is ae#re coFi!)it, redier)ntH)e in castra inviti neH)e innocentes> Postera die vel)t capta )r!e cla)sae do-)s, rar)s per vias pop)l)s, -aesta ple!sM deiecti in terra- -ilit)- volt)s ac pl)s tri< stitiae H)a- paenitentiae> Manip)lati- adloc)ti s)nt Lici<ni)s OetP Proc)l)s et Ploti)s ?ir-)s prae6ecti, eE s)o H)is<H)e in#enio -iti)s a)t Forridi)s> ?inis ser-onis in eo, )t
po!"e#n) i raspr1e se < 3as #l)-ei Fra<!rost, 3as i2da")i se straFo-, oni neprestano pro-atraF) Otonovo lice> 1 kao 1to se do#ada d)Fovi-a skloni-a na s)-n"), kad se prestra1i Oton, 2avlada straF> li, prepla<1en, ne toliko 2!o# opasnosti 2a senat koliko 2a sa-a se!e, Oton s-"esta po1al"e i pretori"ske pre6ekte da s-ire srdK!) vo"nika i 2apov"edi da svi K)rno od) sa #o2!e> Tada pak nasta !e2#lavi !i"e# na sve strane7 -a#istrati od!aci1e 2nakove dosto"anstva, )kloni1e se -no1tv) pra<tilaca i ro!ovaM starci i Kene t)-araF) kro2 -rak po 2a!a<3eni- #radski- )lica-a, sa-o po"edinci poFita1e svo"i- do-ovi-a, veina se n"iF skloni ) k)e svo"iF pri"atel"a i < kako "e tko ve i-ao kakva na"siro-a1ni"e# 1tienika < ) n"iFova 2a!ita skrovi1ta> 8;> 4o"nike ) napad) 3ak ni vrata Palaci"a ne spri"e3i1e da ne provale ) !la#ovaonic) traKei da i- pokaK) Otona, raniv1i tri!)na J)li"a Marci"ala i 4iteli"a .at)r<nina, le#i"sko#a pre6ekta, dok s) se opirali n"iFov) nasr<ta")> Odasv)d or)K"e i pri"etn"e, 3as cent)rioni-a i tri<!)ni-a, 3as ci"elosenat), -aFniti od sli"epa straFa, pa, !)d)i da ni"edno#a po"edinca ne -o#aF) odrediti 2a Krtv) svo"o" srdK!i, iskaF) da "e iskle na svi-a, dok iF Oton, protivno dosto"anstv) carske vlasti < sto"ei na postel"i < -ol!a-a i s)2a-a te1ko- -)ko- ne )spre#n), te se vrate ) ta!or, nevol"ko i ni-alo !e2a2leno> .li"ede<e#a dana < kao ) osvo"en) #rad)7 2atvoreni do-ovi, -alo naroda po )lica-a, sn)Kden p)k> Po#ledi vo"nika o!oreni k 2e-l"i i vi1e t)#e ne#oli ka"an"a> Po -anip)<li-a o!rati1e i- se pre6ekti Licini"e Prok)l i Ploci"e ?ir-o, svaki pre-a svo"o" naravi, "edan !laKe dr)#i o1<
2lo3in, na-"eran i2!or 3asa 2a po3inak < )stanak, a po#led na or)K"e i2a2va kod pi"aniF strast 2a n"i-e> '2vika se vo"nik i opt)Ki tri!)ne i cent)rione 2a i2da") [ kao da se ro!ovi senatora or)Ka") da )ni1te Otona < neki nesv"esno i ) pi"anstv), oni na"pokvareni"i radi prilike 2a pl"a3ko-, #o-ila, kako "e ve o!i3a", ) Kel"i !ilo 2a ka<kviprevrato-M 3ak "e i posl)1nost oniF po1teni"iF od)< 2ela no> Tri!)na ko"i se s)prostavl"ao po!)ni i na"stroKe od cent)riona sasi"ek)> Po#ra!l"eno "e or)K"e, is)kani -a3eviM "a1)i na kon"i-a kren) ) Grad i ) Palaci"> 81> Oton na sve3ano" #o2!i, s prvi- Kena-a i -)Ke<vi-a> Prepla1eni < ni"e li to sl)3a"na -aFnitost vo"nika ili prevara cara, nee li !iti opasni"e ako ostan) i dad) se )Fvatiti, ili ako
H)ina -ilia n)--)- sin#)lis -iliti!)s n)-erarent)r7 t)- OtFo in#redi castra a)s)s> tH)e ill)- tri!)ni cent)rio<nesH)e circ)-sist)nt, a!iectis -ilitiae insi#ni!)s oti)- et sal)te6la#itantes> .ensit invidia- -iles et co-posit)s in o!seH)i)- a)ctores seditionis ad s)pplici)- )ltro post)<la!at> 8=> OtFo, H)a-H)a- t)r!idis re!)s et diversis -ilit)- ani-is, c)- opti-)s H)isH)e re-edi)praesentis licen<tiae posceret, vol#)s et pl)res seditioni!)s et a-!itioso i-perio laeti per t)r!as et rapt)s 6acili)s ad civile !ell)- i-pellerent)r, si-)l rep)tans non posse principat)- sce<lere H)aesit)s)!ita -odestia et prisca #ravitate retineri, sed discri-ine )r!is et peric)lo senat)s anEi)s, postre-o ita disser)it7 Q+eH)e )t a66ect)s vestros in
@1
a-ore- -ei accendere-, co--ilitones, neH)e )t ani-)- ad virt)te- coFortarer B)traH)e enie#re#ie s)pers)ntC, sed veni post)lat)r)s a vo!is te-pera-ent)- vestrae 6ortit)dinis et er#a -e -od)- caritatis> T)-)lt)s proEi-i initi)- non c)pidiBtaCte vel odio, H)ae -)ltos eEercit)s in dis< cordia- e#ere, ac ne detrectatione H)ide- a)t 6or-idine penc)lor)-7 ni-ia pietas vestra acri)s H)a- conside<ratBeC eEcitavitM na- saepe Fonestas rer)- ca)sas, ni i)dici)- adFi!eas, pe-iciosi eEit)s conseH))nt)r> I-)s ad !ell)-> +)- o-nes n)ntios pala- a)diri, o-nia con<silia c)nctis praesenti!)s tractari ratio rer)- a)t occa<sion)velocitas patit)rS Ta- nescire H)aeda- -ilites H)a- scire oportet7 ita se d)c)- a)ctoritas, sic ri#or dis<ciplinae Fa!et, )t -)lta etia- cent)riones tri!)nosH)e tant)- i)!eri eEpediat> .i, c)r i)!eant)r, H)aerere sin#)<lis liceat, pere)nte o!seH)io etia- i-peri)- intercidit> n et illic nocte inte-pesta rapient)r ar-aS 'n)s alterve perdit)s ac te-)lent)s BneH)e eni- pl)res consternatione proEi-a insanisse credideri-C cent)rionis ac tri!)ni san<#)ine -an)s i-!)et, i-peratoris s)i tentori)- inr)-petS
85> 4os H)ide- ist)d pro -e7 sed in disc)rs) ac tene<!ris et rer)- o-ni)- con6)sione pate6ieri occasio etia- advers)s -e potest> .i 4itellio et satelliti!)s ei)s eli#endi 6ac)ltas det)r, H)e- no!is ani-)-, H)as -entes i-pre<
2a!rin)t nad opasno1) 2a Grad i nad po#i!li 2a senat, te naposl"etk) pro#ovori ovako7 9+e do(oF niti da raspali- va1e os"ea"e na I")!av pre-a -eni, dr)#ovi ) o-K"), niti da va- d)F osokolina -)Kevnost B"edno "e i dr)#o nai-e )13)vano ) p)no-e s"a")C, ve dodoF da 2atraKi- od vas )-"erenost ) va1o" Fra!rosti i prav) -"er) ) odanosti pre-a -eni> Posl"edn"i ne-ir ni"e nastao i2 poFlepe ili -rKn"e ko"a "e -no#e vo"ske nat"erala ) ra2dor ni i2 neposl)1nosti ili straFa od opasnostiM potakla #a "e preko-"erna va1a I")<!av, vi1e strasna ne#oli pro-i1l"ena> eesto nai-e 3asne povode, ako pravo ne pro-isli1, sli"ede po#)!ne posl"e<dice> .pre-a-o se 2a rat> /ar ra2!oritost ili Fitrost pri<lika dop)1ta") da se sve vi"esti "avno i2nose, o svi- odl)<ka-a raspravl"a pred svi-aS 4o"nici ne1to tre!a da 2na"), ne1to i ne tre!a> Tako se odrKava )#led vo"skovo(a, tako 3vrsta ste#a, te "e pro!itano i da se -no#o to#a 2apov<"edi sa-o cent)rioni-a i tri!)ni-a> Kad !i po"edinci-a !ilo slo!odno traKiti o!"a1en"ene 2a nared!e, s nestanko- posl)1nosti propalo !i i ratno 2apov"edni1tvo> /ar e se i ta-o ) #l)Fo do!a noi #ra!iti or)K"eS /ar e "edan ili dvo"ica propalica i pi"anaca Bne -o#) pov"erovati da iF "e 2a posl"edn"e po!)ne po-aFnitalo vi1eC okal"ati r)ke krvl") cent)riona ili tri!)na, provaliti ) 1ator svo#a 2apo<v"ednikaS 85> 4i ste to, da!o-e, )3inili 2a -ene, ali ) strci i ) -rak) i ) sveopo" po-)tn"i -oKe se po"aviti i prilika protiv -ene> ko !i se 4iteli") i n"e#ovo" 2lo3ina3ko" dr)K!i dala -o#)nost da !ira"), kakav !i d)F, kakve
tri"e> Govor 2avr1i ti-e 1to se svakopo"edinovo"nik) i2!ro"ilo po pet tis)a nov3ia> Isto- se tada Oton )s)di st)piti ) ta!or> Okr)Ke #a tri!)ni i cent)rioni, od!aciv1i vo"ni3ka 2na-en"a, prosei otp)st i -ilost> 4o"nik os"eti pri"ekor, )pokori se i stade sa- 2aFti"evati s-rtn) ka2n) 2a kolovo(e po!)ne> 8=> Pre-da "e vladao -eteK i ra2li3ita s) !ila raspolo<Ken"a ) vo"nika < "er s) oni na"po1teni"i traKili li"ek 2a vla<da")e !e2akon"e, a veina se sv"etine, vesele 2!o# po!)na i vlasti ko"a "o" se )-il"avala, preko ne-ira i pri<like 2a pl"a3k) lak1e navodila na #radanski rat <, Oton ra3)na1e istovre-eno da se carska vlast 2ado!ivena 2lo< 3instvo- ne -oKe )2drKati i2nenadno2akonito1) i sta<rodrevno- stro#o1), ali !i"a1e i
cent)r, H)id ali)d H)a- seditione- et discordiaopta<!)ntS +e -iles cent)rioni, ne cent)rio tri!)no o!seH)a<t)r, )t con6)si pedites eH)itesH)e in eEiti)- r)a-)s> Parendo poti)s, co--ilitones, H)a- i-peria d)c)- scisci<tando res -ilitares continent)r, et 6ortissi-)s in ipso dis<cri-ine eEercit)s est, H)i ante discri-en H)ietissi-)s> 4o!is ar-a et ani-)s sit7 -iFi consili)- et virt)tis vestrae re#i-en relinH)ite> Pa)cor)- c)lpa 6)it, d)or)- poena erit7 ceteri a!olete -e-oria6oedissi-ae noctis> +ec illas advers)s senat)voces )ll)s )sH)a- eEercit)s a)diat> Dap)t i-perii et decora o-ni)- provinciar)- ad poena- vocare non Ferc)le illi, H)os c)- -aEi-e 4itel<li)s in nos ciet, Ger-ani a)deant7 )lline Italiae al)-ni et
@;
8o-ana vere i)vent)s ad san#)ine- et caededepoposce<rit ordine-, c)i)s splendore et #loria sordes et o!sc)rita<te- 4itellianar)- parti)praestrin#i-)sS +ationes ali<H)as occ)pavit 4itelli)s, i-a#ine- H)anda- eEercit)s Fa!et, senat)s no!isc)- est> .ic 6it, )t Finc res p)!lica, inde Fostes rei p)!licae constiterint> Y)idS 4os p)lcFer<ri-a- Fanc )r!e- do-i!)s et tectis et con#est) lapid)- stare creditisS M)ta ista et inaniW-Ca intercidere ac repa<rari pro-isca s)nt7 aeternitas rer)- et paE #enti)- et -ea c)- vestra sal)s incol)-itate senat)s 6ir-at)r> &)nc a)spicato a parente et conditore )r!is nostrae instit)t)- et a re#i!)s )sH)e ad principes contin))- et i--ortale-, sic)t a -aiori!)s accepi-)s, sic posteris trada-)sM na- )t eE vo!is senatores, ita eE senatori!)s principes nasc)n<t)r>Q 8@> Et oratio ad perstrin#endos -)lcendosH)e -ilit)- ani-os et severitatis -od)s BneH)e eniin pl)res H)a- in d)os ani-adverti i)sseratC #rate accepta co-positiH)e ad praesens H)i coerceri non poterant> +on ta-en H)ies )r!i redierat7 strepit)s telor)- et 6acies !elli, OetP -iliti<!)s )t niFil in co--)ne t)r!anti!)s, ita sparsis per do-os occ)lto Fa!it) et -ali#na c)ra in o-nes, H)os no!ilitas a)t opes a)t aliH)a insi#nis clarit)do r)-ori!)s o!iecerat> 4itellianos H)oH)e -ilites venisse in )r!e- ad st)dia parti)- noscenda pleriH)e crede!ant7 )nde plena o-nia s)spicion)et viE secreta do-))- sine 6or-idine> .ed pl)ri-)- trepidationis in p)!lico, )t H)e-H)e n)n<ti)- 6a-a att)lisset, ani-)- volt)-H)e conversis, ne di6<
&erk)la -i, ni oni ko"e )pravo sada 4iteli"e diKe na nas < Ger-ani> /ar !i iko"i Fran"enici Itali"e i ri-ska -ladost 2atraKili da "o" se i2vr#ne krvoproli) staleK, ko"e#a )#ledo- i slavonad-a1)"e-o prostot) i ne)#lednost viteli"evske strankeS 4iteli"e "e 2a)2eo neke 2e-l"e, i-a nek) )tvar) od vo"skeM s na-a "e senat> Tako se, eto>s ove strane posta<vila drKava, s one nepri"atel"i drKave> 0toS 4i v"er)"ete da na"l"ep1i ova" Grad vri"edi 2!o# do-ova i krovova i #o-ile ka-en"a> .ve"edno "e da li te ni"e-e i !eKivotne stvari propada") ili se o!naval"a")> /a v"e3nost vlasti i sv"etski -ir i -o" i va1 spas "a-3i si#)rnost senata> +"e#a, )te-el"ena i posveena od oca i osniva3a na1e#a #rada i, od kral"eva pa sve do drKavniF prvaka, neprekidana i !es-rtna, kako #a pri-is-o od predaka tako #a pre<da"-o poto-ci-a> Jer kako se od vas ra(a") senatori, tako se od senatora ra(a") vladari>: 8@> Govor prikladan 2a k)(en"e i s-irivan"e vo"ni3kiF strasti i prava -"era ) stro#osti B!io "e nai-e 2apov"edio da se s-r) ne ka2ne vi1e ne#oli dvo"icaC 2aFvalno s) pri-l"eni, te se privre-eno )-iri1e oni ko"i se nis) -o#li 2a)2dati> Ipak se Grad) ni"e vratio -ir7 2veket or)K"a i slika i prilika rata, "er se vo"nici, ko"i na ok)p) dod)1e ni1ta nis) re-etili, ras)1e po k)a-a, 2akra!)l"eni, s pakosno- rado2nalo1) pre-a svi-a ko"e "e ple-enitost ili !o#atstvo ili kakva i2vanredna slava i2loKila o#ovara<n")> Mno#i s) v"erovali da s) i viteli"evski vo"nici do1li ) #rad da ispita") naklonost pre-a stranci7 sto#a "e posv)da vladala podo2rivost i "edva "e osa-l"enost k)no# o#n"i1ta pr)Kala si#)rnost od straFa> +o na"vi1e strepn"e na "av<no- -"est)7 kako !i ko") vi"est nani"ela #lasina, tako !i
-isli Kel"eli da i-a-o, 1to !i dr)#o poKel"eli ne#o !)ntov<ni1tvo i ra2dorS 1 da se vo"nik ne pokorava cent)rion), cent)rion tri!)n), te da ) openered) s kon"ani1tvo- i p"e1a1tvo- srne-o ) propast> 4o"ni3ki se poslovi, dr)<#ovi po or)K"), sasto"e vi1e ) pokoravan") ne#o li ) ispi<tivan") 2apovi"edi vo"skovo(a, i ) tren)tk) odl)ke na"< Fra!ri"a "e ona vo"ska ko"a "e pri"e odl)ne !itke na"Flad<nokrvni"a> 4a1e neka !)de or)K"e i sr3anost, -eni prep)<stite odl)k) i )pravl"an"e va1o- Fra!ro1)> .krivila "e nekolicina, dvo"ica e platiti ka2n)M ostali )trnite s"ean"e na na"sra-otni") noU I neka one ri"e3i protiv senata ni"edna vo"ska ni#d"e ne 3)"eU Glav) vlasti i dik) sviF provinci"a po2ivati na ka2n) ne !i se )s)dili,
6idere d)!iis ac par)- #a)dere prosperis viderent)r> Doacto vero in c)ria- senat) ard))s rer)- o-ni)- -od)s, ne cont)-aE silenti)-, ne s)specta li!ertasM et privato OtFoni n)per atH)e eade- dicenti nota ad)latio> I#it)r versare sententias et F)c atH)e ill)c torH)ere, Foste- et parricida- 4itelli)- vocantes, providentissi<-)s H)isH)e vol#ari!)s conviciis, H)ida- vera pro!ra iacere, in cla-ore ta-en et )!i pl)ri-ae voces, a)t t)<-)lt) ver!or)- si!i ipsi o!strepentes> 8A> Prodi#ia ins)per terre!ant diversis a)ctori!)s vol<#ata7 in vesti!)lo Dapitolii o-issas Fa!enas
@=
!i#ae, c)i vic<toria institerat, er)pisse cella l)nonis -aiore- F)-ana specie-, M tat)a- divi l)lii in ins)la Ti!erini a-nis sereno et i--oto die a! occidente in oriente- conversa-, pro<loc)t)- in Etr)ria !ove-, insolitos ani-ali)- part)s, et pl)ra alia r)di!)s saec)lis etia- in pace o!servata, H)ae n)nc tant)- in -et) a)di)nt)r> .ed praecip))s et c)- praesenti eEitio etia- 6)t)ri pavor s)!ita in)ndatione Ti!eris, H)i i--enso a)ct) pror)to ponte s)!licio ac stra#e o!stantis -olis re6)s)s, non -odo iacentia et plana )r!is loca, sed sec)ra ei)s -odi cas))- i-plevit> 8apti e p)!lico pleriH)e, pl)res in ta!ernis et c)!ili!)s intercepti> ?a-es - vol#)s inopia H)aest)s et pen)ria ali-en< tor)-> Dorr)pta sta#nanti!)s aH)is ins)lar)6)nda<-enta, dein re-eante 6l)-ine dilapsa> 'tH)e pri-)- vac))s a peric)lo ani-)s 6)it, id ips)-, H)od paranti eEpeditione- OtFoni ca-p)s Marti)s et via ?la-inia, iter !elli, esset o!st-ct)-, a 6ort)itis vel nat)rali!)s ca)sis in prodi#i)- et o-en i--inenti)- cladi)- verte!at)r> 87> OtFo l)strata )r!e et eEpensis !ello consiliis, H)ando Poeninae DottiaeH)e lpes et ceteri Galliar)- adit)s 4itellianis eEerciti!)s cla)de!ant)r, +ar!onense- Gallia- ad#redi stat)it classe valida et parti!)s 6ida, H)od reliH)os caesor)- ad ponte- M)lvi)- et saevitia Gal!ae
neki na!aci1e istinite pri"ekore, ali ipak ) #ala-i i ta-o #d"e se 3)lo na"vi1e #lasova, ili tako da se ) !)"ici ri"e3i nadvikavaF) sa sa-i-a so!o-> 8A> PovrF sve#a straF 2adavaF) i ko!na 2na-en"a ra2<#la1ena ra2li3iti- v"esnici-a7 ) predvor") Kapitoli"a spale )2de s dvopre#a na ko"e- "e sta"ala 4iktori"a, i2 J)nonine kapele !an)la spodo!a vea od 3ov"e3"e, kip !oKan<sko# J)li"a na otok) Ti!erove ri"eke 2a vedra i -irna dana okren)o se od 2apada k istok), ) Etr)ri"i pro#ovo< rio !ik, po"avili se naka2ni porodi Kivotin"a i "o1 vi1e dr)<#iF 3)desa 2apaKeniF ) neprosvi"eena vre-ena 3ak i ) -ir), o ko"i-a se sada sl)1alo sa-o ) straF)> +o oso!ita "e strava i od tren)ta3ne i od !)d)e propasti 2avladala 2!o# i2nenadne poplave Ti!era, ko"i "enei2-"erno na!)<"ao, sr)1io drveni -ost i, ra2liv1i se preko nasipa, prepla<vio ne sa-o niska i ravna -"esta #rada ne#o i ona ko"a s) se s-atrala si#)rni-a od takviF nepo#oda> Odv)3eni s) -no#i s )lice, "o1 iF "e vi1e !ilo 2ate3eno ) da13ara-a i na postel"a-a> Kod p)ka #lad 2!o# osk)dne 2arade i nesta1ice na-irnicaM te-el"i sta-!eniF 2#rada o1teeni sta"aivoda-a, raspali se po1to se ri"eka pov)kla> 3ise d)F oslo!odio opasnosti, )pravo to 1to s) Oton), ko"i "e spre-ao poFod, Martovo pol"e i ?la-ini"eva cesta < ratni p)t < !ili 2a#ra(eni i2vrtalo se i2 sl)3a"niF ili pri<rodniF )2roka ) ko!no 2na-en"e i pred2nak pri"eteiF nesrea> 87> O3istiv1i Krtvo- po-irnico- Grad i odva#n)v1i ratne osnove, Oton, !)d)i da s) viteli"evske vo"ske 2a<tvarale Peninske i Koti"ske lpe i ostale prila2e Gali"a-a, odl)3i kren)ti na +ar!onsk) Gali") s 6loto-, -ono- i odanostranci, "er "e ) od"ele le#i"e !io )vrstio one ko"i s) preKiv"eli krvoprolie kod M)lvi"sko#a -osta i 2!o# !i"esa Gal!ina !ili 2adrKani ) 2atvor), po!)div1i tako i
-i"en"ali raspoloKen"e i i2ra2 lica da se ne !i 3inilo kako ne v"er)") nepo)2dani- vi"esti-a i pre-alo se rad)C) povol"ni-a> Pa i po1to se ok)pio senat, te1ko "e !ilo 2adr<Kati prav) -"er) ) sve-) < da se 1)tn"a ne !i sFvatila kao prkos, otvorenost postala s)-n"iva> Oton), ko"i "e nedavno !io privatna oso!a i drKao iste #ovore, !ilo "e po2nato )la#ivan"e> .to#a stado1e i2vrtati i2"ave i okretati iF ova-o<ona-o, na2iva")i 4iteli"a nepri"atel"ei velei2da"niko-, oni na"opre2ni"i openitipo#rda-aM
in c)stodia Fa!itos in n)-eros le#ionis co-pos)erat, 6acta et ceteris spe Fonoratae in poster)- -ilitiae> ddidit classi )r!anas coFortes et plerosH)e e praetorianis, viris et ro!)r eEercit)s atH)e ipsis d)ci!)s consili)- et c)stodes> .)--a eEpeditionis ntonio +ovello, .)edio Dle-enti pri-ipilari!)s, e-ilio Pacensi, c)i ade-pt)- a Gal!a tri!)nat)- reddiderat, per-issa> D)ranavi)- MoscF)s li!ert)s retine!at ad o!servandaFonestior)- 6ide- i--)tat)s, pedit)-
@5
eH)it)-H)e copiis .)etoni)s Pa)li<n)s, Mari)s Dels)s, nni)s Gall)s rectores destinatiM sed pl)ri-a 6ides Licinio Proc)lo praetorii prae6ecto> Is )r!a<nae -ilitiae i-pi#er, !ellor)- insolens, a)ctoritate- Pa)<lini, vi#ore- Delsi, -at)ritateGalli, )t c)iH)e erat, cri<-inando, H)od 6acilli-)6act) est, prav)s et callid)s !onos et -odestos antei!at> 88> .eposit)s per eos dies Do-eli)s *ola!ella in colo<nia- H)inate-, neH)e arta c)stodia neH)e o!sc)ra, n)ll)- o! cri-en, sed vet)sto no-ine et propinH)itate Gal!ae -onstrat)s> M)ltos e -a#istrati!)s, -a#na- con<s)lari)- parte- OtFo non participes a)t -inistros !ello, sed co-it)specie sec)- eEpedire i)!et, in H)is et L)ci)4itelli)-, eode- H)o ceteros c)lt), nec )t i-pe< ratoris 6ratre- nec )t Fostis> I#it)r -otae )r!is c)raeM n)ll)s ordo -et) a)t peric)lo vac))s7 pri-ores senat)s aetate invalidi et lon#a pace desides, se#nis et o!lita !el<lor)- no!ilitas, i#nar)s -ilitiae eH)es, H)anto -a#is occ)ltare et a!dere pavorenite!ant)r, -ani6esti)s pavidi> +ec deerant e contrario H)i a-!itione stolida con<spic)a ar-a, insi#nes eH)os, H)ida- l)E)riosos apparat)s convivior)- et inrita-enta li!idin)- )t instr)-ent)- !elli -ercarent)r> .apienti!)s H)ietis et rei p)!licae c)raM levissi-)s H)isH)e et 6)t)ri i-provid)s spe vana t)-ensM -)lti ad6licta 6ide in pace anEii, t)r!atis re!)s alacres et per incerta t)tissi-i> 89> .ed vol#)s et -a#nit)dine Li-periiC ni-ia co--)<ni)- c)rar)- eEpers pop)l)s sentire pa)lati- !elli -ala, conversa in -ilit)- )s)o-ni pec)nia, intentis ali-en<tor)- pretiis, H)ae -ot) 4indicis Fa)d perinde ple!e- adtriverant, sec)ra t)- )r!e et provinciali !ello, H)od
odre(eni s) .vetoni"e Pa)lin, Mari"e Del2o i ni"e Gal, no na"vee "e pov"eren"e )Kivao pretori"ski pre6ekt Licini"e Prok)l> Okretan ) #radsko" vo"ni3ko" sl)K!i, neo!ikao ratovi-a, on "e, ocrn")")i )#led Pa)linov, vatrenost Del2ov), 2re< lost Galov), kako "e tko ve i-ao kakv) prednost < 1to "e vrlo lako 3initi <, opako1) i l)kavo1) nadila2io po1tene i posl)1ne> 88> ' one "e dane ) kvinsk) Koloni") )dal"en Kor<neli"e *ola!ela, pod -alo!ro"no- i !la#opasko-, ni 2!o# kakve krivn"e ve proka2an drevno1) i-ena i srodstvo- s Gal!o-> Oton 2apov"edi da s n"i-e kren) ) rat -no#i od -a#istrata, velik dio kon2)lara, ne kao dio<nici ili po-onici rata, ne#o kao pratn"a, -ed) ko"i-a i L)ci"e 4iteli"e, ) isto" 3asti kao i ostali, ni kao !rat vrFov<no# 2apov"ednika, ni kao !rat nepri"atel"a> Grad se sto#a 2a!rin)> +i"edan staleK !e2 straFa od po#i!li> Prvaci senata < one-oali od starosti i li"eni 2!o# d)#otra"na -ira, ple-stvo < -litavo, odviklo od ratova, vite2ovi < neisk)sni ) vo"ni1tv)M koliko se vi1e )piraF) da sakri") i 2ata"e plaFost, toliko o3iti"e poka2ivaF) prepla<1enost> . dr)#e strane ne nedosta"aF) oni ko"i i2 l)de ta1tine k)povaF) s"a"no or)K"e, krasne kon"e ili pak ras< kosan pri!or 2a #o2!e i draKila 3)lnosti kao sredstva 2a rat> 8a2!oriti-a !i"a1e na pa-eti !ri#a 2a -ir i drKav)> Oni na"lako-isleni"i i ne2a!rin)ti 2a !)d)nost 2anosili s) se ispra2no- nado-> Mno#i, ko"i 2!o# )2dr-ana kredita !i"aF) 2a!rin)ti ) -ir), postado1e raspoloKeni ) ne-ir<niprilika-a i na"si#)rni"i ) nei2v"esnosti> 89> +o sv"etina i narod, 2!o# preko-"erne veli3ine carstva li1en !ri#e 2a ope do!ro, -alo "e po-alo po3eo os"eati ratne nevol"e, "er "e sav novac !io na-i"en"en vo"nici-a, a )veane s) i ci"ene na-irnica> Ove nevol"e 2a 4indeksova prevrata nis) p)k !ile po#odile ) "ednako" -"eri, "er "e Grad !io si#)ran, a rat "e !io o#ranien na
kod ostaliF nad) ) !)d)) )#ledn) vo"ni3k) sl)K!)> ?loti dodade #radske koForte i -no#e od pretori"anaca <)darn) sil) vo"ske i sa-ivo"skovo(a-a sav"etnike i 3)vare> 4odstvo poFoda pov"ereno "e pri-ipilari-a ntoni") +ovel) i .vedi") Kle-ens), te E-ili") Pacen<2is), ko-) "e vratio tri!)nat, od)2et -) od Gal!e> 'pravl"an"e !rodovi-a 2adrKao "e oslo!odenik MosFo, ne2a-"en"iv) nad2or) nad odano1) I")di vi1e#a staleKa> /a )pravitel"a p"e1a3kiF i kon"ani3kiF 3eta
inter le#iones GalliasH)e vel)t eEtern)- 6)it> +aeE H)o div)s )#)st)s res Daesar)- co-pos)it, proc)l et in )ni)s sollicit)dine- a)t dec)s pop)l)s 8o-an)s !ella<veratM s)! Ti!erio et Gaio tant)pacis adversa in re- p)!lica- pertin)ereM .cri!oniani contra Dla)di)- incepta si-)l a)dita et coercitaM +ero n)ntiis -a#is et r)-ori!)s H)aar-is dep)ls)s7 t)- le#iones classesH)e et, H)od raro alias, praetorian)s )r!an)sH)e -iles in acie-
@@
ded)cti, Oriens OccidensH)e et H)idH)id )tri-H)e viri)- est, a ter#o, si d)ci!)s aliis !ellat)- 6oret, lon#o !ello -ateria> ?)ere H)i pro6iciscenti OtFoni -oras reli#ione-<H)e nond)- conditor)ancili)- ad6errent7 aspernat)s est o-nec)nctatione- )t +eroni H)oH)e eEitiosa-M et Daecina ia- lpes trans#ress)s eEsti-)la!at> 9G> Pridie id)s Martias co--endata patri!)s re p)!lica reliH)ias +eronianar)- section)- nond)in 6isc)- con<versas revocatis a! eEilio concessit, i)stissi-)- don)- et in specie- -a#ni6ic)-, sed 6estinata iapride- eEac<tione )s) sterile> MoE vocata contione -aiestate- )r!is et consens)pop)li ac senat)s pro se adtollens, advers)4itellianas partes -odeste disser)it, inscitiapoti)s le#ion)- H)arn a)dacia- increpans, n)lla 4itellii -en<tione, sive ipsi)s ea -oderatio, se) scriptor orationis si!i -et)ens cont)-eliis in 4itelli)- a!stin)it, H)ando, )t in consiliis -ilitiae .)etonio Pa)lino et Mario Delso, ita in re!)s )r!anis Galerii TracFali in#enio OtFone- )ti crede<!at)rM et erant H)i #en)s ips)- orandi noscerent, cre!ro 6ori )s) cele!re et ad i-plendas pop)li a)res lat)- et sonans> Dla-or vocesH)e vol#i eE -ore ad)landi ni-iae et 6alsae7 H)asi dictatore- Daesare- a)t i-peratore- )#)st)proseH)erent)r, ita st)diis votisH)e certa!ant, nec -et) a)t a-ore, sed eE li!idine servitii, )t in 6a-iliis, privata c)iH)e sti-)latio et vile ia- dec)s p)!lic)-> Pro<6ect)s OtFo H)iete- )r!is c)rasH)e i-perii .alvio Titiano 6ratri per-isit>
+eron "e svr#n)t vi1e vi"esti-a i #ovorkan"i-a ne#oli or)K"e-> .ada s) ) !or!) odvedene le#i"e i !rodovl"a i <1to se ina3e ri"etko do#a(alo < pretori"ski i #radski vo"nik, Istok i /apad i sve sna#e s o!i") strana sta"aF) ) po2adini kao sredstvo 2a d)#otra"an rat, da se ratovalo pod dr)#ivo"skovoda-a> Bilo "e i oniF ko"i s) Otona, ) tren)tk) kad "e pola2io na p)t, na#ovarali da pri3eka, 2!o# po!oKna o!2ira pre-a "o1 )vi"ek nepoFran"e-- sveti- 1titovi-a> Od!io "e svako okli"evan"e, "er "e po n"e#ov) -n"en") ono !ilo po#)!no i +eron)> +i"e -) dao -ira ni Decina ko"i "e pre1ao lpe> 9G> 'o3i -artovskiF ida, pov"eriv1i drKav) oci-a, 2ao<stale novce od +eronoviF draK!i, ko"i "o1 nis) !ili predani ) carsk) !la#a"n), )st)pi povratnici-a i2 pro#onstva <vrlo pravedan dar i nai2#led veli3anstven, no, !)d)i da "e )t"erivan"e novca ve i rani"e K)rno o!avl"eno, potp)no nekoristan> .a2vav1i poto- sk)p1tin) na ko"o" "e )2di2ao dosto"anstvo Grada i "ednod)1n) naklonost naroda i senata pre-a n"e-), )-"ereni- se ri"e3i-a osvrne na viteli"evsk) strank), korei ve-a nesv"esnost ne#oli dr2ovitost le#i"a, ne spo-in")i )ope 4iteli"a, ili sto#a 1to -) "e !ila svo"stvena )-"erenost ili se pisac #ovora, !o"ei se 2a svo") #lav), )2drKao od )vreda spra- 4ite<li"a> 4"erovalo se nai-e da se Oton koristi, kako ) pita< n"i-a vo"ni1tva < .vetoni"e- Pa)lino- i Mari"eDel<2o-, tako ) #radski- poslovi-a < #ovorni3ki- daro- Galeri"a TraFala> 1 !ilo "e 2aista oniF ko"i s) prepo2nali t) oso!it) vrst) #ovora, #lasovit) po 3esto" )potre!i na Tr#), ra2v)3en) i #ro-o#lasn) kako !i )#odila )1i-a naroda> 4ika i pocikivan"e sv"etine po )o!i3a"en) )la#i<van") pret"erani i neiskreni7 kao da ispraa") diktatora De2ara ili i-peratora )#)sta, tako se nad-etaF) ) iska<2ivan") naklonosti i do!riF Kel"a, i to ne i2 straFa ili I")<!avi ne#o i2 teKn"e 2a ropsko- podloKno1)> Kao kod k)niF ro!ova, ) svako#a oso!an poriv, a "avna "e 3ast i2#)!ila ve svak) ci"en)> Otp)tovav1i, Oton pov"eri -ir Grada i poslove )prave !rat) .alvi") Tici"an)>
provinci"e, te "e kao s)ko! i2-e() le#i"a i Gali"a d"elovao pop)t van"sko# rata> Otkako "e nai-e !oKanski )#)st )spostavio vlast careva, ri-ski "e narod ratovao daleko i na !ri#) ili dik) po"edinca, pod Ti!eri"e- i Ga"e- drKave s) se ticale sa-o opasnosti 2a -ir, .kri!oni"anovi pok)<1a"i protiv Kla)di"a spri"e3eni s) 3i- se 2a n"iF do2nalo,
LIBE8 .ED4+*4. 1> .tr)e!at ia- 6ort)na in diversa parte terrar)initia ca)sasH)e i-perio, H)od varia sorte laet)rei p)!licae a)t atroE, ipsis principi!)s prosper)vel eEitio 6)it> Tit)s 4espasian)s, e l)daea
@A
incol)-i adF)c Gal!a -iss)s a patre, ca)sapro6ectionis o66ici)- er#a principe- et -at)rapetendis Fonori!)s i)venta- 6ere!at, sed vol#)s 6in#endi avid)- disperserat accit)- in adoptione-> Materia ser-oni!)s seni)- et or!itas principis et inte-<perantia civitatis, donec )n)s eli#at)r, -)ltos destinandi> )#e!at 6a-a- ipsi)s Titi in#eni)- H)antaec)-H)e 6or<t)nae capaE, decor BorCis c)- H)ada- -aiestate, prospe<rae 4espasiani res, praesa#a responsa, et inclinatis ad cre<dend)- ani-is loco o-in)- etia- 6ort)ita> '!i DorintFi, cFaiae )r!e, certos n)ntios accepit de interit) Gal!ae et aderant H)i ar-a 4itellii !ell)-H)e ad6ir-arent, anEi)s ani-o pa)cis a-icor)- adFi!itis c)ncta )tri-H)e perl)<strat7 si per#eret in )r!e-, n)lla- o66icii #ratia- - alteri)s Fonore- s)scepti, ac se 4itellio sive OtFoni o!si< de- 6ore7 sin rediret, o66ensa- Fa)d d)!iavictoris, sed incerta- adF)c victoria- et concedente in partes patre 6ili)- eEc)sat)-> .in 4espasian)s re- p)!lica- s)scipe<ret, o!liviscend)- o66ensar)- de !ello a#itanti!)s>
;> &is ac tali!)s inter spe- -et)-H)e iactat)spes vicit> ?)ere H)i accens)- desiderio Berenices re#inae ver<tisse iter crederentM neH)e a!Forre!at a Berenice i)venilis ani-)s, sed #erendis re!)s n)ll)- eE eo i-pedi-ent)-7 laeta- vol)ptati!)s ad)lescentia- e#it, s)o H)apatris i-perio -oderatior> I#it)r ora- cFaiae et siae ac laeva -aris praevect)s, 8Fod)- et DIpr)- ins)las, inde .Iria- a)dentiori!)s spatiis pete!at> tH)e ill)- c)pido incessit ade)ndi visendiH)e te-pl)- PapFiae 4eneris, inclit)- per indi#enas advenasH)e> &a)d 6)erit lon#)- initia reli#ionis, te-pli rit)-, 6or-a- deae BneH)e eniali!i sic Fa!et)rC pa)cis disserere>
4espa2i"an, ko"e#a "e otac poslao i2 J)de"e dok "e Gal!a !io "o1 Kiv, navodio "e kao ra2lo# p)tovan"a d)Knost pre-a vladar) i -ladost dorasl) nat"e< can") 2a drKavne sl)K!e, no sv"etina, Kel"na i2-i1l"an"a, ra2ni"ela "e !ila #las kako "e po2van na )svo"en"e> Gra() 2a #ovorkan"a pr)KaF) starost vladareva i n"e#ov Kivot !e2 poto-stva, te nestrpl"ivost #radana da odre()") -no#e dok se ne i2a!ere "edan> Glasin) "e )veavala i narav sa-o#a Tita, dorasla kakv) -) dra#o visok) polo<Ka"), I")pkost )dr)Kena s odredeni- dosto"anstvo-, )s< p"esi 4espan2i"anovi, proro3ki od#ovori, pa 3ak i sl)3a"<nosti, ko"e s) lakov"erni d)Fovi drKali 2a 2na-en"a> Kad "e ) Korint), aFe"sko- #rad), pri-io po)2dane vi"esti o propasti Gal!ino", a na2o3ni -) potvrdili or)Kani )stanak 4iteli"ev i rat, d)!oko 2a!rin)t, do2va nekolicin) pri"a<tel"a i pro-otri sve 2a i protiv7 9 ko prod)Ki ) #rad, nee doKiv"eti nikakve 2aFvalnosti 2a iska2 1tovan"a na-i"en"en dr)#o-) i postat e taoce- 4iteli") ili Oton)M ako li se vrati, !it e to !e2 s)-n"e )vreda 2a po!"ednika, no !)d)i da "e po!"eda "o1 )vi"ek nei2v"esna, a otac se pokorava stranci, sin "e ispri3an> Kad !i 4espa2i"an pre<)2eo drKavn) vlast, oni ko"i !i ra2-i1l"ali o rat) -orali !i 2a!oraviti na )vrede>: ;> *ok se ti- i takvi- ra2-i1l"an"i-a !orio i2-ed) nade i straFa, nadvlada ) n"e-) nada> Bilo "e i takviF ko"i s) v"erovali da "e kren)o natra# raspal"en 3eKn"o- 2a kral"ico- Bereniko-> 1 doista, -ladena3ko srce ne !i"a1e Fladno pre-a Bereniki, no i2 to#a ne nasta"a1e nikakva 2apreka voden") drKavniF poslova> ' vedro- "e )Kivan") proveo -ladost, )-"ereni"i 2a svo"e ne#o li 2a o3eve vla<davine> Prove2av1i se dakle )2d)K o!ale Fe"e i 2i"e i -ora poloKena sli"eva, Fita1e na otoke 8od i Dipar, a odatle s-"eli"i- pravce- ) .iri")> Prito- #a o!)2e Kel"a da pos"eti i ra2#leda Fra- Pa6ske 4enere, 3)ven -e() staros"edioci-a i stranci-a> +ee !iti preop1irno )kratko ra2loKiti pori"eklo !o#osl)K"a, Fra-ski o!red, o!lik !oKice Bdr)#d"e se nai-e takvo 1to ne "avl"aC>
*8'G K+JIG 1> +a s)protno- kra") svi"eta s)d!ina "e ve pola#ala prve te-el"e carske vlasti, ko"a "e )2 pro-"en"iv) sre) !ila plodonosna ili ko!na 2a drKav), sa-i- vladari-a sretna ili po#)!na> Tit => Donditore- te-pli re#e- eria- vet)s -e-oria, H)ida- ipsi)s deae no-en id perFi!ent> ?a-a recentior tradit a DinIra sacrat)- te-pl)dea-H)e ipsa- concep<ta- -ari F)c adp)lsa-M sed scientia- arte-H)e Far)spi<c)- accita- et
@7
Dilice- Ta-ira- int)lisse, atH)e ita pac<t)-, )t 6a-iliae )tri)sH)e posteri caeri-oniis praeside< rent> MoE, ne Fonore n)llo re#i)- #en)s pere#rina- stir<pe- antecelleret, ipsa, H)aint)lerant, sdentia Fospites cessere7 tant)DinIrades sacerdos cons)lit)r> &ostiae, )t H)isH)e vovit, sed -ares deli#)nt)r7 certissi-a 6ides Faedor)- 6i!ris> .an#)ine- arae o!6)ndere vetit)-7 pre<ci!)s et i#ne p)ro altaria adolent)r, nec )llis i-!ri!)s H)a-H)a- - aperto -adesc)nt, si-)lacr)- deae non e66i#ie F)-ana, contin))s or!is latiore initio ten)e- in a-!it)- -etae -odo eEs)r#ens, et ratio in o!sc)ro> 5> Tit)s spectata op)lentia donisH)e re#)H)aeH)e alia laet)- antiH)itati!)s Graecor)#en)s incertae vet)stati ad6in#it, de navi#atione pri-)- cons)l)it> PstH)a- pandi via- et -are prosper)- accepit, de se per a-!a#es interro#at caesis co-pl)ri!)s Fostiis> .ostrat)s Bsacerdotis id no-en eratC, )!i laeta et con#r)entia eEta -a#nisH)e cons)ltis adn)ere dea- videt, pa)ca in prae<sens et solita respondens, petito secreto 6)t)ra aperit> Tit)s a)cto ani-o ad patre- pervect)s s)spensis provin<ciar)- et eEercit))- -enti!)s in#ens rer)- 6id)cia accessit> Pro6li#averat !ell)- l)daic)- 4espasian)s, o!p)#na<tione &ierosolI-or)- reliH)a, d)ro -a#is et ard)o opere o! in#eni)- -ontis et pervicacia- s)perstitionis H)a- H)o satis viri)o!sessis ad tolerandas necessitates s)pe<resset> Tres, )t s)pra -e-oravi-)s, ipsi 4espasiano le#iones erant, eEercitae !elloM H)att)or M)cian)s o!tine<!at in pace, sed ae-)latio et proEi-i eEercit)s #loria dep)lerat se#nitia-, H)ant)-H)e illis ro!oris discri-ina et la!or, tant)- Fis vi#oris addiderat inte#ra H)ies et ineEperti !elli 6avor> )Eilia )triH)e coForti)- alar)-<H)e et classes re#esH)e ac no-en dispari 6a-a cele!re>
ova-o !acili valovi, no 2nan"e i v"e1tina proro3ka da "e donesena i2vana i da ") "e )veo Kili3anin Ta-ira, te da "e sklopl"en spora2)- da poto-d o!i") o!itel"i nad#leda") svete o!rede> 'skoro poto-, da !i kral"evski rod svako- 3a1) nadvisivao strano poto-stvo, #osti )st)pi1e i sa-o 2nan"e ko"e !i"aF) )ni"eli> .a-o se sveenik) Kinirevi) o!raa 2a sav"et> \rtvene s) Kivotin"e, kako "e tko ve 2av"etovao, no oda!ir) se -)K"aci> +a"3vr1a se v"era prida"e i2n)<trica-a "araca> /a!ran"eno "e li"evati krv po Krtvenik)7 -olitve se i 3isti o#an" diK) s oltara i, pre-da s) na otvo<reno-, nikakve iF ki1e ne kvase> Kip !oKice ni"e I")d<sko#a o!li3"a7 okr)#lo ti"elo i2 "edno# ko-ada ko"e se i2 1iroke podnice )2diKe ) )2ak vr1ak ) o!lik) 3)n"asta st)paM a 2a1to "e takav, ni"e "asno> 5> 8a2#ledav1i !la#o i darove kral"eva i ostale pred<-ete ko"e #r3ki narod ) radosno- ponos) na drevne spo<-enike pripis)"e d)!oko" starosti, Tit na"pri"e )pita 2a sav"et o plovid!i> Po1to sa2na da -) "e p)t otvoren i -ore povol"no, postavi dvos-isleno pitan"e o se!i, dav1i poklati -no#e Krtvene Kivotin"e> Kad .ostrat B!i"a1e to i-e sveenikaC opa2i povol"n) i skladn) )tro!) i vid"e da !oKica odo!rava velike na-isli, od#ovori -) 2a tren)tak s nekoliko )o!i3a"eniF ri"e3i, a po1to !i 2a-ol"en da pora2#ovara") nasa-), otkri"e -) !)d)nost> O!odren, Tit doplovi k oc), te kole!l"ivi- provinci"a-a i vo"ska-a prist)pi kao -ona )2danica )sp"eFa> 4espa2i"an !i"a1e ")de"ski rat #otovo dovr1io, preostalo "e podsi"edan"e Jer)2ale-a, -)3an i teKak 2adatak, vi1e 2!o# naravi !rda i tvrdo#lava pra2nov"er"a, ne#oli 1to !i ops"edn)ti-a pre<ostalo dovol"no sila da podnes) nevol"e> ' sa-o#a 4espa2i"ana < kako #ore spo-en)s-o < !i"aF) tri le#i"e, i2v"eK!ane ) rat)> Xetiri drKa1e M)ci"an, ) -ir), no s)parni1tvo i slava s)s"edne vo"ske !ila "e oda#nala -li<tavost i, koliko s) oni-a sna#) )veale po#i!li i napor, toliko s) ovi-a 3ilosti )lili nepo-)eni -ir i Kel"a 2a ne<ok)1ani- rato-> ' "edno#a i dr)#o#a po-one 3ete sastavl"ene i2 koForata i ala, te 6lote i kral"evi i slavno i-e na ne"ednak) #las)>
=> *revna "e preda"a kako "e )te-el"itel" Fra-a kral" eri"aM neki tvrde da "e to i-e sa-e !oKice> ' novi"e se vri"e-e pripovi"eda da "e Fra- posvetio Kinira, a !oKic) da s) sa-), ro(en) i2 -ora,
@> 4espasian)s acer -ilitiae anteire a#-en, loc)- cas<tris capere, noct) di)H)e consilio ac, si res posceret, -an) Fosti!)s o!niti, ci!o 6ort)ito,
@8
veste Fa!it)H)e viE a #re#ario -ilite discrepansM prors)s, si avaritia a!esset, antiH)is d)ci!)s par> M)cian)- e contrario -a#ni6icentia et opes et c)ncta privat)- -od)- s)per#ressa eEtolle<!antM aptior ser-one, disposit) provis)H)e civili)rer)- perit)s7 e#re#i)- principat)s te-pera-ent)-, si de-ptis )tri)sH)e vitiis solae virt)tes -iscerent)r> Deter)- Fic .Iriae, ille l)daeae praeposit)s, vicinis provinciar)ad-inistrationi!)s invidia discordes, eEit) de-)+ero<nis positis odiis in -edi)- cons)l)ere, pri-)- per a-i<cos, dein, praecip)a concordiae 6ides, Tit)s prava certa<-ina co--)ni )tilitate a!oleverat, nat)ra atH)e arte co-posit)s adliciendis etia- M)ciani -ori!)s> Tri!)ni cent)rionesH)e et vol#)s -ilit)- ind)stria licentia, per virt)tes per vol)ptates, )t c)iH)e in#eni)adscisce!ant)r>
A> nteH)a- Tit)s adventaret, sacra-ent)OtFonis acceperat )terH)e eEercit)s, praecipiti!)s, )t adsolet, n)ntiis et tarda -ole civilis !elli, H)od lon#a concordia H)iet)s Oriens t)nc pri-)para!at> +a-H)e oli- vali<dissi-a inter se civi)ar-a in Italia Galliave viri!)s Ocddentis coeptaM et Po-peio, Dassio, Br)to, ntonio, H)os o-nes trans -are sec)t)- est civile !ell)-, Fa)d prosperi eEit)s 6)erantM a)ditiH)e saepi)s in .Iria l)daea< H)e Daesares H)a- inspecti> +)lla seditio le#ion)-, tan<t)- advers)s PartFos -inae, vario event)M et proEi-o civili !ello t)r!atis aliis inconc)ssa i!i paE, dein 6ides er#a Gal!a-> MoE, )t OtFone- ac 4itelli)- scelestis ar-is res 8o-anas rapt)- ire vol#at)- est, ne penes ceteros i-perii prae-ia, penes ipsos tant)- servitii necessitas esset, 6re-ere -iles et vires s)as circ)-spicere7 septe- le#iones stati- et c)in#enti!)s a)Eiliis .Iria I)daeaH)eM inde contin)a e#Ipt)s d)aeH)e le#iones, Finc Dappado<cia Pont)sH)e et H)idH)id castror)r-eniis praetendi<t)rM sia et ceterae provinciae nec viror)- inopes et
2aFti"evale, r)ko- opirao nepri"atel"i-a, Franei se oni- 1to -) "e !ilo pri r)ci, odi"elo- se i po"avo"edva ra2lik)")i od prosto#a vo"<nika7 )kratko, da ni"e !ilo poFlepe, "ednak starodrevnivo"skovo(a-a> . dr)#e strane M)ci"ana )2visiva1e #i2<davost i !o#atstvo i sve ono 1to "e prela2ilo -"er) pri<vatne oso!e7 okretni"i ) #ovor), ) )redivan") i vo(en") #ra(anskiF poslova vrio isk)san < i2vrsna s-"esa vladar<skiF oso!ina, kad !i se o!a-a od)2ele -ane i o!"edinile sa-e vrline> Ina3e, ova" kao na-"esnik .iri"e, ona" J)de"e, pri )pravi nad s)s"edni- provinci"a-a 2!o# 2avi<sti nesloKni, po s-rti napokon +eronovo" od!aci1e -rKn") i posav"etova1e se 2a ope do!ro, isprva preko pri"atel"aM poto- Tit, kao i2vrstan "a-ac slo#e, 2a)vi"ek )kloni ne3asno s)parni1tvo na 2a"edni3k) korist, naravi i )-i"e<e- sposo!an prido!iti 3ak i M)ci"anov 2na3a"> Tri!)ni, cent)rioni i prosti vo"nici prido!ivaF) se preko n"iFove poslenosti, rasp)snosti, preko vrlina, preko naslada, kakva "e ve ) ko#a !ila narav> A> Pri"e ne#oli "e do1ao Tit, 2akletv) "e Oton) !ila poloKila "edna i dr)#a vo"ska, 2!o# !r2iF < kako to ve o!i3no !iva < vi"esti i tro-e sile #ra(ansko#a rata, na ko"i se ) d)#otra"no" slo2i -iran Istok tada prvi p)t spre-a1e> Jer, nekada1n"i na"siloviti"i #ra(anski ratovi ) Itali"i ili Gali"i 2apo3eti s) sna#a-a /apadaM i Po-pe", Kasi"e, Br)t, ntoni"e, ko"e "e sve #ra(anski rat pratio preko -ora, nis) i-ali sretna svr1etka, a ) .iri"i i J)de"i 3e1e se 3)lo 2a De2are ne#o 1to s) se -o#li vid"eti> +ikakve po!)ne le#i"a, sa-o pri"etn"e Parti-a s pro-"en"ivi- )sp"eFo-M i 2a posl"edn"e#a #ra(ansko#a rata, dok s) se dr)#i )sko-e1ali, ond"e vlada1e nepo-)en -ir, poto- odanost pre-a Gal!i> 'skoro < kad se pro1irio #las da Oton i 4iteli"e 2locina3ki- or)K"e- Kele pri#ra!iti ri-sk) vlast < da dr)#i-a ne dopadn) po#odnosti vlasti, a n"i-a sa-o teret podloKnosti, vo"nik stade ne#odovati i o#ledati svo"e sna#e> 9.eda- i- "e le#i"a od-aF pri r)ci, te .iri"a i J)de"a s "akipo-oni- 3eta-a, ) neposredno" !li2ini E#ipta s dv"e-a le#i"a-a, s ove strane Kapadoki"a i Pont, i svi oni ta!ori 1to se proteK) po r-eni"a-a, 2i"a i ostale provinci"e ni-alo osk)dne ) I")dstv) i !o#ate ) novc), sve oto3"e 1to #a opas)"e -ore, pa i p)3ina sa-a,
@> 4espa2i"an "e kao odre1it vo"nik predvodio vo"sk), oda!irao -"esto 2a ta!or, no) i dan") ra2!oriti- se sa<v"eto- i, ako !i okolnosti
@9
pec)nia op)lentaeM H)ant)- ins)lar)- -ari cin#it)r, et parando interi- !ello sec)nd)t)t)-H)e ips)- -are> 7> +on 6alle!at d)ces i-pet)s -ilit)-, sed !ellanti!)s aliis plac)it eEspectari> Bello civi)victores victosH)e n)-H)a- solida 6ide coalescere, nec re6erre 4itelli)- an OtFone- s)perstite6ort)na 6aceret> 8e!)s sec)ndis etia- e#re#ios d)ces insolescere7 discordia -ilitis, i#na<via, l)E)rie et s)is-et vitiis alter)- !ello, alter)victo<ria perit)r)-> I#it)r ar-a in occasionedist)lere, 4espa<sian)s M)cian)sH)e n)per, ceteri oli- -iEtis consiliis, opti-)s H)isH)e a-ore rei p)!licae, -)ltos d)lcedo prae<dar)- sti-)la!at, alios a-!i#)ae do-i res7 ita !oni -ali<H)e ca)sis diversis, st)dio pari, !ell)- o-nes c)pie!ant> 8> .)! ide- te-p)s cFaia atH)e sia 6also eEterritae, vel)t +ero adventaret, vario s)per eEit) ei)s r)-ore eoH)e pl)ri!)s vivere e)con6in#enti!)s credenti!)sH)e> Deteror)- cas)s conat)sH)e in conteEt) operis dice-)s7 t)nc serv)s e Ponto sive, )t alii tradidere, li!ertin)s eE Italia, citFarae et cant)s perit)s, )nde illi s)per si-ilit)<dine- oris propior ad 6allend)- 6ides, adi)nctis deserto<ri!)s, H)os inopia va#os in#enti!)s pro-issis conr)perat, -are in#redit)rM ac vi te-pestat)- DItFn)- ins)la- detr)s)s et -ilit)- H)osda- eE Oriente co--eanti)adscivit vel a!n)entes inter6ici i)ssit, et spoliatis ne#otia<tori!)s rFancipior)- valentissi-)H)e-H)e ar-avit> Dent)rione-H)e .isennadeEtras, concordiae insi#nia, .Iriaci eEercit)s no-ine ad praetorianos 6erente- variis arti!)s ad#res)ss est, donec .isenna cla- relicta ins)la trepid)s et vi- -et)ens a)6)#eret> Inde late terror7 -)lti ad cele!ritate- no-inis erecti rer)novar)- c)pidine et odio praesenti)-> Gliscentein dies 6a-a- 6ors disc)ssit> 9> Galatia- ac Pa-pFIlia- provincias Dalp)rnio sprenati re#endas Gal!a per-iserat> *atae e classe Misenensi d)ae trire-es ad proseH)end)-, c)- H)i!)s DItFn)- ins)la- ten)itM nec de6)ere H)i trierarcFos no-ine +eronis accirent> Is in -aestitia- co-posit)s et 6ide- s)or)- H)onda-ilit)- invocans, )t e)- in .Iria a)t e#Ipto sisterent, ora!at> TrierarcFi, sLe)C n)tantes
ko"a po#od)"e i pr)Ka 2aklon da se ) -ed)vre-en) pri<pre-e 2a rat>: 7> 4o"skovo(e "asno 2apaKaF) od)1evl"en"e vo"nika, no dok ratovaF) dr)#i, oni odl)3i1e 3ekati> 9' #ra(an<skorn se rat) ni s po!"ednici-a ni s po!i"e(eni-a nikad ne pove2)"e 3vrsto- v"ero-, i ni"e vaKno Foe li s)d!ina )3initi da preKivi 4iteli"e ili Oton> ' srei se )2o!i"este 3ak i i2vanredni vo"skovode7 2!o# vo"ni3ke neslo#e, -litavosti, rasko1i i vlastitiF -ana "edan e propasti ) rat), dr)#i ) po!"edni3ko- slavl")>: 8at dakle odloKi1e 2a !ol") prilik), 4espa2i"an i M)ci"an nedavno, ostali odavna, i2-i"en"av1i sav"ete> Oni na"po1teni"i i2 I")!avi pre-a drKaviM -no#e potica1e pri-a-l"ivost pli"ena, ostale teKak oso!ni poloKa"> Tako s) svi < do!ri i 2li < i2 ra2li3itiF povoda, s "ednaki- od)1evl"en"e-, Kel"eli rat> 8> 'pravo ) to vri"e-e laKno- se vi"e1) )2ne-iri1e Fe"a i 2i"a7 kao da dola2i +eron> 8a2li3it "e !io #las o n"e#ov) svr1etk), te "e veina i2-i1l"ala i v"erovala da "e Kiv> .)d!in) i pok)1a"e ostaliF spo-en)t e-o ) sklop) d"ela7 tada "e to !io ro! s Ponta ili < kako i2v"e<sti1e dr)#i < slo!odn"ak i2 Itali"e, v"e1t kitari i p"es-i, te -) "e 2!o# to#a, pored sli3nosti ) lic), !ilo to lak1e krivo pov"erovati> Po1to -) se pridr)Kise pre!"e2i, ko"e "e kao !i"edne skitnice pod-itio silni- o!ean"i-a, krene na -ore> Jaka #a ol)"a !aci na otok Kitno, #d"e neke vo"<nike ko"i s) s Istoka i1li na dop)st priFvati, a one ko"i -) )skrati1e posl)1nost dade po!iti, te, opli"eniv1i tr#ovce, naor)Ka na"snaKni"e -e() ro!ovi-a> 1 cent)riona "e .i<2en), ko"i "e ) i-e siri"ske vo"ske pretori"anci-a nosio desnice < 2na-en"a slo#e < isk)1ao ra2li3iti- spletka-a, dok .i2ena, prepla1en, pota"no ne nap)sti otok i, !o"ei se nasil"a, ne po!"eKe> +a to se pro1iri straFM -no#i se, priv)3eni slavo- i-ena, di#o1e ) Kel"i 2a prevrato- i ) -rKn"i ovo-e sada1n"e- stan")> Glasin), ko"a "e i2 dana ) dan rasla, dokin) sl)3a"> 9> Provinci") "e Galati") i Pa-6ili") Gal!a !io pov"erio na )prav) Kalp)rni") sprenat)> /a pratn") s) -) dodi<"el"ene dvi"e troveslarke i2 -i2enske 6lote s ko"i-a prisp"e na otok Kitno> 1 ni"e nedosta"alo oniF ko"i s) po2ivali tri<"erarFe ) i-e +erona> Pretvara")i se da "e Kalostan i 2a2iva")i odanost svo"iF nekada1n"iF vo"nika, -olio iF "e da #a doved) do .iri"e ili E#ipta> Bilo i2 kole!l"ivosti, !ilo varko-, tri"erarsi #a )v"eri1e da i- val"a ra2#ovarati s
AG
se) dolo, adloH)endos si!i -ilites et paratis o-ni)- ani<-is revers)ros 6ir-aver)nt> .ed sprenati c)ncta eE 6ide n)ntiataM c)i)s coFortatione eEp)#nata navis et inter6ect)s H)isH)is ille erat> Dap)t, insi#ne oc)lis co-aH)e et torvi<tate v)lt)s, in sia- atH)e inde 8o-apervect)- est> 1G> In civitate discordi et o! cre!ras princip)-)ta<tiones inter li!ertate- ac licentia- incerta parvae H)oH)e res -a#nis -oti!)s a#e!ant)r> 4i!i)s Drisp)s, pec)nia potentia in#enio inter claros -a#is H)a- inter !onos, nni)- ?a)st)eH)estris ordinis, H)i te-pori!)s +ero<nis delationes 6actitaverat, ad co#nitione-, senat)s voca<!atM na- recens Gal!ae principat) cens)erant patres, )t acc)sator)- ca)sae noscerent)r> Id senat)s cons)lt)- varie iactat)- et, pro)t potens vel inops re)s inciderat, in6irrn)- a)t valid)-, retine!at)r adF)c terrori> Et pro<pria vi Drisp)s inc)!)erat delatore- 6ratris s)i pervertere, traEeratH)e -a#na- senat)s parte-, )t inde6ens)et ina)dit)- dedi ad eEiti)- post)larent> Dontra ap)d alios niFil aeH)e reo proderat H)a- ni-ia potentia acc)satoris7 dari te-p)s, edi cri-ina, H)a-vis invis)- ac nocente- -ore ta-en a)diend)- cense!ant, et val)ere pri-o dila<taH)e in pa)cos dies co#nitio7 -oE da-nat)s est ?a)st)s, neH)aH)a- eo adsens) civitatis, H)e- pessi-is -ori!)s -er)erat7 H)ippe ips)- Drisp)- easde- acc)sationes c)- prae-io eEerc)isse -e-inerant, nec poena cri-inis, sed )ltor displice!at>
11> Laeta interi- OtFoni principia !elli, -otis ad i-pe<ri)- ei)s e *al-atia PannoniaH)e eEerciti!)s> ?)ere H)att)or le#iones, e H)i!)s !ina -ilia prae-issaM ipsae -odicis intervallis seH)e!ant)r, septi-a a Gal!a con<scripta, veteranae )ndeci-a ac tertia deci-a et praecip)i 6a-a H)artadec)-ani re!ellione Britanniae co-pressa> ddiderat #loria- +ero eli#endo )t potissi-os, )nde lon#a illis er#a +erone- 6ides et erecta in OtFone- st)<dia> .ed H)o pl)s viri)- ac ro!oris, e 6id)cia tarditas ine<rat> #-en le#ion)alae coFortesH)e praevenie!ant> Et eE ipsa )r!e Fa)d spernenda -an)s, H)inH)e praetoriae
vo"nici-a i da e se, po1to se sa svi-a spora2)-i"), vra<titi> +o sprenat) "e sve v"erno do"avl"eno> +a n"e#ovo "e Fra!ren"e osvo"en !rod i )!i"en ona", tko #od da "e !io> Glava 3)dnovatiF o3i") i kose i -rka po#leda preni<"eta "e ) 2i"), a odatle ) 8i-> 1G> ' Grad), nesloKno- i 2!o# 3estiF s-"ena vladara raspeto- i2-e() slo!ode i !e2akon"a, i ne2natne s) po"ave i2a2ivale velike pokrete> 4i!i"e Krispo, ko"i se 2!o# i-)tka, -oi i #ovorni3ko# dara pri"e )!ra"ao -e() 2na-enite ne#oli -ed) ple-enite, po2iva1e na istra#) pred senato- ni"a ?a)sta, pripadnika vite1ko# staleKa, ko"i se ) +eronovo vri"e-e !avio proka2ivan"i-a> +edavno nai-e, 2a Gal!ine vladavine, oci !i"aF) 2akl")<3ili da se ispita") pa-ice t)Kitel"a> Ta se odl)ka senata ra2li3ito provodila i < kako !i se po"avio ve ko"i !o#at ili siro-a1an okrivl"enik < kao ned"elotvorna ili vaKea, 2adrKavala se "o1 )vi"ek kao sredstvo 2astra1ivan"a> 1 tako se Krispo oso!ni- )t"eca"e2a)2eo da )ni1ti proka2iva3a svo"e#a !rata, te "e naveo velik dio senata da 2atraKe da se ne!ran"en i nesasl)1an i2r)3i na s-rtn) ka2n)> +as)<prot, kod dr)#iF, okrivl"enik) ni1ta ni"e toliko koristilo koliko prevelika -o t)Kitel"a> Predla#aF) da se dade vre<-ena, kako !i se i2ni"ele opt)K!e i, pre-da "e !io o-ra<Ken i kriv, da #a ipak po o!i3a") val"a sasl)1ati> 1 2aista, n"iFovo se -i1l"en"e isprva priFvatilo, te "e istra#a od#o<(ena 2a nekoliko dana> 'skoro "e ?a)st os)(en, ali nipo< 1to )2 onakv) "ednod)1nost #ra(anstva kakv) "e !io 2a<sl)Kio po svo- pokvareno- Kivot)> *akako, s"eali s) se da se )pravo Krispo !avio istiopt)K!a-a )2 na#rad), te iF ni"e o2lovol"avala ka2na 2a 2lo3in, ne#o osvetnik> 11> Po3eci s) rata ) -ed)vre-en) 2a Otona !ili sretni, "er s) se n"e#ovo" 2apovi"edi oda2vale vo"ske i2 *al-aci"e i Panoni"e> Bile s) t) 3etiri le#i"e, i2 ko"iF s) po dvi"e tis)e )p)ene napri"ed> .a-e le#i"e pratile s) iF ) )-"e<reni- ra2-aci-a7 sed-a )nova3ena od Gal!e, veteranske "edanaesta i trinaesta, te vo"nici 3etrnaeste le#i"e, na i2vanredn) #las) 2!o# )#)1ena )stanka ) Britani"i> 've<ao i"e slav) +eron i2a!ir)i iF kao na"vrsni"e, te sto#a d)#o 2adrKa1e odanost pre-a +eron), a poto- ioKiv"e naklonost pre-a Oton)> +o, 1to "e vi1e !ilo sna#e i 3vrstine, to "e ) n"iF !ilo vi1e tro-osti> Povork) le#i"a predvodile s) ale i koForte> i i2 sa-o#a Grada kren)la "e ni-alo 2ane-ariva 3eta7 pet pretori"skiF koForata i
A1
coFortes et eH)it)- veEilla c)- le#ione pri-a, ac de6or-e ins)per ai-li)-, d)o -ilia #ladiator)-, sed per civilia ar-a etia- severis d)ci!)s )s)rpat)-> &is copiis rector addit)s nni)s Gall)s, c)- 4estricio .p)rinna ad occ)pandas Padi ripas prae-iss)s, H)onia- pri-a consi<lior)6r)stra ceciderant, trans#resso ia- lpes Daecina, H)e- sisti intra Gallias posse speraverat> Ips)OtFone- co-ita!ant)r spec)lator)- lecta corpora c)- ceteris prae<toriis coForti!)s, veterani e praetorio, classicor)- in#ens n)-er)s nec illi se#ne a)t corropt)- l)E) iter, sed lorica 6errea )s)s est et ante si#na pedes ire, Forrid)s, inco-pt)s 6a-aeH)e dissi-ilis> 1;> Blandie!at)r coeptis 6ort)na, possessa per -are et naves -aiore Italiae parte penit)s )sH)e ad initi)- -ari<ti-ar)- lpi)-, H)i!)s te-ptandis ad#rediendaeH)e pro<vinciae +ar!onensi .)edi)Dle-ente-, ntoni)- +o<vell)-, e-ili)Pacense- d)ces dederat> .ed Pacensis per licentia- -ilit)- vinct)s, ntonio +ovello n)lla a)c<toritas7 .)edi)s Dle-ens a-!itioso i-perio re#e!at, )t advers)s -odestia- disdplinae corr)pt)s, ita proelior)- avid)s> +on Italia adiri nec loca sedesH)e patriae vide<!ant)r7 ta-H)aeEterna litora et )r!es Fosti)- )rere vastare rapere, eo atroci)s, H)od niFil )sH)a- provis)- advers)-et)s> Pleni a#ri, apertae do-)sM occ)rsantes do-ini i)Eta coni)#es ac li!eros sec)ritate pacis et !elli -alo circ)-venie!ant)r> Mariti-as t)lpes tene!at proc)rator Mari)s Mat)r)s> Is concita #ente Bnec deest i)vent)sC arcere provinciae 6ini!)s OtFonianos intendit, sed pri-o i-pet) caesi disiectiH)e -ontani, )t H)i!)s te-ere collectis, non castra, non d)ce- noscitanti!)s neH)e in victoria dec)s esset neH)e in 6)#a 6la#iti)->
1=> Inritat)s eo proelio OtFonis -iles vertit iras in -)nicipi)- l!inti-ili)-> Y)ippe in acie niFil praedae, inopes a#restes et vilia ar-aM nec capi poterant, perniE #en)s et #nari locor)-M sed cala-itati!)s insonti)- eEpleta avaritia> )Eit invidia- praeclaro eEe-plo 6e-ina Li#)s, H)ae 6ilio a!dito, c)- si-)l pec)nia- occ)ltari
od"eli kon"anika s prvo- le#i"o- i, povrF sve#a, dvi"e tis)e #ladi"atora < sra-otna po-o, ko") s) -e()ti- ) #ra(anski- ratovi-a koristili i o2!il"ni vo"skovode> /a )pravitel"a ovi- 3eta-a postavl"en "e ni"e Gal, te "e s 4estrici"e- .p)rino- poslan napri"ed da 2apos"edne o!ale Pada, !)d)i da s) se i2"alovile prvotne osnove, po1to "e Decina !io ve pre1ao lpe, a on se nadao da #a -oKe 2a)staviti )n)tar Gali"a> .a-o#a Otona pratili s) i2a!rani )Fode s preostali- pretori"ski- koForta-a, isl)< Keni pretori"anci i velik !ro" -ornara> n"e#ov p)t ne !i"a1e ni spor ni okal"an ra2vrato-7 nosio "e Kel"e2ni oklop i p"e1ice i1ao pred !o"ni2nakovi-a, 3)pav, 2ap)<1ten, nenali3an #las) o se!i> 1;> PotFvat) se os-"eFivala srea, "er "e 2aFval")")i -or) i !rodovl") !io 2apos"eo vei dio Itali"e sve do pod<noK"a pri-orskiF lpa> /a n"iFovo "e osva"an"e i napad na +ar!onsk) Provinci") !io odredio vo"skovo(e .vedi"a Kle-ensa, ntoni"a +ovela i E-ili"a Pacen2isa> +o Pacen2isa s) ra2)2dani vo"nici !acili ) okove> ' ntoni"a +ovela ne !i"a1e nikakva )#leda> .vedi"e Kle-ens 2apo<vi"eda1e teKei 2a o-il"eno1) ) vo"nika, ali !i"a1e, )spr<kos pop)stl"ivosti ) odrKavan") ste#e, Kel"an !itaka> Xinilo se da se ne ide na Itali") niti na kra"eve i -"esta do-ovine7 kao da se radi o t)(i- o!ala-a i nepri"atel"<ski- #radovi-a < pal"en"e, p)sto1en"e, pl"a3kan"e, to stra1ni"e 1to se ni#d"e nis) pod)2ele nikakve -"ere protiv straFota7 p)na pol"a, otvorene k)eM pos"ednici ko"i s) iF sa Kena-a i d"ecopresretali isp)n"eni os"ea"e- si#)r<nosti -ira !ivaF) 2ate3eni ratno- nesreo-> Pri-orski- "e tada lpa-a )pravl"ao prok)rator Mari"e Mat)r> Podi<#av1i narod Ba -ladeKi sposo!ne 2a or)K"e ne nedosta"eC, on nakani od!iti od -e(a provinci"e otonovce, no ) prvo- okr1a") #or1taci s) pot)3eni i ra2!i"eni7 kao ) oniF ko"i se nas)-ce sa!er), a ne 2na") ni 2a vo"n) sl)K!) ni 2a vo"skovo(), niti "e 3asti ) po!"edi niti sra-ote ) !i"e#)> 1=> 8a2draKen to- !itko-, Otonov vo"nik iskali svo" !i"es na #radi) l!inti-ili")> Ta ) !ici nikakva pli"ena, siro-a1ni -"e1tani, !e2vri"edno or)K"e, a ne -o#aF) se ni poFvatati, I")di, !r2ono#i i vi3ni -"est)U +o poFlepa "e )taKena stradan"i-a ned)KniF> O#or3en"e "e )veala s"a"ni- pri-"eroKena Li#)rka, ko"a "e sakrila sina, a !)d)i da s) vo"nici !ili )v"ereni da 2a"edno s n"i- prikriva
A;
-ilites credidissent eoH)e per cr)ciat)s interro#arent, )!i 6ili)- occ)leret, )ter)ostendens latere respondit, nec )llis deinde terrori!)s a)t -orte constantia- vocis e#re<#iae -)tavit> 15> I--inere provinciae +ar!onensi in ver!a 4itellii adactae classe- OtFonis trepidi n)ntii ?a!io 4alenti att)<lereM aderant le#ati coloniar)a)Eili)- orantes, d)as T)n#ror)- coFortes, H)att)or eH)it)- t)r-as, )niver<sa- Treviror)ala- c)- l)lio Dlassico prae6ecto -isit, e H)i!)s pars in colonia ?oroi)liensi retenta, ne o-ni!)s copiis in terrestre iter versis vac)o -ari classis adcelera<ret> *)odeci- eH)it)- t)r-ae et lecti e coForti!)s advers)s Foste- iere, H)i!)s adi)ncta Li#)r)- coFors, vet)s loci ai-li)-, et H)in#enti Pannonii, nond)- s)! si#nis> +ec -ora proelio7 sed acies ita instr)cta, )t pars classicor)- -iEtis pa#anis in colles -ari propinH)os eEs)r#eret, H)ant)- inter colles ac lit)s aeH)i loci praeto< rian)s -iles eEpleret, in ipso -ari )t adneEa classis et p)#nae parata conversa et -inaci 6ronte praetenderet)r7 4itelliani, H)i!)s -inor pedit)- vis, in eH)ite ro!)r, lpinos proEi-is i)#is, coFortes densis ordini!)s post eH)ite- locant> Treviror)- t)r-ae o!t)lere se Fosti inca)te, c)- eEciperet contra veteran)s -iles, si-)l a latere saEis )r#eret apta ad iaciend)- etia- pa#anor)- -an)s, H)i sparsi inter -ilites, stren)i i#naviH)e, in vic<toria idea)de!ant> ddit)s perc)lsis terror invecta in ter#a p)#nanti)- classe7 ita )ndiH)e cla)si, deletaeH)e o-nes copiae 6orent, ni victore- eEercit)attin)isset o!sc)r)- noctis, o!tent)i 6)#ienti!)s>
1@> +ec 4itelliani H)a-H)a- victi H)ievere7 accitis a)Ei<liis sec)r)- Foste- ac s)ccess) rer)socordi)s a#ente- invad)nt> Daesi vi#iles, perr)pta castra, trepidat)- ap)d naves, donec sidente pa)lati- -et), occ)pato i)Eta colle de6ensi, -oE inr)pere> atroE i!i caedes, et T)n#rar)- coForti)prae6ecti s)stentata di) acie telis o!r))nt)r> +e OtFonianis H)ide- incr)enta victoria 6)it, H)or)i-provide sec)tos conversi eH)ites circ)-venere> c
i novac, te "e sto#a pitali #d"e skriva sina, poka2)< ")i na )tro!) ona od#ovori da se kri"e )n)tra, i nikakvi- poton"i- 2astra1ivan"i-a niti s-r) ne nar)1i posto"anost i2vanredne ri"e3i> 15> '2ne-ireni #lasnici do"avi1e ?a!i") 4alens) da Otonovo !rodovl"e pri"eti +ar!onsko" Provinci"i ko"a se 2aklela na v"ernost 4iteli")> Pristi#o1e i2aslanici koloni"a -olei 2a po-o> On i- posla dvi"e koForte T)n#ara, 3etiri t)r-e kon"anika, 3itav) al) Treveraca s pre6ekto- J)li"eKlasiko-, od ko"iF "e dio 2adrKan ) ?oro")li"sko" Koloni"i, da ne !i, )p)ti li sve 3ete kopnenip)te-, )!r<2ao dola2ak !rodovl"a preko ne!ran"ena -ora> *vanaest t)r-a kon"anika i oda!rani vo"nici i2 koForata podo1e protiv nepri"atel"aM n"i-a se pridr)Ki koForta Li#)raca <po-o vi3na -"est) .)ko!i1e se !e2 kr2-an"a> +o !o"ni "e red )reden tako da se dio -ornara, s ko"i-a se i2-i"e1a1e -"e1tani, popeo na !reK)l"ke )2 -ore, sve ravno 2e-l"i1te i2-e() !reK)l"aka i o!ale isp)nio preto<ri"ski vo"nik, na sa-o- -or) !rodovl"e, prislon"eno )2 o!al), i2vilo okren)to i pri"etee 3elo> 4iteli"evci < ) ko"iF !i"a1e sla!i"e p"e1a1tvo, )darna sna#a ) kon"ani1tv) < postave lpince po o!liKn"i- !ili-a, koForte ) 2!i"eniredovi-a i2a kon"anika> T)r-e Treveraca i2loKi1e se nepri"atel") neopre2no, "er iF spri"eda do3ekiva1e vete<ranski vo"nik, a s !oka istovre-eno ka-en"e- napada1e 2a !acan"e opre-l"ena 3eta -"e1tana, ko"i, ra2-"e1teni -ed) vo"nici-a, sr3ani i -alod)1ni, ) po!"edi poka2ivaF) ist) odvaKnost> Prepla1ene, "o1 vei straF 2aFvati kad iF ) !ici s le(a napade !rodovl"e> Tako s) opkol"eni sa sviF strana, i sve !i 3ete !ile )ni1tene da po!"edni3k) vo"sk) ni"e !ila 2adrKala nona t-ina ko"a "e !"e#)nci-a posl)<Kila kao 2aklon> 1@> +i viteli"evci, pre-da po!i"e(eni, ne -irovaF)7 do2vav1i po-one 3ete napadn) nepri"atel"a ko"i se os"e<ao si#)rni- i 2!o# )sp"eFa postao nepaKl"ivi"i> Pos"e3eni s) straKari, pro!i"en nasip, nasta strka kod !rodova, dok, kako "e straF -alo< po-alo "en"avao, ne 2apos"edo1e o!liKn"i !reK)l"ak, od!i1e napad, a poto- navali1e> 'sli<"edi stra1an pokol", a 2apov"ednike t)n#arskiF koForata, po1to s) d)#o vre-ena )spi"evali odrKati !o"ni red, 2aspe ki1a stri"ela> li ni otonovci ne dodo1e do po!"ede !e2 krvi, "er one od n"iF ko"i se nes-otreno dado1e ) pot"er)
A=
vel)t pactis ind)tiis, ne Finc classis, inde eH)es s)!ita- 6or-idine- in6errent, 4itelliani retro ntipoli- +ar!o<nensis Galliae -)nidpi)-, OtFoniani l!in#a)n)- inte<rioris Li#)riae revertere> 1A> Dorsica- ac .ardinia- ceterasH)e proEi-i -aris ins)las 6a-a victricis classis in parti!)s OtFonis ten)it> .ed Dorsica- prope ad6liEit *ec)-i Pacarii proc)ratoris te-eritas, tanta -ole !elli niFil in s)--a- pro6)t)ra, ipsi eEitiosa> +a-H)e OtFonis odio i)vare 4itelli)- cor<sor)viri!)s stat)it, inani a)Eilio, etia- si provenisset> 4ocatis principi!)s ins)lae consili)- aperit et contra dicere a)sos, Dla)di)- PIrricF)trierarcF)- Li!)-i<car)- i!i navi)-, Y)inti)Dert)- eH)ite- 8o-an)-, inter6ici i)!et7 H)or)-orte eEterriti H)i aderant, si-)l i#nara et alieni -et)s socia i-peritor)- t)r!a in ver!a 4itelli i)ravere> .ed )!i dilect)- a#ere Pacari)s et incon< ditos Fo-ines 6ati#are -ilitiae -)neri!)s occepit, la!o<re- insolit)- perosi in6ir-itate- s)arep)ta!ant7 ins)<la- esse H)a- incolerent, et lon#e Ger-anian viresH)e le#ion)-M direptos vastatosH)e classe etia- H)os coFortes alaeH)e prote#erent> Et aversi repente ani-i, nec ta-en aperta vi7 apt)- te-p)s insidiis le#ere> *i#ressis H)i Pacari)- 6reH)enta!ant, n)d)s et a)Eilii inops !alineis inter6icit)rM tr)cidati et co-ites> Dapita )t Fosti)- ipsi inter6ectores ad OtFone- t)lereM neH)e eos a)t OtFo prae-io ad6ecit a)t p)niit 4itelli)s, in -)lta conl)vie rer)- -aiori!)s 6la#itiis per-iEtos> 17> per)erat ia- Italia- !ell)-H)e trans-iserat, )t s)pra -e-oravi-)s, ala .iliana, n)llo ap)d H)e-H)a- OtFonis 6avore, nec H)ia 4itelli)- -allent, sed lon#a paE ad o-ne serviti)- 6re#erat 6aciles occ)panti!)s et -elio< ri!)s inc)riosos> ?lorentissi-)- Italiae lat)s, H)ant)- inter Pad)- lpesH)e ca-por)- et )r!i)-, ar-is 4itel<lii Bna-H)e et prae-issae a Daecina coFortes advenerantC tene!at)r> Dapta Pannonior)- coFors ap)d Dre-ona-M intercepti cent)- eH)ites ac -ille classici inter Placentia- Ticin)-H)e> Y)o s)ccess) 4itellian)s -iles non ia- 6l)<
opkoli1e kon"anici 1to se okren)1e> 1 kao da "e sklopl"eno pri-ir"e, da ne !i odavde !rodovl"e, odande kon"ani1tvo nanosilo nenadan straF, viteli"evci se vrati1e ) ntipol, #radi +ar!onske Gali"e, otonovci ) l!in#a)n, ) )n)<tra1n"osti Li#)ri"e> 1A> Kor2ik) i .ardini") i ostale otoke s)s"edno#a -ora #las o po!"edni3ko" 6loti 2adrKa ) Otonovo" stranci> +o Kor2ik) #otovo )propasti nepro-i1l"enost prok)ratora *ek)-a Pakari"a, ko"a pri toliko" silini rata ni"e ni-alo -o#la )t"ecati na kra"n"i isFod, a 2a n" !i"a1e po#)!na7"er, i2 -rKn"e pre-a Oton) odl)3io "e pod)pri"eti 4iteli"a sna#a-a Kor2a < ni1tavno- po-oi, da -) se i posreilo> .a2vav1i prvake otoka, otkri"e svo") osnov), a one ko"i -) se )s)di1e prot)r"e3iti < Kla)di"a PiriFa, tri"erarFa ta-o1n"iF li!)rnskiF !rodova i Kvinci"a Derta, ri-sko#a vite2a < dade )!iti> /astra1eni n"iFovo- s-r), oni ko"i s) !ili na2o3ni, kao i nesv"esna #o-ila ne)kiF ko"a se povela 2a straFo- dr)#iF, 2akle1e se na v"ernost 4iteli")> +o, kad Pakari"e po3e nova3iti i nepokorne I")de -)3iti vo"ni3ki- d)Knosti-a, ovi-a o-r2n) ne)o!i3a"eni napor te stado1e ra2-i1l"ati o svo"o" sla!osti7 9Gvo 1to nastava") "est otok, i daleko "e Ger-ani"a i sila le#i"a> Brodovl"e "e poFaralo i opl"a3kalo 3ak i one ko"e 1tite koForte i ale>: 1 i2nenada i- se pro-i"eni raspoloKen"e> +e nast)pi1e ipak otvoreno- silo-M i2a!ra1e 3as po#odan 2a 2as"ed)7 po1to se ra2ido1e oni ko"i #a pos"eivaF), )!i") Pakari"a, pri k)pan"), #ola i !espo-ona> Poklani s) i pratioci> Glave, kao da pripada") nepri"atel"i-a, sa-i )!o"ice doneso1e Oton), no niti iF Oton na#radi niti iF ka2ni 4iteli"eM ) veliko-eteK) do#a(a"a i2-i"e1a1e se s "o1 veisra-otni- d"eli-a> 17> I2loKila "e ve napad) Itali") i ova-o pre!acila rat, kako #ore spo-en)s-o, .ili"eva ala, "er ni ) ko#a ne !i"a1e I")!avi pre-a Oton), a nis) vol"eli ni 4iteli"a, ve "e d)#otra"an -ir )3inio I")de pop)stl"ivi-a pre-a sva<ko- ropstv), spre-ni-a da iF !ilo ko"i prido!i") i ne2a< !rin)ti-a 2a to tko "e od n"iF !ol"i> +a"!o#ati"i dio Itali"e, sva pol"a i #radove i2-e() Pada i lpa, drKala "e 4iteli"eva vo"ska Bpristi#le s) nai-e !ile i koForte ko"e "e )p)tio DecinaC> /aro!l"ena "e koForta Panonaca kod Kre<-one, poFvatano stotin) kon"anika i tis)) -ornara i2<-e()
A5
Placenci"e i Ticina> /!o# ovo#a )sp"eFa viteli"ev< sko#a vo"nika ne 2a)stavl"aF) vi1e ni ri"eka ni o!ale> I2a2iva1e
oc)lis introspicere -od)-H)e 6ort)nae a n)llis -a#is eEi#ere,
-ine a)t ripis arce!at)rM inrita!at H)in etiaBatavos TransrFenanosH)e Pad)s ipse, H)erepente contra Pla<centia- trans#ressi raptis H)i!)sda- eEploratori!)s ita ceteros terr)ere, )t adesse o-ne- Daecinae eEercit)- trepidi ac 6alsi n)ntiarent> 18> Dert)- erat .p)rinnae Bis eni- Placentiao!tine<!atC necd)- venisse Daecina- et, si propinH)aret, coer<cere intra -)ni-enta -ilitenec tris praetorias coFortes et -ille veEillarios c)pa)cis eH)iti!)s veterano eEercit)i o!icere> .ed indo-it)s -iles et !elli i#nar)s correptis si#<nis veEillisH)e r)ere et retinenti d)ci tela intentare, spretis cent)rioni!)s tri!)-sH)e7 OH)iP proLdiC OtFone- et acci<t)- Daecina- cla-ita!ant> ?it te-eritatis alienae co-es .p)rinna, pri-o coact)s, -oE velle si-)lans, H)o pl)s a)ctoritatis inesset consiliis, si seditio -itesceret> 19> PostH)a- in conspect) Pad)s et noE adpete!at, vallari castra plac)it> Is la!or )r!ano -iliti insolit)s con<t)ndit ani-os> T)vet)stissi-)s H)isH)e casti#are cred)<litates)a-, -et)- ac discri-en ostendere, si c)- eEer< cit) Daecina patenti!)s ca-pis ta- pa)cas coFortes cir<c)-6)disset> Ia-H)e totis castris -odesti ser-ones, et inserenti!)s se cent)rioni!)s tri!)nisH)e la)dari provi<dentia d)cis, H)od colonia- viri)- et op)- valida- ro!)r ac sede!ello le#isset> Ipse postre-o .p)rinna, non tac)lpa- eEpro!rans H)a- ratione- ostendens, relictis eEploratori!)s ceteros Placentia- red)Eit -in)s t)r!idos et i-peria accipientes> .olidati -)ri, prop)#na<c)la addita, a)ctae t)rres, provisa parataH)e non ar-a -odo, sed o!seH)i)- et parendi a-or, H)od sol)- illis parti!)s de6)it, c)virt)tis Fa)d paeniteret> ;G> t Daecina, vel)t relicta post lpes saevitia ac licentia, -odesto a#-ine per Italia- incessit> Ornat)- ipsi)s -)nicipia et coloniae in s)per!iatraFe!ant, H)od versicolori sa#)lo, !racas, !ar!ar)- te#)-en, ind)t)s to#atos adloH)eret)r> 'Eore- H)oH)e ei)s .alonina-, H)a-H)a- in n)lli)s ini)ria- insi#nis eH)o ostroH)e veFeret)r, ta-H)a- laesi #rava!ant)r, insita -ortali!)s nat)ra recente- alior)- 6elicitate- acriori!)s
dapa3e Batavce i Prekora"nce )pravo Pad, te #a i2nenada prepliva1e nas)prot Placenci"e, poFvata1e neko"e )Fode i tako 2astra1i1e ostale da prepla1eni i 2ava<rani do"avl"ivaF) kako "e sva vo"ska Decinina ve t)> 18> Jasno !i"a1e .p)rini Bon nai-e )pravl"a1e Placenci"o-C da Decina "o1 ni"e do1ao, a stade li se pri-icati, da -) val"a drKati vo"nika )n)tar )tvr(en"a i tri pretori"ske koForte i tis)) veksilaraca s nekolicino- kon"anika ne i2la#ati veteransko" vo"sci> li vo"nik, nepokoran i neis< k)san ) rat), po#ra!iv1i !o"ne 2nakove i 2astave>, stade nasrtati i vo"skovo(i, ko"i #a pok)1ava1e 2adrKati, pri"etiti or)K"e-, ne o!a2ir)i se na cent)rione i tri!)ne> 4ikaF) da se i2da"e Oton i da "e po2van Decina7 .p)rina se pri<dr)Ki t)do" lako-islenosti, isprva prin)(en, poto- #ra<dei se da "e s)#lasan, kako !i se n"e#ovi sav"eti 1to vi1e )vaKavali, ako se po!)na s-iri> 19> Po1to "e Pad !io na vidik), a no se pri!liKavala, odl)3i1e )tvrditi ta!or> Ta" napor, nepo2nat #radsko- vo"nik), slo-i prkos> Oni na"stari"i po3e1e tada prekora<vati svo") lako-islenost, )ka2ivati na 2astra1)")) opas<nost ako Decina s vo"skona otvoreni- pol"i-a opkoli tako -alo!ro"ne koForte> 1 ve s) se po 3itav) ta!or) 3)li s-"e-i ra2#ovori, a kad se ) n"iF po3e1e )pletati cent)r<ioni i tri!)ni, stala se Fvaliti ra2!oritost vo"skovo(e 1to "e koloni"), -on) ) or)Kano" sili i sredstvi-a, !io i2a!rao kao 3vrsto )pori1te 2a rat> +aposl"etk) sa- .p)rina, ne korei iF toliko 2!o# krivice, koliko )ka2)")i na ra2!o< ritost, ostaviv1i )Fode, pov)3e ostale ) Placenci"), -an"e !)ntovne i pri"e-3ive 2a 2apovi"edi> Po"a3ani s) !ede-i, pri2idani #r)do!rani, povi1eni torn"eviM povela se !ri#a ne sa-o o pripre-i or)K"a ne#o i o pokornosti i I")!avi spra- posl)1nosti, a to "e !ilo "edino 1to "e nedosta"alo ono" stranci, "er Fra!rosti ni"e !ilo 2a-"erke> ;G> Decina, kao da "e i2a lpa ostavio okr)tnost i ra2)2danost, st)pao "e s pokorno- povorko- kro2 Ita<li")> ' n"e#ovo" s) no1n"i -)nicipi"i i koloni"e vid"eli oFolost, "er se ) 1areno- o#rta3), o!)3en ) Fla3e < odi<"elo !ar!ara < o!raao oni-a ) to#iM a i na n"e#ov) Ken) .alonin) < sto#a 1to "e ponosito "aFala na #ri-i2o- pokri<veno- kon"), iako nikoni"e nanosila nepravde < I")tili s) se kao da s)
A@
povri"e(eni, po )ro(eno" I")dsko" naravi da novonastali )sp"eF dr)#iF pro-atra") o1tri"ioko-, a st)pan" sree ne pros)d)") ni po ko-e vi1e ne#oli po
sc)ta H)atienti)-> Le#ionari)s pl)teis et crati!)s tect)s s)!r)it -)ros, instr)it a##ere-, -olit)r portas7 contra praeto<
H)a- H)os in aeH)o videre> Daecina Pad)trans#ress)s, te-ptata OtFonianor)- 6ide per conloH)i)- et pro-issa, isde- petit)s, postH)apaE et concordia speciosis et inri<tis no-ini!)s iactata s)nt, consilia c)rasH)e in o!p)#na<tionePlacentiae -a#no terrore vertit, #nar)s, )t initia !elli provenissent, 6a-a- in cetera 6ore> ;1> .ed pri-)s dies i-pet) -a#is H)a- veterani eEer<cit)s arti!)s transact)s7 aperti inca)tiH)e -)ros s)!iere, ci!o vinoH)e prae#raves> In eo certa-ine p)lcFerri-)- a-pFitFeatri op)s, sit)eEtra -)ros, con6la#ravit, sive a! o!p)#natori!)s incens)-, d)- 6aces et #landes et -is<sile- i#nein o!sessos iac)lant)r, sive a! o!sessis, d)retorta in#er)nt> M)nicipale vol#)s, pron)- ad s)spicio<nes, 6ra)de inlata i#nis ali-enta credidit a H)i!)sda- e vicinis coloniis invidia et ae-)latione, H)od n)lla in Italia -oles ta- capaE 6oret> Y)oc)-H)e cas) accidit, d)- atrociora -et)e!ant)r, in levi Fa!it)-, reddita sec)ritate, ta-H)a- niFil #ravi)s pati pot)issent, -aere!ant> Dete<r)- -)lto s)or)- cr)ore p)ls)s Daecina, et noE parandis operi!)s a!s)-pta> 4itelliani pl)teos cratesH)e et vineas s)!6odiendis -)ris prote#endisH)e o!p)#natori!)s, OtFo<niani s)des et i--ensas lapid)- ac pl)-!i aerisH)e -oles per6rin#endis o!r)endisH)e Fosti!)s eEpedi)nt> 'tri-H)e p)dor, )tri-H)e #loria, et diversae eEFortatio<nes Finc le#ion)- et Ger-anici eEercit)s ro!)r, inde )r!anae -ilitiae et praetoriar)- coForti)- dec)s attol<lenti)-M illi )t se#ne- et desideet circo ac tFeatris cor<r)pt)-ilite-, Fi pere#rin)- et eEtern)- increpa!ant> .i-)l OtFone- ac 4itelli)- cele!rantes c)lpantesve )!e<riori!)s inter se pro!ris H)ala)di!)s sti-)la!ant)r> ;;> 4iEd)- orto die plena prop)#natori!)s -oenia, 6)l#entes ar-is virisH)e ca-pi7 dens)le#ion)- a#-en, sparsa a)Eilior)- -an)s altiora -)ror)- sa#ittis a)t saEis incessere, ne#lecta a)t aevo 6P)Ea co--in)s ad#redi, in#er)nt des)per OtFoniani pila li!rato -a#is et certo ict) advers)s te-ere s)!e)ntes coFortes Ger-anor)-, cant) tr)ci et -ore patrio n)dis corpori!)s s)per )-eros
oni-a ko"e s) #ledali kao se!i ravne> Pre1av1i Pad i isk)<1av1i odanost Otonovaca kro2 ra2#ovor i o!ean"a < 3e-) "e !io i sa- i2vr#n)t < po1to se o -ir) i slo2i i2reklo -no#o 2v)3niF i !eskorisniF ri"e3i, Decina sve -isli i !ri#e, )2 veliko 2astra1ivan"e, )s-"eri napad) na Placen<ci")> sv"estan da e -) !)d)a slava ovisiti o po3etniratni- )sp"esi-a> ;1> +o prvi "e dan protekao ve-a ) nasrta") ne#oli ) v"e1ti- pote2i-a veteranske vo"ske7 ne2a1tieni i neopre2ni pri-ako1e se 2idina-a pretovareni Frano- i vino-> ' to" !or!i i2#or"e prekrasna 2#rada a-6iteatra, s-"e1tena i2van 2idina, )pal"ena !ilo od napada3a, dok s) na ops"edn)te !acali 2)!l"e i )Karena #linena 2rna, te #or)e stri"ele, !ilo od ops"edn)tiF, dok s) iF !acali natra#> Gradska "e sv"etina, sklona s)-n"i, v"erovala da s) neki i2 s)s"edniF koloni"a na pri"evar) )ni"eli #ra() 2a o#an", i2 2avisti i s)parni1tva, "er ni"edno 2dan"e ) Itali"i ne !i"a1e tako prostrano> Ko"i- se #od sl)3a"e- do#o<dilo, sve dok "e vladao straF od "o1 #ore#a, to se olako pri-alo, no kad se vratila si#)rnost, t)#ovali s) nad ti- kao da ni1ta teKe nis) -o#li pretrp"eti> Decina "e -e()ti- od!i"en )2 velike Krtve svo"iF vo"nika i no "e )tro1ena na pripre-an"e ratniF sprava> 4iteli"evci spre-e 2aslone, pletere i 2a1titne krovove 2a potkopavan"e 2idova i 2aklan"an"e ops"edatel"a, otonovci kolce i #ole-e Frpe ka-en"a, olova i -"edi 2a r)1en"e i 2asipan"e nepri"atel"a> +a o!"e strane ponos, na o!"e strane slavol")!l"e i ra2li<3ita Fra!ren"a7 "edni )2di2aF) 3vrstin) le#i"a i #er-anske vo"ske, dr)#i ")na1tvo #radske vo"ske i pretori"skiF koFo<rata> Oni #a is-"eFivaF) kao -litava i li"ena vo"nika, is< kvarena cirko- i ka2ali1te-, ovi kao t)dina i stranca> .la<vei i k)dei istovre-eno Otona i 4iteli"a, poticaF) se -e()so!no o!ilati"e po#rda-a ne#o poFvala-a> ;;> Jedva 1to se ra2danilo, a 2idine p)ne !ranitel"a, pol"a !l"e1tava od naor)KaniF -)Keva7 2!i"ena povorka le#i"a i prori"e(en odio po-oniF 3eta stado1e napadati stri"ela-a ili ka-en"e- vi1e di"elove 2idina, )darati i2!li2a na ne!ran"ene i tro1ne> .asp) odo2#o otonovci snaKni"i- i od-"ereni"i- )darci-a stri"ele na koForte
AA
Ger-ana ko "e s) se nepro-i1l"eno pri-icale )2 stra1an )rlik i, po prad"edovsko- o!i3a"), na#iF t"elesa, -a1)i 1titovi-a i2nad ra-ena> Le#ionar, 2a1tien 2asloni-a i pleteri-a, stade potkapati 2idove, #raditi nasip, ra2!i"ati
riani dispositos ad id ips)- -olares in#enti pondere ac 6ra#ore provolv)nt> Pars s)!e)nti)o!r)ti, pars con6iEi et eEsan#)es a)t laceri7 c)a)#eret stra#e- trepidatio eoH)e acri)s e -oeni!)s volnerarent)r, rediLeCre in6racta parti)- 6a-a> Et Daecina p)dore coeptae te-ere o!p)<#nationis, ne inris)s ac van)s isde- castris adsideret, traiecto r)rs)s Pado Dre-ona- petere intendit> Tradi<dere sese a!e)nti T)r)lli)s Derialis c)- co-pl)ri!)s clas<sicis et l)li)s Bri#antic)s c)- pa)cis eH)it)-, Fic prae6ec<t)s alae in Batavis #enit)s, ille pri-ipilaris et Daecinae Fa)d alien)s, H)od ordines in Ger-ania d)Eerat> ;=> .p)rinna co-perto itinere Fosti)- de6ensaPla<centia-, H)aeH)e acta et H)id Daedna pararet, nni)- Gall)- per litteras docet> Gall)s le#ionepri-a- in a)Eili)- Placentiae d)ce!at, di66is)s pa)citati coForti)-, ne lon#i)s o!sidi)- et viGer-anici eEercit)s par)- tolerarent> '!i p)ls)Daecina- per#ere Dre-ona- acce<pit, ae#re coercita- le#ione- et p)#nandi ardore )sH)e ad seditione- pro#ressa- Bedriaci sistit> Inter 4erona- Dre-ona-H)e sit)s est vic)s, d)a!)s ia- 8o-anis cladi<!)s not)s in6a)st)sH)e> Isde- die!)s a Martio Macro Fa)d proc)l Dre-ona prospere p)#nat)-M na-H)e pro-pt)s ani-i Marti)s transvectos navi!)s #ladiatores in adversa- Padi ripa- repente e66)dit> T)r!ata i!i 4itellianor)- a)Eilia, et cete<ris Dre-ona6)#ienti!)s caesi H)i restiterant> .ed repress)s vincenti)- i-pet)s, ne novis s)!sidiis 6ir-ati Fostes 6ort)na- proelii -)tarent> .)spect)- id OtFonia<nis 6)it, o-nia d)c)- 6acta prave aesti-anti!)s> Der<tati-, )t H)isH)e ani-o i#nav)s, procaE ore, nni)- Gall)- et .)etoni)Pa)lin)- et Mari)- Dels)- < na- eos H)oH)e OtFo prae6ecerat < variis cri-ini!)s incesse<!ant> cerri-a sedition)- ac discordiae incita-enta, inter6ectores Gal!ae, scelere et -et) vecordes, -iscere c)ncta, -odo pala- t)r!idis voci!)s, -odo occ)ltis ad OtFone- litterisM H)i F)-illi-o c)iH)e cred)l)s, !onos -et)ens trepida!at, re!)s prosperis incert)s et inter
vrata> .a s)protne strane pretori"anci i2!ace )2 velik lo- )pravo 2a to pripre-l"eno -linsko ka-en"e #ole-e teKine> *io "e napada3a 2atrpan, dio prostri"el"en i iskr<vario ili i2ran"en> Kako "e pla1l"iva K)r!a )veavala Frp) o!oreniF, tako s) Ke1e !ili ran"avani sa 2idina, te se pov)ko1e, nar)1iv1i slavan #las o svo"o" stranci> Decina, i2 sra-a 2!o# nepro-i1l"eno 2apo3ete opsade, da ne !i is-i"an 2!o# ne)sp"eFa s"edio ) isto- ta!or), pre1av1i ponovno Pad, K)rno krene pre-a Kre-oni> +a polask) -) se predado1e T)r)li"e Deri"al s -no1tvo- -ornara i J)li"e Bri#antik s nekolicino- kon"anika, ova" 2apov"ed<nik ale, ro(en -e() Batavci-a, ona" pri-ipilar i vrlo !li< 2ak Decini "er "e ) Ger-ani"i vodio cent)ri"e> ;=> .a2nav1i 2a p)t nepri"atel"a, .p)rina "avi preko pisa-a < ni") Gal) da "e Placenci"a o!ran"ena, 1to se do#odiFo i 1to spre-a Decina> Gal "e vodio prv) le#i") ) po-o Placenci"i, ne )2da")i se ) -alo!ro"nost koForata i s)-n"a")i da e d)Ke vre-ena i2drKati opsad) i sil) #er<-anske vo"ske> Kad sa2na da "e Decina od!i"en i da kree na Kre-on), te1ko- -)ko- 2a)2da le#i"), ko"a se ) strasti 2a !itko- #otovo po!)nila, i s-"esti se ) Bedri<"ak)> To "e -"estance, po2nato dosad 8i-l"ani-a i 2lo<sretno 2!o# dva") pora2a, s-"e1teno i2-e() 4erone i Kre-one> IstiF se dana nedaleko Kre-one )sp"e1no !orio Marci"e Macer> OdvaKni "e nai-e Marci"e preveo !rodovi-a na s)protn) o!al) Pada #ladi"atore i nenadano iF p)stio s )2de> Popla1ene s) ond"e po-one 3ete viteli"evaca i, dok s) dr)#i !"eKali ) Kre-on), oni ko"i s) se od)prli !ili s) po!i"eni> +o, navala "e po!"ednika s)spre#n)ta daWnepri< "atel"i, o"a3ani sv"eKi- pri3)va-a, ne !i okren)li !o"n) sre)> .)-n"ivo "e to !ilo otonovci-a ko"i s) sve 3ine vo"skovo(a krivo pros)(ivali> Tak-ei se < kako "e ve tko !io ) src) k)kavica, dr2nik na "e2k) < stado1e ra2li<3iti- opt)K!a-a napadati ni"a Gala, .vetoni"a Pa)lina i Mari"a Del2a +a"l")i F)1ka3i na po!)n) i prevrat <)!o"ice Gal!e < i2!e2)-l"eni 2!o# 2lo3ina i i2 straFa, po3e1e posv)da i2a2ivati -eteK, 3as "avno, !)ntovni3ki- ri"e3i-a, 3as potaPni- pis-i-a Oton), ko"i "e < lako<v"eran pre-a oni-a
A7
na"podli"i-a, !o"ei se 3estitiF < !io ) stalnostraF), neodl)3an ) )sp"esi-a, a odvaKni"i sred
adversa -elior> I#it)r Titian)- 6ratre- accit)!ello praepos)it> ;5> Interea Pa)lini et Delsi d)ct) res e#re#ie #estae> n#e!ant Daecina- neH)iH)a- o-nia coepta et senes<cens eEercit)s s)i 6a-a> P)ls)s Placentia, caesis n)per a)Eiliis, etiaper conc)rs)- eEplorator)-, cre!ra -a#is H)a- di#na -e-orat) proelia, in6erior, propinH)ante ?a!io 4alente, ne o-ne !illi dec)s ill)c concederet, reci< perare #loria- avidi)s H)a- cons)lti)s propera!at> d d)odeci-)- a Dre-ona Bloc)s Dastor)vocat)rC 6ero<cissi-os a)Eiliari)- i--inenti!)s viae l)cis occ)ltos co-<ponit7 eH)ites procedere lon#i)s i)ssi et inritato proelio sponte re6)#i 6estinatione- seH)enti)- elicere, donec insidiae coorirent)r> Prodit)- id OtFonianis d)ci!)s, et c)ra- pedit)- Pa)lin)s, eH)it)- Dels)s s)-psere> Ter<tiae deci-ae le#ionis veEill)-, H)att)or a)Eilior)- co<Fortes et H)in#enti eH)ites in sinistro locant)rM a##ere- viae tres praetoriae coFortes altis ordini!)s o!tin)ereM deEtra 6ronte pri-a le#io incessit c)- d)a!)s a)Eiliari!)s coForti!)s et H)in#entis eH)iti!)s7 s)per Fos e praetorio a)EiliisH)e -ille eH)ites, c)-)l)s prosperis a)t s)!sidi)- la!oranti!)s, d)ce!ant)r> ;@> nteH)a- -iscerent)r acies, ter#a vertenti!)s 4i<tellianis, Dels)s doli pr)dens repressit s)os7 4itelliani te-ere eEs)r#entes cedente sensi- Delso lon#i)s sec)ti )ltro in insidias praecipitant)rM na- a lateri!)s coFortes, le#ion)- adversa 6rons, et s)!ito disc)rs) ter#a cinEerant eH)ites> .i#n)- p)#nae non stati- a .)etonio Pa)lino pediti dat)-M c)nctator nat)ra et c)i ca)ta poti)s consilia c)- ratione H)aprospera eE cas) placerent, co-pleri 6ossas, aperiri ca-p)-, pandi acie- i)!e!at, satis cito incipi victoria- rat)s, )!i provis)- 6oret, ne vincerent)r> Ea c)nctatione spati)- 4itellianis dat)- in vineas neE) trad)c)- i-peditas re6)#iendiM et -odica silva adFaere<!at, )nde r)rs)s a)si pro-ptissi-os praetorianor)- eH)i<t)- inter6ecere> volnerat)r reE EpipFanes, i-pi#re pro OtFone p)#na- ciens>
nevol"a> .to#a do2va !rata Tici"ana i postavi #a 2a 2apov"ednika ) rat)> ;5> ' -e()vre-en) pod vodstvo- Pa)lina i Del2a ratni s) potFvati tekli nadasve )sp"e1no> Decin) s) ti1tali svi "alovi pok)1a"i i i2!li"ed"ela slava n"e#ove vo"ske7 od!i"en od Placenci"e, po1to s) -) nedavno sas"e3ene po-one 3ete, pa i nakon okr1a"a )Foda [ !itaka ve-a 3estiF ne#oli dosto"niF spo-ena < pao "e prili3no nisko, te "e s pri!liKavan"e- ?a!i"a 4alensa, da ne !i sva vo"na po3ast dopala ovo-), K)rio povratFi slavan #las, s vi1e strasti ne#oli ra2!oritosti> +a dvanaesto-il"oka2) od Kre<-one BpoloKa" se 2ove -"estoKastoraC, ) 1)-arci-a )2 cest) posakriva na"rato!orni"e vo"nike po-oniF 3eta> Kon"anici s) i-ali kren)ti dal"e, i2a2vati !itk), pov)i se svo"evol"no i i2-a-iti K)r!) pro#onitel"a, dok ne navale oni i2 2as"ede> Ta "e ta"na odana otonovskivo"skovo<da-a, te nad2or nad p"esaci-a pre)2e Pa)lin, nad kon"a<nici-a Del2o> Odio trinaeste le#i"e, 3etiri koForte po<-oniF 3eta i pet stotina kon"anika s-"este sli"eva, nasip ceste ) d)!okoporetk) 2apos"edo1e pretori"ske koFor<te, s desno#a se 3ela postavi prva le#i"a s dvi"e po-one koForte i pet stotina kon"anika> PovrF oviF vodili s) i tis)) kon"anika i2 pretori"a i po-oniF 3eta da okr)ne )sp"eF ili !)d) 2aklon ) nevol"i> ;@> Pri"e ne#oli se vo"ske po#ra!i1e, dok s) viteli"evci #rn)li ) !i"e#, Del2o, 2na")i 2a vark), 2a)stavi svo"e> 4iteli"evci, nepro-i1l"eno )sta")i i2 2as"ede < kako se Del2o -alo<po-alo povla3io, a oni #a sve)dil" pratili <sa-i od se!e padn) ) 2a-k)> KoForte nai-e prodri"e1e s !okova, le#i"e i- se s)protstavi1e s 3ela, a kon"anici, ) i2nenadno- 2aokret), opkoli1e iF s le(a> /nak 2a !itk) .vetoni"e Pa)lin ni"e p"e1ak) dao od-aF7 okli"evalo po prirodi, tako da -) se vi1e dopadaF) opre2ne i pro-i1<I"ene odl)ke ne#oli povol"ne sl)3a"nosti, 2apovi"eda1e da se pop)ne "arci, pro3isti pol"e, ra1iri !o"ni red, -islei da "e 2a po!"ed) dovol"no kad se )napri"ed povede !ri#a da ne !)d) po!i"e(eni> Ti- "e 2ate2an"eviteli"evci-a dana prilika da po!"e#n) ) vino#rade, neproFodne od ispreple<teniF lo2a, a !io "e ) !li2ini i 1)-arak i2 ko"e#a s) se ponovo os-"elili )!i"ati na"odvaKni"e od pretori"skiF ko<n"anika> 8an"en "e
A8
kral"evi Epi6an dok "e ne)-orno poticao !itk) 2a Otona>
;8> I#it)r n)ntio adlato p)lsa- Treviror)- alaT)n<#rosH)e a classe OtFonis et +ar!onenseGallia- circ)<
;A> T)- OtFonian)s pedes er)pit7 protrita Fosti)- acie versi in 6)#a- etia- H)i s)!venie!antM na- Daecina non si-)l coFortes, sed sin#)las acciverat, H)ae res in proelio trepidatione- a)Eit, c)- dispersos nec )sH)avalidos pavor 6)#ienti)- a!riperet> Orta et in castris seditio, H)od non )niversi d)cerent)r7 vinct)s prae6ect)s castro<r)- l)li)s Grat)s, ta-H)a- 6ratri ap)d OtFone- -ili<tanti proditione- a#eret, c)- 6ratre- ei)s, l)li)- ?ron< tone- tri!)n)-, OtFoniani s)! eode- cri-ine vinEis<sent> Deter)- ea )!iH)e 6or-ido 6)it ap)d 6)#ientes occ)rsantes, in acie pro vallo, )t deleri c)- )niverso eEercit) Daecina- pot)isse, ni .)etoni)s Pa)lin)s recep<t)i cecinisset, )trisH)e in parti!)s percre!r)erit> Ti-)isse se Pa)lin)s 6ere!at tant)- ins)per la!oris atH)e itineris, ne 4itellian)s -iles recens e castris 6essos ad#rederet)r et perc)lsis n)ll)- retro s)!sidi)- 6oret> p)d pa)cos ea d)cis ratio pro!ata, in vol#)s adverso r)-ore 6)it>
;7> &a)d proinde in da-n)- 4itellianos in -et)- co-p)lit H)a- ad -odestia- co-pos)it, nec sol)- ap)d Daecina-, H)i c)lpa- in -ilitecon6ere!at, seditioni -a#is H)a- proelio parat)-7 ?a!ii H)oH)e 4alentis copiae Bia- eni- Ticin)veneratC posito Fosti)- con<te-pt) et rec)perandi decoris c)pidine reverenti)s et aeH)ali)s d)ci pare!ant> Gravis alioH)in seditio eEarserat, H)aaltiore initio BneH)e eni- rer)- a Daecina #estar)- ordine- interr)-pi oport)eratC repeta-> Do<Fortes Batavor)-, H)as !ello +eronis a H)arta deci-a le#ione di#ressas, c)- Britannia- peterent, a)dito 4itel<lii -ot) in civitate Lin#on)- ?a!io 4alenti adi)nctas ret<t)li-)s, s)per!e a#e!ant, )t,,c)i)sBH)eC le#ionis tentoria accessissent, coercitos a se H)artadeci-anos, a!lata- +eroni Italia- atH)e o-ne- !elli 6ot)na- in ipsor)-an) sita- iactantes> Dont)-elios)- id -iliti!)s, acer!)- d)ciM conr)pta i)r#iis riEis disciplinaM ad postre<-)- 4alens e pet)lantia etia- per6idias)specta!at>
;A> Tada naFr)pi otonovski p"e1ak7 satrv1i nepri"a< tel"ski !o"ni red, na#na ) !i"e# i one ko"i s) prit"ecali ) po-o> Decina nai-e ni"e !io istovre-eno do2vao sve koForte, ne#o "edn) po "edn), a to "e )vealo strk) ) !ici, !)d)i da iF "e raspr1ene i ni#d"e dovoL"no snaKne tr#ao straF !"e#)naca> +asta i ) ta!or) po!)na, "er nis) svi povedeni ) !itk)7 !a3en "e ) okove 2apov"ednik ta!ora J)li"e Grat, pod i2liko- da "e 2!o# !rata ko"i se !orio kod Otona poticao i2da"), !)d)i da s) i n"e#ova !rata, tri!)na J)li"a ?rontona, otonovci okovali pod isto- opt)K!o-> 'ostalo- posv)da "e vladala takva strava <kod !"e#)naca, kod oniF ko"i se s)protstavl"aF), ) !o"<no- red), pred nasipo- < da se ) o!"e-a stranka-a pro<nio #las kako se Decina -o#ao )ni1titi sa svo- vo"sko- da .vetoni"e Pa)lin ni"e !io 2atr)!io na )2-ak> Pa)lin "e tvrdio kako se pla1io da iF, povrF tolika napora i p)ta, viteli"evski vo"nik, sv"eK i2 ta!ora, ne napadne )-orne i da i-, !)d) li s)2!i"eni, ne preostane stra#a nikakve 2a1titnice> Kod nekolicine ova "e ra2)-na odl)ka vo"sko<vo(e nai1la na odo!ravan"e, kod sv"etine na 2lo!no o#o<varan"e> ;7> Ta" #)!itak ne nat"era viteli"evce toliko ) straF koliko iF o!rati na posl)1nost, ne sa-o kod Decine, ko"i krivic) sval"iva1e na vo"nika, spre-ni"e#a na po!)n) ne#oli na !itk)> 1 3ete ?a!i"a 4alensa Bve "e nai-e !io pristi#ao ) TicinC od!aci1e pre2ir pre-a nepri"atel") i, ) Kel"i da povrate 3ast, s-"e-i"e se i "ednod)1ni"e po3e1e pokoravati vo"skovo(i> Te1ka "e )ostalo- po!)na !ila plan)la i n") ) od sa-o#a po3etka naknadno )potp)niti7 ni"e se nai-e pristo"alo prekidati sli"ed DecininiF pot<Fvata> KoForte Betavaca < 2a ko"e s-o ispripov"edili da s) se 2a +eronova rata odvo"ile od 3etrnaeste le#i"e i da s) se, kad s) kretale ) Britani"), 3)v1i 2a 4iteli"ev )sta<nak, ) opini Lin#onaca pridr)Kile ?a!i") 4alens) < nad<-eno s) se pona1ale, i kako !i se pri!liKile ko"e- 1ator), tako !i se Fvalisale da s) 2a)2dale vo"nike 3etrnaeste le#i"e, otele +eron) Itali") i da "e sva ratna srea ) n"i<Fovi- r)ka-a> 'vredl"ivo "e to !ilo 2a vo"nike, !olno 2a vo"skovo()> Po1to "e ste#a !ila nar)1ena r"e3kan"i-a i sva(a-a, 4alens na"posli"e i2a rasp)1tenosti nasl)iva1e i i2da")>
A9
;8> .to#a, po1to -) "e !ilo do"avl"eno da "e od!i"ena ala Treveraca i da Otonova 6lota opkol"ava podr)3"e T)n#ara
d)ce-, anteire si#na, )r#ere si#ni6erosM rapido a#-ine Daecinae i)n#)nt)r> I-prospera 4alentis 6a-a ap)d eEercit)- Daecinae erat7 eEpositos se
-iri, si-)l c)ra socios t)endi et -ilitari ast) coFortes t)r<!idas ac, si )na 6orent, praevalidas disper#endi, parte- Batavor)- ire in s)!sidi)i)!et> Y)od )!i a)dit)- vol<#at)-H)e, -aerere socii, 6re-ere le#iones> Or!ari se 6or<tissi-or)viror)- a)EilioM veteres illos et tot !ellor)victores, postH)a- in conspect) sit Fostis, vel)t eE acie a!d)ci> .i provincia )r!e et sal)te i-perii potior sit, o-nes ill)c seH)erent)rM sin victoriae Osanitas, s)stenta<c)l)-P col)-en in Italia verteret)r, non a!r)-pendos )t corpori validissi-os art)s> ;9> &aec 6erociter iactando, postH)a- i--issis lictori<!)s 4alens coercere seditione- coepta!at, ips)- inva<d)nt, saEa iaci)nt, 6)#ienteseH))nt)r> .polia Galliar)- et 4iennensi)a)r)-, OetP pretia la!or)- s)or)-, occ)ltare cla-itantes, direptis sarcinis ta!ernac)la d)cis ipsa-H)e F)-)- pilis et lanceis ri-a!ant)rM na4alens servili veste ap)d dec)rione- eH)it)te#e!at)r> T)- l6en)s 4ar)s prae6ect)s castror)-, de6la#rante pa)lati- seditione, addit consili)-, vetitis o!ire vi#ilias cent)rioni<!)s, o-isso t)!ae sono, H)o -iles ad !elli -)nia ciet)r> I#it)r torpere c)ncti, circ)-spectare inter se attoniti et id ips)-, H)od ne-o re#eret, paventes7 silentio patientia, postre-o preci!)s ac lacri-is venia- H)aere!ant> 't vero de6or-is et 6lens et praeter spe- incol)-is 4alens processit, #a)di)-iseratio 6avor7 versi in laetitia-, )t est vol#)s )troH)e i--odic)-, la)dantes #ratantesH)e circ)-dat)- aH)ilis si#nisH)e in tri!)nal 6er)nt> Ille )tili -oderatione non s)pplici)- c)i)sH)apoposcit, ac, ne dissi-)lans s)spectior 6oret, pa)cos inc)savit, #nar)s civi<li!)s !ellis pl)s -iliti!)s H)a- d)ci!)s licere>
=G> M)nienti!)s castra ap)d Ticin)- de adversa Daeci<nae p)#na adlat)-, et prope renovata seditio, ta-H)a- 6ra)de et c)nctationi!)s 4alentis proelio de6)issent7 nolle reH)ie-, non eEspectare
i +ar!onsk) Giili")> vo(en istovre-eno !ri#o- da 2a1titi save2nike> ali i vo"ni3ki- l)kavstvo- < da raspr1i !)ntovne koForte ko"e !i, ostan) li 2a"edno, -o#le postati pre"ake < on 2apov"edi da i- dio Batavaca ode ) po-o> Xi- se 2a to na3)lo i 3i"e o!2nan"eno, stado1e se Kalostiti save2nici, ne#odovati le#i"e7 9Li1ava") iF po-oi na"Fra!ri"iF -)KevaM prok)1ane i po!"ednike ) tolikiratovi-a, sada kad "e nepri"atel" na vidik), odvode takorei i2 !o"no#a reda> ko "e provinci"a vaK<ni"a od Grada i spasa Darstva, neka iF svi ona-o prateM ako "e pak kr)na po!"ede ) Itali"i, ne tre!a, kao ti"el), tr#ati na""a3e )dove>: ;9> *ok se o ovo-e divl"a3ki raspravl"alo, 4alens posla -e() n"iF liktore i po3e 2a)2davati po!)n), no oni #a napadn), stan) 2a n"i- !acati ka-en"e, pro#oniti #a ) !i"e#)> 4i3)i da se pred n"i-a sakriva pli"en i2 Gali"a i 2lato 4i"en"ana < na#rada 2a n"iFove napore < ra2#ra!i1e prtl"a# i stado1e pretraKivati vo"skovodin 1ator, te kop<I"i-a i s)lica-a prekapati 3ak i 2e-l")> 4alens se nai-e ) ropsko- odi"el) sakrivao kod dek)riona kon"anika> Tada se l6en 4ar, pre6ekt ta!ora, !)d)i da se po!)na -alo<po-alo sti1avala, odl)3i na "o1 "edan ra2!orit 3in7 2a!rani cent)rioni-a da o!ila2e straKe i prekine o#la1a<van"e tr)!e ko"i- se vo"nik po2iva na ratne d)Knosti> .vi se sto#a stado1e sne!ivati, o#ledati se -e()so!no potre<seni i, pla1ei se )pravo to#a 1to nitko ne 2apovi"eda, pokorno- 1)tn"o-, a naposl"etk) poni2ni- -ol!a-a i s)2a-a traKiti opro1ten"e> Xi- se pak, na#rden i ) pla3) i -i-o o3ekivan"a nepovri"e(en, po"avi 4alens < radost, saKal"en"e, odo!ravan"eM predav1i se vesel"), kako "e ve sv"etina ) "edno- i dr)#o- ne)-"erena, )2 poFvale i 3estitke, okr)Ke #a orlovi-a i !o"ni2nakovi-a i pones) na tri!)nal> Prikladno)-"ereno1) on ne 2atraKi s-rtne ka2ne ni 2a ko#a, a da ) pretvaran") ne !i !io odve s)-n"iv, okrivi nekolicin), sv"estan da "e ) #ra(anski- ratovi-a vi1e dop)1teno vo"nici-a ne#oli vo"skovo(a-a> =G> *o oniF ko"i s) )tvr(ivali ta!or kod Ticina sti#la "e vi"est o nesretno" Decinino" !ici, i po!)na se #otovo o!novila, "er s) -islili da s) 2!o# varke i okli"evan"a 4alensova !ili i2ostali i2 !itke7 stado1e
7G
od!i"ati po3inak, ne 3eka")i na vo"skovo() koracati pred 2astava-a, t"e<rati 2astavnike> ' !r2o" se povorci pridr)Ke Decini> +epo<vol"an !i"a1e #las o 4alens) kod Decinine vo"ske7 t)Kili s)
vasta-M non 6r)-ent)- )sH)a- eEercit)i, nec eEercit)- sine copiis
tanto pa)ciores inte#ris Fosti)- viri!)s H)ere!ant)r, si-)l in s)a- eEc)satione- et adventanti)- ro!)r per ad)latione- attollentes, ne )t victi et i#navi despectaren<t)r> Et H)a-H)apl)s viri)-, prope d)plicat)s le#ion)a)Eilior)-H)e n)-er)s erat 4alenti, st)dia ta-en -ili<t)- in Daecina- inclina!ant, s)per !eni#nitate- ani-i, H)a pro-ptior Fa!e!at)r, etia- vi#ore aetatis, proceri<tate corporis et H)oda- inani 6avore> &inc ae-)latio d)ci!)s7 Daecina )t 6oed)- ac -ac)los)-, ille )t t)-i<d)ac van)- inride!ant> .ed condito odio eande- )ti< litate- 6overe, cre!ris epist)lis sine respect) veniae pro<!ra OtFoni o!iectantes, c)- d)ces parti)OtFonis H)a-vis )!erri-a convicior)- in 4itelli)- -ateria a!sti<nerent> =1> .ane ante )tri)sH)e eEit)-, H)o e#re#iaOtFo 6a-a-, 4itelli)s 6la#itiosissi-a- -er)ere, -in)s 4itellii i#navae vol)ptates H)a- OtFonis 6la#rantissi-ae li!idines ti-e!ant)r7 addiderat F)ic terrore- atH)e odi)- caedes Gal!ae, contra illi initi)- !elli ne-o i-p)ta!at> 4itelli)s ventre et #)la si!i inFoBneCst)s, OtFo l)E) saevitia a)da<cia rei p)!licae eEitiosior d)ce!at)r> Doni)nctis Daecinae ac 4alentis copiis n)lla )ltra penes 4itellianos -ora H)in totis viri!)s certarent7 OtFo cons)l<tavit, traFi !ell)- an 6ort)naeEperiri placeret> =;> T)nc .)etoni)s Pa)lin)s di#n)- 6a-a s)a rat)s, H)a ne-o illa te-pestate -ilitaris rei callidior Fa!e!at)r, de toto #enere !elli censere, 6estinatione- Fosti!)s, -ora- ipsis )tiledisser)it7 eEercit)- 4itellii )nivers)- advenisse, nec -)lt)- viri)- a ter#o, H)onia- Galliae t)-eant et deserere 8Feni ripa- inr)pt)ris tain6estis nationi!)s non cond)cat7 Britannic)-ilite- Foste et -ari distineriM &ispanias ar-is non ita red)ndareM provin<cia- +ar!oneseinc)rs) classis et adverso proelio con<tre-)isseM cla)sa- lpi!)s et n)llo -aris s)!sidio trans< padana- Italia- atH)e ipso transit) eEercit)s
se 1to s) toliko -alo!ro"ni"i !ili i2loKeni neokrn"eni- sna<#a-a nepri"atel"a, )2diK)i istovre-eno ) )la#ivan"), ne !i li tako i se!e opravdali, "a3in) oniF ko"i s) nadola2ili da kao po!i"e(eni i k)kavice ne ostan) pre2reni> 1 pre-da "e raspola#ao vei- sna#a-a < #otovo "e )dvo< str)3en !io !ro" le#i"a i po-oniF 3eta ) 4alensa < I")!av "e vo"nika ipak na#in"ala Decini, pored do!rostivosti n"e<#ova srca < po 3e-) s) #a drKali prist)pa3ni"i-, i 2!o# -ladena3ke do!i, vitka stasa i neke !e2ra2loKne o-il"elo<sti> I2 to#a se ra2vi s)parni1tvo -e() vo"skovo(a-a7 r)<#aF) se < Decina 4alens) kao podlo" r)#o!i, ova" n"e-) kao ta1to- nad)venk)> Ipak, prikriv1i -rKn"), sli"edili s) isti pro!itak, !aca")i na Otona ) 3estipis-i-a po#rde, !e2 o!2ira na n"e#ovo opro1ten"e, dok se vo"skovo(e Otonove stranke s)2drKavaF) od pri"ekora pre-a 4ite<li"), iako "e 2a to !ilo pre!o#ate #rade> =1> *oista, pri"e n"iFove s-rti < ko"o- "e Oton stekao i2vanredan, 4iteli"e vrlo sra-otan #las < vladao "e -an"i straF od 4iteli"eviF k)kavi3kiF naslada ne#oli od Otono<viF vrlo KestokiF strasti> /astra1)")) slik) i -rKn") pre-a ovo-) )vealo "e i )!o"stvo Gal!eM s dr)#e strane, po3etak rata ono-) nitko ni"e pripisivao ) krivn")> 4ite<li"e "e tr!)Fo- i #rlo- sra-otio sa-o#a se!e, Otona s-atraF) 2!o# rasipni1tva, okr)tnosti i drskosti po#i!el"<ni"i- 2a drKav)> Po1to s) se 2dr)Kile Decinine i 4alensove 3ete, kod viteli"evaca ne !i"a1e vi1e nikakva kr2-an"aM svi- se sila-a Kel"aF) o#ledati> Oton "e pre-i1l"ao da li "e !ol"e ote2ati rato- ili ok)1ati sre)> =;> Tada .vetoni"e Pa)lin, s-atra")i da "e dosto"an #lasa o se!i, po ko"e- se ) ono vri"e-e nitko ne drKa1e isk)sni"i- ) vo"ni1tv), re3e da -isli kako "e ) vo(en") rata, openito #leda")i, K)r!a korisna nepri"atel"i-a, 2ate2an"a n"i-a> Xitava "e 4iteli"eva vo"ska pristi#la i ne-a -no#o sna#a ) po2adini, "er Gali"e kipte, a nap)1<tati o!al) 8a"ne nao3i#led tako nepri"atel"skiF naroda ko"i pri"ete da provale ne !i !ilo svrsisFodnoM !ritansko# vo"nika 2aok)pl"a nepri"atel" i ra2dva"a -oreM &ispani"e ne o!il)") toliko- or)Kanosilo-M +ar!onska se Provin<ci"a potresla od straFa
71
2!o# nasrta"a !rodovl"a i nesretne !itkeM 2atvorena "e lpa-a i !e2 ikakve po-oi s -ora prekopadska Itali"a, a )2 to i sa-i- prelaskovo"ske op)sto1enaM ni#d"e Kita 2a vo"sk), a vo"ska se !e2 KiveKa
=5> +iFil eor)- 4itellianos 6alle!at, cre!ris, )t in civili !ello, trans6)#iisM et eEploratores c)ra diversa sciscitandi
retineri posseM ia- Ger-anos, H)od #en)s -ilit)ap)d Fostes atrocissi-)- sit, tracto in aestate!ello 6l)Eis cor<pori!)s -)tatione- soli caeliH)e Fa)d tolerat)ros> M)lta !ella i-pet) valida per taedia et -oras evan)isse> Dontra ipsis o-nia op)lenta et 6ida, Pannonia- Moesia- *el-a<tiaOriente- c)- inte#ris eEerciti!)s, Italia- et cap)t re-- )r!e- senat)-H)e et pop)l)-, n)-H)ao!sc)ra no-ina, etia- BsiC aliH)ando o!)-!rent)rM p)!licas pri<vatasH)e opes et i--ensa- pec)nia-, inter civiles discor<dias 6erro validiore-M corpora -ilit)- a)t Italiae s)eta a)t aesti!)sM o!iacere 6l)-en Pad)-, t)tas viris -)risH)e )r!es, e H)i!)s n)lla- Fosti cess)ra- Placentiae de6en<sione eEplorat)-7 proinde d)ceret !ell)-, pa)cis die!)s H)artadeci-a- le#ione-, -a#na ipsa- 6a-a, Moesicis Bc)-C copiis ad6ore7 t)- r)rs)s deli!erat)r)- et, si proeli)- plac)isset, a)ctis viri!)s certat)ros> ==> ccede!at sententiae Pa)lini Mari)s Dels)sM ide- placere nnio Gallo, pa)cos ante dies laps) eH)i ad6licto, -issi, H)i consili)- ei)s sciscitarent)r, rett)lerant> OtFo pron)s ad decertand)-M 6rater ei)s Titian)s et prae6ect)s praetorii Proc)l)s, i-peritia properantes, 6ort)naet deos et n)-en OtFonis adesse consiliis, ad6ore conati!)s testa!ant)r, ne) H)is o!via- ire sententiae a)deret, in ad)latione- concesserant> PostH)a- p)#nari placit)-, interesse p)#nae i-peratore- an seponi -eli)s 6oret d)!itavere> Pa)lino et Delso ia- non adversanti!)s, ne principe- o!iectare peric)lis viderent)r, ide- illi deterio<ris consilii a)ctores perp)lere, )t BriEell)concederet ac d)!iis proelior)- eEe-pt)s s)--ae rer)- et i-perii se ips)- reservaret> Is pri-)s dies OtFonianas partes ad6li<EitM na-H)e et c)- ipso praetoriar)- coForti)- et spe<c)lator)eH)it)-H)e valida -an)s discessit, et re-a< nenti)- 6ract)s ani-)s, H)ando s)specti d)ces et O)t" OtFo, c)i )ni ap)d -ilite- 6ides, d)- et ipse non nisi -iliti!)s credit, i-peria d)c)- - incerto reliH)erat>
ne -oKe )2drKatiM pa3e ni Ger-ani, ko"i kod nepri"atel"a predstavl"a") na")Kasni"i rod vo"nika, prote#ne li se rat ) I"eto, 2!o# t"elesne neotpornosti nee podni"eti pro-"en) tla i podne!l"a> Mno#i ratovi, snaKni ) prvo- nalet), i13e<2o1e 2!o# 2asienosti i od)#ovla3en"a> +as)prot ovo-), ) n"iF "e sve !o#ato i odano7 Panoni"a, Me2i"a, *al-aci"a, Istok s nena3eti- vo"ska-a, Itali"a i < pri"estolnica Darstva < Grad, senat i narod, podnipo1to !e2na3a"na i-ena, ako i- ko"i p)ta i nestane s"a"a> *rKavna i pri<vatna sredstva i nei2-"eran novac ) #ra(anski- s) ra2do<ri-a -oni"i od -a3aM t"elesa vo"nika navikla s) i na Ita< li") i na vr)ineM pred n"i-a leKi ri"eka Pad, #radovi 2a1ti<eni ")naci-a i 2idovi-aM a da ni"edan od n"iF nee poklekn)ti pred nepri"atel"i-a, potvr(eno "e o!rano- Placenci"e> .to#a neka 2avla3i rat> /a nekoliko e dana 3etrnaesta le#i"a, sa-a po se!i 2na-enita #lasa, s -e2i"<ski- 3eta-a !iti t)M tada e ponovo pro-isliti i, odl)3e li se 2a !itk), po!it e se )veani- sna#a-a> ==> '2 pri"edlo# "e Pa)linov prista"ao Mari"e Del2o isto "e !ilo 2a vol") i ni") Gal), ran"eno- pados kon"a pri"e nekoliko dana < kako s) do"avili oni ko"e s) poslali da se raspita") 2a n"e#ovo -i1l"en"e> Oton "e !io sklon odl)3no" !or!i> Brat n"e#ov Tici"an i pretori"ski pre6ekt Prok)l, K)rei ) neisk)stv), doka2ivali s) kako s)d!ine i !o#ovi i d)F 2a1titnik Otonov po-aK) odl)<ka-a, a po-a#at e i potFvati-aM i da se ne !i tko )s)dio s)protstaviti n"iFov) pri"edlo#), pri!"e#li s) laskan")> Po1to "e pala odl)ka da se !ore, pre-i1l"ali s) da li !i !ilo !ol"e da vrFovni 2apov"ednik s)d"el)"e ) !ici ili da !)de po strani> B)d)i da se Pa)lin i Del2o ve nis) protivili, da se ne !i 3inilo kako vladara i2vr#ava") opasnosti-a, isti oni 2a3etnici #ore odl)ke isFodi1e da se pov)3e ) Briksel, )kloni po#i!el"i !itaka i sa3)va 2a vrFovn) irKavn) i vo"n) vlast> Ta" prvi dan )nesrei otonovsk) strank)7 "er, s n"i- se )dal"i snaKna 3eta pretori"skiF koForata, )Foda i kon"anika, a slo-l"ena "e i sr3anost oniF ko"i s) ostali, !)d)i da s) vo"skovo(e !ili s)-n"ivi, a Oton < ko"i "e "edini kod vo"nika )Kivao pov"eren"e,
7;
a i sa- ni"e v"erovao niko-) doli vo"nici-a < o 2apov"ed<ni1tv) se vo"skovo(a ni"e i2"asnio> =5> +i1ta od ovo#a viteli"evci-a ne osta"a1e nepo2nato 2!o# -no1tva pre!"e#a < kao 1to to ve !iva ) #ra(an<sko- rat) <, a )Fode, na 2adatk) da se propita") 2a 2!ivan"a
=7> Invenio ap)d H)osda- a)ctores, pavore !elli se) 6astidio )tri)sH)e principis, H)or)- 6la#itia ac dedec)s apertiore in dies 6a-a nosce!ant)r, d)!itasse eEercit)s,
s)a non occ)lta!ant> Y)ieti intetiH)e Daecina ac 4alens, H)ando Fostis i-pr)dentia r)eret, H)od loco sapientiae est, aliena- st)ltitiaopperie!ant)r, incFoato ponte transit)- Padi si-)lantes advers)s o!posita- #ladia<tor)-an)-, ac ne ipsor)- -iles se#ne oti)- tereret> +aves pari inter se spatio, validis )tri-H)e tra!i!)s cone<Eae, advers)- in 6l)-en diri#e!ant)r, iactis s)per anco<ris, H)ae 6ir-itate- pontis continerent, sed ancorar)- 6)nes non eEtenti 6l)ita!ant, )t a)#escente 6l)-ine ino6<6ens)s ordo navi)attolleret)r> Dla)de!at ponte- i-po<sita t)rris et in eEtre-an nave- ed)cta, )nde tor-entis ac -acFinis Fostes prop)lsarent)r> OtFoniani in ripa t)rri- str)Eerant saEaH)e et 6aces iac)la!ant)r> =@> Et erat ins)la a-ne -edio, in H)a#ladiatores navi!)s -olientes, Ger-ani nando praela!e!ant)r> c 6orte pl)res trans#ressos co-pletis Li!)rnicis per pro-ptis<si-os #ladiator)- Macer ad#redit)rM sed neH)e ea con< stantia #ladiatori!)s ad proelia H)ae -iliti!)s, nec proinde n)tantes e navi!)s H)a- sta!ili #rad) e ripa volnera deri<#e!ant> Et c)- variis trepidanti)- inclinationi!)s -iEti re-i#es prop)#natoresH)e t)r!arent)r, desilire in vada )ltro Ger-ani, retentare p)ppes, scandere 6oros a)t co-< -in)s -er#ereM H)ae c)ncta in oc)lis )tri)sH)e eEercit)s H)anto laetiora 4itellianis, tanto acri)s OtFoniani ca)sa- a)ctore-H)e cladis detesta!ant)r> =A> Et proeli)- H)ide-, a!r)ptis H)ae s)pererant navi<!)s, 6)#a dire-pt)-7 Macer ad eEiti)posce!at)r, ia-<H)e volnerat)- e-in)s lancea strictis #ladiis invaserant, c)- interc)rs) tri!)nor)- cent)rion)-H)e prote#it)r> +c -)lto post 4estrici)s .p)rinna i)ss) OtFonis, relicto Placentiae -odico praesidio, c)- coForti!)s s)!venit> *ein ?lavi)- .a!in)- cons)ledesi#nat)- OtFo recto<re- copiis -isit, H)i!)s Macer prae6)erat, laeto -ilite OetP ad -)tationed)c)- et d)ci!)s o! cre!ras seditio<nes tain6esta- -ilitia- aspernanti!)s>
na s)protno" strani, ne pre1)ivaF) ni svo" poloKa"> Decina i 4alens, s-ireno i !)dno -otrei kad e nepri"a<tel" ) nera2!oritosti nasrn)ti, 3ekaF) na t)() l)dost < 1to "e nado-"estak 2a -)drost < 2apo3ev1i #radn") -osta, i2i<#rava")i prela2ak preko Pada pre-a s)protstavl"eno" 3eti #ladi"atora, a i da n"iFov vo"nik ne trati vri"e-e ) doko<lici> La(e, ) "ednaki- -e()so!ni- ra2-aci-a, spo"ene s o!i") strana snaKni- #reda-a, )s-"eravane s) nas)prot tok) ri"eke, )3vr1ene sidri-a ko"a s) odrKavale 3vrsto) -osta, no konopci sidara klatili s) se ne2ate#n)ti kako !i se la(e pri porast) ri"eke -o#le podi2ati ne re-etei poredak> Most "e 2atvarao toran" sa#ra(en i postavl"en na posl"edn") la(), odakle s) Fitali-a i ratni- stro"evi-a od!i"ani nepri"atel"i> Otonovci s) toran" sa#radili na o!ali, te !acaF) ka-en"e i 2)!l"e> =@> +asred ri"eke !i"a1e i otok do ko"e#a #ladi"atori na<sto"aF) dopri"eti la(a-a, Ger-ani pliva")i> 1 po1to "e sl)3a"no veina n"iF !ila preplivala ona-o, Macer sna!d"e posadoli!)rnske !rodove i napade iF s na"odvaKni"i#ladi"atori-a, no niti "Qe ) #ladi"atora !ilo tolike )stra"no<sti 2a !itk), kolike ) vo"nika, niti ovi, tet)ra")i, s "edna<kosi#)rno1) 2adavaF) rane s !rodova, kao oni, 3vrsta koraka, s o!ale> kad se 2!o# silna n"iFan"a, i2a2vana pla1l"ivo- K)r!o-, i2-i"e1ani vesla3i i -ornari stado1e prepletati, Ger-ani po3e1e 1tovi1e skakati ) pliake, 2a)< stavl"ati !rodove, pen"ati se na pal)!e ili iF r)ka-a pota<pati> Koliko "e sve to 1to se odvi"alo pred o3i-a o!i"Q) vo"<ski !ilo )#odni"e 2a viteli"evce, toliko otonovci !"e1n"e proklin"aF) )2ro3nika i 2a3etnika pora2a> =A> 1 !itka se okon3a !i"e#o-, po1to se istr#o1e preos<tali !rodovi> TraKila se s-rtna ka2na 2a Macera, i ve s) !ili is)kani- -a3evi-a navalili na n"e#a, i2daleka ran"ena kopl"e-, kadli naFr)pe tri!)ni i cent)rioni i 2a1tite #a> Malo 2ati- po 2apovi"edi Otonovo" pristi#ne s koForta-a ) po-o 4estrici"e .p)rina, po1to "e ) Placenci"i ostavio ne2natn) posad)> Poto- po1al"e Oton ?lavi"a .a!ina, !)d)e# kon2)la, 2a )pravitel"a 3eta-a ko"i-a "e 2apovi<"edao Macer, dok se vo"nik radovao s-"eni vo"skovo(a, a vo"skovo(e
7=
od!i"ali vo"n) sl)K!), tako opasn) 2!o# 3estiF po!)na> =7> +ala2i- kod nekiF pisaca da "e, 2!o# straFa od rata ili 2!o# #n)1an"a pre-a o!a-a vladari-a, ko"iF s) #ado<sti i nepo1ten"e ) sve otvoreni"e#ovorkan") i2 dana )
Proc)l)- prae6ec<t)-M Dels)s et Pa)lin)s, c)pr)dentia eor)- ne-o )te<ret)r, inani no-ine d)c)- alienae c)lpae praetende!an<t)rM tri!)ni cent)rionesH)e a-!i#)i, H)od spretis -eliori<
n)- posito certa-ine vel ipsi in -edi)cons)ltarent, vel senat)i per-itterent le#ere i-peratore-, atH)e eo d)ces OtFonianos spati)ac -oras s)asisse, praecip)e Pa)<lin)- H)od vet)stissi-)s cons)lari)- et -ilitia clar)s #lo< ria- no-enH)e Britannicis eEpeditioni!)s -er)isset> E#o, )t concesseri- ap)d pa)cos tacito voto H)iete- pro discordia, !on)- et innocenteprincipe- pro pessi-is ac 6la#itiosissi-is eEpetit)-, ita neH)e Pa)lin)- H)a pr)<dentia 6)it, sperasse corr)ptissi-o saec)lo tanta- vol#i -oderatione- reor, )t H)i pace- !elli a-ore t)r!ave<rant, !ell)- pacis caritate deponerent, neH)e a)t eEerci<t)s lin#)is -ori!)sH)e dissonos in F)nc consens)- po<t)isse coalescere, a)t le#atos ac d)ces -a#na eE parte l)E)s e#estatis sceler)- si!i conscios nisi poll)t)- o!stric< t)-H)e -eritis s)is principe- pass)ros> =8> 4et)s ac iapride- insita -ortali!)s potentiae c)pido c)- i-perii -a#nit)dine adolevit er)pitH)eM nare!)s -odicis aeH)alitas 6acile Fa!e!at)r> .ed )!i s)!acto or!e et ae-)lis )r!i!)s re#i!)sve eEcisis sec)ras opes conc)piscere vac))- 6)it, pri-a inter patres ple!e-H)e certa-ina eEarsere> Modo t)r!)lenti tri!)ni, -odo cons)<les praevalidi, et in )r!e ac 6oro te-pta-enta civili)- !ellor)-M -oE e ple!e in6i-a D> Mari)s et no!ili)- saevissi-)s L)ci)s .)lla victa- ar-is li!ertate- in do-i<nationeverter)nt> Post H)os Dn> Po-pei)s occ)ltior, non -elior, et n)-H)a- postea nisi de principat) H)ae< sit)-> +on discessere a! ar-is in PFarsalia ac PFilippis civi)- le#iones, ned)- OtFonis a)t 4itellii eEercit)s sponte posit)ri !ell)- 6)erint7 eade- illos de)- ira, eade- Fo-in)- ra!ies, eaede- sceler)- ca)sae in dis<cordia- e#ere> Y)od sin#)lis vel)t icti!)s transacta s)nt !ella, i#navia princip)- 6act)- est> .ed -e veter)novor)-H)e -or)- rep)tatio lon#i)s t)lit7 n)nc ad rer)- ordine- venio, =9> Pro6ecto BriEell)- OtFone Fonor i-perii penes Titian)- 6ratrern, vis ac potestas penes
dan posta"ali sve po2nati"i, vo"ska pre-i1l"ala ne !i li se, prekin)v1i !or!), posav"etovala 2a ope do!ro ili senat) prep)stila i2!or cara, i da s) 2!o# to#a otonovski vo"sko<vode na#ovarali na predaF i od-or, oso!ito Pa)lin, "er "e kao na"stari"i od !iv1iF kon2)la i kao proslavl"en vo"nik !io stekao slavno i-e !ritanski- poFodi-a> Ja !iF dod)1e dop)stio da se kod nekolicine "avila pota"na Kel"a 2a -iro- na-"esto ra2dora, 2a ple-eniti- i po1teni- vla<daro- )-"esto na"#oriF i na"sra-otni"iF, ali ipak -isli- da ni Pa)lin, kakve "e ra2!oritosti !io, ni"e o3ekivao ) prepokvarenovre-en) tolik) )-"erenost sv"etine da !i oni ko"i s) i2 I")!avi pre-a rat) nar)1ili -ir, rat prekin)li i2 po1tovan"a pre-a -ir), niti da s) se vo"ske, ne"edin<stvene po Pe2ici-a i o!i3a"i-a, -o#le stopiti ) takv) skladn) c"elin), niti da e le#ati i vo"skovode, velikidi"elo- sv"esni svo"e kdvice 2!o# rastro1nosti, osk)dice i 2lod"ela, trp"eti ikakva vladara osi- okal"ana i o!ave2ana n"iFovi)sl)#a-a> =8> .tara i ve odavna s-rtnici-a )ro(ena Kel"a 2a -oi porasla "e i i2!ila na "av) s veli3inoDarstva7 "er, dok "e drKava !ila skro-na, "ednakost se lako odrKavala> +o kad "e, nakon pokoren"a svi"eta i )ni1ten"a s)parni<3kiF #radova i kral"evstava, !ilo slo!odno pose#n)ti 2a si#)rni!o#atstvo-, plan)1e prve !or!e i2-ed) o3eva i p)ka> Xas ne-irni tri!)ni, 3as presilni kon2)li 'skoro Ga" Mari"e, i2 na"ne)#ledni"e# p)ka, i L)ci"e .)la, na"okr)t<ni"i od ple-ia, sr)1i1e or)K"e- slo!od) i okren)1e "e ) straFovlad)> Posli"e n"iF Gne" Po-pe", pod-)kli"i, ne i 3estiti"i, i nikad se kasni"e ni"e vodila !or!a doli 2a prvenstvo> +is) se ra2i1le od or)K"a le#i"e #ra(ana kod ?arsala i ?ilipa, ka-oli !i Otonove ili 4iteli"eve vo"ske dra#ovol"no prekin)le rat> Ista srdK!a !o#ova, isti !i"es I")di, iste s) iF prilike 2a 2lo3instva t"erale ) ra2dor> To 1to s) svaki p)t takorei "edni- )darce- dovr1eni ratovi do#odilo se 2!o# nesposo!nosti vladara> +o, ra2-atran"e -e "e stariF i noviF odno1a"a predaleko odvelo7 sada pri<la2i- na tok 2!ivan"a>
75
=9> Po1to "e Oton kren)o ) Briksel, carsko "e dosto<"anstvo !ilo ) !rata -) Tici"ana, stvarna vlast ) r)ka-a pre6ekta Prok)la> Del2o i Pa)lin, !)d)i se n"iFovo- ra2<!orito1) nitko ni"e koristio, ispra2ni- s) i-eno- vo"sko<vode sl)Kili kao pokrie t)(e krivice> Tri!)ni i cent)rioni
densis ar!)stis proFi!e!at)r> p)d OtFonianos pavidi d)ces, -iles d)ci!)s in6ens)s, -iEta veFic)la et liEae, et praer)ptis )tri-H)e 6ossis via
!)s deterri-i vale!antM -iles alacer, H)i ta-en i)ssa d)c)- interpretari H)a- eEseH)i -allet> Pro-overi ad H)art)- a Bedriaco castra plac)it, adeo i-perite )t H)a-H)a- verno te-pore anni et tot circ)- a-ni!)s pen)ria aH)ae 6ati#arent)r> I!i de proelio d)!itat)-, OtFone per litteras 6la#itante )t -at)rarent, -iliti!)s )t i-perator p)#nae adesset poscenti!)sM pleriH)e copias trans Pad)a#entes acciri post)la!ant> +ec proinde dii)<dicari potest, H)id opti-)- 6act) 6)erit, H)a- pessi-)6)isse H)od 6act)- est> 5G> +on )t ad p)#na- sed ad !elland)- pro6ecti con<6l)entes Padi et rdae 6l)-in)-, sedeci- inde -ili)- spatio distantes, pete!ant> Delso et Pa)lino a!n)enti!)s -ilite- itinere 6ess)-, sarcinis #rave- o!icere Fosti non o-iss)ro, H)o -in)s eEpedit)s et viE H)att)or -ilia pas<s))pro#ress)s a)t inco-positos in a#-ine a)t dispersos et vall)- -olientes ad#rederet)r, Titian)s et Proc)l)s, )!i consiliis vincerent)r, ad i)s i-perii transi!ant> derat sane cit)s eH)o +)-ida c)- atroci!)s -andatis, H)i!)s OtFo increpita d)c)- se#nitie re- in discri-en -itti i)!e!at, ae#er -ora et spei i-patiens> 51> Eode- die ad Daecina- operi pontis intent)- d)o praetoriar)- coForti)- tn!)ni, conloH)i)- ei)s post)<lantes, vener)nt7 a)dire condiciones ac reddere para!at, c)- praecipites eEploratores adesse Foste- n)ntiavere> Interr)pt)s tri!)nor)- ser-o, eoH)e incert)- 6)it, insi<dias an proditione- vel aliH)od Fonest)- consili)- coep< taverint> Daecina di-issis tri!)nis revect)s in castra dat)- i)ss) ?a!ii 4alentis p)#nae si#n)- et -ilite- in ar-is invenit> *)- le#iones de ordine a#-inis sorti)nt)r, eH)ites pror)pereM et -ir)dict), a pa)ciori!)s OtFonia<nis H)o -in)s in vall)- i-pin#erent)r, Italicae le#ionis virt)te deterriti s)nt7 ea strictis -)croni!)s redire p)lsos et p)#na- res)-ere coe#it> *isposita 4itellianar)- le<#ion)- acies sine trepidatione7 eteni- H)a-H)a- vicino Foste aspect)s ar-or)-
nepo)2dani, "er s), po1to s) od!a3eni oni 3estiti"i, do )t"eca"a do1li oni na"#ori> 4o"nik vatren, ali ipak takav da "e vi1e volio pri#ovarati na 2apovi"edi vo"skovo(a ne#oli iF sprovoditi> Odl)3i1e po-akn)ti ta!or na 3etvrt) -il") od Bedri"aka tako nev"e1to da iF "e, pre-da "e !ilo pro<I"etno do!a #odine, a )okolo toliko ri"etka, -)3ila osk)<dica vode> Ta-o s) stali pre-i1l"ati o !ici, dok "e Oton preko pisa-a 2aFti"evao da poK)re, a vo"nici #a -olili da kao 2apov"ednik !)de na2o3an !ici> 4eina "e traKila da se do2ov) 3ete 1to s) !oravile preko Pada> 1 "ednako se tako ne -oKe pros)diti 1to "e !ilo na"!ol"e )3initi, kao ni da li "e !ilo na"#ore ono 1to s) )3inili> 5G> Kao da s) kren)li ne ) !itk) ne#o na vo"ni poFod, )p)ti1e se pre-a )1) ri"eke Pada i d)e, )dal"eno- odande 1esnaest -il"a> *ok s) Del2o i Pa)lin od!i"ali da vo"nika, )-orna od p)ta i optereena prtl"a#o-, i2laK) nepri"atel") ko"i nee prop)stiti da iF, lak1e naor)Kan i od-akao "edva 3etiri -il"e, ne napadne, !ilo ne)re(ene ) povorci !ilo raspr1ene na )tvrdivan") nasipa, Tici"an i Prok)l, sv"esni da !i -o#li !iti nadvladani ra2!oriti- ra2<lo2i-a, stado1e se po2ivati na pravo vrFovno# 2apov"ed<ni1tva> Po"avio se dod)1e Fitri "aFa3 +)-idanin s o1tri- nalo2i-a ko"i-a "e Oton, spo3itava")i vo"skovo(a-a li"enost, 2apovi"edao da se krene ) odl)k), 2lovol"an 2!o# odla#an"a i nestrpl"iv ) o3ekivan")> 51> Isto#a dana dodo1e k Decini, ko"i "e !io 2aok)pl"en #radn"o- -osta, dva tri!)na pretori"skiF koForata traKei ra2#ovor s n"i-e> .pre-ao se sasl)1ati )v"ete i )2vratiti i- od#ovor, kad li K)rni )Fode do"avi1e da "e nepri"atel" t)> Prekin)t "e #ovor tri!)na, i 2!o# to#a "e ostalo nepo<2nato "es) li se latili varke, i2da"e ili kakva 3asna na)-a> Decina otp)sti tri!)ne, od"aFa ) ta!or i na(e da<"e po 2apovi"edi ?a!i"a 4alensa dat 2nak 2a !itk) i da "e vo"nik pod or)K"e-> *ok s) le#i"e kocko- odre(ivale poredak ) povorci, kon"anici provali1e i, 3)dnovato "e rei, 2aFva<I")")i prise!nosti Italske le#i"e odvraeni s) da iF -alo< !ro"ni"i otonovci ne na#a2e )2 nasip> Ona iF is)kani- -a3evi-a prisili da se od!i"eni povrate i
7@
opet priFvate !itke> ' viteli"evskiF le#i"a !o"na vrsta )re(ena, !e2 pla1l"ive K)r!eM "er, pre-da "e nepri"atel" !io ) neposred<no" !li2ini, po#led na or)K"e pri"e3ili s) #)sti vino#radi> Kod otonovaca7 prepla1eni vo(e, vo"nik o#or3en na vo"<skovode, i2-i"e1ana 2apreKna kola i kon")1ari, te cesta,
!)s transvecta- oppositae coFortes in ipso 6l)-ine tr)ci<daverant7 ita victores lat)s Fosti)- invecti>
H)ieto H)oH)e a#-ini an#)sta, circ)-sistere alii si#na s)a, H)aerere aliiM incert)s )ndiH)e cla-or adc)rrenti)- volitanti)-H)e7 )t c)iH)e a)dacia vel 6or-ido, in pri-a- postre-a-ve aciepror)-pe!ant a)t rela!e!ant)r> 5;> ttonitas s)!ito terrore -entes 6als)#a)di)- in lan#)ore- vertit, repertis H)i descivisse a 4itellio eEerci<t)- e-entirent)r> Is r)-or a! eEploratori!)s 4itellii dispers)s, an in ipsa OtFonis parte se) dolo se) 6orte s)r<reEerit, par)- co-pert)-> O-isso p)#nae ardore OtFo< niani )ltro sal)tavereM et Fostili -)r-)re eEcepti, pleris<H)e s)or)- i#naris H)ae ca)sa sal)tandi, -et)- proditio<nis 6ecere> T)- inc)!)it Fosti)acies inte#ris ordini!)s, ro!ore et n)-ero praestantior7 OtFoniani, H)a-H)a- dispersi pa)ciores 6essi, proeli)- ta-en acriter s)-psere> Et per locos ar!ori!)s ac vineis i-peditos non )na p)#nae 6acies7 co--in)s e-in)s, catervis et c)neis con<c)rre!ant> In a##ere viae conlato #rad) corpori!)s et )-!oni!)s niti, o-isso pilor)- iact) #ladiis et sec)ri!)s #aleas loricasH)e perr)-pere7 noscentes inter se, ceteris conspic)i in event)toti)s !elli certa!ant> 5=> ?orte inter Pad)- via-H)e patenti ca-po d)ae le#iones con#ressae s)nt, pro 4itellio )naetvicensi-a, c)i co#no-en 8apaci, vetere #loria insi#nis, e parte OtFonis pri-a di)triE, non ante in acie- ded)cta, sed 6eroE et novi decoris avida> Pri-ani stratis )naetvicensi-anor)principiis aH)ila- a!st)lereM H)o dolore accensa le#io et i-p)lit r)rs)s pri-anos, inter6ecto Or6idio Beni#no le#ato, et pl)ri-a si#na veEillaH)e eE Fosti!)s rap)it> parte alia prop)lsa H)intanor)i-pet) tertia deci-a le#io, circ)-venti pl)ri)adc)rs) H)artadeci-ani> Et d)ci!)s OtFonis iapride- pro6)#is Daecina ac 4alens s)!sidiis s)os 6ir-a!ant> ccessit recens a)Eili)-, 4ar)s l6en)s c)- Batavis, 6)sa #ladiator)- -an), H)a- navi<
2!o# str-iF "araka s o!i") strana, )ska i 2a -irn) povork)> Jedni se stado1e ok)pl"ati oko svo"iF !o"niF 2na<kova, dr)#i < traKiti iF> Odasv)d nera2)-l"iva vika oniF ko"i s) pritr3avali i o!li"etaliM kako "e ) ko#a !ilo odvaK<nosti ili straFa, tako "e prodirao ) prv) ili )2-icao ) po<sl"edn") !o"n) vrst)> 5;> I2nenadno- stravo- 2apan"ene d)Fove varava "e radost )3inila -litavi-, "er s) se na1li neki ko"i s) la#ali da se vo"ska od-etn)la od 4iteli"a> Jes) li ta" #las pro<1irili 4iteli"evi )Fode ili se po"avio ) sa-o" Otonovo" stranci varko- ili sl)3a"e-, ne 2na se po)2dano> Okaniv1i se Kara !itke otonovci 1tovi1e i po2dravi1e protivnike> *o3ekani s) nepri"atel"ski- -r-l"an"e-, a !)d)i da i veina n"iFoviF dr)#ova ni"e !ila sv"esna 1to "e ra2lo# po2dravl"an"), po!)di1e straF od i2da"e> Tada navali nepri"atel"ska vo"ska ) snaKni- !o"niredovi-a, 3vr1a i !ro"ni"a7 otonovci se, iako raspr1eni, -alo!ro"ni"i, )-orni, ipak vatreno priFvati1e !itke> po 2e-l"i1t), neproFodno- od drvea i vino#rada, slika !itke ne !i^r "edinstvena7 )daraF) se i2!li2a, i2daleka, ) Frpa-a i 'i<novi-a> +a nasip) ceste7 3ov"ek na 3ov"eka, ti"elo- na ti"elo, 1tito- o 1titM neto- i2!aciv1i kopl"a, -a3evi-a i s"ekira-a stado1e ra2!i"ati kaci#e i oklope> Po2nava")i se -e()so!no, nao3i#led ostali-a, !orili s) se 2a isFod 3itava rata> 5=> +eo3ekivano se i2-e() Pada i ceste na otvorenopol") s)ko!i1e dvi"e le#i"e, 2a 4iteli"a dvadeset prva, ko"o" nadi-ak !i"a1e +eodol"iva, 2na-enita po staro" slavi, na Otonovo" strani prva, Po-onica, ko"a rani"e ni"e vodena ) !or!), ali rato!orna i Kel"na prvo# odliko<van"a> 4o"nici prve le#i"e, pos"ekav1i predn"e redove dva<desetprve le#i"e, ote1e orla> 8aspal"ena !olo- 2!o# to# do#a(a"a, le#i"a od!i ponovo vo"nike prve le#i"e i )!iv1i le#ata Or6idi"a Beni#na, )#ra!i velik !ro" !o"niF 2nakova i 2astava od nepri"atel"a> +a d-#o" strani s)2!i"ena "e nasrta"e- vo"nika pete le#i"e trinaesta le#i"a> Prepado- !ro"ni"e# nepri"atel"a opkol"eni s) vo"nici 3etrnaeste le#i"e> 1 dok s) se
7A
Otonovi vo"skovo(e ve odavna dali ) !i"e#, Decina i 4alens pri3)va-a stado1e o"a3avati svo"e> .tiKe i sv"eKa po-o7 4ar l6en s Batavci-a, po1to "e ra2<!i"ena 3eta #ladi"atora, ko"a se preve2la !rodovi-a i ko") s) ) sa-o" ri"eci po!ile koForte 1to s) "o" se s)protstavile> Tako po!"ednici napado1e !ok nepri"atel"a>
Faesitatione- att)lit i#na<ris adF)c an i-petrassent> MoE re-issa le#atione pat)it vall)-> T)- victi victoresH)e in lacri-as e66)si, sortecivili)- ar-or)- -isera laetitia detestantesM isdetento<riis alii 6ratr)-, alii propinH)or)- volnera 6ove!ant7 spes et prae-ia in a-!i#)o, certa 6)nera et l)ct)s, nec H)is<
55> Et -edia acie perr)pta 6)#ere passiOtFoniani, Bedriac)- petentes> I--ens)- id spati)-, o!str)ctae stra#e corpor)- viae, H)o pl)s caedis 6)it7 neH)e eni- civili!)s !ellis capti in praeda- vert)n)t)r> .)etoni)s Pa)lin)s et Licini)s Proc)l)s diversis itineri!)s castra vitavere> 4edi)H)ila- tertiae deci-ae le#ionis le#a<t)- irae -ilit)- incons)lt)s pavor o!t)lit> M)lto adF)c die vall)- in#ress)s cla-ore seditiosor)- et 6)#aci)cir<c)-strepit)rM non pro!ris, non -ani!)s a!stinentM deser<tore- proditore-H)e increpant, n)llo proprio cri-ine ei)s, sed -ore vol#i s))H)isH)e 6la#iti)- aliis o!iectan<tes> Titian)- et Dels)- noE i)vit, dispositis ia- eEc)!iis co-pressisH)e -iliti!)s, H)os nni)s Gall)s consilio pre<ci!)s a)ctoritate 6leEerat, ne s)per clade- adversae p)#nae s)is-et ipsi caedi!)s saevirent7 sive 6inis !ello venisset se) res)-ere ar-a -allent, )nic)- victis in con<sens) leva-ent)-> Deteris 6ract)s ani-)s7 praetorian)s -iles non virt)te se, sed proditione vict)6re-e!at7 ne 4itellianis H)ide- incr)enta- 6)isse victoria-, p)lso eH)ite, rapta le#ionis aH)ilaM s)peresse c)- ipso OtFone -ilit)- H)od trans Pad)- 6)erit, venire Moesicas le#io<nes, -a#naeEercit)s parte- Bedriaci re-ansisseM Fos certe nond)- victos et, si ita 6erret, Fonesti)s in acie pe< rit)ros> &is co#itationi!)s tr)ces a)t pavidi eEtre-a desperatione ad ira- saepi)s H)a- in 6or-idine- sti<-)la!ant)r> 5@> t 4itellian)s eEercit)s ad H)int)- a Bedriaco lapide- consedit, non a)sis d)ci!)s eade- die o!p)#na<tione- castror)-M si-)l vol)ntaria deditio spera!at)r7 sed eEpeditis et tant)- ad proeli)- e#ressis -)ni-ent)- 6)ere ar-a et victoria> Postera die Fa)d a-!i#)a OtFo<niani eEercit)s vol)ntate et, H)i 6erociores 6)erant, ad paenitentiainclinanti!)s -issa le#atioM nec ap)d d)ces 4itellianos d)!itat)-, H)o -in)s paceconcederent> Le#ati pa)lisper retenti7 ea res
55> po1to "e pro!i"ena sredina !o"ne vrste, otonovci se listo- dado1e ) !i"e# Fitei ) Bedri"ak> +edo#ledna to !i"a1e )dal"enostM ceste, ta-o #d"e "e krvoprolie !ilo vee, 2akr3ene Frpa-a t"elesa7 ) #ra(anski- se nai-e ratovi-a 2aro!l"enici ne pretvara") ) pli"en> .vetoni"e Pa)lin i Licini"e Prok)l posve se dr)#i- p)tovi-a )klo<ni1e ta!or)> 4edi"a kvil), le#ata trinaeste le#i"e, nepro< -i1l"en straF i2loKi srdK!i vo"nika> /a pood-akla dana st)pio "e na nasip #d"e #a viko- napadn) !)ntovnici i !"e#)nciM ne po1tede #a ni po#rda ni 1aka> I2#rde #a kao pre!"e#a i i2da"nika, ni 2!o# kakve n"e#ove oso!ne kri<vice, ve 2!o# o!i3a"a sv"etine da svatko svo") sra-ot) pred!ac)"e dr)#i-a> Tici"ana i Del2a spasi no, po1to s) ve !ile pora2-"e1tene straKe i s-ireni vo"nici ko"e "e ni"e Gal ra2loKni- sav"eto-, -ol!a-a i )#ledosklo<nio da, povrF pora2a ) nesretno" !ici, ne !"esne ) krvo<proli) vlastitiF I")di7 9Bilo da "e rat) do1ao kra", !ilo da vole ponovo po#ra!iti or)K"e, po!i"e(eni-a "e ) slo2i "edino olak1an"e>: Ostali-a nestade sr3anosti7 pretori"ski "e vo"nik -r-l"ao da ni"e nadvladan ")na1tvo- ve3 i2da< "o-7 9Pa - viteli"evci-a po!"eda ni"e !ila !e2 krvi, "er i- "e od!i"eno kon"ani1tvo, )#ra!l"en le#i"ski orao> Pre<ostali s) s Otono- sa-i- vo"nici 1to se nala2e preko Pada, pristiK) -e2i"ske le#i"e, velik "e dio vo"ske ostao ) Bedri"ak)> Ti 2asi#)rno "o1 nis) po!i"e(eni i, ako tako -ora !iti, na 3asni"i e na3in po#in)ti ) !or!i>: Ovakvira2-i1l"an"i-a ) #n"evniF ili 2dvo"niF ) kra"n"ese o3a") 3e1e po!)(ivala srdK!a ne#oli straF> 5@> viteli"evska se vo"ska )ta!ori kod peto# -il"o<ka2a od Bedri"aka, "er se vo"skovode ne )s)di1e isto#a dana napasti ta!orM )"edno se o3ekivala i dra#ovol"na pre<da"a> +o pre-da s) !ili 1ako naor)Kani i i2a1li sa-o ) !itk), 2akon s) i!ili or)K"e i po!"eda> .li"edee#a dana, kad "e ) otonovsko" vo"sci nestalo kole!l"ivosti i kad s) i oni rato!orni"i na#in"ali ka"an"), )p)eno "e poslanstvo> kod viteli"evskiF vo"skovo(a ni"e !ilo dvo)-l"en"a Foe li i- dop)stiti -ir> Poslanici s) neko vri"e-e 2adr<KaniM ta 2#oda i2a2va ) n"iF
77
2a!)n), "er "o1 )vi"ek nis) 2nali "es) li posti#li svrF)> 'skoro "e i2aslanstvo otp)<1teno, i vrata se na !ede-) otvori1e> Tada po!i"e(eni i po!"ednici !ri2n)1e ) pla3, proklin")i ) s"etno" radosti )des #ra(anskiF ratova> ' isti- s) 1atori-a "edni vidali rane svo"e !rae, dr)#i svo"iF rodaka> +ada i na#rade
neH)e solaciis op)s est> lii di)ti)s i-peri)ten)erint7 ne-o ta- 6ortiter reliH)erit> n e#o tant)- 8o-anae p)!is, tot e#re#ios eEercit)s sterni r)r<
H)a- adeo -ali eEpers, )t non aliH)a- -orte-aere<ret> 8eH)isit)- Or6idii le#ati corp)s Fonore solito cre-a<t)rM pa)cos necessarii ipsor)sepelivere, ceter)- vol#)s s)per F)-)- relict)-> 5A> Opperie!at)r OtFo n)nti)- p)#nae neH)aH)a- trepid)s et consilii cert)s> Maesta pri-)- 6a-a, dein pro<6)#i e proelio perditas res pate6aci)nt> +on eEpectavit -ilit)- ardor vocei-peratorisM !on)- Fa!eret ani-)- i)!e!ant7 s)peresse adF)c novas vires, et ipsos eEtre-a pass)ros a)s)rosH)e> +eH)e erat ad)latio7 ire in acie-, eEcitare parti)- 6ort)na- 6)rore H)oda- et instinct) 6la<#ra!ant> Y)i proc)l adstiterant, tendere -an)s, et pro<Ei-i prensare #en)a, pro-ptissi-o Plotio ?ir-o> Is prae<torii prae6ect)s identide- ora!at, ne 6idissi-)- eEerci<t)-, ne opti-e -eritos -ilites desereret7 -aiore ani-o tolerari adversa H)a- relinH)iM 6ortes et stren)os etia- contra 6ort)na- insistere spei, ti-idos et i#navos ad desperatione- 6or-idine properare> Y)as inter voces )t 6leEerat volt)- a)t ind)raverat OtFo, cla-or et #e-it)s> +ec praetoriani tant)-, propri)s OtFonis -iles, sed prae<-issi e Moesia eande- o!stinatione- adventantis eEerci<t)s, le#iones H)ileia- in#ressas n)ntia!ant, )t ne-o d)!itet pot)isse renovari !ell)- atroE l)#)!re incert)- victis et victori!)s> 57> Ipse avers)s a consiliis !elli Q&)ncQ inH)it Qani-)-, Fanc virt)te- vestra- )ltra peric)lis o!icere ni-is #rande vitae -eae preti)- p)to> O)anto pl)s spei ostenditis, si vivere placeret, tanto p)lcFrior -ors erit> EEperti in vice- s)-)s e#o ac 6ort)na> +ec te-p)s co-p)taveritis7 di66icili)s est te-perare 6elicitati, H)a te non p)tes di) )s)r)-> Divile !ell)- a 4itellio coepit, et )t de princi<pat) certare-)sQ ar-is, inti)- illic 6)it7 ne pl)s H)a- se-el certe-)s, penes -e eEe-pl)eritM Finc OtFone- posteritas aesti-et> ?r)et)r 4itelli)s 6ratre coni)#e li!e<ris7 -iFi non )ltione
!i"aF) nesi#)rne, po)2dani pokopi i Kalosti, i nitko ne !i"a1e tako li1en nesree da ne !i t)#ovao nad kakvo- s-r)> PotraKeno "e ti"elo le#ata Or6idi"a i spal"eno )2 )o!i3a"en) po3ast> +ekolidn) pokopa1e n"iFovi pri"atel"i, ostalo "e -no1tvo ostavl"eno na 2e-l"i> 5A> Oton o3ekiva1e #lasnike !itke ni-alo prepla1en i si#)ran ) svo") odl)k)> T)Kan #las ) po3etk), 2ati- !"e<#)nci i2 !itke, otkri") -) da "e sve propalo> 4atrenost vo"nika ni"e 3ekala na #las vrFovno# 2apov"ednika> Po2i<vaF) #a neka ne #)!i sa-opo)2dan"e> 9Preostale s) "o1 )vi"ek sv"eKe sna#e, a i sa-i s) spre-ni pre)2eti na se i odvaKiti se na kra"n"e po#i!li>: 1 ne !i"a1e to )-il"avan"eM i2#arali s) ) neko- !i"es) i od)1evl"en") da id) ) !or!), da )2di#n) sre) stranke> Oni ko"i s) sta"ali podal"e po3e1e pre-a n"e-) p-Kati r)ke, a na"!liKi #a stado1e Fvatati 2a kol"enaM na"spre-ni"i- se poka2a Ploci"e ?ir-o> On #a "e kao pretori"ski pre6ekt i2nova -olio da na"odani") vo"sk), pre2asl)Kne vo"nike, ne ostavl"a na c"edil)> 94ee Fra!rosti tre!a da se podnes) nesree ne#oli da se nap)ste> &ra!ri i odl)3ni protiv s)d!ine )stra") ) nadi, pla1l"ivi i -litavi ) straF) K)re ) o3a">: /a tiF ri"e3i, kako !i Oton s-ek1ao ili )ko3io i2ra2 lica < kli<can"e i "eca"i> 1 ne sa-o pretori"anci, vlastiti Otonovi vo"<nici, ne#o i oni ko"i s) i2 Me2i"e poslani napri"ed "avl"aF) da "e ) vo"ske ko"a dola2i "ednaka posto"anost, da s) le#i"e )1le ) kvile"), te nitko ne s)-n"a da se -o#ao o!noviti rat, stra1an, Kalostan, nei2v"estan po!i"e(eni-a i po!"ednici-a> 57> Odvrativ1i se od -isli na rat, Oton re3e7 9Gv) sr3anost, ov) Fra!rost va1) i dal"e i2vr#avati po#i!li-a -isli- da "e odve velika ci"ena 2a -o" Kivot> Koliko "e vi1e nade, na ko") )ka2)"ete, ako !iF odl)3io Kiv"eti, toliko e ple-eniti"a !iti s-rt> Isk)1as-o "edno dr)#o "a i s)d!ina> +e prora3)nava"te vri"e-e> TeKe se o!)2dati ) srei, kad -isli1 da se n"o-e nee1 d)#o koristiti> Gra< (anski "e rat potekao od 4iteli"a, i -ada s-o se o prvenstvo !orili or)K"e-, po3etak "e !io ond"e> 1 da
78
se ne !is-o nad-etali vi1e ne#oli "edanp)t, "a ) predn"a3iti pri-"ero-> Po to-e neka poto-stvo pros)()"e Otona> +eka se veseli 4iteli"e !rat), Keni, d"eci> Meni ne tre!a ni osvete ni )t"eFe> *r)#i neka drKe vlast, nitko neka "e tako Fra!ro ne nap)1ta> /ar !iF "a dop)stio da se toliko ri-ske -ladosti, toliko i2vrsne vo"ske ponovo 2atire i
4esperascente die siti- Fa)st) #elidae aH)ae sedavit> T)- adlatis p)#ioni!)s, c)- )tr)-H)e perte-ptasset, alter)- capiti s)!didit> Et eEplorato ia- pro6ectos a-i<cos, nocte- H)ieta-, )tH)e ad6ir-at)r, non inso-ne- e#it7 l)ce pri-a in 6err)- pectore inc)!)it> d #e-it)- -orientis in#ressi li!erti serviH)e et Ploti)s ?ir-)s prae<torii prae6ect)s )n)- voln)s invenere> ?)n)s -at)rat)-M
s)s et rei p)!licae eripi patiarS Eat Fic -ec)ani-)s, ta-H)a- perit)ri pro -e 6)eritis, sed este s)perstites> +ec di) -ore-)r, e#o incol)-itatevestra-, vos con<stantia- -ea-> Pl)ra de eEtre-is loH)i pars i#naviae est> Praecip))- destinationis -eae doc)-ent)- Fa!ete, H)od de ne-ine H)erorM na- inc)sare deos vel Fo-ines ei)s est, H)i vivere velit>Q 58> Talia loc)t)s, )t c)iH)e aetas a)t di#nitas, co-iter appellatos, irent propere ne) re-anendo ira- victoris asperarent, i)venes a)ctoritate, senes preci!)s -ove!at, placid)s ore, intrepid)s ver!is, inte-pestivas s)or)- lacri-as coercens> *ari naves ac veFic)la a!e)nti!)s i)!etM li!ellos epist)lasH)e st)dio er#a se a)t in 4itelli)cont)-eliis insi#nes a!oletM pec)nias distri!)it parce nec )t perit)r)s> MoE .alvi)- Docceian)-, 6ratris 6ili)- pri-a i)venta, trepid)- et -aerente)ltro solat)s est la)dando pietate- ei)s, casti#ando 6or-idine-7 an 4itel<li)- ta- i--itis ani-i 6ore, )t pro incol)-i tota do-o ne Fanc H)ide- si!i #ratia- redderetS Mereri se 6estinato eEit) cle-entia- victorisM non eni- )lti-a desperatione, sed poscente proeli)- eEercit) re-isisse rei p)!licae novissi-)- cas)-> .atis si!i no-inis, satis posteris s)is no!ilitatis H)aesit)-> Post l)olios Dla)dios .ervios se pri<-)- in 6a-ilianova- i-peri)- int)lisse7 proinde erecto ani-o capesseret vita-, ne) patr))- si!i OtFo<ne6)isse a)t o!livisceret)r )-H)a- a)t ni-i)-e-i<nisset> 59> Post H)ae di-otis o-ni!)s pa)l)- reH)ievit> tH)e ill)- s)pre-as ia- c)ras ani-o vol)ntaterepens t)<-)lt)s avertit, n)ntiata consternatione ac licentia -ili<t)-M na-H)e a!e)nti!)s eEiti)-inita!ant)r, atrocis<si-a in 4er#ini)- vi, H)ecla)sa do-o o!side!ant> Increpitis seditionis a)ctori!)s re#ress)s vacavit a!e)n<ti)- adloH)iis, donec o-nes inviolati di#rederent)r>
#ra!i od drKaveS +eka sa -no- ode ova svi"est kako ste 2a -e Ft"eli poi ) s-rt, ali ostanite na Kivot)> +e-o"-o d)#o 2adrKavati, "a va1) si#)rnost, vi -o") odl)3nost> Tro1iti vi1e ri"e3i o posl"edn"i- stvari-a odlika "e -alo<d)1nosti> I2vanredan doka2 -o"e odl)ke i-ate ) to-e 1to se ni na ko#a ne t)Ki-7 "er, opt)Kivati !o#ove ili I")de odlika "e ono#a ko"i Keli Kiv"eti>: 58> I2rekav1i to, o!rati i- se pri"a2no, pre-a n"iFovo" do!i i dosto"anstv), i re3e neka od) K)rno i neka svo"i- 2adrKavan"e- ne )veava") srdK!) po!"ednika, potica1e -ladie svo"i- )#ledo-, starce -olitva-a, sa s-ireni- lice-, staloKeniri"e3i-a, spre3ava")i neprili3ne s)2e svo"iF pratilaca> /apov"edi da se oni-a ko"i odla2e dad) !rodovi i kola> Mol!enice i pis-a, ko"a s) se isticala naklono1) pre-a n"e-) ili )vreda-a pre-a 4iteli"), )ni1ti> +ovac podi"eli 1tedl"ivo i kao da ne-a na-"er) )-ri"eti> Poto- "o1 )t"e1i i .alvi"a Kokce"ana, !ratova sina, ) prvo" -ladosti, prestra1ena i Kalosna, Fvalei n"e<#ov) privrKenost, prekorava")i straF7 9/ar e 4iteli"e !iti tako nes-il"ena srca da -) 2a spas 3itave o!itel"i ne )2vrati - to- 2aFvalno1)S Prena#l"eno- s-r) 2asl)<K)"e -ilostivost po!"ednika> +i"e nai-e ) kra"n"e- o3a") ne#o ) tren)tk) kad "e vo"ska traKila !itk) pri1tedio drKavi posl"edn") nesre)> *osta "e se!i na-akao slave, dosta poto-ci-a svo"i- ple-stva> Posli"e J)li"evaca, Kla)di"evaca, .ervi"evaca, prvi "e on )nio ) nov) o!itel" carsk) vlast> .to#a neka se odl)3no pri-i Kivota i neka nikada ne 2a!oravi da -) "e Oton !io stric, niti se to#a odvi1e s"ea>: 59> +akon to#a, otp)stiv1i sve, -alo otpo3ine> 1 dok -) "e d)F !io ve 2aok)pl"en -isli-a o s-rti, prekine #a i2nenadna !)ka na #las o po!)ni i ra2)2danosti vo"nika> Oni-a ko"i s) odla2ili pri"etili s) nai-e s-r), na"ne-i<losrdni"e nasrn)v1i na 4er#ini"a, ko"e#a s) opsi"edali ) 2atvoreno" k)i> I2#rdiv1i 2a3etnike po!)ne, vrati se i ostade ) ra2#ovor) s oni-a ko"i s) odla2ili,
79
dok se svi nepovri"e(eni ne ra2i(o1e> Predve3er )taKi Ke( #)tl"a"e- st)dene vode> Tada -) doneso1e !odeKeM kad prov"eri o!a, "edan -etne pod #lav)> Po1to sa2na da s) pri"atel"i otp)tovali, -irn) no, kao 1to tvrde, provede ) sn)> ' osvit 2ore nasloni se prsi-a na Kel"e2o> +a "eca" )-ir)e# i2a(o1e oslo!odenici i ro!ovi, te Ploci"e ?ir-o, pretorski pre6ekt, i prona(o1e "edn) ran)> Po#re! "e o!avl"en na
@;> Posito )!iH)e !ello -a#na pars senat)s eEtre-)- discri-en adiit, pro6ecta c)- OtFone a! )r!e, dein M)ti<nae relicta> Ill)c adverso de proelio adlat)-7 sed -ilites )t 6als)- r)-oreaspernantes, H)od in6ens)- OtFoni senat)ar!itra!ant)r, c)stodire ser-ones, volt)- Fa!i< t)-H)e traFere in deteri)sM conviciis postre-o ac pro!ris
a-!itiosis id preci!)s petierat, ne a-p)taret)r cap)t l)di<!rio 6)t)r)-> T)lere corp)s praetoriae coFortes c)- la)<di!)s et lacri-is voln)s -an)sH)e ei)s eEosc)lantes> Y)i<da- -ilit)i)Eta ro#)- inter6ecere se, non noEa neH)e o! -et)-, sed ae-)latione decoris et caritate principis> c postea pro-isce Bedriaci Placentiae aliisH)e in castris cele!rat)- id #en)s -ortis> OtFoni sep)lcFr)- eEstr)c<t)- -odic)- et -ans)r)-> &)nc vitae 6ine- Fa!)it sep<ti-o et tricensi-o aetatis anno> @G> Ori#o illi e -)nicipio ?erentio, pater cons)laris, av)s praetori)sM -atern)- #en)s i-par nec ta-en inde<cor)-> P)eritia ac i)venta, H)ale-onstravi-)s> *)o<!)s 6acinori!)s, altero 6la#itiosissi-o, altero e#re#io, tan<t)nde- ap)d posteros -er)it !onae 6a-ae H)ant)- -alae> 't conH)irere 6a!)losa et 6ictis o!lectare le#en<ti)ani-os proc)l #ravitate coepti operis credideri-, ita vol#atis traditisH)e de-ere 6ide- non a)si-> *ie, H)o Bedriad certa!at)r, ave- invisitata specie ap)d 8e#i)- Lepid)- cele!ri l)co consedisse incolae -e-orant, nec deinde coet) Fo-in)- a)t circ)-volitanti)- alit)- terri<ta- p)lsa-ve, donec OtFo se ipse inter6iceretM t)- a!la<ta- eE oc)lis7 et te-pora rep)tanti!)s initi)- 6ine-H)e -irac)li c)- OtFonis eEit) co-petisse> @1> In 6)nere ei)s novata l)ct) ac dolore -ilit)sedi<tio, nec erat H)i coerceret> d 4er#ini)versi, -odo )t reciperet i-peri)-, n)nc )t le#atione ap)d Daecina- ac 4alente- 6)n#eret)r, -initantes ora!ant7 4er#ini)s per aversa- do-)s parte- 6)rti- de#ress)s inr)-pentes 6r)<strat)s est> Ear)- H)ae BriEelli e#erant coForti)- preces 8)!ri)s Gall)s t)lit, et venia stati- i-petrata, conceden<ti!)s ad victore- per ?lavi)- .a!in)iis copiis, H)i!)s prae6)erat>
!r2in)> TraKio "e to na-etl"ivi- -ol!a-a, da -) ne !i ods"ekli #lav), neko- 2a i#ra3k)> Ti"elo poneso1e preto<ri"ske koForte, s poFvala-a i s)2a-a, c"eliva")i ran) i n"e#ove r)ke> +eki se od vo"nika )!i1e kra" lo-a3e, ne 2!o# krivice ili straFa ne#o i2 nad-etan"a ) ")na1tv) i i2 I")!avi pre-a vladar)> 1 nakon to#a, !e2 ra2like, ) Bedri<"ak) i Placenci"i, kao i ) dr)#i- ta!ori-a, )3estao "e b takav na3in s-rti> Oton) "e podi#n)ta skro-na i tra"na #ro!nica> Takav -) "e !io svr1etak ) trideset i sed-o" #odini Kivota> @G> Pori"eklo- !i"a1e i2 #radia ?erenci"a, otac !iv1i kon2)l, d"ed !iv1i pretor> Materin rod ne)#ledni"i, ne ipak sra-otan> *"e3a1tvo i -ladost onakva kakvo- "e prika2as-o> *va-a 3ini-a, "edni- vrlo sra-otni-, dr)<#i- i2vanredni-, stekao "e kod poto-stva )pravo toliko do!ra koliko i lo1a #lasa> Mada v"er)"e- da !i !ilo daleko od o2!il"nosti 2apo3eta d"ela pretraKivati pri3an"i<-a i i2-i1l"otina-a nasla(ivati srca 3itatel"a, ipak se ne !iF )s)dio li1iti v"erodosto"nosti saopen"a i predan"a> \itel"i spo-in") da se ono#a dana kad se ) Bedri"ak) vodila !or!a ) vrlo pos"een) #a") kod 8e#i"a Lepida nastanila ptica neo!i3na i2#leda, i da "e otada ni"e prepla<1ila ni ot"erala ni strka I")di ni o!li"etan"e dr)#iF ptica, sve dok Oton sa- se!e ni"e )!ioM tada "e nestala s o3i"), a oni-a ko"i s) prora3)navali vri"e-e, po3etak da se i kra" 3)da pod)dario s Otonovo- s-rc)> @1> +a po#re!) se n"e#ov), i2 Kalosti i !ola, o!novi po!)na vo"nika, i ne !i"a1e tko da "e 2a)stavi> O!rativ1i se 4er#ini"), pri"etei -ol"aF), 3as da priFvati carsk) vlast 3as da !)de ) poslanstv) kod Decine i 4alensa> 4er<#ini"e se krado-ice )dal"i kro2 straKn") stran) k)e i o!-ane napada3e> Mol!e koForata ko"e s) !oravile ) Briksel) prenio "e 8)!ri"e Gal, i s-"esta isFodi1e opro<1ten"e, dok s) posredstvo- 8avi"a .a!ina k po!"ednik)
8G
istovre-eno prela2ile one 3ete ko"i-a "e on 2apovi"edao> @;> Po1to "e posv)da prestao rat, velik "e dio senata )pao ) kra"n") opasnost kren)v1i s Otono- i2 #rada, a poto- ostav1i ) M)tini> Ta-o "e sti#la vi"est o nesretno" !ici> +o vo"nici, pre2rivo "e od!ac)")i kao laKn) #lasin), !)d)i da s-atraF) kako "e senat o#or3en na Otona, sta<do1e pa2iti na ra2#ovore, po#led i drKan"e t)-a3iti ) lo1i<"esv"etl)M naposl"etk) s) psovka-a i po#rda-a traKili
Intende!at 6or-idine-, H)od p)!lici consilii 6acie discess)- M)tina desertaeH)e partes 6orent> +ec )ltra in co--)ne con#ressi si!i H)is<H)e cons)l)ere, donec -issae a ?a!io 4alente epist)lae de-erent -et)-> Et -ors OtFonis H)o la)da!ilior, eo veloci)s a)dita>
ca)sa- et initi)- caedis H)aere!ant, c)- ali)s ins)per -et)s senatori!)s instaret, ne praevalidis ia- 4itellii par<ti!)s c)nctanter eEcepisse victoria- crederent)r> Ita tre<pidi et )tri-H)e anEii coe)nt, ne-o privati- eEpedito consilio, inter -)ltos societate c)lpae t)tior> Onera!at paventi)c)ras ordo M)tinensis ar-a et pec)nia- o66e< rendo, appella!atH)e patres conscriptos inte-pestivo Fonore> @=> +ota!ile i)r#i)- 6)it, H)o Licini)s Daecina Mar<cell)- Epri)- )t a-!i#)a disserenteinvasit> +ec ceteri sententias aperie!ant7 sed invis)- -e-oria delation)- eEposit)-H)e ad invidia- Marcelli no-en inritaverat Daecina-, )t nov)s adF)c et in senat)- n)per adscit)s -a#nis ini-icitiis claresceret> Moderatione -elior)- di< re-pti> Et rediere o-nes Bononia-, r)rs)s consiliat)riM si-)l -edio te-poris pl)res n)ntii spera!ant)r> Bono<niae, divisis per itinera H)i recentissi-)H)e-H)e per<c)nctarent)r, interro#at)s OtFonis li!ert)s ca)sa- di#res<s)s Fa!ere se s)pre-a ei)s -andata responditM ips)- vivente- H)iderelict)-, sed sola posteritatis c)ra et a!r)ptis vitae !landi-entis> &inc ad-iratio et pl)ra inter<ro#andi p)dor, atH)e o-ni)- ani-i in 4itelli)- inclina< vere> @5> Intererat consiliis 6rater ei)s L> 4itelli)s seH)e ia- ad)lanti!)s o66ere!at, c)- repente Doen)s li!ert)s +ero<nis atroci -endacio )niversos perc)lit, ad6ir-ans s)per<vent) H)artae deci-ae le#ionis, i)nctis a BriEello viri!)s, caesos victores, versa- parti)- 6ort)na-> Da)sa 6in#endi 6)it, )t diplo-ata OtFonis, H)ae ne#le#e!ant)r, laetiore n)ntio revalescerent> Et Doen)s H)ide- rapti- in )r!e- vect)s pa)cos post dies i)ss) 4itellii poenas l)it7 sena<tor)- peric)l)- a)ct)- credenti!)s OtFonianis -iliti!)s vera esse H)ae ad6ere!ant)r>
ra2lo# i povod 2a krvoprolie, kad li senatori-a 2apri"eti povrF to#a i dr)#a opasnost7 -o#lo se 3initi, !)d)i da "e 4iteli"eva stranka !ila ve veo-a "aka, kako s) okli"eva<i)i priFvatili po!"ed)> '2drFtali tako i ) straF) od o!i") strana, sa!ra1e se ne i-a")i nitko pose!no pripre-l"ena na)-a, ) -no1tv), 2!o# orta1tva ) krivici, si#)rni"i> Bri#e "e pla1l"ivaca )veavalo #radsko vi"ee -)tinsko n)dei or)K"e i novac i na2iva")i iF < ne2#odno- po3a1) <sa!ranioci-a> @=> /na-enita "e !ila kav#a ) ko"o" "e Licini"e Decina riapao Marcela Epri"a 2!o# dvos-islena #ovoraM no ostali nis) tako otvoreno o3itovali svo"a -i1l"en"a> O-raKeno 2!o# s"ean"a na proka2ivan"a i i2vr#n)to -rKn"i, Marce<lovo "e i-e draKilo Decin) da se, kao nova"li"a dotad i nedavno pri-l"en ) senat, pro3)"e po veliki- nepri"a< tel"stvi-a> Os)"eeni s) 2aFval")")i )-"erenosti 3estiti<"iF> 1 vrati1e se svi ) Bononi") da se ponovo posav"et)")> /a to se vri"e-e nadaF) i !ro"ni"ivi"esti-a> ' Bono<ni"i, #d"e pora2-"esti1e I")de po p)tovi-a da ispit)") sva<ko# novo# prido1lic), Otonov oslo!o(enik, )pitan, od#o<vori da s) -) ra2lo# odlaska posl"edn"i n"e#ovi nalo2iM ostavl"en da "e dod)1e na Kivot), ali sa-o i2 !ri#e 2a n"e<#ov) !)d)) slav), prikraen ) Kivotniposlastica-a> +ato nasta 3)(en"e i stid da se dal"e ispit)"e, i srca se sviF prikloni1e 4iteli")> @5> .k)p1tini !i"a1e na2o3an !rat n"e#ov L)ci"e 4ite<li"e, i ve se n)(a1e )li2ica-a, kad li nenadano Den, oslo<!odenik +eronov, stra1nolaKi 2aprepasti sve tvrdei da s) dolasko3etrnaeste le#i"e, ko"o" se pridr)Ki1e sna#e i2 Briksela, sas"e3eni po!"ednici, da se okren)la srea stranke> I2-i1l"an") "e !io ra2lo# da povel"e, ko"e s) ostale ne2apaKene, 2aFval")")i veseli"o" vi"esti opet ste<kn) p)n) val"anost> Dena -e()ti- K)rno odvedo1e ) Grad #d"e posli"e nekoliko dana po
81
4iteli"evo" 2aovi"edi plati ka2n)> Po#i!el" "e senatora )veana, "er s) oto<novski vo"nici v"erovali da "e istinito ono 1to se do"avl"i<valo> '-noKavalo "e strav) i to 1to s) se pod vido"avne odl)ke )dal"ili i2 M)tine i nap)stili strank)> +e ok)pl"a<")i se vi1e 2a"edno svatko "e -islio na se!e, dok pis-o poslano od ?a!i"a 4alensa ne oda#na straF> s-rt Oto<nova, 1to "e !ila Fvale dosto"ni"a, to se !rKe pro3)la>
ripae &ordeonio ?lacco per-issaM ipse e Britannico dilect) octo -ilia si!i adi)nEit> Et pa)cor)dier)- iter pro#ress)s prosperas ap)d Bedriac)res ac -orte OtFonis concidisse !ell)- accepit7 vocata contione virt)te- -ilit)- la)di!)s c)-)lat> Post)lante eEercit), )t li!ert)- s))siatic)- eH)estri di#nitate donaret, inFonestaad)latione- co-pescitM dein -o!ilitate in#e<nii, H)od pala- a!n)erat, inter secreta convivii lar#it)r,
@@> t 8o-ae niFil trepidationisM Deriales l)di eE -ore specta!ant)r )t cessisse OtFone- et a ?lavio .a!ino prae<6ecto )r!is H)od erat in )r!e -ilit)OinP sacra-ento 4itellii adact)- certi a)ctores in tFeatr)- adt)ler)nt> 4itellio pla)sereM pop)l)s c)la)r) ac 6lori!)s Gal!ae i-a#ines circ)- te-pla t)lit, con#estis in -od)- t)-)li coronis i)Eta lac)- D)rti, H)e- loc)- Gal!a -oriens san#)ine in6ecerat> In senat) c)ncta lon#is alior)- prin< cipati!)s co-posita stati- decern)nt)rM additae er#a Ger<-anicos eEercit)s la)des #ratesH)e et -issa le#atio, H)ae #a)dio 6)n#eret)r> 8ecitatae ?a!ii 4alentis epist)lae ad cons)les scriptae Fa)d i--oderate7 #ratior Daecinae -odestia 6)it, H)od non scripsisset> @A> Deter)- Italia #ravi)s atH)e atroci)s H)a!ello ad6licta!at)r> *ispersi per -)nicipia et colonias 4itelliani spoliare rapere, vi et st)pris poll)ereM in o-ne 6as ne6as<H)e avidi a)t venales non sacro, non pro6ano a!stine!ant> Et 6)ere H)i ini-icos s)os specie -ilit)- inter6icerent, ipsiH)e -ilites re#ion)- #nari re6ertos a#ros, dites do-i< nos in praeda- a)t, si rep)#nat)- 6oret, ad eEcidi)- destina!ant, o!noEiis d)ci!)s et proFi!ere non a)sis> Min)s avaritiae in Daecina, pl)s a-!itionis7 4alens o! l)cra et H)aest)s in6a-is eoH)e alienae etia- c)lpae dis<si-)lator> la- pride- adtritis Italiae re!)s tanta pedit)eH)it)-H)e vis da-naH)e et ini)riae ae#re tolera!ant)r> @7> Interi- 4itelli)s victoriae s)ae nesci)s )t ad inte<#r)- !ell)- reliH)as Ger-anici eEercit)s vires traFe!at> Pa)ci veter)- -ilit)- in Fi!ernis relicti, 6estinatis per Gallias dilecti!)s, )t re-anenti)- le#ion)- no-ina s)pplerent)r> D)ra
@@> ' 8i-) -e()ti- nikakve )2ne-irenosti> Gledane s) )o!i3a"ene Dererine i#re> Xi- s) po)2dani sv"edoci ) ka2ali1te do"avili da "e Oton pre-in)o i da "e ?lavi"e .a!in, #radski pre6ekt, 2akletvo- o!ave2ao vo"nike ) #rad) na v"ernost 4iteli"), 2apl"eska1e 4iteli")> +arod ponese po Fra-ovi-a slike Gal!ine ) lovor) i cvi"e) i 2#rn) vi"ence ) o!lik) #ro!ne F)-ke kod K)rci"eva 2denca, -"esta ko"e "e Gal!a, )-ir)i, !io o-astio svo<"o- krvl")> ' senat) s-"esta s) pro#la1ene sve odl)ke stvorene 2a d)#otra"niF pretFodniF vlasti> *odane s) poFvale i 2aFvale #er-anskivo"ska-a i )p)eno i2a<slanstvo da iskaKe d)Kno vesel"e> Pro3itana s) pis-a ?a!i"a 4alensa, napisana senatori-a prili3no )-"ereno> *raKa "e !ila Decinina s)2drKanost, 1to ni"e pisao> @A> Itali"a "e pak !ila -)3ena teKe i straFoviti"e ne#oli ) rat)> 8as)ti po -)nicipi"i-a i koloni"a-a, viteli"evci stado1e pli"eniti, oti-ati, 3initi nasil"a i o!e13a1en"a> PoFlepni na sve dop)1teno i nedop)1teno ili potk)pl"ivi ne s)2drKavaF) se ni od sveto#a ni od nesveto#a> Bilo "e i takviF ko"i s) protivnike svo"e )!i"ali kao to!oKn"e vo"<nike, a vo"nici sa-i, do!ro po2na")i kra", oda!irali s) krcata pol"a, !o#ate pos"ednike se!i 2a pli"en ili, ako !i nai1li na otpor, 2a )ni1ten"e, dok s) vo"skovo(e !ili ve2a<niF r)k) i nis) i- se ni1ta )s)dili !raniti> ' Decine, -an"e poFlepe, vi1e 3astol")!l"a> 4alens, o2lo#la1en 2!o# potkradan"a i #ra-2l"ivosti, prikriva1e i t)() krivic)> B)d)i da !la#ostan"e Itali"e ve odavna !i"a1e iscrpeno, takva se sila p"e1aka i kon"anika, 1tete i nasil"a, te1ko podno1aF)> @7> ' -e()vre-en) "e 4iteli"e, ne 2na")i 2a svo") po!"ed), ok)pl"ao preostale sna#e #er-anske vo"ske, kao da "e rat neodl)3en> +ekolicina stariF vo"nika ostavl"ena "e ) 2i-ovnici-a, dok se po Gali"a-a K)rno o!avl"alo nova3en"e da !i se
8;
pop)nili sastavi 2aostaliF le#i"a> +ad<2or nad o!alo- prep)1ten "e &ordeoni") ?lak)> On sapridr)Ki se!i osa- tis)a od !ritanskiF novaka> 1 pre1av1i p)t od nekoliko dana, sa2na 2a povol"ne do#a(a"e kod Bedri"aka, te da "e s-r) Otonovoprestao rat> .a2vav1i sk)p1tin), o!aspe poFvala-a ")na1tvo vo"nika> lako "e vo"ska traKila od n"e#a da svo#a oslo!o(enika 2i"atika nadari vite1kidosto"anstvo-, on pri#)1i !esra-no las<kan"e> Poto-, 2!o# prevrtl"ive )di, ono 1to "e ) "avnosti )skratio, podari ) )Ke- kr)#) priliko- #o2!e, te po3asti
victar)-<H)e parti)- d)ces> 4alente- et Daecina- pro contione la)datos c)r)li s)ae circ)-pos)it> MoE )nivers)- eEerci<t)- occ)rrere in6anti 6ilio i)!et, perlat)-H)e et pal)da<-ento opert)- sin) retinens Ger-anic)- appellavit cin<
FonoravitH)e siatic)- an)lis, 6oed)- -ancipi)et -alis arti!)s a-!itios)-> @8> Isde- die!)s accessisse parti!)s )tra-H)e Ma)re<tania-, inter6ecto proc)ratore l!ino, n)ntii venere> L)ccei)s l!in)s a +erone Ma)retaniae Daesariensi prae<posit)s, addita per Gal!a- Tin#itanae provinciae ad-ini<stratione, Fa)d spernendis viri!)s a#e!at> *ece- novecoFortes, H)inH)e alae, in#ens Ma)ror)- n)-er)s ade<rat, per latrocinia et rapt)s apta !ello -an)s> Daeso Gal!a in OtFone- pron)s nec 6rica content)s &ispaniae an#)sto 6reto dire-ptae i--ine!at> Inde Dl)vio 8)6o -et)s, et deci-ale#ione- propinH)are litori )t trans<-iss)r)s i)ssitM prae-issi cent)riones, H)i Ma)ror)- ani< -os 4itellio conciliarent> +eH)e ard))- 6)it, -a#na per provnicias Ger-anici eEercit)s 6a-aM spar#e!at)r ins)per, spreto proc)ratoris voca!)lo l!in)- insi#ne re#is et l)!ae no-en )s)rpare> @9> Ita -)tatis ani-is sini)s Pollio alae prae6ect)s, e 6idissi-is l!ino, et ?est)s ac .cipio coForti)- prae6ecti oppri-)nt)r7 ipse l!in)s, d)- e Tin#itana provincia DaesarienseMa)retania- petit, in adp)ls) litoris tr)ci<dat)sM )Eor ei)s c)- se perc)ssori!)s o!t)lisset, si-)l inter6ecta est, niFil eor)- H)ae 6ierent 4itellio anH)i<rente7 !revi a)dit) OviP H)a-vis -a#na transi!at, i-par c)ris #raviori!)s> EEercit)- itinere terrestri per#ere i)!et7 ipse rare 6l)<-ine deveFit)r, n)llo principali parat), sed vetere e#e<state conspic))s, donec l)ni)s Blaes)s L)#)d)nensis Gal<liae rector, #enere inl)stri> lar#)s ani-o et par opi!)s, cire)-daret principi -inisteria co-itaret)r li!eraliter, eo ipso in#rat)s, H)a-vis odi)- 4itelli)s vernili!)s !landi<tiis velaret> Praesto 6)ere L)#)d)ni victrici)-
2i"atika prsten"e- < odvratna ro!a i slavoFlepna splet<kara> @8> IstiF dana pristi#o1e vi"esti da s) nakon )!o"stva prok)ratora l!ina stranci prist)pile o!"e Ma)retani"e> L)kce" l!in, postavl"en od +erona 2a na-"esnika De2a<re"ske Ma)retani"e, po1to -) Gal!a doda )prav) Tin#i<tanske Provinci"e, raspola#a1e ni-alo 2ane-arivi- sna<#a-a> Pri r)ci -) sta"a1e devetnaest koForata, pet ala, #ole!ro" Ma)ra < 3eta po ra2!o"stvi-a i #ra!eK) pri< kladna 2a rat> +akon )!o"stva Gal!e, naklon"en Oton) i ne2adovol"an 6riko-, po3eo "e pri"etiti &ispani"i od ko"e #a "e ra2<dva"ao tek -orski t"esnac> Odatle nasta opasnost 2a Kl)<vi"a 8)6a, te on 2apov"edi da se deseta le#i"a pri-akne o!ali, kao da se s n"ona-"erava pre!aciti> +apri"ed s) poslani cent)rioni da prido!i"a") Ma)re 2a 4iteli"a> to ni"e !ilo te1ko, "er "e po provinci"a-a #er-anska vo"ska )Kivala velik) slav)> PovrF sve#a 1iren "e #las da "e l!in od!acio na2iv prok)ratora i da prisva"a kral"evsko odli3"e i i-e J)!e> @9> Po1to se tako raspoloKen"e pro-i"enilo, napadn)ti s) 2ini"e Polion, pre6ekt ale, "edan od na"odani"iF l!i<noviF I")di, te ?esto i .cipion, pre6ekti koForata> .a- l!in, dok "e Fitao !rodoi2 Tin#itanske Provinci"e ) De2are"sk) Ma)retani"), s-akn)t "e kad "e pristao )2 o!al)M )!i"ena "e )"edno i n"e#ova Kena, "er se s)protsta< vila krvnici-a, dok 4iteli"e ni1ta od to#a 1to se 2!ivalo ni"e s)d!eno istraKivao> Povr1ni- "e sl)1an"e- prela2io preko -a kako vaKniF do#a(a"a, nedorastao o2!il"ni"i- 2adaci-a> /apov"edi da vo"ska prod)Ki kopneni- p)to-> .a- otplovi ri"eko- raro-, ni sa kakvovladarsko- opre<-o-, ve )padl"iv po pri"a1n"e)!o1tv), dok J)ni"e Ble2, )pravitel" L)#d)nske
8=
Gali"e, 2na-enita roda, da<reKl"iv i !o#at, ne okr)Ki vladara dvorski- sl)K!enici-a i dosto"no #a isprati, postav1i )pravo 2!o# to#a ne-io, pre-da "e 4iteli"e prikrivao -rKn") ne)k)sni- laska-a> ' L)#)d)n) -) se do(o1e pokloniti vo(e po!"edni3ke i po!i"e(ene stranke> 4alensa i Decin), poFvaliv1i iF pred sk)p1tino-, posadi oko svo"e k)r)lske stolice> /ati- 2apovi"edi da 3itava vo"ska ode )s)sret ne"ako- -) sin)M kad #a doneso1e pokrivena vo"ni3ko- ka!anico-, on #a drKei ) kril), na2va Ger-aniko- i okiti svi- odli3"i-a
ac -oE 6eris o!iect)s H)ia non lania!at)r, stolid)vol#)s inviola!ile- crede!at, donec spectante 4itellio inter6ect)s est> A;> +ec )ltra in de6ectores a)t !ona c)i)sH)asaevi<t)-7 rata 6)ere eor)-, H)i acie OtFoniana ceciderant, testa-enta a)t leE intestatis7 prors)s, si l)E)riae te-pera<ret, avaritia- non ti-eres> Ep)lar)- 6oeda et ineEple!ilis li!ido7 eE )r!e atH)e Italia inrita-enta #)lae #esta!ant)r strepenti!)s a! )troH)e -ari itineri!)sM eEFa)sti convi<vior)- adparati!)s principes civitat)-M vasta!ant)r ipsae civitatesM de#enera!at a la!ore ac virt)te -iles ads)et)<dine vol)ptat)- et conte-pt) d)cis> Prae-isit in )r!e-
EitH)e c)nctis 6ort)nae principalis insi#ni!)s> +i-i)s Fonos inter sec)nda re!)s adversis in solaci)- cessit> AG> T)- inter6ecti cent)riones pro-ptissi-i OtFonia<nor)-, )nde praecip)a in 4itelli)alienatio per IllIricos eEercit)sM si-)l ceterae le#iones contact) et advers)s Ger-anicos -ilites invidia !ell)- -edita!ant)r> .)eto<ni)- Pa)lin)ac Licini)- Proc)l)- tristi -ora sH)ali<dos ten)it, donec a)diti necessariis -a#is de6ensioni!)s H)aFonestis )terent)r> Proditione- )ltro i-p)ta!ant, spati)- lon#i ante proeli)- itineris, 6ati#ationeOtFo<nianor)-, per-iEt)- veFic)lis a#-en ac pleraH)e 6or<t)ita 6ra)di s)ae adsi#nantes> Et 4itelli)s credidit de per<6idia et 6ide- a!solvit> .alvi)s Titin)s OtFonis 6rater n)ll)- discri-en adiit, pietate et i#navia eEc)sat)s> Mario Delso cons)lat)s servat)r7 sed credit)- 6a-a o!iect)-H)e -oE in senat) Daecilio .i-plici, H)od e)- Fonore- pec)nia -ercari, nec sine eEitio Delsi, vol)isset7 restitit 4itelli)s deditH)e postea cons)lat).i-plici innoEi)- et ineB-]pt)-> TracFal)advers)s cri-inan<tes Galeria )Eor 4itellii proteEit> A1> Inter -a#nor)- viror)- discri-ina, p)dend)- dict), Maricc)s H)ida-, e ple!e Boio--, inserere sese 6ort)nae et provocare ar-a 8o-ana si-)latione n)-i<n)- a)s)s est> Ia-H)e adsertor Galliar)- et de)s Bno-en id si!i indideratC concitis octo -ili!)s Fo-in)- proEi-os ed)or)- pa#os traFe!at, c)- #ravissi-a civi<tas electa i)vent)te, adiectis a 4itellio coForti!)s, 6anati<ca- -)ltit)dine- disiecit> Dapt)s in eo proelio Maricc)sM
vladarsko# poloKa"a> Prevelika dika ) srei postala "e )t"e<Fo- ) nesrei> AG> Tada s) po)!i"ani na"rato!orni"i cent)rioni otono<vaca, i odatle se po"avi oso!ita odvratnost pre-a 4iteli") kod ilirskiF vo"ski> i ostale s) le#i"e, 2!o# 2ara2na pri<-"era i 2avisti pre-a #er-anskivo"nici-a, po3ele ra2<-i1l"ati o rat)> .vetoni"a Pa)lina i Licini"a Prok)la, ) Kalo!niodi"eli-a, drKao "e ) poniKava")e- 3ekan"), dok se na sasl)1an") ne posl)Ki1e vi1e i2n)(eni- ne#oli 3asni- o!rana-a> Tvrdili s) 1tovi1e da i-a") 2asl)#e 2a i2da"), pripis)")i d)#otra"nost p)ta pri"e !itke, povork) pore-en) 2apreKni- koli-a i -no1tvo sl)3a"nosti svo"o" l)kav1tini> 1 4iteli"e pov"er)"e ) nev"er) i v"er) i- opro<sti> .alvi"e Tici"an ni"e !io i2loKen nikakv) napad), ispri<3an privrKeno1) i stra1l"ivo1)> Mari") Del2) ostavl"en "e kon2)lat> +o pov"erovalo se #lasini i pred!a3eno "e poto- ) senat) Decili") .i-pleks) 1to "e t) 3ast Ftio k)piti novce-, sn)")i Del2) propast> 'sprotivio se 4ite<li"e i dao kasni"e .i-pleks) kon2)lat, neoptereen Filo kakvo- krivn"o- i nek)pl"en> TraFala od t)Kitel"a 2a1titi Galeri"a, Kena 4iteli"eva> A1> ' vri"e-e opasnosti 2a 2na-enite I")de < sra-otno "e to rei < neki Marik i2 p)ka !o"sko#a )s)dio se pro!iti na visok poloKa" i i2a2vati ri-sko or)K"e #l)-ei !oKansko nadaFn)e> 1 ve "e kao 2a1titnik Gali"a i !o# Bto "e i-e se!i !io nad"en)oC ok)pio osa- tis)a I")di, stao pli"eniti s)s"edna sela Ed)anaca, kad li )vaKena opina i2a!rano-o-3adi i koForta-a, ko"e i- )p)ti 4iteli"e, rast"era po-a-n) #o-il)> ' to" "e !ici )Fvaen MarikM a kad "e poto- !a3en pred 2vi"eri, !)d)i da #a ove nis) ra2derale, #l)pi #a p)k s-atra1e
85
nepovredivi-, dok #a pred 4iteli"evi- o3i-a ne )!i1e> A;> 1 vi1e se ni"e !"esnilo protiv od-etnika i !ilo 3i"e# i-)tka> Po1tovale s) se opor)ke oniF ko"i pado1e ) oto<novsko" vo"sci ili 2akonsko pravo oniF !e2 opor)ka> Jed<nori"e3i, da se drKala prava -"era ) rasko1i, poFlepe se ne !i tre!alo !o"ati> .trast 2a #o2!a-a < odvratna i ne2a<"aKl"iva> I2 Grada i Itali"e donosila s) se draKila na proKdrl"ivost, dok s) se p)tovi s o!i") strana -ora orili od vike> ."a"ni- pripre-a-a #o2!i prvaci s) se #radova pot<p)no istro1ili> .tradavalo "e i sa-o #ra(anstvo> Od!i"ao se od napora i ")na1tva vo"nik, privikava")i se na naslade i pre2ir)i vo"skovod)> ' Grad posla o#las, ko"i- od#a(a
i-peratoris )Eor non i--iELtaC tristi!)sM et pari pro!itate -ater 4itellior)- .eEtilia, antiH)i -oris7 diEisse H)in etia- ad pri-as 6ilii s)i epist)las 6ere!at)r, non Ger-anic)- a se, sed 4itelli)#enit)-> +ec )llis postea 6ort)nae inle<ce!ris a)t a-!it) civitatis in #a)di)- evicta do-)s s)ae tant)- adversa sensit> A@> *i#ress)- a L)#)d)no 4itelli)- OM>P Dl)vi)s 8)6)s adseH)it)r o-issa &ispania, laetitia- et #rat)latio<ne- volt) 6erens, ani-o anEi)s et petit)- se cri-inatio<ni!)s #nar)s> &ilar)s Daesaris li!ert)s det)lerat, ta-<
edict)-, H)o voca!)l)- )#)sti di66erret, Daesaris non reciperet c)- de potestate niFil detraFeret> P)lsi Italia -atFe-aticiM ca)t)- severe, ne eH)ites 8o-ani l)do et Farena poll)erent)r> Priores id principes pec)nia et saep)i)s vi perp)lerant, ac pleraH)e -)nicipia et coloniae ae-)la!ant)r cor)ptissi-)- H)e-H)e ad)lescenti)- pretio inlicere> A=> .ed 4itelli)s advent) 6ratris et inrepenti!)s do-i<nationis -a#istris s)per!ior et atrocior occidi *ola!ella- i)ssit, H)e- in colonia- H)inateseposit)- a! OtFone rett)li-)s> *ola!ella a)dita -orte OtFonis )r!e- in<troierat7 id ei Planci)s 4ar)s praet)ra 6)nct)s, eE inti-is *ola!ellae a-icis, ap)d ?lavi)- .a!in)- prae6ect)- )r!is o!iecit, ta-H)a- r)pta c)stodia d)ce- se victis par<ti!)s ostentassetM addidit te-ptata- coForte-, H)ae Ostiae a#eretM nec )llis tantor)- cri-in)pro!ationi!)s in paenitentia- vers)s sera- veniapost scel)s H)aere<!at> D)nctante- s)per tanta re ?lavi)- .a!in)- Triaria L> 4itellii )Eor, )ltra 6e-ina- 6eroE, terr)it, ta-H)a- e peric)lo principis 6a-a- cle-entiae ad6ectaret> .a!in)s s)opte in#enio -itis, )!i 6or-ido incessisset, 6acilis -)tat) et in alieno discri-ine si!i pavens, ne adlevasse videret)r, i-p)lit r)ente-> A5> I#it)r 4itelli)s -et) ed odio, H)od Petronia)Eo<re- ei)s -oE *ola!ella in -atri-oni)accepisset, voca<t)- per epist)las vitata ?la-iniae viae cele!ritate dever<tere Intera-ni)- atH)e i!i inter6ici i)ssit> Lon#)- inter<6ectori vis)-7 in intinere ac ta!erna proiect)- F)-i i)#)<lavit, -a#na c)- invidia novi principat)s, c)i)s Foc pri< -)- speci-en nosce!at)r> Et Triariae licentia-odes<t)- e proEi-o eEe-pl)- onera!at, Galeria
na2iv )#)sta, ne priFvaa i-e De2ara, iako od vlasti ni1ta ni"e od)2eo> Prot"erani s) i2 Itali"e 2v"e2do2nanci> Pa2ilo se stro#o da se ri-ski vite2ovi ne kal"a") i#ro- i pi"esko-> Pri"a1n"i s) vladari na to na#ovarali novce-, a 3e1e i silo-> -no#i s) se -)nicipi"i i koloni"e tak-i3ili da na#rado- na-a-e na"pokvareni"e -lade I")de> A=> +o po !ratov) dolask), i po1to oko n"e#a stado1e p)2ati )3itel"i #ospodstva, 4iteli"e posta o!"esni"i i okr)t<ni"i, te 2apov"edi da )!i") *ola!el), 2a ko"e#a rekos-o da "e od Otona !io )dal"en ) kvinsk) Koloni")> X)v1i 2a Otonov) s-rt *ola!ela !i"a1e )1ao ) #radM to -) kod ?lavi"a .a!ina, #radsko#a pre6ekta, 2a-"eri Planci"e 4ar, !iv1i pretor, "edan od !liskiF *ola!eliniF pri"atel"a7 da se, navodno, po!"e#av1i i2 ta-nice, pon)dio 2a vod) po!i"ed eno" stranci> Pridoda da "e pok)1ao 2avesti i koFort) ko"a !oravi ) Osti"i> +o, !)d)i da ni"e !ilo nikakviF doka2a 2a tolike opt)K!e, okrene ) ka"an"e, traKei prekasan oprost nakon 2lod"ela> ?lavi"a .a!ina, neodl)3na ) tako vaKn) sl)3a"), Tri"ari"a, Kena L)ci"a 4iteli"a, dr2ovito1) pre-a1)")i Kensk) narav, odvrati da, na ra3)n si#)rnosti vladareve, ne teKi 2a slavo- -ilosr(a> .a!in, po naravi svo"o" pop)stl"iv, 3i- !i nast)pio straF #otov na pro<-"en), i ) t)do" po#i!li ) straF) 2a se!e, da se ne !i 3inilo kako #a sokoli, )!r2a -) propast> A5> 4iteli"e sto#a i2 straFa i -rKn"e 1to "e *ola!ela !io )2eo 2a !ra3n) dr)Kic) n"e#ov) Ken) Petroni") 2apov"edi da #a pis-o- po2ov), )klone se Kivosti 8a-ini"eve ceste, skren) ) Intera-ni", i t) #a )!i")> '!o"ici se to )3inilo d)#otra"ni-7 na p)t) #a ) krc-i !aci na 2e-l") i 2akol"e, i2a2vav1i ti-e velik) -rKn") pre-a novo" vlasti, "er se ) ovo-
8@
o3itovao prvi n"e2in 2nak> 1 rasp)1tenost Tri"ari"e 3inio "e "o1 nesno1l"ivi"o- 3edan pri-"er i2 na"!liKe oko<line7 Galeri"a, careva Kena, ni"e !ila )-i"e1ana ) ta t)Kna 2!ivan"a> Jednako#a po1ten"a !i"a1e i -a"ka 4iteli"a <.ekstili"a, staro#a kova> Pri3alo se pa3e da "e na prva pis-a svo#a sina rekla kako ni"e rodila Ger-anika, ne#o 4iteli"a> 1 nikakvi- se kasni"i- -a-ci-a sree ni )dva<ran"e- #rada ni"e dala skloniti na vesel"e, os"etiv1i sa-o nesree svo"e#a do-a> A@> 4iteli"a, ko"i se )dal"io i2 L)#)d)na, dosti#ne Kl)<vi"e 8)6, ostaviv1i &ispani"), nosei na lic) i2ra2 vesel"a i 3estitan"a, ) src) t"esko!), sv"estan da "e i2vr#n)t opt)K!a-a> &ilar, De2arov oslo!o(enik, !i"a1e #a oklevetao
na-H)e et 4iennen<ses ti-e!ant)r> +octe, H)a pro6icisce!at)r le#io, relictis passi- i#ni!)s pars Ta)rinae coloniae a-!)sta, H)od da-n)-, )t pleraH)e !elli -ala, -aiori!)s aliar)- )r!i)cladi!)s o!literat)-> Y)artadeci-ani postH)alpi!)s de#ressi s)nt, seditiosissi-)s H)isH)e si#na 4ien<na- 6ere!ant7 consens) -elior)co-pressi et le#io in Britannia- transvecta>
H)a- a)dito 4itellii et OtFonis principat) propriaipse potentia- et possessione- &ispaniar)te-ptasset eoH)e diplo-ati!)s n)ll)- principepraescripsissetM BetC inter<preta!at)r H)aeda- eE orationi!)s ei)s cont)-eliosa in 4itelli)- et pro se ipso pop)laria> )ctoritas Dl)vii praeval)it, )t p)niri )ltro li!ert)- s))- 4itelli)s i)!eret> Dl)vi)s co-itat)i principis adiect)s, non ade-pta &ispa<nia, H)a- reEit a!sens eEe-plo L> rr)ntii7 H)e- Ti> Daesar o! -et)-, 4itelli)s Dl)vi)n)lla 6or-idine reti<ne!at> +on ide- Tre!ellio MaEi-o Fonos7 pro6)#erat Britannia o! irac)ndia-ilit)-M -iss)s est in loc)- ei)s 4etti)s Bolan)s e praesenti!)s> AA> n#e!at 4itelli)- victar)- le#ion)Fa)dH)a<H)a- 6ract)s ani-)s> .parsae per Italiaet victori!)s per-iEtae Fostilia loH)e!ant)r, praecip)a H)artadeci-a<nor)- 6erocia, H)i se victos a!n)e!ant7 H)ippe Bedria<censi acie veEillariis tant)- p)lsis vires le#ionis non ad< 6)isse> 8e-itti eos in Britannia-, )nde a +erone eEciti erant, plac)it atH)e interi- Batavor)coFortes )na ten<dere o! vetere- advers)s H)artadeci-anos discordia-> +ec di) in tantis ar-ator)- odiis H)ies 6)it7 )#)stae Ta)rino--, d)- opi6ice- H)enda- Batav)s )t 6ra)dato<reinsectat)r, le#ionari)s )t Fospite- t)et)r, s)i c)iH)e co--ilitones ad#re#ati a convidis ad caede- transiere> Et proeli)- atroE arsisset, ni d)ae praetoriae coFortes ca)saH)artadeci-anor)- sec)tae Fis 6id)cia- et -et)Batavis 6ecissent> Y)os 4itelli)s a#-ini s)o i)n#i )t 6idos, le#ione- Grais lpi!)s trad)cta- eo 6leE) itine<ris ire i)!et, H)o 4ienna- vitarentM
da "e navodno, 3)v1i 2a 4iteli"ev i Otonov principat, pose#n)o 2a vla1) i pos"edo- nad &ispani"a-a, i 2!o# to#a da povel"a-a ni"e natpisao ni "edno# ni dr)#o#a vla<dara> T)-a3io "e ne1to i2 n"e#oviF #ovora kao )vredl"ivo 2a 4iteli"a, a 2a vlastiti ra3)n narod) )#odl"ivo> '#led "e Kl)vi"ev preva#n)o, tako da "e 4iteli"e 2apov"edio da oslo!o(enika n"e#ova 1tovi1e i ka2ne> Kl)vi"e "e pridr)<Ken vladarovo" pratn"i, a da -) ni"e od)2eta &ispani"a, ko"o- "e )pravl"ao i2o3an, po pri-"er) L)ci"a r)nci"a> +"e#a "e Ti!eri"e De2ar 2adrKao i2 straFa, 4iteli"e Kl)vi"a ni 2!o# kakve !o"a2ni> Ista po3ast ni"e iska2ana Tre!eli") Maksi-)> On !i"a1e po!"e#ao i2 Britani"e 2!o# #n"eva vo"nika> Poslan "e na n"e#ovo -"esto 4eti"e Bolan, 3o<v"ek i2 vladarove okoline> AA> /a!rin"avao "e 4iteli"a nipo1to slo-l"en d)F po!i<"e(eniF le#i"a> 8as)te po Itali"i i po-i"e1ane s po!"ed<ni3ki-a, poka2ivaF) nepri"atel"sko raspoloKen"e, )2 oso<!it) o!i"est vo"nika 3etrnaeste le#i"e, ko"i ne pri2navaF) da s) po!i"e(eniM ta ) !edri"a3ko" !ici, #d"e s) nadvladani sa-o veksilarci, "e2#ra le#i"e ni"e !ila na2o3na> Pala "e odl)ka da se vrate ) Britani") odakle !i"aF) po2vani od +erona, a ) -e()vre-en) da 2a"edno s n"i-a ta!or)") koForte Batavaca, 2!o# staro# ra2dora s vo"nici-a 3etr<naeste le#i"e> ) toliko" -rKn"i naor)KaniF I")di ni"e !ilo d)#a -ira> ' )#)sti Ta)rinaca, dok "e Batavac napadao na neko# r)kotvorca kao na varalic), le#ionar #a 1titio kao #ostopri-ca, "edno-) i dr)#o-) prikl")3i1e se n"i<Fovi dr)#ovi, i od psovki pri"e(o1e na krvoprolie> 1 ne-ilosrdna !i !itka !ila )spla-t"ela da dvi"e pretori"ske koForte ne stado1e na stran) vo"nika 3etrnaeste le#i"e, te ovi-a )li1e
8A
sa-opo)2dan"e, a Batavci-a 2ada1e straF> 4iteli"e 2apov"edi da se oni pridr)Ke n"e#ovo" vo"sci kao odani, a le#i"a da se pre!aci preko Gr3kiF lpa i da ode, skren)v1i s p)ta tako da i2!"e#ne 4i"en)> Od 4i"en"ana "e nai-e vladao straF> +o), kad "e le#i"a kretala na p)t, i2#orio "e dio Ta)rinske Koloni"e od 1iro- ostavl"eniF o#an"a, ali s) spo-en na t) 1tet), kao i na vein) ratniF 2ala, i2!risale vee nesree dr)#iF #radova> Po1to s) se sp)stili s lpa, na"!)ntovni"i vo"nici 3etrnaeste le#i"e pok)1a1e odni"eti !o"ne 2nakove ) 4i"en)> /aFval")")i sloKnosti 3estiti"iF 2a)stavl"eni s), i le#i"a "e preve2ena ) Britani")>
serv)s 6orte o!vi)s )t perc)ssor 4itellii insi-)lat)r, et r)e!at ad con<vivi)- -iles, -orte4er#inii eEposcens> +e 4itelli)s H)ide-, H)a-H)a- ad o-nis s)spiciones pavid)s, de innocentia ei)s d)!itavitM ae#re ta-en coFi!iti H)i eEiti)- cons)laris et H)onda- d)cis s)i 6la#ita!ant> +ec H)e-<H)a- saepi)s H)a4er#ini)- o-nis seditio in6estavit7 -ane!at ad-iratio viri et 6a-a, sed oderant )t 6astiditi> A9> Postero die 4itelli)s senat)s le#atione, H)ai!i opperiri i)sserat, a)dita trans#ress)s in castra )ltro pieta<te- -ilit)- conla)davit, 6re-enti!)s a)Eiliis tant)- i-<
A7> ProEi-)s 4itellio e praetoriis coForti!)s -et)s erat> .eparati pri-)-, deinde addito Fonestae -issionis leni-ento, ar-a ad tri!)nos s)os de6ere!ant, donec -ot)- a 4espasiano !ell)- cre!resceret7 t)- res)-pta -ilitia ro!)r ?lavianar)- parti)- 6)ere> Pri-a classi<cor)le#io in &ispania- -issa, )t pace et otio -itesce< ret, )ndeci-a ac septi-a s)is Fi!ernis redditae, tertiade<ci-ani str)ere a-pFitFeatra i)ssiM naDaecina Dre-o<nae, 4alens Bononiae spectac)l)#ladiator)- edere para!ant, n)-H)a- ita ad c)ras intento 4itellio, )t vol)ptat)- o!livisceret)r> A8> Et BvictasC H)ide- partes -odeste distraEerat7 ap)d victores orta seditio, l)dicro initio, ni n)-er)s caesor)- invidia- 4itellio a)Eisset> *isc)!)erat 4itelli)s Ticini adFi!ito ad ep)las 4er#inio> Le#ati tri!)niH)e eE -ori!)s i-perator)- severitate- ae-)lant)r vel te-pe< stivis conviviis #a)dentM proinde -iles intent)s a)t licenter a#it> p)d 4itelli)- o-nia indisposita te-)lenta, pervi<#iliis ac !accFanali!)s H)adisciplinae et castris pro<piora> I#it)r d)o!)s -iliti!)s, altero le#ionis H)intae, altero e Gallis a)Eiliari!)s, per lascivia- ad certa-en l)c<tandi accensis, postH)a- le#ionari)s prociderat, ins)ltante Gallo et iis H)i ad spectand)convenerant in st)dia did)ctis, er)pere le#ionarii in pernicie- a)Eilior)- ac d)ae coFortes inter6ectae> 8e-edi)- t)-)lt)s 6)it ali)s t)-)lt)s> P)lvis proc)l et ar-a aspicie!ant)r7 concla-a<t)repente H)artadeci-a- le#ione- verso itinere ad proeli)- venireM sed erant a#-inis coactores7 a#niti de-psere sollicit)dine- Interi- 4er#inii
A7> +a"neposredni"i "e straF 4iteli") pri"etio od preto<ri"skiF koForata> +a"pri"e s) ra2l)3eni, poto)2 )-ir)<")e sredstvo 3asno# otp)sta predavaF) or)K"e svo"i- tri!)ni-a, dok se ne stade 1iriti #las da "e 4espa2i"an pokren)o rat> Pri-iv1i se tada ponovo vo"ne sl)K!e, postado1e )darna sna#a 6lavi"evske stranke> Prva le#i"a -ornara poslana "e ) &ispani") da ) -ir) i dokolici s-ek1a svo") )d, "edanaesta i sed-a vraene s) ) svo"e 2i-ovnike, vo"nici-a trinaeste 2apovi"e(eno "e da #rade a-6iteatreM Decina "e nai-e pripre-ao #ladi"atorsk) predstav) ) Kre-oni 4alens ) Bononi"i, "er 4iteli"e nikad ne !i"a1e toliko 2aok)pl"en !ri#a-a da !i 2a!oravio na 2a!ave> A8> Po!i"e(en) "e tako strank) !io )-"ereno rasc"ep<kao> Kod po!"ednika -e()ti- nasta po!)na, i2 2a!avna po3etka, da !ro" )!i"eniF ni"e )veao -rKn") pre-a 4ite<li")> LeKao "e 4iteli"e 2a stolo- ) Ticin) po2vav1i na #o2!) 4er#ini"a> Le#ati i tri!)ni, pre-a sklonosti-a careva, nat"e3) se ) stro#osti ili 2a!avl"a") na rano" pi"anciM tako "e i vo"nik ili 2aok)pl"en ili rasp)1teno pro<vodi vri"e-e> Kod 4iteli"a posv)da nered i pi"anstvo, stan"e !liKe !d"en"i-a i !akanali"a-a ne#oli ta!orsko" ste2i> *va s) se tako vo"nika, "edan i2 pete le#i"e, dr)#i i2 #alskiF po-oniF 3eta, i2 1ale raspalila ) rva3ko" !or!iM po1to se le#ionar sr)1i, Gal po3e vri"e(ati, a oni ko"i se !i"aF) sk)pili da pro-atra"), podi"eli1e se ) stranke, te le#ionari navale da )ni1te vo"nike po-oniF 3eta, i tako s) po!i"ene dvi"e koForte> Li"ek ovo- ne-ir) !i"a1e dr)#i ne-ir> I2daleka se opaKa1e pra1ina i or)K"eM i2ne<nadan povik7 da se 3etrnaesta le#i"a vraa i stiKe ) !itk)> +o !i"a1e t) 2adn"a 3eta> Prepo2nati, )ni"e1e -ir> 'to sl)3a"no
87
nado1la 4er#ini"eva ro!a okrive kao 4iteli"eva )!o"ic), a vo"nik Ft"ede provaliti na #o2!) 2aFti"Qeva")i 4er#ini"ev) s-rt> 4iteli"e pak, -ada pla1l"iv na svaki s)-n"iv #las, ne pos)-n"a ) n"e#ov) ned)Knost> Te1ko- s) -)ko- ipak 2adrKani oni ko"i s) iskali propast kon2)<lara i nekada1n"e# svo#a vo"skovo(e> niko#a ni"e 3e1e ne#o 4er#ini"a )#roKavala svaka po!)na> Osta"alo "e div<I"en"e pre-a ")nak) i slava, ali s) #a -r2ili "er iF "e pre2reo> A9> .li"edee#a dana, 3)v1i 2a senatsko poslanstvo ko"e-) "e naredio da #a ond"e 3eka, 4iteli"e pri"ede ) ta!or i Fvalo- 3ak o!aspe privrKenost vo"nika, dok s)
a##ere- ar-or)-, str)es corpor)- int)eri -irariM et erant H)os varia sors rer)- lacri-aeH)e et -isericordia s)!iret> t non 4itel<li)s 6leEit oc)los nec tot -ilia insep)ltor)- civi)- eEFor<r)it7 laet)s )ltro et ta- propinH)ae sortis i#nar)s insta)<ra!at sacr)- dis loci> 71> EE- Bononiae a ?a!io 4alente #ladiator)spec<tac)l)- edit)r, advecto eE )r!e c)lt)> Y)antoH)e -a#is propinH)a!at, tanto corr)pti)s iter i--iEtis Fistrioni!)s et spadon)- #re#i!)s et cetero +eronianae a)lae in#enioM na-H)e et +erone- ips)- 4itelli)s ad-iratione cele!ra<
p)nitatis atH)e adro#antiae le#ionariis accessisse> Bata<vor)- coFortes, ne H)id tr)c)lenti)s a)derent, in Ger-a<nia- re-issae, principi)interno si-)l eEternoH)e !ello paranti!)s 6atis> 8eddita civitati!)s Gallor)- a)Eilia, in#ens n)-er)s et pri-a stati- de6ectione inter inania !elli ads)-pt)s> Deter)- )t lar#itioni!)s ad6ectae ia- i-perii opes s)66icerent, a-p)tari le#ion)a)Eilior)-<H)e n)-eros i)!et vetitis s)pple-entisM et pro-iscae -is<siones o66ere!ant)r> EEitia!ile id rei p)!licae, in#rat)- -iliti, c)i eade- -)nia inter pa)cos peric)laH)e ac la!or cre!ri)s redi!antM et vires l)E) corr)-pe!ant)r, contra veteredisciplina- et instit)ta -aior)-, ap)d H)os vir< t)te H)a- pec)nia res 8o-ana -eli)s stetit> 7G> Inde 4itelli)s Dre-ona- 6leEit et spectato -)nere Daecinae insistere Bedriacensi!)s ca-pis ac vesti#ia recentis victoriae l)strare oc)lis conc)pivit> ?oed)- atH)e atroE spectac)l)-7 intra H)adra#ensi-)- p)#nae die- lacera corpora, tr)nci art)s, p)tres viror)- eH)or)-H)e 6or-ae, in6ecta ta!o F)-)s, protritis ar!ori!)s ac 6r)#i<!)s dira vastitas> +ec -in)s inF)-ana 6acies viae, H)a- Dre-onenses la)r) rosaH)e constraverant, eEstr)ctis altari!)s caesisH)e victi-is re#i)- in -ore-M H)ae laeta in praesens -oE pernicie- ipsis 6ecere> derant 4alens et Daecina -onstra!antH)e p)#nae locos7 Finc inr)pisse le#ion)- a#-en, Finc eH)ites coortos, inde circ)-6)sas a)Eilior)-an)sM ia- tri!)ni prae6ectiH)e, s)a H)isH)e 6acta eEtollentes, 6alsa vera a)t -aiora vero -isce!ant> 4ol#)s H)oH)e -ilit)- cla-ore et #a)dio de6lectere via, spatia certa-in)- reco#noscere,
po-one 3ete ne#odovale 1to "e pop)stio pred toliko- ra2)2dano1) i drsko1) le#ionara> KoForte Batavaca, da se ne !i>)s)dile na 1to#od s)rovi"e, povraene s) ) Ger<-ani"), dok "e s)d!ina spre-ala po3etak istovre-ena )n)tra1n"e# i van"sko# rata> Galski- s) opina-a vraene po-o3ne 3ete, #ole- !ro" ko"i "e ve na po3etk) od-et<ni1tva priFvaen kao !eskoristan ratni teret> Osi- to#a, kako "e darivan"i-a narasliF nov3aniF sredstava carstva !ilo ve i2o!ila, 2apov"edi da se ste#n) od"eli le#i"a i po-onF 3eta, 2a!raniv1i pop)n"avan"a> 1 !e2 o#rani3en"a n)daF) se otp)sti> Po#)!no to !i"a1e 2a drKav), ne)<#odno 2a vo"nika ko"e#a < !)d)i s) !ili -alo!ro"ni"i <iste d)Knosti, opasnosti i napor 3e1e 2apadaF)> 1 sna#e s) se ) rasko1i kvarile, nas)prot staro" ste2i i )red!a-a predaka, kod ko"iF "e ri-ska drKava !ol"e sta"ala, oslan<"a")i se ve-a na Fra!rost ne#oli na novac> 7G> Odande 4iteli"e skrene ) Kre-on) i, po#ledav1i Decinin) predstav), 2aKeli st)piti na !edri"a3ka pol"a i ra2#ledati svo"i- o3i-a tra#ove nedavne po!"ede> Odvra<tan i stravi3an pri2or, 3etrdeseti dan nakon !itke7 rastr<#ana t"elesa, osakaeni )dovi, kost)ri I")di i kon"a, )#r)1anokrvl") )pri"ana 2e-l"a, )Kasna p)sto1 od 2#a<KeniF sta!ala i )s"eva> +i1ta -an"e odvratan ne !i"a1e ni po#led na cest) ko") s) Kre-onci pokrili lovoroi r)Ka-a, podi#av1i Krtvenike i 2aklav1i na n"i-a Krtvene Kivotin"e po kral"evsko- o!i3a")> To itren)ta3no 2ado<vol"stvo )skoro donese propast> Bi"aF) t) 4alens i Decina i poka2ivaF) -"esta !itke7 odavde "e provalila povorka le#i"a, odavde se di#li kon"anici, odande na#rn)le po-one 3eteM ve s) i tri!)ni i pre6ekti, )2diK)i svaki svo"a d"ela, -i"e1ali laKi, istine ili pret"erivan"a> Prosti vo"nici )
88
rados<no" vici stado1e skretati s ceste, ra2#ledavati prostore s)<ko!a, pro-atrati i diviti se Frpi or)K"a i #o-ili t"elesa> Bilo "e i oniF ko"i-a "e pala na pa-et prevrtl"iva s)d!ina, spopale iF s)2e i saKal"en"e> +o 4iteli"e ne odvrati o3i i ne 2#ro2i se nad toliki- tis)a-a nepokopaniF #ra(ana> 8adostan, 1tovi1e, i nesv"estan tako !liska )s)da prinosio "e Krtv) !o#ovi-a -"esta> 71> I2a to#a ) Bononi"i ?a!i"e 4alens priredi #ladi"a<torsk) predstav), dove2av1i i2 #rada opre-)> Kako "e sti<2ao sve !liKe, tako -) "e p)t posta"ao sve ra2vratni"i, )2 pratn") #l)-aca i dr)K!i )1kopl"enika i ostaliF spodo!a neronsko#a dvora> 1 +erona "e, nai-e, sa-o#a 4iteli"e s
n)llo ae-)lo, saevitia li!idine rapt) in eEternos -ores pror)perant> 75> t 4espasian)s !ell)- ar-aH)e et proc)l vel i)Eta sitas vires circ)-specta!at> Miles ipsi adeo parat)s, )t praee)nte- sacra-ent)- et 6a)sta 4itellio o-nia precan<te- per silenti)- a)dierintM M)ciani ani-)s nec 4espa<siano alien)s et in Tit)- proniorM prae6ect)s e#Ipti BTi>C leEander consilia sociaveratM tertia- le#ione-, H)od e .Iria in Moesia- transisset, s)a- n)-era!atM ceterae IllIrici le#iones sec)t)rae spera!ant)rM na-H)e o-nis eEercit)s 6la--averat adro#antia venienti)- a
!at, sectari cantante- solit)s, non necessitate, H)a Fone<stissi-)s H)isH)e, sed l)E) et sa#inae -ancipat)s e-pt)s<H)e> 't 4alenti et Daecinae vac)os Fonoris -enses ape<riret, coartati alior)cons)lat)s, dissi-)lat)s Marti Macri tarnH)aOtFonianar)- parti)- d)cisM et 4ale<ri)Marin)- destinat)- a Gal!a cons)le- dist)lit, n)lla o66ensa, sed -ite- et ini)ria- se#niter lat)r)-> Pedani)s costa o-ittit)r, in#rat)s principi )t advers)s +erone- a)s)s et 4er#inii eEsti-)lator, sed alias prot)lit ca)sasM actaeH)e ins)per 4itellio #ratiae cons)et)dine ser<vitii> 7;> +on )ltra pa)cos dies H)a-H)a- acri!)s initiis coept)- -endaci)- val)it> EEtiterat H)ida.cri!o<nian)- se Da-erin)- 6erens, +eronianor)- te-por)- -et) in &istria occ)ltat)-, H)od illic clientelae et a#ri veter)Drassor)- ac no-inis 6avor -ane!at> I#it)r deterri-o H)oH)e in ar#)-ent)- 6a!)lae ads)-pto vol<#)s cred)l)- et H)ida- -ilit)-, errore veri se) t)r!ar)- st)dio, certatiad#re#a!ant)r, c)- pertracc)s ad 4itel<li)interro#at)sH)e, H)isna- -ortali)- esset> PostH)a- n)lla dictis 6ides et a do-ino nosce!at)r condicione 6)#i<tiv)s no-ine Geta, s)-pt)- de eo s)pplici)- in servile- -od)-> 7=> 4iE credi!ile -e-orat) est, H)ant)s)per!iae socordiaeH)e 4itellio adoleverit, postH)a- spec)latores e .Iria I)daeaH)e adact)in ver!a ei)s Oriente- n)ntia<vere> +a- etsi va#is adF)c et incertis a)ctori!)s, erat ta-en in ore 6a-aH)e 4espasian)s ac pler)-H)e ad no-en ei)s 4itelli)s eEcita!at)r7 t)- ipse eEercit)sH)e, )t
)divl"en"e- poFodio, o!i3ava")i #a pratiti dok "e p"evao, ne i2 n)Kde, kao oni na"3asni"i, ve ropski se podav1i ra2vrat) i proKdrl"ivosti> *a !i 4alens) i Decini oslo!odio -"esece 2a sl)K!), skraeni s) kon2)lati ostaliF, 2ane-a<ren kon2)lat Marci"a Macera, kao vo(e otonovske stranke> 1 4aleri"a Marina, ko"e#a "e Gal!a odredio 2a kon2)la, ostavi da 3eka, ni 2!o# kakve )vrede ne#o kao 3ov"eka !la#a, ko"i e -irno podni"eti nepravd)> Pedani"e Kosta od!a3en "e kao ne-io vladar), dr2ak pre-a +eron) i kao F)1ka1 4er#ini"ev, -ada "e naveo dr)#e ra2lo#e> PovrF sve#a iska2ana "e 2aFvalnost 4iteli"), po ropsko- o!i3a")> 7;> lako "e 2apo3ela Kestoki- naleto-, laK ni"e tra"ala vi1e od nekoliko dana> Po"avio se neki 3ov"ek i2da")i se 2a .kri!oni"ana Ka-erina, ko"i se ) straF) od neronskiF vre-ena skrivao ) &istri"i, "er se ond"e sa3)vala kli"entela i pos"ed, kao i I")!av pre-a i-en) stariF Krasa> Po1to "e, dakle, 2a postav ko-edi"e )2eo one na"pokvareni"e, stala -) se prikl")3ivati, sve tak-ei se, lakov"erna sv"etina i neki od vo"nika, ) 2a!l)di ili ) teKn"i 2a !)no-, dok #a ne dov)ko1e k 4iteli") i )pita1e ko"i li "e od s-rtnika> Po1to -) ne pov"erova1e ri"e3i-a, a i #ospodar #a po<2nava1e kao !"e#)nca po i-en) Geta, i2vr1ena !i nad n"i- ka2na kao nad ro!o-> 7=> Jedva "e v"ero"atno kad se spo-ene koliko "e ) 4iteli"a porasla oFolost i ne-arnost po1to )Fode i2 .iri"e i J)de"e do"avi1e da se Istok 2akleo na n"e#ove ri"e3i> lako s) nai-e sv"edoci !ili "o1 )vi"ek neodre(eni i nei2<v"esni, ipak 4espa2i"an !i"a1e svi-a na )sti-a, a na n"e<#ovo se i-e
89
4iteli"e pona"vi1e )2ne-iravao> Tada on i vo"ska, kako to ve !iva kad ne-a nikakva s)parnika, okr)tno1), poFoto- i ra2!o"ni1tvo- srn)1e ) strane o!i<3a"e> 75> 4espa2i"an "e -islio o rat), o naor)Kan") i sna<#a-a ko"e s) se nala2ile daleko ili ) !li2ini> 4o"nik -) !i"a1e tako spre-an na !itk) da #a "e, dok "e i2#ovarao 2akletv) i -olio se 2a svak) sre) 4iteli"), sl)1ao 1)tei> M)ci"anov d)F ne sa-o 1to ne !i"Qa1e ot)(en od 4espa<2i"ana, ne#o "e i Tit) !io prili3no sklon> Pre6ekt E#ipta Ti!eri"e leksandar )dr)Kio "e s n"i- ratne osnove> Tre) le#i"), !)d)i da "e pre1la i2 .iri"e ) Me2i"), ra3)nao "e kao svo")> Ostale le#i"e ) Ilirik), nadao se, povest e se 2a n"o-> .va se nai-e vo"ska raKestila 2!o# drskosti vo"<
dec)s adH)irat)r> E#o te, 4espasiane, ad i-peri)voco Ota-PH)a- sal)tare rei p)!licae, H)a- ti!i -a#ni6ic)-, i)Eta deos in t)a -an) posit)- est> +ec specie- ad)lantis eEpaveris7 a cont)-e<lia H)a- a la)de propi)s 6)erit post 4itelli)- eli#i> +on advers)s divi )#)sti acerri-a- -ente- nec advers)s ca)tissi-a- Ti!erii senect)te-, ne contra Gai H)ide- a)t Dla)dii vel +eronis 6)ndatalon#o i-perio do-)- eEs)r#i-)sM cessisti etiaGal!ae i-a#ini!)s7 torpere )ltra et poll)endaperdenda-H)e re- p)!lica- relin<H)ere sopor et i#navia videret)r, etia- si ti!i H)a- inFo<nesta, ta- t)ta servit)s esset> !iit ia- et transvect)- est te-p)s, H)o posses videri conc)pisse7 con6)#iend)- est ad i-peri)-> n eEcidit tr)cidat)s Dor!)loS .plendi<
4itellio -ilit)-, H)od tr)ces corpore, Forridi ser-one ceteros )t i-pares inride!ant> .ed in tanta -ole !elli ple<r)-H)e c)nctatioM et 4espasian)s -odo in spe- erect)s, aliH)ando adversa rep)ta!at7 H)is i1le dies 6oret, H)o seEa#inta aetatis annos et d)os 6ilios i)venes !ello per-it<teretS Esse privatis co#itationi!)s pro#ress)-, et pro)t velint, pl)s -in)sve s)-i eE 6ort)na7 i-peri)c)pienti<!)s niFil -edi)- inter s)--a a)t praecipitia> 7@> 4ersa!at)r ante oc)los Ger-anici eEercit)s ro!)r, not)- viro -ilitari7 s)as le#iones civili !ello ineEpertas, 4itellii victrices, et ap)d victos pl)s H)eri-oniar)- H)a- viri)-> ?l)Ea- per discordias -ilit)- 6ide- et peric)l)- eE sin#)lis7 H)id eni- pro6)t)ras coFortes alasH)e, si )n)s alterve praesenti 6acinore parat)- eE diverso prae-i)- petatS sic .cri!onian)- s)! Dla)dio inter6ect)-, .ic per<c)ssore- ei)s 4ola#ini)- e #re#ario ad s)--a -ilitiae provect)-7 6acili)s )niversos i-pelli H)a- sin#)los vitari> 7A> &is pavori!)s n)tante- et alii le#ati a-iciH)e 6ir<-a!ant et M)cian)s post -)ltos secretosH)e ser-ones ia- et cora- ita loc)t)s7 QO-nes, H)i -a#nar)- rer)- consilia s)scipi)nt, aesti-are de!ent, an H)od incFoat)r rei p)!licae )tile, ipsis #lorios)-, an pro-pt)- e66ect) a)t certe non ard))- sitM si-)l ipse H)i s)adet conside<rand)s est, adiciatne consilio peric)l)s))-, et, si 6or<t)na coeptis ad6)erit, c)i s)--)-
nika ko"i s) sti2ali od 4iteli"a, "er s) ovi stra1ne t"elesne #ra(e, osorni- ri"e3i-a is-i"avali ostale kao se!i nedo<rasle> +o, ) toliko silno- opse#) rata o!i3no nasta"e okli<"evan"e> 1 ) 4espa2i"an) se 3as !)dila nada, 3as "e opet ra2-i1l"ao o neprilika-a> Ko"i li !i to dan -orao !iti, ) ko"e!i rat) pov"erio 1e2deset #odina svo#a Kivota i dvo< "ic) sinova -ladiaS Po ope- -i1l"en") napredak "e posti#n)t, a kako ve poKele, vei ili -an"i )lo# stavl"a se na kock)> Oni-a ko"i Kele carstvo ne-a nikakve sredine i2-e() vrF)nca i provali"e> 7@> Pred o3i-a -) !i"a1e sna#a #er-anske vo"ske, po2nata -) kao staro- ratnik)> +"e#ove le#i"e nis) isk)<sile #ra(ansko#a rata, 4iteli"eve s) po!"ednice, a kod po!i"e(eniF vi1e "e -e()so!niF opt)K!i ne#oli sna#a> +eposto"ana "e ) neslo#a-a v"ernost vo"nika, i opasnost vre!a od po"edinaca7 1to e -) nai-e koristiti koForte i ale, ako ova" ili ona" i2nenadni- ned"elo- se#ne 2a na#radopon)(eno- od protivnkaS Tako "e .kri!oni"an )!i"en pod Kla)di"e-, tako "e )!o"ica n"e#ov 4ola#ini"e od prosta vo"nika pro-akn)t na na"vi1i st)pan" vo"ni1tva> Lak1e "e )dariti na sve ne#oli i2!"ei "edno# "edino#a> 7A> *ok se on kole!ao ) ovakvi- t"esko!ni-isli-a, Fra!rili s) #a i ostali le#ati i pri"atel"i, a M)ci"an posli"e -no#iF pota"niF ra2#ovora ve i "avno pro#ovori ovako7 9.vi ko"i se laa") odl)ka ) veliki- do#ada"i-a -ora") odva#n)ti da li "e ono 1to 2apo3in") korisno 2a drKav), 2a n"iF sa-e di3no, da li "e to lako i2vesti, ili !ar ni"e pre<te1ko> Istovre-eno ona" ko"i na#ovara -ora pro-isliti prilaKe li odl)ci svo")
9G
opasnost i, ako li srea !)de sklona potFvat), 2a ko#a se pri!avl"a na"vi1a 3ast> Ja te, 4espa<2i"ane, 2ove- na vlast, a )2 !o#ove ) tvo"i- "e r)ka-a kako e !iti spasonosna 2a drKav), kako veli3anstvena 2a te!e> 1 ne-o" se prepasti prividno# )la#ivan"a> Biti i2a<!ran posli"e 4iteli"a !ilo !i !liKe sra-oti ne#oli slavi> +e )sta"e-o protiv pre!istra )-a !oKansk#a )#)sta, ni pro<tiv preopre2ne Ti!eri"eve starosti, pa ni protiv do-a Ga"eva, ili Kla)di"eva, ili +eronova, )te-el"ena d)#otra"<no- vla1)> 'st)kn)o si i pred Gal!inipoprs"i-a> Bila !i prava t)po#lavost i ne-arnost prep)stiti drKav) da "e kal"a") i )propa1tava") i da i dal"e o!a-ire kad !i ti sta<rost i !ila, koliko ne3asna toliko i si#)rna> *aleko "e ve, i i2a te!e, vri"e-e kad se -o#lo 3initi da si 2a n"o- K)dio> 4al"a pri!"ei vlasti> /ar se 2a!oravilo na )-orstvo Kor<
criore Fodie disciplina victi H)a- victores a#)nt> &os ira odi)- )ltionis c)piditas ad virt)teaccendit7 illi per 6asti<di)- et cont)-acia Fe!esc)nt> periet et recl)det con<tecta et t)-escentia victrici)- parti)- volnera !ell)ips)-M nec -iFi -aior in t)a vi#ilantia parsi-o-a sapien<tia 6id)cia est H)a- in 4itellii torpore inscitia saevitia> .ed -eliore- in !ello ca)saH)a- in pace Fa!e-)s7 na- H)i deli!erant, desciver)nt>Q 78> Post M)ciani oratione- ceteri a)denti)s circ)-si<stere Fortari, responsa vat)- et sider)-ot)s re6erre> +ec erat intact)s tali s)perstitione, )t H)i -oE rer)-
dior ori#ine H)a- nos s)-)s, 6ateor, sed et +ero no!ili<tate natali)- 4itelli)- antei!at> .atis clar)s est ap)d ti-ente- H)isH)is ti-et)r> Et posse a! eEercit) princi<pe- 6ieri si!i ipse 4itelli)s doc)-ento, n)llis stipendiis, n)lla -ilitari 6a-a, Gal!ae odio provect)s> +e OtFone- H)ide- d)cis arte a)t eEercit)s vi, sed praepropera ipsi)s desperatione vict)-, ia- desidera!ile- et -a#n)prin<cipe- 6ecit, c)- interi- spar#it le#iones, eEar-at coFor<tes, nova cotidie !ello se-ina -inistrat> .i H)id ardoris ac 6erociae -iles Fa!)it, popinis et co-issationi!)s et prin<cipis i-itatione deterit)r7 ti!i e l)daea et .Iria et e#Ipto novele#iones inte#rae, n)lla acie eEFa)stae, non discordia corr)ptae, sed 6ir-at)s )s) -iles et !elli do-itor eEterniM classi)- alar)- coForti)- ro!ora et 6idissi-i re#es et t)a ante o-nis eEperientia> 77> +o!is niFil )ltra adro#a!o, H)a- ne post 4alente- et Daecina- n)-ere-)r7 ne ta-en M)cian)- soci)- spreveris, H)ia ae-)l)- non eEperiris> Me 4itellio ante<pono, te -iFi> T)ae do-)i tri)-pFale no-en, d)o i)ve<nes, capaE iai-perii alter et pri-is -ilitiae annis ap)d Ger-anicos H)oH)e eEercit)s clar)s> !s)rd)6)erit non cedere i-perio ei, c)i)s 6ili)adoptat)r)s esse-, si ipse i-perare-> Deter)inter nos non ide- prospe<rar)- adversar)-H)e rer)- ordo eritM nasi vinci-)s, Fonore-, H)edederis, Fa!e!o7 discri--en ac peric)la eE aeH)o patie-)r> I--o, )t -eli)s est, Bt)C t)os eEer<cit)s re#e, -iFi !ell)- et proelior)- incerta trade>
!)lonaS '#ledni"e#a pori"ekla ne#oli s-o -i, pri2na"e-, ali i +eron "e ple-enito1) roda nadvisivao 4iteli"a> ' ono#a ko"i se !o"i, tko #od i2a2iva straF, dovol"no "e slavan> da vo"ska -oKe stvoriti vladara, sa- "e se!i doka2o- 4iteli"e7 !e2 ikakve sl)K!e ) vo"sci, !e2 ikakve vo"ni3ke slave, )2di#n)t 2aFval")")i -rKn"i pre-a Gal!i> Pa i Otona, ko"i ni"e po!i"e(en v"e1tino- vo"skovo(e ili vo"ni3ko- silo- ne#o vlastiti- prena#l"enio3a"e-, )3i<nio "e ve poKel"ni- i velikivladaro- 2aFval")")i to-e 1to ) -e()vre-en) ra2!ac)"e le#i"e, ra2or)Kava koForte, svakidano- poda"e nov) #ra() 2a rat> ko li "e vo"nik i i-ao 1to Kara i !or!enosti, tro1i iF sada po kr3-a-a i ) skitn"i po )lica-a, te opona1an"evladara> ' te!e "e i2 J)de"e, .iri"e i E#ipta devet le#i"a, netakn)tiF, nepro<ri"edeniF nikakvo!itko-, neosla!l"eniF neslo#o-, ve vo"nik o3vrsn)o ) sl)K!i i do!itnik ) van"sko- rat)> Glavnina !rodovl"a, ala, koForata i vrlo odani kral"evi, i tvo"e isk)stvo ko"i- sve nadila2i1> 77> /a nas ne traKi- ni1ta vi1e doli da nas ne !ro"e i2a 4alensa i Decine> +e-o" ipak M)ci"ana pre2reti kao save2nika, kad #a nisi isk)sio kao s)parnika> .e!e pret<postavl"a- 4iteli"), te!e se!i> Tvo" do- i-a tri")-6alno i-e, dva -ladia7 "edno#a ve dorasla 2apov"edni1tv), i ) prvi#odina-a vo"ne sl)K!e proslavl"ena i kod #er< -anske vo"ske> Bes-isleno !i !ilo ne )st)piti carsk) vlast ono-) 3i"e#a !iF sina posvo"io da savlada-> Ina3e, -e() na-a nee !iti isto#a o-"era ) srei i ) nesreiM "er, ako po!i"edi-o, i-at ) 3ast ko") -i dade17 po#i!ao i opasnosti podni"et e-o )
91
"ednako" -"eri> +e, ne#o dapa3e, kako "e i po1teni"e, ti )pravl"a" svo"i- vo"ska-a, -eni preda" rat i nei2v"esnost !itaka> ' o1tri"o" ste2i pro< vode danas Kivot po!i"edeni ne#oli po!"ednici> Prve raspal")"e na ")na1tvo -rKn"a i Kel"a 2a osveto-> *r)#i sla!e ) !aFatosti i tvrdo#lavosti> Otvorit e i ra2otkriti prikrivene i na!rekle rane po!"edni3ke stranke )pravo rat> +i1ta -i vee po)2dan"e ne leKi ) tvo"o" !)dnosti, 1tedl"ivosti, -)drosti, ne#oli ) 4iteli"evo" ot)p"elosti, neisk)stv), krvolo3nosti> 'ostalo-, !ol"i s) nai2#ledi ) rat) ne#oli ) -ir)M "er oni ko"i pre-i1l"a") < od)stali s)>: 78> Posli"e M)ci"anova #ovora ostali se stado1e "o1 odvaKni"e tiskati oko n"e#a, sokoliti #a, i2nositi od#ovore proroka i kretan"a 2vi"e2da> on ne !i"a1e nepodloKan takv) pra2nov"er"), "er "e )skoro poto- kao vrFovni
nonas l)lias ap)d ips)- i)rasset, eo ardore, )t ne Tit)s H)ide- 6ili)s eEspectaret)r, .Iria re-eans et consilior)- inter M)cian)- ac patre- n)nti)s> D)ncta i-pet) -ilit)- acta non parata contione, non coni)nctis le#ioni!)s> 8G> *)- H)aerit)r te-p)s loc)s, H)odH)e in re tali di6<6icilli-)- est, pri-a voE, d)- ani-o spes ti-or, ratio cas)s o!versant)r, e#ress)- c)!ic)lo 4espasian)- pa)ci -ilites, solito adsistentBesC ordine )t le#at)- sal)tat)ri, i-peratoresal)tavere7 t)- ceteri adc)rrere, Daesare- et )#)st)- et o-nia principat)s voca!)la c)-)lare, -ens a -et) ad 6ort)na- transierat7 in ipso niFil t)-i<d)-, adro#ans a)t in re!)s novis nov)- 6)it> 't pri-)-
do-in)s .ele)c)- H)enda- -atFe-atic)rectore- et praesci)- pala- Fa!)erit> 8ec)rsa!ant ani-o vetera o-ina7 c)press)s ar!or in a#ris ei)s conspic)a altit)dine repente prociderat ac postera die eode- vesti#io res)r<#ens procera et latior vire!at> Grande id prosper)-H)e consens) Far)spic)- et s)--a clarit)do i)veni ad-od)4espasiano pro-issa, sed pri-o tri)-pFalia et cons)lat)s et l)daicae victoriae dec)s i-plesse 6ide- o-inis vide!a<t)r7 )t Faec adept)s est, portendi si!i i-peri)- crede!at> Est l)daea- inter .Iria-H)e Dannel)s7 ita vocant -on<tede)-H)e> +ec si-)lacr)- deo a)t te-pl)- < sic tra<didere -aiores <7 ara tant)- et reverentia> Illic sacri6i<canti 4espasiano, c)- spes occ)ltas versaret ani-o, Basi<lides sacerdos inspectis identide- eEtis QY)idH)id estQ inH)it, Q4espasiane, H)od paras, se) do-)- eEstr)ere se) prolatare a#ros sive a-pliare servitia, dat)r ti!i -a#na sedes, in#entes ter-ini, -)lt)- Fo-in)->Q &as a-!a#es et stati- eEceperat 6a-a et t)nc aperie!at7 nec H)idH)a- -a#is in ore vol#i> Dre!riores ap)d ips)- ser-ones, H)anto speranti!)s pl)ra dic)nt)r> &a)d d)!ia destina<tione discessere M)cian)s ntiocFia-, 4espasian)s Daesarea-7 illa .)riae, Foc l)daeae cap)t est> 79> Initi)- 6erendi ad 4espasian)- i-perii leEan<driae coept)-, 6estinante Ti!erio leEandro, H)i kalendis l)liis sacra-ento ei)s le#iones ade#it> IsH)e pri-)s prin<cipat)s dies in poster)- cele!rat)s, H)a-vis l)daic)s eEercit)s 4
#ospodar "avno drKao neko# 2v"e2do2nanca .ele)ka kao sav"etnika i vra3a> +a )- s) -) dola2ila davna 2na-en"a7 3e-presovo sta!lo na n"e#ovi- pol"i-a, 2na-enite visine, i2nenada se !i"a1e sr)1ilo, a sli"edee#a dana, diK)i se s isto#a -"esta, 2a2elen"elo se, visoko i "o1 -oni"e> Bilo "e to veli3anstveno i povol"no po "ednod)1no- s)d) Far)<spika, i na"vi1a slava !ila "e o!eana posve -lado4espa2i"an)> +o isprva se 3inilo da s) se ) tri")-6alni- 2naci-a i kon2)lat), te 3asti ")de"ske po!"ede o!istinila 2na-en"a> Xi- se ovo#a do-o#ao, po3eo "e v"erovati da -) se prori3e carska vlast> I2-ed) J)de"e i .iri"e nala2i se Kar-el> Tako 2ov) !rdo i !oKanstvo> !oKanstvo ne-a ni lika ni Fra-a, tako 2a!il"eKi1e stari"i, < sa-o Krtvenik i straFopo1tovan"e> 4espa2i"an), ko"i "e ond"e prinosio Krtv) #a"ei ) src) pota"ne nade, sveenik Ba2i<lid, pro-otriv1i vi1e p)ta i2n)tric), re3e7 90to #od !ilo, 4espa2i"ane, to na 1to se spre-a1 < !ilo #raditi do-, !ilo pro1iriti pol"a, !ilo )-noKiti posl)#) < da"e ti se7 veliko -"esto, #ole-e -e(e, -no1tvo l")di>: Ov) 2a#onetC>ii s-"esta priFvati #lasina i po3e "e od#onetavati, i nista dr)#o ne !i"a1e ve-a na )sti-a sv"etine> Kod n"e#a <ra2#ovori to 3e1i 1to se vi1e o!raalo oni-a ko"i se nadaF)> . nes)-n"ivo- odl)3no1) ra2i(o1e se < M)ci"an ) ntioFi"), 4espa2i"an ) De2are")> Jedna "e #lavni #rad .iri"e, dr)#a J)de"e> 79> Po3etak pri"enosa carske vlasti na 4espa2i"ana 2!io se ) leksandri"i, 2aFval")")i K)r!i Ti!eri"a leksandra ko"i "e na ")li"ske kalende na n"e#ovo i-e 2akleo le#i"e> 1 ta" "e dan
9;
kasni"e slavl"en kao prvi dan principata, iako "e ")de"ska vo"ska peto#a dana pri"e ")li"skiF nona polo<Kila 2akletv) pred n"i- ) takv) Kar) da se ni"e 3ekalo ni na Tita ko"i se vraao i2 .iri"e kao pri"enosnik ratniF osnova i2-e() M)ci"ana i oca> .ve "e sprovedeno pod pritisko- vo"nika, !e2 pripre-an"a sk)p1tine, !e2 ok)p<I"an"a le#i"e> 8G> *ok se traKio tren)tak, -"esto i < 1to "e ) takvo" prilici na"teKe < prva ri"e3, dok se ) d)1i "avl"ala nada, straF, ra2lo#, sl)3a", 4espa2i"ana, i2a1la i2 spavae so!e, nekolicina vo"nika, ko"a #a "e sto"ei ) )o!i3a"eno- red) i-ala po2draviti kao le#ata, po2dravi kao caraM tada dotr<3a1e ostali te #a stado1e o!asipati i-eni-a De2ara i )#)sta i svinaslovi-a principata> .traF se pretvorio ) sre)> +a n"e-) sa-o- ni3e#a oFolo#, o!i"esno# ili, )
r-enios patescit, i)ra<vereM sed iner-es le#ati re#e!ant, nond)- additis Dappa<dociae le#ioni!)s> Donsili)- de s)--a rer)- BerIti Fa!it)-> Ill)c M)cian)s c)- le#atis tri!)nisH)e et splen< didissi-o H)oH)e cent)rion)- ac -ilit)- venit, et e l)daico eEercit) lecta decora7 tant)- si-)l pedit)- eH)i<t)-H)e et ae-)lanti)- inter se re#)- parat)s specie- 6ort)nae principalis e66ecerant> 8;> Pri-a !elli c)ra a#ere dilect)s, revocare veteranosM destinant)r validae civitates eEercendis ar-or)o66icinis, ap)d ntiocFenses a)r)- ar#ent)-H)e si#nat)r, eaH)e c)ncta per idoneos -inistros s)is H)aeH)e locis 6estina<!ant)r> Ipse 4espasian)s adire Fortari, !onos la)de, se#<
tantae altit)dinis o!6)sa- oc)lis cali#ine- disiecit, -ilita<riter loc)t)s laeta o-nia et ad6l)entia eEcepitM na-H)e id ips)- opperiens M)cian)s alacre- -ilite- in ver!a 4espasiani ade#it> T)ntiocFensi)- tFeatr)- in#res<s)s, )!i illis cons)ltare -os est, conc)rrentes et in ad)la<tionee66)sos adloH)it)r, satis decor)s etia- Graeca 6ac)ndia, o-ni)-H)e H)ae diceret atH)e a#eret arte H)a<da- ostentator> +iFil aeH)e provinciaeEercit)-H)e accendit H)a- H)od adsevera!at M)cian)s stat)isse 4itel<li)-, )t Ger-aircas le#iones in .Iria- ad -ilitia- op)l<entaH)ieta-H)e trans6erret, contra .Iriacis le#ioni!)s Ger-anica Fi!erna caelo ac la!ori!)s d)ra -)tarent)rM H)ippe et provinciales s)eto -ilit)- cont)!ernio #a)de<!ant, pleriH)e necessit)dini!)s et propinH)itati!)s -iEti, et -iliti!)s vet)state stipendior)- nota et 6a-iliaria castra in -od)penati)- dili#e!ant)r> 81> nte id)s l)lias .Iria o-nis in eodesacra-ento 6)it> ccessere c)- re#no .oFae-)s Fa)d spernendis viri<!)s, ntiocF)s vet)stis opi!)s in#ens et servienti)- re#)- ditissi-)s, -oE per occ)ltos s)or)- n)ntios eEci<t)s a! )r!e #rippa7 i#naro adF)c 4itellio celeri navi#a<tione properaverat> +ec -inore ani-o re#ina Berenice partes i)va!at, 6lorens aetate 6or-aH)e et seni H)oH)e 4espasiano -a#ni6icentia -)ner)- #rata> Y)idH)id pro<vinciar)- adl)it)r -ari sia atH)e cFaia ten)s H)an<t)-H)e intrors)s in Pont)- et
novi- okolnosti-a, neo!i3no#> Xi- "e otklonio sl"epari") tolike )2vi1enosti, pro#ovoriv1i vo"ni3ki pri-i i2ra2e ope#a vesel"aM "er, 3eka")i )pravo na to M)ci"an K)stra vo"nika 2apriseKe na 2akletv) 4espa2i"an)> '1av1i tada ) antioFi"sko ka2ali1te, #d"e i- "e o!i3a" da vi"ea"), o!rati se ok)pl"enonarod) ko"i se podao )la#ivan"), dovol"no s"a"an i ) #r3ko" #ovorni3ko" v"e1tini i sposo!an da sve 1to #ovori i 3ini prikaKe na i2v"estan )-"etni3ki na3in> +i1ta ni"e provinci") i vo"sk) raspalilo toliko koliko M)ci"anova tvrdn"a da "e 4iteli"e odl)3io pre-"estiti #er-anske le#i"e ) .iri"), na !o#at) i -irn) vo"ni3k) sl)K!)M s dr)#e strane, siri"skile#i"a-a 2a-i"eniti s"edi1ta 2a #er-anske 2i-ovnike, nepri"atne 2!o# podne!l"a i -)3niF poslova> Ta i provinci"alci s) se radovali )o!i3a"eno- dr)Ken") s vo"nici-a, veina n"iF ) -e()so!ni- pri"atel"ski- i rod<!inski- ve2a-a, a i vo"nici s) I")!ili ta!or, po2nat i- i )do-aen, 2!o# d)#otra"ne vo"ni3ke sl)K!e, pop)t k)<no# o#n"i1ta> 81> Pri"e ")li"skiF ida sva "e .iri"a !ila pod isto2aklet<vo-> Prist)pi1e7 i .oFe- sa svo"ikral"evstvo- ne2ane<-ariviF sna#a, ntioF, 2na3a"an 2!o# prastara i-)tka i na"!o#ati"i od podloKniF kral"eva> 'skoro "e preko pota"<niF svo"iF #lasnika i2 Grada po2van #ripa, ko"i "e poFi<tio !r2o- plovid!o-, a da 2a to "o1 )vi"ek ni"e 2nao 4ite<li"e> . ni-alo -an"i- od)1evl"en"estrank) "e pod)pi<rala i kral"ica Berenika, ) cvi"et) -ladosti i I"epote, dra#a 3ak i starc) 4espa2i"an) 2!o# veli3anstveniF )sl)#a> .ve provinci"e ko"e
9=
oplak)"e -ore, sve ta-o do 2i"e i Fe"e, i sve prostranstvo )n)tar Ponta i r-eni"e poloKi 2akletv)> li le#ati )pravl"aF) !e2 or)Kane sile, "er Kapa<doki"i "o1 )vi"ek nis) !ile dodi"el"ene le#i"e> 4i"ean"e o vrFovno- 2apov"edni1tv) odrKano "e ) Berit)> Ona-o do(e M)ci"an s le#ati-a i tri!)ni-a i na")#ledni"i- od cent)riona i vo"nika, te i2a!rano i 3asno I")dstvo i2 ")de"ske vo"ske> Toliko p"e1a1tvo i kon"ani1tvo na ok)p), te kral"evi 1to se -ed)so!no nad-etaF) ) ras<ko1i, )veali s) do"a- carsko# veli3anstva> 8;> Prva ratna !ri#a7 provo(en"e nova3en"a, pnovno po2ivan"e veterana> Odre(eni s) -oni #radovi da pokren) proi2vodn") or)K"aM kod ntioFi"aca kovano "e 2lato i sre!roM i sve "e to, po sposo!nipo-onid-a, na 2a to odre(eni-"esti-a, K)rno o!avl"ano> .a- "e 4es<pa2i"an dola2io, sokolio, -arl"ive Fvalo-, li"ene pri-"e<
ips)- 4itelli)- in incerto 6ore, H)a- parteItaliae prote#eret, si si!i Br)ndisi)- Tarent)-H)e et Dala!riae L)caniaeH)e litora in6estis classi!)s peterent)r> 85> I#it)r navi)- -ilit)- ar-or)- parat) strepere provinciae, sed niFil aeH)e 6ati#a!at H)apec)niar)- conH)isitio7 eos esse !elli civilis nervos dictitans M)cian)s non i)s a)t ver)- in co#nitioni!)s, sed sola- -a#nit)di<ne- op)specta!at> Passi- delationes, et loc)pletissi<-)s H)isH)e in praeda- correpti> Y)ae #ravia atH)e into<leranda, sed necessitate ar-or)- eEc)sata etia- in pace
nes eEe-plo incitare saepi)s H)a- coercere, vitia -a#is a-icor)- H)a- virt)tes dissi-)lans> M)ltos prae6ect)ris et proc)rationi!)s, plerosH)e senatorii ordinis Fonore percol)it, e#re#ios viros et -oE s)--a adeptosM H)i!)s<da- 6ort)na pro virt)ti!)s 6)it> *onativo- -iliti neH)e M)cian)s pri-a contione nisi -odice ostenderat, ne 4espasian)s H)ide- pl)s civili !ello o!t)lit H)aalii in pace, e#re#ie 6ir-)s advers)s -ilitarelar#itione- eoH)e eEercit) -eliore> Missi ad PartF)- r-eni)-H)e le#ati provis)-H)e, ne versis ad civile !ell)- le#ioni!)s ter#a n)darent)r> Tit)- instare l)daeae, 4espasian)- o!tinere cla)stra e#Ipti plac)it7 s)66icere vide!ant)r advers)s 4itelli)- pars copiar)- et d)E M)cian)s et 4espasiani no-en ac niFil ard))- 6atis> d o-nes eEer<cit)s le#atosH)e scriptae epist)lae praecept)-H)e, )t praetorianos 4itellio in6ensos reciperandae -ilitiae prae<-io invitarent> 8=> M)cian)s c)- eEpedita -an), soci)- -a#is i-pe<rii H)a- -inistr)- a#ens, non lento itinere, ne c)nctari videret)r, neH)e ta-en properans, #liscere 6a-a- ipso spatio sine!at, #nar)s -odicas vires si!i et -aiora credi de a!senti!)sM sed le#io seEta et tredeci- veEillarior)- -ilia in#enti a#-ine seH)e!ant)r> Dlasse- e Ponto BI2anti)adi#i i)sserat, a-!i#))s consilii, n)- o-issa Moesia *IrracFi)- pedite atH)e eH)ite, si-)l lon#is navi!)s vers)- in Italia- -are cla)deret, t)ta pone ter<#)- cFaia siaH)e, H)as iner-es eEponi 4itellio, ni praesidiis 6ir-arent)rM atH)e
ro- poticao 3e1e ne#oli kaKn"avao, -an"e se osvrc)i na -ane ne#oli na vrline pri"atel"aM -no#e "e odlikovao pre<6ekt)ra-a, prok)ratorskisl)K!a-a, pona"vi1e n"iF 3a1) senatorsko#a staleKa < i2vanredne -)Keve ko"i s) se )skoro do-o#li na"vi1e#a poloKa"a> +eki-a "e )#led na< do-"estio vrline> *ar ) novci-a ni"e ni M)ci"an na prvo" sk)p1tini o!eao doli ) )-"ereno" koli3ini, a 4espa2i"an ni"e pon)dio vi1e ) #ra(anskorat) ne#oli dr)#i ) -ir) < i2vanredno nepop)stl"iv spra- darivan"a vo"nika, te -) i vo"ska 2!o# to#a !i"a1e 3estiti"a> 'p)eni s) k Parti-a i r-enci-a poslanici, i povela se !ri#a da se ne otkri") leda po1to se le#i"e okren) ) #ra(anski rat> Odl)3eno "e da se Tit )#ni"e2di ) J)de"i, 4espa2i"an da 2a)2-e kl")3na -"esta E#ipta> Xinilo se da protiv 4iteli"a dosta"e dio 3eta i vo"skovoda M)ci"an, te i-e 4espa2i"anovo i v"era da s)d!ini ni1ta ni"e ne-o#)e> .vi- vo"ska-a i le#ati-a napisana s) pis-a, i nare(eno "e da pretori<"ance, o#or3ene na 4iteli"a, pri-a-e na#rado- ponov<no# 2ado!ivan"a vo"ni3ke sl)K!e> 8=> . lako naor)Kano- 3eto-, #radei se vi1e save2ni<ko- vrFovno#a 2apov"ednika ne#o po-oniko-, M)ci"an ni"e p)tovao sporo da se ne !i 3inilo kako okli"eva, ali ni K)rio, p)1ta")i da se #lasina 1iri 2aFval")")i sa-o" )dal<"enosti, sv"estan da s) ) n"e#a sna#e osredn"e i da se veidrKi ono 1to "e daleko> +o 1esta le#i"a i trinaest tis)a veksilaraca pratilo #a "e ) #ole-o" povorci> Bro<dovl"e s Ponta dao "e dovesti ) Bi2ant, neodl)3an !i li, okaniv1i se Me2i"e, p"e1a1tvo- i
95
kona"ni1tvo- 2apos"eo *iraFi", a ratni- !rodovi-a 2atvorio -ore p)t Itali"e, ostavl"a")i 2a ledi-a 2a1tiene Fe") i 2i")M nenaor)<Kane, one !i !ile i2loKene 4iteli") kad se ne !i )tvrdile vo"ni3kiposada-aM sa- e 4iteli"e !iti ) nei2v"esnosti ko"i dio Itali"e da !rani, ako -) nepri"atel"ski- !rodov< I"e- !)d) napadn)ti Br)ndi2i" i Ta-et, te o!ale Kala<!ri"e i L)kani"e> 85> Od opre-an"a !rodova, vo"nika, or)K"a od"ekn)1e, dakle, provinci"e, no ni1ta toliko ne 2adava1e -)ke koliko )t"erivan"e novaca> Tvrdei da s) oni Kivotna sna#a #ra<(ansko#a rata, M)ci"an se pri pres)(ivan") ni"e o!a2irao na pravno i 3in"eni3no stan"e, ne#o na sa-) koli3in) sred< stava> Posv)da proka2ivan"a, i one na"!o#ati"e po#ra!i1e 2a pli"en> To !i"a1e te1ko i nepodno1l"ivo, no opravdavalo se n)Kno1) naor)Kavan"a i 2adrKalo se i ) -ir), -ada
8A> t in Pannonia tertia deci-a le#io ac septi-a Gal<!iana, dolore- ira-H)e Bedriacensis p)#nae retinentes, Fa)d c)nctanter 4espasiano accessere, vi praecip)a Pri-i ntonii> Is le#i!)s nocens et te-pore +eronis 6alsi da-<nat)s inter alia !elli -ala senatori)- ordine- rec)pera<verat> Praeposit)s a Gal!a septi-ae le#ioni scriptitasse OtFoni crede!at)r, d)ce- se parti!)s o66erensM a H)o ne#lect)s in n)llo OtFoniani !elli )s) 6)it> La!anti!)s 4itellii re!)s 4espasian)- sec)t)s #rande -o-ent)- addidit, stren))s -an), ser-one pro-pt)s, serendae in alios invidiae arti6eE, discordiis et seditioni!)s potens, raptor lar#itor, pace pessi-)s, !ello non spe-end)s>
-ansere, ipso 4espasiano inter initia i-perii ad o!tinen<das iniH)itates Fa)d perinde o!stinante, donec ind)l#entia 6ort)nae et pravis -a#istris didicit a)s)sH)e est> Propriis H)oH)e opi!)s M)cian)s !ell)- i)vit, lar#)s privati-, H)o avidi)s de re p)!lica s)-eret> Deteri con6erendar)- pec)niar)- eEe-pl)- sec)ti, rarissi-)s H)isH)e eande- in rec)perando licentia- Fa!)er)nt> 8@> dcelerata interi- 4espasiani coepta IllIrici eEer<cit)s st)dio trans#ressi in partes> Tertia le#io eEe-pl)- ceteris Moesiae le#ioni!)s prae!)it7 octava erat ac sep<ti-a Dla)diana, i-!)tae 6avore OtFonis, H)a-vis proelio non inter6)issent> H)ileia- pro#ressae, prot)r!atis H)i de OtFone n)ntia!ant laceratisH)e veEillis 4itellii no-en prae6erenti!)s, rapta postre-o pec)nia et inter se divisa, Fostiliter e#erant> 'nde -et)s et eE -et) consili)-, posse i-p)tari 4espasiano H)ae ap)d 4itelli)- eEc)<sanda erant> Ita tres Moesicae le#iones per epist)las adli<cie!ant Pannonic)eEercit)- a)t a!n)enti vi- para<!ant> In eo -ot) poni)s .at)rnin)s Moesiae rector pes<si-)6acin)s a)det, -isso cent)rione ad inter6iciend)Tetti)- l)lian)- septi-ae le#ionis le#at)- o! si-)lta<tes, H)i!)s ca)sa- parti)- praetende!at> l)lian)s co-<perto discri-ine et #naris locor)adscitis per avia Moe<siae )ltra -onte- &ae-)pro6)#itM nec deinde civili !ello inter6)it, per varias -oras s)scept)- ad 4espa<sian)- iter traFens et eE n)ntiis c)ncta!)nd)s a)t prope<rans>
sa- 4espa2i"an ) po3etk) svo#a vladan"a ni"e oso!ito nasto"ao da se provode nepravedni 2aFt"evi, dok, 2aFva<I")")i naklonosti sree i opaki)3itel"i-a, i to ni"e na)<3io i postao !e2o!2iran> 4lastiti- "e sredstvi-a M)ci"an pod)pirao rat, dareKl"iv ) svo"e i-e, da !i to poFlepni"e )2i-ao od drKavniF do!ara> Ostali s) sli"edili )o!i3a"en post)pak pri prik)pl"an") novaca, sa-o "e ri"etko ko"i pri-"en"ivao isto !e2akon"e da !i prisvo"io novac 2a se!e> 8@> '!r2ani s) ) -e()vre-en) 4espa2i"anovi potFvati revno1) ilirske vo"ske, ko"a "e pre1la k stranci> Trea "e le#i"a pr)Kila pri-"er ostalile#i"a-a Me2i"e> Bi"aF) to os-a, te sed-a Kla)di"evska, proKete I")!avl") spra- Otona, -akar i nis) s)d"elovale ) !ici> *osp"ev"1i ) kvile"), oda#na1e one ko"i "avl"aF) o Oton) i ra2dera1e 2astave s 4iteli"evi- i-eno-, ote1e naposl"etk) novac i ra2di"eli1e #a i2-ed) se!e, post)pa")i kao nepri"atel"i> Odatle nasta straF, a i2 straFa -isao da se -oKe pripisati 4espa2i"an) ono 1to "e val"alo opravdati kod 4iteli"a> Tako "e do1lo do to#a te s) tri -e2i"ske le#i"e preko pisa-a stale -a-iti panonsk) vo"sk) ili i- spre-ati nasil"e ako od!i")> ' to- se -eteK) poni"e .at)rnin, )pravitel" Me2i"e, )s)di na vrlo podlo d"elo, poslav1i cen<t)riona da )!i"e Teti"a J)li"ana, le#ata sed-e le#i"e, 2!o# I")!o-ore ko") "e 2akrivao pro!itko- stranke> Otkriv1i opasnost, J)li"an pri2va po2navaoce oniF kra"eva, te po !esp)i-a Me2i"e po!"eKe preko planine &e-a, i otada ni"e s)d"elovao ) #ra(anskorat), 2avla3ei sa 2apo3eti- p)to- k 4espa2i"an) 2!o# ra2li3itiF
9@
2apreka, dok s) #las<nici "avl"ali da okli"eva ili K)ri> 8A> ) Panoni"i trinaesta le#i"a i sed-a Gal!inska, 2adrKava")i !ol i !i"es 2!o# !edri"a3ke !itke, !e2 okli"e<van"a prist)pi1e 4espa2i"an), 2aFval")")i oso!ito- )t"e<ca") Pri-a ntoni"a> ' s)ko!) sa 2akono-, i ) vri"e-e +erona os)(en 2!o# pri"evare, -e() ostali- nevol"a-a rata i on povrati senatorski poloKa"> Postavl"en od Gal!e 2a 2apov"ednika sed-o" le#i"i, v"erovalo se da se dopisi<vao s Otono- n)dei se 2a vo"skovo() stranci> /ane-a<ren od n"e#a, ni"e !io ni od kakve koristi ) otonovsko- rat)> ' vri"e-e opadan"a 4iteli"eve -oi, pristav1i )2 4espa2i"ana, donio "e odl)3n) preva#) svo"o- s-"elo1), Fitro1) na "e2ik), v"e1tino- si"an"a -rKn"e pre-a ostali-aM silan ) ra2dori-a i !)na-a, #ra!eKl"ivac i pot< k)pl"iva3, ) -ir) na"#ori, ) rat) ne2ane-ariv> 'dr)Kene l)ncti inde Moesici ac Pannonici eEerdt)s *el-atic)- -ilite- traEere, H)a-H)acons)lari!)s le#atis niFil t)r<!anti!)s> Ta-pi)s ?lavian)s Pannonia-, Po-pei)s .ilva<n)s *al-atia- tene!ant, divites senesM sed proc)rator aderat Dorneli)s ?)sc)s, vi#ens aetate, claris natali!)s, pri-a i)venta H)aest)s c)pidine senatori)- ordine- eE)eratM idepro Gal!a d)E coloniae s)ae, eaH)e opera proc)ratione- adept)s, s)sceptis 4espasiani parti!)s acerri-a- !ello 6ace- praet)lit7 non ta- prae-iis peri<c)lor)H)a- ipsis peric)lis laet)s pro certis et oli- par<tis nova a-!i#)a ancipitia -ale!at> I#it)r -overe et H)a<tere, H)idH)id )sH)a- ae#r)- 6oret, ad#redi)nt)r> .crip<tae in Britannia- ad H)artadeci-anos, in &ispania- ad pri-anos epist)lae, H)od )traH)e le#io pro OtFone, adversa 4itellio 6)eratM spar#)nt)r per Gallias litteraeM -o-entoH)e te-poris &a#ra!at in#ens !ell)-, IllIricis eEerciti!)s pala- desciscenti!)s, ceteris 6ort)na- sec)<t)ris> 87> *)- Faec per provincias a 4espasiano d)ci!)sH)e parti)- #er)nt)r, 4itelli)s conte-ptior in dies se#nior<H)e, ad o-nes -)nicipior)villar)-H)e a-oenitates resistens, #ravi )r!ea#-ine pete!at> .eEa#inta -ilia ar-ator)seH)e!ant)r, licentia corr)ptaM calon)- n)-er)s a-plior, procacissi-is etia- inter servos liEar)in#eniisM tot le#ator)- a-icor)-H)e co-itat)s, inFa!ilis ad parend)-, etia- si s)--a -odestia re#eret)r> Onera<!ant -)ltit)dine- o!vii eE )r!e senatores eH)itesH)e, H)ida- -et), -)lti per ad)latione-, ceteri ac pa)lati- o-nes, ne aliis
pro6iciscenti!)s ipsi re-anerent> d#re<#a!ant)r e ple!e 6la#itiosa per o!seH)ia 4itellio co#niti sc)rrae Fistriones a)ri#ae, H)i!)s ille a-icitia-deFo<nesta-entis -ire #a)de!at> +ec coloniae -odo a)t -)ni<cipia con#est) copiar)-, sed ipsi c)ltores arvaH)e -at)ris ia- 6r)#i!)s )t Fostile sol)- vasta!ant)r> 88> M)ltae et atroces inter se -ilit)- caedes, post sedi<tione- Ticini coepta- -anente le#ion)a)Eilior)-H)e discordiaM )!i advers)s pa#anos certand)- 6oret, con<sens)> .ed pl)ri-a stra#es ad septi-)- a! )r!e lapide-> .in#)lis i!i -iliti!)s 4itelli)s paratos ci!os )t #ladiato<
poto- -e2i"ske i panonske vo"ske pov)ko1e 2a so!o- dal-atsko#a vo"nika, pre-da kon2)larni le#ati nis) poti<cali !)n)> Ta-pi"e ?lavi"an vlada1e Panoni"o-, Po-pe" .ilvan *al-aci"o-, o!a !o#ata i stara> +o !io "e t) )pra<vitel" Korneli"e ?)sko, ) -)Kevno" do!i, slavna pori"ekla> ' rano" se -ladosti ) Kel"i 2a do!itko- !io odrekao sena< torsko# staleKa> I2"asniv1i se 2a Gal!), kao voda svo"e koloni"e ir"e#ovi- se 2a#ovoro- do-o#ao )pravitel"stva, a odl)3iv1i se 2a 4espa2i"anov) strank), postao "e na"va<treni"i ratni F)1ka3> 8ad)")i se ne toliko na#rada-a 2a opasnosti koliko sa-i- opasnosti-a, volio "e vi1e novo, nei2v"esno i po#i!el"no ne#oli si#)rno i odavna ste3eno> .to#a oni po3e1e tresti i dr-ati i napadati na sve 1to "e i#d"e !ilo neval"alo> +apisane s) poslanice ) Britani") vo"nici-a 3etrnaeste, ) &ispani") vo"nici-a prve le#i"e, "er s) o!"e le#i"e !ile 2a Otona, protiv 4iteli"aM ra2aslana pis-a po Gali"a-aM ) tren se oka ra2!)ktao silan rat, !)d)i da s) se ilirske vo"ske otvoreno od-etale, a ostale !ile spre-ne da pod) 2a sreo-> 87> *ok s) 4espa2i"an i vo(e stranke o!avl"ali ovo po provinci"a-a, 4iteli"e, pre2reni"i i2 dana ) dan i -litavi"i, 2asta"k)")i kod sviF draKesniF -)nicipi"a i I"etnikovaca, s te1ko naor)Kanopovorko- kretao "e pre-a Grad)> Pratilo #a "e 1e2deset tis)a or)Kanika, osla!l"eliF od ra2)2danostiM !ro" sl)#) "o1 vei, pona1an"e kon")1ara, 3ak i ) )spored!i s ro!ovi-a, vrlo !estidno> Pratn"a toli<kiF i2aslanika i pri"atel"a neprikladna da se pokorava, kad !i se n"o-e )pravl"alo i s na"vei- o!2iro-> Mno1tvo s)
9A
)3inili "o1 nesnosni"i- senatori i vite2ovi ko"i s) -) Fit"eli )s)sret i2 #rada, neki i2 straFa, -no#i i2 )la#ivan"a, ostali, a -alo<po-alo i svi, da ne 2aostan) dok dr)#i kre)> Ok)pl"aF) se i2 p)ka, vodeni sra-otno- )sl)K<no1), po2nanici 4iteli"evi7 lakrdi"a1i, #l)-ci i vo2a3i, a tise ne3asni- po2nanstvi-a i2vanredno veselio> 1 nis) sa-o koloni"e i -)nicipi"i pl"a3kani #o-ilan"eratniF 2aliFa ne#o i ratari i n"ive sa 2reli- ve plodina-a, kao da se radi o nepri"atel"sko- tl)> 88> Me()so!na krvoprolia vo"nika -no#o!ro"na i stra1na, "er "e nakon po!)ne nastale ) Ticin) vladao ra2<dor i2-e() le#i"a i po-oniF 3eta> Kad se tre!alo !oriti protiv sel"aka < "ednod)1nost> +o na"vei pokol" kod sed<-o# -il"oka2a od #rada> Ta-o "e svakopo"edinovo"<nik) 4iteli"e di"elio pripre-l"ena "ela kao #ladi"atorsk)
in#ress)s atH)e i!i -atre- co-pleE)s )#)stae no-ine Fonoravit> 9G> Postera die ta-H)a- alteri)s civitatis senat)- pop)l)-H)e -a#ni6ica- oratione- de se-et ipso pro-p<sit, ind)stria- te-perantia-H)e s)a- la)di!)s adtollens, consciis 6la#itior)- ipsis H)i aderant o-niH)e Italia, per H)a- so-no et l)E) p)dend)s incesserat> 4ol#)s ta-en vac))- c)ris et sine 6alsi veriH)e discri-ine solitas ad)<?ationes edoct)- cla-ore et voci!)s adstrepe!atM a!< n)entiH)e no-en )#)sti eEpressere )t ads)-eret, ta- 6r)stra H)a- rec)saverat> 91> p)d civitate- c)ncta interpretante- 6)nesti o-i<nis loco accept)- est, H)od -aEi-)ponti6icat)- adep<
ria- sa#ina- divide!atM et e66)sa ple!es totis se castris -isc)erat> Inc)riosos -ilites < vernac)la )te!ant)r )r<!anitate < H)ida- spoliavere, a!scisis 6)rti- !alteis an accincti 6orent ro#itantes> +on t)lit l)di!d)- insolens cont)-eliar)- ani-)s7 iner-e- pop)l)- #ladiis inva<sere> Daes)s inter alios pater -ilitis, c)- 6ili)- co-ita<ret)rM deinde a#nit)s, et vol#ata caede te-perat)- a! innoEiis> In )r!e ta-en trepidat)- praec)rrenti!)s pas<si-iliti!)sM 6or)- -aEi-e pete!ant c)pidine visendi loc)-, in H)o Gal!a iac)isset> +ec -in)s saev)specta<c)l)- erant ipsi, ter#is 6erar)- et in#enti!)s telis Forren<tes, c)- t)r!a- pop)li per inscitia- par)- vitarent a)t, )!i l)!rico viae vel occ)rs) alic)i)s procidissent, ad i)r<#i)-, -oE ad -an)s et 6err)- transirent> Y)in et tri!)ni prae6ectiH)e c)- terrore et ar-ator)- catervis volita<!ant> 89> Ipse 4itelli)s a ponte M)lvi insi#ni eH)o, pal)dat)s accinct)sH)e, senat)- et pop)l)- ante se a#ens, H)o -in)s )t capta- )r!e- in#rederet)r, a-icor)- consilio deterrit)s7 s)-pta praeteEta et co-posito a#-ine incessit> O)att)or le#ion)aH)ilae per 6ronte- totide-H)e circa e le#ioni!)s aliis veEilla, -oE d)odeci- alar)- si#na et post pedit)- ordines eH)es, dein H)att)or et tri#inta co< Fortes, )t no-ina #enti)- a)t species ar-or)6orent, discretae> nte aH)ilas prae6ecti castror)tri!)niH)e et pri-i cent)rion)- candida veste, ceteri i)Eta s)a- H)is<H)e cent)ria-, ar-is donisH)e 6)l#entes, et -ilit)- pFa<lerae torH)esH)e splende!ant7 decora 6acies et non 4itel< lio principe di#n)s eEercit)s> .ic Dapitoli)-
Fran), a ra1trkani se p)k ra1irio po 3itav) ta!or)> +epaK<I"ive s) vo"nike < pona1aF) se kao da s) ro(eni ) #rad) < neki neval"alci opl"a3kali, odre2av1i i- krado- po"a<seve, 2apitk)")i iF "es) li opasni> +i"e podnosio 1al) d)F nenavikao na por)#e> Golor)k narod napado1e -a3e<vi-a> '!i"en "e, i2-e() ostaliF, i otac vo"nika, dok "e pratio sina, poto- "e prepo2nat, i po1to se pro3)lo 2a pokol", po1te(eni s) ned)Kni> ' Grad) "e pak vladao straF, "er s) se posv)da rastra3ali vo"nici> +a"vi1e s) Frlili na Tr# ) Kel"i da vide -"esto na ko"e- "e po#in)o Gal!a> +e -an"e stra1an pri2or pr)KaF) oni sa-i, nakostri"e1eni od Kivotin"skiF kr2na i #ole-iF kopal"a, dok s) se nespretno )klan"ali #o-ili naroda, ili ta-o #d"e !i 2!o# kli2ava p)ta ili 2!o# s)dara s neki- pali, prela2ili na sva(), a poto- na 1ake i or)K"a> Pa i tri!)ni i pre6ekti o!li"etaF) )okolo sa 2astra1)")i3opori-a or)Kanika> 89> .a- "e 4iteli"e od M)lvi"sko# -osta, na #i2dav) kon"), 2ao#rn)t vo"ni3ko- ka!anico- i opasan -a3e-, t"era")i ispred se!e senat i narod, odvraen sav"eto- pri<"atel"a, da se ne !i 3inilo kako )la2i ) osvo"enarad, )2eo pretekst) i s -irno- povorko- st)pao dal"e> eetiri le#i"<ska orla na 3el), isto toliko 2astava i2 dr)#iF le#i"a s o!i") strana, poto- dvanaest !o"niF 2nakova ala, a i2a redova p"e1aka kon"ani1tvo, pa trideset 3etiri koForte, ra2vrstane pre-a i-eni-a naroda ili vrsti naor)Kan"a> Pred oriovi-a pre6ekti ta!ora, tri!)ni i predvodnici cent)ri"a ) !i"elo- odi"el), ostali < svaki pored svo"e cent)ri"e, !lista")i od or)K"a i poklonaM s"a"ile s) se i toke i o#rlice vo"nika>
97
Krasan pri2or i vo"ska dosto"na neko#a dr)#o#a vladara, ne 4iteli"a> Tako st)pi na Kapitoli", i 2a#rliv1i ond"e -a"k) po3asti "e i-eno- )#)ste> 9G> .li"edee#a dana, kao da "e pred senato- i naro<do- neko#a dr)#o#a #rada, odrKi veli3anstven #ovor o sa-o-e se!i, )2diK)i poFvala-a svo") poslenost i tre2<venost, iako s) 2a n"e#ove opa3ine 2nali oni ko"i s) !ili na2o3ni i 3itava Itali"a po ko"o" "e st)pao ) sra-otn) !esposli3en") i ra2!l)di> .v"etina "e ipak, !e2!riKna i ne ra2l)3)")i laK od istine, i2v"eK!ana ) )o!i3a"eni- laska<n"i-a, !)3no klicala i i2n)dila, iako "e od!i"ao i-e )#)<sta, da #a priFvati tako !e2ra2loKno kao 1to -) se i pro<tivio> 91> Kod #ra(anstva, ko"e "e ) sve-) #ledalo neko 2na<3en"e, pri-l"eno "e kao po#)!an 2nak to 1to "e, do-o<
sal)tanti)- a#-ini!)s contend)nt co-paran< t)rH)e, variis in F)nc a)t ill)- 4itellii inclinationi!)s> nec )-H)a- satis 6ida potentia, )!i ni-ia est> .i-)l ips)- 4itelli)-, s)!itis o66ensis a)t inte-pestivis !landitiis -)ta!ile-, conte-ne!ant -et)e!antH)e> +ec eo se#ni)s invaserant do-os Fortos opesH)e i-perii, c)6le!ilis et e#ens no!ili)- t)r!a, H)os ipsos li!erosH)e patriae Gal!a reddiderat, n)lla principis -isericordia i)varent)r> Gra<t)- pri-ori!)s civitatis etia- ple!s adpro!avit, H)od reversis a! eEilio i)ra li!ertor)- concessisset, H)a-H)a- id o-ni -odo servilia in#enia corr)-pe!ant, a!ditis pec)<
t)s 4itelli)s de caeri-oniis p)!licis $4 kalendas )#)<stas ediEisset, antiH)it)s in6a)sto die Dre-erensi lliensi<H)e cladi!)s7 adeo o-nis F)-ani diviniH)e i)ris eEpers, pari li!ertor)-, a-icor)- socordia, vel)t inter te-)len<tos a#e!at> .ed co-itia cons)l)- c)- candidatis civiliter cele!rans o-ne- in6i-ae ple!is r)-ore- in tFeatro )t spectator, in circo )t 6a)tor ad6ectavit7 H)ae #rata sane et pop)laria, si a virt)ti!)s pro6iciscerent)r, -e-oria vitae prioris indecora et vilia accipie!ant)r> 4entita!at in sena<to-, etiac)- parvis de re!)s patres cons)lerent)r> c 6orte Prisc)s &elvidi)s praetor desi#nat)s contra st)di)- ei)s cens)erat> Do--ot)s pri-o 4itelli)s, non ta-en )ltra H)a- tri!)nos ple!is in a)Eili)spretae potestatis advocavitM -oE -iti#anti!)s a-icis, H)i altiore- irac)n<dia- ei)s vere!ant)r, niFil novi accidisse respondit, H)od d)o senatores in re p)!lica dissentirentM solit)- se etiaTFraseae contra dicere> Inrisere pleriH)e i-p)dentia- ae-)lationisM aliis id ips)- place!at, H)od ne-ine- eE praepotenti!)s, sed TFrasea- ad eEe-plar verae #loriae le#isset> 9;> Praepos)erat praetorianis P)!WliCli)- .a!in)a prae6ect)ra coFortis, l)li)- Prisc)- t)cent)rione-7 Prisc)s 4alentis, .a!in)s Daecinae #ratia polle!antM inter discordes 4itellio niFil a)ctoritatis> M)nia i-perii Daecina ac 4alens o!i!ant, olianEii odiis, H)ae !ello et castris -ale dissi-)lata pravitas a-icor)- et 6ec)nda #i#nendis ini-icitiis civitas a)Eerat, d)- a-!it) co-itat) et i--ensis
#av1i se vrFovno# sveeni1tva, 4iteli"e i2dao o#las o "av<ni- svetkov-a-a petnaesto#a dana pri"e a)#)stovskiF kalenda, od davnina nesretna 2!o# kre-ersko# i ali"sko# pora2a> Toliko ne -arei ni 2a kakav I")dski ili !oKanski 2akon, )2 "ednak ne-ar oslo!o(enika i pri"atel"a, provo<dio "e Kivot kao -e() pi"anci-a> +o pri!iva")i sk)p1tini 2a i2!or kon2)la kao o!i3an #ra(anin s ostalikandida<ti-a, teKio "e 2a odo!ravan"ena"prosti"e# p)ka, ) ka2a<li1t) kao #ledatel", ) cirk) kao pokrovitel"> Bilo !i to dra#o 2aista i o-il"elo kod naroda da "e pot"ecalo od vrlina, no )2 spo-en na pri"a1n"i Kivot pri-alo se kao ne3asno i ta1to> *ola2io "e ) senat i onda kad s) oci vi"e<ali i o ne2natni- pitan"i-a> Tako "e sl)3a"no Prisko &el<vidi"e, !)d)3i pretor, #lasao protiv n"e#ove na-isli> O2lo<"e(en isprva, 4iteli"e pri2va ipak sa-o p)3ke tri!)ne ) po-o pre2reno" vlasti> Poto-, na )-irivan"e pri"atel"a, ko"i straFovaF) od "o1 o2!il"ni"e n"e#ove srditosti, od#o<vori da se ni"e 2!ilo ni1ta novo ako s) se dva senatora ra2i1la ) -i1l"en"i-a o drKavno- posl)M i on da "e o!i3a<vao prot)sloviti Tra2e"i> 4eina se r)#ala !estidno" pored!i, dr)#i-a se dopadalo )pravo to 1to ni"e niko#a od -onika ne#o Tra2e") oda!rao 2a )2or istinske slave> 9;> /a 2apov"ednike pretori"anci-a postavi P)!lili"a .a!ina, s d)Knosti pre6ekta koForte, i J)li"a Priska, tada1n"e#a cent)riona> Prisko !i"a1e ii 4alensovo", .a!in ) Decinino" -ilosti> /!o# n"iFove neslo#e ) 4iteli"a nikakva )#leda> Poslove carske vlasti o!avl"aF) Decina i 4alens, odavna ) napetosti 2!o# -rKn"e ko") "e, sla!o prikrivan) ) rat) i ta!or), i2opa3enost pri"atel"a i Grad i2da1an )
98
stvaran") nepri"atel"stava )veavao, dok s) se o#ledali i )spore(ivali ) prido!i"an") #lasova, s pratn"o- i nei2-"erni- povorka-a poklonika, )2 pro-"en"iv) naklonost 4iteli"ev) pre-a ovo- ili ono-> -o ni"e nikad posto"ana kad "e pret"erana> 4iteli"a, prevrtl"iva ) i2nenadni)vreda-a ili neprili3ni- laskan"i-a, ) isto vri"e-e i pre2iraF) i !o"aF) #a se> +o 2ato s) to revni"e navalili na k)e, vrtove i i-an"a Darstva, !)d)i da nevol"no i )!o#o -no1tvo ple-ia, ko"e "e s n"iFovo- d"eco- Gal!a vratio ) do-ovin), ni"e pod)pirala nikakva s))t vladara> Post)pkopovol"ni- 2a prvake drKave !io "e 2adovol"an i p)k, "er "e povratnici-a i2 pro#onstva !io odst)pio pravo na oslo!o(enike, pre-da s) to na sve na3ine dovitl"ivi ro!ovi nasto"ali o!e2vri"editi tako da s)
dec)s, vi#inti -ili!)s e toto eEercit) per-iEtis -a#is H)a- electis> Dontionante 4itellio post)lant)r ad s)pplici)siati<c)s et ?lav)s et 8)6in)s d)ces Galliar)-, H)od pro 4in<dice !ellassent> +ec coerce!at ei)s -odi voces 4itelli)s7 s)per insita- O-orte-P ani-o i#navia- consci)s si!i instare donativo- et deesse pec)nia- o-nia alia -iliti lar#ie!at)r> Li!erti princip)- con6erre pro n)-ero -an<cipior)- )t tri!)t)- i)ssi7 ipse sola perdendi c)ra sta!)la a)ri#is eEstr)ere, circ)#ladiator)- 6erar)-H)e specta<c)lis opplere, ta-H)a- in s)--a a!)ndantia pec)niae inl)dere>
bniis per occ)ltos a)t a-!itiosos sin)s, et H)idain do-)- Daesaris trans#ressi atH)e ipsis do-inis potent<iores> 9=> .ed -iles, plenis castris et red)ndante -)ltit)dine in portici!)s a)t del)!ris et )r!e tota va#)s, non principia noscere, non servare vi#ilias neH)e la!ore 6ir-ari7 per inlece!ras )r!is et inFonesta dict) corp)s otio, ani-)- li!idini!)s i--in)e!ant> Postre-o ne sal)tis H)ide- c)ra7 in6a-i!)s 4aticani locis -a#na pars tetendit, )nde cre!rae in vol#)s -ortes, et adiacente Ti!eri Ger-a<nor)- Gallor)-H)e o!noEia -or!is corpora 6l)-inis avi<ditas et aest)s i-patientia la!e6ecit> Ins)per con6)s)s pra<vitate vel a-!it) ordo -ilitiae7 sedeci- praetoriae, H)at<t)or )r!anae coFortes scri!e!ant)r, H)is sin#)la -ilia inessent> Pl)s in eo dilect) 4alens a)de!at, ta-H)a- ips)- Daecina- peric)lo eEe-isset> .ane advent) ei)s partes conval)erant, et sinistr)lenti itineris r)-ore- prospero proelio verterat o-nisH)e in6erioris Ger-aniae -iles 4alenteadsecta!at)r, )nde pri-)- credit)r Daecinae 6ides 6l)itasse> 95> Deter)- non ita d)ci!)s ind)lsit 4itelli)s, )t non pl)s -iliti liceret> .i!i H)isH)e -ilitias)-psere7 H)a-<vis indi#n)s, si ita -al)erat, )r!anae -ilitiae adscri!e!a<t)rM r)rs)s !onis re-anere inter le#ionarios a)t alares volenti!)s per-iss)-> +ec deerant H)i vellent, 6essi -or<!is et inte-perie- caeli inc)santes> 8o!ora ta-en le#io<ni!)s alisH)e s)!tracta, convols)- castror)-
sklonili novac ) pota"na ili nedost)pna skrovi1ta, a neki, pre1av1i ) k)) De2ara, postali -oni"i i od sa-iF #ospo<dara> 9=> vo"nik, 2!o# pretrpana ta!ora i preo!il"a sv"etine ) skitn"i po tri"e-ovi-a ili sveti1ti-a i po .itav) #rad), ni"e 2nao 2a 2!orno -"esto, ni"e drKao straKe, niti se "a3ao ) rad)> Po -"esti-a Grada, 2a-a-ni- i nedosto"ni- spo-ena, )ni1tavaF) ti"elo ) !esposlici, d)F ) naslada-a> b+aposl"etk) ni"e iF !ilo !ri#a ni 2a Kivot7 velik se dio n"iF )ta!orio na o2lo#la1eni- poloKa"i-a 4atikana, odakle )3esta1e s-rti -e() sv"etino-> )2 o!liKn"i Ti!er t"elesa Ger-ana i Gala podloKna !olesti-a )propastila "e Kel"a 2a k)pan"e- i neotpornost pre-a Ke2i> PovrF sve#a, 2!o# i2opa3enosti li 3astoFlepl"a pore-een "e red vo"ni3ke sl)K!e7 popisivaF) se 1esnaest pretori"skiF i 3etiri #radske koForte, ) ko"i-a "e !ilo po tis)) vo"nika> ' to- se nova3en") odvaKni"i- poka2ao 4alens, kao da "e to!oKe Ftio sa-o#a Decin) oslo!oditi od opasnosti> +o n"e#ovi- "e dolaskostranka doista postala -oni"a, i nepovol"an se #las o sporo- p)t) 2aFval")")i sretno" !ici !io pre< okren)o, te svi vo"nici *on"e Ger-ani"e stado1e prista"ati )2a n", 2!o# 3e#a se prvi p)t, kako se v"er)"e, pokole!ala odanost Decinina> 95> 4itcli"e, )sotalo-, ni"e toliko #ledao kro2 prste vo"skovoda-a, da ne !i "o1 i vi1e dop)1tao vo"nik)> .vatko "e se!i oda!irao vo"ni3k) sl)K!)M -akar nedosto<"an, ako "e tako volio, )pisivao se ) #radsko vo"ni1tvo> Xestiti-a "e, s dr)#e strane, preosta"alo da se, ako Foe, )pi1) ) le#ionare ili
99
vo"nike ala> 1 !ilo iF "e ko"i s) to Ft"eli, iscrpl"eni od !olesti i t)Kei se na ne2dravo pod<ne!l"e> Le#i"e i ale ipak s) li1ene )darne sna#e, potkopan "e )#led ta!ora, !)d)i da "e ) n"e-) dvadeset tis)a vo"<nika i2 3itave vo"ske !ilo ve-a po-i"e1ano ne#oli oda<!rano> *ok "e 4iteli"e drKao sk)p1tin), 2atraKena "e s-rtna ka2na 2a 2i"atika, ?lava i 8)6ina, vo"skovo(e Gali"a, "er s) ratovali na 4indeksovo" strani> 4iteli"e ni"e spre3avao takve #lasove7 povrF )ro(ene li"enosti d)Fa, sv"estan da #a 3eka nov3ani dar, a nedosta"e -) novca, sve "e ostalo velikod)1no dop)1tao vo"nik)> +are<deno "e da oslo!o(enici careva prines) pore2 pre-a !ro") ro!ova> .a- "e, i2 3iste !ri#e 2a rasipan"e-, #radio sta"e 2a vo2are, isp)n"avao cirk predstava-a #ladi"atora i 2v"e<radi, poi#rava")i se kao da Kivi ) na"vee- o!il") novca>
F)nc -od)- etia- 4itelli)s ap)d -ilites disser)it, praetoria<nos n)per eEa)ctoratos insectat)s, a H)i!)s 6alsos r)-o<res disper#iM nec )ll)- civilis !elli -et)- adsevera!at, s)ppresso 4espasiani no-ine et va#is per )r!e- -iliti<!)s, H)i ser-ones pop)li coercersnt> Id praecip))- ali<-ent)6a-ae erat> 97> )Eilia ta-en e Ger-ania BritanniaH)e et &ispa<niis eEcivit, se#niter et necessitatedissi-)lans> Perinde le#ati provinciaeH)e c)ncta!ant)r, &ordeoni)s ?lacc)s s)spectis iaBatavis anEi)s proprio !ello, 4etti)s Bola<n)s n)-H)a- satis H)ieta Britannia, et )terH)e a-!i#)i, neH)e eE &ispaniis propera!at)r, n)llo t)- i!i cons)lari7 tri)- le#ion)- le#ati, pares i)re et prosperis 4itellii
9@> Y)in et natale- 4itellii die- Daecina ac 4alens editis tota )r!e vicati- #ladiatori!)s cele!ravere in#enti parat) et ante ill)- dieinsolito> Laet)- 6oedissi-o c)i<H)e ap)d !onos invidiae 6)it, H)od eEstr)ctis in ca-po Martio aris in6erias +eroni 6ecisset> Daesae p)!lice victi<-ae cre-ataeH)eM 6ace- )#)stales s)!< WdiCdere, H)od sacerdoti)-, )t 8o-)l)s Tatio re#i, ita Daesar Ti!eri)s l)liae #enti sacravit> +ond)H)art)s a victoria -ensis, et li!ert)s 4itellii siatic)s PolIclitos Patro!ios et vetera odior)no-ina aeH)a!at> +e-o in illa a)la pro!itate a)t ind)stria certavit )n)- ad potentia- iter, prodi#is ep)lis et s)-pt) #aneaH)e satiare ineEple!iles 4itellii li!i<dines> Ipse a!)nde rat)s, si praesenti!)s 6r)eret)r, nec in lon#i)s cons)ltans, noviens -illiens sesterti)- pa)cissi-is -ensi!)s intervertisse credit)r> Ma#na et -isera civitas, eode- anno OtFone-, 4itelli)- passa, inter 4inios ?a!ios, Icelos siaticos varia et p)denda sorte a#e!at, donec s)ccessere M)cian)s et Marcell)s et -a#is alii Fo-ines H)a- alii -ores>
9A> Pri-a 4itellio tertiae le#ionis de6ectio n)ntiat)r, -issis a! ponio .at)rnino epist)lis, anteH)a- is H)oH)e 4espasiani parti!)s ad#re#aret)rM sed neH)e poni)s c)ncta, )t trepidans re s)!ita, perscripserat, et a-ici ad)< lantes -olli)s interpreta!ant)r7 )ni)s le#ionis easedi<tione-, ceteris eEerciti!)s constare 6ide-> In
9@> 1 ro(endan s), 1tovi1e, 4iteli"ev Decina i 4alens proslavili prirediv1i ) 3itav) #rad) po #radski- 3etvrti-a #ladi" atorske i#re, s #ole-oopre-o- i dotada ne)o!i<3a"eno-> '#odno !i"a1e prosto" sv"etini, no kod 3estitiF i2a2va -)3an do"a- 1to "e, podi#av1i Krtvenike na Mar<tov) pol"), priredio pos-rtn) sve3anost +eron)> /aklane s) "avno i spal"ene Krtvene Kivotin"e> /)!l") pod-etn)1e )#)stalci, sveeni1tvo 1to #a "e, onako kao 1to "e 8o-)l kral") Taci"), De2ar Ti!eri"Qe posvetio ")li"evsko- rod)> +e navr1i se ni 3etvrti -"esec od po!"ede, a oslo!o(enik 4iteli"ev 2i"atik dosti#ne Poliklite i Patro!i"e i o-raKena i-ena staro#a do!a> +itko se na ono- dvor) ni"e nad-e<tao ) posten") ili radinosti> Jedini p)t do -oi7 rasipni- #o2!a-a i tro1ko- te pi"anka-a na-iriti ne2asitne 4ite<li"eve poK)de> Mislei da "e dovol"no ako )Kiva ) sada1<n"e- stan") i ne ra2-i1l"a")i )napri"ed ) vrlo "e -alo -"eseci ras)o, kako se v"er)"e, devet stotina -ili")na sesterci"a> !i"edno "e #radanstvo, pretrp"ev1i ) isto" #odini "edno# Otona i "edno# 4iteli"a, provodilo vri"eire pod pro-"enl"ivo- i sra-otnos)d!ino-, -e() 4ini<"i-a i ?a!i"i-a, Iceli-a i 2i"atici-a, dok iF nis) 2a-i<"enili M)ci"an i Marcel, i ve-a dr)#e oso!e ne#o li dr)#i 2na3a"evi> 9A> Prvo "e 4iteli") "avl"eno o od-etni1tv) tree le#i"e, i to pis-o- poni"a .at)rnina, pri"e ne#oli se i on pri<dr)Kio 4espa2i"anovo" stranci> +o ni poni"e, prepla1en i2enenadni- do#a(a"e-, ni"e sve opisao, a i pri"atel"i s), laska")i, prika2ivali to
1GG
) !laKe- svi"etl)7 to "e po!)na "edne le#i"e, ostale s) vo"ske v"erne> +a ova" na3in #ovo<rio "e i 4iteli"e pred vo"nici-a, napav1i nedavno otp)< 1tene pretori"ance, tvrdei da oni 1ire laKne #lasine i da ne-a nikakva straFa od #ra(ansko#a rata, pre1)t"ev1i 4espa2i"anovo i-e i p)stiv1i da po #rad) l)ta") vo"nici kako !i 2apri"e3ili ra2#ovore naroda> To "e isto- !ila i2vanredna Frana #lasini> 97> Ipak i2 Ger-ani"e i Britani"e te i2 &ispani"e podi#<ne po-one 3ete, li"eno i ne pri2na")i nevol")> Le#ati i provinci"e isto tako okli"evaF)7 &ordeoni"e ?lak, )2 Batavce ko"i s) ve postali s)-n"ivi, ) straF) 2!o# rata na vlastit) podr)3")M 4eti"e Bolan 2!o# nikad dovol"no -irne Britani"eM o!o"ica neodl)3ni> i2 &ispani"a nikakve K)r!e, "er ta-o tada ne !i"a1e nikakva kon2)lara> Le#ati tri") le#i"a, i2"edna3eni po pravi-a, ko"i !i se
ads)r#ente- in6ir-itas tarda!at> Lon#e alia pro6iciscentis eE )r!e Ger-anici eEercit)s spe<cies7 non vi#or corpori!)s, non ardor ani-isM lent)- et rar)- a#-en, 6l)Ea ar-a, se#nes eH)iM i-patiens solis p)lveris te-pestat)-, H)ant)-H)e Fe!es ad s)stinend)- la!ore- -iles, tanto ad discordias pro-ptior> ccede!at F)c Daecinae a-!itio vet)s, torpor recens, ni-ia 6ort)nae ind)l#entia sol)ti in l)E)-, se) per6idia- -editanti in6rin#ere eEercit)s virt)te- inter artes erat> Dredidere pleriH)e ?lavii .a!ini consiliis conc)ssa- Daecinae -en<te-, -inistro ser-on)- 8)!rio Gallo7 rata ap)d 4espa<, sian)- 6ore pacta transitionis> .i-)l odior)- invidiaeH)e er#a ?a!i)- 4alentead-one!at)r, )t i-par ap)d 4itelli)- #ratiaviresH)e ap)d nov)- principe- para<ret>
re!)s certat)ri ad o!seH)i)-, adversa- ei)s 6ort)na- eE aeH)o detrecta!ant> In 6rica le#io coFortesH)e delectae a Dlodio Macro, -oE a Gal!a di-issae, r)rs)s i)ss) 4itellii -ilitia- cepereM si-)l cetera i)vent)s da!at i-pi#re no-ina> O)ippe inte#r)- illic ac 6avora!ileprocons)lat)- 4itelli)s, 6a-os)- invis)-H)e 4espasia<n)s e#erat7 proinde socii de i-perio )tri)sH)e coniecta<!ant, sed eEperi-ent)- contra 6)it> 98> c pri-o 4aleri)s ?est)s le#at)s st)dia provincia<li)- c)- 6ide i)vitM -oE n)ta!at, palaepist)lis edictis<H)e 4itelli)-, occ)ltis n)ntiis 4espasian)- 6ovens et Faec illave de6ens)r)s, pro)t inval)issent> *epreFensi c)- litteris edictisH)e 4espasiani per 8aetia- et Gallias -ilit)- et cent)rion)- H)ida- ad 4itelli)- -issi necan<t)r7 pl)res 6e6ellere, 6ide a-icor)- a)t s)o-et ast) occ)l<tati> Ita 4itellii parat)s nosce!ant)r, 4espasiani consi<lior)- pleraH)e i#nota, pri-)- socordia 4itellii, dein Pannonicae lpes> Praesidiis insessae n)ntios retine!ant> Mare H)oH)e etesiar)- 6lat) in Oriente- navi#anti!)s sec)nd)-, inde advers)- erat> 99> Tande- inr)ptione Fosti)- atroci!)s )ndiH)e n)n<tiis eEterrit)s Daecina- ac 4alenteeEpedire ad !ell)- i)!et> Prae-iss)s Daecina, 4alente- e #ravi corporis -or!o t)- pri-)-
ina3e nad-etali ) posl)1nosti da "e 4iteli"ev poloKa" !io povol"an, ) "ednako" s) "e -"eri )skraivali kad se na1ao ) nevol"i> ' 6rici le#i"a i koForte )nova3ene od Klodi"a Macera, potorasp)1tene od Gal!e, ponovo se po 2apo<vi"edi 4iteli"evo" pri-i1e vo"ni1tva> ' isto "e vri"e-e i ostala -ladeK spre-no odla2ila ) vo"nike> Ta ond"e "e 4iteli"e proveo po1ten i )2oran prokon2)lat, 4espa2i"an o2lo#la1en i o-raKenM po to-e s) save2nici na#a(ali i o vlasti "edno#a i dr)#o#a, no isk)stvo "e poka2alo s)protno> 98> 1 le#at 4aleri"e ?esto "e odano po-a#ao nasto"an"a provinci"alaca> 'skoro se stade kole!ati, ) pis-i-a i o#lasi-a "avno pod)pir)i 4iteli"a, pota"ni- #lasnici-a 4espa2i"ana, odl)3iv1i da 2ast)pa ov) ili on) stran), ovisno o to-e ko"a e pre)2eti vodstvo> 'Fvaeni s pis<-i-a i o#lasi-a ) 8eci"i i po Gali"a-a, neki od vo"nika i cent)riona poslani s) k 4iteli") i )!i"eni> 4eina iF )-a3e 2aFval")")i odanosti pri"atel"a ili vlastito" l)kav< 1tini> Tako s) se 4iteli"eve pripre-a sa2navale, 4espa2i<"anove na-"ere veino- osta"ale nepo2nate> Isprva 2!o# 4iteli"eva ne-ara, no poto- Panonske lpe, 2apos"ed<n)te vo"ni3kiposada-a, 2a)stavl"aF) #lasnike> More "e tako(er 2!o# #odi1n"iF v"etrova !ilo povol"no 2a plovid!) na istok, ) s)protno- pravc) nepovol"no> 99> +apokon, prepla1en straFoviti- vi"esti-a sa sviF strana o provali nepri"atel"a, 2apov"edi da se Decina i 4alens spre-a") 2a rat> +apri"ed "e poslan
1G1
Decina> 4alensa, ko"i se isto- pridi2ao i2 te1ke !olesti, pri"e3ila "e sla!ost> .asvi- "e dr)#a3i"a !ila slika #er-anske vo"ske pri polask) i2 #rada7 !e2 t"elesne sv"eKine, !e2 d)Fovno# Kara, tro-a i isprekidana povorka, tro1no or)K"e, spori kon"iM vo"nik < ne podnosei s)nce, pra1in) i nevri"e-e, i sla! da odoli napor), ali to spre-ni"i na prevrat> K ovo-) "e nadola2ilo i staro 3astoFlepl"e Decinino, sada1n"a -litavost 3ov"eka ko"i se 2!o# pret"erane nakl@nosti s)d!ine podao rasko1i ili ko"i "e sn)")i i2da") nasto"ao sl-iti ")na1tvo vo"ske> 4eina iF "e drKala da "e Decinino )v"eren"e )2dr-ao svo"ira2!oriti- sav"eti-a ?lavi"e .a!in, )2 posredni1tvo 8)!ri"a Gala7 4espa2i"an e pristati na )v"ete prelaska> MrKn"a #a "e, a )"edno i 2avist pre-a ?a!i") 4alens), silila da, 2apostavl"en kod 4iteli"a, -ilost i -o 2ado!iva kod novo# vladara>
6ide- ae-)latione etia- invidiaH)e, ne a! aliis ap)d 4itelli)- anteirent)r, pervertisse ips)4itelli)- vident)r> Daecina le#iones adsec)t)s cent)r<ion)- -ilit)-H)e ani-os o!stinatos pro 4itellio variis arti!)s s)!r)e!at7 Basso eade-olienti -inor di66ic)ltas erat> L)!rica ad -)tanda- 6ide- classe o! -e-oria- recentis pro OtFone -ilitiae>
1GG> Daecina e co-pleE) 4itellii -)lto c)Fonore di#ress)s parte- eH)it)- ad occ)pandaDre-ona- pra<e-isit> MoE veEilla pri-ae, H)artae, H)intae dec)-ae, seEtae dec)-ae le#ion)-, dein H)inta et d)oetvicensi-a sec)taeM postre-o a#-ine )naetvicensi-a 8apaE et pri-a Italica incessere c)- veEillariis tri)Britannicar)- le#ion)- et electis a)Eiliis> Pro6ecto Daecina scripsit ?a!i)s 4alens eEercit)i, H)e- ipse d)ctaverat, )t in iti<nere opperiret)r7 sic si!i c)Daecina convenisse> Y)i praesens eoH)e validior -)tat)- id consili)- 6inEit, )t in#r)enti !ello tota -ole occ)rreret)r> Ita adcelerare le#iones, Dre-ona-, pars &ostilia- petere i)ssae7 ipse 8avenna- devertit praeteEto classe- adloH)endi7 -oE patiiit secret)- co-ponendae proditionis H)aesit)-> +a-H)e L)cili)s Bass)s post prae6ect)ra- alae 8aven<nati si-)l ac Misenensi classi!)s a 4itellio praeposit)s, H)od non statiprae6ect)ra- praetorii adept)s 6oret, ini<H)airac)ndia- 6la#itiosa per6idia )lcisce!at)r> +ec sciri potest traEeritne Daecina-, an, H)od evenit inter -alos )t et si-iles sint, eade- illos pravitas i-p)lerit> 1G1> .criptores te-por)-, H)i potiente rer)?lavia do-o -oni-enta !elli F)i)sce co-pos)er)nt, c)ra- pacis et a-ore- rei p)!licae, corr)ptas in ad)latione- ca)sas, tradidere7 no!is s)per insita- levitate- et prodito Gal!a vile- -oE
1GG> Oti1av1i i2 2a#rl"a"a 4iteli"eva s velikopo3a1), Decina )p)ti napri"ed dio kon"ani1tva da 2apos"edne Kre<-on)> 'skoro kren)1e 2a n"iod"eli prve, 3etvrte, pet<naeste i 1esnaeste le#i"e, poto- peta i dvadesetdr)#a, ) 2ale() nast)pi1e dvadesetprva +eodol"iva i prva Italska, s veksilarci-a tri") !ritanskiF le#i"a i i2a!ranipo-oni- 3eta-a> Po odlask) Decine ?a!i"e 4alens napisa vo"sci, ko") !i"a1e vodio, da #a 3eka na p)t)7 tako da se do#o<vorio sa Decino-> +o ona" ko"i !i"a1e na2o3an, pa ti-e i )t"eca"ni"i, sla#a da "e odl)ka i2-i"en"ena kako !i se, !)kne li rat, )darilo p)no- sna#o-> .to#a "e nare(eno da le#i"e poFite ) Kre-on), dio da po(e ) &ostili")> On saskren) ) 8aven) pod i2#ovoro- da se o!rati 6lotiM )skoro se otkri pota"na na-isao o snovan") i2da"e7 "er, L)cili"e Bas, nakon pre6ekt)re nad alopostavl"en 2a 2apov"ednika ravensko" i -i2ensko" 6loti, 2!o# to#a 1to se od-aF ni"e do-o#ao pretori"ske pre6ekt)re ne-ilostiv) "e srdK!) pok)1ao i2ravnati sra-otno- i2da"o-> 1 ne -oKe se 2nati da li "e 2a so!o- pov)kao Decin) ili iF "e < 1to se do#ada -e() pokvareni-a7 da s) i -e()so!no sli3ni < ista opakost navela na to> 1G1> Pov"esnici ko"i s) 2a vladavine 6lavi"evske k)e sastavili povi"esti ovo#a rata naveli s) laskoi2opa3ene )2roke7 !ri#) 2a -ir i I")!av pre-a drKavi> +a-a se 3ini da s) oni, pored )ro(ene
1G;
prevrtl"ivosti, a i sto#a 1to "e nakon i2da"e Gal!e v"ernost )skoro do1la na -al) ci"en), te i2 s)pWrni1tva i 2avisti da iF dr)#i ne pretekn) kod 4iteli"a, )propastili i sa-o#a 4iteli"a> *osti#av1i le#i"e, Decina "e ra2li3iti- spletka-a pok)1avao podrovati d)Fove cent)riona i vo"nika odane 4iteli")> Bas, ko"i se tr)dio oko isto#, i-ao "e -an"e pote1koa, "er "e 6lot) !ilo lako navesti da po#a2i 2adan) ri"e3 2!o# )spo-ene na nedavn) vo"n) sl)K!) na Otonovo" strani>
-et)endos, H)anto 6eroci)s antea e#erint, tanto c)pidi)s insolitas vol)ptates Fa)sisse> Dirco H)oH)e ac tFeatris et a-oeni<tate )r!is e-ollitos a)t valet)dini!)s 6essosM sed addito spatio redit)r)- et Fis ro!)r -editatione !elliM nec proc)l Ger-ania-, )nde viresM Britannia- 6reto diri-i, i)Eta Gallias &ispaniasH)e, )tri-H)e viros eH)os tri!)ta, ipsa-H)e Italia- et opes )r!isM ac si in6erre ar-a )ltro velint, d)as classes vac))-H)e Illvric)- -are> Y)id t)- cla)stra -onti)pro6)t)raS Y)id tract)- in aestate- alia- !ell)-S 'nde interi- pec)niaet co--eat)sS Y)in poti)s eo ipso )terent)r, H)od Pannonicae le#iones deceptae -a#is H)a- victae res)r#ere in )ltioneprope<rent, Moesici eEercit)s inte#ras vires att)lerint> .i n)-e<r)s -ilit)- poti)s H)ale#ion)- p)tet)r, pl)s Finc ro!oris, niFil li!idin)-M et pro6)isse disciplinae ips)- p)dore-M eH)ites vero ne t)- H)ide- victos, sed H)a-<H)are!)s adversis disiecta- 4itellii acie-> Q*)ae t)nc Pannonicae ac Moesicae alae perr)pere Foste-7 n)nc
LIBE8 TE8TI4. 1> Meliore 6ato 6ideH)e parti)- ?lavianar)d)ces consilia !elli tracta!ant> Poetovione- in Fi!erna tertiae deci-ae le#ionis convenerant> Illic a#itavere, placeretne o!str)i Pannoniae lpes, donec a ter#o vires )niversae cons)r#erent, an ire co--in)s et certare pro Italia con<stanti)s 6oret> Y)i!)s opperiri a)Eilia et traFere !ell)- vide!at)r, Ger-anicar)- le#ion)- vi- 6a-a-H)e eEtol< le!ant, et advenisse -oE c)- 4itellio Britannici eEercit)s ro!ora7 ipsis nec n)-er)- parep)lsar)- n)per le#ion)- et, H)a-H)a- atrociter loH)erent)r, -inore- esse ap)d victos ani-)-> .ed insessis interi- lpi!)s vent)r)- c)- copiis Orientis M)cian)-M s)peresse 4espasiano -are classes st)dia provinciar)-, per H)as vel)t alteri)s !elli -ole- cieret> Ita sal)!ri -ora novas vires ad6ore, e praesenti!)s niFil perit)r)-> ;> d ea ntoni)s Pri-)s Bis acerri-)s !elli contiona<torC 6estinatione- ipsis )tile-, 4itellio eEitiosa- disse<r)it> Pl)s socordiae H)a- 6id)ciae acessisse victori!)sM neH)e eniin procinct) et castris Fa!itos7 per o-nia Ita<liae -)nicipia desides, tant)- Fospiti!)s
T8Ee K+JIG 1> Pod !ol"i- )s)do- i s vi1e sa-opo)2dan"a rasprav<I"aF) o ratni- osnova-a vo(e 6lavi"evske stranke> Pri<sp"eli s) !ili ) Petovion, 2i-ski ta!or trinaeste le#i"e> T) s) se do#ovorili tre!a li 2atvoriti pri"evo"e PanonskiF lpa dok se s leda ne podi#n) c"elok)pne sna#e ili e !iti ra2!oriti"e po!i") li se prsa o prsa i odl)3e !itk) 2a Itali")> Oni ko"i s) s-atrali da tre!a 3ekati na po-one 3ete i od)#ovla3iti rato- )2di2ali s) sna#) i slav) #er-anskiF le#i"a i tvrdili da "e )pravo sada s 4iteli"e- sti#la #lavnina !ritanske vo"skeU Oni sa-i niti s) !ro"e- ravnopravni, 2!o# nedavno ra2!i"eniF le#i"a, i, pre-da #ovore osorno, -an"a "e Fra!rost ) po!i"e(eniF> li, dok ) -e()vre<-en) 2apos"edn) lpe, s isto3ni- 3eta-a doi e M)ci< "an> 4espa2i"an) preosta"e -ore, !rodovl"e, naklonost provinci"a, 3i-e !i -o#ao i2nova podii -oan rat> Tako e se spasonosni- odla#an"epo"aviti nove sna#e, a od sada1n"iF prilika ni1ta se nee )propastiti> ;> +a to ntoni"e Pri- Bta" na"ostri"i ratni s-)tl"ivacC ra2loKi da Pe n"i-a K)r!a korisna, 4iteli") po#)!na>
1G=
9' po!"ednika vi1e "e -litavosti, -an"e sa-opo)2<dan"a7 niti se v"eK!a"), niti se drKe ta!ora> Besposli3e po svi- -)nicipi"i-a Itali"e, na straF s) #ostopri-ci-aM koliko s) se pri"e dr2oviti"e pona1ali, toliko s) sada neo<!)2dani"i ) neisk)1ani- )Kici-a> 8a2-aKeni s) cirko- i ka2ali1ti-a i )#odno1) #rada ili iscrpl"eni !olesti-a> +o, dade li i- se vre-ena, pripre-an"e- 2a rat i ovi-a e se vratiti 3vrsti-a> +i"e daleko Ger-ani"a, odakle i- sna#e, Britani"a "e ra2dvo"ena t"esnace-, !li2) s) Gali"e i &ispa< ni"e, s o!i") strana I")di, kon"i, ratni pore2i, a i sa-a Ita<li"a i !o#atstva GradaM a ako poKele napasti, dvi"e s) i- 6lote na raspola#an") i ne!ran"eno Ilirsko -ore> Kakva i- korist tada od alpskiF pri"evo"aS Od rata od#o(ena 2a id)e I"etoS Odakle ) -e()vre-en) novac i KiveKS /a1to da ne iskoriste to 1to panonske le#i"e < prevarene pri"e ne#oli po!i"e(ene < K)re da se di#n) na osvet), a -e2i"ske vo"ske donose sv"eKe sna#eS ko li se #leda na !ro" vo"nika a ne na !ro" le#i"a, ) oviF "e vi1e 3vrstine, ni-alo rasp)1tenosti> sa-a sra-ota koristila "e ste2i> Kon"anici nis) 3ak ni tada po!i"e(eni, ve "e 4iteli"ev !o"ni red ra2!i"en, iako s) !ili ) nepovol"no- poloKa")> *vi"e s) se tada panonske i -e2i"ske ale pro!ile kro2
niFil spei si!i inter adversa reliH)erat> Ta-pi)s ?lavian)s, nat)ra ac senecta c)nctator, s)spiciones -ilit)- inrita!at, ta-H)a- ad6initatis c)- 4itellio -e-inissetM idde-CH)e, H)od coeptante le#ion)-ot) pro6)#)s, dein sponte re-ea<verat, per6idiae loc)- H)aesisse crede!at)r> +a- ?la<vian)-, o-issa Pannonia in#ress)- Italia- et discri-ini eEe-pt)-, rer)- novar)- c)pido le#ati no-en res)-ere et -isceri civili!)s ar-is i-p)lerat, s)adente Dornelio ?)sco, non H)ia ind)stria ?laviani e#e!at, sed )t cons)<lare no-en s)r#enti!)s c)- -aEi-e parti!)s Fonesta specie praetenderet)r> @> Deter)- )t trans-ittere in Italia- B!ell)-C inp)ne et )s)i 6oret, script)- ponio .at)rnino, c)- eEercit) Moesico celeraret> c ne iner-es provinciae !ar!aris nationi!)s eEponerent)r, principes .ar-atar)- la2)#)-, penes H)os civitatis re#i-en, in co--iliti)- adsciti> Ple<!eH)oH)e et vi- eH)it)-, H)a sola valent, o66ere!ant7 re-iss)- id -)n)s, ne inter discordias eEterna -olirent)r
sedeci- alar)- coni)ncta si#na p)ls) sonit)H)e et n)!e ipsa operient ac s)per6)ndent o!litos proelior)- eH)ites eH)osH)e> +isi H)is retinet, ide- s)asor a)ctorH)e consilii ero> 4os, H)i!)s 6ort)na in inte#ro est, le#iones conti<nete7 -iFi eEpeditae coFortes s)66icient> la- reserata- -iliti dItaliCa-, i-p)lsas 4itellii res a)dietis> l)va!it seH)i et vesti#iis vincentis insistere>Q => &aec ac talia 6la#rans oc)lis, tr)ci voce, H)o lati)s a)diret)r Beteni- se cent)riones et H)ida-ilit)- con<silio -isc)erantC, ita e66)dit, )t ca)tos H)oH)e ac providos per-overet, vol#)s et ceteri )n)- vir)- d)ce-H)e, spreta alior)- se#nitia, la)di!)s 6errent> &anc s)i 6a-a- ea staticontione co--overat, H)a recitatis 4espasiani epist)lis non )t pleriH)e incerta disser)it, F)c ill)c trac<t)r)s interpretatione, pro)t cond)Eisset7 aperte descen<disse in ca)sa- vide!at)r, eoH)e #ravior -iliti!)s erat c)lpae vel #loriae soci)s> 5> ProEi-a Dornelii ?)sci proc)ratoris a)ctoritas> Is H)oH)e incle-enter in 4itelli)- inveFi solit)s
nepri"atel"a7 sada e 1esnaest 2dr)KeniF !o"niF 2nakova ala #ro-o#lasni- topoto- i sa-io!lako- prekriti i ra2<liti se po kon"anici-a i kon"i-a ko"i s) se ve odvikli od !itaka> ko -e tko ne 2adrKi, !it ) i predla#a3 i i2vr1itel" ovo# na)-a> 4i, ko"i-a "e srea naklon"ena, 2adrKite le#i"eU Meni e dosta"ati lako naor)Kane koForte> /a3as ete 3)ti da "e vo"nik) otvorena Itali"a, slo-l"ena -o 4iteli"eva> Godit e sli"editi i st)pati 2a stopa-a po!"ed<nika>: => Pla-tei- oko-, stra1ni- #laso-, da #a 1to dal"e 3)") Bi doista s) se ) ratno vi"ee !ili )-i"e1ali cent)rioni i poneki od vo"nikaC tako "e to i2#ovorio da oFra!ri opre2ne i 2a!rin)te i da #a prosti vo"nici i ostali, pre2rev1i -litavost dr)#iF, )2diK) poFvala-a kao "edino# -)Kev<no# vo"skovo()> To -i1l"en"e o se!i pokren)o "e od-aF na ono" sk)p1tini na ko"o", pro3itav1i 4espa2i"anovo pis-o, ni"e #ovorio ne"asno, kao veina n"iF, da se ne !i do#odilo da #a kasni"e t)-a3e kako ko-) od#ovara> Xinilo se da se otvoreno 2a)2eo 2a stvar stranke ne !i li kod
1G5
vo"nika stekao 1to vei )#led kao dr)#i ) krivici i slavi> 5> '#ledo- "e od-aF i2a n"e#a 1ta"ao prok)rator Kor<neli"e ?)sko> 1 on "e o!i3avao ne-ilosrdno napadati 4ite<li"a i ) sl)3a") ne)sp"eFa ni"e -) preosta"ala nikakva nada> Ta-pi"e ?lavi"an, po naravi a i 2!o# starosti okli<"evalo, po!)(ivao "e s)-n"e ) vo"nika, "er s) -islili da ni"e 2a!oravio na !lisko pri"atel"stvo s 4iteli"e-> *rKalo se da "e traKio prilik) 2a i2da"), "er "e na po3etk) kretan"a le#i"a Ftio po!"ei, a kasni"e "e dra#ovol"no ostao> \el"a 2a prevrato- nat"erala "e nai-e ?lavi"ana da, nap)stiv1i Panoni"), )padne ) Itali") i, i2-akav1i opasnosti, ponovo )2-e i-e le#ata i )-i"e1a se ) #ra(anski rat, na na#ovor Korneli"a ?)ska, ne sto#a 1to !i ovo-) tre!ala ?lavi"a<nova d"elatnost ne#o da se kon2)larno- i-en) poda 3astan i2#led )pravo ) vri"e-e strana3kiF ne-ira> @> Kako !i, -e()ti-, ostalo nekaKn"eno, a korisno, ako se rat pre!aci ) Itali"), napisano "e poni") .at)r<nin) neka poFita s -e2i"skovo"sko-> da nenaor)<Kane provinci"e ne !)d) i2loKene !ar!arski- narodi-a, sar-atski i "a2itski prvaci, ko"i s) drKali opinsk) vlast, pri-l"eni s) ) s)vo"ni1tvo> +)dili s) i p"e1ake i kon"a<ni1tvo, ) 3e-) s) "edino "aki> Ta "e pon)da od!i"ena da se ne !i ) posto"eo" neslo2i pokren)la van"ska nepri"a<
8elict)- ltini praesi<di)- advers)s classis 8avennatis Bconat)sC, nond)- de6ectione ei)s a)dita> Inde Patavi)- et teste parti!)s adi)nEere> Illic co#nit)- tris 4itellianas coFortes ala-<H)e, c)i .e!osianae no-en, ad ?or)- lieni ponte i)ncto consedisse> Plac)it occasio invadendi inc)riososM naid H)oH)e n)ntia!at)r> L)ce pri-a iner-os pleros<H)e oppressere> Praedict)-, )t pa)cis inter6ectis ceteros pavore ad -)tanda- 6ideco#erent> Et 6)ere H)i se sta<ti- dederent7 pl)res a!r)pto ponte instanti Fosti via- a!st)ler)nt> 7> 4ol#ata victoria, post principia !elli sec)nd)?la<vianos data le#iones septi-a Gal!iana, tertia deci-a Ge-ina c)- 4edio H)ila le#ato Patavi)alacres veni)nt> I!i pa)ci dies ad reH)ie- s)-pti, et Minici)s l)st)s prae6ect)s castror)- le#ionis septi-ae, H)ia add)c<ti)s H)a- civili !ello i-perita!at, s)!tract)s -ilit)- irae ad 4espasian)- -iss)s est> *esiderata di) res interpre<tatione #loriaH)e WinC -ai)s accipit)r, postH)a- Gal!ae i-a#ines discordia te-por)s)!versas in o-ni!)s -)ni<cipiis recoli i)ssit ntoni)s, decor)- pro ca)sa rat)s, si
a)t -aiore eE diverso -ercede i)s 6asH)e eE)erent> Tra<F)nt)r in partes .ido atH)e Italic)s re#es .)e!or)-, H)is vet)s o!seH)i)- er#a 8o-anos et #ens 6idei H)a- i)s<sor)- patientior> Posita in lat)s a)Eilia, in6esta 8aetia, c)i Porci)s .epti-in)s proc)rator erat, incorr)ptae er#a 4itelli)- 6idei> I#it)r .eEtili)s ?eliE c)- ala )riana et octo coForti!)s ac +oricor)- i)vent)te ad occ)pandaripa- eni 6l)-inis, H)od 8aetos +oricosH)e inter6l)it, -iss)s> +ec Fis a)t illis proeli)te-ptanti!)s, 6ort)na parti)- ali!i transacta> A> ntonio veEillarios e coForti!)s et parteeH)it)- ad invadenda- Italia- rapienti co-es 6)it rri)s 4ar)s, stren))s !ello, H)a- #loria- et d)E Dor!)lo et prosperae in r-enia res addiderant> Ide- secretis ap)d +erone- ser-oni!)s 6ere!at)r Dor!)lonis virt)tes cri-inat)sM )nde in6a-i #ratia pri-)- pil)- adepto laeta ad praesens -ale parta -oE in pernicie- vertere> .ed Pri-)s ac 4ar)s occ)pata H)ileia per proEi-a H)aeH)e ac Opiter#ii et ltini laetis ani-is accipi)nt)r>
tel"stva ili veo- na#rado- od protivni3ke stranke nar)<1ilo pravo i 2akon> ' strank) s) )v)3eni .idon i Italik, kral"evi .ve!a, ko"i s) odavna !ili pokoreni 8i-l"ani-a, po2nati kao narod ko"i lak1e drKi 2adan) ri"e3 ne#o 2apo<vi"edi> Po-one 3ete postavl"ene s) s !oka 2!o# ne-ira ) 8eci"i, ko"o" "e prok)rator !io Porci"e .epti-in, pot<p)no odan 4iteli")> .to#a "e .ekstili"e ?eliks s )ri"evoalo- i osa- koForata te s -o-3adi +ori3ana poslan da 2apos"edne o!al) ri"eke Ena 1to te3e i2-e() 8eci"e i +orika> +i "edni ni dr)#i nis) ok)1ali !o"n) sre), s)d<!ina stranaka ri"e1ena "e dr)#d"e> A> ntoni"), ko"i "e K)rno vodio veksilarce i2 koForata i dio kon"ani1tva ) napad na Itali"), pratilac "e !io ri"e 4ar, odvaKan ratnik, ko"e-) s) slav) )veali vo"skovoda Kor!)lon i )sp"e1ni potFvati ) r-eni"i> Pri3alo se da "e ) ta"nira2#ovori-a kod +erona klevetao Kor!)lona> .ra-otno- "e poto- )dvorno1) posti#ao -"esto pri-i<pila, no 3asovita #a "e )#odnost, nepo1teno
1G@
stecena, )skoro odvela ) propast> Pri- i 4ar, 2apos"ev1i kvile"), s vesel"e- s) do3ekivani po !lisko" okolici Opiter#i"a i ltina> Ostavl"ena "e posada ) ltin) protiv pok)1a"a ravenske 6lote, dok se "o1 ni"e !ilo 3)lo 2a ir"e2ino od-et<ni1tvo> +ato s) se i Patavi" i test pridr)Kili stranci> Ond"e se sa2nalo da s) se tri viteli"pvske koForte i ala, pod i-eno- .e!o2ova, )ta!orile kod -"esta Forum Alieni, sa#radiv1i -ost od spo"eniF la(a> Odl)3ili s) isko<ristiti prilik) da iF napadn) nepripravne7 i to "e nai-e !ilo do"avl"eno> ' ran) 2or) navali1e na veino- nenao<r)Kane> +are(eno "e da iF nekoliko )!i"), a ostale stra<Fo- prisile na pro-"en) v"ernosti> 1 !ilo iF "e ko"i s) se s-"esta predavali> 4ei dio vo"ske, sr)1iv1i -ost, one-o< #)io "e prist)p nadir)e- nepri"atel")> 7> Kad se nakon po3etaka rata povol"niF 2a 6lavi"evce pro3)lo 2a po!"ed), sed-a le#i"a Gal!inska i trinaesta Bli2anka pristi#o1e veselo ) Patavi" s le#ato- 4edi"e- kvilo-> T) s) se nekoliko dana od-arali, i Minici"e J)st, pre6ekt ta!ora sed-e le#i"e, !)d)i da "e 2apovi"e<dao o1tri"e ne#oli "e )o!i3a"eno ) #radansko- rat), )klo<n"en "e vo"ni3ko" srdK!i i poslan k 4espa2i"an)> Ono 2a 3i- se d)#o 3e2n)lo do!ivalo "e "o1 vee 2na3en"e ) Fva<stavi- prepri3avan"i-a, po1to "e ntoni"e 2apov"edio da se ) svi-)nicipi"i-a ponovo postave i 3aste Gal!ina poprs"a sr)1ena ) ne-irni- vre-eni-a, s-atra")i da "e
M)cia<n)s cre!ris epist)lis -one!at, incr)enta- et sine l)ct) victoria- et alia F)i)sce -odi praeteEendo, sed #loriae avid)s atH)e o-ne !elli dec)s si!i retinens> Deter)- eE distanti!)s terrar)- spatiis consilia post res ad6ere!ant)r> 9> I#it)r repentino inc)rs) ntoni)s stationes Fosti)- inr)pit, te-ptatisH)e levi proelio ani-is eE aeH)o disces<s)-> MoE Daecina inter &ostilia-, vic)- 4eronensi)-, et pal)des QTartari 6l)-inis castra per-)niit, t)t)s loco, c)- ter#a 6l)-ine, latera o!iect) pal)dis te#erent)r> Y)od si ad6)isset 6ides, a)t oppri-i )niversis 4itellia<nor)- viri!)s d)ae le#iones, nond)- coni)ncto Moesico eEercit), pot)ere, a)t retro actae deserta Italia t)rpe- 6)#a- conscivissent> .ed Daecina per varias -oras pri-a Fdsti!)s prodidit te-pora !elli, d)-, H)os ar-is pellere pro-pt)- erat, epist)lis increpat, donec per n)ntios pacta per6idiae 6ir-aret> Interi- poni)s .at)rnin)s c)- le#ione septi-a Dla)diana advenit> Le#ioni tri!)n)s 4ip< stan)s Messalla praeerat, claris -aiori!)s, e#re#i)s ipse et H)i sol)s ad id !ell)- artes !onas att)lisset> &as ad copias neH)aH)a- 4itellianis pares BH)ippe tres adF)c le#iones erantC -isit epist)las Daecina, te-eritate- victa
placere Gal!ae principat)s et partes revirescere crederen<t)r> 8> Y)aesit)- inde, H)ae sedes !ello le#eret)r> 4erona potior visa, patenti!)s circ)- ca-pis ad p)#na- eH)e<stre-, H)a praevale!ant7 si-)l colonia- copiis valida- a)6erre 4itellio in re6a-a-H)e vide!at)r> Possessa ipso transit) 4icetiaM H)od per se parBvC)- Beteni- -odicae -)nicipio viresC -a#ni -o-enti loc)- o!tin)it rep)tan<ti!)s illic Daecina- #enit)- et patriaFosti)- d)ci erepta-> In 4eronensi!)s preti)6)it7 eEe-plo opi!)s<H)e partes i)vereM et interiect)s eEercit)s 8aetia- l)lias<H)e lpes, OacP ne pervi)- illa Ger-anicis eEerciti!)s 6oret, o!saepserat> Y)ae i#nara 4espasiano a)t vetita7 H)ippe H)ileiae sisti !ell)- eEspectariH)e M)cian)- i)!e!at, adicie!atH)e i-perio consili)-, H)ando e#Ip<t)s, cla)stra annonae, vecti#alia op)lentissi-ar)- provin<ciar)o!tinerent)r, posse 4itellii eEercit)- e#estate sti< pendii 6r)-entiH)e ad deditione- s)!i#i> Eade-
pro!ita3no 2a n"iFov) stvar ako se drKi da i- "e -io Gal<!in principat i da stranka ponovo oKivl")"e> 8> TraKilo se 2ati- ko"e !i se -"esto i2a!ralo 2a s"edi<1te ratovan"a> Xinilo se da 4erona i-a prednost, 2!o# 1irokiF pol"a ) okolici kao stvoreniF 2a kon"ani3k) !itk) ) ko"o" !i"aF) nad-oni> Istovre-eno se drKalo da se 4iteli") od)2i-a vrlo 2na3a"na koloni"a !o#ata KiveKo-> .a-iprolasko- 2apos"edn)ta "e i 4iceci"a> /a)2eo "e sa-o po se!i -alo Bdoista s) !ile ne2natne sna#e to# -)nicipi"aC ali vrlo 2na3a"no -"esto, "er se ra3)nalo s ti- da "e t) roden Decina i da "e )#ra!l"en 2avi3a" nepri"a<tel"skovo(i> 4eronci s) !ili na#rada 2a tr)d7 pri-"ero- s) i i-)tkopo-a#ali strank)> K to-) "e i vo"ska 2a#ra<dila 8eci") i J)li"ske lpe da spri"e3i t)da prola2 #er< -anskivo"ska-a> /!ivalo se to -i-o 2nan"a ili 2a!rane 4espa2i"anove, "er "e on nala#ao da se ) kvile"i o!)stavi rat i 3eka na M)ci"ana, a nared!i "e dodavao o!"a1n"en"e kako se 4iteli"eva vo"ska
1GA
-oKe osk)dico- novca i Frane nat"erati na preda"), !)d)i da s) E#ipat < spre-nica Kita +a isto "e poticao i M)ci"an ) 3esti- pis-i-a pod i2#ovoro- da e na ta" na3in po!"ed) i2vo"evati !e2 krvi i Kalosti, navodei i dr)#o ) to- s-isl), a 2apravo poFlepan 2a sla<vo- i 3)va")i 2a se!e 3ast na !o"no- pol")> 'ostalo-, s velikiF )dal"enosti odl)ke s) sti2ale posli"e do#ada"a> 9> ntoni"e, dakle, i2nenada napade nepri"atel"ske straKeM isk)1av1i sr3anost ) lako" !ici, ra2i(o1e se !e2 odl)ke> Poto- Decina )tvrdi ta!or i2-e() &ostili"e, ve<ronsko# nasel"a, i -o3vara ri"eke Tartara, 2a1tien polo<Ka"e-7 s le(a ri"eko-, s !okova -o3vara-a> *a "e !ilo sa-opo)2dan"a, -o#le s) se svi- sna#a-a viteli"evaca nadvladati dvi"e le#i"e, dok se "o1 nis) pove2ale s -e2i"<skovo"sko-, ili nat"erati da nap)ste Itali") ) sra-ot< no- !i"e#)> li Decina "e ra2li3iti- odla#an"i-a prep)<stio po3etne povol"ne ratne prilike nepri"atel"i-a, ps)")i pis-i-a one ko"e "e -o#ao ist"erati or)K"e-, dok preko #lasnika ne )tvrdi )v"ete i2da"e> ' -e()vre-en) sti#ao "e poni"e .at)rnin sa sed-o- kla)di"evsko- le#i"o-> +a 3el) le#i"e !i"a1e tri!)n 4ipstan Mesala, 2na-enita pori"ekla, sa- po se!i i2vrstan, i "edini ko"i "e poka2ao do!re oso!ine 2a ta" rat> Ovi- 3eta-a, ni-alo dorasli- viteli"evci-a Bta "o1 )vi"ek !i"aF) sa-o tri le#i"eC, po1al"e pis-a Decina opt)K)")i iF 2a l)dost 1to se 2a)2i-a") 2a
Fostes 6ecere> 8api)nt)r ar-a -et) proditio<nis> Ira -ilit)- in Ta-pi)- ?lavian)- inc)!)it, n)llo cri-inis ar#)-ento, sed iapride- invis)s t)r!ine H)o<darn ad eEiti)- posce!at)r7 prop-H))4itellii, prodito<re- OtFonis, interceptoredonativi cla-ita!ant> +ec de6ensioni loc)s, H)a-H)a- s)pplices -an)s tenderet, F)-i pler)-H)e strat)s, lacera veste, pect)s atH)e ora sin#)lt) H)atiens> Id ips)- ap)d in6ensos incita-ent)- erat, ta-H)a- ni-i)s pavor conscientia- ar#)eret> O!t)r!a!at)r -ilit)voci!)s poni)s, c)- loH)i coep<taret, 6re-it) et cla-ore ceteros aspernant)r> 'ni nto<nio apertae -ilit)- a)resM na-H)e et 6ac)ndia aderat -)lcendiH)e vol#)- artes et a)ctoritas> '!i cr)descere seditio et a conviciis ac pro!ris ad tela et a-n)s transi<!ant, inici catenas ?laviano i)!et> .ensit l)di!ri)- -iles, disiectisH)e H)i tri!)nal t)e!ant)r eEtre-a vis para!at)r> Oppos)it sin)ntoni)s stricto 6erro, a)t -ilit)- se -ani!)s a)t s)is -orit)r)- o!testans, )t H)e-H)e not)- et aliH)o -ilitari decore insi#ne- adspeEerat, ad 6eren<da- ope- no-ine ciens> MoE convers)s ad si#na et !el<lor)- deos, Fosti)- poti)s eEerciti!)s ill)- 6)rore-, illa- discordia- inicerent ora!at, donec 6atisceret seditio
ar-a tractanti)- inc)sans> .i-)l virt)s Ger-anici eEer<cit)s la)di!)s attolle!at)r, 4itellii -odica et vol#ari -en<tione, n)lla in 4espasian)cont)-elia7 niFil prors)s, H)od a)t corr)-peret Foste- a)t terreret> ?lavianar)- parti)- d)ces o-issa prioris 6ort)nae de6ensione pro 4espasiano -a#ni6ice, pro ca)sa 6identer, de eEercit) sec)ri, in 4itelli)- )t ini-ici praes)-psere, 6acta tri!)nis cent)rioni!)sH)e retinendi H)ae 4itelli)s ind)lsisset spe, atH)e ips)- Daecina- non o!sc)re ad transitione- Fort<a!ant)r> 8ecitatae pro contione epist)lae addidere 6id)<cia-, H)od s)!-isse Daecina, vel)t o66endere 4espa<sian)ti-ens, ipsor)- d)ces conte-pti- ta-H)ains)ltantes 4itellio scripsissent> 1G> dvent) deinde d)ar)- le#ion)-, e H)i!)s ter<tia- *illi)s ponian)s, octava- +)-isi)s L)p)s d)ce<!ant, ostentare vires et -ilitari vallo 4erona- circ)-dare plac)it> ?orte Gal!ianae le#ioni in adversa 6ronte valli op)s cesserat, et visi proc)l socior)- eH)ites vana- 6or<-idine- )t
propal) stvar> ' isti 3as )2di2ano "e poFvala-a ")na1tvo #er-anske vo"ske, )2 )-"ereno i openito spo-in"an"e 4iteli"a, !e2 ikakve )vrede pre-a 4espa2i"an) < )pravo ni1ta 1to !i osra-otilo ili 2astra1ilo nepri"atel"a> 4o(e 6la<vi"evske stranke, okaniv1i se o!rane pri"a1n"iF prilika, sr3ano se 2alaK)i 2a svo") stvar po3e1e ) veli3anstvenosv"etl) 2a-i1l"ati 4espa2i"ana, )2da")i se ) vo"sk), poka<2)")i otvoreno nepri"atel"stvo pre-a 4iteli")M ostavl"ena "e nada da se tri!)ni i cent)rioni, ko"i s) !ili ) -ilosti kod 4iteli"a, 2adrKe, i sa-o#a s) Decin) otvoreno sokolili da pri"e(e na n"iFov) stran)> Javno pro3itana pred sk)p1ti<novo"nika pis-a s) )veala sa-opo)2dan"e, "er se eto Decina ) poni2nosti !o"i )vri"editi 4espa2i"ana, a n"iFovi vode pisali s) s pre2iro- i kao da napada") 4iteli"a> 1G> Po dolask) dvi") le#i"a, od ko"iF "e tre) vodio *ili"e poni"an, os-) +)-i2i"e L)p, odl)3eno "e da se iskaKe sna#a i 4erona opkoli !o"ni- !ede-o-> Gal!in<sko" "e le#i"i sl)3a"no dopala #radn"a !ede-a okren)to# pre-a
1G7
nepri"atel"sko- 3el)> I2daleka s) se vid"eli save2< ni3ki kon"anici kako kao nepri"atel"i 2ada") "alov straF> I2 straFa 2!o# preda"e pose#o1e 2a or)K"e-> Bi"es vo"nika sr)3i se na Ta-pi"a ?lavi"ana, !e2 ikakva doka2a o n"e<#ovo" krivn"i, ve sto#a 1to #a se otpri"e o-raKena ) neko" 2asli"epl"enosti Ft"elo )!iti> 4i3)i opt)KivaF) #a kao !lisko# pri"atel"a 4iteli"eva, i2da"ic) Otonova, )ta"i<va3a nov3aniF poklona> +is) -) pr)Kili nikakv) prilik) 2a o!ran), iako "e -olei )2di2ao r)ke, !acao se vi1e p)ta na 2e-l"), ra2derane od"ee, )dara")i se ) "eca") po prsi-a i lic)> To iF "e ra2draKene "o1 vi1e poticalo7 kao da "e prevelik straF doka2ivao krivic)> Glasni- s) povici-a vo"nici 2a#l)1ili poni"a kad "e po3eo #ovoritiM )-e!es<ni- s) Ka-oro- od!ili da sl)1a") i dr)#e7 "edino s) 2a ntoni"a i-ali otvorene )1i> Bio "e nai-e i r"e3it, i v"e1t ) s-irivan") #o-ile, i )#ledan> ei- "e pri-"etio da po!)na !iva sve Ke1a i da se sa psovki i po#rda prela2i na 1ake i or)K"e, 2apov"edi da se ?lavi"an !aci ) okove> 4o"nik os"eti vark), ra2a#na one 1to s) 3)vali tri!)nal7 spre-alo se kra"n"e nasil"e> ntoni"e ispr)Ki prsa i2v)<kav1i -a3, 2aklin")i se da e )-ri"eti ili od r)k) vo"nika ili od svo"iF vlastitiF i, kako "e )#ledao ko#a po2nato#a ili odlikovano#a kakvivo"ni3ki- 2na-en"e-, po2va #a ) po-o> /ati-, o!rativ1i se ratni- !oKanstvi-a i n"iFovilikovi-a, -olio "e neka ta" !i"es i neslo#a 2aFvati radi"e et eEtre-o ia- die s)a H)isH)e in tentoria dila!erent)r> Pro6ect)s eade- nocte ?lavian)s o!viis 4espasiani litteris discri-ini eEe-pt)s est> 11> Le#iones vel)t ta!e in6ectae poni).at)rnin)- Moesici eEercit)s le#at)- eo atroci)s ad#redi)nt)r, H)od non, )t pri)s, la!ore et opere 6essae, sed -edio diei eEar<serant, vol#atis epist)lis, H)as .at)rnin)s ad 4itelli)- scripsisse crede!at)r> 't oli- virt)tis -odestiaeH)e, t)nc procacitatis et pet)lantiae certa-en erat, ne -in)s violen<ter poni)- H)a- ?lavian)- ad s)pplici)- deposcerent> O)ippe Moesicae le#iones adi)ta- a se Pannonicor)- )ltione- re6erentes, et Pannonici, vel)t a!solverent)r alior)- seditione, iterare c)lpa- #a)de!ant, in Fortos, in H)i!)s deverte!at)r .at)rnin)s, per#)nt> +ec ta- Pri-)s et ponian)s et Messalla, H)a-H)a- o-ni -odo nisi, erip)ere .at)rnin)-, H)a- o!sc)ritas late!rar)-, H)i!)s occ)le!at)r, vacanti)- 6orte !alnear)- 6ornaci!)s a!di<t)s> MoE o-issis lictori!)s Patavi)- concessit> *i#ress) cons)lari)- )ni ntonio vis ac potestas in
)tr)-H)e eEercit)- 6)it, cedenti!)s colle#is et o!versis -ilit)- st)<diis> +ec deerant H)i crederent )tra-H)e seditione- 6ra)de ntonii coepta-, )t sol)s !ello 6r)eret)r> 1;> +e in 4itellii H)ide- parti!)s H)ietae -entes7 eEitiosiore discordia non s)spicioni!)s vol#i, sed per6idia d)c)- t)r!a!ant)r> L)cili)s Bass)s classis 8avennatis prae6ect)s a-!i#)os -ilit)- ani-os, H)od -a#na pars *al-atae PannoniiH)e erant, H)ae provinciae 4espasiano tene!ant)r, parti!)s ei)s ad#re#averat> +oE proditioni electa, )t ceteris i#naris soli in principia de6ectores coi<rent> Bass)s p)dore se) -et), H)isna- eEit)s 6oret, intra do-)- opperie!at)r> TrierarcFi -a#no t)-)lt) 4itellii i-a#ines invad)nt, et pa)cis resistenti)o!tr)ncatis ceter)- vol#)s rer)- novar)- st)dio in 4espasian)- inclina!at> T)- pro#ress)s L)cili)s a)ctore- se pala- prae!et> Dlassis Dorneli)- ?)sc)- prae6ect)- si!i desti<nat, H)i propere adc)c)rrit> Bass)s Fonorata c)stodia Li!)rnicis navi!)s tria- pervect)s a prae6ecto alae 4i!ennio 8)6ino praesidi)- illic a#itante vincit)r, sed
nepri"atel"sk) vo"sk), dok se po!)na ni"e s-irila i dok se pred -rak svi ne ra2i(o1e i vrati1e ) svo"e 1atore> Otp)<tovav1i iste noi na po2iv 4espa2i"anov, ?lavi"an se i2!avi Kivotne opasnosti> 11> Le#i"e, kao k)#o- 2araKene, nasrn)1e na poni"a .at)rn-a, to opasni"e 1to nis), kao pri"e, !ile 2a-orene naporni- rado-, ve s) )spla-t"ele )sred dana, po1to s) se o!"avila pisina 2a ko"a s) v"erovale da iF "e napisao .at)rnin 2a 4iteli"a> Kao pri"e ) Fra!rosti i ste2i, tako "e sada vladalo tak-i3en"e ) !e2o3nosti i raskala1enosti, te 2aFti"evaF) da se ne -an"e okr)tno ka2ni poni"e od ?lavi"ana> *akako, -e2i"ske le#i"e, i2nosei da s) po-o#le osvet) nad Panonci-a, a Panonci kao da s) oslo!o(eni krivn"e 2!o# )stanka ostaliF, radovaF) se 1to se ponavl"a pri"est)p> Kren)1e ) vrtove ) ko"e "e navra<ao .at)rnin> 1 nis) toliko Pri-, poni"an i Mesala, pre-da s) se na sve na3ine tr)dili, spasili .at)rnina, koliko -rak skrovi1ta ) ko"e se sklonio, 2av)kav1i se sl)<3a"no ) pe ne)potre!l"avana k)patila> 'skoro, odrekST bTbQ se liktora, pre!"e#ne ) Patavi"> +akon
1G8
)dal"avan"a kon2)<lara potp)na vlast nad "edno- i dr)#o- vo"sko- pripala "e "edino ntoni"), po1to se pov)ko1e dr)#ovi -) ) sl)K!i, a naklonost se vo"nika okren)la k n"e-)> 1 !ilo iF "e ko"i s) v"erovali da "e "edna i dr)#a po!)na 2apo3ela pod-)klo1) ntoni"a da !i se "edino on sladio plodo<vi-a rata> 1;> +i ) 4iteli"evo" stranci d)Fovi ne !i"aF) -i-i> '2ne-iren"e "e prerastalo ) "o1 po#)!ni") neslo#), ne 2!o# s)-n"i3avosti #o-ile prostiF vo"nika, ve 2!o# i2da"e vo"skovo(a> L)ci"e Bas, pre6ekt ravenske 6lote, ko"a se velikidi"elo- sasto"ala od *el-ata i Panonaca < i2 provinci"a, dakle, ko"e "e drKao 4espa2i"an < prido!io "e neodl)3ne vo"nike 2a n"e#ov) strank)> /a i2da") "e i2a!rana no i do#ovoreno da se sa-o od-etnici, !e2 2nan"a ostaliF, ok)pe na 2!orno -"esto> Bas "e ) sra-) ili straF) )n)tar do-a o3ekivao kakav e !iti isFod> Tri<"erarsi s veliko- !)ko- navale na 4iteli"eva poprs"a, a ostala #o-ila, po!iv1i nekolicin) ko"a "e pr)Kala otpor, ) teKn"i 2a prevrato- na#in"ala "e 4espa2i"an)> I2a1av1i i2 k)e, L)ci"e se tada otvoreno pri2na kolovodo-> Korne<li"a ?)ska odredi se!i 2a pre6ekta 6lote, i on K)rno doFrli> +a#radiv1i straK) odve2e se li!)rnski- !rodovi-a ) tri"), #d"e #a )Fiti pre6ekt ale 4i!eni"e 8)6in, ko"i "e
a!esse )nic)- OtFoniani eEercit)s ro!)r, pri-anos H)artadec)-anosH)e, H)os ta-en isde- illis ca-pis 6)derint straverintH)e> 't BtotC ar-ator)-ilia, vel)t #reE venali)-, eE)li ntonio don)dar<ent)rS Octo ni-ir)- le#iones )ni)s classis accessione- 6ore> Id Basso, id Daecinae vis)-, postH)a- do-os For<tos opes principi a!st)lerint, etia- -iliti!)s principe-, principi -ilite- a)6erre> Inte#ros incr)entosH)e, ?lavianis H)oH)e parti!)s viles, H)id dict)ros reposcenti!)s art prospera a)t adversaS 15> &aec sin#)li, Faec )niversi, )t H)e-H)e dolor i-p)lerat, voci6erantes, initio a H)inta le#ione orto, repo<sitis 4itellii i-a#ini!)s vincla Daecinae inid)ntM ?a!i)- ?a!)ll)- H)intae le#ionis le#at)et Dassi)- Lon#)- prae6ect)- castror)- d)ces deli#)ntM 6orte o!latos tri)- Li!)rnicar)- -ilites i#naros et insontes tr)cidantM relictis castris, a!r)pto ponte &ostilia- r)rs)s, inde Dre-onaper#)nt, )t le#ioni!)s pri-ae Italicae et )nietvicensi-ae 8apaci i)n#erent)r, H)as Daecina ad o!tinenda- Dre-o<na- c)- parte eH)it)prae-iserat> 1@> '!i Faec co-perta ntonio, discordes ani-is, dis<cretos viri!)s Fosti)- eEercit)s ad#redi stat)it, anteH)a- d)ci!)s a)ctoritas, -iliti o!seH)i)- et i)nctis le#ioni!)s
eEsol)ta stati! vi"c#$a i"terve"t# Hor!i Daesaris $i%erti& is H)oH)e inter d)ces Fa!e!at)r> 1=> t Daecina, de6ectione classis vol#ata, pri-ores cent)rion)- et pa)cos -ilit)-, ceteris per -ilitiae -)nera dispersis, secret)- castror)ad6ectans in princi<pia vocat> I!i 4espasiani virt)te- viresH)e parti)- eEtol<lit7 trans6)#isse classe-, in arto co--eat)-, adversas Gallias &ispaniasH)e, niFil in )r!e 6id)-M atH)e o-nia de 4itellio in deteri)s> MoE incipienti!)s H)i conscii aderant, ceteros re nova attonitos in ver!a 4espasiani adi#itM si-)l 4itellii i-a#ines dereptae et -issi, H)i ntonio n)ntia<rent> .ed )!i totis castris in 6a-a proditio, rec)rrens in principia -iles praescript)- 4espasiani no-en, proiectas 4itellii e66i#ies adspeEit, vast)- pri-o silenti)-, -oE c)ncta si-)l er)-p)nt> &)c cecidisse Ger-anici eEercit)s #loria-, )t sine proelio, sine volnere vinctas -an)s et capta traderent ar-aS Y)as eni- eE diverso le#ionesS +e-pe victasM et
ond"e drKao posad)> .-"esta "e oslo!oden )2a na 2apovi<"ed careva oslo!odenika &or-aM i on se )!ra"ao -e() vo"skovo(e> 1=> Kad se pro3)lo 2a od-etni1tvo 6lote, Decina, tra<Kei vri"e-e kad "e ta!or pra2an, do2ove na 2!orno -"e<sto prvake cent)ri"a i nekolicin) vo"nika !)d)i da s) se ostali ra1trkali radi ra2niF vo"ni3kiF d)Knosti> T) )2veli3a 4espa2i"anov) Fra!rost i -o stranke7 6lota "e pre!"e#la, KiveK "e na i2-ak), Gali"e i &ispani"e nepri"atel"ski raspo< loKene, ) Grad) ni1ta po)2danoM sve 1to se ti3e 4iteli"a prikaKe ) #oresv"etl)> +askoro, po3in")i od s)dionika, i ostale, 2apan"ene novo1), pridr)Ki prise#i na v"ernost 4espa2i"an)> ' isto vri"e-e str#n)te s) 4iteli"eve slike i poslani neki da to "ave ntoni")> Kad "e 3itav ta!or !r)<"ao o i2da"i, dotrce vo"nici na 2!orno -"esto i )#leda") natpisano 4espa2i"anovo i-e, po!acane 4iteli"eve slikeM ) prvi 3as potp)n -)k, a onda od"edno- provale os"e<a"i7 9/ar "e tako nisko pala slava #er-anske vo"ske da !e2 !itke, !e2 rane preda") 3ete, poloKe or)K"e, kao da s) poraKeniS Ta kakve s) to le#i"e s
1G9
nepri"atel"ske straneS /ar nis) po!i"e(eneS +edosta"e "edino "e2#ra otonovske vo"ske, vo"nici prve i 3etrnaeste le#i"e, ko"e s) i onako na istoono- !o"no- pol") Fa-etice pot)kliU *a se tolike tis)e or)Kanika, kao krdo ro!ova na proda"), dad) na dar pro#nanik) ntoni")S *akako, osa- le#i"a !it e pri<repak "edne 6lote> /ar se Bas) i Decini 3inilo, po1to "e vladar) oteo k)e, vrtove i i-an"a, da e vo"nici-a )#ra<!iti vladara, vladar) vo"nikaS +etakn)ti i neokrvavl"eni i 6lavi"evsko" stranci !e2 2na3en"a, 1to da kaK) oni-a ko"i od n"iF !)d) traKili !ilo povol"no !ilo nepovol"noS: 15> '2vik)")i to, po"edina3no i ) 2!or), kako "e ko#a 2lovol"a t"erala, po3ev1i od pete le#i"e, postave natra# 4iteli"eve slike, a Decin) !ace ) okove> /a vo(e i2a!er) ?a!i"a ?a!)la, le#ata pete le#i"e, i Kasi"a Lon#a, pre6ekta ta!ora> .l)3a"no 2ate3ene vo"nike tri") li!)-i, ne)p)ene i ned)Kne, pokol")> +ap)stiv1i ta!or, kren) preko sr)1ena -osta natra# ) &ostili"), a 2ati- ) Kre-on), da se poveK) s prvo- Italsko- i dvadestprvo+eodol"ivo-, ko"e "e Decina s di"elo- kon"anika poslao napri"ed da 2a)2-) Kre-on)> 1@> Xi- "e 2a ovo sa2nao, ntoni"e naredi da se na< padne na nepri"atel"sk) vo"sk), nesloKn) ) d)1i i ne"edin<stven) ) sna2i, pri"e ne#oli se vp(a-a povrati )t"eca",
pror)pit i-p)litH)e 4itellianos -odica caedeM napl)ri)- adc)rs) versa 6ort)na, et acerri-)s H)isH)e seH)enti)- 6)#ae )lti-)s erat> +ec sponte ntonii properat)-, et 6ore H)ae acciderant re!a< t)r> &ortat)s s)os )t -a#no ani-o capesserent p)#na-, did)ctis in latera t)r-is vac))- -edio relinH)it iter, H)o 4a-- eH)itesH)e ei)s reciperetM i)ssae ar-ari le#ionesM dat)- per a#ros si#n)-, )t, H)a c)iH)e proEi-)-, o-issa praeda proelio occ)rreret> Pavid)s interi4ar)s t)r!ae s)or)- -iscet)r int)litH)e 6or-idine-> P)lsi c)- sa)ciis inte#ri s)o-et ipsi -et) et an#)stiis viar)- con<6licta!ant)r> 17> +)ll)- in illa trepidatione ntoni)s constantis d)cis a)t 6ortis -ilitis o66ici)- o-isit> Occ)rsare paventi<!)s, retinere cedentes, )!i pl)ri-)s la!or, )nde aliH)a spes, consilio -an) voce insi#nis Fosti, conspic))s s)is> Eo postre-o ardoris provect)s est, )t veEillari)- 6)#ien<teFasta transver!eraretM -oE rapt)- veEill)- in Foste- vertit> Y)o p)dore Fa)d pl)res H)acent)-
6id)cia rediret> +a-H)e ?a!i)- 4alentepro6ect)- a! )r!e adcelerat)r)-H)e co#nita Daecinae proditione coniecta!atM et 6id)s 4itellio ?a!i)s nec -ilitiae i#nar)s> .i-)l in#ens Ger-anor)- vis per 8aetia- ti-e!at)rM et Britannia GalliaH)e et &isapania a)Eilia 4itelli)s acci<verat, i--ensa- !elli l)e-, ni ntoni)s id ips)- -et)<ens 6estinato proelio victoriapraecepisset> 'niverso c)- eEercit) sec)ndis a 4erona castris Bedriac)- venit> Postero die le#ioni!)s ad -)niend)- retentis, a)Eiliares coFortes in Dre-onense- a#r)- -issae, )t specie paran<dar)- copiar)- civili praeda -iles i-!)eret)r7 ipse c)- H)att)or -ili!)s eH)it)- ad octav)- a Bedriaco pro#res<s)s, H)o licenti)s pop)larent)r> EEploratores, )t -os est, lon#i)s c)rBsCa!ant> 1A> O)inta 6er-e Fora diei erat, c)- cit)s eH)es adventare Fostes, prae#redi pa)cos, -ot)6re-it)-H)e late a)diri n)ntiavit> *)- ntoni)s H)idna- a#end)- cons)ltat> viditate navandae operae rri)s 4ar)s c)- pro-ptissi-is eH)it)-
vo"nik) posl)1nost, a o!"edin"enile#i"a-a sa-opo)2<dan"e> +asl)ivao "e nai-e da e ?a!i"e 4alens, ko"i "e kren)o i2 Grada, poK)riti 3i- sa2na 2a Decinin) i2da")M ?a!i"e "e !io v"eran 4iteli") i isk)san vo"nik> '"edno "e straF 2adavala i #ole-a sila Ger-ana po 8eci"i> 1 i2 Bri<tani"e i Gali"e i &ispani"e !io !i 4iteli"e do2vao po-one 3ete, nei2-"e-) ratn) po1ast, da ni"e ntoni"e, !o"ei se )pravo to#a, )napri"ed osi#)rao po!"ed) )!r2ani- okr1a<"e-> . 3itavo- vo"sko- ) dva dana -ar1a i2 4erone do(e ) Bedri"ak> .l"edee#a dana le#i"e s) se 2adrKale ) #ra( en") )tvrda, a po-one koForte poslane s) na kre-onsko 2e-l"i1te da pod i2liko- prik)pl"an"a 2aliFa vo"nik o#re2ne ) pl"a3ki #radana> On sa- sa 3etiri tis)e kon"a<nika i2ade osa- -il"a od Bedri"aka, da vo"nici 1to nes-e<tani"e pl"a3ka")> 'Fode, kako "e ve o!i3a", kr)Kile s) "o1 i 1ire> 1A> Bi"a1e #otovo peta )ra dana kad li !r2i kon"anik do"avi da dola2e nepri"atel"i, nekolicina kao pretFodnica, nadaleko da se 3)"e !)ka kretan"a> *ok "e ntoni"e pro<-i1l"ao 1to tre!a 3initi, ri"e 4ar, ) Kel"i 2a ")na3ki- podvi#o-, provali s
11G
na"odvaKni"i-a -e() kon"anici-a i nanese viteli"evci-a )-"eren #)!itak7 kad s) nai-e dotr< 3ali ) vee- !ro"), okren)la se srea, i oni na"K)stri"i ) napad) !ili s) posl"edn"i ) !i"e#)> .-atralo se da ta Fitn"a ni"e !ila po vol"i ntoni") i da se nee 2!iti 1to se 2!ilo> Osokoliv1i svo"e da se odvaKno priFvate !itke, ra2<vi"e kon"ani3ke od"ele na krili-a, a ) sredini ostavi pra<2an prostor, da ) n" pri-i 4ara i n"e#ove kon"anike> Le#i<"a-a "e nare(eno da se naor)Ka"), preko pol"a dat "e 2nak da svatko na"krai- p)te-, ostaviv1i pl"a3k), poFrli ) !itk)> 'pla1eni se 4ar ) -e()vre-en) )-i"e1a ) 3et) svo"iF vo"nika i )nese "o1 ve) po-etn")> +at"erani svo<"i- vlastiti- straFo- i t"esnoo- prola2a s)ko!l"avaF) se 2dravi s ran"eni-a> 17> ' to- nered) ntoni"e ni"e 2ane-ario ni"edn) d)Knost posto"ana vo"skovo(e ili Fra!ra vo"nika> Prit"e<cao "e ) po-o !o"aKl"ivi-a, 2adrKavao one ko"i s) odst)<pali> Gd"e "e !ilo na"vi1e napora, odakle "e -o#la osva<n)ti kakva nada, t) "e !io on7 sav"eto-, r)ko-, #laso-, )o3l"iv i nepri"atel") i svo"i-a> ' vatrenosti "e napo<sl"etk) do1ao dotle da "e kopl"e- pro!o 2astavnika ko"i "e !"eKao, a 2ati- po#ra!io 2astav) i okren)o "e protiv nepri"atel"a> Postideno ti3ino- 2a)stavi se oko stotin)
propinH)a Dre-onensi)- -oenia H)anto pl)s spei ad e66)#i)-, -inore- ad resistend)- ani-)da!ant> +ec ntoni)s )ltra institit, -e-or la!o<ris ac volner)-, H)i!)s ta- anceps proelii 6ort)na, H)a-<vis prospero 6ine, eH)ites eH)osH)e ad6lictaverat> 19> In)-!rante vespera )nivers)- ?laviani eEercit)s ro!)r advenit> 'tH)e c)-)los s)per et recentia caede vesti#ia incessere, H)asi de!ellat)6oret, per#ere Dre-o<naet victos in deditione-, accipere a)t eEp)#nare deposc)nt> &aec in -edio, p)lcFra dict)7 illa si!i H)isH)e, posse colonia- BinC plano sita- i-pet) capi, ide- a)da<ciae per tene!ras inr)-penti!)s et -aiore- rapiendi licentia-> Y)od si l)ce- opperiant)r, ia- pace-, ia- preces, et pro la!ore ac volneri!)s cle-entiaet #loria-, inania, lat)ros, sed opes Dre-onensi)in sin) prae6ec<tor)- le#ator)-H)e 6ore> EEp)#natae )r!is praeda- ad -ilite-, deditae ad d)ces pertinere> .pern)nt)r cent)rio<nes tri!)niH)e, ac ne voE c)i)sH)a- a)diat)r, H)ati)nt ar-a, r)pt)ri i-peri)-, ni d)cant)r>
eH)ites restitere7 i)vit loc)s, artiore illic via et 6racto inter6l)entis rivi ponte, H)i incerto alveo et praecipiti!)s ripis 6)#a- i-pedie!at> Ea necessitas se) 6ort)na lapsas ia- partes restit)it> ?ir-ati inter se densis ordini!)s eEci<pi)nt 4itellianos te-ere e66)sos, atH)e illicBoC conster<nant)r> ntoni)s instare perc)lsis, sternere o!viosM si-)l ceteri, )t c)iH)e in#eni)-, spoliare capere, ar-a eH)os<H)e a!ripere> Et eEciti prospero cla-ore, H)i -odo per a#ros 6)#a pala!ant)r, victoriae se -isce!ant> 18> d H)art)- a Dre-ona lapide- 6)lsere le#ion)- si#na 8apacis atH)e Italicae, laeto inter initia eH)it)- s)or)- proelio ill)c )sH)e provecta> .ed )!i 6ort)na con<tra 6)it, non laEare ordines, non recipere t)r!atos, non o!via- ire )ltroH)e ad#redi Foste- tant)- per spati)- c)rs) et p)#nando 6ess)-> ?orte d)cti Fa)d perinde re!)s prosperis d)ce- desideraverant atH)e in adversis deesse intelle#e!ant> +)tante- acie- victor eH)itat)s inc)rsat et 4ipstan)s Messalla tri!)n)s c)- Moesicis a)Eiliari!)s adseH)it)r, H)os -)lti e le#ionariis H)a-H)a- rapti- d)ctos aeH)a!ant7 ita -iEt)s pedes eH)esH)e r)pere le#ion)- a#-en> Et
kon"anika> Po#odovao "e to-) i poloKa", "er se t) s)Kavao p)t i !io sr)1en -ost preko potoka ko"i "e 2!o# nesi#)rna korita i str-iF o!ala spre3avao !i"e#> Takva n)Kda ili s)d!ina sastavi ve ra2"edin"ene od"ele> Ovako o"a3ani 2!i"eniredovi-a do3eka") ne)redno ra2v)3ene i oni se s-"esta ) straF) ra2!"eKe> ntoni"e "e naval"ivao na pre<stra1ene, o!arao one ko"i -) sta"aF) na p)t)M ) isto s) vri"e-e i ostali, ve pre-a svo"o" naravi, pl"a3kali, 2aro!<I"avali, oti-ali or)K"e i kon"e> 1 oni ko"i pri"e -alo vre<-ena !"eKaF) preko pol"a priv)3eni povol"no- #ra"o- )2i-aF) di"ela ) po!"edi> 18> Kod 3etvrto# -il"oka2a od Kre-one 2a!lista1e !o"ni 2nakovi +eodol"ive i Italske le#i"e, dosp"eli 3ak ova-o s prvi- redovi-a svo"iF kon"anika 2aFval")")i povol"no" !ici> +o #d"e i- srea ni"e !ila naklon"ena, nis) otvarali redove, nis) pri-ali ra2!i"ene, nis) se s)protstavl"ali, a ni napadali nepri"atel"a, )-orna od p)ta i !or!e po tolik) prostranstv)> 'pravl"ani sl)3a"e- "ednako s) tako -alo teKili 2a vo(o- ) sretni- okolnosti-a koliko
111
s) !ili sv"esni da i- on nedosta"e ) nevol"a-a> Po!"edni3ko kon"ani1tvo nasrne na pokole!an !o"ni red, a prispi"e i tri!)n 4ipstan Mesala s -e2i"skipo-oni- 3eta-aM s n"i-a s), pre-da s) se !r2o kretale, drKali korak i -no#i od le#ionara> Tako i2-i"e1ano p"e1a1tvo i kon"ani1tvo ra2<!i"e le#i"sk) vo"sk)> 1 !liske 2idine Kre-one pr)Kale s) koliko vi1e nade 2a !i"e# toliko -an"e sr3anosci ) otpor)> +i ntoni"e ni"e )darao dal"e, ."ea")i se napora i rana ko"i-a "e tako nesi#)ran )des !itke, pre-da sretna isFo<da, i2-)3io kon"anike i kon"e> 19> ' prvi s)-rak pristi#ne 3itava "e2#ra 6lavi"evske vo"ske> ei- nai(o1e na #o-ile -rtviF t"elesa i sv"eKe tra<#ove pokol"a kao da "e rat okon3an, 2atraKe da se poFita ) Kre-on) i da se po!i"e(eni pri-e ) 2aro!l"eni1tvo ili po!i")> Javno se #ovorilo < 1to "e li"epo 2v)3alo < da t) koloni") s-"e1ten) ) ravnici -oKe svatko osvo"iti na ")ri1M ako navale po -rak), !it e "ednako odvaKni, a vea e !iti slo!oda ) pl"a3kan")M 3eka") li dan, do3ekat e -irovn) na#od!), -ol!e, a 2a napor i rane stei e p)st) slav) i #las o -ilosr(), dok e se i-ovina Kre-onaca nai ) kesa-a pre6ekata i le#ataM pl"a3ka osvo"ena #rada pri<pada vo"nik), predana < vo"skovo(a-a> Pre2reli s) cent)<rione i tri!)ne, a da se #las !ilo ko#a ne !i 3)o, 2veckaF) or)K"e-, spre-ni da prekr1e 2apovi"ed ako iF nitko ne povede>
i-provid)- inriti sta!i<-)s, altit)dine- t)rri)- et aliena -)ni-enta -irantesS Y)in poti)s -ora noctis )ni)s, advectis tor-entis -acFi<nisH)e, vivictoria-H)e no!isc)- 6eri-)sSQ .i-)l liEas calonesH)e c)- recentissi-is eH)it)- Bedriac)-ittit, copias ceteraH)e )s)i adlat>)ros>
;1> Id vero ae#re tolerante -ilite prope seditionevent)-, c)- pro#ressi eH)ites s)! ipsa -oenia va#os e Dre-onensi!)s corripi)nt, H)or)- indicio noscit)r seE 4itellianas le#iones o-ne-H)e eEercit)-, H)i &ostiliae e#erat, eo ipso die tri#inta -ilia pass))- e-ens)-, co-<perta s)or)- clade in proeli)- accin#i ac ia- ad6ore> Is terror o!str)ctas -entes consiliis d)cis aper)it> .istere tertiadeci-a- le#ione- in ipso viae Post)-iae a##ere i)!et, c)i i)ncta a laevo septi-a Gal!iana patenti ca-po stetit, dein septi-a Dla)diana, a#resti 6ossa Bita loc)s eratC prae-)nitaM deEtro octava per apert)- li-ite-, -oE tertia Odec)-aP densis ar!)stis intersaepta> &ic aH)i<lar)si#nor)-H)e ordo7 -ilites -iEti per tene!ras, )t
;G> T)- ntoni)s inserens se -anip)lis, )!i aspect) et a)ctoritate silenti)- 6ecerat, non se dec)s neH)e preti)- eripere ta- !ene -eritis ad6ir-a!at, sed divisa inter eEer<cit)- d)cesH)e -)nia7 -iliti!)s c)pidine- p)#nandi con<venire, d)ces providendo cons)ltando, c)nctatione saepi)s H)a- te-eritate prodesse> 't pro virili portione ar-is ac -an) victoria- i)verit, ratione et consilio, pro<priis d)cis arti!)s, pro6)t)r)-M neH)e enia-!i#)a esse, H)ae occ)rrant, nocte- et i#notae sit)- )r!is, int)s Fostes et c)ncta insidiis opport)na> +on si pateant portae, non die, nisi eEplorato, intrand)-> n o!p)#nationeincFoat)ros ade-pto o-ni prospect), H)is aeH))s loc)s, H)anta altit)do -oeni)-, tor-entisne et telis an operi!)s et vineis ad#redienda )r!s 6oretS MoE convers)s ad sin#)<los, n)- sec)res dola!rasH)e et cetera eEp)#nandis )r!i<!)s sec)att)lissent, ro#ita!at> Et c)- a!n)erent, QGla<diisneQ inH)it Qet pilis per6rin#ere ac s)!r)ere -)ros )llae -an)s poss)ntS .i a##ere- str)ere, si pl)teis crati!)sve prote#i necesse 6)erit, )t vol#)s
;G> Tada "e ntoni"e, )-i"e1av1i se -e() -anip)le, #d"e "e na2o3no1) i )#ledo- )spostavio ti1in), po3eo tvrditi da ne )skra)"e 3ast i na#rad) tako 2asl)Kni-a ne#o da s) i2-e() vo"ske i vo"skovo(a podi"el"ene d)K<nosti7 vo"nici-a dolik)"e Kel"a 2a !or!o-, vo"skovo(e s) od koristi svo"i- staran"e-, sav"eto-, okli"evan"e- 3e1e ne#o !r2opleto1)> lako "e na vo"nici-a da po-o#n) do po!"ede s or)K"e- ) r)ci, on e koristiti ra2!oriti- sa<v"eto- < v"e1tinosvo"stveno- vo"skovodi> .asvi- "e i2v"esno 1to iF 3eka7 no i nepo2nat s-"e1ta" #rada, )n)<tra nepri"atel" i sve prikladno 2a 2as"ede> +e !i val"alo )i ni da s) vrata otvorena, ni dan"), osi- nakon po-na i2vi(an"a> /ar e 2apo3eti pos"edan"e, a da ne-a") nika<kav slo!odan po#led na to7 kako "e prikladno -"esto, kolika "e visina !ede-a, tre!a li #rad napasti Fitali-a i stri"ela-a ili nasipi-a i 2akloni-aS Okren)v1i se 2ati- po"edinci-a 2apitkivao iF "e da li s) sa so!o- poni"eli s"ekire i !radve i ostalo 2a pods"edan"e #radova, a kad
11;
reko1e da nis), re3e7 9/ar -a3evi-a i kopl"i-a iko"e r)ke -o#) polo-iti i podrovati 2idoveS B)de li potre!no sa#raditi nasip, pokriti se pleteri-a i 2akloni-a, 2ar e-o sta"ati !espo-oni kao nepro-i1l"ena #o-ila, 3)dei se visini torn"eva i ostali- )tvrda-aS /a1to da ne odnese-o radi"e preva#) i po!"ed) ne napada")i ove noi ne#o dovla3ei opsadne spraveS: ' isto vri"e-e po1al"e ) Bedri"ak pe3en"are i kon")1are s na"sv"eKi"i-a -e() ko<n"anici-a da dones) 2aliFe Frane i ostalo 1to !i -o#lo !iti od koristi> ;1> 4o"nik "e to podnosio vrlo te1ko i do1lo "e #otovo do po!)ne, kad li )2napredovali kon"anici )Fvate neke od Kre-onaca ko"i s) l)tali ispod sa-iF 2idina> I2 n"iFove i2"ave sa2nalo se da "e 1est viteli"evskiF le#i"a i sva vo"ska ko"a "e !oravila ) &ostili"i to#a isto# dana pre1la trideset tis)a koraka, te da se, sa2nav1i 2a pora2 svo"iF, spre-a 2a !or!), i sa-o 1to ni"e t)> .traF od to#a otvorio "e okor"ela srca sav"eti-a vo"skovo(e, ko"i naredi da se tri<naesta le#i"a postavi na sa- nasip Post)-i"eve ceste, da n"o" sli"eva na otvorenopol") stane sed-a Gal!inska, 2ati- sed-a Kla)di"evska, 2a1tiena spri"eda pol"ski- "arkoBtakvo !i"a1e -"estoC, 2desna os-a, )2d)K otvo< rena seosko# p)ta, ne1to dal"e trea, 2aklon"ena #)sto- 1ikaro-> Ovakav "e !io poredak le#i"a i -anip)la> 4o"nici < i2-i"e1ani po -rak), kako "e ko"e#a sl)3a" nanio7 odio
atroE, Fis, r)rs)s illis eEitia!ile> +iFil ani-)s a)t -an)s, ne oc)li H)ide- provis) i)va<!ant> Eade)traH)e acie ar-a, cre!ris interro#ationi!)s not)p)#nae si#n)-, per-iEta veEilla, )t H)isH)e #lo!)s capta eE Fosti!)s F)c vel ill)c rapta!at> 'r#e!at)r rnaEirne septi-a le#io, n)per a Gal!a conscripta> Occisi seE pri-or)- ordin)- cent)riones, a!repta H)aeda- si#na7 ipsa- aH)ila- tili)s 4er)s pri-i pili cent)rio -)lta c)- Fosti)- stra#e et ad eEtre-)- -oriens serva<verat> ;=> .)stin)it la!ante- acie- ntoni)s accitis praeto<rianis> Y)i )!i eEcepere p)#na-, pell)nt Foste-, dein pell)nt)r> +a-H)e 4itelliani tor-enta in a##ere- viae cont)lerant, )t tela vac)o atH)e aperto eEc)terent)r, dispersa pri-o et ar!)stis sine Fosti)- noEa inlisa> Ma#nit)dine eEi-ia seEtae deci-ae le#ionis !allista in#enti!)s saEis Fostileacie- pror)e!at> LateH)e cla<de- int)lisset, ni d)o -ilites praeclar)- 6acin)s a)si, arreptis e stra#e sc)tis i#norati, vincla ac li!ra-enta tor<-entor)a!scidissent> .tati- con6ossi s)nt eoH)e inter< cidere no-ina7 de 6acto Fa)d a-!i#it)r> +e)tro inclina<verat 6ort)na, donec ad)lta nocte l)na s)r#ens ostenderet acies 6alleretH)e> .ed ?lavianis aeH)ior a ter#oM Finc
6ors t)leratM praetorian)- veEill)- proEi-)tertianis, coFortes a)Eilior)- in co-i!)s, latera ac ter#a eH)ite cir<c)-dataM .ido atH)e Italic)s .)e!i c)- delectis pop)la<ri)- pri-ori in acie versa!ant)r> ;;> t 4itellian)s eEercit)s, c)i adH)iescere Dre-onae et rec)peratis ci!o so-noH)e viri!)s con6ect)- al#ore atH)e inedia Foste- postera die pro6li#are ac pror)ere ratio 6)it, indi#)s rectoris, inops consilii, tertia 6er-e noc<tis Fora paratis iadispositisH)e ?lavianis i-pin#it)r> Ordinea#-inis disiecti per ira- ac tene!ras adseverare non a)si-, H)a-H)a- alii tradiderint H)artaMacedoni<ca- deEtr)- s)or)- corn), H)inta- et H)inta- dec)<-a- c)- veEillis nonae sec)ndaeH)e et vicensi-ae Bri<tannicar)le#ion)- -edia- acie-, seEtadec)-anos d)oetvicensi-anosH)e et pri-anos laev)- corn) co-<plesse> 8apaces atH)e Italici o-ni!)s se -anip)lis -is<c)erantM eH)es a)EiliaH)e si!i ipsi loc)- le#ere> Proeli)- tota nocte vari)- anceps
pretori"anaca tik )2 vo"nike tree le#i"e, koForte po-o<niF 3eta na krili-a, !okovi i le(a okr)Keni kon"anici-a> .ve!i < .idon i Italik < nala2ili s) se, 2a"edno s i2a!rani<ci-a i2 svo# naroda, ) prvo" !o"no" vrsti> ;;> viteli"evska vo"ska, ko"a se na-"ravala od-oriti ) Kre-oni, sk)piti sna#e "elo- i sno- i sli"edee#a dana )dariti na nepri"atel"a i2-)3ena Fladnoo- i osk)dico- ) Frani i potp)no #a dot)i, !e2 pravo# vo(e i !e2 plana na-"erila se #otovo ve tree none )re na spre-ne ve i rasporedene 6lavi"evce> Poredak vo"ske, ra2v)3ene 2!o# ra2draKenosti i -raka, ne !iF se )s)dio to3no potvrditi, pre-da dr)#i navode da "e 3etvrta -akedonska le#i"a 2apre-ala desno krilo, peta i petnaesta s kon"ani3ki- od"eli-a devete, dr)#e i dvadesete !ritanske sredin) !o"<no# reda, a vo"nici 1esnaeste, dvadesetdr)#e i prve le#i"e li"evo krilo> 4o"nici +eodol"ive i Italske le#i"e )-i"e1ali s) se ) sve -anip)le> Kon"anici i po-one 3ete sa-i s) se!i i2a!irali -"esto> Bitka ci"ele noi
11=
pro-"enl"iva, nei2<v"esna, po#)!na 3as ovi-a, 3as oni-a> +i sr3anost ni cvrsta r)ka, pa 3ak ni o3i ne po-a#aF)> ' "edno- i dr)<#o- !o"no- red) "ednako or)K"e, 2!o# 3esto# do2ivan"a po2nata !o"na "avka, a 2astave, kako iF "e ko"a 3eta 2aro< !ila od nepri"atel"a i ova-o ona-o povla3ila, potp)no po-i"e1ane> +a na"vei- -)ka-a !ila "e sed-a le#i"a, nedavno )nova3ena od Gal!e> Pos"e3ena s) 1estorica cen<t)riona prviF redova i )#ra!l"eni neki !o"ni 2nakoviM sa-o#a orla sa3)vao "e tili"e 4er cent)rion pri-ipil, po!iv1i -no1tvo nepri"atel"a i naposl"etk) i sa- po#in)v1i> ;=> ntoni"e odrKi pos)stali !o"ni red do2vav1i pretori<"ance ko"i, kako pre)2e1e na se!e !itk), oda#na1e nepri<"atel"a, ali )!r2o 2ati- i sa-i !)d) potisn)ti> 4iteli"evci s) nai-e !ili s-"estili Fitala na nasip ceste da se stri"ele i2!ac)") s pra2na i otvorena -"esta> +o one se isprva raspr1e i iidare ) 1)-arak, !e2 ikakve 1tete 2a nepri"a<tel"a> I2)2etno velika !alista 1esnaeste le#i"e o#ro-nika-en"eo!arala "e nepri"atel"ski !o"ni red i nani"ela !i teKak pora2 da dvo"ica vo"nika, odvaKiv1i se na s"a"an potFvat, nis) po#ra!ila s #o-ile 1titove i neprepo2nata pos"ekla )Kad i konope Fitala> .-"esta s) )!i"eni i tako se i2#)!i1e n"iFova i-enaM o 3in) -e()tine posto"i s)-n"a> Bo"na srea ni"e na#in"ala ni na "edn) ni na dr)#) stran), dok ) pod-aklo do!a noi ne i2a(e -"esec i o!as"a !o"ni red, ali )nese i 2a!)n)> Povol"ni"i !i"a1e
oriente- sole- Bita in .Iria -os estC tertiani sal)tavere> ;@> 4a#)s inde an consilio d)cis s)!dit)s r)-or adve<nisse M)cian)-, eEercit)s in vice- sal)tasse> Grad)- in6er)nt H)asi recenti!)s ai-liis a)cti, rariore ia- 4itel<lianor)- acie, )t H)os n)llo rectore s))s H)e-H)e i-pe<t)s vel pavor contraFeret BdiCd)ceretve> PostH)a- Bi-Cp)lsos sensit ntoni)s, denso a#-ine o!t)r!a!at> LaEati ordines a!r)-p)nt)r, nec restit)i H)ivere i-pe< dienti!)s veFic)lis tor-entisH)e> Per li-ite- viae spar<#)nt)r 6estinatione consectandi victores> Eo nota!ilior caedes 6)it, H)ia 6ili)s patre- inter6ecit> 8e- no-inaH)e a)ctore 4ipstano Messalla trada-> l)li)s Mans)et)s eE &ispania, 8apaci le#ioni addit)s, i-p)!e- 6ili)- do-i liH)erat> Is -oE ad)lt)s, inter septi-anos a Gal!a cons< cript)s, o!lat)- 6orte patre- et volnere strat)d)- se-iani-e- scr)tat)r, a#nit)s a#noscensH)e et eEsan<#)e- a-pleE)s, voce 6le!ili preca!at)r piatos patris -anes, neve se )t parricidaaversarent)r7 p)!lic)- id 6acin)sM et )n)- -iliteH)ota- civili)- ar-or)- par<te-S .i-)l attollere corp)s, aperire F)-)-, s)pre-o
-aiores eH)or)-Tviror)-H)e )-!rae, et 6also, )t in cor<pora, ict) tela Fosti)- citra cade!ant7 4itelliani adverso l)-ine conl)centes vel)t eE occ)lto iac)lanti!)s inca)ti o66ere!ant)r> ;5> I#it)r ntoni)s, )!i noscere s)os nosciH)e poterat, alios p)dore et pro!ris, in)ltos la)de et Fortat), o-nes spe pro-issisH)e accendens, c)rna- s)-psissent ar-a, Pannonicas le#iones interro#a!at7 illos esse ca-pos, in H)i!)s a!olere la!e- prioris i#no-iniae, )!i rec)perare #loriapossent> T)- ad Moesicos convers)s principes a)ctoresH)e !elli cie!at7 6r)stra -inis et ver!is provocatos 4itellianos, si -an)s eor)- oc)losH)e non tolerent> &aec, )t H)osH)e accesseratM pl)ra ad tertianos, veter)- recenti)-H)e ad-onens, )t s)! M> ntonio PartFos, s)! Dor!)lone r-enios, n)per .ar-atas pep)lissent> MoE in6ens)s praetorianis QvosQ inH)it, Qnisi vincitis, pa#ani, H)is ali)s i-perator, H)ae castra alia eEcipientS Illic si#na ar-aH)e vestra s)nt, et -ors victisM nai#no-inia- con<s)-psistis>Q 'ndiH)e cla-or, et
-e()ti- 2a 6lavi"evce, "er i- !i"a1e i2a le(a7 vee !i"aF) s"enke I")di i kon"a, i krivo od-"ereni Fici nepri"atel"skiF stri"ela ne dopiraF) do cil"a> 4iteli"evci, osvi"etl"eni -"e<se3ino-, i2la#aF) se !e2 ikakve 2a1tite )darci-a i2 pota"e> ;5> ntoni"e "e dakle, 3i- "e -o#ao raspo2nati svo"e i oni n"e#a, raspal")")i "edne #rdn"a-a i pri"ekori-a, -no#e poFvalo- i !odren"e-, sve nado- i o!ean"i-a, pitao panonske le#i"e 2a1to s) opet po#ra!ile or)K"eM ovo s) pol"a na ko"i-a -o#) 2atrti por)#) 2!o# prvotne sra<-ote, #d"e -o#) ponovo stei slav)> O!rativ1i se tada -e2i"skile#i"a-a, po2iva1e prvake i 2a3etnike rata7 )2a<l)d i2a2iva") pri"etn"a-a i viko- viteli"evce, ako ne pod<nose n"iFove kretn"e i po#lede> Tako #ovora1e, kako "e ko-e prist)pao> Jo1 vi1e vo"nici-a tree le#i"e, pris"ea<")i iF i davniF i skora1n"iF do#a(a"a7 kako s) pod Marko- ntoni"epro#nali Parte, pod Kor!)lono- r-ence, nedavno .ar-ate> +askoro se "o1 srditi"e o!rati pretori"anci-a7 94i, #ra(ani, ako ne po!i"edite, ko"i e vas d-#i 2apov"ednik, ko"i dr)#i ta!or
115
pri-itiS Ond"e s) va1i !o"ni 2nakovi i or)K"e, i s-rt, ako !)dete po!i"edeni, ta sra-ot) ste potro1ili>: Odasv)d nasta vika i Btako "e o!i3a" ) .iri"iC vo"nici tree le#i"e po2dravi1e .)nce na i2lask)> ;@> +ato nasta nenadan ili po sav"et) vo"skovode pod<-etn)t Ka-or da "e sti#ao M)ci"an, da s) se vo"ske )2a<"a-no po2dravile> +avale kao da s) po"a3ani sv"eKi- po-oni- 3eta-a, dok se !o"ni red viteli"evaca ve pro<ri"edio, "er iF "e !e2 ikakva )pravl"a3a na#lost ili straF 2!i"ao ili ra2vla3io> Po1to ntoni"e pri-i"eti da s) klon)li, popla1i iF 2!i"eno- 3eto-> Ola!avl"eni redovi iskida1e se i ne -o#aF) se o!noviti, "er s) to-) s-etala vo2ila i Fitala> Po!"ednici se raspr1i1e po pol"sko" sta2i ) K)rno" pot"eri> Pokol" "e !io to stra1ni"i 1to "e sin )!i"ao oca> *o#ada" i i-ena navest ) po i2v"e1ta") 4ipstana Mesale7 J)li"e Mansvet i2 &ispani"e, prikl")3en +eodol"ivo" le#i"i, !i"a1e ostavio kod k)e ne2rela "o1 sina> Odrastao poto-, ova" !i od Gal!e )pisan -ed) vo"nike sed-e le#i"eM dok "e pretraKivao pale, sl)3a"no nai(e na ran"ena i pol)-rtva oca7 prepo2na on oca, otac n"e#a, 2a#rii oca na i2disa") i rida")i -ol"a1e !o#ove da )-ire o3ev) d)1) i da #a ne od!ace kao oco)!o"ic)7 sveopi "e ovo 2lo3in, i koliki "e dio #radansko#a rata "edan vo"nikS PodiKe ti"elo, iskopa
;7> &)c inclinavit ntoni)s cin#iH)e vall)corona i)ssit> Pri-o sa#ittis saEisH)e e-in)s certa!ant, -aiore ?lavianor)- pernicie, in H)os tela des)per li!ra!ant)rM -oE vall)- portasH)e le#ioni!)s adtri!)it, )t discret)s la!or 6ortes i#navosH)e distin#)eret atH)e ipsa conten<tione decoris accenderent)r> ProEi-a Bedriacensi viae tertiani septi-aniH)e s)-psere, deEteriora valli octava ac septi-a Dla)dianaM tertiadec)-anos ad BriEiana- porta- i-pet)s t)lit> Pa)l)- inde -orae, d)- e proEi-is a#ris li#ones dola!ras et alii 6alces scalasH)e convectant7 t)- elatis s)per capita sc)tis densa test)dine s)cced)nt> 8o-anae )tri-H)e artes7 pondera saEor)- 4itelliani pro<volv)nt, disiecta6l)itante-H)e test)dine- lanceis con<tisH)e scr)tant)r, donec sol)ta co-pa#e sc)tor)- eEsan< #)es a)t laceros prosternerent -)lta c)- stra#e> Incesse<rat c)nctatio, ni d)ces 6esso -iliti et vel)t inritas eEFor<tationes a!n)enti Dre-ona-onstrassent>
er#a parente- o66icio 6)n#i> dvertere proEi-i, deinde pl)res7 Finc per o-ne- acie- -irac)l)- et H)est)s et saevissi-i !elli eEsecratio> +ec eo se#ni)s propinH)os ad6inis 6ratres tr)cidant spoliant7 6act)- esse scel)s loH))nt)r 6aci)ntH)e> ;A> 't Dre-ona- venere, nov)- i--ens)-H)e op)s occ)rrit> OtFoniano !ello Ger-anic)s -iles -oeni!)s Dre-onensi)- castra s)a, castris vall)circ)-iecerat eaH)e -)ni-enta r)rs)s a)Eerat> O)or)- adspect) Faesere victores, incertis d)ci!)s H)id i)!erent> Incipere o!p)#natione- 6esso per die- nocternH)e eEercit) ard))- et n)llo i)Eta s)!sidio anceps7 sin Bedriac)- redirent, intolerand)s ta- lon#i itineris la!or, et victoria ad inrit)- revolve!at)r7 -)nire castra, id H)oH)e propin<H)is Fosti!)s 6or-idolos)-, ne dispersos et op)s -olien<tes s)!ita er)ptione t)r!arent> Y)ae s)per c)ncta terre!at ipsor)- -iles peric)li H)a-orae patientior7 H)ippe in#rata H)ae t)ta, eE te-eritate spesM o-nisH)e caedes et volnera et san#)is aviditate praedae pensa!ant)r>
2e-l"), i2vr1i posl"edn") d)Knost pre-a roditel")> Opa<2i1e ovo na"!liKi, poto- i -no#i dr)#i> Odavde se po ci"e<lo" vo"sci pro1iri rado2nalost i "a)k i proklin"an"e pre<okr)tno#a rata> +o, ne -an"e revno )!i"a") i pli"ene !liKn"e, ro(ake, !ra)> *o#odio se 2lo3in, #ovore, i dal"e #a cme ;A> Di- do(o1e ) Kre-on), po"avi se nova i nepredvi<dena neprilika7 ) otonovsko- rat) #er-anski "e vo"nik opkolio 2idine Kre-one svo"i- ta!oro-, podi#av1i oko n"e#a visok nasip> '#ledav1i to po!"ednici 2astado1e ) nedo)-ici, "er vo"skovo(e ne 2nado1e 1to !i 2apov"edili> /apo3eti opsad) s pre-oreno- vo"sko- ko"a ni no) ni dan") ne spava1e !e2 ikakve po-oi ) !li2ini !ilo !i te1koM vrate li se pak ) Bedri"ak, napor od tako d)#a p)ta !io !i nepodnosl"iv, a plodovi !i po!"ede propali> 'tvrditi ta!or, i to !i 2!o# !li2ine nepri"atel"a !ilo preopasno da iF nepri"atel" raspr1ene i 2aok)pl"ene naporni- posloi2nenadno- navalo- ne ra2a#na> PovrF sve#a ovo#a pla<1io iF "e vlastiti vo"nik, vi3ni"i opasnosti ne#oli odla#an")> Ta 2!o# nepro-i1l"enosti
11@
i2v"esna nada posta"e nepri<li3naM sav pokol" i rane i krv od-"eravaF) se pre-a po<Flepi 2a pli"eno-> ;7> To-e se prikloni ntoni"e, te naredi da se nasip opkoli opsadni- kr)#o-> Isprva se !oraF) i2daleka, stri<"ela-a i ka-en"e-, )2 ve) 1tet) 2a 6lavi"evce, na ko"e se stri"ele i2!acivaF) odo2#o> 'skoro dodi"eli svako" le#i"i odre(eni nasip i vrata da odvo"eni napor "asno pokaKe tko "e ")na3an, a tko k)kavica, i da se raspale ) sa-o" teKn"i 2a ")na3ki- podvi#o-> *i"elove nasipa ) !li2ini !edri<"a3ke ceste 2a)2e1e vo"nici tree i sed-e le#i"e, one pak s desne strane os-a i sed-a Kla)di"evska le#i"a, vo"nike trinaeste le#i"e napad nanese na !riksi"ska vrata> Poto- )sli"edi kratak 2asto", dok s o!liKn"iF pol"a ne dov)ko1e "edni -otike i pralice, dr)#i 2idodere i I"estve> Tada se, stvoriv1i 1titovi-a podi#n)ti- i2nad #lava nepro!o"n) 9korn"a3):, pri-akn) 2idina-a> . o!"e strane ri-ska vo"na v"e1tina7 viteli"evci kotri"a") te1ko ka-en"e, )2!i<!an) i ra2dvo"en) 9korn"a3): pretraK)") kopl"i-a i s)li<ca-a, dok ) velikopokol") ne )ni1te i2ne-o#le i i2ra<n"ene, potp)no i- ra2!iv1i 9korn"a3):> +ast)pilo !i kr2-an"e da vo(e )-orno- vo"nik), ko"i "e ve od!i"ao nekorisna Fra!ren"a, "asno ne predo3i1e 1to e do!iti osvo"en"e- Kre-one>
inr)<pisse D> 4ol)si)- tertiae le#ionis -iliteinter o-nes a)ctores constat> Is in vall)- e#ress)s, det)r!atis H)i restiterant, conspic))s -an) ac voce capta castra concla<-avitM ceteri trepidis ia4itellianis seH)e e vallo praeci<pitanti!)s perr)pere> Do-plet)r caede H)ant)- inter castra -)rosH)e vac)i 6)it> =G> c r)rs)s nova la!or)- 6acies7 ard)a )r!is -oenia, saEeae t)rres, 6errati portar)- o!ices, vi!rans tela -iles, 6reH)ens o!strict)sH)e 4itellianis parti!)s Dre-onensis pop)l)s, -a#na pars Italiae stato in eosde- dies -ercat) con#re#ata, H)od de6ensori!)s a)Eili)- o! -)ltit)dine-, o!p)#nanti!)s incita-ent)- o! praeda- erat> 8api i#nes ntoni)s in6erriH)e a-oenissi-id eEtra )r!e- aedi6iciis i)!et, si da-no rer)- s)ar)- Dre-onenses ad -)tan<da6ide- traFerent)r> PropinH)a -)ris tecta et altit)di< ne- -oeni)- e#ressa 6ortissi-o H)oH)e -ilit)co-<pletM illi tra!i!)s te#)lisH)e et 6ad!)s prop)#natores det)r!ant> =1> la- le#iones in test)dine- #lo-era!ant)r, et alii tela saEaH)e inc)tie!ant, c)- lan#)escere pa)lati- 4itel<lianor)- ani-i> 't H)is ordine antei!at, cedere 6ort)nae, ne Dre-ona H)oH)e eEcisa n)lla )ltra venia o-nisH)e ira
;8> &or-ine id in#eni)-, )t Messalla tradit, an potior a)ctor sit D> Plini)s, H)i ntoni)- inc)sat, Fa)d 6acile discreveri-, nisi H)od neH)e ntoni)s neH)e &or-)s a 6a-a vitaH)e s)a H)a-vis pessi-o 6la#itio de#eneravere> +on ia- san#)is neH)e volnera -ora!ant)r, H)in s)!-e<rent vall)H)aterentH)e portas, inniEi )-eris et s)per iteratatest)dine- scandentes prensarent Fosti)- tela !racFiaH)e> Inte#ri c)- sa)dis, se-ineces c)eEspiran<ti!)s volv)nt)r, varia pere)nti)- 6or-a et o-ni i-a#ine -orti)-> ;9> cerri-)- tertiae septi-aeH)e le#ion)certa<-en, et d)E ntoni)s c)- delectis a)Eiliari!)s eode- inc)!)erat> O!stinatos inter se c)- s)stinere 4itelliani neH)irent et s)periacta tela test)dine la!erent)r, ipsa- postre-o !allista- in s)!e)ntes prop)lere, H)ae )t ad praesens disiecit o!r)itH)e H)os inciderat, ita pinnas ac s)--a valli r)ina s)a traEitM si-)l i)ncta t)rris icti!)s saEor)cessit, H)a septi-ani d)- nit)nt)r c)neis, tertia< n)s sec)ri!)s #ladiisH)e porta- per6re#it> Pri-)-
;8> *a li "e ova po!)da !ila &or-ova, kao 1to pripo<vi"eda Mesala, ili "e po)2dani"i sv"edok Ga" Plini"e, ko"i opt)K)"e ntoni"a, ni"e lako pros)diti, tek, i ntoni") !i se i &or-) ovo -o#lo pripisati, pre-da kao vrlo te1ko sFvatl"iv) sra-ot), s)dei po #las) o n"iFov) pri"a1n"e- Kivot)> +i krv rane nis) iF ve 2adrKavale da ne pot<kapa") nasip, )dara") na vrata )pir)i se ra-eni-a i pe<n")i se preko ponovo )spostavl"ene 9korn"a3e:, ne #ra!e or)K"e i2 r)k) nepri"atel"a> 4al"a") se krepki s ran"eni-a, pol)-rtvi s i2di1)i-a, )2 ra2nolike pri2ore propasti i s-rti> ;9> +a"Ke1) !itk) !i") trea i sed-a le#i"a> Ta-o se sr)3i i vo"skovoda ntoni"e s oda!ranivo"nici-a po-oniF 3eta> Kad ve tako )porne viteli"evci ne -o#aF) 2adrKati, a odo2#o !acana kopl"a od!i"aF) se od 9korn"a3e:, naposl"etk) o!ori1e 3ak i Fitalo na napada3e, ko"e 2a tren)tak ra2a#na i 2atare one ko"e po#odi, ali svo<"ipado- sr)1i i kr)ni1te i vrF !ede-a> ' isti 3as pod )darci-a ka-en"a pop)sti i k)la do#ra(ena na !ede-)> i dok se t)da stado1e pen"ati ) klinasto-
11A
poretk) vo"nici sed-e le#i"e, vo"nici tree le#i"e s"ekira-a i -a3evi-a polo-e vrata> .vi se pisci slaK) da se prvi pro!io Ga" 4ol)2i"e, vo"nik tree le#i"e> Popev1i se na !ede-, pred o3i-a oniF ko"i 2!a3eni 2aostado1e, dade 2nak r)ko- i povi3e da "e ta!or osvo"en> Ostali naFr)pi1e, dok se na s-rt prepla1eni viteli"evci na#lavce !acaF) s !ede-a> .av se prostor i2-e() 2idova i ta!ora isp)ni pokol"e-> =G> 1 ponovo nova vrsta napora7 str-e 2idine #rada, ka-ene k)le, Kel"e2ne pri"evornice vrata, vo"nik 1to -a1e or)K"e-, !ro"no stanovni1tvo kre-onsko odano viteli"ev<sko" stranci, velik dio Itali"e sk)pl"en na tr#) 2a sa"-eno# dana, 1to !i"a1e !ranitel"i-a po-o 2!o# -no1tva, pod< s"edatel"i-a pak potica" na pl"a3k)> ntoni"e 2apov"edi da se po#ra!e !akl"e i !ace na prekrasne 2#rade i2van #rada ne !i li se #)!itko- svo# i-)tka Kre-onci sklonili na pro-"en) v"ere> Krovove !li2) #rada, ko"i str1e i2nad visine 2idina, isp)ni na"Fra!ri"i- vo"nici-a> Oni #re<da-a, opeka-a i !akl"a-a pot"era") !ranioce> =1> 4e s) se le#i"e 2!i"ale ) 9korn"a3e:, a po-one 3ete na!acivale ka-en"e- i kopl"i-a, kad "e -alo<po-alo viteli"evce stala nap)1tati odvaKnost> Kako "e tko !io vi1i po 3in), tako se klonio nesree, 2na")i da nee !iti nikakve -ilosti padne li i Kre-ona i da e se sva srdK!a
saevitia-H)e Badeo invisa scelera s)ntC, etiaper6idia- o!iecta!ant> O!stitit nto<ni)s datisH)e de6ensori!)s ad 4espasian)- di-isit>
=;> Ple!s interi- Dre-onensi)- inter ar-atos con6lic<ta!at)rM nec proc)l caede a!erant, c)preci!)s d)c)- -iti#at)s est -iles> Et vocatos ad contione- ntoni)s adloH)it)r, -a#ni6ice victores, victos cle-enter, de Dre<-ona in ne)t--> EEercit)s praeter insita- praedandi c)pidinevetere odio ad eEcidi)- Dre-onensi)- inc)<!)it> l)visse partes 4itellianas OtFonis H)oH)e !ello cre< de!ant)rM -oE tertiadeci-anos ad eEstr)end)a-pFi<tFeatr)- relictos, )t s)nt procacia )r!anae ple!is in#enia, pet)lanti!)s i)r#iis inl)serant> )Eit invidia- edit)- illic a Daecina #ladiator)spectac)l)- eade-H)e r)rs)s !elli sedes et prae!iti in acie 4itellianis ci!i, caesae H)aeda6e-inae st)dio parti)- ad proeli)- pro#ressaeM te-p)s H)oH)e -ercat)s dite- alioH)i colonia-aiore op)- specie co-ple!at> Deteri d)ces in o!s)c)ro7 ntoni)- 6ort)na 6a-aH)e o-ni)oc)lis eEpos)erat> Is !alineas
victoris non in vol#)s inops, sed in tri!)nos cent)riones<H)e, )!i preti)- caedis erat, Ore"verteret)r> Gre#ari)s -iles 6)t)ri socors et i#no!ilitate t)tior persta!at7 va#i per vias, in do-i!)s a!diti, pace- ne t)- H)ide- ora!ant, c)- !ell)- pos)issent> Pri-ores castror)- no-en atH)e i-a#ines 4itellii a-oli)nt)rM catenas Daecinae Bna- etia- t)nc vinct)s eratC eEsolv)nt orantH)e, )t ca)sae s)ae deprecator adsistat> spernante- t)-ente-H)e lacri-is 6ati#ant, eEtre-)- -alor)-, tot 6ortissi-i viri proditoris ope- invocantesM -oE vela-enta et in6)las pro -)ris ostentant> D)- ntoni)s inFi!eri tela i)ssisset, si#na aH)ilasH)e eEt)lereM -aest)iner-i)- a#-en deiectis in terra- oc)lis seH)e!at)r> Dirc)-stiterant vic<tores et pri-o in#ere!ant pro!ra, intenta!ant ict)s7 -oE, )t prae!eri ora cont)-eliis et posita o-ni 6erocia c)ncta victi patie!ant)r, s)!it recordatio illos esse, H)i n)per Bedriaci victoriae te-perassent> .ed )!i Daecina praet<eEta lictori!)sH)e insi#nis di-ota t)r!a cons)l incessit, eEarsere victores7 s)per!ia-
po!"ednika iskaliti na tri!)ni-a i cent)rioni-a, #d"e s) svi vid"eli ci"en) krvoproli), a ne na siro-a1no" sv"etini> O!i3an vo"nik, ne2a!rin)t 2a !)d)nost i to si#)rni"i 1to "e prosti"a podri"etla, osta"a1e )poran> 8a1trkani po )li<ca-a, sakriveni po k)a-a, ne -ol"aF) -ir ni tada 3ak kad ve i prekin)1e s)ko!> Xasnici ta!ora )klone i-e i slike 4iteli"eve, oslo!ode veri#a Decin) Bi tada nai-e !i"a1e ve2anC i 2a-ole #a da se 2a)2-e 2a n"iF> Kako "e on to nad-eno i s pre2iro- od!i"ao, stado1e #a 2aklin"ati s)2a-aM toliki Fra!ri -)Kevi po3e1e 2a2ivati po-o i2da<"ice < 2aista kra"nost ) nevol"a-a> +askoro sa 2idova pokaK) ve2ice i vrpce> Kad "e ntoni"e naredio da pre<stane napad, i2neso1e !o"ne 2nakove i orloveM kren) t)Kna povorka ra2or)KaniF vo"nika o3i") o!oreniF k 2e-l"i> Opkoli1e iF po!"ednici, te iF ) po3etk) stado1e o!asipati po#rda-a i pri"etiti i- )dard-a> 'skoro, !)d)i da se po!i"e(eni -irno prep)1taF) )vreda-a i ne poka2ivaF) nikakav prkos, o!)2e iF s"ean"e na to da s) pred n"i-a oni ko"i s) -ilostivo post)pili ) nedavno" po!"edi kod
117
Bedri"aka> li kada kro2 ra2-akn)t) #o-il) st)pi Decina, kao kon2)l, ) #ri-i2o- opto3eno" to#i, ) pratn"i liktora, ra2!"esni1e se po!"ednici> Pred!acivaF) -) oFo<lost, okr)tnost, 3ak i nev"er) Btako s) o-raKena 2lod"elaC> .)protstavi se ntoni"e i pod si#)rno- pratn"o- posla #a k 4espa2i"an)> =;> P)k "e -e()ti- kre-onski -ed) or)Knici-a te1ko patio, i ne !i"aF) daleko od krvoprolia, kad li vo"sko<vo(e -ol!a-a )-iri1e vo"nika> i ntoni"e se, sa2vav1i sk)p1tin), veli3anstveno o!rati po!"ednici-a, po!i"e(e<ni-a -ilostivo, ne i2"a1n"ava")i se o Kre-oni> 4o"ska, povrF )ro(ene Kel"e 2a pl"a3ko-, vodena staro- -rKn"ospre-ala "e propast Kre-onci-a> 4"erovalo se da s) po-a#ali viteli"evsk) strank) i ) rat) s Otono-> 'skoro s) 2ati- vo"nike trinaeste le#i"e, ostavl"ene da i2#rade a-6iteatar, kako s) ve drske naravi #radsko#a p)ka, po3eli i2a2ivati o!i"esniprepirka-a> +eraspolo<Ken"e s) )veale #ladi"atroske i#re, ko"e "e ovd"e priredio Decina, o!novl"eno s"edi1te rata i Frana pr)Kena viteli"ev< ci-a ) !or!i> Pos"e3ene s) i neke Kene, ko"e s) ) stra<na3ko" strasti i2a1le ) !itk)> i sa"-eni "e dan i ina3e !o#at) koloni") prika2ivao ) "o1 rasko1ni"e- sv"etl)> Ostali vo"skovo(e !ili s) ) po2adiniM srea i #las istakli s) ntoni"a sva3i"e- po#led)> On poFiti ) k)pali1te da se
interessent, diversae c)pidines et ali)d c)iH)e 6as nec H)idH)a- inlicit)-> Per H)adrid))- Dre-ona s)66ecit> D)- o-nia sacra pro6anaH)e - i#ne considerent> .ol)- Me6itis te-pl)- stetit ante -oenia, loco se) n)-ine de6ens)-> =5> &ic eEit)s Dre-onae anno d)centesi-o octo#esi-o seEto a pri-ordio s)i> Dondita erat Ti> .e-pronio P> Dor<nelio cons)li!)s, in#r)ente in Italia- nni!ale, pro<p)#nac)l)- advers)s Gallos trans Pad)- a#entes et si H)a alia vis per lpes r)eret> I#it)r n)-ero colonor)-, opport)nitate 6l)-in)-, )!ere a#ri, adneE) con)!iisH)e #enti)adolevit 6lor)itH)e, !ellis eEternis intacta, civili<!)s in6eliE> ntoni)s p)dore 6la#itii, cre!rescente invidia, ediEit ne H)is Dre-onense- captivodetineretM inrita-<H)e praeda- -iliti!)s e66ecerat consens)s Italiae, e-ptio<ne- tali)- -ancipior)aspernantis7 occidi coepereM H)od )!i enot)it, a propinH)is ad6ini!)sH)e occ)lte re<de-pta!ant)r> MoE rediit Dre-ona- reliH))s pop)l)s7 reposita 6ora te-plaH)e -a#ni6icentia -)nicip)-M et 4espasian)s Forta!at)r>
a!l)endo cr)ori propere petit> EEcepta voE est, c)tepo<re- inc)saret, stati- 6)t)r)- )t incalescerent7 vernile dict)- o-ne- invidia- in e)- vertit, ta-H)a- si#n)- incendendae Dre-onae dedisset, H)ae ia- 6la#ra!at> ==> Y)adra#inta ar-ator)- -ilia inr)pere, calon)- liEar)-H)e a-plior n)-er)s et li!idine- ac saevitia- corr)ptior> +on di#nitas, non aetas prote#e!at, H)o -in)s st)pra caedi!)s, caedes st)pris -iscerent)r> Grandaevos senes, eEacta aetate 6e-inas, viles ad praeda-, in l)di< !ri)- traFe!ant7 )!i ad)lta vir#o a)t H)is 6or-a conspi<c))s incidisset, vi -ani!)sH)e rapienti)divols)s ipsos postre-o direptores in -)t)apernicie- a#e!at> *)- pec)nia- vel #ravia a)ro te-plor)- dona si!i H)isH)e traF)nt, -aiore alior)- vi tr)nca!ant)r> G)ida- o!via aspernati ver!eri!)s tor-entisH)e do-inor)- a!dita scr)tari, de6ossa er)ere7 6aces in -ani!)s, H)as, )!i prae<da- e#esserant, in vac)as do-os et inania te-pla per las<civia- iac)la!ant)rM )tH)e eEercit) vario lin#)is -ori!)s, c)i cives socii eEterni
opere od krvi> X)o se #las, kad se t)Kio na pre-lak) k)pel", da e od-aF srediti da se )#ri"e> I2"ava ro!a sv) "e -rKn") okren)la na n", "er se -islilo da "e ti-e dao 2nak da se )pali Kre-ona ko"a "e, -e()ti-, ve #or"ela> ==> +avalilo "e 3etrdeset tis)a naor)KaniF I")di, povei !ro" kon")1ara i pe3en"ara, iskvareniF i skloniF poK)di i okr)tnosti> +i 3as ni poloKa" ni do! nis) !ili 2a1tita krvo<prolii-a i o!e13a1en"i-a> .tarce i starice, kao pli"en !e2 ikakve vri"ednosti, v)kli s) ) o!i"esno" i#riM kad !i nai1la kakva odrasla d"evo"ka ili stasit -ladi, odv)3en #r)!o- silo- pl"a3ka1a naposl"etk) !i i n"iF sa-e )v)kao d pro<past, ko") s) i- spre-ali dr)#i pl"a3ka1i> *ok "e svatko se!i v)kao !la#o i te1ke darove ) 2laf) i2 Fra-ova, po#i<!ao "e od vee# nasil"a dr)#iF> +eKi s), ne -arei 2a dost)pno, po3eli !atina-a i palica-a pretraKivati skrovi<1ta k)evlasnika, iskapati )kopano, a i kad !i i2v)kli pli<"en, !acati i2 o!i"esti !akl"e ) nap)1tene k)e i pra2ne Fra-ove> Kako "e vo"ska
118
!ila 1arena, ra2li3itiF "e2ika i o!i3a"a, sastavl"ena i od #radana i od save2nika i od stra<naca, ra2li3ite s) !ile strasti, svako- dr)#pWi"a svi"est o do!r) i 2l) i ni1ta nedop)1teno> Kre-ona "e prrKala #rad) 2a 3etiri dana> Kad "e sve sveto i nesveto neW<iio ) o#n"), ostao "e sa-o Fra- Me6ite isprei>i 2idina, saciQvan 2aFve<I")")i poloKa") ili 2a1titi !oKanstva> =5> Takva "e !ila propast Kre-one ) dv"esta osa-deset i 1esto" #odini od n"e2ina nastanka> 'te-el"ena !i"a1e 2a kon2)lovan"a Ti!eri"a .e-proni"a i P)!li"a Korneli"a, kad "e ) Itali") prodirao &ani!al, kao )tvrda protiv Gala 1to pre!iva") s one strane Pada i protiv ko"e dr)#e sile ako navali preko lpa> Bro"e- stanovnika, prikladni- poloKa"e- ri"eka, plodno1) n"iva, odnoso- i Kenid!eni- ve2a-a sa s)s"edniple-eni-a o"a3ala "e i procvala, netakn)ta van"ski- ratovi-a, nesretna ) #ra(anski-a> I2 sra-a 2!o# te1ko# prop)sta i 2ato 1to "e sve "a3e rasla -rKn"a, ntoni"e i2da nared!) da nitko ne s-i"e 2adrKati Kre-onca ) 2aro!l"eni1tv)> Jednod)1nost Itali"e, ko"a "e pre2irala otk)p takviF ro!ova, )3ini pli"en vo"nika !eskorisni-> Po3n) iF )!i"ati> Kad se to ra2#lasilo, otk)pl"ivaF) iF pota"no pri"atel"i i ro(aci> 'skoro se ) Kre-on) vrati preostalo stanovni1tvoM o!novl"eni s) tr#ovi i Fra-ovi velikod)1no1) #ra(ana> /a to se 2ala< #a1e i 4espa2i"an>
torpentH)e, praeterita instantia 6)t)ra pari o!livione di-iserat> tH)e ill)- in ne-ore ricino desideet -arcente- proditio L)cilii Bassi ac de6ectio classis 8avennatis perc)litM nec -)lto post de Daecina ad6ert)r -iEt)s #a)dio dolor, et descivisse et a! eEercit) vinct)-> Pl)s ap)d socordeani-)- laetitia H)a- c)ra val)it> M)lta c)eEs)ltatione in )r!e- revect)s 6re<H)enti contione pietate- -ilit)- la)di!)s c)-)latM P)!li<li).a!in)- praetorii prae6ect)- o! a-icitiaDaecinae vinciri i)!et, s)!stit)to in loc)- ei)s l6eno 4aro> =7> MoE senat)- co-posita in -a#in6icentiaoratione adlcc)t)s eEH)isitis patr)- ad)lationi!)s attollit)r> Initi)rr atrocis in Daecina- sententiae a L> 4itellio 6ac<t)-M dein ceteri co-posita indi#natione, H)od cons)l re- pr!lica-, d)E i-peratore-, tantis opi!)s tot Fonori!)s c)-)lat)s a-ic)- prodidisset, vel)t pro 4itellio conH)e< rentes, s))- dolore- pro6ere!ant> +)lla in oratione c)i)sH)a- er#a ?lavianos d)ces o!trectatio7 errore- i-pr)dentia-H)e eEercit))c)lpantes, 4espasiani no-en s)spensi et vita!)ndi circ)-i!ant, nec de6)it H)i
=@> Deter)- adsidere sep)ltae )r!is r)inis noEia ta!o F)-)s Fa)d di) per-isit> d terti)- lapidepro#ressi va#os paventesH)e 4itellianos, s)a H)e-H)e ap)d si#na, co-pon)ntM et victae le#iones, ne -anente adF)c civili !ello a-!i#)e a#erent, per IllIric)- dispersae> In Britan<niainde et &ispanias n)ntios 6a-a-H)e, in Gallial)li)- Dalen)- tri!)n)-, in Ger-anialpini)- Mon<tan)- prae6ect)- coFortis, H)od Fic Trevir, Dalen)s ed))s, )terH)e 4itelliani 6)erant, ostent)i -isere> .i-)l transit)s lpi)praesidiis occ)pati, s)specta Ger-ania, ta-H)ain a)Eili)- 4itellii accin#eret)r> =A> t 4itelli)s pro6ecto Daecina, c)- ?a!i)4alen<te- pa)cis post die!)s ad !ell)- i-p)lisset, c)ris l)E)- o!tende!at7 non parare ar-a, non adloH)io eEercitioH)e -ilite- 6ir-are, non in ore vol#i a#ere, sed )-!rac)lis Fortor)- a!dit)s, )t i#nava ani-alia, H)i!)s si ci!)- s)##eras, iacent
=@> 'ostalo-, 6lavi"evska vo"ska ni"e dop)stila da pod r)1evina-a spal"ena #rada 2e-l"a d)#o ostane ok)Kena krvl")> I2a1av1i do tree# -il"oka2a i2van #rada, ok)pe viteli"evce ko"i s) se ) straF) !ili ra2!"eKali, svako# pod svo") 2astav)> da se po!i"e(ene le#i"e ne !i, potra"e li i dal"e #ra(anski rat, poka2ale nepo)2dani-a, raspr1ene s) po Ilirik)> /ati- po1al") #lasnike s por)ko- ) Brita< ni") i &ispani"), ) Gali") tri!)na J)li"a Kalena, ) Ger-a<ni") lpini"a Montana, pre6ekta koForte, 2ato 1to "e ova" !io Treverac, Kalen &ed)anac, o!o"ica pak viteli"evci, ne !i li tako ta-o stekli )#led i po1tovan"e> ' isto vri"e-e 2apos"edn)ti s) straKa-a alpski pri"evo"i, a 2!o# s)-n"e pre-a Ger-ani"i, "er se -islilo kako se ona spre-a na po-o 4iteli")> =A> 4iteli"e, -alo dana po1to "e Decina oti1ao, na<t"erao "e ?a!i"a 4alensa da se spre-i ) rat i predao se ra2!i!ri2i> +i"e pripre-ao or)K"a, ni"e ra2#ovoro- i v"eK<!o- ")na3io vo"nike, ni"e se poka2ivao pred o3i-a sv"e<tine, ve skriven )
119
s"enoviti- k)tci-a vrtova, kao tro-e Kivotin"e ko"e, ako i- pr)Ki1 Fran), t)po i nepo-i3no leKe, "ednako- "e -"ero- prep)1tao 2a!orav) i pro1le i sada1n"e i !)d)e d)Knosti> li #a ovako !esposlena, dok "e I"en3ario ) rici"sko- #a"), potrese i2da"a L)cili"a Basa i od-etni1tvo ravenske 6lote> 'skoro 2ati- prisp"e i #lasnik nosei o Decini ) isto vri"e-e i Kalosn) i radosn) vi"est7 da se od-etn)o i da #a vo"ska drKi ) okovi-a> ' !e2!riKna d)Fa !ila "e "a3a radost ne#oli !ri#aM kli3)i od vesel"a vrati se ) #rad i ) !ro"nisk)p1tina-a poFvala-a )2di#n) privrKenost vo"nika> /apov"edi da se 2!o# pri"a<tel"stva s Decino- ) okove !aci P)!lili"e .a!in, preto<ri"ski pre6ekt, a na n"e#ovo -"esto postavi l6ena 4ara> =7> 'skoro se o!rati senat) veli3anstveni#ovoro-, a o3evi #a )2veli3a") pro!ranilaska-a> O1tar s)d o Decini prvo i2re3e L)ci"e 4iteli"e> /ati- s) i ostali ) v"e<1to sastavl"eni#ovori-a i2ra2ili svo" #n"ev 1to "e eto kon2)l i2dao drKav), vo"skovo(a vrFovno# 2apov"ednika i pri"atel"a, iako "e !io o!as)t toliki- po3asti-a i i-ao tolik) -o, t)Kei se na n" to!oKe ) i-e 4iteli"a, a 2apravo svatko i2nosei svo" vlastiti !ol> +i ) "edno- #ovor) ni"e !ilo -rKn"e pre-a 6lavi"evskivo"skovo<da-a> .val")")i krivn") na 2a!l)d) i nera2!oritost vo"ske, 2ao!ila2ili s) ) veliko" neprilici 4espa2i"anovo i-e, a !ilo "e i oniF ko"i s) se Ft"eli )la#ivan"e- do-oi
rent, H)od ae#ro principe laetos dies a#eret> '!i aspera<t)- 4itelli)- et posse Blaes)- perverti satis pat)it iis, H)i principii- o66ensas acriter spec)lant)r, datae L> 4itel<lio delationis partes> Ille in6ens)s Blaeso ae-)latione prava, H)od e)- o-ni dedecore -ac)los)- e#re#ia 6a-a antei!at, c)!ic)l)- i-peratoris reserat, 6ili)- ei)s sin) co-pleE)s et #eni!)s accidens> Da)sacon6)sionis H)ae<renti, non se proprio -et) nec s)i anEi)-, sed pro 6ratre, pro li!eris 6ratris preces lacri-asH)e att)lisse> ?r)stra 4espasian)r6t ti-eri, H)e- tot Ger-anicae le#iones, tot provinciae virt)te ac 6ide, tant)- deniH)e terrar)- ac -aris i--ensis spatiis arceat7 in )r!e ac sin) cavend)Foste- l)nios ntoniosH)e avos iactante-, H)i se stirpe i-peratoria co-e- ac -a#ni6ic)- -iliti!)s ostentet> 4ersas ill)c o-ni)- -entes, d)4itelli)s a-icor)- ini<-icor)-H)e ne#le#ens 6ovet ae-)l)- principis la!ores e convivio prospectante-> 8eddenda- pro inte-pestiva laetitia -aesta- ac 6)ne!re- nocte-, H)a sciat et sentiat vivere 4itelli)- et i-perare et, si H)id 6ato accidat, 6ili)- Fa!ere>
)n)- cons)lat)s die- Bis eniin loc)- Daecinae s)pe<reratC -a#no c)- inris) tri!)entis accipientisH)e BeC!landiret)r> Pridie kalendas +ove-!ris 8osi)s 8e#)<l)s iniit ei)ravitH)e> dnota!ant periti n)-H)a- antea non a!ro#ato -a#istrat) neH)e le#e lata ali)- s)66ect)-M na- cons)l )no die et ante 6)erat Danini)s 8e!il)s D> Daesare dictatore, c)- !elli civilis prae-ia 6estinarent<)r>
=8> +ota per eos dies l)nii Blaesi -ors et 6a-osa 6)it, de H)a sic accepi-)s> Gravi corporis -or!o ae#er 4itel<li)s .ervilianis Fortis t)rri- vicino sita- conl)cere per nocte- cre!ris l)-ini!)s ani-advertit> .ciscitanti ca)sa- ap)d DaecinaT)sc)- ep)lari -)ltos, praecip))- Fonore l)ni)Blaes)- n)ntiat)rM cetera in -ai)s, de adparat) et sol)tis in lascivia- ani-is> +ec de6)ere H)i ips)T)sc)- et alios, sed cri-inosi)s Blaes)- inc)sa<
kon2)lske 3asti od "edno#a dana Bta" "e nai-e "edan "edini dan preostao da se 2a-i"eni DecinaC, !e2 o!2ira na to 1to "e to !ilo na r)#lo i ono-e ko"i da"e i ono-e ko"i pri-a> 'o3i nove-!arskiF kalenda 8o2i"e 8e#)l pri-i i odre3e se kon2)lske 3asti> .tr)3n"aci s) pri-i"etili da nikad pri"e ni"e !io i2a!ran dr)#i, a da se pri"e to#a ni"e dokin)lo po#lavarstvo ili donio 2akon> Kon2)l "e sa-o "edno#a dana nai-e i pri"e !io Kanini"e 8e!il, pod diktat)ro- Ga"a De2ara, kad s) se K)rno davale na#rade ) #ra(anskorat)> =8> Po2nata "e i2 oniF dana i 3)vena postala s-rt J)ni"a Ble2a, o ko"o" s-o sa2nali ovo7 leKei ) .ervili"evi- vrto<vi-a srvan te1ko- !ole1), pri-i"eti 4iteli"e dvorac s-"e<1ten ) !li2ini kako !li"e1ti ) rasko1no- osv"etl"en")> Kad se po3eo raspitivati 2a ra2lo#, do"avl"eno -) "e da se kod Decine T)ska #oste -no#i, a -ed) n"i-a da "e ) na"veo" 3asti J)ni"e Ble2> 1 ostalo ) "o1 vee-
1;G
pre)veli3avan")7 o #i2davo" opre-i, o ra2)2danid)Fovi-a> +i"e -an"kalo ni oniF ko"i s) opt)Kivali i T)ska i ostale, ali s oso!iti- kleveta-a Ble2a, 1to provodi dane ) vesel") dok "e vladar !olestan> Kad "e oni-a ko"i o1tro vre!a") na )vrede spravladara !ilo ve o3i#ledno da "e 4iteli"e ra2draKen i da se Ble2 -oKe sr)1iti, )lo#a proka2iva3a pov"erena "e L)ci") 4iteli")> 4o(en sra-otno2avi1) i kivan na Ble2a 1to n"e#a, svakosra-oto- okal"ana, ova" nad-a<1)"e i2vanredni#laso-, otvori carev) so!), )Fvati ) nar)3"e n"e#ova sina i !aci se na kol"ena> Dar), ko"i #a )pita 2a ra2lo# to" )2ne-irenosti, od#ovori da #a na ovo ni"e sklonio oso!ni straF niti "e 2a!rin)t 2a se!e ne#o "e -olitve i s)2e prinio 2a !rata, 2a !ratov) d"ec)> 9+e tre!a se !o"ati 4espa2i"ana, od ko"e#a #a d"ele tolike #er<-anske le#i"e, tolike pokra"ine, ")na3ne i odane, tolika, na kra") kra"eva, nei2-"erna prostranstva 2e-al"a i -ora> ' kril) #rada val"a se 3)vati nepri"atel"a ko"i se Fvasta preci-a J)ni"evci-a i ntoni"evci-a i prika2)"e se vo"ni<ci-a I")!a2an i velikod)1an ) svovladarsko- pori"ekl)> .ve s) -isli okren)te k n"e-), dok 4iteli"e, ne -arei ni 2a pri"atel"e ni 2a nepri"atel"e, potpo-aKe tak-aca ko"i s #o2!e #leda patn"e svo# vladara> Tre!a -) naplatiti 2a neprili3no vesel"e t)ro!no- i 2loko!no- noi da 2na i os"eti da 4iteli"e Kivi i vlada i, ako li #a 1to 2adesi, da i-a sina>:
praevenire a)t ante discri-en p)#nae adseH)i le#iones pot)issetM nec deerant H)i -onerent, )t c)- 6idissi-is per occ)ltos tra-ites vitata 8avenna &ostilia- Dre-ona-ve per#eret> liis place!at accitis eE )r!e prae<toriis coForti!)s valida -an) perr)-pere7 ipse in)tili c)nctatione a#endi te-pora cons)ltando cons)-psitM -oE )tr)-H)e consili)aspernat)s, H)od inter ancipitia deterri-)- est, d)- -edia seH)it)r, nec a)s)s est satis nec providit> 51> Missis ad 4itelli)- litteris a)Eili)- post)lat> 4enere tres coFortes c)- ala Britannica, neH)e ad 6al<lend)- apt)s n)-er)s neH)e ad penetrand)-> .ed 4alens ne in tanto H)ide- discri-ine in6a-ia car)it, H)o -in)s rapere inlicitas vol)ptates ad)lteriisH)e ac st)pris poll)ere Fospit)- do-)s crederet)r7 aderant vis ac pec)<nia et r)entis 6ort)nae novissi-a li!ido> dvent) de-)pedit)- eH)it)-H)e pravitas consilii pat)it, H)ia nec vadere per Fostes ta- parva -an) poterat, etia- si 6idis<si-a 6oret, nec inte#ra- 6ideatt)lerantM p)dor ta-en et praesentis d)cis reverentia -ora!at)r, Fa)d di)t)rna vincla ap)d LpCavidos peric)lor)- ac dedecoris sec)ros> Eo -et) et pa)cis, H)os adversa non -)taverant, co-i<
=9> Trepidanti inter scel)s -et)-H)e, ne dilata Blaesi -ors -at)ra- pernicie-, pala- i)ssa atroce- invidia- 6erret, plac)it veneno #rassari> ddidit 6acinori 6ide- nodtaC!ili #a)dio Blaes)visendo> Y)- et a)dita est saevissi-a 4itellii voE, H)a se Bipsa eni- ver!a re6era-C pavisse oc)los spectata ini-ici -orte iactavit> Blaeso s)per claritate- natali)- et ele#antia- -or)- 6idei o!stinatio 6)it> Inte#ris H)oH)e re!)s a Daecina et pri-o<ri!)s parti)- ia- 4itelli)- aspernanti!)s a-!it)s a!n)ere perseveravit> .anct)s int)r!id)s, n)lli)s repentini Fonoris, adeo non principat)s adpetens, par)- e66)#erat, ne di#n)s crederet)r> 5G> ?a!i)s interi- 4alens -)lto ac -olli conc)!inar)- spadon)-H)e a#-ine se#ni)s H)aad !ell)- incedens, prodita- a L)cilio Basso 8avennate- classe- pernici!)s n)ntiis accepit> Et si coept)- iter properasset, n)tante- Daecina-
=9> T"esko!no se kole!a")i 2-e() 2lo3ina i straFa da ne !i, od#odiv1i Ble2ov) s-rt, )skorio svo") propast, otvoreno "e narediv1i pak nav)kao na se stra1n) -rKn"), odl)3i pose#n)ti 2a otrovo-> /l) na-"er) vPe1to "e prikri<vao napadno- rado1) pos"e)")i Ble2a> e)la se dapaQ3e i #ro2na 4iteli"eva i2"ava ko"o- se Bpreni"et ) )pravo n"e#ove ri"e3iC ra2-etao tvrdei da "e napasao o3i #leda<")i s-rt nepri"atel"a> ' Ble2a "e osi#lasovita roda i ot<-"ena pona1an"a !ilo i nepokole!ive v"ernosti> 1 dok "e Q poloKa" !io ne)#roKen, i dok s) Decina i prvaci stranke 4iteli"a ve i tada pre2irali, on "e )stra"no od!i"ao da se nat"e3e 2a drKavne sl)K!e> Bespri"ekoran, spoko"an, ne teKei ni 2a kakvo- i2nenadno- po3a1), ka-oli 2a prin<cipato-, ni"e ipak i2!"e#ao da #a s-atra") dosto"ni- to#a> 5G> ' -ed)vre-en) ?a!i"e 4alens, okr)Ken !ro"no- pratn"o- -ekop)tiF !l)dnica i )1kopl"enika, li"eno se kretao kao da i ne ide ) rat,
1;1
kad li -) Fitri #lasnici do"ave da "e L)ci"e Bas predao ravensk) 6lot)> 1 da "e )!r2ao 2apo3eti p)t, -o#ao "e pretei kole!l"iva Decin) ili pri"e odl)3ne !itke s)stii le#i"e> 1 !ilo "e 2aista oniF ko"i s) #a )po2oravali da s na"po)2dani"i-a krene skrovitista<2a-a ) &ostili") ili Kre-on) klonei se 8avene> *r)#i s) pak Ft"eli do2vati i2 #rada pretori"ske koForte i takvo- snaKno- 3etoi2vr1iti prodor> On "e sa- ) nekorisn) okli"evan") vri"e-e 2a d"elovan"e )tro1io ) vi"ean")> 'skoro "e "edna i dr)#a odl)ka od!a3ena i < 1to "e ) 1kripc) na"#ore < po1ao "e sredn"i- p)to-7 niti "e !io dovol"no odl)3an niti dovol"no opre2an> 51> Poslav1i pis-a 4iteli") 2atraKi po-o> *o(o1e tri koForte s Britansko- alo-, !ro" neprikladan da pro<-akne neopaKen, a nedovol"an 2a prodor> 4alens ni ) takv) ods)dn) 3as) ni"e od)sta"ao od sra-otna pona1a<n"a7 K)rno "e taKio nedop)1tene strasti i prel")!i-a i silo<van"i-a kal"ao do-ove do-ainaM !ilo "e t) i nasil"a i novca i kra"n"e poK)de i2a2vane os"ea"e- !liske propa<sti> +aposl"etk), dolasko- p"e1aka i kon"anika postade o3i#ledna l)dost odl)ke, "er niti se s tako -alo3eto- -o#lo pre#a2iti nepri"atel"a, da "e !ila i na"po)2dani"a, niti "e poka2ivala nepokole!iv) v"e-ost> /adrKavao iF "e ipak stid i po1tovan"e pre-a na2o3no- vo"skovo(i < ne !a1 tra"ni ve2ovi kod oniF ko"i se pla1e opasnosti i ko"i ne -are 2a sra-ot)> ' to- straF), okr)Ken nekolicino-
eEcept)-, ne Gallia- +ar!onense- te-ere in#rederet)r, -onendo terr)itM si-)l ceteror)6ides -et) in6racta> 5=> +a-H)e circ)-iectas civitates proc)rator 4aleri)s Pa)lin)s, stren))s -ilitiae et 4espasiano ante 6ort)na- a-ic)s, in ver!a ei)s ade#eratM concitisH)e o-ni!)s, H)i eEa)ctorati a 4itellio !ell)- sponte s)-e!ant, ?oroi)<liense- colonia-, cla)stra -aris, praesidio t)e!at)r, eo #ravior a)ctor, H)od Pa)lino patria ?or)- l)li et Fonos ap)d praetorianos, H)or)- H)onda- tri!)n)s 6)erat, ipsiH)e pa#ani 6avore -)nicipali et 6)t)rae potentiae spe i)vare partes adnite!ant)r> Y)ae )t parat) 6ir-a et a)cta r)-ore ap)d varios 4itellianor)- ani-os incre!r)ere, ?a!i)s 4alens c)- H)att)or spec)latori!)s et tri!)s a-i<cis, totide- cent)rioni!)s ad naves re#redit)rM Mat)ro ceterisH)e re-anere et in ver!a 4espasiani adi#i volenti<!)s 6)it> Dcter)- )t -are t)ti)s 4alenti H)a- litora a)t )r!es, ita 6)t)ri a-!i#))s et -a#is H)id vitaret H)a- c)i 6ideret cert)s, adversa te-pestate .toecFadas Massilien<si)- ins)las ad6ert)r> I!i e)- -issae a Pa)lino Li!)rni<cae oppressere> 55> Dapto 4alente c)ncta ad victoris opes conversa, initio per &ispania- a pri-a di)trice le#ione orto, H)ae
tanti!)s coFortes ri-in)- prae-ittit, ala- t)eri ter#a i)!etM ipse 6leEit in '-!ria- atH)e inde Etr)ria-, )!i co#nito p)#nae Dre-onensis event) non i#nav)- et, si provenisset, atroE consili)iniit, )t arreptis navi!)s in H)a-c)-H)e parte+ar!onensis provinciae e#ress)s Gallias et eEercit)s et Ger-aniae #entes nov)-H)e !ell)cieret> 5;> *i#resso 4alente trepidos, H)i ri-in)tene!ant, Dorneli)s ?)sc)s ad-oto eEercit) et -issis per proEi-a litor)- Li!)rnicis terra -ariH)e circ)-venit7 occ)pant)r plana '-!riae et H)a Picen)s a#er &adria adl)it)r, o-nisH)e Italia inter 4espasian)- ac 4itelli)- ppen<nini i)#is divide!at)r> ?a!i)s 4alens e sin) Pisano se#ni<tia -aris a)t adversante vento port)- &erc)lis Monoeci depellit)r> &a)dproc)l inde a#e!at Mari)s Mat)r)s lpi)- -ariti-ar)- proc)rator, 6id)s 4itellio, c)i)s sacra-ent)- c)nctis circa Fostili!)s nond)- eE)erat> Is 4alente- co-iter
pratilaca ko"e nesretne prilike nis) pokole!ale, po1al"e koForte ) ri-in i 2apov"edi da ala 3)va 2ale(e> .a- okrene ) '-!ri"), a odande ) Etr)ri"), #d"e, 3)v1i 2a isFod kre-onske !itke, 2asn)"e ne)stra1iv) i, da se ostva<rila, #ro2n) odl)k)7 da prik)pi !rodove, krene !ilo ) ko"i dio +ar!onske Pokra"ine, te pokrene ) novi rat i Gali"e i vo"ske i #er-anska ple-ena> 5;> Kad se 4alens )dal"io, Korneli"e ?)sko, pri-akav1i vo"sk) i poslav1i li!)rnske !rodove po okolni- o!ala-a, okr)Ki s kopna i s -ora prestra1ene vo"nike ko"i s) drKali ri-in> /apos"edn)te s) ravnice '-!ri"e i picenska 2e-< I"a ko") oplak)"e Jadran, i ci"ela se Itali"a peninski- #or"e- stala di"eliti i2-e() 4espa2i"ana i 4iteli"a> ?a!i"a 4alensa i2 Pisko#a 2al"eva !onaca i nepovol"an v"etar !aci ) l)k) &erk)la Moneka> +edaleko odande !io "e Mari"e Mat)r, )pravitel" Pri-orskiF lpa, odan 4iteli"), ko"e-) vo"ni3ki 2av"et "o1 )vi"ek ni"e prekr1io, pre-da "e !io okr)Ken nepri"atel"i-a> On pri-i
1;;
I")!a2no 4alensa i od<vrati #a od nepro-i1l"ena na)-a da navali na +ar!onsk) Gali")> ' isto "e vri"e-e i v"ernost ostaliF slo-l"ena straFo-> 5=> 'pravitel" 4aleri"e Pa)lin, odvaKan vo"nik i 4espa<2i"anov pri"atel" i pri"e n"e#ova )spona, okolne "e nai-e #radove sklonio na v"ernost 4espa2i"an)> .a2vav1i pak sve one ko"e "e 4iteli"e ra2ri"e1io vo"ni3ke sl)K!e, a svo<"evol"no s) se pri-ili rata, drKao "e pod posado- ?oro<")li"sk) Koloni"), ta" kl")3 -ora> To revni"e i )porni"e 1to "e Pa)lin) 2avi3a" !io Forum lulii i 1to "e )Kivao 3ast kod pretori"anaca, ko"i-a nekad !i"a1e tri!)n, a i sa-i s) se #ra(ani ) -)nicipi"sko" revnosti i ) nadi ) !)d)i )t"eca" tr)dili da po-o#n) strank)> Xi- s) 2a t) siln) priprav), )vean) i #lasina-a, sa2nali kole!l"ivi viteli"evci, ?a!i"e 4alens s 3etiri-a )Foda-a, tri-a pri"atel"i-a i isto toli<ki!ro"e- cent)riona vrati se k !rodovi-a> Mat)r i ostali vol"eli s) vi1e ostati i 2akleti se na v"ernost 4espa<2i"an)> 'ostalo-, kako "e 4alens) -ore !ilo si#)rni"e ne#oli o!ala ili #radovi, tako "e !io 2dvo"an 2a !)d)nost i si#)rni"i ) to 1to da i2!"e#ava ne#oli ) 1to da se po)2da> Ol)"a #a !aci na .teFade, -asili"sko oto3"e> T) #a napa<do1e li!)rnski !rodovi ko"e "e poslao Pa)lin> 55> Po1to "e 2aro!l"en 4alens, sve se priklonilo sna<#a-a po!"enika> Po3etni "e potica" do1ao i2 &ispani"e, od prve le#i"e Po-onice, ko"a "e < vodei se )spo-eno- na
I#it)r 4en)ti)s accitis a)Eiliis, si-)l ipsor)Bri#ant)- de6ec<tione in eEtre-)- discri-en Darti-and)a- add)Eit> T)- petita a 8o-anis praesidia> Et coFortes alaeH)e nostrae variis proeliis eEe-ere ta-en peric)lo re#ina-M re#n)- 4en)tio, !ell)- no!is relict)-> 5A> T)r!ata per eosde- dies Ger-ania, et socordia d)c)-, seditione le#ion)- eEterna vi, per6idia sociali prope ad6licta 8o-ana res> Id !ell)- c)- ca)sis et even<ti!)s Beteni- lon#i)s provect)- estC inoE -e-ora!i-)s> Mota et *acor)- #ens n)-H)a- 6ida, t)nc sine -et), a!d)cto e Moesia eEercit)> .ed pri-a rer)- H)ieti spe<c)la!ant)r7 )!i 6la#rare Italia- !ello, c)ncta in vice- Fostilia accepere, eEp)#natis coForti)alar)-H)e Fi!er<nis )traH)e *an)vii ripa potie!ant)r> Ia-H)e castra le#ion)- eEcindere para!ant, ni M)cian)s seEta- le#io<neoppos)isset, Dre-onensis victoriae #nar)s, ac ne eEterna -oles )tri-H)e in#r)eret, si *ac)s Gerrnan)sH)e diversi inr)pissent> d6)it, )t saepe alias, 6ort)na pop)li 8o-ani, H)ae M)cian)viresH)e Orinetis ill)c t)lit, et H)od Dre-onae interi- transe#i-)s> ?ontei)s #rippa eE
-e-oria > OtFonis in6ensa 4itellio deci-aH)oH)e ac seEta- traEit> +ec Galliae c)ncta!ant)r> Et Britannia- incliBnaCt)s er#a 4espasian)- 6avor, H)od illic sec)ndae le#ioni a Dla)dio praeposit)s et !ello clar)s e#erat, non sine -ot) adi)nEit ceterar)-, in H)i!)s pleriH)e cen<t)riones ac -ilites a 4itellio provecti eEpert)- ia- prin<cipeanEii -)ta!ant> 5@> Ea discordia et cre!ris !elli civilis r)-ori!)s Bri<tanni s)st)lere ani-os a)ctore 4en)tio, H)i s)per insita- 6erocia- et 8o-ani no-inis odi)propriis in Darti-an<d)a- re#ina- sti-)lis accende!at)r> Darti-and)a Bri<#anti!)s i-perita!at, pollens no!ilitateM et a)Eerat poten< tia-, postH)a- capto per dol)- re#e Darataco instr)Eisse tri)-pF)- Dla)dii Daesaris vide!at)r> Inde opes et rer)- sec)ndar)- l)E)s7 spreto 4en)tio Bis 6)it -arit)sC ar-i#er)- ei)s 4ellocat)- in -atri-oni)- re#n)-H)e accepit> Donc)ssa stati- 6la#itio do-)s7 pro -arito st)dia civitatis, pro ad)ltero li!ido re#inae et saevitia>
Otona a o#or3ena na 4iteli"a < pov)kla 2a so!o- i deset) i 1est)> +i Gali"a ne okli"eva1e> 1 Britani") prik<I")3i naklonost pre-a 4espa2i"an), !)d)i da "e ond"e od Kla)di"a !io postavl"en 2a 2apov"ednika dr)#o" le#i"i i postao slavan ) rat)> +astala s) kretan"a i ) ostalile#i<"a-a, ) ko"i-a s) -no#i cent)rioni i vo"nici, )napri"e<(eni od 4iteli"a, ) t"esko!i -i"en"ali ok)1ano# ve po#la< vara> 5@> /!o# te neslo#e i 3estiF #lasina o #ra(anskorat) podi#o1e #lave Britanci na potica" 4en)ci"a, ko"i "e, povrF )ro(ene s-"elosti i -rKn"e na ri-sko i-e, #a"io ) src) i Kestok) osvet) protiv kral"ice Karti-and)e> Karti<-and)a "e vladala nad Bri#anani-aM !i"a1e -ona i ple<-enita roda, a )veala "e svo") vlast po1to "e, po sve-), )krasila tri")-6 Kla)di"a De2ara na pri"evar) )Fvaenikral"e- Karatako-> Od tada "e Kiv"ela ) !o#atstv), ras<ko1i i srei> Pre2rev1i 4en)ci"a Bon "o" "e !io -)KC, dade r)k) i pri"estol"e or)Knik) n"e#ov) 4elokat)> +asta sa!la<2an ) vladarsko" k)i7 )2
1;=
-)Ka !i"a1e naklonost drKave, )2 I")!avnika strast i -aFnitost kral"ice> 4en)ci"e, dakle, ok)pl"an"epo-oniF 3eta, a ) isto vri"e-e od-etni<1tvosa-iF Bri#anana, dovede Karti-and)) ) kran") opasnost> Tada s) 2atraKene od 8i-l"ana o!ra-!ene 3ete> 1 na1e koForte i ale ) pro-"enl"ivo" !o"no" srei i2!avi1e ipak kral"ic) i2 opasnosti> Kral"evska "e vlast pre<dana 4en)ci"), rat ostavl"en na-a> 5A> /!o# -eteKa ) Ger-ani"i tiF istiF dana i neFa"a vo"skovo(a, po!)ne le#i"a, van"ske sile, nev"ere save2<nika #otovo "e slo-l"ena ri-ska vlast> Ta" e-o rat s )2roci-a i posl"edica-a n"e#oviBprili3no "e nai-e daleko od-akaoC )skoro spo-en)ti> Po!)nilo se i ple-e *a3ana, nikad po)2dano, ko"e "e tada Kiv"elo !e2 straFa, po1to se i2 Me2i"e pov)kla vo"ska> ' po3etk) -e()tiprita"eno vre!aF)> Kad s) sa2nali da ) Itali"i !)kti rat, da "e sve ) -e()so!no- nepri"atel"stv), osvo"e 2i-ovnike koForata i ala, dokopa") se "edne i dr)#e o!ale *)nava> 4e s) se spre-ali ra2oriti i ta!or le#i"a, ali M)ci"an i- s)protstavi 1est) le#i"), 2na")i 2a po!"ed) kod Kre-one, tako da van"ski ratni viFor ne naFr)pi s o!i") strana, ako !i *a3ani i Ger-ani i2 ra2li3itiF pravaca navalili> Po-a<#ao "e, kao i ina3e, sretan )s)d ri-sko# naroda, ko"i "e ona-o nanio M)ci"ana i isto3ne sna#e, a i to 1to s-o ) -e()vre-en) dokon3ali rat ) Kre-oni> ?onte" "e #ripa
va#a!ant)r 6a!ricatis repente navi!)s7 ca-aras vocant, artis lateri!)s lata- alvo- sine vinc)lo aeris a)t 6erri coneEa-M et t)-ido -ari, pro)t 6l)ct)s attollit)r, s)--a navi)- ta!)lis a)#ent, donec in -od)- tecti cla)dant)r> .ic inter )ndas volv)nt)r, pari )tri-H)e prora et -)ta!ili re-i#io, H)ando Finc vel illinc adpellere indiscret)- et -noEi)- est> 58> dvertit ea res 4espasiani ani-)-, )t veEillarios e le#ioni!)s d)ce-H)e 4irdi)Ge-in)- spectatae -ili<tiae deli#eret> Ille inco-posit)- et praedae c)pidine va#)- Fosteadort)s coe#it in naves, e66ectisH)e raptiLi!)rnicis adseH)it)r nicet)- in ostio 6l)-inis DFo!i, t)t)- s)! .edocFe2or)- re#is a)Eilio, H)e- pec)nia donisH)e ad societate- perp)lerat> c pri-o reE -inis ar-isH)e s)pplice- t)eri7 postH)a- -erces proditionis a)t !ell)ostende!at)r, 6l)Ea, )t est !ar!aris, 6ide pact)s niceti eEiti)- per6)#as tradidit, !elloH)e servili 6inis i-posit)s> Laet)- ea victoria 4espasian)-, c)nctis s)per vota 6l)enti!)s, Dre-onensis proelii n)nti)s in e#Ipto adse<
sia Bpro cons)le ea- provincia- ann)o i-perio ten)e<ratC Moesiae praeposit)s est, additis copiis e 4itelliano eEercit), H)e- spar#i per provincias et eEterno !ello inli<#ari pars consilii pacisH)e erat> 57> +ec ceterae nationes sile!ant> .)!ita per Pont)- ar-a !ar!ar)- -anicipi)-, re#iae H)onda- classis prae<6ect)s, -overat> Is 6)it nicet)s Pole-onis li!ert)s, pra6<epotens oli-, et postH)a- re#n)- in 6or-a- proviniciae verterat, -)tationis i-patiens> I#it)r 4itellii no-ine adscitis #enti!)s, H)ae Pont)- adcol)nt, corr)pto in sperapinar)- e#entissi-o H)oH)e, Fa)d te-nendae -an)s d)ctor Trape2)nte-, vet)sta 6a-a civitate-, a Graecis in eEtre-o Ponticae orae condita-, s)!it)s inr)<pit> Daesa i!i coFors, re#i)- a)Eili)- oli-M -oE donati civitate 8o-ana si#na ar-aH)e in nostr)- -odi6-, des<sidialicentia-H)e Graecor)- retine!ant> Dlassi H)oH)e 6aces int)lit, vac)o -ari el)dens, H)ia lectissi-as Li!)r<nicar)- o-ne-H)e -ilite- M)cian)s BI2anti)- ade#e<rat> Y)in et !ar!ari conte-pti-
i2 2i"e Bt) "e provinci") drKao kao prokon2)l 2a "edno<#odi1n"e vladavineC postavl"en na-"esniko) Me2i"iM pri<dodane s) -) i 3ete i2 viteli"evske vo"ske, "er "e ra2!o<ritost i !ri#a 2a -ir nala#ala da se ta vo"ska raspr1i po provinci"a-a i )plete ) van"ski rat> 57> +e -irovaF) ni ostali narodi> Bar!are i na"a-nike po Pont) i2nenada pokrene na or)K"e 2apov"ednik neka<da1n"e kral"evske 6lote> Bio "e to nicet, Pole-onov oslo<!o(enik, neko vrlo -oan, ko"i, po1to se kral"evstvo svelo na o!lik provinci"e, ne -o#a1e podnositi takve pro-"ene> Ok)piv1i dakle, pod 4iteli"evi- i-eno- ple-ena ko"a pre!iva") )2 Pont, 2avede na"siro-a1ni"e nado- na pl"a3k) i kao vo(a poprili3ne 3ete i2enanda navali na Tra<pe2)nt, #rad slavan od davnina, ko"i Grci osnova1e na kra"n"e- di"el) pontske o!ale> Pos"e3ena !i ond"e ko<Forta, neko kral"evski po-oni odio> +askoro, o!dareni ri-ski- #radanski- pravo-, 2adrKali s) !o"ne 2nakove i or)K"e na na1 na3inM li"enost i rasp)1tenost ostade i- cid Grka> Bacio "e 2)!l"e i
1;5
na !rodovl"e, poi#rava")i se po pra2no- -or), !)d)i da "e M)ci"an sklonio na"!irani"e li!)rnske !rodove i sve -ornare ) Bi2ant> *apa3e i !ar<!ari s) i2a2ovno o!li"etali naokolo sa#radiv1i na !r2in) !rodove7 2ov) iF kamare. 'skiF s) !okovaM 1irok tr!)F, ve2an !e2 -"edeniF ili Kel"e2niF spo"nica, a i pal)!), 2a )2!)rkana -ora, kako ol)"a raste, )2diK) daska-a dok se ne 2atvori pop)t krova> ko se #i!a") i2-e() valova s "ednaki- pra-cena o!"e-a strana-a i i2-"eniti- kr-ilo-, !)d)i da "e potp)no sve"edno i !e2 1tete pri<stan) li s ovo- ili ono- strano-> 58> Ta 2!ivan"a navela s) 4espa2i"ana da i2a!ere i2 le#i"a veksilarce i kao vod) prok)1ana vo"nika 4irdi"a Ge-ina> +asrn)v1i na nesre(ena i ) strasti 2a pl"a3ko- ra1trkana nepri"atel"a, on #a st"era na !rodove i, sk)piv1i !r2o li!)rnske la(e, s)sti#ne niceta na )1) ri"eke &o!a, si#)rna pod 2a1titokral"a .edoFeKana, ko"e#a "e ova" nov3anidarovi-a sklonio na save2 i pr)Kan"e po-oi> ' po3etk) "e kral" doista pri"etei or)K"e- 1titio pri!"e#ara> Po1to -) "e )ka2ano na na#rad) 2a i2da"stvo ili rat, ) nestalno" v"eri kakva "e ) !ar!ara, po#odi se o #lav) nicetov) i preda pre!"e#e> Tako "e 2avr1en ro!ovski rat> 4espa2i"ana, sretna 2!o# ove po!"ede i svc#a 1to se do#a(a i preko o3ekivan"a, v"esnik kre<
verit)s, H)od eEitiosi)s erat H)a- 4espasian)sprevisse> @G> Deter)- propinH)a Fie-e et )-enti!)sQPado ca-<pis eEpedit)- a#-en incedere> .i#na aH)ilaeH)e victri<ci)- le#ion)-, -ilites volneri!)s a)t aetate #raves, ple<riH)e etia- inte#ri 4eronae relicti7 s)66icere coFortes alaeH)e et e le#ioni!)s lecti pro6li#ato ia- !ello vide!an<t)r> 'ndeci-a le#io sese adi)nEerat, initio c)nctata, sed prosperis re!)s anEia H)od de6)issetM seE -ilia *al-a<tar)-, recens dilect)s, co-ita!ant)rM d)ce!at Po-pei)s .ilvan)s cons)laris7 vis consilior)- penes nni)- Bas<s)- le#ionis le#at)-> Is .ilvan)- socorde- !ello et dies rer)ver!is terente- specie o!seH)ii re#e!at, ad o-nia< H)e, H)ae a#enda 6orent, H)ieta c)- ind)stria aderat> d Fas copias e classicis 8avennati!)s le#ionaria- -ilitia- poscenti!)s opt)-)s H)isH)e adsciti7 classe- *al-atae s)pplevere> EEercit)s d)cesH)e ad ?an)- ?ort)nae iter sist)nt, de s)--a rer)- c)nctantes, H)od -otas eE )r!e praetorias coFortes a)dierant et teneri praesidiis ppen<nin)- re!ant)rM et ipsos in re#ione !ello adtrita inopia et seditiosae -ilit)- voces terre!ant, clavari)- Bdonativi
H)it)r> Eo properanti)s leEandria- per#it, )t 6ractos 4itellii eEercit)s )r!e-H)e eEternae opis indi#a- 6a-e )r#eret> +a-H)e et 6rica- eodelatere sita- terra -ariH)e invadere para!at, cla)sis annonae s)!sidiis ino<pia- ac discordia- Fosti 6act)r)s> 59> *)- Fac toti)s or!is n)tatione 6ort)na i-perii transit, Pri-)s ntoni)s neH)aH)a- pari innocentia post Dre-ona- a#e!at, satis 6act)!ello rat)s et cetera eE 6acili, se) 6elicitas in tali in#enio avaritia- s)per!ia- ceteraH)e occ)lta -ala pate6ecit> 't capta- Italia- per<s)ltare, )t s)as le#iones colere, o-ni!)s dictis 6actisH)e viBaC- si!i ad potentia- str)ere> 'tH)e licentia -ilite- i-!)eret, inter6ector)- cent)rion)ordines le#ioni!)s o66ere!at> Eo s)66ra#io t)r!idissi-)s H)isH)e delectiM nec -iles in ar!itrio d)c)-, sed d)ces -ilitari violentia tra<Fe!ant)r> Y)ae seditiosa et corr)-pendae disciplinae -oE in praeda- verte!at, niFil adventante- M)cian)-
-onske !itke s)sti#ne ) E#ipt)> On "o1 Fitri"e pode ) leksandri") da slo-l"en) 4iteli"ev) vo"sk) i #rad ovisan o van"sko" po-oi pritisne #ladi> .pre-ao se nai-e s kopna i s -ora napasti i 6rik), s-"e1ten) s iste strane svi"eta, 2atvoriti Kitnice i i2a2vati ) nepri"atel"a osk)dic) i ra2dor> 59> *ok se s)d!ina Darstva i2 te-el"a -i"en"ala 2!o# ovakviF nestalniF prilika ) 3itav) svi"et), Pri- ntoni"e pona1ao se nakon Kre-one potp)no neod#ovorno, -i<slei val"da da "e rato- posti#ao dovol"no, a ostalo da e !iti lako, ili "e pak srea ) takva 2na3a"a i2ni"ela na sv"etlo poFlep), oFolost i ostala skrivena 2la> Kako "e 3etovao po 2apos"edn)to" Itali"i, kako "e 3astio svo"e le#i"e, tako "e 3ino- i ri"e3") #radio se!i p)t k vlasti> Kako "e pak vo"nike navikao na ra2)2danost, prep)1tao "e le#i"a-a da sa-e pop)ne -"esta po#in)liF cent)riona> Takvi- s) i2!oro- oda!rane na"!)ntovni"e #lave, a vo"<nik ni"e !io pod vla1) vo"skovoda, ve s) se vo"skovo(e povodili 2a vo"ni3ko- silovito1)> B)ntovno stan"e po#odno
1;@
2a nar)1avan"e ste#e iskori1tavao "e 2a pl"a3k), ne !o"ei se ni-alo dolaska M)ci"anova, 1to "e 2a n" !ilo po#)!ni"e ne#oli ne o!a2irati se na 4espa2i"ana> @G> /!o# !liske 2i-e i pol"a potopl"eniF Padovo"ska se kretala !e2 prtl"a#e> Glavnina po!"edni3kiF le#i"a, vo"<nici one-oali od rana ili do!i, a i -no#i 2dravi, ostav<I"eni s) ) 4eroni> Xinilo se da e dosta"ati koForte i ale i oda!ranici i2 le#i"a, "er "e rat ve #otovo dovr1en> Pri<dr)Kila se i "edanaesta le#i"a, kr2-a")i ispo3etka, ali, po1to se sve sretno svr1ilo, i vrlo 2a!rin)ta 1to "e )skratila po-o> Pratilo iF "e 1est tis)a *al-ata, sv"eKiF novaka> 4odio iF "e kon2)lar Po-pe" .ilvan> .tvarna -o odl)3i<van"a !ila "e ) ni"a Basa, le#i"sko# le#ata> On "e .il<vana, ko"i !i"a1e ne-aran ) rat) i ko"i "e dane 2a d"elo<van"e tratio ) pri3i, to!oKn"o- poni2no1) )p)ivao na sve 1to tre!a i2vr1iti i opre2no- revno1) stalno -) !io pri r)ci> Ovi- s) 3eta-a pripo"eni na"!ol"i ravenski -or<nari ko"i s) sa-i 2atraKili vo"n) sl)K!) ) le#i"i> ?lot) s) nadop)nili *al-ati> 4o"ska i vo"skovode 2a)stave se kod sveti1ta ?ort)ne, opre2no pro-i1l"a")i o c"elok)pnopoloKa"), "er s) 3)li da s) i2 #rada kren)le pretori"ske koForte i -islili da penin drKe vo"ni3ke posade> K to-) s) iF ) kra") satrveno- ) rat) pla1ili i osk)dica i !)ntovni #lasovi vo"nika, ko"i s) 2aFti"evali 3avlovin) Bna2iv 2a dar
@;> ntonio d)ci!)sH)e parti)- prae-itti eH)ites o-ne-H)e '-!ria- eEplorari plac)it, si H)a ppennini i)#a cle-enti)s adirent)rM adciri aH)ilas si#naH)e et H)id<H)id 4eronae -ilit)- 6oret, Pad)-H)e et -are co--ea<ti!)s co-pleri> Erant inter d)ces, H)i necterent -oras7 H)ippe ni-i)s ia- ntoni)s, et certiora eE M)ciano sper<a!ant)r> +a-H)e M)cian)s taceleri victoria aird)s, et ni praesens )r!e potiret)r, eEperte- se !elli #loriaeH)e rat)s, ad Pri-)- et 4ar)- -edia scriptita!at, instand)- coeptis a)t r)rs)s c)nctandi )tilitates disserens atH)e ita co-posit)s, )t eE event) rer)- adversa a!n)eret vel pro<spera ad#nosceret> Ploti)- GrIp)-, n)per a 4espasiano in senatori)- ordine- adscit)- ac le#ioni praeposit)-, ceterosH)e si!i 6idos aperti)s -on)it, FiH)e o-nes de 6estinatione Pri-i ac 4ari sinistre et M)ciano volentia res<cripsere> Y)i!)s epist)lis 4espasiano -issis e66ecerat, )t non pro spe ntonii consilia 6actaHiie ei)s aesti-arent)r> @=> e#re id pati ntoni)s et c)lpa- in M)cian)con6erre, c)i)s cri-inationi!)s evil)issent peric)la s)aM nec ser-oni!)s te-pera!at, i--odic)s lin#)a et o!seH)ii insolens> Litteras ad 4espasian)co-pos)it iactanti)s
no-en estC 6la#itanti)-> +ec pec)nia- a)t 6r)-ent)- providerant, et 6estinatio atH)e aviditas praepedie!ant, d)-, H)ae accipi poterant, rapi)nt)r> @1> Dele!erri-os a)ctores Fa!eo, tanta- victori!)s advers)s 6as ne6asH)e inreverentia- 6)isse, )t #re#ari)s eH)es occis)- a se proEi-a acie 6ratrepro6ess)s pra<e-i)- a d)ci!)s petierit> +ec illis a)t Fonorare ea- cae<de- i)s Foinin)- a)t )lcisci ratio !elli per-itte!at> *ist)lerant ta-H)a- -aiora -erit)-, H)a- H)ae stati- eEsolverent)rM nec H)idH)a- )ltra tradit)r> Deter)- et priori!)s civi)- !ellis par scel)s inciderat> +a- proelio, H)o ap)d lanic)l)- advers)s Dinna- p)#nat)- est, Po-peian)s -iles 6ratre- s))-, dein co#nito 6acinore se ips)- inter6ecit, )t .isenna -e-orat7 tanto acrior ap)d -aiores, sic)t virt)ti!)s #loria, ita 6la#itiis paenitentia 6)it> .ed Faec aliaH)e eE vetere -e-oria petita, H)otiens res loc)sH)e eEe-pla recti a)t solacia -ali poscet, Fa)d a!s)rde -e-ora!i-)s>
) novci-aC> +is) se po!rin)li ni 2a novac ni 2a Kito, a )K)r!anost i poFlepa t"erale s) iF da oti-a") ono 1to s) -o#li do!iti> @1> +a"slavni"i s) -i povi"esnici "a-ci da -e() po!"ed<nici-a ni"e !ilo ni pre-a 3e-) straFopo1tovan"a, te "e prost kon"anik "avno tvrdio da "e ) posl"edn"o" !ici )!io !rata, i traKio 2a to na#rad) od vo"skovo(a, a n"i-a I")d<ski 2akon ni"e dop)1tao da na#rade takvo )!o"stvo, ratni pro!itak da #a ka2ne> Od#adali s) sve pod i2liko- da s) 2asl)Kili vi1e ne#oli i- se -oKe s-"esta isplatiti> 0to se dal"e 2!ivalo, ne 2na se> 'ostalo-, i ) pri"a1n"i- #ra(an<ski- ratovi-a do#odio se "ednak 2lo3in> ' !ici nai-e, ko"a se vodila kod Janik)la protiv Dine, Po-pe"ev vo"nik )!io "e svo# !rata, a 2ati-, spo2nav1i 2lo3in, sa-o#a se!e, kao 1to spo-in"e .i2ena> Kod predaka "e ponos 2!o# Fra!rosti !io toliko silni"i koliko "e !ilo "a3e ka"an"e 2!o# sra-ote> +o ovo i ostalo seKe i2 staro# do!aM koliko #od p)ta prilika i -"esto !)d) 2aFti"evali, pri-"ere do!ra ili 2adovol"1tin) 2a 2lo prikladno e-o spo-en)ti>
1;A
@;> ntoni"e i vo(e stranke odl)3i1e da se napri"ed po1al") kon"anici i pretraKi ci"ela '-!ri"a ne !i li #d"e na1li 1to !laKa i prist)pa3ni"a apeninska !ila, da se do2ove #lavnina vo"ske i 1to "e #od vo"nika ) 4eroni, te da se Pad i -ore isp)ne po1il"ka-a Kita> Bilo "e -e() voda-a oniF ko"i s) 2avla3ili posao> Ta ntoni"e i- "e ve postao pre-oan, i o3ekivali s) si#)rni"e na#rade od M)ci"ana> M)ci"an "e nai-e, 2a!rin)t 2!o# tako !r2e po!"ede i -i<slei da e !iti iskl")3en i2 ratne slave ne osvo"i li #rad sa-, slao Pri-) i 4ar) dvos-islena pis-a, ra2laK)i da tre!a )porno nasto"ati oko 2apo3eto#a, ili o!ratno7 navo<dei koristi od okli"evan"a, i to na-"e1teno tako da, ve pre-a isFod) do#a(a"a, nepovol"no od!i"e od se!e, a povol"no pripi1e se!i ) 2asl)#)> Ploci"a Gripa, ko"e#a "e 4espa2i"an nedavno pri-io ) senatorski staleK i postavio na celo le#i"e, i ostale se!i odane poticao "e otvoreni"eM svi -) ovi otpisa1e nepovol"no o Pri-ovo" i 4arovo" K)r!i i ono 1to "e M)ci"an) !ilo po vol"i> Ti- "e pis-i-a, poslav1i iF 4espa2i"an), posti#ao da se ntoni"eve odl)ke i d"ela ne vredn)") onako kako "e on to ocekivao> @=> Te1ko "e to podnosio ntoni"e i krivir") "e sval"ivao na M)ci"ana 3i"i- s) ocrn"ivan"i-a n"e#ove po#i!li #)!ile svak) vri"ednost> +i"e 1tedio ri"e3i, ne)-"eren na "e2ik) i nenavikao na pokornost> .astavi pis-a 2a 4espa2i"ana,
@5> t 4itelli)s 6ractis ap)d Dre-ona- re!)s n)ntios cladis occ)ltans st)lta dissi-)latione re-edia poti)s -alor)- H)a- -ala di66ere!at> O)ippe con6itenti con<s)ltantiH)e s)pererant spes viresH)e7 c)- e contrario laeta o-nia 6in#eret, 6alsis in#ravesce!at> Mir)- ap)d ips)- de !ello silenti)-M proFi!iti per civitate- ser-o<nes, eoH)e pl)res ac, si liceret, vere narrat)ri, H)ia ve<ta!ant)r, atrociora v)l#averant> +ec d)ces Fosti)- a)#endae 6a-ae deerant, captos 4itellii eEploratores cir< c)-d)ctosH)e, )t ro!ora victoris eEercit)s noscerent, re-ittendoM H)os o-nis 4itelli)s secreto perc)nctat)s inter6ici i)ssit> +ota!ili constantia cent)rio l)li)s #restis post -)ltos ser-ones, H)i!)s 4itelli)- ad virt)te- 6r)<stra accende!at, perp)lit, )t ad vires Fosti)- spectandas H)aeH)e ap)d Dre-ona- acta 6orent ipse -itteret)r> +ec eEploratione occ)lta 6allere ntoni)- te-ptavit, sed> -andata i-peratoris s))-H)e ani-)pro6ess)s, )t c)ncta viseret post)lat> Missi H)i loc)- proelii, Dre-onae vesti#ia, captas le#iones ostenderent> #restis ad 4itel<li)- re-eavit a!n)entiH)e vera esse, H)ae ad6erret, atH)e )ltro corr)pt)- ar#)enti QY)ando H)ide-Q inH)it Q-a#no
H)a- ad principe- nec sine occ)lta in M)cian)insec<tatione7 se Pannonicas le#iones in ar-a e#isse, s)is sti-)<lis eEcitos Moesiae d)ces, s)a constantia perr)ptas lpes, occ)pata- Italia-, intersaepta Ger-anor)- 8aetor)-W H)e a)Eilia> Y)od discordes dispersasH)e 4itellii le#iones eH)estri procella, -oE pedit)- vi per dienocte-H)e 6)disset, id p)lcFerri-)- et s)i operis> Das)- Dre-onae !ello i-p)tand)-7 -aiore da-no, pl)ri)- )r!i)- eEci<diis veteres civi)discordias rei p)!licae stetisse> +on se n)ntiis neH)e epist)lis, sed -an) et ar-is i-peratori s)o -ilitare, neH)e o66icere #loriae eor)-, H)i Moesia- inte<rico-pos)erint7 illis OMoesiaeP BprovinciaeC pace-, si!i sal)te- sec)ritate-H)e Italiae cordi 6)isseM s)is eEFortationi!)s Gallias &ispaniasH)e, validissi-a- ter<rar)- parte-, ad 4espasian)- conversas> .ed cecidisse in inrit)la!ores, si prae-ia peric)lor)- soli adseH)an<t)r H)i peric)lis non ad6)erint> +ec 6e6ellere ea M)cian)-M inde #raves si-)ltates, H)as ntoni)s si-pli<cis), M)cian)s callide eoH)e i-placa!ili)s n)trie!at>
odvi1e Fvastava i nepri-"erena 2a po#lavara i ne !e2 pri<kriveniF opt)K!i protiv M)ci"ana7 on "e di#ao na or)K"e panonske le#i"e, na n"e#ov s) se potica" pokren)li vo"<skovode Me2i"e, n"e#ovo- s) )porno1) svladane lpe, 2apos"edn)ta Itali"a, ods"e3ene po-one 3ete Ger-ana i 8eana> To 1to "e nesloKne i raspr1ene 4iteli"eve le#i"e kon"ani3ki- viForo-, a poto- danononi)daro- p"e<1adi"e potp)ne ra2!io, n"e#ov "e i2vanredni potFvat> +e<srea Kre-one -ora se pripisati rat)> 4ee s) 1tete i ra2aran"a vee# !ro"a #radova sta"ale drKav) stare #ra<(anske neslo#e> +e !ori se on 2a svo#a 2apov"ednika #las<nici-a i pis-i-a ne#o s or)K"e- ) r)ci, i ne sto"i na p)t) k slavi oni-a ko"i s) ) -e()vre-en) s-irili Me2i")> +"i-a "e na src) !io -ir provinci"e, n"e-) spas i si#)r<nost Itali"eM na n"e#ova s) se sokol"en"a priklonile 4aspa<2i"an) Gali"e i &ispani"e < na"-oni"i dio svi"eta> li 2al)dni s) svi napori, ako na#rade 2a opasnosti dopadn) "edino oni-a ko"i ) opasnosti-a nis) ni !ili> to ne osta nepo2nato M)ci"an)> Ot)da te1ko nepri"atel"stvo, ko"e "e ntoni"e #a"io otvoreni"e, M)ci"an l)kavo, i sto#a "o1 nepo-irl"ivi"e>
1;7
@5> 4iteli"e "e nakon slo-a kod Kre-one, prikriva<")i vi"esti o pora2), ) l)do- neFa") odla#ao pri"e sredstva protiv 2ala ne#oli sa-a 2la> Ta, da "e pri2navao i dao se sv"etovati, dosta"alo !i -) i nade i sila> B)d)i da "e naprotiv Finio potp)no vesel"e, padao "e ) sve teKe laKi> ' n"e#ov) dr)1tv) 3)dnovata 1)tn"a o rat)> .pri"e< 3ena s) #ovorkan"a po #rad), to !ro"ni"a i, da se dop)<1talo, v"erodosto"ni"a> +o, !)d)i da s) !ila 2a!ran"ivana, 1irila s) "o1 stra1ni"e vi"esti> '-naKali s) #lasine i vo"sko<vode nepri"atel"a, 1al")i natra# poFvatane 4iteli"eve )Fode, ko"e s) proveli )okolo da )po2na") sna#) po!"ed<nike vo"ske> .ve "e n"iF 4iteli"e nasa-) ispitao i dao iF )!iti> Oso!ito- "e )porno1) cent)rion J)li"e #rest, po<sli"e -no#iF ra2#ovora ko"i-a "e 4iteli"a )2al)d poticao na -)Kevnost, posti#ao da #a po1al") da ispita sna#e nepri"atel"a i ono 1to se do#odilo kod Kre-one> I ni"e pok)1ao ta"ni)Fo(en"e- prevariti ntoni"a, ne#o oci<tovav1i nalo#e vladara i svo") na-"er) 2atraKi da sve ra2< #leda> Poslani s) oni ko"i -) poka2a1e -"esto !itke, r)1e<vine Kre-one, 2aro!l"ene le#i"e> #rest se vrati k 4ite<li"), a kad -) ova" ne Ft"e pov"erovati da "e istina ono 1to "avl"a, ne#o #a 1tovi1e po3e opt)Kivati da "e pod-ien,
eEercit), H)i Mevania- insederat, -a#no senator)- a#-ine, Hiior)- -)ltos a-!itione, pl)< res 6or-idine traFe!at, in castra venit, incertiis ani-i et in6idis consiliis o!noEi)s> @A> Dontionanti < prodi#ios)- dict) < tant)- 6oe< dar)- vol)cr)- s)pervolitavit, )t n)!e atra dieo!ten<derent> ccessit dir)- o-en, pro6)#)s altari!)s ta)r)s disiecto sacri6icii apparat)> Lon#e, nec )t 6eriri Fostias -os est, con6oss)s> .ed praecip))- ipse 4itelli)s osten<t)- erat, i#nar)s -ilitiae, i-provid)s consilii, H)is ordo a#-inis, H)ae c)ra eEplorandi, H)ant)s )r#endo traFen<dove !ello -od)s, alios ro#itans et ad o-nis n)ntios volt) H)oH)e et incess) trepid)s, dein te-)lent)s> Postre-o taedio castror)- et a)dita de6ectione Misenensis classis 8o-a- revertit, recentissi-)H)odH)e voln)s pavens, s)--i discri-inis inc)rios)s> +a- c)- trans#redi ppennin)inte#ro eEercit)s s)i ro!ore et 6essos Fie-e atH)e inopia Fostes ad#redi in aperto 6oret, d)- disper#it
doc)-ento op)s est, nec ali)s ia- ti!i a)t vitae a)t -ortis -eae )s)s, da!o c)i credas>Q tH)e ita di#ress)s vol)nta<ria -orte dicta 6ir-avit> Y)idai)ss) 4itellii inter6ec<t)-, de 6ide constantiaH)e eade- tradidere> @@> 4itelli)s )t e so-no eEcit)s l)li)- Prisc)et l6en)- 4arii- c)- H)att)ordeci- praetoriis coForti!)s et o-ni!)s eH)it)- alis o!sidere ppennin)- i)!etM sec)ta e classicis le#io> Tot -ilia ar-ator)-, lecta eH)is virisH)e, si d)E ali)s 6oret, in6erendo H)oH)e !ello satis polle!ant> Deterae coFortes ad t)enda)r!e- L> 4itellio 6ratri datae7 ipse niFil e solito l)E) re-ittens et di66identia proper)s 6estinare co-itia, H)i!)s cons)les in -)ltos annos destina!atM 6oedera sociis, Lati)- eEternis dilar#iriM 'is tri!)ta re-ittere, alios i--)nitati!)s i)vareM deniH)e n)lla in poster)- c)ra lacerare i-peri)-> .ed vol#)s ad -a#nit)dine- !ene6icior)- Fia!at7 st)ltissi-)s H)isH)e pec)niis -erca!at)rM ap)d sapientes cassa Fa!e!ant)r> H)ae neH)e dari neH)e accipi salva re p)!lica poterant> Tande- 6la#itante
re3e -) #rest7 9Kad ve Foe1 velik doka2, i ne-a1 dr)#e koristi ni od -o"e#a Kivota ni od s-rti, dat ) ti doka2, ko"e-) e1 v"erovati>: 1 )dal"iv1i se nato, dra#o<vol"no- "e s-r) potvrdio svo"e ri"e3i> +eki s) 2a!il"eKili da "e )!i"en po 4iteli"evo" 2apovi"edi, no o v"ernosti i posto"anosti n"e#ovo" navedo1e isto> @@> Kao da se tr#n)o i2a sna, 4iteli"e 2apov"edi J)li") Prisk) i l6en) 4ar) da sa 3etrnaest pretori"skiF koForata i sa svi- kon"aniki- ala-a 2apos"edn) penin> .li"edila iF "e le#i"a sastavl"ena od -ornara> Toliko tis)a or)Ka<nika s pro!ranikon"anici-a !ile !i dovol"no "ake 2a svaki napad < da "e vo"skovo(a !io d-#i> Ostale s) ko<Forte predane !rat) L)ci") 4iteli") 2a o!ran) #rada> On "e sa-, ne odri3)i se )o!i3a"ene rasko1i, ) o3a"), K)rno sa2ivao sk)p1tine, na ko"i-a "e 2a -no#e #odine )napri<"ed odre(ivao kon2)le, di"elio save2nici-a pravo save2<ni3kiF #radova, pravo latinskiF #radova stranci-a, "ed<ni-a opra1tao pore2e, dr)#e po-a#ao povlastica-aM "ed<nori"e3")7 ne !rin)i se ni-alo 2a !)d)nost )propa1ta<vao Darstvo> .v"etina "e -e()ti- Kedala
1;8
2a veli3ino- do!ro3instavaM oni na"l)(i tr#ovali s) novce-, kod -)driF to 1to se ni"e -o#lo ni dati ni pri-iti !e2 opasno<sti 2a drKav) s-atralo se ni1tetni-> +apokon na Kestok 2aFt"ev vo"ske, ko"a "e 2a)2ela Mevani"), s veliko- povorko- senatora < od ko"iF s) #a -no#i sli"edili 2!o# 3astoFlepl"a, a "o1 vi1e n"iF 2!o# straFa < do(e ) ta!or, neodl)na d)Fa i podloKan nepo)2dani- sav"eti-a> @A> *ok "e #ovorio pred sk)po- < 3)dna li 2na-en"a < toliko "e #n)sniF ptica prelet"elo ne!oda s) crni- o!lako- 2a-ra3ile dan"e sv"etlo> 1 "o1 "edan ko!an 2nak7 !ik, !"eKai od Krtvenika, ra2!acav1i Krtveni pri!or, pro<!oden "e daleko odande, i ne onako kako "e o!i3a" da se )!i"a") Krtvene Kivotin"e> Oso!ito "e )do -e()ti- !io sa- 4iteli"e7 neisk)san ) vo"ni1tv), nes-otren ) odl)ci, 2apitk)")i d-#e kakav "e poredak vo"ske, kakva "e sl)K!a )Foden"a, kako se posp"e1)"e ili 2avla3i rat, i na sve vi"esti oda")i i2ra2o- lica i drKan"e- )2r)"anost, pa3e i pi"anost> +aposl"etk) -) se 2#adi Kivot ) ta!or) i, 3)v1i 2a od-etni1tvo -i2enske 6lote, vrati se ) 8i-, pla<1ei se svako# na"sv"eKi"e# )darca, ne2a!rin)t nad kra"<n"o- opasno1)> Pre-da "e nai-e !e2 2apreke -o#ao pri"ei penin neokrn"eno- "e2#ro- svo"e vo"ske i napa<sti nepri"atel"e i2-orene 2i-o- i osk)dico-, on "e rasi<
l)lian)s praeerat> 't conlata )tri-H)e castra, Fa)d -a#na c)nctatione l)liano in partes 4espa<siani trans#resso, Tarracina- occ)pavere, -oeni!)s sit)<H)e -a#is H)a- ipsor)- in#enio t)ta-> @8> Y)ae )!i 4itellio co#nita, parte copia-+a-iae c)- prae6ectis praetorii relicta L> 4itelli)- 6ratre- c)- seE coForti!)s et H)in#entis eH)iti!)s in#r)enti per Da-pania- !ello oppos)it> Ipse ae#er ani-i st)diis -ili<t)- et cla-ori!)s pop)li ar-a poscentis re6ove!at)r, d)- vol#)s i#nav)- et niFil )ltra ver!a a)s)-- 6alsa specie eEercit)- et le#iones appellat> &ortanti!)s li!ertis Bna- a-icor)- ei)s H)anto H)is clarior, -in)s 6id)sC vocari tri!)s i)!et, dantes no-ina sacra-ento adi#it> .)per6l)ente -)ltit)dine c)radilect)s in cons)les parti<t)rM servor)- n)-er)et pond)s ar#enti senatori!)s indicit> EH)ites 8o-ani o!t)lere opera- pec)niasH)e, etiali!ertinis ide- -)n)s )ltro 6la#itanti!)s> Ea si-)< latio o66icii a -et) pro6ecta verterat in 6avore-M ac pleri<H)e Fa)d proinde 4itelli)- H)a- cas)loc)-H)e prin<
vires, acerri-)- -ilite- et )sH)e in eEtre-a o!stinat)- tr)cidand)- capiend)-H)e tradidit, peritisi-is cent)r<ion)- dissentienti!)s et, si cons)lerent)r, vera dict)ris> rc)ere eos inti-i a-icor)- 4itellii, ita 6or-atis princi<pis a)ri!)s, )t aspere H)ae )tilia, nec H)idH)a- nisi i)c)nd)et laes)r)- acciperet> @7> .ed classe- Misenense- Btant)- civili!)s discor<diis etia- sin#)lor)- a)dacia valetC Dla)di)s ?aventin)s cent)rio per i#no-inia- a Gal!a di-iss)s ad de6ectione- traEit, 6ictis 4espasiani epist)lis preti)- proditionis os<tentans> Praeerat classi Dla)di)s pollinaris, neH)e 6idei constans neH)e stren))s in per6idiaM et pini)s Tiro prae<t)ra 6)nct)s ac t)- 6orte Mint)rnis a#ens d)ce- se de6ec<tori!)s o!t)lit> H)i!)s -)nicipia coloniaeH)e i-p)lsae, praecip)o P)teolanor)- in 4espasian)- st)dio, contra Dap)a 4itellio 6ida, -)nicipale- ae-)latione- !ellis civili!)s -isce!ant> 4itelli)s Dla)di)- l)lian)- Bis n)per classe- Misenense- -olli i-perio reEeratC per-)lcendis -ilit)- ani-is dele#itM data in a)Eili)- )r!ana coFors et #ladiatores, H)i!)s
pao sna#e7 na"o1tri"e i do kra"nosti nepop)stl"ive vo"nike dao "e poFvatati i po!iti, iako se s ti-e nis) sla#ali na"is<k)sni"i od cent)riona ko"i !i -) !ili rekli 1to stvarno -isle da iF "e pitao 2a sav"et> .pri"e3ili s) iF na"!liKi 4ite<li"evi pri"atel"i navikav1i vladareve )1i da pri-a") od!o"no ono 1to "e korisno, i ni1ta osi- )#odno#a, a ipak 1tet<no#a> @7> Mi2ensk) "e pak 6lot) Btoliko ) #radanskira2-i<rica-a vri"edi i s-ionost po"edincaC naveo na od-et<ni1tvo cent)rion Kla)di"e ?aventin, ko"e#a "e Gal!a !io otp)stio 2!o# sra-ote> I2-i1l"eni- 4espa2i"anovi- pis<-i-a n)dio "e na#rad) 2a i2da")> ?loto- "e 2apovi"edao Kla)di"e polinar, ni posto"an ) v"ernosti ni odl)3an ) nev"eri> 1 pini"e Tiron, ko"i "e o!na1ao pret)r) i tada se sl)3a"no 2atekao ) Mint)rni, pon)dio se 2a vo() od-et<nici-a> +a n"iFov potica" -)nicipi"i i koloni"e < oso!it) s) naklonost pre-a 4espa2i"an) #a"ili P)teol"ani, s d-#e strane Kap)a !i"a1e v"erna 4iteli") < )nosili s) ) #ra(an<ske ratove -alo#ra(ansko s)pa-i1tvo> 4iteli"e i2a!ra Kla)di"a J)li"ana Bon "e nedavno !la#o- )pravovodio -i2ensk) 6lot)C da s-iri d)Fove vo"nika>
1;9
Kao po-o dana -) "e #radska koForta i #ladi"atori ko"i-a "e 2apo<vi"edao J)li"an> Kad s) se ta!ori pri!liKili, a J)li"an !e2 -no#o okli"evan"a pre1ao na 4espa2i"anov) stran), 2a)<2ev1i Taracin), 2a1tien) vi1e 2idina-a i poloKa"ene#oli sposo!no1) sa-iF !ranitel"a> @8> Xi- "e 2a to sa2nao, ostaviv1i dio 3eta s pretori"<ski- pre6ekti-a ) +arni"i, 4iteli"e s)protstavi rat) 1to "e !)ktio po Ka-pani"i !rata L)ci"a 4iteli"a sa 1est koForata i pet stotina kon"anika> +"e#a s) sa-o#a, d)!oko nera< spoloKena, kri"epile strasti vo"nika i vika naroda ko"i "e traKio or)K"e, dok "e stra1l"iva sv"etina, odvaKna na ri"e<ci-a, sa-o prividno 2a2ivala vo"sk) i le#i"e> +a potica" oslo!o(enika Bod n"e#oviF pri"atel"a, nai-e7 koliko tko slavni"i, toliko nepo)2dani"iC 2apov"edi da se sa2ov) tri< !)si, te #ra(ane, ko"i se )pisivaF) ) vo"nike, o!veKe 2akletvo-> B)d)i da "e -no1tva !ilo i2o!ila, !ri#) oko nova3en"a podi"eli -e() kon2)le, senatori-a na-etne o!ve2) da dad) odreden !ro" ro!ova i odre(en) koli3in) sre!ra> 8i-ski s) vite2ovi pon)dili oso!ne )sl)#eM ist) s) o!ve2) traKili sa-i od se!e 3ak i slo!odn"aci> Ta lice-<"erna )sl)Knost i2a2vana straFopreokren)la se ) !la#o<naklonost, i veina iF "e "ednako saKal"evala 4iteli"a kao
saepe H)a- ratio ad6)it> O!vi)- illic Petili)Deriale- Fa!)ere, a#resti c)lt) et notitia locor)c)stodias 4itellii elaps)-> PropinH)a ad6initas Deriali c)- 4espasiano, nec ipse in#lori)s -ili< tiae, eoH)e inter d)ces ads)-pt)s est> ?lavio H)oH)e .a!ino ac *o-itiano pat)isse e66)#i)-)lti tradidere, et -issi a! ntonio n)ntii per varias 6allendi artes penetra<!ant, loc)- ac praesidi)- -onstrantes> .a!in)s inFa!i<le- la!ori et a)daciae valet)dine- ca)sa!at)r7 *o-i<tiano aderat ani-)s, sed c)stodes a 4itellio additi, H)a-< H)a- se socios 6)#ae pro-itterent, ta-H)ainsidiantes ti-e!ant)r> tH)e ipse 4itelli)s respect) s)a-- necessi<t)din)- niFil in *o-itian)- atroE para!at>
AG> *)ces parti)- )t Dars)las venere, pa)cos ad reH)ie- dies s)-)nt, donec aH)ilae si#naH)e le#ion)- adseH)erent)r> Et loc)s ipse castro-place!at, late pro<spectans, t)to copiar)- ad#est), 6lorentissi-is pone ter<#)- -)nicipiisM si-)l conloH)ia c)- 4itellianis dece-
cipat)s -isera!ant)r> +ec deerat ipse v)lt) voce lacri-is -isericordia- elicere, lar#)s pro-issis et, H)ae nat)ra trepidanti)- est, i--odic)s> Y)in et Daesare- se dici vol)it, aspernat)s antea, sed t)nc s)perstitione no-inis, et H)ia in -et) consilia pr)denti)- et vol#i r)-or i)Eta a)di)nt)r> Deter)- )t o-nia incons)lti i-pet)s coepta initiis valida spatio lan#)esc)nt, dila!i pa)lati- senatores eH)itesH)e, pri-o c)nctanter et )!i ipse non aderat, -oE conte-pti- et sine discri-ine, donec 4itelli)s p)dore inriti conat)s H)ae non da!ant)r re-isit> @9> 't terrore- Italiae possessa Mevania ac vel)t rena<t)- eE inte#ro !ell)- int)lerat, ita Fa)d d)!i)- er#a ?Iavianas partes st)di)- ta- pavid)s 4itellii discess)s addidit> Erect)s .a-nis Paeli#n)sH)e et Marsi ae-)la<tione, H)od Da-pania praevenisset, )t in novo o!seH)io ad c)ncta !elli -)nia acres erant> .ed 6oeda Fie-e per transit)- ppennini con6lictat)s eEercit)s, et viE H)ieto a#-ine nives el)ctanti!)s pat)it, H)ant)discri-inis ade)nd)- 6oret, ni 4itelli)- retro 6ort)na vertisset, H)ae ?lavianis d)ci!)s non -in)s
i nesretan poloKa" Darstva> i sa- "e i2ra2o- lica, #la<so- i s)2a-a po!)(ivao saKal"en"e, dareKl"iv ) o!ea<n"i-a i ne)-"eren, kakva "e ve narav pla1l"ivaca> &tio se dapa3e pro#lasiti i De2aro-, 1to "e pri"e od!i"ao, no tada i2 pra2nov"erno# straFopo1tovan"a pre-a to- i-en) i sto#a 1to s) se ) straF) sl)1ali !e2 ra2like i sav"eti ra2!o<ritiF i Ka-or sv"etine> 'ostalo-, kao 1to svi potFvati nepro-isl"ena pre#n)3a, ) po3etk) snaKni, s vre-eno- sla!e, i2-i#ol"i1e se -alo<po-alo senatori i vite2ovi, prvo opre2no i kad on ni"e !io na2o3an, a poto- s pre2iro- i !e2o!2irno, dok se 4iteli"e, i2 sra-a 2!o# )2al)dna pok)<1a"a, ni"e odrekao ono#a 1to i onako nis) davali> @9> Kao 1to "e osvo"en"e Mevani"e nani"elo straF Itali"i i #otovo ) ci"elosti o!novilo rat, tako "e stra1l"iv odla2ak 4iteli"ev !e2 s)-n"e poveao naklonost pre-a 6lavi"ev<sko" stranci> Pokren)1e se i .a-niani, Peli#n"ani i Mar<Kani, i2 2avisti 1to iF "e Ka-pani"a pretekla, i, kako "e ve )o!i3a"eno, ) novo" )sl)2i !i"aF) spre-ni na sve ratne d)Knosti> li 2!o# stra1ne 2i-e prelasko- penina i2-)< 3ila se vo"ska> Jedva odrKav1i -iran poredak, pro!i"a")i se s -)ko- kro2 sni"e#, poka2alo i- se
1=G
koliko" !i se opasnosti -orali i2vri da 4iteli"a ni"e natra# okren)o )s)d ko"i "e 6lavi"evskivo"skovo(a-a !io od po-oi isto tako 3esto kao i ra2!oritost> Ond"e s)sreto1e Petili"a Deri"ala, ko"i "e i2-akao 4iteli"evi- straKa-a 2aFval")<")i sel"a3ko" no1n"i i po2navan") 2e-l"i1ta> Deri"al !i"a1e !li2ak po svo"ti 4espa2i"an), a i sa- slavan vo"nikM sto#a "e pri-l"en -ed) vo"skovo(e> Mno#i s) 2a!il"eKili da "e i ?lavi") .a!in) i *o-ici"an) !io otvoren p)t 2a !i"e#, i od ntoni"a )p)eni #lasnici )la2ili s) k ir"i-a, osta")i na ra2li3ite na3ine nepri-i"eeni, i poka2ivali i- osi#)ran p)t 2a !i"e#> .a!in se i2#ovarao 2dravl"e-, nepri-"ereni- takv) napor) i odvaKnosti> *o-ici"an "e i-ao srcanosti, ali 3)vari, ko"e -) "e postavio 4iteli"e, -ada s) se pri<ka2ivali dr)#ovi-a na !i"e#), o3ito s) vre!ali na n", i sto#a 2adavali straF> i sa- 4iteli"e, i-a")i ) vid) svo"e ro(ake i pri"atel"e, ne spre-a1e protiv *o-ici"ana nikakvo 2lo> AG> ei- do(e1e ) Kars)le, vo(e stranke )2-) nekoliko dana 2a od-or, dok ne pristi#ne #lavnina le#i"a> *opa<dalo i- se i -"esto 2a ta!or, ko"e "e o-o#)avalo 1irok vidik i si#)rn) do!av) ratniF 2aliFa, a 2a le(i-a i-alo vrlo !o#ate -)nicipi"e> ' isto s) se vri"e-e o3ekivali i
proEi-is ca-pis praesidio H)adrin#entor)- eH)i< t)- teneri> Miss)s eEte-plo 4ar)s c)- eEpedita -an) pa)cos rep)#nanti)- inter6ecit, pl)res a!iectis ar-is venia- petivere> Y)idain castra re6)#i c)ncta 6or-i<dine i-ple!ant, a)#endo r)-ori!)s virt)te- copiasH)e Fosti)-, H)o a-issi praesidii dedec)s lenirent> +ec )lla ap)d 4itellianos 6la#itii poena, et prae-iis de6ector)versa 6ides ac reliH))- per6idiae certa-en> Dre!ra trans<6)#ia tri!)nor)- cent)rion)-H)eM na#re#ari)s -iles ind)r)erat pro 4itellio, donec Prisc)s et l6en)s desertis castris ad 4itelli)re#ressi p)dore proditionis c)nctos eEsolverent> A;> Isde- die!)s ?a!i)s 4alens 'r!ini in c)stodia inter6icit)r> Dap)t ei)s 4itellianis coForti!)s ostentat)-, ne H)a- )ltra spe6overentM na- pervasisse in Ger-a<nias 4alenteet veteres illic novosH)e eEercit)s ciere cre<de!ant7 visa caede in desperatione- versi> Et ?lavian)s eEercit)s i--ane H)ant)- Ba)ctoC ani-o eEiti)4alen<tis )t 6ine- !elli accepit> +at)s erat 4alen> na#nice eH)estri 6a-ilia> ProcaE -ori!)s neH)e a!s)rd)s in#enio
-ili)- spatio distanti!)s et proditio spera!at)r> e#re id pati -iles et victoria- -alle H)apace-M ne s)as H)i<dele#iones opperie!ant)r, )t praedae poti)s H)a- peri<c)lor)- socias> 4ocatos ad contione- ntoni)s doc)it esse adF)c 4itellio vires, a-!i#)as, si deli!erarent, acres, si desperassent> Initia !ellor)- civili)- 6ort)nae per-it<tenda7 victoria- consiliis et ratione per6ici> la- Misenen<se- classe- et p)lcFerri-aDa-paniae ora- descivisse, nec pl)s e toto terrar)- or!e reliH))- 4itellio H)a- H)od inter Tarracina- +a-ia-H)e iaceat> .atis #loriae proelio Dre-onensi part)- et eEitio Dre-onae ni-i)- invidiae7 ne conc)piscerent 8o-a- capere poti)s H)a- servare> Maiora illis prae-ia et -)lto -aEi-)- dec)s, si incol)-itate- senat)i pop)loH)e 8o-ano sine san#)ine H)aesissent> &is ac tali!)s -iti#ati ani-i> A1> +ec -)lto post le#iones venere> Et terrore 6a-a<H)e a)cti eEercit)s 4itellianae coFortes n)ta!ant, n)llo in !ell)- adFortante, -)ltis ad transitione-, H)i s)as cen<t)rias t)r-asH)e tradere, don)- victori et si!i in poster)- #ratia-, certa!ant> Per eos co#nit)- est Inte<ra-na-
pre#ovori s viteli"evci-a, )dal"eni-a deset -il"a, i i2da"a> Te1ko "e to podnosio vo"nik, i volio "e vi1e po!"ed) ne#oli -ir> O3ekivali s) da i- n"iFove le#i"e !)d) vi1e dr)Kice ) pl"a3ki ne#o li ) po#i!li-a> *o2vav1i vo"nike ) sk)p<1tin), ntoni"e i- ra2loKi kako 4iteli"e "o1 )vi"ek i-a sna#e, neodl)3ne ako pre-isl"a"), stra1ne ako s) i2#)!ile nad)> 9Prve korake #ra(anskiF ratova tre!a prep)stiti )s)d), po!"eda se posti1e ra2!oriti- post)pci-a> 4e se od-etn)la -i2enska 6lota i na"l"ep1a o!ala Ka-pani"e, i 4iteli") od ci"elo#a svi"eta ni"e preostalo ni1ta vi1e ne#o 1to leKi i2-e() Taracine i +arni"e> *osta "e slave ste3eno kre-onsko- !itko-, a oko propasti Kre-one previ1e "e o#ovaran"a> +eka ne K)de 2a ti- da osvo"e 8i- ne#o da #a spase> 4ee e ina#rade i daleko na"vea 3ast !iti na-akn) li si#)rnost senata i naroda ri-sko# !e2 krvi>: Ti- i takvi- ri"e3i-a s-ireni s) d)Fovi> A1> Malo poto- pristi#o1e le#i"e> 4iteli"evske s) se koForte stale kole!ati 2!o# straFotniF #lasina ko"e s) )ve<avale nepri"atel"sk) vo"n) sil), "er iF nitko ni"e poticao na rat, a -no#i na prist)p k dr)#o" stranci, tak-icei se da preda") svo"e cent)ri"e i t)r-e, po!"ednik) dar, a se!i 2asl)#) 2a
1=1
!)d)nost> Preko n"iF sa2nalo se da "e Inte<ra-na po na"!liKi- pol"i-a pod posado- od 3etiri stotine kon"anika> .-"esta !i poslan 4ar s lako naor)Kano- 3eto-, ko"i po!i nekolicin) ko"a -) se s)protstavilaM veina, od!aciv1i or)K"e, 2atraKi -ilost> +eko"i, )2-a<kav1i ) ta!or, isp)n"avaF) sve strepn"o)veava")i #ovorkan"i-a Fra!rost i -noKin) nepri"atel"a, a 2apravo da !i )!laKili sra-ot) 2!o# i2#)!l"ena straKarsko# -"esta> I, nikakve ka2ne 2!o# sra-otna prekr1a"a kod viteli"e<vaca, i na#rada-a od-etnika nar)1eno "e po)2dan"e i os< tavl"eno nad-etan"e ) i2da"i> '3estala s) pre!"e#avan"a tri!)na i cent)riona> Prost "e nai-e vo"nik osta"o v"eran 4iteli"), dok Prisko i l6en, nap)stiv1i ta!or i vrativ1i se k 4iteli"), ne oslo!odi1e sve sra-a 2!o# i2da"e> A;> TiF "e dana ) 2atvor) ) 'r!in) )!i"en ?a!i"e 4alens> +"e#ova #lava poka2ana "e viteli"evskikoFor<ta-a da ne !i vi1e #a"ile kakv) nad)> 4"erovali s) nai-e da "e 4alens prodro ) Ger-ani"e i da "e ond"e pokren)o i star) i nov) vo"sk)> 4id"ev1i )!o"stvo, okren)1e ) o3a", a 6lavi"evska vo"ska pri-i po#i!i") 4alensov) oFra!rena srca kao kra" rata> 4alens !i"a1e ro(en ) na#ni"i, ) vite1ko" o!itel"iM drska 2na3a"a, ali<ne nenadaren, #las "e 6a-a- )r!anitatis per lascivia- petere> L)dicro l)venWa<liC)- s)! +erone vel)t eE necessitate, -oE sponte -i-os actitavit, scite -a#is H)apro!e> Le#at)s le#ionis et 6ovit 4er#ini)- et in6a-avitM ?ontei)- Dapitone- corr)pt)-, se) H)ia corr)-pere neH)iverat, inter6ecit, Gal!ae prodi<tor, 4itellio 6id)s et alior)ra per6idia inl)strat)s> A=> !r)pta )ndiH)e spe 4itellian)s -iles transit)r)s in partes, id H)oH)e non sine decore, sed s)! si#nis veEil<lisH)e in s)!iectos +arniae ca-pos descendere> ?lavian)s eEercit)s, )t ad proeli)- intent)s ornat)sH)e, densis circa viaordini!)s adstiterat> ccepti in -edi)- 4itelliani, et circ)-datos Pri-)s ntoni)s cle-enter adloH)it)r7 pars +a-iae, pars Intera-nae s)!sistere i)ssi> 8elictae si-)l e victrici!)s le#iones, neH)e H)iescenti!)s #raves et advers)s cont)-aciavalidae> +on o-isere per eos dies Pri-)s ac 4ar)s cre!ris n)ntiis sal)teet pec)niaet secreta Da-paniae o66erre 4itellio, si positis ar-is seH)e ac li!eros s)os 4espasiano per-isisset> In e)nde-od)- et M)cian)s co-pos)it epist)lasM H)i!)s pler)-<H)e 6idere 4itelli)s ac de n)-ero
servor)-, electione litor)- loH)i> Tanta torpedo invaserat ani-)-, )t, si principe- e)- 6)isse ceteri non -e-inissent, ipse o!livis<ceret)r> A5> t pri-ores civitatis ?lavi)- .a!in)prae6ect)- )r!is secretis ser-oni!)s incita!ant, victoriae 6a-aeH)e parte- capesseret7 esse illi propri)- -ilite- coForti)- )r!anar)-, nec de6)t)ras vi#il)- coFortes, servitia ipsor)-, 6ort)naparti)-, et o-nia prona victori!)s7 ne iitonio 4aroH)e de #loria concederet> Pa)cas 4itellio coFortes et -aestis )ndiH)e n)ntiis trepidasM pop)li -o!i<le- ani-)- et, si d)ce- se prae!)isset, easde- illas ad)<lationes pro 4espasiano 6ore7 ipsii- 4itelli)- ne prospe<ris H)ide- pare-, adeo r)enti!)s de!ilitat)-> Gratiapatrati !elli penes e)-, H)i )r!e- occ)passet7 id .a!ino convenire, )t i-peri)- 6ratri reservaret, id 4espasiano, )t ceteri post .a!in)- Fa!erent)r> A@> &a)dH)aH)a- erecto ani-o eas voces accipie!at, invalid)s senecta sens)H)e> Erant H)i occ)ltis s)spicioni<!)s incesserent, ta-H)ainvidia et ae-)latione 6ort)<na- 6ratris -oraret)r> +a-H)e ?lavi)s .a!in)s aetate
)#la(ena 3ov"eka traKio preko o!i"esna Kivota> +a ")ve<nalski- i#ra-a pod +erono- to!oKe i2 n)Kde, a )skoro dra#ovol"no, prika2ivao "e -i-e, vi1e v"e1to ne#o 3estito> Kao le#i"ski le#at 4er#ini"a "e i potpo-a#ao i ocrn"ivaoM ?onte"a "e Kapitona, pod-iena ili 2ato 1to se ni"e dao pod-ititi, )!io, i2da"ica Gal!e, v"eran 4iteli") i proslav<I"en 2!o# nev"ere dr)#iF> A=> Kad "e posv)da propala nada, viteli"evski "e vo"nik Ftio pri"ei k stranci, i to ne !e2 dosto"anstva, ne#o pod !o"ni- 2nakovi-a i 2astava-a sii ) pol"a pod +arni"o-> ?lavi"evska vo"ska, kao 2a !itk) spre-na i o!or)Kana, ) #)stise redovi-a postavila oko ceste> 4iteli"evci s) pri-l"eni ) sredin), i tako okr)Keni-a !la#i- se ri"e3i-a o!rati Pri- ntoni"e> +are(eno "e da dio n"iF ostane ) +arni"i, dio ) Intera-ni> Ostavl"ene s) )"edno i neke le#i"e i2 po!"edni3ke vo"ske da i-, !)d) li -irni, ne dosa()"), a dovol"no "ake da se s)protstave po!)ni> +e prestado1e oniF dana Pri- i 4ar preko 3estiF #lasnika n)diti 4iteli") spas i novac i )sa-l"ena -"esta Ka-paniie, ako odloKi or)K"e i se!e i svo") d"ec) preda ) r)ke 4espa<2i"an)> +a isti "e na3in sastavio pis-a i M)ci"an> +"i-a "e 4iteli"e )#lavno- v"erovao i #ovorio o !ro") ro!ova i i2!or) o!alniF -"esta>
1=;
Tolika "e o!a-rlost 2aFvatila n"e<#ov d)F te !i, da se ostali nis) s"eali da "e !io vladar, sa- na to 2a!oravio> A5> prvaci drKave ) pota"ni- ra2#ovori-a poticaF) ?lavi"a .a!ina, #radsko#a pre6ekta, neka se pri-i dio<ni1tva ) po!"edi i slavi7 podloKan -) "e vo"nik #radskiF koForata, nee -) )skratiti po-o ni koForte noniF straKara i n"iFovi ro!ovi, sretan "e )s)d stranke i sve "e sklono po!"ednici-a, neka ne prep)sti slav) ntoni") i 4ar)> Malo!ro"ne s) 4iteli"eve koForte i 2astra1ene Kalosnivi"esti-a sa sviF strana, prevrtl"iv "e narod i, ako se pon)di 2a vo(), ista e ona laskan"a !iti ) korist 4espa2i"anaM .a- 4iteli"e ni"e -) dorastao ni ) sretni- okolnosti-a, ka-oli slo-l"en nesrea-a> Pri2nan"e 2a svr1etak rata pripast e ono-) tko 2apos"edne #rad> .a!in) od#ovara da sa3)va vlast 2a !rata, 4espa2i"an) pak da ostali !)d) i2a .a!ina> A@> . ni-alo od)1evl"en"a pri-ao "e takve #lasove, ne-oan 2!o# starosti i !e2vol"an> +o !ilo iF "e ko"i s) #a pota"ni- s)-n"i3en"i-a napadali, kao da i2 2avisti i s)parni1tva spre3ava !ratov) sre)> Jer, ?lavi"e "e .a!in
sed )!i i-peri)- 4espasian)s invaserit, non ipsi, non a-icis ei)s, non deniH)e eEerciti!)s sec)ritate- nisi eEstincto ae-)lo redit)ra-> ?a!i)- illis 4alente-, captiv)- et casi!)s d)!iis reservat)-, prae#rave- 6)isse, ned)- Pri-)s ac ?)sc)s et speci-en parti)- M)cian)s )lla- in 4itelli)- nisi occidendi licentia- Fa!eant> +on a Daesare Po-pei)-, non a! )#)sto ntoni)incol)<-es relictos, nisi 6orte 4espasian)s altiores spirit)s #erat, 4itellii cliens, c)- 4itelli)s colle#a Dla)dio 6oret> Y)in, )t cens)ra- patris, )t tres cons)lat)s, )t tot e#re#iae do-)s Fonores deceret, desperatione salte- in a)dacia- accin#eret)r> Perstare -ilite-, s)peresse st)dia pop)liM deniH)e niFil atroci)s event)r)-, H)a- in H)od sponte r)ant> Moriend)- victis, -oriend)deditis7 id sol)- re6erre, novissi-)- spirit)- per l)di!ri)- et cont)-elias e66)ndant an per virt)te-> A7> .)rdae ad 6ortia consilia 4itellio a)res7 o!r)e!at)r ani-)s -iseratione c)raH)e, ne pertinaci!)s ar-is -in)s
prior privatis )tri)sH)e re!)s a)ctoritate pec)niaH)e 4espasian)- antei!at, et crede!at)r ad6ecta- ei)s 6ide- parce i)visse do-o a#risH)e pi#nori acceptisM )nde, H)a-<H)a- -anente in specie- concordia, o66ensar)- operta -et)e!ant)r> Melior interpretatio, -ite- vir)a!For<rere a san#)ine et caedi!)s, eoH)e cre!ris c)- 4itellio ser-oni!)s de pace ponendisH)e per condicione- ar-is a#itare> .aepe do-i con#ressi, postre-o in aede polli<nis, )t 6a-a 6)it, pepi#ere> 4er!a vocesH)e d)os testes Fa!e!ant, Dl)vi)8)6)- et .ili)- Italic)-7 volt)s pro<c)l visenti!)s nota!ant)r, 4itellii proiect)s et de#ener, .a!in)s non ins)ltans et -iseranti propior> AA> Y)od si ta- 6acile s)or)- -entes 6leEisset 4itel<li)s, H)a- ipse cesserat, incr)enta- )r!e4espasiani eEercit)s intrasset> Deter)- )t H)isH)e 4itellio 6id)s, ita pace- et condiciones a!n)e!ant, discri-en ac dedec)s ostentantes et 6ide- in li!idine victoris> +ec tanta- 4espasiano s)per!ia-, )t privat)- 4itelli)- pateret)r, ne victos H)ide- lat)ros7 ita peric)l)- eE -isericordia> Ips)- sane sene- et prosperis adversisH)e satiat)-, sed H)od no-en, H)estat)- 6ilio ei)s Ger-anico 6oreS +)nc pec)niaet 6a-ilia- et !eatos Da-paniae sin)s pro-itti7
kao stari"i, dok s) "edan i dr)#i !ili privatne oso!e, nadi<la2io 4espa2i"ana dosto"anstvo- i i-)tko-, i v"erovalo se da "e n"e#ov )2dr-ani kredit 1krto po-o#ao pri-iv1i ) 2alo# k))>i n"ive> Otada, pre-da se nai2#led 2adrKala slo#a, vladao "e straF od pota"ne osvete> Bol"e "e o!"a1<n"en"e da se !la# 3ov"ek #ro2io krvi i )!o"stava i da "e 2ato ) 3estira2#ovori-a s 4iteli"e- radio o -ir) i o spora2)-no- pola#an") or)K"a> eesto s) se sasta"ali kod k)e da !i naposl"etk) )tana3ili spora2)-, kako se pri<3alo, ) Fra-) polonov)> I2"av) i ri"e3i i-ale s) dva sv"edoka7 Kl)vi"a 8)6a i .ili"a Italika> Oni ko"i s) i2 da<I"ine pro-atrali opisali s) n"iFove i2ra2e lica7 4iteli"ev o!oren i ne3ov"e3an, .a!inov krotak i #otovo saKal"iv> AA> *a "e 4iteli"e tako lako preokren)o na-"ere svo<"iF, kao 1to "e sa- )st)kn)o, 4espa2i"anova !i vo"ska )1la ) neokrvavl"eni #rad> li, kako "e tko !io v"eran 4iteli"), tako "e od!acivao -ir i spora2)-e, )ka2)")i na opasnost, sra-ot) i o!ean"e, ovisno o Fir) po!"ednika> 9+i"e ) 4espa2i"ana tolika ponosa da !i trpio 4iteli"a k<io privatn) oso!), a ni po!i"e(eni #a takva nee podnositi> Tako e se i2 -ilosr(a i2lei opasnost> On "e dod)1e star i sit sree i nesree, ali kakvo e i-e i poloKa" !iti n"e#ov) sin) Ger-anik)> .ada
1==
-) se o!eava") novac i podanici i !o#ati 2al"evi Ka-pani"e, ali kad 4espa2i"an pri#ra!i vlast, nee se si#)rnost povratiti ni n"e-) ni pri"atel"i-a n"e#ovi-, pa ni vo"sci, ako ne 2atre tak-aca> ?a!i"e 4alens, 2as)Kn"en i 3)van 2a nepovol"ne prilike, !io i- "e prene2#odan, ka-o li nee Pri- i ?)sko i M)ci"an < )2or stranke < i-ati pre-a 4iteli") i1ta doli !e2o!2i-e vol"e 2a )!i"an"e-> +is) ostali 3itavi7 ni Po-pe" od De2ara, ni ntoni"e od )#)sta, osi- ako sl)3a"no 4espa2i"an ne nosi ) se!i )2viseni"i d)F, kao -il"enik "edno# 4iteli"a, kad "e 4iteli"e !io dr)# ) sl)K!i Kla)di")> *akako, krase #a i o3eva cen2)ra i tri kon2)lata i tolike 3asti i2vrsna do-a, no neka se !are- 2a odvaKnost naor)Ka o3a"a<n"e-> Ostao -) "e vo"nik, t) "e i naklonost naroda, na kra") kra"eva nee se do#oditi ni1ta stra1ni"e od ono#a ) 1to dra#ovol"no sr)> .)(eno i- "e )-ri"eti, sve"edno7 doKive li pora2 ili se preda")> G to-e se sa-o radi7 Foe li 2adn"i daF isp)stiti o!il"eKeni r)#lo- i sra-oto- ili Fra<!ro1)>: A7> Gl)Fe s) !ile 4iteli") )1i 2a Fra!re odl)ke> *)F -) "e !io o!rvan k)kn"avo- i !ri#o- da ne ostavi Keni
ent)r <, si-)l 6ili)- protendens, -odo sin#)lis -odo )ni<versis co--endans, postre-o 6let) praepediente adsi<stenti cons)li BDaecili)s .i-pleE eratC eEsol)t)- a latere p)#ione- vel)t i)s necis vitaeH)e civi)- redde!at> spernante cons)le, recla-anti!)s H)i in contione adsti<terant, )t in aede Doncordiae posit)r)s insi#nia i-perii do-)-H)e 6ratris petit)r)s discessit> Maior Fic cla-or o!sistenti)- penati!)s privatis, in Palati)vocanti)-> Intercl)s)- ali)d iter, idH)e sol)-, H)o in sacra- via- per#eret, pate!at7 t)- consilii inops in Palati)- redit> A9> Praevenerat r)-or ei)rari a! eo i-peri)-, scripse<ratH)e ?lavi)s .a!in)s coForti)- tri!)nis, )t -ilite- coFi!erent> I#it)r ta-H)a- o-nis res p)!lica in 4espa<siani sin)- cessisset, pri-ores senat)s et pleriH)e eH)e<stris ordinis o-nisH)e -iles )r!an)s et vi#iles do-)- ?lavii .a!ini co-plevere> Ill)c de st)diis vol#i et -inis Ger-anicar)- coForti)- ad6ert)r> Lon#i)s iapro#res<s)s erat, H)a- )t re#redi possetM et s)o H)isH)e -et), ne disiectos eoH)e -in)s validos 4itelliani consectarent)r, c)nctante- in ar-a i-pelle!antM sed H)od in ei)s -odi
placa!ile- victore- relinH)eret coni)#i ac li!eris> Erat illi et 6essa aetate parensM H)ae ta-en pa)cis ante die!)s opport)na -orte eEcidi)- do-)s praevenit, niFil princi<pat) 6ilii adsec)ta nisi l)ct)- et !ona- 6a-a-> $4 kalendas lan)arias a)dita de6ectione le#ionis coForti)-<H)e, H)ae se +arniae dediderant, p)llo a-ict) Palatio de#redit)r -aesta circ)- 6a-iliaM 6ere!at)r lectic)la par<v)l)s 6ili)s vel)t in 6)ne!repo-pa-M voces pop)li !lan<dae et inte-pestivae, -iles -inaci silentio> A8> +ec H)isH)a- adeo rer)- F)-anaroi--e-or, H)e- non co--overet illa 6acies, 8o-an)- principe- et #eneris F)-ani pa)lo ante do-in)- relicta 6ort)nae s)ae sede per pop)l)-, per )r!e- eEire de i-perio> +iFil tale viderant, niFil a)dierant> 8epentina vis dictatore- Daesa< re- oppresserat, occ)ltae Gai)- insidiae, noE et i#not)- r)s 6)#a- +eronis a!sconderant, Piso et Gal!a ta-H)a- in acie cecidere7 in s)a contione 4itelli)s, inter s)os -ili<tes, prospectanti!)s etia6e-inis, pa)ca et praesenti -aestitiae con#-entia loc)t)s < cedere se pacis et rei p)!licae ca)sa, retinerent tant)- -e-oria- s)i 6ratre-<H)e et coni)#e- et innoEia- li!eror)- aetate- -iserar I-ao "e i ostar"el) -a"k) ko"a "e ipak nekoliko dana pri"e pravovre-eno- s-rc) pred)Fitnla propast do-a, ne posti#av1i sinovl"evi- principato- ni1ta osi- t)#e i do!ra #lasa> Petnaesto#a dana pri"e "an)arskiF kalenda, 3)v1i 2a od-etni1tvo le#i"e i koForata ko"e s) se predale ) +arni"i, ) crno- o#rta3) si(e s Palaci"a okr)Ken t)Kno- dr)Kino-> ' leKal"ci no1aF) -ale1na sina kao ) po#re!no" povorci> Glasovi naroda laskavi i neprili3niM vo"nik ) pri"eteo" 1)tn"i> A8> +itko ne !i"a1e tako !e1)tan pre-a I")dsko" s)d<!ini da #a ne !i #an)la ta slika7 ri-ski vladar i do -alo3as #ospodar I")dsko# roda, nap)stiv1i s"edi1te svo"e sree, kro2 narod, preko #rada, odst)pa od vlasti> +i1ta takva nis) vid"eli ni 3)li> +eo3ekivano "e nasil"e o!orilo dik<tatora De2ara, pod-)kla )rota Ga"a, no i nepo2nato selo sakri1e +eronov !i"e#, Pi2on i Gal!a pado1e kao ) !ici> ' svo"o" sk)p1tini, -e() svo"i- vo"nici-a, pa i pred o3i-a Kena, 4iteli"e odrKi kratak #ovor ko"i "e od#ovarao vlada")o" Kalosti, rekav1i da odst)pa radi -ira i drKaveM
1=5
neka 2adrKe sa-o )spo-en) na n", neka !)d) -ilostivi pre-a !rat) i Keni i ned)Kno" do!i d"ece> ' isto vri"e-e di2ao "e na r)ka-a sina, pov"erava")i #a 3as po"edin<ci-a, 3as svi-aM naposl"etk) s-eten pla3e- i2v)3e !odeK s !oka i Ft"ede #a predati kon2)l) ko"i sta"a1e do n"e#a B!i"a1e to Decili"e .i-pleksC kao pravo na Kivot i s-rt #ra(ana> Kad kon2)l to od!i, kad se to-e )sprotivi1e i oni ko"i s) sta"ali ) sk)p1tini, ode, kao da Keli ) Fra-) .lo#e odloKiti 2na-en"a vlasti i poFit"eti !ratovo" k)i> *i#n) se "o1 vea #ra"a oniF ko"i -) spre3avaF) p)t k do-ai- penati-a i po2ivaF) #a ) Palaci"> /atvoreni !i"aF) dr)#i p)tovi, sa-o ona" ko"i "e vodio na svet) cest) sta"a1e otvoren> Tada se neodl)3an vrati ) Palaci"> A9> Glas da se odrekao carstva !io se ve pro1irio, te "e ?lavi"e .a!in napisao tri!)ni-a koForata da drKe na )2di vo"nika> Kao da "e dakle ci"ela drKava potpala pod vlast 4espa2i"ana7 prvaci senata i veina i2 vite1ko# sta<leKa, svi #radski vo"nici i straKari isp)ni1e k)) ?lavi"a .a!ina> Ona-o dones) #lasove o teKn"a-a sv"etine i pri< "etn"a-a #er-anskiF koForata> Predaleko "e ve !io oti<1ao, a da !i se -o#ao vratiti, te #a "e, neodl)3na, svatko i2 straFa 2a se!e < da iF viteli"evci ne 2asko3e raspr1ene i sto#a -an"e "ake < t"erao na or)K"e> li, kao 1to se
H)ippe -iles 4itellii advers)s peric)la 6eroE, la!ori!)s ac vi#iliis par)- intent)s erat, et Fi!ern)s i-!er repente 6)s)s oc)los a)resH)e i-pedie!at> 7G> L)ce pri-a .a!in)s, anteH)a- in viceFostilia coeptarent, Dorneli)- Martiale- e pri-ipilari!)s ad 4itelli)- -isit c)- -andatis et H)est), H)od pacta t)r<!arent)r7 si-)lationeprors)s et i-a#ine- deponendi i-perii 6)isse ad decipiendos tot inl)stres viros> D)r eni- e rostris 6ratris do-)-, i--inente- 6oro et inritandis Fo-in)- oc)lis, H)a- ventin)- et penates )Eoris petis<setS Ita privato et o-ne- principat)s specie- vitanti con<venisse> Dontra 4itelli)- in Palati)-, in ipsa- i-perii arcere#ress)-M inde ar-at)- a#-en e-iss)-, strata- innocenti)caedi!)s cele!eri-a- )r!is parte- ne Dapitolio H)ide- a!stineri> To#at)- ne-pe se et )n)- e senatori!)s7 d)- inter 4espasian)- ac 4itelli)proeliis le#ion)-, captivitati!)s )r!i)-, deditioni!)s coForti)- i)dicat)r, ia- &ispaniis GennanBiCisH)e et Britannia des<ciscenti!)s, 6ratre- 4espasiani -ansisse in 6ide, donec )ltro ad condiciones vocaret)r> Pace- et concordia- vic<tis )tilia, victori!)s tant)- p)lcFra esse> .i conventionis do#a(a ) takvi- prilika-a, svi s) davali sav"et, -alo se tko i2loKio opasnosti> Kod ?)ndsko#a 2denca na"spre-ni"i od viteli"evaca s)ko!e se s oni-a ko"i s) sila2ei naor)<Kani pratili .a!ina> /!o# i2nenadna )2r)"an"a nasta ond"e osredn"a !itka, ali povol"na 2a viteli"evce> +a1av1i se ) veliko" neprilici, .a!in 2apos"edne kapitoli"sk) tvrdav) <1to !i"a1e ) tada1n"i- okolnosti-a na"si#)rni"e < vo"ni<ci-a i2-i"e1ani-a s neki-a od senatora i vite2ova, i-ena ko"iF "e te1ko na!ro"iti, !)d)i da s) -no#i t) 2asl)#) pre-a stranci laKno pripisivali se!i kad "e 4espa2i"an po!i"edio> I2vr#le s) se po#i!li i Kene, -e() ko"i-a se na"vi1e istakla 4er)lana Gratila, ne povev1i se ni 2a d"e<coni 2a ro(aci-a ne#o 2a rato-> 4iteli"evski iF "e vo"<nik opkolio, i ne-arno straKario nad 2atvoreni-a ) tvr< (avi> .to#a "e .a!in ) #l)Fo do!a noi po2vao na
re!)s accidit, consili)- a! o-ni!)s dat)- est, peric)l)- pa)ci s)-psere> Dirca lac)- ?)ndani descendenti!)s, H)i .a!in)- co-ita!ant)r, ar-atis occ)rr)nt pro-ptissi-i 4itellianor)-> Modic)i!i proeli)- i-proviso t)-)lt), sed prosper)4itellianis 6)it> .a!in)s re trepida, H)od t)tissi-)- e praesenti!)s, arce- Dapitolii insedit -iEto -ilite et H)i!)sdarn senator)- eH)it)-H)e, H)or)- no-ina tradere Fa)d pro-pt)- est, H)onia- victore 4espasiano -)lti id -erit)- er#a partes si-)lavere> .)!ier)nt o!sidi)- etia6e-inae, inter H)as -aEi-e insi#nis 4er)lana Gratilla, neH)e li!eros neH)e propin<H)os, sed !ell)- sec)ta> 4itellian)s -iles socordi c)sto<dia cla)sos circ)-deditM eoH)e conc)!ia nocte s)os li!e<ros .a!in)s et *o-itian)- 6ratris 6ili)- in Dapitoli)- accivit, -isso per ne#lecta ad ?lavianos d)ces n)ntio, H)i circ)-sideri ipsos et, ni s)!veniret)r, artas res n)ntiaret> +octe- adeo H)ieta- e#it, )t di#redi sine noEa pot)erit7
1=@
Kapi<toli" svo") d"ec) i !ratova sina *o-ici"ana, poslav1i preko -"esta pod sla!o- pasko- #lasnika k 6lavi"evskivo"<skovo(a-a da i- "avi da s) opkol"eni i da e se, ako i- se ne pr)Ki po-o, nai ) veliko" stisci> Proveo "e tako -irn) no da se -o#ao )dal"iti !e2 1tete> Ta 4iteli"ev vo"<nik !i"a1e srcan ) opasnosti-a, -an"e raspoloKen 2a napore i straKaren"a, a i 2i-ska ki1a, ko"a se i2nenada i2lila, pri"e3ila "e da iF vide i 3)")> 7G> ' osvit dana, pri"e ne#o !i -o#la po3eti -e()<so!na nepri"atel"stva, .a!in po1al"e k 4iteli") Korneli"a Marci"ala, "edno#a od pri-ipilara, s nalo2i-a i Kal!o- 1to se nar)1ava )#ovor7 9Ispra2no "e pretvaran"e i prividno odrican"e od vlasti sl)Kilo to-) da prevari tolike slavne -)Keve> Ta 2a1to !i ina3e s #ovornice poFitio !ratov) do-), ko"i -e(i s tr#o- i !ode I")de ) o3i, a ne na ventin i ) Kenin) k))S Tako "e dolikovalo privatno" oso!i i ono- ko"i i2!"e#ava svaki privid carske vlasti> '-"esto to#a 4iteli"e se vratio ) Palaci", ) sa-o carsko )tvr(en"e, odatle poslao naor)Kan) 3et), satro pokol"i-a ned)KniF na"Kivl"i dio #rada, ni"e se )2drKao ni od Kapi< toli"a> on "e pak, kao ri-ski #ra(anin i "edan od sena<tora < dok se i2-e() 4espa2i"ana i 4iteli"a odl)3)"e !it<ka-a le#i"a, osva"an"i-a #radova, preda"a-a koForata, i dok s) ve i &ispani"e i Ger-ani"e i Britani"a na p)t) od-etni1tva < kao !rat 4espa2i"anov, ostao pri 2adano" ri"e3i, dok se od svo"e vol"e ni"e oda2vao po2iv) na pre<#ovore> Mir i slo#a korisni s) po!i"edeni-a, po!"edni<ci-a sa-o li"epi> ko li se ka"e 2!o# po#od!e, neka ne paeniteat, non se, H)e- per6idia deceperit, 6erro peteret, non 6ili)- 4espasiani viE p)!ere- < H)ant)- occisis )no sene et )no i)vene pro6iciS <7 iret o!via- le#ioni!)s et de s)--a rer)- illic certaret7 cetera sec)nd)- event)- proelii cess)ra> Trepid)s ad Faec 4itelli)s pa)ca p)r#andi s)i ca)sa respondit, c)lpa- in -ilite- con6erens, c)i)s ni-io ardori i-pare- esse -odestia- s)a-M et -on)it Martiale-, )t per secreta- aedi)parte- occ)lte a!iret, ne a -iliti!)s intern)nti)s invisae pacis inter6iceret)r7 ipse neH)e i)!endi neH)e vetandi potens non ia- i-perator, sed tant)- !elli ca)sa erat>
71> 4iEd)- re#resso in Dapitoli)- Martiale 6)rens -iles aderat, n)llo d)ce, si!i H)isH)e a)ctor> Dito a#-ine 6or)- et i--inentia 6oro te-pla praetervecti eri#)nt acie- per advers)- colle)sH)e ad pri-as Dapitolinae arcis 6ores> Erant antiH)it)s portic)s in latere clivi deEtrae s)!e)nti!)s, in H)ar)- tect)- e#ressi saEis te#)lisH)e 4itellianos o!r)e!ant> +eH)e illis -an)s nisi #ladiis ar-a<tae, et accersere tor-enta a)t -issilia tela lon#)- vide<!at)r7 6aces in pro-inente- portic)- iecere et seH)e!an<t)r i#ne- a-!)stasH)e Dapitolii 6ores penetrassent, ni .a!in)s revolsas )ndiH)e stat)as, decora -aior)-, in ipso adit) vice -)ri o!iecisset> T)- diversos Dapitolii adit)s invad)nt, i)Eta l)c)- asIli et H)a Tarpeia r)pes cent)- #radi!)s adit)r> I-provisa )traH)e visM propior atH)e acrior per asIl)in#r)e!at> +ec sisti poterant scandentes per coni)ncta aedi6icia, H)ae )t in -)lta pace in alt)edita sol)- Dapitolii aeH)a!ant> &ic a-!i#it)r, i#ne- tectis o!p)#natores iniecerint, an o!sessi, H)ae cre!rior 6a-a, nitentes ac pro#ressos dep)lerint> Inde laps)s i#nis in portic)s adpositas aedi!)s, -oE s)stinentes 6asti#i)- aH)ilae vetere li#no traEer)nt 6la--a- al)er)ntH)e> .ic Dapitoli)- cla)sis 6ori!)s inde6ens)- et indirept)- con<6la#ravit> 7;> Id 6acin)s post condita- )r!e- l)ct)osissi-)6oedissi-)-H)e rei p)!licae pop)li 8o-ani accidit, n)llo eEterno Foste, propitiis, si per -ores nostros liceret, deis, sede- lovis Opti-i MaEi-i, a)spicato a -aiori!)s pi#n)s #oni -a3e- n"e#a, ko"e#a "e prevarilo i2da"stvo, i sina 4espa2i"anova, isto- stasala ) -o-ka> 0to e postii )!i"e li "edno#a starca i "edno#a -ladiaS +eka se s)prot<stavi le#i"a-a i ond"e odl)3i o vrFovno" vlasti> Ostalo e se ravnati pre-a isFod) !itke>: 4iteli"e, prestra1en, od<vrati na to s -alo ri"e3i da opravda se!e, pre!ac)")i krivn") na vo"nike, preveliko- Kar) ko"iF ni"e dorasla n"e#ova !la#ost, te opo-ene Marci"ala da se neopaKeno pov)3e kro2 skroviti dio k)e, da #a vo"nici ne !i
1=A
)!ili kao posrednika o-raKena -ira> .a- ni"e !io ) stan") ni da 2apovi"eda ni da 2a!ran")"eM ne !i"a1e vi1e car ne#o sa-o )2rok rat)> 71> Tek 1to "e Marci"al )2-akao na Kapitoli", po"avi se ra2!"e1n"eli vo"nik, !e2 ikakva vo(e7 svatko se!i kolo<vo(a> ' 2!i"eno" povorci, pro1av1i -i-o tr#a i Fra-ova 1to s) se -e(ili s tr#o-, povedo1e !o"n) vrst) )2!rdo, sve do prviF vrati") kapitoli"ske tvr(ave> Od davnina !i"aF) t), s desne strane o!ronka kad se )2la2i na !reK)<I"ak, tri"e-ovi, na krovove ko"iF se pope1e, i ka-en"ei crepovi-a po3e1e 2asipati viteli"evce> Oni-a r)ke !i"aF) o!or)Kane sa-o -a3evi-a, i 3inilo se da daleko naokolo traKe Fitala i kopl"a> Baci1e 2)!l"e na tri"e- ko"i "e str1io i podo1e 2a o#n"e-> Prodrli !i !ili kro2 na#or"ela kapito<li"ska vrata da ni"e .a!in dao por)1iti sv)da naokolo kipove, slavne spo-enike predaka, i n"i-a pop)t 2ida )spio 2apri"e3iti prist)p> Tada napado1e ra2liite prila2e Kapitoli") ) !li2ini #a"a 'to3i1ta i ta-o odakle "e Tar<pe"ska sti"ena na stotin) kora3a"a> I2nenadan nasrta" s o!i") strana> BliKi i o1tri"i !i"a1e )dar preko 'to3i1ta> 1 ne-o#)e !i"a1e 2a)staviti one ko"i s) se pen"ali po spo<"eni- 2#rada-a, 1to s) 2a d)#otra"na -ira podi2ane ) visin) i tako se i2ravnale s tlo- Kapitoli"a> +e"asno "e da li s) o#an" na krovove !acili ops"edatel"i, ili s) ops"edn)ti < 1to "e )3estali"a #lasina < od!ili one ko"i s), )spin")i se, !ili )2napredovali> Odatle "e o#an" pao na tri"e-ove )2 Fra-> Poto- s) orlovi od staro#a drveta, ko"i pod)pi<raF) 2a!at, pov)kli pla-en i naFranili #a> Tako "e i2#orio Kapitoli", )2 2atvorena vrata, ne!ran"en i neopl"a3kan> 7;> Ovakvo se ned"elo, na"Kalosni"e i na"sra-otni"e od osn)tka Grada, do#odilo drKavi ri-sko# naroda ni )2 kakva van"sko# nepri"atel"a, )2 -ilostiv) naklonost !o#ova < ako "e to -o#)e s o!2iro- na na1 na3in Kivota ko"i s) posvetili s"edi1te J)pitera +a"!ol"e#a, +a"ve< i-perii condita-, H)a- non Porsenna dedita )r!e neH)e Galli capta te-erare pot)issent, 6)rore princip)- eEcindi> rserat et ante Dapitoli)- civili !ello, sed 6ra)de privata7 n)nc pala- o!sess)-, pala- incens)-, H)i!)s ar-or)- ca)sisS Y)o tantae cladis pretio stetitS BscilicetC pro patria !ellavi-)s> 4overat TarH)ini)s
Prisc)s reE !ello .a!ino ieceratH)e 6)nda-enta spe -a#is 6)t)rae -a#nit)<dinis, H)a- H)o -odicae adF)c pop)li 8o-ani res s)66i<cerent> MoE .ervi)s T)lli)s socior)- st)dio, dein TarH)i<ni)s .)per!)s capta .)essa Po-etia Fosti)- spoliis eEstr)Eere> .ed #loria operis li!ertati reservata7 p)lsis re#i!)s &orati)s P)lvill)s iter)- cons)l dedicavit ea -a#ni6icentia, H)a- i--ensae postea pop)li 8o-ani opes ornarent poti)s H)a- a)#erent> Isder)rs)s vesti<#iis sit)- est, postH)a- interiecto H)adrin#entor)- H)in<deci- annor)- spatio L> .cipione D> +or!ano cons)li!)s 6la#raverat> D)ra- victor .)lla s)scepit, neH)e ta-en dedicavit7 Foc sol)- 6elicitati ei)s ne#at)-> L)tatii Dat)li no-en inter tanta Daesar)- opera )sH)e ad 4itelli)- -ansit> Ea t)nc aedes cre-a!at)r>
7=> .ed pl)s pavoris o!sessis H)a- o!sessori!)s int)lit> O)ippe 4itellian)s -iles neH)e ast) neH)e constantia inter d)!ia indi#e!at7 eE diverso trepidi -ilites, d)E se#<nis ac vel)t capt)s ani-i non lin#)a, non a)ri!)s co-pe<tereM neH)e alienis consiliis re#i neH)e s)a eEpedire, F)c ill)c cla-ori!)s Fosti)- circ)-a#i, H)ae i)sserat vetare, H)ae vet)erat i)!ereM -oE, H)od - perditis re!)s accidit, o-nes praecipere, ne-o eEseH)iM postre-o a!iectis ar-is 6)#a- et 6allendi artes circ)-specta!ant> Inr)-p)nt 4itelliani et c)ncta san#)ine 6erro 6la--isH)e -iscent> Pa)ci -ilitari)- viror)-, inter H)os -aEi-e insi#nes Dorneli)s Martialis, e-ili)s Pacensis, Dasperi)s +i#er, *idi)s .caeva, p)#na- a)si o!tr)ncant)r> ?lavi)- .a!-)- iner-e- neH)e 6)#acoeptante- circ)-sist)nt et Y)inti)- ttic)cons)le-, )-!ra Fonoris et s)a-et
e#a, 1to s) #a preci podi#li kao 2alo# carstva, ko"e ne -o#aF) okal"ati ni Por2ena, kad se #rad predao, ni Gali, kad "e !io osvo"enM propalo "e eto sada 2!o# -aFnitosti vladara> Gorio "e Kapitoli" i pri"e ) #ra(anskorat), ali 2!o# pakosti privatniF oso!a> .ada, nao3i#led ops"edn)t, nao3i#led 2apal"enM radi
1=7
kakviF li sa-o ratniF ra2lo#aS Ko"a li "e !ila ci"ena tolike nesreeS *akako, !orili s-o se 2a do-ovin)> /av"etovao #a "e kral" Tarkvini"e Prisko ) vri"e-e sa!insko#a rata i )dario -) te-el"e, vi1e ) nadi ) !)d)) veli3in) ne#o li 1to s) 2a to tada1n"a skro-na sredstva ri-sko#a naroda -o#la dosta"ati> Malo kasni"e dovr1ili s) #a .ervi"e T)li"e, revno1) save2nika, a poto- Tarkvini"e OFoli, nepri"atel"ski- pli"eno- nakon osvo<"en"a .vese Po-eci"e> li slava 2!o# dovr1ena d"ela sa3)<vana "e 2a slo!odn) drKav)> +akon i2#nanstva kral"eva &oraci"e P)lvil, dr)#i p)t kon2)l, posvetio #a "e takvo- veli3anstveno1) da s) #a kasni"e nei2-"e-a !o#atstva ri-sko#a naroda pri"e )l"ep1ala ne#oli )veala> +akon 3etiri stotine i petnaest #odina ponovo "e sa#raden na isto-"est), po1to "e !io i2#orio ) vri"e-e kon2)lata L)ci"a .cipiona i Ga"a +or!ana> Bri#) oko to# posla pre)2eo "e po!"ednik .)la, ali #a ipa ni"e posvetioM sa-o to !i )skr)eno n"e#ovo" srei> I-e L)taci"a Kat)la, -ed) toliki- d"eli-a careva, ostalo "e sve do 4iteli"a> Ta" se tada Fra- spal"ivao> 7=> 4i1e "e -e()ti- straFa 2adao ops"edn)ti-a ne#o ops"edatel"i-a> 4iteli"evski vo"nik o!ilno se koristio rat<no- varko- i )porno1) ) neprilici> . dr)#e strane !i"aF) popla1eni vo"nici, vo(a tro- i kao od)2eta d)Fa, ne !i"a1e dorastao ni "e2iko- ni )1i-a7 niti se dao voditi t)(i- sav"eti-a, niti "e i2nosio svo"e> Okretao se 3as ova-o 3as ona-o 2a #lasovi-a nepri"atel"a> 0to "e !io naredio, sad "e 2a!ran"ivao, 1to "e !io 2a!ranio, sad "e nare(ivao> 'skoro s) < 1to se do#ada kad "e stvar i2#)!<I"ena < svi nare(ivali, nitko i2vr1avao> +aposl"etk), od!a< civ1i or)K"e, vre!ali s) kako da se neopaKeni i2v)k) i po<!"e#n)> +avali1e viteli"evci i sve isp)ni1e krvl"), Kel"e2o- i pla-eno-> +ekolicina isk)sniF ratnika, -e() ko"i-a na"2na-eniti"i7 Korneli"e Marci"al, E-ili"e Pacen2is, Kasperi"e +i#er, *idi"e .ceva, s-"elo priFvati1e !itk), ali pado1e pos"e3eni> Opkoli1e ?lavi"a .a!ina, ko"i !i"a1e nenaor)Kan i ne pok)1ava1e !"eKati, i kon2)la Kvinci"a tika, na ko"e#a "e ve )po2oreno kao na s"enk) 3asti i
ro#itantes respondentesve a)dacia- pro late!ra Fa!ereFt> 75> *o-itian)s, pri-a inr)ptione ap)d aedit))occ)ltat)s, sollertia li!erti lineo a-ict) t)r!ae sacrico<lar)- i--iEt)s i#norat)sH)e ap)d Dorneli)- Pri-)- patern)- cliente- i)Eta 4ela!r)- delit)it> c potiente rer)- patre, disiecto aedit)i cont)!ernio, -odic)- sacell)lovi Donservatori ara-H)e pos)it cas)s s)os in -ar-ore eEpressa-M -oE i-peri)- adept)s lovi D)stodi te-pl)- in#ens seH)e in sin) dei sacravit> .a!in)s et ttic)s onerati catenis et ad 4itelli)d)cti neH)aH)a- in6esto ser-one volt)H)e eEcipi)nt)r, 6re-enti!)s H)i i)s caedis et prae-ia enavatae operae pete!ant> Dla-ore a proEi-is orto sordida pars ple!is s)pplici)- .a!ini eE<poscit, -inas ad)lationesH)e -iscet> .tante- pro #radi< !)s Palatii 4itelli)- et preces parante- pervicere, )t a!sisteret> T)- con6oss)- OconPlacerat)-H)e et a!sciso capite tr)nc)- corp)s .a!ini in Ge-onias traF)nt>
7@> &ic eEit)s viri Fa)d sane spe-endi> Y)inH)e et tri<#inta stipendia in re p)!lica 6ecerat, do-i -ilitiaeH)e cla<r)s> Innocentia- i)stitia-H)e ei)s non ar#)eresM ser-onis ni-i)s erat7 id )n)septe- annis H)i!)s Moesia-, d)o<deci- H)i!)s prae6ect)ra- )r!is o!tin)it, cal)-niat)s est r)-or> In 6ine vitae alii se#ne-, -)lti -oderat)- et civi)- san#)inis parc)- credidere> Y)od inter o-nis constiterit, ante principat)- 4espasiani dec)s do-)s penes .a!in)- erat> Daede- ei)s laeta- 6)isse M)ciano accepi-)s> ?ere!ant pleriH)e etia- paci cons)lt)- di<re-pta ae-)latione inter d)os, H)or)- alter se 6ratrei-peratoris, alter consorte- i-perii co#itaret> .ed 4itel<
vanitate -onstrat)-, H)od edicta in pop)l)- pro 4espa<siano -a#ni6ica, pro!rosa advers)s 4itelli)- iecerat> Deteri per varios cas)s elapsi, H)ida- servili Fa!it), alii 6ide clienti)- contecti et inter sarcinas a!diti> ?)ere H)i eEcepto 4itellianor)- si#no, H)o inter se nosce!ant)r, )ltro
lice-"ern) d)1) 2ato 1to "e -e() narod slao o!"ave, veli<3anstvene 2a 4espa2i"ana a sra-otne 2a 4iteli"a> Ostali se i2v)ko1e na ra2li3ite na3ine, neki ) ro!ovsko" no1n"i, dr)#i 2a1tieni odano1) kli"enata i sakriveni -e() prtl"a<#o-> Bilo "e i
1=8
takviF ko"i s), )Fvativ1i "avk) viteli"evaca, ko"os) se ovi -e()so!no raspo2navali, sa-i od se!e 2apitkiva")i ili od#ovara")i, i-ali odvaKnost 2a skrovi<1te> 75> /a prve navale *o-ici"an "e !io skriven kod 3)vara Fra-a> /aFval")")i l)kavosti oslo!o(enika, ) laneno" od"ei )-i"e1an ) -no1tvo sveenika, neprepo<2nat, sakrio se kod Korneli"a Pri-a, o3eva kli"enta, ) !li<2ini 4ela!ra> Kad -) se pak otac do-o#ao vlasti, dao "e sr)1iti 2a"edni3ki stan 3)vara Fra-a, i t) "e podi#ao skro-no sveti1te J)piter) .pasitel") i Krtvenik s prika2o- svo"iF doKivl"a"a ) -ra-or)> +askoro, dokopav1i se carstva, posvetio "e o#ro-an FraJ)piter) X)var), pri<ka2av1i se!e ) nar)3") to# !o#a> .a!in i tik, optereeni okovi-a, dovedeni s) k 4iteli") i pri-l"eni !e2 i"edne nepri"atel"ske ri"e3i i po#leda, ali )2 #lasno ne#odovan"e oniF ko"i s) 2aFti"evali da i- se s)di 2a pokol", a 2a se!e traKili na#rad) 2!o# ")na3ki o!avl"ena d"ela> +a"!liKi podi#o1e #ala-), i prosta3ki dio p)ka 2atraKi s-rtn) ka2n) 2a .a!ina> Pri"etei i )la#)")i se ) isti 3as, )spi") 4iteli"a, ko"i "e sta"ao na stepenica-a Palaci"a i spre-ao se da iF s)stavi -ol!a-a, odvratiti od to# na)-a> Pro!o<deno, rastr#ano i osakaeno .a!inovo ti"elo ods"e3ene #lave odv)k) na Ge-onske stepenice> 7@> Ovakav "e !io kra" 3ov"eka dosto"na svako# po1to<van"a> Trideset i pet #odina !io "e ) drKavno" sl)K!i i proslavio se i kod k)e i ) rat)> Po1ten") i pravi3nosti n"e<#ovo" ne !i se -o#lo nai 2a-"erke, "edino !i"a1e previ1e #ovorl"iv> Javno #a "e -ni"en"e opt)Kivalo "edino 2!o# seda- #odina ko"i-a "e )pravl"ao Me2i"o- i 2!o# dva<naest #odina, ) ko"i-a "e o!avl"ao sl)K!) #radsko#a pre< 6ekta> Jedni s) -islili da "e pri kra") Kivota postao tro-, -no#i da "e )-"eren i da 1tedi krv #ra(ana> .vi se -e()<ti- slaK) ) to-e da "e pri"e principata 4espa2i"anova ponos do-a pripadao .a!in)> *o2nali s-o da "e n"e#ova propast o!radovala M)ci"ana, a -no#i s) pri3ali da "e po-i1l"ao i na -ir, po1to "e !ilo i2#la(eno s)pa-i1tvo i2-e() n"iF dvo"ice, od ko"iF "e "edan -islio o to- kako "e !rat vrFovno# 2apov"ednika, dr)#i kako "e dionik
apt)- te-pori -endaci)- 6)it, invidiacri-enH)e ad#novisse et a parti!)s 4itellii a-olit)s vide<!at)r> 7A> Isde- die!)s L> 4itelli)s positis ap)d ?eronia- castris eEcidio Tarracinae i--ine!at, cla)sis illic #ladiato<ri!)s re-i#i!)sH)e, H)i non e#redi -oenia neH)e peri<c)l)- in aperto a)de!ant> Praeerat, )t s)pra -e-oravi<-)s, l)lian)s #ladiatori!)s, pollinaris re-i#i!)s, lasci< via socordiaH)e #ladiator)- -a#is H)a- d)c)si-iles> +on vi#ilias a#ere, non int)ta -oeni)6ir-are7 noct) dieH)e 6l)Ei et aQ-oena litor)personantes, in -iniste<ri)- l)E)s dispersis -iliti!)s, de !ello tant)- inter con<vivia loH)e!ant)r> Pa)cos ante dies discesserat pini)s Tiro donisH)e ac pec)niis acer!e per -)nicipia conH)i<rendis pl)s invidiae H)a- viri)- parti!)s adde!at> 77> Interi- ad L> 4itelli)- serv)s 4er#ilii Dapitonis per6)#it pollicit)sH)e, si praesidi)acciperet, vac)a- arce- tradit)r)-, -)lta nocte coFortes eEpeditas s)--is -onti)- i)#is s)per cap)t Fosti)- sistit> Inde -iles ad caede- -a#is H)arn ad p)#na- dec)rrit7 stern)nt iner<-os a)t ar-a capientes et H)osda- so-no eEcitos, c)tene!ris, pavore, sonit) t)!a-- cla-ore Fostili t)r<!arent)r> Pa)ci #ladiator)- resistentes neH)e in)lti ceci<dere, ceteri ad naves r)e!ant, )!i c)ncta pari 6or-idine i-plica!ant)r, per-iEtis pa#anis, H)os n)llo discri-ine 4itelliani tr)cida!ant> .eE Li!)-icae inter pri-)- t)<-)lt)- evasere, in H)is prae6ect)s classis pollinarisM reliH)ae in litore captae,LaC)t niir>io r)enti)- onere pres<sas -are Fa)sit> l)lian)s ad L> 4itelli)perd)ct)s et ver<!eri!)s 6oedat)s in ore ei)s i)#)lat)r> ?)ere H)i )Eore- L> 4itellii Triariaincesserent, ta-H)a- #ladio -ilitari cincta inter l)ct)- cladesH)e eEp)#natae Tarracinae s)per!e saeveH)e e#isset> Ipse la)rea- #estae prospere rei ad 6ratre- -isit> Perc)nctat)s stati- re#redi se an
li)s cons)lis s)pplici)- poscenti pop)lo restitit, placat)s ac vel)t vice- reddens, H)od interro#anti!)s, H)is Dapi<toli)- incendisset, se re)- ttic)s o!t)lerat eaH)e con<6essione, sive
1=9
drKavne vlasti> 4iteli"e se, -e()ti-, s)protstavio narod), ko"i "e traKio s-rtn) ka2n) 2a kon2)la, )-iren i kao da )2vraa 2aFvalnost 2a to 1to "e tik se!e i2vr#ao kao krivca oni-a ko"i s) pitali tko "e 2apalio Kapitoli", i 3inilo se da "e tio3itovan"e- < ili "e to !ila ) to" nevol"i n)Kna laK < pri2nao da "e 2asl)Kio 2lo!no pred!acivan"e i pri"e< kor, skin)v1i iF s vrata viteli"evsko" stranci> 7A> ' iste te dane L)ci"e 4iteli"e, s-"estiv1i ta!or kod ?eroni"e, pri"etio "e propa1) Taracini #d"e s) !ili opko<I"eni #ladi"atori i vesla3i ko"i se nis) )s)(ivali i2ai i2van 2idina i i2loKiti se opasnosti na otvoren) pol")> +a 3el) #ladi"atora, kako spo-en)s-o #ore, !i"a1e J)li"an, vesla<3i-a 2apovi"eda1e polinar, rasp)1teno1) i ne-arno1) sli3ni"i #ladi"atori-a ne#o vo"skovo(a-a> +is) drKali straKe niti s) )3vr1ivali nesi#)rna -"esta na 2idina-a> Ban3ei dan") i no), isp)n"ava")i !)ko- )#odna -"esta )2 o!al), raspr1ili s) vo"nike ) sl)K!) rasko1i, a o rat) ra2#ovarali sa-o 2a vri"e-e #o2!i> Pri"e nekoliko dana oti1ao "e pini"e Tiron ) ne-ilosrdno sk)pl"an"e darova i novaca po -)nicipi"i-a, pri!avl"a")i stranci vise o-ra2e ne#o li sna#a> 77> ' -e()vre-en) k L)ci") 4iteli") pre!"eKe ro! 4er#ili"a Kapitona i o!ea da e, dad) li -) vo"ni3k) posad), predati pra2n) tvr(av)> ' pood-aklo do!a noi, povev1i lako nao-Kane koForte po na"vi1i- !ili-a planina, 2a)stavi iF i2nad #lava nepri"atel"a> Odatle se vo"nik str3a vi1e na klan"e ne#oli na !itk)> Posi"ek) nenaor)Kane ili one ko"i se FvataF) or)K"a i neke tek ra2<!)(ene i2a sna, ) opo" po-etn"i 2!o# -raka, strave, 2v)ka tr)!a, nepn"atel"ske vike> +ekolicina se #ladi"atora opre i, osvetiv1i se nepri"atel"), pade> Ostali s) srtali k !rodovi-a, #d"e se sve isprepletalo ) "ednako- straF), i i2-i"e1ali se s #ra(ani-a, ko"e s) viteli"evci )!i"ali !e2 ikakve ra2like> .est li!)rnskiF !rodova )-a3e 2a prvo# ne-ira, ) n"i-a i 2apov"ednik 6lote polinarM ostali s) )Fvaeni na o!ali ili iF "e, pritisn)te prevelikitereto-, pro#)talo -ore> J)li"an !i doveden k L)ci") 4iteli") i, i2-rcvaren !atina-a, pred n"e#ovi- o3i-a 2aklan> Bilo iF "e ko"i s) #rdili Ken) L)ci"a 4iteli"a Tri"ari"), navodei da se opasana vo"ni3ki- -a3e- 2a vri"e-e Kalosne pro<
pasti osvo"ene Taracine pona1ala nad-eno i ok-tno> .a- po1al"e !rat) vi"est o sretnopotFvat), raspit)")i se da li da se od-aF vrati ili -) nared)"e da )stra"e do perdo-andae Da-paniae insistere i)!eret> Y)od sal)tare non -odo parti!)s 4espasiani, sed rei p)!licae 6)it> +a- si recens victoria -iles et s)per insita- pervicacia- sec)ndis 6eroE 8o-acontendisset, Fa)d parva -ole cer<tat)- nec sine eEitio )r!is 6oret> Y)ippe L> 4itellio H)a-vis in6a-i inerat ind)stria, nec virt)ti!)s, )t !oni, sed H)o -odo pessi-)s H)isH)e, vitiis vale!at> 78> *)- Faec in parti!)s 4itellii #er)nt)r, di#ress)s +a-ia 4espasiani eEercit)s 6estos .at)rni dies Ocric)li per oti)- a#ita!at> Da)sa tapravae -orae, )t M)cian)- opperirent)r> +ec de6)ere H)i ntoni)- s)spicioni!)s ar#)erent ta-H)a- dolo c)nctante- post secretas 4itellii epist)las, H)i!)s cons)lat)- et n)!ile- 6ilia- et dotales opes preti)- proditionis o66ere!at> lii 6icta Faec et in #ratia- M)ciani co-positaM H)idao-ni)- id d)c)- consili)- 6)isse, ostentare poti)s )r!i !ell)- H)a- in6erre, H)ando validissi-ae coFortes a 4itellio descivissent, et a!sdsis o-ni!)s praesidiis cess)<r)s i-perio vide!at)r7 sed c)ncta 6estinatione, deinde i#navia .a!ini corr)pta, H)i s)-ptis te-ere ar-is -)ni< tissi-a- Dapitolii arce- et ne -a#nis H)ideeEerciti!)s eEp)#na!ile- advers)s tris coFortes t)eri neH)ivisset> &a)d 6acile H)is )ni adsi#naverit c)lpa-, H)ae o-ni)- 6)it> +a- et M)cian)s a-!i#)is epist)lis victores -ora!a<t)r, et ntoni)s praepostero o!seH)io, vel d)- re#erit invidia-, cri-en -er)it, ceteriH)e d)ces d)- peract)!ell)- p)tant, 6ine- ei)s insi#nivere> +e Petili)s H)ide- Derialis c)- -ille eH)i!)s prae-iss)s, )t transversis itine<ri!)s per a#r)- .a!in)- .alaria via )r!e- introiret, satis -at)raverat, donec o!sessi Dapitolii 6a-a c)nctos si-)l eEciret>
79> ntoni)s per ?la-inia- ad .aEa r)!ra -)lto ia- noctis ser)- a)Eili)- venit> Illic inter6ect).a!in)-, con6la#rasse Dapitoli)-, tre-ere )r!e-, -aesta o-nia accepitM ple!e- H)oH)e et servitia pro 4itellio ar-ari n)ntia!at)r> Et Petilio Deriali eH)estre proeli)- adver<s)- 6)eratM na-H)e inca)t)- et ta-H)a- ad victos r)en<te- 4itelliani, interiect)s eH)iti pedes, eEcepere> P)#na<
15G
potp)no# pokoren"a Ka-pani"e> To "e !ilo spasonosno ne sa-o 2a 4espa2i"anov) strank) ne#o i 2a drKav)> *a "e nai-e vo"nik, osv"eKen po!"edo- i < pored )ro(ene )pornosti < dr2ovit 2!o# )sp"e1na potFvata, kren)o na 8i-, s veliko!i se -)ko- vodila !or!a, i ne !e2 pro<pasti #rada> Jer, ) L)ci"a 4iteli"a, -a koliko o2lo#la1ena, !i"a1e odre1itosti i !io "e "ak, ne ) kreposti-a kao ple-e< niti I")di, ne#o, kao oni na"#ori, ) -ana-a> 78> *ok se to do#a(alo ) 4iteli"evo" stranci, 4espa2i<"anova vo"ska, oti1av1i i2 +arni"e, provodila "e pra2ni3ke .at)rnove dane od-ara")i se ) Okrik)l)> 8a2lo# tako 3)dno- ote2an") !i"a1e na-"era da do3eka") M)ci"ana> li !ilo "e i oniF ko"i s) s)-n"i3ili ntoni"a kao da l)kavo okli"eva nakon pota"niF 4iteli"eviF pisa-a ko"i-a -) "e ova" n)dio kon2)lat, ker dorasl) 2a )da") i !o#at -ira2 kao na#rad) 2a i2da")> *r)#i s) pak tvrdili da "e ovo laK i da "e i2-i1l"eno 2a I")!av M)ci"an)> +eki s) !ili )v"ereni da "e to !ila odl)ka sviF vo"skovoda < da se #rad) vi1e pripri"eti rato- ne#o 2avo"1ti na n", kad s) se ve od 4iteli"a !ile od-etn)le na"-o3ni"e koForte, te se 3inilo da se, odre2an od sviF 3eta, na-"erava pov)i s vla<stiM ali sve "e pokvareno K)r!o-, a 2ati- tro-o1) .a!ina, ko"i, prena#lo se lativ1i or)K"a, ni"e -o#ao sa3)<vati vrlo )tvr(en) kapitoli"sk) tvr(av) < neosvo"iv) i 2a velik) vo"sk) < ni protiv tri koForte> +o te1ko da !i itko -o#ao "edno-) pripisati krivic) ko"a "e !ila na d)1i po-alo svi-a> Jer i M)ci"an "e dvos-isleni- pis-i-a 2adrKavao po!"ednike, a ntoni"e "e naopako- posl)1<no1), ili dok "e odvraao od se!e -rKn"), 2asl)Kio pri"e< kor, a i ostali s) vo"skovo(e, dok s) -islili da "e rat dovr<1en, sve3ano o!il"eKavali n"e#ov kra"> +i Petili"e Deri"al, poslan napri"ed s tis)) kon"anika da popre3ni- p)to<vi-a preko sa!inske 2e-l"e )(e ) #rad po .alari"sko" cesti, ni"e dovol"no K)rio, dok iF sve ) ist63as ni"e pokre<n)o #las o ops"edan") Kapitoli"a> 79> ntoni"e "e po ?la-ini"evo" cesti ) pood-aklo do!a noi do1ao do DrveniF sti"ena kao 2aka1n"ela po-o> Ond"e "e sa2nao da "e .a!in )!i"en, da "e Kapi<toli" i2#orio, da #rad strepi, da "e sve ) silno" Kalosti> .ti<2ali s) #lasovi kako se p)k i ro!l"e or)Ka da stane )2 4ite<li"a> Petili") "e Deri"al) kon"ani3ka !itka ispala ne<sretna7 neopre2na #a nai-e, kao da naval")"e na pora<Kene, do3eka1e viteli"evci, s)protstaviv1i kon"ani1tv) p"e<
t)- Fa)d proc)l )r!e inter aedi6icia FortosH)e et an6rac<t)s viar)-, H)ae #nara 4itellianis, inco-perta Fosti!)s -et)- 6ecerant> +eH)e o-nis eH)es concors, adi)nctis H)i!)sda-, H)i n)per ap)d +arnia- dediti 6ort)na- par<ti)spec)la!ant)r> Dapit)r prae6ect)s alae l)li)s ?lavia<n)sM ceteri 6oeda 6)#a conste-ant)r, non )ltra ?idenas sec)tis victori!)s> 8G> Eo s)ccess) st)dia pop)li a)ctaM vol#)s )r!an)- ar-a cepit> Pa)cis sc)ta -ilitaria, pl)res raptis H)od c)i<H)e o!vi)- telis si#n)- p)#nae eEposc)nt> #it #rates 4itelli)s et ad t)enda)r!e- pror)-pere i)!et> MoE vocato senat) deli#)nt)r le#ati ad eEercit)s, )t praeteEto rei p)!licae concordia- pace-H)e s)aderent> 4aria le#a<tor)- sors 6)it> Y)i Petilio Deriali occ)rrerant, eEtre-)- discri-en adiere, aspernante -ilite condiciones pacis> 4olnerat)r praetor r)len)s 8)stic)sM a)Eit invidia-, s)per violat)- le#ati praetorisH)e no-en, propria di#na< tio viri> Palant)r co-ites, occidit)r proEi-)s lictor, di-o<vere t)r!a- a)s)s, et ni dato a d)ce praesidio de6ensi 6orent, sacr)- etia- inBterCeEteras #entes le#ator)- i)s ante ipsa patriae -oenia civilis ra!ies )sH)e in eEiti)- te-erasset>> eH)iori!)s ani-is accepti s)nt H)i ad nto<ni)- veneraFt, non H)ia -odestior -iles, sed d)ci pl)s a)ctoritatis> 81> Misc)rat se le#atis M)soni)s 8)6)s eH)estris ordi<nis, st)di)- pFilosopFiae et placita .toicor)- ae-)lat)s, coepta!atH)e per-iEt)s -anip)lis, !ona pacis ac !elli discri-ina disserens, ar-atos -onere> Id plerisH)e l)di<!rio, pl)ri!)s taedioM nec deerant H)i propellerent proc)l< carentH)e, ni ad-onit) -odestissi-i c)i)sH)e et aliis -initanti!)s o-isisset inte-pestivasapientia-> O!viae 6)ere et vir#ines 4estales c)epist)lis 4itellii ad nto<-)- scriptis7 eEi-i s)pre-o certa-ini )n)- die- post)<la!at7 si -ora- interiecissent, 6acili)s o-nia convent)ra> 4ir#ines c)- Fonore di-issaeM 4itellio rescript).a!ini caede et incendio Dapitolii dire-pta !elli co--ercia>
151
1adi")> Bitka se vodila nedaleko #rada, i2-e() #ospodar<skiF 2#rada i vrtova i na 2avo"i-a cesta, na -"esti-a ko"a s) < po2nata viteli"evci-a, neistreKena od nepri"atel"a <2adavala straF> ni sve kon"ani1tvo ne !i"a1e sloKno, "er s) -) prikl")3eni neki ko"i s) se nedavno !ili predali kod +a-i"e, a ti s) vre!ali na nesre) stranke> /aro!l"en "e pre6ekt ale J)li"e ?lavi"an, ostali s) se sra-otno ra2!"e<Kali, a po!"ednici s) iF #onili sa-o do ?idena> 8G> Ti- )sp"eFo- porasle s) strasti naroda> Gradska sv"etina po#ra!i or)K"eM nekolicina doFvati ratne 1titove, veina < 1to "e svako-e !ilo pri r)ci < kopl"a, te 2atraKi 2nak 2a !itk)> 4iteli"e i- i2ra2i 2aFvalnost i naredi da kren) ) o!ran) #rada> 'skoro !i sa2van senat #d"e s) i2a!rani poslanici 2a vo"ske da pod i2liko- ope#a do!ra prepor)3e slo#) i -ir> 8a2li3ita "e !ila s)d!ina poslanika7 oni ko"i s) kren)li )s)sret Petili") Deri"al) )pali s) ) kra"n") po#i!ao, "er "e vo"nik od!i"ao )v"ete -ira> 8a<n"en "e pretor r)len 8)stik7 sa-o po1tovan"e pre-a takv) -)K) )vealo "e !i"es -no1tva, -i-o to#a 1to "e !ilo povri"e(eno i-e poslanika i pretora> I2!atinani s) pratioci, )!i"en na"!liKi liktor ko"i se )s)dio ra2-akn)ti -no1tvo i, da nis) 2a1tieni vo"ni3ko- posado- ko") "e dao vo"skovo(a, poslani3ko !i pravo, sveto i -e() stra<ninarodi-a, pred sa-i- 2idina-a do-ovine #ra(anski !i"es dokra"a oskvrn)o )!o"stvo-> . vi1e -ira do3ekani s) oni ko"i s) do1li k ntoni"), ne 2!o# to#a 1to "e vo"nik !io )-"ereni"i, ne#o "e vo"skovo(a i-ao vi1e )#leda> 81> Med) poslanike !io se )-i"e1ao M)2oni"e 8)6, pri<padnik vite1ko# staleKa, d)!oko 2aok)pl"en pro)3ava<n"e- 6ilo2o6i"e i na)ci-a stoika> +a1av1i se -e() -ani<p)li-a, po3eo "e raspravl"ati o prednosti-a -ira i opas<nosti-a od rata, i tako )p)ivati vo"nike> Mno#i-a "e to !ilo 2a!avno, veini dosadno> 1 !ilo "e takviF ko"i !i #a ot"erali i i2)darali no#a-a da se ni"e na na#ovor nekiF do!roFotniF I")di i pred pri"etn"a-a ostaliF okanio nepri<li3ne -)drosti> 'sl)Kni-a s) se poka2ale i d"evice 4estalke nosei 4iteli"evo pis-o napisano 2a ntoni"a7 traKio "e da se i2)2-e "edan dan pred odl)3n) !itk)7 ako napravi stank), lak1e e se o sve-) do#ovoriti> *"evice s) dosto"anstveno otp)1teneM 4iteli") "e otpisano da s) .a!inovi- )!o"stvo- i poKaro- Kapitoli"a os)"eeni ratni pre#ovori>
8;> Te-ptavit ta-en ntoni)s vocatas ad contione- le#iones -iti#are, )t castris i)Eta ponte- M)lvii positis postera die )r!ein#rederent)r> 8atio c)nctandi, ne asperat)s proelio -iles non pop)lo, non senat)i, ne te-p<lis H)ideac del)!ris deor)- cons)leret> .ed o-neprolatione- )t ini-ica- victoriae s)pecta!antM si-)l 6)l<#entia per colles veEilla, H)a-H)ai-!ellis pop)l)s seH)eret)r, specie- Fostilis eEercit)s 6ecerant> Tripertito a#-ine pars, )t adstiterat, ?la-inia via, pars i)Eta ripa- Ti!eris incessitM terti)- a#-en per .alaria- Dollinae por< tae propinH)a!at> Ple!s invectis eH)iti!)s 6)saM -iles 4itellian)s trinis et ipse praesidiis occ)rrit> Proelia ante )r!e- -)lta et varia, sed 8avianis consilio d)c)- prae<stanti!)s seapi)s prospera> li tant)- con6lictati s)nt, H)i in parte- sinistra)r!is ad .all)stianos Fortos per an#)<sta et l)!rica viar)- 6leEerant> .)perstantes -aceriis For<tor)4itelliani ad ser)- )sH)e die- saEis pilisH)e s)< !e)ntes arce!ant, donec a! eH)iti!)s, H)i porta Dollina inr)perant, circ)-venirent)r> Donc)rrere et in ca-po Martio in6estae acies> Pro ?lavianis 6ort)na et parta totiens victoria7 4itelliani desperatione sola r)e!ant, et H)a-H)a- p)lsi, r)rs)s in )r!e con#re#a!ant)r> 8=> derat p)#nanti!)s spectator pop)l)s )tH)e in l)dicro certa-ine, Fos, r)rs)s illos cla-ore et pla)s) 6ove!at> Y)otiens pars altera inclinasset, a!ditos in ta!er<nis a)t si H)a- in do-)per6)#erant, er)i i)#)lariH)e eEpost)lantes parte -aiore praedae potie!ant)r7 na- -ilite ad san#)ine- et caedes o!verso spolia in vol#)s cede!ant> .aeva ac de6or-is )r!e tota 6acies7 ali!i proelia et volnera, ali!i !alineae popinaeH)eM si-)l cr)or et str)es corpor)-, i)Eta scorta et scortis si-ilesM H)ant)- in l)E)rioso otio li!idin)-, H)idH)id in acer!issi-a cap<tivitate sceler)-, prors)s )t eande- civitate- et 6)rere crederes et lascivire> Don6liEerant BetC ante ar-ati eEer<cit)s in )r!e, !is L)cio .)lla, se-el Dinna victori!)s, nec t)nc -in)s cr)delitatis7 n)nc inF)-ana sec)ritas et ne -ini-o H)ide- te-poris vol)ptates inter-issae7 vel)t
15;
.ada "e vla<dala i neprirodna !e2!riKnost i naslade se ni ) "edno- tre<
8;> ntoni"e "e sa2vao le#i"e ) sk)p1tin) i pok)1ao iF ipak )-iriti da, postaviv1i ta!or kra" M)lvi"sko# -osta, sli"edee# dana )() ) #rad> 8a2lo# okli"evan")7 da !it<ko- ra2draKen vo"nik i-a o!2ira pre-a narod), senat), Fra-ovi-a i sveti1ti-a !o#ova> /a2irali s) -e()ti- od svako# odla#an"a kao po#)!na 2a po!"ed)M )"edno s) !li< stave 2astave po !reK)l"ci-a, iako iF "e pratio 2a rat nesposo!asn narod, pr)Kale slik) nepri"atel"ske vo"ske> ' na tro"e ra2di"el"eno" vrsti dio vo"ske po(e kako "e !io prist)pio < ?la-ini"evo- cesto-, dio pored o!ale Ti!era> TreaWse vrsta po .alari"sko" cesti pri!liKavala Kolinski- vrati-a> P)k se ra2!"eKi pred kon"ani3ko- navalo-, i saviteli"evski vo"nik s)protstavi se tri-a posada-a> Mno#o "e !itaka !ilo pred #rado-, i ra2liita isFoda, ali 3e1e sretni"iF 2a 6lavi"evce, ko"i s) sprovodili ra2!orite nalo#e vo"skovo(a> ' velik) s) stisk) do1li "edino oni ko"i s) kren)li ) li"evi dio #rada, k .al)sti"evi- vrtovi-a, po )ski- i kli2avi- p)tovi-a> .to"ei ponad s)Fo2idina vrtova, viteli"evci s) sve do kasno# do!a dana ka-en"e- i kopl"i-a od!i"ali one ko"i s) se pri-icali, dok iF nis) opkolili kon"anici, ko"i s) provalili kro2 Kolinska vrata> 1 na Martov) pol") s)ko!i1e se nepri"atel"ske 3ete> .rea "e !ila naklon"ena 6lavi"evci-a, te i t) odneso1e po!"ed)> 4iteli"evci s) srl"ali i2 3isto# o3a"a i, pre-da od!i"eni, ponovo se sk)pl"aF) ) #rad)> 8=> '2 !orce nala2io se narod kao pro-atra3i i, kao ) 2a!avno- nadnietan"), poticao viko- i pl"eskosad ove sad opet one> Kad !i #od "edna strana )2-akla, a !orci se sakrili po da13ara-a ili po!"e#li ) kakv) k)), ovi !i #lasno 2aFti"evali da se ist"era") i 2akol"), i tako !i se do3epali prili3no veliko# di"ela pli"ena> *ok "e vo"nik nai-e !io 2aok)pl"en krvl") i klan"e-, ratni "e pli"en padao ) r)ke sv"etini> Xitavi- "e #rado- vladao okr)tan i sra-otan pri2or7 na "edno- -"est) !itke i rane, na dr)<#o- k)pali1ta i kr3-eM ) isti 3as lokve krvi i #o-ile t"e<lesa, a isto tako i !l)dni3en"a i !l)dni3en"i-a sli3ne po"ave> Koliko "e #od ra2vrata ) ra2)2dano" dokolici, koliko "e #od 2lo3ina ) preokr)tno- 2a)2e) < "edno- ri"e3i7 da po-isli1 kako isti #rad i !"esni i 2a!avl"a se> Po!ile s) se i pri"e naor)Kane vo"ske ) #rad), dvap)t kad "e L)ri"e .)la i2i1ao po!"edniko-, "edanp)t kad "e po!i<"edio DinaM ne !i"a1e ni tada -an"e s)rovosti>
6estis die!)s id H)oH)e #a)di)- accederet, eEs)lta!ant 6r)e!ant)r n)lla parti)- c)ra, -alis p)!licis laeti> 85> Pl)ri-)- -olis in o!p)#natione castror)6)it, H)ae acerri-)s H)isH)e )t novissi-a- speretine!ant> Eo intenti)s victores, praecip)o veter)coForti)- st)<dio, c)ncta validissi-ar)- )r!i)eEcidiis reperta si-)l ad-ovent, test)dinetor-enta a##ere- 6acesH)e, H)id<H)id tot proeliis la!oris ac peric)li Fa)sissent, opere illo cons)--ari cla-itantes> 'r!e- senat)i ac pop)lo 8o-ano, te-pla dis reddita7 propri)- esse -ilitis dec)s in castris7 illa- patria-, illos penatesM ni stati- recipian<t)r, nocte- in ar-is a#enda-> Dontra 4itelliani, H)a-<H)a- n)-ero 6atoH)e dispares, inH)ietare victoria-, -orari pace-, do-os arasH)e cr)ore 6oedare s)pre-a victis solacia a-plecte!ant)r> M)lti se-iani-es s)per t)r<res ac prop)#nac)la -oeni)- eEspiravereM convolsis por<tis reliH))s #lo!)s o!t)lit se victori!)s, et cecidere o-nes contrariis volneri!)s, versi in Foste-7 ea c)ra eita- -orienti!)s decori eEit)s 6)it> 4itelli)s capta )r!e per aversa- Palatii parte- ventin)- in do-)- )Eoris sel<l)la de6ert)r, )t, si die- late!ra vitavisset, Tarracinaad coFortes 6ratre-H)e per6)#eret> *ein -o!ilitate in#enii et, H)ae nat)ra pavoris est, c)- o-nia -et)enti prae<sentia -aEi-e displicerent> In Palati)- re#redit)r vast)- desert)-H)e, dilapsis etia- in6i-is servitior)- a)t occ)r<s)- ei)s declinanti!)s> Terret solit)do et tacentes lociM te-ptat cla)sa, inForrescit vac)isM 6ess)sH)e -isero errore et p)denda late!ra se-et occ)ltans a! l)lio Placido tri<!)no coFortis protraFit)r> 4inctae pone ter#)- -an)sM laniata veste, 6oed)- spectac)l)-, d)ce!at)r, -)ltis increpanti!)s, -)llo inlacri-ante7 de6or-itas eEit)s -ise<ricordia- a!st)lerat>
15=
O!vi)s e Ger-anids -iliti!)s 4itel<li)- in6esto ict) per ira-, vel H)o -at)ri)s l)di!rio eEi-eret, an tri!)n)- adpetierit, in incerto 6)it7 a)retri!)ni a-p)tavit ac stati- con6oss)s est>
n)tk) nis) prekidale> Kao da "e pra2ni3ki- dani-a nado1lo i to vesel"e7 klicaF) od radosti i )KivaF) !e2 ikakve !ri#e 2a strank), veseli 2!o# drKavniF nedaa> 85> +a"vi1e "e napora !ilo ) navali na ta!or, ko"i s) oni na"sr3ani"i drKali kao posl"edn") nad)> To revni"e po!"ed<nici, )2 oso!ito nasto"an"e stariF koForata, ) isti 3as pri<-akn) sve ono 1to "e otkriveno 2a ra2aran"a na"tvr(iF #radova7 9korn"a3):, Fitala, #ra() 2a nasip i !akl"e, dovi< k)")i da ovi- poslo- nala2e svo" kra" svi oni napori i opasnosti 1to s) iF pretrp"eli ) toliki!itka-a7 9Grad "e vraen senat) i ri-sko- narod), Fra-ovi !o#ovi-aM ) ta!or) "e dika ko"a pripada vo"nik)7 to "e do-ovina, to s) penati> ko li #a od-aF ne 2a)2-), no i- "e provesti ) or)K")>: . dr)#e Qstrane viteli"evci, pre-da !i"aF) !ro<"e- i vol"o- !oKanstva ) neravnopravn) poloKa"), oteKa<vali s) po!"ed), ote2ali s -iro-, k)e i Krtvenike kal"ali krvl") < 3vrsto se Fvatali posl"edn"e )t"eFe poraKeniF> Mno#i s) ve pol)-rtvi i2disali na torn"evi-a i prso!ra<ni-a 2idina> 8a2valiv1i vrata, preostalo se -no1tvo s)protstavi po!"ednici-a i pado1e svi okren)ti pre-a nepri"atel"), s rana-a na prsi-a7 i na sa-rtno- 3as) !io i- "e na !ri2i 3astan svr1etak> Kad "e #rad !io osvo"en, 4iteli"a s) kro2 straKn") stran) Palaci"a ) stolicici snesli na ventin ) Kenin) k)) da, i2-akne li ) skloni1t) opas< nosti-a dana, po!"e#ne ) Taracin), ka koForta-a i k !rat)> Poto-, vo(en kole!l"ivi- d)Fo- < 1to "e priroda pla1l"ivosti7 da se 3ov"ek) ko"i se sve#a !o"i na"-an"e -ile prilike ) ko"i-a )pravo "est < vrati se ) Palaci", pro<stran i p)st, i2 ko"e#a s) se i na"niKi ro!ovi !ili ra2!"e#li ili se klonili s)sreta s n"i-> /apla1e #a p)sto1 i )tiFla -"e<sta> Pok)1a otvoriti 2atvorena vrata, 2#ro2i se pred pra2<nino->
'-oran od k)kavna l)tan"a, sakri"e se ) sra-ot< no- skrovi1t), odakle #a i2v)3e J)li"e Placid, tri!)n ko<Forte> .ve2a1e -) r)ke i2a le(aM ) ra2derano" od"ei <sra-otna li pri2ora < vo(aF) #a, a -no#i -) do!acivaF) psovke, nitko 2a n"i- ne isp)sti s)2e> .ra-ota n"e#ova svr1etka odvraala "e saKal"en"e> Jedan od #er-anskiF vo"nika, ko"i i- "e nai1ao )s)sret, opasni- "e )darce- nasrn)o na 4iteli"a < i2 srdK!e ili pak da #a 1to pri"e ri"e1i r)#la ili "e Ftio po#oditi tri!)na, ostalo "e nera2"a1n"eno < ods"ekao tri!)n) )Fo i s-"esta "e !io pro!oden> 8@> 4itelli)- in6estis -)croni!)s coact)- -odo eri<#ere os et o66erre cont)-eliis, n)nc cadentes stat)as s)as, pler)-H)e rostra a)t Gal!ae occisi loc)- cont)eri, post<re-o ad Ge-onias, )!i corp)s ?lavii .a!ini iac)erat, pro<p)lere> 'na voE non de#eneris ani-i eEcepta, c)- tri<!)no ins)ltanti se ta-en i-peratore- ei)s 6)isse respon< ditM ac deinde in#estis volneri!)s concidit> Et vol#)s eade- pravitate insecta!at)r inter6ect)-, H)a 6overat vivente-> 8A> Patre- illi NN L)ceria-M septi-)- et H)inH)a#esi<-)- aetatis ann)- eEple!at, cons)lat)- sacerdotia, no-en loc)-H)e inter pri-ores n)lla s)a ind)stria, sed c)ncta patris clarit)dine adept)s> Principat)- ei det)lere H)i ips)- non noverantM st)dia eEercit)s raro c)iH)a!onis arti!)s H)aesita perinde ad6)ere H)a- F)ic per i#navia-> Inerat ta-en si-plicitas ac li!eralitas, H)ae, ni adsit -od)s, in eEiti)vert)nt)r> -icitias d)- -a#ni<t)dine -)ner)-, non constantia -or)- contineri p)tat, -er)it -a#is H)a- Fa!)it> 8ei p)!licae Fa)d d)!ie inte< rerat 4itelli)- vinci, sed i-p)tare per6idia- non poss)nt H)i 4itelli)- 4espasiano prodidere, c)- a Gal!a desci<vissent> Praecipiti in occas)- die o! pavore-a#istrat))- senator)-H)e, H)i dilapsi eE )r!e a)t per do-os clien<ti)- se-et occ)lta!ant, vocari senat)s non pot)it> *o-itian)-, postH)a- niFil Fostile -et)e!at)r, ad d)ces parti)- pro#ress)- et Daesare- consal)tat)- -iles 6re<H)ens )tH)e erat in annis in paternos penates ded)Eit>
155
8@> . )pereni- o1trica-a silili s) 4iteli"a 3as da podi#ne lice i i2loKi #a psovka-a, 3as da #leda ) svo"e kipove ko"e s) r)1ili, a na"vi1e ) #ovornic) ili -"esto #d"e "e )!i"en Gal!a> +a kra") #a do#na1e do Ge-onskiF ste<penica, #d"e "e leKalo ti"elo ?lavi"a .a!ina> X)la se "edna ri"e3 ple-enita d)Fa, kad "e od#ovorio tri!)n) ko"i "e o!i"esno post)pao s n"i- da "e on ipak !io n"e#ov ratni 2apov"ednikM 2ati- se sr)1i od 2ado!iveniF rana> sv"e<tina #a -rtva napada1e isto- nepravi3no1) ko"o- #a )2di2a1e 2a Kivota> 8A> Otac -) NbNbN L)ceri"aM navr1avao "e pedeset sed-) #odin) KivotaM kon2)lat, sveeni3k) sl)K!), i-e i poloKa" -ed) )#lednici-a stekao "e !e2 ikakva svo#a tr)da < sve 2aFval")")i o3evo" slavi> Principat -) predado1e oni ko"i #a i ne po2navaF)> L")!av vo"ske, ko") "e ri"etko tko 2ado!io na po1ten na3in, sta"ala "e i n"e-) na raspola<#an") 2!o# n"e#ove stra1l"ive pop)stl"ivosti> Bilo "e ipak ) n"e#a iskrenosti i do!rostivosti, oso!ina ko"e se, ako ne-a") -"ere, pretvara") ) nesre)> Kako "e s-atrao da se pri"atel"stva te-el"e na veli3ini darova a ne na 3vrstini 2na3a"a, vi1e iF "e st"ecao ne#oli 2adrKavao> *rKavi "e !e2 s)-n"e !ilo stalo da 4iteli"e !)de po!i"e(en, no nev"er) pripisivati se!i ) 2asl)#) ne -o#) oni ko"i s) 4iteli"a i2dali 4espa2i"an), !)d)i da s) se od-etn)li od Gal!e> *an se na#in"ao 2apad), a 2!o# straFa -a#istrata i senatora, ko"i s) se ra2!"eKali i2 #rada ili se posakrivali po k)a-a 1tienika, senat se ni"e -o#ao sa2vati> Po1to "e -in)o straF od nepri"atel"stava, *o-ici"an "e kren)o k voda-a stranke, a !ro"ni vo"nici, onako kako s) !ili pod or)K"e-, po2dravi1e #a kao De2ara i dovedo1e do o3inske k)e>
LIBE8 O4 8T4. 1> Inter6ecto 4itellio !ell)- -a#is desierat H)apaE coeperat> r-ati per )r!e- victores i-placa!ili odio vic<tos consecta!ant)r7 plenae caedi!)s viae, cr)enta 6ora te-plaH)e, passitr)cidatis, )t H)e-H)e 6ors o!t)lerat> c -oE a)#escente licentia scr)tari ac protraFere a!ditos7 si H)e- procer)- Fa!it) et i)venta conspeEerant, o!tr)n<care n)llo -ilit)- a)t pop)li discri-ine> Y)ae saevitia recenti!)s odiis san#)ine eEple!at)r, dein verterat in ava<ritia-> +iFil )sH)a- secret)a)t cla)s)- sine!ant, 4itellianos occ)ltari si-)lantes> Initi)- id per6rin#en<dar)- do-))-, vel si resisteret)r, ca)sa caedisM nec dee<rat e#entissi-)s H)isH)e e ple!e et pessi-i servitior)- prodere )ltro dites do-inosM alii a! a-icis -onstra!ant)r> '!iH)e la-enta, concla-ationes et 6ort)na captae )r!is, adeo )t OtFoniani 4itellianiH)e -ilitis invidiosa antea pet)lantia desideraret)r> *)ces parti)accendendo civili !ello acres, te-perandae victoriae i-pares, H)ippe inter t)r!as et discordias pessi-o c)iH)e pl)ri-a vis, paE et H)ies !onis arti!)s indi#erit> ;> +o-en sede-H)e Daesaris *o-itian)s acceperat, nond)- ad c)ras intent)s, sed st)pris et ad)lteriis 6ili)- principis a#e!at> Prae6ect)ra praetorii penes rri)- 4ar)-, s)--a potentiae in Pri-o ntonio> Is pec)nia- 6a-ilia-H)e e
15@
principis do-o H)asi Dre-onense- prae<darapereM ceteri -odestia vel i#no!ilitate )t in !ello o!sc)ri, ita prae-ior)- eEpertes> Divitas pavida et servi<tio parata occ)pari rede)nte- Tarracina L> 4itelli)- c)- coForti!)s eEstin#)iH)e reliH)a !elli post)la!at7 prae-issi ricia- eH)ites, a#-en le#ion)- intra Bovillas stetit> +ec c)nctat)s est 4itelli)s seH)e et coFortes ar!itrio vic<toris per-ittere, et -iles in6elicia ar-a Fa)d -in)s ira H)a- -et) a!iecit> Lon#)s deditor)- ordo saept)s ar-a<tis per )r!e- incessit, ne-o s)pplici volt), sed tristes et tr)ces et advers)- pla)s)s ac lascivia- ins)ltantis vol#i i--o!iles> Pa)cos er)-pere a)sos circ)-iecti pressereM ceteri in c)stodia- conditi, niFil H)isH)a- loc)t)s indi#<n)-, et H)a-H)a- inter adversa, salva virt)tis 6a-a>
XET48T K+JIG 1> Po1to "e )!i"en 4iteli"e, vise "e prestao rat ne#o 1to "e 2apo3eo -ir> +aor)Kani po!"ednici nepo-irl"ivo- s) -rKn"o- pro#an"ali po!i"e(ene> Deste p)ne )!o"stava, okrvavl"eni tr#ovi i Fra-oviM poklaniF posv)da, kako "e ko#a sl)3a" nanio> 'skoro s), kako "e raslo !e2akon"e, po3eli pretraKivati i i2vla3iti posakrivane7 ako !i )#ledali ko#a stasita i -lada, pos"ekli !i #a !e2 o!2ira !io on vo"<nik ili #radanin> Okr)tnost, ko"a se 2a sv"eKe -rKn"e napa"ala krvl"), okren)la se poto- ) poFlep)> +is) dop)<1tali da !)de i#d"e i1ta skrovito ili 2atvoreno, pretvara")i se da se t) kri") viteli"evci> Bio "e to po3etak proval"i<van"a ) do-ove ili, ako !i nai1li na otpor, ra2lo# 2a krvo< prolia> 1 !ilo "e dosta oniF na"siro-a1ni"iF i2 p)ka i na"<#oriF od ro!l"a ko"i s) !e2 povoda i2davali !o#ate #ospo<dare> *r)#e s) proka2ivali pri"atel"i> Posv)da narican"a, 2apo-a#an"a i 2la ko! osvo"ena #rada, tako da se 3e2n)lo 2a nekada1n"o- o!i"e1) otonovsko# i viteli"evsko# vo"<nika> 4ode stranke ) raspirivan") #radansko# rata odvaKni, o!)2davan") po!"ede nedorasli> /aista, ) -eteK) i ra2dor) na"vi1e "e sna#e ) ono#a na"#ore#a7 2a -ir s) potre!na 3estita nasto"an"a>
;> I-e i s"edi1te De2ara pri-io "e *o-ici"anM ne2ao<k)pl"en poslovi-a vlasti, !l)dni3en"e- i prel")!i-a i#rao "e )lo#) vladareva sina> Pretori"ska pre6ekt)ra !ila "e ) r)ka-a ri"a 4ara, na"vea -o ) Pri-a ntoni"a> On "e )#ra!io !la#o i sl)Kin3ad i2 vladarske k)e kao kre<-onski pli"en> Ostali, kao 1to s) ) rat) !ili ne2apaKeni 2!o# )-"erenosti ili ne)#ledna roda, tako s) i sada pri< kraeni ) na#rada-a> Prepla1eno #radanstvo spre-no na ro!ovan"e 2aFti"evalo "e da se )dari na L)ci"a 4iteli"a ko"i se s koForta-a vraao i2 Taracine i da se )trn) ostaci rata> ' rici") s) poslani kon"aniciM povorka le#i"a 2a)<stavi se kra" Bovila> 4iteli"e ni"e okli"evao i se!e i koF<orte prep)stiti vol"i po!"ednika, te vo"nik od!aci nesretno o-K"e, s isto toliko srdK!e koliko i straFa> *)#a povorka oniF 1to se predado1e, okr)Kena naor)Kani- vo"nici-a, st)pala "e kro2 #rad, ni"edan poni2na po#leda ne#o nat<-)reni i -rki, ne o!a2ir)i se na pl"eskan"e i o!i"est sv"e<tine ko"a i- se -#ala> +ekolicin) ko"a se )s)dila pro!iti van nadvlada1e oni ko"i s) iF okr)Kivali, ostali s) !a3eni ) 2atvorM nitko od n"iF ne re3e ni1ta nedosto"no, pre-da !i"aF) ) neprilici> o3)vali s) elas o ")na1tv)> *ein L)ci)s 4itelli)s inter6icit)r, par vitiis 6ratris, in prin<apat) ei)s vi#ilantior, nec perinde prosperis soci)s H)a- adversis a!stract)s> => Isde- die!)s L)cili)s Bass)s c)- eEpedito eH)ite ad co-ponenda- Da-pania- -ittit)r, discordi!)s -)nici<pior)- ani-is -a#is inter se-et H)a- cont)-acia adver<s)s principe-> 4iso -ilite H)ies et -inori!)s coloniis i-p)nitas7 Dap)ae le#io tertia Fie-andi ca)sa locat)r et do-)s inl)stres ad6lictae, c)- contra Tarracinenses n)lla ope i)varent)r> Tanto proclivi)s est ini)riae H)a- !ene<6icio viceeEsolvere, H)ia #ratia oneri, )ltio in H)aest) Fa!et)r> .olacio 6)it serv)s 4er#ilii Dapitonis, H)e- pro<ditore- Tarracinensi)- diEi-)s, pati!)lo ad6iE)s in isde- an)lis, H)os acceptos a 4itellio #esta!at> t 8o-ae senat)s c)ncta principi!)s solita 4espasiano decernit, laet)s et spei cert)s7 H)ippe s)-pta per Gallias &ispanias< H)e civilia ar-a, -otis ad !ell)- Ger-aniis, -oE IllI<rico, postH)a- e#Ipt)- l)daea- .Iria-H)e et o-nis provincias eEercit)sH)e l)straverant, vel)t eEpiato ter<rar)- or!e cepisse 6ine- vide!ant)r> ddidere alacrita<te- 4espasiani litterae ta-H)a-
15A
-anente !ello scriptae> Ea pri-a specie 6or-aM ceter)- )t princeps loH)e!at)r, civilia de se, de re p)!lica e#re#ia> +ec senat)s o!se<H)i)- deerat7 ipsi cons)lat)s c)- Tito 6ilio, praet)ra *o-itiano et cons)lare i-peri)- decern)nt)r> 5> Miserat et M)cian)s epist)las ad senat)-, H)ae -ateria- ser-oni!)s prae!)ere> .i privat)s esset, c)r p)!lice loH)eret)rS Pot)isse eadepa)cos post dies loco sententiae dici> Ipsa H)oH)e insectatio in 4itelli)- sera et sine li!ertateM id vero er#a re- p)!lica- s)per!)-, er#a principecont)-elios)-, H)od in -an) s)a 6)isse i-pe< ri)- donatTQ-H)e 4espasiano iacta!at> Deter)invidia in occ)lto, ad)latio in aperto erant7 -)lto c)- Fonore ver!or)- M)ciano tri)-pFalia de !ello civi)- data> .ed in .ar-atas eEpeditio 6in#e!at)r> dd)nt)r Pri-o nto<nio cons)laria, Dornelio ?)sco et rrio 4aro praetoria insi#nia> MoE deos respeEere7 restit)i Dapitoli)- plac)it> EaH)e o-nia 4aleri)s siatic)s cons)l desi#nat)s cen<
do1ao k svo- kra")> Po"a3ala s) 4espa2i<"anov) vatrenost i pis-a napisana kao da rat "o1 tra"e> Takav i- o!lik !i"a1e na prvi po#ledM ) stvari, kao 1to "e #ovorio vladar, )dvorna pre-a n"e-), p)na po1tovan"a pre-a drKavi> ni senat ni"e )skratio po3asti7 n"e-) sa sino- Tito- dodi"eli kon2)lat, *o-ici"an) pret)r) i kon<2)lsk) vlast> 5> 1 M)ci"an "e !io poslao pis-a senat) ko"a s) pr)Kila povod #ovorkan"i-a7 9 ko li "e privatna oso!a, 2a1to #ovori sl)K!enoS Mo#lo se to isto rei nekoliko dana kas<ni"e kod #lasan"a> 1 sa-o napadan"e na 4iteli"a 2aka1<n"elo "e i neiskreno> To "e 2aista oFolo pre-a drKavi, pre-a vladar) )vredl"ivo, 1to se Fvasta da "e ) n"e#ovo" r)ci !ila vrFovna vlast i da ") "e dao na dar 4espa2i"an)>: Ina3e, 2lo!a sa-o ) pota"i, na "avi ocito )la#ivan"e> . -no#i- po3asni- ri"e3i-a predana s) M)ci"an) tri")-<6alna 2na-en"a 2a #ra(anski rat, a 2a i2lik) "e sl)Kio poFod na .ar-ate> Pri-) ntoni") dodi"ele kon2)lska, Korneli") ?)sk) i ri") 4ar) pretorska odli3"a> +akon to#a postara1e se i 2a !o#ove7 odl)3i1e popraviti Kapitoli"> .ve "e to predloKio 4aleri"e 2i"atik> !)d)i kon2)l>
Poto- )!i1e L)ci"a 4iteli"a, po -ana-a "ednaka !rat), ko"i "e 2a n"e#ove vladavine !io prili3no ne)-oran i ko"i s n"i-e ni"e toliko di"elio n"e#ov) sre) koliko "e silo- !io )v)3en ) n"e#ov) propast> => ' iste dane poslan "e L)cili"e Bas s lako naor)Kani- kon"ani1tvo- da s-iri Ka-pani"), -ada s) -)nicipi"i !ili nesloKni vi1e i2-e() se!e ne#oli prkosni pre-a vladar)> ei- s) vid"eli vo"nika, nastade -ir i -an"i- koloni"a-a dan "e oprost od ka2ne> ' Kap)i "e s-"e1tena trea le#i"a na 2i-ovan"e, i te1ko s) po#o(ene 2na-enite k)e, 2!o# to#a 1to nis) !ile Taracin"ani-a pr)Kile nikakv) po-o> Toliko "e lak1e )2vratiti na nepravd) ne#oli na do!ro<3instvo, "er se 2aFvalnost s-atra tereto-, osveta do!it<ko-> /adovol"1tin) "e pr)Kio ro! 4er#ili"a Kapitona, ko"e#a s-o spo-en)li kao i2da"ic) Taracin"ana, ra2apet na kriK s isti- oni- prsten"e- ko"e "e nosio pri-iv1i #a od 4iteli"a> ) 8i-) senat dodi"eli 4espa2i"an) sve 1to "e )o!i3a"eno 2a vladare, s vesel"e- i po)2dan"e-> Ta po Gali"a-a i &ispani"a-a di#o1e se #ra(ani na or)K"e, pokren)1e se ) rat Ger-ani"e, )skoro i Ilirik, po1to s) po!)ne prot)tn"ale kro2 E#ipat, J)de") i .iri"), sve pro<vinci"e i vo"ske ) n"i-a> einilo se kao da se svi"et raste<retio krivn"e i
s)itM ceteri volt) -an)H)e, pa)ci, H)i!)s conspic)a di#ni<tas a)t in#eni)- ad)latione eEercit)rn, co-positis oratio<ni!)s adsentie!ant)r> '!i ad &elvidi)- Prisc)- praeto<re- desi#nat)vent)-, pro-psit sententia- )t Fonori<6ica- in nov)- principe-, ita 6alsa a!erant, et st)diis senat)s attolle!at)r> IsH)e praecip))s illi dies -a#nae o66ensae initi)- et -a#nae #loriae 6)it> @> 8es poscere videt)r, H)o-a- iter)- in -entione- incidi-)s viri saepi)s -e-orandi, )t vita- st)diaH)e ei)s, et H)ali 6ort)na sit )s)s, pa)cis repeta-> &elvidi)s Prisc)s re#ione Italiae Darecina e -)nicipio Dl)viis, patre, H)i ordinepri-i pili d)Eisset, in#eni)- inl)stre altiori!)s st)diis i)venis ad-od)- dedit, non, )t pleri<H)e, (ut) no-ine -a#ni6ico se#ne oti)- velaret, sed H)o 6ir-ior advers)s 6ort)ita re- p)!lica- capesseret> *octo<res sapientiae sec)t)s est, H)i sola !ona H)ae Fonesta, -ala tant)- H)ae t)rpia, potentiano!ilitate- cetera<H)e eEtra ani-)- neH)e !onis neH)e -alis adn)-erant> O)aestori)s adF)c a
157
Paeto TFrasea #ener delect)s e -ori<!)s soceri niFil aeH)e ac li!ertate- Fa)sit, civis senator, -arit)s #ener a-ic)s, c)nctis vitae o66iciis aeH)a!ilis, op)- conte-ptor, recti pervicaE, constans advers)s -et)s> A> Erant H)i!)s adpetentior 6a-ae videret)r, H)ando etia- sapienti!)s c)pido #loriae novissi-a eE)it)r> 8)ina soceri in eEili)- p)ls)s, )t Gal!ae principat) rediit, Mar<cell)- Epri)-, delatoreTFraseae, acc)sare ad#redit)r> Ea )ltio, incert)-aior an i)stior, senat)- - st)dia did)Eerat7 nasi caderet Marcell)s, a#-en reor)- ster<ne!at)r> Pri-o -inaE certa-en et e#re#iis )tri)sH)e ora< tioni!)s testat)-M -oE d)!ia vol)ntate Gal!ae, -)ltis senator)- deprecanti!)s, o-isit Prisc)s, variis, )t s)nt Fo-in)- in#enia, ser-oni!)s -oderatione- la)danti)- a)t constantiareH)irenti)-> Deter)- eo senat)s die, H)o de i-perio 4espasiani cense!ant, plac)erat -itti ad principe- le#atos> &inc inter &elvidi)- et Epri)- acre i)r#i)-7 Prisc)s eli#i no-inati- a -a#istrati!)s i)ratis, Marcell)s )rna- post)la!at, H)ae cons)lis desi#nati sententia 6)erat>
Ostali s) se sloKili s ti-e ki-an"e- #lave i -aFan"e- r)k), nekolicina, vrlo )#ledniF ili i2v"eK!aniF ) laskan"), po-no sastavl"eni#ovori-a> Kad "e do1ao red na &el<vidi"a Priska, !)d)e#a pretora, on i2re3e -ni"en"e koliko 3asno 2a novo#a vladara toliko i iskreno, te "e )2visivan opi- odo!ravan"e- senataM no ta" -) "e oso!it dan !io po3etak velike ne-ilosti i velike slave> @> Xini se da okolnosti traKe < !)d)i da s-o dr)#i p)t spo-en)li -)Ka dosto"na 3e1e# spo-in"an"a < da )kratko ponovi- Kivot i n"e#ova pre#n)a, i kakva -) "e !ila s)d!ina> &elvidi"e Prisko, i2 kare3ko#a podr)3"a Ita<li"e, i2 -)nicipi"a Kl)vi"a, od oca ko"i !i"a1e pri-ipil, sasvi- se -lad sa s"a"no- nadareno1) posvetio vi1i- na)ka-a, ne kao veina n"iF da veli3anstveni- i-eno- 2astre li"eno !esposli3en"e, ne#o da se 1to krepki"i oda
drKavni- poslovi-a i s)protstavi Firovitisl)3a"nosti-a> .li"edio "e )3itel"e -)drosti ko"i tvrde da "e do!ro sa-o ono 1to "e 3asno, 2lo sa-o ono 1to "e sra-otno, ko"i -o, ple-enito pori"eklo i ostalo i2van d)Fa ne )!ra"a") ni ) do!ro ni ) 2lo> Kad "e do1ao do kvestorskiF #odina, oda!<rao #a "e Pet Tra2e"a 2a 2etaM od tastova 2na3a"a ni1ta ni"e pre)2eo tako kao slo!odol")!ivostM #ra(anin, senator, s)pr)#, 2et, pri"atel"7 nikakve #a Kivotne d)Knosti nis) pro-r"enile, pre2irao "e !o#atstvo, !io )stra"an ) do!r), posto"an pre-a straF)> A> Bilo iF "e ko"i-a se 3inilo da "e prili3no poFlepan na do!ar #las, "er i -)draci, tek kao posl"edn"), svla3e sa se!e Kel") 2a slavo-> +akon tastova pada ot"eran "e ) pro#onstvoM kad se 2a Gal!ina principata vratio, napao "e t)K!o- Marcela Epri"a, proka2iva3a Tra2e"ina> Ta "e osveta < nei2v"esno da li veli3anstveni"a ili pravedni"a <podvo"ila senat ) stranke> *a padne nai-e Marcel, palo !i i 3itavo -no1tvo krivaca> Ispo3etka !i to pri"etea par!a potkri"epl"ena i2vrsni- #ovori-a o!o"ice, no )skoro, 2!o# dvo"!ene vol"e Gal!ine i na -no#e -ol!e senatora, od)stane Prisko nakon ra2li3itiF < kakve s) ve naravi I")dske < #ovora oniF ko"i s) Fvalili )-"erenost ili 2aFti"evali dosl"ednost> Ina3e ono#a dana 2as"edan"a senata, kad s) odl)3ivali o vrFovno" vlasti 4espa2i"ano< vo", odredi1e da se k vladar) po1al") poslanici> +ato nastade Kestoka sva(a i2-ed) &elvidi"a i Epri"a> Prisko "e traKio da iF poi-ence i2a!er) 2aprise#n)ti -a#istrati, Marcel "e 2aFti"evao Kar), 1to "e !ilo i -i1l"en"e !)d)e# kon2)la> 7> .ed Marcelli st)di)- propri)s r)!or eEcita!at, ne aliis electis postFa!it)s crederet)r> Pa)lati-H)e per alter<catione- ad contin)as et in6estas orationes provecti s)nt, H)aerente &elvidio, H)id ita Marcell)s i)dici)- -a#istra<t))- pavesceret7 esse illi pec)niaet eloH)entia-, H)is -)ltos anteiret, ni -e-oria 6la#itior)- )r#eret)r> .orte et )rna -ores non discerni7 s)66ra#ia et eEisti-atione- senat)s reperta, )t in c)i)sH)e vita- 6a-a-H)e penetra<rent> Pertinere ad )tilitate- rei p)!licae, pertinere ad 4espasiani Fonore-, occ)rrere illi, H)os innocentissi-os senat)s Fa!eat, H)i Fonestis ser-oni!)s a)res i-peratoris i-!)ant> ?)isse 4espasiano a-icitiac)- TFrasea, .orano, .entioM H)or)- acc)satores etia- si p)niri non oporteat, ostentari non de!ere>
158
&oc senat)s i)dicio vel)t ad-oneri principe-, H)os pro!et, H)os re6or-idet> +)ll)- -ai)s !oni i-perii instr)-ent)- H)a- !onos a-icos esse> .atis Marcello, H)od +erone- in eEiti)- tot innocenti)- i-p)lerit7 6r)eret)r prae-iis et i-p)nitate, 4espasian)- -eliori!)s relinH)eret> 8> Marcell)s non s)a- sententia- i-p)#nari, sed con<s)ledesi#nat)- cens)isse dice!at, sec)nd)- vetera eEe-pla, H)ae sortele#ationi!)s pos)issent, ne a-!i<tioni a)t ini-icitiis loc)s 6oret> +iFil evenisse, c)r antiH)i< t)s instit)ta eEolescerent a)t principis Fonor in c)i)sH)a- cont)-elia- verteret)rM s)66icere o-nes o!seH)io> Id -a#is vitand)-, ne pervicacia H)or)nda- inritaret)r ani<-)s novo principat) s)spens)s et volt)s H)oH)e ac ser-o<nes o-ni)circ)-spectans> .e -e-inisse te-por)-, H)i!)s nat)s sit, H)a- civitatis 6or-a- patres aviH)e instit)erintM )lteriora -irari, praesentia seH)iM !onos i-peratores voto eEpetere, H)alesc)-H)e tolerare> +on -a#is s)a oratione TFrasea- H)ai)dicio senat)s ad6lic<t)-M saevitia- +eronis per ei)s -odi i-a#ines inl)sisse, nec -in)s si!i anEia- tale- a-icitia- H)a- aliis eEili)-> *eniH)e constantia 6ortit)dine Datoni!)s et Br)tis aeH)a<ret)r &elvidi)s7 se )n)- esse eE illo senat), H)i si-)l ser<vierit> .)adere etia- Prisco, ne s)pra principe- scande<ret, ne 4espasian)- senetri)-pFale-, i)ven)- li!e<ror)- patre-, praeceptis coerceret> Y)o -odo pessi-is i-peratori!)s sine 6ine do-inatione-, ita H)a-vis e#re<#iis -od)- li!ertatis placere> &aec -a#nis )tri-H)e con<
pri2na val"ani-a, od ko"iF da 2a2ire> +e-a ni"edno# vee# sredstva 2a val"an) vlast ne#o da po1teni !)d) pri"atel"i> *osta "e Marcel) 1to "e naveo +erona da prot"era tolike ned)Kne7 neka )Kiva ) na#radi i si#)rnosti od ka2ne, 4espa2i"ana neka prep)sti 3estiti"i-a>: 8> Marcel #ovora1e da se ne napada na n"e#ovo -i1<I"en"e, ve da se 2a to i2"asnio !)d)i kon2)l, sli"edei stara pravila ko"a s) nala#ala Kdri"e! 2a poslanike, da ne !i !ilo -"esta spletki ili nepri"atel"stvi-a> 9+i1ta se ni"e do#odilo 2!o# 3e#a !i 2astar"ele drevne odred!e ili 2!o# 3e#a !i se 3ast vladara i2vr#la !ilo 3i"o" por)2i> .vi oni -o#) iska2ati po3ast> 4i1e tre!a i2!"e#avati da se 2!o# tvrdo#lavosti nekiF ne ra2draK)"e rapoloKen"e, "o1 )vi"ek neodl)3no 2!o# novo# principata, ko"e se o!a2ire i na po#lede i na #ovorkan"a svi")M on se s"ea vre-ena ) ko"i-a "e roden i o!lika drKave ko"i s) )stanovili o3evi i d"edovi> Biv1e-) se divi, sada1n"e sli"edi> Od srca Keli do!re careve, podnosi kakvi #od oni !ili> +i"e Tra2e"a o!oren toliko n"e#ovi- #ovoro- koliko pres)do- senata> Okr)tnost "e +eronov) 2avarao onakvo- ops"eno- i n"e-) takvo pri"atel"stvo ni"e !ilo -an"e opasno ne#oli dr)#i-a pro#onstvo> +a"posli"e, po )stra"nosti i Fra!rosti &elvidi"a )pore()") s Katoni-a i Br)ti-a7 #lasan"e i ispi< tivan"e senata )vedeno "e da se d)!oko 2aviri ) na3in Kivota i po1ten"e svako# po"edinca> .av"et)"e i Prisk) da se ne )2diKe i2nad vladara, da 4espa2i"ana, tri")-6alno# starca, oca odrasliF sinova, ne s)spreKe propisi-a> Kao 1to se na"#ori- carevi-a dopada neo#rani3eno #ospodstvo, tako se i oni-a i2vrsni-a dopada )-"erena slo!oda>: Ovo 1to "e i2re3eno ) veliko" prepirci s
7> +o Marcelov) "e strast poticao oso!ni sra- da se ne !i 3inilo kako "e 2apostavl"en !)d) li i2a!rani dr)#i, i -alo<po-alo kro2 prepirk) dot"erali s) do neprestaniF i o#orceniF #ovoraM &elvidi"e "e pitao 2a1to Marcel tako straF)"e od pres)de -a#istrata> 9I-a i novca i r"e3itosti 3i-e !i nad-a1io -no#e da #a ne -)3i spo-en na sra<-otna d"ela> \dri"e!o- i Karo- ne ra2a!ire se 2na3a", da se ne !i 3inilo kako "e 2apostavl"en !)d) li i2a!rani d-#i> +a korist "e drKavi, na 3ast 4espa2i"an) da -) od) )s)<sret oni ko"e senat drKi 2a na"pravedni"e, ko"i !i careve )1i isp)nili kreposni#ovori-a> 4espa2i"an "e pri"atel"e<vao s Tra2e"o-, .orano-, .enci"e-7 ako n"iFove t)Kitel"e ne tre!a ka2niti, ne tre!a iF ni poka2ivati> Ovakvo- odl)< ko- senata kao da se opo-in"e vladara ko"e da
tentioni!)s iactata diversis st)diis accipie!ant)r> 4icit pars, H)ae sortiri le#atos -ale!at, etia-ediis patr)- adnitenti!)s retinere -ore-M et splendidissi-)s H)isH)e eode- inclina!at -et) invidiae, si ipsi eli#erent)r> 9> .ec)t)- ali)d certa-en> Praetores aerarii Bna- t)- a praetori!)s tracta!at)r aerari)-C p)!lica- pa)pertate- H)esti -od)- i-pensis post)laverant> Ea- c)rani cons)l desi#nat)s o! -a#nit)dine- oneris et re-edii di66ic)lta<teprincipi reserva!at7 &elvidi)s ar!itrio senat)s a#end)- cens)it> D)- perro#arent sententias
159
cons)les, 4)lcaci)s Tert)llin)s tri!)n)s ple!is intercessit, ne H)id s)per tanta re principe a!sente stat)eret)r> Dens)erat &elvidi)s, )t Dapitoli)p)!lice restit)eret)r, adi)varet 4espasian)s> Easententia- -odestissi-)s H)isH)e si<lentio, deinde o!livio trans-isit7 6)ere H)i et -e-inis<sent> 1G> T)- invect)s est M)soni)s 8)6)s in P)!li)Dele<re-, a H)o Barea- .oran)- 6also testi-onio circ)-ven<t)- ar#)e!at> Ea co#nitione renovari odia acc)sation)- vide!ant)r> .ed vilis et nocens re)s prote#i non poterat7 H)ippe .orani sancta -e-oriaM Deler pro6ess)s sapien<tia-, dein testis in Barea-, proditor corr)ptorH)e a-ici<tiae, c)i)s se -a#istr)6ere!at> ProEi-)s dies ca)sae destinat)rM nec taM)soni)s a)t P)!li)s H)a- Prisc)s et Marcell)s ceteriH)e, -otis ad )ltione- ani-is, eEspecta< !antQir> 11> Tali rer)- siat), c)- discordia inter patres, ira ap)d victos, n)lla in victori!)s a)ctoritas, non le#es, non princeps in civitate essent, M)cian)s )r!e- in#ress)s c)ncta si-)l in se traEit> ?racta Pri-i ntonii 4ariH)e rrii potentia, -ale dissi-)lata in eos M)ciani irac)ndia, H)a-vis volt) te#eret)r> .ed civitas ri-andis o66ensis sa#aE verterat se transt)leratH)e7 ille )n)s a-!iri, coli> +ec deerat ipse, stipat)s ar-atis do-os FortosH)e per-)<tans, apparat) incess) eEc)!iis viprincipis a-plecti, no-en re-ittere> Pl)ri-)terroris int)lit caedes Dalp)r<nii Galeriani> Is 6)it 6ili)s Gai Pisonis, niFil a)s)s7 sed no-en insi#ne et decora ipsi)s i)venta r)-ore vol#i cele<
o!i") strana priFvaalo se s ra2li3iti- po!)da-a> Po!i"edila "e strana ko"a "e vi1e vol"ela da se poslanici i2a!er) kocko-, a da se o!i3a" 2adrKi 2ala#ali s) se i nepristrani senatori> K to-) isto-) na#in"ali s) i oni na")#ledni"i, i2 straFa od 2avisti, !)d) li sa-i i2a!rani> 9> .li"edila "e dr)#a prepirka7 pretori !la#a"ne Btada s) nai-e drKavno- !la#a"no- )pravl"ali pretoriC t)Kei se na ope siro-a1tvo, traKili s) o#rani3en"e ) tro1kovi-a> B)d)i "e kon2)l, 2!o# veli3ine
2adatka i nedostatka po-oi, t) !ri#) Ftio prep)stiti vladar)> &elvidi"e "e !io -n"en"a da se tre!a drKati odl)ke senata> Kad s) kon2)li 2apitali 2a -i1l"en"a, 4olkaci"e Tert)lin, p)3ki tri!)n, stavi pri#ovor, traKei da se o takvo" stvari ne odl)3)"e ) nena2o3nosti vladara> &elvidi"e se 2aloKio da se Kapitoli" popravi na drKavni tro1ak, da to podrKi i 4espa2i"an> To -i1l"en"e i na")-"ereni"i pre1)t"e1e, poto- #a 2a!orav presko3i> +o !ilo iF "e ko"i #a se i pris"eti1e> 1G> Tada "e M)2oni"e 8)6 napao P)!li"a Delera, doka<2)")i da "e ovaP Bare") .orana nat"erao ) 1kripac laKni- sv"edo3en"e-> einilo se da se tos)d!eno- istra#o- o!navl"a") -rske opt)K!e> li podli se i 2lotvo-i opt)<Kenik ni"e -o#ao 2a1tititi> .po-en na .orana !io "e 2aista 3astan> Deler "e !io )3itel" -)drosti, poto- sv"edok pro<tiv Bare"e, i2da"nik i oskvrnitel" pri"atel"stva, )3itel"e- ko"e#a se #radio> .li"edei "e dan odre(en 2a pa-ic)> +apeto s) se o3ekivali ne toliko M)2oni"e ili P)!li"e koliko Prisko i Marcel i ostali, )2 strasn) Kel") 2a osveto-> 11> Pri takvi- prilika-a < kad "e -e() o3evi-a vla<dala neslo#a, kod po!i"e(eniF srdK!a, kad ) po!"ednika ne !i"a1e nikakva )#leda, a ni 2akona ni vladara ) #rad) < M)ci"an "e )1ao ) #rad i sve od"edno- podvr#ao se!i> .lo-l"ena "e -o Pri-a ntoni"a i 4ara ri"a7 M)ci"a<nov #n"ev pre-a n"i-a !io "e sla!o prikrivan, pre-da #a "e 2aklan"ao pri"a2an po#led> Gradanstvo "e -e()ti-, do-i1l"ato ) tra#an") 2a )vreda-a, po3elo i#rati dr)#a<3i") )lo#)> 'dvara1e se i iska2iva1e po3asti sa-o n"e-)> ni on ne 2aosta"a1e7 praen or)Kanici-a -i"en"ao "e k)e " vrtove, s"a"nik)anstvo-, sve3ano- povorko-, straKa-a prisva"ao "e 2apravo -o vladara, tek se i-ena odricao> +a"vi1e "e straFa 2adalo )!o"stvo Kalp)-i"a Galeri"ana> On "e !io sin Ga"a Pi2ona, ni-alo slavol")!iv, ali 2na-enito i-e i -ladena3ka I"epota n"e#ova veli3ina !ra!ant)r, erantH)e in civitate adF)c t)r!ida et novis ser<-oni!)s laeta H)i principat)s inane- ei 6a-a- circ)-da<rent> l)ss) M)ciani c)stodia -ilitari cinct)s, ne in ipsa )r!e conspectior -ors 6oret, ad H)adra#ensi-)- a! )r!e lapide- ppia via 6)so per venas san#)ine eEstin#)it)r> l)li)s Prisc)s praetoriar)- s)! 4itellio coForti)- prae<
1@G
6ect)s se ipse inter6ecit, p)dore -a#is H)anecessitate> l6en)s 4ar)s i#naviae in6a-iaeH)e s)ae s)per6)it> sia<tic)s Bis enili!ert)sC -atapotentia- servili s)pplicio eEpiavit> 1;> Isde- die!)s cre!rescente- cladis Ger-anicae 6a-a- neH)aH)a- -aesta civitas eEcipie!atM caesos eEer<cit)s, capta le#ion)Fi!erna, descivisse Gallias non )t -ala loH)e!ant)r> Id !ell)- H)i!)s ca)sis ort)-, H)anto eEternar)- sociar)-H)e #enti)- -ot) 6la#raverit, alti)s eEpedia-> Batavi, donec trans 8Fen)a#e!ant, pars DFattor)-, seditione do-estica p)lsi eEtre-a Gallicae orae vac)a c)ltori!)s si-)lH)e ins)la- i)Eta sita- occ)<pavere, H)a- -are Ocean)s a 6ronte, 8Fen)s a-nis ter<#)- ac latera circ)-l)it> +ec opi!)s Brar)- in societate validior)-C adtritis viros tant)- ar-aH)e i-perio -ini<strant, di) Ger-anicis !ellis eEercid, -oE a)cta per Bri<tannia- #loria, trans-issis ill)c coForti!)s, H)as vetere instit)to no!ilissi-i pop)lari)- re#e!ant> Erat et do-i delect)s eH)es, praecip)o nandi st)dio, dH)oC ar-a eH)osH)e retinens inte#ris t)r-is 8Fen)- perr)-peret> 1=> l)li)s Divilis et Dla)di)s Pa)l)s re#ia stirpe -)lto ceteros antei!ant> Pa)l)- ?ontei)s Dapito 6also re!ellio<nis cri-ine inter6ecitM iniectae Divili catenae, -iss)sH)e ad +erone- et a Gal!a a!sol)t)s s)! 4itellio r)rs)s di<scri-en adiit, 6la#itante s)pplici)- ei)s eEercit)7 inde ca)sae irar)- spesH)e eE -alis nostris> .ed Divilis )ltra H)a- !ar!aris solit)- in#enio sollers et .ertori)se a)t nni!ale- 6erens si-ili oris deFonesta-ento, ne )t Fosti o!via- iret)r, si a pop)lo 8o-ano pala- descivisset, 4espasiani a-icitia- st)di)-H)e parti)- praetendit, -is<sis sane ad e)- Pri-i ntonii litteris, H)i!)s avertere accita a 4itellio a)Eilia et t)-)lt)s Ger-anici specie
-il"oka2a od #rada na pi"evo" cesti )-ro "e isp)stiv1i se!i krv kro2 vene> J)li"e Prisko, pod 4iteli"e- pre6ekt pretori"skiF koForata, sa- "e se!e )!io, i2 sra-a vi1e ne#oli i2 n)Kde, l6en 4ar nadKivio "e svo") stra1l"i<vost i sra-ot), 2i"atik Bona" nai-e oslo!o(enikC ko!n) "e svo") -o oka"ao ro!ovsko- ka2no-> 1;> TiF istiF dana sve )3estali"i #las o pora2) ) Ger-a<ni"i #radanstvo ni"e pri-alo nipo1to Kalosno> G to-e da s) sas"e3ene vo"ske, osvo"eni 2i-ovnici le#i"a, da s) se od-etn)le Gali"e, ni"e se pri3alo kao o 2l)> Te-el"iti"e ) i2loKiti ta" rat7 i2 ko"iF "e )2roka nastao, )2 koliko se #i<!an"a straniF i save2ni3kiF naroda ra2!)ktao> Batavci, dok s) Kiv"eli preko 8a"ne do &aana, ist"e<rani do-ai- )stanko- 2apos"eli s) kra"n"a nenasel"ena -"esta #alske o!ale, a )"edno i otok, s-"e1ten ) nepo<sredno" !li2ini, ko"i sa 3ela oplak)"e Ocean, s le(a i !okova ri"eka 8a"na> +e ras)v1i i-an"e B1to "e ri"etkost kod save2ni1tva s -oni"i-aC, carstv) pr)Ka") sa-o I")de i or)K"e7 d)#o s) se )v"eK!avali #er-anskirn ratovi-a, )skoro i- "e porasla slava po Britani"i, ka-o s) pre!acili koForte, ko"i-a s) )pravl"ali po drevno" )red!i na"ple<-eniti"i od s)narodnika> Bi"a1e i- i kod k)e i2a!rano kon"ani1tvo, oso!ito sklono plivan"), tako da "e s or)K"e- i na kon"i-a 2nalo pre#a2iti 8a"n)> BNNNC 1=> J)li"e Divil i Kla)di"e Pa)l kral"evski- s) pori"e<klo- -no#o nadvisivali ostale> Pa)la "e )!io ?onte" Kapi<ton, laKno #a opt)Kiv1i 2!o# !)ntovni1tva> Divil) s) -et<n)ti okovi i poslan "e k +eron), Gal!a #a oslo!odi, pod 4iteli"e- ponovo 2apade ) po#i!ao, !)d)i da "e vo"ska traKila n"e#ov) #lav)> Odatle )2roci srdK!i i nade i2 na1iF nesrea> +o Divil "e !io, vi1e ne#oli "e )o!i3a"eno ) !ar<!ara, l)kava #lava7 i2i#rava")i .ertori"a ili ni!ala sa sli3no na#r(eni- lice-, ) straF) da ne )dare na n" ako se otvoreno od-etne od ri-sko# naroda, 2akloni se 4espa2i"anovi- pri"atel"stvo- i naklono13) pre-a stranci poslav1i -) doista i pis-a Pri-a ntoni"a, ) ko"i-a se 2apovi"edalo da se okren) po-one 3ete ko"e "e sa2vao 4iteli"e i, pod i2liko- #er-ansko# )stanka, 2adrKe le#i"e>
s) ) #ovorkan"i-a sv"etine, a !ilo "e ) #rad) < "o1 )vi"ek )sko-e1ano- i radosno- 2!o# novosti +a M)ci"anov) 2apovi"ed okr)Ken vo"ni3ko- straKo- da ) sa-o- #rad) s-rt ne !)de previ1e )o3l"iva, kod 3etr<deseto#
retentare le#iones i)!e!at)r> Eade- &ordeoni)s ?lacc)s praesens -on)erat, inclinato in 4espasian)- ani-o et rei p)!licae c)ra, c)i eEcidi)- adventa!at, si redinte#rat)- !ell)- et tot ar-ator)- -ilia Italia- inr)pissent>
1@1
15> I#it)r Divilis desciscendi cert)s, occ)ltato interi- altiore consilio, cetera eE event) i)dicat)r)s, novare res Foc -odo coepit> l)ss) 4itellii Batavor)- i)vent)s ad dilect)- voca!at)r, H)e- s)apte nat)ra #rave- one<ra!ant -inistri avaritia ac l)E), senes a)t invalidos con<H)irendo, H)os pretio di-itterent7 r)rs)s i-p)!es et 6or-a conspic)i Bet est plerisH)e procera p)eritiaC ad st)< pr)- traFe!ant)r> &inc invidia, et co-positae seditionis a)ctores perp)lere, )t dilect)a!n)erent> Divilis pri-o<res #entis et pro-ptissi-os vol#i specie ep)lar)- sacr)- in ne-)s vocatos, )!i nocte ac laetitia incal)isse videt, a la)de #loriaH)e #entis ors)s ini)rias et rapt)s et cetera servitii -ala en)-erat7 neH)e enisocietate-, )t oli-, sed ta-H)a- -ancipia Fa!eri> O)ando le#at)-, #ravi H)ideco-itat) et s)per!o, c)- i-perio venireS Tradi se prae6ectis cent)rioni!)sH)eM H)os )!i spoliis et san<#)ine eEpleverint, -)tari, eEH)iriH)e novos sin)s et varia praedandi voca!)la> Instare dilect)-, H)o li!eri a paren<ti!)s, 6ratres a 6ratri!)s vel)t s)pre-)dividant)r> +)-<H)a- -a#is ad6licta- re8o-ana- nec ali)d in Fi!ernis H)a- praeda- et senes7 attollerent tant)- oc)los et inania le#ion)no-ina ne pavescerent> t si!i ro!)r pedit)eH)it)-H)e, consan#)ineos Ger-anos, Gallias ide- c)pientes> +e 8o-anis H)idein#rat)- id !ell)-M c)i)s a-!i#)a- 6ort)na- 4espasiano i-p)tat)ros7 victo<riae ratione- non reddi> 1@> Ma#no c)- adsens) a)dit)s !ar!aro rit) et patriis eEsecrationi!)s )niversos adi#it> Missi ad Dannine6ates H)i consilia sociarent> Ea #ens parteins)lae colit, ori<#ine lin#)a virt)te par BatavisM n)-ero s)perant)r> MoE occ)ltis n)ntiis pelleEit Britannica a)Eilia, Batavor)- coFortes -issas in Ger-ania-, )t s)pra rett)li-)s, ac t)Mo#ontiaci a#entes> Erat in Dannine6ati!)s stolidae a)daciae Brinno, claritate natali)- insi#niM pater ei)s -)lta Fostilia a)s)s Gaianar)eEpedition)- l)di!ri)-
Isto "e )s-eno sav"etovao i &ordeoni"e ?lak, sklon 4espa2i"an) i 2a!rin)t 2a drKav), ko"a !i si#)rno propala, da se o!novio rat i da s) tolike tis)e or)Kanika provaiile ) Itali")> 15> Odl)3iv1i se dakle na od-etni1tvo i prikriv1i priv<re-eno d)!l") nakan), spre-an da ostalo proci"eni pre-a isFod), Divil ovako 2apo3e pripre-e 2a )stanak7 na 4iteli"ev) 2apovi"ed !atavska "e -ladeK po2ivana na nova3en"e, ko"e s) < sa-o po se!i te1ko < cinili "o1 teKi- i2vr1itel"i svo"o- poFlepoi ra2vratno1), popis)")i starce ili sla!ie ko"e !i )2 na#rad) otp)1tali> . dr)#e strane ne2rele -ladie i one ko"i s) odskakali I"epoto- Bi 2aista, ) veine "e -ladia vitak stasC odvla3ili s) 2a !l)d> Odatle nasta -rKn"a, i kolovode ta"no )#ovorena )stanka nat"era1e iF da )skrate novaen"e> Divil pod i2liko- sve<3ane #o2!e sa2va prvake naroda i one na"odl)3ni"e -e() sv"etino- ) sveti #a" i, 3ivid"e da s) se )spalili noni- vesel"e-, po3ev1i od slavniF d"ela naroda, na!ro"i nepravde i pl"a3ke i ostale ropske nedae7 9+e post)pa") s n"i-a kao sa save2nici-a ne#o kao s ro!ovi-a> Kad "e do1ao le#at s vrFovni- 2apov"edni1tvo- ) s"a"no" i dosto"anstveno" pratn"iS Prep)1teni s) pre6ekti-a i cen<t)rioni-a> Kad iF 2asite pli"eno- i krvl"), -i"en"a") se i i2-i1l"a") nove 2a3kol"ice i ra2li3ite na2ive 2a oti-ain)> eeka iF nova3en"e ko"i- se 2a)vi"ek rastavl"a") d"eca od roditel"a, !raa od !rae> +ikad ri-ska vlast ni"e !ila "ad<ni"a, a ) 2i-ovnici-a ne-a ni3e#a do' pli"ena i staraca> +eka podi#n) sa-o o3i i neka se ne !o"e ispra2niF i-ena le#i"a> Ta, oni i-a") #lavnin) p"e1adi"e i kon"ani1tva, Ger-ane 2a rodake, Gali"e ko"e Foe isto> Pa ni 8i-l"a<ni-a ni"e ta" rat neprili3an> +"e#ov e nei2v"estan isFod pripisati 4espa2i"an), 2a po!"ed) se ra)n ne polaKe>: 1@> .asl)1an s veliki- odo!ravan"e- 2apose#ne sve po !ar!arsko- o!i3a") i do-ovinski2akletva-a> Poslani s) neki ka Kanene6aani-a da 2dr)Ke na-"ere> To ple-e nastava dio otokaM pori"eklo-, "e2iko- i Fra!ro1) "ed<naki s) Batavci-a, !ro"e- -an"i> 'skoro pota"ni- #las< nici-a prido!i 2a se !ritanske< po-one 3ete < koForte Batavaca poslane ) Ger-ani"), kako #ore spo-en)s-o <ko"e s) tada !oravile )
1@;
Mo#onci"ak)> ' Kanene6aana !i"a1e Brinon, l)de s-"elosti, 2na-enit po slavno- rod)> Otac n"e#ov, odvaKiv1i se na -no#a nepri"atel"stva, nekaKn"eno "e pre2reo ops"en) #a"evskiF poFoda> /aFva< i-p)ne spreverat> I#it)r ipso re!ellis 6a-iliae no-ine pla<c)it i-posit)sH)e sc)to -ore #entis et s)stinenti)- )-e<ris vi!rat)s d)E deli#it)r, stati-H)e accitis ?risiis BTrans<rFenana #ens estC d)ar)- coForti)- Fi!erna proEi-o applicata Oceano inr)-pit> +ec providerant i-pet)Fosti)- -ilites, nec, si providissent, satis viri)ad arcend)- erat7 capta i#it)r ac direpta castra> *ein va#os et pacis -odo e66)sos liEas ne#otiatoresH)e 8o-anos invad)nt> .i-)l eEcidiis castellor)- i--ine!ant, H)ae a prae6ectis coForti)- incensa s)nt, H)ia de6endi neH)i<!ant> .i#na veEillaH)e et H)od -ilit)- in s)perioreins)lae parte- con#re#ant)r d)ce H)ilio pri-ipilari, no-en -a#is eEercit)s H)a- ro!)r7 H)ippe viri!)s coFor<ti)- a!d)ctis 4itelli)s e proEi-is +ervior)- Ger-ano<r)-H)e pa#is se#ne- n)-er)- ar-is oneraverat> 1A> Divilis dolo #rassand)- rat)s inc)savit )ltro prae<6ectos, H)od castella deser)issent7 se c)coForte, c)i praeerat, Dannine6ate- t)-)lt)co-press)r)-, illi s)a H)isH)e Fi!erna repeterent> .)!esse 6ra)de- consilio et dispersas coFortes 6acili)s oppri-i, nec Brinnone- d)ce- ei)s !elli, sed Divile- esse pat)it, er)-penti!)s pa)latiindiciis, H)ae Ger-ani, laeta !ello #ens, non di) occ)lta<verant> '!i insidiae par)- cessere, ad vitrans#ress)s Dannine6ates ?risios Batavos propriis c)neis co-ponit7 derecta eE diverso acies Fa)d proc)l a 6l)-ine 8Feno et o!versis in Foste- navi!)s, H)as incensis castellis ill)c adp)lerant> +ec di) certato T)n#ror)- coFors si#na ad Divile- traFst)lit, perc)lsiH)e -ilites i-provisa prodi<tione a sociis Fosti!)sH)e caede!ant)r> Eade- etia- BinC navi!)s per6idia7 pars re-i#)- e Batavis ta-H)a- i-pe< ritia o66icia na)tar)- prop)#nator)-H)e i-pedie!ant, -oE contra tendere et p)ppes Fostili ripae o!icere, ad postre-)- #)!ernatores cent)rionesH)e, nisi eade- volentis, tr)cidant, donec )niversa H)att)or et vi#inti navi)- classis trans6)#eret a)t caperet)r> 17> Dlara ea victoria in praesens, in poster))s)iM ar-aH)e et naves, H)i!)s indi#e!ant, adepti -a#na per Ger-anias GalliasH)e 6a-a li!ertatis a)ctores
cele!ra!an<t)r> Ger-aniae stati- -isere le#atos ai-lia o66erentes7
l")")i sa-o- i-en) )stani3ke o!itel"i !io "e dakle po vol"i, te "e po narodno- o!i3a") postavl"en na 1tit i na ra-eni-a nosilaca n"iFan, i2a!ran 2a vod)> .a2vav1i s-"esta ?riKane Bto "e prekora"nsko ple-eC, provali ) 2i-ovnike dvi") koForata, tik )2 Ocean> 4o"nici nis) ni predvid"eli naval) nepri"atel"a, a da s) "e i predvid"eli, ni"e !ilo dovol"no ni sila 2a o!ran)> Osvo"eni s) dakle i opl"a3kani ta!ori> Poto- napadn) kao ) -ir) na sve strane ra1trkane pe3en"are i ri-ske tr#ovce> Istovre-eno s) pri"etili da ra2ore )tvrde ko"e s) pre6ekti koForata 2apalili, "er se nis) -o#le !raniti> Glavnina vo"ske i ono 1to "e ostalo od vo"nika sk)pilo se ) #orn"e- di"el) otoka pod vodstvokvili"a, pri-ipilara < vi1e i-e vo"ske ne#o neka sna#a> Odvev1i pona""a3i dio koForata, 4iteli"e "e or)K"e- natovario -litav) #o-il) i2 na"!liKiF sela +ev<I"ana i T)n#ara> 1A> *rKei da se tre!a posl)Kiti l)kavstvo-, Divil opt)Ki dapae pre6ekte 1to s) nap)stili )tvrde7 on da e s koForto-, ko"o- "e 2apovi"edao s)2!iti kanene6aansk) po!)n)M oni neka potraKe svaki svo"e 2i-ovnike> Postalo "e "asno da se ) odl)ci kri"e pri"evara i da "e ra1trkane koForte lak1e nadvladati, te da vo(a ono#a rata ni"e Bri<non ne#o Divil, "er s) -alo<po-alo i2!i"ali na "av) 2naci ko"e Ger-ani, narod od)1evl"en rato-, nis) d)#o ta"ili> Kad l)kav1tina ni"e pravo d"elovala, pre1ao "e na sil) i poredao Kanene6aane, ?riKane i Batavce ) 2a n"iF svo"<stvene klinove> +as)prot n"i-a postavi se !o"ni red neda<leko ri"eke 8a"ne s nepri"atel") okren)ti- !rodovi-a ko"e s) dot"erali ova-o po1to s) 2apalili )tvrde> Posli"e krae# s)ko!a koForta T)n#ara prenese !o"ne 2nakove k Divil), a i2nenadno- i2da"o- prepla1ene vo"nike stado1e )!i"ati save2nici i nepri"atel"i> Ista nev"era i na !rodo<vi-a7 dio vesla3a -e() Batavci-a to!oKn"i- "e neisk)<stvo- o-etao o!avl"an"e d)Knosti -ornara i !ranitel"a, )skoro se otvoreno s)protstave i i2vr#n) kr-e nepri"a<tel"sko" o!ali, naposl"etk) kor-ilare i cent)rione ko"i nis) Ft"eli isto pokla1e, dok ni"e pre!"e#la ili !ila 2aro!l"ena 3itava 6lota od dvadeset 3etiri !roda> 17> .lavna !i"a1e to po!"eda 2a sadaM 2a !)d)nost korisna> *o-o#av1i se or)K"a i !rodova, ko"i-a osk)di<"evaF), veli3anstveni- s) #lasoslavl"eni po Ger-ani<"arna i Gali"a-a kao 2a3etnici slo!ode> Ger-ani"e s) od-aF )p)tile poslanike n)dei po-one 3ete> .ave2<
1@=
Galliar)- societate- Divilis arte donisH)e ad6ecta!at, captos coForti)- prae6ectos s)as in civitates re-ittendo, coForti!)s, a!ire an -anere -allent, data potestateM -anenti!)s Fonorata -ilitia, di#redienti!)s spolia 8o-a<nor)- o66ere!ant)r> .i-)l secretis ser-oni!)s -one!at -alor)-, H)ae tot annis perpessi -isera- servit)te- 6also pace- vocarent> Batavos, H)a-H)a- tri!)tor)- eEpertes, ar-a contra co--)nes do-inos cepisseM pri-a acie 6)s)- vict)-H)e 8o-an)-> Y)id si Galliae i)#)- eE)antS Y)ant)- in Italia reliH))-S Provinciar)- san<#)ine provincias vinci> +e 4indicis acie- co#itarent7 Batavo eH)ite protritos ed)os rvernosH)eM 6)isse inter 4er#inii a)Eilia Bel#as, vereH)e rep)tanti!)s Gallia- s)is-et viri!)s concidisse> +)nc easde- o-ni)- partes, addito, si H)id -ilitaris disciplinae in castris 8o-anor)- vi#)eritM esse sec)- veteranas coFortes, H)i!)s n)per OtFonis le#iones proc)!)erint> .ervirent .Iria siaH)e et s)et)s re#i!)s Oriens7 -)ltos adF)c Gallia vivere ante tri!)ta #enitos> +)per certe caeso O)intilio 4aro p)lsa- e Ger-ania servit)te-, nec 4itelli)- principe-, sed Daesare)#)st)- !ello provocat)-> Li!ertate- nat)ra etia- -)tis ani-ali!)s data-, virt)te- propri)Fo-in)- !on)-M deos 6ortiori!)s adesse7 proinde adripe<rent vac)i occ)patos, inte#ri 6essos> *)alii 4espa<sian)-, alii 4itelli)- 6oveant, patere loc)- advers)s )tr)-H)e> .ic in Gallias Ger-aniasH)e intent)s, si desti<nata provenissent, validissi-ar)- ditissi-ar)-H)e nation)- re#no i--ine!at> 18> t ?lacc)s &ordeoni)s pri-os Divilis conat)s per dissi-)latione- al)it7 )!i eEp)#nata castra, deletas co<Fortes, p)ls)- Batavor)- ins)la 8o-an)- no-en tre<pidi n)ntii ad6ere!ant, M)ni)- L)perc)- le#at)- Bis d)ar)- le#ion)Fi!ernis praeeratC e#redi advers)s Foste- i)!et> L)perc)s le#ionarios e praesenti!)s, '!ios e proEi-is, Treviror)- eH)ites Fa)d lon#e a#entis rapti- trans-isit, addita Batavo-- ala, H)ae iapride- cor<r)pta 6ide- si-)la!at, )t proditis in ipsa ade 8o-anis -aiore pretio 6)#eret> Divilis captar)- coForti)- si#nis circ)-dat)s, )t s)o -iliti recens #loria ante oc)los et Fostes -e-oria cladis terrerent)r, -atre- s)a- sorores<
ni1tvo Gali"a Divil "e prido!ivao okretno1) i darovi-a, 1al")i 2aro!l"ene pre6ekte koForata ) n"iFove #radove, dav1i na vol") koForta-a da od) ili ostan)M oni-a ko"i s) osta"ali n)dila se 3asna vo"ni3ka sl)K!a, oni-a ko"i s) odla2ili ri-ski pli"en> Istovre-eno iF "e ta"ni- ra2#ovo<ri-a pris"eao 2ala ko"a s) trp"eli toliko #odina i !i"edno ropstvo laKno na2ivali -iro-7 9Batavci s), pre-da oslo<!o(eni pore2a, po#ra!ili or)K"e protiv 2a"edni3kiF tla3i<tel"a> ' prvo" "e !ici ra2!i"en i po!i"eden 8i-l"anin> 0to ako Gali"e 2!ace "ara-S Koliko iF "e onda preostalo ) Itali"iS Krvl") provinci"a po!"ed)") se provinci"e> +eka ne ra2-i1l"a") o 4indeksovo" !ici> Batavskikon"ani1tvo- satrveni s) Ed)anci i rvern"aniM -ed) 4er#ini"evi- po-oni- 3eta-a !ili s) Bel#i, i tko pravo ra2-i1l"a 2ak<I")3it e da s) Gati"e podle#le vlastiti- or)Kani- sna<#a-a> .ada svi pripada") isto" stranci, pri!ro"iv1i i ono 1to "e vri"edno od vo"nika ) ri-ski- ta!ori-a> .a so!oi-a") veteranske koForte, ko"i-a s) nedavno podle#le Otonove le#i"e> +eka ro!)") .iri"a i 2i"a i Istok navikao na kral"eve> Mno#o iF "e ko"i "o1 Kive ) Gali"i, a rodeni s) pri"e pore2a> +edavno "e doista s-r) Kvintili"a 4ara oda#nato ropstvo i2 Ger-ani"e, i ni"e rato- i2a2van vla<dar 4iteli"e ne#o De2ar )#)st> Os"ea" slo!ode priro(en "e i ni"e-i- Kivotin"a-a, Fra!rost "e sa-osvo"na odlika I")di> Bo#ovi po-aK) Fra!ri"i-a> .to#a neka po#ra!e7 slo!odni 2aok)pl"ene, 3ili )-orne> *ok "edni prista") )2 4espa2i"ana, dr)#i )2 4iteli"a, otvoren "e p)t protiv "ed<no#a i dr)#o#a>: /aok)pl"en tako -isli-a na Gali"e i Ger-ani"e, da s) -) nakane )sp"ele, 2apri"etio !i podr)3") na""a3iF i na"!o#ati"iF naroda> 18> ?lak &ordeoni"e potFran"ivao "e prve Divilove pok)1a"e svo"i- neFa"e-> Kad s) prepla1eni #lasnici stali "avl"ati da s) osvo"eni ta!ori, satrvene koForte, s otoka Batavaca ot"erano ri-sko i-e, 2apov"edi da M)ni"e L)perko Bon "e !io na 3el) dv"e-a le#i"a-a ) 2i-ovnik)C krene protiv nepri"atel"a> L)perko !r2o pre!aci le#ionare ko"i s) !ili pri r)ci, '!i"ce ko"i s) se nala2ili ) sa-o" !li<2ini, kon"anike Treveraca ko"i s) !ili nedalekoM dodav1i i- i al) Batavaca, ko"a "e, ve otpri"e pod-iena, Finila v"ernost da !i, i2dav1i 8i-l"ane ) sa-o" !ici, pre!"e#la )2 ve) korist> Okr)Ken !o"ni- 2nakovi-a 2aro!l"eniF koForata <
1@5
da n"e#ovo- vo"nik) !)de pred o3i-a nedavna slava i da nepri"atel"e 2apla1i s"ean"e- na pora2
H)e, si-)l o-ni)- coni)#es parvosH)e li!eros consistere a ter#o i)!et, Forta-enta victoriae vel p)lsis p)dore-> 't viror)- cant), 6e-inar))l)lat) son)it acies, neH)a<H)a- par a le#ioni!)s coForti!)sH)e reddit)r cla-or> +)daverat sinistr)- corn) Batavor)- ala trans6)#iens stati-H)e in nos versa> .ed le#ionari)s -iles, H)a-H)a- re!)s trepidis, ar-a ordinesH)e retine!at> '!ior)- Tre<veror)-H)e a)EiUia 6oeda 6)#a dispersa totis ca-pis pa<lant)r7 ill)c inc)!)ere Ger-ani, et 6)it interi- e66)#i)le#ioni!)s in castra, H)i!)s 4eter)- no-en est> Prae6ec<t)s alae Batavor)- Dla)di)s La!eo, oppidano certa-ine ae-)l)s Divili, ne inter6ect)s invidia- ap)d pop)lares vel, si retineret)r, se-ina discordiae prae!eret, in ?risios aveFit)r> 19> Isde- die!)s Batavor)- et Dannine6ati)coFor<tes, c)- i)ss) 4itellii in )r!e- per#erent, -iss)s a Divile n)nti)s adseH)it)r> Int)-)ere stati- s)per!ia 6erociaH)e et preti)- itineris donativ)-, d)pleE stipendi)-, a)#eri eH)it)n)-er)-, pro-issa sane a 4itellio, post)la!ant, non )t adseH)erent)r, sed ca)sa- seditioni> Et ?lacc)s -)lta concedendo niFil ali)d e66ecerat, H)a- )t acri)s eEposcerent H)ae scie!ant ne#at)r)-> .preto ?lacco in6e<riore- Ger-aniapetivere, )t Divili i)n#erent)r> &or<deoni)s adFi!itis tri!)nis cent)rioni!)sH)e cons)ltavit, n)- o!seH)i)- a!n)entes vi coerceretM -oE insita i#na<via et trepidis -inistris, H)os a-!i#))s a)Eilior)- ani-)s et s)!ito dilect) s)ppletae le#iones an#e!ant, stat)it con<tinere intra castra -ilite-7 dein paenitentia et ar#)enti!)s ipsis H)i s)aserant, ta-H)a- sec)t)r)s scripsit &erennio Gallo le#ionis pri-ae le#ato, H)i Bonnao!tine!at, )t arceret transit) Batavos7 se c)eEercit) ter#is eor)- Faes)r)-> Et oppri-i poterant, si Finc &ordeoni)s, inde Gall)s, -otis )tri-H)e copiis, -edios cla)sissent> L.edC ?lacc)s o-isit incept)- aliisH)e litteris Gall)- -on)it, ne terreret a!e)ntes7 )nde s)spicio sponte le#ator)eEci<tari !ell)- c)nctaH)e, H)ae acciderant a)t -et)e!ant)r, non inertia -ilitis neH)e Fosti)- vi, sed 6rea)de d)c)- evenire>
< Divil 2apov"edi da i2a le(a postave n"e#ov) -a"k) i sestre, a 2a"edno s n"i-a Kene i -alen) d"ec) sviF ratnika, kao potica" na po!"ed) ili i2vor sra-a, !)d) li potisn)ti> Kad "e !o"ni red od"ekn)o p"es-o- -)Keva, viko- Kena, le#i"e i koForte ne )2vrate nipo1to "ednako- #ra"o-> la Batavaca otkrila "e ) pre!"e#avan") li"evo krilo i s-"esta se okren)la protiv nas> li le#ionarski vo"nik, pre-da ) po#i!li, odrKavao "e !o"ni poredakM po-one 3ete '!i"aca i Treveraca, raspr1ene ) sra-otno- !i"e#), ra1trkale s) se po ci"elo- pol")> +a n"iF navale Gennani> ' -e()<vre-en) le#i"a-a se )ka2ala prilika 2a )2-ak ) ta!or, ko"e-) "e i-e .tari> Pre6ekt ale Batavaca Kla)di"e La!eon, ) -alo#radsko- nad-etan") s)parnik Divil), da )s-ren ne i2a2ove -rKn") kod 2e-l"aka ili, ako se 2adrKi, ne postane s"e-e ra2dora, ode ) 6ri2i"sk) 2e-l")> 19> IstiF dana !atavske i kanene6aanske koForte, dok s) po nared!i 4iteli"e"evo" kretale ) Grad, s)sti#ne #las<nik poslan od Divila> 'skipt"e1e s-"esta od oFolosti i neo<!)2danosti, te 2aFti"evaF) nadar!) 2a p)t, dvostr)k) vo"<ni3k) pla) i da se )vea !ro" kon"anika, 1to i- "e 4ite<li"e 2aista i o!eao, ne da !i to i posti#li, ve kao ra2lo# 2a po!)n)> 1 ?lak, pop)1ta")i ) -no#o-e, ni1ta dr)#o ne posti#ne ne#o da "o1 Ke1e traKe ono 2a 1to s) 2nali da e i- !iti )skraeno> +e o!a2ir)i se na ?laka, poFrli1e ) *on") Ger-ani") da se pripo"e Divil)> &ordeoni"e pri2va tri!)ne i cent)rione i posav"etova se s n"i-a, da li da silo2adrKi one ko"i od!i"a") pokornost> 'skoro, 2!o# svo"e )ro(ene sla!osti i stra1l"ivosti svo"iF podre( eniF, ko"e s) drKale ) t"esko!i prevrtl"ivost po-oniF 3eta i i2nenadni- nova3en"edop)n"ene le#i"e, odl)3i 2adr<Kati vo"nika )n)tar ta!ora> Poto- se poka"a, i na pri#o<vore oniF ko"i s) #a !ili na#ovorili, kao da Foe poi 2a n"i-a, napisa &ereni") Gal), le#at) prve le#i"e, ko"i "e vo"sko- drKao Bon), neka 2apri"e3i pri"ela2 Batavci-a7 on e i- se s vo"sko- prili"epiti 2a le(a> 1 -o#lo iF se 2ai<sta nadvladati da s) iF, odavde &ordeoni"e odande Gal, pokren)v1i s o!"e strane 3ete, 2atvorili ) sredin)> +o ?lak od)sta od na-"ere i dr)#ipis-i-a na#ovori Gala da ne )2ne-ir)"e one ko"i s) odla2ili> Odatle se porodi s)-ir"a da se s vol"ole#ata poti3e rat, i sve 1to se do#adalo ili ce#a s) se pla1ili da se 2!iva, ne 2!o# -litavosti vo"nika ili
1@@
2!o# sna#e nepri"atel"a ne#o 2!o# pri"evare vo"sko< vo(a>
a!s)-pta s)nt H)ae advers)s necessitates in lon#)-
;G> Batavi, c)- castris Bonnensi!)s propinH)arent, prae-isere H)i &erennio Gallo -andata coForti)- eEpo<nerent> +)ll)- si!i !ell)- advers)s 8o-anos, pro H)i!)s totiens !ellassent7 lon#a atH)e inrita -ilitia 6essis patriae atH)e otii c)pidine- esse> .i ne-o o!sisteret, innoEi)- iter 6ore7 sin ar-a occ)rrant> 6erro viainvent)ros> D)nctante- le#at)- -ilites perp)lerant, 6ort)na- proelii eEperiret)r> Tria -ilia le#ionarior)- et t)-)lt)ariae Bel<#ar)- coFortes, si-)l pa#anor)- liEar)-H)e i#nava sed procaE ante peric)l)- -an)s o-ni!)s portis pror)-p)nt, )t Batavos n)-ero i-pares circ)-6)ndant> Illi veteres -ilitiae in c)neos con#re#ant)r> *ensi )ndiH)e et 6ron<te- ter#aH)e ac lat)s t)tiM sic ten)e- nostror)- acie- per6rin#)nt> Dedenti!)s Bel#is pellit)r le#io, et vall)- portasH)e trepidi pete!ant> I!i pl)ri-)- cladis7 c)-)la<tae corpori!)s 6ossae, nec caede tant)- et volneri!)s, sed r)ina et s)is pleriH)e telis interiBeCre> 4ictores colonia #rippinensi)- vitata, niFil cetero in itinere Fostile a)si, Bonnense proeli)- eEc)sa!ant, ta-H)a- petita pace, postH)a- ne#a!at)r, si!i-et ipsi cons)l)issent> ;1> Divilis advent) veterana-- coForti)- i)sti ia- eEercit)s d)ctor, sed consilii a-!i#))s et vi8o-ana- rep)tans, c)nctos H)i aderant in ver!a 4espasiani adi#it -ittitH)e le#atos ad d)as le#iones, H)ae priore acie p)lsae in vetera castra concesserant, )t ide- sacra-ent)- acci<perent> 8eddit)r respons)-7 neH)e proditoris neH)e Fosti)- se consiliis )tiM esse si!i 4itelli)principe-, pro H)o 6ide- et ar-a )sH)e ad s)pre-)- spirit)- retent)<ros7 proinde per6)#a Batav)s ar!itri)- rer)- 8o-a<nar)- ne a#eret, sed -eritas sceleris poenas eEspectaret> Y)ae )!i relata Divili, incens)s ira )niversa- Batavor)#ente- in ar-a rapitM i)n#)nt)r Br)cteri TencteriH)e et eEcita n)ntiis Ger-ania ad praeda6a-a-H)e> ;;> dvers)s Fas conc)rrentis !elli -inas le#ati le#ion)- M)ni)s L)perc)s et +)-isi)s 8)6)s vall)- -)rosH)e 6ir-a!ant> .)!versa lon#ae pacis opera, Fa)d proc)l castris in -od)- -)nicipii eEstr)cta, ne Fosti!)s )s)i 6orent> .ed par)provis)-, )t copiae in castra con<veFerent)r7 rapi per-isere> Ita pa)cis die!)s per licen<tia-
;G> Kad s) se Batavci pri!liKavali !onsko- ta!or), posla1e napri"ed #lasnike da Gereni") Gal) i2loKe por)ke koForata7 9+ikakav i- rat protiv 8i-l"ana, 2a ko"e s) toliko p)ta ratovali, ni"e na pa-eti> '-orni od d)#a i neplodna vo"ni1tva 3e2n) 2a 2avi3a"e- i -iro-> ko i- se nitko ne opre, !e2 1tete e nastaviti p)t> ko li naid) na or)K"e, -a3e- e prokr3iti p)t>: +eodl)3na le#ata vo"<nici nat"era1e da isk)1a sre) ) !ici> Tri tis)e le#ionara i na !r2) r)k) sklopl"ene koForte Bel#a, kao i -litava ali pri"e opasnosti !e2o3na 3eta sel"aka i kon")sara, provali kro2 vrata da opkoli Batavce, !ro"e- daleko sla!i"e> Oni se kao isk)sni vo"nici sk)pe ) klinoveM 2!i"eni odasv)d !ili s) 2a1tieni i s 3ela i s le(a i s !okova> Tako pro!i1e tanak !o"ni red na1iF> Kako s) se Bel#i povla3ili, tako "e !ila potiskivana i le#i"a, te s) prepla1eni Frlili na nasip i na vrata> T) s) !ili na"vei #)!ici7 "arci pretrpani t"ele<si-a, na"vi1e iF "e po#in)lo ne toliko od rana ) pokol") koliko od pada na vlastita kopl"a> /ao!i1av1i #ripinsk) Koloni") i ne )p)stiv1i se na preostalo- p)t) ni ) kakav nepri"atel"ski 3in, po!"ednici s) se 2a !onsk) !itk) ispri<3avali tvrdn"o- kako s) to!oKe traKili -ir, a po1to i- "e )skraivan, sa-i s) se po!rin)li 2a svo" spas> ;1> *olasko- veteranskiF koForata Divil < kao vo(a sada ve prave vo"ske, ali neodl)3an i ra3)na")i na ri-sk) pre-o < sve ko"i s) !ili na2o3ni nat"era na pri<se#) 4espa2i"an) i po1al"e poslanike k dv"e-a le#i"a-a <ko"e s) se, nadvladane ) prvo" !ici, pov)kle ) .tari ta!or < da pri-e ist) 2akletv)> 4rati se od#ovor da oni ne sl)< 1a") sav"ete ni i2da"ice ni nepri"atel"a7 n"i-a "e vladar 4iteli"e, i 2a n"e#a e sa3)vati v"er) i or)K"e sve do 2ad<n"e#a daFa> .to#a neka od-etnik Batavac ne i2i#rava vrFovno# s)ca ) ri-skiodno1a"i-a, ve neka !)de spre-an na 2asl)Kene ka2ne 2a 2lod"elo> Xi- to !i do"av<I"eno Divil), )spal"en srdK!o- on 3itavo ple-e Batavaca pov)3e na or)K"e> Pridr)Ke i- se Br)kteri i Tenkteri, a i Ger-ani"a "e preko #lasnika po2vana na pl"ack) i slav)> ;;> Protiv ovakviF pri"etn"i i2nenadna rata le#ati le#i"a M)ni"e L)perko i +)-i2i"e 8)6 po"a3avaF) nasip i !ede-e> .r)1ena s) 2dan"a nedaleko ta!ora, 2a d)#a -ira podi#n)ta pop)t -)nicipi"a, da ne !)d) na korist nepri<"atel"i-a> +o -alo se vodila !ri#a da se ) ta!or dove2) 2aliFe> Prep)stili s) iF da !)d) ra2#ra!l"ene> Tako "e ) -alo dana ) nered) potro1eno ono 1to "e -o#lo 2ad)#o
1@A
s)66ecissent> Divilis -edi)- a#-en c)- ro!ore Bata<vor)- o!tinens )tra-H)e 8Feni ripa-, H)o tr)c)lentior vis) 6oret, Ger-anor)- catervis co-plet, ads)ltante per ca-pos eH)iteM si-)l naves in advers)- a-ne- a#e!an<t)r> &inc veteranar)coForti)- si#na, inde depro-ptae silvis l)cisve 6erar)- i-a#ines, )t c)iH)e #enti inire proe<li)-os est, -iEta !elli civilis eEterniH)e 6acie o!st)pe<6ecerant o!sessos> Et spe- o!p)#nanti)a)#e!at a-pli<t)do valli, H)od d)a!)s le#ioni!)s sit)- viE 4 -ilia ar-ator)- O8o-anor)-P t)e!ant)r7 sed liEar)- -)lti<t)do t)r!ata pace ill)c con#re#ata et !ello -inistra aderat> ;=> Pars castror)- in colle- leniter eEs)r#ens, pars aeH)o adi!at)r> Y)ippe illis Fi!ernis o!sideri pre-iH)e Ger-anias )#)st)s crediderat, neH)e )-H)a- id -alor)-, )t o!p)#nat)- )ltro le#iones nostras venirentM inde non loco neH)e -)ni-entis la!or addit)s7 vis et ar-a satis place!ant> Batavi TransrFenaniH)e, H)o dis<creta virt)s -ani6esti)s spectaret)r, si!i H)aeH)e #ens consist)nt, e-in)s lacessentes> Post )!i pleraH)e telor)- t)rri!)s pinnisH)e -oeni)inrita Faere!ant et des)per saEis volnera!ant)r, cla-ore atH)e i-pet) invasere vall)-, adpositis pleriH)e scalis, alii per test)dine- s)or)-M scande!antH)e ia- H)ida-, c)- #ladiis et ar-or)- inc)ss) praecipitati s)di!)s et pilis o!r))nt)r, prae6eroces initio et re!)s sec)ndis ni-ii> .ed t)- prae<dae c)pidine adversa H)oH)e tolera!antM -acFinas etia-, insolit)- si!i, a)si> +ec )lla ipsis sollertia7 per6)#ae cap<tiviH)e doce!ant str)ere -aterias in -od)- pontis, -oE s)!iectis rotis propellere, )t alii s)perstantes ta-H)a- eE a##ere proeliarent)r, pars int)s occ)lti -)ros s)!r)erent> .ed eEc)ssa !allistis saEa stravere in6or-e op)s> Et crates vineasH)e paranti!)s adactae tor-entis ardentes Fastae, )ltroH)e ipsi o!p)#natores i#ni!)s pete!ant)r, donec desperata vi verterent consili)- ad -oras, Fa)d i#nari pa)cor)- dier)- inesse ali-enta et -)lt)- i-!ellis t)r<!aeM si-)l eE inopia proditio et 6l)Ea servitior)- 6ides ac 6ort)ita !elli spera!ant)r>
dot"ecati protiv nevol"a> 'pravl"a")i sredn"o3eto- s "e2#ro- Batavaca, Divil "edn) i dr)#) o!al) 8a"ne isp)ni 3opori-a Ger-ana da !)de 1to stra1ni"i na po#led, dok s) kon"anici naval"ivali preko pol"a> Istovre-eno s) !ro<dovi t"erani )2vodno> Ovd"e !o"ni 2nakovi veteranskiF koForata, ond"e slike 2v"eradi i2nesene i2 1)-a i #a"eva, kako "e ve ko"e- ple-en) !io o!i3a" )la2iti ) !itk) < )2 po-i"e1ani o!lik #ra(ansko# i i2van"sko# rata < 2apan"ile s) ops"edn)te> +ad) napada3a snaKila "e visina nasipa ko"i "e sta"ao pred dv"e-a le#i"a-a, a !ranilo #a "e "edva pet tis)a Ori-skiFP or)Kanika> +o t) "e !ilo -no1tvo pe3en"ara, ko"e se ona-o sk)pilo kad "e nar)1en -ir, a !ilo "e sposo!no 2a rat> ;=> Jedan se dio ta!ora !la#o )2di2ao ) o!ronak, dr)<#o- se prist)palo preko ravnice> )#)st "e, dakako, v"e<rovao da se ti- 2i-ovnikon .to#a i ni"e ni ) 2e-l"i1te ni ) )tvr(en"a )loKen napor7 sna#a i or)K"e s-atraF) se dovol"ni-> Batavci i Prekora"nci postavc se po ple-eni-a svaki 2a se da !i se po"edina3no ")na1tvo 1to "asni"e )o3ilo> /ati-, kako "e veina stri"ela "alovo 2apin"ala o k)le i kr)ni1ta, a odo2#o !i"aF) ran"avani ka-en"e-, navali1e )2 !o"ni pokli3 na nasipM veina iF prisloni I"estve, dr)#i se podi#o1e na 9korn"a3): svo"iF s)!oraca, i ve se neki pen"aF) )vis, kad li iF !ranioci neo!)2dane ) po3etk) i )2oFol"ene )sp"eFo-, str-o#lave )darci-a -a3eva i 1titova i 2asp) kolci-a i stri"ela-a> li tada, ) poFlepi 2a pli"eno-, podno1aF) i ne)sp"eF> .-"elo se lati1e i stro"eva, stvari ne)o!i3a"ene 2a n"iF, no ) to-e nis) i-ali nikakve v"e1tineM pre!"e2i i 2aro!l"enici po)3avaF) iF kako da slaK) drven) #ra() ) o!lik) -osta, 2ati-, pod-etn)v1i kota3e, kako da "e pokren) da se "edni, sto"ei i2nad, -o#) !oriti kao s nasipa, a dr)#i, sakriveni )n)tra, da -o#) potkapati 2idove> +o ka-en"e i2!a3eno s !alista )ni1ti !e2o!li3no 2dan"e, a na one ko"i s) spre-ali pletere i 2a1titne krovove !a3ene s) s Fitala #or)e -otkeM dapa3e, i sa-i s) napada3i !ili napadani o#n"e-, dok iF ne nap)sti sna#a, te se odl)3i1e na 3ekan"e, 2na")i do!ro da "e ) ta!or) Frane 2a -alo dana, a -no#o I")dstva nesposo!na 2a rat> O3ekivala se )"edno i i2da"a 2!o# nesta1ice i v"erolo-nost ro!l"a, a pola#ane s) nade i ) ratne sl)3a"nosti>
1@7
;5> ?lacc)s interi- co#nito castror)- o!sidio et -issis per Gallias H)i a)Eilia concirent, lectos BeC le#ioni!)s *illio 4oc)lae d)oetvicensi-ae le#ionis le#ato tradit, )t H)a- -aEi-is per ripaitineri!)s celeraret, ipse navi<!)s, invalid)s corpore, invis)s -iliti!)s> +eH)e eni- a-!i#)e 6re-e!ant7 e-issas a Mo#ontiaco Batavor)coFortes, dissi-)latos Divilis conat)s, adsciri in societa<te- Ger-anos> +on Pri-i ntonii neH)e M)ciani ope 4espasian)- -a#is adolevisse> perta odia ar-aH)e pala- depelli7 6ra)de- et dol)- o!sc)ra eoH)e inevita!i<lia> Divile- stare contra, str)ere acie-7 &ordeoni)- e c)!ic)lo et lect)lo i)!ere H)idH)id Fosti cond)cat> Tot ar-atas 6ortissi-or)- viror)- -an)s )ni)s senis valet)< dine re#i7 H)in poti)s inter6ecto proditore 6ort)navirt)<te-H)e s)a- -alo o-ine eEsolverent> &is inter se voci<!)s instinctos 6la--avere ins)per adlatae a 4espasiano litterae, H)as ?lacc)s, H)ia occ)ltari neH)i!ant, pro con<tione recitavit vinctosH)e H)i att)lerant ad 4itelli)- -isit> ;@> .ic -iti#atis ani-is Bonna-, Fi!erna pri-ae le#io<nis, vent)-> In6ensior illic -iles c)lpacladis in &ordeo<ni)- verte!at7 ei)s i)ss) derecta- advers)s Batavos acie-, ta-H)a- a Mo#ontiaco le#iones seH)erent)rM ei)s<deproditione caesos, n)llis s)pervenienti!)s a)Eiliis7 i#nota Faec ceteris eEerciti!)s neH)e i-peratori s)o n)n<tiari, c)- adc)rs) tot provinciar)eEstin#)i repens per<6idia pot)erit> &ordeoni)s eEe-plaria o-ni)- litterar)-, H)i!)s per Gallias Britannia-H)e et &ispanias a)Eilia ora!at, eEercit)i recitavit instit)itH)e pessi-)- 6acin)s, )t epist)lae aH)ili6eris le#ion)- traderent)r, a H)is ante -iliti H)a- d)ci!)s le#e!ant)r> T)- e seditiosis )n)- vinciri i)!et, -a#is )s)rpandi i)ris, H)a- H)ia )ni)s c)lpa 6oret> Mot)sH)e Bonna eEercit)s in colonia- #rippinen<se-, ad6l)enti!)s ai-liis Gallor)-, H)i pri-o re8o-ana- eniEe i)va!ant7 -oE valescenti!)s Ger-anis pleraeH)e civitates advers)- nos ar-a s)-psere spe li!ertatis et, si eE)issent serviti)-, c)pidine i-peritandi> Glisce!at irac)ndia le#ion)-, nec terrore- )ni)s -ilitis vinc)la indiderantM H)- ide- ille ar#)e!at )ltro conscien<
;5> .a2nav1i ) -ed)vre-en) 2a opsad) ta!ora i )p)<tiv1i poslanike po Gali"a-a da sa2ov) po-one 3ete, ?lak preda i2a!ranike i2 le#i"a *ili") 4ok)li, le#at) dvadeset<dr)#e le#i"e, da se poK)ri o!alo- ) 1to !rKe- -ar1)M on se saodve2e la(a-a, t"elesno sla! i o-raKen od vo"< nika> +edvo"!eno s) nai-e iska2ivali svo"e ne2ado<vol"stvo 1to s) i2 Mo#onci"aka p)1tene koForte Batavaca, 1to se ne Fa"e 2a Divilove pok)1a"e, 1to se ) save2ni1tvo pri-a") Ger-ani7 9+i"e 4espa2i"an o"a3ao vi1e ni )2 po-o Pri-a ntoni"a ni )2 po-o M)ci"ana> +a otvo<rene se -rKn"e i or)K"e "avno odvraaM pri"evara "e i l)kavstvo ne1to skrovito i sto#a i- "e ne-o#)e )-ai> Divil se opire, vrsta !o"ni red, &ordeoni"e i2 spavaonice i s leKal"eke nalaKe ono 1to koristi nepri"atel")7 toliki- naor)Kani- r)ka-a na"Fra!ri"iF -)Keva )pravl"a !olest "edno# starca> 0to radi"e )!iv1i i2da"ic) ne oslo!ode svo") s)d!in) i Fra!rost od 2la 2na-en"aS: PodraKene ovakvi- nai2-"eni3ni- ri"e3i-a raspalila s) iF povrF to#a i pis-a doni"eta od 4espa2i"ana, ko"a "e ?lak, !)d)i da se nis) -o#la kriti, pro3itao pred sk)p1tino- vo"nika, a one ko"i s) iF doni"eli poslao ve2ane k 4iteli")> ;@> Po1to s) se d)Fovi tako s-irili, sti#li s) ) Bon), 2i-ovnik prve le#i"e> Ta-o1n"i s) vo"nici "o1 o#or3eni"e krivn") 2a pora2 sval"ivali na &ordeoni"a7 9Po n"e#ovo" "e nared!i )p)ena 3eta protiv Batavaca pod pretpostavko- da iF sli"ede le#i"e i2 Mo#onci"aka> /!o# n"e#ove s) i2da"e po!i"eni, a da i- nis) pristi#le nikakve po-one 3ete> Ovo "e nepo2nato ostali- vo"ska-a, a ni"e do"a<vl"eno ni n"iFov) vrFovno- 2apov"ednik), -ada se nena<dana nev"era -o#la 2atrti !r2opo-oi tolikiF provin<ci"a>: &ordeoni"e "e pri-"erke sviF pisa-a ko"i-a "e -olio 2a po-one 3ete po Gali"a-a, Britani"i i &ispani<"a-a pro3itao vo"sci i )veo vrlo lo1 post)pak da se pis-a preda") orlono1a-a le#i"a, a oni s) iF 3itali pri"e vo"nik) ne#oli vo"skovo(a-a> Tada 2apov"edi da "edno#a od !)n<tovnika !ace ) okove, vi1e da dokaKe svo") -o, ne#o 1to !i to !ila krivn"a "edno#a> 1 vo"ska krene i2 Bone ) #ri<pinsk) Koloni"), dok s) prit"ecale po-one 3ete Gala ko"i s) ) po3etk) revno po-a#ali ri-sk) vlast> Kad s) poto- stali "acati Ger-ani, veina "e #radova po#ra!ila or)K"e protiv nas, ) nadi 2a slo!odo- i, kad !i se ri"esili podloKnosti, ) Kel"i 2a #ospodstvo-> 8asla "e naprKitost le#i"a, a okovi "edno#a vo"nika nis) )li"evali straFa>
1@8
tia- d)cis, ta-H)a- n)nti)s inter Divile?lacc)-H)e 6also cri-ine testis veri oppri-eret)r> Donscendit tri!)nal 4oc)la -ira constantia prens)-H)e -ilite- ac voci6eran<te- d)ci ad s)pplici)- i)ssit, et d)- -ali pavent, opti<-)s H)isH)e i)ssis par)ere> EEi- consens) d)ce4oc)<la- poscenti!)s ?lacc)s s)--a- rer)- ei per-isit> ;A> .ed discordes ani-os -)lta e66era!ant7 inopia sti<pendii 6r)-entiH)e et si-)l dilect)- tri!)taH)e Galliae aspernantes, 8Fen)s inco#nita illi caelo siccitate viE navi)- patiens, arti co--eat)s, dispositae per o-ne- ripa- stationes, H)ae Ger-anos vado arcerent, eade-<H)e de ca)sa -in)s 6r)#)- et pl)res H)i cons)-erent> p)d i-peritos prodi#ii loco accipie!at)r ipsa aH)ar)pen)ria, ta-H)a- nos a-nes H)oH)e et vetera i-perii -)ni-enta desererent7 H)od in pace 6ors se) nat)ra, t)nc 6at)- et ira dei voca!at)r> In#ressis +ovaesi)- $4I le#io coni)n#it)r> ddit)s 4oc)lae in parte- c)rar)- &erenni)s Gall)s le#at)sM nec a)si ad Foste- per#ere gNBloco Geld)!a no-en estC castra 6ecere> I!i str)enda acie, -)niendo vallandoH)e et ceteris !elli -edita-entis -ilite- 6ir-a!ant> 'tH)e praeda ad virt)teaccenderet)r, in proEi-os D)#er<nor)- pa#os, H)i societate- Divilis acceperant, d)ct)s 4oc)lae eEercit)sM pars c)- &erennio Gallo per-ansit> ;7> ?orte naven Fa)d proc)l castris, 6r)-ento #rave-, c)- per vada Faesisset, Ger-ani in s)aripa- traFe<!ant> +on t)lit Gall)s -isitH)e s)!sidio coForte-7 a)ct)s et Ger-anor)n)-er)s, pa)lati-H)e ad#re#anti!)s se a)Eiliis acie certat)-> Ger-ani -)lta c)- stra#e nostror)- nave- a!ripi)nt> 4icti, H)od t)- in -ore- verterat, non s)a- i#navia-, sed per6idiale#ati c)l<pa!ant> Protract)- e tentorio, scissa veste, ver!erato cor<pore, H)o pretio, H)i!)s consciis prodidisset eEercit)-, dicere i)!ent> 8edit in &ordeoni)- invidia7 ill)- a)cto<re- sceleris, F)nc -inistr)- vocant, donec eEiti)- -init< anti!)s eEte-t)s proditione- et ipse &ordeonio o!iecitM vinct)sH)e advent) de-)- 4oc)lae eEsolvit)r> Is postera
*apa3e, ta" "e isti vo"nik doka2ivao s)krivn") vo"skovode o!"a1n"ava")i da "e !io #lasnik i2-e() Divila i ?laka i da #a ova" Keli )1)tkati laKnoopt)K!o- kao sv"edoka istine> Tada se sa 2ac)dno- s-"elo1) na tri!)nal pope 4ok)la i 2apov"edi da s-akn) vo"nika ko"i "e !io )Fvaen i ko"i "e 2a2ivao vo"skovo()> 1 dok s) se ($i pla1ili, oni na"!ol"i pokori1e se 2apovi"edi-a> /ati-, !)d)i da s) "ednod)1no traKili 4ok)l) 2a vo"skovo(), ?lak vrFovno vodstvo prep)sti n"e-)> ;A> Mno#o "e 1to1ta I")tilo !)ntovne d)Fove7 osk)dica vo"ni3ke plae i Kita, Gali"e ko"e s) od!i"ale nova3en"e i pore2e, 8a"na ko"a "e 2!o# s)1e, nevi(ene 2a ono pod<ne!l"e, !ila "edva plovna, o#rani3ene po1il"ke Frane, po svo" o!ali ra2-"e1tene vo"ni3ke posade < da Ger-ane od!i"a") od pli3inaM s isto# )2roka -an"e plodina, a vi1e oniF ko"i !i iF tro1ili> Kod neo!ra2ovaniF kao ko!no 2na<-en"e )2i-ala se i sa-a osk)dica voda, kao da s) nas i ri"eke < ti stari !rani3i Darstva < ostavile na c"edil)7 1to se ) -ir) na2ivalo sl)3a"no1) ili prirodno- po"avo-, tada se na2ivalo )deso- i srdK!o- !oK"o-> Kad s) st)pili ) +ove2i", pridr)Ki i- se 1esnaesta le#i"a> 4ok)li "e pri<dodan le#at &ereni"e Galo, da s n"i- di"eli sl)K!)> +is) se )s)dili kren)ti na nepri"atel"a LNN9C B-"est) "e i-e Geld)!aC podi#o1e ta!or> T) s) "a3ali vo"nike vrstan"e- !o"no# reda, )tvr(ivan"ei pravl"en"e- nasipa, i ostali- vo"ni3kiv"eK!a-a> da se pl"a3ko- raspali na Fra<!rost, vo"ska "e odvedena 4ok)li ) s)s"edna sela K)#er< n"ana, ko"i s) !ili pri-ili save2ni1tvo s Divilo-M dio ostade s &ereni"e- Galo-> ;7> .l)3a"no se nedaleko ta!ora nas)kala na pli3ina-a lada krcata Kito-> Ger-ani s) "e pok)1avali odv)i na svo") o!al)> +e dop)sti to Gal, te po1al"e koFort) ) po-o> Povea se !ro" Ger-ana i -alo<po-alo, kako s) se sk)pl"ale po-one 3ete, nasta pravi vo"ni s)ko!> Ger<-ani )2 veliki pokol" na1iF )#ra!i1e la()> Po!r"e(eni s) < 1to "e tada pre1lo ) o!i3a" < krivili ne svo") -litavost ne#o i2da") le#ata> I2v)ko1e #a i2 1atora, str#o1e -) od"e), i1i!a1e #a i 2apov"edi1e da kaKe )2 ko") "e na#rad) i s ko"i- s)krivci-a i2dao vo"sk)> Povrati se -rKn"a pre-a &ordeoni")7 n"e#a s) 2vali 2a3etniko- 2lo<3instva, ovo#a po-a#a3e-, dok ni"e, 2apla1en n"iFovipri"etn"a-a s-r), i sa- i2da") pred!acio &ordeoni")> Okova se napokon oslo!odi dolasko4ok)le> On
1@9
die a)ctores seditionis -orte ad6ecit7 tanta illi eEercit)i diversitas inerat licentiae patientiaeH)e> &a)d d)!ie #re<#ari)s -iles 4itellio 6id)s, splendidissi-)s H)isH)e in 4espasian)- proni7 inde sceler)- ac s)pplicior)- vices et -iEt)s o!seH)io 6)ror, )t contineri non possent H)i p)niri poterant> ;8> t Divile- i--ensis a)cti!)s )niversa Ger-ania eEtolle!at, societate no!ilissi-is o!sid)- 6ir-ata> Ille, )t c)iH)e proEi-)-, vastari '!ios TrevirosH)e, et alia- -an)- Mosaa-ne- transire i)!et, )t Menapios et Morinos et eEtre-a Galliar)- H)ateret> ctae )tro!iH)e praedae, in6esti)s in '!iis, H)od #ens Ger-anicae ori#i<nis ei)rata patria 8o-anor)- BinC no-en #rippinenses vocarent)r> Daesae coFortes eor)in vico Marcod)ro inc)riosi)s a#entes, H)ia proc)l ripa a!erant> +ec H)ie<vere '!ii, H)o -in)s praedas e Ger-ania peterent, pri-o i-p)ne, dein circ)-venti s)nt, per o-ne id !ell)- -eliore )si 6ide H)a- 6ort)na> Dont)sis '!iis #ravior et s)ccess) rer)- 6erocior Divilis o!sidi)- ie#ion))r#e<!at, intentis c)stodiis, ne H)is occ)lt)s n)nti)s venientis a)Eilii penetraret> MacFinas -ole-H)e oper)- Batavis dele#at7 TransrFenanos proeli)- poscentis ad scindend)- vall)- ire detr)sosH)e redinte#rare certa-en i)!et, s)pe<rante -)ltit)dine et 6acili da-no>
;9> +ec 6ine- la!ori noE att)lit7 con#estis circ)li#nis accensisH)e, si-)l ep)lantes, )t H)isH)e vino incal)erat, ad p)#nate-eritate inani 6ere!ant)r> Y)ippe ipsor)- tela per tene!ras vana7 8o-ani conspic)a- !ar!aror)- accie-, et si H)is a)dacia a)t insi#ni!)s 6)l#ens, ad ict)- destina!ant> Intellect)- id Divili et restincto i#ne -isceri c)ncta tene!ris et ar-is i)!et> T)- vero strepit)s dissoni, cas)s incerti, neH)e 6eriendi neH)e declinandi providen<tia7 )nde cla-or acciderat, circ)-a#ere corpora, tendere art)sM niFil prodesse virt)s, 6ors c)ncta t)r!are et i#na<vor)- saepe telis 6ortissi-i cadere> p)d Ger-anos incons)lta ira7 8o-an)s -iles peric)lor)- #nar)s 6erra<tas s)des, #ravia saEa non 6orte iacie!at> '!i son)s
s)tradan kolovo(e po!)ne ka2ni s-r)> Toliko "e ) to" vo"sci !ilo kra"nosti ) pona1an")7 neposl)1nosti i pokor<nosti> Be2 s)-n"e prosti "e vo"nik !io odan 4iteli"), oni na")#ledni"i na#in"ali s) 4espa2i"an)M odatle nai2-"ence7 2lo3instva i poni2ne -olitve, 2!rka pokornosti i !i"esa, te se nis) -o#li 2a)2dati oni ko"i s) se -o#li ka2niti> ;8> Divila "e 3itava Ger-ani"a )2di2ala 2!o# nei2<-"erna napretka, po1to "e )3vrstila save2ni1tvo na"ple-e<niti"i- taoci-a> On 2apov"edi da, kako "e ko-e na"!liKe, op)sto1e )!i"sk) i treversk) 2e-l"), a dr)#a 3eta da pri<"ede preko ri"eke Mo2e kako !i )darila na Menapl"ane i Morin"ane i kra"n"e di"elove Gali"e> Pl"a3kalo se na "ed<no" i na dr)#o" strani, nes-il"eni"e ) )!i"skokra"), "er se to ple-e, #er-ansko# pori"ekla, odreklo do-ovine i pro2valo ri-ski- i-eno- < #ripinci-a> .as"e3ene s) n"iFove koForte ko"e s) ) sel) Markod)r) provodile dane odve !e2!riKno "er s) !ile daleko od o!ale> +is) -irovali ni '!i"ci, ve s) odnosili pli"en i2 Ger-ani"e, ) po3etk) nekaKn"eno, poto- !i"aF) st"erani ) 1kripac, i-a")i 2a 3itava to# rata vi1e koristi od v"ernosti ne#oli od sree> Postav1i nakon pora2a '!i"aca "o1 snaKni"i i 2!o# )sp"eFa "o1 dr2oviti"i, Divil se K)stro !aci na ops"edan"e le#i"a, po"a3av1i straKe da se ne !i kakav #lasnik nadola2ee po-oi pro!io )n)tra> .tro"eve i #ra() pov"eri Batav<ci-a, Prekora"nce, ko"i s) traKili !itk), po1al"e da id) ra2arati nasip i, po1to s) !ili potisn)ti, naredi i- da o!nove !itk), !)d)i da s) !ili daleko !ro"ni"i, a pretr<p"eli s) sa-o ne2natan #)!itak> ;9> +i no ne donese kra"a ratno- napor)7 2#rn)v1i )okolo drva i )paliv1i iF, #ostili s) se na ok)p) i, kako se ko"i 2aKario vino-, tako #a "e ta1ta lako-islenost nosila ) !itk)> Jer, n"iFova s) kopl"a, odapeta ) t-in), osta"ala "alova> 8i-l"ani s) )o3l"iv) !ar!arsk) !o"n) vrst) i ono#a ko"i se isticao odvaKno1) ili )reso- na or)K"), )2i-ali na )darac> 8a2a!ra to Divil i, )t-)v1i o#an", 2apov"edi da se sve 2astre -rako- i isp)ni 2veke< to- or)K"a> tada7 neskladni 2v)kovi, sli"epi sl)3a"evi, ne-o#)nost da se predvidi )darac i da -) se )kloni> Ona-o odakle "e dopirala !)ka okretali s) t"elesa, pr)Kali )dove> +i1ta ni"e koristila Fra!rost, sl)3a" "e sve re-etio i na"Fra!ri"i s) padali od stri"ela stra1l"ivaca> Kod Ger<-ana sli"epa strast> 8i-ski vo"nik, )p)en ) opasnosti, ni"e nasli"epo !acao kolce provi(ene Kel"e2o- i te1ko
1AG
-otienti)- a)t adpositae scalae Foste- in -an)s dede<rant, propellere )-!one, pilo seH)i, -)ltos in -oenia e#ressos p)#ioni!)s 6odere> .ic eEFa)sta nocte nova- acie- dies aper)it> =G> Ed)Eerant Batavi t)rri- d)plici ta!)lato, H)a- praetoriae portae Bis aeH)issi-)s loc)sC propinH)ante- pro-oti contra validi asseres et inc)ssae tra!es per6re#ere -)lta s)perstanti)pernicie, p)#nat)-H)e in perc)lsos s)!ita et prospera er)ptioneM si-)l a le#ionariis peritia et arte praestanti!)s pl)ra str)e!ant)r> Praecip))pavo<re- int)lit s)spens)- et r-tans -acFina-ent)-, H)o repente de-isso praeter s)oni- ora sin#)li pl)resve Fosti)- s)!li-e rapti verso pondere intra castra e66)n<de!ant)r> Divilis o-issa o!p)#nandi spe r)rs)s per oti)- adside!at, n)ntiis et pro-issis 6ide- le#ion)- convellens> =1> &aec - Ger-ania ante Dre-onense proeli)#esta, c)i)s event)- litterae Pri-i ntonii doc)ere, addito Daecinae edictoM et prae6ect)s coFortis e victis, lpini)s Montan)s, 6ort)naparti)- praesens 6ate!at)r> *iversi Finc -ot)s ani-or)-7 ai-lia e Gallia, H)is nec a-or neH)e odi)- in partes, -ilitia sine ad6ect), Fortan<ti!)s prae6ectis stati- a 4itellio descisc)nt7 vet)s -iles c)ncta!at)r> .ed adi#ente &ordeonio ?lacco, instanti!)s tri!)nis, diEit sacra-ent)-, non volt) neH)e ani-o satis ad6ir-ans, et c)- cetera i)ris i)randi ver!a conciperent, 4espasiani no-en Faesitantes a)t levi -)r-)re et ple<r)-H)e silentio trans-itte!ant> =;> Lectae deinde pro contione epist)lae ntonii ad Divile- s)spiciones -ilit)- inritavere, ta-H)a- ad soci)- parti)- scriptae et de Ger-anico eEercit) Fosti<liter> MoE adlatis Geld)!a- in castra n)ntiis eade- dicta 6actaH)e, et -iss)s c)- -andatis Montan)s ad Divile-, )t a!sisteret !ello neve eEte-a ar-is 6alsis velaret7 si 4espasian)- i)vare ad#ress)s 6oret, satis 6act)coeptis> d ea Divilis pri-o callide7 post )!i videt Montan)-
ka-en"eM 3i- !i 2v)k te1ko# posla ili prislan"an"e I"estava !acilo nepri"atel"a ) r)ke, o!arali !i #a 1tito- i )darali kopl"e-> Mno#e ko"i s) se popeli na !ede-e pro!adali s) !odeKi-a> Tako s) proveli no, a nov) "e !itk) o!as"ao dan> =G> Batavci s) podi#li po-oan toran" na dva poda i pri-icali #a pretori"ski- vrati-a Bto "e -"esto !ilo na"ravni"eC, no !ranitel"i ispr)Ki1e 3vrste -otke i slo-i1e #a )darci-a #reda, )2 velik po-or oniF ko"i sta"aF) na n"e-), a na prepla1ene i2vr1en "e i2nenadan i )sp"e1an napad> Istovre-eno s) i le#ionari, predn"a3ei isk)stvo- i v"e1tino-, #radili "os vi1e naprava> Oso!it) "e strav) nanio stro" ) o!lik) der-a, ko"i- s), na#lo #a sp)stiv1i, 2aFvatali po"edince ili vei !ro" nepri"atel"a pred o3i-a n"iFoviF s)!oraca, a onda iF, opteretiv1i s)protan kra", podi2ali ) 2rak i prosipali )n)tar ta!ora> Kad se nada ) osvo"en"e i2"alovila, Divil nastavi -irno ta!orovati, podri<va")i v"ernost le#i"a #lasnici-a i o!ean"i-a> =1> Ovo se 2!ivalo ) Ger-ani"i pri"e kre-onske !itke, o isFod) ko"e i2vi"esti1e pis-a Pri-a ntoni"a s dodat<ko- Decinina o#lasa, a pre6ekt koForte i2 redova poraKe<niF lpini"e Montan o3itova i- s)d!in) stranke i )s-eno> To "e i2a2valo ra2li3ita raspoloKen"a7 po-one se 3ete i2 Gali"e < ko"e ne os"eaF) ni I")!avi ni -rKn"e pre-a stranci ve sa-o vo"ni3k) d)Knost < !e2 strasti, na potican"e pre6ekata, s-"esta od-etn) od 4iteli"aM stari "e vo"nik okli"evao, ali na t"eran"e &ordeoni"a ?laka i nava<I"ivan"e tri!)na i2re3e prise#), ne potvr()")i "e -ed)ti- pravo ni i2ra2o- lica ni 3)vstvo-, i kad s) i2#ovarali ostale ri"e3i 2akletve preko 4espa2i"anova s) i-ena pre< la2ili )2 2asta"an"e ili tiFo -r-l"an"e, a pona"vi1e #a -i-oila2ili 1)tn"o-> =;> ntoni"eva pis-a Divil), pro3itana nakon to#a pred vo"ni3ko- sk)p1tino-, po!)dila s) s)-n"e vo"nika, "er s) se doi-ala kao da s) napisana save2nik) stranke i s nepri"atel"skipo!)da-a pre-a #er-ansko" vo"sci> 'skoro s) vi"esti pristi#le ) Geld)!), ) ta!or, i isto "e !ilo re3eno i )3in"eno, a k Divil) "e poslan Montan s nalo< 2i-aQda od)stane od rata i da nepri"atel"ske na-"ere ne prikriva neiskreni- ratovan"e-7 ako se ve priFvatio da po-o#ne 4espa2i"ana, dovol"no "e )3in"eno po3etni- )sp"esi-a> +a ovo Divil )2vrati ) po3etk) l)kavo, no nakon to#a, 3i- vid"e da "e Montan vrlo Kestoke )di i
1A1
prae6eroce- in#enio parat)-H)e in res novas, ors)s a H)est) peric)lisH)e, H)ae per H)inH)e et vi#inti annos in castris 8o-anis eEFa)sisset, QE#re#i)-Q inH)it Qpreti)- la!or)- recepi, nece6ratris et vinc)la -ea et saevissi<-as F)i)s eEercit)s voces, H)i!)s ad s)pplici)- petit)s i)re #enti)- poenas reposco> 4os a)te- Treveri ceterae<H)e servienti)- ani-ae, H)od prae-i)e66)si totiens san#)inis eEspectatis nisi in#rata-ilitia-, i--ortalia tri!)ta, vir#as, sec)res et do-inor)- in#eniaS En e#o prae6ect)s )ni)s coFortis et Dannene6ates BataviH)e, eEi#)a Galliar)- portio, vana illa castror)- spatia eEci< di-)s vel saepta 6erro 6a-eH)e pre-i-)s> *eniH)e a)sos a)t li!ertas seH)et)r a)t victi ide- eri-)s>Q .ic accens)-, sed -olliora re6erre i)ss)- di-ittit7 ille )t inrit)s le#atio<nis redit, cetera dissi-)lans, H)ae -oE er)pere> ==> Divilis parte copiar)- retenta veteranas coFortes et H)od e Ger-anis -aEi-e pro-pt)advers)s 4oc)la- eEercit)-H)e ei)s -ittit, l)lio MaEi-o et Dla)dio 4ic<tore, sororis s)ae 6itio, d)ci!)s> 8api)nt in transit) Fi!erna alae sci!)r#ii sitaM adeoH)e i-provisi castra involavere, )t non adloH)i, non pandere acie- 4oc)la pot)erit> Id sol)- )t in t)-)lt) -on)it, s)!si#nano -ilite -edia 6ir-areM a)Eilia passi- circ)-6)sa s)nt> EH)es pro<r)pit eEcept)sH)e co-positis Fosti)ordini!)s ter#a in s)os vertit> Daedes inde, non proeli)-> Et +ervior)- coFortes, -et) se) per6idia, latera nostror)- n)davere7 sic ad le#iones pervent)-> Y)ae a-issis si#nis intra vall)- sterne!ant)r, c)- repente novo a)Eilio 6ort)na p)#nae -)tat)r> 4ascon)- lectae a Gal!a coFortes ac t)- accitae, d)- castris propinH)ant, a)dito proelianti)- cla-ore intentos Fostis a ter#o invad)nt latiore-H)e H)a- pro n)-ero terrore- 6aci)nt, aliis a +ovaesio, aliis a Mo#ontiaco )niversas copias advenisse credenti!)s> Is error addit ani-os, et d)- alienis viri!)s con6id)nt, s)as recepere> ?ortissi-)s H)isH)e e Batavis, H)ant)- pedi<t)- erat, 6)nd)nt)rM eH)es evasit c)- si#nis captivisH)e, H)os pri-a acie corrip)erant> Daesor)- eo die in parti!)s nostris -aior n)-er)s et i-!ellior, e Ger-anis ipsa ro!ora>
spre-an na po!)n), po3ev s t)Kn"avo- o opasnosti-a ko"e s) pretrp"eli kro2 dvadeset i pet #odina ) ri-ski- ta!ori-a, 9I2vanredn):, re3e, 9na#rad) 2a napore pri<-iF7 !ratov) s-rt, svo"e okove i krvolo3ne ri"e3i ovda1n"e vo"ske, ko"i-a "e traKila -o") #lav)M sto#a po -ed)na<rodno- prav) traKi- 2adovol"1tin)> 4i, pak, Treverci, i ostale ropske d)1e, ko") li na#rad) 2a toliko p)ta proli< ven) krv o3ek)"ete osi- o-raKene vo"ni3ke sl)K!e, v"e3<niF pore2a, 1i!a, s"ekira i )di nasilnikaS Gle, "a, pre6ekt "edne koForte, i Kanene6aani i Batavci < ne2natan dio Gali"a < )nistili s-o one pra2ne prostore ta!ora ili iF opkol"ene priti1e-o -a3e- i #la()U Jedno- ri"e3i7 kad s-o se ve )s)dili, ili e-o se dokopati slo!ode ili e-o kao po!i"e(eni !iti isto 1to s-o i !iliU: 8aspaliv1i #a tako, otp)sti #a 2apov"ediv1i -) -ed)ti- da prenese !laKi od#ovor> On se vrati kao da ) poslanstv) ni1ta ni"e o!a<vio, ta"ei ostalo 1to "e )skoro i2!ilo na vid"elo> ==> /adrKav1i dio 3eta, Divil po1al"e protiv 4ok)le i n"e#ove vo"ske veteranske koForte i na"spre-ni"e od Ger<-ana, pod vodstvo- J)li"a Maksi-a i Kla)di"a 4iktora, sina svo"e sestre> Oni ) pri"ela2) na#lo 2a)2-) 2i-ovnik ale s-"e1ten ) sci!)r#i"), i tako nenadano nalet"e1e na ta!or da se 4ok)la ni"e -o#ao ni o!ratiti vo"sci ni ra2viti !o"ni red> Jedino na 1to iF "e )po2orio ) strci !ilo "e da od"elo- pri3)ve )3vrste sredin)> Po-one s) se 3ete po<sv)da ras)le> Kon"anici provale, ali do3ekani do!ro )re<(eniredovi-a nepri"atel"a okren)1e ledaM nasta pokol", ne !itka> 1 koForte +ervL"ana, i2 straFa ili v"erolo-stva, o#oli1e !okove na1iF> Tako "e sav teret spao na le#i"e ko"e s), li1ene !o"niF 2nakova, )ni1tavane )n)tar nasipa, kad li se i2nenada, 2!o# nove po-oi, ratna srea i2-i<"eni7 koForte 4askonaca, sk)pl"ene od Gal!e a tada po2<vane, dok s) se pri-icale ta!or), 3)v1i vik) !orilaca, napadn) s le(a 2aok)pl"ene nepri"atel"e i nanes) i- vei straF ne#oli se -o#lo o3ekivati s o!2iro- na n"iFov !ro", "er s) "edni -islili da s) i2 +ove2i"a, dr)#i i2 Mo#onci<"aka, do1le sve 3ete> Ta i- 2a!l)da )vea sr3anost i, dok s) se oslan"ali na t)de sna#e, svo"e s) povraali> +a"<Fra!ri"i od Batavaca < sve p"esa1tvo < postrada ) s"e3i> Kon"anici )-ako1e sa 2astava-a i 2aro!l"enici-a ko"e poFvata1e ) prvo" !ici> To#a "e dana na na1o" strani !io vei !ro" po#in)liF, ali )#lavno- oniF 2a rat nesposo!ni<"iFM od Ger-ana strada sa-a "e2#ra>
1A;
)* D#+ )terH)e pari c)lpa -erit)s adversa prosperis de6)ere> +a- Divilis, si -aiori!)s copiis instr)Eisset acie-, circ)-iri a ta- pa)cis coForti!)s neH)isset castra<H)e perr)pta eEcidisset7 4oc)la nec advent)- Fosti)- eEploravit, eoH)e si-)l e#ress)s vict)sH)eM dein victoriae par)con6is)s tritis 6r)stra die!)s castra in Foste-ovit, H)e- si stati- i-pellere c)rs)-H)e rer)seH)i -at)rasset, solvere o!sidi)- le#ion)eode- i-pet) pot)it> Te-ptaverat interi- Divilis o!sessor)- ani-os, ta-H)a- perditae ap)d 8o-anos res et s)is victoria pro<venisset7 circ)-6ere!ant)r si#na veEillaH)e, ostentati etiacaptivi> EE H)i!)s )n)s e#re#i)- 6acin)s a)s)s clara voce #esta pate6ecit, con6oss)s illicBoC a Ger-anis7 )nde -aior indici 6idesM si-)l vastatione incendiisH)e 6la<#ranti)- villar)- venire victoreeEercit)- intelle#e!a<t)r> In conspect) castror)constit)i si#na 6ossa-H)e et vall)- circ)-dari 4oc)la i)!et7 depositis i-pedi-entis sarcinisH)e eEpediti certarent> &inc in d)ce- cla-or p)#naposcenti)-M et -inari ads)everant> +e te-pore H)ide- ad ordinanda- acie- capto inco-positi 6essiH)e proeli)- s)-psereM na- Divilis aderat, non -in)s vitiis Fosti)- H)a- virt)te s)or)6ret)s> 4aria ap)d 8o-a<nos 6ort)na et seditiosissi-)s H)isH)e i#nav)s7 H)ida- recentis victoriae -e-ores retinere loc)-, 6erire Foste-, seH)e et proEi-os Fortari et redinte#rata acie -an)s ad o!sessos tendere, ne te-pori deessent> Illi c)ncta e -)ris cernentes o-ni!)s portis pror)-p)nt> c 6orte Divilis laps) eH)i prostrat)s, credita per )tr)-H)e eEercit)- 6a-a volnerat)a)t inter6ect)-, i--ane H)ant)- s)is pavoris et Fosti!)s alacritatis indidit7 sed 4oc)la o-issis 6)#ienti)- ter#is vall)- t)rrisH)e castror)a)#e!at, tarnH)a- r)rs)s o!sidi)- i--ineret, corr)pta totiens vic<toria non 6also s)spect)s !ell)- -alle>
i
=@> +iFil aeH)e eEercit)s nostros H)a- e#estas copiar)- 6ati#a!at> Irii"<sdi-enta le#ion)- c)i-!elli t)r!a +ovaesi)- -isQsa, )t inde terrestri itinere 6r)-en<t)- adveFerentM na- tl)-ine Fostes potie!ant)r> Pri-)-
=5> O!o"ica s) vo"skovo(a 2!o# iste krivn"e 2asl)Kili nesre), a nis) se 2nali okoristiti sreo-> *a "e nai-e Divil !ro"ni"iiri 3eta-a postavio !o"ni red, ne !i -o#ao !iti opkol"en od tako -alo!ro"niF koForata i prodro !i ) ta!or i )ni1tio #a> 4ok)la ni"e cak ni )Fodio dola2ak nepri"atel"a i 2!o# to#a "e, 3i- "e i2a1ao, !io po!i"eden> Poto-7 -alo se )2da")i ) po!"ed) i )l)do #)!ei dane, po-akQao "e ta!or !liKe nepri"atel"), a da #a "e od-aF napao i posp"e1io tok do#a(a"a, -o#ao "e "edni- )dar<ceoslo!oditi le#i"e opsade> Divil "e -e()tipok)1avao prido!iti ops"edn)te tvrdei da "e ri-ska vlast propala i da i n"i-a po!"eda ide na r)k)> +o1eni s) )okolo !o"ni 2nakovi i 2astave, poka2ivani i 2aro!l"enici> Od n"iF se "edan )s)di na i2vanredan potFvat i "asni- #laso- otkri"e 1to se do#odilo7 Ger-ani #a )!i1e na -"est), sto#a "e i2da"ici poklon"ena to vea v"era> Istovre-eno, ra2a!iralo se po )ni1tavan") i poKari-a sel"a3kiF i-an"a da dola2i po!"edni3ka vo"ska> 4ok)la 2apov"edi da se po!od) !o"ni 2nakovi pred ta!oro- i da se i2#radi "arak i nasip, kako !i se -o#li !oriti lako naor)Kani, odloKiv1i prtl"a#) i teret> +ato oni ko"i s) traKili !itk) di#o1e #ala-) na vo"<skovo()M !ili s) se na)3ili i pri"etiti> +e )2ev1i vre-ena 3ak ni 2a vrstan"e !o"no# reda, ne)redeni i i2-oreni pri<Fvati1e !itk)> Divil "e nai-e !io ve t), )2da")i se isto toliko ) #re1ke nepri"atel"a koliko i ) Fra!rost svo"iF> 8a2li3ita "e !ila srea kod 8i-l"ana, a oni na"!)ntovni"i !ili s) k)kavice> +eki s), s"ea")i se nedavne po!"ede, drKali -"esto, s"ekli nepri"atel"a, Fra!rili i se!e i s)!orce i, ponovo )spostaviv1i !o"ni red, pr)Kali r)ke k ops"edn)<ti-a da ne prop)ste prilik)> Pro-atra")i sve sa 2idina, oni provali1e na sva vrata> Divil se sl)3a"ni- pado- svo# kon"a na1ao na 2e-l"i, i ) "edno" i dr)#o" vo"sci pov"ero<valo se #las) da "e ran"en ili )!i"en> Bilo "e )pravo ne< v"ero"atno koliko "e straFa to 2adalo n"e#ovi-a, a koliko vatrenosti nepri"atel"i-a> +o 4ok)la, ne Fa")i 2a nepri<"atel"a ) !i"e#), di2a1e !ede- i torn"eve ta!ora kao da i2nova pri"eti opsada> .)-n"alo se < ne !e2 ra2lo#a, !)d)i da "e toliko p)ta os)"etio kona3n) po!"ed) < da Keli da ostane ratno stan"e> =@> +i1ta ni"e na1e vo"ske -)3ilo tako kao osk)dica ratniF 2aliFa> 4o"na prtl"a#a le#i"a poslana "e ) +ove2i" s ceto- nesposo!no- 2a rat da odande kopneni- p)to- dovo2e Kito> 8i"eke s) se nai-e dokopali nepri"atel"i>
1A=
a#-en sec)r)- incessit, nond)- satis 6ir-o Divile> Y)i )!i r)rs)- -issos +ovaesi)6r)-entatores datasH)e in praesidi)- coFortes vel)t -)lta pace in#redi accepit, rar)- ap)d si#na -ilite-, ar-a in veFic)lis, c)nctos licentia va#os, co-posit)s invadit, prae-issis H)i pontes et viar)- an#)sta insiderent> P)#nat)- lon#o a#-ine et incerto Marte, donec proeli)- noE diri-eret> DoFortes Geld)!a- perreEere, -anenti!)s, )t 6)erant, castris, H)ae relictor)- illic -ilit)praesidio tene!ant)r> +on erat d)!i)-, H)ant)- in re#ress) discri-inis ade)nd)- 6oret 6r)-entatori!)s on)stis perc)lsisH)e> ddit eEerci< t)i s)o 4oc)la -ille delectos e H)inta et H)inta deci-a le#ioni!)s ap)d 4etera o!sessis, indo-it)- -ilite- et d)ci!)s in6ens)-> Pl)res H)a- i)ss)- erat pro6ecti pala- in a#-ine 6re-e!ant non se )ltra 6a-e-, insidias le#a<tor)tolerat)ros7 at H)i re-anserant, desertos se a!d)cta parte le#ion)- H)ere!ant)r> *)pleE Finc seditio, aliis revocanti!)s 4oc)la-, aliis redire in castra a!n)enti<!)s> =A> Interi- Divilis 4etera circ)-sedit7 4oc)la Geld)<!a- atH)e inde +ovaesi)- concessit> ODivilis capit Geld)<!a-MP -oE Fa)d proc)l +ovaesio eH)estri proelio pro<spere certavit> .ed -iles sec)ndis adversisH)e perinde in eEiti)d)c)- accende!at)rM et advent) H)intanor)H)intadeci-anor)-H)e a)ctae le#iones donativ)eE<posc)nt, c!-perto pec)nia- a 4itellio -issa-> +ec di) c)nctat)s &ordeoni)s no-ine 4espasiani dedit, idH)e praecip))- 6)it seditionis ali-ent)-> E66)si in l)E)- et ep)las et noct)rnos coet)s vetere- in &ordeoni)- ira- renovant, nec )llo le#ator)-,tri!)nor)-ve o!sistere a)so BH)ippe o-ne- p)dore- noE ade-eratC protract)- e c)!ili inter6ici)nt> Eade- - 4oc)la- para!ant)r, nisi servili Fa!it) per tene!ras i#norat)s evasisset> =7> '!i sedato i-pet) -et)s rediit, cent)riones c)- epist)lis ad civitates Galliar)- -isere, a)Eilia ac stipendia orat)ros7 ipsi, )t est vol#)s sine rectore praeceps pavid)- socors, adventante Divile raptis te-ere ar-is ac stati- o-issis, in 6)#a- vert)nt)r> 8es adversae discordia-
Prva povorka po(e nes-etano, "er Divil "o1 ni"e !io dovol"no "ak> Xi- "e pak do2nao da s) ) +ove2i" ponovo poslani na!avl"a3i Kita i da se koForte ko"e s) i- dane 2a 2a1tit) kre) kao 2a d)#otra"na -ira, napadne ) pravil<no- poretk) na -alo!ro"ne vo"nike kod !o"niF 2nakova, na or)K"e ) koli-a, na sve ) sa-ovol"i ra1trkane, poslav1i neke napri"ed da 2apre-e -ostove i )ske p)tove> Borilo se ) ra2v)3eno" povorci i s nei2v"esno- !o"nosreo-, dok no ne ra2vrKe !itk)> KoForte s) prod)Kile ) Gel<d)!), "er "e t) opsto"ao ta!or kako "e i !io, ko"i "e drKala posada ond"e ostavl"eniF vo"nika> +i"e !ilo s)-n"e ) kolik) !i se opasnost tre!alo )p)stiti na povratk), s nato<vareni- i 2apla1eni- na!avl"a3i-a Frane> .vo"o" vo"sci 4ok)la doda tis)) i2a!ranika i2 pete i petnaeste le#i"e, ko"e s) !ile ops"edn)te kod .taro# ta!ora < nepokorene vo"nike i o#or3ene na vo"skovo(e> Kren)lo iF "e vi1e ne#oli "e !ilo nare(eno i otvoreno s) na -ar1) -r-l"ali da nee povrF #ladi trp"eti "o1 i spletke le#ata> oni ko"i s) ostali t)Kili s) se da s) ostavl"eni na c"edil) kad "e odveden dio le#i"a> Odatle nasta dvostr)ka po!)na, "er s) "edni 2vali 4ok)l) na povratak, dr)#i od!i"ali da se vrate ) ta!or> =A> ' -e()vre-en) "e Divil opkolio .tari ta!or> 4ok)la se pov)3e ) Geld)!), a odatle ) +ove2i"> ODivil 2a)2-e Geld)!)>P Poto- se nedaleko +ove2i"a )sp"e1no s)ko!i ) kon"ani3ko" !ici> +o vo"nik se i ) srei i ) ne<srei "ednako raspal"ivao traKei propast vo"skovo(a, i dolasko- vo"nika pete i petnaeste, o"a3ane le#i"e 2atraKe nadar!in), sa2nav1i da "e 4iteli"e poslao novac> +e okli< "eva")i d)#o, &ordeoni"e i- dade ) i-e 4espa2i"ana, a to "e !ila isto- prava Frana po!)ni> Predav1i se ra2)2da<nosti> #o2!a-a i noniro3i1ti-a, o!nove star) -rKir") pre-a &ordeoni"), i2v)k) #a i2 postel"e i )!i"), a da se nitko od le#ata ili tri!)na ne )s)di s)protstaviti Bta svaki "e os"ea" sra-a od)2ela noC> Isto !i se !ilo do#odilo i 4ok)li, da ni"e ) ro!ovsko" od"ei, po -rak), neprepo<2nat, po!"e#ao> =7> Xi- se s-irila I")titost i povratio straF, po1al") cen<t)rione s pis-i-a #alski- opina-a da -ole 2a po-one 3ete i novac 2a vo"ni3ke plae> .a-i < kako "e ve sv"etina !e2 )pravl"a3a !r2opleta, prestra1ena i -litava < na dola<2ak Divila olako po#ra!e or)K"e, ali #a se s-"esta okane, te okren) ) !i"e#> +esrea porodi ra2dor7 vo"nici i2 pre<
1A5
peperere, iis H)i e s)periore eEercit) erant ca)sas)a- dissocianti!)sM 4itellii ta-en i-a#ines in castris et per proEi-as Bel#ar)- civitates repositae, c)- ia- 4itelli)s occidisset> *ein -)tati in paenitentia- pri-ani H)artani<H)e et d)oetvicensi-ani 4oc)la- seH))nt)r, ap)d H)eres)-pto 4espasiani sacra-ento ad li!erand)Mo#on<tiaci o!sidi)- d)ce!ant)r> *iscesserant o!sessores, -iE<t)s eE DFattis 'sipis Mattiacis eEercit)s, satietate praedae nec incr)entati, H)ia dispersos et nescios -iles noster invaserat> Y)in et lorica- vall)-H)e per 6ines s)os Tre<veri str)Eere, -a#nisH)e in vice- cladi!)s c)- Ger-anis certa!ant, donec e#re#ia er#a pop)l)- 8o-an)-erita -oE re!elles 6oedarent> =8> Interea 4E.P .I +4. iter)- ac TIT4. cons)la<t)- a!sentes inier)nt, -aesta et -)ltiplici -et) s)spensa civitate, H)ae s)per instantia -ala 6alsos pavores ind)e<rat, descivisse 6rica- res novas -oliente L> Pisone> Is provinciae praeerat neH)aH)a- t)r!id)s in#enioM sed H)ia naves saevitia Fie-is proFi!e!ant)r, vol#)s ali-enta in dies -ercari solit)-, c)i )na eE re p)!lica annonae c)ra, cla)s)- lit)s, retineri co--eat)s, d)- ti-et, crede!at, a)#enti!)s 6a-a- 4itellianis, H)i st)di)- parti)- nond)- pos)erant, ne victori!)s H)idein#rato --ore, H)or)- c)piditates eEternis H)oH)e !ellis ineEple!iles n)lla )-H)acivilis victoria satiavit> =9<> Kalendis lan)ariis in senat), H)e- l)li)s ?rontin)s praetor )r!an)s vocaverat, le#atis eEerciti!)sH)e ac re#i<!)s la)des #ratesH)e decretaeM Tettio l)liano praet)ra, ta-H)atrans#rediente- in partes 4espasiani le#ionedeser)isset, a!lata, )t in Ploti)- GrIp)trans6erret)rM &or-o di#nitas eH)estris data> Et -oE ei)rante ?rontino Daesar *o-itian)s praet)ra- cepit> Ei)s no-en epist)lis edictisH)e praepone!at)r, vis penes M)cian)- erat, nisi H)od pleraH)e *o-itian)s insti#anti!)s a-icis a)t pro<pria li!idine a)de!at> .ed praecip))s M)ciano -et)s e Pri-o ntonio 4aroH)e rrio, H)os recentes clarosH)e rer)- 6a-a ac -ilit)- st)diis etiapop)l)s 6ove!at, H)ia
(a1n"e vo"ske ne Ft"edo1e i-ati ni1ta 2a"edni3ko s ostali-a> 4iteli"eva s) poprs"a ipak postavl"ena ) ta!or) i po s)s"edni- !el#i"ski- #radovi-a, kad "e 4iteli"e ve !io pao> Poka"av1i se poto-, vo"nici prve i 3etvrte, te dvadesetdr)#e le#i"e po() 2a 4ok)lo-, pred ko"i- ponovo poloKe 2akletv) 4espa2i"an), i on iF odvede da oslo!ode Mo#onci"ak od opsade> 8a2!"e#o1e se ops"eda<tel"i < vo"ska skrpl"ena od &aana, '2ipeana, Mati"a< 3ana < 2asieni pl"a3ko-, ali ne i neokrvavl"eni, "er iF "e ra1trkane i i2nena(ene napao na1 vo"nik> Treverci s) dapa3e )2d)K svo"iF -e(a podi#li nasip s prso!rani-a od pr)a i !orili se s Ger-ani-a )2 velike )2a"a-ne #)!itke, dok nis) i2vanredne 2asl)#e pre-a ri-sko- narod) oka< I"ali )skoro svo"i- !)ntovni1tvo-> =8> ' -ed)vre-en) s) 4espa2i"an dr)#i p)t i Tit ) nena2o3nosti nast)pili kon2)lat, dok se #ra(anstvo < ) Kalosti i na -)ci 2!o# -no#ostr)ke !ri#e On "e )pravl"ao provinci"o- i ne !i"a1e ni-alo !)ntovne naravi> li, !)d)i da s) !rodovi !ili 2apri"e3eni o1tro- >2i-o-, sv"etina navikn)ta na svakodnevno k)povan"e Frane, ko"o" "e "edina !ri#a od "avniF poslova !ila !ri#a 2a I"etin), dok se !o"ala da "e o!ala 2atvorena, da se 2adr<Kava dovo2 Kita, ) to "e i v"erovala> Glasine s) )veavali i viteli"evci, ko"i se "o1 nis) ostavili strana3ke strasti, a ni po!"ednici-a #lasine nis) !ile ne-ile> +"iFove poK)de, ne2asitne i ) van"ski- ratovi-a, nikada ni"e 2adovol"ila ni"edna poF"eda ) #ra(anskorat)> =9> +a "an)arske kalende ) senat) ko"i "e sa2vao J)li"e ?rontin, #radski pretor, le#ati-a i vo"ska-a i kral"evi-a dos)(ene s) poFvale i 2aFvaleM Teti") J)li"an), pod i2#o<voro- da "e nap)stio le#i") dok "e prela2ila k 4espa2i"a<novo" stranci, od)2eta "e pret)ra da !i se preni"ela na Plo<ci"a Gripa> &or-) "e dodi"el"eno vite1ko dosto"anstvo> 'skoro se sl)K!e odrekao i ?rontin, te De2ar *o-ici"an pri-i pret)r)> +"e#ovo se i-e )pisivalo na po3etak pisa-a i odl)kaM stvarna "e vlast !ila ) r)ka-a M)ci"ana, sa-o 1to "e *o-ici"an vein) to#a prisva"ao se!i, na poti<can"e pri"atel"a ili vo(en vlastiti- 3astol")!l"e-> Oso!ito "e straF M)ci"an) dola2io od Pri-a ntoni"a i 4ara ri"a, ko"e "e, "o1
1A@
) sv"eKe- s"a") 2!o# slavniF potFvata i I")!avi vo"nika, pod)pirao i narod, "er nis) ni pre-a
in ne-ine- )ltra acie- saevierant> Et 6ere!at)r ntoni)s .cri!onian)- Drass)-, e#re#iis -aiori!)s et 6raterna i-a#ine 6)l#ente-, ad capessenda- re- p)!lica- For<tat)s, Fa)d de6)t)ra conscior)- -an), ni .cri!onian)s a!n)isset, ne paratis H)ide- corr)-pi 6acilis, adeo -e<t)ens incerta> I#it)r M)cian)s, H)ia propalaoppri-i ntoni)s neH)i!at, -)ltis in senat) la)di!)s c)-)lat)- secretis pro-issis onerat, citeriore- &ispania- ostentans discess) Dl)vii 8)6i vac)a-M si-)l a-icis ei)s tri!)nat)s prae6ect)rasH)e lar#it)r> *ein postH)a- inaneani-)- spe et c)pidine i-pleverat, vires a!olet di-issa in Fi!erna le#ione 4II, c)i)s 6la#rantissi-)s - ntoni)- a-or, et tertia le#io, 6a-iliaris rrio 4aro -iles, in .Iria- re-issaM pars eEercit)s in Ger-anias d)ce!at)r> .ic e#e<sto H)idH)id t)r!id)- rediBiCt )r!i s)a 6or-a le#esH)e et -)nia -a#istrat))-> 5G> Y)o die senat)- in#ress)s est *o-itian)s, de a!sentia patris 6ratrisH)e ac i)venta s)a pa)ca et -odica disser)it, decor)s Fa!it)M et i#notis adF)c -ori!)s cre!ra oris con6)sio pro -odestia accipie!at)r> 8e6erente Daesare de restit)endis Gal!ae Fonori!s, cens)it D)rti)s Montan)s, )t Pisonis H)oH)e -e-oria cele!raret)r> Patres )tr)-H)e i)ssere7 de Pisone inrit)- 6)it> T)- sorte d)cti, per H)os redderent)r !ello rapta, H)iH)e aera le#)- vet)state delapsa noscerent 6i#erentH)e et 6astos ad)latione te-por)- 6oedatos eEonerarent -od)-H)e p)!licis i-pensis 6acerent> 8eddit)r Tettio l)liano prae<t)ra, postH)a- co#nit)s est ad 4espasian)- con6)#isse7 GrIpo Fonor -ansit> 8epeti inde co#nitione- inter M)soni)- 8)6)- et P)!li)- Delere- plac)it, da-nat)s<H)e P)!li)s et .orani -ani!)s satis 6act)-> Insi#nis p)!lica severitate dies ne privatiH)ide- la)de car)it> l)sta- vindicta- eEplesse M)soni)s vide!at)r, diversa 6a-a *e-etrio DInica- secta- pro6esso, H)od -ani6es<t)- re)a-!itiosi)s H)a- Fonesti)s de6endisset7 ipsi P)!lio neH)e ani-)s in peric)lis neH)e oratio s)!pedita< vit> .i#no )ltionis in acc)satores dato, petit a Daesare l)ni)s Ma)ric)s, )t co--entarior)principali)- potes<tate- senat)i 6aceret, per H)os nosceret, H)e- H)isH)e
ko-) i2van !or!e !ili okr)tno post)pili> 1 pri3alo se da "e ntoni"e poticao .kri!oni"ana Krasa, ko"i se isticao i2vr<sni- 2na3a"e- i !ratovo- vo1tanoo!ra2ino-, da se da na drKavne poslove, pri 3e-) -) ne !i nedosta"ala r)ka po)2danika, da ni"e .kri!oni"an od!io, ne da")i se 2ave<sti 3ak ni oni- 1to "e ve stekao, toliko se !o"ei nei2v"e<sna isFoda> M)ci"an "e sto#a ntoni"a, !)d)i da #a ni"e -o#ao napasti otvoreno, o!as)o ) senat) -no#i- poFva<la-a i pota"ni- o!ean"i-a, stavl"a")i -) ) i2#led ovo<stran) &ispani") ko"a "e ostala ispraKn"ena odlasko- Kl)<vi"a 8)6a> Istovre-eno se i n"e#ovi- pri"atel"i-a pod"e< I"ivaF) tri!)nati i pre6ekt)re> Po1to "e ta1t d)F nasitio nado- i 3astol")!l"e-, sna#) -) 2atre poslav1i ) 2i-ov<nik sed-) le#i"), ko"e "e I")!av pre-a ntoni") !ila na"<Kivl"a, a trea le#i"a < vo"nik odan ri") 4ar) < vraena "e ) .iri")> *io vo"ske odveden "e ) Ger-ani"e> 'klo<n"eno "e tako 1to "e #od !ilo ne-irno, i #rad) se povrati )o!i3a"en i2#led, 2akoni i sl)K!ene d)Knosti -a#istrata> 5G> Ono#a dana kad "e st)pio ) senat, *o-ici"an -alo i )-"ereno pro#ovori o nena2o3nosti o3evo" i !ratovo" i svo"o" -ladosti, )2 ple-enito drKan"e, a !)d)i da niko-) dotad ni"e !io po2nat n"e#ov 2na3a", 3esto r)-e<nilo na lic) sFvaalo se kao 2nak 3ednosti> *ok "e De2ar ra2la#ao o vraan") Gal!iniF po3asti, K)rci"e Montan predloKi da se slavi i )spo-ena na Pi2ona> Oci odo!ri1e "edno i dr)#o> Glede Pi2ona !ilo "e to i2li1no> Tada Kdri< "e!o- odl)3i1e po ko-e da povrate ) rat) )#ra!l"eno, tko da ispita !ron3ane plo3e 2akona, spale 2!o# starosti, i da iF "avno pri!i"e, i I"etopise, na#r(ene )la#ivan"e- vre-ena, pro3isti, te odredi veli3in) "avniF tro1kova> Teti") J)li"an) povraena "e pret)ra, po1to se sa2nalo da se )tekao k 4espa2i"an)> Grip) ostade 3ast> Odl)3eno "e 2atida se ponovi s)d!ena istra#a i2-e() M)2oni"a 8)6a i P)!li"a DeleraM i !i os)(en P)!li"e i pr)Kena 2ado<vol"1tina .oranovo" d)1i> *an o!il"eKen "avno- o2!il"<no1) ni"e ostao ni !e2 privatno# poFvalno# d"ela> .-a<tralo se da "e M)2oni"e i2vr1io pravedn) osvet)M o *e-e<tri"), ko"i "e pripadao kini3ko" sl"ed!i, vladalo "e sasvis)protno -i1l"en"e, 2ato 1to "e o3ita krivca !ranio vi1e i2 3astoFlepl"a ne#o i2 po1teniF na-"era> .a-o-) P)!li") )2-an"kalo "e i srcanosti i #ovora ) opasnosti-a> Kad "e dan 2nak 2a osvet) nad
1AA
t)Kitel"i-a, J)ni"e Ma)rici"e 2atraKi od De2ara da se senat) dop)sti )vid ) carske
acc)sand)- poposcisset> Dons)lend)- tali s)per re prin<cipe- respondit> 51> .enat)s incFoanti!)s pri-ori!)s i)s i)rand)con<cepit, H)o certati- o-nes -a#istrat)s, ceteri, )t senten<tia- ro#a!ant)r, deos testes advoca!ant niFil ope s)a 6ac<t)-, H)o c)i)sH)a- sal)s laederet)r, neH)e se prae-i)- a)t Fonore- eE cala-itate civi)- cepisse, trepidis et ver!a i)ris i)randi per varias artes -)tanti!)s, H)is 6la#itii conscientia inerat> Pro!a!ant reli#ione- patres, peri)<ri)- ar#)e!ant, eaH)e vel)t cens)ra in .ariolen)- 4oc)<laet +oni)- ttian)- et Desti)- .ever)- acerri-e inc)!)it, cre!ris ap)d +erone- delationi!)s 6a-osos> .ariolen)- et recens cri-en )r#e!at, H)od ap)d 4itel<li)-olit)s eade- 6oret7 nec destitit senat)s -an)s intentare 4oc)lae, donec c)ria eEcederet> d Pacci)- 6rican)- trans#ressi e)- H)oH)e prot)r!ant, ta-H)a- +eroni .cri!onios 6ratres concordia opi!)sH)e insi#nes ad eEiti)-onstravisset> 6rican)s neH)e 6ateri a)de!at neH)e a!n)ere poterat7 in 4i!i)- Drisp)-, c)i)s interro<#ationi!)s 6ati#a!at)r, )ltro convers)s -iscendo H)ae de6endere neH)i!at, societate c)lpae invidia- declinavit> 5;> Ma#na- eo die pietatis eloH)entiaeH)e 6a-a4ip<stan)s Messalla adept)s est, nond)- senatoria aetate, a)s)s pro 6ratre H)ilio 8e#)lo deprecari> 8e#)l)- s)!<versa Drassor)- et Or6iti do-)s in s)--)- odi)- eEt)<lerat7 sponte eE se acc)satione- s)!isse i)venis ad-od)-, nec depellendi peric)li sed in spe- potentiae vide!at)rM et .)lpicia PraeteEtata Drassi )Eor H)att)orH)e li!eri, si co#nosceret senat)s, )ltores aderant> I#it)r Mes<salla non ca)sa- neH)e re)- t)eri, sed peric)lis 6ratris se-et opponens 6leEerat H)osda-> Occ)rrit tr)ci oratione D)rti)s Montan)s, eo )sH)e pro#ress)s, )t post caede- Gal!ae datainter6ectori Pisonis pec)nia- a 8e#)lo adpetit)-H)e -ors) Pisonis cap)t o!iectaret> Q&oc certeQ -H)it Q+ero non coe#it, nec di#nitate- a)t sal)te- illa saevitia rede-isti> .ane tolere-)s istor)- de6ensiones, H)i perdere alios H)apericlitari ipsi -al)er)nt7 te
2apisnike i2 ko"iF !i se sa2nalo tko "e ko#a !io t)Kio> On od#ovori da o takvo" stvari -ora odl)3iti vladar> 51> /apo3in")i od na")#ledni"iF 3lanova, senat "e poloKio prise#), ko"o- s), tak-ei se, svi -a#istrati < i ostali, kad s) !ili )pitani 2a -i1l"en"e < pri2ivali !o#ove 2a sv"edoke da ni1ta ni"e napravl"eno pod n"iFovi- )t"e<ca"e- 3i-e !i se povri"edilo do!ro !ilo ko#a i da nis) pri<-ili na#rad) ili po3ast na 1tet) #ra(ana> Oni ko"i s) !ili sv"esni svo# nepo1ten"a !ili s) prepla1eni i na ra2li3ite s) na3ine i2vrtali ri"e3i prise#e> Oci !i"aF) 2adovol"ni 2d)1<no- prise#o-, neiskren) 2akletv) prekoravaF)> Ta "e takorei cen2)ra na"o1tri"e po#odila .ariolena 4ok)l), +oni"a ti"ana i Desti"a .evera, ko"i s) se kod +erona pro3)li po -no#o!ro"ni- proka2ivan"i-a> .ariolena "e teretila i nedavna krivn"a, "er se i kod 4iteli"a !avio istiposlo-> 1 senat ni"e presta"ao r)ka-a pri"etiti 4ok)li, dok ni"e i2a1ao i2 vi"enice> Pre1av1i na Pakci"a 6rikana, i2!ace i n"e#a pod i2#ovoro- da "e +eron) pri"avio !ra) .kri!oni"evce, 2na-enite po slo2i i !o#atstv), s na-"eroda iF )propasti> 6rikan se ni"e )s)dio ni pri2nati, a ni"e -o#ao ni 2ani"ekati> O!rativ1i se 1tovi1e 4i!i") Krisp), ko"i #a "e -)3io ispitivan"i-a, 2dr)K)")i s n"i- ono 1to ni"e -o#ao od!iti od se!e, orta1tvo- ) krivici otkloni -rKn")> 5;> To# se dana velike slave 2!o# odanosti i r"e3itosti do-o#ao 4ipstan Mesala, )s)div1i se < iako "o1 ni"e !io ) senatorsko" do!i < -oliti -ilost 2a !rata kvili"a 8e#)la> 8e#)la "e )ni1ten"e do-a Krasa i Or6ita i2di#lo do na"vi1e o-ra2e> Xinilo se da "e dra#ovol"no podi#ao t)K!) kao posve -lad 3ov"ek, i to ne da odvrati opasnost ne#o ) nadi da se dokopa -oi> 1 .)lpici"a Pretekstata, Kena Krasova, i 3etvoro d"ece !ili s) t), spre-ni na osvet) ako !i senat poveo istra#)> Mesala se sto#a ni"e 2a)2i-ao ni 2a pa-ic) ni 2a okrivl"enika, ne#o "e sa-o#a se!e i2loKio !ratovi- opasnosti-a i tako neke )spio )-ek1ati> .)protstavio -) se o1tri#ovoro- K)rci"e Montan, dosp"ev1i 3ak dotle te "e pred!acivao 1to "e 8e#)l nakon )!o"stva Gal!ina dao novac )!o"ici Pi2o<nov), i 1to "e #lava Pi2onova i2#ri2ena 2)!i-a> 9+a ovo, 2aci"elo:, re3e, 9+eron ni"e silio, niti si to- okr)tno1) otk)pio dosto"anstvo ili Kivot> *akako, pri<sta"-o sa-o )2 o!rane takviF ko"i s)
1A7
vi1e vol"eli )propa<stiti dr)#e ne#oli se!e i2vr#n)ti opasnosti> Te!e "e otac
sec)r)- reliH)erat eE)l pater et divisa inter creditores !ona, nond)- Fonor)- capaE aetas, niFil H)od eE te conc)pisceret +ero, niFil H)od ti-eret> Li!idine san#)inis et Fiat) prae-ior)i#not)- adF)c in#eni)- et n)llis de6ensioni!)s eEpert)- caede no!ili i-!)isti, c)- eE 6)nere rei p)!licae raptis cons)lari!)s spoliis, sept)a#iens sestertio sa#inat)s et sacerdotio 6)l#ens ii-oEios p)eros, inl)stres senes, conspic)as 6e-inas eader)ina proster<neres, c)- se#nitie- +eronis inc)sares, H)od per sin#)las do-os seH)e et delatores 6ati#aret7 posse )nivers)- sena<t)- )na voce s)!verti> 8etinete, patres conscripti, et reservate Fo-ineta- eEpediti consilii, )t o-nis aetas instr)cta sit, et H)o -odo senes nostri Marcell)-, Dris<p)-, i)venes 8e#)l)- i-itent)r> Invenit ae-)los etia- in6eliE neH)itia7 H)id si 6loreat vi#eatH)eS Et H)e- adF)c H)aestori)o66endere non a)de-)s, praetori)- et con<s)larea)s)ri s)-)sS n +erone- eEtre-)- do-i<nor)p)tatisS Ide- crediderant, H)i Ti!erio, H)i Daio s)perstites 6)er)nt, c)- interi- intesta!ilior et saevior eEort)s est> +on ti-e-)s 4espasian)-7 ea principis aetas, ea -oderatioM sed di)ti)s d)rant eEe-pla H)a- -ores> Elan#)i-)s, patres conscripti, nec ia- ille senat)s s)-)s, H)i occiso +erone delatores et -inistros -ore -aior)p)niendos 6la#ita!at> Opti-)s est post -al)principe- dies pri-)s>Q 5=> Tanto c)- adsens) senat)s a)dit)s est Montan)s, )t spe- caperet &elvidi)s posse etiaMarcell)- pro<sterni> I#it)r a la)de Dl)vii 8)6i ors)s, H)i perinde dives et eloH)entia clar)s n)lli )-H)a- s)! +erone peric)l)- 6acessisset, cri-ine si-)l eEe-ploH)e Epri)- )r#e!at, ardenti!)s patr)- ani-is> Y)od )!i sensit Marcell)s, vel)t eEcedens c)ria QI-)sQ inH)it, QPrisce, et relinH)i-)s ti!i senat)- t))-7 re#na praesente Daesare>Q .eH)e!at)r 4i!i)s Drisp)s, a-!o in6ensi, volt) diverso, Marcell)s -inaci!)s oc)lis, Drisp)s renidens, donec adc)rs) a-i<cor)- retraFerent)r> D)- #lisceret certa-en, Finc -)lti !oniH)e, inde pa)ci et validi pertinaci!)s odiis tenderent, cons)-pt)s per discordia- dies>
kao i2#nanik ostavio !e2 ikakviF !ri#a, a i-an"e !i"a1e ra2di"el"eno -e() v"erovnike> *o! nedorasla "o1 do 3asti, ni1ta 1to !i od te!e poKelio +eron, ni1ta 3e#a !i se !o"ao> +arav, dotad nenavikl) na strast 2a krvl") i na poFlep) 2a na#rada-a i neisk)1an) !ilo kakvi- o!rana-a, okal"ao si krvl") ple-enitiF #ra(ana kad si, i2 propasti drKave )#ra< !iv1i kon2)lski pli"en, )tovl"en sa seda-deset tis)a sesterci"a i s"a"ei se sveeni1tvo-, "ednaki2atoro- )ni<1tavao ned)Kn) d"ec), )2vi1ene starce, )#ledne Kene, kad si se t)Kio na +eronov) sporost 1to -)3i i se!e i proka<2iva3e id)i od k)e do k)e < a 3itav se senat -oKe o!o<riti "edno- ri"e3i> WadrKite, sa!rani oci, i sa3)va"te 3o<v"eka tako Fitra i>a odl)ci da svaki )2rast !)de pod)3en kako !i se i na1i starci 2nali )#ledati ) Marcela i Krispa, a -ladii ) 8e#)laU +ala2i tak-ace i !eskorisno neval"al<stvo7 1to ako se rascvate i ra2vi"eS +e )s)()"e-o se dir<n)ti ) ovo#a dok "e "o1 kvestor, a )s)dit e-o se kad postane pretor ili kon2)lS Mislite li da "e +eron posl"edn"i od silnikaS Isto s) v"erovali i oni ko"i s) nadKiv"eli Ti!e<ri"a i Ga"a, kadli se -ed)ti- po"avi "o1 prokleti"i i okr)t<ni"i> +e straF)"e-o od 4espa2i"ana7 to "e do! 2a vladara, to "e !la#ost> +o d)Ke tra") pri-"eri ne#o 2naca"i> O-li<tav"eli s-o, sa!rani oci, i nis-o vi1e ona" senat ko"i "e traKio da se nakon )!o"stva +eronova ka2ne po o!i3a") predaka proka2iva3i i do)1nici> +a"!ol"i "e posli"e 2la vla<dara prvi dan>: 5=> . toliki- odo!ravan"e- senata sasl)1an "e Montan da se &elvidi"e ponadao kako se -oKe o!oriti i Marcel> /apo3ev1i dakle od poFvale Kl)vi") 8)6), ko"i < "ednako !o#at i slavan po #ovorni3ko" v"e1tini < pod +erono- niko#a nikad ni"e doveo ) po#i!ao, napadao "e Epri"a 2!o# krivn"e i )spore(ivao #a istovre-eno s ovi-, po!)< ()")i kod o3eva silno )2r)"an"e> Kad "e to os"etio Mar<cel, kao da i2la2i i2 vi"enice, 9Ide-o:, re3e, 9Prisko, i ostavl"a-o ti tvo" senatM kral")" ) na2o3nosti De2arevo">: /a n"i- po(e 4i!i"e Krispo, o!a srdita, s ra2li3iti- i2ra<2i-a lica7 Marcel pri"etea po#leda, Krispo pod-)klo se pods-"eF)")i, dok ne prisko3i1e pri"atel"i i dov)ko1e iF natra#> Kako "e prepirka preoti-ala -aFa, ) nepop)stl"i<vo" s) se -rKn"i s)ko!l"avali7 s "edne strane -no#o!ro"ni i 3estiti, s dr)#e -alo!ro"ni i -oni, i 3itav "e dan prote<kao ) ra2-irica-a>
1A8
55> ProEi-o senat) incFoante Daesare de a!olendo dolore iraH)e et prior)- te-po-necessitati!)s, cen<s)it M)cian)s proliEe pro acc)satori!)sM si-)l eos, H)i coepta-, deinde o-issa- actione- repeterent, -on)it ser-one -olli et ta-H)a- ro#aret> Patres coeptatali!ertate-, postH)a- o!via- it)-, o-isere> M)cian)s, ne sperni senat)s i)dici)- et c)nctis s)! +erone ad-issis data i-p)nitas videret)r, Octavi)- O.a!in)-P .a#itta- et ntisti).osian)- senatorii ordinis e#ressos eEili)- in easde- ins)las rede#it> Octavi)s PontiaPost)-ina- st)pro co#nita- et n)ptias s)as a!n)ente- i-potens a-oris inter6ecerat, .osian)s pravitate -or)- -)ltis eEitios)s> -!o #ravi senat)s cons)lto da-nati p)lsiH)e, H)a-vis concesso aliis redit), in eade- poena retenti s)nt> +ec ideo lenita er#a M)cian)- invidiaM H)ippe .osian)s ac .a#itta viles, etia- si reverterent)r7 acc)sa<tor)- in#enia et opes et eEercita -alis arti!)s potentia ti-e!ant)r> 5@> 8econciliavit pa)lisper st)dia patr)- Fa!ita in senat) co#nitio sec)nd)- vetere- -ore-> Manli)s Patr)it)s senator p)lsat)- se in colonia .eniensi coet) -)ltit)dinis et i)ss) -a#istrat))H)ere!at)rM nec 6ine- ini)riae Fic stetisse7 planct)- et la-enta et s)pre-or)- i-a#inepraesenti si!i circ)-data c)- cont)-eliis ac pro!ris, H)ae in senat)- )nivers)- iacerent)r> 4ocati H)i ar#)e!ant)r, et co#nita ca)sa in convictos vindicat)- addit)-H)e senat)s cons)lt)-, H)o .eniensi)- ple!es -odestiae ad-oneret)r> Isde- die!)s ntoni)s ?la--a DIrenensi!)s Bacc)santi!)sC da-nat)r le#e repet)n<dar)- et eEilio o! saevitia-> 5A> Inter H)ae -ilitaris seditio prope eEarsit> Praetoria<na- -ilitia- repete!ant a 4itellio di-issi, pro 4espa<siano con#re#atiM et lect)s in eande- spe- e le#ioni!)s -iles pro-issa stipendia 6la#ita!atM ne 4itelliani H)ide- sine -)lta caede pelli poterant7 sed i--ensa pec)nia tanta vis Fo-in)- retinenda erat> In#ress)s castra M)cia<n)s, H)o recti)s stipendia sin#)lor)spectaret, s)is c)-
55> +a sli"edeo" s"ednici senata, na ko"o" "e De2ar pro<#ovorio o potre!i da nestane 2lovol"e i srdK!e i o nevo<I"a-a preda1n"iF vre-ena, M)ci"an i2re3e !la#onaklono -n"en"e o t)Kitel"i-a> Istovre-eno one ko"i s) 2apo3et) pa nap)1ten) parnic) ponovo pokretali opo-ene !la#i- #ovoro- pod i2liko- da iF pita 2a -i1l"en"e> Oci neto- 2aKiv"eli os"e3a" slo!ode nap)sti1e po1to nai(o1e na pre<prek)> *a se ne !i 3inilo kako se ne po1t)"e pres)da senata i da se 2a sve prekr1a"e pod +erono- da"e odr"e< 1en"e, M)ci"an Oktavi"a .a#it) i ntisti"a .o2i"ana, pri<padnike senatorsko# staleKa, ko"i s) !ili nap)stili -"esto pro#onstva, prot"era na iste otoke> Oktavi"e "e 2aveo i )!l")!io Ponci") Post)-in) i )!io "e ) I")!avno- sl"e<pil), "er se ni"e Ft"ela )dati 2a n"> .o2i"an "e 2!o# opaka 2na3a"a -no#i-a !io po#i!el"an> O!a s) !ila os)(ena stro#i- 2akl")3ko- senata i prot"erana i pre-da "e dr)<#i- dop)1ten povratak, oni s) 2adrKani ) isto" ka2ni> +e2adovol"stvo pre-a M)ci"an) ni"e ni ti-e )!laKeno> Ta .o2i"an i .a#ita !ili !i !e2na3a"ni da s) se i vratili> .traF s) 2adavale naravi i !o#atstvo t)Kitel"a, te -o i2v"eK!ana opaki- v"e1tina-a> 5@> Povratila -) "e na kratko naklonosti otaca s)d!ena istra#a odrKana ) senat) po drevnoo!i3a")> .enator Manli"e Patr)it t)Kio se da "e i2!i"ei9 ) .ensko" Koloni"i od ok)pl"ene sv"etine i po 2apovi"edi -a#istrata> 1 2lo<stavl"en"e se ni"e 2a)stavilo na to-e7 ) n"e#ovo" s) #a na2o3nosti okr)Kili narican"e- i t)Kal"ka-a i prividopo#re!ne sve3anosti, s )vreda-a i psovka-a ko"i-a s) se na!acivali na 3itav senat> Po2vani s) oni ko"i s) !ilo okrivl"eni, a nakon istra#e kaKn"eni oni ko"i-a "e doka<2ana krivn"aM dodan "e i senatski 2akl")3ak ko"i- se senski p)k opo-in"e na 2akonitost> IstiF "e dana na opt)K!e Kirenaca os)den ntoni"e ?la-a po 2akon) o naknadi i kaKn"en pro#onstvo- 2!o# okr)tnosti> 5A> ' -ed)vre-en) 2a-alo "e !)kn)la po!)na> 4o"<nici ko"e "e rasp)stio 4iteli"e, a ko"i s) se sa!rali ) korist 4espa2i"ana, traKili s) da se vrate ) pretori"sk) vo"n) sl)K!), a i vo"nik i2a!ran i2 le#i"a, voden isto- nado-, 2aFti"evao "e o!ean) vo"ni3k) pla)> +i viteli"evci se ne -o#aF) ot"erati !e2 veliko# krvoprolia> +o, da !i se 2adrKala tolika sila I")di, !io "e potre!an nei2-"eran novac> '1av1i ) ta!or, M)ci"an < ne !i li 1to to3ni"e ispi<
1A9
tao #odine sl)K!e po"cdinaca < poreda po!"ednike s n"i<
58> .)! ide- te-p)s L> Piso pro cons)le inter6icit)r> Ea de caede H)a- verissi-e eEpedia-, si pa)ca s)pra BreCpetiero a! initio ca)sisH)e tali)6acinor)- non a!s)rda> Le#io in 6rica a)EiliaH)e t)tandis i-perii 6ini<!)s s)! divo )#)sto Ti!erioH)e principi!)s procons)li
insi#ni!)s ar-isH)e victores constit)it, -odicis inter se spatiis discretos> T)- 4itelliani, H)od ap)d Bovillas in deditione- acceptos -e-oravi-)s, ceteriH)e per )r!e- et )r!i vicina conH)isiti prod)c)nt)r prope intecto cor<pore> Eos M)cian)s did)ci et Ger-anic)- Britannic)-<H)e -ilite-, ac si H)i alior)- eEercit))-, separati- adsi<stere i)!et> Illos pri-)s stati- adspect)s o!st)pe6ecerat, c)- eE diverso vel)t acie- telis et ar-is tr)ce-, se-et cla)sos n)dosH)e et inl)vie de6or-es adspicerent7 )t vero F)c ill)c distraFi coepere, -et)s per o-nes et praecip)a Ger-anici -ilitis 6or-ido, ta-H)a- ea separatione ad caededestinaret)r> Prensare co--anip)lari)- pectora, cervici!)s innecti, s)pre-a osc)la petere, ne desererent)r soli ne) pari ca)sa dispare- 6ort)napaterent)rM -odo M)cian)-, -odo a!senteprincipe-, postre-o cael)- ac deos o!testari, donec M)cian)s c)nctos ei)sde- sacra<-enti, ei)sde- i-peratoris -ilites appellans, 6also ti-ori o!via- iretM na-H)e et victor eEercit)s cla-ore lacri-as eor)- i)va!at> IsH)e 6inis illa die> Pa)cis post die!)s adloH)ente- *o-itian)- 6ir-ati iaeEcepere7 spern)nt o!latos a#ros, -ilitia- et stipendia orant> Preces erant, sed H)i!)s contra dici non possetM i#it)r in praetori)- accepti> *ein H)i!)s aetas et i)sta stipendia, di-issi c)- Fonore, alii o! c)lpa-, sed carpti- ac sin#)li, H)o t)tis< si-o re-edio consens)s -)ltit)dinis eEten)at)r>
57> Deter)- verane pa)perie an )ti videret)r, act)- in senat), )t sescenties sesterti)- a privatis -)t))- accipe<ret)r, praeposit)sH)e ei c)rae Po-pei)s .ilvan)s> +ec -)lto post necessitas a!iit sive o-issa si-)latio> !ro#ati inde le#e- 6erente *o-itiano cons)lat)s, H)os 4itelli)s dederat, 6)n)sH)e censori)- ?lavio .a!ino d)ct)-, -a#na doc)-enta insta!ilis 6ort)nae s)--aH)e et i-a -iscentis>
Fovo- !o"no- opre-o- i naor)Kan"e- ) -e()so!ni- kratki- ra2-aci-a> Tada pok)pe one viteli"evce 2a ko"e spo-en)s-o da s) se predali kod Bovila, a i ostale po #rad) i pred#ra(i-a, i doved) iF #otovo #olor)ke> M)ci<"an 2apov"edi da se ra2di"ele i da #er-anski i !ritanski vo"nik < kao i oni i2 dr)#iF vo"ski, )koliko iF i-a < stan) odvo"eno> Prvi iF po#led s-"esta 2apan"i, kad pred so!o- )#leda1e #otovo !o"ni red, stra1an ) svopotp)nona<or)Kan"), se!e sa-e opkol"ene i #olor)ke i prl"av1tino- )nakaKene> Kad iF pak po3e1e ra2-"e1tati 3as ova-o, 3as ona-o, sve 2aFvati straF, a oso!it )Kas #er-ansko# vo"<nika, "er po-isli da iF ti- odva"an"e- odre()") 2a pokol"> .tado1e se !acat6 na #-di s)!oraca, #rliti iF, I")<!iti na rastank), -olei da iF ne ostave sa-e i da ) "ed<nako- poloKa") ne pretrpe ne"ednak )des> /a2ivaF) 3as M)ci"ana, 3as nena2o3na vladara, naposl"etk) ne!o i !o#ove, dok M)ci"an, do2iva")i i- ) pa-et da s) svi pod isto2akletvo-, vo"nici isto# vrFovno# 2apov"ed<nika, ne s)2!i"e !e2ra2loKan straFM a i po!"edni3ka "e vo"ska viko- potkrepl"ivala n"iFove s)2e> Takav "e !io konac ono#a dana> +ekoliko dana kasni"e, ve o!odreni, sasl)1a1e *o-ici"ana ko"i i- se o!rati #ovoro-> Odrek) se pon)(eniF i-an"a, 2a-ole vo"ni3k) sl)K!) i pla)> Bi"aF) to poni2ne -ol!e, ko"e se -e()ti- nis) -o#le od!itiM pri-l"eni s) sto#a ) pretori"> Poto- s) oni ko"i s) i-ali odreden) do! i p)ne #odine vo"ni3ke sl)K!e otp)< 1teni s poca1), dr)#i 2a ka2n), ali -alo<po-alo i po"e<dina3no da se 1to si#)-i"i- li"eko- osla!i "ednod)1nost -no1tva> 57> *a li 2!o# stvarno# siro-a1tva ili da !i se stvrorio takav do"a-, ) senat) "e pak 2akl")3eno da se od privat<niF oso!a po2a"-i 1est stotina tis)a sesterci"aM ta" "e posao pov"eren Po-pe") .ilvan)> '!r2o "e potre!a ne<stala ili se od)stalo od pretvaran"a> /akono- ko"i "e donio *o-ici"an )kin)ti s) kon2)lati ko"e "e dodi"elio 4iteli"e i prire(en sve3ani cen2orski sprovod ?lavi") .a!in)
17G
< veliki doka2i nestalne sree ko"a ispreplee )2vi< 1eno i nisko> 58> ' isto "e vri"e-e )!i"en prokon2)l L)ci"e Pi2on> To ) )!o"stvo prika2ati to v"erodosto"ni"e ako -alo nadop)ni- ono sto "e ) )sko" ve2i s povodo- i )2roci-a takviF 2lo3ina> Le#i"a i po-one 3ete 2a 3)van"e #ranica Darstva pokoravale s) se 2a vladavine !oKansko# )#)sta
H)aesit)- si!i cri-en caede-H)e co-perit, ani< -adverti in e)- i)ssit, Fa)d perinde spe vitae H)a- ira in perc)ssore-, H)od ide- eE inter6ectori!)s Dlodii Macri cr)entas le#ati san#)ine -an)s ad caede- procon<
pare!ant> MoE D> Daesar, t)r!id)s ani-i ac Marc)- .i<lan)- o!tinente- 6rica- -et)ens, a!lata- procons)li le#ione- -isso in ea- rele#ato tradidit> eH)at)s inter d)os !ene6icior)n)-er)s, et -iEtis )tri)sH)e -andatis discordia H)aesita a)ctaH)e pravo certa-ine> Le#ator)- vis adolevit di)t)rnitate o66icii, vel H)ia -inori!)s -aior ae-)landi c)ra, procons)l)splendidissi-)s H)isH)e sec)ritati -a#is H)apotentiae cons)le!ant> 59> .ed t)- le#ione- in 6rica re#e!at 4aleri)s ?est)s, s)-pt)osae ad)lescentiae neH)e -odica c)piens et ad6initate 4itellii anEi)s> Is cre!ris ser-oni!)s te-pta<veritne Pisone- ad res novas an te-ptanti restiterit, incert)-, H)onia- secreto eor)- ne-o ad6)it et occiso Pisone pleriH)e ad #ratia- inter6ectoris inclinavere> +ec a-!i#it)r provincia- et -ilite- alienato er#a 4espa<sian)ani-o 6)isseM et H)ida- e 4itellianis )r!e pro6)#i ostenta!ant Pisoni n)tantes Gallias, parataGer-ania-, peric)la ipsi)s et in pace s)specto t)ti)s !ell)-> Inter H)ae Dla)di)s .a#itta, prae6ect)s alae PetriBaCnae, pro<spera navi#atione praevenit Papiri)- cent)rione- a M)ciano -iss)- adseveravitH)e -andata inter6iciendi Pisonis cent)rioni data7 cecidisse Galerian)conso<!rin)- ei)s #ener)-H)eM )na- in a)dacia spe- sal)tis, sed d)o itinera a)dendi, se) -allet statiar-a, se) petita navi!)s Gallia d)ce- se 4itellianis eEerciti!)s ostenderet, niFil ad ea -oto Pisone> Dent)rio a M)ciano -iss)s )t port)DartFa#inis atti#it, -a#na voce laeta Pisoni o-nia ta-H)a- principi contin)are, o!vios et s)!i<tae rei -irac)lo attonitos, )t eade- adstreperent, Fortari> 4ol#)s cred)l)- r)ere in 6or)-, praesentiaPisonis eEposcereM #a)dio cla-ori!)sH)e c)ncta -isce!ant indili<#entia veri et ad)landi li!idine> Piso indicio .a#ittae vel insita -odestia non in p)!lic)- e#ress)s est neH)e se st)<diis vol#i per-isit, cent)rione-H)e perc)nctat)s, post<H)a-
i Ti!eri"a prokon2)l)> 'skoro "e Ga" De2ar, ne-iran d)F i ) straF) od Marka .ilana ko"i "e )pravl"ao 6riko-, od)2eo le#i") prokon2)l) i predao "e le#at) ko"e#a "e ) t) svrF) poslao> I2"edna3en "e !ro" )napre(en"a -e() ovodvo"ico-, a isprepletan"e- n"iFoviF nalo#a na-< "erno se traKio ra2dor, ko"i se )veavao i2opa3enitak<-i3en"e-> Mo "e le#ata rasla 2!o# d)#otra"nosti sl)K!e ili sto#a 1to "e ) niKiF vea !ri#a oko napredovan"aM na")<#ledni"i od prokon2)la -islili s) vi1e na si#)rnost ne#oli na -o> 59> Tada "e pak le#i"o- ) 6rici )pravl"ao 4aleri"e ?esto, rasipan ) -ladosti, ne)-"eren ) Kel"a-a i 2a!rin)t 2!o# ta2!inske ve2e s 4iteli"e-> *a li "e ) 3esti- ra2#o<vori-a pok)1ao prido!iti Pi2ona na )stanak ili -) se pri "ednako- pok)1a") od)pro < ne da se pravo ra2a2nati, "er nitko ni"e !io na2o3an n"iFovi- ta"ni- s)sreti-a, a nakon Pi2onova )!o"stva veina iF se priklonila )!o"ici> +e-a dvo"!e da srca provinci"e i vo"nika nis) !ila na strani 4espa2i"ana, a neki od viteli"evaca, ko"i s) po!"e#li i2 #rada, )ka2ivali s) Pi2on) na kole!l"ivost Gali"a, spre-nost Ger-ani"e, na n"e#ove vlastite po#i!li te kako -) "e, i ) -ir) s)-n"iv), si#)rni"i rat> ' -e()vre-en) Kla)di"e .a#ita, pre6ekt Petrine ale, sretno- "e plovid<!opred)sreo cent)riona Papiri"a ko"e#a "e poslao M)ci<"an i potvrdio da s) nalo2i 2a )!o"stvo Pi2ona predani cent)rion)7 9Po#in)o "e Galeri"an, n"e#ov ro(ak i 2etM ) odvaKnosti "e "edina nada ) spas, no dva s) p)ta 2a s-"eli potFvat7 ili da se s-"esta priFvati or)Kana )stanka ili da se )p)ti !rodo- ) Gali") i pon)di 2a vo() viteli"evskivo"ska-a>: +o Pi2on se ne dade privol"eti na to> Xi- "e sti#ao ) karta1k) l)k), cent)rion poslan od M)ci"ana po3e i2 sve# #lasa !e2 prestanka i2vikivati do!re Kel"e Pi2on) kao po#lavar), sokolei i na-"ernike, 2ate<3ene i2nenadni- i nec)veni- do#ada"e-, da kli3)i pri<Fvate isto> Lako)-na sv"etina poFrli na tr#, 2atraKi da vidi Pi2ona> .ve stade od2van"ati od radosniF poklika,
171
i2 neFa"a 2a istino- i Kel"e 2a )la#ivan"e-> /!o# .a#itine pri"ave ili )rodene skro-nosti Pi2on ne i2a(e -e() narod i ne prep)sti se strasti-a sv"etine> Po1to ispita cent)riona i otkri da se traKio povod 2a n"e#ov) opt)K!) i )!o"stvo, 2apov"edi da #a ka2ne s-r), ne toliko ) nadi da sa3)va svo" Kivot koliko 2!o# srdK!e pre-a krvnik), "er "e ta" kao "edan od )!o"ica Klodi"a Macera, r)ke okrvavl"ene
@1> t 4espasiano post Dre-onense- p)#naet pro<speros )ndiH)e n)ntios cecidisse 4itelli)-)lti c)i)sH)e ordinis, pari a)dacia 6ort)naH)e Fi!ern)- -are ad#ressi, n)ntiavere> derant le#ati re#is 4olo#aesi H)adra#inta
s)lis rett)lisset> nEio deinde edicto DartFa#iniensi!)s increpitis, ne solita H)ide-)nia )s)rpa!at, cla)s)s intra do-)-, ne H)a -ot)s novi ca)sa vel 6orte oreret)r> @G> .ed )!i ?esto consternatio vol#i, cent)rionis s)pp<lici)- veraH)e et 6alsa -ore 6a-ae in -ai)s innot)ere, eH)ites in nece- Pisonis -ittit> Illi rapti- vecti o!sc)ro adF)c coeptae l)cis do-)procons)lis inr)-p)nt destrictis #ladiis et -a#na pars Pisonis i#nari, H)od Poe<nos a)Eiliares Ma)rosH)e in ea- caede- dele#erat> &a)d proc)l c)!ic)lo o!vi)- 6orte serv)-, H)isna- et )!i esset Piso, interro#avere> .erv)s e#re#io -endacio se Pisone- esse respondit ac stati- o!tr)ncat)r> +ec -iilto post Piso inter6icit)rM na-H)e aderat H)i nosceret, Bae!i)s Massa e proc)ratori!)s 6ricae, ia- t)nc opti-o c)iH)e eEitios)s et inBterC ca)sas -alor)-, H)ae -oE t)li-)s, saepi)s redit)r)s> ?est)s dr)-eto, )!i spec)la!)nd)s s)!stite<rat, ad le#ione- contendit prae6ect)-H)e castror)Daetroni)- Pisan)- vinciri i)ssit proprias o! si-)ltates, sed Pisonis satellite- voca!at, -ititesH)e et cent)riones H)osda- p)niit, alios prae-iis ad6ecit, ne)tr)- eE -erito, sed )t o!pressisse !ell)- crederet)r> MoE Oeen<si)Lepcitanor)-H)e discordias co-ponit, H)ae rapt) 6r)#)- et pecor)- inter a#restes -odicis principiis, ia- per ar-a atH)e acies eEerce!ant)rM na- pop)l)s Oeensis -)ltit)dine in6erior Gara-antas eEciverat, #ente- indo<-ita- et inter accolas latrociniis 6ec)nda-> 'nde artae Lepcitanis res, lateH)e vastatis a#ris intra -oenia trepida<!ant, donec intervent) coForti)- alar)-H)e 6)si Gara< -antes et recepta o-nis praeda, nisi H)a- va#i per inac<cessa -apali)- )lteriori!)s vendiderant> le#atovo- krvl") ponovo okren)o na )!o"stvo prokon<2)la> 'koriv1i poto- KartaKane )2ne-ir)")i- o#laso-, ne o!avl"a1e ni )o!i3a"ene sl)K!ene d)Knosti, 2atvoren ) k)i, da ne pr)Ki ni sl)3a"no povoda novo" po!)ni> @G> ei- s) pak #lasovi o )2r)"anosti sv"etine, o s-a<kn)) cent)riona i < kako to ve !iva ) prepri3avan"i-a < istinite i laKne vi"esti ) pre)veli3ano- o!lik) doprle do ?esta, po1al"e on kon"anike da )!i") Pi2ona> Oni K)rno od"a1) ) sa-o prasko2or"e i provale ) k)) prokon2)lov) s is)kani- -a3evi-aM no veina iF ni"e po2navala Pi2ona, "er "e 2a to )!o"stvo i2a!rao P)n"ane i2 po-oniF 3eta i Ma)re> ' !li2ini spavaonice s)sreto1e sl)3a"no ro!a i )pi<ta1e #a tko "e i #d"e "e Pi2on> 8o! se posl)Ki ple-enito- laKi i od#ovori da "e on Pi2on, i s-"esta #a pos"eko1e> Malo 2ati)!i"en "e i Pi2on> Bio "e s n"i-a nai-e i ona" ko"i #a "e po2navao < Be!i"e Masa, "edan od prok)ratora 6rike, 3ov"ek ko"i "e ve tada !io ko!an 2a sve ple-e<nite i ko"i e se 3e1e po"avl"ivati -e() )2roci-a 2ala ko"a s-o kasni"e pretrp"eli> I2 dr)-eta, #d"e se !io 2a)<stavio ) 2as"edi, ?esto poK)ri k le#i"i i 2apov"edi da !ace ) okove pre6ekta ta!ora Dentroni"a Pi2ana7 i2 oso!ne -rKn"e, iako #a na2iva1e ortako- Pi2onovi-> +eke vo"<nike i cent)rione ka2ni, dr)#e na#radi> +i "edno ni d-#o po 2asl)2i ne#o da !i se v"erovalo kako "e spri"e3io rat> 'skoro s-iri ra2dor i2-e() E"ana i Lepana, ko"i se 2!o# pl"a3ke )s"eva i stoke -e() sel"aci-a i2 ne2natniF po3etaka ra2-aFao ve ) pravi or)Kani s)ko!> E"ski "e nai-e p)k, !ro"e- sla!i"i, po2vao ) po-o Gara-ante, ple-e nepokoreno i neiscrpno ) 2lo3instvi-a -e() s)s"e<di-a> /!o# to#a se Lepani na(o1e ) 1kripc), "er i- 2e-<I"a na1iroko osta"a1e op)sto1ena, a oni ) straF) drFtaF) )n)tar 2idina, dok dolasko- koForata i ala Gara-anti ne !i"aF) ra2!i"eni, a sav pli"en !io
17;
povraen, osi- ono#a ko"i s) !ili prodali )dal"eni"i- ple-eni-a, ra1trkav1i se po neprist)pa3ni- 1atorski- nasel"i-a> @1> posli"e kre-onske !itke i povol"niF vi"esti ko"e s) sti2ale sa sviF strana -no#i s) I")di i2 sviF staleKa "ed<nako- s-iono1) i sreo- kren)li na 2i-sko -ore i do"a<vili 4espa2i"an) da "e 4iteli"e pao> +a1li s) se t) i po<slanici kral"a 4olo#e2a n)dei pedeset tis)a partskiF kon"anika> 4eli3anstveno "e i )#odno !ilo #ledati kako se tolike po-one 3ete save2nika nat"e3) 2a -ilost, a pri tone ovisiti o n"iFovo" po-oi> 4olo#e2) "e i2raKena
in#ressi -ili<tes, H)is 6a)sta no-ina, 6elici!)s ra-isM dein vir#ines 4estales c)- p)eris p)ellisH)e patri-is -atri-isH)e aH)a e 6onti!)s a-ni!)sH)e Fa)sta perl)ere> T)- &elvidi)s Prisc)s praetor, praee)nte Pla)tdiCo eliano ponti6ice, l)strata s)oveta)rili!)s area et s)per caespite- redditis eEtis, love- l)none- Minerva- praesidesH)e i-peri deos precat)s, )ti coepta prosperarent sedesH)e s)as pie<tate Fo-in)- incFoatas divina ope attollerent, vittas, H)is li#at)s lapis inneEiH)e 6)nes erant, conti#itM si-)l ceteri
-ilia PartFor)- eH)it)- o66erentes> Ma#ni6ic)laet)-<H)e tantis socior)- a)Eiliis a-!iri neH)e indi#ere7 #ratiae 4olo#aeso actae -andat)-H)e, )t le#atos ad senat)- -itteret et pace- esse sciret> 4espasian)s in Italia- res<H)e )r!is intent)s adversa- de *o-itiano 6a-a- accipit, ta-H)ater-inos aetatis et concessa 6ilio e#rederet)r7 i#it)r validissi-a- eEercit)s parte- Tito tradit ad reliH)a l)daici !elli perpetranda> @;> Tit)-, anteH)a- di#rederet)r, -)lto ap)d patre- ser-one orasse 6er)nt, ne cri-inanti)n)ntiis te-ere accenderet)r inte#r)-H)e se ac placa!ile- 6ilio praesta<ret> +on le#iones, non classes proinde 6ir-a i-perii -)ni<-enta H)an)-er)- li!eror)-M na- a-icos te-pore 6ort)na, c)pidini!)s aliH)ando a)t errori!)s i--in)i trans6e- desinere7 s))- c)iH)e san#)ineindiscret)-, sed -aEi-e principi!)s, H)or)prosperis et alii 6r)ant)r, adversa ad i)nctissi-os pertineant> +e 6ratri!)s H)ide- -ans)raconcordia-, ni parens eEe-pl)- prae!)isset> 4espasian)s, Fa)d aeH)e *o-itiano -iti#at)s H)a- Titi pietate #a)dens, !ono esse ani-o i)!et !elloH)e et ar-is re- p)!lica- attollere7 si!i pace- do-)-H)e c)rae 6ore> T)- celerri-as navi)- 6r)-ento on)stas saevo adF)c -ari co--ittit7 H)ippe tanto discri-ine )r!s n)ta!at, )t dece- Fa)d a-pli)s dier)- 6r)-ent)- in Forreis 6)erit, c)- a 4espasiano co--eat)s s)!venere> @=> D)ra- restit)endi Dapitolii in L)ci)4estin)- con6ert, eH)estris ordinis vir)-, sed a)ctoritate 6a-aH)e inter proceres> ! eo contracti Far)spices -on)ere, )t reliH)iae prioris del)!ri in pal)des aveFerent)r, te-pl)- isde- vesti#iis sisteret)r7 nolle deos -)tari vetere- 6or<-a-> $I kalendas l)lias serena l)ce spati)- o-ne, H)od te-plo dica!at)r, evinct)- vittis coronisH)e
2aFvalnost i por)3eno -) "e neka po1al"e poslanike senat) i neka 2na da "e -ir> /aok)pl"en -isli-a na Itali") i #radske prilike, 4espa2i"an pri-i nepovol"an #las o *o-ici"an)7 da on nai-e prekora3)"e #ranice do!i i po<vlastice sina> +a"-oni"i dio vo"ske sto#a preda Tit) da dovr1i ono 1to "e preostalo od ")de"sko# rata> @;> Pri3a") da "e Tit, pri"e ne#oli s) se rastali, ) d)#o- ra2#ovor) kod oca -olio neka se ne ra2draK)"e na vi"esti klevetnika i neka se pre-a sin) pokaKe nepristran i !la<#oFotan> 9+i le#i"e ni !rodovl"e nis) tako 3vrsta 2a1tita carstv) kao 1to "e to !ro" d"ece> Ta pri"atel"stvo se ) neprilici i nevol"i, ) strasti katkad ili 2a!l)di, )-an")"e, -i"en"a, nap)1ta> .vo"a "e krv svako-e nera2r"e1iva ve2a, a pona"vi1e vladari-a, ko"iF sre) i dr)#i )Kiva")M nesrea pak po#a(a na"!liKe ro(ake> +i !raa nee ostati ) slo2i, ako otac ne pr)Ki pri-"er>: +e toliko i2-iren s *o-ici<"ano-, koliko rad)")i se krotkosti Titovo", 4espa2i"an -) re3e neka !)de Fra!ar i neka )2di#ne drKav) ) !or!i i rat)M on e se !rin)ti 2a -ir i 2a do-> Tada na"!rKe !ro<dove natovarene Kito- pov"eri "o1 )vi"ek po!"e1n"elo- -or)> Ta Grad "e !io ) toliko" po#i!li da Kita ) Kitnica-a ni"e !ilo 2a vi1e od deset dana kad "e od 4espa2i"ana pri<sti#la po1il"ka Frane> @=> Bri#) oko o!nove Kapitoli"a pov"eri L)ci") 4estin), -)K) vite1ko# staleKa, ali )#ledo- i do!ri- #la<so- pravo-) ple-i)> On sak)pi Far)spike ko"i prepor)<3i1e da se ostaci pri"a1n"e#a sveti1ta odv)k) ) -o3vare, Fra- da se podi#ne na isti- te-el"i-a7 ne Kele !o#ovi da se -i"en"a stari o!lik> Jedanaesto#a dana pri"e ")li"skiF kalenda, 2a vedra ne!a, po 3itav) s) prostor) ko"i se po< sveivao 2a Fra-, ovi"eno- vrpca-a i vi"enci-a, st)pali vo"nici ko"i-a s) i-ena i-ala sretno
17=
2na3en"e, s plodo<nosni- #rana-a> Poto- s) d"evice 4estalke s d"e3aci-a i d"evo"ka-a KiviF o3eva i -a"ki isprale ta" prostor vodo2a#ra!l"eno- s i2vora i ri"eka> Tada se pretor &elvidi"e Prisko < dok "e -olitv) pred n"i- #ovorio sveenik Pla)<ci"e Eli"an < po1to "e !io o3istio #radili1te s)oveta)rili<"a-a i po oltar) od !)sena rasprostro i2n)tric), po-oli J)piter), J)noni i Minervi < !o#ovi-a 2a1titnici-a Darstva < da 2apo3eto prived) sretno- svr1etk) i svo"a s"edi1ta, po!oKno1) I")dsko- 2asnovana, !oKansko- -oi podi#n) do krova> *ota3e vrpce, ko"i-a "e !io o!a< vi"en ka-en te-el"ac i )pleteni konopci> Istovre-eno
@@> nte ?lacci &ordeonii caede- niFil pror)pit, H)o coni)ratio intelle#eret)r7 inter6ecto &ordeonio co--ea<vere n)ntii inter Divile- Dlassic)-H)e prae6ect)- alae Treviror)-> Dlassic)s no!ilitate opi!)sH)e ante alios7 re#i)- illi #en)s et pace !elloH)e clara ori#o, ipse e -aio<ri!)s s)is Fostis pop)li 8o-ani H)asocios iacta!at> Mi<sc)ere sese l)li)s T)tor et l)li)s .a!in)s, Fic Trevir, Fic Lin#on)s, T)tor ripae 8Feni a 4itellio prae6ect)sM .a!i<n)s s)per insita- vanitate- 6alsae stirpis #loria incende< !at)r7 proavia- s)a- divo l)lio per Gallias !ellanti cor<pore atH)e ad)lterio plac)isse> &i secretis ser-oni!)s ani<-os ceteror)- scr)tari, )!i H)os idoneos re!ant)r con<
-a#istrat)s et sacerdotes et senat)s et eH)es et -a#na pars pop)li, st)dio laetitiaH)e coniEi, saE)in#ens tra<Eere, passi-H)e iniectae 6)nda-entis ar#enti Oetc a)riH)e stipes et -etallor)- pri-itiae, n)llis 6ornaci!)s victae, sed )t #i#n)nt)r7 praediEere Far)spices, ne te-eraret)r op)s saEo a)rove in ali)d destinato> ltit)do aedi!)s adiecta7 id sol)- reli#io adn)ere et prioris te-pli -a#ni< 6icentiae de6)isse dice!at)r> @5> )dita interi- per Gallias OetP Ger-aniasH)e -ors 4itelli d)plicaverat !ell)-> +a- Divilis o-issa dissi-)la<tione in pop)l)- 8o-an)r)ere, 4itellianae le#iones vel eEtern)- serviti)H)a- i-peratore- 4espasian)- -alle> Galli s)st)lerant ani-os, eande- )!iH)e eEerci<t))nostror)- 6ort)na- rati, vol#ato r)-ore a .ar-atis *acisH)e Moesica ac Pannonica Fi!erna circ)-sideriM paria de Britannia 6in#e!ant)r> .ed niFil aeH)e H)a- incendi)- Dapitolii, )t 6ine- i-perio adesse crederent, i-p)lerat> Dapta- oli- a Gallis )r!e-, sed inte#ra lovis sede -ansisse i-peri)-7 6atali n)nc i#ne si#n)- caelestis irae dat)- et possessione- rer)- F)-anar)- Transalpi<nis #enti!)s portendi s)perstitione vana *r)idae cane< !ant> IncesseratH)e 6a-a pri-ores Galliar)- a! OtFone advers)s 4itelli)- -issos, anteH)adi#rederent)r, pepi<#isse, ne deessent li!ertati, si pop)l)- 8o-an)- conti<n)a civili)- !ellor)series et interna -ala 6re#issent>
ostali -a#istrati, sveenici, senatori, vite2ovi i velik dio naroda, potr)div1i se s I")!avl") i vesel"e-, pov)ko1e #ole- ka-en> Posv)da s) ) te-el"e !acani sre!rni i 2latni nov3ii i prvi prinosi r)dnika, neprera(eni !ilo ) kakvi- topioni3kipei-a ne#o onako kako s) nastali> +aredili s) tako Far)spici da se ne !i )kal"ala #radn"a ka-eno- ili 2lato- na-i"en"eni- nee-) d-#o-> &ra-) "e pove<ana visina7 #ovorilo se da "edino to dop)1ta po!oKnost, i da "e "edino to nedosta"alo veli3anstvenosti prvotno#a Fra-a> @5> .-rt se 4iteli"eva ) -ed)vre-en) pro3)la po Gali<"a-a i Ger-ani"a-a i )dvostr)3ila rat> Divil "e nai-e, od!aciv1i pretvaran"e, nasrn)o na ri-ski narodM viteli<"evske s) le#i"e dapae vi1e vol"ele strano ropstvo ne#o li 4espa2i"ana 2a cara> Gali se )2o!i"esti1e -islei da "e posv)da s)d!ina na1iF vo"ski ista, po1to se pro1irio #las da .ar-ati i *a3ani drKe pod opsado- -e2i"ske i panon<ske 2i-ovnike, "edanko se -islilo i o Britani"i> li ni1ta ni"e tako navodilo na -isao da se pri!liKio kra" carstva kao poKar Kapitoli"a> /a)2eli s) !ili neko Gali Grad, no vlast se odrKala, "er "e s"ediste J)piterovo ostalo neta<kn)to> .ada "e s)d!onosnio#n"e- dat 2nak ne!eske srdK!e, i *r)idi proricaF) ) ta1to- pra2nov"er") da se vlast nad svi"eto)ka2)"e prekoalpski- narodi-a> Po"a<vio se i #las da s) se prvaci Gali"a, poslani od Otona pro<tiv 4iteli"a, pri"e ne#oli s) se ra2i1li, do#ovorili da e poraditi na slo!odi, ako neprekin)ti ni2 #radanskiF ratova i )n)tra1n"e nevol"e osla!e ri-ski narod>
175
@@> Pri"e )!o"stva ?laka &ordeoni"a ne i2!i ni1ta po 3e-) !i se -o#la ra2a2nati )rota> Po1to !i )!i"en &or<deoni"e, )sFoda1e se #lasnici i2-ed) Divila i Klasika, pre<6ekta treverske ale> Klasik !i"a1e po ple-stv) i i-an") ispred dr)#iF7 rod -) !i"a1e kral"evski, i ) -ir) i ) rat) slavni prad"edovi> Od svo"iF predaka vi1e se Fvalio nepri<"atel"i-a ne#oli save2nici-a ri-sko# naroda> 'dr)Ki1e se s n"i- J)li"e T)tor i J)li"e .a!in7 ona" Treverac, ova" Lin<#onac> T)tor "e postavl"en od 4iteli"a 2a pre6ekta ra"nske o!ale> .a!ina "e pored )rodene ta1tine raspal"ivala i slava )-i1l"ena pori"ekla7 pra!a!a n"e#ova da "e t"elesno- I"e<poto- !ila o-il"ela !oKansko- De2ar) ko"i "e ratovao po Gali"a-a i da -) "e postala I")!avnico-> Ovi s) ) ta"ni- ra2#ovori-a ispitivali raspoloKen"e ostaliF i, kad s) 2a"ed<ni3ko- odl)ko- o!ave2ali one ko"e s) s-atrali sposo!<
Bata<vos et potiore- civitatis parte- ad societate8o-ana- retract)r)-, accepta pedit)eH)it)-H)e -odica -an) niFil ap)d Batavos a)s)s H)osda- +ervior)- Baetasio<r)-H)e in ar-a traEit, et 6)rti- -a#is H)a- !ello Dan<nene6ates MarsacosH)e inc)rsa!at>
@7> 4oc)la Gallor)- 6ra)de inlect)s ad Fosteconten<dit, nec proc)l veteri!)s a!erat, c)Dlassic)s ac T)tor per specie- eEplorandi prae#ressi c)- d)ci!)s Ger-a<nor)- pacta 6ir-avere> T)-H)e pri-)- discreti a le#io<ni!)s proprio vallo castra s)a circ)-dant, o!testante 4oc)la non adeo t)r!ata- civili!)s ar-is re8o-ana-,
scientia o!strinEere, in colonia #rippinensi in do-)- privata- conveni)ntM na- p)!lice civitas tali!)s inceptis a!Forre!atM ac ta-en inter6)ere H)ida- '!ior)- T)n<#ror)-H)e> .ed pl)ri-a vis penes Treviros ac Lin#onas, nec t)lere -oras cons)ltandi7 certati- procla-ant 6)rere discordiis pop)l)- 8o-an)-, caesas le#iones, vastataItalia-, capi c)- -aEi-e )r!e-, o-nis eEercit)s s)is H)e-H)e !ellis distineri7 si lpes praesidiis 6ir-ent)r, coalita li!ertate disceptat)ras Gallias, H)e- viri)- s)ar)- ter-in)- velint> @A> &aec dicta pariter pro!ataH)e7 de reliH)iBiCs 4itel<liani eEercit)s d)!itavere> PleriH)e inter6iciendos cense<!ant, t)r!idos in6idos san#)ine d)c)- poll)tos7 vicit ratio parcendi, ne s)!lata spe veniae pertinacia- accenderent7 adliciendos poti)s in societate-M le#atis tant)le#ion)- inter6ectis ceter)- vol#)s conscientia sceler)- et spe i-p)nitatis 6acile access)r)-> Ea pri-i concilii 6or-a, -issiH)e per Gallias concitores !elliM si-)lat)- ipsis o!seH)i)-, H)o inca)tiore- 4oc)la- oppri-erent> +ec de6)ere H)i 4oc)lae n)ntiarent, sed vires ad coercend)deerant, in6reH)enti!)s in6idisH)e le#ioni!)s> Inter a-!i<#)os -ilites et occ)ltos Fostes opti-)- e praesenti!)s rat)s -)t)a dissi-)latione, et isdeH)i!)s pete!at)r #rassari, in colonia#rippinense- descendit> Ill)c Dla)di)s La!eo, H)e- capt)- et OeEtra co--ent)-P a-endat)- in ?risios diEi-)s, corr)ptis c)stodi!)s per6)<#itM pollicit)sH)e, si praesidi)- daret)r, it)r)- in
ni-a, sk)pi1e se ) privatno- do-) ) #ripinsko" Kolo<ni"i> Grad "e "avno, nai-e, 2a2irao od takviF potFvata> Bili s) t), dod)1e, i neki od '!i"aca i T)n#ara, no pre<va#a "e !ila na strani Treveraca i Lin#onaca> 1 nis) 2ate<2ali s vi"ean"e-7 tak-ei se povi3) da "e ri-ski narod ops"edn)t ra2doro-, pos"e3ene da s) le#i"e, da se 1tovi1e 2apos"eda i Grad, svatko da sve vo"ske raspore()"e 2a svo"e ratoveM ako se lpe )3vrste vo"nicki- posada-a, kad o"a3a slo!oda, Gali"e e odrediti ko") -e() Foe svo"i- sna#a-a> @A> To "e re3eno i istovre-eno odo!reno> *vo)-ili s) se 1to e s ostaci-a viteli"evske vo"ske> 4eina "e s-a<trala da tre!a po)!i"ati !)ntovne i nepo)2dane, okal"ane krvl") vo"skovo(a> Po!i"edilo "e -i1l"en"e da iF tre!a po1ted"eti da ne !i )veali tvrdo#lavost ako dokin) nad) ) opro1ten"e7 radi"e iF val"a prido!iti 2a save2ni1tvoM ako po#)!e sa-o le#i"ske le#ate, ostalo e i- se -no1tvo s)<dioni1tvo- ) 2lo3instvi-a i nado- ) oprost od ka2ne lako prikl")3iti> Takav "e !io tok prvo#a 2!ora, i po Gali"a-a s) poslani ratni F)1ka3i> Oni s) sa-i Finili posl)1nost da !i napali na 1to neopre2ni"e# 4ok)l)> Bilo "e oniF ko"i s) 4ok)li ovo do"avl"ivali, ali ni"e !ilo sila da se ovo 2a)<stavi, "er s) le#i"e !ile nepotp)ne i nepo)2dane> Mislei da "e -e() neposto"anivo"nici-a i prita"eni- nepri"a<tel"i-a na"!ol"e 2a sada drKati se isto# pretvaran"a i napa<dati istisredstvi-a ko"i-a #a napada"), side ) #ri<pinsk) Koloni")> Ona-o "e, potk)piv1i straKare, po!"e<#ao
17@
Kla)di"e La!eon, 2a ko"e#a s-o rekli da "e !io 2aro!l"en i Opredan vanP otpravl"en ) 6ri2i"sk) 2e-l")> 1 o!eav1i da e, dad) li -) 2a1titn) pratn"), otii -e() Batavce i prido!iti vredni"i dio #ra(anstva 2a povratak ) ri-sko save2ni1tvo, do!i skro-n) 3et) p"e1aka i kon"a<nika> +e )s)div1i se ni na 1to kod Batavaca, privoli na !or!) neke od +ervl"ana i Beta2i"aca i, vi1e 3arka-a ne#oli ) otvoren) rat), stade nasrtati na Kanene6aane i Marsa3ane> @7> +a-a-l"en l)kav1tino- Gala, 4ok)la krene na nepri"atel"a i ne !i"a1e daleko od .taro# ta!ora, kad Kla<sik i T)tor, pod i2liko- )Fo(en"a otisav1i napri"ed, sklo<pi1e spora2)-e s #er-anskivo"skovo(a-a> Tada prvi p)t, odvo"eni od le#i"a, svo" ta!or okr)Ke pose!ni- nasi<po-, iako se 4ok)la !o#o- 2aklin"ao da ri-ska vlast ni"e toliko )2dr-ana #ra(anski- rato- da !i !ila na pre2ir
praeoptaverint, ne loco pellerent)rS .ocii saepe nostri eEscindi )r!es s)as seH)e c)- coni)#i!)s ac li!eris cre-ari pert)ler)nt, neH)e ali)d preti)eEit)s H)a- 6ides 6a-aH)e> Tolerant c)- -aEi-e inopia- o!sidi)-H)e ap)d 4etera le#iones nec terrore a)t pro-issis de-ovent)r7 no!is s)per ar-a et viros et e#re#ia castror)- -)ni-enta 6r)-ent)- et co-<-eat)s H)a-vis lon#o !ello pares> Pec)nia n)per etia- donativo s)66ecit, H)od sive a 4espasiano sive a 4itellio dat)- interpretari -avoltis, a! i-peratore certe 8o-ano accepistis> Tot !ellor)- victores, ap)d Geld)!a-, ap)d 4etera, 6)so totiens Foste si pavetis acie-, indi#n)- id H)ide-, sed est vall)- -)riH)e et traFendi artes, donec
)t Treveris etia- Lin#oni!)sH)e despect)i sit> .)peresse 6idas provincias, victores eEercit)s, 6ort)na- i-perii et )ltores deos> .ic oli.acrovir)- et ed)os, n)pcr 4in<diceGalliasH)e sin#)lis proeliis concidisse> Eader)rs)s n)-ina, eade- 6ata r)ptores 6oeder)eEspecta<rent> Meli)s divo l)lio divoH)e )#)sto notos eor)- ani<-os7 Gal!a- et in6racta tri!)ta Fostiles spirit)s ind)isse> +)nc Fostes, H)ia -olle serviti)-M c)- spoliati eE)tiH)e 6)erint, a-icos 6ore> &aec 6erociter loc)t)s, postH)a- perstare in per6idia Dlassic)- t)tore-H)e videt, verso iti<nere +ovaesi)- concedit7 Galli d))- -ili)- spatio di1tanti!)s ca-pis consedere> Ill)c co--eanti)cent)r<ion)- -ilit)-H)e e-e!ant)r ani-i, )t B6la#iti)- inco#<nit)-C 8o-an)s eEercit)s in eEterna ver!a i)rarent pi#n)sH)e tanti sceleris nece a)t vinc)lis le#ator)- daret)r> 4oc)la, H)a-H)apleriH)e 6)#a- s)ade!ant, a)dend)- rat)s vocata contione in F)nc -od)- disse<r)it7 @8> Q+)-H)a- ap)d vos ver!a 6eci a)t pro vo!is solli<citior a)t pro -e sec)rior> +a- -iFi eEiti)parari li!ens a)dio -orte-H)e in tot -alis OFosti)-P )t 6ine- -ise<riar)- eEspecto7 vestri -e p)det -iseretH)e, advers)s H)os non proeli)- et acies parant)rM id eni- 6as ar-or)- et i)s Fosti)est7 !ell)- c)- pop)lo 8o-ano vestris se -ani!)s #est)r)- Dlassic)s sperat i-peri)-H)e et sacra< -ent)- Galliar)- ostentat> deo nos, si 6ort)na in prae<sens virt)sH)e deser)it, etia- vetera eEe-pla de6ici)nt, H)otiens 8o-anae le#iones perire
Treverci-a i Lin#onci-a> 9Preosta") v"erne provinci"e, po!"edni3ke vo"ske, sretan )s)d Darstva i !o#ovi osvet<nici> Tako s) neko .akrovir i Ed)anci, nedavno 4indeks i Gali"e, ) "edno" !ici propali> Prekr1itel"i save2a neka o3ek)") ponovo ist) !oKansk) vol"), ist) s)d!in)> +"i<Fova "e )d !ila !ol"e po2nata !oKansko- J)li") i !oKan<sko)#)st)> Gal!a i s-an"en"e pore2a )sadilo "e ) n"iF nepri"atel"ski d)F> .ad s) nepri"atel"i "er s) ) !la#o- podani1tv)M kad !)d) opl"a3kani i o#ol"eni, !it e pri"a<tel"i>: 8ekav1i to ")na3ki, po1to vid"e da Klasik i T)tor )stra") ) nev"eri, okrene p)t i ode ) +ove2i"> Gali se )ta!ori1e na pol"i-a ) )dal"enosti od dvi"e -il"e> Ona-o s) odla2ili cent)rioni i vo"nici i davali se pod-iivati da Bnepo2nate li sra-oteUC ri-ska vo"ska poloKi 2akletv) na v"ernost t)(in) i da se pr)Ki 2alo# 2a toliki 2lo3in )!o"<stvo- ili okovi-a le#ata> lako "e veina na#ovarala na !i"e#, 4ok)la "e s-atrao da tre!a odvaKno post)pitiM 2ato sa2va 2!or i pro#ovori ovako7 @8> 9Koliko sa- va- se #od p)ta o!raao, nikad nisa- !io ni 2a!rin)ti"i 2a vas ni -irni"i #lede sa-o#a se!e7 "er, s rado1) ) d)1i sl)1a- da -i se spre-a propast, a )sred tolikiF nesrea i13ek)"es-rt kao svr1etak poniKen"a> .ra-i- se 2!o# vas i saKal")"e- vas7 ta ne pr)Ka va- se prilika ni 2a otvoren) !itk) < to !i nai-e !io 2akon or)K"a i pravo nepri"atel"a> +e, Klasik se nada da e rat s ri-ski- narodo- voditi va1i- r)ka-a i n)di va2a<kletv) na v"ernost i vlast nad Gali"a-a> ko nas
17A
"e na3as i2dala srea i Fra!rost, 2ar na- nedosta") stari )2ori7 koliko s) p)ta ri-ske le#i"e i2a!rale propast sa-o da ne !)d) ot"erane s poloKa"aS .ave2nici s) 3esto na1i podno<sili da i- ra2ara") #radove, da iF sa Kena-a i d"eco- spal")"), !e2 ikakve dr)#e na#rade 2a Krtv) osi- slave 2!o# v"ernosti> 'pravo sada podnose le#i"e ) .taro- ta!or) osk)dic) i opsad) i ne da") se ot"erati ni pri"et<n"o- ni o!ean"i-aM ) nas "e, povrF or)K"a i I")di i i2vr< sniF )tvr(en"a ta!ora, i Frane i KiveKa dovol"no 2a -a koliko d)# rat> +ovca "e nedavno dosta"alo i 2a dar, 1to ste #a < volite li to prot)-a3iti kao poklon od 4espa2i<"ana ili 4iteli"a svakako pri-ili od ri-sko#a cara> ko kao po!"ednici ) toliki!itka-a < kod Geld)!e, kod .taro# ta!ora < po1to ste toliko p)ta ra2!ili nepri"atel"a, straF)"ete od otvorene !or!e, onda "e to 2aista nedosto"<noM ali t) s) nasip i !ede-i i sredstva 2a ote2an"e, dok i2
o-ne 6acin)s d)rato, ver!a )ltra s)ppeditavere, H)a- )t sacra-ent)- recitaret7 i)ravere H)i aderant pro i-perio Galliar)-> Inter6ectore4oc)lae altis ordini!iis, ceteros, )t H)isH)e 6la#iti)- navaverat, prae-iis attollit> *ivisae inde inter T)tore- et Dlassic)- c)rae> T)tor valida -an) circ)-datos #rippinenses, H)ant)-H)e -ilit)- ap)d s)periore- 8Feni ripa-, in eade- ver!a adi#it, occisis Mo#ontiaci tri!)nis, p)lso castror)- prae<6ecto, H)i detractaverant> Dlassic)s corr)ptissi-)- H)e-< H)e e deditis per#ere ad o!sessos i)!et, veniaostentan<tes, si praesentia seH)erent)r7 aliter niFil spei, 6a-e- 6er<r)-H)e et eEtre-a pass)ros> diecere H)i -issi erant eEe-pl)- s))->
e proEi-is provinciis a)Eilia eEercit)sH)e conc)rrant> .ane e#o displicea-7 s)nt alii le#ati, tri!)ni, cent)rio deniH)e a)t -iles> +e Foc prodi#i)- toto terrar)- or!e vol#et)r, vo!is satelliti!)s Divile- et Dlassic)- Italia- invas)ros> n, si ad rrioenia )r!is Ger-ani GalliH)e d)Eerint, ar-a patriae in6eretisS &orret ani-)s tanti 6la<#itii i-a#ine> T)torine Treviro a#ent)r eEc)!iaeS .i#n)- !elli Batav)s da!itS Et Ger-anor)catervas s)pple!itisS O)is deinde sceleris eEit)s, c)- 8o-anae le#iones contra dereEerintS Trans6)#ae e trans6)#is et proditores e prodi< tori!)s inter recens et vet)s sacra-ent)- invisi deis erra<!itisS Te, l)ppiter Opti-e MaEi-e, H)eper octin#entos vi#inti annos tot tri)-pFis col)i-)s, te, Y)irine, 8o-a<nae parens )r!is, precor venerorH)e )t, si vo!is non 6)it cordi -e d)ce Faec castra incorr)pta et inte-erata ser<vari, at certe poll)i 6oedariH)e a T)tore et Dlassico ne sinatis, -iliti!)s 8o-anis a)t innocentia- detis a)t -at)ra- et sine noEa paenitentia->Q @9> 4arie eEcepta oratio inter spe- -et)-H)e ac p)dore-> *i#ress)- 4oc)laet de s)pre-is a#itante- li!erti serviH)e proFi!)ere 6oedissi-a-orte- sponte praevenire> Et Dlassic)s -isso e-ilio Lon#ino, deser<tore 1 le#ionis, caedeei)s -at)ravitM &erenni)- et +)-isi)- le#atos vinciri satis vis)-> *ein s)-ptis 8o-ani i-perii insi#ni!)s in castra venit> +ec illi, H)a-<H)a- ad
s)s"edniF provinci"a ne prisko3e po-one 3ete i vo"ske> ko li va- 2aista i nisa- po vol"i, ta posto"e i dr)#i le#ati, tri!)ni, cent)rion napokon ili vo"nikM sa-o neka se ovo 3)dovi1no d"elo ne o!2nani po 3itav) svi"et)7 kako e )2 va1) pratn") Divil i Klasik napasti na Itali")> Ili ete -oKda, dopr) li Ger-ani i Gali do 2idina #rada, 2avo"1titi na do-ovin)S Gro2i- se ) d)1i pri po-isli na takv) sra<-ot)> T)tor) e se Treverc) drKati straKeS /nak 2a !itk) dat e BatavacS Pop)nit ete 3opore Ger-anaS Kakav li e napokon !iti isFod 2lo3instva kad se sa s)protne strane svrsta") ri-ske le#i"eS L)tat ete -rski !o#ovi-a i2-e() nove i stare 2akletve, kao pre!"e2i i2 redova pre!"e#a i i2da"ice i2 redova i2da"icaS Te!e, J)piter) +a"!ol"i +a"<vei, ko"e#a s-o osa- stotina dvadeset #odina ) toliki- tri")-6i-a slavili, te!e, Kvirine, roditel") ri-sko#a #rada, -oli- s na"d)!l"istraFopo3itan"e- da, ako va- i ni"e !ilo na src) da se pod -o"i- vodstvo- ova" ta!or )13)va neporo3an i neokal"an, ne dop)stite !are- da #a oskvrn) i osra-ote T)tor i KlasikM )daFnite ri-ski- vo"nici-a po1ten"e ili pravovre-eno ka"ari"e pri"e pri"est)pa>: @9> Govor "e priFvaen ra2li3ito < s nado-, straFo- i sra-o-> 4ok)la se )dal"i, i 2aok)pl"ena #a -i1l") o s-rti oslo!odenici i ro!ovi spri"e3i1e da svo"evol"no ne pred)<Fitri sra-otn) s-rt> Tada Klasik posla E-ili"a Lon#ina, pre!"e#a i2 prve le#i"e, i )!r2a n"e#ovo )!o"stvo> Xinilo se
177
dovol"ni- da se le#ati &ereni"e i +)-i2i"e !ace ) okove> '2ev1i poto- o!il"eK"a ri-ske vlasti, do(e ) ta!or i, -ada "e !io navikao na svako 2lod"elo, ri"e3i -) nis) dosta"ale 2a dr)#o doli da pro3ita prise#)> Oni ko"i s) !ili na2o3ni 2akle1e se na #ospodstvo Gali"a> 4ok)lina )!o<"ic) pro-akne ) visok 3in, ostale, kako "e ve tko )3inio kakav prekr1a", odlik)"e na#rada-a> *)Knosti vrFovno# 2apov"edni1tva podi"el"ene s) poto- i2-e() T)tora i Kla<sika> T)tor -ono- 3eto- opkoli #ripince i svekolike vo"nike kod #orn"e o!ale 8a"ne i pri-ora iF na ist) pri<se#), )!iv1i ) Mo#onci"ak) tri!)ne i ist"erav1i ta!orsko# pre6ekta, "er s) !ili )skratili posl)1nost> Klasik 2apov"edi da na"pokvareni"i od oniF ko"i s) se !ili predali kren) k opkol"eni-a i o!ea") i- oprost od ka2ne ako priFvate sada1n"e stan"e7 ina3e i- ne-a nikakve nadeM trp"et e #lad, rat i kra"n") n)Kd)> Oni ko"i !i"aF) poslani prido<da1e i svo" pri-"er>
ver!a Galliar)- ade#it, 6is)s Ger-anor)- opi!)s et, si certand)- advers)s Gallos de possessione rer)- 6oret, inclit)s 6a-a et potior> M)ni)s L)perc)s le#at)s le#ionis inter dona -iss)s 4eledae> Ea vir#o nationis Br)cterae late i-perita!at, vetere ap)d Ger-anos -ore, H)o ple< rasH)e 6e-inar)- 6atidicas et a)#escente s)perstitione ar!itrant)r deas> T)ncH)e 4eledae a)ctoritas adolevitM na- prosperas Ger-anis res et eEcidi)- le#ion)praedi<Eerat> .ed L)perc)s in itinere inter6ect)s> Pa)ci cent)r<ion)- tn!)nor)-H)e in Gallia #eniti reservant)r pi#nora societatis> DoForti)- alar)le#ion)- Fi!erna s)!versa cre-ataH)e, iis tant)relictis, H)ae Mo#ontiaci ac 4in<donissae sita s)nt> A;> Le#io $4I c)- ai-liis si-)l deditis a +ovaesio in colonia- Treviror)- trans#redi i)!et)r, prae6inita die,
AG> O!sessos Finc 6ides, inde e#estas inter dec)s ac 6la<#iti)- distraFe!ant> D)nctanti!)s solita insolitaH)e ali<-enta deerant, a!s)-ptis i)-entis eH)isH)e et ceteris ani-ali!)s, H)ae pro6ana 6oedaH)e in )s)- necessitas vertit> 4ir#)lta postre-o et stirpes et internatas saEis Fer<!as vellentes -iseriar)- patientiaeH)e doc)-ent)6)ere, donec e#re#ia- la)de- 6ine t)rpi -ac)larent, -is<sis ad Divile- le#atis vitaorantes> +eH)e ante preces ad-issae, H)a- in ver!a Galliar)- i)rarent7 t)- pact)s praedacastro-- dat c)stodes, H)i pec)nia- calones sarcinas retentarent et H)i ipsos leves a!e)ntes prose<H)erent)r> d H)int)- 6ere lapide- coorti Ger-ani inca)t)- a#-en ad#redi)nt)r7 p)#nacissi-)s H)isH)e in vesti#io, -)lti palantes occ)!)ereM ceteri retro in castra per6)#i)nt, H)erente sane Divile et increpante Ger-anos, ta-H)a- 6ide- per scel)s a!r)-perent> .i-)lata ea 6)erint an retinere saevientes neH)iverit, par)ad6ir-a<t)r> *ireptis castris 6aces inici)nt, c)nctosH)e, H)i proelio s)per6)erant, incendi)Fa)sit> A1> Divilis !ar!aro voto post coepta advers)s 8o-anos ar-a propeE)- r)tilat)-H)e crinepatrata de-)- caede le#ion)- depos)itM et 6ere!at)r parv)lo 6ilio H)os<da- captivor)sa#ittis iac)lisH)e p)erili!)s 6i#endos o!t)lisse> Deter)- neH)e se neH)e H)e-H)a- Batav)- in
AG> 4"ernost s "edne, n)Kda s dr)#e strane ra2dirala "e ops"edn)te i2-e() os"ea"a 3asti i sra-ote> 1 dok s) okli<"evali, )2-an"kalo i- "e i o!i3ne i nesvakida1n"e Frane, "er s) po"eli te#le) -arv) i kon"e i ostale Kivotin"e, ko"e "e prl"ava i odvratna #lad pretvorila ) Fran)> Tr#a")i naposl"etk) #r-l"e i kori"en"e i trav) 2arasl) -e() sti"e<n"e!ili s) Kiv pri-"er !i"ede i strpl"ivosti, dok i2van< redn) 2asl)#) nis) okal"ali sra-otni- konce-, )p)tiv1i poslanike k Divil) da -ole 2a Kivot> 1 ne Ft"ede i- sa<sl)1ati -ol!e pri"e ne#oli se 2ak)n) na odanost Gali"a-a> Po#odiv1i se tada 2a pli"en ta!ora, po1al"e straKare da 2a)stavl"a") novac, kon")1are i prtl"a#), i dr)#e < da n"iF sa-e, posve nenaor)Kane, prate na odlask)> Otprilike kod peto# -il"ika2a i2nenadno se po"ave Ger-ani i navale na neopre2n) povork)> Oni na"rato!orni"i pado1e na -"est), -no#i na !i"e#), ostali )tek) natra# ) ta!or, a Divil "e, dakako, k)kao i #rdio Ger-ane kao da s) ti- 2lo3ino- po#a2ili 2adan) ri"e3> *a li "e to !ilo Fin"eno ili ni"e -o#ao drKati na )2di #oropadne I")de, ne da se si#)rno )tvrditi> +a opl"a3kani ta!or !ace 2)!l"e, i sve one ko"i s) !ili preKiv"eli !itk) pro#)ta poKar> A1> Divil "e nakon po3etka rata protiv 8i-l"ana pre-a !ar!arsko- 2av"et) p)stio d)#) ) crveno o!o"en) kos), ko") "e odre2ao po1to "e dovr1en pokol" le#i"a> Pri3alo se takoder da "e -ale1nosin) i2loKio neke od 2aro!l"enika da iF #a(a d"e3a3ki- stri"ela-a i s)lica-a> Ina3e, niti "e se!e
178
niti !ilo ko"e#a Batavca o!ave2ao prise#ov"ernosti Gali"a-a, )2da")i se ) -o Ger-ana i, !)de li se tre<!alo !oriti 2a #ospodstvo protiv Gala, )v"eren da e tako !iti na do!r) #las) i ) 2na3a"no" prednosti> Mini"e L)perko, le#i"ski le#at, poslan "e -ed) darovi-a 4eledi> Ta "e d"evo"ka, !r)kterske narodnosti, i-ala dalekoseKn) -o, 2aFval")")i drevno- o!i3a") kod Ger-ana, po ko"e- se velik !ro" Kena s-atra proro3ica-a i < kako raste pra2nov"er"e < !oKica-a> )pravo "e tada )#led 4eledin porastao7 prorekla "e nai-e povol"ne do#a(a"e 2a Ger-ane i propast le#i"e> L)perko "e -e()ti- )!i"en na p)t)> +ekolicina cent)riona i tri!)na ro(eniF ) Gali"i sa3)vana "e kao 2alo# save2ni1tva> /i-ovnici s) koForata, ala i le#i"a sr)1eni i spal"eni, a ostavl"eni sa-o oni ko"i s) s-"e1teni ) Mo#onci"ak) i 4indonisi> A;> 0esnaesto" "e le#i"i naredeno da s po-oni3e<ta-a, ko"e s) se ) isto vri"e-e predale, pri"e(e i2 +ove<
A=> Divilis et Dlassic)s re!)s sec)ndis s)!lati, an colo<nia- #rippinense- diripienda- eEerciti!)s s)is per-it<terent, d)!itavere> .aevitia in#enii et c)pidine praedae ad eEcidi)- civitatis traFe!ant)r7 o!sta!at ratio !elli et nov)- i-peri)incFoanti!)s )tilis cle-entiae 6a-aM Divile- etia- !ene6icii -e-oria 6leEit, H)od 6ili)- ei)s pri-o rer)- -ot) in colonia #rippinensi depreFens)- Fonorate c)stodierant> .ed TransrFenanis #enti!)s invisa civitas op)lentia a)ct)H)eM neH)e ali)- 6ine- !elli re!an<t)r, H)asi pro-isca ea sedes o-ni!)s Ger-anis 6oret a)t disiecta '!ios H)oH)e dispersisset> A5> I#it)r Tencteri, 8Feno discreta #ens, -issis le#atis -andata ap)d concili)- #rippinensi)edi i)!ent, H)ae 6erocissi-)s e le#atis in F)nc -od)- prot)lit7 Q8edisse
intra H)a- castris eEcederet> Medi)- o-ne te-p)s per varias c)ras e#ere, i#navissi-)s H)isH)e caesor)- ap)d 4etera eEe-plo paventes, -elior pars r)!ore et in6a-ia7 H)ale ill)d iterS O)is d)E viaeS Et o-nia in ar!itrio eor)-, H)os vitae necisH)e do-inos 6ecissent> lii n)lla dedecoris c)ra pec)nia- a)t carissi-a si!i-et ipsi circ)-<dareM H)ida- eEpedire ar-a telisH)e ta-H)a- in acie- accin#i> &aec -editanti!)s advenit pro6iciscendi Fora eEspectatione tristior> O)ippe intra vall)de6or-itas Fa)d perinde nota!ilis7 deteEit i#no-inia- ca-p)s et dies> 8evolsae i-perator)i-a#ines, inFoLnoCra si#na, 6)l#enti!)s Finc inde Gallor)- veEillisM silens a#-en et vel)t lon#ae eEseH)iaeM d)E Dla)di)s .anct)s e66osso oc)lo dir)s ore, in#enio de!ilior> *)plicat)r 6la#iti)-, postH)a- desertis Bonnensi!)s castris altera se le#io -is<c)erat> Et vol#ata captar)- le#ion)6a-a c)ncti, H)i pa)lo ante 8o-anor)- no-en Forre!ant, proc)rrentes eE a#ris tectisH)e et )ndiH)e e66)si insolito spectac)lo ni-i)6r)e!ant)r> +on t)lit ala Picentina #a)di)- ins)l< tantis vol#i, spretisH)e .ancti pro-issis a)t -inis Mo#on<tiac)- a!e)ntM ac 6orte o!vio inter6ectore 4oc)lae Lon<#ino, coniectis in e)- telis initi)eEsolvendae in poster)- c)lpae 6ecere7 le#iones niFil -)tato itinere ante -oenia Treviror)consid)nt>
2i"a ) koloni") Treveraca, i )tvr(en "e dan do ko"e#a se -ora )dal"iti i2 ta!ora> .ve vri"e-e do to# roka proveli s) ) ra2li3iti- !ri#a-a> Oni na"neodl)3ni"i < pla1ei se pri-"era po!i"eniF kod .taro# ta!ora, vrli"i dio < sra<-otna #lasa7 9Kakav "e to p)tS Tko "e vo(a p)taS i sve "e ) vlasti oniF ko"e s) )3inili #ospodari-a Kivota i s-rti>: Jedni s), ne !rin)i ni-alo o sra-oti, -etali oko se!e novac ili dra#oc"enosti, neki s) na-"e1tali or)K"e i opre<-ali se kopl"i-a i -a3evi-a, kao da e ) okr1a"> ' ti- pripre-a-a do1ao i- "e i 3as polaska, t)Kni"i od o3eki<van"a> 'n)tar nasipa ne3asni 3ini dod)1e i nis) !ili tako 2natniM sra-ot) "e otkrilo otvoreno pol"e i dan> Pokidana poprs"a careva, !o"ni 2nakovi !e2 )resa, t) i ta-o !listave 2astave Gala> 0)tl"iva povorka pop)t d)#o# sprovoda> 4o"skovo(a Kla)di"e .ankto, stra1na lica s iskopani- oko-, d)Fo- "o1 vei !o#al"> .ra-ota se )dvostr)3ila po1to "o" se, nap)stiv1i !onski ta!or, pridr)Kila dr)#a le#i"a> kad se pro1irio #las o 2aro!l"avan") le#i"a, svi ko"i s) se -alo pri"e #ro2ili od ri-sko# i-ena str3a1e se s pol"a i i2 k)a i, povrv"ev1i sa sviF strana, silno se na<sla(ivaF) neo!i3ni- pri2oro-> Picentska ala ne podne radost o!i"esne sv"etine i, ne o!a2ir)i se na .anktova o!ean"a i pri"etn"e, ode ) Mo#onci"ak, te, s)sre Qi se sl)3a"no s )!o"ico- 4ok)le Lon#ino-, !aci na n" kopl"a i tako )3ini prvi korak k poton"e- oslo! b-") od kri<vice> Le#i"e nastave svo" p)t i )ta!ore se pred 2idina-a Treveraca> A=> '2o!i"estiv1i se 2!o# povol"niF do#ada"a, Divil i Klasik po3e1e pre-i1l"ati da li da prep)We
179
vo"r> >-a da opl"a3ka") #ripinsk) Koloni")> Okr)tna iF "e narav i poFlepa 2a pli"eno- navodila na )ni1ten"e #radaM protivio se to-) ratni pro!itak i koristan i- #las o -ilostivosti> !)d)i da s) tek )vodili nov) vlast> Divila "e od to#a od<vratio i spo-en na do!ro3instvo, "er "e n"e#ov sin 2a prviF ne-ira )Fvaen ) #ripinsko" Koloni"i i 2adrKan ) 3as<no- 2atvor)> +o, prekora"nski- ple-eni-a #rad !i"a1e -r2ak 2!o# svo"e#a !o#atstva i napretka, te s-atraF) da nee !iti dr)#a3i"e# svr1etka rata ne#o da to s"edi1te postane 2a"edni3ko svi- Ger-ani-a ili da !)de ra2r)<1eno, a '!i"ci tako(er rasel"eni> A5> Tenkteri, ple-e ra2dvo"eno 8a"no-, )p)te sto#a poslanike s odred!o- da na sk)p1tini #ripinaca o!"ave nalo#e ko"e "e na"dr2oviti"i od poslanika i2nio na ova"
eEerciti!)s, a)#ere no!is H)a- dir)ere t)ti)s est> .i H)i eE Italia a)t provinciis alieni#enae in 6ini!)s nostris 6)erant, eos !ell)- a!s)-psit vel in s)as H)isH)e sedes re6)#ere7 ded)ctis oli- et no!isc)- per con)!i)- sociatis H)iH)e -oE provenere Faec patria estM nec vos adeo iniH)os eEi<sti-a-)s, )t inter6ici a no!is parentes 6ratres li!eros nostros velitis> 4ecti#al et onera co--ercior)- resolvi<-)s7 sint transit)s inc)stoditi, sed di)rni et iner-es, donec nova et recentia i)ra vet)state in cons)et)dine- vertant)r> r!itr)- Fa!e!i-)s Divile- et 4eleda-, ap)d H)os pacta sancient)r>Q .ic lenitis Tencteris le#ati ad Divile- ac 4eleda- -issi c)- donis c)ncta eE vol)ntate
vos in corp)s no-enH)e Ger-aniae co--)ni!)s deis et praecip)o deor)- Marti #rates a#i-)s, vo!isH)e #rat)la<-)r, H)od tande- li!eri inter li!eros eritisM na- ad F)nc die- 6l)-ina ac terraet cael)- H)oda- -odo ips)- cla)serant 8o-ani, )t conloH)ia con#ress)sH)e nostros arcerent, vel, H)od cont)-eliosi)s est viris ad ar-a natis, iner-es ac prope n)di s)! c)stode et pretio coire-)s> .ed )t a-icitia societasH)e nostra in aetern)- rata sint, post)la-)s a vo!is, -)ros coloniae, -)ni-enta servitii, detraFatis Betia- tQera ani-alia, si cla)sa teneas, virt)tis o!livisc)nt)rC, 8o-anos o-nes in 6ini!)s vestris tr)cide<tis BFa)d 6acile li!ertas et do-ini -iscent)rC7 !ona inter< 6ector)- in -edi)- cedant, ne H)is occ)lere H)icH)a- a)t se#re#are ca)sa- s)a- possit> Liceat no!is vo!isH)e )tra-H)e ripa- colere, )t oli-aiori!)s nostris7 H)o -odo l)ce- die-H)e o-ni!)s Fo-ini!)s, ita o-nes ter<ras 6orti!)s viris nat)ra aper)it> Instit)ta c)lt)-H)e patri)res)-ite, a!r)ptis vol)ptati!)s, H)i!)s 8o-ani pl)s advers)s s)!iectos H)a- ar-is valent> .incer)s et inte#er et servit)tis o!lit)s pop)l)s a)t eE aeH)o a#etis a)t aliis i-perita!itis>Q A@> #rippinenses s)-pto cons)ltandi spatio, H)ando neH)e s)!ire condiciones -et)s 6)t)ri neH)e pala- asper<nari condicio praesens sine!at, in F)nc -od)- respon<dent7 QY)ae pri-a li!ertatis 6ac)ltas data est, avidi)s H)a- ca)ti)s s)-psi-)s, )t vo!is ceterisH)e Ger-anis, consan#)ineis nostris, i)n#ere-)r> M)ros civitatis, con< #re#anti!)s se c)- -aEi-e 8o-anor)-
na3in7 9Gda"e-o 2aFvalnost 2a"edni3ki- !o#ovi-a i Mars), i2vrsnik) -e() !oKanstvi-a, 1to ste se vratili ) dr)1tvo i poQd slavno i-e Ger-ani"e, a va-a 3estita-o 1to ete napokon !iti slo!odni -e() slo!odni-a> *o ovo#a s) nai-e dana 8i-l"ani na neki na3in !ili 2a#radili ri"eke i 2e-l") i sane!eski svod kako !i spri"e3ili na1e ra2#o< vore i s)srete ili < 1to "e "o1 sra-otni"e -)Kevi-a ro(e<ni- 2a or)K"e < kako !i nas prisitili da se sasta"e-o ne<naor)Kani i #otovo na#i, pod straKoi )2 naplat)> li, da na1e pri"atel"stvo i save2 !)d) val"ani 2a sva vre-ena, 2aFti"eva-o od vas da )klonite 2idove nasel"a < te !ede-e ropstva Bi divl"e Kivotin"e, drKi1 li iF 2atvoreni-a, 2a!orave na Fra!rostC Povratite )red!e i na3in Kivota svo"iF o3eva, raskin)v1i s nasla<da-a, s po-o) ko"iF s) 8i-l"ani kadri vi1e )3initi protiv pokoreniF ne#oli s po-o) or)K"a> Kao 3ist i neporo3an narod, ko"i "e 2a!oravio na ropstvo, ili ete Kiv"eti neo<visni ili ete nad dr)#i-a vladati>: A@> #ripinci )2e1e vre-ena 2a vi"ean"e i, !)d)i da i- straF od !)d)nosti ni"e dop)1tao pristati na ovakve )v"ete, a otvoreno iF od!iti < tren)ta3an poloKa", od#o<vore na ova" na3in7 9To 1to se pr)Kila prva prilika 2a slo<!odan Kivot priFvatili s-o s vi1e K)dn"e ne#oli opre2a < da se 2dr)Ki-o s va-a i ostali- Ger-ani-a, srodnici-a na1i-> /idine #rada, )pravo ) 3as) kad se
18G
ok)pl"a") ri-<ske vo"ske, si#)rni"e na- "e o"a3avati ne#oli r)1iti> ko li "e i !ilo ko"iF stranaca i2 Itali"e ili i2 provinci"a ) na1e- kra"), n"iF "e po-orio rat ili "e svatko po!"e#ao ) svo" 2avi3a"> +ekada1n"i- nasel"enici-a i oni-a ko"i s) se s na-a !rako- pove2ali, te n"iFov) poto-stv) 2avi3a" "e ovd"e, i ne -isli-o da ste tako ne-ilostivi te Foete da )!i"e-o roditel"e, !ra) i sestre i d"ec) svo")> 'kida-o pore2 i tr#ovinske na-ete> +eka prelasci !)d) nenad2i<rani, ali po dan) i !e2 or)K"a, dok novo)vedena prava s vre-eno- ne postan) o!i3a"> /a s)ca i-at e-o Divila i 4eled), kod ko"iF e se )#ovori potvrditi>: Po1to s) se Tenkteri na ove ri"e3i )-irili, k Divil) i 4eledi )p)eni s) poslanici s darovi-a, ko"i o!avi1e sve po vol"i #ripinaca, ali i- !i )skraeno da oso!no prist)pe i ra2#ovara") s 4eledo-7 pri"e3ilo i- se da "e vide kako !i pre-a n"o"
6estinat)- te-ere proeli)- pari 6or-idine deser)itM )tH)e 6a-a- eEitii s)i 6aceret, villa-, in H)aper6)#e<rat, cre-avit, illic vol)ntaria -orte interisse credit)s> .ed H)i!)s arti!)s late!risH)e vita- per nove- -oE annos trad)Eerit, si-)l a-icor)- ei)s constantia- et insi#ne Epponinae )Eoris eEe-pl)- s)o loco redde-)s> .eH)a<nor)prospera acie !elli i-pet)s stetit7 resipiscere pa)< lati- civitates 6asH)e et 6oedera respicere, principi!)s 8e-is, H)i per Gallias ediEere, )t -issis le#atis in co-<-)ne cons)ltarent, li!ertas an paE placeret>
#rippinensi)- perpetravereM sed cora- adire adloH)i<H)e 4eleda- ne#at)-7 arce!ant)r adspect), H)o venera<tionis pl)s inesset> Ipsa edita in t)rreM delect)s e propin<H)is cons)lta responsaH)e )t intern)nti)s n)-inis por<ta!at> AA> Divilis societate #rippinensi)- a)ct)s proEi-as civitates ad6ectare a)t adversanti!)s !ell)- in6erre sta<t)it> Occ)patisH)e .)n)cis et i)vent)te eor)- per coFor<tes co-posita, H)o -in)s )ltra per#eret, Dla)di)s La!eo Baetasior)T)n#ror)-H)e et +ervior)- t)-)lt)aria -an) restitit, 6ret)s loco, H)ia ponte- Mosae 6l)-inis anteceperat> P)#na!at)rH)e in an#)stiis a-!i#)e, donec Ger-ani tranatantes ter#a La!eonis invasereM si-)l Divi<lis, a)s)s an eE co-posito, int)lit se a#-ini T)n#ror)- et clara voce Q+on ideoQ inH)it Q!ell)- s)-psi-)s, )t Batavi et Treveri #enti!)s i-perent7 proc)l Faec a no!is adro<#antia> ccipite societate-7 trans#redior ad vos, se) -e d)ce- se) -ilite- -av)ltis>Q Move!at)r vol#)s conde<!antH)e #ladios, c)Da-pan)s ac l)venalis e pri-ori!)s T)n#ror))niversa- ei #ente- dedidereM La!eo ante<H)acirc)-veniret)r, pro6)#it> Divilis Baetasios H)oH)e ac +ervios in 6ide- acceptos copiis s)is adi)i-t, in#ens rer)-, perc)lsis civitat)- ani-is vel sponte inclinanti!)s> A7> Interea l)li)s .a!in)s proiectis 6oederis 8o-ani -on)-entis Daesare- se sal)tari i)!et -a#na-H)e et incondita- pop)lari)- t)r!a- in .eH)anos rapit, conter<-ina- civitate- et no!is 6ida-M nec .eH)ani detractavere certa-en> ?ort)na -eliori!)s ad6)it7 6)si Lin#ones> .a!i<n)s
i-ali 1to vi1e po1tovan"a> Ona "e sa-a !ila ) visoko" k)liM i2a!ranik i2 rod!ine nosio "e pitan"a i od#ovore kao po<srednik !oKanstva> AA> O"a3an save2o- s #ripinci-a, Divil odl)3i prido<!iti s)s"edne #radove ili 2avo"1titi na n"iF ako se )spro<tive> 1 !)d)i da "e 2apos"eo podr)3"e .)n)3ana i svrstao n"iFov) -ladeK ) koForte, Kla)di"e -) se La!eon sa na !r2) r)k) sak)pl"eno- 3eto- Beta2i"aca, T)n#ara i +er< vl"ana s)protstavi da ne prodre dal"e, )2da")i se ) polo<Ka", "er !i"a1e 2apre-io -ost na ri"eci Mo2i> 1 vodila se neodl)3na !itka na toti"esno- -"est), dok Ger-ani nis) preplivali ri"ek) i napali La!eona s leda> ' ta" se 3as i Divil, no1en s-"elo1) ili po pretFodno- do#ovos), pri<!liKi 3eti T)n#ara i #lasno re3e7 9+is-o 2aratili 2ato da Batavci i Treverci vlada") nad narodi-aM daleko "e od nas takva drskost> Pri-ite save2ni1tvo, prela2ik va-a, !ilo da -e Kelite 2a vo() !ilo 2a vo"nika>: .v"etina se po3ela kole!ati i -etati -a3eve ) korice, kad -) Ka-pan i J)<venal, dvo"ica prvaka t)n#arskiF, predado1e 3itavo ple-e> La!eon po!"eKe pri"e ne#oli #a opkoli1e> Pri-iv1i pod svo"e okril"e Beta2i"ce i +ervl"ane, Divil iF pridr)Ki svo<"i- 3eta-a i postade nei2-"erno -oan, "er s) -) se #ra<dovi ili sa-i priklan"ali ili iF "e na to pri-orao silo-> A7> Por)1iv1i ) -ed)vre-en) spo-enike ri-sko# save2ni1tva, J)li"e .a!in 2apov"edi da #a po2dravl"a") kao De2ara, te K)rno povede velik) i ne)re(en) 3et) s)narod<nika protiv .ekvanaca, s)s"edne i na-a odane opine, i .ekvanci ne
181
)skrati1e !itk)> .rea "e po-o#la 3estiti"i-a> Lin#onci s) ra2!i"eni> Pre)ran"en) !itk) .a!in nap)sti ) nera2!orit) straF) i, da stvori #las kako "e nastradao, 2apali #ospodarsk) 2#rad) ) ko") "e !io po!"e#ao> *rKalo se da "e ta-o na1ao dra#ovol"n) s-rt> Kakvi- "e pak v"e<1tina-a i ) kakviskrovi1ti-a proveo Kivot kro2 #otovo devet #odina, kao i po)2danost n"e#oviF pri"atel"a i !li<stavi pri-"er Kene -) Eponine, spo-en)t e-o na pri< kladno- -"est)> .retni- isFodo- sekvanske !itke splas<n)la "e ratna Kestina> Gradovi se po3e1e -alo<po-alo osv<"e1ivati i starati o 2akon) i save2ni3ki- )#ovori-a> Predn"a3ili s) ) to8e-l"ani, ko"i s) po Gali"a-a i2dali pro#las da se preko #lasnika 2a"edni3ki posav"et)") Foe li slo!od) ili -ir>
8o-an)- e66)dit, t)r!id)s -iscen<dis seditioni!)s et plerisH)e #rat)s vaecordi 6ac)ndia>
A9> t l)li)s )speE e pri-ori!)s 8e-or)-, vi- 8o-ana- pacisH)e !ona dissertans et s)-i !ell)- etia- a! i#navis, stren)issi-i c)i)sH)e peric)lo #eri, ia-H)e s)per cap)t le#iones, sapientissi-)- H)e-H)e reverentia 6ideH)e, i)niores peric)lo ac -et) contin)it7 et 4alentini
A8> t 8o-ae c)ncta in deteri)s a)dita M)cian)an#e!ant, ne H)a-H)a- e#re#ii d)ces Bia- eniGall)- nni)- et Petili)- Deriale- dele#eratC s)--a- !elli par)- tolerarent> +ec relinH)enda )r!s sine rectoreM et *o-itiani indo-itae li!idines ti-e!ant)r, s)spectis, )t d!d-)s, Pri-o ntonio 4aro#)e rrio> 4a-s praetoria<nis praeposit)s viatH)e arrna retine!at7 e)- M)cian)s p)ls)- loco, ne sine solacio a#eret, annonae prae6ecitM )tH)e *o-itiani ani-)- 4aro Fa)d alien)deleniret, rrecin)- Dle-ente-, do-)i 4espasiani per ad6initate- inneE)- et #ratissi-)*o-itiano, praetorianis praepo<s)it, patre- ei)s s)! D> Daesare e#re#ie 6)nct)- ea c)ra dictitans, laet)- -iliti!)s ide- no-en, atH)e ips)-, H)a-H)a- senatorii ordinis, ad )traH)e -)nia s)66icere> ds)-)nt)r e civitate clarissi-)s H)isH)e et alii per a-!itione-> .i-)l *o-itian)s M)cian)sH)e accin#e!an<t)r, dispari ani-o, ille spe ac i)venta proper)s, Fic -oras nectens, H)is 6la#rante- retineret, ne 6erocia aetatis et pravis i-p)lsori!)s, si eEercit)- invasisset, paci !elloH)e -ale cons)leret> Le#iones victrices, 4III $I $III, vitellia<nar)- )naetvicensi-a, e recens conscriptis sec)nda Poe<ninis DottianisH)e lpi!)s, pars -onte Graio trad)c)n<t)rM $I4 le#io e Britannia, 4I ac pri-a eE &ispania acci<tae> I#it)r venientis eEercit)s 6a-a et s)opte in#enio ad -itiora inclinantes Galliar)- civitates in 8e-os conve<nere> Treviror)rn le#atio illic opperie!at)r, acerri-o instinctore !elli l)lio 4alentino> Is -editata oratione c)ncta -a#nis i-periis o!iectari solita cont)-eliasH)e et invidia- in pop)l)-
A8> ) 8i-) sve s) ove vi"esti, prika2ane ) #oresv"etl), i2a2vale ) M)ci"ana straF da vo"skovode, pre-da i2vrsni Bve "e nai-e !io i2a!rao Gala ni"a i Petili"a Deri"alaC, nee pravo -oi podni"eti vrFovno ratno vod<stvo> Grad ni"e s-io ostati !e2 #ospodara, a vladala "e !o"a2an od ne)kroeniF strasti *o-ici"anoviF i podo2ri<vost, kako rekos-o, pre-a Pri-) ntoni") i 4ar) ri")> 4ar "e kao 2apov"ednik pretori"anaca i-ao ) r)ka-a or)<Kan) sil)M n"e#a M)ci"an )dal"i s poloKa"a i, da ne ostane !e2 od1tete, postavi 2a nadsto"nika do!ave Kita, a da pri<do!i"e *o-ici"anov d)F, sklon 4ar), pretori"anci-a 2a 2apov"ednika postavi recina Kle-ensa, ko"i "e !io ) srodni3ko" ve2i s 4espa2i"anovo- k)o- i vrlo dra# *o-ici"an), #ovorei 3esto da "e n"e#ov otac pod Ga"eDe2aro- i2vrsno o!avio t) sl)K!), da "e vo"nici-a dra#o isto i-e i on sa-, te da "e, pre-da senatorsko# staleKa, dorastao i "edno" i dr)#o" d)Knosti> I2 #ra(anstva pri-ani s) oni na"2na-eniti"i i dr)#i na te-el") revnosno# tra< Ken"a> ' isto s) se vri"e-e na p)t spre-ali *o-ici"an i M)ci"an, s ra2li3iti- 3)vstvi-a7 "edan s nado- i -lade<na3ko- !r2opleto1), dr)#i i2-i1l"a")i 2apreke ko"i-a !i 2adrKao strasna -ladia da 2!o# neo!)2danosti svo"e do!i i pod )t"eca"e- lo1iF sav"etnika, pri#ra!i li vlast nad vo"s<ko-, ne od-o#ne -ir) i rat)> Po!"edni3ke le#i"e < os-a, "edanaesta i trinaesta, od viteli"evskiF dvadesetprva, od nedavno )nova3eniF dr)#a < pre!a3ene s) preko Penins<kiF i Koti"skiF lpa, a dio preko Gr3ke planineM 3etrna<esta "e le#i"a do2vana i2 Britani"e, 1esta i prva i2 &ispa<ni"e>
18;
/!o# vi"esti, dakle, o dolask) vo"ske, a i po naravi svo<"o" skloni"e !laKi- r"e1en"i-a, #alske se opine ok)pi1e ) re-l"ansko- kra")> Ta-o "e ve 3ekalo poslanstvo Tre<veraca ) ko"e- se nala2io na"l")i ratni F)1ka3 J)li"e 4a<lentin> *o!ro pripre-l"eni#ovoro- on sr)3i na ri-ski narod sve ono 1to se o!i3no pred!ac)"e veliki- drKa<va-a, )2 psovke i po#rde < tvrdokoran ) potpirivan") )stanka i veini dra# 2!o# svo"e !e2)-ne r"e3itosti> A9> J)li"e )speks, "edan od prvaka re-l"anskiF, ra2laK)i o nad-oi ri-sko" i prednosti-a -ira i o to-e kako rat pod)2i-a") k)kavice, a vodi se )2 po#i!ao oniF na"odvaKni"iF < dok i- le#i"e ve s"ede 2a vrato- <o!)2da one na"ra2)-ni"e s-"erno1) i odano1), -la(e straFo- od opasnosti> 1 oni stado1e Fvaliti 4alentinov)
acerri-a proEi-or)- odia s)nt, invis)s avonc)lo in6ens)sH)e> T)tor Treviror)- copias recenti 4an#ion)- Daeracati)- Tri!ocor)- dilect) a)ctas veterano pedite atH)e eH)ite 6ir-avit, corr)ptis spe a)t -et) s)!actis le#ionariisM H)i pri-o coForte- prae-issa- a .eEtilio ?elice inter6ici)nt, -oE )!i d)ces eEercit)sH)e 8o-an)s propinH)a!ant, Fonesto trans6)#io rediere, sec)tis Tri!ocis 4an#ioni!)s<H)e et Daeracati!)s> T)tor Treveris co-itanti!)s vitato Mo#ontiaco Bin#i)concessit, 6idens loco, H)ia ponte- +avae 6l)-inis a!r)perat, sed inc)rs) coForti)-, H)as .eEtili)s d)ce!at, et reperto vado prodit)s 6)s)sH)e> Ea clade perc)lsi Treviri, et ple!es o-issis ar-is per a#ros
ani-)- la)da!ant, consili)- )spicis seH)e!ant)r> Don<stat o!stitisse Treveris Lin#o-!)sH)e ap)d Gallias, H)od 4indicis -ot) c)- 4er#inio steterant> *eterr)it pleros<H)e provinciar)- ae-)latio7 H)od !ello cap)tS 'nde i)s a)spici)-H)e peteret)rS O)a-, si c)ncta provenissent, sede- i-perio le#erentS +ond)victoria, ia- discordia erat, aliis 6oedera, H)i!)sda- opes viresH)e a)t vet)sta<teori#inis per i)rB#Cia iactanti!)s7 taedio 6)t)ror)- praesentia plac)ere> .cri!)nt)r ad Treviros epist)lae no-ine Galliar)-, )t a!stinerent ar-is, i-petra!ili venia et paratis deprecatori!)s, si paeniteret7 restitit ide4a<lentin)s o!str)EitH)e civitatis s)ae a)res, Fa)d perinde instr)endo !ello intent)s H)a- 6reH)ens contioni!)s> 7G> I#it)r non Treviri neH)e Lin#ones ceteraeve re!el<li)- civitates pro -a#nit)dine s)scepti discri-inis a#ereM ne d)ces H)idein )n)- cons)lere, sed Divilis avia Bel<#ar)- circ)-i!at, d)- Dla)di)La!eone- capere a)t eEt)r!are nitit)rM Dlassic)s se#ne pler)-H)e oti)- tra<Fens vel)t parto i-perio 6r)e!at)rM ne T)tor H)ide- -at)ravit s)periore- Ger-aniae ripa- et ard)a lpi)praesidiis cla)dere> atH)e interi- )naetvicensi-a le#io 4indonissa, .eEtili)s ?eliE c)- a)Eiliariis coForti!)s per 8aetia- inr)pereM accessit ala .in#)lari)-, eEcita oli- a 4itellio, deinde in partes 4espasiani trans#ressa> Praeerat l)li)s Bri#antic)s sorore Divilis #enit)s, )t 6er-e
sr3anost, ali prista"aF) )2 -i1l"en"e )speksovo> Jasno "e da "e kod Gala Treverci-a i Lin#onci-a 1kodila 3in"enica 1to s) 2a 4indeksova )stanka sta"ali )2 4er#ini"a> 4ein) "e n"iF 2astra1ilo nad-etan"e i2-e() provinci"a7 9Tko da !)de predvodnik ) rat)S Odakle da se i1te 2akonita vlast i vrFovno 2apov"edni1tvoS Po(e li sve 2a r)ko-, ko"e -"esto da i2a!er) 2a pri"estolnic) drKaveS: Jo1 ni"e !ilo po!"ede, a ve "e vladala neslo#aM ) prepirka-a "edni s) se ra2-etali save2ni1tvi-a, neki !o#atstvo- i or)Kano- sna#o- ili drevno1) pori"ekla7 i2 #a(en"a pre-a !)d)<nosti dopadalo i- se sada1n"e stan"e> +apisano "e pis-o Treverci-a ) i-e Gali"a da se )2drKe od or)K"a7 9*ade se postii opro1ten"e i spre-ni s) na 2a#ovor ako se poka")>: .)protstavi se opet 4alentin i )3ini da se n"e<#ova opina o#l)1i na to, ne toliko s-i1l"eni- spre-a<n"e- na rat, koliko 3esti- #ovori-a pred narodo-> 7G> +i Treverci ni Lin#onci, a ni ostale po!)n"eni3ke opine, nis) se dakle ravnale pre-a veli3ini opasna pot<Fvata, a ni vo(e nis) sli"edili "edinstven) osnov), ve "e Divil t)-arao po neproFodni- -"esti-a !el#i"sko#a kra"a, nasto"ei )Fvatiti ili ist"erati Kla)di"a La!eona> Klasik "e pona"vi1e I"en3ario i )Kivao ) vlasti kao da ") "e ve stekao> +i T)tor se ni"e poK)rio 2atvoriti vo"ni3ki- posa<da-a #orn") o!al) 8a"ne i alpske str-eni> ) -e()<vre-en) pro!ila se dvadesetprva le#i"a i2 4indonise, a .ekstili"e ?eliks s po-oni- koForta-a kro2 8eci")> Pri<dr)Kila ise i ala t"elesniF straKara, ko") "e neko !io pri2vao 4iteli"e, a poto- "e pre1la k 4espa2i"anovo"
18=
stranci> +a 3el) "o" !i"a1e J)li"e Bri#antik, sin Divilove sestre, i < kako s) o!i3no -rKn"e -e() na"!liKi-a na"<Ke1e < s )"ako- ) -ed)so!nonepo-irl"iv) nepri"a<tel"stv)> Xete Treveraca, )veane nedavni- nova3en"e- 4an#ionaca, Derekaana i Tri!o3ana, T)tor o"a3a p"e1a<1tvo- i kon"ani1tvo-, 2avev1i le#ionare nado- ili prin)< div1i iF straFo-> Oni pona"pri"e )ni1te koFort) ko") "e napri"ed poslao .ekstili"e ?eliks, a 2ati- se, kad s) se stali pri!liKavati vo"skovo(e i ri-ska vo"ska, vrati1e ) 3as<no- pre!"e#) praeni Tri!o3ani-a, 4an#ionci-a i Dere<kaani-a> /ao!i1av1i Mo#onci"ak, T)tor se ) pratn"i Tre< veraca pov)3e ) Bin#i", )2da")i se ) poloKa", "er !i"a1e sr)1io -ost na ri"eci +avi, ali navalokoForata, ko"e "e vodio .ekstili"e, i pronalaskopliaka i2dan "e i pot)3en> Ovi- se pora2oTreverci o!esFra!ri1e i p)k se, od!a<
castris 8i#od)l)- venit, H)e- loc)- -a#na Treviror)- -an) 4alentin)s insederat, -onti!)s a)t Mosella a-ne saept)-M et addi<derat 6ossas o!icesH)e saEor)-> +ec deterr)ere ea -)ni<-enta 8o-an)- d)ce-, H)o -in)s pedite- perr)-pere i)!eret, eH)it)- arie- in colle- eri#eret, spreto FosteM H)e- te-ere collect)- Fa)d ita loco i)vari, )t non pl)s s)is in virt)te 6oret> Pa)l)- -orae in adscens), d)- -is<silia Fosti)- praeveF)nt)r7 )t vent)- in -an)s, det)r!ati r)inae -ore praecipitant)r> Et pars eH)it)- aeH)iori!)s
palat)rM H)ida- princip)-, )t pri-i pos)isse !ell)- viderent)r, in civitates, H)ae societate8o-ana- non eE)erant, per6)#ere> Le#iones a +ovaesio BonnaH)e in Treviros, )t s)pra -e-oravi-)s, trad)ctae se ipsae in ver!a 4espasiani adi#)nt> &aec 4alentino a!sente #estaM H)i )!i adventa!at 6)rens c)nctaH)e r)rs)s in t)r!as et eEiti)- convers)r)s, le#iones in Medio-atricos, socia- civitate-, a!scessere7 4alentin)s ac T)tor in ar-a Trevi<ros retraF)nt, occisis &erennio ac +)-isio le#atis, H)o -inore spe veniae cresceret vinc)l)- sceleris> 71> &ic !elli stat)s erat, c)- Petili)s Derialis Mo#on<tiac)- venit> Ei)s advent) erectae spesM ipse p)#nae avi<d)s et conte-nendis H)acavendis Fosti!)s -elior, 6ero<cia ver!or)-ilite- incende!at, )!i pri-)- con#redi lic)isset, n)lla- proelio -ora- 6act)r)s> *ilect)s per Gallia- Fa!itos in civitates re-ittit ac n)ntiare i)!et s)6<6icere i-perio le#iones7 socii ad -)nia pacis redirent sec)ri vel)t con6ecto !ello, H)od 8o-anae -an)s eEce<pissent, a)Eit ea res Gallor)- o!seH)i)-7 na- recepta i)vent)te 6acili)s tri!)ta toleravere, proniores ad o66icia, H)od sperne!ant)r> t Divilis et Dlassic)s )!i p)ls)- T)tore-, caesos Treviros, c)ncta Fosti!)s prospera acce<pere, trepidi ac properantes, d)dispersas s)or)- copias cond)c)nt, cre!ris interin)ntiis 4alentin)- -on)ere, ne s)--ae rei peric)l)- 6aceret> Eo rapidi)s Derialis, -issis Medio-atricos H)i !reviore itinere le#iones in Foste- verterent, contracto H)od erat -ilit)Mo#ontiaci H)ant)-H)e sec)- transveEerat, tertiis
civ1i or)K"e, ra1trka po pol"i-a> Kako !i i2#ledalo da s) prvi nap)stili !or!), neki od prvaka po!"e#o1e ) #radove ko"i nis) po#a2ili ri-sko save2ni1tvo> Le#i"e, ko"e s) <kako #ore spo-en)s-o < i2 +ove2i"a i Bone pre!a3ene ) treverski kra", sa-e se 2ak)n) na v"ernost 4espa2i"an)> Ovo se do#odilo 2a nena2o3nosti 4alentinove> Kad se on stao pri!liKavati, !i"esan i ) Kel"i da sve ponovo )2!)ni i )propasti, le#i"e )2-ako1e ) podr)3"e Medio-atricana, ) save2ni3k) opin)> 4alentin i T)tor povrate ) or)K"e Tre<verce, )!iv1i le#ate &ereni"a i +)-i2i"a da !i )2 1to -an") nad) ) opro1ten"e o"a3ao ve2 2lo3instva> 71> Takav "e !io ratni poloKa" kad "e Petili"e Deri"al sti<#ao ) Mo#onci"ak> +"e#ovi- s) dolasko- porasle nade> .a- Kel"an !or!e i sposo!ni"i da pre2ire ne#o da se 3)va nepri"atel"a, Kestoki- "e ri"e3i-a raspal"ivao vo"nike ) nakani da ne oteKe s !itko- 3i- se )kaKe prilika 2a napad> L")dstvo )nova3eno po Gali"i po1al"e natra# ) #radove i nared!o- o#lasi da s) Darstv) dostatne le#i"e7 save2nici neka se vrate -irnodopski- d)Knosti-a, !e2 ikakve !ri#e, kao da "e rat 2avr1en, "er s) #a na se pre<)2ele ri-ske 3ete> Ta" "e 3in poveao posl)1nost GalaM kad se -ladeK vratila, lak1e s) nai-e podnosili pore2e, Fili spre-ni"i na o!ve2e < 1to s) ina3e pre2irali> kad Divil i Klasik sa2nado1e da "e nadvladan T)tor, da s) po!i"eni Treverci, da "e sve ispalo sretno po nepri<"atel"a, )2ne-ireni i ) silno" K)r!i
185
sa!ir)i svo"e raspr1ene 3ete, 3esti- s) #lasnici-a )2 to )po2oravali 4alentina neka se "o1 ne priFvaa odl)3ne !itke> 'p)tiv1i poslanike ) podr)3"e Medio-atri3ana da 1to krai- p)to- okren) le#i"e protiv nepri"atel"a, Deri"al to !rKe ok)pi sve vo"nike 1to !i"aF) ) Mo#onci"ak) i one ko"e "e preveo sa so!o- i nakon tree#a noen"a dode ) 8i#od)l, -"esto ko"e !i"a1e veliko- 3etoTreveraca 2apre-io 4alentin, okr)<Keno planina-a i ri"eko- Mo2elo-> *o#radio "e i "arke i prepreke od sti"en"a> +o ta )tvr(en"a ne 2apla1i1e ri-<sko# vo"skovo(), te on 2apov"edi da p"e1a1tvo provali, a !o"n) vrst) kon"anika povede na !reK)l"ak, pre2rev1i nepri"atel"a, ko"i se < po n"e#ov) -i1l"en") < nepro-i<1l"eno ok)pio, te #a n"e#ov poloKa" ne 1titi toliko da oni ne !i i-ali i vee#a oslonca ) svo"o" Fra!rosti> Malo kr2-an"a ) )spin"an") < dok s) ) trk) prop)1tali nepri<"atel"ske stri"eleM kad s) i- pali ) 1ake, r)1ili s) iF i str-o#lavl"ivali pop)t ra2valina> *io kon"ani1tva ko"i se i)#is circ)-vecta no!ilissi-os Bel#ar)-, in H)is d)ce- 4alentin)-, cepit> 7;> Derialis postero die colonia- Treviror)in#ress)s est, avido -ilite er)endae civitatis, Fanc esse Dlassici, Fanc T)toris patria-M For)- scelere cla)sas caesasH)e le#iones> Y)id tant)Dre-ona- -er)isseS Y)a- e #re<-io Italiae rapta-, H)ia )ni)s noctis -ora- victori!)s att)lerit> .tare in con6inio Ger-aniae inte#rasede- spoliis eEercit))- et d)c)- caedi!)s ovante-> 8edi#ere<t)r praeda in 6isc)-7 ipsis s)66icere i#nes et re!ellis colo<niae r)inas, H)i!)s tot castror)- eEcidia pensarent)r> Derialis -et) in6a-iae, si licentia saevitiaH)e i-!)ere -ilitecrederet)r, pressit iras7 et par)ere, posito civi)!ello ad eEterna -odestiores, convertit inde ani-os acci<tar)- e Medio-atricis le#ion)- -isera!ilis adspect)s> .ta!ant conscientia 6la#itii -aestae, 6iEis in terra- oc)lis7 n)lla inter coe)ntes eEercit)s consal)tatio, neH)e solanti<!)s Fortanti!)sve responsa da!ant, a!diti per tentoria et l)cern ipsa- vitantes> +ec proinde peric)l)- a)t -et)s H)a- p)dor ac dedec)s o!st)pe6ecerat, attonitis etia- victori!)s, H)i voce- precesH)e adFi!ere non a)si lacri<-is ac silentio venia- posce!ant, donec Derialis -)lceret ani-os, 6ato acta dictitans, H)ae -ilit)- d)c)-H)e dis<cordia vel 6ra)de Fosti)- evenissent> Pri-iiill)- sti<pendior)- et sacra-enti die- Fa!erent7 prior)- 6aci<nor)- neH)e i-peratore- neH)e se -e-inisse> T)nc recepti in eade- castra, et edict)- per -anip)los, ne H)is in certa-ine
i)r#iove seditione- a)t clade- co--i<litoni o!iectaret>
7=> MoE Treviros ac Lin#onas ad contionevocatos ita adloH)it)r7 Q+eH)e e#o )-H)a6ac)ndia- eEerc)i et pop)li 8o-ani virt)tear-is ad6ir-avi7 sed H)onia- a,#- vos ver!a pl)ri-)- valent !onaH)e ac -ala non s)a nat)ra, sed voci!)s seditiosor)- aesti-ant)r, stat)i pa)ca disserere, H)ae pro6li#ato !ello )tili)s sit vo!is a)disse H)a- no!is diEisse> Terra- vestraceteror)-<H)e Gallor)- in#ressi s)nt d)ces i-peratoresH)e 8o-ani n)lla c)pidine, sed -aiori!)s vestris invocanti!)s, H)os
kretao po ravni"i- #orski- !ili-a 2aro!i vrlo 2na-enite Bel#e, -e() ko"i-a i vo"skovo() 4alentina> 7;> .li"edee#a dana Deri"al )de ) Koloni") Treveraca, a vo"nik )spla-t"e od Kel"e da ra2vali #rad> 9Gvo "e Kla<sikov, ovo "e T)torov 2avi3a", n"iFovi- s) 2lo3instvo- opkol"ene i pos"e3ene le#i"e> 0to "e toliko skrivila Kre<-onaS istr#n)ta "e i2 nar)3"a Itali"e, "er "e od)#ovla3ila pred po!"ednici-a "edn) no> .to"i na -e(i Ger-ani"e netakn)to s"edi1te i kli3e od vesel"a 2!o# po!"eda nad vo"ska-a i )!o"stava vo"skovo(a> +eka se )t"era 2apli"e<n"eno !la#o ) carsk) !la#a"n)M n"i-a s) dosta poKar i r)1evine !)ntovne koloni"e ko"i-a !i se i2ravnale ra2va<line tolikiF ta!ora>: Deri"al i2 straFa od 2la #lasa, ako !i se po-islilo da se vo"nik navikao na ra2)2danost i okr)t<nost, spri"e3i #n"ev> 1 doista se pokori1e i, okaniv1i se #ra<(ansko#a rata, postado1e pokorni"i 2a van"ske> Priv)kao "e paKn") poto- "adan pri2or le#i"a pri2vaniF i2 podr)3"a Medio-atri3ana> .ta"aF) t)Kne i sv"esne sra-otna 3ina, o3i") o!oreniF k 2e-l"i> +ikakva po2drava i2-e() vo"ski ko"e s) se ok)pl"ale, ne )2vraaF) od#ovora ni oni-a ko"i s) iF t"e1ili ili Fra!rili, sakriveni po 1atori-a, klonei se i sa-o#a dan"e#a sv"etla> 1 ni"e iF toliko 2apan"io straF od opasnosti koliko stid 2!o# sra-otna 3ina> /!)n"eni !i"aF) i po!"ednici, ko"i, ne )s)div1i se #lasno -oliti, ni"e-i i ) s)2a-a -ol"aF) opro1ten"e, dok Deri"al ne )-iri d)Fove #ovorei da "e d"elo s)d!ine ono 1tp se do#odilo 2!o# neslo#e vo"nika i vo"skovo(a ili pod-)klo<sti nepri"atel"a> 9+eka i-
18@
ova" dan !)de prvi dan vo"<ni3ke sl)K!e i 2akletve> Pre(a1n"iF se ned"ela ne s"ea ni vrFovni 2apov"ednik ni on>: Tada s) pri-l"eni ) isti ta!or, a po -anip)li-a i2dan "e o#las da nitko ) sva(i ili prepirci ne s-i"e pred!acivati vo"no- dr)#) 2!o# po!)ne ili pora2a> 7=> Poto- do2va Treverce i Lin#once ) sk)p1tin) i ovako i- se o!rati7 9+ikada se nisa- !avio #ovorni1tvo-, a Fra!rost ri-sko# naroda potvrdio sa- or)K"e-M ali, !)d)i da kod vas na"vi1e vri"ede ri"e3i, a do!ro i 2lo ne proc"en")") se po svo"o" prirodi, ne#o po #lasovi-a s-)t<I"ivaca, odl)3iF )kratko pretresti ono 1to !i va-a < sada kad "e rat ve pri kra") < !ilo korisni"e 3)ti, ne#oli 1to "e na-a korisno rei> ' va1) s) 2e-l") i ) 2e-l") ostaliF Gala ri-ski vo"skovo(e i carevi )1li !e2 ikakve se!i3ne poK)de, ve na po2ive va1iF predaka ko"e s) ra2dori pot<
Faec contin)a et -elior)- intervent) pensant)r, nisi 6orte T)tore et Dlassico re#nanti!)s -oderati)s i-peri)- spe<ratis, a)t -inori!)s H)a- n)nc tri!)tis para!)nt)r eEer<cit)s, H)i!)s Ger-ani BritanniH)e arceant)r> +a- p)lsis, H)od dii proFi!eant, 8o-anis H)id ali)d H)a- !ella o-ni)- inter se #enti)- eEsistentS Octin#entor)annor)- 6ort)na disciplinaH)e co-pa#es Faec coal)it, H)ae convelli sine eEitio convellenti)- non potest, sed vo!is -aEi-)- discri-en, penes H)os a)r)- et opes, praecip)ae !ellor)- ca)sae> Proinde pace- et )r!e-, H)a- victi victoresH)e eode- i)re o!tine-)s, a-ate coliteM -oneant vos )tri)sH)e 6ort)nae doc)-enta, ne cont)-aciac)- pernicie H)a- o!seH)i)- c)- sec)ri<
discordiae )sH)e ad eEiti)- 6ati#a!ant, et acciti a)rilio Ger-ani sociis pariter atH)e Fosti!)s servit)te- i-pos)e<rant> Y)ot proeliis advers)s Di-!ros Te)tonosH)e, H)an<tis eEercit))nostror)- la!ori!)s H)ove event) Ger-a<nica !ella tractaveri-)s, satis clar)-> +ec ideo 8Fen)insedi-)s, )t Italia- t)ere-)r, sed ne H)is ali)s riovi<st)s re#no Galliar)- potiret)r> n vos cariores Divili BatavisH)e et TransrFenanis #enti!)s creditis, o)a- -aiori!)s eor)- patres aviH)e vestri 6)er)ntS Eade- se-per ca)sa Ger-anis transcendendi in Gallias, li!ido atH)e avaritia et -)tandae sedis a-or, )t relictis pal)di< !)s et solit)dini!)s s)is 6ec)ndissi-)- Foc sol)vosa)e ipsos possiderent7 ceter)- li!ertas et speciosa no-ina praeteE)nt)rM nec H)isH)aalien)- serviti)- et do-ina<tione- si!i conc)pivit, )t non eade- ista vocaF)la )s)r<paret> 75> 8e#na !ellaH)e per Gallias se-per 6)ere, donec in nostr)- i)s concederetis> +os, H)a-H)atotiens laces<siti, i)re victoriae id sol)- vo!is addidi-)s, H)o pace- t)ere-)rM na- neH)e H)ies #enti)- sine ar-is neH)e ar-a sine stipendiis neH)e stipendia sine tri!)tis Fa!eri H)e)nt> Detera in co--)ni sita s)nt7 ipsi pler)-H)e le#ioni!)s nostris praesidetis, ipsi Fas aliasH)e provincias re#itisM niFi separat)- cla)s)-ve> Et la)dator)princi<p)- )s)s eE aeH)o H)a-vis proc)l a#enti!)s7 saevi pro<Ei-is in#r))nt> Y)o -odo sterilitate- a)t ni-ios i-!res et cetera nat)rae -ala, ita l)E)- vel avaritia- do-inan<ti)tolerate> 4itia er)nt, donec Fo-ines, sed neH)e
p)no )propa1tavali, a Ger-ani, po2vani ) po-o, na-et<n)li s) ropstvo, "ednako save2nici-a kao i nepri"atel"i-a> Koliki- s-o !itka-a protiv Ki-!ara i Te)tona, )2 kolike -)ke na1iF vo"ski, ili )2 ko"i isFod vodili #er-anske ratove, dovol"no "e po2nato> 1 nis-o 8a"n) 2apos"eli 2ato da !rani-o Itali"), ve da se kakav dr)#i riovist ne do3epa kral"evstva Gali"a> Ili -oKda -islite da ste vi draKi Divil) i Batavci-a i prekora"nski- ple-eni-a ne#o 1to s) preci-a n"iFovi- !ili o3evi i d"edovi va1iS Isti "e )vi"ek ra2lo# prelaKen") Ger-ana ) Gali"e7 sa-ovol"a i poFlepa i Kel"a 2a pro-"eno-"esta da, ostaviv1i svo"e -o3vare i p)stare, i-a") ) svo"o" vlasti ovo preplodno tlo i vas sa-e> Ina3e, 2a i2#ovor navode se slo!oda i -ilo2v)3na i-ena, i nitko ni"e poKelio t)(e ropstvo i vlastito #ospod< stvo> a da ni"e spo-in"ao )pravo te ri"eci> 75> .a-odr1tva i ratovi neprestano s) vladali po Gali<"a-a, dok niste potpali pod na1 poredak> Mi s-o va-, pre-da toliko p)ta i2a2vani, po prav) po!"ede na-etn)li sa-o ono 3i-e !is-o sa3)vali -ir> Mir naroda ne -oKe se nai-e podrKavati !e2 or)Kane sile, ni or)Kana sila !e2 vo"ske, niti vo"ska !e2 pore2a> .ve na- "e ostalo 2a"ed<ni3ko> .a-i pona"vi1e 2apovi"edate na1i- le#i"a-a, sa-i )pravl"ate ovi- i dr)#i- provinci"a-aM nikakve povlastice ili o#rani3en"a> od proslavl"eniF vladara "ednaka va- "e korist, -a koliko !ili vi daleko> Goropadnici naval")") na one na"!liKe>Kako podnosite nerodic) ili preo!ilne ki1e i ostale prirodne nepo#ode, tako podnosite i rasko1
18A
ili po<Flep) #ospodara> Gre1aka e !iti dok !)de i I")di, no ni"e to v"e3no, i i2ravnava se dolaskosposo!ni"iF, osi- ako sl)3a"no pod )pravoT)tora i Klasika ne o3ek)"ete )-"ereni") vlast, ili da e se )2 -an"e pore2e ne#o sada opre-ati vo"ske ko"i-a !i se od!i"ali Ger-ani i Britanci> Ot"erate li 8i-l"ane < 1to neka !o#ovi spri"e3e < 1to e dr)#o nastati ne#oli -e()so!ni ratovi sviF ple-enaS Pod sretno- 2vi"e2do- i ) poretk) ko"i vlada ve osa- stotina #odina ova" "e )stro" tako srastao da se ne -oKe rastr<#n)ti !e2 propasti oniF ko"i -) rade o #lavi, a va-a pri<"eti pona"vea opasnost, "er i-ate i 2lata i !o#atstva <i2vanredniF povoda 2a ratove> .to#a -ir i pri"estolnic), ko") i-a-o s isti- pravo- i kao po!i"edeni i kao po!"ed<nici, I")!ite i 1t)"te> +eka vas opo-in") pri-"eri "edno# i dr)#o# )desa da ne poKelite ve-a prkos s propa1)
pec)nia-H)e ac dona, H)is solis cor--pant)r, -aiora ap)d 8o-anos, et ne-ine- adeo in ar-a pron)-, )t non ide- preti)- H)ietis H)a- peric)li -alit> Y)od si stati- con#rediant)r, n)llas esse Deriali nisi e reliH)iLiCs Ger-anici eEercit)s le#iones, 6oederi!)s Gal<liar)- o!strictas> IdH)e ips)-, H)od incondita- n)per 4alentini -an)contra spe- s)a- 6)derint, ali-ent)- illis d)ciH)e te-eritatis7 a)s)ros r)rs)s vent)rosH)e in -an)s non i-periti ad)lescent)li, ver!a et contiones H)a6err)- et ar-a -editantis, sed Divilis et DlassiciM H)os )!i adspeEerint, redit)ra- - ani-os 6or-idine- 6)#a- 6a-e-H)e ac totiens captis precaria- vita-> +eH)e Treviros a)t Lin#onas !enivolentia contineri7 re<s)-pt)ros ar-a, )!i -et)s a!scesserit> *ire-it consi<
tate -alitis>Q Tali oratione #raviora -et)entes co-pos)it ereEitH)e> 7@> Tene!ant)r victore eEercit) Treveri, c)Divilis et Dlassic)s -isere ad Deriale- epist)las, H)ar)- Faec sen<tentia 6)it7 4espasian)-, H)a-H)a- n)ntios occ)ltarent, eEcessisse vita, )r!e- atH)e Italia- interno !ello con<s)-pta-, M)ciani ac *o-itiani vana et sine viri!)s no-ina7 si Derialis i-peri)- Galliar)- velit, ipsos 6ini!)s civitati)- s)ar)- contentosM si proeli)- -allet, ne id H)ide- a!n)ere> d ea Derialis Divili et Dlassico niFil7 e)- H)i att)lerat detC ipsas epist)las ad *o-itian)- -isit> &ostes divisis copiis advenere )ndiH)e> PleriH)e c)l<pa!ant Deriale- pass)- i)n#i H)os discretos intercipere lic)isset> 8o-an)s eEercit)s castra 6ossa valloH)e circ)-<dedit, H)is te-ere antea int)tis consederat> 7A> p)d Ger-anos diversis sententiis certa!at)r> Divi<lis opperiendas TransrFenanor)- #entes, H)ar)- terroreQ 6ractae pop)li 8o-ani vires o!tererent)r7 Gallos H)id ali)d H)a- praedavictori!)sS Et ta-en, H)od ro!oris sit, Bel#as sec)- pala- a)t voto stare> T)tor c)nctatione crescere re- 8o-ana- ad6ir-a!at, coe)nti!)s )ndiH)e eEerciti!)s7 transvecta- e Britannia le#ione-, accitas eE &ispania, adventare eE Italia, nec s)!it)- -ilite-, sed vetere- eEpert)-H)e !elli> +a- Ger-anos, H)i a! ipsis sperent)r, non i)!eri, non re#i, sed c)ncta eE li!idine a#ereM
ne#o pokornost sa si#)rno1)>: Takvi- "e #ovoro- )-i<rio i oFra!rio one ko"i s) se !o"ali i o2!il"ni"iF posl"edica> 7@> Treverci s) ve !ili pod vla1) po!"edni1tva vo"ske, kad Divil i Klasik posla1e Deri"al) pis-o, ko"e#a "e sadr<Ka" !io ova"7 94espa2i"an "e < -ada vi"esti prikriva") <)-ro, Grad i Itali"a iscrpl"eni s) )n)tarn"i- rato-, i-ena M)ci"ana i *o-ici"ana ispra2na s) i !e2 -oi> ko Deri<"al Foe vlast nad Gali"a-a, oni s) 2adovol"ni -e(a-a svo"iF opinaM ako li voli !itk), ni to -) ne )skra)")>: +a to Deri"al Divil) i Klasik) ni1ta> Ono#a ko"i -) !i"a1e donio pis-o i sa-o pis-o posla *o-ici"an)> +epri"atel"i ) odvo"eni- 3eta-a pristi#o1e sa sviF strana> Mno#i opt)<KivaF) Deri"ala 1to "e dop)stio da se spo"e, a -o#ao iF "e do3ekati ra2dvo"ene> 8i-ska vo"ska "arko- i nasipo- opasa ta!or ) ko"i se nepro-i1l"eno !ila s-"estila, a da #a pretFodno ni"e )tvrdila> 7A> Kod Ger-ana vodila se prepirka 2!o# ra2li3itiF -i1l"en"a7 Divil "e s-atrao da tre!a 3ekati na preko<ra"nska ple-enaM straFo- ko"i 1ire oko se!epotp)no !i se satrle slo-l"ene sna#e ri-sko# naroda7 9.to s) Gali dr)#o doli na#rada po!"ednici-aS opet, Bel#i, ko"i 3ine "e2#r), otvoreno ili ) src) sto"e s n"i-a>: T)tor "e tvrdio da okli"evan"e- raste ri-ska -o, "er se sa sviF strana ok)pl"a") vo"ske> 9*oplovila "e le#i"a i2 Britani"e, do2vane s) i2 &ispani"e, pristiK) i2 Itali"e, i to ne na !r2) r)k) sa!ran vo"nik ne#o ostario i prok)1an ) rat)> Ger<-ani-a pak, na ko"e ra3)na"), ne da se
187
2apovi"edati, niti se dad) )pravl"ati, ve sve 3ine i2 sa-ovol"eM novca i dar<ova, ko"i-a se "edino -o#) potk)piti, vi1e "e ) 8i-l"ana, a nitko ni"e tako na#ao na or)K") da ne !i, )sprkos to-), vise volio na#rad) 2a -ir ne#oli 2a opasnost> ko li se od-aF po!i"), Deri"al ne-a nikakviF le#i"a osioniF i2 preostataka #er-anske vo"ske ko"e s) s Gali"a-a o!ve<2ane save2ni3ki- )#ovori-a> )pravo to 1to s) nedavno -i-o svo# o3ekivan"a ra2!ili ne)re(en) 4alentinov) 3et) potkrepa "e 2a n"iF i 2a vo() lako)-nosti> ko li se ponovo )s)de, past e ) 1ake ne neisk)sna -ladia, ko"i vi1e -isli na sk)p1tinske #ovore ne#o na or)Kan) !or!), ve Divila i Klasika> Kad n"iF spa2e, vratit e i- se ) svi<"est )Kas, !i"e#, #lad i ) toliki2aro!l"avan"i-a i2-ol"en Kivot> Treverci ili Lin#onci ne da") se )krotiti do!ro<Fotno1)M ponovo e po#ra!iti or)K"e kad nestane straFa>:
78> 4era erant, et a tri!)nis prae6ectisH)e eadein#e<re!ant)r> Donsist)nt per coFortes et -anip)losM neH)e eni- poterat patescere acies e66)so Foste et i-pedienti!)s tentoriis sarcinisH)e, c)- intra vall)- p)#naret)r> T)tor et Dlassic)s et Divilis s)is H)isH)e locis p)#na- cie!ant, Gallos pro li!ertate, Batavos pro #loria, Ger-anos ad praeda- insti#antes> Et c)ncta pro Fosti!)s erant, donec le#io $$I patentiore H)a- ceterae spatio con#lo!ata s)stin)it r)entes, -oE i-p)lit> +ec sine ope divina -)ta<tis repente ani-is ter#a victores vertere> Ipsi territos se coFoi, n adspect) 6ere!ant, H)ae pri-o i-pet) disiectae s)--L r)rs)s i)#is con#re#a!ant)r ac specie- novi a)Ei<
lior)- diversitate- adpro!ata T)toris sententia Dlassic)s stati-H)e eEseH))nt)r> 77> Media acies '!iis Lin#oni!)sH)e dataM deEtro corn) coFortes Batavor)-, sinistro Br)cteri TencteriH)e> Pars -onti!)s, alii via- inter Mosella-H)e 6l)-en ta- i-provisi adsil)ere, )t in c)!ic)lo ac lect)lo Derialis BneH)e eni- nocte- in castris e#eratC p)#nari si-)l vin<ciH)e s)os a)dierit, increpans pavore- n)ntianti)-, donec )niversa clades in oc)lis 6)it7 perr)pta le#ton)castra, 6)si eH)ites, -edi)s Mosellae pons, H)i )lteriora coloniae adnectit, a! Fosti!)s insess)s> Derialis t)r!idis re!)s intrepid)s et 6)#ientes -an) retraFens, intecto cor<pore pro-pt)s inter tela, 6elici te-eritate et 6ortissi-i c)i)sH)e adc)rs) rec)perat)- ponte- electa -an) 6ir-a<vit> MoE in castra revers)s palantes captar)- ap)d +ova< esi)- Bonna-H)e le#ion)- -anip)los et rar)ap)d si#na -ilite- ac prope circ)-ventas aH)ilas videt> Incen<s)s ira Q+on ?lacc)-Q inH)it,Q+on 4oc)la- deseritis7 n)lla Fic proditioM neH)e ali)d eEc)sand)- Fa!eo, H)a- H)od vos Gallici 6oederis o!litos redisse in -e-oria- 8o-ani sacra-enti te-ere credidi> dn)-era!or +)-i<siis et &erenniis, )t o-nes le#ati vestri a)t -ilit)- -ani<!)s a)t Fosti)ceciderint> Ite, n)ntiate 4espasiano vel, H)od propi)s est, Divili et Dlassico, relict)- a vo!is in acie d)ce-7 venient le#iones, H)ae neH)e -e in)lt)- neH)e vos i-p)nitos patiant)r>Q
8a2lik) ) ratni- osnova-a i2#ladio "e Klasik odo!riv1i T)torov pri"edlo#, i od-aF se pre1lo na sproved!)> 77> .redn"i "e !o"ni red pov"eren '!i"ci-a i Lin#on<ci-aM na desno- kril) !i"aF) koForte Batavaca, na li"e<vo- Br)kteri i Tenkteri> Jedan dio napade preko !rda, dr)#i i2-e() ceste i ri"eke Mo2ele, tako nenadano da "e Deri"al ) spavaonici i na leKa") Bno nai-e ni"e provodio ) ta!or)C istovre-eno pri-io #las da se vodi !or!a i da n"e#ovi pos)sta")> Grdio "e #lasnike 2!o# pla1l"ivosti, dok -) se pred o3i-a ne )ka2a sva teKina pora2a7 pre#aKen le#i"ski ta!or, ra2!i"eno kon"ani1tvo, sredina -o2elsko# -osta, ko"i spa"a dr)#) stran) koloni"e, 2apre-l"na od nepri"atel"a> +e2apla1en ne-i-i- stan"e- i vraa")i r)ko!"e#)nce, Deri"al se nenaor)Kan Fra!ro !aci )sred stri"ela i, 2aFval")")i spasonosno" l)dosti i Fitro" po-oi oniF na"Fra!ri"iF, ponovo 2a)2e -ost i 2apos"ede #a i2a<!rano- 3eto-> 4rativ1i se poto) ta!or, )#leda ra1tr<kane -anip)le le#i"a 2aro!l"eniF kod +ove2i"a i Bone, -alo!ro"ne vo"nike kod !o"niF 2nakova i #otovo opko<I"ene orlove> 8aspal"en srdK!o- re3e7 9+i"e ovo ?lak, ni"e ovo 4ok)la, ko"e#a ostavl"ate na c"edil), ne-a ovd"e nikakve i2da"eU ne -ora- se ni ispri3avati ni 2a 1to dr)#o ne#oli 1to sa- lako)-no pov"erovao da ste 2a!o<ravili na #alsko save2ni1tvo i pris"etili se ri-ske 2akletve> Pri!ro"it e se -o"e i-e i-eni-a +)-i2i"a i &ereni"a kako !i svi va1i le#ati pali od r)k) !ilo vo"nika !ilo nepri<"atel"a> Idite, "avite 4espa2i"an) ili < 1to "e "ednostavni"e < Divil) i Klasik) da ste ostavili ) !o"no" vrsti
188
vo"skovo()> *oi e le#i"e ko"e nee dop)stiti ni da "a ostane- neos<veen niti vi nekaKn"eni>: 78> Bi"a1e to istina, a i tri!)ni i pre6ekti pred!acivaF) isto> Poreda") se po koForta-a i -anip)li-a> +i"e se nai-e -o#ao ra2viti !o"ni red, "er se nepri"atel" raskrilio, a s-etali s) i 1atori i prtl"a#a, !)d)i da se !or!a vodila )n)tar nasipa> T)tor, Klasik i Divil, svaki sa svo# -"esta, 2a-etaF) !itk), poti3)i Gale na slo!od), Batavce na slav), Ger-ane na pli"en> 1 sve se odvi"alo ) korist nepri<"atel"a, dok dvadesetprva le#i"a, ok)pl"ena na otvoreni<"e- prostor) ne#oli ostale, ne 2a)stavi napada3e, a poto- iF i potisne> 1 ne !e2 !oKanske po-oi po!"ednici ne#lo i2#)!i1e sr3anost i okren)1e le(a> .a-i s) navodili kako s) !ili 2astra1eni po#ledo- na koForte ko"e s) se, ra2!i<"ene 2a prve navale, ponovo stale ok)pl"ati po vrFovi-a
li)- 6ecit> Y)ae -odica, sed cre!ra da-na 6a-avicto<riae n)per partae lacera!ant> 8G> Isde- die!)s M)cian)s 4itellii 6ili)- inter6ici i)!et, -ans)ra- discordia- o!tendens, ni se-ina !elli restii-sset> +eH)e ntoni)- Pri-)- adsciri inter co-i<tes a *o-itiano pass)s est, 6avore -ilit)- anEi)s et s)per!ia viri aeH)ali)- H)oH)e, adeo s)perior)- intole<rantis> Pro6ect)s ad 4espasian)- ntoni)s )t non pro spe s)a eEcipit)r, ita neH)e averso i-peratoris ani-o> TraFe<!at)r in diversa, Finc -eritis ntonii, c)i)s d)ct) con6ec<t)- Fa)d d)!ie !ell)- erat, inde M)ciani epist)lisM si-)l
lii 6ecerantM sed o!stitit vincenti!)s pravo- inter ipsos certa-en o-isso Foste spolia consectandi> Derialis )t inc)ria prope re- ad6liEit, ita constantia restit)itM sec)t)s<H)e 6ort)na- castra Fosti)eode- die capit eEscin<ditH)e> 79> +ec in lon#)- H)ies -iliti data> Ora!ant a)Eili)- #rippinenses o66ere!antH)e )Eore- ac sorore- Divilis et 6ilia- Dlassid, relicta si!i pi#nora societatis> tH)e inte<ri- dispersos in do-i!)s Ger-anos tr)cidaverantM )nde -et)s et i)stae preces invocanti)-, anteH)a- Fostes reparatis viri!)s ad spe- vel ad )ltioneadcin#erent)r> +a-H)e et Divilis ill)c intenderat, non invalid)s, 6la#ran<tissi-a coForti)- s)ar)inte#ra, H)ae e DFa)cis ?risiis<H)e co-posita Tol!iaci in 6ini!)s #rippinensi)- a#e!at7 sed tristis n)nti)s avertit, deleta- coForte- dolo #rip<pinensi)-, H)i lar#is ep)lis vinoH)e sopitos Ger-anos, cla)sis 6ori!)s, i#ne iniecto cre-avereM si-)l Derialis pro<pero a#-ine s)!venit> Dirc)-steterat Divile- et ali)s -et)s, ne H)arta deci-a le#io adi)ncta Britannica classe ad6lictaret Batavos, H)a Oceano a-!i)nt)r> .ed le#ioneterrestri itinere ?a!i)s Prisc)s le#at)s in +ervios T)n#ros<H)e d)Eit, eaeH)e civitates in deditioneacceptae7 clas<se- )ltro Dannene6ates ad#ressi s)nt -aiorH)e pars navi)- depressa a)t capta> Et +ervior)- -)ltit)dine- sponte co--ota-, )t pro 8o-anis !ell)- capesseret, ide- Dannene6ates 6)dere> Dlassic)s H)oH)e advers)s eH)ites +ovaesi)- a Deriale prae-issos sec)nd)- proe<
!rda i tako stvorile do"a- sv"eKe pri3)ve> ' stvari, na p)t) k po!"edi prepri"e3ilo i- se nepro-i1l"eno -e()<so!no nad-etan"e ) ")rn"avi 2a pli"eno- i neFat pre-a nepri"atel")> Deri"al "e dod)1e !e2!riKno1) #otovo )pro<pastio prilik), ali ") "e )porno1) opet 2ado!io i, iskori<stiv1i )sp"eF, isto#a "e dana osvo"io i ra2orio nepri"atel"ski ta!or> 79> 4o"nik) -ed)tini"e pr)Ken d)# od-or> #ri< pinci s) -olili po-o i n)dili Ken) i sestr) Divilov) i ker Klasikov), ostavl"ene i- kao 2alo# save2ni1tva> ) -ed)vre-en) !i"aF) poklali i Ger-ane raspr1ene po k)a-a, odakle se po"avi straF i opravdane -ol!e oniF ko"i 2a2ivF) po-o, pri"e ne#oli se nepri"atel"i, povrativ1i sna#e, pripre-e 2a !itk) ili osvet)> 1 Divil "e, dakako, na< -"eravao ona-o, dovol"no -oan )2 neokrn"en na"polet<ni"i dio svo"iF koForata, ko"i "e, sastavl"en od &a)3ana i ?riKana, sta"ao ) Tol!i"ak), ) kra") #ripinaca> li #a odvrati Kalosna vi"est da "e )ni1tena koForta pri"evaro- #ripinaca ko"i s) o!ilno- #o2!o- i vino- o-a-l"ene Ger-ane, po2atvarav1i vrata i pod-etn)v1i o#an", spalili> 'to ) !r2o- -ar1) dode ) po-o Deri"al> Divila "e ti1tala i dr)#a !ri#a7 da 3et-aesta le#i"a 2a"edno s !ritansko- 6loto- ne pritisne Batavce s one strane s ko"e s) okr)Keni Oceano-> Le#i") "e -e()tikopneni- p)tole#at ?a!i"e Prisko doveo ) podr)3"e +ervl"ana i T)n#ara, i oni s) #radovi pri-l"eni ) podloKni1tvo> ?lot) s) !e2 i3i"e# na#ovora napali Kanene6aani i vei "e dio !rodova potopl"en ili 2aro!l"en> Kanene6aani ra2!i1e i velik) 3et) +ervl"ana ko"a se dra#ovol"no
189
pokren)la da 2arati ) korist 8i-l"ana> Klasik "e tako(er s )sp"eFo- 2a-etn)o !itk) protiv kon"anika ko"e "e ) +ove2i" !io poslao Deri<"al> Ovi )-"ereni ali )3estali #)!ici )-an"ivali s) slav) nedavno ste3ene po!"ede> 8G> TiF dana M)ci"an dade )!iti 4iteli"eva sina, pod i2liko- da e potra"ati ra2dor ako ne )ni1ti klice rata> +i"e dop)stio ni da *o-ici"an po2ove -e() pratioce ntoni"a Pri-a, 2a!rin)t 2!o# naklonosti vo"nika i oFo<losti -)Ka ko"i ni"e podnosio ni se!i ravne, a ka-oli pret<postavl"ene> Kren)v1i k 4espa2i"an), ntoni"e ni"e do3e<kan dod)1e onako kako se nadao, ali ni )2 od!o"nost carev)> Bio "e ) dvo"!i7 s "edne strane 2!o# 2asl)#a nto<ni"eviF, pod vodstvo- ko"e#a "e nes)-n"ivo !io dovr1en rat, s dr)#e strane 2!o# M)ci"anova pis-a> '2 to #a i
deniH)e patrati re-edii #loria- penes Daesare-, inriti l)di!ri)- penes -iseros 6ore> I#it)r 4espasian)s c)ncta 6ort)nae s)ae patere rat)s nec H)icH)a- )ltra incredi!ile, laeto eipse volt), erecta H)ae adsta!at -)ltit)dine, i)ssa eEseH)it)r> .taticonversa ad )s)- -an)s, ac caeco rel)Eit dies> 'tr)-H)e H)i inter6)ere n)nc H)oH)e -e-o<rant, postH)a- n)ll)- -endacio preti)->
8;> ltior inde 4espasiano c)pido ade)ndi sacrasede-, )t s)per re!)s i-perii cons)leret7 arceri te-plo c)nctos i)!et> tH)e in#ress)s intent)sH)e n)-ini respe<Eit pone ter#)- e pri-ori!)s e#Iptior)- no-ine Basi<
ceteri )t in6est)- t)-id)-H)e insecta!ant)r, adi)nctis prioris vitae cri-ini!)s> +eH)e ipse deerat adro#antia provocare o66ensas, ni-i)s co--e-orandis H)ae -er)is<set7 alios )t i-!elles, Daecina- )t captivo- ac deditici)- increpat> 'nde pa)lati- levior viliorH)e Fa!eri, -anente ta-en in specie- a-icitia> 81> Per eos -enses, H)i!)s 4espasian)s leEandriae statos aestivis 6lati!)s dies et certa -aris opperie!at)r, -)lta -irac)la evenere, H)is caelit)- 6avor et H)aeda- in 4espasian)inclinatio n)-in)- ostenderet)r> E ple!e leEandrina H)ida- oc)lor)- ta!e not)s #en)a ei)s advolvit)r, re-edi)- caecitatis eEposcens #e-it), -onit) .erapidis dei, H)e- dedita s)perstitioni!)s #ens ante alios colit, preca!at)rH)e principe-, )t #enas et oc)lor)- or!es di#naret)r resper#ere oris eEcre-ento> li)s -an)- ae#er eode- deo a)ctore, )t pede ac vesti#io Daesaris calcaret)r, ora!at> 4espasian)s pri-o inridere aspernari7 atH)e illis instanti!)s -odo 6a-avanitatis -et)ere, -odo o!secratione ipsor)- et voci!)s ad)lan<ti)- in spe- ind)ci7 postre-o aesti-ari a -edicis i)!et, an talis caecitas ac de!ilitas ope F)-ana s)pera!iles 6orent> Medici varie disserere7 F)ic non eEesa- vi- l)-i<nis et redit)ra-, si pellerent)r o!stantiaM illi elapsos in prav)- art)s, si sal)!ris vis adFi!eat)r, posse inte#rariM id 6ortasse cordi deis et divino -inisterio principe- elect)-M
ostali napadaF) kao ne-irna i nad)ta, navodei krivice n"e#ova pri"a1n"e# Kivota> i sa- "e svo"o- o!i"e1) i2a<2ivao nepri"atel"stva, ne)-"ereno pripovi"eda")i o svo"i- 2asl)#a-aM dr)#e "e is-i"avao kao k)kavice, Decin) kao )Fienika i ropsk) d)1)> .to#a #a -alo<po-alo stado1e drKati 2a !e2na3a"na !r!l"avca, iako "e pri"atel"stvo naoko i dal"e tra"alo> 81> /a oniF -"eseci 2a ko"iF "e 4espa2i"an ) le< ksandri"i 3ekao na odre(ene dane I"etniF v"etrova i si#)rn) plovid!) do#odila s) se -no#a 3)desa ko"i-a se otkrila -ilost ne!esnika i neka naklonost !oKanstava pre-a 4espa2i"an)> +eki 3ov"ek i2 aleksandri"sko# p)ka, po2nat po potp)no- #)!itk) o3in"e# vida, pade -) k no#a-a, )2 "eca"e traKei li"eka svo"o" sl"epoi, na potica" !o#a .erapisa, ko"e#a narod, odan pra2nov"er"), 1t)"e vi1e ne#o ostale, i -ol"a1e vladara da -) se )dosto"i o!ra2e i v"ede poprskati i2l)3ino- i2 )sti")> *r)#i, s !olesno- r)ko-, potakn)t od isto#a !o#a, -otio "e da #a De2ar na#a2i ta!ani-a> 4espa2i"an "e to ispo3etka is-i"a<vao i od!i"ao, ali, !)d)i da s) oni naval"ivali, 3as se !o"ao #lasa o ne)sp"eF), 3as se n"iFovi- 2aklin"an"e- i ri"e3i-a laskavaca napa"ao nado-M +aposl"etk) 2apov"edi da li"e3nici oci"ene -oKe li se takva sl"epoa i kl"en)t nadvladati I")dsko- -oi> Li"e3nici s) #ovorili i ovo i ono7 da ovo-) ni"e od)-ro o3in"i vid i da e se povratiti, ako se otklone 2aprekeM ono-) da se i13a1eni )dovi, ako se pri-"eni spasonosno sredstvo, -o#) ispraviti> To da "e -oKda na src) !o#ovi-a i vladar
19G
da "e i2a!ran 2a !oKan<sko or)(eM na kra") kra"eva, slava )sp"e1no# i2l"e3en"a pripast e De2ar), por)#a 2!o# ne)sp"eFa past e na "ad<nike> 4espa2i"an dakle, s-atra")i da sve ovisi o n"e#ovo" srei i da ni1ta ne -ora !iti nev"ero"atno, vesela lica, dok "e sv"etina ko"a "e ond"e sta"ala napeto -otrila, i2vr1i vol") naroda> 8)ka s-"esta posta )pora!l"iva, a sli"epc) i2nova 2as"a dan"e sv"etlo> Oni ko"i s) !ili na2o3ni spo<-in") "edno i dr)#o, i to sada, kad ne-a nikakve na#rade 2a laK> 8;> 4espa2i"ana nato o!)2e "o1 vea Kel"a da poFodi sveto -"esto kako !i se propitao o stvari-a carstva> /apov"edi da niko#a ne p)sta") ) Fra-> I, )1av1i, 2ao<k)pl"en !oKanstvo-, spa2i i2a le(a "edno#a od e#ipatskiF prvaka po i-en) Ba2-da 2a ko"e#a "e do!ro 2nao da "e ostao 2adrKan 2!o# !olesti vi1e dana Foda daleko od
-)lie!re- e66i#ie- adsistere, H)a- pleriH)e Proserpina- vocent> .ed Ptole-ae)s, )t s)nt in#enia re#)-, pron)s ad 6or-idine-, )!i sec)ritas rediit, vol)ptat)- H)a- reli#ion)- adpetens ne#le#ere pa)tati- aliasH)e ad c)ras ani-)vertere, donec eade- species terri!ilior ia- et instantior eEiti)- ipsi re#noH)e den)ntiaret, ni i)ssa patrarent)r> T)- le#atos et dona .cIdrotFe-idi re#i Bis t)nc .inopensi!)s i-perita!atC eEpediri i)!et, praecepitH)e navi#at)ris, )t PItFic)- polline- adeant> Illis -are sec)nd)-, sors orac)li Fa)d a-!i#)aM irent si-)lacr)-H)e patris s)i reveFerent, soro<ris relinH)erent> 85> 't .inopen venere, -)nera preces -andata re#is s)i .cIdrotFe-idi adle#ant> Y)i ddiCvers)s ani-i -odo n)-en pavescere, -odo -inis adversantis pop)li terreriM saepe donis pro-issisH)e le#ator)- 6lecte!at)r> tH)e leksandri"e> 8aspita se kod sveenika "e li ono#a dana Ba2ilid !io )1ao ) Fra-, raspita se kod prola2nika "e li viden ) #rad)> +aposl"etk), poslav1i kon"anike, )tvrdi da "e ono#a 3asa !io )dal"en osa-deset t)s)a koraka> Tada "e to )ka2an"e i s-isao od#ovora i2 i-ena Ba2ilidova sFvatio kao !oK") por)k)> 8=> . pori"eklo- ovo#a !o#a na1i pisci "o1 nis) )po<2nali "avnost> E#ipatski vrFovni sveenici pripovi"eda") ovako7 kad "e kral" Ptole-e" < ko"i "e prvi od Makedo<naca )3vrstio e#ipatsk) -o < nedavno )te-el"en) le<ksandri") 1irio 2idina-a, Fra-ovi-a i sveti1ti-a, )ka2ao -) se ) vri"e-e nono# po3inka -ladi i2vanredne I"e<pote i nadl")dsko# stasa ko"i #a "e opo-en)o da po1al"e ) Pont na"po)2dani"e od svo"iF pri"atel"a i donese n"e#ov kip> Bit e to radost kral"evst) i veliko e i slavno !iti -"esto ko"e #a pri-i> ' isti se 3as vid"elo kako se isti -ladi )spin"e ) ne!o ) "ako" o#n"eno" sv"etlosti> Ptole<-e", )2!)(en 3)desni2na-en"e-, otkri"e nona vi(e<n"a e#ipatskisveenici-a ko"i-a "e !io o!i3a" takvo 1to t)-a3iti> , !)d)i da s) oni sla!o po2navali Pont i strane kra"eve, )pita Ti-ote"a ten"anina i2 o!itel"i E)-olpovia < ko"e#a !i"a1e kao predsto"nika po!oKniF o!reda po2vao i2 Ele)2ine < kakva li "e to v"era, ko"e !oKanstvo> Propitav1i se kod oniF ko"i s) p)tovali ) Pont, Ti-ote" sa2na da "e ta-o .inopa i nedaleko do n"e Fra- J)pitera *ita, po svo"o" starini nadaleko 3)ven -e() s)<s"edi-a, a
liden, H)e- proc)l leEandria pl)ri)- dier)itinere et ae#ro corpore detineri Fa)d i#nora!at> Perc)nctat)r saeerdotes, ri)rn illo die Basilides te-pl)- inisset, per<c)nctat)r o!vios, n)- in )r!e vis)s sitM deniH)e -issis eH)iti!)s eEplorat, illo te-poris -o-ento octo#inta -ili<!)s pass))a6)isse7 t)nc divina- specie- et vi- responsi eE no-ine Basilidis interpretat)s est> 8=> Ori#o dei nond)- nostris a)ctori!)s cele!rata7 e#Iptior)- antistites sic -e-orant, Ptole-aeo re#i, H)i Macedon)- pri-)s e#Ipti opes 6ir-avit, c)- leEan<driae recens conditae -oenia te-plaH)e et reli#iones adderet, o!lat)- per H)iete- decore eEi-io et -aiore H)a- F)-ana specie i)vene-, H)i -oneret, )t 6idissi-is a-icor)- in Pont)- -issis e66i#ie- s)a- acciretM laet)- id re#no -a#na-H)e et incl)ta- sede6ore, H)ae eEce<pissetM si-)l vis)- e)ndei)vene- in cael)- i#ne pl)<ri-o attolli> Ptole-ae)s o-ine et -irac)lo eEcit)s sacer< doti!)s e#Iptior)-, H)i!)s -os talia, intelle#ere, noc<t)rnos vis)s aperit> tH)e illis Ponti et eEternor)- par)- #naris, Ti-otFe)tFeniense- e #ente E)-olpidar)-, H)e- )t antistite- caeri-onia-- Ele)sine eEciverat, H)aena- illa s)perstitio, H)od n)-en, interro#at> Ti-o<tFe)s, H)aesitis H)i in Pont)- -eassent, co#noscit )r!e- illic .inopen, nec proc)l te-pl)vetere inter accolas 6a-a lovis *itis7 na-H)e et
191
t) "e i Kenski kip ko"i o!i3no na2iva") Pro2er< pino-> +o Ptole-e" "e < kakva "e ve narav kral"eva7 sklon dod)1e straF), no 3i- -) se povrati os"ea" si#)r<nosti, teKei ve-a 2a naslada-a ne#o 2a po!oKno1) <posta"ao -alo<po-alo ne-aran, te "e -isli okren)o dr)<#i- !ri#a-a, dok ista prika2a, "o1 stra1ni"a i nepop)st<I"ivi"a, ne na"avi propast n"e-) i n"e#ov) kral"evstv), ako ne i2vr1i nared!)> Tada 2apov"edi da se opre-e poslanici s darovi-a 2a kral"a .kidrote-ida Bon "e tada vladao .i< nopl"ani-aC i po)3i iF da na p)t) -ore- svrate k Piti"<sko- polon)> More i- !i"a1e povol"no, a od#ovor pro<ro3i1ta nedvos-islen7 neka id) i dones) kip n"e#ova oca, sestrin neka ostave> 85> Kad do(o1e ) .inop), i2loKe .kidrote-id) )2 -ol!e svo") 2ada) i nalo#e svo#a kral"a> On se, neodl)<3an, pla1io 3as !oKanstva, 3as protivl"en"a i pri"etn"i svo#a naroda> Xesto s) #a p)ta poslanici darovi-a i o!ean"i-a
8@> t *o-itian)s M)cian)sH)e anteH)alpi!)s propinH)arent, prosperos rer)- in Treveris #estar)- n)ntios accepere> Praecip)a victoriae 6ides d)E Fosti)- 4alentin)s neH)aH)a- a!iecto ani-o, H)os spirit)s #es<sisset, volt) 6ere!at> )dit)s ideo tant)-, )t nosceret)r in#eni)- ei)s, da-nat)sH)e inter ips)- s)pplici)- eEpro!ranti c)ida- patria- ei)s capta- accipere se sola<ci)-ortis respondit> .ed M)cian)s, H)od di) occ)lta< verat, )t recens eEpro-psit7 H)o-a- !eni#nitate de)- 6ractae Fosti)- vires 6orent, par)- decore *o-itian)- con6ecto prope !ello alienae #loriae intervent)r)-> .i sta<t)s i-perii a)t sal)s Galliar)- in discri-ine verteret)r, de!)isse Daesare- in acie stare, Dannene6ates Batavos<
interi- triennio eEacto Ptole-ae)s non st)di)-, non pre<ces o-ittere7 di#nitate- le#ator)-, n)-er)- navi)-, a)ri pond)s a)#e!at> T)-inaE 6acies .cIdrotFe-idi o66ert)r, ne destinata deo )ltra -oraret)rM c)nctante- varia pernicies -or!iH)e et -ani6esta caelesti)- ira #ra<viorH)e in dies 6ati#a!at> dvocata contione i)ssa n)-i< nis, s)os Ptole-aeiH)e vis)s, in#r)entia -ala eEponit7 vol#)s aversari re#e-, invidere e#Ipto, si!i -et)ere te-pl)-H)e circ)-sedere> Maior Finc 6a-a tradidit de)- ips)- adp)lsas litori navis sponte conscendisse7 -ir)- inde dict) tertio die tant)- -aris e-ensi leEan<dria- adpell)nt)r> Te-pl)- pro -a#nit)dine )r!is eEstr)ct)- loco, c)i no-e8Facotis7 6)erat illic sacell)- .erapidi atH)e Isidi antiH)it)s sacrat)-> Faec de ori#ine et advect) dei cele!erri-a> +ec s)- i#nar)s esse H)osda-, H)i .ele)cia )r!e .Iriae accit)- re#nante Pto<le-aeo, H)e- tertia aetas t)litM alii a)ctore- e)ndePtole-ae)-, sede-, eE H)a transierit, Me-pFi-, perFi<!ent, incl)ta- oli- et veteris e#Ipti col)-en> *e)- ips)- -)lti esc)lapi)-, H)od -edeat)r ae#ris corpori<!)s, H)ida- Osirin, antiH)issi-)- illis #enti!)s n)-en, pleriH)e love- )t rer)- o-ni)- potente-, pl)ri-i *itepatre- insi#ni!)s, H)aeH)e in ipso -ani6esta, a)t per a-!a#es coniectant>
nasto"ali prido!iti> 1 tri s) #odine protekle, ali Ptole-e" ni"e 2ane-arivao ni svo") nakan) ni -ol!e> Poveavao "e dosto"anstvo poslanika, !ro" !rodova, koli3in) 2lata> Tada otvoreno 2apri"eti .kidrote-id) neka ne odlaKe vi1e ono 1to "e !o# naredio> *ok "e okli"evao, stado1e #a pro<#oniti isk)1en"a !olesti i otvorena i i2 dana ) dan sve stra1ni"a -rKn"a ne!esnika> .a2vav1i sk)p1tin), i2loKi nared!e !oKanstva, svo"a i Ptole-e"eva vi(en"a, prikaKe 2la ko"a #a )dara")> .v"etina se ni"e sla#ala s kral"e-, 2avid"ela "e E#ipt), !o"ala se 2a se, i 2ato "e opkolila Fra-> Odavde nasta 2na-enita pri3a da se sa- !o# dra<#ovol"no popeo na !rodove ko"i s) pristali )2 o!al)> Glasi kao 3)do kad se kaKe da s) odatle tree#a dana, preplo<viv1i toliko -ore, doplovili ) leksandri")> &ra- "e, pri-"eren velicini #rada, sa#ra(en na -"est) ko"e"e i-e 8akotis> Ond"e "e !ilo od davnina -alo sveti1te po<sveeno .erapis) i I2idi> Ono postade, s o!2iro- na pori<"eklo i 2aFval")")i dolask) !a#a, vrlo slavno> *o!ro 2na- da i-a i oniF ko"i ka2)") da "e do2van i2 siri"sko# #rada .ele)ki"e ) vri"e-e kral"a Ptole-e"a, tri pokol"en"a kasni"e> *r)#i pripovi"eda") da "e )te-el"itel" ona" prvi Ptole-e", a -"esto i2 ko"e#a "e pre1ao da "e Me-6is, neko slavan #rad i st)p drevno# E#ipta> Mno#i na#a(a") da "e ta" !o# Esk)lap 2ato 1to li"e3i t"elesne !olesti, neki da "e O2iris, na"stari"e !oKanstvo oninarodi-a, vi1e n"iF da "e J)piter ko"i i-a -o nad svi-e, veina da "e otac *is, po o!il"eK"i-a ko"a s) na n"e-) "asno vidl"iva ili se na#a(an"i-a 2a-i1l"a")>
19;
8@> *o-ici"an i M)ci"an, pri"e ne#oli s) se pri!liKili lpa-a, pri-i1e povol"ne vi"esti o po!"eda-a ) podr)3") Treveraca> Oso!ito "a-stvo po!"ede !i"a1e vo(a nepri"a<tel"a 4alentin ko"i "e, ne i2#)!iv1i ni-alo sr3anosti, i2ra<2o- lica odavao kakv) "e sa-osvi"est #a"io> .asl)1an "e sa-o 2ato da !i se )po2nala n"e#ova narav, a kad "e os)<den, 2a vri"e-e sa-o# i2vr1en"a ka2ne, neko-) ko"i -) "e pred!acivao 1to "e osvo"io n"e#ov 2avi3a" od#ovori da -) "e )t"eFa 1to )-ire> M)ci"an -e()ti- d)#o prikri<van) na-"er) o!"avi kao neto- svan)l) -isao7 !)d)i da s) do!rostivo1) !o#ova slo-l"ene nepri"atel"ske sna#e, ne !i !ilo prikladno ako !i se *o-ici"an, sad kad "e rat okon3an, )-i"e1ao ) t)() slav)> Kad !i poloKa" Darstva ili do!ro!it Gali"a !ila ) opasnosti, onda !i tre!alo da De2ar sto"i na !o"no- pol")M Kanene6aane i Batavce
H)e -inori!)s d)ci!)s dele#andosM ipse L)#)d)ni vi- 6ort)na-H)e principat)s e proEi-o ostentaret, nec parvis peric)lis i--iEt)s et -aiori!)s non de6)t)r)s> 8A> Intelle#e!ant)r artes, sed pars o!seH)ii in eo, ne depreFenderent)r> Ita L)#d)n)- vent)-> 'nde credit)r *o-itian)s occ)ltis ad Deriale- n)ntiis 6ide- ei)s te-p<tavisse, an praesenti si!i eEercit)- i-peri)-H)e tradi<t)r)s 6oret> Y)a co#itatione !ell)- advers)s patre- a#i<taverit an opes viresH)e advers)s 6ratre-, - incerto 6)it7 na- Derialis sal)!ri te-pera-ento el)sit )t vana p)erili<ter c)piente-> *o-itian)s sperni a seniori!)s i)venta- iiia- cernens -odica H)oH)e et )s)rpata antea -)nia i-perii o-itte!at, si-plicitatis ac -odestiae i-a#ine in altit)dinecondit)s st)di)-H)e litterar)- et a-orecar-in)- si-)lans, H)o velaret ani-)- et 6ratris (se) ae-)lationi s)!d)ceret, c)i)s dispare-itiore-H)e nat)ra- contra interpreta!at)r> tre!a prep)stiti niKi- vo"skovo(a-a> +eka sa-o ) L)#)<d)n) i2!li2a poka2)"e sna#) i dosto"enstvo carske vlasti, ne -i"e1a")i se ) -ale opasnosti, spre-an prisko3iti ) po-o kod veiF> 8A> Bile s) to pro2irne spletke, no posl)1nost "e nala<#ala da se ne opaKa")> Tako s) sti#li ) L)#)d)n, odakle "e *o-ici"an, kako se v"erovalo, pota"ni- #lasnici-a isk)1avao Deri"alov) odanost7 Foe li -), ako se po"avi, predati vo"sk) i vrFovno 2apov"edni1tvo> Ostalo "e ne"asno da li "e tona-"ero- s-i1l"ao rat protiv oca ili sk)pl"ao or)Kane sna#e protiv !rata> Deri"al #a "e nai-e sa 2dravi- os"ea"e- 2a -"er) od!io kao ono#a ko"i #a"i ispra2ne i d"etin"aste Kel"e> 4idei da stari"i potc"en")") n"e#ov) -ladost, ni"e Fa"ao 2a !e2na3a"ne i ve otpri"e 2ado!ivene 2vani3ne d)Knosti carstvaM pod krinko- "ed<nostavnosti i skro-nosti pov)kao se ) 1)tl"ivost i, pretva<ra")i se da se !avi kn"iKevno1) i da se odao I")!avi pre-a p"esni1tv), Ftio "e 2ata"iti svo") )d i i2-ai se !ra<tovo" 2avisti ko"e#a "e ra2li3ito" i )-"ereni"o" naravi pri<davao potp)no s)protno 2na3en"e>
19=
c)ncta eEplorans parat)sH)e decernere, Fa)d proc)l &ierosolI-is castra 6acit>
;> .ed H)onia- 6a-osae )r!is s)pre-)- dietradi<t)ri s)-)s, con#r)ens videt)r pri-ordia ei)s aperire> l)daeos Dreta ins)la pro6)#os novissi-a Li!Iae insedisse -e-orant, H)a te-pestate .at)rn)s vi lovis p)ls)s cesse<rit re#nis> r#)-ent)- e no-ine petit)r7 incl)t)- in Dreta Ida- -onte-, accolas Idaeos a)cto in !ar!a-co#no-ento l)daeos vocitari> Y)ida- re#nante Iside eE)ndante- per e#Ipt)- -)ltit)dined)ci!)s &iero<solI-o ac l)da proEi-as in terras eEonerata-M pleriH)e etFiop)- prole-, H)os re#e DepFeo -et)s atH)e odi)- -)tare sedes perp)lerit> .)nt H)i tradant ssIrios conve<nas, indi#)- a#ror)- pop)l)-, parte e#Ipti potitos, -oE proprias )r!es &e!raeasH)e terras et propiora .Iriae
LIBE8 O4I+T4. 1> Ei)sde- anni principio Daesar Tit)s, perdo-andae l)daeae delect)s a patre et privatis )tri)sH)e re!)s -ilitia clar)s, -aiore t)- vi 6a-aH)e a#e!at, certanti!)s provin<ciar)- et eEercit))- st)diis> tH)e ipse, )t s)per 6ort)<nacrederet)r, decor)- se pro-pt)-H)e in ar-is osten<de!at, co-itate et adloH)iis o66icia provocans ac pler)-<H)e in opere, in a#-ine #re#ario -iliti -iEt)s, incorr)pto d)cis Fonore> Tres e)- in l)daea le#iones, H)inta et deci-a ac H)inta deci-a, vet)s 4espasiani -iles, eEce<pere> ddidit e .Iria d)odec)-a- et add)ctos leEan<dria d)oetvicensi-anos tertianosH)eM co-ita!ant)r vi#inti sociae coFortes, octo eH)it)- alae, si-)l #rippa .oFae<-)sH)e re#es et ai-lia re#is ntiocFi validaH)e et solito inter accolas odio in6ensa l)daeis ra!)- -an)s -)lti<H)e, C, H)os )r!e atH)e Italia s)a H)e-H)e spes adciverat occ)pandi principe- adF)c vac))-> &is c)copiis 6ines Fosti)- in#ress)s co-posito a#-ine, PET K+JIG 1> Po3etko- iste #odine De2ar Tit, oda!ran od oca da pokori J)de") i dok "o1 "edan i dr)#i !i"aF) privatne oso!e proslavl"en ) vo"ni3ko" sl)K!i, !i"a1e tada "o1 silni"i i na vee- #las), kada se provinci"e i vo"ske nad-etaF) da -) iskaK) naklonost> i sa- se < kako !i se v"erovalo da nad-a1)"e svo" visok poloKa" < nao3it i spre-an poka<2ivao kao ratnik, I")!a2ni- ra2#ovori-a po!)(ivao rev<nost ) sl)K!i, a pri )tvr(ivan") ta!ora, na -ar1), pona"<vi1e se dr)Kio s prostivo"niko-, !e2 !o"a2ni da !i se ti-e -o#la )-an"iti 3ast vo"skovo(e> Tri s) #a le#i"e do3ekale ) J)de"i, peta, deseta i petnaesta < stari 4espa<2i"anov vo"nik> Prikl")3io i- "e dvanaest) i2 .iri"e i vo"< nike dvadesetdr)#e i tree le#i"e, dovedene i2 leksan<dri"e> Pratilo #a "e dvadeset save2ni3kiF koForata, osa- kon"ani3kiF ala, kral"evi #ripa i .oFe- i po-one 3ete kral"a ntioFa, kao i "aka 3eta rapa, ko"e "e )o!i3a"ena -rKn"a -e()
195
s)s"edi-a )3inila s-rtni- nepri"atel"i-a J)de"aca, te -no1tvo oniF ko"e "e i2 Grada i Itali"e pri<v)kla svako# svo"a nada da prido!i") prvaka "o1 )vi"ek slo!odna !ilo od 3i"e# )t"eca"a> '1av1i s ovi3eta-a ) )redeno" povorci ) nepri"atel"sk) 2e-l"), pretraK)")i sve i pripravan na odl)3n) !itk), )dari ta!or nedaleko Jer)<2ale-a> ;> +o, !)d)i da s-o nakanili ispripov"editi posl"edn"i dan #lasovita #rada, 3ini se da !i !ilo prikladno otkriti i n"e#ove poetke> Pri3a") da s) J)de"ci kao !"e#)nci s otoka Krete naselili kra"n"e di"elove Li!i"e ) ono vri"e-e kad "e .at)rn, prisil"en od J)pitera, ostavio kral"evsko dosto"anstvo> *oka2 se traKi ) i-en)7 #lasovita "e na na Kreti planina Ida, s)s"edi s) Ide"ce po3eli 2vati J)de"ci-a tako 1to s) i- na !ar!arski na3in pro1irili i-e> +eki spo<-in") da se sila I")di, ko"a se na-noKila 2a I2idina kra<I"evan"a, pod vodstvo&i"ero2oli-a i J)de raselila po s)s"edni2e-l"a-a rastere)")i na ta" na3in E#ipat> Mno#i #ovore da s) poto-stvo Etiopl"ana ko"e s) 2a kral"a Ke6e"a straF i -rKn"a nat"erali da pro-i"ene !ora<vi1te> I-a iF ko"i pri3a") da s) to asirski dosel"enici, narod osk)dan na n"iva-a, ko"i "e, dokopav1i se di"ela E#ipta, naselio poto- n"e#ove vlastite #radove i Fe!re"<ske 2e-l"e, te !liKa -"esta .iri"e> *r)#i navode da s)
venas aperit> Id leva-en, et contin))- seE dier)iter e-ensi septi-o p)lsis c)ltori!)s o!tin)ere terras, in H)is )r!s et te-pl)- dicata> 5> MoIses H)o si!i in poster)- #ente- 6ir-aret, novos rit)s contrariosH)e ceteris -ortali!)s indidit> Pro6ana illic o-nia H)ae ap)d nos sacra, r)rs)concessa ap)d nos sacra, r)rs)- concessa ap)d illos H)ae no!is incesta> E66i<#ie- ani-alis, H)o -onstrante errore- siti-H)e dep)le<rant, penetrali sacravere, caeso ariete vel)t in cont)-e<lia&a--onisM !os H)oH)e i--olat)r, H)ia e#Iptii pin col)nt> .)e a!stinent -e-oria cladis, H)od ipsos sca!ies H)onda- t)rpaverat, c)i id ani-al o!noEi)-> Lon#a- oli- 6a-e- cre!ris adF)c iei)niis 6atent)r, et raptar)- 6r)#)- ar#)-ent)panis l)daic)s n)llo 6er<-ento detinet)r> .epti-o die oti)- plac)isse 6er)nt, H)ia is 6ine- la!or)t)leritM dein !landiente inertia septi-)- H)oH)e ann)- i#naviae dat)-> lii Fonore- e)- .at)rno Fa!eri, se) principia reli#ionis tradenti!)s Idaeis, H)os c)- .at)rno p)lsos et conditores #entis acepi-)s, se) H)od e septe- sideri!)s, H)is -ortales re#)nt)r, altis<si-o or!e et praecip)a potentia stella .at)rni 6erat)rM ac
col)isse> Dlara alii l)daeor)- initia7 .olI-os, car-ini!)s &o-eri cele!rata- #ente-, conditae )r!i &ierosolI-a no-en e s)o 6ecisse> => Pt)ri-i a)ctores consenti)nt orta per e#Ipt)- ta!e, H)ae corpora 6oedaret, re#eBoccFori- addito &a--onis orac)lo re-edi)petente- p)r#are re#n)- et id #en)s Fo-in)- )t invis)- deis alias in terras ave<Fere i)ss)-> .ic conH)isit)- collect)-H)e vol#)s post<H)a- vastis locis relict)- sit, ceteris per lacri-as torpen<ti!)s, MoIsen, )n)- eE)l)-, -on)isse, ne H)adeor)- Fo-in)-ve ope- eEspectarent )trisH)e deserti, et si!i<-et d)ce caelesti crederent, pri-o c)i)s a)Eilio praesen<tes -iserias pep)lissent> dsensere atH)e o-ni)- i#nari 6ort)it)- iter incipi)nt> .ed niFil aeH)e H)a- inopia aH)ae 6ati#a!at, ia-H)e Fa)d proc)l eEitio totis ca-pis proc)!)erant, c)- #reE asinor)- a#resti)- e past) in r)pe- ne-ore opaca- conscendit> .ec)t)s MoIses coniect)ra Fer!idi soli lar#as aH)ar)-
po3eci J)de"aca slavni7 da s) .oli-ci, narod proslavl"en &o-erovi- p"es-a-a, nad"en)li i-e novoosnovano- #rad) Jer)2ale-) pre-a svo-e i-en)> => +a"vi1e se pisaca slaKe ) tvrdn"i kako "e, !)d)i da se ) E#ipt) !ila po"avila k)#a ko"a "e na#r(ivala ti"ela, kral") BokForid), po1to se o!ratio &a-onov) proro3i1t) traKei po-o, naloKeno da o3isti kral"evstvo i ova" I")d<ski rod kao -r2ak !o#ovi-a prot"era ) dr)#e 2e-l"e> Po1to "e tako sa!rana i ok)pl"ena sv"etina ostavl"ena na p)sti-"esti-a, dok s) ostali o!a-irali od s)2a, Mo"< si"e, "edan od pro#nanika, po2vao iF "e neka ne o3ek)") kakv) po-o od I")di ili !o#ova, nap)steni od "edniF i dr)#iF> i neka se po)2da") ) n"e#a kao ) ne!esko# vod) ko"e#a e prvopo-oi oda#nati sada1n"e nevol"e> Pri<stado1e i, ne 2na")i ni 2a 1to, 2apo3n) p)t na sre)> +o ni1ta iF ni"e -)3ilo toliko koliko nedostatak vode i ve s) !ili !li2) propasti i popadali po 3itavi- pol"i-a
19@
kadli se krdo divl"iF -a#araca s pa1e pope na Frid s"enovit) od 1)-eM Mo"si"e po(e 2a n"i-a nasl))")i vlaKno tlo i otkri"e o!ilne i2vore vode> Okri"epiv1i se i prevaliv1i poto- p)t od 1est dana !e2 od-ora, sed-o#a dana ist"e<ra1e stanovnike i 2apos"edo1e 2e-l"e ) ko"i-a "e sa#ra(en #rad i posveen Fra-> 5> *a !i i )!)d)e osi#)rao 2a se!e narod, Mo"si"e )vede nove v"erske propise, ra2li3ite od oniF kod ostaliF s-rtnika> +esveto "e n"i-a sve 1to "e kod nas sveto7 nas)<prot to-e, dop)1teno "e kod n"iF 1to "e na-a ne3isto> Kip Kivotin"e, 3i"o- s) po-o) )klonili l)tan"e i Ke(, po1to<vali s) kao svetin") ) )n)tra1n"e- sveti1t), pri 3e-) s) klali ovna, kao da !i se ti-e Ft"eli nar)#ati &a-on)> \rtv)") i #ovedo, "er E#ipani o!oKava") pisa> '2drKa<va") se od svin"sko# -esa, "er iF "e neko na#rdila 1)#a ko"o" "e kriva ova Kivotin"a> +ekada1n"e d)#otra"no #la<dovan"e ispovi"eda") "o1 )vi"ek 3esti- postovi-a, a kao doka2 2a na !r2in) sak)pl"ene )s"eve ")de"ski se kr)F pri<pre-a !e2 ikakva kvasca> Pri3a") da se sed-o# dana tre!a od-arati, "er on "e donio kra" -)ka-a, a kako i"e kasni"e o-il"ela li"enost, i sed-a "e #odina odre(ena 2a !esposli3en"e> *r)#i pripovi"eda") da "e ta pp3ast na-i<"en"ena .at)rn), !ilo da s) iosnove v"erovan"a predali Ide"ci, 2a ko"e s-o 3)li da s) !ili pro#nani sa .at)rno- i postaF osniva3i naroda, !ilo da se od seda- 2vi"e2da, ko"i-a se )pravl"a") s-rtnici, na"vi1i- kr)#o- i s oso!i<
condere H)a- cre-are e -ore e#Iptio, eade-H)e c)ra et de in6ernis pers)asio, caelesti)- contra> e#Iptii pleraH)e ani-alia e66i#iesH)e co-positas venerant)r, l)daei -ente sola )n)rnH)e n)-en itelle#)nt7 pro6anos, H)i de)- i-#ines -ortali!)s -ateriis in species Fo-in)- e66in#antM s)--)ill)d et aete-)- neH)e i-ita!ile neH)e interit)r)-> I#it)r n)lla si-)lacra )r!i!)s s)is, ned)-> te-plis sListC)ntM non re#i<!)s Faec ad)latio, non Daesari!)s Fonor> .ed H)ia sacer< dotes eor)- ti!ia tI-panisH)e concine!ant, Federa vin<cie!ant)r vitisH)e a)rea BinC te-plo reperta> Li!er)- patre- coli, do-itore- Orientis, H)idaar!itrati s)nt, neH)aH)a- conr)enti!)s instit)tis7 H)ippe Li!er 6estos laetosH)e rit)s pos)it, l)daeor)- -os a!s)rd)s sordi<d)sH)e>
A> Terra 6inesH)e, H)a ad Oriente- ver#)nt, ra!ia ter-inant)rM a -eridie e#Ipt)s o!iacet, a! occas) PFoe<nices et -areM septe-trione- e latere .Iriae lon#e pro<spectant> Dorpora Fo-in)sal)!ria et 6erentia la!or)-> 8ari i-!res, )!er sol)-, 6r)#es nostr)- ad -ore- prae<terH)e eas !alsa-)- et pal-ae> Pal-etis proceritas et
pleraH)e caelesti)- viBaC- s)a- et c)rs)s septenos per n)-eros co--eare> @> &i rit)s H)oH)o -odo ind)cti antiH)itate de6end)n<t)r7 cetera instit)ta, sinistra 6oeda, pravitate val)ere> +a- pessi-)s H)isH)e spretis reli#ioni!)s patriis tri!)ta et sti<pes ill)c BconC#ere!ant, )nde a)ctae l)daeor)- res, et H)ia ap)d ipsos 6ides o!stinata, -isericordia in pro-pt), sed advers)s o-nes alios Fostile odi)-> .eparati ep)lis, discreti c)!ili!)s, proiectissi-a ad li!idine- #ens, alie<nar)- conc)!it) a!stinentM inter se niFil inlicit)-> Dir<c)-cidere #enitalia instit)ere, )t diversitate noscant)r> Trans#ressi in -ore- eor)- ide- )s)rpant, nec H)id<H)a- pri)s i-!))nt)r H)a- conte-nere deos, EE)ere patria-, parentes li!eros 6ratres vilia Fa!ere> )#endae ta-en -)ltit)dini cons)lit)rM naet necare H)e-H)a- eE a#natis ne6as, ani-osH)e proelio a)t s)ppliciis pe<re-ptor)- aeternos p)tant7 Finc #enerandi a-or et -oriendi conte-pt)s> Dorpora
ti- )t"eca"e- kree .at)rnova 2vi"e2da, a i veina ne!e<skiF ti"ela svo") sta2) i p)tan") preval")"e kro2 !ro" seda-> @> Ovi v"erski propisi, !ilo kako da s) )vedeni, prav<da") se drevno1)M ostale )red!e, i2opa3ene i odvratne, steko1e val"anost 2aFval")")i n"iFovo" opakosti7 "er, oni na"pokvareni"i, od!aciv1i prad"edovsk) v"er), 2#rtaF) ona-o dae i prilo#e, te odatle poraste ")de"ska -o, a i sto#a 1to "e ) n"iF v"era nepokole!iva, 1to s) )vi"ek spre-ni na -ilosr(e, dok pre-a svi-a ostali-a #a"e nepri"atel"sk) -rKn")> Odvo"eni s) kod o!"eda, pose!no spava")M iako pripada") narod) vrlo sklon) !l)d), s)2dr<Kava") se od I")!akan"a sa strankin"a-aM -e()so!no i- ni1ta ni"e nedop)1teno> 'vedo1e o!re2ivan"e spolovila da !i se prepo2navali po to" ra2lici> Oni ko"i s) pre1li na n"i<Fov na3in Kivota rade isto, i ni3e-) se pri"e ne )3e ne#oli pre2iran") !o#ova, odrican") od do-ovine i popt)no- 2ane-arivan") roditel"a, d"ece, !rae> Brin) se ipak 2a porast stanovni1tva7
19A
#ri"eF "e nai-e )!iti !ilo ko#a od poto-stva i s-atra") da s) d)1e )!i"eniF ) !itki ili s-ak<n)tiF s-rtno- ka2no- v"e3neM odatle I")!av pre-a ra(a< n") i pre2ir pre-a )-iran")> Po e#ipatsko- o!i3a") ti"ela radr"e pokapa") ne#oli spal")"), a ista i- "e !ri#a i v"ero<van"e o pod2e-no- svi"et), s)protna o ne!esko-> E#ip<ani o!oKava") vein) Kivotin"a pravei i- kipove, J)de"ci predo3)") se!i "edno !oKanstvo, i to sa-o ) d)F)M !e2<!oKnici da s) oni ko"i i2ra()") kipove !o#ova ) 2e-no" tvari i ) I")dsko- o!li3")> Ono da "e vrFovno i v"e3no, takvo da se ne -oKe opona1ati i nepropadl"ivo> .to#a nikakve slike ne postavl"a") ) svo"i#radovi-a, a ka-oli ) Fra-ovi-a> +e-a to# )la#ivan"a ni pre-a kral"evi-a, ne-a po3asti pre-a carevi-a> +o, !)d)i da s) n"iFovi sveenici p"evali )2 svirale i ti-pane, ov"en3avali se !r1l"ano-, a 2latna "e lo2a !ila otkrivena ) Fra-), neki s) drKali da se 3asti otac Li!er, pokoritel" Istoka, iako se s ti-e nipo1to nis) sla#ale v"erske )red!e7 ta, Li!er "e postavio vedre i sve3ane o!rede, o!i3a" J)de"aca ne)k)<san "e i prost> A> /e-l"a i kra"evi, ko"i se pr)Ka") pre-a istok), -e(e s ra!i"o-, s ")#a i- leKi E#ipat, sa 2apada ?eni3ani i -oreM sa strane .iri"e po#led p)ca daleko na s"ever> Ti"ela s) I")di 2drava i do!ro podnose napore> 8i"etke s) ki1e, i2da1no tlo, plodovi kao i kod nas, a osi- n"iF !al2a- i
.ic veteres a)ctores, sed #nari locor)- trad)nt )ndantes !it)-ine -oles pelli -an)H)e traFi ad lit)s, -oE, )!i vapore terrae, vi solis inar)ertint, sec)ri<!)s c)neisH)e )t tra!es a)t saEa discindi>
7> &a)d proc)l inde ca-pi, H)os 6er)nt oli)!eres -a#nisH)e )r!i!)s Fa!itatos 6)l-in)- iact) arsisseM et -anere vesti#ia terra-H)e ipsa- specie torrida- vi- 6r)<#i6era- perdidisse> +a- c)ncta sponte edita a)t -an) sata, sive Fer!a ten)s a)t 6lore se) solida- in specie- adolevere, atra et inania vel)t in cinere- vanesc)nt> E#o sic)t incl)tas H)onda- )r!es i#ne caelesti 6la#rasse con< cesseri-, ita Falit) lac)s in6ici terra-, conr)-pi s)per<6)s)- spirit)-, eoH)e 6et)s se#et)- et a)t)-ni p)tres<cere reor solo caeloH)e i)Eta #ravi> Et Beli)s a-nis l)daico -ari inla!it)r, circa c)i)s os lectae Farenae ad-iEto nitro in vitr)eEcoc)nt)r> Modic)- id lit)s et e#erenti!)s ineEFa)st)->
decor, !alsa-)- -odica ar!orM )t H)isH)e ra-)s int)-)it, si vi- 6erri adFi!eas, pavent venaeM 6ra#-ine lapidis a)t testa aperi)nt)rM )-or in )s) -edenti)- est> Praecip))- -onti)- Li!an)eri#it, -ir)- dict) tantos inter ardores opac)6id)-H) nivi!)sM ide- a-ne- lor<danen alit 6)nditH)e> +ec lordanes pela#o accipit)r, sed )n)atH)e alter)- lac)- inte#er per6l)it, tertio retine< t)r> Lac)s i--enso a-!it), specie -aris, sapore corr)p<tior, #ravitate odoris accolis pesti6er, neH)e vento i-pel<lit)r neH)e pisces a)t s)etas aH)is vol)cres patit)r> Inertes )ndae s)periacta )t solido 6er)ntM periti i-peritiH)e nandi perinde attoll)nt)r> Derto anni te-pore !it)-en e#erit, c)i)s le#endi )s)-, )t ceteras artes, eEperientia doc)it> ter s)apte nat)ra liH)or et sparso aceto concret)s in< natatM F)nc -an) capt)-, H)i!)s ea c)ra, in s)--a navis traF)ntM inde n)llo i)vante in6l)it oneratH)e, donec a!scindas> +ec a!scindere aere 6errove possis7 6)#it cr)o<re- veste-H)e in6ectasan#)ine, H)o 6e-inae per -en<ses eEsolv)nt)r>
pal-e> Pao-ici vitki i draKesni, !al2a- skro-no sta!lo> Kako ko"a #rana na!rekne, ako "e 2areKe1 noKe-, tako se s-eK)ra") Kile> Otvara") se ko-ado- ka-ena ili cri"epaM tek)ino- se koriste li"e3nici> Kao oso!itost -e() plani<na-a i2diKe se Li!an, )pravo "e 3)desno rei, ) tako vr)<e- podne!l") 1)-ovit i pokriven v"e3iti- sni"e#o-> On Frani i ra(a ri"ek) Jordan, a Jordan se ne )li"eva ) -ore, ne#o prot"e3e preko "edno# i dr)#o# "e2era neosla!l"enM tree #a 2adrKava> Je2ero "e nei2-"erna opse#a, pop)t -ora, prili3no lo1a ok)sa 2!o# ne2drava -irisa po#)!no 2a okolno stanovni1tvoM ne )2!i!ava #a v"etar i ne pod<nosi ri!e ili ptice navikle na vod)> +epo-i3ne vode sve 1to se !aci na n"iF nose kao na tvrdo" 2e-l"i> 4"e1ti i ne<v"e1ti plivan") "ednako se odrKava") na povr1ini> ' odre< (eno do!a #odine i2!ac)"e paklin), ko"e "e v"e1tin) sk)p<I"an"a, kao i ostala )-i"ea, na)3ilo isk)stvo> Po svo"o" prirodi crna se tek)ina, kad se poprska
197
octo-, 2#)sne i pliva na vodi> Oni ko"i-a "e to posao Fvata") "e r)ko- i v)k) na pal)!) !roda> Poto- !e2 i3i"e po-oi te3e i isp)n"ava pal)!), dok "e ne presi"e3e1> 1 ne -oKe1 "e pres"ei -"edi ili Kel"e2o-7 )2-i3e pred krvl") i od"eoo-a1eno- krvl") ko"e se Kene oslo!a(a") svako#a -"e<seca> Tako stari pisci> +o po2navaoci oniF kra"eva pri3a") da se pliva")e Frpe pakline potisk)") i r)ko- v)k) k o!ali, 2ati-, kad se od toplo# isparavan"a 2e-l"e i od siline s)nca os)1e, da se ci"epa") s"ekira-a i klinovi-a pop)t !alvana ili sti"ena> 7> +edaleko s) odatle pol"a 2a ko"a pri3a") da s) neko !ila plodna i nasel"ena veliki- #radovi-a, a da s) i2#or<"ela pod )daro- -)n"a, i "o1 posto"e tra#ovi, "er "e 2e-<I"a sa-a, vidl"ivo sprKena, i2#)!ila plodonosn) sna#)> .ve 1to se nai-e sa-o po se!i rodilo ili "e r)ko- 2asi"ano ili se ra2vilo sa-o do sta!l"ike ili cvi"eta ili ) 3vrst) po"av), opal"eno i 1t)ro nesta"e ) praF> *op)stio !iF dod)1e da s) slavni neko #radovi i2#or"eli ) ne!esko- o#n"), ali -isli- da isparavan"e "e2era okr)K)"e 2e-l"), kvari )2d)F i2nad n"e i da 2!o# to#a tr)n) plodovi "esen"iF n"iva, 1to "e, )2 tlo, i podne!l"e "edanko ne2dravo> 8i"eka se pak Beli" )li"eva ) J)de"sko -oreM oko n"e2ina se )1a sk)pl"a pi"esak ko"i se -i"e1a sa sodo- i topi ) staklo> Ta" "e Kal osredn"e veli3ine i, -ada #a odvo2e, on osta"e neiscrpiv>
9> 8o-anor)- pri-)s Dn> Po-pei)s l)daeos do-)it te-pl)-H)e i)re victoriae in#ress)s est7 inde vol#at)- n)lla int)s de)- e66i#ie vac)asede- et inania arcana> M)ri &ierosolI-or)dir)ti, del)!r)- -ansit> MoE civili inter nos !ello, postH)a- in dicione- M> ntonii provin<ciae cesserant, reE PartFor)- Pacor)s l)daea potit)s inter6ect)sH)e a P> 4entidio, et PartFi trans E)pFraten redacti7 l)daeos D> .osi)s s)!e#it> 8e#n)- a! ntonio &erodi dat)- victor )#)st)s a)Eit> Post -orte- &ero<dis niFil eEspectato Daesare .i-o H)ida- re#i)- no-en invaserat> Is a O)intilio 4aro o!tinente .Iria- p)nit)s, et #entecoercita- li!eri &erodis tripertito reEere> .)! Ti!erio H)iesM dein i)ssi a D> Daesare e66i#ie- ei)s in te-plo locare ar-a poti)s s)-psere, H)e-ot)- Daesa<ris -ors dire-it> Dla)di)s de6)nctis re#i!)s a)t ad -odi<c)- redactis l)daeaprovincia- eH)iti!)s 8o-anis a)t li!ertis per-isit, e H)i!)s ntoni)s ?eliE per o-ne- saevitia- ac li!idine- i)s re#i)- servili in#enio eEerc)it, *r)silla Dleopatrae et ntonii nepte -atri-oni)- accepta, )t ei)sde- ntonii ?eliE pro#ener, Dla)di)s nepos esset>
8> Ma#na pars l)daeae vicis disper#it)rM Fa!ent et oppidaM &ierosolI-a #enti cap)t> Illic i--ensae op)len<tiae te-pl)-, et pri-is -)ni-entis )r!s, dein BreC#ia, te-pl)- inti-is cla)s)-> d 6ores tant)- l)daeo adit)s, li-ine praeter sacerdotes arce!ant)r> *)- ssIrios penes MedosH)e et Persas Oriens 6)it, despectissi-a pars servienti)-7 postH)a- Macedones praepoll)ere, reE ntiocF)s de-ere s)perstitione- et -ores Graecor)- dare adnis)s, H)o -in)s taeterri-a- #ente- in -eli)s -)taret, PartFor)- !ello proFi!it)s estM na- ea te-pes<tate rsaces desciverat> T)- l)daei Macedoni!)s invali<dis, PartFis nond)- ad)ltis Bet 8o-ani proc)l erantC, sid!iC ipsi re#es i-pos)ereM H)i -o!ilitate vol#i eEp)lsi, res)-pta per ar-a do-inatione 6)#as civi)-, )r!i)- eversiones, 6ratr)- coni)#)- parent)- neces aliaH)e solita re#i!)s a)si s)perstitione- 6ove!ant, H)ia Fonor sacerdotii 6ir-a-ent)- potentiae ads)-e!at)r>
8> 4elik "e dio J)de"e pos)t seli-a> I-a") i #radova> Jer)2ale- "e #lavni #rad to# naroda> T) "e Fra- neopi<sive krasote, i2a prviF "e )tvrda #rad, 2ati- kral"evski dvorM Fra- "e 2atvoren )n)tarn"i)tvrda-a, Prist)p k vrati-a i-a") sa-o J)de"ci, no preko pra#a s-"eli s) sa-o sveenici> *ok "e Istok !io ) vlasti siraca, Me(ana i Per2i"anaca, !i"aF) na"pre2reni"i dio pod"ar-l"enika> Po1to s) Makedonci postali vrlo -oni, kral" se ntioF tr)dio da s)2!i"e pra2nov"er"e i )vede #r3ke o!ica"e ne !i li o-raKen narod )3inio 3estiti"i-, no spri"e3io #a "e rat s Parti-a> ' ono se nai-e vri"e-e r2ak !io od-etn)o> Tada s) J)de"ci < !)d)i da s) Makedonci !ili ne-oni, Parti "o1 nedovol"no o"a3ali Ba 8i-l"ani !i"aF) dalekoC <sa-i se!i postavili kral"eve ko"i s), po1to iF "e prevrtl"iva sv"etina ist"erala, or)K"e- povratili vlast i < os-"eliv1i se na pro#one #ra(ana, ra2aran"e #radova, )!o"stva !rae, Kena, roditel"a i dr)#a d"ela )o!i3a"ena 2a kral"eve <pod)pirali
198
pra2nov"er"e, "er se sveeni3ka 3ast )2i-ala kao potpora -oi> 9> Od 8i-l"ana prvi "e Gne" Po-pe" pokorio J)de"ce i po prav) po!"ede )1ao ) Fra-7 od to#a se vre-ena pro<1irio #las da )n)tra ne-a nikakva !oK"e# lika, da "e s"e<di1te pra2no, a ota"stvo p)sto> /idovi s) Jer)2ale-a por)<1eni, sveti1te "e ostalo> Kasni"e, ) vri"e-e #ra(ansko# rata kod nas, po1to s) provinci"e pre1le pod )prav) Marka ntoni"a, J)de"e se do-o#ao partski kral" Pakor, no )!io #a "e P)!li"e 4entidi"e i Parti s) potisn)ti preko E)6rataM J)de"ce "e savladao Ga" .o2i"e> Kral"evstvo, ko"e "e ntoni"e prep)stio &erod), )veao "e po!"ednik )#)st> Posli"e &erodove s-rti, ne 3eka")i De2ara, neki "e .i-on prisvo"io kral"evsko i-e> Ka2nio #a "e Kvintili"e 4ar dok "e )pravl"ao .iri"o-, i )spre#n)ti- narodo- po< di"el"eni- na tro"e vladali s) otad sinovi &erodovi> Pod Ti!eri"e- -ir> Kad "e poto- Ga" De2ar 2apov"edio da ) Fra- s-"este n"e#ov lik, radi"e po#ra!i1e or)K"eM s-rt "e De2arova prekin)la )stanak> Po1to s) kral"evi !ili po-rli ili i- "e o#rani3en pos"ed, Kla)di"e "e provinci") J)de") predao ri-ski- vite2ovi-a ili oslo!o(enici-a od ko"iF "e ntoni"e ?eliks, vo(en ropsko- )di, svo- okr)tno1) i sa-ovol"o- vr1io kral"evsko pravo, )2ev1i 2a Ken) *r)<2il), )n)k) Kleopatre i ntoni"a, da isto- ntoni") ?eliks !)de )n)kin -)K, a Kla)di"e )n)k>
re!)s sec)ndis lon#i)s a)s)ri et, si pellerent)r, parato per6)#io> Mis)s in eos eH)es c)- eEpeditis coForti!)s a-!i#)e certavitM -oE cessere Fostes et seH)enti!)s die!)s cre!ra pro portis proelia sere!ant, donec assid)is da-nis intra -oenia pellerent)r> 8o-ani ad o!p)#nand)- versiM neH)e eni- di#n)- vide!at)r 6a-e- Fosti)- opperiri, posce!antH)e peric)la, pars vir<t)te, -)lti 6erocia et c)pidine prae-ior)-> Ipsi Tito 8o-a et opes vol)ptatesH)e ante oc)los, ac ni stati- &ie< rosolI-a conciderent, -orari vide!ant)r> .ed )r!e- ard)a- sit) opera -olesH)e 6ir-averant, H)is vel plana satis -)nirent)r> +a- d)os colles in i--ens)- editos cla)de!ant -)ri per arteo!liH)i a)t intrors)s sin)ati, )t latera o!p)#nanti)- ad ict)s patescerentM eEtre-a r)pis a!r)pta, et t)rres, )!i -ons i)visset, in seEa#enos pedes, inter deveEa in centenos vicenosH)e attolle!ant)r -ira specie ac proc)l int)enti!)s pares> lia int)s -oenia re#iae circ)-iecta, conspic)oH)e 6asti#io t)rris ntonia, in FonoreM> ntonii a! &erode appellata>
1;> Te-pl)- in -od)- arcis propriiH)e -)ri, la!ore et opere ante aliosM ipsae portic)s, H)is te-pl)- a-!i!a<t)r, e#re#i)- prop)#nac)l)-> ?ons perennis aH)ae, cavati s)! terra -oQntes et piscinae cisternaeH)e servandis i-!ri!)s> Providerant conditores eE diversitate -or)-
1G> *)ravit ta-en patientia l)daeis )sH)e ad Gessi)- ?lor)- proc)ratore-7 s)! eo !ell)ort)-> Et co-pri<-ere coeptante- Desti)Gall)- .Iriae le#at)- varia proelia ac saepi)s adversa eEcepere> Y)i )!i 6ato a)t taedio occidit, -iss) +eronis 4espasian)s 6ort)na 6a-a<H)e et e#re#iis -inistris intra d)as aestates c)ncta ca-< por)- o-nesH)e praeter &ierosolI-a )r!es victore eEer<cit) tene!at> ProEi-)s ann)s civili !ello intent)s H)ant)- ad l)daeos per oti)transiit> Pace per Italia- parta et eEternae c)rae rediere7 a)#e!at iras, H)od soli l)daei non cessissentM si-)l -anere ap)d eEercit)s Tit)- ad o-nes principat)s novi event)s cas)sve )tile vide!at)r> 11> I#it)r castris, )ti diEi-)s, ante -oenia &ierosolI<-or)- positis instr)ctas le#iones ostentavit7 l)daei s)! ipsos -)ros str)Eere acie-,
1G> Pokornost "e J)de"aca ipak potra"ala do prok)ra<tora Gesi"a ?lora> Pod n"i- nastade rat> kad #a "e pok)1ao 2a)staviti, Desti"a s) Gala sna1le ra2li3ite !itke, i to 3e1e nepovol"ne> Kad "e on )-ro, po )s)d) ili od 2asienosti Kivoto-, po +eronov) nalo#) 4espa2i"an "e, 2aFval")")i srei i do!r) #las) i i2vrsni- po-onici-a, 2a dva I"eta 2apos"eo po!"edni3ko- vo"sko- sve kra"eve i sve #radove osi- Jer)2ale-a> .li"edea "e #odina 2!o# #ra(ansko# rata, #lede J)de"aca, protekla ) dokolici> Kad "e ) Itali"i nastao -ir, vratile s) se i van"ske !ri#e> 've<avalo "e srdK!) 1to se "edino J)de"ci nis) !ili pokorili> Istovre-eno 3inilo se korisni- 2a sve )sp"eFe ili nevol"e nove vlasti da Tit ostane kod vo"ski> 11> Postaviv1i dakle ta!or, kako rekos-o, pred 2idine Jer)2ale-a, poka2a se s le#i"a-a svrstani-a 2a !itk)> J)de"ci )redi1e !o"ni red ispod sa-iF 2idova s na-"eroda po() dal"e, ako iF posl)Ki
199
srea, i osi#)rav1i )2-ak, !)d) li potisn)ti> Kon"anik s lako naor)Kani- koForta-a, poslan protiv n"iF, odrKa neodl)3n) !itk)> Poto- se nepri"atel"i pov)ko1e, te sli"edeiF dana pred #radski- vrati-a 2a-etaF) !itke dok ne !i"aF) 2!o# stalniF #)!i<taka potisn)ti )n)tar 2idina> 8i-l"ani se spre-i1e 2a napad> +i"e se nai-e s-atralo dosto"ni- 3ekati na #lad nepri"atel"a, te iskaF) opasnosti, dio n"iF i2 Fra!rosti, -no#i i2 neo!)2danosti i Kel"e 2a na#rada-a> .a-o-) Tit) pred o3i-a !i"aF) 8i- i !o#atstvo i naslade, te -) se 3inilo da kasni ako Jer)2ale- s-"esta ne padne> +o #rad, s-"e1ten na str-ini, 3)vale s) 3vrste 2idine ko"i-a s) !ila oso!ito )3vr1ena ravna -"esta> *va s) nai-e !re<K)l"ka, silno )2di#n)ta, 2atvarali 2idovi, )-"etno 2akriv<I"eni ili pre-a )n)tra )vi"eni da i2loKe )darci-a !okove napada3a> Kra"n"i di"elovi Fridi oko-ito s) se r)1ili, a )2 to s) se di2ale i k)le ta-o #d"e "e !io !ri"e# < ) visin) od 1e2deset, kod str-eni < od stotin) i dvadeset stopa, c)desna i2#leda i, pri -otren") i2daleka, "edanko visoke> *r)#e, )n)trasn"e 2idine, opasavale s) kral"evski dvor, a ona s vidl"ivi- kr)ni1te- !ila "e 9K)la ntoni"a:, ko") "e tako na2vao &erod ) 3ast Marka ntoni"a> 1;> &ra- ) o!lik) tvrdave i n"e#ovi 2idovi nadila2ili s) ostale po-no- i2ved!o-7 sa-i tri"e-oviM ko"i-a "e !io okr)Ken Fra-, !i"aF) i2vrstan 2aklonM i2vor nepres)1ne vode, pod 2e-l"o- i2d)!eni Fodnici i !a2eni i nakapnice 2a 3)van"e ki1nice> Predvid"eli s) )te-el"itel"i i2 s)prot<
1=> Evenerant prodi#ia, H)ae neH)e Fostiis neH)e votis piare 6as Fa!et #ens s)perstitioni o!noEia, reli#ioni!)s adversa> 4isae per cael)- conc)rrere acies, r)tilantia ar-a et s)!ito n)!i)- i#ne conl)cere te-pl)-> pertae repente del)!ri 6ores et a)dita -aior F)-ana voE, eEce<dere deosM si-)l in#ens -ot)s eEcedenti)-> Y)ae pa)ci in -et)traFe!ant7 pl)ri!)s pers)asio inerat antiH)is sacerdot)- litteris contineri, eo ipso te-pore 6ore )t valesceret Oriens pro6ectiH)e l)daea rer)potirent)r> Y)ae a-!a#es 4espasian)- ac tit)praediEerat, sed vol#)s -ore F)-anae c)pidinis si!i tanta- 6ator)- alti<t)dine- interpretati ne adversis H)ide- ad vera -)ta!an<t)r> M)ltit)dine- o!sessor)- o-nis aetatis, virile ac -)lie!re sec)s, seEcenta -ilia 6)isse accepi-)s7 ar-a c)nctis, H)i 6erre possent, et pl)res H)a- pro n)-ero a)de!ant> O!stinatio viris 6e-inisH)e par ac si trans6erre sedes co#erent)r, -aior vitae -et)s H)a- -ortis> &anc advers)s )r!e- #ente-H)e Daesar Tit)s, H)ando i-pet)s et s)!ita !elli loc)s a!n)eret, a##eri!)s vineisH)e certare stat)it7 divid)nt)r le#ioni!)s -)nia, et H)ies proelior)6)it, donec c)ncta eEp)#nandis )r!i!)s reperta ap)d vete<res a)t novis in#eniis BinventaC str)erent)r>
cre!ra !ella7 inde c)ncta advers)s H)a-vis lon#)o!si<di)-> Et a Po-peio eEp)#natis -et)s atH)e )s)s plera<H)e -onstravere> tH)e per avaritiaDla)dianor)- te-por)- e-pto i)re -)niendi str)Eere -)ros in pace ta-H)a- ad !ell)-, -a#na conl)vie et ceterar)- )r!i)- clade a)ctiM napervicacissi-)s H)isH)e ill)c per6)#erat, eoH)e seditiosi)s a#e!ant> Tres d)ces, totide- eEercit)s7 eEtre-a et latissi-a -oeni)- .i-o, -edia)r!e- loan<nes OH)e- et Bar#iora- voca!antP, te-pl)- Elea2ar)s 6ir-averat> M)ltit)dine et ar-is loannes ac .i-o, Elea2a<r)s loco polle!atM sed proelia dol)s incendia inter ipsos, et -a#na vis 6r)-enti a-!)sta> MoE loannes, -issis per specie- sacri6icandi H)i Elea2ar)- -an)-H)e ei)s o!tr)ncarent, te-plo potit)r> Ita in d)as 6actiones civitas discessit, donec propinH)anti!)s 8o-anis !ell)- eEtern)- concordia- pareret>
nosti o!i3a"a 3este ratove7 sto#a s) sve pripre-ili 2a -a kako d)#) opsad), a kad s) !ili nadvladani od Po-pe"a, straF iF "e i isk)stvo -no#o 3e-) na)3ilo> 1 tako, 2aFva<I")")i #ra-2l"ivosti kla)di"evskiF vre-ena, k)pi1e pravo #raden"a tvr(ava, te podi#o1e 2idove ) -ir) kao da pred< sto"i rat, osnaKeni veliki- I")dski- talo#o- i pora2o- ostaliF #radova> Oni na"dr2oviti"i !ili s) nai-e pre!"e#li ona-o, te s) t) Kiv"eli "o1 !)ntovni"e> Tri vo(e, isto toliko vo"skiM kra"n"e i na"1ire 2idine )3vrstio "e .i-on, sredin) #rada Ivan Bko"e# na2ivaF) Bar#ioro-C, Fra- Elea2ar> Mno1tvo- i or)Kano- silo- !i"aF) nad-oni Ivan i .i-on, poloKa"e- Elea2ar> +o, !itke, pri"evara, poKari -e() sa-i-a n"i-a 'skoro se Ivan, poslav1i neke pod i2liko- prino1en"a Krtve da posi"ek) Elea2ara i n"e#ov) 3et), dokopa Fra-a> Tako se #ra(anstvo
;GG
ra2i(e ) dvi"e stranke, dok )2 pri!li<Kavan"e 8i-l"ana van"ski rat ne porodi slo#)> 1=> Po"avila s) se ko!na 2na-en"a ) ko"i-a narod <podloKan pra2nov"er"), protivan po!oKnosti < ne #leda svet) d)Knost da iF oka"e ni Krtva-a ni 2av"eti-a> 4i(ene s) vo"ske kako se s)ko!l"ava") na ne!esi-a, krvavo or)K"e i Fra- kako se s"a"i ) i2nenadno- o#n") s o!laka> Otvori1e se nenadano vrata Fra-a i 3) se #las snaKni"i od I")dsko#7 da i2la2e !o#ovi> Istovre-eno nasta veliko kre<tan"e k i2la2) i2 #rada> Malo "e n"iF ) to-e vid"elo ko!ni pred2nakM veina "e !ila )v"erena da ) starisveeni3ki- spisi-a sto"i kako e )pravo ) to vri"e-e osiliti Istok, te e se oni ko"i s) kren)li i2 J)de"e do-oi vrFovne vlasti> Ta "e 2a#onetka !ila proro3anstvo o 4espa2i"an) i Tit), no sv"etina "e, ) )o!i3a"eno" I")dsko" K)dn"i, tolik) nedo<k)3ivost !oKanskiF odl)ka prot)-a3ila se!i ) korist i, )sprkos nesrea-a, ni"e se dala o!ratiti k istini> .a2na<dos-o da "e -no1tva ops"edn)tiF, svake do!i, -)1kiF i KenskiF !e2 ra2like, !ilo 1est stotina tis)a> Or)K"e s) i-ali svi ko"i #a -o#aF) nositi, te "e spre-niF na !or!) !ilo vi1e ne#oli se o3ekivalo s o!2iro- na !ro"> Jednaka tvrdokornost ) -)Keva i Kena i, !)d) li prisil"eni na pre<sel"en"e, vei straF od Kivota ne#oli od s-rti> Protiv takva #rada i naroda, !)d)i da poloKa" ni"e o-o#)avao navale i ratniF i2nena(en"a, De2ar Tit odl)3i ratovati nasipi-a i 2a1titni- krovovi-a7 podi"el"ene s) d)Knosti i2-e() le#i"a i nast)pi 2ati1"e dok se ne prirede sva sredstva 2a osva"an"e #radova otkrivena od stariF ili dos"etl"ivo1) s)vre-enika>
trepidatio, c)- praealtis pal)di!)s ar-a eH)i Fa)rirent)r> Ger-ani notis vadis pers)lta!ant, o-issa pler)-H)e 6ronte latera ac ter#a circ)-venientes> +eH)e )t in pedestri acie co--i< n)s certa!at)r, sed ta-H)a- navali p)#na va#i inter )ndas a)t, si H)id sta!ile occ)rre!at, totis ill)c corpori!)s nitentes, volnerati c)- inte#ris, periti nandi c)- i#naris in -)t)a- perniciei-plica!ant)r> Minor ta-en H)a- pro t)-)lt) caedes, H)ia non a)si e#redi pal)de- Ger<-ani in castra rediere> Ei)s proelii event)s )tr)-H)e d)ce- diversis ani-i -oti!)s ad -at)rand)s)--ae rei discri-en ereEit7 Divilis instare 6ort)nae, Derialis a!olere i#no-inia-M Ger-ani prosperis 6eroces, 8o-anos p)dor eEcitaverat> +oE ap)d !ar!aros cant) a)t cla-ore, nostris per iraet -inas acta> 1A> Postera l)ce Derialis eH)ite et a)Eiliariis coForti!)s 6ronte- eEplet, in sec)nda acie le#iones locataeM d)E si!i delectos retin)erat ad i-provisa> Divilis Fa)d porrecto a#-ine, sed c)neis adstitit7 Batavi D)#erniH)e in deEtro, laeva ac propiora 6l)-ini TransrFenani ten)ere> EEFor<tatio d)c)non -ore contionis ap)d )niversos, sed )t H)osH)e s)or)- adveFe!ant)r> Derialis vetere- 8o-ani no-inis #loria-, antiH)as recentesH)e victoriasM )t per6i<
15> t Divilis post -ala- in Treveris p)#nareparato per Ger-ania- eEercit) ap)d vetera castra consedit, t)t)s loco, et )t -e-oria prosperar)- illic rer)- a)#e<scerent !ar!aror)ani-i> .ec)t)s est eode- Derialis, d)plicatis copiis advent) sec)ndae et seEtae et H)artae deci-ae le#ion)-M coFortesH)e et alae iapride- acci<tae post victoria- properaverant> +e)ter d)c)- c)nc< tator, sed arce!at latit)do ca-por)- s)opte in#enio )-enti)-M addiderat Divilis o!liH)a- in 8Fen)- -ole-, c)i)s o!iect) revol)t)s a-nis adiacenti!)s s)per6)ndere<t)r> Ea loci 6or-a, incertis vadis s)!dola et no!is adversa7 H)ippe -iles 8o-an)s ar-is #ravis et nandi pavid)s, Ger-anos 6l)-ini!)s s)etos levitas ar-or)- et proceritas corpor)- attollit> 1@> I#it)r lacessenti!)s Batavis 6erocissi-o c)iH)e nostror)- coept)- certa-enM deinde orta
15> Divil "e, -e()ti-, posli"e nesretne !itke ) trever<skokra") pop)nio vo"sk) po Ger-ani"i i )ta!orio se kod .taro# ta!ora, 2a1tien poloKa"e- i s na-"eroda )spo-eno- na ta-osn"e )sp"esne potFvate oFra!ri !ar<!are> Ona-o #a "e pratio i Deri"al < )dvostr)3eniF sna#a po dolask) dr)#e, 1este i 3etrnaeste le#i"e < a koForte i ale, po2vane ve od rani"e, poK)rile s) nakon po!"ede> +i "edan ni dr)#i vo"skovo(a ne !i"aF) okli"evali, no odva< "ala s) iF 1iroka pol"a ko"a po prirodi svo"o" !i"aF)< vlaKna> Divil "e !io podi#ao nasip poloKen ) 8a"n) da !i n"i-e 2a#atio ri"ek) i tako preplavio okoli1> Takva "e !ila priroda nr"esta, varl"iva 2!o# nepo)2daniF pliaka i 2a nas nepovol"na> Ta ri-ski "e vo"nik teKak od or)K"a i pla1i se plivan"aM Ger-ane, navikle na ri"eke, lakoa or)K"a i vit<kost ti"ela drKi na vodi>
;G1
1@> +a i2a2ove, dakle, Batavaca oni na"rato!orni"i od na1iF 2apo3e1e !itk)> /ati- nastade silna )2r)"anost, "er s) ) pred)!oki- -o3vara-a stali ton)ti or)KWe i kon"i> Ger-ani s) #a2ili preko po2natiF i- pliaka, pona"vi1e se klonili 3ela, opkol"ava")i !okove i le(a> 1 !or!a se ni"e vodila i2!li2a kao ) p"e1a3ko" !o"no" vrsti, ne#o s) kao ) -orsko" !ici, rastrkani po vodi ili nasto"ei svosna#o- dopri"eti ona-o #d"e !i se na1lo 3vrsta tla, i2ran"eni s nepovri"e(eni-a, v"e1ti plivan") s nepliva3i-a )padali<) nai2-"eni3n) propast> Pokol" !i"a1e ipak -an"i ne#o 1to se o3ekivalo s o!2iro- na !)3an -eteK, "er se Ger-ani, ne )s)div1i se i2ai i2 -o3vare, povrati1e ) ta!or> IsFod to# s)ko!a "edno# "e i dr)#o# vo"skovo() i2 ra2li3itiF po!)da o!odrio da posp"e1e odl)cn) !itk)> Divil "e k)1ao ii 2a sreo-, Deri"al sprati I"a#)M Ger-ani !i"aF) o!i<"esni 2!o# )sp"eFa, 8i-l"ane "e poticao sra-> +o "e kod !ar!ara protekla ) p"es-i ili vici, na1i-a ) !i"es) i pri< "etn"a-a> 1A> *r)#o# dana Deri"al po"a3a celo kon"ani1tvo- i po-oni- koForta-aM ) dr)#) !o"n) vrst) s-"e1tene s) le#i"e> 4o"skovo(a 2adrKi se!i oda!rane vo"nike 2a -o#)a i2nena(en"a> Divil se ne postavi ) ra2v)ceno" vrsti ne#o ) klinovi-a> Batavci i K)#ern"ani na desno" straniM li"ev), !liK) ri"eci, drKali s) Prekora"nci> 4o"sko< vo(e nis) sokolili svo"e I")de o!raa")i se svi-a, kao ) vo"ni3ko" sk)p1tini, ne#o kako !i ko"eni od svo"iF do"a<Fali> Deri"al "e spo-in"ao drevn) slav) ri-sko# i-ena, stare i nedavne po!"edeM kako i- "e potre!ni"a osveta
BatavosH)e s)per vesti#ia #loriae, cineres ossaH)e le#ion)- calcantes> Y)o<c)-H)e oc)los 8o-an)s intenderet, captivitate- clade-<H)e et dira o-nia o!versari> +e terrerent)r vario Trever<ici proelii event)7 s)a- illic victoria- Ger-anis o!sti<tisse, d)- o-issis telis praeda -an)s i-pedi)nt7 sed c)ncta inoE prospera et Fosti contraria evenisse> Y)ae provideri ast) d)cis oport)erit, provisa, ca-pos -adentes et ipsis #naros, pal)des Fosti!)s noEias> 8Fen)- et Ger<-aniae deos in adspect)M H)or)- n)-ine capesserent p)#na-, coni)#)parent)- patriae -e-ores7 ill)- die- a)t #loriosissi-)- inter -aiores a)t i#no-inios)ap)d posteros 6ore> '!i sono ar-or)- trip)diisH)e Bita illis -osC adpro!ata s)nt dicta, saEis #landi!)sH)e et cete<ris -issili!)s proeli)incipit)r, neH)e nostro -ilite pal)<dein#rediente et Ger-anis, )t elicerent, lacessenti!)s> 18> !s)-ptis H)ae iaci)nt)r et ardescente p)#na pro<c)rs)- a! Foste in6esti)s7 i-ensis corpori!)s et prae<lon#is Fastis 6l)itantela!ante-H)e -ilite- e-in)s 6odie!antM si-)l e -ole, H)a- ed)cta- in 8Fen)- ret<t)li-)s, Br)cteror)- c)ne)s transnatavit> T)r!ata i!i res, et pelle!at)r sociar)- coForti)- acies, c)- le#iones p)#na- eEcipi)nt s)ppressaH)e Fosti)- 6erocia proeli)- aeH)at)r> Inter H)ae per6)#a Batav)s adiit Deriale-,
d)- i#nav)- vict)- Foste- in aetern)eEciderent, )ltione -a#is H)a- proelio op)s esse> Pa)ciores n)per c)- pl)ri!)s certasse, ac ta-en 6)sos Ger-anos, H)od ro!oris 6)eritM s)peresse H)i 6)#a- ani-is, H)i volnera ter#o 6erant> Proprios inde sti-)los le#ioni!)s ad-ove<!at, do-itores Britanniae H)artadec)-anos appellansM principe- Gal!a- seEtae le#ionis a)ctoritate 6act)-M illa pri-)- acie sec)ndanos nova si#na nova-H)e aH)ila- dicat)ros> &inc praevect)s ad Ger-anic)- eEercit)- -an)s tende!at, )t s)aripa-, s)a castra san#)ine Fosti)- rec)perarent> lacrior o-ni)- cla-or, H)is vel eE lon#a pace proelii c)pido vel 6essis !ello pacis a-or, prae-iaH)e et H)ies in poster)- spera!at)r> 17> +ec Divilis silente- str)Eit acie-, loc)p)#nae teste- virt)tis ciens7 stare Ger-anos
ne#oli !itka da )ni1te nev"erna, stra1l"iva i poraKena nepri"atel"a 2a)vi"ek> 9+edavno s) se -alo!ro"ni s)ko!ili s -no#o!ro"ni"i-a, i ipak s) ra2!i"eni Ger-ani ko"i s) 3inili "e2#r) vo"skeM preKiv"eli s) oni ko"i ) src) nose straF, na le(i-a rane>: Poto- posi2a1e 2a pose!ni- poti<ca"i-a po"edinile#i"a-a7 na2iva")i vo"nike 3etrnaeste le#i"e pokoritel"i-a Britani"e, #ovorei da "e na po!)d) 1este le#i"e Gal!a postao vladar, da e ) ovo" !ici prvi p)t vo"nici dr)#e le#i"e posvetiti nove !o"ne 2nakove i novo# orla> Pro"aFav1i -i-o, )2di2a1e r)ke pre-a #er-ansko" vo"sci da povrate svo") o!al), svo" ta!or ) krvi nepri"a<tel"a> .vi stado1e Kivl"e klicati, i oni ko"i s) 2!o# d)#o<tra"na -ira K)d"eli 2a !itko- i oni ko"i s) se )-orni od rata 2aKel"eli -iraM na#rade i dokolic) o3ekivaF) kasni"e>
;G;
17> +i Divil ni"e )redio !o"ni red ) ti1ini, do2iva")i -"esto !itke 2a sv"edoka Fra!rosti7 9Ger-ani i Batavci sto"e nad tra#ovi-a slave, #a2ei po praF) i kosti-a le#i"aM ka-o #od 8i-l"anin )peri po#led, pred o3i-a -) le!de s)Kan"stvo, pora2 i sa-e straFote> +eka se ne pla1e 2!o# varl"iva isFoda treverske !itke> +"iFova "e ta-o1n"a po!"eda stala na p)t Ger-ani-a, dok s) i-, nakon pre<kida !itke, r)ke !ile ve2ane sk)pl"an"e- pli"ena, no sve "e )skoro ispalo 2a n"iF sretno, a nepovol"no 2a nepri"a<tel"a> Ono sto "e tre!alo da se predvidi varko- vo"sko<vo(e, predvideno "e7 vlaKna pol"a n"i-a po2nata i -o3< vare po#)!ne nepri"atel"i-a> +eka i-a") ) vid) 8a"n) i !o#ove Ger-ani"e, pod 2a1tito- ko"iF neka 2apod"en) !itk) -islei na Kene, roditel"e, do-ovin)M ova" e dan !iti ili na"slavni"i -e() slavni- dani-a predaka ili sra<-otan kod poto-aka>a Xi- s) 2aveketo- or)K"a i ")na3kipleso- Btakav i- "e o!i3a"C odo!rili re3eno, 2apo3e !itka ka-en"e-, olovni- 2rni-a i ostali- strel"i< vo-M no nas vo"nik ni"e st)pao ) -o3var), a Ger-ani s) i2a2ivali ne !i li #a do-a-ili> 18> Kad "e potro1eno ono 1to se !aca i kad "e )spla-t<"ela !itka, nepri"atel" nasrn) "o1 o#or3eni"e> /aFval")")i nei2-"erno" t"elesno" sna2i i vrlo d)#i- kopl"i-a, i2da<leka stado1e pro!adati vo"nika ko"i Pe plivao i posrtao ) vodi> Istovre-eno s nasipa, 2a ko"i rekos-o da "e !io podi#n)t ) 8a"ni, prepliva klinasti !o"ni red Br)ktera> T) nastade po-etn"a, !o"ni red save2ni3kiF koForata stade )2-icati, no, kad le#i"e priFvati1e !itk), pri#)1ena "e dr2ovitost nepri"atel"a i !itka se i2"edna3i> /a to vri"e-e
eEercit)- 8o-an)- aliter trans-iss)r)-> Y)in et dir)it -ole- a *r)so Ger-anico 6acta8Fen)-H)e prono alveo in Gallia- r)ente-, disiectis H)ae -ora!ant)r, e66)dit> .ic vel)t a!acto a-ne ten)is alve)s ins)la- inter Ger-anos<H)e conti nenti)- terrar)- specie- 6ecerat> Transiere 8Fen)- T)tor H)oH)e et Dlassic)s et cent)tredeci- Treviror)- senatores, in H)is 6)it lpini)s Montan)s, H)e- a Pri-o ntonio -iss)in Gallias s)peri)s -e-o<ravi-)s> Do-ita!at)r e)- 6rater *> lpini)sM si-)l ceteri -iseratione ac donis a)EiOia conci!ant inter #entes peric)lor)avidas> ;G> Tant)-H)e !elli s)per6)it, )t praesidia coFortiii- alar)- le#ion)- )no die Divilis H)adripertito invaserit, dec)-a- le#ionerenaci, sec)nda- Batavod)ri, et Grinnes 4ada-H)e, coForti)- alar)-H)e castra, ita divi<sis copiis, )t ipse et 4eraE, sorore ei)s #enit)s, Dlassic)s<H)e ac T)tor s)a- H)isH)e -an)traFerent, nec o-nia patrandi 6id)cia, sed -)lta a)sis aliH)a in parte 6ort)na- ad6oreM si-)l Deriale- neH)e satis ca)t)- et pl)riB!)Cs n)ntiis F)c ill)c c)rsante- posse -edio intercipi> Y)i!)s o!venerant castra dec)-anor)-, o!p)#nationele#ionis ard)a- rati e#ress)- -ilite- et caedendis -ateriis ope<rat)- t)r!avere, occiso prae6ecto castror)- et H)inH)e pri-ori!)s cent)rion)pa)cisH)e -iliti!)s7 ceteri se -)ni-entis de6endere> Interi- Ger-anor)- -an)s
ter#a Fosti)- pro-ittens, si eEtre-o pal)dis eH)es -itte<ret)r7 solid)- illa et D)#ernos, H)i!)s c)stodia o!venis<set, par)nT intentos> *)ae alae c)- per6)#a -issae inca)to Fosti circ)-6)nd)nt)r> Y)od )!i cla-ore co#ni<t)-, le#iones a 6ronte inc)!)ere, p)lsiH)e Ger-ani 8Fen)- 6)#a pete!ant> *e!ellat)- eo die 6oret, si 8o-ana classis seH)i -at)rassetM ne eH)es H)ide- insti<tit, repente 6)sis i-!ri!)s et propinH)a nocte> 19> Postera die H)artadeci-a le#io in s)periorepro<vincia- Gallo nnio -issaM Derialis eEercit)dec)-a eE &ispania le#io s)pplevit7 Divili DFa)cor)- a)Eilia venere> +on ta-en a)s)s oppid)- Batavor)- ar-is t)eri, raptis H)ae 6erri poterant, ceteris iniecto i#ni, in ins)la- conces<sit, #nar)s deesse naves e66iciendo ponti neH)e
pre!"e# Batavac do(e do Deri"ala "a-3ei -) o!ilaKen"e nepri"atel"a, ako na r)! -o3vare po1al"e kon"ani1tvo7 9Ta-o "e 3vrsto tlo, a K)#nern"ani, ko"i-a "e dopala straKarska sl)K!a, nis) !a1 na opre2)>: *vi"e ale poslane s pre!"e#o- opkole neopre2na nepri"atel"a> Xi- se to os"etilo po vici, navali1e le#i"e s 3ela, te potisn)ti Ger<-ani stado1e !"eKati k 8a"ni> .vr1io !i se to#a dana rat da "e ri-ska 6lota poK)rila doi> +i kon"anici se ne dado1e na #on"en"e, "er se i2nenada i2lio daKd, a i no Pe !ila !li2)> 19> .li"edee# "e dana 3etrnaesta le#i"a poslana Gal) ni") ) #orn") provinci")> Deri"alov) "e vo"sk) dop)nila deseta le#i"a i2 &ispani"e> Divil) dodo1e po-one 3ete &a)3anaM ne )s)di se ipak #rad Batavaca 1tititi or)K"e-, ve po#ra!i ono 1to
;G=
se -o#lo nositi, a ostalo 2apali, te se pov)3e na otok, 2na")i da nedosta") !rodovi 2a i2ved!) -osta i da ri-ska vo"ska dr)#a3i"e nee pri"ei7 ta ra2orio "e nasip, ko"i "e podi#ao *r)2 Ger-anik i, sr)1iv1i ono 1to ") "e 2a)stavl"alo, )3inio da se 8a"na, ko"a na#n)ti- korito- Fita pre-a Gali"i, 1iroko ra2li"e> Kad "e ri"eka tako !ila #otovo )klon"ena, )ski "e r)kavac i2-e() otoka i Ger-ana pr)Kao i2#led 3vrste 2e-l"e> 8a"n) s) presli T)tor i Klasik i stotin) trideset treverskiF senatora, -e() ko"i-a "e !io lpini"e MontanM n"e#a "e Printoni"e poslao ) Gali"e, kako s-o #ore spo-en)li> Pratio #a "e !rat *eci- lpini"e> Istovre-eno s) ostali Kalostivi- o!raan"e- i darovi-a sk)pl"ali po-one 3ete -e() p)stolovni- ple-eni-a> ;G> Toliko "e "o1 preostalo od rata da "e Divil ) "edno- dan) napao predstraKe koForata, ala i le#i"a s 3etiri") strana, deset) le#i") ) renak) i dr)#) ) Batavod)r), te Grine i 4ad), ta!ore koForata i ala, podi"eliv1i vo"sk) tako da s) on i 4eraks, sin n"e#ove sestre, te Klasik i T)tor, vodili svaki svo") 3et), ne po)2dava")i se da e sv)#d"e )sp"eti ne#o v"er)")i da e i-, ako -no#o to#a s-"elo pod)2-), na neko" strani srea po-oiM )2 to da -o#) i Deri"ala, ko"i "e nedovol"no opre2an i ko"i 2!o# -nostva #lasnika leti 3as ova-o 3as ona-o, )Fvatiti na p)t)> Oni ko"i-a "e dopao ta!or vo"nika desete le#i"e, s-atra")i da "e te1ko napasti le#i"), #onili s) i2a1le vo"<nike i one 2aok)pl"ene s"e3odrvene #ra(e, )!iv1i pri tota!orsko# pre6ekta i petoric) pri-pila, te nekolicin) vo"nika> Ostali s) se 2a1titili )tvrda-a> ' -e()vre-en)
.ane Derialis par)- te-poris ad eEse<H)enda i-peria da!at, s)!it)s consiliis et event) clar)s7 aderat 6ort)na, etia- )!i artes de6)issentM Finc ipsi eEer<cit)iH)e -inor c)ra disciplinae> Et pa)cos post dies, H)a-H)a- peric)l)- captivitatis evasisset, in6a-ia- non vitavit> ;;> Pro6ect)s +ovaesi)- Bonna-H)e ad visenda castra, H)ae Fie-at)ris le#ioni!)s eri#e!ant)r, navi!)s re-ea!at disiecto a#-ine, inc)riosis vi#iliis> ni-adver<s)- id Ger-anis et insidias co-pos)ere7 electa noE atra n)!i!)s, et prono a-ne rapti n)llo proFi!ente vall)- ine)nt> Pri-a caedes ast) adi)ta7 incisis ta!ernac)lor)- 6)ni!)s s)is-et BtenCtoriis coopertos tr)cida!ant> li)d a#-en t)r!are classe-, inicere vincla, traFere p)ppisM )tH)e ad 6allend)- silentio, ita coepta caede, H)o pl)s terroris adderent, c)ncta cla-ori!)s -isce!ant> 8o-ani volneri!)s eEciti H)aer)nt ar-a, r))nt per vias, pa)ci ornat) -ilitari, pleriH)e circ)- !racFia torta veste et strictis -)croni!)s> *)E se-iso-n)s ac prope intect)s errore Fosti)servat)rM na-H)e praetoria- nave- veEillo insi#ne-, illic d)ce- rati, a!ripi)nt> Derialis ali!i nocte- e#erat, )t pleriH)e credidere, o! st)pr)Dla)<diae .acratae -)lieris '!iae> 4i#iles 6la#iti)- s))- d)cis dedecore eEc)sa!ant, ta-H)a- i)ssi silere, ne H)iete- ei)s t)r!arentM ita inter-isso si#no et voci!)s se H)oH)e in so-n)lapsos> M)lta l)ce revecti Fostes captivis navi<
Batavod)ri OinPr)-pere incFoat)- pontenite!ant)rM a-!i#))- proeli)- noE dire-it> ;1> Pl)s discri-inis ap)d Grinnes 4ada-H)e> 4ada- Divilis, Grinnes Dlassic)s o!p)#na!antM nec sisti poterant inter6ecto 6ortissi-o H)oH)e, in H)is Bri#antic)s prae6ec<t)s alae ceciderat, H)e6id)- 8o-anis et Divili av)nc)lo in6ens)diEi-)s> .ed )!i Derialis c)- delecta eH)it)-an) s)!venit, versa 6ort)naM praecipites Ger-ani in a-ne- a#)nt)r> Divilis d)- 6)#ientes retentat, a#nit)s petit)sH)e telis relicto eH)o transnatavitM ide- 4eraci e66)#i)-7 T)tore- Dlassic)-H)e adp)lsae l)ntres veEere> +e t)- H)ide- 8o-ana classis p)#nae ad6)itM et i)ss)- erat, sed o!stitit 6or-ido et re-i#es per alia -ilitiae -)nia dispersi>
se 3eta Ger-ana ) Batavod)r) tr)dila da ra2vali tek 2apo3eti -ost> +eodl)3n) !itk) prekine no> ;1> 4i1e "e po#i!li !ilo kod Grina i 4ade> 4ad) "e napadao Divil, Grine Klasik, i nis) se -o#li 2a)staviti, te s) po)!i"ali one na"Fra!ri"e, -e() ko"i-a "e pao Bri#an<tik, pre6ekt ale, 2a ko"e#a rekos-o da "e !io odan 8i-<I"ani-a i o#or3en na )"aka Divila> +o kad "e ) po-o pri<sti#ao Deri"al s oda!rano- 3eto- kon"anika, !o"na se srea okren)la i Ger-ani s) str-o#lavce nat"erani ) ri"ek)> *ok "e 2adrKavao !"e#)nce, prepo2na1e #a i napa<do1e kopl"i-a, a on ostavi kon"a i prepliva> +a isti na3in )2-a3e i 4eraks> T)tora i Klasika odve2o1e dot"erani 3a-ci> 8i-ska 6lota ni tada ni"e !ila na2o3na !iciM a tako "e !ilo naloKeno, no 2a)stavio iF "e straF i vesla3i s) !ili rasporedeni na
;G5
dr)#e vo"ni3ke d)Knosti> Odista, Deri"al "e pr)Kao -alo vre-ena 2a sprovo(en"e 2apovi"edi, !r2 ) odl)ka-a i slavan po kona3nici> .rea "e po-a#ala i onda kad "e nedosta"alo v"e1tine> .to#a "e i sa-a vo"ska -an"e n"e#ovala ste#)> i posli"e nekoliko dana, -ada "e i2-akao opasnosti od s)Kan"stva, ni"e i2!"e#ao sra-ot)> ;;> /ap)tiv1i se ) +ove2i" i Bon) da ra2#leda ta!ore ko"i s) se podi2ali 2a 2i-ovan"e le#i"a, vraao se !rodo<vi-a ) isprekidano" povorci, s neopre2ni- straKa-a> Opa2i1e to Ger-ani i postavi1e 2as"ed)> I2a!rana "e no 2a-ra3ena o!laci-a, i oni se otisn) ni2 ri"ek) i !e2 ikakva otpora )() ) opkop> ' po3etk) "e l)kav1tina po-o#la pokol"7 prere2av1i konopce 1atora stado1e klati one pre<krivene vlastiti- 1atori-a> *r)#a "e 3eta napadala 6lot), na!acivala o-3e, odvla3ila !rodove> Kao 1to s) 1)t"eli da ostan) neopaKeni, tako s), 2apo3ev1i pokol", di#li stra1n) !)k) da !i 2adali 1to vi1e straFa> 8i-l"ani se pro!)di1e od )daraca i sko3i1e k or)K"), nasrn)1e preko p)tova, -alo n"iF ) vo"ni3ko" od"ei, veina s oko r)k) o-ota<no- Fal"ino- i s is)kani- -a3evi-a> 4o"skovo(a se, pol)snen i #otovo nepovri"e(en, spasio 2aFval")")i 2a!l)di nepri"atel"a7 "er, vo"vodski s) !rod, o!il"eKen 2astavo-, odv)kli, -islei da "e na n"e-) vo"skovo(a> Deri"al "e dr)#d"e !io proveo no, kako "e veina v"ero<vala, 2!o# !l)da s Kla)di"o- .akrato-, Keno'!i"ko-> .traKari s) opravdavali svo" ne-ar sra-otni- 3ino- vo"<skovo(e, "er i- "e to!oKe !ilo nare(eno da 1)te kako ne !i re-etili n"e#ov po3inak> Tako "e prekin)to davan"e 2nakova i povici, te s) i oni pali ) san> /a pood-akla
#)!ernator)- arte, navi)- -a#nit)<dine potiore-> &is 6l)-en sec)nd)-, illi vento a#e!an<t)r7 sic praevecti te-ptato levi)- telor)- iact) diri-)n< t)r> Divilis niFil )ltra a)s)s trans 8Fen)concessit7 Derialis ins)la- Batavor)- Fostiliter pop)lat)s a#ros vil<lasH)e Divilis intactas nota arte d)c)sine!at, c)- inte<ri- 6leE) a)t)-ni et cre!ris per aeH)inocti)rn i-!ri!)s s)per6)s)s a-nis pal)streF)-ile-H)e ins)la- in 6acie- sta#ni opplevit> +ec classis a)t co--eat)s ade<rant, castraH)e in plano sita vi 6l)-inis di66ere!ant)r>
;5> Pot)isse t)nc oppri-i le#iones et vol)isse Ger-a<nos, sed dolo a se 6leEos i-p)tavit DivilisM neH)e a!Forret vero, H)ando pa)cis post die!)s deditio insec)ta est> +a- Derialis per occ)ltos n)ntios Batavis pace-, Divili venia- ostentans, 4eleda- propinH)osH)e -one!at 6ort)na- !elli tot cladi!)s adversa- opport)no er#a pop)l)8o-an)- -erito -)tare7 caesos Treviros, receptos '!ios, erepta- Batavis patria-M neH)e ali)d Divilis a-i<citia part)- H)a- volnera 6)#as l)ct)s> EE)le- e)- et eEtorre- recipienti!)s oneri, et satis peccavisse, H)od totiens 8Fen)transcenderint> .i H)id )ltra -oliant)r, inde BinCi)ria- et c)lpa-, Finc )ltione- et deos 6ore>
!)s, praetoria- trire-e- 6l)-ine L)pia don)4eledae traEere> ;=> Divile- c)pido incessit navale- acieostentandi7 co-plet H)od !ire-i)- H)aeH)e si-plici ordine a#e!an<t)rM adiecta in#ens l)ntri)- vis7 tricenos H)adra#enosH)e 6er)nt, ar-a-enta Li!)rnicis solitaM et si-)l captae l)n<tres sa#)lis versicolori!)s Fa)d indecore pro velis i)va<!ant)r> .pati)- vel)t aeH)oris elect)-, H)o Mosae 6l)< -inis os a-ne- 8Fen)- Oceano ad6)ndit> Da)sa instr)<endae classis s)per insita- #enti vanitate-, )t eo terrore co--eat)s Gallia adventantes interciperent)r> Derialis -irac)lo -a#is H)a- -et) dereEit classe- n)-ero i-pa<re-, )s) re-i#)-,
dana vrati1e se nepri"atel"i na osvo"eni!rodovi-aM vo"<vodsk) troveslark) odv)ko1e ri"eko- L)pi"o- kao dar 4eledi> ;=> Divila o!)2e Kel"a da prikaKe po-orsk) !itk)7 sna!d"e posado- la(e dvoveslarke, kao i one ko"e se pokretaF) "ednostr)ki- redo- vesala> *odana "e i velika sila 3a-aca ko"i -o#) pri-iti po trideset i 3etrdeset I")diM opre-a !i"a1e )o!i3a"ena 2a li!)rnske !rodove> Xa-ci pokretani vesti-a istovre-eno se prili3no li"epo ispo-a<#aF) 1areni- sa#ovi-a )-"esto "edara> I2a!ran "e prostor pop)t -ora, #d"e se ri"eka Mo2a s 8a"no- )li"eva ) Ocean> 8a2lo# 2a #radn") 6lote, pored narod) )ro(ene ta1tine, !i"a1e i na-"era da se ti- 2astra1)")i- sred<stvo-
;G@
do3ek)") po1il"ke Kita ko"e stiK) i2 Gali"e> Deri"al, i2 rado2nalosti vi1e ne#oli i2 straFa, postavi 6lot), nerav<nopravn) po !ro"), nad-on) po isk)stv) vesla3a, v"e<1tini kor-ilara, veli3ini !rodova> Ovi s) i1li ni2vodno, one "e t"erao v"etar> Tako pro")re "edni -i-o dr)#iF i ra2<dvo"e se ) pok)sa") da !ace laka kopl"a> +e odvaKivsi se ni na 1to vi1e, Divil se pov)3e preko 8a"neM Deri"al ne<s-il"eno op)sto1i otok Batavaca, ostavl"a")i netakn)te Divilove n"ive i #ospodarske 2#rade, drKei se po2nata l)kavstva vo"skovoda, kad li -e()tina i2-ak) "eseni 2!o# o!ilniF ki1a preko ravnono"a i2livena ri"eka -o3<varan i ni2ak otok pretvori ) prav) !ar)> +e !i"a1e !li2) ni !rodovl"a - Kita, a ta!or, s-"e1ten ) ravnici, ra2nosila "e so!o-ona ri"eka> ;5> Divil "e tvrdio kako s) se tada le#i"e -o#le )ni1titi i kako s) Ger-ani to Ft"eli, no n"e#ova da "e 2asl)#a 1to s) od to#a l)kav1tino- odvraene> 1 ta se tvrdn"a ne pro<tivi istini, !)d)i da "e nakon nekoliko dana )sli"edila preda"a> Deri"al "e nai-e po ta"ni- #lasnici-a n)dio Batavci-a -ir, Divil) opro1ten"e, 4eled) i n"e2ine s)na<rodnike po2ivao da ratn) sre), nenaklon"en) i- ) toli<kipora2i-a, preokren) prikladno- 2asl)#o- sprari-sko#a naroda7 9Pos"ie3eni s) Treverci, prido!iveni '!i"ci, do-ovina spa1ena od Batavaca, i ni1ta se i2 pri<"atel"stva s Divilo- ni"e rodilo doli rane, pro#oni i Kalost> Pro#nanik "e on i nesretnik i na teret oni-a ko"i #a pri<-a"), a i dosta s) #ri"e1ili 1to s) toliko p)ta prela2ili 8a"n)> ko i dal"e 1to spre-a"), odande iF 3eka nepravda i #ri"eF, odavde osveta i srdK!a !oK"a>:
&aec vol#)s, proceres atrociora7 Divilis ra!ie se-et in ar-a tr)sosM ill)- do-esticis -alis eEcidi)- #entis oppos)isse> T)nc in6ensos Batavis deos, c)- o!siderent)r le#iones, inter6i<cerent)r le#ati, !ell)- )ni necessari)-, 6erale ipsis s)-e<ret)r> 4ent)- ad eEtre-a, ni resipiscere incipiant et noEii capitis poena paenitentia- 6ateant)r> ;A> +on 6e6ellit Divile- ea inclinatio et praevenire sta<t)it, s)per taedi)- -alor)- etia- spe vitae, H)ae ple<r)-H)e rna#nos ani-os in6rin#it> Petito conloH)io scindi<t)r +a!aliae 6l)-inis pons, in c)i)s a!r)pta pro#ressi d)ces, et Divilis ita coepit7 Q.i ap)d 4itellii le#at)- de6en<derer, neH)e 6acto -eo venia neH)e dictis 6ides de!e!a<t)r7 c)ncta inter nos ini-icaM Fostilia a! illo coepta, a -e a)cta erant> Er#a 4espasian)- vet)s -iFi o!servantia, et c)- privat)s esset, a-ici voca!a-)r> &oc Pri-o ntonio not)-, c)i)s epist)lis ad !ell)- act)s s)-, ne Ger-ani<cae le#iones et Gallica i)vent)s lpes transcenderent> Y)ae ntoni)s epist)lis, &ordeoni)s ?lacc)s praesens -one!at7 ar-a in Ger-ania -ovi, H)ae M)cian)s in .Iria, poni)s in Moesia, ?lavian)s in PanBnoCniaNNN
;@> Misce!ant)r -inis pro-issaM et conc)ssa Trans<rFenanor)- 6ide inter Batavos H)oH)e ser-ones orti7 non proro#anda- )ltra r)ina-, nec posse a! )na natione toti)s or!is serviti)- depelli> Y)id pro6ect)- caede et incendiis le#ion)-, nisi )t pl)res validioresH)e ac<cirent)rS .i 4espasiano !ell)- navaverint, 4espasian)- rer)- potiri7 sin pop)l)- 8o-an)- ar-is vocent, H)o<ta- parte#eneris F)-ani Batavos esseS 8espicerent 8aetos +oricosH)e et ceteror)- onera socior)-7 si!i non tri!)ta, sed virt)teet viros indici> ProEi-)- id li!ertatiM et si do-inor)- electio sit, Fonesti)s principes 8o-a<nor)- H)a- Ger-anor)- 6e-inas tolerari>
;@> Pri"etn"a-a s) prid)Kivana o!ean"a> !)d)i da "e v"ernost prekora"nskiF ple-ana !ila )2dr-ana, i -ed) Batavci-a se po"avi1e ra2#ovori7 9+e tre!a dal"e )-no<Kavati propasti i ne -oKe "edan narod )kloniti ro!ovan"e 3itava svi"etaM 1to se posti#lo pokol"e- i pal"en"e- le#i"a ne#oli da se po2ov) "o1 -no#o!ro"ni"e i -oni"eS *a po-o#n) 4espa2i"an) ) rat), 4espa2i"an !i se do-o#ao vlasti7 da or)K"e- i2a2ov) ri-ski narod, ko"i li s) dio I")dsko# roda BatavciS +eka se o!a2r) na 8eane i +ori<3ane i terete ostaliF save2nika7 od n"iF se ne traKe pore2i, ve Fra!rost i -)Kevi, a to "e vrlo !li2) slo!odi> 1 kad !i -o#li
;GA
!irati #ospodare, 3asni"e "e podnositi ri-ske vla< dare ne#oli #er-anske Kene>: To re3e sv"etina, ple-stvo "o1 o1tri"e7 9Divilovi- s) !e2)-l"eprisil"eni na !or!)M on "e 2!o# do-aiF nevol"a narod i2loKio propasti> Onda s) !o#ovi postali I")ti na Batavce kada s) stali ops"edati le#i"e, )!i"ati poslanike, priFvaati se rata, "edno-) potre!na, n"i-a po#)!na> .ve "e propalo ako se ne po3n) osv"e1ivati i ako ka2nokrivca ne posv"edo3e ka"an"e>:
po1tovan"e, i kad "e !io privatna oso!a na2ivas-o se pri"atel"i-a> To "e po2nato Pri-) ntoni"), 3i"e -e pis-o potaklo na rat da #er-anske le#i"e i #alska -o-3ad ne !i pre1le lpe> +a to -e "e ntoni"e na#ovarao pis-o-, &ordeoni"e ?lak )s-eno> Poveo sa- rat ) Ger-ani"i, ko"i "e M)ci"an ) .iri"i, poni"e ) Me2i"i, ?lavi"an ) Panoni"i>>>:
;A> +e ostade Divil) nepo2nat ta" preokret, te -) on odl)3i dosko3iti, i 2!o# 2asienosti nevol"a-a i i2 nade ) Kivot, ko"a pona"vi1e sla-a ")na3ka srca> +a -ol!) 2a ra2#ovoro- sr)1en "e -ost preko ri"eke +a!ali"eM na n"e<#ove str-e r)!ove st)pi1e vo"skovo(e, te Divil 2apo3e ovako7 9*a se opravdava- pred 4iteli"evi- poslaniko- niti !i se -o-) post)pk) d)#ovalo opro1ten"e niti -o"iri"e3i-a pov"eren"e> Me() na-a "e vladalo potp)no ne<sla#an"eM s nepri"atel"stvi-a "e 2apo3eo on, "a sa- iF )-noKio> Pre-a 4espa2i"an) #a"i- staro .ONTES LECTIONU/ NOTAE cid> #r> ndr> Bait> Bekk> Ber> Be22> Bip> Dast> Dl> Dorn> *oed> Ern> E)ss> ?err> ?reinsF> Giarr> Jac> Gron> J> ?> Gron> Grot> G)d> &eins> D> &er> J cidali)s J 8> #ricola J ndersen J Baiter J Bekker J Beroald)s J Be22en!er#er J Bipontini J Dasti#lioni J Dlassen J DornelisseF J *oederlein J Ernesti J E)ssner J ?erret)s J ?reinsFeiJ Giarratano J Jaco! Gronov J JoFn>?r> Gronov J Groti)s J G)de-an J &einsi)s J Dar &erae)s Kiess> Koest LencF> Lips> Loe6st> Madv> Merc> M)r> +ipp> O!> Or> PicF> Pl)I#> P)t> 8Fen> 8itt> 8)p> .p> 4rl> 'rs> 4al> 4ict> Zeiss> J Kiesslin# J Koester-ann J LencFantin J Lipsi)s J Loe6stedt J Madvi# J Mercer)s J M)ret)s J +ipperdeI J O!erlin J Orelli J PicFena J Pl)I#ers J P)teolan)s J 8Fenan)s J 8itter J 8)perti J .pen#el J 'rlicFs J 'rsin)s J 4al-a##i J 4ictori)s J Zeissen!orn
;G7
G> &er>
J G)il> &erae)s
Zol66l>
J Zol66l-
SIGLORU/ CONSPECTUS / /0 M -> post>, rec> L L in -ar#> L B8Fen>C al> cod> La)rentian)s A8, ; s> $I corr> vel add> li!rari)s ipse La)rentiani -an)s posteriores vel recentiores La)r> cod> Leidensis B PL> 1A B> s> $4 corrector aliH)is in -ar#ine codicis add>> H)i etia- in teEt), )t eE editione el)cet, pl)ri-a p)nctis s> vers> i-pressis correEit a)t sin#)las litteras s> lini adiecit Leidensis con#r)it c)- coniect)ris eE> #r> 8Fe<nan> Bite- alior)- viror)- doctor)-C reliH)i codices recentipres )n)s vel altera )t ple<r)-H)e pl)res> O)or)- lectiones -aioris c)i)s<da- pretii eis tant)- Fa)d ita -)ltis locis adnotavi-)s, H)i!)s ta- a Mediceo H)a- a Leidensi di66er)-, et praeterea &ist> 1 A9[7@>;M 1 8A,;[11 ;,;, )!i Medice)s preiit
KO/ENTAR KNJIGA 0
0 -r#1i 2o"(#$at .ervi"e .)lpici"e Gal!a prvi "e p)t !io kon2)l ==> n>e> (A. 4I, 1@M Suet. G>AC> s Tito! Vi"ije! G n"e-) v> !il"> )2 c> A> osa! stoti"a i -va-eset 1o-i"a Okr)#lo, pedantni"i !i i2ra3)nali 8;1> #odin)> ,os$ije os"#t2a 1ra-a l)2i"a na naslov Livi"eva povi"esno# d"ela Ab urbe condita. !"o1i s# ,isci +a"2natni"i analisti Livi"e, .al)sti"e i De2ar> 2o- A2cija 8ta ) karnani"i, #d"e "e =1> pr>n>e> Oktavi"an po!i"edio !rodovl"e ntoni"a i Kleopatre> ,$e!e"iti se o"i -#'ovi ,ov#2o3e L")di s) se i2 straFa ili i2 laskavosti pre-a car) !o"ali pisati istin)> 2oji je ,ostao stra" 8i-l"ani-a "e !io potp)no stran -onarFisti3ki o!lik drKavno#a )re(en"a> "ije %i$o sta$o -o %#-#c"osti Tako da "e poto-stvo ostalo !e2 povi"esniF dok)-enata i2 to# vre-ena> Ne !o1# ,ore4i Tacit ne !"eKi od istine i pri2na"e da se !avio "avni- poslovi-a ) vri"e-e oviF careva> A2o !i -ote2"e 5ivota Kako se vidi, Tacit "e na-"eravao pod starost opisati vlad) +erve i Tra"ana, 1to ni"e ostvario> Hislo-rije s) o!"elodan"ene pre-a ovo-) svakako nakon +ervine s-rti B)-ro ;7> si"e3n"a 98> n>e>C, v"ero"atno posli"e 1G7> n>e> ;> 6etiri cara s!a2"#ta !a7e! Gal!a 1@> si"e3n"a, Oton 1A> travn"a, 4iteli"e ;G> prosinca A9> n>e>, te *o-ici"an 18> r)"na 9A> n>e> tri 1ra8a"s2a rata Otonov s 4iteli"e-, 4iteli"ev protiv 4espa2i<"ana i *o-ici"anov protiv )stanika pod vodstvo- na-"esnika L)ci"a ntoni"a .at)rnina ) Gorn"o" Ger-ani"i B88> n>e>C>
;G8
i je-"i' i -r#1i' istovre!e"o Tako se )pad sannatsko# ple-ena 8oksolana poklopio s i2!i"an"e- rata i2-e() Otona i 4iteli"a, rat protiv J)de"aca i opsad) Jer)2ale-a vodio "e Tit ) isto vri<"e-e kad "e i2!io i s)ko! i2-e() 4iteli"a i &avi"evske stranke, te )stanak Divila i n"e#oviF Batavaca> #("e!ire" I$$ri2 Misli se na prist)pan"e ilirskiF le#i"a 6lavi"ev<sko" stranci> Pod Iliriko- Tacit ra2)-i"eva provinci") *al-a<ci"), Panoni"), a 3esto i 2apadni dio Me2i"e> Ga$ije "e,o#(-a"e Kod i2!i"an"a Divilova )stanka Gali s) se podi"elili7 Treverci i Lin#onci dra#ovol"no s) se prikl")3ili )sta<nici-a, a T)n#ri i +ervl"ani s ne1to okli"evan"a, dok s) .ek<vanci i 8e-l"ani ostali v"e-i 8i-)> s!jesta "a,#3te"a 8etori3ka Fiper!ola7 Britani"a nai-e ni"e nap)1tena> /a *o-ici"anove vladavine pod ener#i3ni- "e i pro-i1l"eni- na-"esniko- #rikolo- pripo"en"e Britani"e #otovo dovr1eno B78<8@> n>e>C, ali "e *o-ici"an nakon prviF ne)sp"eFa ) Panoni"i opo2vao )sp"e1no# vo"skovod), 3i-e s) operaci"e ) Britani"i prekin)te> ,$e!e"a Sar!ata Misli se na )pad 8oksolana ) Me2i") Bv> I9 79C i *o-ici"anov poFod protiv "edno# sar-atsko# ple-ena 9;> n>e> (Suet. Dom. AC> i Sve%a .)s"edi .ar-ata> *r)2 De2ar "e 18> n>e> "edno1 n"iFovo ple-e naselio s one strane *)nava i2-e() ri"eka Mara i K)sa> /a"edni3ki )stanak oviF .ve!a i sar-atskiF Ja2i#a i2-ed) *)nava i Tise protiv *o-ici"ana spo-in"e *ion Kasi"e BL$4II, @C> Daca"i" .vetoni"e (Dom. AC pri3a o dva-a te1ki- pora2i-a ko"e s) oni nani"eli 8i-l"ani-a B8A> i 88> n>e>C> Isp> Agr. 51 tot exercitus in Moesia Daciaque amissi B9tolike vo"ske i2 #)<!l"ene ) Me2i"i i *aci"i:C> var2o! $a5"o1a Nero"a G to" pri"evari #ovori .vetoni"e er. @7>M dr)#o# laKno# +erona spo-in"e Tacit H. 11,8> Pro1#ta"a i$i (atr,a"a o%a$a Ka!,a"ije /a provale 4e2)va ) prvo" #odini vladavine cara Tita B;5> kolovo2a 79> n>e>C> 1ra- o,#sto3e" ,o5ari!a I2-e() ostaliF i veliki- poKaro- ) dr)#o" #odini vladavine cara Tita 8G> n>e> (Dio L$4I, ;5C> Ka,ito$ij s,a$je" r#2a!a 1ra8a"a Priliko- napada viteli"evaca ) prosinc) A9> n>e> na 6lavi"evce ko"i s) pod vodstvo- 4espa2i"anova !rata, #radsko#a pre6ekta ?lavi"a .a!ina, 2apos"eli Kapitoli"> os2vr"je"i sveti o%re-i l)2i"a na 4estalke ko"e s) prekr1ile 2av"et 3istoe Bv> !lin. e". I4, 11, AM Suet. Dom. 8M Dio L$4II, =M #$. I4, 9C> "e7#ve"a ,re$j#%"i3tva MoKda al)2i"a na *o-ici"anov prel")! s J)li"o-, keri svo#a !rata Tita (Suet. Dom. ;;M !lin. e". IV9 11, AM lu%. II, ;9C> 32o$jevi o2a$ja"i ,ro$ive"o! krvl") /a pro#nanike, ko"i s) 3esto po carevo" 2apovi"edi !ili ta-o i )!i"ani, odre(ivali se se -an"i st"enoviti otoci E#e"sko#a -ora kao7 .eri6, Gi"ar, -or#, *on)sa ili #oli #re!eni Plana2i"e i2-e() Kor2ike i Etr)ri"e, Pandatri"a 2apdno od K)-e, Dercina pred Malo- .irto- i sl> ,o7asti i s2riva"e i ,o2a(iva"e Tako "e Bpre-a *ion) Kasi") L$4II, 1=C &ereni") .enecion), ko"i "e napisao poFval) ) 3ast &elvidi"a Priska, *o-ici"an 2a-"erio da nakon kvest)re teKi 2a vi1o- po3asno- sl)K!o-> 2ao ,$ije"a Kao ) pravo- rat) proka2iva3i (delatores) s) preoti-ali visoke drKavne sl)K!e i sveeni3ke poloKa"e od Krtava svo"iF ned"ela> #,ravite$jstava ' i2vorn> "rocurationes, sl)K!e ko"e s) o!avl"ali "rocuratores. Ovd"e se -isli na "rocuratores &aesaris, carske dvorske sl)K!enike, 2ast)pnike cara ) 6inanci"ski- poslovi-a> Otkako "e drKava podi"el"ena ) carske i senatorske provinci"e B;7> pr>n>e>C, vrFovn) vo"n) vlast kao i civiln) )prav) ) car<ski- provinci"a-aP vrsili s) ) i-e cara na-"esnici i-enovani na neodre(eno vri"e-e (legati Augusti ili &aesaris "ro "raetore), dok s) senatorski- provinciPa-a, )koliko s) !ile ) nadleKnosti senata, )pravl"ali "roconsules kao na-"esnici ko"e "e posta<vl"ao senat, i to Kdri"e!o- i na "edn) #odin)> Di"ela "e 6inan<ci"ska )prava sada ) prvo- red) sta"ala pod "rocurator &aesa-ris, ko"i "e 3esto !io "o1 i pod ta"no- kontrololegatus &aesa-ris. ' senatski- provinci"ania )pravl"ao "e "rocurator rasFo<di-a i doFoci-a carske !la#a"ne
;G9
('iscus) ko"a "e !ila odvo"ena od drKavne !la#a"ne (aerarium), dok s) o priFodi-a i rasFo<di-a drKavne !la#a"ne !rin)li kvestori dodi"el"eni prokon2)<li-a kao 6inanci"ski sl)K!enici drKave> Ina3e s) ve pod prvicarevi-a ) -an"ini provinci"a-a postavl"ani prok)ratori kao na-"esnici s pravo- ")risdikci"e i )n)tra1n"e )prave, pri-"e<rice Ponci"e Pilat ) J)de"i (A. $4, 55C, Petroni"e ) +orik) (H. I, 7GC, l!in ) Ma)retani"i BII, @8C> +osili s) tit)l) "rocurator et "raeses ili "rocurator "ro legato ili "rocurator cum iure gla-dii. /a prok)ratore postavl"ani s) veino- I")di i2 vite1ko- staleKa, ali i liberti &aesaris ko"i s) se na ta" na3in i2di#li ) vite1ki staleK (ordo equester). #,ro,asti3e ,rijate$ji *ola!el) n"e#ov prisni pri"atel" Planci"e 4ar BII, A=C, Bare") .orana n"e#ov pri"atel" i )3itel" P)!li"e Deler I4, 1GC> ) i3$e (a !#5evi!a # ,ro1o"stvo 5e"e Tako "e pri-"erice Pani"a,)n)ka Fra!ro#a ri"e, dvap)t pratila -)Ka &elvidi"a Priska ) pro#onstvo, pod +erono- AA> n>e> i pod 4espa2i"ano-> ,ostoja"i (etovi Kao &elvidi"e Prisko, Tra2e"in 2et BI4, @C> vjer"ost ro%ova Isp> pri-"er ) I4, @G> -ostoj"i ,ros$av$je"i' s!rti ,ra-je-ova Tacit -isli na slavne s-rti I")di staro#a do!a kao .okrata, ?okiona, *e-ostena, Katona 'ti3ko#a> otaca .enatora> # 1ra-s2o1a voj"i2a Pod #radski- vo"niko- podra2)-i"eva"Q) se ovd"e, kao i ) c> @, pretori"ske tr)pe ) #rad) sastavl"ene od 9 co(ortes "raetoriae i = co(orles urbanae Bo ko"i-a v> !il"> )2c> ;GC> v$a-aro! !o5e ,ostati # -r#1-je Gal!) "e care- i2vikala 1esta le#i"a ()# )ictrix) ) Tarakonsko" &ispani"i (His"ania *arraconensis) po3etko- travn"a A8> n>e> "e"a(o7"a Gal!a se "o1 )vi"ek nala2io na -ar1) i2 &ispani"e ) 8i-> ,rvaci vite(ova 4ite2ovi senatorsko# dosto"anstva ko"i-a "e i-)tak, od vre-ena )#)sta proci"en"en na 1 -ili")n sester<ci"a, o-o#)avao da se po asti i2"edna3e sa senatori-aM nosili s) kao i senatori 1iroki p)rp)rni por)! na t)nici (latus cla%us). ,ove(a"a s !o4"i! o%ite$ji!a 'stanovo- kli"entele> cir2 i 2a(a$i3te ' ko"i-a "e nast)pao i +eron kao p"eva3, #l)<-ac, nat"ecatel" ) )trka-a 2apre#a> var2o! i "a va"js2i ,oticaj Pretori"ski pre6ekt B2apov"ednik carske t"elesne straKe osnovane od )#)staC +i-6idi"e .a!in nakon Gal!ine po!)ne 2avarao "e pretori"ance da +eron -isli na !i"e# ) E#ipat, te iF o!ean"e- to!oKn"e na#rade (dona-ti%um) prido!io na v"ernost Gal!i> Oslan"a")i se na svo" -oan )t"eca" 2a pri"a1n"iF vladara, sada1n"i sve-oan poloKa" ) 8i-), kao i na privrKenost pretori"anaca, a Fotei iskoristiti spor i d)#otra"an -ar1 Gal!in pre-a 8i-), s-islio "e kako da se sa- popne na carsko pri"estol"e> Pri!liKio se svo- cil") svr#n)v1i Ti#elina s ko"i- "e di"elio 2apov"ednistvo nad car<sko- #ardo-> Kad se -ed)ti- preko svo"iF a#enata ) #lav<no- stan) Gal!ino- )v"erio da "e 2a pretori"sko# pre6ekta i-enovan Korneli"e Lakon, a da "e on pored -il"enika Gal<!ina Tita 4ini"a 2ado!io na novo- carsko- dvor) tek podre<(en poloKa", dao se na posao7 pretori"anci s) se ) pola noi -orali ok)piti na vi"ean"e ) kasa-sko- dvori1t) i t) #a po<2draviti kao ratno# 2apov"ednika> li "edno- tri!)n) i2 Gal<!ine stranke po1lo "e 2a r)ko- )v"eriti svo") koFort) ) ne3as<nost i2da"e 3ov"eka ko"e#a s) sa-i pri2nali vladaro-, te preko svo"iF I")di prido!iti i vein) ostaliF pretori"anaca da 2adrKe prise#) Gal!i> Kad se "e nato +i-6idi"e ) do#ovoren) )r), s #ovoro- ko"i -) "e pripre-io desi#nirani kon2)l Din#oni"e 4aron, ) sve3ano- odi"el) po"avio pred vrati-a kasarne, na1ao ") "e 2atvoreno-> 'sprkos nepovol"n) od#ovor) ko"i "e na svo"e pitan"e do!io od straKe, 2aFti"evao "e da #a s n"e#o<vo- pratn"o- p)ste )n)tra, 1to "e na kra") i )spio> Jedan od n"e#oviF pratilaca 1tito- #a "e nacas o!ranio od kopl"a, no kad s) pretori"anci na n"e#a navalili -a3evi-a, dao se ) !i"e# i )skoro pao pod n"iFovi)darci-a> (a'va$"iji $e1ija!a 2oje s# 1a #(-i1$e "a v$ast )# )ictrix, + ,emina i )## ,albiana, ko") "e osnovao Gal!a, re#r)tirav1i "e i2 FispanskiF provinci"alaca 2a rat protiv +erona, kasni"e na2<vana ,emina Bv> c> A> -legio His"ana.).
;1G
starost Gal!a "e !io ) 7G<o" #odini Kivota Bv> c> 59C> Tit Vi"ije *. )inius /u'inus rani"e Gal!in le#at, !io "e nakon n"e#ova )spona na pri"estol"e, )2 novo#a pretori"sko# pre6ekta Korneli"a Lakona Brani"e# assessora 0 pris"ednika, po-onika pretorovaC, na")t"eca"ni"i 3lan carsko#a vi"eaM ) to vri"e-e kon2)l s Gal!o- Bv> c> IC> G n"e#ovo" oso!i v> c> 58> S,or ,#t Ga$%i" Gal!a "e kren)o i2 &ispani"e po3etko- srpn"a, a ) 8i- pristi#ao tek ) r)"n)> %#-#4e1 2o"(ii$a Ci"1o"ija Varo"a 4> c> @> +"e#ova se s-rt stavl"a ) kolovo2 A8> n>e>M ) posl"edn"a 3etiri -"eseca A8> tre<!alo "e da o!na1a kon2)lat kao consul su''ectus. G n"e-) v> "o1 A. $I4, 5@> %iv3e1 2o"(#$a Petro"ija T#r,i$ija"a O!na1ao "e kon2)lat A1> n>e> do 1> oK)"ka, a poto- "e kao na-"esnik poslan ) Britani") da 2a-i"eni .vetoni"a Pa)lina i s)2!i"e )stanak Britanaca> 'spostavio "e pri"a1n"i poredak i ni"e se )p)1tao ) dal"n"e potFvate> +akon pola#an"a d)Knosti na#ra(en "e tri")-6alni- po3asni- 2na-en"i-a (A. $I4, ;9> =9> $4, 7;M Agr. 1AC> *)#o#odi1n"i po)2danik +eronov> isp> c> =7> te A. $4, 7;M P.iil> D 12. "a2o" s!a2"#4a to$i2i' tis#4a "e"aor#5a"i' voj"i2a Po-orski vo"nici, -ornari (classici ili classiarii, inipdiaLC teKili s) )vi"ek 3asni"o" i )nosni"o" sl)K!i ) kopneno" vo"sci> +eron "e tis)e po-orskiF vo"nika pre-"estio ) 8i- kao 2a1tit) svo#a pri"e<stol"a i i2 elite ovQiF tr)pa osnovao legio 1 classica Bv> niKe 9ko") "e i2 6lote sastavio +eron:C> Ostali s) se tako(er nadali )na<pre(en")> Gal!a "e pri svo- )lask) ) 8i- 2adrKao po-orsk) le#i") ) sl)K!i, ali "e ostale po-orske tr)pe vratio ) n"iFov pri<"a1n"i poloKa"> 8a2o3arani -ornari revoltirano s) se svo"i- 2aFt"evi-a s)protstavili car) na M)lvi"sko- -ost)> +es-il"eni iF vladar ra2!i"e svo"o- vo"sko- i dade iF 2a ka2n) desetko<vati Bv> c> =7> 9tolike tis)e:M Suet. ,. 1;C> Preostale 2adrKi ) 2atvor) (c. 34). 'is,a"s2a le#i"a +") "e 2a !or!) protiv +erona osnovao Gal!a ()## ,albiana) od FispanskiF provinci"alaca> ' vri"e-e Oto<nova )stanka ne-a PQe ) 8i-)> .)sree-o "e kasni"e ponovo ) Panoni"i Bv> c> A7> 8AM II, 11C, ka-o "e v"ero"atno )p)ena na vi"est o previran") pod #er-anksi- le#i"a-a da podrKi v"erne vo"nike i s)2!i"e !)ntovnike> +akon to#a s"edin"ena "e s 4espa2i"anovo- legio 1 ,ermanica, te "e pri-ila nadi-ak ,emma. 2oj# je i( :$ote sastavio Nero" Od novaka, na"vei- di"elo- i2 *al-aci"e, Panoni"e i Traki"eM na2vana legio classica Bc> =1C ili "rima classicorurn BII, A7C ili sa-o "rima BII, 11> ;=> ;5C ili "rima Adiutrix BII, 5=> III, 55C> eini se da "e nadi-ak Adiutrix do!ila od Otona, "er se navodi tek ) II, 5=> 1ra- %ija3e ,#" "e#o%i7aje"e vojs2e 8i-l"ani s) )n)tar #radskiF 2idina dotad -o#li vid"eti sa-o pretori"ance i co(ortes urbanae (%. c. 5>7C> Pod Gal!o- ) #rad) s) se )2 +eronov) po-orsk) le#i") na1li i Fispanski provinci" alci i2 legio )## ,albiana. Kas,ijs2a vrata Ova" klanac i2-e() Medi"e i &irkani"e vodio "e na ")#o2apadn) o!al) Kaspi"sko# "e2era, )2d)K ko"e se -o#lo 2ao!ii r-ensko #or"e i kren)ti na l!ance, s-"e1tene na ")#oisto3ni- o!ronci-a Kavka2a> -a s#(%ije Vi"-e2sove ,o2#3aje Ga" J)li"c 4indeks, propretor L)#d)nske Gali"e, i2 #alske senatorske o!itel"i, odl)3io se po3etkora A8> n>e> s)protstaviti !e2o!2irno" sa-ovol"i +erono<vo", te se pove2ao s Gal!o-, na-"esniko- Tarakonske &ispa<ni"e i pon)dio -) pri"estol"e> Kod 4e2onci"a Bdanas Besan#onC nai(e na vo"sk) ko") "e i2 Gorn"e Ger-ani"e vodio L)ci"e 4er#ini"e 8)6> 4indeks i 8)6 s) se spora2)-"eli, ali se vo"ske i protiv n"iFove vol"e s)ko!e, te ) stra1no" !ici pade ;G> GGG Gala> 4indeks se od Kalosti sa- )!i"e> Po!"edni3ke le#i"e potr<#a1e slike +eronove sa svo"iF !o"niF 2nakova i pro#lase 4er<#ini"a care-> 1 ilirske se le#i"e pon)dise 4er#ini")> Ova" "e -e()ti- ekao vi"esti i2 8i-a i "edva "e )spio )-iriti vo"nike> G 4er#ini") isp> A. $4, ;=M H. I, 8>9>@1>77 II, 59>@1>A8> III, A;> K$o-ija /acera 5. &lodius Macer le#at legio ### Augusta ) 6rici B c> 11C, otpao od +erona, ali se ni"e prikl")3io Gal!i Bna n"e#ovi- novci-a sto#a nala2i-o natpis7 S. &. i "ro "rae-6torej A'ricae - na rep)!likanski na3inC> Po1to "e senat pri2nao Gal!), i#rao "e i dal"e )lo#) rep)!likanca, te "e svo"o" le#i"i dao i-e 5iberatrix BOslo!oditel"kaC, a -oKda osnovao i dr)#), pod svo"i- nadi-ko-> .pre3avao "e dovo2 Kita i2 6rike ne !i li #ladi potakao ri-ski p)k na )stanak Bv> c> 7=M !lut. ,. 1=M Suet. ,. 11C>
;11
.o"teja Ka,ito"a Kon2)lar Bkon2)l A7> n>e>C i na-"esnik (lega-tus Augusti "ro "raetore) ) *on"o" Ger-ani"i> G !liKi- okol<nosti-a v> c> @8> III, A;> .a%ije Va$e"s Le#at t"> 2apov"ednik, v"ero"atno, pete le#i"e i po-oniF 3eta ko"e s) "o" pripadale Bv> I4, 18C> ;i$o i' je Pisci carsko#a do!a, ) po)2dano sv"edo3en"e ko"iF v"er)"e Tacit> # i("e"a-"o! ,reo2ret# +eo3ekivano s), nai-e, postali ro!ovi carske k)e> His,a"ijo! Tarakonsko-, ) ko"o" s) ostale le#i"e )# )ictrix i + ,emina. K$#vjje R": Kon2)lar i +eronov pratilac na n"e#ov) )-"etni<3ko- p)t) po Gr3ko", A7> n>e> (Suet. er. ;1C> Gal!a #a "e ) I"eto A8> n>e> postavio 2a svo#a nasl"ednika ) Tarakonsko" &ispani"i> +i"e se )p)stao ) politi3ke spletke> O!ra2ovan i 3ov"ek od pera> +"e#ove Historiae (!lin. e". I$, 19,@C, ko"e s) v"ero"atno 2apo3i-ale s Ga"e- De2aro- a 2avr1avale s 4ite<li"e-, !ile s) 2a"edno s povi"esni- d"eli-a Plini"a .tari"e# #lavni Tacitov i2vor 2a prika2 ovo#a do!aM Tacit iF citira -ed)ti- sa-o ) A. $III, ;G> $I4, ;> Isp> o n"e-) c. 7A> II, @8> A@> III, A@> I4, =9> ,ore- sje4a"ja "a Vi"-e2sa .l"ed!enici 4indeksa postali s) #orI"ivi prista1e Gal!e> o%ave(a"e s2ora3"ji! ,o2$o"o! ri!s2o1 1ra8a"s2o1 ,rava Pod vla1) Kla)di"evo-, 58> n>e>, do!ile s) o!itel"i ili 3lanovi #al<sko# ple-stva, ko"i s) po drKavno- )#ovor) ili po -ilosti carevo" i-ali ci%itas sine su''ragio, senatski- 2akl")3ko- su'-'ragium, te s) tako -o#li !iti !irani i ) senat Bisp> A. $I, ;=>;@C> Gal!a "e sada )di"elio ci%itas cum su''ragio svi- #ra(a<ni-a ko"i s) !ili pristali )2 4indeksa i n"e#ov) strank)> o$a23ico! # ,ore(# Xetvrtin) pore2a oprostio "e Gal!a opina-a ko"e s) se prikl")3ile 4indeks) i n"e#ovo" stranci (c. @1C> Ga$s2e o,4i"e # s#sje-stv# 1er!a"s2i' vojs2i Treverci i Lin#onci> sr-ite Jer nis) do!ile nikakve na#rade> "a2o" "e-av"e ,o%je-e V c < Ver1i"ije 5. )erginius /u'us, kon2)lar i na-"esnik Gorn"e Ger<-ani"e> +akon 4indeksove s-rti 2adrKao "e opre2an odnos pre-a Gal!i, ali se s)protstavio svo"i- vo"nici-a ko"i s) #a Ft"eli i2vikati 2a cara, prep)sta")i ta" i2!or senat) i ri-sko- narod)> +a to al)dira i n"e#ov #ro!ni natpis ko"i "e sa- sasta<vio 2a Kivota7 -Hic situs esl /u'us, "ulso qui )indice qiiondam #m"erium adseruit non sibi, sed "atriae. . BOvd"e "e poloKen 8)6, ko"i, po1to s)!2i"en !i 4indeks, /a se ne prisvo"i vlast, ne#o do-a"i "e da>C Trip)t !iran 2a kon2)la BA=, A9> i 97> n>e>C, )-ro 2a vri"e-e tree#a kon2)lata ) 8=> #odini Kivota> Tacit, ko"i #a "e 2a-i<"enio kao consul su''ectus, odrKao -) "e nad#ro!ni #ovor> o2riv$j#j# +i#d"e ne-a spo-ena o event)alno- proces) protiv n"e# i 3ini se da "e ovo sa-o 6anta2i"a s)-n"i3ave sv"etine> Vojs2a Gor"je Ger!a"ije .asto"ala se od le#i"a7 #) Macedonica, ++# /a"ax i ++## !rimigenia ko"e s) i-ale svo"a s"edi1ta ) Mo#onci"ak) Bsada Main2C i ) 4indonisi Bsada ZindiscF ) kan<ton) ar#a)C> Xetvrta le#i"a (## Augusta) pre-"e1tena "e 2a Kla)di"a ) Britani") Bv> III, ;;>55M A. $I4, =7C> $e1ata Hor-eo"ija .$a2a P)ni- naslovo- legatus consularis Augusti Bili &aesaris) "ro "raetore, &ordeoni"e ?lak !io "e nasl"ednik 4er#ini"ev (c. 8C> G n"e#ov) 2na3a") isp> c> @A> I4,19> s$a%o4e "o1# Opisni i2ra2 2a #reci2a- "odagra 0 )lo2i, #iFtMkosto!ol"a> Le1ije Do"je Ger!a"ije = ,ermanica ) 2i-sko- ta!or) ) Boni Bdanas, BonnC, ) Aladuae i +) !rimigenia ) 4eteri-a B.tari ta!orC kod $antena, +)# ,allica ) +ove2i"Q) Bdanas +e)ssC> Isp> I4, ;@> ;A> =@> -#5e s# vrije!e Od )-orstva Kapitona do 1> prosinca iste #odine (c. @;C> A#$o Vite$ije G n"e#ovo" pro1losti v> c> @;> Vite$ija ce"(ora L)ci"a 4iteli"aM o n"e-) v> c> @;> U %rita"s2oj vojsci Le#i"e ## Augusta, #+ His"ana i ++ )aleria. %es,re2or"ije Ipak ni"e ostalo tako, v> c> AG> # I$iri2# ' Panoni"i legio +### ,emina, kansi"e i )## ,albiana (c. ACM ) *al-aci"i +# &laudia i +#) ,emina Martia )ictrix7) Me2i"i )## &laudia, )### Augusta i ### ,allica (c. 79C>1G,
;1;
Isto2 Ovd"e se -isli sa-o na .iri") i J)de") i vo"ske ) n"i-a> 7etiri!a $e1ija!a ### ,allica, #) Sc8t(ica, )# Ferrata i +## Fulminata7 prva od oviF ) to "e vri"e-e -e()tive pre-"e1tena ) Me2i") B c> 79C> Lici"ije /#cija" D> 5icinius Mucianus, )dal"iv1i se pred Kla)di<"e- ) 2i"), postao "e pod +eronona-"esnik Liki"e, poto- od A7> n>e> na-"esnik .iri"e, ko"a "e !ila kon2)larna provin<ci"a> Pre-a Plini") B n.(. $II, 9C trip)t kon2)l Bprvi p)t pri"e A7, poto- 7G, napokon 7;> n>e>C> '-ro pri"e 77> n>e> +"e#ova dvo"!ena prirodoslovna i 2e-l"opisna opaKan"a 2a d)#otra"na !oravka na istok) koristio "e Plini"e .tari"i> G n"e#ov) 2na3a") v> II, @> 85> 111,8M o n"e#ovo" )lo2i ) #ra(anskorat) v> 11,9@> "as$#tiv3i i %ijes K$a#-ijev /!o# n"e#ove ve2e s Mesalinoi(!a2ao ' carsko do!a e)6e-i2a- 2a internaci") nepo)dniF oso!a> J#-ejs2i je rat V V90> .$avije Ves,a(ija" *. Fla%ius )es"asianus kao dr)#i sin ?lavi"a .a!ina nosio "e, po o!i3a") )stal"eno- ) carsko vri"e-e, nadi<-ak pre-a i-en) svo"e -a"ke 4espa2i"eM n"e#ov stari"i !rat 2adrKao "e o3ev nadi-ak .a!in> G n"e#ovo" oso!i v> 11,1> ("a!e"ji"ia i ,roro3tvi!a Isp> 11,78M Suet. )es". 2. E1i,to! i 7eta!a LQ E#ipt) s) !ile s-"e1tene le#i"e ++## Deiotariana i %%% &8renaica. o- %o(a"s2o1 )#)sta G ovo" pose!no" politi3ko" -"eri i i2ni-<no- poloKa") E#ipta spra- ostaliF provinci"a Darstva isp> III> 8M A. II, @9> ri!s2i vite(ovi +a -"esto pri"a1n"iF kral"eva st)pili s) pre6ekti ko"e "e car !irao i2 redova ri-skiF vite2ova i ko"i s) sa-o n"e-) !ili od#ovorni> +"iFov poloKa" !io "e vi1i od poloKa"a ostaliF prok)ratora, ve i po to-e 1to s) 2apovi"edali dv"e-a ta-o s-"e1teni- le#i"a-a> Po )#)stovo" odl)ci n"iFovi s) propisi i-ali vri"ednost odl)ke ri-sko# -a#istrata> #( v$a-ars2# k)) E#ipat "e pripadao i-an") carske k)e ("atri-monium &aesaris). Ti%erije A$e2sa"-ar Ili, kako sa- se!e na2iva ) "edno- edikt) (&#, 59@7C, Ti!eri"e J)li"e leksandar < pot"ecao "e i2 Kidovsko# roda nasel"ena ) E#ipt)> neak pisca ?ilona B leksandri" sko#C> 8o(en ) E#ipt), nap)stio "e 2!o# 3astol")!lPQa v"er) svo<"iF otacaM 5A<58> n>e> )pravitel" ("rocurator) J)de"e, A=> sre<e-o #a kao ratno# ko-esara 2a opskr!) vo"ske ) Kor!)lo<nov) 1ta!) (A. $4, ;8C, A7> posta"e pre6ekt B#ipta (H. 1,11> 11,75>79C, 7G> n>e> pretori"ski pre6ekt kod Tita ) J)de"i> +"e<#ova "e o!itel" )2di#n)ta ) vite1ki staleK sa senatorski- pra<vi-a (A. $4 ,;8C> i $e1ije # "joj ' to- tren)tk) sa-o "edna < legio ### Augusta ) dana1n"e- T)nis) i isto3no- di"el) lKira, i to ) Tevest), na #ranici provinci"e 6rike i +)-idi"e> i( "i5e1a staleKa Klodi"a Macera (c.4). +"e#ov) okr)tnost prika2)"e Pl)tarF (,. AC> Dvije /a#reta"ije O!"e pod "edni- prok)ratoro-> /apadna provinci"a 2vala se *inguana s #lavni- #radoTin#is Bdana1n"i Tan#erC, isto3na De2ari"ska s #alvni- #rado- De2are"o- Bpri<"a1n"i JolC> Granic) i2-e() provinci"a 3inila "e ri"eka M)l)Fa, ko"a "e neko di"elila J)#)rtino B+)-idi"aC i BokFovo BMa)<retani"aC kral"evstvo> Isp> 11,@8> Recija Od )#)stova vre-ena provinci"a pod )pravo- prok)ratora> Nori2 I2-e() 8eci"e i Panoni"e> Tra2ija Od Kla)di"a provinci"a pod prok)ratoro-> Neor#5a"e ,rovi"cije Be2 sta"ae vo"ske, kao7 Fe"a, .icili"a, kvitani"a, Bel#ika < veino- senatske provinci"e> 1;> tiii2o" ja"#ars2i' 2a$e"-a A9> n>e> Po1to "e prika2ao van"ske i )n)tra1n"e prilike Darstva, od ovo# po#lavl"a 2apo3in"e Tacit s prika2o- kra"a Gal!ine vlasti ,ro2#ratora Prok)ratora ko"i "e vodio 6inanci"e carske provinci"e pod )pravo- legatus Augusti "ro "raetore. Ga$%i"a ,o,#st$jivost Pre-a svo"i- pri"atel"i-a> /a il)straci") isp> c> 59>
;1=
,rste"je! /latni pe3atni prsten )2 anguslus cla%us B)2ak por)! na t)niciC !io "e stale1ka o2naka vite2ova> /a kasni"e# carstva )d"el"ivao se i oslo!o(enici-a Bv> 11,@7> I4,=9C> Vi"ije (a /ar2a Oto"a > 4ini"ev) odnos) pre-a Oton) isp> c> =7>=9>5;>55> Otonov otac Marko .alvi"e Oton prvi "e ) svo<"o" o!itel"i postao kon2)lo-, i to consul su''ectus, ==> n>e ,ovjerio "a 7#va"je Po,ej# Sa%i"# Odvratan detal", ko"i donose Pl)tarF BG> 19C i .vetoni"e BG>=C, Tacit preska3e> ,o- i($i2o! "a!jes"i3tva 8adilo se ) stvari o rele#aci"i, !laKe- o!lik) pro#onstva, iako se 3inilo da "e Oton, ko"i "e pri"e to#a o!na1ao sa-o kvest)r), ovi- 3ino- !io na#raden, "er s) pro<vinci"o- L)2itani"o- ina3e )pravl"Qali legati Augusti "ro "rae-tore. ) L)2itani"i "e Oton ostao kao na-"esnik od @9> do A8> n>e> 0* 2oji! 4e ,ravce! Pre-a Gali"i ili Ger-ani"i, ili pak pre-a Itali"i i pri"estolnici> /arija Ce$(a !. Marius &elsus !io "e A=> n>e> le#at petnaeste le#i"e ko"a "e tada i2 Panoni"e pre-"e1tena ) .iri") 2a pripo<-o Kor!)lon) B A. $4,;@C> Kao consul designatus ostao "e v"eran Gal!i Bc> 15>=1>=9>5@>71C> Pod Otono- pri-io "e sa .vetoni"e- Pa)lino- i ni"e- Galo- 2apov"edni1tvo nad padsko- vo"sko- Bv> c> 87> 11,;=CM 1G@> n>e> dr)#i p)t kon2)l> %#-#4e1 2o"(#$a Jo1 se dakle tada ni"e odrKao ni prividan i2!or consul su''ectus ) senat) ni pro#la1en"e n"e#ovo ) ko-ici"a-a, 3i-e "e i2!or do!ivao 6or-alno<pravn) val"anost> Tek nakon pro#la1en"a i pola#an"a 2akletve nosio "e !)d)i kon2)l naslov consul designatus. D#ce"ija Ge!i"a A. Ducenius ,eminus, kon2)lar, pripadao "e A;> n>e> tro3lano" ko-isi"i ko"o" "e +eron pov"erio )prav) nad drKavni- priFodirna i2 senatskiF provinci"a (A. $4,18CM tada na-"esnik ) *al-aci"i pre-a &#5 111,;88=> #radsko#a ,re:e2ta !rae'ectus urbis - carski 2a-"enik ) 3i"o" s) nadleKnosti !ili poslovi odrKavan"a reda i pro#on krivi3niF d"ela ) 8i-)> Pi(o"a Licini"ana P)ni- i-eno- 5. &al"urnius !iso Frugi 5ici-nianus, sin Marka Licini"a Krasa ?r)#i"a Bkon2)la ;7> n>e>C i .kri!oni"e, s -aterine strane )n)ke .eksta Po-pe"a 4eliko#a, !io "e adoptivni sin L)ci"a Kalp)rni"a Pi2ona ?r)#i"a> +"e#ov otac, sin L)ci"a Po2ona Ponti6ika Bkon2)l 1@> pr>n>e>, )-ro =;> n>e>C, !io "e, kako se 3ini, adoptiran od Marka Licini"a Krasa Bkon2)la 15> pr> n>e>C i 2adrKao "e svo" stari ko#no-en Frugi. R#%e$ija P$a#ta .in Ga"a 8)!eli"a Blanda i J)li"e, )n)ke Ti!e<ri"eve, s-akn)t na 2apovi"ed +eronov) A;> n>e> Isp> A. $III,19> $I4, ;;>@7> 1@> ,o 2#rijats2o! (a2o"# ,re- sve4e"ici!a dopci"a odrasliF oso!a ko"e vise nis) ) o3insko" vlasti, na2vana arrogatio, -o#la "e 2ado!iti val"anost sa-o onda ako "e !ila odo!rena ) k)ri"atsko" sk)pstini )2 s)#lasnost sveenika> Otkako s) -e()<ti- k)ri"atske ko-ici"e i2#)!ile svo"e politicko 2na3en"e 6)nk<ci") oviF ko-ici"a o!avl"ali s) liktori, n"iF tridesetorica, kao predstavnici nekada1n"iF =G k)ri"a> Gal!a adoptira Pi2ona kao "onti'ex maximus sve3ani- sl)K!eni- o3itovan"e- [ nuncu"a-tio (c. 17C> S#$,icijeva i L#tacijeva ro-a Gal!ina o!itel" pripada .)lpici"ev) rod)> +"e#ova -ati M)-i"a Fa"ika !ila "e s -aterine strane )n)ka Kvinta L)taci"a Kat)la, vo(e senatske stranke B)-ro AG> pr> n>e>C, i pra)n)ka L)ci"a M)-i"a, osva"a3a Korinta (Suet. ,. =C> "a3i ,reci o-$#7iva$i or#5je! Gal!in otac prista"ao "e )2 De2ara, dok "e 3lan o!itel"i Pi2ona Gne" Kalp)rni"e Pi2on !io revan sl"ed!enik Po-pe"a i senatske stranke> /arce$a M. &laudius Marcellus, sin Oktavi"e, sestre )#)stove, i Ga"a Kla)di"a MarcelaM -)K svo"e sestri3ne J)li"e, keri )#)stove, )-ro ;=> pr>n>e> ) do!i od ;G #odina, dvi"e #odine nakon svo"e Kenid!e> *vi"e #odine nakon to#a )dao "e )#)st devetnaesto#odi1n") )dovic) 2a 5;<#odi1n"e#a Marka 4ipsani"a #rip), svo#a v"erno# ratno# dr)#a, po1to se ova" rastao od Oktavi"ine keri Marcele BMla(eC> I2 ovo#a !raka potekli s), osi- ostale d"ece, Ga" De2ar i L)ci"e De2ar, ko"e "e "o1 pri"e #ripine s-rti B1;> pr>n>e>C ostar"eli vladar priFvatio kao svo") d"ec) B17> pr>n>e>C> Ga" "e )-ro na p)tovan") ) Masili"i B;> n>e>C, L)ci"e od rane 2ado!ivene na vo"no- poFod) ) r-e<ni"i B5> n>e>C>
;15
,astor2a Ti%erija Nero"a +akon s-rti L)ci"a De2ara )#)st #a posinio, 1=> n>e> postavio 2a s)vladara (collega im"erii) i dao -) doKivotn) tri!)nsk) vlast (tribunicia "otestas). %rata Krasa .kri!oni"ana Bv> c> 57>58> i !il"> )2 I4,=9C> je-"e je-i"e o%ite$ji J)li"evske, ) ko") s) Ti!eri"e i n"e#ov !rat *r)2 sa sinovi-a *r)2o- Ger-aniko- i Kla)di"e- )1li adop<ci"o-> +a isti "e na3in i Kla)di"e adoptirao svo# pastorka +erona *o-ici"a i tako #a pri-io ) ist) o!itel"> +eron -e()<tini"e ostavio 2a so!o- nasl"ednika pri"estol"a> s je-"o! le#i"o- )# )ictria, ko"a "e !ila s-"e1tena ) Tarakon<sko" &ispani"i i ko"a "e prva Gal!) i2vikala care- Bv> 4,1AC> os#8e"a v$a-ara Dara ko"i !i doKivio damnatio memoriae. Dam-natio memoriae provodila se !risan"ei-ena os)(ene oso!e i2 dok)-cnata ili sa spo-enika, te ni1tavo1) opor)ke i dr)#iF i2"ava posl"edn"e vol"e> rat Gal!a na ri"e3i-a )!laKava svo" 3in> ,ro!atra$i Odnosi se na 3lanove )Ke# careva vi"ea, spo-en)te ) c> 15> s!#4e"osti i$i o-"3ev$je"ja To !i se -oKda o3ekivalo, !)d)i da on o adopci"i dotad ni"e !io o!avi"e1ten> # ta%or# T"> ) pretori")> Ti!eri"e "e pretori"ance, ko"i s) dotad sa3in"avali = koForte i !ili s-"e1teni po #radski- k)a-a, ok)pio oko se!e i sa#radio i- 3vrst) kasarn) na s"everoistok) #rada i2-e() "orta )iminalis i "orta &ollina. ?etvrti -a" ,rije ja"#ars2i' i-a 1G> si"e3n"a> Ta" dat)- navode akti arvalske !rae (&#5 4I,l>p>597,;5C> Ova ,ojava (a #2i-a"je s2#,3ti"a Kole#i") a)#)ra Bkasni"e, po lex Aelia oko polovice ;>st> pr>n>e>, i -a#istrat) "aris "otes-tatis i p)3ki- tri!)ni-aC pripadalo "e pravo o!avl"ati s"ectio Bpro-atran"e ne!a < ser%are ili obser%are de caelo). /a doki<dan"e (dirimere) i2!orniF ili 2akonodavniF sk)p1tina -o#la "e posl)Kiti i ovakva okolnost7 #r-l"avina, si"evan"e i sl> )#)rov se pri#ovor (alio die, obnuntiatio) -orao po1tovati> ,o ,ri!jer# Pri i2!or) odnosno adopci"i nasl"endika po2iva se Gal!a na pretFodne sl)3a"eve7 >na )#)stov i2!or nasl"ed<nika, kao i na stari o!ia" pri nova3en") vo"nika kod ko"e#a "e svaki )nova3eni sa- oda!irao svo# dr)#a, a ova" opet svo#, dok se !ro" ne !i pop)nio Bisp> 5i%. $,=8,=C> (a2$j#7i3e Jo1 pri"e Pi2onove adopci"e> o" se #s,rotivi toj "a!jeri /!o# li"enosti ili straFa od potre!e 2a odl)3ni- d"elovan"e-> 0to se kasni"e do#odilo s poslanstvo-,vidi se i2 c> 75> %ri1a tica$a Koliko "e lo1e sta"ala carska !la#a"na, doka2)") i !ro"ni novci i2 kratko# perioda Gal!ine vladavine, ko"e "e on dao kovati "o1 ) &ispani"i7 =7G tipova novca 2a Gal!e pre-a ==7 tipova 2a +erona> I -o2 s# ,retresa$i Gal!a i n"e#ovi sav"etodavci> tri-esetorica Pre-a .vetoni") !i"aF) pedesetorica BG> 1@C> 2o,$je i ,re,ro-ava7 ' i2vornik) (asta et sector. Sectio se 2vala draK!a i-an"a pro#la1ena drKavni- do!ro(,aius instit. I4,15A> -sectores %ocantur, qui "ublica bona mercantur%). Kopl"e7 kod draK!a, na ko"i-a se isprva prodavao ratni pli"en, )darilo se ) 2e-l") kopl"e da !i se vid"elo i 2nalo #d"e se draK!a o!avl"a> 1ra-s2i' 2o'orata Pored pretori"anaca, ) 8i-) s) se nala2ile i tri koForte #radskiF vo"nika pod 2apov"edni1tvo- #radsko# na3elnika ("rae'ectus urbi - isp> 111,A5C> E!i$ije Pace"(is G n"e-) v> 1,87> 11,1;> 111,7=> 1ra-s2i' stra(ara Oni s) !ili ok)pl"eni ) 7 koForata i !rin)li se 2a si#)rnost ) #tad), te spre3avan"e i #a1en"e poKara> Pop)n"a<vane s) redovito oslo!o(enici-a> +"iFov 2apov"ednik "rae'ec-tus %igilum !io "e podre(en #radsko- na3elnik)> J#$ije .ro"to" G n"e-) i n"e#ov) !rat) v> 11,;A rastro3a" 5ivot os2#-ica Isp> 1to o veliini n"e#oviF d)#ova #ovore .vetoni"e B G>@C i Pl)tarF BG>;1C> Oto"a !o5e -ati #%iti > se!i ovd"e Oton #ovori ) tree- lic)> ,re$j#%"i3tva9 %ra2o$o!stva To3ni"e < pro-"ene !rakovaM Kali<#)la "e pri-"erice i-ao 3etiri, Kla)di"e 3ak 1est Kena>
;1@
(vje(-o("a"ci ) i2vornik) mat(ematici, 2vani i &(aldaei, astro<lo2i i t)-a3i snova Bisp> ,ell. n. A. 1,9> -%ulgus, quos gentilicio %ocabulo &(aldaeos dicere o"ortet, mat(ematicos dicit.). #s,r2os (a%ra"a!a #vije2 (a-r5avati Mno#o s) p)ta astrolo2i senatski- 2akl")3ci-a ili carski- edikti-a !ili prot"erivani i2 Itali"e7 tako pod )#)sto- ==> pr> n>e> B Dio $LI$,5=C, pod Ti!eri"e- 1A>n>e> B *ac. A. 11,=;C, pod Kla)di"e- @;> n>e> (*ac. A. $II,@;C, pod 4iteli"e- B *ac. H. 11,A;C, ali s) se kod svake pro-"ene prilike ili s-"ene na pri"estol") )vi"ek i2nova po"avl"ivali> Pto$e!ej Kod .vetoni"a B G> 5>AC .ele)k, si#)-o 2a-"eno- s 4espa2i"anovi- astrolo#o- to# i-ena Bv> 11,78C> # His,a"iji +eto3noM ) L)2itani"i> Oton "e pre-a c> 1=> i 1@> pre-"e1ten ) L)2itani") Bisp> i A. $III,5AM Suet. G>=C> @) "avi2$i +a +eronov) )-"etniko- p)t) po Gr3ko" pretori"anci s) 3inili staln) pratn") okr)n"eno#a virt)o2a Bisp> Suet. er. 9:.997 Dio L$III,8C> a'ejs2e 1ra-ove Ac(aia !i"a1e sl)K!eno i-e 2a provinci") Gr3k)> Ti1e$i"ovi' P)ni- i-eno- D> ;'onius *igellinus, "edan od I")<!i-aca i po)2daniF sav"etodavaca +eronoviF, "rae'ectus "ra-etorio pod n"i- A;<A@> n>e> B A. $I4,@1> $4,7;C, )ni1tio "e proka2ivan"i-a i spletka-a -no#e I")de od visoka poloKa"a, kao7 Pla)ta i .)l) B$I4,@7C, !io "e d"elatno sredstvo i pri Oktavi"in) prest)pk) B$I4,AGC> +akon s)2!i"an"a Pi2onove )rote o!as)t "e po3asti-a i 2adrKao se ) +eronovo" -ilosti sve do n"e#ove s-rti> Kratk) karakteristik) o n"e-) vidi ) c>7;> ,o- i($i2o! 7a34e"ja To s) t2v> s"ortulae, isprva ko1arice ) ko"i-a s) kli"enti od patrona k)i odnosili darovano "eloM kas<ni"e s) )-"esto "ela do!ivali dar ) novci-a> .to nov3ia Bsesterci"aC ni"e !io !a1 -alen novac> #'o-i 'Fode (s"eculatores) !ili s) elita carske t"elesne straKe, kon"ani3ki odred pretori"anaca ko"i "e sl)Kio ) #lavno- stan) carev) Bisp> 11,11> 9.a-o#a Otona pratili s) pro!rani )Fode s preostali- pretorskikoForta-a:, spo-in") se i ) c>==> i 111,5=C> Tvorili s) sa-ostalan odred, iako s) sta"ali pod 2apov<"edni1tvocent)riona pretori"anaca, i to ;5 ) koForti Bisp> c> =1>;7C> Koristili s) iF i2-e() ostalo# i kao k)rire 2a preno< 1en"e FitniF por)ka Bisp> 11,7=M Suet. &al. 55C> "a-stoj"i2a Lakona, ko"i "e ) ovakv) sl)3a") kao nadsto"nik !io o!ve2an na s)dski post)pak>
25.
Ta-a Od-aF nakon adopci"e Pi2ona, 1G> si"e3n"a Bc>18C> ("a2o"o3# Lat> tesserarius7 !io "e potasnik ko"i "e svako#a dana i1ao po lo2ink) (tessera mililaris) , )2 ko") "e !ila i2dana i 2apovi"ed vo"skovo(e 2a po"edine od"ele vo"nika> "are-"i2a Lat> o"tio7 !io "e 2a-"enik cent)riona ili dek)riona, ko"e-) "e pretpostavl"eni prep)1tao dio d)Knosti> Mo#ao "e 2a-i"eniti svo#a star"e1in) ) sl)3a") n"e#ove !olesti i ) dr)#i- prilika-a spri"e3enosti> Birao #a "e sa- cent)rion odnosno dek)rion, odakle -) i latinsko i-e> -va ,rosta voj"i2a Lat> mani"ularis7 ovi- se i-eno- na2ivao ri-ski vo"nik kao 3lan -anip)la ili cent)ri"e, ) s)protnosti pre-a 3asnik) od cent)riona navi1e Bisp> A.1,<9.1). s#!"jivi *akako Gal!i i Pi2on)> o-$i2ova"ja ,ri!$je"i' o- Ni!:i-ija +i-6idi"e .a!in, ko"i "e pod +erono- A@> n>e> postao "rae'ectus "raetorio )-"esto sr)1eno# ?eni"a 8)6a, pro-icao "e ) sl)K!i se!i odane I")de> # stra'# o- ,ro!je"e voj"e s$#(%e *isciplinska ka2na7 i2 t"elesne straKe ) le#i"), i2 le#i"e ) -o-aric)> 1er!a"s2e vojs2e ' prvo- red) ) Gorn"o" Ger-ani"i Bisp> c>9>1;>19>@GC> s$ije-e4e1a -a"a "a2o" ja"#ars2i' i-a 0* sije7"ja
;1A
voj"i72$' ,o$o5aja rasija"i' ,o 7itav# 1ra-# Tako "e npr> 2a kasa-) tr)pa-a i2 Ilirika odreden 4ipsani"ev tri"e-, 2a od"ele #er-anske vo"ske atri" .lo!ode (atrium 5ibertatis, c>=1C> Osa!"aesto1a -a"a ,rije :e%r#ars2i' 2a$e"-a 0A sije7"ja A8>n>e 'ar#s,i2 U!%ricije /e$ior +apisao "e d"elo De =trusca disci-"lina (!lin.1,1:)7 pre-a isto- a)tor) B$,19C !io "e on -(arus"icum in nostro ae%o "eritissimus% B9na"isk)sni"i -ed) Far)spici-a na1e#a do!a:C> 2ro( Ti%erBev# 2#4# Domus *iberiana pripadala "e Palaci")> Ve$a%ar )elabrum !i"ase -"esto 2apadno od Palaci"a> k ($at"o! !i$jo2a(# Miliarium aureum na s"evero2apadno- )la2) na ?or)- pred .at)rnovi- Fra-o-, pola2i1na to3ka sviF italskiF cestaM od po2laene !ronce> Podi#ao #a "e )#)st> -va-eset i trojica #'o-a Jedan se )Foda vratio na Palaci", pre- to-) ) koForti iF !i"a1e ;5> )2et (a Ce(ara Ova" pri"ela2ni ko#no-en J)li"evaca pre)2eli s) ) svo") tit)l) sli"edei vladari sve do &adri"ana> +osili s) #a tako(er i odre(eni nasl"ednici pri"estol"a kao i n"iFovi sinovi i )n)ci7 npr> Britanik, Pi2on kao Gal!in posinak, *o-ici"an, Tit> Isp> c> 19>=G>58> III,8A,I4,;> (a "e-av"o1a ,revrata ' n"e-) "e 2!a3en +eron, a Gal!a se popeo na pri"estol"e> Gra- ostao "eo2rvav$je" Pokol" po-orskiF vo"nika 2!io se na %ia Flaminia na M)lvi"sko- -ost), dvi"e i pol -il"e od 8i-a < dakle pred #rado-, tako da "e sa- #rad stvarno ostao ne<okrvavl"en> ,rijate$je! carevi! +eronovi- Bc>1=C> Ce$(o /arije Marius &elsus, desi#nirani kon2)l, Gal!in odani prista1a Bc>15C> 2 i(a%ra"i! voj"ici!a i$irs2e vojs2e Misli se na odrede i2 le#i"a ko"e "e +eron do2vao i2 Panoni"e 2a !or!) protiv l!anaca na o!roncinia Kavka2a> Vi,sa"ijev# trije!# Lat> "orticus )i"sania, leKao "e na %ia lata ko"a "e vodila k "orta Flaminia, sa#radio #a M. )i"sanius Agri""a. ,ri!i,i$ari!a +a")#ledni"i cent)rion, vo(a prve cent)ri"e svake le#i"e (centurio "rimi "ili, "rimi"ilus ili "rimus "ilus) ko"i "e po2ivan ) ratno vi"ee> *o!ivao !i nakon odsl)Ken"a ("rimi "ili (onore "er'unctus) na2iv "rimi"ilaris Bisp> consul 0 consu-laris). Pri-ipilari s) !ili elita odsl)KeniF cent)riona i, )koliko !i i dal"e ostali ) sl)K!i, -o#li s) o3ekivati i -"esto tri!)na i pre6ekta> Plaa i- "e !ila tolika da s) po otp)st) -no#i i-ali vite1ki i-)tak i )la2ili ) vite1ki staleK> 1er!a"s2e voj"i2e Odio #er-anske vo"ske Bc>AC> atrija S$o%o-e Lat> atrium 5ibertatis7 te1ko "e odrediti n"e#ov poloKa", ) svako- sl)3a") !io "e prili3no )dal"en od ?or)-a> Cetrije Sever MoKda spo-en)t ) &#5 $I,A=5=> S#%rije De2ster Po"avl")"e se kao "rocurator et "rae'ectus Sardiniae na "edno- sardinsko- -il"oka2)> Po!ors2a $e1ija Od-etn)la se od Gal!e i stala na stran) Otona, ra2lo# "e sFvatl"iv Bv> !il"> )2 c>AC> Ger!a"s2i o-je$i Lat> %exilla ili %exillarii, Bv>11,18C, predstavl"ali s) -an"e odrede ko"i s) !ili i2dvo"eni i2 le#i"a> I2 stalno# le#i"sko# ta!ora s pose!ni- 2adatko- slani s) pona"vi.e i2van doti3no# vo"no# okr)#a ("ro%incia). Pri to- s) sl)Kili pod 2astavo- (%exillum, %. !il"> )2 1,=A> odakle i- i i-eC, )-"esto pod le#i"skiorlo- (aquila legionis). Isti se i2ra2 koristi i 2a od"ele veterana, ko"i s) nakon odsl)KeniF ;G #odina sl)K!e osta"ali ) vo"sci i 3inili pose!n) "edinic) pod svo"o- 2astavo- (%exillum). Isp> >5>1,17>;A>=A>=9>55>111,;1> # A$e2sa"-rij# Ta-o se +eron Ftio )p)titi ne1to pri"e 4inde<ksova )stanka, Fotei povesti rat protiv Etiopl"ana Bisp> c>7GM .)et> +er>19C> s tvr-o1$avo34# oso%"e !r5"je G neslo2i i ra2ilaKen") ) car<sko- vi"e) v> c>1= "aro- Lat> "o"ulus, pripadnici pravo# #radansko# staleKa 2a ra<2lik) od p)ka ("lebs), niKiF narodniF slo"eva> #sre- %oj"i' ("a2ova Bo"ni 2nakovi (signa) !ila s) kopl"a ko"a s) )-"esto 1il"ka i-ala ispr)Ken) r)k) kao 2nak v"ernosti ili apotrope"ske slike Kivotin"a Bkod -anip)laC> /nak le#i"e !io "e srcFrni ili 2latni orao s ra1ireni- krili-a> ' carsko vri"e-e i koForte s) do!ile svo"e !o"ne 2nakove, o!i3no sa 2-a"e(astava!a /astave (%exilla) i-ali s) kon"ani3ki od"eli ili sa-o<stalni p"e1a3ki odredi> Bili s) to 3etvoro)#lasti ko-adi tkanine ko"i s) vis"eli na popre3no" -otki> Ovd"e s) to 2astave )Foda (s"eculatores).
;17
O%#$tro"ija Sa%i"a Pod Kla)di"e- !io "e on @A> n>e> quaestor aerarii (A.+>.l,93). Korneli"a /arce$a Pod +erono- A@> n>e> )pleten ) proces vo(en protiv Ga"a Kasi"a i L)ci"a .ilana 2!o# velei2da"e caraM i2-a<kao "e pri"eteo" os)di> ($ostav$ja"je Misli se na de#radaci") i ostale disciplinske ka2ne> Se-a! je !jeseci o- Nero"ove s"irti +eronova s-rt pada na 9> lipn"a A8> n>e> Po$i2$iti Takvi kao Poliklit >>> Poliklit (!ol8c?itus) oslo!odenik i ko-ornik +eronov B $I4,=9CM 4atini" rodo- i2 Beneventa, i#rao "e na"pri"e kao lakrdi"a1 (scurra), kasni"e kao )t"eca"an i !o#at 3ov"ek, na +eronov) dvor) 2na3a"n) )lo#) BQ $4,=5M Dial.@7 lu%. 4,5AM Mart. $I4,9ACM E#i"al (Aegialus), vrlo 3esto i-e 2a ro!a ili oslo!odenika, ne 2na se na ko") kon<kretn) oso!) Tacit -isli> Sa! o"aj -o! IcelovM po dr)#i-a -isli se na ci"eli Palaci" ) ko"e- s) pre-a .vetoni") Kiv"ela sva tro"ica Gal!iniF -il"e<nika Bc>>l=C> !ir"o-o,s2a 2o'orta +e odve sretan pri"evod Tacitova -co(ors logatas. Pretori"anci s) nai-e drKali straK) o!)3eni ) to#), dakle !e2 oklopa i 1tita, sa-o s -a3e- o !ok) i kopl"e- ) r)ci> Pi(o" -osti1ao /arije Ce$(o -ojavio Pi2on "e !io poslan ) pretori" Bc>=5C, Mari"e Del2o k ilirskiodredi-a Bc>=1C> -o 1ra-a Kasarna pretori"anaca leKala "e i2van #radskiF 2idina Bc>17C sve do cara )reli"ana> ,o#(-a"i2 Oto"ov Isp> c>1=>7 b94ini"e "e !io 2a Marka Otona:> G Lakonov) plan) v> c>=5> "o3e" +a nosil"ci, stolici (sella) s. r)3ka-a 2a nosen"e> Vo$o1e(a Partski kral" 4olo#e2 ()ologaesus) i2 dinasti"e rsa<kida !io "e sin 4onona (A. $II, 15C, na pri"estol"e se )speo ) vri"e-e Kla)di"a (A. $II,55C> +"e#ova !raa !ili s) Tiridat, potkral" r-eni"e, i ovd"e spo-en)ti Pakor, potkral" ) Medi"i (A. $4,;C> Ga$%i"o ,o,rsje 8el"e6no !ron3ano poprs"e cara ko"e "e ) o!lik) -edal"ona !ilo pri3vr1eno na -otki !o"no# 2naka koForte> K#rcijeva (-a"ca Lat> &urti lacus, na ?or)-) (5i%. 1,1;> 4II,AC> ' 8i-) "e takviF "avniF 2denaca, 3esto s vodoskoci-a (salien-tes), ) carsko vri"e-e !ilo oko 7GG> evo2at Lat> e%ocati !ili s) veterani ko"i s) po istek) svo"e vo"<ni3ke sl)K!e osta"ali ) vo"sci> Bili s) !ol"e plaeni od ostaliF vo"nika i oslo!o(eni )o!i3a"eniF vo"ni3kiF poslova7 straKa<ren"a, radova na )tvrden") ta!ora, do!ave drva i vode i sl> +"i<Fova "e !ro"nost porasla oso!ito ) vri"e-e #ra(anskiF ratova> ,et"aeste $e1ije *akle vo"nik i2 od"ela 1@> le#i"e> Ta" se odio ) to vri"e-e 2atekao ) 8i-)> .po-en)ta "e le#i"a !ila ina3e s-"e1tena ) .taro- ta!or) ()etera castra) ) *on"o" Ger-ani"i BI4,=@C> "a7i" "je1ova 5ivota i 1$as o !e!ii 4> -e()ti- nekrolo# ) c>58, #d"e se on po"avl")"e ) ne1to !ol"e- sv"etl) ne#oli hto !i se o3ekivalo pre-a c>A>7 9na"#ori od s-rtnika:> Pre- 'ra!o! %o5a"2so1a J#$ija ' !li2ini stare #ovornice (rostra), #d"e "e na lo-a3i spal"eno De2arevo ti"elo, podi#ao "e )#)st Fra- (aedes di%i Augusti). 'ra! Veste ' ")#oisto3no- di"el) ?or)-a ) podnoK") Patatina nas)prot Fra-) !oKansko# J)li"a> -r5av"i ro% lat> ser%us "ublicus, ovd"e Fra-ski ro! (aedituus) ko"e-) "e d)Knost !ila 3)vati Fra-ski pri!or i pripre-ati #a 2a o!red> # svo! sta"# ' pose!no" prostori"i )2 Fra-, #d"e "e Kivio Fra-ski ro! sa svo"o- o!itel"i> stoti"# i -va-eset !o$%e"ica Mol!enice (libelli), ko"e s) 2a kratka vladan"a Otonova ostale neostvarene> /arija Ce$(a 4> !il"> )2 c>15> P$ocija .ir!a Pre-a "edno- natpis) !io "e kon2)l 85>n>e> je-a" o- "ia"i,#$ara 4> !il"> )2 c>;@> pod 9dva prosta vo"nika:> .$avija Sa%i"a .tari"e#a !rata 4espa2i"anova, ko"i "e 2a +erona !io "rae'ectus urbis (A. $III, =GC> Gal!a -) "e od)2eo t) sl)K!) Bc>15C, a 4iteli"e -) "e ponovo vratio Bisp> 11,A=C> G n"e-) v> i 111,7@> Ves,a(ija"a On "e na 3el) => le#i"e ) J)de"i i-ao tako vaKno 2apov"edni1tvo>
;18
ot2#,"i"a ' ri-sko" se vo"sci )stalila 2lo)potre!a da oslo!o(e<n"e od te1kiF vo"nickiF poslova ili, oso!ito, dop)st vo"nici otk)pl")") od cent)riona> Takav se oprost, ali i novac isplaen 2a n", 2vao %acatio. .lo!odno vri"e-e, dokolica vo"nika, 2valo se militare otium. i( svoje %$a1aj"e I2 carske privatne !la#a"ne ('iscus), i2 ko"e se i2-e() ostalo# pod-irivao i vo"ni !)dKet> jav"a 2a("a Bio "e ra2apet na kriK> Gra-s2i ,retor sa(ove se"at O!a s) kon2)la, nai-e, !ila -rtva> "a(iv A#1#sta Ta" s) po3asni nadi-ak, ko"i "e po odl)ci senata )#)st do!io 1A> si"e3n"a ;7> pr>n>e>, nosili i svi n"e#ovi na<sl"ednici> .a-o #a "e 4iteli"e ) po3etk) od!io Bv> II, 9GC> "a Ka,ito$ij *a prinese J)piter) Krtv) 2aFvalnic)> tr#,$a Gal!ino, Pi2onovo i 4ini"evo> Ipak se saFrana Gal!ina ni"e o!avila od-aF 6c. 59C> Vera"ija +a #ro!no- natpis) )erania ,emina (&#5 4I, =17;=C> S2ri%o"ija" Kras Bv> c> 1@> 58C> Kris,i"a V c C@ /a1"a > s-rti Gne"a Po-pe"a Ma#na B4eliko#C, 2eta Kla)di<"eva, isp> Dio $L, =1M Suet. &l. ;7> ;9> Krasa P)ni- i-eno- M. 5icinius &rassus Frugi7 o n"e#ov) svr1etk) v> I4, 5;> starije1 %ra1a Krasa .kri!oni"ana> On "e )!i"en kasni"e, pod *o-ici"ano-> s $iste ,ros2ri%ira"i' ' vri"e-e dr)#o# tri")-virata> Ka$vi(ije! Sa%i"o! P)ni- i-eno- D> &al%isius Sabinus, kon2)l ;A> n>e> (A. I4, 5AC, !io "e legatus Augusti "ro "raetore u Panoni"i pod Kali#)lo-> Os)di ) proces) ko"i "e poveden pro<tiv n"e#a i Kene -) Korneli"e, 2!o# do#a(a"a spo-en)ta ovd"e, )klonilo se o!o"e sa-o)!o"stvo- =9> n>e> Bisp> Dio '$, 18C> # 1$av"o! sta"# Glavni stan ("rinci"ia) !ilo "e veliko slo!odno -"esto ) ta!or) #d"e s) sta"ali 1atori vo"skovo(e, le#ata i tri<!)na, #d"e se s povi1ena -"esta (tribuna') #ovorilo vo"nici-a, #d"e s) vi"eala vo"na vi"ea i #d"e se s)dilo vo"nici-a> Nar%o"s2o! Ga$ijo! .enatsko- provinci"o- na2vano- pre-a #rad) arbo. *ana1n"a ")Kna ?ranc)ska BProvence i Lan#)e<docC> (%o1 ,rijate$jstva s Ga$%o! V c *@ -#1o vre!e"a (a"e"are"o sa'ra"io Tek dr)#e noi nakon s-rti> #,ravite$j Lat> dis"ensator, !io "e ro! ili oslo!o(enik ko"i "e vodio ekono-at svo# #ospodara B#r3> oticovdc J,ocMC> r#i"e (Argius) !io "e pre-a Pl)tarF) BG> ;8C oslo!o(enik> ,e7e"jari Lat> lixa, dovo2io "e ) ta!or KiveKne na-irnice i dr)#e potrep1tine 2a vo"nike> 2o"j#3ari Lat> calo7 sli3na sl)K!a kao kod #ore spo-en)to#> Patro%ija Isp> II, 9@M !lut. ,. ;G> # se-a!-eset i tri 1o-i"e 8o(en ;5> prosinca @> pr>n>e>M pre-a dr)#i- navodi-a !io "e dvi"e #odine -ladi> # Ger!a"ija!a +akon prvo#a kon2)lata car Kali#)la poslao "e Gal!) 2a na-"esnika ) Go-") Ger-ani"), #d"e "e on 51> n>e> i2vo"1tio po!"ed) nad &aani-a Bisp> Dio L$, 8M !lut. ,. A7 Suet. ,. 8>C Provinci"o6riko- )pravl"ao "e pod Kla)di"e- B; #odine, otprilike 5@W17> n>e>C, Tarakonsko- &ispani"o- pod +erono(Suet. ,. 7>8C od AG> n> e> 4ri"e-e i2-e() sl)<K!eniF d)Knosti provodio "e ) -irn) Kivot) na svo- i-an")> or#5je Isto2a T) s) 4espa2i"an i M)ci"an sta"ali na 3el) vo"ski ) J)de"i, odnosno .iri"i> -voj%e"o !i3$je"je /!o# n"e#ove poFlepe i 1krtosti Bv> II9 AD sasje7e" J#$ije Vi"-e2s V c < -io Ga$ija # s#sje-stv# Raj"e Bel#i> oso!ito Treverci i Lineonci (c. @=C> "a Se2va"ce i E-#a"ce .ekvanci (Sequani) i-ali s) s"edi1te i2-e() .aone i 8Fone i o!ronaka J)re, ) dana1n"o" B)r#)n<di"i> Glavno i- "e nasel"e !io )esontio Bdanas BesansonC> Ed)<anci ili &ed)anci 6Aedui ili Haedui) nastavali s) podr)3"e i2-e() Loire i .ane na ")# sve do LIona, s #lavni- #rado- Augustodunum Bdanas )t)nC>
;19
$#1-#"s2a Ko$o"ija dana1n"i LIon, !ila "e ) +eronovo vri"e-e )ni1tena poKaro-, te "e +eron 2a o!nov) #rada dao 5 -ili")na sesterci"a> Ti-e se i o!"a1n"ava privrKenost #ra(ana te Kolo<ni"e svo- do!roinitel") Bisp> c> A5M A. $4I, 1=M Sen. e". 91C> A#$o Vite$ije 8oden 1@> n>e> BSC kao sin L)ci"a 4iteli"a i .eksti<li"e Bv> II, A5C, !io "e kon2)l 58> n>e>, prokon2)l 6rike otpri<like od AG> do A1> n>e> Bv> c> 7G> II, 97C> Kra"e- A8> n>e> Gal!a #a "e poslao ) *on") Ger-ani") 2a na-"esnika, )-"esto )!i<"eno#a ?onte"a Kapitona Bc> 9C> G n"e#ov) 2na3a") isp> oso!ito III, 8A i A. $I4, 59> !"o1i!a s# ,ovra4e"e voj"i72e 7asti Oni-a ko"i-a iF "e Gal!a od)2eo 2!o# n"iFove otvorene privrKenosti pre-a +eron) ili 4er#ini")> A$ije" Ceci"a P)ni- i-eno- A. &aecina Alienus, le#i"ski le#at ) Gorn"o" Ger-ani"i> .a%ije Va$e"s Le#i"ski le#at ) *on"o" Ger-ani"i Bc> 7C> Ver1i"ijeva o2$ijeva"ja 4> c> 8>7 94er#ini"e se ne i2"asni od-aF 2a Gal!):> Ka,ito"ovi' "a!jera V c C "je1ovo i!e 4iteli"evo> 1er!aiis2e ,o!o4"e cete T"> 3ete Batavaca> (aje-"i72a s$#5%a sa Ce(aro! Kali#)lo-> 4iteli"ev otac L)ci"e dvap)t "e !io kon2)l B5=> i 57> n>e>C i "ednocen2or s care- Kla)di"e-> '-ro "e pri"e @5> n>e> Bv> III, AAC> 2ao !$a-i4a On "e 2apovi"edao "edno- od tri") le#i"a ) Gorn"o" Ger-ani"i> # ;etici Betika (Baetica) !ila "e senatska provinci"a, o!)Fvaala "e podr)3"e ")Kno od ri"eke Anas Bdan> G)adianaC, dana1n") ndal)2i") i Granad)> Treverci *re%eri ili *re%iri, narod ) Bel#i"sko" Gali"i (,allia Belgica) od ri"eke Mosel do 8a"ne> +"iFov #lavni #rad 2vao se Augusta *re%erorum Bdanas TrierC> Li"1o"ci Galsko ple-e 3i"e "e s"edi1te !ilo na i2vor) Matrone danas MarnaC i Mo2e Bdanas MaasC i s o!i") strana #orn"e .ekvane Bdanas .eineC, na podr)3") dana1n"e# Lan#resa i *i"ona> -es"ice9 ("a2 1osto,ri!stva *esnice -ed)so!no prepletei)F prsti") ) r)kovan") kao si-!ol #ostopri-stva ili po!rati-stva -o#) se vid"eti ) neki- -)2e"ski- 2!irka-a Bnpr> ) LIon) <i2 !ronceC i prika2ane na De2arovi- novci-a> 2o'orte i a$e One s) kao po-one 3ete !ile s-"e1tene oko ta!ora ri-skiF le#i"a> "a ja"#ars2e 2a$e"-e 1> si"e3n"a svake #odine 2aklin"ale s) se vo"ske na carevo i-e> T) "e o!ave2) )veo Ti!eri"e> i( ,rvi' re-ova T"> deset prviF cent)riona svake le#i"e> Ga$%i"a ,o,rsja +e sa-o -edal"one s rel"e6ni- liko- cara na -otka-a !o"niF 2nakova Bv> !il"> )2 c. 51C ne#o i careve stat)e ) ta!or)> ,et"aesta i 3es"aesta $e1ija 1@> ) .taro- ta!or) Bv> I4, =@C, 1A> ) +ove2i") Bv> I4, ;AC> # isto! (i!ov"i2# ' Mo#onci"ak) Bdanas Main2C, v> I4, ;5> =7> @9> 2o"(#$ar"i $e1at ' o!"e-a Ger-ani"ania !ili s) na-"esnici-a kon2)larni le#ati> ,rija3"je (a2$etve Misli se na 2akletv) ko") s), nakon +eronove s-rti, poloKili Gal!i Bc> @=C> # A1ri,i"s2# Ko$o"ij# Lat> colonia Agri""inensis, ) *on"o" Ger-ani"i, nekada1n"i o""idum @biorum, kasni"a veteranska koloni"a, @G> n>e> po #ripini Mla(o" na2vana #ripinska Koloni"a (A. $II, ;7CM p)ni "o" "e na2iv &olonia &laudia Augu-sta Agri""inensium (&#5 I$, 1@85M na novci-a &.&.A.A.)7 dana1n"i K3ln> (i!ov"i2 ,rve $e1ije ' Boni, Bdanas BonnC, v> c> @@> ,o!o4"e s$#5%e carstva9 2oje s# o%i4"o o%av$ja$i os$o%o8e"ici *vorski sl)K!enici !ili s) ) vri"e-e principata sve do &adri<"ana o!i3no carski oslo!o(enici> Koristili s) se ne sa-o 2a oso!n) dvorsk) sl)K!) ne#o i kao po-onici i 2ast)pnici carevi ) )pravi nad carski- pos"edo- i 6inanci"a-a i rad) ) carsko- ka!inet)> Tako s) pri-"erice oslo!o(enici, ko"i s) kao +arcis, Palant, Kalist i Poli!i"e )pravl"ali ) Kla)di"evo i-e, !ili na"vi1i 6inanci"ski )pravnici ("rocuratores a rationibus), ta"niei (ab e"i-stulis) i pro3elnici )reda 2a -ol!enice Ba libellis). 4aKnost i )t"eca" oviF sl)K!enika
;;G
rastao "e s )3vrsn"e- carstva tako da s) se neri"etko do-o#li i vite1ko# staleKa, 1to "e od &adri"ana postalo i pravilo> Post)pak "e dakle 4iteli"ev od)darao od o!i<3a"a pretFodniF vladara> Po!,ej Pro,i"2vo I2 n"e#ova "e pis-a po3etko- si"e3n"a Gal!a do!io prve vi"esti o otpor) vo"ske ) Gorn"o" Ger-ani"i Bc> 1;C> 1er!a"s2e :$ote To "e ra"nska 6lotila ko") "Qe osnovao *r)2, a pro1irio Ger-anik> Xesto se spo-in"e na ra"nski- natpisi-a> J#$ije Civi$ Kolovo(a !atavsko# )stanka ko"i "e na n"e#ov poti<ca" !)kn)o ve iste #odine Bv> I4, 1=C> U o,4i"i Li"1o"aca 4> !il"> )2 c> @=> osa! 2o'orata ;atavaca Ove po-one 3ete s)sree-o prvi p)t ) !or!a-a protiv Britanaca ) vri"e-e +erona, ko"i iF PQe po<2vao i2 Ger-ani"e A1> n>e> Bisp> I4, 1;M A. $I4, =8C> 3et-aeste le#i"e . nadi-ko,emina Martia )ictrix7 ) +ero<novo vri"e-e s-"e1tena ) Britani"i (A. $I4, =5> =7CM odatle "e pre-"e1tena ) *ala-aci") (H. II, 11> AAC> +akon !itke kod Bedri"aka, #d"e "e Otonova vo"ska poraKena, vraena ) svo" raniPQi #arni2on Bv> II, AAC> Va$erije A(ijati2 &onsul designatus ) prosinc) iste #odine Bv> I4, 5C> $e1at +a-"esnik ) carsko" provinci"i Bel#ici !io "e pretorski le#at (legatus Augusli "ro "raetore). (a (eta OKenio #a "e svo"o- keri ko") "c i-ao s Galeri"o- Bc> 7@C, 4espa2i"an ") "e kasni"e )dao i dao "o" -ira2 i opre-nin) (Suel. )es". 15C> J#"ije ;$e( .l"ed!enik 4indeksovM v> o n"e-) "o1 ) II, @9> i !il"> )2 III, =8> #,ravite$j Lat> rector, openito i-e 2a na-"esnika provinci"e> s Ita$s2o! $e1ijo! To "e % #talica, osnovao ") "e +eron (Dio L4, ;5C> B+e tre!a "e 2a-i"eniti s legio 1 ,ermanica, ko") "e o6or<-io )#)st nakon 4arova pora2a, ili s "rima classica ko") "e sastavio +eron od po-orskiF vo"nika i2 -i2enske i ravenske 6lote>C Od Otona nadal"e na2iva se "rima Adiutrix (c. C). Ta"rovo! a$o! Ala *auriana, kasni"e ala 1 Fla%ia ,allorum *auriana, na2vana po osniva3), provinci"skona-"esnik) .ta<tili") Ta)r), -oKda ono- isto- ko"i "e pre-a A. $II, @9, kao prokon2)l )pravl"ao provinci"o6riko-> # rets2i! 7eta!a ' 8eci"i Bv> c> 11C, ko"o- "e )pravl"ao pro<k)rator, !ile s) s-"e1tene p"e1adi"ske i kon"ani3ke 3ete> Tre%e$ije /a2si! P)ni- i-eno- M. *rebellius Maximus7 kao consul su''ectus s L)ci"e- ne"o- .eneko) vri"e-e +erona B-oKda @A> n>e>C, pri-io "e A1> n>e> nalo# da proci"eni pore2 na i-ovin) ) provinci"i Bel#ici, L)#d)nsko" Provinci"i i kvi<tani"i (A. $I4, 5AC> God> A=> n>e> postavl"en "e 2a na-"esnika ) Britani"i, na -"esto Petroni"a T)rpili"ana (Agr. 1ACM A9> n>e> prisil"en "e odatle po!"ei (H. II, A@C> Prika2 n"e#ova 2na3a"a i )prave ) Britani"i iscrpno da"e Tacit ) -ono#ra6i"i o #ri<koli> Roseije Ce$ije P)ni- i-eno- M. /oscius &oelius, !iv1i pretor (legatus "raetorius, Agr. 7C na -"est) 2apov"ednika ;G> le#i"e ()aleria )ictrix), #rikolin pretFodnik> ' oK)"k) 81> n>e> !io "e consul su''ectus pre-a arvalski- akti-a ) ko"i-a n"e#ovo i-e )pisano ) o!lik) &oelius, ne &aelius. "ar#3ava"je re-a # "a-$e5"osti /ato "er se le#i"ski le#at i2di2ao i2nad na-"esnika provinci"e> i(ra%$jiva"je i os2#-a" ,o$o(aj le#i"a MoKda "e Tre!eli"e prisva"o od vo"nika n"iFov dio pli"ena i dar ) novci-a ko"i s) vo"nici pri-ali od cara Bt2v> donati%um). Po3to se ,ri2$j#4i$a i %rita"s2a vojs2a V II9 AC i III9 @@ ,re2o Kotijs2i' A$,a Lat> Al"es &ottianae ili &ottiae Bposl"edn"i o!lik 3e1i na natpisi-a, isp> &#5 ), p> 8G8C, planinski lanac ko"i ra2dva"a *a)pFine od Pie-onta, pri"ela2 preko Mont Genevre> ,re2o Pe"i"s2i' %i$a Pri"ela2 preko M> .t> BernFard> ,ete $e1ije Pod nadi-ko- Alaudae 0 pre-a keltsko" ri"e3i alauda 91eva:M osnovao "e De2ar od sa-iF #alskiF provinci"a<laca> 4eina vo"nika te le#i"e i2 *on"e Ger-ani"e po1la "e s 4alenso-, od tri") ostaliF le#i"a BI, $4 i $4IC sa-o od"eli (%exilla, v> c> =1C>
;;1
-va-eset,rva . nadi-ko- /a"ax, s-"e1tena ) )indonisi Bdanas ZindiscF kod Badena ) kanton) ar#a)C> Od dvi") dr)#iF le#i"a BI4 i $$IIC Decina "e vodio isto tako sa-o od"ele (%exilla). Ger!a"a Batavaca i #er-anskiF ple-ena s one strane 8a"ne (*ransr(enani). # ,#"oj rat"oj s"a(i 4o"ska "e !ro"ila Bpre-a II, 876C oko AG>GGG I")di> -a 1a (ov# Ce(aro!9 (a%ra"io "e i 2ao ,o%je-"i2 Bio "e dakle "edini car ko"i "e od!io to po3asno i-e> ' dok)-enti-a i na novc) na2iva se A. )itellius Aug. #m". ,erman. U Divo-#r# Kasni"e na2van Mediomatricum Bpre-a ple-en) ko"e-) "e ta" #rad pripadao, v> I4, 7GCM ) sredn"e- vi"ek) Mettis, odakle i dana1n"e i-e Met2> Le#7a"a Galsko ple-e ) Bel#ici, i2-e() Matrone Bdanas MarneC i Mo2ele Bdanas MoselC, ) podr)3") To)la> 2o'orata Batavaca, v> c> @9> 2a2o s!o 1ore s,o!e"#$i v c E-#a"ci 4> !il"> )2 c>@1> L#1-#"ci Kao revni prista1e svo# do!ro3initil"a +erona Bv> !il"> )2 c> @1C ) 4iteli") s) vid"eli n"e#ova osvetnika> Odvedena i2 L)#d)na, #d"e "e dotad !ila ) #arni2on) Bc> @9C> /a"$ije Va$e"s P)ni- i-eno- *. Manlius )alens, 2apov"ednik le#i"e ) Britani"i oko @G> n>e> (A. $II, 5GC, kon2)l 9A> ne>e>, ) devedeseto" #odini svo#a Kivota> Vije"ja"a .tanovnika #rada )ienna, na 8Foni, staro# #lavno# #rada lo!roKana Bdanas 4ienne ) *a)pFinC,s"edi1ta na-"e<snika +ar!onske Provinci"e ("ro%incia arbonensis, pre-a #rad) arbo ) ")#oisto3no" Gali"iC> Grad) "e )#)st dao ;7> pr>n>e> pravo -la(e latinske koloni"e (ius 5atii). Kasni"e "e, v"ero"atno pod Kali#)lo-, )2di#n)t ) ran# koloni"e ri-skiF #radana, (colonia ci%ium /omanorum), 3i-e "e stekao p)no ri-sko #ra(ansko pravo> ,os$je-"ji rat 'stanak 4indeksa, )2 ko"e#a s) se svrstali 4i"e<n"ani, kao kasni"e i )2 Gal!), dok s) L)#d)nci drKali s +erono-, odnosno kasni"e s 4iteli"e- Bc> A5C> "e-av"o #"ova7e"e $e1ije Kratko vri"e-e pri"e +eronova pada> stra"o i "e,rijate$js2o 4i"ena nai-e ni"e !ila ri-ska vo"ni3ka koloni"a ne#o #alska opina> ri!s2a 2o$o"ija L)#d)n "e 5=> pr>n>e> osnovao Oktavi"an ) vri<"e-e tri")-virata kao vo"ni3k) koloni") s p)niri-ski- #ra<(anski- pravo-> (e!$j# A$o%ro(a"a i Vo2o"aca lo!roKani i2-e() ri"eka Isere i 8Fone, \enevsko#a "e2era i lpa, ) s"eve-o- di"el) *a)pFine i Provence, s #lavni- #rado- 4a2iono- ()asio danas 4aisonC> L#2# 5ucus Augusti, danas L)c na ri"ed *ro-e ) *a)pFinM na natpisi-a 5ucus )ocontiorum. He$ve4a"i Po2nati keltski narodM nastavali s) podr)3"e i2-e() J)re, \enevsko# "e2era, 8Fone, .t> GotFarda i #orn"e 8a"ne> s$av"o +akon n"iFova pokoren"a, De2ar i- "e svo"i- ko-enta<ri-a o #alsko- rat) podi#ao v"e3it spo-enik> ra-i Ije2oviti' vo-a ToplicaM -isli se si#)rno na Aquae Hel%eti-cae Bili Hel%etiorum) isto3no od 4indoniseM na natpisi-a na !ron3ani- plo3a-a7 Aquis Hel%. (&#5 III, AG17C, Kitel"i se 2ov)7 %ic(ani) Aquenses (&#5 $III, @;==C> *anas Baden na ri"eci Li-at ) kanton) ar#a)> rets2i! ,o!o4"i! 7eta!a 4> !il"> )2 c. @9> K$a#-ija .evera 4> !il"> )2 I4, 18> O,2o$je"i I2-e() ;1> le#i"e i 3eta ko"e s) dola2ile i2 8eci"e> Vocecij Bri"e# ) istono" J)ri, 2apadno od dvorca &a!s!)r#> 2o'orta Tra7a"a Jedna od tri") koForata ro(eniF Tra3ana, ko"e s) se ) 1> st>n>e> nala2ile ) Ger-ani"i> ,ro-a"o # ropstvo 8atne !i 2aro!l"enike po staro- o!iAa") kod proda"e ov"en3avali kao Krtvene Kivotin"e> Ave"ti2 *anas vencFes na M)rtensko- "e2er) ) !li2ini ?rei< !)r#a> K$a#-ije 4> !il"> )2 I4, 18>
;;;
Si$ijeva a$a Ova" kon"ani3ki odred nosi i-e v"ero"atno po svo- osniva3), carsko- na-"esnik) ) Gorn"o" Ger-ani"i 2a vri"e-e Ti!eri"a, Ga") .ili") (A. I, =1C> U E1i,at 4> c> =1 ,re2o,a-s2o1 ,o-r#7ja To "e regio +# #taliae, 2apadna polovica stare ,allia *rans"adana, i2-e() Pada, lpa i dde> /e-io$a" *anas Milano> Novarij# *anas +ovara> E,ore-ij# *anas Ivrea> Verce$e *anas 4ercelli> "aj,rostra"iji -io Ita$ije Misli se na ci"el) ,allia *rans"adana. s Petri"o! a$o! +a2vano- tako po osniva3), -oKda Tit) Po-<poni") Petri> Bila "e s-"e1tena @A> n>e> ) Main2), pre-a nat<pis)7 ala ,allorum !.7 nakon #ra(ansko# rata, ) ko"e- "e ratovala na 4iteli"evo" strani, pre-"e1tena "e ) Britani"), #d"e se "avl"a "o1 na kra") => st>n>e> ) !li2ini &adri"anova 2ida> rets2i! se-$o! P)teko"i preko lpa vodi ) )n)trasn"ost Tirola> ,#t Nori2a /a +orik isp> !il"> )2 c> 11> Petro"ija Ur%i2a .po-in"e se na nori3ki- natpisi-a (&#5 III, 11@@1C, !io "e, kao i veina )pravitel"a ("rocuratores) -an"iF carskiF provinci"a, i2 vite1ko# staleKa Bv> !il"> )2 c. ;C> Pe"i"s2i! ,#to! 4> !il"> )2 c> A1> o-io ,ri7#ve M"e1ovita 3eta vo"nika sastavl"ena i2 vi1e od"ela le#i"e> /arija Ce$(a > n"e-) v> !il"> )2 c> 15> %es2oris"a /ato "er "e nakon pada i s-rti Otonove -orao i ) 4iteli"a po!)diti velikod)1an os"e3a" pra1tan"a> O:o"ije Ti1e$i" > n"e-) v> !il"> )2 c> ;5> (a,ovje-"i3tva "a- 1ra-s2o! stra5o! i ,retorije! Od A;> n>e> (A. $I4, @1C> Tita Vi"ija V c 0) 24er Krispin) Bv> c> 57C> "a tr1ove Osi- Forum /omanumD '. Augustum, boarium, olilorium i dr> 2o- Si"#es2i' To,$ica Pokra" .in)ese na -e(i Laci"a i Ka-pani"e, vrlo pos"eene (A. $II, AAM !lin. $$$I, 8CM na n"iF )p))"e i posvetni natpis ECIL F9 57=5C i( 71> n>e> Da"as Ter-e di san 8icco kod Mondra#one> #7ite$jica "as$a-a I#rala "e sli3n) )lo#) na +eronov) dvor) kao i Petroni"e, sa-o 1to "o" "e pol"e rada !ilo donekle dr)#a3i"e> K$o-ija /acera G n"e-) v> !il"> )2 c> 7> (a,rijeti 1$a- /!o# prestanka dovo2a Kita i2 Kitnica staro#a svi"eta 6rike i E#ipta> 2oje je %io #,#tio Ga$%a V c 0G Ita$s2oj $e1iji 4> !il"> )2 c> @9> to%o5"ja ,o7as"a ,rat"ja ) stvari da prido!i") vo"nike 2a Otona> !"o1o ra"ije %i$a ,re-a"a Vite$ij# Jako pret"erivan"e7 vo"ska *on"e Ger-ani"e 2aklela se 4iteli") ;> si"e3n"a A9> n>e>, vo"ska Gorn"e Ger-ani"e => si"e3n"a, a Oton "e Gal!) sr)1io s pri"e< stol"a 1@> si"e3n"a A9> n>e> (a Ticija"a P)ni- i-eno- 5. Sal%ius ;t(o *itianus, sin L)ci"a .alvi"a Otona i l!e Terenci"e Bv> II, @GC, Otonov stari"i !rat, kon2)l @;> n>e>, pod +erono- A@> n>e> postao "e prokon2)l provinci"e 2i"e i na topoloKa") i-ao 2a kvestora Gne"a J)li"a #rikol) (Agr. AC> ' vri"e-e o ko"e- se #ovori on "e kon2)l Bc> 77C> Isp> o n"e-) "o1 c> 77> 9G> II, ;=> ==> =9> 5G> 55> @G> AGM A. $II, @;> G n"e#ov) -lado- sin) v> II> 58> !aj2a .ekstili"a, v> II, A5> d"eca .a svo"o- dr)#o- Keno- Galeri"o- Bv> II, A5C i-ao "e 4iteli"e ne"aka sina (-in'ans. II, @9C i kerk)M o!o"e se 3esto po"avl")") na n"e#ovi- novci-a> .ina, ko"i "e kao i 4iteli"e nosio nadi-ak Ger-anik, dao "e )!iti M)d"an Bv> I4, 8GC> G sin) v> "o1 II, 57> @9> III, AAM o keri I, @9> $e1ije /e(ije Ta-o s) se nala2ile tri le#i"e7 111 ,allica, )##
;;=
&laudia i )### Augusta. i( His,a"ije Gd"e s) !ile dvi"e le#i"e7 )# )ictrix i + ,emina. K$#vije R#: G n"e-) v> !il"> )2 c> 8> A2vita"ija O!)Fvaala "e od )#)sta podr)3"e i2-e() Pirine"a, Oceana i Loire> J#$ije Kor-o Bio "e pod Kla)di"e- na-"esnik Dipra, pre-a &#, ;A=1> Nar%o"s2# Provi"cij# 4> !il"> )2 c> 58> J#-ejs2# "e vojs2# +") s) sa3in"avale tri le#i"e7 ) Macedonica, + Fretensis i +) A"ollinaris. sirijs2e $e1ije Tri le#i"e7 #) Sc8t(ica, )# Ferrala i +## Fulminata. Vi,sta"a A,ro"ija"a P)ni- i-eno- D> )i"stanus A"ronianus. Bio "e @9> n>e> kon2)l (A. $I4, 1CM 3est na natpisi-a> "ea!jere"o Pri-"erice7 r)1en"e- Gal!iniF kipova> ;ija3e 2o"(#$ B)d)i da "e !io )stal"en o!i3a" da novi car nosi 'asces kao consul ordinarius priliko- prve s-"ene #odine nakon )spona na pri"estol"e, Gal!a "e s 4ini"e- nast)pio kon2)lat 2a prve 3etvero-"ese3ne n)ndine A9> n>e> +akon Gal!ina i 4ini<"eva )-orstva pre)2eo "e kon2)lat ;A> si"ecn"a Oton sa svo"i- !ratoTici"ano- kao consul su''ectus, )st)pio "e -e()ti- od-aF dr)#) polovic) prve n)ndine BoK)"ak i travan"C 4er#i<ni") i Po-pe")> Otonove vlastite odred!e o#rani3avale s) se na prva 3etiri -"eseca> -o !artovs2i' 2a$e"-a Isto- od ;A> si"e3n"a, na ko"i "e dan pre-a arvalski- akti-a )sli"edilo Otonovo pro#la1en"e kon2)<lo-> B)d)i da s) Gal!a i 4ini"e )-oreni 1@> si"e3n"a, kon2)<lat "e !io nepop)n"en 11 dana> Po!,eja Vo,is2a I2 4i"ene, #ra(ani ko"e s) listo- prista"ali )2 Otona> Osta$i s# 2o"(#$ati Kon2)late ko"e s) 2a ostatak #odine odredili n"e#ovi pretFodnici ni"e -i"en"ao> O!a .a!ina odredio "e 2a kon2)le +eron 2a dr)#) 3etvero-"ese3n) n)ndin) A9> Bsvi!an"<kolovo2C, ntonina i Del2a 2a posl"edn") n)ndin) Br)"an<pro<sinacC iste #odine Gal!a> 4iteli"e iF "e ostavio ) sl)K!i, ali i- "e vri"e-e sl)K!e skratio na polovic) tra"an"a, tako da "e ona" prvi kon2)lski par sl)K!ovao do 1> srpn"a, ova" dr)#i do 1> r)"na> 8a2lo# 2a ov) red)kci") leKao "e ) to-e 1to "e 4alensa i Decin), ko"i s) -) o-o#)ili da se dokopa pri"estol"a, Ftio na#raditi "o1 iste #odine> Tako "e 2a n"iF oslo!odio vri"e-e od 1> r)"na> Kako s) na ta" na3in sve n)ndine #od> A9> postale 6akti3ki dvo-"ese3ne, 4iteli"e "e i ove kon2)le ostavio sa-o dva -"eseca ) sl)K!i, a 2a st)deni i prosinac i-enovao "e 2a kon2)le Ga"a Kvinkci"a tika i Gne"a Decili"a .i-pleksa Bisp> III, A8> 7=> II, AGM Dio L$4, 17C> Ce$ij" i .$avij# Sa%i"# &n. Arulenus &aelius Sabinus, )#ledni pravnik i 4espa2i"anov ro(ak (Dio L$4, 1@CM *. Fla%ius Sabi-nus, ne s-i"e se -i"e1ati s istoi-eTii- !rato- 4espa2i"ano- ("rae'ectus urbi)7 dr)#i p)t !io "e kon2)l 7;> n>e> Arij# A"to"i"# P)ni- i-eno- *. Arrius Antoninus, d"ed cara ntonina Pi"a s -aterine strane> Bio "e kasni"e "os "edanp)t kon2)l i prokon2)l 2i"e (!lin. e". I4, =CM doKivio "e nast)p na vlast svo# pri"atel"a +erve, ko"e#a "e post)pke Kalio (Scr. (. Aug. %. !ii 1, E). Pisao "e #r3ke epi#ra-e i "a-!e> /arij# Ce$(# 4> !il"> )2 c> 15> Nji'ovi! se s$#5%a!a "e #s,rotivi Ovo se odnosi, naravno, sa-o na oso!e, ne i na tra"an"e n"iFove sl)K!e Bv> !il"> #oreC> ,o"ti:i2at i a#1#rat 2ao vr'#"ac -ostoja"stva Od reor#ani2a<ci"e dr)1tva ;9> pr>n>e> princeps) "e prep)1teno pravo predla<#ati kole#i"i-a prvosveenika i a)#)ra < !ilo ) sl)3a") nepo<p)n"ena, !ilo da se radilo o prekora3en") 2akonito# !ro"a .la<nova < da ti"elo ko"e se !iralo !)de o6or-l"eno po n"e#ovo" s)#esti"i> To "e pravo princepsa toliko )2napredovalo da "e od 15> n>e> potvrda i2!ora sveenika i a)#)ra ri"etko kad dospi"e< vala pred senat 6nominatio), ve se ostvarivala na sa- carev pri"edlo# (commendatio). Ka-ij# R#:# P)ni- i-eno- D> &adius /u'us, !io "e pod Kla)<di"e- na-"esnik senatskc provinci"e Bitini"e, ko"a "e ) to vri<"e-e 3inila "edno )pravno podr)3"e s Ponto-M 59> n>e> opt)Ken "e 2!o# #lo!l"en"a i os)(en (A. $II, ;;C>
;;5
Pe-ij# ;$e(# Pretorsko- prokon2)l) Krete i KireneM pod +ero<no- !io "e os)den 2!o# #lo!l"en"a (A. $I4, 18C> Scevi"# Pa2vij# +e spo-in"e se dr)#d"e> !r5"je ,re!a to!# /akon o povredi veli3anstva, lex lulia Maiestatis, ko"iro se s)dilo 2lo3in) povrede veli3anstva (crimen laesae maiestatis), i-a svo"e isFodi1te ) dva-a 2akoni-a7 "edan "e dao doni"eti De2ar B5A> pr>n>e>C, dr)#i )#)st B8> pr>n>e>C> Po n"i-a se predvi(alo ka2n"avan"e ra2niF d"ela )3i<n"eniF protiv drKave Bi2da"a, 1pi")naKa, po!)na, napad na -a#istrata> de2ertiran"eC> ' tok) principata pod )dar tiF 2akona dola2ila "e i d"elatnost )perena protiv cara i n"e#ove porodice> /!o# nedovol"no odre(ena sadrKa"a ovo# delikta, carevi s) se ti-e o!ilno koristili da !i )klonili svo"e politi3ke protivnike, a ) nekisl)3a"evi-a i da !i se do3epali n"iFova !o#atstva Bos)da 2a crimen laesae maiestatis povla3ila "e nai-e i kon6iskaci") i-ovineC> His,a$ci!a \itel"i-a koloni"e His"alis ) Betici Bdanas .evillaCM osnovana "e ded)kci"o- 5@> pr>n>e> Bisp> !lin. n. (. III, 11M Strabo III, 151M Dio $LIII, =9C> E!eri4a"i!a .tanovnici-a ri-ske koloni"e Augusta =merita ) L)2itani"i Bdanas Merida ) Estra-ad)riCM osnovao ") "e )#)st ;@> pr>n>e> (Dio LIII, ;AC> Li"1o"ci!a 4> !il"> )2 c> @=> !a#rs2e o,4i"e ' Tin#itansko" Ma)retani"i (M. *ingitana), kao7 *ingi Bdanas Tan#erC i 5ixus, 2a"edno s n"iFovi- doFoci-a> Nova SH ,rava vi3e "a o1$e- +akon Otonova pada ova" "e novi provinci"ski pravni poredak o!esnaKen> 2i,ove Po,eje Oni s) A;> n>e> ) "edno- ne-ir) !ili por)1eni (A. $I4, A1C> # "a-i -a ,ri!a!i svjeti"# Koliko "e +eron !io o!l")!l"en kod oFi3no# svi"eta> isp> c> 5> i Suet. er. @7> Ro2so$a"i ) dana1n"o" Besara!i"i> # /erij# v> !il"> )2 c> 7A> /ar2o A,oi#je P)ni- i-eno- M. A"onius Saturninus, !io "e consul su''ectus pod +erono- i prokon2)l 2i"e ) po!liKe neodre(eno vri"e-e> 4> o n"e-) II, 8@> 9A> III, @> 9> 1G, trij#!:a$"i! 2i,o! Ov"en3ani- lovorovi- vi"ence-, ) toga "icta i tunica "almata. .#$vo A#re$ije Bio "e le#at le#i"e ### ,allica A5> n>e>M d"ed ntonina Pi"a, rodo- i2 +e-a)2a (Scr. (. Aug. %. !ii 1, ;C, kasni"e dvap)t kon2)l7 prvi p)t 8@> n>e> s *o-ici"ano- i, ) po!liKe neodredeno vri"e-e, "rae'ectus urbi. J#$ija" Tetije Bio "e le#at 7> le#i"eM 8=> n>e> consul su''ectus. : n"e#ovo" s)d!ini v> II, 8@> N#!i(ije L#, Bio "e le#at 8> le#i"e Bv> III, 1GC> kon2)lski- o!li3"i-a +"i-a s) pripadale toga "raetexta i sella curulis. i2 osti"ske 2o$o"ije # Gra- -o(ove se-a!"aesta 2o'orta Ona "e pripadala co(ortes urbanae. Pod Kla)di"eiF "e !ilo seda- i nosile s) !ro"eve $ < $4I, i2a devet co(ortes "raeloriae. .a-o tri od n"iF !ile s) s-"e1tene ) 8i-), ostale ) Osti"i> or)Karnici Or)Karnica ) ta!or) pretori"anaca sl)Kila "e i kao spre-i1te 2a svakovrsno or)K"e koForata s-"e1teniF ) okolici 8i-a> ,ovo- +aor)Kavan"e 17> koForte> ,retortJs2e ,re:e2te Ko"i s) to, v> c> 5A> sqq. ,rati$aca Kli"enata> tri%#"a Pretori"ske koForte B c> ;8C> Vite$ija .at)rnina MoKda otac P)!li"a 4iteti"a .at)-ina ko"i se 1;;> n>e> spo-in"e kao 3lan kole#i"a arvalske !rae> le#i"sko#a ,re:e2ta Pre6ekta po-orske le#i"e (legio classica), "edine potp)ne le#i"e ko"a "e tada !ila s-"e1tena ) 8i-)> Le#i"ski pre6ekt "avl"a se ) vri"eirie carstva 4"ero"atno kao 2apov"ednik ta!ora ("rae'ectus castrorum)
;;@
i 2a-"enik le#i"sko# le#ata> ' pravil) "e to !io pri-ipilar> ' kasni"e- carstv) ti- "e i-eno- na2ivan 2apov"ednik le#i"e, o-%aciv3i voj"ii2a ("a!e"ja Ona s) se kod vo"ni3ko# tri!)na sasto"ala ) 2latno- prsten) (anulus aureus), t)nici sa 1iroki- o!r)!o- (tunica laticla%ia) ili )ski- o!r)!o- (t. angusticla-%ia), a kod cent)riona ) 1tap) od vinove lo2e (%itis). "a 1ra8a"s2i rat Ko"i "e tre!alo voditi s 4iteli"e-> ta!o ' rat)> G$av# v$asti T"> senat, kao vrFovno sav"etodavno po#lavarstvo> -i2# svi' ,rovi"cija /ato "er s) i provinci"alci, ko"i s) ) svo- 2avi3a") o!na1ali visoke drKavne sl)K!e, -o#li postati 3lanovi senata> Ger!a"i Po-one 3ete Ger-ana s ove strane 8a"ne> 'ra"je"ici Ita$ije i ri!s2a !$a-ost Pretori"ske i #radske koForte nova3ile s) se sve do .epti-i"a .evera sa-o i2 Itali"e> sta$e5 .enatorski> "e-av"o /a +eronova vre-ena na)3io "e kako se tre!a )la#ivati vladar), ali i kako pri"a2ni- ri"e3i-a predo!iti sv"etin)> i( J#"o"i"e 2a,e$e &ella lunonis<, kapitoli"ski J)piterov Fra- i-ao "e tri odvo"ene cellaeD sredn"a "e !ila J)piterova>li"eva J)nonina, desna Minervina> Ti%erove rije2e 8i"Qeka Ti!er ) reli#io2no- poi-an") posveena !oKanstv) ri"eke Ti!er> BIsp> prika2 ri"eke +il kao !oKanstva <Paris, Lo)vre>C 2 isto2# 0to "e )po2oravalo na 4espa2i"ana> -rve"i !ost !ons sublicius ko"i "e od 4ela!ra vodio na desn) o!al) Ti!era> /!o# reli#io2niF skr)p)la kro2 ci"elo "e vri"e-e ostao sa#ra(en od drva> "estaHice "a!ir"ica *i"elo- 2!o# poplave 9povrtno# tr#a: ('orum olitorium), di"elo- 2!o# to#a 1to "e voda doprla do #radske 3etvrti #d"e s) se ) spre-i1ti-a, -linovi-a i peka<ra-a )vale 2aliFe Kita i Frane, i )propastile iF> sta!%e"i' (1ra-a .ta-!ene 2#rade (insulae, 2a ra2lik) od k)a !o#ata1a < domus), o!itel"ske 2#rade sl)K!enika, vite2ova i !o#atiF ple!e"aca !ile s) velike #ra(evine ko"e s) i-ale sta<nove 2a i2na"-l"ivan"e (meritoria) i sasto"ale se od vi1e katova (tabulata, cenacula), od ko"iF "e svaki i-ao pose!an )la2 sa stepeni1te-> 4lasnici takviF 2#rada, ko"e 3esto nis) !ile solidno #ra(ene, !ili s) #radevinski pod)2etnici ili !o#ata1i <kao Kras < ko"i s) nad2or nad 2ak)pnici-a prep)1tali k)epa<2itel"i-a (insularii). ' 5> st> n>e> !ro" takviF sta-!eniF 2#rada popeo se na 5A>AG;, dok "e !o#ata1kiF do-ova (domus) !ilo 179G> .$a!i"ijeva cesta 4odila "e i2 8i-a, )2d)K '-!ri"e, preko +ar<ni"e i Mevani"e, na Jadransko -ore ) Fanum Fortunae, a odatle ) ri-ini" Bdanas 8i-iniC> .a#radio ") "e cen2or Ga" ?la-ini"e, po ko"e-) "e do!ila i-e> Oiistiv3i irtvo! ,o!ir"ico! Gra- Kod takviF o3i1en"a (lustra-tio) vr1io se amburbiale sacri'icium, pri 3e-) se po-ir!ena Krtva ((ostia) vodila oko pred2i(a #rada ("omerium). P"iiiis2e i Kotijs2e A$,e 4> !il"> )2 c> A1> # iSar%o"s2# Ga$ij# 4> !il"> #( c 58> s :$oto! 'sidreno- ) l)ci ?oro")li"ske Koloni"e Bv> II, 15C> 2o- /#$vijs2o1 !osta 4> c> ;9> i III, 8;> 1ra-s2e 2o'orte Misli se sa-o na tri co(ortes urbanae ko"e s) !ile s-"e1tene ) 8i-), ,ri!i,i$ari!a 4> !il"> )2 c> =1> Sve-ij# K$e!e"s# P)ni- i-enorn *. Suedius &lemens, na "ed<no- natpis) i2 E#ipta 6&#5 III, ==C o2na3en kao "rae'ectus castrorum tP> 2apov"ednik o!i") e#ipatskiF le#i"a, ko"i-a o!icno nis) 2apovi"edali le#i"ski le#ati, "er "e 2a ovo -"esto !io potre!an !are- kvestorski ran#, a I")di senatorsko#a staleKa nis) s-"eli, kao
;;A
1to "e po2nato, o!avl"ati sl)K!) ) E#ipt)> On se od pri-ipilara )speo na poloKa" tri!)na #radske ili preto<ri"ske koForte> os$o%o8e"i2 /os'o O" "e # to" sl)K!i !io ve ) vri"e-e +erona i Gal!e> Sveto"ije Pa#$i" 4> !il"> )2 c> =;> /arije Ce$(o 4> !il"> )2 c> 15> A"ije Ga$ Kao 2apov"ednik pretFodnice poslane na Pad Ftio "e i2nenadno napasti Placenci") Bv> II, 11C, no opsada #rada "e ) -e()vre-en) ve prekin)ta> ' !ici kod Kre-one ni"e s)d"e<lovao Bv> II, ==> 55C> +akon 4iteli"eva pada M)ci"an #a "e ) vri"e-e !atavsko# )stanka poslao ) Gorn") Ger-ani") Bv> I4, A8> 4, 19C> 88> # A2vi"s2# Ko$o"ij# Aq$num ) Laci") Bdanas H)inoC, !io "e ) Diceronovo vri"e-e -)nicipi"M koloni"o- "e postao v"ero<"atno ) vri"e-e tri")-vira BDIL $, p> @G=C> 8odno -"esto sati<rika >l)venala> drevno1) i!e"a Diceronov trei 2et, po2nati ra2vratnik P)!li"e Korneli"e *ola!ela, pripadao "e ovo- o#rank) roda Korneli< "evaca (gens &ornelia). G n"e#ov) srodstv) s Gal!o- ni1ta se ne 2na> L#cije Vite$ije 4iteli"ev -ladi !rat, kon2)l 58> n>e> nakon svo#a !rata, ko"e#a "e nasli"edio i kao prokon2)l 6rike> G n"e#ovo" Keni Tri"ari"i v> 11, A=> G n"e-)7 11, @5> III, =7> =8> @@> @8> 7A> G n"e#ovo" po#i!i"i I4, ;> -ra5i$a 4#$"osti I2-e() ostalo# npr> delikatese ko"e po!)d)") apetit> S2ri%o"ija"ovi pok)sa"i Furius &amillus Scribonianus ili L> Arruntius &amillus Scribonianus, adoptivni sin Marka ?)ri"a Ka-ila (A. II, @;C, kon2)l =;> n>e>, pok)1ao "e kao na-"esnik *al-aci"e podii )stanak protiv Kla)di"a B5;> n>e>C> 'stanak "e )#)1en ) rok) od pet dana> (Dio L$, 1@M *ac. A. $II, @;M Suet. &laud. 1=> =@C> On sa- ostao "e pri to- Kiv B&> II, 7@C> ,o- -r#1i! vojs2ovo-a!a 'porni"i-a i Fra!ri"i-a> ,o%o5"a o%(ira ,re!a jo3 #vije2 "e,o'ra"je"i! sveti! 3titovi!a I2 okolnosti 1to sveti 1titovi (ancilia) nis) "o1 !ili vraeni na svo"e -"esto B) sacrarium Marlis, t"> ) curia Saliorum in !ala-tio) skr)p)lo2ni s) #ra(ani 2akl")3ivali da "os ni"e vri"e-e 2a ratni poFod> 1> oK)"ka Marsovi sveenici Salii ,radi%i ili !ala-tini Bpo k)ri"i na Palatin)C, ko"e "e kral" +)-a postavio da 3)va") s ne!a pali 1tit ancile i "edanaest n"e#oviF kopi"a, pro<la2ili s) ) sve3ano- ples) #rado- i p"evali carmen Saliare Bko"a na- se o3)valaC, ) I"evici drKei ancile, a ) desnici stap ko"i- s) )2 poskakivan"e (salire) )darali o 1tit> Tek potkra" oK)"ka vraali !i 1titove ) n"iFovo spre-i1te, 1to PQe !io 2nak da poiin"e ratna se2ona> Oton "e -e()tikren)o ) rat ve 15> oK)"ka Bisp> i Suet. :. S), 9G> 1ovor"i72i! -aro! Ga$er#a Tra'a$a !. ,alerius *rac(alus !io "e A8> n>e> kon2)l> 'nato3 svo"o" p)!licisti3ko" d"elatnosti ) sl)K!i Otona, ostao "e, 2!o# rod!inskiF ve2a ili pri"atel"stva s 4iteli"evo- Keno- Galeri"o-, i nakon Otonova pada ne)2ne< -iravan Bv> II, AGC> ra(v#7e"# i 1ro!o1$as"# Kvintili"an (inst. orat. $II, @C da"e karakteristik) takva #ovora i na2iva #a sonus *rac(ali B$II, 1G> 11C> Ot,#tovav3i Pre-a .vetoni") (:. 8C ;5> oK)"ka A9> n>e>
KNJIGA II /!ivan"a o ko"i-a se #ovori ) II kn"i2i pripada") "o1 )vi"ek t2v> #odini 3etiri") careva BA9> n>e>C> Na s#,rot"o! 2raj# svijeta Na Isto2# sret"a /a 4espa2i"ana i Tita> ,o1#%"a /a *o-ici"ana, ko"i "e )!i"en> Tit Ves,a(ija" *. Fla%ius )es"asianus, ro(> 9> n>e> kod 8eaie ) sa!insko- kra")> G n"e#ovi- roditel"i-a i n"e#ov) i-en) isp> I, 1G, o n"e#ov) -la(e- !rat) I, 5A> Bio "e pretor 5G> n>e>, pod Kla)di"e- vo"skovoda le#i"e ## Augusta u Ger-ani"i i Bri<tani"i Bv> II, 77C, consul su''ectus 21. n>e>, nakon to#a prokon<2)l ) 6rici Bv> II, 79C, pratio "e AA> n>e> +erona ) Gr3k), a A7> n>e do!io na )prav) J)de") kao legatus Augusti "ro "raetore. +"e#ov stari"i sin !io "e *. Fla%ius )es"asianus, 2van o!i3no TitM ro(en =9> n>e>, sl)Kio "e pod svo"i-
;;7
oce- ) Ger<-ani"i Bv> II, 77M Suet. *it. 5C i Britani"i, pratio "e oca ) J)de") i do!io ta-o 2apov"edni1tvo nad "edno- le#i"o- Bv> II, 8;> 4, 1GC> (a 2ra$jico! ;ere"i2o! Li"epo- keri ")de"sko# prvaka &eroda #ripe I, sestro- ) II, 81> spo-en)to# -la(e# #ripe, vla<dara Isto3ne Jordani"e, pra)n)ka &eroda 4eliko#> +a"pri"e "e !ila )dana 2a svo# strica &eroda, vladara &alkide, ) dr)#o- !rak) s pontski- kral"e- Pole-ono-M Kiv"ela "e, po1to "e ovo#a nap)stila, kod svo# !rata #ripe II> s!je$iji! ,ravce! T"> preko otvorena -ora, ne )2 o!al), od otoka do otoka>
3.
Kra$j Aerija .po-in"e se ) A. III, A;> Ki"ira .in polonov, otac donisa (A"ollodor III, 15, =C> Od n"e#a "e #a-e-non pri-io oklop na dar kao n"e#ov #ost (Hom. $I, ;G> 9okolo prsi") oklop nav)e, ko"i "e nekad% n"e-) Kinira dao 2a #ostinsk) -ilo1t) krasn):> T> Mareti <.t"> Iv1i, M& 19A@C> Ta!ira Ta-irevie spo-in"e &esiFi"e i2 leksandri"e kao 9neke sveenike na Dipr): BTaWL#BiEAai te#e6s TI4E. 6rv K)Jt#t)C ,oto!ci o%ij# o%ite$ji T"> Kinirevi i Ta-irevii> 2ra$jevs2i ro- Kral"evska o!itel" Kinirevia> "a otvore"o! 8adi se, dakle, o Fipetralno- Fra-)> Ki, %o5ice ?eti1 "e, prenia to-e, v"ero"atno aerolit kon)sna o!lika> * "aravi %r-a .tari "e Jer)2ale- leKao na 3etir-a !reK)l"ci-a, od ko"iF "e na na"vee-), .ion), !io s-"e1ten *avidov #rad> eetiri 4> !il"> )2 I, 1G> # !ir# ' .iri"i "e vladao -ir> 6lote Osi- pontske 6lote Bv> II, 8=> III, 57C posto"ale s) na o!ali .iri"e B) .ele)ki"i, l)ci ntioFi"eC i E#ipta i dr)#e l)ke s 6lota-a> 2ra$jevi Kao7 ntioF i2 Ko-a#ene na s"ever) .iri"e, #ripa ) Isto3no" Jordani"i, .oFe- i2 .o6ene isto3no od E)6rata Bv> c> 81> 4, 1C> GaHji Disalpinsko"> vi-jeti Posl"edn"i p)t Ger-anik, ko"i "e 19> n>e> )-ro ) ntioFi"i> (a ,os$je-"je1a 1ra8a"s2o1a rata 4indeksove po!)ne i )stanka Gal!e protiv +erona> o"-je +a Istok)> -vje!a $e1ija!a 4> I, 11> Po"t 4> !il"> )2 c> 8> # Ar!e"ija!a 4eliko" i Malo" r-eni"i, ko"e s) !ile ra2dvo"eneE)6rato-> PI1o-e /a dovo2 Frane i I")dstva> ,o%o5"a o%(ira ,re!a jo3 #vije2 "e,o'ra"je"i! sveti! 3titovi!aI2 okolnosti 1to sveti 1titovi (ancilia) nis) "o1 !ili vraeni na svo"e -"esto B) sacrarium Marlis, t"> ) curia Saliorum in !ala-tio) skr)p)lo2ni s) #ra(ani 2akl")3ivali da "os ni"e vri"e-e 2a ratni poFod> 1> oK)"ka Marsovi sveenici Salii ,radi%i ili !ala-tini Bpo k)ri"i na Palatin)C, ko"e "e kral" +)-a postavio da 3)va") s ne!a pali 1tit ancile i "edanaest n"e#oviF kopi"a, pro<la2ili s) ) sve3ano- ples) #rado- i p"evali carmen Saliare Bko"a na- se o3)valaC, ) I"evici drKei ancile, a ) desnici stap ko"i- s) )2 poskakivan"e (salire) )darali o 1tit> Tek potkra" oK)"ka vraali !i 1titove ) n"iFovo spre-i1te, 1to PQe !io 2nak da poiin"e ratna se2ona> Oton "e -e()tikren)o ) rat ve 15> oK)"ka Bisp> i Suet. :. S), 9G> 1ovor"i72i! -aro! Ga$er#a Tra'a$a !. ,alerius *rac(alus !io"e A8> n>e> kon2)l> 'nato3 svo"o" p)!licisti3ko" d"elatnosti )sl)K!i Otona, ostao "e, 2!o# rod!inskiF ve2a ili pri"atel"stva s4iteli"evo- KenoGaleri"o-, i nakon Otonova pada ne)2ne<-iravan Bv> II, AGC> ra(v#7e"# i 1ro!o1$as"# Kvintili"an (inst. orat. $II, @C da"ekarakteristik) takva #ovora i na2iva #a sonus *rac(ali B$II, 1G>11C> Ot,#tovav3i Pre-a .vetoni") (:. 8C ;5> oK)"ka A9> n>e>
;;8
KNJIGA II /!ivan"a o ko"i-a se #ovori ) II kn"i2i pripada") "o1 )vi"ek t2v> #odini 3etiri") careva BA9> n>e>C> Na s#,rot"o! 2raj# svijeta Na Isto2# sret"a /a 4espa2i"ana i Tita> ,o1#%"a /a *o-ici"ana, ko"i "e )!i"en> Tit Ves,a(ija" *. Fla%ius )es"asianus, ro(> 9> n>e> kod 8eaie ) sa!insko- kra")> G n"e#ovi- roditel"i-a i n"e#ov) i-en) isp> I, 1G, o n"e#ov) -la(e- !rat) I, 5A> Bio "e pretor 5G> n>e>, pod Kla)di"e- vo"skovoda le#i"e ## Augusta u Ger-ani"i i Bri<tani"i Bv> II, 77C, consul su''ectus 21. n>e>, nakon to#a prokon<2)l ) 6rici Bv> II, 79C, pratio "e AA> n>e> +erona ) Gr3k), a A7> n>e do!io na )prav) J)de") kao legatus Augusti "ro "raetore. +"e#ov stari"i sin !io "e *. Fla%ius )es"asianus, 2van o!i3no TitM ro(en =9> n>e>, sl)Kio "e pod svo"ioce- ) Ger<-ani"i Bv> II, 77M Suet. *it. 5C i Britani"i, pratio "e oca ) J)de") i do!io ta-o 2apov"edni1tvo nad "edno- le#i"o- Bv> II, 8;> 4, 1GC> (a 2ra$jico! ;ere"i2o! Li"epo- keri ")de"sko# prvaka &eroda #ripe I, sestro- ) II, 81> spo-en)to# -la(e# #ripe, vla<dara Isto3ne Jordani"e, pra)n)ka &eroda 4eliko#> +a"pri"e "e !ila )dana 2a svo# strica &eroda, vladara &alkide, ) dr)#o- !rak) s pontski- kral"e- Pole-ono-M Kiv"ela "e, po1to "e ovo#a nap)stila, kod svo# !rata #ripe II> s!je$iji! ,ravce! T"> preko otvorena -ora, ne )2 o!al), od otoka do otoka> Kra$j Aerija .po-in"e se ) A. III, A;> Ki"ira .in polonov, otac donisa (A"ollodor III, 15, =C> Od n"e#a "e #a-e-non pri-io oklop na dar kao n"e#ov #ost (Hom. $I, ;G> 9okolo prsi") oklop nav)e, ko"i "e nekad% n"e-) Kinira dao 2a #ostinsk) -ilo1t) krasn):> T> Mareti <.t"> Iv1i, M& 19A@C> Ta!ira Ta-irevie spo-in"e &esiFi"e i2 leksandri"e kao 9neke sveenike na Dipr): BTaWL#BiEAai te#e6s TI4E. 6rv K)Jt#t)C ,oto!ci o%ij# o%ite$ji T"> Kinirevi i Ta-irevii> 2ra$jevs2i ro- Kral"evska o!itel" Kinirevia> "a otvore"o! 8adi se, dakle, o Fipetralno- Fra-)> Ki, %o5ice ?eti1 "e, prenia to-e, v"ero"atno aerolit kon)sna o!lika> "aravi %r-a .tari "e Jer)2ale- leKao na 3etir-a !reK)l"ci-a, od ko"iF "e na na"vee-), .ion), !io s-"e1ten *avidov #rad> eetiri 4> !il"> )2 I, 1G> # !ir# ' .iri"i "e vladao -ir> 6lote Osi- pontske 6lote Bv> II, 8=> III, 57C posto"ale s) na o!ali .iri"e B) .ele)ki"i, l)ci ntioFi"eC i E#ipta i dr)#e l)ke s 6lota-a> 2ra$jevi Kao7 ntioF i2 Ko-a#ene na s"ever) .iri"e, #ripa ) Isto3no" Jordani"i, .oFe- i2 .o6ene isto3no od E)6rata Bv> c> 81> 4, 1C> GaHji Disalpinsko"> vi-jeti Posl"edn"i p)t Ger-anik, ko"i "e 19> n>e> )-ro ) ntioFi"i> (a ,os$je-"je1a 1ra8a"s2o1a rata 4indeksove po!)ne i )stanka Gal!e protiv +erona> o"-je +a Istok)> -vje!a $e1ija!a 4> I, 11> Po"t 4> !il"> )2 c> 8> # Ar!e"ija!a 4eliko" i Malo" r-eni"i, ko"e s) !ile ra2dvo"eneE)6rato-> PI1o-e /a dovo2 Frane i I")dstva> -r#1$ Oton i 4iteli"e> "e-av"o Od +eronove s-rti M)ci"an se po3eo do#ovarati s 4espa2i"ano- kako da -) otvori p)t do vlasti> # s2$o,# -je$a ' i2#)!l"eno- di"el) Historija.
;;9
s Po"ta KneKevin) Pole-ona B2apadno od Trape2)ntaC pretvo<rio "e +eron, nakon s-rti Pole-ona II, A=> n>e> ) provinci") pod i-eno- !ontus !olemoniacus, isp> Suet. er. 18> Kit"o *ana1n"a TFer-ia, ) 2apadni- Kikladi-a ")Kno od Ke"a> Ga$atij# i Pa!:i$ij# Pa-6ili"a "e, po1to "e nakon potp)no# poko<ren"a Kiliki"e BA7> i AA> pr>n>e>C sain"avala "edan dio ove pro<vinci"e, #od> ;@> pr>n>e> postala pose!na provinci"a, da !i "e kona3no 5=> n>e car Kla)di"e>pro1irio i na Liki") koW) "e tako<der pretvorio ) provinci")> Pod Gal!o- "e )prava nad Pa-6i<li"oistodo!no pov"erena carsko- na-"esnik) Galati"e> Od 4espa2i"ana nadal"e Pa-6ili"a i Liki"a 3inile s) "edinstven), ) poetk) carsk), a od Tra"ana B1G=> n>e>C senatorsk) provinci")> Ka$,#r"ij# As,re"at# I2 roda +oni"evaca> Pretvaraj#4i se LaKni +eron> Vi%ije Kris,o >. )ibius &ris"us, i2 4ercela, slavan #ovornik i nes-il"en t)Kitel"M consul su''ectus pod +erono-> Pod 4espa<2i"ano-, ko"e-) "e !io inti-an pri"atel" (Dial. 8C, prokon2)l ) 6riciM dr)#i i trei p)t kon2)l 2a 4espa2i"ana i *o-ici"ana> '-ro "e ) d)!oko" starosti kra"e- 1> st> n>e> BIsp> "o1 I4, 51M A. $I4, ;8>C (%o1 i!#t2a Isp> Dial. 8M Mart. I4, @5, 7> $II, =A, 9> 1ovor"i42o1 -ara > n"e#ov) F)-or) i dr)#i- oso!ina-a isp> >umt. $, 1, 119> svoje1a %rata L)ci"a 4i!i"a .ek)nda, ko"i "e )pravl"ao "edno- od dvi") provinci"a Ma)retani"a i !io pod +erono- AG> n>e> opt)Ken od Ma)ra 2!o# #lo!l"en"a i kaKn"en pro#onstvo- (relegatio A. $I4, ;8C> 7atiri $e1ije Ko"e7 v> !il"> )2 I, 9> ,o -vije tis#4e I( svake od tiF 3etiri") le#i"a i2dvo"io "e ;GGG vo"nika ko"i s) 3inili pose!ne od"ele (%exilla). Sa!e $e1ije 4ein) le#i"a, 2a ra2lik) od #ore spo-en)tiF i2dvo"eniF od"ela> se-!a #"ova7e"a o- Ga$%e +i"e istovetna sa )## &laudia ko"a se nala2ila ) Me2i"i Bv> !il"> )2 I, 9C> je-a"aesta . nadi-ko- &laudia, s-"e1tena ) *al-aci"i Bv> c<A7> III, @GC> tri"aesta +a2vana ,emina, u Panoni"i> voj"ici cetr"aeste $e1ije Tada ) *al-aci"i, s nadi-ko- ,emin11 MMtia )ictrix. /a vri"e-e Ger-anika s-"e1tena ) Gorn"o" Ger-ani"i, pod Kla)di"e- poslana ) Britani"), #d"e se pod 2apov"edni1tvo- .vetoni"a Pa)lina A1> n>e> istakla ) #)1en") , veliko# )stanka B4, 1A> 9pokoritel"i Britani"e:CM +eron ") "e Q oda!rao da s)d"el)"e ) poFod) protiv kavkaskiF l!anaca BI, A> II, ;7> AAC> +a -ar1) pre-a istok) ) 3as) +eronova pada na1la se ) *al-aci"i, odakle "e "edan n"e2in odio (%extllum) )2eo )3e1a ) !or!i na Otonovo" strani protiv 4iteli"a Bv> c> 5=C> ,re-vo-i$e +a 3el) svake le#i"e !io "e odio od ;GGG I")di Bv> !il"> #oreC, i2a n"e#a kon"ani1tvo i po-one koForte i na kra") veina le#i"e> s ,rvo! $e1ijo! 4> !il"> )2 I, A> 0 o(%i$j"i vojs2ovo8e Pri-"erice7 *eci- Br)t pred M)tino-> A"ije 1a$ 4> !il"> #( I, 87> 4estrici"e- S,#ri"o! 8o(en otprilike ;5> n>e>, pri"atel" Plini"a Mlade#, lirski p"esnik ) o!a "e2ikaM istakao se ) ovo- rat) Fra<!ro- o!rano- 3vrste Placenci"e na Pad)> Pod Tra"ano- se proslavio sretni- poFodo- ) 2e-l") Br)ktera, #d"e "e vratio na vlast ist"erano#a ple-ensko# po#lavara (!lin. e". II, 7C> Ceci"a ,re3ao A$,e V I9 C> JG o" se "a-ao +ai-e, Decina> is$#5e"i ,retorija"ci Oni s) nakon 1esnaesto#odi1n"e sl)K!e ) koForti 6onnirali pose!an odredM nosili s) i-e %ex<illarii Bv> c> 18C> !or"ara Bili s) raspore(eni ) -anip)le i koForte, ali nis) saci<n"avali pose!n) le#i") Bv> I, 87C> %ro-ov$j# Misli se na -i2ensk) i ravensk) 6lot)> Pace"(isa > n"e-) v> !il"> )2 III, 7=>
;=G
,#"a ,o$ja L")di, 2a!avl"eniF prol"etni- radovi-a> ,ro2#rator Provinci") Pri-orske lpe (Al"es Maritimae) )redio"e )#)st 15> pr> n>e>M kao -an"o" senatsko" provinci"i na 3el)"o" "e !io prok)rator Bv> !il"> )2 I, ;C> A$%i"ti!i$ij# 'pr> Album #ntimilium Bdanas tali"anska #rani3na posta"a 4enti-i#lia ) Li#)ri"iC, isto3no od Monoeci "ortus Bdanas MonacoC> "e-"("i' Tacit ovd"e i-a pred o3i-a )-orstvo -a"ke svo#a tasta #rikole, isp> #r> 7> -nam classis ;t(oniana licenter %aga, dum #ntimilium (5iguriae "ars est) (ostiliter "o"ulatur, matrem Agricolae m "raediis suis inter'ecit "raediaque i"sa et iFiagnam "atrimonii "artem diri"uit.. B9-ornarica nai-e Oto<nova o!i"esno se ski)i, dok "e nepri"atel"ski p)sto1ila Inti-i<li" Bdio Li#)ri"eC, )!i"e #rikolin) -a"k) na n"e2inii-a<nii-a< tp> nnliie>- k6l-a i-6lni6l i velik dio -epove o3evine:4 .a%ij# Va$e"s# G n"e-) v> !il"> )2 I, 7> i(as$a"ici 2o$o"ija I( to# kra"a7 Aquae Sextiae Bdanas iEC, arbo Martius Bdanas +ar!onneC, Forum lulii Bdanas ?re")sC, Arelate Bdanas rlesC, Baeterae Bdanas Be2iersC, Arausio Bdanas Oran#eC, )alentia Bdanas 4alenceC, )ienna Bdanas 4ienneC> T#"1ara Oni s) svo"e s"edi1te i-ali ) dana1n"o" !el#i"sko" pokra"ini LiitticF, #d"e se i danas nala2i #rad Ton#res> *vi"e co(ortes *ungrorum, ko"e 3esto spo-in"e Tacit, iste s) one % i %% co(ortes *ungrorum miliariae 2a ko"e sv"edo3e -no#i kas<ni"i natpisi ) Britani"i> a$# Treveraca Kon"ani3ki odred po2nat sa-o i2 Tacita Bisp> A. III, 5;M H. I4, 18> @@, kasni"e nesta"eC> 8i-l"ani s) #a )nova<3ili i2 redova save2nika, i2v"eK!ali #a i pripo"ili redovito" vo"sci> J#$ije! K$asi2o! G n"e-) v> !il"> )2 I4, @@> # .oroj#$ijs2oj Ko$o"iji Lat> Forum lulii Bdanas ?re")sC, osnovan "e =G> pr> n>e> kao "edna od A koloni"a veterana ) +ar!onsko" Gali"i (!lin. n. (. III, =@M *ac. A. II, A=C> 2o,"e"i! ,#to! Pre-a provinci"i +ar!onsko" Gali"i (,allia arboneitsis). %ro-ov$ja Otonove 6lote> 2o'orta Li1#raca &o(ors 1 5igurum, posv"edo3ena ) 1> st> n>e> kao posada provinci"e Al"es Maritimae ) svo- s"edi1t) De-e<len) Bdanas Di-ie2C -no#i- nad#ro!ni- spo-enici-a> ,et stoti"a Pa"o"aca9 2oji jo3 "e %ija'# ,o- (astava!a To s) re#r)ti i2 Panoni"e )novaieni "o1 pri"e 4iteli"eva )stanka, ko"i s) se nala2ili na -ar1) ) ta!ore panonskiF po-oniF 3eta ) Gennani"iM pri"e ne#oli "e od n"iF o!ra2ovana co(ors !anno-nica, 3inili v"ero"atno odio novaka t2v> %exillum tironum Bisp> A. II, 78C> %oj"i Je re- Oto"ovaca $UJeita"i +"iF s) otonovci nakon pokoren"a provinci"e Al"es Maritimae prisilili da st)pe ) n"iFove redove kako !i po"a3ali ne"ake sna#e s !rodovl"a> "a %re5#$j2e #( !ore I2-ed) l!inti-ili"a i ?oro")li"ske Kolo<ni"e> ,retorijs2i voj"i2 B)d)i da "e pet koForata pretori"anaca pod 2apov"edni1tvo- .p)rine poslano na Pad Bv> II, 11C, a ostali s) se pretori"anci kretali s #lavni- stano- Otonovi-, ovd"e se -isli na odred sastavl"en i2 di"elova ra2li3itiF koForata vo"ski s Pada> A$,i"ce *r)#i i2ra2 2a koFort) Li#)raca (co(ors 5igurum v> !il"> #oreC> 2o'orte To3ni"e7 oda!rani vo"nici i2 koForata i pet stotina Pano<naca> vetera"s2i voj"i2 Pretori"anci>bracas de"osuerunt, latum cla%um sum"serunt..7 )o"isc. Aur. =5> -bracae ,allicae.), no1n"i Gala s one strane lpa, Ger<-ana, Ilira, Tra3ana i dr> Tako se ,allia arbonensis d)#o vre-ena 2vala ,allia bracata, 2a ra2lik) od ,allia togata, s ove strane lpa> ;1> 1or#4e strije$e T2v> 'alaricae7 spo-in"e iF De2ar Bi> G> 4, 5=C,Livi"e B$$I, 8, 1GC i 4e#eci"e BI4, 18C> (as$o"e T2v> "lutei, !ili s) prenosni krovovi od dasaka pokrivenisirovi- koKa-a pod ko"i-a s) se opsadnici 2aklan"ali od nepri"atel"skiF stri"ela> ,$etere Lat> crates7 na-"ena i- "e !ila sli3na 2asloni-a, sa-o 1tos) !ili napravl"eni od spletena pr)a> (a3tit"e 2rovove Lat> %inea, krov od dasaka ili pleter ko"i "epo3ivao na #reda-a i !io s tri") strana 2atvoren sti"ena-a odisto# -ateri"ala, te i2vana o!loKen sirovi- koKa-a> .l)Kio "ekao 2aklon pri opsadi> 'ra%re"ja Od strane 3asnika>;;> le#i"a 8i"e3 "e 2apravo sa-o o "edno" le#i"i ) Decinino" vo"sci <
;=1
++# /a"ax, - i od"eli-a (%exi?la) i2 dr)#iF dvi") < #) Mace-donica i ++## !rimigenia. J#$ije ;ri1a"ti2 +eak i nepri"atel" DivilovM v> o n"e-) !il"> )2 I4, 7G> ovaj J)li"e Bri#antik> o"aj T)r)li"e Deri"al> vo-io ce"t#rije Bio "e dakle cent)rion> A"ij# Ga$# 4> !il"> )2 I, 87> # ;e-rija2# Lat> Bedriacum7 leKao "e na %ia !ostumia, dva dana -ar1a ")#o2apadno id 4erone, ;G ri-skiF -il"a )dal"en od Kre-one> To "e -"esto i-alo strate1ki 2na3a", "er se veina ilirskiF le#i"a pri-icala preko 4erone, odakle "e vodila cesta preko Mant)e 2a Bedri"ak> Gal "e sti#ao i2 4erone, #d"e "e ostavio dvi"e pretori"ske koForte s kon"ani1tvo-> B)d)i da se ni"e -o#lo o3ekivati da se "edno- le#i"o- Kre-ona s)prot< stavi nepri"atel"), 2adovol"io se 2apos"edn)e- Bedri"aka> Glavnina viteli"evske vo"ske pre-"e1tena "e sada pre-a Kre<-oni, 1to Tacit dod)1e ne spo-in"e, ali se ra2a!ire i2 redaka ko"i sli"ede> -osa- .a sta"ali1ta pripov"eda3a, ne i 3italaca> (%o1 -vaj# ,ora(a Otonovaca 15> travn"a A9> n>e> Bv> c> 51<55C i viteli"evaca ) Fstopad) iste #odine Bv> III, 1@<;@C> /arcije /acer 'pravl"ao "e pod Kla)di"e- Me2i"o- i Fe"o-> +"e#ova kari"era vidi se i2 &#5 $I, 18=@M o n"e-) v> "o1 c> =@> =A> i 71> ,o%je-"i2a MaceroviF #ladi"atora> -o=va Ticija"a I2 8i-aM v> I, 9G> Pre-a Pl)tarF) (:. 7C prispio "e isto- nakon !itke> U !e8#vre!e"# *o 3asa kad "e Tici"an pre)2eo vrFovno 2apov<"edni1tvo> s# !# "e-av"o sasje4e"e Od Marci"eviF #ladi"atora Bc> ;=C> .a%ija Va$e"sa . vo"sko- *on"e Ger-ani"e> Kastora Kastora i Pol)ksa> o-io tri"aeste $e1ije Jedan od od"ela (%exillum) i2 panonskiF le#i"a ko"i "e !ro"io ;GGG vo"nikaM v> !il"> )2 c> "asi, ceste 8i"e3 "e o %ia !ostumia ko"a "e vodila i2 Kre-one preko Bedri"aka ) &ostili") na li"evo" o!ali PadaM od Bedri"aka cesta se ra3vala i "edan "e krak vodio ) Mant)), dr)#i ) 4e<ron)> +asip ceste Ba##er %iae) 2vao se sredi1n"i, )2di#n)ti dio ceste, na-i"en"en pro-et) kola, ko"i "e !io poplo3an #latki- ka-en"e-, a po3ivao "e na vise slo"eva de!l"e#a ka-en"a, t)canika i cvrsto na!i"ene 2e-l"e> . o!i") strana ove 9pro-et nice: nala2ili s) se 9no#ost)pi: < sta2e (limites). jarci /a navodn"avan"e> E,i:a" .in kral"a ntioFa i2 Ko-a#ene (A. $II, @@C na s"ever) .iri"e> ' vri"e-e i2!i"an"a #ra(ansko# rata !oravio "e ) 8i-) kao talac ili po nalo#) svo#a oca, te "e pratio Otona na !o"i1te> J#$ija .ro"to"a .po-in"e se i ) I, ;G> Tici" 4> !il"> )2 c> 17> ,ovrate 4ast +") s) i2#)!ile pora2o- na li#)rsko" o!ali i !)ntovnistvo-, o ko"e- #ovore reci ko"i sli"ede> #,ot,#"iti Tacit odavde nastavl"a pripovi"edan"e prekin)to ) I, is,ri,ovje-i$i ' I, @9> i A5> A$:e" Var MoKda istovetan s pertori"ski- pre6ekto- s "edne po-pe"anske vo1tane plocice (!roso". I, 59C> ,re:e2t ta%ora Lat> "rae'ectus castrorum7 ) n"e#ove 6)nkci"e pripadala "e pod"ela straKe (A. I, =1C i ra2li3iti dr)#i 2adaci(munia). or$ovi!a Le#i"a7 ). Alaudae i % #talica BI, A1> A5C7 2a sit)aci")isp> I, =A> )> to$i2o !a$#%roj"iji Decinina 3eta !ro"ila "e oko =G>GGG I")di, doks) 4alensove 3ete i-ale preko 5G>GGG vo"nika, !)d)i da -)se ) L)#d)n) prikl")3ila legio 1 #talica.=;> .vetoni"e
;=;
Pa#$i" P)ni- i-eno- D> Suetonius !aulinus. Proslavio se kao legatus "raetorius pod Kla)di"e- 5;> n>e> ) rat) pro<tiv Ma)ra svo"i- prelasko- preko tlasaM kasni"e "e pod +erono- @9<A1> n>e> kao legatus consularis ratovao protiv Brit<anacaM isp> A. $I4, ;9> $4I, 15M Agr. 2. 15M Dio L$II, 7>1;> G n"e#ov) kon2)lat) v> c> =7> 6itava je Vite$ijeva vojs2a ,risti1$a Pret"erivan"e7 4iteli"e "e,nai-e, sa sna#a-a od 3etiri") le#i"a !io "os )vi"ek na p)t)> His,a"ije "e o%i$#j# or#5a"o! si$o! ' Tarakonsko" &ispani"ista"ale s) sa-o ; le#i"e )# )ictrix i + ,emina. 7etr"aesta $e1ija Bila "e po2vana i2 *al-aci"e> G n"eno" slavi v>!il"> )2 c> 11> s !e(ijs2i! 7eta!a Ove s) se 3ete, sastavl"ene i2 le#i"a %%% ,allica, )## &laudia i )### Augusta, ) vri"e-e !itke kra" Kre-one (ate2$e 2o- kvile"e Bv> c> 5A>C> Ticija" +"e-) "e Oton pov"erio 2apov"edni1tvo na Pad) Bv> c>;=C> Pro2#$ Otonov po)2dani pri"atelPQ Bv> I, 5ACM 2apovi"edao "e sPloci"e- ?ir-o- pretori"anci-a> $as2a"j# Kao da "e Oton i2vanredan ratnik ve i2vo"1tio po!"ed)> ;ri2se$ Lat> Brixel?um Bdanas BrescelloC, na desno" o!ali Pada,s"everoisto3no od Par-e> 7eti 1$a-ijatora Pod 2apov"edni1tvo- Marci"a Macera Bv> c> ;=C> oto2 +a )1) dde ) Pad, nas)prot dana1n"e- sel) .pinadesco> o%ij# vojs2i To s) !ili, 2apravo, sa-o od"eli vo"ski, dok s) #lavne sna#e sta"ale kod Kre-one> istr1o3e I2 r)k) Ger-ana ko"i s) r)ka-a 2adKavali la(e Bv> pre<tFodno po#lavl"eC> U ovo! i sli"edei- ,o1$av$ji!a Tacit da"e i2v"e1ta" o do#a(a"i-a kao i osvrt na #ra(anske ratove rep)!likansko# vre-ena,3i-e se sl)Ki i Pl)tarF BG> 9C, a "edan i dr)#i doslovce sli"ede .al)sti"eva ra2-i1l"an"a ) prika2) ra2vitka ri-ske drKave Bisp>Sal. &at. 0>9 1<=C> "ajstariji o- %iv3i' 2o"(#$a Pa)lin "e tri #odine pri"e to#a !iodr)#i p)t kon2)l (A. $4I, 15CM n"e#ov prvi kon2)lat pao !i )#> 5;> " e s#,ar"i72i' 1ra-ova Kao7 Karta#a, +)-anci"a, Korint> 2ra$jevstava &elenisti3ka, na istok)> "e!ir"i tri%#"i Kao Ti!eri"e i Ga" GrakFo, te L)ci"e p)le" .at)rnin Bisp> hto o n"i-a -isli Tacit ) A. III, ;7C> ,resi$"i 2o"(#$i Kao pi"e Kla)di"e ili L)ci"e Opi-i"e> i( "aj"e#1$e-"ije1 ,#2a Ova tvrdn"a po3iva na 2a!l)di ) ko") s) )padali i dr)#i pisci carsko#a vre-enaM Mari"e "e !io dod)1e ignotae originis ()ell. II, 78C, ali ipak equestri loco ()ell. II, 11C> ,ro$jet"o -o%a 1o-i"e Bitka kod Bedri"aka odi#rala se 15>travn"a A9> n>e> ,re2o Pa-a +a desno" o!ali, kod Briksela, ka-o "e Oton ) nesretno" 2asli"epl"enosti pre-"estio #lavni stan> T) s) !ili i #ladi"atori pod ?lavi"e- .a!ino- Bv> c> =A> @1C> ,re!a #34# rije2e Pa-a i A-#e Ko"e "e !ilo )dal"eno ; sata Foda Bpreko @ ri-> -il"aC, 2apadno od Kre-one> o-a"-e T"> od n"iFova ta!ora, odakle s) kren)li Bv> c> =9C> N#!i8a"i" Takve s) k)rire drKali i ri-ski velika1i ) svo"o"sl)K!i Bisp> Sen. e". 87, 8M Mart F9 1=, 1C> Isto1a -a"a 15> travn"a A9> n>e> "iosta Kod )1a d)e ) Pad> # ta%or Isto3no od Kre-one, nekoliko -il"a od -osta> 2o"ja"ici 4iteli"evski> oto"ovci T"> pretori"ski kon"anici i kon"anici i2 ala po-oniF3eta> Ita$s2e $e1ije 5egio 1 #talica, ko"a "e !ila s-"e1tena ) #arni2on)) L)#d)n), prikl")3ila se vo"no- poFod) ?a!i"a 4alensa Bv> I,@9> A5> 75C> m "asi, +"iFova vlastito# Bviteli"evsko#C ta!ora>
;==
1#sti vi"o1ra-i 4inova "e lo2a ) staro do!a sadena -ed) dr)#i- drvee- po ko-e se pen"ala> 1 danas se sli3no -oKe vid"eti )s"everno" Itali"i7 lo2a -e() -)rva-a> i(!ije3a"a (a,re5"a 2o$a i 2o"j#3ari . vo"nici-a ) pokret)>Ta!or po-akn)t na 5> -il") od Bedri"aka Bv> c> =9C !io "edakle di#n)t> cesta 4ia Post)-ia Bv> !il"> )2 c> ;5C> 5=>Neo-o$jiva Lat> /a"ax, v> !il"> )2 I, A1> ,rva9 Po!o4"ica Lat> Adiutruc, v> !il"> )2 I9 < Var A$:e" Bio "e "rae'ectus castrorum Bv> !il"> )2 c> ;9C> /aostao "e na Otonov) 2apovi"ed> "e-o1$e-"a>>> )dal"enost Oko 1A> ri-> -il"a> "e ,retvaraj" # ,$ije" Kao 2aro!l"eni !ar!ari, ko"i se -o#) pro< dati ) ropstvo> Ve-ija A2vi$# .po-en)t "e "o1 sa-o "edanp)t, ) III, 7> A"ije Ga$ B)d)i da "e nakon pada s kon"a !io nesposo!an 2a !or!), ostao "e ) .taro- ta!or) ()etera castra). Osta$i!a Osi! pretori"anci-a> o-%ije"o 2o"ja"i3tvo 4> c. 51> $e1ijs2i orao Orla ;1> le#i"e Bv> c> 5=C> ,re2o Pa-a ' Briksel) Bv> c> ==C> !e(ijs2e $e1ije 4> c. =;> cas"iji je "a4iii ,o1i"#ti # %or%i Pretori"anci -isle na sak)pl"ene 3ete i na se!e> $e1ata Or:i-ija Le#ata 1> le#i"e Bv> c> 5=C> Oto" o7e2iva3e ' Briksel) Bv> c> ==> =9C 1@> travn"a A9> n>e> voj"i2a Pretori"anaca i )Foda Bv> c> ==C> PIocije .ir!o 2ao ,retorijs2i ,re:e2t V %i$j #( I9 *< "e ostav$ja "a cje-i$# +i"e se dakle "o1 2nalo 2a od-etni1tvopo!i"e(eniF> le#i"e #3$e # A2vi$ej# Le#i"e7 %%% ,allica, )## &laudiana i )### Augusta. kvile"a Bdanas #rad isto#a i-ena ili #lar ) -le<ta3ko-, ili O#le" ) slovensko-C !i"a1e latinska koloni"a> ,o7eta2 je %io o"-je 4ari"aci"a #orn"e tvrdn"e7 9#ra(anski "e ratpotekao od 4iteli"a:> %rat# 4> !il"> )2 I, 88> Keni 4> II, A5> -jeci 4> !il"> )2 I, 7@> "i osvete "i #tje'e &endiadIoin7 )t"eFe ) osveti nad o!itel"i svo#protivnika> ri!s2e !$a-osti 4> !il"> )2 I9 85> Sa$vija Ko2ceja"a P)n> i-en> 5. Sal%ius ;t(o &occeianus, sinOtonova !rata L)ci"a .alvi"a Otona Tici"ana Bo n"e-) v> !il">)2 I, 7@C> Servijevaca 8oda ko"e-) "e pripadao Gal!a> on T"> car Oton> odvi1e sje4a Oton #a Keli odvratiti od )lo#e pretendenta na pri"estol"e> O"i!a 2oji s# o-$a(i$i .enatori-a i pri"atel"i-a Otonovi-> "a Ver1i"ija On "e tada !io consul sii''ectus Bv> !il"> )2 I9 77C> ' osvit (ore 1A> travn"a A9> n>e> svr3eta2 # tri-eset se-!oj 1o-i"i 5ivota '-ro "e 1A> travn"a A9>n>e> devedesetdr)#o#a dana svo"e vladavine> 8odio se ;8>travn"a =;> n>e> i( .ere"cija Lat> Ferentium Bdanas ?erentoC ) ")Kno" Etr)ri"i, i2-e() 4iter!a i Bo-ar2a> otac 5. Sal%ius ;t(o, consul su''ectus ==> n>e> Bisp> Suet. ,. C7*ac. A. $III, 1;CM prokon2)l ) 6rici (Suet. :. 1>C> .a svo"o-Keno- i-ao "e dva sina7 Otona i L)ci"a .alvi"a Otona Tici"anaBo n"e-) v> !il"> )2 I9 7@C> -je- Marko .alvi"e Oton, 3i"i "e otac !io vite2 (Siiet :. 1C> /ateri" ro- "e#1$e-"iji /akl")3)"e li se po "edno" .vetoni"evo"i2"avi BG>1> -s"lendida 'emina.), pripadala !i Otonova -ati l!i"a Terenci"a o!itel"i vite1ko#a staleKa>
;=5
,ri2a(as!o U I9 0) je-"i! vrlo sra!ot"i! Gal!ini- )-orstvo-, -r#1i! i(va"re-"i! .a-o)!o"stvo-> +"e#ov) s-rt i2"edna3)"eMarci"al sa srnrc) Katona 'ti3ko#> BIsp> Mart. 4I, =;, @> -Sit&ato, dum %i%it, sane %el &aesare maior<.l Dum moritur, numquid maior ;t(one 'uitG.) 2o- Re1ija Le,i-a +a %ia Aemilia i2-e() Par-e i M)tine, ")Knood BrikselaM dana1n"i 8e##io> it 5a$osti /a Otono-> i %o$a /!o# pora2a i, kako s) oni -islili, i2da"e vo"skovo(e> 2o'orata Pretori"skiF Bv> c> ==C> 8)!ri"e Ga$ Pre-a *ion) Kasi") BL$III, ;7C kao 2apov"ednik vo"ske ko") "e +eron poslao protiv po!)n"ene &ispni"e Gal "e pre1ao Gal!i> Kasni"e se spo-in"e kao posrednik 4espa2i"a<nova !rata ?lavi"a .a!ina Bv> c> 99C> God> 7G> n>e> po!i"edio "e .ar-ate kao na-"esnik Me2i"e Bisp> lu%. I4, 1G@> sa sFoli<"a-aC> .$avija Sa%i"a ?lavi"e .a!in "e nakon pora2a ko"i "e pretrpio Marci"e Macer pre)2eo 2apov"edni1tvo nad preostalo- 3eto- #ladi"atora na desno" o!ali Pada nas)prot Kre-oni Bv> c> =AC> G .p)rini Tacit s)ti> ,osv#-a 1 ) Bedri"ak), i ) Placenci"i, i ) Briksel)> # /#ti"i *ana1n"a Modena, isto3no od 8e##i"a, na %ia Aemilia i2-e() Placenci"e i ri-ina> o- o%ij# stra"a T"> od Otonove vo"ske i od 4iteli"a> 1ra-s2o vi"ee !#ti"s2o +a"vi1e #radsko po#lavarstvo -)nicipi"a i koloni"a, 2vano ordo decurionum ili sa-o ordo, sasto"alo se i2 odre(eno# !ro"a doKivotniF 3lanova B) pravil) 1GGC, )tvrde<niF -"esni- stat)to-> Po lex lulia munici"alis (&#5, I, ;GAC lectio senatus Bpro2ivk) senataC sviF s) pet #odina o!avl"ala dvo"ica #radskiF )pravniF sl)K!enika duum%iri (quinquenna-les), kao ) 8i-) cen2ori> "e(1o-"o! poca1) .enatori se nai-e nis) Ft"eli ko-pro-itirati ) o3i-a otonovaca, pod vla1) ko"iF s) se to# tren)tka nala<2ili, ni"edni- sl)K!eni- akto-> +"iFov "e plan !io da se sve do kona3no# isFoda rata )klone svako- sl)K!eno- pri2nan"), i 4iteli"a i dosada1n"e# cara> Lici"ije Decina P)ni- i-eno- !. 5icinius &aecina7 od Plini"a .tari"e# (n.(. $$, 199C na2van "raetorius %ir, na -"est) #d"e pripovi"eda o sa-o)!o"stv) n"e#ova oca> /arce$a Epri"a P)ni- i-eno- *- &lodius ="rius Marcellus, prosti"e#a roda Bisp> Dial. 8C, o2lo#la.en t)Kitel" ) s)dski- procesi-a radi velei2da"e pod b+eronovo- vladavino-M pri-io "e od ovo#a cara 2a t)K!) protiv Tra2e"e @ -ili")na sesterci"a (A. $4I, ==C> /adn"iF dana 58> n,>e> !io "e pod Kla)di"e- "ra-etor "eregrinus (A. $II, 5M Suet. &l. ;9C, poto- na-"esnik Liki"e (A. $III, ==M na natpisi-a i novci-aC, dvap)t consul su''ectusD prvi p)t oko AG> n>e>, dr)#i p)t 75> n>e>, prokon2)l ) 2i"i 7G<7=> n>e> Bio "e )t"eca"an i na po3etk) 4espa2i"anove vladavine, te se 79> n>e> )rotio protiv cara i !io prisil"en i2vr1iti sa-o)!o"stvo> Isp> o n"e-) "o1 I4, A<8> 5=M Dial. 8> 1=> sje4a"ja "a ,ro2a(iva"ja Isp> A. $4I, ;;> ;8> ==> "e-av"o Isto! o- Gal!e> # ;o"o"ij# Lat> Bononia Bdanas Bolo#naC, ")#oisto3no od M)tine, na %ia Aemilia. n"e#ov) %#-#4# s$av# T"> da Otona slavi kod poto-aka> L#cije Vite$ije > n"e-) v> !il"> )2 I9 88> 7etr"aeste $e1ije I( *al-aci"e, v> c> =;> ,ove$je di"lomata Blat> c(artae du"licatae) !ile s) "edna vrsta carskiF pis-eniF prepor)ka oni-a ko"i s) kretali na sl)K!) ) provinci")> .asto"ale s) se od dvostr)ko presavi"eniF listova, odakle i- i i-e, i #lasile s) na odre(eno vri"e-e po istek) ko"e#a s) #)!ile vri"ednost> Isp> !lin. e". $, 15> @5> 1;1> 1;;> # Gra- ' 8i-> ,o- vi-o! jav"e o-$#2e T"> odl)ke senata 6ex senatus consulto). stra"2# Otonov)> Cereri"e i1re lat> &eriales ludi ili &erialia prire(ivali s) aediles &eriales ko"e "e 55> pr> n>e> )veo De2ar, slavile s) se pre-a kalendar) od 1;> do 19> travn"a, 2adn"i s) dani !ili odre(eni 2a cirk)ske i#re> Isp> A. $4,
;=@
@=> 75M ;%id. 'ast. I4, =89 sqq. .$avije Sa%i" 4espa2i"anov stari"i !rat Bv> !il"> )2 I, 5AC> slike Ga$%i"e /ato "er "e 4iteli"e vaKio kao n"e#ov osvetnik> 2o- K#rcijeva (-e"ca 4> !il"> )2 I, 51> 1to "ije pisao Bio "e nai-e o!i3a" da nitko osi- drKavno# po#la<vara ne s-i"e )p)titi pis-o kon2)li-a ili senat) Bisp> I4, 5C> ,reosta$e s"a1e 1er!a"s2e vojs2e B)d)i da s) se od vo"ske *on"e Ger-ani"e sa-o @> le#i"a, od vo"ske Gorn"e Ger-ani"e sa-o ;1> i ;;> le#i"a sa svo"i- orlovi-a nala2ile ) Itali"i, a od preostaliF 3etiri") le#i"a B% ,ermanica, #), +) i +)#) sa-o od"eli (%exilla), ) Ger-ani"i s) se kod oriova dakle nala2ili sa-o ostaci oniF prviF i snaKni"i od"eli oniF dr)#iF> Na-(or "a- o%a$o! Li"evo- o!alo- 8a"ne, 2a o!ran) od )padaGer-ana> Hor-eo!j# .$a2# 4> !il"> )2 I, 9> osa! tis#4a o- %rita"s2i' "ova2a To s) t2v> veksilarci Bv> !il"> )2 II, 18C i2 le#i"a7 %% Augusta, #+ His"ana i ++ )aleria. A(ijati2a 4> o n"e-) "oh c> 9@> i I4, 11> te Suet. )it. 1;M !lut.,. 9:. ,rste"je! 2apravo 2latni- prsteno-M v> !il"> )2 I9 1=> ,ro2#ratora To3ni"e7 "rocurator "ro legato. O!"e s) provinci"e nai-e pripadale ) -an"e carske provinci"e ko"i-a s) )pravl"ali prok)ratori i2 vite1ko# staleKa Bv> !il"> )2 I, ;C> o%je /a#reta"ije T"> Mauretania &aesariensis Bdana1n"i 2apadni lKirC i M> *ingitana B?e2 i MarokoC> Po1to "e posl"edn"e# kral"a J)!aida, Ptole-e"a, car Kali#)la po2vao ) 8i- #od> 5G> n>e> i t) #a )!io, Kla)di"e "e 5;> n>e> i2 dva -a)ritanska kra<I"evstva stvorio dvi"e carske provinci"e Bv> !il"> )2 I, 11> kao i !lin. n.(. 4, ;> 11M Dio L$, 9C> L#2cej A$%i" Bio "e od A;> do A@> n>e> prok)rator J)de"e> K$#vija R#:a 5egatus Augusti "ro "raetore ) Tarakonsko" &ispa<ni"i, od#ovoran i 2a si#)rnost senatorske provinci"e Betike, ) ko"o" ni"e !ilo vo"ske> 4> o n"e-) i !il"> )2 I, 8> -eseta $e1ija . nadi-ko- ,emina, ko"a "e s )# )ictrix sa3in"a<vala vo"ne sna#e Tarakonske &ispani"e> o%a$i Provinci"e Betike> 2ra$jevs2o o-$i7je T"> ti"ar) s di"ade-o-> i!e J#%e Ti-e "e posi"ano s"e-e s)nin"e7 kao da l!in prisva<"an"e- po3asno# i-ena stariF do-aiF vladara +)-idi"e Bprvotno i-e !oKanstva J)!alC Foe postati neovisan vladar Ma)retani"e> To "e i-e 2a vri"e-e )#)sta nosio sin kral"a J)!e Bpo!i"edio #a J)li"e De2ar 5A> pr>n>e>C kao ri-ski va2al ) di"el) o3eva kral"evstva +)-idi"e> @9> ,re:e2ti 2o'orata Lat> "rae'ecti co(ortium7 ta" s) naslov nosili 2apov"ednici kon"ani3kiF odreda ili save2ni3kiF koForata ko"i s) !ili !iv1i pri-ipili le#i"e> rije2o! Araro! Lat> Arar7 dan> .aone, pre-a kasni"e- i-en) te d"eke Sauconna (Amm. $4, 11C> ,o ,rija3"je! #%o3tv# Isp> Suet. )il. 77 9.i#)rno "e )tvrdeno, da 4iteli"e ni"e i-ao novaca 2a p)t, kad "e tre!ao otp)tovati, i da "e !io ) toliko" novcano" osk)dici, da "e Ken) i d"ec), ko"e "e ostavio ) 8i-), pota"no sklonio ) i2na"-l"en) potkrovnic), a svo") "e k)) i2dao ) na"a- 2a preostali dio #odine, i da "e -a"ci i2 )Fa i2vadio !iser i 2aloKio #a, da na!avi p)tne tro1<kove: Bpri"evod .t"> &os), /a#re!> 19@AC> J#"ije ;$e( 4> !il"> )2 I, @9> te III, =8 #,ravite$j 4> !il"> )2 I, @9> -vors2i! s$#5%e"ici!a Lat> ministeria7 tri na"vaKni"a Fila s)7 ra3)novo(a (a rationibus), sl)K!enik 2a -ol!e Ba libellis) i ta"<nik carsko# ka!ineta (ab e"istulis). 4elik "e oso!ni )t"eca" i-ao i carev ko-ornik (cubicularius)7 v> !il"> )2 I, @8> "a(va Ger!a"i2o! Tako "e i on sa- dao da #a na2ove vo"ska ) Ger-ani"i, v> I, A;> Ta-a *ok "e 4iteli"e !io "o1 ) L)#d)n)>
;=A
kod i$irs2i' vo"ski ' !ici kod Kre-one na"v"erni"iF OtonoviFvo"niF sna#a> osta$e $e1ije = Adiutrix i le#i"e ) .iri"i i J)de"i> # 5a$o%"i! o-ije$i!a ' t2v> toga sordida )prl"ano" od"ei, 1to "e!ila van"ska o2naka Kalosti oso!a ko"e s) sta"ale pod opt)K<!o-> '2 to s) 3esto p)1tali i d)#) kos) i !rad) (ca"illus etbarba "romissa). ,rivr5e"o34# Pre-a !rat) Oton)> /arij# Ce$(# G n"e-) v> !il"> )2 I, 15> Ceci$ij# Si!,$e2s# P)ni- i-eno- &n. &aecilius Sim"lex7 !io "eA7> n>e> prokon2)l na .ardini"i, pre-a &#5 $, 78@;M Isp> on"e-) i III, A8> 2as"ije 4> c> 71 2o"(#$at /a st)deni i prosinac A9> n>e> 4> !il"> )2 I, 77> te III, Tra'a$a P)ni- i-eno- !. ,alerius *rac(alus, !io "e rodak ili pri"atel" Galeri"e ?)ndane, 4iteli"eve Kene Bo n"o" v> c> A5C> G n"e-) i o to-e 1to -) se )pisivalo ) krivn") v> !il"> )2 I, 9G> sra!ot"o je to re4i . #ledi1ta aristokratskiF na2ora ri-skiF sena<tora, s ko"i-a se Tacit solidari2ira> i( ,#2a %ojs2o1a Boii, narod keltsko# pori"ekla, ko"i se s &el<veani-a doselio ) Gali")M po!i"edio iF "e De2ar> .-"estili s)se ) 2e-l") &ed)anaca, i2-e() Li#era Bdanas LoireC i Elavera Bdanas llierC> Isp> &aes. b.,. I9 ;8> #va5e"a o,4i"a Augustodunum Bdanas )t)nC> T) se 1kolovala elita #alske -ladeKi Bv> A. III, 5=> 5@C> o-!et"i2a ' o3i-a 4iteli"a to s) Otonove prista1e> od#a(a na2iv )#)sta, "e ,ri'va4a i-e De2ara O!"e -) "e ove tit)le dodi"elio senat Bv> c> @@C> (vje(-o("a"ci 4> !il"> )2 I, ;;M ) ovo- prot"erivan") astrolo#asv"edo3i i .vetoni"e ()it. 15C> 9da do prvo# listopada svi astrolo2i -ora") nap)stiti 8i- i Itali")>>>: pri"evod .t"> &os), /a#re!, 19@AC> i1ro! i ,ijes2o! Metoni-i"e 2a #ladi"atorske i#re> Do$a%e$# > n"e-) v> I, 88> re2os!o ' I, 88> #radsko#a ,re:e2ta Gradska pre6ekt)ra < "rae'ectura urbis -ko") "e ;@> pr>n>e> )#)st privre-eno )spostavio 2a vri"e-e svo"e ods)tnosti, prerasla "e ) vri"e-e Ti!eri"a od ;A> n>e> ) redovit) sl)K!)> O!avl"ao ") "e kon2)lar B!iv1i kon2)lC, po<stavl"en od cara na neodre(eno vri"e-e> ' i-e cara #radski se pre6ekt ("rae'ectus urbiH !rin)o 2a odrKavan"e -ira ) #lavno- #rad) i ) okr)#) od 1GG ri-> -il"a> Prvotno s) ) d"elokr)# n"e#ova posla padale s)d!ene os)de oniF prekr1a"a ko"i-a se nar)1avao sl)K!eni red i -ir, ali se postepeno n"e#ova nadleK<nost prote#la na ci"elo kri-inalno s)dstvo> Isp> A. 4I, 11> P$a"cije Var P)ni- i-eno- M. !lancius )arus. Bio "e pod 4espa2i"ano- oko 7G,n>e> prokon2)l ) Bitini"i, senatsko" pro<vinci"i ko"o- "e )pravl"ao !ivsi pretorM #od> 71> n>e> consul su'-'ectus, oko 78> n>e> prokon2)l 2i"e> 2o'ort# 2oja %oravi # Ostiji 4> !il"> )2 I9 8G> L#cija Vite$ija Brata !)d)e# cara 4iteli"aM v> !il" )2 1,88> Petro"ij# Bila "e to ki kon2)lara P)!li"a Petroni"a, ko"i "e podTi!eri"e- 19>n>e> !io consul su''ectus, poto- A #odina prokon<2)l ) 2i"i Bv"ero"atno od ;9> do =@>n>eC, legatus "ro "raetore) .iri"i B=9 < 5;>n>e>CM )-ro "e ) vri"e-e cara Kla)di"a> .$a!i"ijeve ceste 4> !il"> )2 1,8A> I"tera!"ij O!icni"eM #nteramna Bkao ) 111,A1>A=M o!a o!lika"avl"a") se i kod istoi-eno# #rada ) Laci")C, ) '-!ri"i BdanasTerniC> Kod +arni"e odva"ala se -an"e pro-etna cesta ko"a "evodila s"everoisto6cni- s-"ero) Intera-ni"> Ga$erija Galeri"a ?)ndana, 4iteli"eva dr)#a Kena, !ila "e ki !iv1e# pretora (Suet. )it.C). G d"eci i2 ovo#a !raka v> !il"> )21,7@> Se2sti$ija > n"o" veli .vetoni"e ()it.C)D -"robatissima nec ignobilis 'emina. - 9vrlo 3estita Kena i2 )#ledne o!itel"i:> 4> o n"o" c>89> 111,A7M !lut. ;t(.2.1A> Ger!a"i2a To s) -) i-e nad"en)li vo"nici, v> 1,A;>
;=7
i( L#1-#"a 4> c>@9> K$#vije R#: G n"e-) v> !il"e1ke )2 1,8> i 11,@8> Hi$ar9 Ce(arov os$o%o8e"i2 Oslo!o(enik "edno# od pred1asnika 4iteli"eviF, v"ero"atno "rocurator Augusti ) Tarakonsko" &ispani"i> *a se ne radi o 4iteli"ev) oslo!o(enik), doka2)"e do-etak 9De2arov: (&aesaris), "er 2na-o da "e t) tit)l) 4ite<li"e od!io Bv> c>A;C> Vite$ijev i Oto"ov ,ri"ci,at 4i"esti i2 Ger-ani"e i i2 8i-a #otovo s) istovre-eno doprle ) Tarakon, s"edi1te na-"esnika Tarakonske &ispani"e> ,ove$ja!a 4> !il"> )2 c> @5> "at,isao I-e i tit)la vladara sta"ala "e na po3etk) popratno#pis-a ili carsko#a edikta> os$o%o8e"i2a "je1ova Oslo!o(enici carske k)e prela2ili s) priliko- s-"ene na vlasti ) pos"ed novo#a vladara Bv> I, 5AC> L#cija Ar#"cija On "e kao legatus Augusti "ro "raetore od s-rtiL)ci"a Pi2ona ;@> n>e> )pravl"ao Tarakonsko- &ispani"o- i28i-a, i to preko le#ata Bisp> A. 4I, ;7M Suet. *ib. A=C> i( straFa Isp> o to-e ) Suet. *ib. A=> Tre!eli") Maksi-) G n"e-) v> !il"> )2 I, AG> 4eti"e ;o$a" Bio "e na-"esnik od A9> do 71> n>e>, 2a-i"enio #a"e Petili"e Deri"al> +aposl"etk) "e pod 4espa2i"ano- kao prokon2)l )pravl"ao 2i"o-> U A#1#sti Ta#ri"aca Augusta *aurinorum Bdanas TorinoC> Pri"eosn)tka vo"ni3ke koloni"e ) vri"e-e )#)sta to se -"esto2valo *aurasia. O- Vije#ja"a je "ai!e v$a-ao stra' /a1to7 v> !il"> )2 I, A@> o- 3iro! ostav$je"i' o1"jeva Po2nata l)kavstina7 ostavl"ale s) sestraKarske vatre da !i se prikrio odla2ak le#i"a> 7as"o1 ot,#sta t2v> (onesta missio. .vaki "e pretori"anac nakon1A #odina vo"nike sl)K!e asno otp)1tan )2 na#rad) od @GGGdenara I ;G>GGG sesterci"a Bisp> Dio L4, ;=C> # svoje (i!ov"i2e .talni ta!ori 11> le#i"e !ili s) ) *al-aci"i Bv>III, @GC, 7> Gal!inske ) Panoni"i Bv> II, 8ACM ) Panoni"i se nala<2io i ta!or 1=> le#i"e> # Tici"# ka-o "e svratio i2 )#)ste Ta)rinacaM dana1n"a Pavia> "a rano" ,ija"ci T"> #o2!i ko"a se odrKavala 2a !i"ela dana,od-aF nakon 9> )re Boko 1@ FC dana> 7etr"aesta $e1ija Ona "e tre!ala da !)de na -ar1) ) Britani") Bv>c> AAC> (a-"ja 3eta I-ala "e dvostr)k) 2ada)7 3)vati le(a vo"sci na-ar1) (agmen), te sk)pl"ati 2aostale i t"erati iF napri"ed> "e2a-a3"je1 svo1a vojs2ovo8e ' Gali"i, 2a vri"e-e 4indeksova)stanka ko"i "e )#)1io 4er#ini"e kao na-"esnik Gorn"e Ger-ani"e> jer i' je ,re(reo 4> !il"> #( I, 8> se"ats2o ,os$a"stvo V c AA o"-je ' Ticin) Bv> c> A8C> Ko'orte ;atavaca V c << # Ger!a"ij# Ta-o iF kasni"e ponovo s)sree-o Bv> I4, 1@C> va"js2o1 rata Tacit -isli na )stanak Batavaca pod J)li"e- Divi<lo- BA9<7G> n>e>C, na strani ko"e#a s) se !orili prekora"nski Ger-ani i #alska ple-ena Treveraca i Lin#onaca, ko"a s) !ili podanici ri-ske drKave, a kasni"e i le#i"e ko"e s) pre1le nepri<"atel")> 2ao %es2orista" rat"i teret /!o# nediscipline ko"a "e vladala ) ti- 3eta-a 4iteli"e ni"e i-ao od n"iF #otovo nikakve koristi> O-a"-e I( Ticina> # Kre!o"# +a li"evo" o!ali Pada> 3etrdeseti -a" 8a3)na")i od 15> travn"a, !ilo !i to oko ;5> svi!n"a>
;=8
#s2oro ' listopad) A9> n>e> "a- to$i2i! tis#4a!a Pre-a *ion) Kasi") BL$I4, 1GC palo "e kod Kre-one 5G>GGG vo"nika> Ra-osta"9 3tovi3e Pri#odan detal" ko"i poka2)"e sv) 4iteli"ev) s)rovost i strana3k) 2asli"epl"enost donosi i .vetoni"e, )it. 1GM9Kad "e sti#ao na !o"no pol"e, #d"e se vodila !itka, neki s) se n"e#ovi pratioci 2#raKali nad raspali- t"elesi-a, ali on se dr2n)o da iF oFra!ri odvratni- ri"e3i-a7 Q+a"!ol"e -iri1e )!i<"eni nepri"atel", a "os !ol"e )!i"eni s)#ra(aninQ: BPri"evod .t"> &os), /a#re!, 19@AC> U ;o"o"iji V c A) s2ra4e"i s# 2o"(#$ati osta$i' 4> !il"> )2 I, 77> kao vo-e otonovske stranke 4> c> ;=> i =@> Va$erija /ari"a P)ni- i-eno- !. )alerius Marinus7 #od> A9> n>e> spo-en)t kao arval, -oKda istovetan s oniko"e#a spo<-in"e Plini"e .tari"i (n.(. $I$, = s"raetorius %ir.). S2ri%o"ija"a Ka!eri"a .ina Marka Licini"a Krasa ?r)#i"a, kon<2)la A5> n>e> Bv> I9 58> i oso!> I4, 5;C, i .)lpici"e PretekstateBv> I4, 5;C> &amerinus "e !io ko#no-en .)lpici"evaca> 2a("a 2ao "a- ro%o! 8o!ovi s) !ili -)3eni i poto- ra2apin"ani na kriK> ' 8i-) se to i2vodilo na t2v> sessorium na cam"us =squilinus, ) isto3no- di"el) #rada> F .iri"e i J#-eje I2 provinci"a ko"i-a s) )pravl"ali M)ci"an i 4espa2i"an> # stra"e o%i7aje O!i3a"e a2i"skiF despota i ratni3kiF naroda> Pre6ekt E1i,ta Bila "e to tit)la )pravitel"a E#ipta, !irano# i2 vite1ko# staleKa> Pripadao "e klasi "rocuratores cum iure gladii ko"i s) vodili i ad-inistrativn) i 6inanci"sk) )prav) -an"iF pro<vinci"a, 2!o# 3e#a "e katkada na2ivan i "rocurator (A. $II, AGC, ali "e kao vicekral" (loco regum, H. #, 11C stekao vi1i i 3asni"i poloKa"> PodloKan sa-o car), 2a)2i-ao "e pri reli#io2ni- cere<-oni"a-a -"esto stariF kral"eva i i-ao na raspola#an") vo"n)posad) od dvi") le#i"a, te p)no-o3 i s)d!en) vlast pop)t lega-tus Augusti "ro "raetore ili prokon2)la Bv> i !il"e1ke )2 I, 11C> Ti%erije A$e2sa"-ar > n"e-) v> !il"> )2 I9 11> s "ji! . 4espa2i"ano-> Tre4# $e1ij# ra4#"ao je 2ao svoj# M)ci"an se i ni"e prevario) svo- nadan") Bv> c> 8@C> Osta$e $e1ije # I$iri2# 0est le#i"a !ilo "e s-"e1teno ) Me2i"i,Panoni"i i *al-aci"i, !)d)i da "e 15> le#i"a nakon !itke kodKre-one pre-"e1tena i2 *al-aci"e ) Britani") (c. CC. 8AC> 4>i !il"> )2 I9 G 3e(-eset 1o-i"a svo#a 5ivota 4espa2i"an "e !io ro(en 17> st)deno#a 9> n>e> Bisp> Suet. )es". 9).75. 2ao staro"i rat"i2# 4espa2i"an "e s)d"elovao ) ni2) vo"niFpoFoda i !itaka ) Gennani"i i Britani"i, di"elokao podredeni, di"elokao 2apov"ednik> S2ri%o"ija" G n"e-) v> !il"> )2 I, 89> "a "ajvi3i st#,a"j voj"i3tva Postao "e "rimi"ilus. C< Kor%#$o"a P)ni- i-eno- &n. Domitius &orbulo, ko"i se istakao ) rat) protiv PartaM po#)!l"en "e na +eronov) 2apovi"edA7> n>e> (Dio L$III, 17C> #7i"io je 4iteli"e> ra(or#5ava 2o'orte Pretori"ske, v> c> A7> -evet le#i"a 5 ) .iri"i, = ) J)de"i i ; ) E#ipt)> %ro-ov$ja 4> !il"> )2 c> 5> trij#!:a$"o i!e Pod Kla)di"e- pri-io "e 4espa2i"an 5=> n>e> 2!o# podvi#a ;> le#i"e, ko"o- "e 2apovi"edao ) Britani"Qi, tri<")-6alna po3asna 2na-en"a Bv> I, 7M isp> i III, 55M Suet. )es". 5C> -oras$a (a,ovje-"i3tv# Tit "e i-ao ve =G #odina> ,ros$av$je"a i 2o- 1er!a"s2e vojs2e V %i$j #( c 0 o-1ovore ,roro2a '2 ane#dot), ispri3an) ) ovo- po#lavl"), v>i c> 15>, te Suet. )es". 2.
;=9
2o"(#$at# 4espa2i"an "e !io consul su''ectus ) dva-a posl"edn"i- -"eseci-a @1> n>e>, ) vri"e-e cara Kla)di"a> Kar!e$ Ovd"e se -isli na !rdo pove2ano s ntili!ano- na #ranici ?eniki"e> Dr#1o %r-o isto#a i!e"a "a$a(i se "e-a$e2o2apadne o!ale Mrtvo#a -ora> # A"tio'ij# +a Oront) Bdanas ntakiaC, re2dienci") carsko#na-"esnika .iri"e> # Ce(arej" L)3ko -"esto ")Kno od Kar-ela, s"edi1te ri-sko#prok)ratora J)de"e> I-e "o" "e dao &erod 4eliki ) 3ast De2ara )#)sta, pri"e se 2vala turris Stratonis (!lin. n.(. 4, 1;> A9C>Prvi #lavni #rad 2e-l"e !io "e Jer)2ale- (Hierosol8ma), sve do n"e#ova ra2oren"a 7G> n>e> # 2a(a$i3te9 1-je i! "e o!ia" -a vije4aj" Takav "e o!ica" !io i) GrkaM ntioFi") "e 2apravo i osnovao kao #r3ki #rad .ele)k+ikator> So'e! Kral" E-ese na Oront) ) .iri"iM do!io "e od +erona @5> n>e> kral"evstvo .o6en) na #orn"e- E)6rat) i2-e() Kapado<ki"e i r-eni"e (A. $III, 7C> G n"e-) v> "o1 i ) H. 4, 1> A"tio' I2 dinasti"e .ele)kida, kral" Ko-a#ene Bna s"ever) .iri"eC i di"ela Kiliki"eM 4espa2i"an #a "e 7;> n>e> )klonio s pri<"estol"a i n"e#ovo kral"evstvo pretvorio ) ri-sk) provinci")> A1ri,a To "e &erod #ripa II, sin &eroda #ripe pre-in)lo# 55> n>e>, !rat kral"ice Berenike Bv> !il"> )2 c> ;C, pra)n)k &eroda 1 4eliko#> +akon s-rti n"e#ova oca, J)de"a "e !ila pri<po"ena ri-sko" drKavi i predana na )prav) prok)rator)M vrFovni nad2or nad n"o- o!avl"ao "e legatus Augusti "ro "rae-tore i2 provinci"e .iri"e> &erod #ripa II pri-io "e 58> n>e> od Kla)di"a kral"evstvo svo# poko"no# strica &eroda, kral"a &al<kide ) .iri"i, ko"e "e kasni"e 2a-i"enio 2a isto3ni Jordan Bv> 4, 9C> G #ripin) poslanstv) ) 8i- pripovi"eda &e#esip BI4, ;1C> ;ere"i2a 4> !il" )2 c> ;> jer Ka,a-o2iji "is# %i$e -o-ije$j"e $e1ije Isto- "e 4espa2i"an da !i spri"e3io )pade s)s"edniF !ar!ara, )2 na-"esnika Kapa<doki"e postavio i le#ata Augusti "ro "raetore Bisp> Suet. )es". 8C> Od kada "e 2e-l"a 17> n>e> pod Ti!eri"e- pridr)Kena 8i-s<korn Darstv), pa sve do te 4espa2i"anove intervenci"e, n"o-e "e )pravl"ao prok)rator i2 vite1ko# staleKa> ;erit# Ber8tus, #rad na o!ali ?eniki"e, i2-e() ntioFi"e i De2a<re"e> Otkako #a "e )#)st pretvorio ) ri-sk) koloni"), nosio "e sl)K!eni na2iv lulia Augusta Felix Ber8tus, danas Beir)t> 2ra$jevi .oFe-, ntioF i #ripa> ,re:e2t#ra!a T"> -"esti-a 2apov"ednika nad po-oni- 3eta-a> -r#1i # !ir# Kao Kla)di"e, ko"i "e svako- vo"nik) o!eao1@>GGG sesterci"a (A. FII9 51M Suet. &laud. 1GC ili +eron (A.$II, A9M Dio L$I, =C> 2$j#7"a !jesta E1i,ta Kao leksandri"), na -or), i Pel)2i", na kopn)> 8=> tri"aest tis#4a ve2si$araca B)d)i da se => le#i"a od 2adn"iF #odina +eronove vladavine nala2ila ) Me2i"i, a A> le#i"a (Fer-rata) sada kren)la na -ar1, ovi veksilarci pripadali !i od"eli-a le#i"a ko"e s) ostale ) .iri"i i J)de"i> I2 svake od tiF pet le#i"a i2dvo"eno "e otprilike ;AGG I")di, 1to od#ovara i dr)#i- navo<di-a o "a3ini takviF od"ela> G veksilarci-a v> !il"> )2 I, =1> Dira'ij D8rrac(ium, l)3ki #rad ) Epir)> ;r#"-i(ij Brundisium, na italsko" o!ali Jadrana nas)prot *iraFi") +aposi"etk) je /#cija" kren)o i( ;i(a"ta -o$i"o! rije2eMarice ) Gorn") Me2i"), a odatle d)K Morave ) Panoni")>> i to "jje "a#7io > 4espa2i"anovo" poFlepi, ko"a "e i2 #odine )#odin) posta"ala sve ne2a"aKl"ivi"a, isp> Suet. )es". 1A> ;=M DioL$4I, 15> sed-a K$a#-ijevs2a Ovo "e i-e nosila od vre-ena )stanka ?)ri"a Ka-ila .kri!oni"ana, na-"esnika ) *al-aci"i, "er "e, )2 11> le#i"), ostala v"erna svo- car) Kla)di") (Dio L$, 1@C> ra(-era3e (astave s Vite$ijevi! i!e"o! *etal"ni"i i2v"e.ta" o ovi- do#a(a"i-a da"e .vetoni"e ()es". AC> A,o"ije Sat#r"i" G n"e-) v> !il"> )2 I9 79> Tetija J#$ija"a G n"e-) v> !il"> #( I9 79> te I4, =9>
;5G
tri"aesta $e1ija +akon 2avr1etka #radn"e a-6iteatra ) Kre-oni iBononi"i Bc> A7C poslana "e ova le#i"a natra# ) svo" stalni ta!or!eto%ion Bdanas Pt)"C> se-!a Ga$%i"s2a G n"o" v> !il"> )2 I9 A> Pri!a A"to"ija P)ni- i-eno- M. Antonius !rimus s nadi-ko- Beccus (Suet. )it. 18CM !io "e le#at le#i"e )## ,albiana pri"atel" p"esnika Marci"ala, ko"i -) "e posvetio vei !ro" epi#ra-a> os#8e" (%o1 ,rijevare /!o# krivotvoren"a opor)ke, po lex &ornelia de 'alsis i2 81> pr> n>e>, pro#onstvoU-r#5e"e /a"edni3ko- odl)ko-, ne i 6i2i3ki, "er s) -e2i"skevo"ske pod poni"e- .at)rnino- kren)le ne1to kasni"e Bv> III, Ta!,ije ?lavi"an P)ni- i-eno- L> *am"ius Fla%ianus7 dvap)t consul su''ectus Botprilike 5A> i 75> n>e>C, prokon2)l 6rike pod Kla)di"e- ili +erono- (!lin, n.(. I$, ;AC> /a na-"esnika Panoni"e postavio #a "e +eron ili Gal!a> +"e-) "e ) 3ast "edan kon"ani3ki odred, ko"i "e v"ero"atno on osnovao, na2van ala 1 !anoniorum *am"iana (&#5 III, ". 8A5C> 4> o n"e-) "o1 H. III, 5> 1G> 4, ;A> Po-pe" Si$va" P)ni- i-eno- M. !om"eius Sil%anus7 !io "e 5@> n>e> consul su''ectus, kasni"e prokon2)l 6rike> God> @8> n>e> opt)Kili s) #a provinci"alci 2!o# #lo!l"en"a, ali #a "e senat na 2a#ovor +erona oslo!odio krivice (A. $III, @;C> Isp> o n"e-) "os III, @G> I4, 57> God> 75> n>e> !io "e consul su''ectus s Ta-<pi"e?lavi"ano-, s ko"i- "e pri"e to#a Bpre-a Fronlin. de aq. 1G;C !io curator aquarum. Kor"e$ije .#s2o Bio "e tada prok)rator Panoni"e> 4> o n"e-) "o1 III, 5> 1;> 5;> AA> I4, 5> Pod *o-ici"anopostao "e "ra-e'ectus "raetorio i pri-io vrFovno 2apov"edn1tvo ) dr)#o-daiko- rat) ) ko"e- "e doKivio pora2 i po#in)o Bisp> Suet. Dom. C7 lu%. I4, 11;M Mart. 4I, 7AC> # 5e$ji (a -o%it2o! %io o-re2ao se"ators2o1 sta$e5a +edosto"no "e !ilo senatorske 3asti !aviti se nov3arski- poslovi-a i tr#o<vino- Bisp> 5i%. $$I, A=7 -quaestus omnis "atribus indecorus %isus.).Ovipo#lavl"e- vraa se Tacit k 4iteli") i opis) do#a(a"a prekin)to- ) c> ,o("a"ici Vite$ijevi . +eronova dvora> ,o%#"e "asta$e # Tic$i! V c <J o,asa"i vo"nici s) na po"asevi-a nosili -a3eve> 6etiri $e1ijs2a or$a = #talica, ) Alaudae, ++# /a"ax i ++## !rimigenia. (astava i( -r#1i' $e1ija /astava pod ko"i-a s) sta"ali od"eli i2le#i"a7 % ,ermanica, #) Macedonica, +) !rimigenia i +)# ,allica. ,re-vo-"ici ce"t#rija T"> "rimus "ilus, secundus "rior pa sve dodecimus "ilus "rior. to2e !(alerae, okr)#le plo3e od sre!ra ili 2lata )kra1ene #rav)ra-a ili !arel"e6i-a ko"e s) vo"nici nosili o!i3no na prsi-a> o1r$ice *orques, prstenasto, 2latno ili sre!rno vo"ni3ko odli"eko"e se s vrata sp)1talo na prsa> o-%ijao i!e A#1#sta V I9 *C ,et"aesto1a -a"a ,rije a#1#stovs2i' 2a$e"-a T"> na dan propasti 6a!i"evaca na ri"eci Kre-eri ) Etr)ri"i pokra" 4e"a B577> pr> n>e>C i pora2a na r"e3ici li"i ) Laci") B=87> pr> n>e>CM t2v> dies ater, na ko"i ni"e !ilo dop)1teno o!avl"ati nikakve "avne pa ni privatne poslove> Pris2o He$vi-ije Tra2e"in 2et (A. $4I, ;8C, po )v"eren") i 2na<3a") sli3an svo- tast)> Bio "e kvestor ) provinci"i Fe"i @1> n>e>, le#i"ski le#at ) .iri"i (A. $II, 59C @A> n>e>, p)3ki tri!)n (A. $III, ;8C> +akon s-rti svo#a tasta AA> n>e> pro#nan (A. $4I, ==C, vratio se nakon +eronova pada ) vri"e-e Gal!e i2 e#2ila BZ>I4, AC i !io desi#niran 2a pretora> /!o# svo"iF rep)<!likanskiF na2ora i opo2icionarsko# d"elovan"a postao "e ne)< #odan 2a 4espa2i"ana, te #a "e on, -ada te1ka srca, 7=> n>e> dao pro#nati i s-akn)ti (Suet. )es". 1@C> Isp> o n"e-) "os7 I4, 5<A> 9> 5=> @=M Dial. @M Agr. ;M Dio L$4III, 1;> vlasti Tri!)nsko" (tribunicia "otestasH, ko"a -) "e davala pravo i na o1tri") reakci")> on 4iteli"e, naravno, #ovori o se!i, i2"edna3ava")i se!e s Tra<2e"o-, pristalico- stoi3ke 6ilo2o6i"e, ko"i "e osnovne 2asade to# 6ilo2o6sko# pravca nasto"ao pri-"en"ivati i )
;51
privatno- Kivot)> Katon carsko#a vre-ena, opo2icionar +eronove straFovlade, svo"a "e nepokole!iva )v"eren"a potvrdio i s-r) slicno- Katonovo"7 os)den na s-rt, prere2ao "e se!i Kile BAA> n>e>C> s -#5"osti ,re:e2ta 2o'orte +e)o!i3a"en post)pakM !ilo "e nai-e)stal"eno da na -"esto pretori"sko# pre6ekta do(e !iv1i le#i"skitri!)n> ta-a3"je1a ce"t#rio"a Isto tako>ri"etko )napre(en"e> ,ravo "a os$o%o8e"i2e ' iura libertorum, ili ) rani"i- pravni-i2vori-a iura "atronatus, pripadala "e pravna o!ve2a oslo!o(enika da nov3ano po-o#ne osiro-asena patrona i, )koliko s)!ili !e2 d"ece, da -) opor)3no ostave polovic) svo#a i-)tka> pre1avsi # 2#4# Ce+ara Kao oslo!o(enici i2a!irali s) cara 2asvo# patrona i na ta" na3in i2!"e#avali o!ave2e pre-a !iv1i-patroni-a> ta%ora Misli se na ta!or pretori"anaca> (%or"o !jesto To "e t2v> "rinci"ia, 1iroka )lica ) ta!or) ko"a sepr)Kala od "orta "rinci"alis dextra do "orta "rinci"alis sinistra7t) se nala2io i #lavni stan ("raelorium) sa 1atoro- vo"skovo(ini-> o($o1$a3e"i! ,o$o5aji!a Vati2a"a /!o# ne2draviF -o3varniFo!ala Ti!era ) d)!oko" dolini 2aklon"eno" od v"etrova> sesnaest ,retorijs2i' +a -"esto rani"iF 9 koForata ko"e "e rasp)stio 4iteli"e Bc> A7C> Po- 4espa2i"ano- iF i!a o,et G # 1ra-s2o voj"i3tvo T"> ) pretori"ske, odnosno #radske koForte> voj"i2e a$a ' save2ni3ko kon"ani1tvo> ta%ora Kao i ) c>9=> -isli se na ta!or pretori"anaca> -va-eset tisiica voj"i2a Po 1GGG vo"nika ) 1A pretori"skiF i 5#radske koForte> s2#,3ti"# ' pretori"sko- ta!or), pred vo"nici-a> os$o%o8e"ici careva +erona, Gal!e, Otona i 4iteli"a> ,ri"es# ,ore( ,re!a %roj# ro%ova Ovo "e !ila pravno neosnovana, sa-ovol"na odred!a 4iteli"eva> ro8e"-a" Vite$ijev .vetoni"e ()it. =C kaKe7 9 )lo 4iteli"e, sin L)ci"ev, rodio se os-o#a dana pri"e okto!arskiF kalenda>ili, po dr)#i-a, sed-o#a dana pri"e septe-!arskiF ida 2a kon2)<lovan"a *r)2a De2ara i +or!ana ?laka: Bpri"evod .t"> &os), /a#re! 19@AC < dakle ;5> ili 7> r)"na 1@> n>e> ,o 1ra-s2i! 4etvrti!a GradskiF 3etvrti Blat> %ici) !ilo "e ) 8i-) preko =GG> +a"po2nati"e od n"iF s), pri-"erice7 %icus *uscus i%icus iugarius i2-e() ?or)-a i Ti!era, te %icus sceleratus, vrlo o2lo#la1ena ri-ska 3etvrt> A#1#sta$ci Lat> Sodales Augustales, sveeni3ki kole#i" ko"i "e 15> n>e, osnovao Ti!eri"e, a i-ao se !rin)ti 2a k)lt gens lulia. ' po3etk) se ;1 3lan to#a kole#i"a !irao kocko- i2 redova sena<tora, a n"i-a s) se prikl")ivala i 5 3asna 3lana i2 carske k)e (A. I, @5C> Kasni"e i- se !ro" popeo na ;8 3lanova> tro32o! te ,ija"2a!a .kandalo2ne i preci2ne detal"e o to-e da"e na- .vetoni"e ()il. 1=C> # vr$o !a$o !jeseci od travn"a do prosinca> /#cija" G n"e-) v> !il"> )2 I, 1G> /arce$ > n"e-) v> !il"> )2 c> @=> jav$je"o I2 Me2i"e, Bv> c> 8@C> A,o"ija Sat#r"i"a +a-"esnik ) Me2i"iM o n"e-) v> !il"> )2 I, 79> "e-av"o ot,#3te"e 4> c> A7M radilo se o t2v> (onesta missio. Ger!a"ije I2 Gorn"e i *on"e Ger-ani"e> Hor-eo"ije .$a2 +"e-) "e !ila pov"erena na 3)van"e li"eva o!ala8a"ne Bc> @7C> G n"e-) v> !il"> )2 I9 G Vetije ;o$a" +a-"esnik ) Britani"i, ta!o ta-a "e %ijaie "i2a2va 2o"(#$ara T"> le#ata Augusti "ro"raetore<, Kl)vi"e "e, 8)6 i2 8i-a nai-e )pravl"ao Tarakonsko- &ispani"o- Bc> A@C>
;5;
trij# $e1ija )# )ictrtix, + ,emina i l Adiutrix. V A:rici $e1ija ### Augusta Bv> I9 11C> Va$erije .esto P)ni- i-eno- D> &al"etanus /antius >uirinalis )alerius Festus7 rodak 4iteli"ev, !io "e le#at le#i"e ### Augusta ) 6rici> God> 71> n>e> consul su''ectus s *o-id"ano-, 7=> n>e> na-"esnik ) Panoni"i, 79> n>e> na-"esnik ) Tarakonsko" &ispani"i> +"e#ov) p)n) kari"er) da"e na- &#5 4, @=1> Pa"o"s2e A$,e *ana1n"e J)li"ske lpe, planinski lanac ko"i se od Tri#lava, i2-e() .o3e, i K)pe, pr)Ka sve do 8i"eke> Preko n"e#a prola2ila "e vo"ni3ka cesta ko"a "e spa"ala kvile") s Petoviono-, stalni- ta!oro- 1=> le#i"e> 1o-i3"ji' vjetrova Ovi s"evero2apadni pasatni, se2onski v"etrovi, p)Fali s) ) .redo2e-l") od ;G> srpn"a ) tra"an") od tridesetak dana, 2a na"veiF I"etniF vr)ina Bisp> A. 4I, ==M !lin. n.(. II, 1;5C> .$avije Sa%i" Brat 4espa2i"anovM o n"e-) v> !il"> )2 I9 5A> #( ,osre-"i3tvo R#%rija Ga$a 4> !il"> )2 c, @1> ,rve To "e legio 1 ,ermanica7 o ovo" i ostalile#i"a-a v> !il"> )2 c> 89> trij# %rita"s2i' $e1ija To s)7 %% Augusta, #+ His"ana i ++ )ale-ria7 isp> i !il"> )2 c> @7> vojsci T"> le#i"a-a7 % #talica, ) Alaudae, od"eli-a +) !rimige-nia i +)# ,allica. $e1ije = #talica i ++# /a"ax Bv> III, 15C> # Hosti$ij# Hostilia Bdanas Osti#liaC, ")#oisto3no od Mant)e, na li"evo" o!ali Pada> # Rave"# /a%enna "e !ila s"edi1te classis "raetoria /a%ennas7 nala2ila se ")Kno od )1a Pada ) Jadransko -ore> L#ci$ije ;as P)ni- i-eno- Sextus 5ucilius Bassus7 !ilo -) "e pov"ereno vrFovno 2apov"edni1tvo nad o!"e-a 6lota-a Bv> I, 18CM na to- se -"est), pre-a sa3)vani- vo"ni3ki- diplo-a-a, "avl"a i ) vri"e-e 4espa2i"ana ) travn") 71> n>e> Bisp> i III, 1;> I4, =C> +akon n"e#ova od-etni1tva -i2ensko- 6loto- 2apovi< "edao "e Kla)di"e polinar Bv> III, @7C> "ije -o!o1ao ,retorijs2e ,re:e2t#re Kao P)!lili"e .a!in Bv> c> 9;C> Povjes"ici Kao7 Plini"e .tari"i ) opis) s)vre-eniF do#a(a"a, d"el) ko"e "e !ilo nastavak !o%ijesti )6idi"a Basa Bsto#a i na<slov7 A 'ine Au'idi Bassi libri +++#7 isp> !lin. n.(. "rae'. 1GM !lin. e". III, @,AC, a o!)Fvaalo "e v"ero"atno ra2do!l"e od 51> do 71> n>e> i tri!)n 4ipstan Mesala Bv> III, ;@> ;8C ko"i "e kao 2a-"enik 2apov"edika sed-e kla)di"evske le#i"e ratovao protiv 4iteli"a na 4espa2i"anovo" strani> Me()ti-, #lavni i2vor 2a Tacita !ili s) !o%ijest (Historiae) Kl)vi"a 8)6a Bv> o n"e-) !il"> )2 I, 8C i -e-oari veliko# vo"skovo(e .vetoni"a Pa)lina> $as2o! 4espa2i"an) i 6lavi"evsko" dinasti"i> Dosti1av3i le#i"e, Ceci"a +akon povratka i2 Patavi"a Bv> c> 1GGC>
KNJIGA III *o#a(a"i opisani ) III kn"i2i pripada") "o1 )vi"ek A9> #od> n>e> Pripovi"edan"e se vraa od viteli"evaca na vespa2i"ansk) strank) i nadove2)"e se na II, 8A> Petovio" !oeto%io Bdanas Pt)" na *raviC> Ovo "e ratno vi"ee odrKano o3i#ledno pri"e Decinina polaska na -ar1 Bv> II, 1GGC> tri"aeste $e1ije Po1to s) ) Kre-oni i Bononi"i 2avr1ili #radn") a-6iteatra 2a Decinine i 4alensove #ladi"atorske predstave, vraeni s) vo"nici trinaeste le#i"e ) svo" stalni ta!or ) Panoni"i> Pa"o"s2i' A$,a 4> !il"> )2 II, 98> 1er!a"s2i' $e1ija One s) 3inile "e2#r) po!"edni3ke vo"ske kodBedri"aka Bv> I, A1> A5> II, @7> A9C> 1$av"i"a %rita"s2e vojs2e 8GGG veksilaraca i2 tri") !ritanskiFle#i"a Bv> II, @7> 1GGC>
;5=
(%o1 "e-av"o ra(%ije"i' $e1ija Laki od"eli le#i"a, 2ast)pl"eniF )ovo- ratno- vi"e), !orili s) se ) travn") kod Bedri"aka Bv>II, 11> 5=> A7> 8@> 8AC> /#cija" P)ni- i-eno- D> 5icinius Mucianus. Pre-a Plini") (n.(. $II, 9C trip)t kon2)lM na-"esnik kon2)larne provinci"e.iri"e, po1to "e A1> n>e> !io na-"esnik ) Liki"i> '-ro "e pri"e77> n>e> (!lin. n.(. $$$, A;C> ' ovo se vri"e-e nala2i na p)t)) Itali") Bv> II, 8=C> %ro-ov$je Osi- pontske 6lote Bv> II, 8=> III, 57C !ilo "e i na o!ala-a .iri"e i E#ipta s"edi1ta 6lota> +a natpisi-a se spo-in")classis S8riaca i classis Alexandrma. J) A"to"ije Pri! Le#at le#i"e )## ,albiana. G n"e-) isp> !il"e1ke)2 II9 8A> -vije :$ote 8avenska i -i2enska> I$irs2o !ore Jadransko -ore> Kor"e$ije .#s2o9 ,ro2#rator G n"e-) v> !il"> )2 II, 8A> G sl)K!i prok)ratora v> !il"> )2 I, ; Ta!,ije .$avija" 5egatus consularis &aesaris "ro "raetore !annoniae7 o n"e-) v> !il"> )2 II, 8A> A,o"ij# Sat#r"i"# Tada na-"esnik) Me2i"e i po!"ednik) nadsar-atski- 8oksolani-a> G n"e-) v> i !il"> )2 I, 79> Si-o" +eak Kvada 4ani"a, ko"e#a s) 8i-l"ani postavili 2akral"a> On i n"e#ov !rat 4an#ion prot"erali s) 4ani"a ) vri"e-ecara Kla)di"a i n"e#ovo kral"evstvo podi"elili i2-e() se!e> Isp>A. $II, ;9> i ovd"e c> ;1> Ita$i2 +i"e istovetan s istoi-eni- vo(o- &er)1ana (A. $I, 1A>17C> MoKda 4an#ionov sin> Sve%a +"iF "e 19> n>e> *r)2 De2ar, sin cara Ti!eri"a, naselio sone strane *)nava i2-ed) ri"eka Mara Bdanas MarcFC i K)2aB-oKda dana1n"a ri"eka Zaa#C> ,ro2#rator To "e t2v> "rocurator cum iure gladii, ko"i se postavI"ao ) -an"i- carski- provinci"a-aM v> !il"> )2 I, ;> s A#rijevo! a$o! Ala l His"anorum Auriana, na2vana pre-aina3e nepo2nato- osniva3) )ri")> E"a *anas Inn> ri"e Var Poveo "e @5> n>e> pod Kor!)lono- kao "rae'ectusco(ortis po!"edonosni poFod protiv Parta ) nneni"i (A. $III,
9).
!jesto ,ri!i,i$a T"> -"esto 2apov"ednika prve cent)ri"e ) le#i"iili, kao ovd"e, ) pretori"sko" koForti> A2vi$ej# 4> !il"> )2 II, 5A> O,iter1ija i A$ti"a *anas Oder2o i ltino nedaleko B)rana>Po1to s) ra2oreni 2a tilina poFoda na Itali") 59;> n>e>, n"iFovise stanovnici naseli1e po s)s"edni- otoci-a na la#)na-a, i23c#a "e i2rasla dana1n"a 4eneci"a> Patavij *anas Padova> Atest *anas Este> Se%o(ova a$a Ala ## ,allorum Sebosiana, na2vana po osniva3).e!o2), po"avl")"e se ) 1> st> n>e> ) Ger-ani"i, ) ;> i => st> n>e>) Britani"i ) Lon#ovici")> .oro! A$ie"i .po-en)t sa-o ovd"e, v"ero"atno dana1n"iLe#na#o na desno" o!ali te2a, pre-a dr)#i-a dana1n"a ?errara> s $e1ato! T"> s le#i"skile#ato-> /i"icije J#st Istovetan s oniko"e#a spo-in"e i Plini"e Mla(i (e". 4II, 11C> Vicecija I2-ed) Padove i 4erone Bdanas 4icen2aC> "a$a1ao +ared!e s) )p)3ivane ntoni") Pri-)> G Hosti$ije +a li"evo" o!ali Pada, ")#oisto3no od Mant)c BdanasOsti#liaC> Tartara *anas Tartaro> -vije $e1ije )## ,albiana i +### ,emina. A,o"ije Sat#r"i" > n"e-) v> !il"> )2 c> @> tri%#" /ato "er "e le#i"ski le#at Teti"e J)li"an !io po!"e#ao Bv>II, 8@C> Vi,sta" /esa$a Tacit #a vi1e p)ta citira kao i2vor 2a povi"est#radansko# rata> tri $e1ije )## ,albiana, )## &laudiana i +### ,emina.
;55
-vij# le#i"a I2 Me2i"e, k tri-a ve otpri"e na2o3ni-a> tre4# 5egio ### ,allica. Di$ije A,o"ija" +a "edno- natpis) spo-en)t kao curatorri"arum et al%ei *iberis, 7=> n>e> Ga$%i"s2oj je $e1iji )## ,albiana. rat"i! %o5a"stvi!a i "ji'ovi! $i2ovi!a +a dr1d-a !o"niF 2nakova nala2ile s) se -etalne plo3e s poprs"i-a Marsa, Minervei Belone> 2o"(#$ara To s) kon2)larni le#ati, na-"esnici carskiF provinci"a> -r#1ovi !# # s$#5%i T"> ostali le#i"ski le#ati7 4edi"e, *ili"e, +)-i2i"e i 4ipstan> ' sli"edei- se po#lavl"i-a pripovi"edan"e vraa 2akl")ck) II kn"i#e> L#ci$ije ;as G n"e-) v> !il"> )2 II, 1GG> De$!ata Isp> nad#ro!ni natpis "edno# vo"nika ove classis /a%ennas, prona(en ) *al-aci"i &#5 III, su""l. 8=8@> Trijerarsi Bili s) 2apov"ednici tri"ere ili li!)rne> # Atrij# *anas tri, i2-e() )1a Pada i te2a Bdanas di#eC> /a"je je to3no, ali o%i7"ije9 pisan"e Adria ili Hadria, pre-ako"e-) "e i2vedeno i-e 2a -ore7 Adriaticum mare. careva os$o%o8e"i2a Hor!a Oslo!o(enika novo#a De2ara4espa2i"ana> ,rva2e ce"t#rija T"> desetoric) cent)riona> str1"#te s# . !o"niF 2nakova i 2astava> "at,isa"o +a !o"ni- 2nakovi-a i 2astava-a> voj"ici ,rve i 7etr"aeste $e1ije 1 Adiutrix ) &ispani"i i legio +#)) Britani"i> ,ro1"a"i2# A"to"ij# G n"e-) v> !il"> )2 II, 8A> osa! $e1ija .eda- #er-anskiF le#i"a i % #talica. Ceci"# %ace # o2ove Pre-a *ion) Kasi") BL$4I, 11C 2!ilo seto 18> listopada> Ka'ija .a%#$a MoKda istovetan s oni- 2a ko"e#a Pl)tarF (,alb.;7C spo-in"e da "e na -otki )okolo nosio Gal!in) #lav)> sr#3e"a !osta Preko ri"eke Tartara Bc> 9C> Ger!a"a T"> po-oniF 3eta do2vaniF i2 Ger-ani"e> i(a-e Po %ia !ostumia. Neo-o$jive 5egio ++# /a"ax. Ita$s2e $e1ije % #talica. -os,je$i 4a2 ova!o I2 Kre-one, ka-o iF "e poslao Decina> %$is2e (i-i"e Kre!o"e 'dal"ene sve#a 5 -il"e odatle> Si-o" i Ita$i2 G n"i-a v> !il"> )2 c> @> '$a-"o4o! Bio "e nai-e kra" listopada> or$a Orao "e od Mari"a sta"ao kao signum legionis 2a vri"e-e !itke ) prvo" !o"no" vrsti pod nad2oropri-ipila> ,a"o"s2e $e1ije +### ,emina i )## ,albiana. !e(ijs2i! $e1ija!a ### ,allica, )## &laudiana i legio )1##. Parte =A> pr>n>e> Ar!e"ce A=> n>e> (A. $4, ;AC> Sar!ate .ar-atske 8oksolane ) Me2i"i Bv> I, o"-je Kod 4iteli"evaca> U oto"ovs2o! rat# ' vri"e-e prve !itke kod Bedri"aka>
;5@
%ri2sijs2a vrata 4rata okren)ta pre-a Briksi"i Bdanas BresciaC> /esa$a G n"e-) v> !il"> )2 c> 9> i II, 1G1> Gaj PIi"ije G n"e-) v> !il"> )2 II, 1G1> vrata Okren)ta pre-a Bedri"ak)> 6as"ici ta%ora Tri!)ni, cent)rioni, dek)rioni> ve(ice i vr,ce Maslinove #ran3ice s v)neni- ve2ica-a i vrpce 2a#lav) 1to s) iF nosili I")di ko"i s) -olili -ilost i 2a1tit)> !i$ostivo ,ost#,i$i G to-e v> II, 5@> 2ao 2o"(#$ 4> II, 71> i !il"> )2 I, 77> ro%a To je ro% 2oji se %ri"#o o 1rija"j# vo-e # 2#,a$i3t#9 t2v> mediastinus. o- stra"aca .ve!a i sar-atskiF Ja2i#a Bc> @C> 'ra! /e:ite BoKice 2a1titnice od ne2drava ispravan"a i2 2e-l"e, po1tovane na -no#i- -"esti-a ) Itali"i> Ute!e$je"a %ija3e Latinska vo"ni3ka koloni"a Kre-ona osno<vana "e ;18> pr>n>e>, ) isto vri"e-e kad i Placenci"a, ) 2e-l"i Ins)!ra, s cil"e- da drKi na )2di ne-irna ple-ena #orn"e Ita<li"e Bisp> 5i%. $$I, ;@> $$$I, 58M !ol8b. III, 5GC> ,ri2$-a"i! ,o$o5aje! rije2a Kre-ona "e leKala na o!ali Pada, #d"e se sa s"evera ) n" )li"evala plovna ri"eka rda> sa s#sje-"i! ,$e!e"i!a . 3lanovi-a straniF ple-ena, ovd"e cisalpinski- Gali-a> "esret"a # 1ra8a"s2i! Tako s) "e pri-"erice 2!o# save2ni1tva s Br)to- i Kasi"e- tri")-viri ka2nili od)2i-an"e- 2e-l"i1ta> # Aricijs2o! 1aj" Aricia Bdanas La 8icciaC, ) podnoK") l!anske #ore, na pi"evo" cesti, 1A ri-skiF -il"a )dal"ena od8i-a> ' n"e2ino" !li2ini nala2io se slavni #a" s Fra-o- !oKice *i"ane> A$:e"a 4ara G n"e-) v> !il"> )2 II, ;9> i o-re7e se 2o"(#$s2e iasti *rKavni sl)K!enici (magistratus) pola<#ali s) posl"edn"e# dana svo"e sl)K!e prise#) ko"o- s) potvr(i<vali da nis) 3inili ni1ta protiv 2akona (-se ni(il contra leges 'ecisse., !lin. "aneg. A5C> -o2i"#$o ,o1$avarstvo +a pri"edlo# postavl"en ) narodno" sk)p<1tini> Ka"i"ije Re%i$ God> 5@> pr>n>e> i2a!ran "e na -"esto kon2)la Kvinta ?a!i"a, ko"i "e pre-in)o ) pri"epodnevni- sati-a =1> prosinca, 2a preostale sate te #odiae Ga" Kanini"e 8e!il> +a n"e#ov se ra3)n 1ali Diceron7 -ita &aninio consule scito nemi-nem "randisse7 ni(il tamen eo consule mali 'actum est7 'uil enim miri'ica %igilantia, qui suo toto consulatu somnum non %iderit.' - 9sto#a 2na" da 2a n"e#ova kon2)lata nitko ni"e dor)3kovaoMni1ta se 2la ipak ni"e 2!ilo 2a n"e#ova kon2)lataM !io "e )desne !)dnosti tako da 2a 3itava svo#a kon2)lata ni"e vidio sna>: ('am. 4II, =GCM na2vao #a "e i -consul dialis. - kon2)l od "ed<no#a dana>
38.
J#"ija ;$e(a 4indeksov sl"ed!enik, na-"esnik ) L)#d)nsko" Gali"iM v> i !il"> )2 I, @9> # ServiHjevi! vrtovi!a .po-in"e iF i .vetoni"e ( er. 57C i Tacit (A. $4, @@CM v"ero"atno s) se nala2ili na ")#) #rada )2 Ti!er i p)t pre-a Osti"i> Ceci"e T#s2a Kao "rae'eclus Aeg8"ti A7> n>e> kaKn"en od +erona pro#onstvo- s ko"e#a se vratio nakon n"e#ove s-rti> Isp> Suet. er. =@>7 9T)ska, sina svo"e dadil"e, ka2nio "e pro<#ono-, "er se kao na-"esnik ) E#ipt) k)pao ) k)pka-a, ko"e s) !ile i2#radene 2a n"e#ov dola2ak>9 B9*vanaest ri-skiF careva:, prev> .t"epan &os), /a#re!, 19@AC> 2o'orte Pretori"ske> s ;rita"s2o! a$o! +"e2ino p)no i-e !ilo "e kasni"e Ala 1 Fla%ia Augusta Brit. miliaria c. /. BJ ci%ium /omanorum) bis tor-quata ob %irtutem. +ala2ila se 2aci"elo -e() oniF 1; ala 1to s) s)d"elovale ) 4iteli"ev) po!"edni3ko- )lask) ) 8i- Bv> II, 89C> Kasni"e "e !ila stacionirana ) Panoni"i> Arii"i" *anas 8i-ini, #rad ) '-!ri"i na Jadransko- -or)>
;5A
Kor"e$ije .#s2o On "e !io postavl"en 2a 2apov"ednika ravenske 6lote Bc>1;C $i%#r"s2e %ro-ove 4> !il"> )2 II, 1A> ,ice"s2a (e!$ja na ")#) '-!ri"e )2d)K Jadransko# -ora> i( Pis2o1a (a$jeva /al"eva #rada Pi2e ) Etr)ri"i> # $#2# Her2#$a /o"e2a danas Monaco, na li#)rsko" o!ali kod+i22e B) anti3ko do!a icaea). o"e 2oje je Vite$ije ra(rije3io voj"i72e s$#5%e Pretori"ance Bv> II A7> A9C> .oroj#$ijs2# Ko$o"ij# dan> ?re")s, na o!ali ProvenceM podi#ao ") "e diktator De2ar 5A> pr>n>e> na pri"a1n"epodr)3") Masili"e> O!i3no Forum lulii ili Forum lulium (A. II, A=C> "a Ste'a-e *anas les iles dQ &Ieres kod To)lona> ,rve $e1ije Po!o4"ice V %i$j #( I9 A> +") "e 4iteli"e ,re!jestio) &ispani") Bv> II, A7C> Kasni"e Bv> I4, A8C "e do1la ) Gorn")Ger-ani")> od K$a#-ija 5=> n>e> pod vrFovni- 2apov"edni1tvo- )la Planci"a .ilvana Bisp> Agr. 1=> 15M Suet. )es". 5M Dio L$, 19C> Vei"icija .po-in"e se i ) A. $II, 5G> "a- ;ri1a"4a"i!a ' s"everno" En#lesko" BòrksFireC od )1a &)-!era na istok) do 2al"eva .olâI na s"evero2apad)> 2ra$je! Karata2o! Pot"ecao "e i2 ple-ena Kat)elanaca ) dana1n"e- DolcFester)> Ov) Tadtov) tvrdn") ne tre!a sFvatiti doslovce7 Dar PTe Kla)di"e svo" !ritanski tri")-6 proslavio 55> n>e>, a Karatak "e sa svo"o- Keno-, keri i !rao- doveden ) 8i- isto- @1> n>e>, nakon svr1etka !ritansko# rata, ko"i "e po3eo 5=> n>e> Karti-and)a "e dakle )potp)nila Kla)di"ev tri<")-6, a ni"e #a )krasila> rat ostav$je" "a!a *ovr1io #a "e isto- 71> n>e> na-"esnik Peti<li"e Deri"al> va"js2e si$e Prekora"nskiF Ger-ana> "evjere save("i2a Batavaca i Treveraca i ostaliF Bel#a> Hs2oro ' I4, 1;> @5> 4, 15> Da7a"a ' dana1n"o" 8)-)n"sko"M o *o-ici"anov) da3ko- rat)v> I, ;> i( /e(ije *ana1n"e B)#arske i .r!i"e> 2o'orata Po-oniF> /#cija" On "e kren)o i2 Bi2anta Bv> II, 8=C kopneni- p)te-kro2 Traki"), Me2i") i Panoni") pre-a Itali"i i 8i-)> 3est" $e1ij# )# Ferrata, ko") ne tre!a -i"e1ati s )# ,allica )ictrix i2 &ispani"e> .o"tej je A1ri,a MoKda istovetan s Ga"e- ?onte"e-, korc)lo-@8> n>e> ko"i "e kasni"e pao ) !or!i sa .ar-ati-a (lose"(. b.lud. 4II, 5C> ,ro2o"(#$ .enatorsko- provinci"o- )pravl"ali s) prokon2)li> "aja!"i2e Oslo!odenike> ,o Po"t# 4> !il"> )2 II, 8> Po$e!o"ov Kral" Pole-on II !io "e sin keri Pole-ona I, kral"a Pole-onsko# Ponta (!omus !olemoniacus), 2e-l"e 2apadno od Trape2)nta> )2 Po"t Ovd"e Drno -ore> Tra,e(#"t *anas Tra!2on, koloni"a -iletskiF .inopl"ana, osnovana 7@A> pr>n>e> 2o'orta 8i-skiF #ra(ana> s2$o"io # ;i(a"t V II9 J) 2a!are #re> Ka"iapa> ve2si$arce 4> !il"> )2 I9 =1> Ho%a 8i"eka &(obus na istono" o!ali Drno#a -ora> I2vire naKavka2), te3e kro2 podr)3"e .vanaca i )t"e3e ) Drno -ore 18Gstadi"a s"everno od ?a2a (!(asis). Se-o'e5a"a .po-in") se sa-o ovd"e>
;57
Ovi- se po#lavl"e- Tacit vraa na prika2 ratniF operaci"a ) Ita<li"i, prekin)t ) =@> po#lavl")> o-a%ra"ici i( $e1ija T2v> veksilarci Bv> I, =1C> 2o"(#$ar Po!,ej Si$va" +a-"esnik ) *al-aci"iM o n"e-) v>II, 8A> A"ija ;asa Prokon2)la na Dipr) @;> n>e>M consul su''ectus odpetnaesto# dana pri"e dece-!arskiF kalenda 7G> n>e> +"e#ovKivot opisao "e Kla)di"e Polion (!linl. e". 4II, =1C> 2o- sveti3ta .ort#"e Fanum Fortunae, na Jadransko- -or)i2-e() ri-ina i nkone Bdanas ?anoC> # %ici 2o- Ja"i2#$a God> 87> pr>n>e>, o 3e-) pripovi"eda 4aleri"e Maksi- B4,@C> .li3an do#a(a" donosi i Tacit Bc> ;@C, a takv) #ro2n) scen) opis)"e i L)kan (!(ars. I, =7@ sqq). Si(e"a P)ni- i-eno- L> &ornelius Sisenna, pretor 78> pr>n>e>, )-ro na Kreti kao Po-pe"ev le#at ) #)sarskorat) A7> pr>n>e> )tor danas i2#)!l"ene povi"esti svo#a do!a, pisane ) arFai3no- stil) i, pre-a .al)sti") (lug. 9@,;C, -"arum libero ore. B9s pre-alo odvaKnosti:C> 3to je 1o- voj"i2a # Vero"i v c A> P$ocija Gri,a /!o# svo"e posl)1nosti ostvario "e !r2) kari"er) Bv> I4, =9C i postao 88> n>e> consul su''ectus (&#5 4I, ;GA@C> +adi-ak -) i-a 2na3en"e 9krivonos: B#r3> v#4JtosC> +"e#ov) sin) ili -la(e- !rat) posvetio "e .taci"e I4 kn"i#) svo"iF Sil%a (-Kume.) - isp> Stat. sil%. I4, 9 i I4 "rae'. A$,e Panonske, v> !il"> )2 II, 98> o"i!a 2oji s# s!iri$i /e(ij# ntoni"e cil"a na M)ci"ana> J#$ij# Pris2# i A$:e"# Var# Pretori"ski- pre6ekti-aM v> II, 9;> i III, =A>od !or"ara I2 -i2enske 6lote> Osta$e s) koForte *vi"e pretori"ske, 3etiri #radske i seda- koFo<rata noniF straKara Bv> II, 9=C> s2#,sti"e Pod tise i-eno- ovd"e -isli sa-o na i2!orne sk)p<1tine> Od Ti!eri"a, ko"i "e i2!orne sk)p1tine pre-"estio s Mar<tova pol"a ) k)ri") (A. I, 1@C, s)d"elovao "e narod ("o"ulus) sa-o pri 2akl")3no- akt), t2v> renuntiatio, poto- se ci"ela i2!orna ko-edi"a ve3 odi#rala ) senat), #d"e s) kon2)li kao candidati "rinci"is prakti3no ve !ili i2a!rani> (a !"o1e 1o-i"e #"a,rije- Pre-a .vetoni") ()it. 11C na deset #odina )napri"edpravo $ati"s2i' #radova 5atium, o!i3> ius 5atii ili 5atinitas. Otkako s) Latini 9G> pr>n>e> po lex lulia i2!orili save2ni3kiro rato- 2a se!e ri-sko #ra(ansko pravo (ci%itas), 2ado!ile s) sli<"edeiF #odina i neke opine ) prekopadsko" Gali"i (,allia *rans"adana) pod na2ivo- coloniae 5atinae t2v> ius 5atii, ko"e s) carevi kasni"e pro1irili i na #radove ) provinci"a-a> Opine sa ius 5atii i-ale s) )n)tra1n") a)tono-i"), 2akonodavne i ")risdikcione or#ane> Ta "e a)tono-i"a, -e()ti-, !ila o#rani<3ena s)vereniteto- 8i-a, ) van"sko" politici o!ve2a-a dava<n"a vo"nika ) sl)3a") rata i, 3esto 2natni-, 6inanci"ski- dava<n"i-a centralno" vlasti> /eva"jj# *anas Beva#na, na %ia Flaminia )etus, s"evero2a<padno od .poleci"a ) '-!ri"i> sra!ote Lat> ignominia, )-an"en"e 3asti i do!ra #lasa #ra(anina 2!o# cen2orsko# )kora (nota censoria), !risan"a )spo-ene (damnatio memoriae) ili ne3asna otp)sta i2 vo"ne sl)K!e (igno-miniosa missio). .$oto! je (a,ovije-ao Isto- nakon od-etni1tva pre6ekta Basa Bc> 1;C, "er se "o1 ) II, 1GG> Bas na2iva vrFovni- 2apov"edni<korn o!i") 6lota, a polinar se spo-in"e kao "rae'ectus classis tek ) c> 77> # /i"t#r"i Grad )2 ri"ek) Liris na -e(i Laci"a i Ka-pani"e, danas ) r)1evina-a> P#teo$ja"i !uteoli s) !ili #rad na o!ali -ora ) Ka-pani"i, i2<-ed) K)-e i +eapola, danas Po22)oli> 1ra-s2a 2o'orta Jedna od 3etiri") ko"e "e o6or-io 4iteli"e,svaka sa 1GGG vo"nika Bv> I, ;G> II, 9=C> Taraci"# +a pi"evo" cesti nedaleko po-ptinskiF -o3vara, stariAnksur, danas Tarracina> -io teta 7 koForata Bc> 78C> # Na""ji Grad ) '-!ri"i na ri"eci +ar), oko dva dana -ar1a ")Kno od Mevani"e, #d"e se pri"e to#a nala2ila vo"ska Bc>@@C, danas +arni> +ato "e vo"ska kren)la natra# po %ia Flaminia. tri%#si Gradski kotariM i ii carsko do!a posto"ala "e pod"ela ) =@ tri!)sa, ko"a "e -e()ti- i2#)!ila svako politi3ko 2na3en"e, a sl)Kila "e sa-o 2a o!avl"an"e nova3en"a, te kao osnova 2a po<d"el) Kita i dr)#a davan"a>
;58
sto je pri"e od!i"ao 4> I, A;> i II, A;> osvoje"je /eva"ije V c AA o-$a(a2 Vite$ijev V c A< 5%o1 straS"e (i!e Bio "e ve prosinac> ,re$as2o! A,e"i"a Od sveti1ta ?ort)ne (Fanum Fortunae, v> !il"> )2 c> @GC ?la-ini"evo- cesto-> Peti$ija CerBa$a P)ni- i-eno- >. !etilius &erialis &aesius /u'us, pod +erono- A1> n>e> 2apov"ednik devete le#i"e ) Bri<tani"i (A. $I4, =;CM consul su''ectus 7G> n>e> (lose"(. b. lud. 4II, 5,;C v"ero"atno 2a"edno s Ga"eLicini"e- M)ci"ano- (!lin. n.(. $$$4, 1A=C, pri"e pre)2i-an"a vrFovno# 2apov"e<dni1tva protiv po!)n"eniF BatavacaM 71> ili 7;> n>e> na-"esnik ) Britani"iM 75> n>e> dr)#i p)t consul su''ectus. Poslo -) "e 2a r)kopovratiti ri-sk) vlast na s"ever)> .$avij# Sa%i"# Posli"e Gal!ina pada i2a!ran 2a #radsko# pre<6ekta Bv> I, 5ACM !rat ?lavi"a 4espa2i"ana> Do!icija"# Mladi sin ?lavi"a 4espa2i"ana> O!a s) tada !ila ) 8i-)> # Kars#$e Grad ) '-!ri"i, 1G ri-skiF -il"a s"everao od +arni"e, na 2apadni- o!ronci-a penina, danas Dasi#liano> #-a$je"i!a I-ali s) nai-e ta!or ) +a-i"i, v> c> @8> i A=> I"tera!"a Grad ) '-!ri"i, pored %ia Flaminia Bisp> i !il"> )2 II,A5CM danas Terni> Var ri"e 4ar Bisp> c> A> 1A> @;C, ne l6en 4ar, viteli"evac Bc>)< @@C> # ta%or 4iteli"evaca, kod +arni"e Bc> @8C> Pris2o i A$:e" 4> !il"> )2 c> @@> # Ur%i"# Grad ) '-!ri"i ")#o2apadno od Fanum Fortunae, L danas 'r!ino> # A"a1"iji *anas na#ni, #rad ) Laci"), o!last stariF &erni3ana> "a j#ve"a$s2i! i1ra!a G ovi- scenski- sve3anosti-a, ko"e s)se odi#ravale pred pro!rano- p)!liko- ) +eronov) park) sone strane Ti!era isp> A. $I4, 1@> !i!e Mi- (mimus) "e vrsta dra-sko# i#roka2a, ) ko"e- se ) kratki- pri2ori-a vrlo Kivo, ) di"alo2i-a, p"evan") i ples), pri< ka2)") tipi3ni do#a(a"i svakida1n"e# Kivota o!i3niF I")di> 4er#ini"a G n"e-) vidi !il"> )2 I, 8> ?onte"a je Ka,itao"a +a-"esnika *on"e Ger-ani"eM o n"e-) v>!il"> )2 I, 7> i(-ajica Ga$%e 4> I, @7> -r#1i' Oso!ito Decine> o2o ceste ?la-ini"eve (%ia Flaminia), na ko"o" se nala2ila +ar<ni"a> 2o'orte "o4"i' stra5ara 7 koForata (co(ortes %igilum), v> !il"> )2 I9 ;G> "je1ov #(-r!a"i 2re-it T) tvrdn") potkrepl")"e i .vetoni"e ()es". 5C7 94ratio se svakako i2 provinci"e B 6rikeC ne o!o#a<tiv1i se ni1taM po1to -) "e nai-e kredit ve #otovo !io propao, dao "e sve svo"e pos"ede ) 2alo# !rat) i od n)Kde se poni2io te "e tr#ovao -a2#a-a da odrKi svo" poloKa">: (D%anaest rim-ski( care%a, preveo .t"epan &os), /a#re!, 19@AC> # 'ra!# A,o$o"ovo +a Palaci")M podi#ao #a "e )#)st> K$#vija R#:a G n"eir- v> !il"> )2 I9 J Si$ija Ita$i2a P)ni- i-eno- *i. &atius Silius #talicus, pri"atel" 4iteli"evM pod +erono-, ko"e-) "e nasto"ao )#oditi, kon2)l A8> n>e>, poto- na-"esnik ) provinci"i 2i"i, i2 ko"e se vraa da !i se potp)no posvetio kn"iKevnosti> '-ro "e ) 7@> #odini Kivota Boko 1GG> n>e>C> Ostavio "e 2a so!o- Fistori"ski ep !unica ) 17 kn"i#a> Isp> 1to o n"e-) kaKe Plini"e Mla(i (e". III, 7C7 9.vo" do!ar #las pokvario "e pod +erono- Bv"erovalo se da "e proka2iva3C, ali "e -)dro i s p)no takta ostao ) pri<"atel"stv) s 4iteli"e-M s prokon2)lata ) 2i"i pratila #a "e slava, a -rl") svo"iF pri"a1n"iF post)paka i2!risao "e svo"i- 3asni- povla3en"e- i2 "avno# Kivota> 2ao "#$je"i2 .vetoni"e ()es". 5C #ovori o to-e kako "e 4espa<2i"an 2a cara Kla)di"a na prepor)k) +arcisov) poslan kao le#at "edne le#i"e ) Ger-ani")M Tacit v"er)"e da "e 2asl)#e 2a to i-ao i L)ci"e 4iteli"e> je-"o1 4iteli"a Misli se na L)ci"a 4iteli"a, oca cara 4iteli"a, pri<"atel"a cara Kla)di"a, s ko"i- "e o!na1ao dr)#i p)t kon2)lat 5=> n>e>, a trei p)t 57> n>e> Bisp> Suet. )it. ;M A. $I, =C> O!o"ica
;59
s) !ili i cen2ori od 57> do @1> n>e> 1 )lo 4iteli"e !io "e isto tako kon2)l ve 2a vri"e-e Kla)di"a, ali ne 2a"edno s n"i-, ne#o s L)ci"e- 4ipstano- P)!likolo- 58> n>e> (A. $I, ;=C> !aj2# .ekstili") )#)st)M o n"o" v> !il"> )2 II, A5> G okolno<sti-a n"e2ine s-rti isp> Suet. )it. 157 9.)-n"ali s) na n"e#a B4iteli"aC da "e skrivio s-rt svo"e -a"ke, "er da "e 2a!ranio, da "o" se ) !olesti da"e Frana, po1to -) "e neka &aanka, ko"o" "e v"erovao kao proro3ist), prorekla, da e isto- onda 3vrsto i d)#o vladati ako nadKivi svo") -a"k)> *r)#i kaK), da "e ona sa-a od dosade 2!o# tada1n"iF prilika i od straFa pred !)d)<no1) 2aiskala otrov od sina i da #a "e !e2 oso!ite pote1koe do!ila>: (D%anaest rimski( care%a, preveo .t"epan &os), /a#re!, 19@AC> o-!eti3tvo $e1ije V c AA -r#5i"o! Oslo!odenika i ro!ova carske k)e> sje-i3te Palaci"Ga"a Dara Kali#)l) se$o )illa suburbana, i2-e() viQo Solaria i %ia omentana, oko5> -il"oka2a od #radaM isp> Suet. er. 58 sHH> Pi(o" i Ga$%a ,a-o3e 2ao # %ici 4> I, 51> i 5=> Ceci$ije Si!,$e2s P)ni- i-eno- &n. &aecilus Sim"lex7 !io "econsul su''ectus 2a -"esece st)deni i prosinac, v> !il"> )2 I, 77> # 'ra!# .lo#e Aedes &oncordiae, na cli%us &a"itolinus7 )o!i3a"eno -"esto 2a senatske s"ednice> ,#t 2 -o!a4i! ,e"ati!a T"> povratak ) privatni Kivot> "a svet" cest# )ia sacra7 s n"e "e vodio p)t na Palaci"> Ko- .#"-s2o1a (-e"ca 5acus Fundanus, spo-en)t na natpis) i2 .)lina vre-ena BD%L I, @85C, !io "e na Kvirinal)> 2a,ito$ijs2# tvr8av# Arx &a"itolii Bili &a"itolina). ) staro (o!a i-ala s) dva vrFa kapitoli"sko# !ri"e#a pose!na i-ena7 &a"i-tolium M arx, isp> ,ell. 4, 1;>7 -est autem etiam aedes )eio%is /omae inter arcem et &a"itolium.. +a sedl) i2-e() "edne i dr)#e )2visine !io "e as8lum ko"i "e po le#endi osnovao 8o-)l, a o!i3no s) #a na2ivali inter duos lucos (5i%. I, 8, @C> &ra- J)pitera Kapitoli"sko# BKapitoli" ) )Ke- s-isl)C leKao "e na ")#o2apadno" 57 - visoko" )2visini, tvrdava i Fra- J)none Monete na @G - visok) s"evernovrF), na ko"e- se nala2io i auguraculum,ot%o*e$ -"esto 2a -otren"e 2nakova s ne!a> Ver#$a"a Grati$a /a vri"e-e *o-ici"ana pro#nana i2 8i-a 6!lin. e". III, 11> 4, 1C, v"ero"atno kao pri"atel"ica ili Kena r)lena 8)stika Bc> 8GC> svoj# -jec# Pre-a *ion) Kasi") BL$4, 17C "edno# n"e#ova sina, Tita ?lavi"a .a!ina, dao "e *o-ici"an kasni"e )!iti> U osvit -a"a 19> prosinca Kor"e$ija /ar-ja$a MoKda istovetan s vo"ni3ki- tri!)noisto#a i-ena ko"e#a "e +eron skin)o s to# poloKa"a (A. $4,71C> ,ri!i,i$ara 4> !il"> )2 I> =1> Ger!a"jje Gorn"a i *on"a Ger-ani"aM -isli se na od-etni1tvo&ordeoni"a ?laka Bv> I4, =1C i le#i"sko# le#ata 4ok)le Bv> I4,=7C i n"iFovo 2aklin"an"e na v"ernost 4espa2i"an) kao vrFovno- ratno- 2apov"ednik)> o"-je +a !o"no- pol")> 2ro( s2roviti -io 2#4e Kro2 straKn"a vrata ("osticum). 'ra!ova .at)rnova i Konkordi"ina Fra-a, na s"evero2apadno"strani Foruma. 1aja Uto7i3ta T2v> lucus as8li7 v> !il"> )2 c> A9> Tar,ejs2a stije"a Oko-ita sti"ena na ")Kno" padini Kapitoli"a> # 1ra-a"s2o! rat# ' rat) i2-e() .)le i Mari"a A> srpn"a 8=> pr>n>e> (!lut. Sull. 94).S%ese Povaecije Grada 4ol13ana, ) Laci")M isp> 5i%. 1, @=> Horacije P#$vi$ God> @G7> pr>n>e> pre-a *ioni2i") &alikar<na1ko- B4, =@C, dok Poli!i"e, Livi"e i Pl)tarF datira") ov) po<svet) dvi"e #odine rani"e, ) n"e#ov prvi kon2)lat> Na2o" 7etiri stoti"e i ,et"aest 1o-i"a /apravo 5;@ #odina, kako "e ) ori#inal) v"ero"atno i sta"alo>
;@G
S"$a Isp> 1to o to-e veli Plini"e .tari"i (n.(. $$$4I, ;@, A1C7-sic est inc(oatum At(enis tem"lum lo%is ;l8m"ii, ex quo Sulla &a"itolinis aedibus ad%exerat columnas.. B9tako "e 2apo3et ) teni Fra- J)pitera Oli-psko#, s ko"e#a "e .)la dove2ao st)<pove 2a Kapitoli"ski Fra-:C i Pl)tarF (!ublic. 1@C> #s2ra4e"o n"e#ovo" sre4i Po .)lin) vlastito- pri2nan") Bisp> !lin. n.(. 4II, 5=C7 -(oc tamen nem"e 'elicitati suae de'uisse con'essus est, quod &a"itolium non dedica%isset. B9pri2nao "e da "e n"e#ovo" srei nedosta"alo svakako ipak to hto ni"e posve<tio Kapitoli":C> Ina3e, .)la "e nakon Mari"eva )!o"stva )2eo nadi-ak Felix B9.reko:CM isp> )ell. II, ;7> I!e L#tacija Kat#$a .in po!"ednika nad Ki-!ri-a, vo(a opti<-atske stranke, po posveen") Fra-a BA9> pr>n>e>C do!io "e nadi-ak &a"itolinus. !e8# to$i2i! -je$i!a careva )#)st veli o se!i sa-o-e (Monum. Anc8r.MM, 9C7 -&a"itolium et !om"eium t(eatrum utrumque o"us im"ensa grandi re'eci sine ulla inscri"tione nominis mei.. B9Kapitoli" i Po-pe"evo ka2ali1te, "edno i dr)#o 2dan"e, )2 velik sa- tro1ak popravio !e2 ikakva natpisa svo#a i-ena:C>
73.
vo8a ?lavi"e .a!in> E!i$ije Pace"(is Bio "e tri!)n "edne #radske koForte> . to# #a "e poloKa"a -akn)o Gal!a Bv> I, ;GC7 na isti #a "e poloKa" vra< tio Oton i pov"erio -) 2apov"edni1tvo na poFod) ) provinci") +ar!onsk) Gali") Bv> I, 87> II, 1;C> Kvi"cija Ati2a P)ni- i-eno- D> >$ntius Atticus, !io "e )2 G"eja Ceci$ija Si!,$e2sa consul su''ectus 2a dva 2adn"a -"e< seca A9> n>e> Bv> !il"> )2 I, 77M II, AGC>
74.
2o- 7#vara 'ra!a To "e t2v> aedituus Bv> !il"> )2 I, 5=C> # $a"e"oj o-je4i +o1n"i po1tovalaca e#ipatske !oKice I2ide, ko"i s) od"e) od Kivotin"ske v)ne drKali ne3isto-> G ovo- )sp"e1< no- !i"e#) *o-ici"anov) isp> i Suet. Dom. 1> Ve$a%ra M"esto 2apadno od Palatinsko# !reK)l"ka pre-a Ti!eni Bv> i !il"> )2 I, ;7C> sveti3te J#,iter# S,asite$j# .po-en na ta" do#a(a" nose i novci *o-ici"anovi s natpiso-7 lo%i &onser%atori S &. 'ra! J#,iter# 6#var# +a Kapitoli") Bisp> Suet. Dom. 2). Ge!o"s2e ste,e"ice +a ove ka-ene stepenice, s-"e1tene )2 isto3ni o!ronak kapitoli"a, i2vla3ili s) le1eve 2atvorenika )s-r< eniF ) ta-ici (*ullianum) i t) iF i2la#ali> BIsp> A. III, 15>C
75.
Me2i"o- 4> c> 5A> (a 2o"(#$a Kvinci"a tika Bc>7=C>

76.
2o- .ero"ije ?eroni"a "e !ila staroitalska !oKica oso!ne slo!ode> '2 ovo se sveti1e Bili nasel"e na2vano po sveti1t)C, oko = ri-ske -il"e )dal"eno od Taracine, nala2io i #a" sa i2voro- Bisp> )erg. Aen. 4II, 8GGM Hor. sat. I,, @, ;5C> s,o!e"#s!o 1ore U c AC oti.ao je A,i"ije Tiro" 4> c> @7>
77.
Ver1iHja Ka,ito"a &n. )ergilius &a"ito 2vao se "edan "rae'ectus Aeg8"ti ) vri"e-e cara Kla)di"a 6&#5 III, AG;5C> ' r)kopis) sto"i ina3e 4er#ini"a Kapitona < )erginii &a"itonis. A,o$i"ar 4> !il"> )2 c> @7>
78.
Ovi- se po#lavl"e- Tacit vraa na opis ratniF operaci"a Oavi< "evske vo"ske, prekin)t ) A=> po#lavl")>
;@1
i2 +arni"e 4> !il"> )2 c> @8> ,ra("i72e .at)roove dane .ve3anosti posveene )spo-eni na 2latni vi"ek !o#a .at)rna, Saturnalia, po3in"ale s) 17> i tra"ale do ;=> prosinca> .lavile s) se svako"aki- rasp)1teni- 2a!a<va-a> Tada !i presta"ao svaki rad i svako nepri"atel"stvo> 8o!ovi !i !ili slo!odni, te !i iF kod #o2!e dvorili #ospodari> # O2ri2#$# Grad ")Kno od +a-i"e, na )1) +ara ) Ti!erM danas Otricoli> ,o Sa$arijs2oj cesti )ia Salaria B9.olna cesta:C> 4odila od "orta &olina ) 2e-l") .a!inacaM n"o-e s) nekad .a!inci ) 8idovo2ili sol> 79> Do Crve"i' stije"a Saxa rubra, poloKa" ) Etr)ri"i, na desno" o!ali Ti!era, A ri-skiF -il"a )dal"en od 8i-a> -o .i-e"a Fidenae, na li"evo" o!ali Ti!era )2 %ia Salaria. oko kilo-elar s"cveroisto3no od 8i-Mi>
80.
Ar#$e" R#sti2 P)ni- i-eno- > (G) iunius Arulenus /usticus7 #od> AA> n>e> kao p)3ki tri!)n )s)dio se s)protstaviti senatsko" odl)ci )pereno" protiv Tra2e"e, #lave stoi3ke opo2ici"e (A. $4I, ;AC> /!o# poFvale napisane ) 3ast ovo# politi3ko# -)3e<nika i n"e#ova 2eta i isto-i1l"enika &elvidi"a Priska )-oren "e na 2apovi"ed cara *o-ici"ana Bne pri"e 9=> n>e>C> Isp> Agr. ;M !lin. e" III, 11> i Suet. Dom. 1G> 9J)ni"a 8)stika Bdao "e po#)<!itiC 1to "e i2dao poFvalni spis ) 3ast Peta Tra2e"e i &elvidi"a Priska i na2vao iF na"3asni"i- -)Kevi-a:> (D%anaest rimski( care%a, preveo .t"epan &os), /a#re!, 19@AC> "aj%$i5i $i2tor I1ao "e neposredno ispred pretora i )Kivao na"vee dosto"anstvo> 81> M)2oni"e 8)6 P)ni- i-eno- &. Musonius /u'us, i2 4olsini"a ) Etr)ri"i, )3itel" stoi3ko#a 6ilo2o6a Epikteta> God> AA> n>e> pro<#nao #a +eron (A. $4, 71C, ali se nakon n"e#ove s-rti vratio ) 8i-> lako #a ni"e po#odila nared!a o ope- ist"erivan") 6ilo<2o6a Bv> I4, 5GC, -orao "e kasni"e ipak ) pro#onstvo i2 ko"e#a #a "e vratio car Tit 79> n>e> Isp> "o1 H. I4, 1G> 5GM !lin. e". III, 11> !e8# !a"i,#$i!a Mani"ulus "e odio le#i"e> ' carsko "e vri"e-e le#i"a o!i3no !ro"ila do AGGG vo"nika, a di"elila se, kao i pri"e, na 1G koForata, =G -anip)la i AG cent)ri"a>
82.
2raj /#$vijs2o1 !osta !ons Mul%ius7 preko ovo#a ti!ersko# -osta Bdanas ponte MolleC, ko"i "e dao sa#raditi cen2or Marko E-ili"e .ka)ro, )ta2ilo se ?la-ini"evo- cesto- sa s"evera ) #rad> Bio "e )dal"en ; ri-> -il"e od "orta Flaminia. Ko$i"s2i! vrati!a IsFodi1t) .alari"ske i +o-entanske ceste (%ia Salaria i %ia omentana), 2 Sa$#stijevi! vrtovi!a Ova" park, 1to #a "e podi#ao Fistorik .al)sti"e i n"e#ov adoptivni sin (A. III, =GC, pre1ao "e kasni"e ) carsko vlasni1tvoM leKao "e isto3no od %ia Flaminia i 2apadno od "orta &ollina ) !li2ini %ia Salaria na collis (ortorum B!re<K)l"k) vrtova, danas Monte PincioC> J) ,o -a37ara!a Lat> tabemae pri2e-ni s) di"elovi 2#rada, oso!ito 2#rada 2a i2na"-l"ivan"e (insulae), ) ko"i-a s) se nala2ile pro< davaonice sitni3arske ro!e i radionice>
84.
stari' 2o'orata Pretori"skiF koForata, ko"e "e !io rasp)stio 4ite<li"e Bv> II, A7C i ko"e s) se nakon to#a ponovo ok)pile pod 2astavo- 4espa2i"ana> K2or"jat#L Ovd"e se -isli na pokretni krov ko"i "e sl)Kio kao 2a1tita vo"nici-a pri opsadi> ,e"ati Bo#ovi 2a1titnici o!itel"i> \rtvenik i- "e !ilo k)no o#n"i<1te, #d"e s) sta"ali n"iFovi kipovi> 1 drKava "e i-ala svo"e penate ko"i s) se po1tovali ) 4estin) Fra-)> I2ra2 penati kori<sti se 3esto kao -etoni-i"a 2a k)no o#n"i1te, odnosno do- Bisp> c> 8AC>
;@;
) Kenin) 2#4# *r)#a3i"e prika2)"e to .vetoni"e ()it. 1AC7 9Gn se nato: Bna vi"est da se nepri"atel" pri-i3eC 9od-aF sakri"e ) 2atvoren) nosil"k) i po(e pota"no s dvo"ico- pratilaca, peka<ro- i k)Faro-, na ventin ) o3insk) k))>: (D%anaest rim-ski( care%a, preveo .t"epan &os), /a#re!, 19@A> # sra!ot"o! s2rovi3t# Isp> Suet. )it. 1A7 9i po!"e#ne ) vrata<rev) i2!)M pred vrati-a sveKe "edno# psa, a i2n)tra iF 2a!rtvi postel"o- i "ast)ci-a>: BPreveo .t"epan &os), /a#re!, 19@AC> *ion Kasi"e #ovori o pseo" k)ici (Dio L$4, ;GC>
85.
1ovor"ic# Odakle se o!raao vo"nici-a Bisp> c> A8> 7GC> !jesto 1-je je #%ije" Ga$%a 4> I, 51> Ge!o"s2i' ste,e"ica 4> !il"> )2 c> 75> J< L#cerija Grad ) p)li"i (5i%. I$, 1;C 2apadno od rpa, danas L)cera> "avr3avao je ,e-eset se-!# 1o-i"# 5ivota Bio "e ro(en ;5> r)"na 1@> n>e>M )!i"en "e ;G> prosinca A9> n>e> 2o"(#$at 4> c> AA> sve4e"i42# s$#5%# 4> II, 91M Suet. )it. @> oievoj s$avi G n"e#ov) oc) v> !il"> )2 c> AA> 2ao Ce(ara Ova" nasl"endi nadi-ak J)li"evaca !io "e ) skraeno" tit)lat)ri sve do &adri"ana na2iv 2a sina ili )n)ka vlada")e# cara> KNJIGA IV Xetvrta kn"i#a prika2)"e < od 1> do =7> po#lavl"a < do#a(a"e ) 8i-) od ;1> do =1> prosinca A9> n>e> kao i 2!ivan"a ve2ana )2 rat s Batavci-a Bc> 1; i sli"edeiC do kra"a iste #odineM od =8> do 8A> po#lavl"a do#ada"e ) sli"edeo" #odini 2a vri"e-e dr)#o# kon2)lata 4espa2i"anova i prvo#a kon2)lata Titova> 1> -o!ove Ple-enitiF i !o#atiF #ra(ana ko"i s) i-ali rasko1ne k)e (tiomus).
2.
sje-i3te Palaci"> Ce(ara 4> !il"> )2 III, 8A> ,ri!io "e Po odl)ci senata s)tradan po1to "e osvo"en #rad> Pretorijs2a ,re:e2t#ra 4rFovno 2apov"edni1tvo nad carsko- t"e< lesno- straKo-, ko"a se pod 4espa2i"ano- ponovo sasto"ala od 9 pretori"skiF koForata> Arija Vara 4> !il"> )2 III, A> vra4ao i( Taraci"e Isp> III, 7A i sli"edea> U Aricij# 4> !il"> )2 III, =A> 2raj ;ovi$a Bo%illae, -"esto na pi"evo" cesti, 1G ri-skiF -il"a )dal"eno od 8i-a>
3.
L#ci$ije ;as 4> !il"> )2 II, 1GG> U Ka,#i Ona "e !ila ostala v"e-a 4iteli") BIII, @7C> Taraci"ja"i!a Bili s) se i2"asnili 2a 4espa2i"ana i tre!alo "e da !)d) o1tro kaKn"eni od viteli"evaca BIII, 77C> s,o!e"#$i ' III, 77> s ,rste"je! 4iteli"e #a "e dakle !io oslo!odio i )2di#ao ) vite1ki staleK Bv> !il"> )2 I, 1=C> #o%i4aje"o (a v$a-are G to-e sto "e pripadalo ) to, v> I9 57> 1ra8a"i "a or#5je Pod 4indekso- i Gal!o-> Ger!a"ije Pod 4iteli"e-> I$iri2 Pod ntoni"e- Pri-o- i ostali- vo(a-a stranke> ,ret#r# Gradsk) ("raetura urbana). 2o"(#$s2# v$ast . o!2iro- na to da s) o!a kon2)la !ila nena<2o3na> Isp> Suei. Dom. 17 9Pre)2eo B"eC sl)K!) #radsko# pre<tora s kon2)lsko- vla1), ali sa-o ) naslov), "er "e s)d!eni posao prenio na svo#a prvo#a kole#)>: (D%anaest rimski( care%a, preveo .t"epan &os), /a#re!, 19@AC>
;@=
4.
trij#!:a$"a ("a"ie"ja 4> !il"> )2 I, 79> Ma i($i2# je s$#5io ,o'o- "a Sar!ate /a po!"ed) ) #radansko- rat) senat ni"e s-io dod"eliti vo"skovodi po!"ednik) tri")-<6alna 2na-en"a Bisp> )al. Max. II, 8, @C, 2ato "e na(ena ova i2lika7 poFod na, 2apravo, *a3ane ko"i s) !ili )pali ) Me2i") Bv> III, 5AC> 2o"(#$s2a o-$i7ja 4> !il"> )2 I, 79> Na2o" to#a postara1e se i 2a !o#ove .arkasti3na opaska Taci<tova7 -oralo "e o!rn)ti- redo-M isp> ,ell. $I4, 7,9> -de rebus di%inis "rius quam de (umanis ad senatum re'erendum. B9pred senat tre!a i2nositi na"pri"e pri"edlo#e ko"i se ti3) !oKanskiF, a poto- one ko"i se ti3) I")dskiF stvari:C> Va$erije A(ijati2 +"e#a "Qe 4iteli"e !io i2a!rao 2a 2eta Bv> I, @9C> %#-#4i 2o"(#$ T2v> consul designatus. B)d)i da "e 4iteli"e !io consul "er"etuus designatus (Suet. )it. 11C, pored n"e#a "e sa-o 4aleri"e 2i"atik ) prosinc) A9> n>e> nosio tit)l) consul designatus i ostao "e "edini !)d)i kon2)l 2a pocetak 7G> n>e, Pre-a Diceron) (!(il. 4, =@C stari "e o!i3a" !io da kod #las<an"a svo"e pri"edlo#e prvi i2nose !)d)i kon2)li> %#-#4e1a ,retora +akon !)d)iF kon2)la svo"e s) pri"edlo#e i2nosili !)d)i pretoriM o &elvidi") Prisk) v> !il"> )2 II, 91>
5.
-r#1i ,#t Prvi n"e#ov spo-en ) II, 91> -ostoj"a 4e34e1 s,o"ii"ja"ja Tako ) c> @=> n"e#ova pret)ra, ) c> 5=> n"e#ov #ovor protiv MarcelaM n"e#ov pro#on i )!o"stvo pod 4espa2i"ano- -orali s) !iti opisani ) A> kn"i2i TacitoviF Histo-rija. Tacit #a ina3e spo-in"e i ) Dial 27 Agr. 9. i A. $4I, ;8
sqq-
i2 kareko#a ,o-r#7ja Ita$ije Dini se da "e ovo stara )3ena -ar<#inalna opaska, "er Tacit ne-a o!iia"a kod italskiF #radova davati n"iFov po!liKi poloKa"> Kare3ani s) !ili ple-e ) s"ever<no- .a-ni") s #lavninasel"e- Au'idena ili Bo%ianum %etus BMo--sen )2 &#5 $II, ;@7C> i( !#"ici,ija K$#vije &lu%iae, neko -"esto ) .a-ni")> -o 2vestors2i' #odina Od )#)sta !ila "e starost od ;5 #odine )v"et 2a kvest)r), ko"a "e otvarala prist)p ) senat> &elvidi"e Prisko !io "e kvestor ) provinci"i Fe"i ) vri"e-e +erona> Pet Tra(eja G n"e-) v> II, 91>
6.
Na2o" tastova ,a-a G s-rti Tra2e"ino" isp> A. $4I, == sqq. /arce$a E,rija > n"e-) v> !il"> )2 II, @=> o-#sta"e *r)#a3i"e -otivira to od)sta"an"e Tacit ) Dial. @> -quid aliud in'estis "atribus nu"er ="rius Marcellus quam elo-quentiam suam o""osuitG qua accinctus et minax disertam qui-dem. sed inexercitatam et eius modi certaminum rudem Hel%idii sa"ientiam elustit.. B9Xi-e se nedavno Epri"e Marcel s)prot<stavio ra2l")eni- senatori-a ne#o svo"o- r"e3ito1)S +"o-e opasan i pri"etei nad!io "e r"e3it) dod)1e ali nei2v"eK!an) i 2a takva nad-etan"a s)rov) -)drost &alvidi"ev)>:C> 5ar" 'rn), t"> da se poslanici oda!er) kocko-> %"-#4e1 2o"(#$a 4aleri"a 2i"atika> C "e,resta"i' #ovora T"> #ovora ko"i s) sli"edili "edan 2a dr)< #i-> Sora"o! Barea Soranus, conusl su''ectus @;> n>e> Bpre-a A. $II, @=C, kasni"e Boko A1%A;C prokon2)l ) 2i"i> G n"e-) v> "o1 c> 1G> i 5G> te A. $4I, ;1, ;= sqq., Se"cije! Ina3e nepo2nat> # "a1ra-i Marcel "e 2a t)K!) protiv Tra2e"e do!io od +erona @ -ili")na sesterci"a (A. $4I, ==C> J stara ,ravi$a /a i2vanredna poslanstva redovito se pri-"en"ivao Kdri"e!, isp> &ic. ad Att. I, 19M !io LI$, ;=> ;iv3e! .taro- rep)!li3ko- drKavno- )re(en")> -r#1i!a Dil"a na &elvidi"a, ko"i "e pod +erono- doKivio pro<
;@5
#onstvo> trij#!:a$"o1 starca 4espa2i"an, ko"i "e tada !io ) AG> #odini Kivota, stekao "e pod Kla)di"e- kao 2apov"ednik ;> le#i"e ) Britani"i tri")-6alna 2na-en"a Bisp> Suet. )es". 5C>
9.
ta-a s# "ai!e -r5av"o! %$a1aj"o! #,rav$ja$i ,retori Ne 2ao # Tacitovo vri"e-e dvo"ica "rae'ecti aerarii Saturni. 'pravl"an"e drKavno- !la#a"no- (aerarium) !ilo "e ) do!a rep)!like pov<"ereno #radski- kvestori-a (quaestores urbani). Od ;8> pr>n>e> odi"elila se ova sl)K!a od kvest)re i pov"erila dvo"ici "rae'ecti aerarii, ko"e "e senat !irao i2 redova !iv1iF pretora> ' vri"e-e +erona t) s) sl)K!) i dal"e o!avl"ali pre6ekti ko"e "e, -e()ti-, car sa- i-enovao i2-e() !iv1iF pretora> +akon n"e#ove s-rti ponovo "e sl)K!a pov"erena pretori-a> Od vre-ena +erve ili Tra"ana drKavni s) !la#a"nici !ila dvo"ica pre6ekata i2 redova !iv1iF pretora> ;#-#4i je 2o"(#$ 4aleri"e 2i"atik> Vo$2acije Tert#$i" Tacit #a ) A. $4I, 8> na2iva )ulcatius *ul-linus. ,risjeti3e Da &elvidi"a ocrne pred 4espa2i"ano-> 1G> /#(o"ije R#: G n"e-) v> !il"> )2 III, 81> P#%$ija Ce$era P)ni- i-eno- !. =gnatius &eler, stoik i2 Berita Bdanas Beir)tC ) ?eniki"i> Isp> i c> 5G> te Dio L$II, ;A> ;arej# Sora"a 4> !il"> )2 c> 7> i(-aj"i2 i os2vr"ite$j ,rijate$jstva Isp> lu%. III, 11A> -Stoicus occidit Baream delator amicum disci"ulumque senex. B9.toik )!i Bare"), proka2iva3 pri"atel"a i starac )3enika:C i *ac. A. $4I, =;> Deler "e na kra") i os)den Bv> c> 5GC> 11> "i v$a-ara 4espa2i"an se 2adrKao ) E#ipt)> Ka$,#r"ija Ga$erija"a P)ni- i-eno- D> &al"urnius !iso ,ale-rianus7 n"e#a "e car Kali#)la =9> n>e> pro#nao po1to -) "e dvi"e #odine pri"e sa svad!e !io oteo Ken) Livi") Orestil)> Kla)di"e #a PQe po2vao natra# i postavio #a 2a consul su''ectus. "a A,ijevoj cesti A""ia %ia, na2vana po cen2or) pi") Kla)di") Dek) ko"i ") "e =1;> pr>n>e> 2apo3eo #raditiM vodila "e od "orta &a"ena preko Kap)e 2a Br)ndi2i"> J#$ije Pris2o i A$:e" Var Oni s) priliko- pri!liKavan"a nepri"a<tel"a peninski- pri"ela2i-a sra-otno nap)stili !o"no pol"e> A(ijati2 Oslo!o(enik 4iteli"evM o n"e-) v> II, @7> ro%ovs2o! 2a("o! .-r) na kriK)> 1;> 1$as o pore2) # Ger!a"iji Priliko- )stanka Batavaca pod J)li< "e- Divilo-, 1to Tacit )2#red spo-in"e ve ) III, 5A> "ije se ,rica$o o ($# /ato "er "e poraKena i ) 8i-) o-raKena 4iteli"eva stranka ti- pora2o- i2#)!ila svo" 2adn"i oslonac> stra"i' "aro-a Prekora"nskiF Ger-ana> save("i72i' "aro-a Batavaca, Kanene6aana i dr)#iF naroda Gali"e Bel#ike> istjera"i -o!a4i! #sta"2o! To se -oralo do#oditi "o1 pri"e De2aroviF ratova ) Gali"i, "er ve on spo-in"e otok Batavaca (insula Bata%orum, &aes, b.,. I4, 1GC> ,r#5aj# .ve do TacitoviF vre-ena, 2ato pre2ent> 1er!a"s2i! ratovi"ia Pod *r)2o-, Ti!eri"e- i Ger-aniko-> ,o ;rita"iji /a vri"e-e +eronove vladavine prilikopoFoda .vetoni"a Pa)lina A1> n>e> !orilo se ta-o i 8 koForata Batavaca ) sastav) 15> le#i"e, isp> A. $I4, =8> i H. I, @9>
;@@
0) .o"tej Ka,ito" +a-"esnik ) *on"o" Ger-ani"i, )!i"en ) vri< "e-e Gal!e Bv> I, 7C> (%o1 %#"tov"i3tva 4"ero"atno priliko- 4indeksova )stanka ) Gali"i Bv> I, AC> sa sli3no na#r(eni- lice- Bio "e "ednook, kao i &ani!al i .er< tori"e> ,is!a Pri!a A"to"ija 4> c> =;> o2re"# Od Itali"e> sa(vao Vite$ije 4> II, 97> Hor-eo"ije .$a2 na-"esnik ) Gorn"o" Ger-ani"i Bv> !il"> )2 I, 9CM n"e-) "e 4iteli"e, kren)v1i na Itali"), pov"erio 3)van"e li"eve o%a$e 8a"ne Bv> II9 @7C> 15> i(vr3ite$ji 4o"ni3ki tri!)ni, pre6ekti i cent)rioni>
ih Batavce.
$e1at T"> legatus consularis &aesaris "ro "raetore - na-"esnik> s vr'ov"i! (a,ovje-"i3tvo! ' i2vornik) cum im"erio, ko"e -) "e o-o#)ilo da, po1to 3)"e prit)K!e save2nika, ka2ni po3ini<tel"e nepravdi i drKi na )2di svo"e pot3in"ene> ,rat"ji Kli"enata, oslo!odenika i ro!ova> ,re:e2ti!a !rae'ectus "e !ila tit)la )pravitel"a -an"e# okr)#a ) carsko" provinci"i> staraca 8etoricka Fiper!ola> Ri!$ja"i!a /apravo 6lavi"evci-a> 1@> 2a Ka"e"e:a4a"i!a Oni s) stanovali 2apadno od Batavaca, ) )n)tra1n"e- di"el) ra"nske delte sve do -orske o!ale i na s"e< ver) otoka s one strane 8a"ne> %rita"s2e ,o!o4"e ete < 2o'orte ;atavaca 8 koForata, v> !il"> #( c> 1;> 1ore s,o!e"#s!o 4> II, A9> # /o1o"cija2# +a natpisi-a i Magontiacum, i2 3e#a "e nastao i dana1n"i na2iv Main2> o,sje"# 1ajevs2i' ,o'o-a Dar Kali#)la pod)2eo "e laKni poFod na Ger-ane s ko"e#a se vratio ) 8i- i proslavio tri")-6 ) ko"e- s) 2apravo save2nici Gali -orali #l)-iti 2aro!l"ene Ger< -aneM isp> Suet &al. 5=<57> "a 3tit Ta" se stari #er-anski o!i3a" d)#o odrKao, 2a!il"eKen "e kasni"e ) ?ranaka i Gota> .ri5a"e Oni s) nastanili o!al) ."everno# -ora i2-e() dana1< n"e# /)idersko# "e2era i )1a ri"eke E-s> ,ri!i,i$ara 4> !il"> )2 I, =1> Nervtja"a Bel#i"sko ple-e, nastavalo "e podr)3"e i2-ed) ri"eka .cFelde i Maas> T#"1ara G n"i-a v> !il"> )2 II, 15> 1A> # 2$i"ove ' !o"ne redove ) o!lik) klinova (cunei). 17> Ger!a"ije T"> Ger-ani> i' T"> 3eta> Krv$j# ,rovi"cija ne Itali"eU o Vi"-e2sovoj %ici God> A8> n>e> kod 4e2onci"a, ) ko"o" je !io poraKen od 4er#ini"a 8)6a Bv> I, A> i !il"> )2 istoC> E-#a"ci O!i3ni"e &ed)anci Blat> Aedui ili Haedui), i2-e() #orn"e Loire i .aone> /a"edno s rvero"ani-a i .ekvanci-a prikl")3ili s) se !ili 4indeks)> Arver"ja"i ' dana1n"o" pokra"ini )ver#nei> Ver1i"ijevi! P)ni- i-enoL> )erginius /u'us7 o n"e-) vidi opseKn) !il"e1k) )2 I, 8> ;e$1i Treverci i Lin#onciM o n"i-a v> !il"> )2 I, @=> istoj stra"ci Prot)ri-sko"> "e-av"o ' prvo" !ici kod Bedri"aka, sredino- travn"a A9> n>e>M isp> II, 5=> ro8e"i ,rBe ,ore(a Jaka retori3ka Fiper!ola, "er "e od sed-o# kon2)lata )#)stova B;7> pr>n>e>C, kad "e )veden popis i!oN
;@A
vine (census) ) Gali"i, proteklo 9A #odina Bisp> Dio LIII, ;;C> "e-av"o Govorni3ko pret"erivan"eM od !itke ) Ta)to!)r1ko" 1)-i proteklo "e nai-e AG #odina> s$o%o-"i Od rata, Gali i Ger-ani> (ao2#,$je"e 8i-l"ane, do-aira2dori-a i #radanski- rato-> 18> M)ni"e L#,er2o Bio "e po svo" prilici 2apov"ednik 1@> le#i"e, !)d)i da "e ?a!i"e 4alens !io v"ero"atno le#at @> le#i"e, #lav<nina ko"e "e s)d"elovala ) poFod) na Itali") Bv> I, A1C> G n"e<#ovo" dal"o" s)d!ini v> c> A1> -vje!a $e1ija!a Peto" i petnaestoPQ> # (i!ov"i2# ' .taro- ta!or) ()etera castrd). ,re%aci Preko ri"eke Zaal na 9otok Batavaca:> ,ri r#ci Pre-a c> =; "edva @GGG vo"nika> Prva le#i"a) Boni i-ala "e sa-o "o1 =GGG vo"nika Bv> c> ;GC> U%ijce +"iFov #lavni #rad ("""idum @biorum A. $II, ;7C na2i<vao se od vre-ena osn)tka ri-ske koloni"e @G> n>e> ) 3ast #ripine Mla(e, ko"a se rodila ond"e &olonia Agri""inensis Bdanas KolnCM isp> !il"> )2 I, @A> ,oticaj "a ,o%je-# i$i i(vor sra"ia Ovakav o!i3a", ko"i "e 2a!i<I"eKen i 2a vri"e-e rata protiv Ki-!ara, ni"e !io svo"stven sa-o Gennani-a Bisp> *ac. ,. 7>8>CM nala2i-o #a i kod stariF Brita (Agr. =;> A. $I4, =5C i Tra3ana (A. I4, @1C> ,jes!o! !#5eva To "e t2v> barditus Bisp> ,er. =C> Stari Prid"ev -%etera. )2 castra )potre!l"avan i s)pstantiviranoM i-e ri-sko# 2i-ovnika kod dana1n"e# $antena na li"evo" o!ali 8a"ne> K$a#-ije La%eo" I-e Kla)di"e vrlo "e 3esto kod ra"nskiF i #als<kiF provinci"alaca, 1to "e doka2 da "e istoi-eni car kod n"iF !io vrlo o-il"enM isp> c> 1=> Kla)di"e Pa)lM c> ==> Kla)di"e 4iktorM c> A;> Kla)di"e .anktoM 4, ;;> Kla)di"a .akrataM I, A8> Kla)<di"e .ever Bvo(a &elveanaCM c> A9> Kla)di"e Kos Bposlanik &elveanaC> # !a$o1ra-s2o! "a-!eta"j# O!a s) nai-e !ila rodo- i2 isto#a #rada (o""idum @biorum, %. 4, 19C> # :ri(ijs2# (e!$j# Odatle "e )-akao ) #ripinsk) Koloni") Bv> c> @AC> 0G -vostr#2# voj"i72# ,$a4# *nevna plaa ri-sko# le#ionara i2no< sila "e pri"e De2ara 1%= denara J @ 1%= novi"iF asa (!ol8b. 4I, =9> 1;C, od De2ara 1G asa (Suet. &aes. ;AC> Pretori"anci s) pri< -ali ; denara J 8 sesterci"a> #ve4a %roj 2o"ja"i2a T"> da i2 koForata pri"e() ) kon"ani3ke ale kako !i do!ivali ve) vo"ni3k) pla)> #"#tar ta%ora ' Mo#onci"ak) B5> i ;;> le#i"aC, ) Boni B% ,ermanicd), ) +ove2i") B1A> le#i"aC, ) .taro- ta!or) B@> i 1@> le#i"aC> ,rije$a( Preko podr)3"a Bone i o!ale 8a"ne na otok Batavaca>
20.
;e$1a +ervl"ana i T)n#ara> A1ri,i"s2# Ko$o"ij# 4> !il"> )2 c> 18> i I, @A> ;1> ;r#2teri +asel"avali s) podr)3"e i2-ed) ri"eke Lippe i #o-"e# toka ri"eke E-s> Te"2teri I2-ed) 8a"ne, Lippe i 8)Fra, ")Kno od Br)ktera> Ger!a"ija Prekora"nska>
22.
,o,#t !#i"ici,ija T) s) se nai-e !ili naselili ri-ski #radani kao )2 svaki stalni ri-ski ta!or ) t2v> canabae, prcteKno tr#ovci i vo"ni opskr!nici> ,e7e"jara Lat> lixae, vo"ni opsl)Knici>
23.
Pre2oraj"ci ?riKani, Br)kteri, Tenkteri Bv> c> 1@> ;1C> # o%$i2# -osta Pokretno# -osta, t2v> "ons %ersatilis, kod 4e#e<
;@7
ci"a BI4, ;1C na2van sambuca. s %a$ista Or)(a s ko"e# se !acalo tesko ka-en"e, lonci s #or)< o- s-olo- i )Karene k)#le pod k)to- od 5@j> ,$etere i (a3tit"e 2rovove 4> !ilP> )2 II, ;1> s 'ita$a Lat> tormenta. dr)#o i-e 2a katap)lte (cata"ultae), s ko"iF s) se i2!acivale #or)e -otke Bt2v> 'alaricae) i #rede>
24.
i(a%ra"i2e a $e1ija T"> veksilarce 5> i ;;> le#i"eM o veksilarci-a v> !il"> )2 I9 =1> Di$ij# Vo2#$i > n"e-) v> !it"> )2 c> @9> tje$es"o s$a% 4> !il"> )2 I, 9> # save("istvo ,ri!aj# Ger!a"i 4> III, @;>
25.
(a ,ora( Kod Bone BB<> ;GC $e1ija 1> lc#i"e i vcksiliiraca 5> i ;;> lc#i"e> @< Nove(ij +a li"evo" o!ali 8a"neM danas +e)ss oko ;,@ k- )dal"en od ri"eke> 3es"aesta $e1ija ' +ove2i"), #d"e "e !io n"e2in stalni ta!or Bv> c> A;CM ostavl"eni s), ) stvari, sa-o od"eli (%exilla) te le#i"e i 1> 5> i 1@> le#i"e Bv> II, 1GGC> Ge$-#%a M"esto na kra"n"e- s"eve-o- podr)3") '!i"aca Bdanas selo Gellep kra" 'rdin#enaC, tada neposredno )2 8a"n), "er #a Plini"e .tari"i spo-in"e kao castellum /(eno im"ositum (n.(. FIF9 @, 9GC> K#1er"ja"a ."everni s)s"edi '!i"aca i ")Kni s)s"edi Batavaca, kako proi2la2i i2 redosli"eda ko"i- iF spo-in"e Plini"e .tari"i Nn.(. IV9 17, 1GAC7 -<m @(iis colonia Agri""inensis, &ugerni,
Bataviv . 27.
$e1ata &ereni"a Gala> "je1a &ordeoni"a ?laka> ovo1a &ereni"a Gala> @J trevers2# (e!$j# ' Gali"i Bel#ici i2-ed) podr)3"a Medio-atri< 3ana, +ervl"ana, 8e-l"ana i li"eve o!ale 8a"neM o n"iFov) #lavno- #rad) v> !il"> )2 c> 7;> /e"a,$ja"e ' Gali"i Bel#ici i2-ed) ri"eke Maas i .cFelde, ")#o< 2apadno od Batavaca> /ori"ja"e J)Kno od Menapl"ana, i2-ed) .cFelde i .o--e na Pas des Dalais> ) se$# /ar2o-#r# *anas *iiren na ri"eci 8oer ")Kno od JiilicFa E"e2a- luliacum).
29.
#,a$iv3i i' Bio Pe ve listopad> ,r#5a$i #-ove Das da se 1tito- 2a1tite od )daraca, 3as da napadn) -a3e- ili kopl"e-> )> ,retorijs2i! vrati!a !raetoria "orta !ila s) ) !li2ini #lavno# stana vo"skovo(ina ("raetorium), o!i3no na na")#roKeni"o" i nepri"atel") okren)to" strani ta!ora> stroj To "e t2v> tollenno Bod tollere di2atiC ko"i "e radio na prin< cip) va#e s ne"ednaki- krakovi-a> .li3an "e ratni stro" sa#ra< dio rFi-ed pri o!rani .irak)2e (!ol8b. 4III, 8M 5i%. $$I4,
34).
=1> ,rije 2re!o"s2e %it2e *akle pri"e konca listopada A9> n>e> o#lasa Kon2)lsko# o#lasa ko"i- "e Decina !e2 s)-n"e naredivao
;@8
da se vo"ske 2ak)n) na v"ernost 4espa2i"an)> A$,i"ije /o"ta" Treverac Bv> III, =@C, kasni"e otvoreno prist)pio Divil) Bv> 4, 19C> "a tjera"je Hor-eo"ija .$a2a ' +ove2i"), #d"e se nala2io s #lav< ni- stano- i #d"e "e ne1to kasni"e nasao s-rt Bv> c> =AC>
32.
# Ge$-#%# Gd"e s) se nala2ili 4ok)la i &ereni"e Gal Bv> c> ;A>

27).
%ratov# s!rt .-rt !rata Kla)di"a Pa)la Bv> c> 1=C> ov-a3"je vojs2e ' .taro- ta!or) 6)etera castra).
33.
Vo2#$e ' ta!or) ) Geld)!i Bv> c> ;AC> Asci%#r1ij I2-ed) Geld)!e i .taro# ta!ora, danas s!er# kod Morsa, pola sata Foda od 8a"neM le#end) o n"e#ov) osn)tk) da"e na- Tacit ) ,er. A. Vas2o"aca Preci dana1n"iF BaskaM nasel"avali s) s"everoisti3ni dio provinci"e His"ania *arraconensis i dio ")#o2apadne Gali"e> o- Ga$%e *ok "e !io na-"esnik ) Tarakonsko" &ispani"i> i( Nove(ija T) se nala2io &ordeoni"e ?lak Bv> c> =1C> i( /o1o"cija2a /i-sko# ta!ora 5> i ;;> le#i"e>
34.
se$ja72i' i!a"ja K)#ern"ana Bv> c> ;G> i !il"> )2 istoC> ta%ora .taro#a ta!ora, ) ko"i "e )1ao po1to "e Divil !io od!i"en> -a 5e$i -a osta"e rat"o sta"je /ato "er !i se po 2avr1etk) rata -orao vratiti ) podre(eni poloKa">
35.
#s2e ,#tove /!o# potp)no ravna 2e-l"i1ta ) to- kra") ne -oKe se po-i1l"ati na klanceM ri"e3 "e v"ero"atno o !rvni-a Bt2v> "on-tes longi, A. I> A1C poloKeni- preko -o3varna i potoci-a pro<1arana 2e-l"i1ta> (va$i Vo2#$# *a se i2 .taro# ta!ora vrati ) Geld)!)> =A> ' !e8#vre!e"# *ok "e 4ok)la !io na p)t) ) Geld)!) da s-iri ta-o1n"e !)ntovne vo"nike> Divil (a#(!e Ge$-#%# O3ito kasni"e )-etn)ta opaska, "er se i ispred i i2a to#a pripovi"eda o 4ok)li>
37.
i( ,re-a3"je vojs2e I2 5> i ;;> le#i"e> Vite$ije ve !io ,ao *akle nakon ;G> prosinca A9> n>e> Bv> III, 8AC> o- Ha4a"a +astavali s) kasni") 6rana3k) pokra"in) &essen#a) Bdana1n"e pokra"ine &essen<+assa) i ZaldeckC> U(i,e4a"a J)Kno od Tenktera Bv> !il"> )2 c> ;1C i 2apadno od &aana, na 8a"ni> /atija7a"a O#ranak Faansko# ple-enaM stanovali s) i2-e() Maine, 8a"ne i LaFna oko dana1n"e# Zies!adena Bnekad aquae Mattiacae). "asi, s ,rso%ra"i!a o- ,r#4a Ova" se nasip ) ostaci-a vidi "o1 i danas> svoji! %#"tov"i3tvo! 4> dal"e ) c> @@> i A9> sqq. =8> dr)#i ,#t Prvi p)t "e 4espa2i"an !io consul su''ectus ) vri"enie cara Kla)di"a @1> n>e> (Suet. )es". 5M Dom. 1C> Ovi-e pripo< vi"edan"e )la2i ) 7G> n>e> L#cija Pi(o"a P)ni- i-eno- 5. &al"urnius !iso7 pre-a ope< priFvaeno- -i1l"en") sin istoi-eno# kon2)la @7>n>e> (A. $III, ;8 sqq), -oKda i on sa-> G n"e#ovo" s-rti v> c> 58> #,rav$jao ,rovi"cijo! *akle na-"esnik ) provinci"i 6rici> o3tro! (i!o! V I9 79>
39.
sa(vao ' nena2o3nosti o!a") kon2)la pravo sa2ivan"a senata pri<padalo "e #radsko- pretor)
;@9
J#$ije .ro"ti" P)ni- i-eno- Sextus lulius Frontmus7 !io "e con-sul su''ectus v"ero"atno 75> n>e>, otprilike 7A<78> n>e> na-"esnik ) Britani"i kao nasl"ednik Derealov, 97> n>e> curator aquar$n, 98> n>e> dr)#i p)t kon2)l, 1GG n>e> trei p)t kon2)l> '-ro "e ) ?or-i"i po3etko- ;> st>n>e> .a3)vao na- se, i2-e() ostaliF n"e#oviF d"ela, i spis pod naslovo- De aquis urbis i tri kn"i#e d"ela Strategemata B3etvrta v"ero"atno ne pripada n"e#ovo" r)ciC> I2#)!l"en "e n"e#ov spis De re milltari. .)dei po "edno- -"est) ) 5> kn"i2i TacitoviF Historija, !io "e i 2apov"ednik ) rat) protiv Divila Bv> c> A7C> 2ra$jevi!a .oFe-), kral") .o6ene i kne2) E-e2e ) .iri"iM ntioF), kral") Ko-a#ene i &erod) #ripi, #ospodar) &al< kide ) .iri"i i TraFonitide ) s"everoisto3no" Palestini, !rat) kral"ice Berenike> Tetij# J#$ija"# Bio "e le#at le#i"e )## &laudiana7 !i"e#o- preko &e-a i2!"e#ao "e s-rti ko") -) "e spre-ao na-"esnik Me2i"e poni"e .at)rnin Bv> II, 8@C> P$ocija Gri,a Xini se da "e do1ao na J)li"anovo -"esto kao 2apov"ednik 7> le#i"e> Hor!# G n"e-) v> III, 1;> ;8> S2ri%o"ija"a Krasa Bio "e stari"i !rat Gal!ina adoptivno# sina L)ci"a Kalp)rni"a Pi2ona ?r)#i"a Licini"ana Bo ovo- v> I, 15C> vo3ta"o! o%ra(i"o! 4o1tane -aske poko"niF 3lanova o!itel"i i predaka s popisi-a n"iFoviF sl)K!i !ile s) i2loKene ) atri")> o-$as2o! K$#vija R#:a 4> II, A@M o n"e-) vi1e ) !il"> )2 I, 8> tri%#"ati PoloKa"i vo"ni3kiF tri!)na (tribuni militum). ,re:e2t#re PoloKa"i pre6ekata ala, koForata i sl> ("rae'ecti alarum, co(ortium etc.). se-!# $e1ij# legio )## ,albiana. tre4a $e1ija legio ### ,attica Bv> !il"> )2 I, 1GC> # Sirij# T) "e !io n"e2in stalni ta!or> ) Ger!a"ije /a rat protiv DivilaM 2a po!liKe okolnosti v> c> A8> i 7G> 5G> Do2 "e Ce(ar ra($a1ao Kao #radski pretor ) nena2o3nosti kon< 2)la 4espa2i"ana i Tita> K#rcije /o"ta" .enator, svo"o- "e satiro- "edno- )vri"edio p"esni3ki ponos +eronov> Epri"e Marcel #a "e opt)Kio kao kle< vetnika, a +eron #a po-ilovao 2a I")!av n"e#ov) oc), ali #a "e iskl")3io i2 sviF drKavniF sl)K!i (A. $4I, ;8> ;9> ==M lu%. I4, 1G7SC> Ijeto,ise "a1r8e"e #$a1iva"je! vre!e"a Pri-"erice7 #odi1n"e i#re ili sve3anosti ko"e "e senat odredio da !i se dodvorio ko"e-), ina3e te 3asti nedosto"n), 3lan) carske k)e, i ko"e s) )nesene ) sl)K!eni kalendar, ili i2-i"en"ena i-ena -"eseci ko"e-) car) ) 3ast> Gri,# osta-e 7ast Pretorska> s#-%e"a istra1a V c 0> o De!etrij# ' )-"etni3ko- k-#) Tra2e"e i n"e#oviF pri"atel"a !io "e rado vi(en kao -oralisti3ki 6ilo2o6 i )Kivao sve dotad velik )#led ) ot-"en) dr)1tv)> ' vri"e-e 4espa2i"ana 71> n>e>, na na#ovor M)ci"ana, ko"i "e ) svi- 6ilo2o6i-a #ledao opas<nost 2a drKavn) vlast, pro#nan "e 2a"edno sa sviostali- 6ilo<2o6i-a Bosi- M)2oni"aC i2 8i-a i Itali"e> Isp> Dio L$4I, 1=M Suet. )es". 1=> Bio "e tako(er pri"atel" 6ilo2o6a .eneke ko"i #a 3esto spo-in"e s Fvalo-> J#"ije /a#ricije Brat r)lena 8)stika Bo n"e-) v> !il"> )2 III, 8GC, pri"atel" Plini"a Mla(e#M pro#nao #a *o-ici"an, i2 pro<#onstva se vratio 2a vri"e-e +erve> Isp> Agr. 5@> od Ce(ara *o-ici"anaM o nadi-k) &aesar %. !il"> )2 III, 8A> ) carske (a,is"i2e To s# t2v> commentarii "rinci"ales, akti car<sko# ka!inetaM isp> Tra"an kod Plini"a Mla(e# (e". $, 1G@C7 -re'erri in commentarios meos iussi. B92apov"edio sada se )nes) ) -o"e 2apisnike:C i Suet. &al 1@M *ib. A1>
;AG
O" *o-ici"an> 51> i osta$i Xlanovi senataM 2a ra2lik) od vi1iF drKavniF sl)K!enika (magistratus), ko"i s) !e2 po2iva preds"eda")e# priliko- #la<san"a -o#li )2eti ri"e3 i dati svo" #las> ce"(#ra Prov"era )dore(a ko"a "e, )2 ostalo, !ila ) do-eni cen<2ora> i(%ace I2 vi"enice, #d"e "e senat 2asi"edao> S2ri%o"ijevce Bra) 8)6a i Prok)la .kri!oni"a, ko"i s) !ili na-<"esnici ) podr)3") #orn"e i don"e 8a"ne, poveo "e +eron na svo" )-"etni3ki p)t po Gr3ko" BAA> n>e>C i prisilio iF da i2vr1e sa-o)!o"stvo kako !i se do-o#ao n"iFova i-an"a> Isp> A $III, 58M Dio L$III, 17> Vi%ij# Kris,# G n"e-) v> !il"> )2 II, 1G>
42.
Vi,sta" /esa$a 4> !il"> )2 III, 9> # se"ators2oj -o%i 4> !il"> )2 c> @> A2vi$ija Re1#$a Marko kvili"e 8e#)l !avio se politi3ki- opt)K!a-a pod +erono-, te "e i2-e() ostaliF )o!i3a"eno- t)K!o- 2!o# )vrede veli3anstva (laesa maiestas) )propastio Marka Licini"a Krasa ?r)#i"a, !rata L)ci"a Kalp)rni"a Pi2ona ?r)#i"a Licini"ana, ko"i "e A5> n>e> o!na1ao kon2)lat> (A. $4, ==M !lin. e". I, @M *ac. H. I, 58C, kao i .ervi"a Korneli"a B.ci<pionaC .alvidi"ena Or6ita, ko"i "e @1> n>e> !io kon2)l 2a"edno sa care- Kla)di"e- (A. $II, 51C> Posli"e *o-ici"anove s-rti postao "e )pla1en 2a svo") s)d!in), ali ne i -an"e opasan (!lin. e". 1,@C> Tako #a Meci"e Modest ) to- Plini"ev) pis-) na2iva -/egulus omnium bi"edum nequissimus. B98e#)l od sviF dvonoKaca na"neval"ali"i:C> #%ojici Pi(o"ov# Pi2on "e !io !rat Marka Licini"a Krasa ?r)#i"a i s-atran "e n"e#ovi- osvetniko-M isp> !lin. e". II, ;G7 -()er-aniae) marito (i.e. !isoni) inimicissimiis 'uerat (/egulus)O-B9siipr)#) 4erani"e !io "e na"vei nepri"atel" 8e#)l:C> 2o"(#$s2i ,$ije" Kras i Or6it !ili s) !iv1i kon2)li> # /arce$a Epri"aM o n"e-) vidi !il"> )2 II, @=> i Kris,a 4i!i"a KrispaM o n"e-) v> !il"> )2 II, 1G> -#5e traj# ,ri!jeri "e1o ("a7aji t"> pri-"er ka2ne ko"a !i se pri< -i"enila protiv 8e#)la d)Ke !i Kivio ) s"ean") poto-stva ne#o i2vrstan 2na3a" 4espa2i"ana, s-rtna 3ov"eka> ,rvi -a" ' ko"e- se nakon s-rti silnika senat tr)di ist"erati i2 drKave sva na#o-ilana 2la, dok )skoro -alo<po-alo od sve#a "e od)stane>
43.
He$vi-ije &elvidi"e PriskoM o n"e-) v> !il"> )2 c> @> /arce$ Marcel Epri"eM o n"e-) v> !il"> )2 II, @=> K$#vij# R#:# G n"e-) v> !il"> )2 I, 8>
44.
Ce(ar *o-ici"anM o tit)li &aesar v> !il"> )2 III, 8A> ,ar"ic# Protiv Marcela Epri"a Bv> c> AC> O2tavija Sa1it# Bio "e p)3ki tri!)n @8> n>e> /!o# 2lo3ina ko"i se ovd"e opis)"e kaKn"en "e po lex &ornelia de sicariis et %ene'icis pro#onstvo- i #)!itko- svo# i-an"a (A. $III, 55C> A"tistija So(ija"a Bio "e pretor A;> n>e> /!o# klevete protiv +erona kaKn"en "e pro#onstvo- i 2apl"eno- i-ovine (A. $I4, 58 sqq).
45.
!# M)ci"an)>
;A1
Se"ator O!na1ao "e sa-o kvest)r)> # Se"s2oj Ko$o"iji &olonia Seniensis ili &olonia Sena lulia dana1n"a "e .iena ) Etr)ri"i> A"to"ije .$a!a P)ni- i-eno- M> Antonius Flamma, kako se "avl"a na "edno- natpis) i2 Kirene BD%G @155C i2 A8> n>e> Bio "e prokon2)l Krete i Kirene, ko"e s) 3inile "edn) )pravn) c"e<lir-> ,o (a2o"# o "a2"a-i Mno#o!ro"ni 2akoni dono1eni "os od sre<dine ;> st> pr>n>e> < posl"edn"i lex lulia re"etundarum B) vri<"e-e De2araC < po ko"i- s) se -o#li natra# 2aFti"evati (re"e-tere) stvar ili novac ste3eni na ne2akonit na3in> Pod n"e#a s) potpadala d"ela pri-an"a -ita, 2lo)potre!e sl)K!eno# polo<Ka"a, ne2akonite naplate i sl> ko"a !i ) o!avl"an") svo"e 6)nk<ci"e )3inili -a#istrati ili na-"esnici provinci"a> Ka2na 2a ova d"ela !ila "e 2apl"ena di"ela ili 3itava i-)tkaM pored to#a os)(e<ni ni"e -o#ao o!avl"ati -a#istratsk) d)Knost niti !iti sv"edok>
46.
2oje je ras,#stio Vite$ije +akon Otonove s-rti, v> II, A7> # 2orist Ves,aaja"a 4> II, A7> 8;> isto! "a-o! Da sl)Ki kao pretori"anac, 2a ve) vo"ni3k) pla) od ; denara BJ8 sesterci"aC na dan> vite$ijevci Pretori"anci ko"i s) pri-l"eni ) 2aro!l"eni1tvo kod +arni"e i Bovila Bv> III, A=> I4, ;C> (a-r5a$a ) pretori")> o-re8e"# -o% i ,#"e 1o-i"e voj"i72e s$#5%e /a pretori"ance !ilo "e td 1A #odina> 2a le#i"sko# vo"nika ;G>
47.
Po!,ej# Si$va"# Biv1e- kon2)larno- le#at) ) *al-aci"i Bv II 8AC> ce"(ors2i s,rovo- B)d)i da s) ) carsko vri"e-e cen2orsk) sl)K!) o!avl"ali dr)#i drKavni sl)K!enid, ova" "e i2ra2 preKitak i2 pretFodniF vre-ena kad s) se 2a po#re! na drKavni tro1ak !rin)li cen2oriM o ?Iavi") .a!in) v> !il"> )2 I, 5A, o n"e#ov) t)Kno- kra") III, 75>
48.
,ro2o"(#$ 6rike, v> c, =8> Le1ija III A#1#sta9 v I9 00 ,ro2o"(#$# 6rika "e !ila senatorska provinci"a> Gaj Ce(ar Dar Kali#)la> Marka .ilana P)ni- i-eno- M. lunius Silanus, Kon2)l 19> n>e> (A. II, @9CM i-ao "e ker Kla)di") ko") "e Ti!eri"e ==> n>e> )dao 2a Ga"a De2ara Kali#)l) (A. 4I, ;GC> Isp> o n"e-) "o1 i A. III, ;1> @7> 4, 1G> $-, 1M Agr. 5> %roj #"a,re-e"ja .vatko "e od n"iF do!io "ednako pravo da pod< "el")"e )napre(en"a ) vo"sci stacionirano" ) provinci"i>
49.
Va$erije .esto G n"e-) v> !il"> )2 II,>98M isp> i !lin. e". III, 77 -5. !iso, "ater !isonis illius, qui a )alerio Festo "er summum 'acinus in A'rica occisus est.... (-5ucije !iPon, otac onoga !iPona koji je u A'rici tako PloQinacki bio ubijen od )alerija Festa....). K$a#-ije .a#ita Jedan od viteli"evaca> Petri"e a$e G n"o" v> !il"> )2 I, 7G> GalerWan 4> c> 11> i !il"> )2 isto> K$o-ija /acera G n"e-) v> !il"> )2 I9 C
50.
;e%ije /asa Pro6esionalni t)Kitel" ) vri"e-e cara *o-ici"anaM nakon sl)K!e prok)ratora &ispani"e Betike na pri"av) provin<ci"alaca t)Kili s) #a 2!o# #lo!l"en"a Plini"e Mladi i &erenr"e .enecion, a senat #a pro#lasio krivi-> G n"e-) isp> Agr. 5@M !lin. e". III, 5> i oso!ito 4II, ==>
;A;
I( A-r#!eta Kasni"a &olonia &oncordia @l"ia *raiana7 na o!ali ")Kno od Karta#e, stara 6eni3ka naseo!ina> +a natpisi-a "avl"a se sa-o o!lik Hadrumetum, sa-o "edno- Hadrimetum i Adri-metum Bdanas .)saC> 2 $e1iji Od vre-ena cara )#)sta stacionirano" ) Tevesti, na #ranici prokon2)larne 6rike i +)-idi"e, od cara &adri"ana ) La-!e2i> ,re:e2ta ta%ora G to" vo"ni3ko" sl)K!i isp> !il"> )2 II, ;9> Eja"a .tanovnika E"e (;ea ili ci%itas ;eensis), #rada ) A'rica "roconsularis 2apadno od Male .irte, prvotno sicilske koloni"e Bdanas TripoliC> Le,ca"a .tanovnika #rada 5e"tis Magna Bdanas Le!daC, na o!ali isto3no od E"e, po2nata kasni"e kao rodno# #rada cara leksandra .evera> Le,tis /i"or LeKala "e ")Kno od dr)-eta> Gara!a"te Ple-e ) )n)tra1n"osti s"everne 6rike> @1> t# ' leksandri"i, v> III9 5=> IV9 81> 2o"ja"i2a .tri"elaca (sagittarii), isp> Suet. )es". C. o Do!icija"# V c @ o- j#-ejs2o1 rata J)de"ci s) se pod +erono- di#li na )stanak i 4espa2i"an "e i-ao nalo# da iF )pokori>
52.
,re!a si"# *o-ici"an)>

53.
sa2#,i 'ar#s,i2e I2 Etr)d"e, odakle s) pot"ecali 2nalci te #ata< la3ke v"e1tine Bisp> A. $I, 1@C> # !o7vare Osti"ske -o3vare, kako preci2ira Tacit ) A. $4, 5=> #ovorei o sli3n) 2adatk) 2a vri"e-e +erona7 -ruderi acci-"iendo ;stienses "aludes destinabat ( ero).. .vetoni"e ()es". 8C i *ion Kasi"e BL$4I, 1GC pripovi"eda") da "e to- posl) !io na2o3an i 4espa2i"an i da "e ne1to od tiF r)1evina sa- na svo<"i- ra-eni-a i2nio van> i!e"a i!a$a sret"o ("a4e"je Kao7 Sal%ius, Statorius, )ictor, )alerius, )alens i sl> s ,$o-o"os"i! 1ra"a!a &rasta, lovora, -irte i dr> P$a#cije E$ija" P)ni- i-eno- *i. !lautius Sil%anus Aelianus7 !io "e -oKda -la(i !rat )la Pla)ci"a ko"i "e 5=> n>e> 2apovi<"edao poFodo- na Britani") i !io prvi na-"esnik ove provin<ci"e> Bio "e kon2)l 5@> n>e>, dr)#i p)t 75> n>e> i ne1to pri"e to#a "rae'ectus urbi. so#veta#ri$ija!a Lat> suo%etaurilia !ile s) po-irna i o3isna Krtva ko"a se prinosila Mars), sasto"ala se od vepra, ovna i !ika ko"i s) se priliko- Krtvovan"a tri p)ta proveli oko -"esta #radn"e ()arro r.r. II, 1C> Hra!# Kad "e Fra- < pre-a prika2i-a na novc) korintski Fek<sastil < po3etak #radn"e ko"e#a opis)"e Tacit !io posveen, ne 2na-o> I2#orio "e ponovo 8G> n>e> (Dio L$4I, ;5C, ali "e ve 8;> n>e> !io i2nova posveen> @5> # !e-#vre!e"a Toko- si"e3n"a 7G> n>e> Ovi- se po#lavl"eTacit vraa na pripovi"edan"e o !atavsko- )stank) Bc> =7C> o-%aciv3i ,retvara"je To!oKn"i )stanak protiv 4iteli"a na strani 4espa2i"ana> Dr#i-i Galski sveenici, ko"iF "e sl)Ken"e !oKanstvi-a !ilo ve2ano i s I")dski- Krtva-a, te i- "e Kla)di"e 2a!ranio d"elat< nost i o1tro iF pro#onio (Suet. &laud. ;@CM potpirivali s) reli<#io2ni 6anati2a- i narodno slo!odol")!l"e> ,os$a"i I2 8i-a ) svo"e opine da iF po!)ne protiv 4iteli"a>
55. ubojstva V. c. 36.
K$asi2a J)li"a KlasikaM !io "e na vo"no- poFod) protiv Otona pod 2apov"edni1tvo- ?a!i"a 4alensa Bv> II, 15C> o"aj Odnosi se na T)tora> Treverac Li"1o"ac > s"edi1t) oviF ple-ena v> !il"> )2 I, @=> raj"s2e o%a$e I2-e() +ave i Mo2ele>
56.
;A=
-ojav$jiva$i ' Mo#onci"ak Bv> c> =7C> si8e I2 Mo#onci"aka ni2 8a"n)> 2a ko"e#a snio re2$i ' c> 18> Nerv$ja"a G n"i-a v> !il"> )2 c> 1@> ;eta(ijaca Bili s) nastan"eni i2rned) T)n#ara i +ervl"ana, ) podr)3") dana1n"e# Beet2a ) Bra!ant)> Ka"e"e:a4a"e G n"i-a v> !il"> )2 c> 1@> /arsa7a"e Bili s) s)s"edi Kanene6aana, i2-e() )1a ri"eke Maas i .cFelde>
57.
Ga$a Treveraca i Lin#onaca> o- Staro1 ta%ora +"e#a "e ponovo ops"eo Divil Bv> c> =AC> s 1er!a"s2i! vojs2ovo8a!a . Batavce- Divilo- i vo(a-a pre< kora"nskiF ple-ena> o- $e1ija 1> i 1A> le#i"e> Sa2rovir i E-#a"ci > )stank) Ed)anaca pod J)li"e- .akrovi< ro- i Treveraca pod J)li"e- ?loro- ;1> n>e> isp> A. III, 5G<5A> Vi"-e2s G n"e-) v> !il"> )2 I, A> s!a"je"je ,ore(a Gal!a "e Ed)anci-a i .ekvanci-a oprostio ietvrtin) pore2aM isp> T, @1> i I9 8> # +ove2i" .talni ta!or 1A> le#i"e Bv> c> ;AC> (%or 1> i 1A> le#i"e>
58.
$e1ije # Staro! ta%or" @> i 1@> le#i"a> 2o- Geld)!e 4> c> ==> 2o- Staro1 ta%ora V c )* osa! stoti"a -va-eset To3ni"e 8;; #odine> AG s!rt 4ok)lin nad#ro!ni spo-enik s navodo- n"e#ove kari"ere, ko"i -) "e podi#la n"e#ova Kena, "o1 "e sa3)van (&#5 4I, 15G;C> Here"ije Le#at 1> le#i"e Bc>19C> +)-i2i"e 4"ero"atno le#at 1A> le#i"e Bc> ;;> @7> A;CM n"e#ov) kona3n) s)d!in) v> ) c> 7GC> o%i$je5ja P)rp)-i o#rta3 i liktore sa sveKn"evi-a pr)a ('asces). 2oji s# %i$i "a=o4"i Ostaci 1> i 1A> le#i"e> Ga$ija Klasik se ) svo"o" )-i1l"enosti dao pro#lasiti vrFovnivo"skovo(o- oslo!odilacko# rata protiv 8i-l"ana> *ao "e kovati i novac ko"i "e na "edno" strani i-ao #lav) personi6ici<rane Gali"e sa si-!olo- le#i"e i natpis F#D=S BMo--sen, /om MiinP$. S. 75@ A. 17C> sve2o$i2e vo"nike 2o- 1or"je o%a$e Raj"e 4> c> 1@> i 17> Misli se na 5> i ;;> le#i") ) Mo#onci"ak)> Trea B;1> le#i"aC ko"a "e svo" stalni ta!or i-ala ) 4indonisi ) podr)3") #orn"e 8a"ne ostala "e do kra"a rata ne)2ne-iravana> 2 o,2o$je"i!a ' .taro- ta!or) Bv> c> @8C> o%e4aj# i! T"> opkol"eni-a ) .taro- ta!or)> AG> i ostale Kivotin"e Kao7 pse, -a3ke, -i1eve Bisp> 5i%. $$III, 19C> Ger-ani Prekora"nski Ger-ani> !ace (#%$je Ger-ani> Ipak .tari ta!or ()etera castra) dola2i i ) kasni"i- itinerari-a kao s"edi1te vo"ni3ke posade> A1> ,re!a %ar%ars2o! (avjet# > isto- 2av"et) pripovi"eda Tacit ) ,ermaniji (c. =1C #ovorei o &aani-a, srodnici-a Batavaca, a Pavao *akon N,esta 5angob. III, 7C #ovorei o kasni"i- .aksonci-a> crve"o o%oje"# G )-"etno o!o"eno" kosi kod Batavaca #ovori i Marci"al B4III, ==> ;GC7 -et mutat 5atias s"uma Bata%a comas-. Tako(er Plini"e .tari"i (n.(. $$4III, 1;, 191C> o%ave(ao ,rise1o! Misli se na ostatke 1, 5, @, 1@, 1A> i ;;> le#i"e Bv> c> @9> AGC> le#i"ski $e1at Le#at 1@> le#i"eM !io "e 2apov"ednik .taro# ta!ora
(v. c. 18).
;A5
Ve$e-i Ona "e Kiv"ela ) tvr(avi na sredn"e- tok) ri"eke Lippe Bv> c> A@C> Kasni"e, ) vri"e-e )stanka n"e2ina naroda protiv 8i-l"ana 2a 4espa2i"anove vladavine, pala "e ) 2aro!l"enistvo i !ila dovedena ) 8i-M isp> Stat. sil%. I, 5, 9G7 -ca"ti%aeque "re-ces )eledae- B9-olitve 2aro!l"enice 4elede:CM *ac. ,er. 87 -%idimus sub di%o )es"asiano )eledam diu a"ud "lerosque numinis loco (abitam. B9vid"eli s-o 2a !oKansko# 4espa2i"ana kako "e veina 4eled) d)#o s-atrala !oKanstvo-:C> !r)kterske narodnosti G Br)kteri-a v> !il"> )2 c> ;1> i Vi"-o"isi 4> c> @9> Ta-o se ina3e nala2io sa-o ostatak le#i"e, "er "e #lavnina ;1> le#i"e pod 2apov"edni1tvo- Decine !ila kre<n)la ) Itali") Bv> I> A1C>
62.
i( Nove(ija ."edi1te 1A> le#i"e Bv> c> ;AC> # 2o$o"i j# Treveraca 4> !il"> )2 c> 7;> or#5je /a o!ran)7 1titove, oklope, kaci#eM 2a napad7 -a3eve, kopl"a>>> ,o,rsja careva 4> !il"> )2 I, 51> Pice"ts2a a$a ' 1> st>n>e> pripadala "e vo"sci Gorn"e Ger-ani"e7 kra"e- to# stol"ea presel"ena "e ) Britani")> ,re- (i-i"a!a Treveraca T"> pred 2idina-a koloni"e Treveraca Bv> !il"> )2 c> 7;C>
63.
# 7as"o! (atvor# T"> ) pritvor) ) privatno" k)i> U%ijci G n"i-a i #ripinsko" Koloni"i v> !il"> )2 c> 18 i I, @A>
64.
Te"2teri 4> !il"> )2 c> ;1> /ars# 8i-sko i-e 2a staro#er-ansko !oKanstvo *iu Bsredn"en< "e-> Rio), po ko-e "e do!io na2iv Dienstag Bto3ni"e Diestag I en#l> *(uesda8). #( "a,$at# Priliko- )laska ) #rad -orali s) ostaviti nov3ani polo#> # svoje! 2raj# Podr)3"e '!i"aca dopiralo "e pre-a ")#) do podr)3"a Treveraca, pre-a s"ever) do podr)3"a K)#ern"ana>
65.
Ne2a-a3"ji! 8i-ska koloni"a osnovana "e isto- pri"e ;G #odina Bv> !il"> )2 c> 18> i I, @A> te A. $II, ;7C>
66.
S#"#7a"a Sunuci BDIL 4II, 119@ co(. l Sunuc7 !lin. n.(. I4, 1GAC, !ili s) 2apadni s)s"edi '!i"aca i2-e() ri"eke Maas i 8oer> Beta2i"aca G n"i-a v> !il"> )2 c> @A> T)n#ara i +ervl"ana G n"i-a v> !il"> )2 c> 1@> i II, 15> -ost na ri"eci Mo2i na -"est) kasni"e# *raiectus Mosae, danas MaastricFt> A7> J#$ije Sa%i" V c AA s,o!e"i2e ri!s2o1 save("i3tva M"edene plo3e ili st)povi s nat< pisi-a ko"Qi-a "e sklopl"eno save2ni1tvo i2-e() 8i-l"ana i Li"1o"acaO isp> 5i%. II9 ==7 -nisi 'oedus cum 5atinis columna aenea inscul"tum monumento esset-. ,rotiv Se2va"aca G n"i-a v> !il"> )2 I, @1> Li"1o"ci s# ra(%ije"i Isp> Front. strat. I4, =, 157 -5ingonum o"ulentissima ci%itas... cum ad%eniente exercitu &aesaris "o"ulationem timeret, ad obsequium redacta 5++ milia armatorum tradidit mi(i. B9na"!o#ati"a opina Lin#onaca>>> !)d)i da se pri dolask) De2arove vo"ske !o"ala Faran"a, vratila se k pos< l)snosti i predala -i 7G tis)a or)Kanika:C> -evet 1o-i"a God> 79> n>e> kona3no "e )Fvaen i ) 8i-) na 4espa2i"anov) 2apovi"ed po#)!l"en> na ,ri2$a-"o! !jest" Pri opis) 2!ivan"a ) 79> #>n>e>, ) i2#)!l< "eno- di"el) Historija. Opis tiF do#a(a"a da"e na- *ion Kasi"e BL$4I, 1AC> Re!$ja"i I2-ed) ri"eke Ma-e i isne, ) podr)3") dana1n"e# #rada 8ei-sa>
;A@
68.
Ga$a A"ija > n"e-) v> !il"> )2 I, 87> Peti$ija Cerija$a G n"e-) v> !il"> )2 III, @9> Var# Arij# G n"e-) v> !il"> )2 III, A (a "a-stoj"i2a -o%ave 5ita !rae'ectus annonae, )pravl"ao "e drKavni- spre-i1ti-a Kita ) 8i-) i !rin)o se o redovno" opskr!i #rada> Areci"a K$e!e"sa P)ni- i-eno- M. Arrecinus &lemens. God> 7=> n>e> consul su''ectus, kasni"e "o1 "edanp)tM !io "e !rat prve Kene cara Tita recine Bkrivo recidi"a ) Suel. *it. 5C Tert)le> .vetoni"e #a (Dom. 11C spo-in"e kao -unus e 'amiliaribus et emissariis. B9"edan od po)2danika i )Foda:C cara *o-ici"ana> *o-ici"an #a "e -e()ti- dao )!iti> "je1ov otac Isto#a i-ena, pre-a &#5 4I, 1;=@@> i lose"(. ant. lud. $I$, =7> ,re!-a se"ators2o1 sta$e5a Od )#)sta, ko"i "e, na Mecenatov sav"et, odredio da se "rae'ecti "raetorio !ira") i2 vite1ko# sta<leKa, "eQdina i2ni-ka od ovo# pravila !io "e i2!or .e"ana, -i<I"enika Ti!eri"eva, na ovo -"esto> i je-"oj i -r#1oj -#5"osti T"> d)Knosti senatora i pretori"sko# pre6ekta> ,ri!a"i ' pratn") 2a Gali")> Po%je-"i42e $e1ije ?lavi"evske le#i"e> os!a 4> III, 1G> ;1> ;7> je-a"aesta 4> III, @G> -va-eset,rva . nadi-ko- /a"ax, ko"a "e pripadala provinci"i ,ermania su"erior i !ila s-"e1tena ) 4indonisi Bv> I, A1C> -r#1a .astavl"ena od -ornara ravenske 6lote ko"a se od-etn)la od 4iteli"a, pod i-eno- legio ## Adiutr%c. Od *o-ici"ana nala2ila se ) !annonia in'erior, pri"e to#a ) Britani"i> Isp> Mo--sen &#5 III ". 51A> Pe"i"s2i' Pri"ela2 Mt> #r> .t> BeraFardM v> i !il"> )2 I9 A1> Kotijs2i' A$,a preko Mt> GenevreM v> !il"> )2 I, A1> Gr72e ,$a"i"e Mt> kl> .t> BeraFard> 7etr"aesta $e1ija -o(va"a i( ;rita"ije 4> II, AA> 1esta . nadi-ko)ictrix7 v> III, 55> i 4, 15> 1A> ,rva . nadi-ko- Adiutruc7 pre-a III, 55> Bvidi i !il"e1k) )2 toC ona "e "o1 ) &ispani"i> +a nad#ro!ni- spo-enici-a Main2a po"avl")"e se od 7=> n>e> pa sve do po3etka vladavine cara Tra<"ana>
69.
(a Vi"-e2sova #sta"2a 4> !il"> )2 I, A> #( Ver1i"ija > n"e-) v> !il"> )2 I, 8> (a2o"ita v$ast i vr'ov"o (a,ovje-"i3tvo To s) i-ali sa-o ri-ski careviM oni s) postavl"ali na-"esnike i vo"skovode> T) s) vlast do!ivali od davnina po lex curiata de im"erio na"pri"e vi1i -a#istrati, a onda < prividno nastavl"a")i rep)!likansk) tradi< ci") .a3)vani s) odlo-ci i2 "ed<no# takva 2akona ko"i se odnose na cara 4espa2i"ana>
70.
i( Vi"-o"ise V c AG Se2sti$ije .e$i2s Pre-a III, @> kren)o "e i2 doline ri"eke Ena Bdanas InnC preko &elveci"e i do1ao ) podr)3"e #orn"e 8a"ne> a$a tje$es"i' stra5ara Ala singularium7 tako s) se 2vali elitni vrlo pokretni kon"ani3ki od"eli sastavl"eni od vo"nika ra2li3itiF narodnosti> Ov) al) < ovo "e )"edno i na"stari"i spo-en takve ale )ope < nala2i-o 9G> n>e> ) Gorn"o" Ger-ani"i kao ala 1 sing.7 kasni"e "e !ila stacionirana kod P6orin#a na *)nav), pod i-eno- ala l Fla%ia sing. J#$ije ;ri1a"ti2 4> !il"> )2 II, ;;> Po#in)o "e ) !ici protiv svo# )"aka Bv> 4, ;1C> Va"1io"aca +astavali s) podr)3"e oko dana1n"e# Zor-sa Bnekad> Borbetomagus). Cera2a4a"a .po-in") se sa-o ovd"e> Tri%o7a"a ' dana1n"e- Elsass)> le#ionare I2 ta!ora ) Mo#onci"ak), v> c> @9> # ;i"1ij +a li"evo" o!ali dana1n"e ri"eke +aFe Bnekad a%a)7
;AA
kasni"e se "avl"a pod i-eno- )incum Bdanas Bin#enC> /e-io!atrica"a +astavali s) podr)3"e oko #orn"e# toka ri"eke Mosel oko dana1n"e# #rada Met2a B*ivod)r)-, v> !il"> )2 I, A=> kasni"e MettisC> Here"ija i N#!i(ija 4> Fil"> )2 c> @9> 71> Peti$ije Cerija$ Pre1av1i lpe Bc> A8C s ;1> le#i"o- Bc> 7GC> o2re"# $e1ije ,rotiv "e,rijate$ja 1> i 1A> le#i") Bv> c> 7GC> # /o1o"cija2# Ostaci 5> i ;;> le#i"e Bv> c. @9> i 7GC> # Ri1o-#$ *anas 8iol, 1G k- niKe Triera ) dolini i2-e() ri"eke Mosel i o1triF vrF)naca ko"i se ) pol)kr)#) pr)Ka") oko nasel"a> ;e$1e T"> Treverce i Lin#once>
72.
# Ko$o"ij# Treveraca &olonia *re%erorum ili &olonia Augusta *re%erorum Bdanas TrierC osnovana "e v"ero"atno ) vri"e-e cara Kla)di"a s latinski- #ra(anski- pravo-> Kasni"e "e postala #lavni #rad provinci"e Belgica "rima 6Amm. $4, 11,9M Ausonius, Mosella ;= sqq), a od ;8A> n>e> re2idenci"a ri-sko# cara, 2!o# 3e#a se kod )2oni"a (Mosella =8GC na2iva im"erii sedes Bs"edi1te DarstvaC> #%ojstava vojs2ovo8a &ordeoni"a, 4ok)le, &ereni"a, +)-i2i"a> # cars2# %$a1aj"# Fiscus ili 'iscus &aesaris7 v> !il"> )2 I9 @ (a va"js2e 8atove> ja-a" ,ri(or le#i>"a 1> i 1A> le#i"e Bv> c> 71>C>
73.
Ger!a"i Pod riovisto-> 1er!a"s2e ratove Pod vrFovni- 2apov"edni1tvo- TiFeri"a> *r)2a, Ger-anika> C* Sa!i (a,ovije-ate sa!i #,rav$jate < 9Posto ste stekli ri-sko #ra(ansko pravo:> Tako "e pri-"erice J)li"e 4indeks, kvit< anac, )pravl"ao Gali"o- kao propretor>
76.
$e1ija i( ;rita"ije 15> le#i"a Bv> c> A8C> i( His,a"ije )# )ictrix i 1G> le#i"a Bv> c> A8C> i( It$aije 8, 11> i ;1> le#i"a> i( ,reostata2a 1er!a"s2e vojs2e ;1> le#i"a Bv> c> 7G> 78C> !$a-i4a 4alentina>
77.
U'ijci!a 1 oni s) se !ili prikl")3ili )stanici-a Bv> c> AAC> Li"1o"ci!a lako se n"iFov kra" pokorio 8i-l"ani-a Bv> c> 7= sqq), n"iFove s) 3ete !ile s T)toro- i Divilo-> E"o4 "ai!e "ije ,rovo-io # ta%or#D To -) se do#odilo "o1 "edan< p)t kasni"e Bv> 4, ;;C> -r#1# stra"# 2o$o"ije Preko ri"eke, na li"evo" o!ali Mo2ele, #d"e "e tada !io ri-ski ta!or> !a"i,#$e $e1ija 1> i 1A> le#i"e Bv> c> @9C>
78.
Ga$e Treverce i Lin#once> Ger!a"e Prekora"nske, kao7 Tenktere i Br)ktere> -va-eset,rva > n"o" v> !il"> )2 c> A8> "a 2o'orte Po-one koForte (co(ortes auxiliares).
79.
o- Ha#4a"a +asel"avali s) podr)3"e isto3no od ?riKana, oko
;A7
don"e# toka ri"eke E-s> # To$%ija2# +asel") '!i"aca, s-"e1ten) ")#o2apadno od #ri< pinske Koloni"e Bdanas /iilpicFC> o-vrati O- te na-"ere i p)ta> vi"o! o!a!$je"e Ger!a"e G to- porok) Ger-ana #ovori Tacit i ) ,ermaniji Bc> ;=C7 -si indulseris ebrietati suggerendo, quantum concu"iscunt, (aud minus 'acile %itiis quam armis %in-centur- B9da poda1 n"iFov) pi"anstv) koliko Kele, ne !i iF teKe svladao poroci-a ne#oli or)K"e-aC> ietr"aesta $e1ija *o2vana i2 Britani"e Bv> c> A8C> 2o,"e"i! ,#to! Misli se, !e2 s)-n"e, na ri-sk) vo"ni3k) cest) ko"a "e vodila od ,esoriacum Bdanas Bo)lo#neC preko Baga-cum er%iorum Bdanas BavaiC i Atuatuca *ungmrum Bdanas Ton#resC ) colonia Agri""inensis Bdanas KolnCM do danas sa)<vana ) tra#ovi-a> 8G> Ovi- se po#lavl"era prekida opis Divilova )stanka, ko"i e se nastaviti ) 4, 15, i #ovori se o 2!ivan"i-a ) 8i-) i na Istokii> Vite$ijeva si"a +"e#a "e otac na2vao Ger-aniko- Bv> II, @9C> !e8# pratioce /a o!ila2ak rati1ta na 8a"ni Bv> c> 8@C> Ceci"# 2ao #'i4e"i2a i ro,s2# -#3# Isp> III, 1= sHH> 81> "a o-re8e"e -a"e Ijet"i' v"etrova Misli se na vri"e-e stalniF I"et<niF v"etrova ko"e nast)pa s ;7> svi!n"e-, 2a ko"i- sli"edi, od ;G> srpn"a, 3etrdesetodnevno ra2do!l"e prevlasti s"evero2apad<niF v"etrova, ko"i s) one-o#)avali plovid!) s istoka ) 8i-> %o1a Sera,isa 4> !il"> )2 c> 85> i($#4i"o! i( #stij# T"> slino- Blat> sali%a, s"utum, screa)7 Tacit rado i2!"e#ava v)l#arne i teFni3ke i2ra2e> s %o$es"o! r#2o! Isto pripovi"eda i *ion Kasi"e BL$4I, 8C, nas)prot to-) .vetoni"e ()es". 7C #ovori o neko- 3ov"ek) s !olesno- no#o- (debili crure). i to sa-a Tacit "e dovr1io Historije ) vri"e-e Tra"ana>
82.
"a sveto !jesto T"> Fra- !o#a .erapisa> ;a(i$i-ova Ko"e "e i2vedeno i2 #r3ke ri"ei 2a kral", vladar BpaaiWETWsC> J) 2ra$j# Pto$e!ej# To "e !tolemaeus Soter, sin La#a, osniva3 dina< sti"e La#ida Bod =GA> pr> n>e>C> # Po"t 4> !il"> )2 II, 8> i( o%ite$ji E#!o$,ovi4a .tare ati3ke sveeni3ke o!itel"i ko"a se !rin)la o k)lt) !oKice *e-etre ) Ele)2ini> Si"o,a +a"stari"a koloni"a Mileta, na ")Kno" o!ali Drno# -ora, kasni"e pri"estolnica stariF kral"eva Ponta Bdanas .ino!C> 'ra! J#,itera Dita T"> #r3ko# !o#a pod2e-l"a Pl)tona> "je1ova oca T"> J)pitera odnosno /e)sa>
84.
Ra2otis BGr3> PaKca<ci#C < 2vao se ")#o2apadni dio leksandri"e s-"e1ten )2 !rodo#radili1teM isp> Strabo $4II, 1M !lin. n.(. 4, 1G> Sera,is# I-e i k)lt !o#a pod2e-no# svi"eta .erapisa Bili .ara<pisaC !ili s) po2nati E#ipani-a ve i2 prastariF vre-ena Bi-e S=/A!@ nala2i se i na "edno- staro!a!ilonsko- popis) !oKanstvaCM stekli s) -e()ti- vaKnost isto- nakon dono1en"a n"e#ova kipa i2 .inope> .erapisovo !o#osl)K"e rano "e prodrlo ) 8i-, a )3vrstilo se i ) svi- di"elovi-a ri-ske drKave, 1to doka2)") !ro"ni spo-enici> i( sirijs2o1 1ra-a Se$e#2ije Seleucia !ieria leKala "Qe na o!ali tri -il"e 2apadno od ntioFi"e, s"everno od )1a Oronta> 2ra$ja Pto$e!eja To "Qe !lolemaeus =uergetes, vladao "e od ;57> do ;;;> pr>n>e>
85.
Ce(ar 4> !il"> )2 III, 8A> # L#1#-#"# *anas LIon>

86.
;A8
U L#1#-#" Odavde s) se o!o"ica, M)ci"an i *o-ici"an, vratili, te "e "edan otp)tovao )s)sret 4espa2i"an) ) Br)ndi2i", dr)#i ) Benevent (Dio L$4I, 9C> ,rotiv %rata Isp> "o1 Suet. Dom ;7 -ex"editionem in ,alliam ,ermaniasque neque necessariam et dissuadentibus "aternis amicis inc(oa%it, tantum ut 'ratri se et o"eribus et dignatione adaequaret.. B9/apo3eo "e i vo"ni poFod na Gali") i Ger-a<ni"), !e2 ikakve potre!e i protiv sav"eta o3eviF pri"atel"a, sa-o 2ato, da !i -o) i )#ledo- dosti#ao !rata:> Preveo .t"epan &os), /a#re!, 19@AC> ,retvaraj#4i se>>> Isto tako #ovori i .vetoni"e (Dom. 9)D -simu-la%it et i"se mire modestiam in"rimisque "oeticae studium lam insuetum anlea sibi, quam "osiea s"retum et abiect$n. B9i sa- "e )pravo divno #l)-io 3ednost, a ) prvo- red) sklonost pre-a p"esni1tv), ko"e i-i "e i pri"e !ilo potp)no t)de, a i kas<ni"e #a "e pre2reo i od!acio:, preveo .t"epan &os), /a#re!, 19@AC>
KNJIGA V ' peto" kn"i2i nastavl"a se pripovi"est o do#a(a"i-a i2 7G> #od> n>e> 1> Ce(ar 4> !il" )2 III, 8A> Tri $e1ije 4> !il"> )2 I9 1G> -va"aest# . nadi-ko- Fulminata. -va-eset-r#1e Bili s) to veksilarci B;GGG vo"nikaC i2 legio ++## Deiotariana i legio ### &8renaica Bisp> lose"(. b. lud. 4, 1C> A1ri,a Kne2 TraFonitide i Galile"e Bv> !il"> )2 II, 81C> So'e! Kral" Ko-a#ene i kne2 E-e2e ) .iri"i Bv> !il"> )2 II, 81C> A"tio'a Kral"a Ko-a#ene i di"ela Kiliki"e Bv> !il"> )2 II, 81C>
2.
Ke:eja Oca ndro-ede Bisp> Herod. 4II, A1C> Ho!erovi! ,jes!a!a Isp> &o-> ##. 4I, 185M ;d. 4, ;8;> .oli-ci, v"ero"atno 6eni3ko ple-e, pre-a &erodot) BI, 17=C prastanovnici s) Liki"e> &eril i2 .a-osa na!ra"a iF -e() Kserksovi- 3eta-a Bisp> lose"(. contra A"ion. I, ;;C> Jer#(a$e!# Grcki na2ivQIepoaoW)Wia Blat> Hierosol8ma) t)-a<3en"e "e i-ena ko"e se "avl"a ve ) natpisi-a pisani- klinasti- pis-o- ) ko"i-a #lasi '8. LIMM >
3.
2ra$j# ;o2'ori-# Tacit se povodi 2a Li2i-aFo-M isp> lose"(. contra A"ion. I, =5> BokForid "e "edini kral" ;5> dinasti"e (cca 77;<7;9> pr> n>e>C> ' stvari, J)de"ci s) i2 E#ipta prot"erani -no#o stol"ea rani"e, v"ero"atno 2a vladavine MerenptaFa Bvladao do otprilike 1;7@> pr>n>e>C, nasl"ednika 6araona 8a-<2esa II> Ha!o"ov# ,roro7i3t# Proro3i1te e#ipatsko# !o#a -ona, ) dana1n"o" oa2i .ivaF ")#oisto3no od 2aravni Barka ) li!i"sko" p)stin"i>
4.
"ar#1ati Ha!o"# On se na e#ipatski- likovni- spo-enici-a prika2)"e s ovn)"ski- ro#ovi-a> A,isa +"e#a s) E#ipani predo3avali s !ikovi- ro#ovi-a> A -a4e *vi"e draF-e po #lavi #odi1n"e ko"e s) davali Fra-) ) Jer)2ale-) Bpre-a lose"(. b. lud. 4II, A,AC> ($at"a $o(a %i$a ot2rive"a # 'ra!# Isp> lose"(. b. lud. 4, @, 57 9I2nad n"e Bkapi"eC "e !ila 2latna vinova lo2a sa ko"e s) visili #ro2dovi 2latni ) 3ove3i"o" visini>: (Sudejski rat, preveo *)1an Gl)-ac, Beo#rad, 19A7C> < i(-a3"o t$o ' Galile"i ) dolini Gene2areta na Ti!eri"adsko-
;A9
"e2er) i na visoravni Je(ree$ Bisp> lose"(. b. lud. III, =, ;M 1G, 7C, te ) .a-ari"i> Man"e "e plodan ")Kni dio Palestine < prava J)de"a> 2ao i 2o- nas Glede vrsta, ne i koli3ine> %a$(a! i ,a$!e 8asprostran"ene oso!ito oko JeriFona i2nad Mrtvo# -ora Bisp> Deuter. =5, =5M lose"(. b. lud. I, A,A> antiq. $4, 5, ;M !lin. n.(. $II, 111> $III, 55M lust. $$$4I, =C> 2oriste $ije7"ici L"ekovita svo"stva !al2a-a spo-in") se kod -no#iF ri-skiF pisacaM isp> Strabo $4I, ;M !lin. n.(. $II, ;@, 118> Li%a" 8adi se 2apravo o ;7AG - visoko" planini *Ke!el e1 0a"F ili o 4eliko- &er-on), ")Kno- vrF) ntili!ana, odakle i2vire Jordan> ,re2o Je-"o1 i -r#1o1 je(era na"pri"e preko -o3varno# Mero-s< ko# B.a-aFonitidsko#C "e2era, poto- preko Gene2aretsko# BTi!eri"adsko#C "e2era ko"e leKi ;G8 - niKe od -orske povr< 1ineM o!a s) ova "e2era ) Galile"i> tre4e Mrtvo -ore, =95 - niKe od -orske povr1ine> "ei(!jer"a o,se1a 75 k- d)#a3ko < Plini"e -) 6n.(. 4, 71C pri< da"e #otovo dvostr)ko ve) d)Kin) [ 5,@[1@,7 k- 1iroko> ,o1#%"o (a o2o$"o sta"ov"istvo +aravno, ovo "e sa-o pri3a, "e ,o-"osi ri%e i$i ,tice /!o# vrlo velika saliniteta Boko ;8kC> o-r5avaj# "a ,ovr3i"i /!o# velike speci6i3ne teKine vode Boko 1, 1AAC> ,a2$i"# s6alt, 2!o# to#a s) #a 8i-l"ani na2ivali i lacus As"(altites Bisp> !lin. n.(. 4II, A@C #r3> MtM$F dacpoiWQ-7rPs> #(!ice ,re- T) pri6c) pripovi"eda") i Josip ?lavi"e (tT. lud. I4, 8, 5C i Plini"e .tari"i (n.(. 4II, A@C> 'r,e ,a2$i"e Josip ?lavi"e pripovi"eda o !lokovi-a as6alta veli< ki-a kao !ik !e2 #lave> 7> ve$i2i! 1ra-ovi!a .tra!on B$4I, ;C navodi da "e t) neko !ilo 1= #radova> i(1orje$a ,o- #-aro! !#"ja .po-en na ta" do#a(a" sa3)vao se ) opis) propasti .odo-e i Go-ore Bisp> ,enes. 19, ;5C> Rije2a ;e$ij Belius Bdanas +aa-anC, ko"a i2vire na visoravni Galile"e, a )li"eva se ) .redo2e-no -ore nedaleko nekada1n"e Ptole-aide Bdanas kkoC, pripada 2apravo podr)3") neka<da1n"e ?eniki"e, isp> !lin. n.(. 4, 7@> osre-"je ve$i7i"e Oko @GG koraka pre-a Plini") .tari"e- Bn>%i> $$$4I, 191C ili 1GG #rkiF ela J @G koraka pre-a Josip) ?la<vi") (b. lud. II, 1G,;C>
8.
,os#t seli-a Ovo vri"edi oso!ito 2a Galile"), #d"e Josip ?lavi"e (b. lud. II, ;GC na povr1ini od 1GG kvadr> -il"a na!ra"a ;G5 sela i 11 )tvrdeniF #radova> Jer#(a$e! je 1$av"i 1ra- to1 "aro-a Jer)2ale- se nala2i na )2vi<sini ) sa-o- sredi1t) J)de"eM Josip ?lavi"e (b. lud. III, =,@C na2iva #a p)pko- 2e-l"e < @cWBpa$ocM TTIDM WB6i#acM> +a"vi1a to3ka #rada, terasa .iona, leKi 78= - i2nad -orske povr1ine> dok )2visina Maslinske #ore dopire do 81G -> .)Fa "ar)#a < vad <kod Josipa ?lavi"a (b. lud. 4, 5, 1C cpa#avW bcQ)poJtoEiv B9dolina oniF ko"i prave sir:C di"eli #orsko !ilo ) n"e#ov) ")K<no- di"el) na dva i2d)Kena "e2icca, od ko"iF ona" 2apadni nosi )tvr(ene .ion, dok "e na istono- !ri"e#) Mori"aF) sta"ao slavni "er)2ale-ski Fra-> Plitko, koritasto s"everno )d)!l"en"e di"elilo "e s"evero2apadn) )2visin) kr) s "edne strane od .iona, s dr)#e strane od Mori"aFa> +a .ion) "e leKao osikral"evske )tvrde prostrani #orn"i #rad ko"i "e !io okr)Ken 2idi<na-a i vaKio kao pro2racni"a i 2dravi"a #radska 3etvrt> *on"i "e #rad leKao na kri i na #o-"i- o!ronci-a spo-en)to# vada i tako(er "e !io opasan 2idina-a> ' s"evero2apadno- k)t) Mori"aFa sta"ala "e *urris Antonia Bv> c> 11C> *al"e na s"e<ver, na "edno!reK)l"k), s-"estio se novi #rad Be2eta, ko"i "o1 ni"e !io posto"ao ) vri"eine Krista (Sose"(. b. lud. 4, 5, 1C> Grad "e svo"i- i2#ledo- na stranca ostavl"ao do"a- 3vrsto# )tvr(en"a Bisp> Strabo $4I, ;M !lin. n.(. 4, 1A, 7;C> ."edi1te prok)ratora provinci"e J)de"e !ila "e -e()ti- De2are"a, 2!o# 3e#a "e Tacit na2iva ludaeae ca"ut B9#lavni #rad J)de"e:C> 1ra- *on"i #rad na kri i novi #rad Be2eta> 2ra$jevs2i -vor V c 00
;7G
2ra$j se A"tio' ntioF I4 Epi6an BJ)de"ci s) #a na2vali ="ima-nes 9Pore-eeni:C, vladao "e od 17A> do 1A5> pr>n>e>, poveo "e nesretan rat protiv J)de"aca predvo(eniF ")na3ki- Maka!e"<ci-a ili &a2-one"ci-a B1A7<1A5> pr>n>e>C> Pod ovi- se ntio<Fo- -ed)tini"e 2!ilo od-etni1tvo r2aka, osniva3a parts<ko# kral"evstva, pri"e e !iti da se to do#odilo 2a vladavine kral"a ntioFa II s nadi-ko- leW B;AG<;5@> pr>n>e>C> /a2e-o"ci Misli se na .ele)kide7 *e-etri"a 1 .otera i n"e#ove nasl"ednike na siri"sko- pri"estol") Bisp> Makkab. I, 1=, 5;M Sust. FFFVI9 0D 2ra$jeve Pre-a Josip) ?lavi") risto!)l, stari"i sin Ivana &ir<kana, prvi "e od &a2-one"aca )2eo tit)l) kral"a i di"ade-) B1G7> pr>n>e>C> ,o3to i' je ,revrt$jiva svjeti"a T)-a3i Tacitova d"ela pove<2)") ove do#a(a"e sa 1esto#odi1n"i#radanski- rato- i2-e() &a2-one"ca leksandra Jane"a i 6ari2e"ske stranke B9;<87> pr>n>e>C> Ovo !i se isto tako -o#lo odnositi i na !or!) oko pri<"estol"a ko"a "e i2!ila nakon s-rti n"e#ove )dovice leksandre B.alo-eC 7G> pr>n>e> Tada "e kral"evsko pri"estol"e oteo svo- !rat), nesposo!no- &irkan), rato!orni risto!)l II i ti-e i2a2vao )plitan"e Po-pe"a i propast Fa2-one"ske vladarske k)e>
9.
,o2orio God> A=> pr>n>e> po2van "e Po-pe" da ra2ri"e1i kao s)dac sva() -ed) !rao- B&irkano- i risto!)lo-, v> !il"> #oreC> On "e 2apos"eo 2e-l") i do-o#o se Fra-a na Mori"aF), odakle "e, po1to s) -) &irkanovi pristalice otvorili #radska vrata, pokorio risto!)lov) ratn) strank) nakon tro-"ese3ne opsade> Kral"evstvo "e, na pri"edlo# 6ari2e"a, )kin)to, a &irkan "e pro#le1en vrFovni- sveeniko- i etnarFo- s po3asno- tit)<lo- socius atque amicus "o"uli /omani. De2ar -) "e 57> pr>n>e> )di"elio senatorski poloKa" i pravo da s)di ) krvni- delikti-a> ,or#3e"i Kasni"e "e ntipatar, &irkanov -iL"enik, kod De2ara isFodio pravo da ponovo podi#ne sr)1ene )tvrde> 2ra$j Pa2or /apravo princM n"e#ov otac, kral", 2vao se Orod (;rodes). +a n"e#ov) "c 2apovi"ed Pakor ) save2) s rep)!li<kance- La!i"eno-, a#ento- Br)ta i Kasi"a, pre1ao 5G> pr>n>e> E)6rat i 2apos"eo J)de")> #%io #a"e God> =8> pr>n>e> ) veliko" !ici> P)!li"e 4entidi"e i Ga" .o2i"e !ili s) le#ati Marka ntoni"a> .o2i"e i &erod po!i"edili s) posl"edn"e# od os-orice sveeni3kiF vo(a i2 -aka!e"ske k)e < nti#ona, iisto!)lova sina, ko"i se )2 po-o Parta do-o#ao J)de"e i prisvo"io naslov kral"a i vrFovno# sveenika, te opl"a3kao Jer)2ale- =7> pr>n>e> Otada "e J)de"o- vladao ri-ski pri"atel" Id)-e"ac &erod> nti#on "e !io s-akn)t ) ntioFi"i> Hero-# . nadi-ko-W4elikiM !io "e -la(i sin id)-e"sko# po#la<vara ntipatra> Kao pri"atel"a etnarFa i vrFovno# sveenika &irkana 57> pr>n>e> De2ar #a "e o!dario ri-ski- #ra(anski- pravo- i pro#lasio #a prok)ratoro- J)de"e> T) "e civiln) )prav) nad 2e-l"o- o!avl"ao sve do svo"e s-rti 5=> pr>n>e> 4e 2a 2adn"iF #odina Kivota ntipatra, kao na-"esnik ) J)de"i, pro#le1en "e &erod od tri")-vira Marka ntoni"a 51> pr>n>e> tetrarFo-, 2a"edno sa svo"i- stari"i- !ratoin ?a2a<elo-, dok "e ostar"eli &irkan 2adrKao sa-o naslov etnarFa i vrFovno# sveenika> Prot"eran od Maka!e"ca nti#ona, kre<n)o "e &erod 5G> pr>n>e> ) 8i-, #d"e #a "e na nasto"an"e ntoni"a i Oktavi"ana senat pro#lasio save2ni3ki- kral"e- J)de"e (socius rex ludaeae). \enid!o- s Mari"a-no-, nea< kin"o- nti#onovo-, osi#)rao "e nasl"edstvo Maka!e"aca> +"e2ina !rata risto!)la, posl"edn"e#a Maka!e"ca, dao "e )to<piti ) k)pali.t)> &erod "e )-ro => pr>n>e> po1to "e dao po#)!iti sed-oric) &a2-one"aca i sest 3lanova svo"e vlastite o!itel"i> Ce(ara Oktavi"ana )#)sta> Si!o" +ekada1n"i ro! &erodovM )tvrdio se kao voda )stanika ) planinsko- klanc) i2-ed) JeriFona i Jer)2ale-a i pro#lasio se kral"e- (lose"(. b. lud. II, 5, ;M antlq. $4II, 1G, AC> Ka=iiio #a "e .-r) (A. $I, 18C> -o2 je #,rav$jao Sirijo! Kao na-"esnik ("ro "raetore). Kvinti<
;71
li"e 4ar "e poraKen ) Te)to!)r1ko" s)-i 9>n>e> ,o-ije$je"i! "a troje si"ovi Hero-ovi rFela" "e do!io J)de") s Id)-e"o- i .a-ari"o- )2 naslov etnarFa, n"e#ov !rat &erod ntipa Galile") i Pere") kao tetrarF, n"e#ov pol)!rat ?ilip novoste3ena podr)3"a isto3no od Jordana i Batane") s pripada<")i- distrikti-a kao tetrarF> Gaj Ce= ar T) "e aps)rdn) i despotsk) 2a-isao Kali#)lin) nna) sprovesti na-"esnik .iri"e P)!li"e Petroni"e> Po1to s) J)de"ci, drKei se svo#a /akona ko"i i- "e !ianio da ) I")dsko- lik) predo3)") Bo#a, a ka-o li da s-rtnikov kip postavl"a") ) !oK"i Fra-, od!ili pokoriti se nared!i Kali#)lino", i nikakve iF pri<"etn"e i na#ovori na-"esnikovi nis) -o#li privol"eti na #aKen"e /akona, Petroni"e "e pre)2eo na se!e o!ave2) da ) pis-) pos<lan) ) 8i- pok)1a )-ilostiviti cara ili, ne )spi"e li, snosi po<sl"edice nei2vr1en"a careve vol"e> 4i"est o Kali#)lino" s-rti ra2<ri"e1ila "e -ed)ti- 3itav sl)ca" Bisp> lose"(. b. #iid. 11, 1G, 1 sqq). 2ra$jevi %i$i ,o!r$i rFela"a "e kod cara opt)Kilo poslanstvo star"e1ina J)de"e i .a-ari"e 7> n>e>M !io "e s-i"en"en i pro#nan ) 4i"en) na 8Foni, #d"e "e i )-ro, a n"e#ova "e 2e-l"a pret<vorena ) ri-sk) provinci") ko"o- "e )pravl"ao carski prok)ra<tor Bisp> lose"(. b. lud. II, 7, =M7 anttq. $4III, 1=, ;C> &erod #ripa I, )n)k pivo#a &eroda, ko"e#a "e car Kali#)la nakon s-rti tetrarFa ?ilipa postavio 2a kral"a podr)3"a isto3no od Jor< dana, l)kavo 2asnovano- spletko- )spio "e istisn)ti svo#a strica ntip) s poloKa"a tetrarFa nad Galile"o- i Pere"o- i )kl")3iti ov) provinci") pod svo") vlast> ntipa "e )-ro ) pro<#onstv), a #ripa "e 51> n>e> od svo# 2aFvalno# pri"atel"a, novo# cara Kla)di"a, pri-io i J)de") i .a-ari"), ko"o- s) nakon svr#n)a rFela"a )pravl"ali ri-ski prok)ratori> #ripa "e )-ro 55> n>e> o1ra"i4e" ,osje- Od poto-aka &eroda 4eliko# tada "e vladao sa-o "os &erod, !rat #ripe i -)K Berenike, na"stari"e keri #ripe, kao kne2 &alkide> +"e#ov neak i nasl"ednik B58> n>e>C #ripa II, sin #ripe I, 2a-i"enio "e kasni"e &alkid) 2a neka<da1n") ?ilipov) tetrarFi")> provinci") J#-ej# +akon s-rti &eroda #ripe, ko"i "e ostavio i2a se!e seda-naesto#odi1n"e#a sina #rip), ")de"ska "e drKava ponovo pretvorena ) ri-sk) provinci")> Prvi prok)rator J)de"e, Galile"e, .a-rari"e i Pere"e !io "e K)spi"e ?ad B55<5A> n>e>C, dr)#i Ti!eri"e leksandar, sin pri"a1n"e# ala!arFa BvrFovno# carinikaC leksandri"e B5A<58> n>e>, v> I, 11C, trei 4entidi"e K)-an B58<@;> n>e>C> ntoni"e .e$i2s Bio "e !rat Palanta, po2nato# Kla)di"eva -il"e<nika i oslo!odenika n"e#ove -a"ke ntoni"e> G n"e-) "e @9> n>e> propovi"edao Pavao (acta a"ost. c. 9E). Pre-a Josip) ?la<vi") (anticj. $$, 7, 1C !io "e prok)rator od @;> do AG> n>e>M pre-a to3no- i v"ero"atni"e- navod) kod Tacita (A. $II, @5C sti#ao "e ve pri"e ) J)de") kao )pravitel" ")Kne polovice pro<vinci"e> Dr#(i$# *r)#) ker #ripin)> #"#2 Kao sin *r)2a Ger-anika i ntoni"e Mlade, ntoni"eve keri s Oktavi"o-> 0> Gesija .$ora Grk i2 KIa2o-ene, -)K Kleopatre, inti-ne pri"a< tel"ice o2lo#la1ene Pope"e .a!ine, I")!avnice i kasni"e Kene cara +erona> Bio "e sed-i prok)rator J)de"e BA5<AA> n>e>C> rat '"esen AA> n>e>M rat i pods"edan"e Jer)2ale-a opisao "e Josip ?lavi"e (b. lud. II, 15 sqq7 4, 1 < 4I, 9C> Cestija s# Ga$a P)ni- i-eno- D> &estius ,allus, consul su''ectus 5;> n>e>, !io "e kao legatus &aesaris "ro "raetore na-"esnik .iri"e> (a -va Ijeta A7> i A8> n>e> S$ije-e4a "e 1o-i"a A9> n>e> 11> 2a2o re2os!o 4> c> 0 Bio "e otprilike po3etak travn"a 7G> n>e> 2o'orta!a Po-oni- koForta-a (co(ortes auxiliares). 3vrste (i-i"e Misli se na 3vrsta pod2i(a i potporne 2idove od velikiF ka-eniF 3etvorina na ko"i-a s) po3ivali #radski
;7;
!ede-i> 4ide se d"elo-ice i danas> Dva %re(#$j2a kra na s"evero2apad) i Be2eta s novi- #ra< dona s"everoistok)> .ion i Mori"aF spo-in") se tek ) c> 1;> 2#$e 4i"enac od 9G k)la opkol"avao "e #rad i 3inio van"sk) lini") )tvr(en"a> /!ro" sviF k)la i2nosio "e 1A5 Bisp> lose"(. b. lud. 4, 5, =C> 2ra$jevs2i -vor +a !rd) .ion)> K2#$a ntoni"ao ' s"evero2apadno- k)t) Fra-sko#a tr#a na @G ela visoko" str-o" sti"eni Mori"aFa sa#radio "e &erod 1 na -"e<st) sr)1ene Baride, staro# )tvr(en"a &irkana I, ov) )tvrd) ) o!lik) k)le ko"a "e kasni"e sl)Kila kao 3vrsta kasarna ri-sko" posadi> 1;> Hra! Ovo veli3anstveno 2dan"e, ostaci ko"e#a "os i danas po!)<()") 3)den"e pos"etilaca, 2apo3eo "e #raditi &erod 19> pr>n>e> 4ri"edno "e pro3itati n"e#ov opis sto na- se sa3)vao ) Josipa ?lavi"a Bi> lud. 4, @>C> i(vor .ilo"aM v> 5uc. 1=, 5> ,o- (e!$jo! i(-#%e"i 'o-"ici Oko 15G - d)Kine, 1to se proteK) ispod #rada Bisp> lose"(. b. lud. 4I, 7, =M Dio L$4I, 5C> o- Po!,eja *r)#i p)t od &eroda i Ga"a .o2i"a, le#ata Marka ntoni"a, =7> pr>n>e> ,ravo 1ra8e"ja Jo1 pri"e "e &erod 1 na ta" na3in sa#radio turris Antonia.. Ij#-s2i! ta$o1o! Tacit Foe rei da stanovni1tvo Jer)2ale-a vi1e ne sacin"ava") 3iste i stare #ra(anske o!itel"i ne#o da "e nastalo sli"evan"e- svakovrsniF naroda sa sviF strana Pale<stine> Ova-o pripada") 2lo3ina3ke 3ete t2v> I")di s !odeKi-a (sicaruj pod vodstvo- odvaKno# .i-ona !ar Giora, #alile"ski 2eloti s kolovo(o- Ivano- od GisFala i divl"i sinovi p)stin"e Id)-e"ci> osta$i' 1ra-ova Pri-"erice7 Jotapate B#d"e "e 2apovi"edao Josip ?lavi"eC, Ga-ale, GisFale ) Galile"i, Lide, Ja-ni"e i 2ota ) J)de"i, #radova ) Pere"i i isto3no" Jordani"i> Ove s) #radove ) rat) )ni1tili 4espa2i"an i Tit> 2raj"je i "aj3ire (i-i"e To s) t2v> #ripini 2idovi ko"i s) opko< I"avali don"i #rad na kri i novi #rad na Be2eti Bv> c> 8C> Si!o" 8odo- i2 Gerase s one strane Jordana> Po1to #a "e od!ila )-"erena stranka, pre1ao "e sikari"i-a i )tvrdio se ) planinskoP tvrdavi Masadi na Mrtvo- -or)> Po"acan Id)-e"<ci-a, poveo "e rat protiv #alile"skiF 2elota i terorista pod Ivano- i2 GisFala, ko"i s) 2avladali Jer)2ale-o- nakon istre!l"en"a )-"erene stranke> /!o# ra2dora ko"i "e i2!io i2-e() Id)-e"aca i Galile"aca Ivan od GisFala #a "e po2vao i on "e tree #odine rata BA8> n>e>C )sao ) #rad, #d"e #a "e narod po2dravio kao spasioca> Josip ?lavi"e #a na2iva .i-ono- Bar<#ioro- t"> sino- pro2elita (lose"(. b. lud. 4, 1, =M 4II, ;GC> sre-i"# 1ra-a To3ni"e7 k)l) ntoni") i !ri"e# Mori"aF !e2 )n)<tra1n"e# Fra-sko# predvor"a t2v> predvor"a J)de"aca, ko"e s) Jer)2ale-ci < 2asieni rodol")!no- ratno- stranko- pod Elea2aro- !en .i-ono-, tirani"o- Ivana !en Levi"a i2 Gis<Fale i #alile"ski- 2eloti-a < drKali pod opsado-> 'ra! T"> sa-o )n)tra1n"e Fra-sko dvori1te na )2vi1eno" terasi !rda Mori"aFa> or"5a"o! si$o"i Ivan "e i-ao i Fitala, -oKda ista ona ko"a "e na-"esnik Desti"e -orao ostaviti prilikoK)rno# nap)1tan"a opsade ) "esen AA> n>e> Nlose"(. b. lud.) II, 19, 9M ;;, 1C> pod i($i2o! prinosen"a 5rtve Ivan "e iskoristio sve3anost PasFe 7G> n>e, kad s) se otvarala vrata Fra-a, da prodre ) Fra-> Elea2arovi s) pristalice d"eli-ice po!i"eni, a d"eli-ice s) )s<p"eli )-akn)ti pod2e-niprola2i-a> Ostaci stranke prikl")3ili s) se kasni"e Ivan), ko"i se sa sa-o 8<9 tis)a I")di na Fra-<sko!ri"e#) s)protstavio nad-oni"o" Boko 1G>GGG !oracaC .i-onovo" vo"sci ko"a "e drKala don"i #rad (lose"(. b. lud. 4, A, 1C> 1=> # stari! sve4e"i72i! s,isi!a To "e t2v> -esi"ansko proro3anstvo Bv> oso!ito Daniel 9, 55C> osi$iti Isto2 Da se ovo proro3anstvo odnosi na 4espa2i"ana, o!"a1n"ava Josip ?lavi"e (b. lud. 4I, @, 5C, a o!"a1n"en"e pr)Ka i .vctoni"e ()es". 5C7 9Po 3itavo- Istok) !ila PQe pro1irena stara i posto"ana v"era, da "e od s)d!ine odre(eno, da ) to vri<"e-e 2avlada") svi"etorn I")di, ko"i !i do1li i2 J)de"e> To pro<ro3anstvo, ko"e se,
;7=
kako se kasni"e i2 do#ada"a poka2alo, ticalo ri-sko#a cara, prote#n)li s) \idovi na se!e te s) se po<!)nili protiv 8i-a> '!ili s) ri-sko# na-"esnika i osi- to#a ra2!ili vo"sk) kon2)larno# le#ata i2 .iri"e, ko"i -) "e do1ao ) po-o, i prito- s) oteli "edno# orla>: Bpreveo .t"epan &os), /a#re!, 19@AC> (a3tit"i! 2rovovi!a 4> !il"> )2 II, ;1> 15> . ovi- se po#lavl"e- pripovi"edan"e vraa na !atavski )stanak Bprekin)to ) I4, 79C> # trevers2o! 2raj# 4> I4, 78> ,o Ge!ia"iji Prekora"nsko"> "avi2$e "a rije2e 4> I4, 1;> lakoa or#5ja Isp> A. II, 157 -non loricam ,ermano, non galeam, ne scuta quidem 'erro ner%o%e 'irmata, sed %iminum textus %el tenuis et 'ucatas colore tabulas. B9Gennani ne-a") ni oklopa ni kaci#eM sa-i n"iFovi 1titovi, !e2 koKe i Kel"e2a ko"e !i iF )3vrstilo, "es) sa-o spletovi od vr!e ili tanko o!o"ene daske:C Anali, preveo Jakov Kostovi, /a#re!, 197GCM isp> i ,er. A> 1@> " ta%or U .tari ta!or ()etera castrd). 1A> K#1er"ja"i > n"i-a v> !il"> )2 I4, ;A> 1er!a"s2oj vojsci T"> vo"sci ko"a "e !ila s-"e1tena ) ri-sko" provinci"i ,ermania su"erior i G> in'erior. svo") o%a$#9 svo" ta%or T"> li"ev) o!al) 8a"ne i .tari ta!or> 17> Btakav i! je o%i7ajD Isp> ,er. 117 -si dis"licuit sententia 'remitu as"ernantur7 sin "lacult, 'rameas concutiunt. (onoratissimum adsensus genus est armis laudare.. B9 ko i- se ne svida -isao, od!i"a") "e -r-l"an"e-, svida li i- se, )dara") o 6ra-e"eM na"<di3ni"a "e vrsta odo!ravan"a Fvaliti or)K"e->:C> Takav "e o!i3a" !io i kod Gala (&aes. b.,. 4II, ;1C> 18> vrlo -ii1i! kopl"i-a To s) t2v> 'rameae, isp> ,er. A7 -(astas %el i"sorum %ocabulo 'rameas gerunt angusto et bre%i 'erro, sed ita acri et ad usum (abili, ut eodem telo, "rout ratio "oscit, %el comminus %el emiiius "ugnent.. B9+ose kopl"a ili n"iFovi- na2ivo- 6ra-e"e s )ski- i kratki- Kel"e2ni- 1il"ko-, ali tako o1tri- i spretni- da se isti- or)K"e-, kako ve 2atre!a, !ore i2!li2a ili i2daleka>:C> (a 2oji re2os!o V c 0* ri!s2a Hota 8a"nska 6lotila>
19.
Ga$# A"ij# > n"e-) v> !il"> )2 I9 87> Ha#7a"a G n"i-a v> !il"> )2 I4, 79> 1ra- ;atavaca 'tvr(eni #lavni #rad Batavaca, s-"e1ten na #al<, sko" o!ali 8a"ne, -oKda dana1n"i Dleve> !osta Preko ri"eke )a(alis Bdanas ZaalC> "asi,9 2oji je ,o-i1ao Dr#( Ger!a"i2 Ova" "e nasip 2apo3eo #ra< diti *r)2 9> n>e>, a dovr1io #a "e @@> n>e> Po-pe" Pa)lin, na< -"esnik *on"e Ger-ani"e (A. $III, @=C> Ger!a"a Prekora"nskiF7 Br)ktera, &a)3ana, ?riKana> se"atora T"> dek)rionaM v> !il"> )2 009 @;> 1ore s,o!e"#$i 4> III, =@> @> # Are"a2# +e#d"e kra" dana1n"e#a DleveaM ) 'tin. Anton. ;@A> =A9> Harenatio, na *ab. !eut. Arenatio. # ;atavo-#r# *anas )tvrden"e kod +i"-ê#ena na li"evo" o!ali ri"eke ZaalM ostale #radove tre!a traKiti na 2apad) od oviF> Cerija$a On "e i-ao ta!or v"ero"atno ) #rad) Batavaca Bv> c> 19C>
;75
;1> re2os!o 4> I4, 7G> # rije2# )a(alis Bdanas ZaalC>

22.
(a (i!ova"je /i-a "e nai-e !ila pred vrati-a Bv> c> ;=C> Ger!a"i Tenkteri i Br)kteri> ,re2o ,#tova 'n)tar ta!ora> -ava"je ("a2ova Po3etak svake od 3etiri") noniF straKa (%igiliae) o2na3avao se vo"ni3ki- ro#o- (bucind). ,ovici 4o"ni3ka patrola (circuitores) do2ivala !i na svo- o!i< lask) straKare na straKarski- -"esti-a> rije2o! L#,ijo! *anas Lippe> Ve$e-i G n"o" v> !il"> )2 I4, A1>
23.
o"e 2oje se ,o2reta'# je-"ostr#2i! re-o! vesa$a Opis strano# teFni3ko# i2ra2a moneris B#r3> Oiovri#TcsC, ko"i koristi Livi"e B$$$4III, ;8C> $i%#r"s2e %ro-ove 4> !il"> )2 II, 1A> 3are"i! sa1ovi!a to "e )o!i3a"ena #alska no1n"a, isp> II, ;G> i )erg. Aen. 4III, AAG7 -(,a?li) %irgatis lucent sagulis- B9)dara") ) o3i po svo"i- pr)tasti- o#rta3i-a:C> ,o3i$j2e 5ita i( Ga$ije 8i"eko- Mo2o- i 4aFalo-> ,re2o Raj"e K ?riKani-a ili Br)kteri-a> oto2 ;atavaca +a ko"i "e sti#ao sa#radiv1i -ost kod Batavod)ra Bv> c> ;GC> ,o("ata l)kavstva Takvi- se l)kavstvo- posl)Kio rFida- pre-a Perikl) (*(ucid. II, 1=M lust. III, 7,8C, Gne" Marci"e pre-a patrici"i-a (5i%. II, =9C i &ani!al pre-a ?a!i") Mak<si-) (5i%. $$II, ;=C> .vrF) o!"a1n"ava J)ni"an J)stin (ibid.)D -s"erantes ((ostes) acquirere se illi "osse aut "ericulum ex in%i-dia aut ex sus"icione "roditionis in'amiam. B9nada")i se da -) se -oKe pri!aviti ili po#i!ao 2!o# -rKn"e ili sra-ota 2!o# po-isli na i2da"):C>
'A.
Ger!a"i Br)kteri Bv> c> 18C i &a)3ani Bv> c> 19C> Posje7e"i s# Treverci 4> I4, 7G> i 71> ,ri-o%ive"i U%ijci 4> I4, 79>
25.
1er!a"s2e 5e"e l)2i"a na )t"eca"an poloKa" 4elede kod Ger< -ana> 2rivca Divila>
26.
Na%a$ije Ova se ri"eka ina3e ni#d"e dr)#d"e ne spo-in"e> Pre!a Ves,a(ija"# 1aji! staro ,o3tova"je Divilovo po2nanstvo s 4espa2i"ano- datira -oKda i2 vre-ena poFoda ) Britani"), kad "e 4espa2i"an 2apovi"edao ;> le#i"o- pod vrFovni- 2apov<"edni1tvo- )la Pla)ci"a .ilvana B5=> n>e>C> 1er!a"s2e $e1ije 4> !il"> )2 c> 1A> /#cija" Kao na-"esnik .iri"e, v> I, 7A> .$avija" 4> II, 8AM III, 5 sqq7 o n"e-) v> !il"> )2 II, 8A>
Pod oji! je uvjeti!a s "o#"je$ mir s Batavci!a vidi se .% &' 29( menet honos et antiquae societat^ msigne; nan:_nectn uns contemnuntu! nec "u #icanus atte!i$. e%em"ti onen us et co##a&)*u e##is !ese!'antu!.. +,-ivi u $ii. cast i s"ava sta$$s' 'a save%$i/tva0 $i a ve i. da1e $e #o!%u)u2 ! a av i. P'i a$ $e 3u"i0 s"obod$i od te4eta i #o4e%a ... cuva)u se sa!o %a 4atove.5).
;7@
KAMALO
A-rija v> &adri"a Aerija )te-el"itel" 4enerina Fra-a na Dipr) II => A:ri2a I II, 7=, III 587 "edna le#i"a ) nCo" I4 58M dvi",> prokon2)li 1 7A, > > >,b> 58M prok)rator I4 @GM no C<davstvo ) n"o" 1 78> A:ri2a" v> Pakci"e #rest v> J)li"e A1ri,a sin #ripe, kral"a J)de"aca, po<2van i2 8i-a od ?lavi"aca II 81M pr)Ka po-o Tit) protiv J)de"aca 4 1> A1ri,a .o"tej v> ?onte" A1ri,a 2et )#)stov 1 1@> A1ri,i"s2a K#$o"ija 1 @A, @7M #er-ans<ko#a pori"ekla I47 tra5i po-o od Deri"ala O4 79> A2vi$a Ve-ije II 55, O11 7> A2vi$eja II 5A, 8@, III A, 8> A2vi$ije pri-ipilar I4 1@> kvili"e 8e#)l I4 5;> kvin Korneli"e 1 7> A2vi"s2a Ko$o"ija 0 88, II A=> kvitani"a I 7A> A$%a"ci narod I A> l!in L)kce" v L)kce" l!in A$%i1a#" )tvr(eni #rad ) Li#)ri"i II 1@> A$%i"ti!i$ij II 1= A$e2sa"-ar Ti%erije ri!s2i vite2, )pravi<tel" K#ipta 1 11M sklon 4espa2i"an) II 75M 2aklin"e -) le#i"e na v"ernost II 79> A$e2sa"-rija 0 =1, 4 1M 2a3etak 4espa<2i"anove vlasti II 79M pri-a k)lt .era<pisa I4 81, 85> l6en Var ta!orski pre6ekt II ;9M kao vo(a viteli"evaca vodi Batavce ) !edri<"a3ko" !ici II 5=M pretori"ski pre6ekt III =AM posi"eda penin III @@M vraa se k 4iteli") III A1M n"e#ova nesposo!nost I4 11> Aiije" v> Decina A$ijs2i ,ora( II 91> lo!roiani 1 AA> A$,e 0 ;=, AA, 7G, 89M Koti"ske lpe I A1, 87M Gr3ke II AAM J)li"ske III 8M Pri<-orske II 1;> III 5;M Panonske II 98> III 1M Peninske I A1, 7G, 87> I4 A8> A$,i"ci 11 15>
A$,i"ije Deci! n"e#ov !rat 4 19 A$,i"ije J#$ije I A8 A$,i"ije /o"ta" Treverac, pre6ekt koForte III =@, I4 =1 sHM prela2i k Divil) 4 19 A$ti" )tvr(eni #rad III A A!#$ije Sere" pri-pilar I =1 A"a1"ija )tvr(eni #rad III A> A"i%a$ 111 =@M s na#rd, A"icet oslo!o(enik i > i 57> n"e#ova s-rt III 58> A"ije ;as III @G> A"ije ?a)st II 1G> A"ije Gal vo"skovoda otonovaca 1 87> 11 ;=M )p)en da 2apos"edne o!ale Pada II 11M vodi vo"sk) ) po-o3 Placenci"i 11 ;=M sav"et)"e Oton) da 3eka II ;=M s-ir)"e otonovske vo"nike II 55M 4espa2i"an #a 1al"e ) Ger-ani") I4 A8> 4 19> A"tio' kral" Kili3ana 4 1M na"!o#ati"i od podloKniF kral"eva II 81M po-aKe 4espa2i"ana 4 1> A"tio' kral" .iri"e 4 8> A"tio'ija #rad II 79> A"tio3a"i II 8;M ka2ali1te II 8G A"ti,o$ -)nicipi" +ar!onske O b Q O 1@> A"tistije So(ija" p)3ki tri!)n Tb7 ot"eran ) pro#onstvo I4 55> A"to"ija k)la ) Jer)2ale-) 4 A"to"ije ?eliks !rat Palarnov, i tor J)de"e, Keni se *r)2ilontoni"e ?la-a I4 5@> A"to"ije Marko tri")-vir, piiW ii &erodov 4 11M n"e#ova )n)ka )d> 7i i 2a oslo!o(enika 4 9> A"to"ije +a2on tri!)n pretori"anaca 1 ;G> A"to"ije +ovel otonovski vo"skovoda 1 87M nikakva )#leda ) vo"nika II 1;> A"to"ije Pri! os)den 2!o# pri"evare II 8AM prela2i ) 6lavi"evsk) strank) ibid.<, n"e#ov #ovor o potre!i da se K)ri s rat<ni- operaci"a-a III ;M napada na Ita<li") III AM p)sto1i "e III ;M r"e3itost i
;7A
)#led ) prosta vo"nika III 1G, 8GM Fra<!rost ) !or!i III 17M poFlepa i oFolost III ;8, =1M kori M)ci"ana III @=M !o"i #a se I4 =9M s)-n"iv 2!o# i2da"e III
Ar#"cije L#cije s)-n"iv Ti!eri") II A@> Arver"ja"i #alski narod I4 17> Ar(a2 Part 4 8> r2akidi 1 5G> Asci%#r1ij #rad ) Ger-ani"i na o!ali 8a"ne I4 ==> Asirei 4 ;,8>
78> I4 A8M n"e#ova -o ) Grad) I4 ;, 11M pri-a kon2)lsk) 3ast I4 5M kree k 4espa2i"an) I4 8GM n"e#ova naprasi<tost III 59> I4 8G> A"to"ije Ta#r tri!)n pretori"anaca 1 ;G> ntonin ri"e 1 77> A,e"i" III 5;, @G, @;, @@> A,ijeva cesta I4 11> A,i"ije Tiro" III @7, 7A> A,is !o# E#ipana 4 5> A,o$i"ar v> Kla)di"e polinar A,o$o"ov 'ra! 0 ;7> III A@> A,o"ija" v> *ili"e poni"an A,o"ije Sat#r"i" /ar2o )pravitel" Me2i"e 1 79, 4 ;AM nadaren tri")-6al<no- stat)o- 1 79M "avl"a 4iteli") o od-etnistv) tree le#i"e II 9AM pri-a 2apovi"ed da poK)ri s vo"sko- III AO dola2i ) po-o sa sed-o- le#i"o- III G proni"an 4ipstan 1 7A
64abija V 6. 64a#i V 1.
Arar ri"eka ) Gali"i II @9> Ar-a ri"eka II 5G> Areci" K$e!e"s pret)ri"ski pre6ekt I4 A8> Are"a2 4 ;G> Ar1ije Gal!in !la#a"nik 1 59> Aricija )tvr(eni #rad I4 ;> rici"ski #a" III =A> Arije A"to"i" v> ntonin ri"e ri"e Var pratilac ntoni"ev ) n"e#ov) napad) na Itali") III AM 2!o# velike pod)2i-l"ivosti dovodi #a ) opasnost III A1M pretori"ski pre6ekt I4 ;M opt)<K)") #a kod M)ci"ana III @;M ova" #a sc !o"i I4 =9, A8M 2ado!iva pretorska 2na-en"a I4 5M pre6ekt 2a na!av) Frane I4 A8> Ari!i" III 51, 5;> Ariovist I4 7=> Ar!e"ci p)sto1i iF Kor!)lon III ;5> Ar#$e" R#sti2 p)3ki tri!)n i pretor III 8G>
As,re"at Ka$,#r"ije II 9> Atest )tvr(eni #rad III A> Atija" v> +oni"e Ati2 v> J)li"e, Kvinci"e Ati$ije Ver pri-ipilar III @@ Ati$ije Ver1i$io" veksilarac 1 51> atri" .lo!ode 1 =1> Atrija )tvr(eni #rad III 0@ A#1#st 1 11> A#1#sta i-e ko"i- "e 4iteli"e po3astio svo") -a"k) II 89> A#1#sta Ta#ri"aca IT AA> A#1#sta$ci sveeni3ki kole#i" II 9@> A#re$ije .#$vo le#i"ski le#at 1 79> A#rijeva a$a III A Ave"ti2 #lavni #rad &elveana 1 A8> Ave"ti" III 7G, 85> A(ija II 81M prokon2)li ) n"o" III 5AM navikla na ropstvo I4 17> A(ijati2 4iteli"ev oslo!o(enik & @7, 9@M podvr#n)t ro!ovsko" s-rtno" ka2ni I4 00 A(ijati2 #alski vo"skovo(a II 95M viteli< "evci traKe n"e#ov) #lav) ibid. A(ijati2 Va$erije v> 4aleri"e 2i"atik A(i"$je Po$io" pre6ekt ale 11 @9> ;ar%ije Pro2#$ 2nakono1a )Foda 1 ;@> ;areja .oran laKni- sv"edo3en"e- opt)<Ken I4 1G, 5GM pr)Kena 2adovol"stina n"e#ovo" d)1i I4 5G> Bar#iora 4 1;> ;as v> ni"e, L)citi"e ;atavci neko ple-e &aana I4 1;M rato!orno ple-e I @9M oslo!odeni pore2a I4 1;, 4 ;@M n"iFova p"es-a ) !ici I4 18M odavna nepri"atel"ski raspoloKeni pre-a Gali-a I4 7=M Divil iF naor)Kava I4 ;1M )sp"e1no se !ore protiv
;77
Britanaca I4 1;M koForte Bata<vaca 1 @9, A5, II ;7, AA, A9, I4 1;, 1@, 19M ala Batavaca I4 18M n"iFov )stanak I4 1= sqq. ;atavo-#r )tvrdeni #rad 4 19 sq. ;a(i$i- sveenik II 78> ;a(i$i- "edan od e#ipatskiF prvaka I4 8;> ;e%ije Masa I4 @G> ;e-rija2 II ;=, =9, 55, 59, III 1@> ;G, ;7, =1> %e-rija42a %it2a II =9, @G, @;, AA, 8A, III =1M !edri"acka pol"a II 7G> ;e$1i "e2#ra Gala I4 7AM po-ona vo"ska 4er#ini"eva I4 17M opine Bel#a I4 =7>
Ceci"a A$ije" le#i"ski le#at 1 @;M drKan"e i 2na3a" 1 @=, II ;GM 4iteli"e #a i2a!ire 2a vo"skovod) 1 A1M !ori se protiv &el<veana 1 A7 sq7 prela2i preko lpa 1 7GM ne)sp"e1no napada na Placenci") II ;G, ;;M kree na Kre-on) II ;=M )Fap1en II ;5<;AM 2dr)K)"e 3ete s 4alenso- II =G, =1M o-il"enost kod vo"nika II =GM 3astol")!l"e II @A, 99M poslan protiv 4espa2i"ana II 9M ra2<-i1l"a o i2da"i ibid.7 roden ) 4iceci"i III 8M prela2i k 4espa2i"an) III 1=M )Fap.en III 15M n"e#ov pro#las I4 =1> Ceci"a Lici"ije II @=> Ceci"a T#s2o III =8> Ce$ije Roscije 1 AG>
;e$1i2a provinci"a, le#ati ) n"o" 1 @9M prok)rator 1 1;, @8> Beli" ri"eka 4 7> ;e"i1"o v> Or6idi"e ;ere"i2a kral"ica II ;, 81> ;erit II 81> ;eta(ijci I4 @A, AA> ;eti2a provinci"a 1 @=M pridr)Kene "o" -a)rske opine kao poklon 1 78> ;et#o Hi$o" P =7> ;i"1ij #rad ) Ger-ani"i I4 7G> ;i(a"tij #rad ) Traki"i II 8=, III 57> ;$e( v> J)ni"e, Pedi"e ;oji #alsko ple-e II A1> ;o2'ori- kral" E#ipta 4 => Bona opina Ger-ani"e I4 19, 7G, 77M !onski ta!or 8i-l"ana I4 ;G, ;@, A;, 7G, 77, 4 ;;M !onska !itka I4 ;G> Bononi"a II @=, A7, 71> Bovile )tvr(eni #rad I4 ;, 5A> Bri#ancani narod Britanaca III 5@> Bri#antik v> J)li"e Briksel II ==, =9, @1 sq, @5> !riksi"ska vrata II ;7> Brinon vo"skovo(a Kanene6aana I4 1@ sq. ;rita"ija 0 19M pokorena i od-aF nap)< 1tena 0 ;> %rita"s2a :$ota I4 79M !ritanske koForte 1 5=M le#i"e 1 9, AG sq, II =;, @7, A@ sq, 97, III @@ ;r#2teri I4 ;1, A1, 77, 4 18> ;r#iit$i(ij II 8=> ;r#t9 Marko vo(a ) #ra(anskorat) 1 @G, II A, I4 8> ;#r-o" v> J)li"e B)rdon Decili"e Si!,$e2s II AGM kon2)l III A8>
Ce$ije Sa%i" 1 77> Ce$(o v> Mari"e Ce" oslo!o(enik +eronov II @5> Cera2a4a"i narod I4 7G> Certja$ Peti$ije le#i"ski le#at, pri-l"en -e() 4espa2i"anove vo"skovo(e &T @9M poslan ) 8i- s kon"ani1tvo- MMM 78M poslan ) Ger-ani") I4 A8, 7i> nesretno rat)"e I4 71<79M od!i"a *o-ici"ana I4 8AM vodi vo"sk) protiv Divila 4 15M ra2!i"a Ger-ane 4 ;1<p)sto1i otok Batavaca 4 ;=> Q Certja$ v> T)r)li"e Cereri"e i1re II @@> Certo v> Kvinci"e CestUe Ga$ le#at ) .iri"i 4 1G> Cestije .ever proka2iva3 I4 51> Cetrije .ever 1 =1> Detroni"e Pl2an I4 @G> Ce(ar kao i-e, naslov principata II 8GM od!i"a #a 4iteli"e II A;M na"2ad #a pri-a III @8M *o-ici"ana po2dravl"a") ti- i-eno- III 8A> Ce(ar v> J)li"e De2ar
;78
Ce(ar Gaj EKa$i1#$aD 2apovi"eda da se n"e#ov kip postavi ) "er)2ale-sko- Fra-) 4 9M )!io #a i2 2as"ede Kasi"e &ere"a III A8> Ce(areja #lavni #rad J)de"e II 78> Ce(arejs2a /a#reta"ija v> Ma)retani"a Ci"a !ori se ) #rad) III 8=M kod Jani<k)la III @1> Din#oni"e Varo" !)d)i kon2)l 1 AM )!i<"en 1 =7> Ci,ar otok II @ Civi$ v> J)li"e Divil Drvene sti"ene III 79> Da7a"i 1 ;, III 5A, I4 @5> Da2ija III @=> Da$!acija kon2)larni le#at ) n"o" II 8AM na strani Otona 1 7AM prist)pa 4espa<2i"anovo" stranci II 8A> De$!ati III 1;, @G> *ekster .)!ri"e 1 =1> De!etrije kinik, ne3asno !rani okrivl"e<nika I4 5G> *en2o .6inproni"e 1 5=> Di-#e .ceva III 7=> Di$ije A,o"ija" III 1G sq. Di$ije Vo2#$a le#at I4 ;5 sq7 vodi vo"sk) na K)#ern"ane I4 ;AM oslo!a(a &ere<ni"a Gala i2 okova I4 ;7M napada #a Divil I4 ==M i2-i3e vo"ni3ko" srdK!i
Dr#( Ger!a"i2 pastorak )#)stov, sa#radio nasip na 8a"ni 4 19> Dr#(i$a )n)ka Kleopatre i ntoni"a 4 G D#ce"ije Ge!i" #radski pre6ekt pod Gal!o- 1 15> D#"av ri"eka III 5A> E-#a"ci po!"e()"e iF .ili"e I4 @7M po-aK) viteli"evce 1 A5M po-a#ali 4in< deksa 1 @1M po!"e()") Marika II A1> E#ipat n"i-e )pravl"a") ri-ski vite2ovi 1 11M Kitnica ri-a III 8M dvi"e le#i"e ) n"e-) II A> E1i,4a"i p)ni pra2nov"er"a I4 81M o!o< Kava") Kivotin"e 4 @M n"iFovi sveenici I4 8=> E#naci"e Ce$er9 P#%$ije stoiiki 6ilo2o6 I4 1G> 5G> Eja"i narod ) 6rici I4 @G> E$ea(ar vo(a J)de"aca 4 1;> E$e#(i"a I4 8=> E$ija" v> Pla)ci"e> E-eriani 1 78> E!aije Lo"1i" I4 @9, A;> E!i$ije Pace"(is tri!)n, Gal!a #a otp)<sta i2 Is)K!e 1 ;GM i2a!ir) #a -e() vo"skovo(e Otonove 1 87M Fapse #a vo"nici II 1;M po#i!a ) !or!i na Kapi<toli") III 7=> En ri"eka III @> Epi6an kral" II ;@> E,o"i"a Kena .a!inova I4 A7> Eporedi"a 1 7G> E,rtje /arce$ n"e#ov pri"edlo# o Kre!<t
prer)sen ) ro!a I4 =AM ponovo pre)<2i-a 2apov"edni1tvo I4 =7M Krtva #alske pri"evare I4 @8M nap)1ten od vo"nika I4 77M po#i!a I4 @9> Dira'ij II 8=> Divo-#r )tvr(eni #rad 1 A=> Do!icija" sin 4espa2i"anov III @9M po2<van na Kapitoli" III A9M !"eKi odande III 75M po2dravl"a") #a kao De2ara III 8A, I4 ;M dod"el")"e -) se pret)ra I4 =M pre)2i-a "e I4 =9M st)pa ) senat I4 5GM ra2nolike #lasine o n"e-) I4 @1M ne)kroene strasti IV ;, A8M isk)1ava Deri"ala I4 8AM kree ) #er-anski rat I4 8@M dola2i ) L)#d)n I4 8AM )2diKe Tacita ) dosto"anstv) 1 1> *o-ici"e .a!in 1 =1> Do"acije Va$e"s 1 @AM po#i!a 1 @9> Dr#i-i I4 @5>
an") poslanika I4 A, 8M pod!ada +erona protiv -nostva #ra(ana I4 7M opt)K)"e #a &elvidi"e I4 A, 5=M n"e<#ova prepirka s Licini"e- Decino- II @=> Es2#$a, !o# I4 85> Etiopl"ani 4 ;> E)6rat 4 9> Eii!o$,ovi4i I4 8=> .a%ije .a%#$ le#i"ski le#at III 0* .a%ije Pris2o le#i"ski le#at I4 79>
;79
.a%ije Va$e"s le#i"ski le#at 1 7M poti3e 4iteli"a -a ,re#(!e carsk) v$ast 0 @;M po2dravl"a #a kao cara 1 @7M 4iteli"e #a i2a!ire 2a vo"skovod) 1 A1M vodi vo"sk) preko Gali"e do lpa 1 A1<AAM n"e#ov 2na3a" 1 AA, III A;M napada ) pis-i-a otonovce 1 75M 1al"e Gali-a po-one 3ete II 15M s vo"sko- dola2i ) Itali") II ;7M 2dr)K)"e sna#e sa Deci<no- II =GM #radi -ost na Pad) II =5M s)ko!l")"e se s otonovci-a II 51M 1al"e pis-a kon2)li-a II @AM na 2l) #las) 2!o# !o#atstva ibid.7 4iteli"e #a Fvali pred sk)p1tino- II @9M prire()"e #ladi<"atorsk) predstav) ) Bononi"i II 71, 9@M i2a!ran 2a vo"skovo() protiv 4espa2i"ana II 99M sporo kree ) rat III 5GM odl)3)"e otii ) +ar!onsk) Gali") i o!noviti rat III 51M pada ) 2aro!l"eni1tvo 6lavi"evaca III 5=M )!i<"a") #a ) 'r!in) III A;M n"e#ovo pori<"eklo i Kivot ibid. .a%iji II 9@> .a%#$ v> ?a!i"e ?a!)l .arsa$ija 0 @G, II =8> .a"st A"ije II 1G> .ave"ti" v> Kla)di"e> .e$i2s v> ntoni"e, .ekstili"e ?eni3ani 4 A> .ere"cij -)nicipi" II @G> .ero"ija III 7A> .esto pre6ekt koForte II @9> .i-e"e )tvrdeni #rad III 79> .i$i,i 0 @G, II =8> .ir!o P$ocije v> Ploci"e .$a2 Hor-eo"ije v> &ordeoni"e ?la-a ntoni"e I4 5@> .$a!i"ijeva cesta 0 8A, II A5, III 79, 8;> .$av voda Gala II 95> ?lavWan v> J)li"e, Ta-pi"e .$avije v> .a!in, 4espa2i"an 6lavi"evska k)a II 1G1> :$avijevs2a stra"2a II A7, III 1M 6lavi< "evska vo"ska III 19M 6lavi"evski vo"< skovode III A9> .$or v> Gesi"e, .)lpici"e .o"tej A1ri,a postavl"en 2a na-"esnika Me2i"e III 5A> .o"tej Ka,ito" )!i"en ) Ger-ani"i 1 7,
=7, @8M )r2ok )!o"stva II A;M )!i"a Batavca J)li"a Pa)la I4 1=M n"e#ova poFlepa i 1krtost 1 @;> .oroj#$ijs2a Ko$o"iJa II 15, III 5=> .ort""a n"e2ino svetiste III @G> .or#! A$ie"i III A> .ri5a"i I4 1@ sq, @A, 79> .ro"to" v> J)li"e .#$vo v> )reli"e .#"-s2i (-e"ac III A9> .#s2o v> Korneli"e ?)sko 1ajevs2i ,o'o-i IV 0A Gal v> ni"e, Desti"e, &ereni"e, 8)!ri"e Galati"a s Pa-6ili"o- pod istina-"es< nistvo- II G Gal!a .ervi"e kon2)l I 1, 11M posta"e vladare- 4 1AM n"e#ova stro#ost 1 @, 18, =@M okr)tnost I AM prevrtl"ivost d)Fa 1 7M na pods-i"eF "e i sra-ot) 2!o# starosti 1 7M 1al"e 4iteli"a ) *on") Ger-ani") 1 9M ra2-i1l"a o )svo"en") De2ara 1 1;M ne )2da se ) vo"nike 1 15M n"e#ov #ovor pri )svo<"en") Pi2ona 1 1@M ne osvre se na ne!eske pri"etn"e 1 18M pred polono<vi- Fra-o- Far)spik '-!rici"e pro<ri3e -) pri"etee 2as"ede 1 ;7M )!i"a") #a na Tr#) 1 =9< 51M n"e#ov Kivot i 2na<a" 1 59M n"e#ove slike ) Ger-ani"i napada") ka-en"e- 1 @@M nose iF oko Fra-ova ) 8i-) II @@M ponovo podiK) III 77 posr-tno -) vraa") sve po3asti I4 5G> Gal!inci 1 @1M #al!inska le#iia II 8A, III 7, 1G> Ga$erija Kena 4iteli"eva II AG, A5> Ga$erija" v> Kalp)rni"e Galeri"an Ga$erije Tra'a$ #ovornik 1 9GM 2asti)"e #a od t)Kitel"a Galeri"a, Kena 4iteli< "eva II AG> Ga$i nekada1n"i osva"ai 8i-a III 7;M podloKni !olesti-a II 9=M do!iva") ri-sko #ra(ansko pravo 1 8M )2oFo<I")") se I4 @5M od!i"a") nova3en"e i pore2 I4 ;AM sl)Ke ) po-oni- 3eta-a II A8 sq., I4 =1M #)!e 2e-l"iste
)2 8a"n) 2a vri"e-e Gal!e 1 @=M pro<tivnici Gal!e ibid.
;8G
Ga$ija L)#d)nska 1 @9> II @9M +ar<!onska 1 58> 87, II 1@, ;8, III 51 sq.7 prila2 Gali"a-a I 87M o!ale I4 1;M plodno tlo I4 7=> 1a$s2e koForte 1 7GM #alski rat 1 A@M save2 IV 77> Gara!a"ti nepokoreni i navikli na ra2<!o"stva I4 @G> Gar"cija" Tre%o"ije 0 C Ge$-#%a -"esto ta!ora I4 ;A, =;, =@, @8M osva"a "e Divil I4 =A> Ge!i" v> *)ceni"e, 4irdi"e Ge!o"s2e ste,e"ice III 75, 8@> Ger!a"i vesele sc rat) I4 1AM podloKni !olesti-a II 9=M v"e1ti pliva3i II =@, I4 AA, 4 15M or)K"e Ger-ana 4 15M )2roci n"iFoviF prela2aka ) Gali"e I4 7=M n"iFove Kene 4 ;@M -no#e proro<3ice s-atra") !oKanski- Kena-a I4 A;M prad"edovski o!i3a" ) rat) II ;;M stasitost 4 15M slike Kivotin"a kao !o"ni 2nakovi I4 ;;> Ger!a"ija I4 7GM le#i"e *on"e Ger-a<ni"e 1 9M le#i"e Gorn"e Ger-ani"e 1 1;,@=M le#ati *on"e Ger-ani"e 1 7,8M le#ati Gorn"e Ger-ani"e 1 8> Ger!a"i2 kao nadi-ak 4iteli"ev 1 A;, II @9, A5M i n"e#ova sina III AA> 1er!a"s2i od"eli 1 =1M #er-ansko od-etni1tvo 1 19> Gesije ?lor prok)rator J)de"e 4 1G> Geta !"e#)nac II 7;> Grat J#$ije II ;A> Grati$a Ver#$a"a II <G Grci ponosni na svo"e starine II 5M n"i<Fova rasp)1tenost III 57M o!i3a"i 4 8> Gr72a ,$a"i"a I4 A8> Gr72e A$,e v> lpe Gri: Ploci"e III @;, I4 =9> Gri"e ta!or 4 ;G sq. Ha-rija III *@ Ha!o"ovo ,rorociste V ) sq. 'e%rejs2e (e!$je V @ He$ve4a"i #alsko ple-e 1 A7M pl"a3ka iF Dedna 1 A7 sqD i2-olili oprost od 4ite<li"a 1 A9> He$vi-ije Pris2o le#i"ski le#at i p)3ki tri<!)n, Tra2e"in 2et, pro#nan i2 Itali"e, vraa se pod Gal!o- I4 AM !)d)i pretor II 91M n"e#ovo
slo!odo)-l"e II 91M I4 5, A, 9, 59M prepirka s Marce< lo- Epri"e- I4 A<8M 2avica", pori"e<klo, narav I4 @M kao pretor Krtvo- po-irnicoro posve)"e kapitoli"ski prostor I4 @=> He! planina ) Traki"i II 8@> Here"ije Gal le#i"ski le#at I4 19 sq. pri<> dodan 4ok)li da s n"i- di"eli sl)K!) 7 I4 ;AM )Fap1en I4 ;7M 2atvoren I4 @9M #%ije" IV 7G, 77> Her2#$ /o"e2 III *@ Hero- kral" J)de"aca 4 9, 11> Hijero(o$i! V @ Hi$ar oslo!o(enik 4iteli"ev II A@> His,a$ci 0 CJ His,a"ije ne o!il)") or)Kano- silo- II =;M na"-oni"i dio svi"eta III @=M odvo<"ene )skit"esnace- od 6rike II @8M ovostrana &ispani"a 1 59, I4 =9M le#ati ovostrane &ispani"e 1 8, 59> Histrija 11 7;> Ho!er V @ Horacije P#$vi$ kon2)l III 7;> Hor-eo"ije .$a2 le#at Gorn"e Ger-a<ni"e 1 9, @;, @5, @A, II 97M pre2ren od vo"ske I 9, I4 19M 4iteli"e #a ostavio da 3)va o!al) 8a"ne II @7M na#ovara Divila da odvrati od 4iteli"a po-one 3ete I4 1=, 4 ;AM olako prela2i preko prviF pok)1a"a DiviloviF I4 18M !e2a2<len ) svo"o" ne-arnosti 1 @AM vo"nici #a !aca") ) okove, a 4ok)la #a oslo< !ada I4 ;7M 2aklin"e vo"nike na v"er<nost 4espa2i"an) I4 =1M vo"nici #a )!i"a") I4 =A> Hor!o oslo!o(enik 4espa2i"anov III 1;M n"e#ova krivn"a 2!o# propasti Kre<-one III ;8M sra-otan Kivot ibid.7 nadaren vite.kidosto"anstvo- IV =9> Hosti$ija nasel"e 4eronaca II 1GG, III 9, 15, ;1, 5G> Ice$ oslo!o(enik Gal!in 1 19M na2van Marci"ano- i nadaren prsten"e- ibid.7 pod!ada Lakona protiv 4ini"a 1 ==M n"e#ove #ra!eKi 1 =7, II 9@M )!i"a") #a 1 5A> Ida planina na Kreti 4 ;> Ide"ci 4 ;M ot"erani sa .at)-o- 4 5> Ilirik 1 9, 7A, II 8A, I4 =M )2ne-iren I ;> Intera-na #rad ) '-!ri"i III A1, A=>
;81
Intera-ni" #rad ) Laci") II A5> Istok navikao na kral"eve I4 17M na Otonovo" strani II =;>
Itali"a prekopadska II =;M na"prostrani"i dio Itali"e 1 7G, II 1;, 8=, III =GM -)ni<cipi"i III ;M -ore okren)to k Itali"i III 5=M #o"enci Itali"e 1 85M t"elesa vo"nika navikla na Itali") II =;M po#o(ena ne< srea-a 1 ;, 9M nenaor)Kana 1 11M Fa<ran"a po Itali"i 1 @G, A1, 7G, II A, 8M .ili"ska ala otvara p)t ) Itali") II 17, ;1M od)2eta +eron) II ;7, ;8M trpi od viteli"evaca II @A, A;M 2v"e2do2nanci ist"erani i2 n"e II A;, AA, III 1M 6lavi< "evci otvara") p)t ) Itali") III ;, @, AM viteli"evci -o#li nat"erati 6lavi"evce da "e nap)ste III 9M "ednod)1nost Itali"e III =5M podi"el"ena i2-e() 4espa2i"ana i 4iteli"a III 5;M pla-ti ) rat) III 5AM 2apos"eda "e ntoni"e III @=M s,as i si#)-ost Itali"e III @=, @9, I4 1=, 17M poFarana I4 @@, @8, A@M Kre-ona otr<#n)ta i2 n"e2ina krila I4 7;M )ni1tena rato- I4 7@, 7A, 4 1M ) Itali"i nastao -ir 4 1G> Ita$i2 kral" .veva, dovodi po-o 4espa<2i"an) III @, ;1M < v> i .ili"e Italik Iva" vo(a J)de"aca 4 1;> I(i-a V ;M n"e2in Fra- I4 85> Ja"i2#$ III @1> Ja(i1i sar-atsko ple-e III @> Jer#(a$e! #rad J)de"aca II 5, 4 1M pori<"eklo 4 ;, 8M ops"eda #a Tit II 5, @ 9 11> Jor-a" ri"eka 4 A> J#-a vo(a J)de"aca 4 ;> J#-eja I4 =, @, A, sq7 posta"e provinci<"o- 4 9M #lavni #rad naroda Jer)2a<le- 4 8M #lavni #rad provinci"e De2a<re"a II 78M vodi rat s 8i-l"ani-a 4 1 sq7 ) n"o" ri"etko vi(eni carevi II AM prok)ratori ) n"o" 4 9> J#-ejci k)p)") pravo na )tvrdivan"e 4 1;M klone se svin"a 4 5M n"iFovo pori<"eklo i o!i3a"i 4 ;, 5M kral"evi 4 8M
pra2nov"er"e II 5, @, 1=M -no#ol")d<nost 4 1=M na3in saFran"ivan"a 4 @M predo3ava") !oKanstvo sa-o ) d)F) 4 @M prvi iF p)t pokorio Po-pe" ibid.. 4 9M ")de"ski rat 1 1G, II 5M -ore 4 7M 2r#' V 5, J#$ija" v> Kla)di"e, Teti"e J)li"e #rest cent)rion II @5> J#$ije A$,i" &elveanin 1 A8> J#$ije Ati2 )Foda 1 =@> J#$ije A#s,e2s 8e-l"anin I4 A9> J)li"e ;ri1a"ti2 pre6ekt ale II ;;M sin Divilove sestre I4 7GM o#or3en na Divila i 2avidan -) 4 ;1M odan 8i-<I"ani-a ibid.7 po#i!a ibid. J#$ije ;iir-ii" pre6ekt #er-anske 6lote I @8> J#$ije Ce(ar )ni1tio Po-pe"a III AAM o!orilo #a neo3ekivano nasil"e III A8M n"e#ov Fra- 1 5;M 2i, 1 8A> J#$ije Civi$ vrlo -oan -e() Batavci-a 1 @9M n"e#ovo pori"eklo i narav I4 1=M ) okove #a !aca ?onte" Kapiton, oslo<!a(a Gal!a ibid.7 od-ee se od 8i-<I"ana I4 15M n"e#ovi potFvati I4 15<=7> @5<AA, 7G<79, 4 15<;@M preda"e se Deri<"al) 4 ;A> J#$ije .$avija" III CG J#$ije .ro"ti" pretor I4 =9> J#$ije .ro"to" tri!)n #radske straKe 1 ;GM otonovci #a !aca") ) okove II ;A> J"$ije Grat pre6ekt ta!ora II ;A> J#$ije Ka$e" Ed)anac III =@> $#$ije Kar vo"nik 1 5;> $#$ije K$asi2 pre6ekt ale Treveraca II 15M od-ee se od 8i-l"ana I4 @@, @7M )2i-a 2nakove ri-ske vlasti I4 @9M prela2i 8a"n) 4 19 sq7 ra2!i"a Deri"a<lovo kon"ani1tvo I4 79M -litav ) rat) i(id. J#$ije Kor-o 0 C< J#$ije /a2si! vo"skovo(a protiv 4ok)le I4 ==> J#$ije /a"svet PII @A J)li"e /arcija$ tri!)n 1 ;8, 8;> >l)li"e Pa#$ Batavac I4 1=> $#$ije P$aci- tri!)n III 85>
;8;
>l)li"e Pris2o cent)rion, 4iteli"e #a po<stavl"a 2a pretori"sko# pre6ekta II 9;M 2apos"eda penin III @@M nap)stivii ta!or vraa se 4iteli") III A1M )!i"a se I4 11> J#$ije Sa%i" Lin#onac I4 @@M v)3e lo2) od J)li"a De2ara ibid.7 2apovi"eda da #a po2dravl"a") kao De2ara I4 A7M poraKen skriva se devet #odina ibid. J#$ije Sa2rovir rato!orni Ed)anac, po!i"e(en ) "edno" !ici I4 @7> J#$ije T#tor Treverac, od-ee se od 8i-l"ana I4 @@, @7M 2aklin"e #ripince na v"ernost Gali"a-a I4 @9M i2dan i poraKen I4 7GM prela2i 8a"n) 4 19M Deri"al #a nat"era ) !i"e# 4 ;1> Jii$ije Va$e"ti" Treverac, na"l")i ratni F)1ka3 I4 A8, A9M Deri"al #a napada, Fvata> os)()"e ibid., 8@> J#$ije Vi"-e2s pos"e3en sa 3eta-a 1 @1M po!i"e(en ) "edno" !ici I4 @7M n"e#ovi potFvati 1 A, 8, @1> J#$ijevci I 1A> j#$ijevs2i rosveeni1tvo posveeno totn rod) < )#)stalci II 9@> J""ije ;$e( )pravitel" L)#d)nske Gali"e 1 @9M n"e#ova velikod)1nost pre-a 4iteli") II @9M 2!o# to#a #a 4iteli"e 2a-r2io ibid.7 i otrovao III =8> J#"ije /a#ri2 IV *> J#"ije Si$a" prokon2)l 6rike I4 58M s)-n"iv Ga") De2ar) BKali#)liC ibid. J#"ijevci preci J)ni"a Ble2a III =8> J#"o"a I4 @=M n"e2ina kapela 1 8A> J#,iter I4 @= sq7 .pasitel" III 75M X)var ibid.7 *it I4 8=M +a"!ol"i +a"vei III 7;, I4 @8M #oni .at)rna 4 ;> J#sto v> Minici"e J)sto J#ve"a$ "edan od prvaka T)n#ara I4 AA> J#ve"a$s2e i1re III A;> Ka-ije Ro: vraen ) senatorski staleK 1
77.
48.
Ka!eri" S2ri%o"ija" II 7;> Ka!,a" "edan od prvaka T)n#ara I4 << Ka!,a"ija n"e2ini #radovi stradali ) potres) I ;M ka-pansko "e2ero 1 ;=M poFvala kra"a 1 ;, =, AG, AA> Ka!#rije vo"nik, )!o"ica Gal!e 1 51> Ka"e"e:a4a"i narod I4 1@, =;, @A, 79, 8@M n"iFove koForte I4 19M n"iFova po!)na I4 1A> Ka"i"ije Re%i$ kon2)l od "edno#a dana III =7> Ka,a-o2ija pri-a novo 2akonodavstvo 1 78> Ka,ito$ij povi"est III 7;M 2apal"en 1 ;, =, 7;M n"e#ov poKar kao 2lo 2na-en"e I4 @5M neosvo"iv i 2a velike vo"ske III 78M ops"edn)t od viteli"evaca i spal"en III A9<7=M o!novl"en o- 4espa2i"ana I4
53.
2a,ito$ijs2a tvr8ava III C0 Ka,ito" v> ?onte", 4er#ili"e Ka,#a v"erna 4iteli") III @7M 2!o# to#a kaKn"ena I4 => Karata2 vo(a Britanaca, na pri"evar) )Fvaen i sproveden ) 8i- III 5@, 2arec2o podr)3"e I4 @> Kar!e$ !rdo i !oKanstvo II 78> Kars#$e )tvr(eni #rad III AG> Karta1a 0 7AM l)ka I4 59> Karta(a"i I4 59> Karti!a"-#a kral"ica Bri#anana III 5@> Kasije )!o"ica De2arov II A> Kasije Lo"1o pre6ekt ta!ora III 15> Kas,erije Ni1er III C) Kas,ijs2a vrata 0 < Kastora9 -"esto nedaleko Kre-one II
24.
Kat#$ L#tacije posvetio Kapitoli" III 7;> Ke6e" kral" Etiopl"ana 4 ;> Ki$i7a"i" II => Ki!%ri #er-anski narod I4 7=> 2i"i72a s$je-%a I4 5G> Ki"ira PI =M sveenik Kinirevi ibid. Kire"ja"i opt)K)") ntoni"a ?la-) I4
45.
Ka$a%rija II J) Ka$e" v> J)li"e Kalen Ka$,#r"ije As,re"at II G Ka$,iir"ije Ga$erija" sin Ga"a Pi2ona, )!i"en po 2apovi"edi M)ci"ana I4 11> Ka$,#r"ije Re,e"ti" cent)rion 1 @AM )!i< "en 1 @9> Kalvi"a Kris,i"i$a )3itel"ica poK)de na +eronov) dvor) 1 7=> Ka$vi(ije Sa%i" le#at ) ran#) pretora 1
Kit"o otok II 8 sq. K$asi2 v J#$ije Klasik KIa#-ija Sa2rata Kena '!i"ka 4 ;;> K$a#-ije A,o$i"ar pre6ekt -i2enske 6lote III @7, 7A, 77> K$a#-ije Civi$ v> J)li"e Divil K$a#-ije Dr#( v> *r)2 Kla)di"e K$a#-ije .ave"ti" III @7> K$a#-iji J#$ija" III @7M vodio #ladi"a<
;8=
tore III 7AM )!i"en III 77> K$a#-ije Kos 1 A9> K$a#-ije La%eo" Batavac I4 18M !"eKi i2 2atvora I4 @AM s)protstavl"a se Divil)
IV 66. 70.
K$a#-ije /arce$ v> Marcel K$a#-ije Pa#$o v> J)li"e Pa)lo> K$a#-ije Piri' tri"erarF II 1A> K$a#-ije Sa1ita pre6ekt ale I4 59> K$a#-ije Sa"2to IV <@ K$a#-ije Sever vo-a &elveana I A8> K$a#-ije Ti%er#e 1 1G, 1AM )!i"a Ma#na, Licini"anova !rata L 58, 77M )!i"a .kri< !oni"ana 1 89, II 7@, 7AM postavl"a 4espa2i"ana 2a 2apov"ednika le#i"i III 55M n"e#ov tri")-6 III 5@, AAM prep)1ta J)de") vite2ovi-"a 4 9> K$a#-ije Vi2tor IV )) K$e!e"t Areci" IV <J K$e!e"t Sve-ije 0 87, II 1;>
K$eo,atra kral"ica 4 9> K$o-ije /acer kao le#i"ski le#at ) 6rici ) ne-iri-a )!i"en 1 7, 11, =7> I4 59> K$#vije -)nicipi" I4 @> K$#vije R#: na-"esnik &ispani"e 1 8M poFval"en pro#laso- 1 7AM prikl")3en 4iteli"evo" pratn"i II A@, III A@M povla3i se i2 &ispani"e I4 =9M )pravl"a n"o-e ) nena2o3nosti II A@M Fvali #a &elvi<di"e I4 5=> Ko2cej Pro2#$ )Foda 1 ;5> Ko2ceja" Sa$vije II *J Ko$i"s2a vrata III J@ Kor%#$o" )!io #a +eron II 7A> Kor-o v> J)li"e Kordo Kori"t II 1> Kor"e$ije A2vi" 0 C Kor"e$ije Do$a%e$a sin P)!li"a Korneli"a *ola!ele, )dvorice cara Ti!eri"a, )dal"en ) kvitansk) Koloni") 1 88M po 2apovi"edi 4iteli"evo" )!i"en II A=>
Korne&"e ?)sko prok)rator Panoni"e II 8A, III AAM n"e#ov )#led OII 5M pre6ekt ravenske 6lote III 1;M ops"eda ri-in III 5;M 2ado!iva pretorska odli3"a I4 5> Kor"e$ije La2o" pretori"ski pre6ekt 11=, 19M n"e#ova li"enost 1 AM )t"eca" ) Gal!e 1 1=7 )!i"en 1 5A> Kor"e$ije /arce$ senator, )!i"a #a GalFa ) &ispani"i 1 =7> Kor"e$ije /arcija$ pri-ipilar III 7G, 7=> Kor"e$ije Or:it kon2)l, n"e#ova k)a )ni1tena I4 5;> Kor"e$ije Pri! III C* Kor"e$ije P#%$ije 2o"(#$ III )* Kor"e$ije Tacit napredovan"e ) sl)K!i 1 1> Kor(i2a otok II 1A> Kos Kla)di"e 1 A9> Kras /ar2o otac Pi2ona Licini"ana 1 15> sq. Kras /ar2o Pi2onov !rat 1 1@, 58M n"e<#ova Kena I4 5;> Kras S2r$%o"ija" v> .kri!oni"an Kras Krasi n"iFova i-an"a II 7;M n"iFova k)a )ni1tena I4 5=> 2re!ers2i ,ora( II G0 Kre!o"a osnovana ) vri"e-e ni!alove provaie ) Itali") III =5M !o#ata III =;M na strani 4iteli"a II 17, ;;, ;=M Decina
prire()"e ) n"o" #ladi"atorsk) pred< stav) II A7M 4iteli"e dola2i ) n") II 7GM Decina 1al"e dio kon"ani1tva da "e 2apos"edne II 1GGM napada") "e 6lavi< "evci TII ;7M )ni1tava") je III ==M o!navl"a") "e III =5> kre-onsko 2e-l"i1te III 7A> Krescens oslo!odenik +eronov 1 1@> Kreta otok, prokon2)li ) n"o" I4 5@M 2avi3a" J)de"aca 4 ;> Kris,i" cent)rion 1 @8> Kris,i" v> 4ari"e Krispin Kris,i"a ki Tita 4ini"a 1 57> Kris,o v> 4i!i"e Krispo K#1er"ja"i I4 ;A, 4 1A, 18> K#rcije /o"ta" n"e#ovo #lasan"e ) senat) I4 5G, 5;> K#rcijev (-e"ac 1 51, II @@> Kvi"cije tik kon2)l III 7=M pri"avl")"e se kao krivac 2a poKar Kapitoli"a III
;85
75.
Kvinci"e Certo II 1A> Kvintili"e 4ar le#at ) .iri"i, o!)2dao J)de"ce 4 9M pos"e3en s vo"sko- od Ger-ana I4 17> Kviri" roditcli arada I4 @8> La%eo" v> Kla)di"e La!eon Lacij kao pravo latinskiF #radova III @@> La2o" v> Korneli"e Lakon Le1ija < prva BGer-anska < ,ermanica) 1 @@, @7, II 1GG, 111 ;;, I4 19 sq.
252 37. 59.
< prva Po-onica od -ornara (Adiu-trix classicorum) 1 A, =1, =A, II 11, ;= sq. 5=, A7, 8A, III 1=, 55> < prva Italska (#talica) I @9, A5, 75, II 51> 1GG, III 15, 18, ;;> < prva BMacerovska < Maceriana) I 11, EII 97C> < dr)#a III ;;, 55> < dr)#a od -ornara (e classicis) III @@, A7, I4 A8, 4 15, 1A, ;G> < trea B'2vi1ena < Augusta) I 11, II 97, I4 58> < trea BKirenska < &'renaica) 4 1> < trea BGalska < ,allica) 1 79, II 75, 8@, 9A, III 1G, ;1, ;5, ;7, ;9, IV =, =9> < 3etvrta BMakedonska < Macedonica) I 18, @@, @A, 00 89, 1GG, III ;;, I4 =7> < peta B90eve: < Alaudae) I @@, A1, II 5=, A8, 1GG, III 15, ;;> I4 =@ sq. - peta BMakedonska < Macedonica) 4 1> < sesta B\el"e2na N Ferrata) II 8=> < 1esta BPo!"ednica < )ictrix) III 55 5A, I4 A8, 4 15, 1A>
< trinaesta Bli2anica (,emina) II 11, ;5, 5=, sq, C4, 8A, III 7, ;1, ;7, =;> < 3etrnaesta I @9, A5, II 11, ;7, =;, 5=, @5, AA, A8, 8A> III 1=, I4 A8, 7A, 79, 4 15, 1A, 19> < petnaesta B polinska < A"ollinaris) 4 1> < petnaesta BPrvoro(ena < !rimige-ma) 1 51, @@, II 1GG, III ;; sq., I4 =@ sq. - 1esnaesta I @@, II 1GG, III ;;, I4 ;A, A;> < dvadeseta I AG, III ;;> < dvadesetprva +eodol"iva (/a"ax) I A1, A7, II 5=, 1GG, III 15, 18, ;;, ;@, I4 A8, 7G, 78> < +eodol"ive (/a"aces) III ;;> < dvadesetdr)#a B*e"otarska < Deio-tariana) 4 1> < dvadesetdr)#a BPrvorodena < !rimi-genia) I 18, @@, sq., II 1GG, III ;;, I4 ;5, =7, 4 1> Le2a"ije )!o"ica Gal!e I 51> Le,7a"i stanovnici #rada Leptis B4elike i MaleC ) 6rici I4 @G> Le#7a"i n"iFova opina 1 A5> Li%a" planina ) J)de"i 4 A> Li%er otac 3aste #a J)de"ci 4 @M pokro<vitel" Istoka ibid. Li%ija V @ Lici"ija" v Pi(o" Lici"ije v> Kraso, M)ci"an Lici"ije Ceci"a senator II @=> Lic!ije /ar2o v> Kras Lici"ije /ar2o n"e#ov sin, )!i"en 1 58> Lici"ije Pro2#$ pri"atel" Otonov 1 5AM pretori"ski pre6ekt 1 5A, 8;, 87, II ==M n"e#ove -ane I 87M neisk)stvo II ==M -o ) Otonovo" vo"sci II =9M !i"e# nakon !itke II 55M se!i pripis)"e ) 2as<
< sed-a Kla)di"evska (&laudiana) II 8@, III 9, ;1, ;7> < sed-a Gal!inska (,albiana, posli"e ,emina) l A, II 11, A7, 8A, III 7 1G ;1 sq, ;@, ;7, I4 =9> < os-a II 8@, III 1G, ;1,Q ;7, I4 A8> < deveta III ;;> < deseta 4 1> < deseta Bli2anica (,emina) II @8, III 55, I4 A8, 7A, 4 19 sq. - "edanaesta II 11, A7, III @G, I4 A8> < dvanaesta 4 1>
l)#) 1to "e Oton i2dan II AG> Li1#rci II 15M koForta Li#)raca ibid. <, )2oran pri-"er li#)rske Kene II 1=> Li1#rija II 0A Li"1o"ci #alski narod 1 @=, @5, @7, @9, II ;7M v"erni viteli"evsko" stranci I A5M nadareni ri-ski- #ra(anski- pravo1 78M poraKeni od .ekvanaca I4 A7M )2
;8@
4er#ini"a protiv 4indeksa I4 A9M napali 8i-l"ane I4 7A sq. Lo"1i" v> E-ili"e, Po-pe" Lo"1o v> Kasi"e L#cerija III 8A> L#ci$ije ;as pre6ekt 6lote II 1GGM preda"e !rodovl"e 4espa2i"an) 000 1;, =A, 5GM poslan ) Ka-pani") I4 => L#1-#"ci n"iFova -rKn"a pre-a 4i"e< n"ani-a 1 A@ L#1-#" 0 @9, II @9, A@, I4 8@ sq. L#1-#"s2a K#$o"ija I @1, A5> L#2 -)nicipi" 4okonaca 1 AA> L#2a"ija II 8=> L#2cej A$%i" prok)rator Ma)retani"e II @8M )s-ren II @9> L#, v> +)-i2i"e L#,er2o v> M)ni"e L)perko L#,ija ri"eka 4 ;;> L#tacije Kat#$ posve)"e Kapitoli" III
72.
4iteli"e- o3)van -) kon2)lat II AG> /ar#e Gaj PI =8> /arije /at#r prok)rator Pri-orskiF lpa II 1;M odan 4iteli") III 5;M 2aklin"e se na v"ernost 4espa2i"an) III
43.
L#tacijev ro- 0 0A L#(ita"ci 0 C> L#(ita"ija 0 0)9 @0 /acer v> Klodi"e, Marci"e /a1"o !rat Pi2onov 1 58> /a2e-o"ci V J /a2si! v> J)li"e, Tre!eli"e /a"$ije Patr#it senator I4 5@> /a"$ije 4alens le#at Italske le#i"e 1 A5> /arce$ )#)stov )n)k od sestre, )#)st #a odred)"e 2a nasl"ednika 1 1@> /arce$ v> Korneli"e, Epri"e, 8o-ili"e /arcija$ v> Korneli"e /arcija" v> Icel Marc)e /acer vo"skovo(a otonovske stranke II ;=, =@ sq<, )skraen -) kon<2)lat II 71> /arije Del2o !)d)i kon2)l 1 15M poslan k i2a!ranivo"nici-a ilirske vo"ske 1 =1M vraa se Gal!i 1 5@M Oton #a i2a<!ire 2a vo"skovod) 1 71, 87M koristi se n"e#ovi- sav"eti-a ) rat) 1 9GM vo"nici #a o!asipl") ra2li3iti- opt)K!a-a II
/ari2 Bo"anin II A1> /ari" v> 4aleri"e Marin /ar2o-#r nasel"e I4 ;8> /arsa7a"i narod I4 @A> /art !oKanstvo Ger-ana I4 A5M Mar< tovo pol"e 1 8A, II 9@, III 8;> /araa"i narod ) Itali"i III @9> /asa v> Be!i"e Masili"sko oto3"e III 5=> /atija7a"i #er-anski narod I4 =7> /a#reta"ije dvi"e 1 11, II @8 sq. /a#ri I4 @GM n"iFova ra2!o"stva II @8M n"iFove op3ine predane na dar provin< ci"i Betici 1 78> /a#ri2 v> J)ni"e /e-io$a" -)nicipi" 1 7G> /e-io!atri7a"i 0 A=, I4 7G sq. /e8a"ai V J /e:ita !oKanstvo, n"e2in Fra- III ==> V$e"a,$jaiii narod ' Bel#i"sko" Gali"i IV ;8> /esa$a Vi,sta" v> 4ipstan Mesala /eva"ija 2apos"ela "e 4iteli"eva vo"ska III @@, @9> /evije P#-e"s 1 ;5> /e(ija 0 7A, II =;, 75, 8=, 4 ;AM kon2)< larni WpretorskiC le#ati ) n"o" 1 79> !e(jjs2e 7ete II =;M le#i"e II 55, 8@M vo"ska II 8A, III ;, 9M po-one 6iete III 18> /i"erva !oKanstvo I4 @=> /i"t#r"e III @7> /i"icije J#sto pre6ekt ta!ora III 7> /i(e"s2a :$ota II 9, 1GG, III @A, AG> /o1o"c#a2 I4 1@, ;5 sq. ==, =7, @9, A1,
70.
/ojsije V ) sq. /o"e2 Her2#$ III 5;> /o"ta" v> lpini"e, K)rci"e /ori"ja"i narod Gali"e I4 ;8> /os'o oslo!o(enik 1 87> /o(a ri"eka I4 ;8, AA> 4 ;=> /o(e$a ri"eka I4 71, 77> /#cija" Lici"ije na-"esnik .iri"e 1 1G> 4 ;AM prist)pa Otonovo" stranci 1 7AM n"e#ov 2na3a" 1 1G, II @M 2dr)K)"e
;=M sav"et)"e Oton) aa )e K)ri ) rat) II ==M odreden 2a kon2)la 1 77M i pod
;8A
odl)ke s 4espa2i"ano- II 7M skloni"i Tit) II 75M n"e#ov #ovor pred 4espa2i<"ano- II 8GM odre(en 2a vo"skovo() protiv 4iteli"a II 8;M vodi rat vlastitisredstvi-a II 85M slavoFlepan III 8M s)2!i"a po!)n) *a3ana III 5AM l)kav III @;M sq. 2ateKe s po!"edo- III 78M oFolo pis-o senat) I4 5M )la2i ) 8i- I4 11M -o ) #rad) II 9@, III 59, I4 11, =9M 2apovi"eda da )!i") 4iteli"eva sina I4 8GM s *o-ici"ano- kree ) rat I4 8@M 2apovi"eda da )!i") Pi2ona I4 59> M)lv)ski BM)lvi"evC !ost 0 87, II 89, III 8;> /#"ije L#,er2o le#at I4 18M )3vr1)"e nasip i 2idove ta!ora I4 ;;M poslan 4eledi nie() darovi-a I4 A1M )!i"en ibid. /#r2o v> .taci"e M)rko /#ti"a 0 @G, II @;, @5M -)tinskoQ #radsko vi"ee II @;> /#(o"ije Rit: 6ilo2o6, -e() poslanici-a p)t)"e k 6lavi"evci-a III 81M o!navl"a se parnica i2-e() n"e#a i P)!li"a Delera I4 5G> Na%a$ija ri"eka 4 ;A> Nar%o"s2a Ga$ija v> Gali"aM +ar!onska Provinci"a 1 7A, II 1;, 15, =;, 111 51> Nar"ija III @8, AG, A=, 77 sq. +ava ri"eka I4 7G> Na(o" v> ntoni"e +a2on Nero" car, sili vite2ove da i#ra") ) -i-i-a III A;M !"eKi i2 #rada III A8M n"e#ova rasipna darivan"a 1 ;GM 4ite< li"e -) pried)"e pos-rtne Krtvene sve< 3anosti II 9@> Nero" laKni 1 ;, II 8,9> Nero" kao nadiinak Otonov 1 78> +eronov dvor II 71M pratn"a 1 ;=M draK!e 1 9GM vre-ena II 7;> +erva !oKanski 0 0 Nerv$ja"i narod Gali"e I4 1@, @AM n"i< Fove koForte I4 ==M prikl")3)") se Divil) I4 AAM poraKeni od Kanene6a< ana I4 79> Ni1er v> Kasperi"e +i#er Ni!;-ije Sa%i" pretori"ski pre6ekt 1 @, ;@M sn)"e o carsko" vlasti #bid7 ) to-e
s#4ije7e$ i i(.
No"ije Atija" proka2iva3 I4 51> No"ije Rece,to cent)rion, vo"nici #a !aca") ) okove 1 @AM )!i"en 1 @9>
Nor%a" Gaj kon2)l III 7;> Nori7a"i III @, 4 ;@> Nori2 1 11, 7G> Novarija -)nicipi" 1 7G> Nove$ v> ntoni"e +ovel +ove2i" )tvr(eni #rad Ger-ani"e I4 ;A, ==, =@> @7, A;, 7G, 79M ) n" se povla3i 4ok)la I4 @7M ri-ski ta!or I4 77, 4 ;;> N#!i8a"i II 5G> N#!i(ije L#, le#i"ski le#at 1 79, III 1GM na#ra(en kon2)lski- odli3"i-a 1 79> +)-i2i"e R#: le#i"ski le#at I4 ;;M Klasik #a !aca ) okove I4 @9M )!i"en I4 7G> O%#$tro"ije Sa%i" )!i"en ) &ispani"i 1 =7> Ocea" 0 9, I4 1;, 1@, 79, 4 ;=> O:o"ije Ti1e$i" pretori"ski pre6ekt, )t"e<ca"an kod +erona, )!i"a se 1 7;M n"e<#ov 2na3a" ibid. O2ri2#$ III 78> O2tavija +eronova Kena 1 1=> O2tavije .a#ita p)3ki tri!)n, 2!o# )!o"<stva Ponci"e ot"eran ) pro#onstvo I4 55> O"o!ast oslo!odenik Otonov 1 ;@, ;7> O,iter1ij )tvr(eni #rad III A> Or:i-#e ;e"i1"o le#at, )!i"en II 5=M ti"elo -) spal"eno II 5@> Or:it v> Korneli"e Or:it Ostija II A=M Osti"ska Koloni"a 1 8G> Oto" )dal"en ) L)2itani") pod i2likona-"esni1tva 1 1=M prvi prist)pa Gal!i<no" stranci ibid.7 ra2-i1l"a o carsko" vlasti 1 ;1M ) ti- #a na-"era-a )3vr<1)") astrolo2i 1 ;;M n"e#ova dareKl"i<vost pre-a vo"nici-a 1 ;5M po2dravl"a<") #a kao cara 1 ;7M ) #ovor) se o!raa vo"nici-a 1 =7 sij.7 rad)"e se Pi2ono<vo" sinrti 1 55M i2 vlastite !la#a"ne ispla)"e vo"nici-a oprost od sl)K!e 1 5AM senat -) dod"el")"e po3asti 1 57M 2ato-l")"e strasti i pona1a se ) sklad) s dosto"anstvo- carske vlasti 1 71M ra2-"en")"e pis-a s 4iteli"e- 1 75M
;87
1al"e poslanike #er-anksi- vo"ska-a ibid.7 pov"erava kon2)late i ostale po3asne sl)K!e 1 77M -ol!a-a s-ir)"e vo"ni3k) po!)n) 1 8=M kree i2 #rada 1 9G, II 11M sav"et)"e se o vo(en") rata ibid.7 sklon odl)3no- s)ko!) II ==M opt)K)"e svo"e vo"skovo(e 2!o# -li<tavosti II 5GM n"e#ova vo"ska poraKena od 4iteli"eve II 5=M odl)3)"e )-ri"eti
Patr)it v> Manli"e Patr)it Pa)l v> J)li"e Pa)l Pa)lin v> .vetoni"e, 4aleri"e Pedani"e Kosta II 71> Pedi"e Ble2 vraen ) senat 1 77> Peninske lpe v> lpe Per)2i"a 1 @G> Per2i"anci 4 8> Petovion III 1> Petili"e v> Deri"al> Petrina ala 1 7G> I4 59> Petroni"a Kena 4iteli"eva II A5> Petroni"e T)rpili"an )!io #a Gal!a 1 A,
37.
II 5AM n"e#ov #ovor pri"e s-rti II 57M )!i"a se II 59M n"e#ov Kivot i 2na3a" II @GM )spored!a s 4iteli"e- II =1M "avne #ovore pisao -) Galeri"e TraFal 1 9G> oto"ovci 0 =5> 7@, II 1;, 1@, ;G, ;1, ;; ;=, ;A, =5, =@, 51, 5;, 55, AG> oto"ovs2i vo"skovo(e II ;5, =7M vo"nid II @5M p"e1a1tvo II ;AM vo"ska II 5@, III 1=M vo"nik I4 1M !o"na vrsta II A;M stranka II ==, 71M rat II 8A, III ;A> O(iris I4 85> Pace"(is v> E-ili"e Pa- ri"eka 1 7G, II 11, 17, 19 sq, ;;, =;, =5, 5G, 5=, sq, III =5, @G, @;> Pa:s2a Ve"era na Dipr) n"e2in Fra- II Pa2arije Deci! prok)rator Kor2ike, )!i"en II 1A> Pa2cije A:ri2a" I4 51> Pa2or kral" Me(ana 1 5G> Pa2or kral" Parta 4 9> Pa2vije v> .cevin Pakvi"e> Pa$acij 0 17, =9, 57, III A8, 7G, 85> Pa!:i$ija II G Pa"o"ci II 15M koForta II 17> Pa"o"ija I 7A> II 11, =;M na Otonovo" strani II =;M na 4espa2i"anovo" strani II 8AM le#ati ) ran#) propretora ) n"o" II 8A> Pa"o"s2e A$,e v> lpe ,a"o"s2e le#i"e 1 A7, III ;, ;5, @=M ale III ;M vo"ska I ;A, II 8@ sq.7 2i-ovnici I4 @5M lpe II 98> Pa,ir#e cent)rion I4 ;9> Parti II 8;M n)de 4espa2i"an) po-o I4 @1M partski kon"anici I4 @1> Patavif III A sq, 11 Patro%ije oslo!odenik +eronov 1 59, II
95.
Petroni"e Ur%i2 prok)rator +orika 1 7G> Pice" III 5;> Pice"ts2a a$a I4 A;> Pire"ej planina 1 ;=> Piri' v> Kla)di"e PiriF Pis2i 2al"ev III 5;> PiHjs2i A,o$o" I4 8=> Pi(a" Cetro"ije I4 @G> Pi(o" Lici"ija" 0 15M )sva"a #a Gal!a 1 1@<19M )!i"en 1 5=M n"e#ova do! i #las o n"e-) 1 58M na ods"e3eno" -) #lavi tra#ovi )#ri2a I4 5;> Pi(o" L)ci"e prokon2)l 6rike I4 =8M )!i"en I4 58, @GM po3etak i )2rok n"e< #ova )!o"stva I4 59> Pi(o"i n"iFovo ple-enito pori"eklo 1 15M 2na-enito i-e I4 11> P$ace"-ja II 17 sqq., =;, =AM napada "e Decina II ;G> P$aci- v> J)li"e Placid> P$a"cije Var II A=> P$a#cije E$ija" vrFovni sveenik I4 @=> P$a#t v> 8)!eli"e P$i"ije Gaj a)tor s)vre-ene povi"esti III ;8> Ploci"e .ir!o pretori"ski pre6ekt 1 5A> II 59M o!raa se vo"nici-a 1 8;M oFra!< r)"e Otona II 5A> P$ocije Gri: le#i"ski le#at III @;M pretor I4 =9 sq. Po$e!o" kral" Ponta III 57> Po$i2$it oslo!o(enik +eronov 1 =7, II 9@> Po!,ej G"ej II A> III AA> 4 9M )spo< red!a s Mari"e- i .)lo- II =8M n"e#ov ro- 0 1@>
;88
Po!,ej Lo"1i" 0 )0 Po!,ej Pro,i"2vo prok)rator Bel#ike 1 1;, @8M )!i"en ibid. Po!,ej Si$va" kon2)larni le#at ) *al< -aci"i II 8AM ne-aran ) rat) III @GM pov"eren -) posao oko na!avke novca I4 57> Po!,ej Vo,is2o 1 77> Po"cija Post#!i"a )!i"a "e I")!avnik IV 55> Po"t ri-sko !rodovl"e na n"e-) II 8=, III 57> ,o"ts2a o%a$a III 57> Po,eja Sa%i"a Oton "o" ponovo podiKe kipove 1 78> Porcije Se,ti!i" III @> Por(e"a III 7;> Post#!ijeva cesta III ;1>
1GGM -ornar III @G> Re%i$ v> Kanini"e Rece,to v> +oni"e 8ecepto Recija 1 11, III @, 8, 1@, I4 7G> Re4a"i I A8, III @=, 4 ;@M i +ori3ani III
5.
8e#i" Le,i- II @G> Re1#$ v> kvili"e, 8o2i"e Re!$ja"i narod Gali"e I4 A7> Re,e"ti" v> Kalp)rni"e rets2i pri"evo"i 1 7GM 3ete 1 @9M ale i ko< Forte 1 A8M po-one 3ete 1 A7> Ri1o-#$ )tvr(eni #rad ) Ger-ani"i I4 71> Ri! osvo"en od Gala, predao se Por2eni III 7;M op)sto1en poKari-a 1 ;M osva< "a") #a ?lavi"evci III 8@M #lava svi"eta II =;M n"e#ov poloKa" pod Gal!o- 1 11> Rii"$ja"i 0 79, III @, 5@, I4 15, 17, 18, ;G, ;9, ==> =5, A1, A;, A5, A@, 75, 7A, 79, 4 8> 9, 11, 1;, 1@, ;1, ;;, ;@, ri!s2i #rad I4 @8M #ra(anstvo I 8, 78,
Post#!i"a v> Ponci"a> ,re2oa$,s2i "aro-i IV A* ,re2o,a-s2a Ita$ija II =;M prekopadsko podr)3"e 1 7G> Pre2oraj"ci II 17, I4 1@, ;=, ;8, A=, 7=, 7A, 4 1A, ;@> Prete2stata v> .)lpici"a Pri! v> ntoni"e, Korneli"e Pris2o v> ?a!i"e, &elvidi"e, J)li"e, Tark< vini"e Pro2#$ v> Bar!i"e, Kokce", Licini"e Pro,i"2vo v> Po-pe" Propinkvo Pro(er,i"a IV J) Pto$e!ej kral" E#ipta, prvi od Makedo< naca I4 8= sq. Pto$e!ej astrolo# 1 ;;> P#%$ije Ce$er opt)Ken I4 1G7 os)(en IV *> P#%$i$ije Sa%i" pretori"ski pre6ekt II 9;M vode #a ) okovi-a III =A> P#-e"s v> Mevi"e P)dens P#$vi$ v> &oraci"e P)lvil P#"ja"i da") vo"nike 2a po-one 3ete IV A> P#teo$ja"i naklon"eni 4espa2i"an) III
57.
Raj"a ni2ak vodosta" I4 ;A> 8akotis -"esto ) leksandri"i I4 85> Rave"a II 1GG, III 5G> rave"s2a 6lota III A, 1;, =A, 5GM ala II
III 57M koloni"a I @@M -ladeK I 85, II 57M vlast II A9, 000 5A, I4 15, ;@, @77 Darstvo I 11, II A> I4 ;1, @9M save2<ni1tvo I4 @A, 71M -o I4 ;1, A9M pora2 II ;=M 3eta I4 71M 6lota 4 18, ;1M ratna v"estina III ;7M or)K"e II A1M ta!or I4 =;M le#i"e I4 @8M vite2ovi I 11, ;G> @8, II A;, III @8, 4 9M vo"skovode i 2apo<v"ednici I4 7=M vo"nici 1 5G, I4 @8M tr#ovci I4 1@M i-e III 5@M I4 18, ;8, 4 1AM save2 I4 @8M 2akletva I4 77M vladar - A8M car I4 @8M vo"skovo(a I4 717 kon"anik II 1AM narod I 1, =, 1;, ;@> =7, =8, 7=, 89, III 5A, AG, 7;, I4 1=, =7, @5, @@, @8, A8, 7=, 7A, 4 ;5, ;@7 senat i narod I @@, @A, @7, III 85M vo"<nik I 79, I4 ;9, 4 15M vo"ska I4 @7 7G, 7@, 4 19> Ro- otok II ;> Ro2so$a"i sar-atsko ple-e 1 79>
;89
Ro!i$ije /arce$ cent)rion 1 @A7 )!i"en 1 @9> Ro!#$ posve)"e sveeni3ki kole#i" kral") Taci") II 9@> Roscije Ce$ije le#i"ski le#at 1 AG> Ro(ije Re1#$ kon2)l od "edno#a dana III =7> R#%e$ije P$a#t n"e#ovi pri"atel"i Lakon i Pi2on 1 15> R#%rije Ga$ II @1M posrednik kod Deci<nine i2da"e II 99> R#: v> Kadi"e, Kl)vi"e, M)2oni"e, +)<> -i2i"e, 4er#ini"e R#:i" vo"skovo(a Gali"a III 95> R#:! v> 4iveni"e 8)6in R#sti2 v> r)len 8)stik Sa%i" v> Deli"e, *o-ici"e, J)li"e,, Kalvi<2i"e, +i-6idi"e, O!)ltroni"e, P)!lili"e Sa%i" .$avije !rat 4espa2i"anov 1 5AM #radski pre6ekt pod Otono- i 4iteli<"e- 1 5A, II A=M #radske vo"nike 2aklin"e na v"ernost 4iteli") II @@M poti3e Decin) na i2da") II 99M sklapa )#ovor s 4iteli"e- III A@M !"eKi na Kapitoli" III A9M 1al"e 4iteli") t)K!) 2!o# i2da"e III 7GM !a3en ) okove i )!i"en III 75M po3a1en cen2orski- po#re!o- I4 57> Sa%i" ?lavi"e Oton #a odred)"e 2a kon<2)la 1 77, II =AM 1al"e #a 2a )pravitel"a 3eta II =AM prela2i k 4iteli") nakon n"e#ove po!"ede II @1> Sa%i"a v> Pope"a .a!ina
4iteli"e -) pra1ta II AG> Sa!"ica"i II @9> Sa"2to v> Kla)di"e Sar-i"ija II 1A> Sario$e" Vo2"$a I4 55> Sar!ati 0 ;, =, @, ;5, I4 5, @5M ne 2oriNste 1tit 1 79M nose oklope 9kata6rakte: ibid. Sat#r" !o# 4 ;, 5M n"e#ov Fra- 1 ;7M !la#dani III 78M 2vi"e2da 4 5> Sat#r"i" v> poni"e, 4iteli"e .ceva v> *idi"e Scevi" BiQ%i .evinC Pakvi"e senator 1 77> Sci,io" pre6ekt koForte, napadn)t II @9> Sci,io" L#cije kon2)l III 7;> Se%o(ova a$a III A> Se-o'eia"i n"iFov kral" III 58> Se2sti$ija -ati 4iteli"eva II A5, 89M )-ire III A7> Se2sti$ije .e$i2s III @M kao vo(a po-o< niF 3eta ra2!i"a Treverce I4 7G> Se2va"ci narod Gali"e, !)ne se 1 @1M po!"ed)") .a!ina I4 A7> .ele)k astrolo# II 78> .ele)ki"a #rad ) .iri"i I4 85> .e-proni"e *en2o 1 5=> .e-proni"e Ti!eri"e kon2)l ) vri"e-e dr)#o# p)nsko# rata III =5> Se"cije pri"atel" 4espa2i"anov I4 7> Se"s2a Ko$o"ija i ,#2 IV *A Se,ti!i" v> Porci"e .epti-in Sera,is I4 81, 85> Sere" v> -)li"e .eren .ertori"e "ednooki I4 1=> Servije T#$ije podiKe Fra-ove III 7;> Servijevci II *J Servi$ijevi vrtovi III =8> .ever v> Desti"e, Detri"e, Kla)di"e Si-o" kral" .ve!a III @M rat)"e ) korist
Sa%i"s2i rat III 7;M sa%i"s2o 2e-l"i1te III 78> .a#ita v> Kla)di"e, Oktavi"e Sa2rata v> Kla)di"a .akrata .akrovir v> J)li"e Sa$ari js2a cesta B.olna cestaC III 78, 8;> Sa$o"i"a Kena Decinina II ;G> Sa$#stijevi vrtovi III 8;> Sa$vije Ko2ceja" neak Otonov II 58> Sa$vije Oto" car v> Oton Sa$vije Oto" carev otac II @G> Sa$vije Ticija" !rat Otonov 1 7@M kon2)l s Otono1 77M )pravl"a Grado- 1 9GM 3ast Darstva ) n"e#ovi- r)ka-a II =9M K)ri ) s)ko! s viteli"evci-a II ==M
4espa2i"ana III ;1> .ilan v> J)ni"e .ilan .ili"e Italik III A@> .ili"eva ala 1 7G, II 17> .ilvan v> Po-pe" .ilvan .i-on prisva"a kral"evsko i-e ) J)de"i 4 9M kaKn"ava #a Kvintili"e 4ar ibid. Si!,$e2s v> Decili"e .i-pleks Si"o,a #rad na Pont) I4 8= sq. Si"#es2e to,$ice 0 7;> Sirija 0 1G, 7A, II ;, A, 7=, 8G, 81, I4 =, 17, 4 1, ;AM le#ati ) n"o" I 1G, 4 9, 1GM le#i"e ) n"o" I 1G, 7A, II A, 8M #lavni
;9G
#rad ntioFi"a II 78, Sirijci po2dravl"a") i2la2ee s)nce III

24.
.i2ena cent)rion II 8> Si(e"a pov"esnik III @1> S2i-rote!i- kral" .inopl"ana I4 8= sq. S2ri%o"ija -ati Pi2ona Licini"ana 1 15> .kri!oni"an v> Ka-erin .kri!oni"an S2ri%o"ija" vodi #ra(anski rat 1 89M )!i< "en pod Kla)di"e- II 7@> .kri!oni"an Kras !rat Pi2ona Licini"ana 1 57M 2a2ire od prevrata I4 =9> S2ri%oi!evci !raa I4 51> So'e! kral" II 81> 4 1> So$i!ci narod, prvi stanovnici Liki"e 4
2.
Sora" v> Bare"a .oran Sostrat sveenik II 5> So(ija" v> ntisti"e .o2i"an So(ije Gaj pokorava J)de"ce 4 9> S,#ri"a v> 4estrici"e .p)rina Stacije /#r2o 0 *) Stari ta%or I4 18, ;1, =@, @7M ops"eda #a Divil I4 ;=, =AM osvo"en i opl"aAkan I4 AG, A;M Divil se )ta!orio ) n"e-) 4 15> Ste'a-i oto3"e III 5=> stoi72a s$je-%a na)ci stoika III 81, I4 @> S#%rije De2ster 0 )0 S#$a L#ciJe o!novio Kapitoli" III 7;M vrlo o2r#ta" II )J S#$,icija Prete2stata Kena Krasova I4
42.
S#$,icije .$or 0 5=> S#$,icijevci o!itel", 3asna 0 0A S#"#7a"i narod Ger-ani"e I4 AA> Sve%i 0 ;, III @> Sve-ije K$e!e"s pri-ipilar 1 87M napada na +ar!onsk) Gali") II 1;> .vesa Po!ecija III 7;> Sveto"ije Pa#$i" vo"skovoda Otonov 1 87M Oton se koristi n"e#ov- sav"cti-a
1 9GM okrivl")") #a otonovski voCnici II ;=M po ,riro-i neodl)3an II ;@M raspravl"a o vrsti rata II =1M !"eKi po<sli"e !itke II 55M se!i ) 2asl)#) pripi<s)"e i2da") Otona II AG>
Tacije kral" .a!inaca II 9@> ETacitD v> BKorneli"e TacitC Ta!ira Kili3anin II => Ta!,ije .$avija" le#at ) Panoni"i II 8AM po prirodi i 2!o# starosti neodl)3an III 5M vo"nici #a -r2e i s)-n"a") ) n"> III 5, 1G> Taraci"a III @7, AG, 7A, 85M I4 ; sq. 2apos"eda") "e 6lavi"evci III @7M osva"a "e L)ci"e 4iteli"e III 77M Taracin"ani I4 => Tare"t II 8=> Tar2vi"ije O'o$i i2#radio Kapitoli" III 7;> Tar2vii"je Pris2o III C@ Tar,ejs2a stije"a III C0 Tartar ri"eka III G Ta#r v> ntoni"e Ta)r Ta#rova a$a 1 @9, A5> Ta#ri"s2a Ko$o"ija II AAM )#)sta Ta)<rinaca ibid. Te"2teri narod Ger-ani"e IV ;1, A5 sq. Tere"cije evokat 1 51> Tert#$i" v> 4olkaci"e Tert)lin Teti"e J#$ija" le#at 1 79, II 8@M od)2eta -) i vraena pret)ra I4 =9 sq. Te#to"ci narod I4 7=> Ti%er 1 8A, II 9=M n"e#ovo i2li"evan"e i2 korita i poplava 8i-a 1 8A> Ti!erW"e v> leksandar Ti%er#e +eron )#)st #a postavio na se!i na"!liKe dosto"anstvo 1 1@, 1A, 89, II A@M n"e#ova vrio opre2na starost II 7AM posvetio ")li"evsko- rod) svee<ni1tvo )#)stalaca II 9@, I4 5;M 2a n"e#ove vladavine le#i"a i po-one 3ete ) 6rici pokoravale se prokon2)l) I4 58M ) J)de"i vladao -ir 4 9> Ti%erijeva 2#4a 0 @C Ticija" v> .alvi"e Tici"an Tici" II 17, ;7, =G, A8, 88> Ti1e$i" v> O6oni"e Ti#elin Ti!otej ten"anin I4 8=> Ti"1ita"s2a Provi"cija dio Ma)retani"e II @8 sq. Tiro" v> pini"e Tiron Tit sin 4espa2i"anov 1 1M n"e#ova narav II 1, I4 8AM otac #a 1al"e Gal!i, ali on
;91
se vraa s p)ta II 1 sq7 voli kral"ic) Berenik) II ;M dola2i do 4enerina Fra-a ibid7 odrKava ve2) i2-ed) 4espa2i"ana i M)ci"ana II @, 79M po< stavl"en 2a vo() ")de"sko# rata II 8;, I4 @1, 4 1M nast)pa kon2)lat ) nena<2o3nosti I4 =8M n"e#ova privrKenost !rat) I4 @;M !la# post)pak s vo"nici-a 4 1M ops"eda Jer)2ale- 4 1, 1G sq. To$%ija2 )tvr(eni #rad ) Ger-ani"i I4 79> Tra7a"i po-aK) ri-l"ani-a 1 A8> Tra'a$ v> Galeri"e TraFal Traja" 0 0 Tra2#a 1 11> Tra,eit#"t III *C Tra(eja Pet #(or istinske slave II 91M n"e#ovo slo!odo)-l"e I4 @M tast &el<vidi"ev ibid7 pri"atel" 4espa2i"anov I4 7> Tre%e$ije /a2si"i le#at ) Britani"i 1 AGM !"eKi odande II A@> Tre%o"ije Gar#cija" 0 C Treverac III =@, I4 @@, @8> Treverci I @=, @7, A=, I4 18, ;8, =;, =7> @7, AA, A9<71, 7=, 7@, 4 15, 19, ;5M ala Treveraca II 15, ;8M koloni"a Treve<raca I4 A;, 7;> trevers2a %it2a V 0C Tri%o7a"i narod Ger-ani"e I4 7G> Tri"ari"a Kena L)ci"a 4iteli"a II A=M n"e<2ina ra2)2danost II A5M oFolost i okr)t> nost III 77> T#$ije v> .ervi"e T)li"e T#"1ri narod Gennani"e II 15 sq., lM @@, 79M prila2e Divil) I4 1A, AAM ko Forte T)n#ara II 1@> T#r,i$ija" v> Petroni"e T)rpili"an Tiir#$Be Cerija$ pri-ipilar II ;;> T#s2o v> Decina T)sko T#tor v> J)li"e T)tor '!i"ci I4 18, ;8, @@, A=, 77, 4 ;5> U!%ricije Far)spik I ;7> U!%rija III 51 sq, @;> Ur%i2 v> Petroni"e 'r!ik Ur%i" III A;> U(i,e4a"i I4 =7> Va-a ta!or 4 ;G sq. 4alens v> *onaci"e, ?a!i"e, Manli"e 4alentin v> J)li"e 4alentin Va$erije 2""atik le#at ) Bel#ici 1 @9M 2eQ 4iteli"ev ibid7 !)d)i kon2)l I4 5, A>
Va$erije .esto le#at II 98M svo"ak 4iteli<"ev I4 59M 1al"e kon"anike da )!i") Pi2ona I4 @G> Va$erije Marin II 71> Va$erije Pa#$i" III 5; sq. Va"1io"ci narod Ger-ani"e, od-e) se od 8i-l"ana I4 7G> Var v> l6en, ri"e, Kvintili"e, Planci"e Varjje Kris,i" tri!)n 1 8G> Varo" v> Din#oni"e 4aron Vas2o"ci narod I4 ==> Vati2a" ne2drav kra" II 9=> Vati"ije lakrdi"a1, n"e#ove #ra!eKi 1 =7> Ve-ije A2vi$a le#i"ski le#at II 55> III C Ve$a%ar 0 ;7, III 75> Ve$e-a d"evica proro3ica I4 A1M ne -oKe "o" se prist)piti radi ra2#ovora I4 A@M Ger-ani "o" poslali darove 4 ;;M 8i-l"ani "e Fra!re -a ,ri'vati -ir 4 ;5> Ve$o2at I")!avnik Karti-and)in III 5@> Ve"era PatQska II ; sq. Ve"ti-ije P#%$ije )!i"a Pakora 4 9> Ve"#cije vo(a Britanaca, ) po3etk) v"eran 8i-l"ani-a, kasni"e nepri"a<tel"ski raspoloKen pre-a n"i-a III 5@M dokopao se kral"evstva ibid. Ver v, tili"e 4er Vera2s neak Divilov 4 ;G> Vera"ija Kena Pi2ona Licini"ana 1 57> Verce$e )tvrdeni #rad 1 7G> Ver1i$ije Ka,ito" III 77, I4 => Ver1i$io" v> tili"e 4er#ilion Ver1i"ije R#: le#at ) *on"o" Ger-ani"i 1 8M pon)(ena -) carska vlast 1 8, 9, @1 sq7 Oton #a odre()"e 2a kon2)la 1 77M ops"eda") #a vo"nici ) n"e#ovo" k)i II 59M !"eKi na straKn"a vrata II @1M vo"nici traKe n"e#ov) #lav) II A8M okrivl")"e #a ?a!i"e 4alens III A;> Vero"a II ;=, III 8, 1G, 1@, @G, @;> Ver#$a"a v> Gratila 4er)lana Ves,a(ija" .$avije 2apov"ednik dr)#e le#i"e OII 55M poslan protiv J)de"aca 1 1GM proro3anstviiiia
;9;
-) predodredena carska vlast 1 1G, II 1, 78M prist)pa Oton) s ")de"skovo"sko- 1 7AM #otovo dovr1ava ")de"ski rat II 5M do#ovara se s M)ci"ano- II 7, 7AM osva"a sve osi- Jer)2ale-a 4 1GM n"e<#ove vrline II @M !)dnost, 1tedl"ivost, -arl"ivost, pro-i1l"enost II 77M ra2<-i1l"a o rat) protiv 4iteli"a II 75M po< 2dravl"a") #a kao cara II 8GM Fita ) leksandri") III 58M ) privatno- Kivot) 2aosta"e 2a !rato- III A@M "edini se od vladara kao car poka2ao !ol"i- 1 @GM senat -) odredio po3asti I4 =M nast)pa kon2)lat ) nena2o3nosti I4 =8M o2dravl")"e sli"epa i kl"asta I4 81M prist)pa .erapisov) Fra-) I4 8;M sina Tita postavl"a 2a 2apov"ednika ) ")<, de"sko- rat) II 8;, 4 1> Ves,a(ija" Tit v Tit 4estalke i2la2e )s)sret 6lavi"evci-a pri sklapan") -ira s viteli"evci-a III 81M 3iste -"esto 2a o!nov) sveti1ta I4 @=> Vesti" L#cije ri-ski vite2 I4 @=> Vesti" 'ra! 0 *) Vestricije S,#ri"a II 11M drKi Placenci") II 18, =A> Vetije ;o$a" le#i"ski le#at, na-"esnik Britani"e II A@M dvo)-i se i2-e() 4iteli"a i 4espa2i"ana II 97>
Vetu4ije 1 25.
spa1ava .at)rnina pred ra2!"e1n"eli- vo"nici-a III 11M s)d"el)"e ) !ici kod Kre-one III 18M -oli 2a !rata kvili"a 8e#)la I4 5;M pov"esnik III ;@, ;8> Vir-ije Ge!i" III *J Vite$ije A#$o prokon2)l 6rike 1 7G> II 97M poslan kao le#at ) Ger-ani") 1 9, @;M n"e#ovo od-etni1tvo i )stanak 1 @1M ) o3i-a o2!il"niF vo"nika ni2ak 1 @;M po2dravl"a") #a kao cara 1 @7M n"e<#ova -litavost i rastro1nost 1 A;, II =1, A;, III =A, A=, 8AM neposto"anost d)Fa II @7M )spored!a s Otono- II =1M kree ) rat II @7M nedorastao te1ki- prilika-a II @9M svo- sin) nad"eva nadi-ak Ger-anik ibid7 radostan pro<-atra stravian pri2or nedavne !edri< "a3ke !itke II 7GM -ar@ n"e#ove vo"ske II 87M )la2i ) 8i- II 88M od!i"a nadi<-ak )#)st II A;M priFvaa #a II 9GM n"e#ove ne2asitne strasti II 9@M odre<d)"e kon2)late 2a -no#o #odina )na<pri"ed, )propa1tava Darstvo III @@M Keli se na2vati De2aro- III @8M pon)(eni -) )v"eti -ira III A=, AAM sklapa )#o<vor s ?lavi"e.a!ino- III A@M #l)F 2a Fra!re pri"edlo#e III A7M i2la2i i2 Pala<ci"a, poto- se vraa III A8M sval")"e krivn") na vo"nike III 7GM po#ia III 8@M n"e#ove slike po!acane III 1;M n"e#ov sin II @9M III AAM po#i!a I4 8G> Vite$ije L#cije otac carev III 8AM trip)t kon2)l 1 9, III AAM cen2or 1 9, III AA> Vite$tje L#cije !rat carev 1 88M okr)K)"e se laskavci-a II @5M n"e#ov o1tar pri<"edlo# protiv Decine III =7M opt)K)"e Ble2a III =8M ostavl"en da !rani #rad 111 @@M poslan ) rat ) Ka-pani") III @8M ops"eda i osva"a Taracin) III 7A sqM na 2l) #las), ali radin ibid7 )!i"en I4 ;> Vite$ije .at)rnin 1 8;> vite$ijevci po!"e()") II 51M po!i"e(eni II 15, III 1@M prela2e ) 6lavi"evsk) strank) III A=, A9M n"iFova Fra!rost i posto"anost I4 ;>
Vi%e"ije Rii:i" ,re:e2t a$e III 0@ Vi%ije Kris,o !o#at i -oan II 1GM pro<ka2iva II 1G> I4 51 sq. Vicecija -)nicipi" III 8> Vije"a II AAM koloni"a 1 AAM 4i"en"ani 1 A@ sq, 77, II ;9, AAM ) ra2-irica-a s L)#d)no- 1 A@> Vi2tor v> Kla)di"e 4iktor Vi2torija dvopre# s n"e2ini- kipo- ) vesti!)l) Kapitoli"a 1 8A> Vi"-e2s v> J)li"e 4indeks Vi"-o"isa )tvr(eni #rad I4 A1, 7G> Vi"ije Tit kon2)l 1 1, 11, 1=, =9M sav"e<t)"e Gal!i da ne K)ri 1 =;M na"#ori od s-rtnika 1 AM po#i!a 1 5;M n"e#ov Kivot i 2na3a" 1 =7, 58M n"e#ova opor)ka 1 58> Vi,sa"ijev trije! 0 )0 Vi,sta" A,ro"ija" v> rponi"an 4ipstan 4ipstan /esa$a vo"ni3ki tri!)n III 9M
;9=
Vocecij planina ) &elveci"i 1 A8> Vo2o"ci narod 1 AA> Vo2#$a v> *ili"e, .ariolen Vo$a1i"ije )!o"ica .kri!oni"anov II 7@> Vo$2acije Tert#$i" IV G Vo$o1e( kral" Parta 1 5GM n)di po-one 3ete 4espa2i"an) I4 @1> 4ol)2i"e Gaj vo"nik III ;9> Vo,is2o v> Po-pe"> stranka I 85, 9G, III =;M vo"skovo(e II 5@M vo"ska I 87, I4 59, II 5@, 000 ;;, 5A, @AM vo"nici I 8@, II 17, ;A, III A=> A9, 7=, 8;, I4 1M po!)na I @1> Vive"ije R#:i" pre6ekt ale III 1;> vite$ijevs2e le#i"e II 51, III ;1, I4 @5, A8M 3ete III 97 koForte III A, A1, A;M
;I;LIOGRA.IJA J As%ac'9 Ro!sic'e" Kaisert#! #"- Ver:ass#"1 %is a" Traja"9 Ei"e 'istorisc'e Ei"$eit#"1 (# -e" Sc'iri:te" -es P Cor"e$i#s Tacit#s9 Ko$" 0JG< H Peter9 Die 1esc'ic't$ic'e Literat#r $i%er -ie ro!isc'e Kaiser(eit9 Lei,N (i19 1897> ?> B> MarscF, T'e Rei1" o: Ti%eri#s9 OE6ord 'niversitI Press, 19=1> 4> M> .cra-)22a, T'e E!,eror C$a#-i#s9 &arvard 'niversitI Press, 195G> B> Z> &enderson, T'e Li:e a"- Pri"ci,ate o: tFe E!,eror +ero, Lon< don, 19G=> B> Z> &enderson, Civi$ Qar a"- Re%e$$io" in tFe Ro!a" E!,ire9 Lon< don, 19G8>
Za Agrikolu:
;95
?> Leo, D$e 1riec'isc'Nr7!isc'e ;io1ra,'ie9 Leip2i#, 19G1> G> L> &endrickson, T'e Proco"s#$ate o: J#$i#s A1rico$a i" Re$atio" to HistorR a"- E"co!i#!9 'niversitI o6 DFica#o, *ecennial P)!lication, DFica#o, 19G;> ?)rnea-, A1rico$a (u%od u iPdanje), OE6ord, 1898, 19;;> /a DijalogD 8> &ir2el, Der Dia$o19 Leip2i#, 189@> E> +orden, Die a"ti2e K)nstprosa, Leip2i# < Berlin, 19G9> G)de-an, Dia$o1#s (u%od u iPdanje), Leip2i# < Berlin, 1915> /a ,ennanijuD E> +orden, Die 1er!a"isc'e Ur1esc'ic'te i" Tacit#sS Ger!a"ia9 Berlin < Leip2i#, 19;;;> II Tacitov 5ivot Gaston Boissier, 9Do--ent Tacite est deven) &istorien:, /e%ue des deux mondes, ; B19G1C, ;77> E> Paratore, Ta-to9 Milano, 19@1> MarI L> Gordon, 9TFe Patria o6 Tacit)s:, Sournal o' /oman Studies B19=AC, str> 15@> P> ?a!ia, 9La Darriere senatoriale de Tacite:, Sournal des Sa%ants
+1926)2 st4. 193.
IH Re$i1io("i i :i$o(o:s2i "a(ori 8o!ert von PoFl-ann, Die Qe$ta"sc'a##"1 -es Tacit#s9 M)ncFen, 191=> P> ?a!ia, 9LQIrreli#ion de Tacite: , Sournal des Sa%ants B1915C, str> ;@G> > .i2oo, 9Paet)s TFrasea et le .toicis-e:, /e%ue des 'tudes 5atines B19;AC, str> ;;9> IV Pov#es"a !eto-a P> ?a!ia, 9Le 8e#le annalistiH)e dans lQFistorio#rapFie ro-aine:, #o$nal des Sa%ants B19GGC, str> 5==> M> > Levi, Nero"e e s#oi te!,i9 Milano, 1959> ?> MarE, 9'nters)cF)n#en 2)r Ko-position )nd 2) den Y)ellen von Tacit)sQ nnalen:, Hermes, B19;@C, str> 75> ?> G> Moore, T nnalistic MetFod as 8elated to tFe Book *ivisions in Tacit)sa, *ransactions o'l(e American !(ilological Association B19;=C,
str. 5.
?> P6ister, 9Tacit)s als &istoriker:, )Uoc(. '. kl. !(il. (1V14), str. 3AA. i 899. R L Ro%erts9 Tacit#sS Co"ce,tio" o: t'e .ii"ctio" o: HistorR Greece a"- Ro!e9 B19=AC, str> 9> G> &> .tevenson, 9 ncient &istorians and tFeir .o)rces:, Sournal o' !(iloso"(8 B19;GC, str> ;G5> B> Zalker, T'e A""a$s o: Tacit#s A St#-R i" t'e Qriti"1 o: HistorR9 MancFester, 19@;> > Zalser, Ro!9 -er Reic' #"- -ie :re!-e" Vo$2er i" -er Gesc'ic'tsN sc'rei%#"1 -er :r#'e" Kaiser(eit9 Baden<Baden, 19@1> V I(vori D> Baier, Tacit#s #"- P$#tarc'9 Pro#r>, ?rank6)rt a%-, 189=> G> Dlason, Tacit#s #"- S#eto"9 Bresla), 187G> *> *etle6sen, 9'!er des alteren Plini)sQ GescFicFte seiner /eit )nd iFr 4erFaltnis 2)- Tacit)s:, !(ilologus B187@C, str> 5G> P> ?a!ia> Les So"rces -e Tacite -a"s $es KHistoriesL et $es KA""a$esL9 Paris, 189=> > G)de-an, 9TFe .o)rces o6 tFe Ger-ania o6 Tacit)s:, *ransactions
;9@
o' t(e American !(ilological Association B19GGC, str> 9=> P> Keselin#, 9Tacit)s )nd .eneca:, !(. Woc(. B19=;C, str> 15A1> J> Martin, M#r T#e$$e":ra1e i" -e" KA"iia$e"L #"- KHistorie"L9 Hosius Studien Pu *acitus, .t)tt#art, 19=A> ?> MarE, 9*ie O)ellen der Ger-anenkrie#e !ei Tacit)s )nd *io:, Xlio B19==C, str> =;=> ?> MarE, 9Tacit)s )nd die Literat)re der eEit)s ill)stri)- viror)-:, !(ilologus B18=7>=8C, str 8=> T> Mo--sen, 9Dorneli)s Tacit)s )nd Dl)vi)s 8)6)s:, Hermes B187GC, str> ;9@> T> Mo--sen, 9*as 4erFaltniss des Tacit)s 2) den cten des .enats:, SitP. der kgl. !reus. Akad. der )Uiss. Pu Berlin B19G5C, 115A> E> +orden, 9JosepF)s )nd Tacit)s:, eue Sa(rb. '. d. kl. Alt. B191=C,
st!. 637.
8> 8a66aI, Die /e!oire" -er Kaiseri" A1ri,,i"a9 Zien, 1885> Z> .cF)r, 9*ie Orientpolitik des Kaisers +ero:, X@o, nova ser> ;, su""t. 1@ B19;=C> ?> 44alter, 9/) Tacit)s )nd .eneca 8Fetor:, Berl. !(il. Woc(. B1918C, str> ;=7> ?> Zalter, 9/) Tacit)s )nd 4aleri)s MaEi-)s:, !(il. Woc(. B1918C, str>
789.
VI Literar"e 2ara2teristi2e G> Dlason, De %revi$oU#e"tiae Taciteae U#i%#s-a! 1e"eri%#s9 Leip2i#, 1881> E> Do)r!and, Le Proce-es -Sart -e Tacite -a"s $es KHistoiresL9 Paris, 19GA> ?> *e#el, Arc'aistisc'e ;esta"-tei$e -er S,rac'e -es Tacit#s9 +iirn!er#, 0G>C A G#"(9 D$e -e2$a!atorisc'e R'etori2 i" -er Ger!a"ia -es Tacit#s Diss,. La)sanne, 19G7> P> Ke#ler, Iro"ie #"- Sar2as!#s %ei Tacit#s9 Diss,. Leip2i#, 191=> ?> KroFn, Perso"e"-arste$$#"1e" %ei Tacit#s9 Diss,. GrosscF3na)> i> .>i>> 19=5> > .alvatore, Sti$e e rit!o i" Tacito9 +apoli 19@G> G> .oer!orn, Variatio ser!o"is Taciti9 Diss., 'ppsala, 19=@> E> Zol66lin, 9.cFri6ten ii!er den TaciteiscFen .til )nd #enetiscFe Ent<îckl)n# dersel!en:, !(itologus (13C4), str. 19C. VII Si"ta2sa > &> *rae#er, '!er .IntaE #"- Sti$ -es Tacit)s, Leip2i#, 188;=> J> Gantrell, Gra!!aire et stR$e -e Tacite, Paris, 188;; ?)rnea)E, A""a$es (u%od u iPdanje), OE6ord, 1898, 19;;> > G)de-an, Dia$o1#s (u%od u iPdanje), Leip2i# < Berlin, 1915> VIII Leksiko#ra6i"a P> ?a!ia, O"o!astico" Tacite#!9 Paris, 19GG> > Ger!er < > Gree6, Le+ico" Tacite#!9 Leip2i#, 19G=> IF VJero-ostoj"ost J> de Bois"oslin> 9*e lQ )tFenticite des nnales et &istoires de Tacite:, /e%ue de la Societe des Ct. Hist., 5> ser> ; B1898C, str> 1@@> E> G> &ardI, 9Tacit)s as a MilitarI &istorian in tFe &istories:, Sourned o' !(ilolog%, A1 B195GC, str> 1;=> &> +a)-ann, 9*ei Gla)!îirdi#keit des Tacit)s:, Bonn. Sa(rb. B19=5C, str, ;1> G> 4o#t, :Tacit)s )nd die 'nparteilicFkeit des &istorikers:, Hosius Studien Pu *acitus, .t)tt#art, 19=A> D> Z> Mendell, Tacit#s N T'e /a" a"- His Qor29 +e^ &aven, 19@7, str> ;19> F Tacit # 2"ji5ev"o! 2o"te2st# E Cor"e$i#s9 T#o!o-o Tacit#s9 'isroriar#! scri,tor9 i" 'o"ii"#! !e!oria versat#s sit #sU#e are"asce"tes $itteras saec#$is FIV et FV9
;9A
Zet2lar, 1888> L> *ela-are, Tacite et $a $itterat#re :ra":aise9 Paris, 19G7> D> Z> Mendell, 9Leidensis BPL> 1A> B:, AS!, 7@ B19@5C, str> ;@G> P> de +olFac, 9Bocace et Tacite:> Mel. d<Arc(. et d<Hist. B189;C, str> 1=G> L> Prelle, Die Qie-ere"tste'#"1 -es Tacit#s9 ?)lda, 19@;> ?> 8a-orino, Cor"e$io Tacito "e$$a storia -e$$a c#$t#ra9 Milano, 1898> 8> .a!!adini, Storia e critica -i a$c#"i testi Lati"i9 .ire"(a9 189G> G> To66anini, /acc'iave$$i e i$ KTacitis!oL9 Padova, 19;1> CD TACIT NA HRVATSKO/ ILI SRPSKO/ 0 SLOVENSKO/ JEMIKU 1> .tiepan Pavlovi, A1rico$a9 /a#re!, I2dao KOostaP .to".i, 18@9, OIIIP f 7= str> ;> .tiepan Pavlovi, ivot K" J#$ija A1ri2o$e9 /a#re!, I2dao Kosta .toisi, 18@9, 99 str> Birili3ko i2dan"e pretFodne kn"i#eC => ?ran K)relac, K#re$7ev A1ri2o$a ("rio"Yio M. Kre"el), ,rada Pa "o%. knjiZ. (r%. 9, 1899, str> ;5@<;A9> 5> Milivo" 0repel, /a"ja -je$a ERa(1ovor o 1ovor"ici!a9 A1ri2o$a9 GerN!a"ijaD9 /a#re!, +aklada Matice Frvatske, 1889, $$I4f119 str> !rie-%odi griki( i rimski( klasika, sv> 7> @> Milivo" 0repel, Ra(1ovor o 1iiviir"2ii"a N c> ;8<5;, Pri!jeri i( ri!s2e 2"ji5ev"osti # 'rvats2o! ,rijevo-#9 .astavio .t"epan .enc, /a#re!, +aklada kr> Frv><slav><dal-, 2e-> vlade, 1895, I$ f 5G9 str>, S%jetska knjiZe%nosl u (r%atskim "rije%odima, sv> ;> str> ;9@<=G5M ;> i2d> 191G> str> ;A9<;77M => i2d> 19;G> str> =;A<==7> A> Milivo" 0repel, A1ri2o$a N c> 1,5, 55<5A, .t"epan .enc> Pri!jeri9 1> i2d> 1895> str> =G5<=G7M => i2d> 19;G> str ==5<==7> 7> Milivo" .repel, Ger!a"ija N c> 1<7, 9<18, ;G<;7> .t"epan .enc, Pri!Njeri9 1> i2d> 1895> str> =G7<=1AM => i2d> 19;G c> ;, 5, @, 7> 9<18, ;1<;=, ;@<;7, str> ==7<=55> 8> .t"epan .enc, A"a$i I 1<1@, II 51<5=, @=<@A, @9<A;, A9<7A, 8;<85, III 1<1A, 4I @G<@1> .t"epan .enc, Pri!jeri9 1> i2d> 1895> str> =1A<=55M ;> i2d> 191G> I 1<;, 5<1@, II @@, @9<A1> A9<7@, 8;<8=> III 1<A, 4I @G<@1, str> ;77<;95M => i2d> 19;G> str> =5@<=A@> 9> ?erdo PaK)r, Povijesti ri!s2ije' Careva9 Ljeto,isa B nalaC 2"j 09 4araKdin, Tisak i naklada J> B> .ti6lera, s. a. O19G=P, 99 str> Rbirka"ri-je%oda rimski( i grQki( klasika u "roPi sv> 7> 1G> ?erdo Pa5#r9 isto9 kn"> ;> 9A str> Osv> 1;SP 11> Kolo-an 8ac, A"a$i $4 =8<5=, .t"epan .enc, Pri!jeri9 ;> i2d> 191G> str> ;9@<;9A> 1;> noni-, Dva 1ovora EI( Kivota A1ri2o$eLD9 +apred N E" ava"t ;, 1917, =G7, => 1=> /voni-ir *oro#FI, A"a$i INVI9 /a#re!, +aklada Brae Kral", 19;=, 1AG str> 15> 4eselin Da"kanovi, Ger!a"ija9 Beo#rad, *rKavna 1ta-pari"a Kral<"evine .&., 19;7> BPre1ta-pano i2 -,odisnjice- $$$4IC, @9 str> 0A Lati"s2i ,isci9 Priredio *> Karapan(i, Beo#rad, Kn"iKarnica Gece Kona, 19;7> 4III f 1;7 str> BTacit str> 1G@C 1A> +ikola 4)li, Tacit Bnekoliko odlo-aka i2 TacitoviF d"elaC, Sr"ski knjiZe%ni glasnik ;5, 19;8, str> 19;< ;G5, ;7G<;81, =@A<=A@> Bisto7 +ikola 4)li, I( ri!s2e 2"ji5ev"osti9 Beo#rad 19@8, str 195<;57C 17> noni- O+ikola 4)liSP, I( -e$a Tacita E> Nero"#D KLeto,isL9 Sr"sko kolo 9C. 19;9, =1, 1<; i =;, 1<;M .i$o(o:ova s!rt9 Sr"sko kolo ;A, 19;9, =;, 1<;M Car !atero#%ica Sr"sko kolo ;A, 19;9, =1, 1<;> 18> +ikola 0op> Carevi9 Sr"ski knjiZe%ni glasnik =8, 19==, A, str> 51=<517> 19> Ivan Tro-!etar, Dva -o2#!e"ta ri!s2e ,o$iti2e !#-rosti9 )r(-bosna @5, 195G, @, str> 1;G<1;1> ;G> noni-, ;orac (a s$o%o-# rije7i # -o%a Krista EA"a$i IV =5<=@C, /ijeQ sa%jesti i raPbora =, 1951, @;, ;> ;1> $$$, A#1#stovo -o%a9 I(%or 'istorijs2i' te2stova9 /a#re!, 0kolska kn"i#a, 19@@, 79 str>, Mala (istorijska knjiZnica, seri"a II9 kn"> 1> 'red<nik Mirko \eKel">
;97
@@ FFF9 Ra"o ri!s2o carstvo9 I(%or te2stova9 /a#re!, 0kolska kn"i#a, 19@8, 155 str>, a iP%orima (istorije, sv> 5> 'rednik Mirko \eKel" ;=> +ikola 4)li, A"a$i FIV ANG i Historije 0 ;, M> B)di-ir < M> ?la1ar, !regled rimske kn'iZe%nosti, Beo#rad, +a)3na kn"i#a, 19A=, str> @@1<@@=M ;> i2d> 1978> ;5> 8ad-ila 0ala!ali, Ra(1ovor o 1ovor"ici!a9 c *>9 M> B)di-ir < M> ?la1ar, !regled rimske knjiPe%nosti, Beo#rad, +a)3na kn"i#a> 19A=, str> @51M ;> i2d> 1978> ;@> 8ad-ila 0ala!ali, Historjje 0 8G<8;, / ;#-i!ir < / ?la1ar, !re-gled rimske knjiZe%nosti, Beo#rad, +a)3na kn"i#a, 19A=, str> @@GM ;> i2d> 1978> ;A> ?ran Brada3, A"a$i9 Mari!or, /aloK!a O!2or"a, 19A8> @17 str> %2 antiQnega s%eta, kn"> 9> 'rednik JoKe Kastelic> ;7> *arinka +eveni<Gra!ovac, Ger!a"ija N A1ri2o$a N Ra(1ovor o 1ovor"ici!a9 Beo#rad, 8ad, 19A9, 11@ str> Biblioteka /ei i misao, Kolo $, kn"> ;5= 'rednik *)1anka Perovi ;8> $$$, Tekstovi i2 ri-sko# prava, I2a!rali i preveli dr Jelena *ani<lovi i dr O!rad .tano"evi, Beo#rad, +ovinska )stanova .l)K!eni list .?8J, 197G, ;7; str>7 ;, i2d> 197=, ;7A str>M => i2d> 1978> 17A str>M 5> i2-i"en"eno i dop)n"eno i2dan"e 198;, ;7@ str> ;9> L"il"ana Drepa"ac, A"a$i9 Beo#rad, .rpska kn"iKevna 2adr)#a, 197G, $L4II f A99 str>, Kolo L$III, kn"> 5;;> =G> Jakov Kostovi, A"a$i9 /a#re!, Matica &rvatska, 197G> A5A str> ,rQki i rimski klasici, 'rednik 4el"ko Gortan )0 + + +9 A"to$o1ija svetov"e kn"iKevnosti, I2a!ral, )redil in opo-!e napisal Janko Kos, L")!l"ana, *rKavna 2aloK!a .loveni"e, 197=, 5@= str> BTacit str> ;AGC =;> $$$, I(vori ri!s2o1 prava> Pripre-io i preveo nte 8o-ac, /a#re!, In6or-ator, 197=, $4II f AG7 str> Pravna !i!lioteka> ==> $$$, A"ti72a svje-o7a"stva o Istri9 I2a!rao, prevo i priredio Mate KriK-an, 'rednik Josip Brat)li, P)la, Xakavski sa!or, Istarska naklada, 8i"eka, Otokar Ker1ovani < Edit, 1979, =7A str> < #stra kroi stoljeYa, Kolo I, kn"> 1> 'rednik /vane Xrn"a BTacit str> ;7=C . *8\ J Korneli"e Tacit i n"e#ovo d"elo &I.TO8I E % &I.TO8IJE ?ontes lection)Ko-entar Ka2alo Bi!lio#ra6i"a
;98

Tacit - Historije

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tacit - Historije

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

stranke> 4ini"e !i"a1e 2a Marka Otona, Lakon i Icel "ednod)1no pod)piraF) ne

coercenda- -ilitare- licentia-, -inanti!)s intrepid)s, advers)s !landientes incorr)pt)s>

oc)lis introspicere -od)-H)e 6ort)nae a n)llis -a#is eEi#ere,

kral"evi Epi6an dok "e ne)-orno poticao !itk) 2a Otona>

vasta-M non 6r)-ent)- )sH)a- eEercit)i, nec eEercit)- sine copiis

.ada "e vla<dala i neprirodna !e2!riKnost i naslade se ni ) "edno- tre<

cele!ra!an<t)r> Ger-aniae stati- -isere le#atos ai-lia o66erentes7

2!o# sna#e nepri"atel"a ne#o 2!o# pri"evare vo"sko< vo(a>

a!s)-pta s)nt H)ae advers)s necessitates in lon#)-

t)Kitel"i-a, J)ni"e Ma)rici"e 2atraKi od De2ara da se senat) dop)sti )vid ) carske

tao #odine sl)K!e po"cdinaca < poreda po!"ednike s n"i<

8o-an)- e66)dit, t)r!id)s -iscen<dis seditioni!)s et plerisH)e #rat)s vaecordi 6ac)ndia>

i)r#iove seditione- a)t clade- co--i<litoni o!iectaret>

c)ncta eEplorans parat)sH)e decernere, Fa)d proc)l &ierosolI-is castra 6acit>

Me2i"o- 4> c> 5A> (a 2o"(#$a Kvinci"a tika Bc>7=C>

# Ge$-#%# Gd"e s) se nala2ili 4ok)la i &ereni"e Gal Bv> c> ;A>

,re!a si"# *o-ici"an)>

o- Ha#4a"a +asel"avali s) podr)3"e isto3no od ?riKana, oko

Ce(ar 4> !il"> )2 III, 8A> # L#1#-#"# *anas LIon>

;1> re2os!o 4> I4, 7G> # rije2# )a(alis Bdanas ZaalC>

)2 8a"n) 2a vri"e-e Gal!e 1 @=M pro<tivnici Gal!e ibid.

#rad ntioFi"a II 78, Sirijci po2dravl"a") i2la2ee s)nce III

You might also like