Zjawisko martwych dwikw,

ze brzmienie oraz przydwiki w gitarach

Martwe dwiki lub martwe pola (ang. dead spots) zwane potocznie wrd gitarzystw wilkami
dotycz praktycznie wszystkic! instrumentw strunowyc!. Mo"na przy#$ za%o"enie& "e posiada #e
ka"dy instrument& #ednak"e wystpu# one w r"nym nasileniu. 'u" na samym pocztku trzeba
uwiadomi$ sobie& "e nie ma instrumentu idealnego ( #eszcze nikt takiego nie stworzy%& c!o$ #ak
pokazu#e "ycie wielu instrumentom stworzono ca%kiem ciekawe legendy. )czywicie s pewne
modele& ktre do dzisia# wyznacza# niedocignione wzorce czy te" cec!u# si nadzwycza#nymi
walorami brzmieniowymi. *arto tu wspomnie$ c!o$by skrzypce +tradi,ariego& czy bli"sze
gitarzystom modele -ibson .es /aul czy 0ender +tratocaster. 'eli #ednak poznamy troc! !istorii
i przy#rzymy si bli"e# ca%emu zagadnieniu& to uwiadomimy sobie& "e tak"e +tradi,ari stworzy%
wiele instrumentw& ktre w "aden sposb nie przynios%yby mu czci& #ak darzymy go dzisia#.
1o idea%u skrzypiec doszed% dopiero po trzydziestoletnic! "mudnyc! poszukiwaniac!.
2 wspomniane gitary s ikonami& znanymi g%wnie przez pryzmat dorobku muzycznego wielu
!erosw gitary& g%wnie z lat sze$dziesityc! i siedemdziesityc!. *spomniane instrumenty to po
prostu prze%omowe konstrukc#e& ktre wyznaczy%y nowe obszary w muzyce oraz tec!nologii
budowy instrumentw. 3ezkrytyczne pode#cie do #akoci wszystkic! wyprodukowanyc! gitar .es
/aul& +tratocaster czy wielu innyc!& #est obarczone sporym b%dem. )wszem& s wrd nic!
egzemplarze magiczne& ma#ce to co& ale prbu#c oceni$ rzecz obiektywnie& wikszo$ z nic!
to instrumenty przecitne& nie#ednokrotnie nie pozbawione wad& #akie posiada wiele im podobnyc!.
)t& tak #ak z ludmi ( narody sk%ada# si z milionw obywateli& ale ic! losem kieru# tylko ic!
wybitni przedstawiciele.
Martwe dwiki co to jest
/o uderzeniu struny wybrzmiewa ona przez pewien czas& do momentu ca%kowitego wyganicia
dwiku. /omi#a#c wiele aspektw mo"na za%o"y$& "e wibrowanie struny w 4unkc#i czasu dzielimy
na dwa etapy5 atak oraz wybrzmienie. 2tak trwa relatywnie krtko i #est to czas od momentu
uderzenia struny do osignicia na#wiksze# g%onoci. 6astpnie g%ono$ stopniowo zmnie#sza si
a" do ca%kowitego wyciszenia& a ten etap drgania struny okrelamy #ako wybrzmienie (tak"e #ako
sustain lub decay). /ozornie wszystkie struny na wszystkic! progac! powinny mie$ bardzo
zbli"ony czas wybrzmienia. 7ak niestety nie #est. 8m krtsza struna tym #e# wybrzmienie #est te"
krtsze. 9zasami #ednak na okrelonym progu dane# struny wybrzmienie #est wy#tkowo krtkie&
! 1 !
a g%ono$ wyranie mnie#sza. :agrany dwik #est wyranie g%uc!y i odbiega od innyc!. 7akie
dwiki s w%anie okrelane #ako martwe lub g%uc!e.
"o jest przyczyn# martwych dwikw
'ednoznaczne wskazanie przyczyny powstania martwyc! dwikw nie #est mo"liwe. -itara #est
wbrew pozorom do$ skomplikowanym uk%adem rezonansowym i na #e# #ako$ brzmieniow
wp%ywa szereg istotnyc! czynnikw. /rzyczyn martwyc! dwikw w gitarze mo"e by$ ka"dy
z #e# elementw sk%adowyc!. 'ednak"e w opinii wielu osb bada#cyc! to zagadnienie g%wny
ci"ar powstawania tego z#awiska przypisu#e si szy#ce gitary. 7o w%anie szy#ka gitary elektryczne#
#est w na#wikszym stopniu odpowiedzialna za przenoszenie drga; strun na korpus
i w na#wikszym stopniu& poza strunami& ulega wibrac#i podczas gry. *ibrowanie szy#ki
wzbudzone przez drga#c strun mo"e powodowa$ z#awisko inter4erenc#i czyli wza#emnego
t%umienia drga;. 1zie#e si tak& #eli nak%ada# si na siebie dwie te same czstotliwoci& #ednak"e
o przeciwnyc! 4azac!. 7ak #ak #u" wspomniano& to z#awisko dotyka praktycznie wszystkic!
instrumentw. * "aden sposb nie da si na dzisie#szym poziomie nauki wskaza$ #ednoznaczne#
przyczyny #ego powstawania i #edyne# s%uszne# metody #ego rozwizania. /rzez wiele lat
prowadzono szereg dowiadcze;& a nawet bada; naukowyc! i c!o$ rzuci%y one nowe wiat%o na
istot tego problemu& to wszystko wskazu#e& "e rwnie" i nasza gitara posiada martwe dwiki.
6a #ednym z 4orum w internecie& na ktrym poruszono to zagadnienie& mo"na przeczyta$ opini
! 2 !
wypowiedzian przez 1ona <ounga z 4irmy 6ational produku#ce# gitary rezo4oniczne. 1on <oung
przez ponad trzydzieci lat rozmawia% na ten temat z wieloma producentami gitar. *szyscy oni
wskazywali wiele przyczyn powstawania martwyc! dwikw oraz sposobw ic! eliminowania.
'ednak"e na#bardzie# obrazowa #est konkluz#a #ego ca%e# wypowiedzi5 ot" 1on <oung stwierdzi%&
"e #eli pozna prawdziwe rozwizanie tego problemu& to z pewnoci zostanie milionerem. 1o$
wiarygodne wyda#e si wy#anienie ca%ego z#awiska na bazie bada; przeprowadzonyc! z u"yciem
skanu#cego wibrometru laserowego. * podsumowaniu bada; mo"emy przeczyta$& "e w pewnyc!
okolicznociac! wibrac#a struny mo"e pobudza$ rezonowanie szy#ki& czego e4ektem #est dodatkowe
t%umienie drga; struny. 6a bazie pomiarw utworzono map obszarw gitary& ktre dla
okrelonyc! czstotliwoci w na#silnie#szym stopniu podlega# wibrowaniu. * zestawieniu
z wykresem mec!anicznego przewodzenia drga; przez szy#k dla danyc! czstotliwoci mo"na
wyznaczy$ mie#sca& w ktryc! w na#silnie#szym stopniu bdzie doc!odzi$ do z#awiska inter4erenc#i&
czyli w tym wypadku t%umienia drga; struny.
+zczeg%owy opis przeprowadzonyc! bada; oraz #ego metodyk mo"na znale$ na stronie
internetowe#5
!ttp5==www.acoustics.org=press=>?@t!=4leisc!er.!tml
(Schematyczne przedstawienie intensywnoci drga gitary typu Stratocaster dla czstotliwoci 430
Hz)
9iekawym rozwizaniem& ktre w opinii wielu gitarzystw poprawia wybrzmienie instrumentu&
a tak"e wp%ywa na redukc# z#awiska martwyc! dwikw #est u"ycie 0at4ingera. 0at4inger to
klamra mocowana do g%wki gitary. /rzez zastosowanie dodatkowego obci"enia na ko;cu szy#ki
zmienia si ca%y uk%ad rezonansowy instrumentu. A"ytkownikiem 0at4ingera #est m.in. Brzyszto4
Misiak. +zczeg%y dotyczce tego rozwizania mo"na znale$ na stronac! internetowyc!5
!ttp5==www.groo,etubes.com=product.c4mC/roductD81E>FGG
!ttp5==www.groo,etubes.com=product.c4mC/roductD81E>FG>
Uwaga gdy !li!nicie na adres www nie powodu"e wywo#ania w#aciwe" strony w przegl$darce internetowe"% s!opiu"
ten adres i w!le" go rcznie do pas!a adresu przegl$dar!i www&
! 3 !
Bole#nym ciekawym pomys%em #est 0at!ead. 'est to metalowa p%yta montowana praktycznie na
ca%e# tylne# powierzc!ni g%wki (oczywicie o odpowiednim kszta%cie).
!ttp5==www.groo,etubes.com=product.c4mC/roductD81EF>?G
*ielu gitarzystw twierdzi& "e na d%ugo$ wybrzmienia instrumentu ma istotny wp%yw w%anie
g%wka. * ic! opinii du"e g%wki& o znaczne# masie& da# gitarze wikszy sustain. Mo"e to
i prawda& #ednak"e #aki sustain powinny w te# sytuac#i mie$ gitary bez g%wek& czyli typu !eadlessC
+pora rzesza u"ytkownikw takic! gitar wskazu#e w%anie& "e cec!u# si one d%ugim
wybrzmieniem. -dzie wic le"y prawdaC
'& Szy"!a gitary (ez g#)w!i
*& +#)w!a gitary z u!#adem stroi!)w po o(u stronach 3,3
3& +#)w!a gitary z u!#adem wszyst!ich stroi!)w w "edne" linii (-.in.line)
7ak& czy inacze#& nale"y wzi$ pod uwag 4akt& "e na brzmienie instrumentu nie pozosta# obo#tne
rwnie" odcinki struny midzy siode%kiem a ko%kami stroikw. 7ak"e i one wpada# podczas gry
w rezonans& a generowane przez nie dwiki s s%yszalne w ca%ym spektrum brzmienia instrumentu.
1latego te" wielu gitarzystw montu#e r"ne t%umiki zak%adane na t cz$ strun.
!ttp5==www.teslapickups.com=,ibrationHdamper
+potka$ mo"na te" opinie& "e wyrany wp%yw na zmian brzmienia instrumentu mia%a wymiana
stroikw& zw%aszcza na zdecydowanie ci"sze np. blokowane 4irmy +c!aller. *szystko wskazu#e&
"e wikszy ci"ar stroikw zmieni% uk%ad napr"e; w szy#ce& co nie pozosta%o to bez wp%ywu na
brzmienie ca%e# gitary. Mo"e si wic okaza$& "e po zmianie stroikw zanikn wczenie#
wystpu#ce martwe dwiki lub ic! intensywno$ zostanie znacznie zredukowana.
! 4 !
>. +#)w!a ze stroi!ami typu /intage 0 le!!a !onstru!c"a i niewiel!a waga% os#ony
mechanizm)w prze!#adni z cien!ie" (lachy% plasti!owe motyl!i
*& +#)w!a ze stroi!ami z zam!nitym mechanizmem prze!#adni (odlewane metalowe o(udowy%
metalowe motyl!i)
3& +#)w!a ze stroi!ami (lo!owanymi (dodat!owy ci1ar wyni!a z zastosowania du1ych
metalowych po!rte# ru( docis!owych)
*arto przy okaz#i wspomnie$ #eszcze o #ednym z#awisku& ktre ma mie#sce w instrumentac!
strunowyc!. *ystpu#e ono w wikszym nasileniu w gitarac! z pud%em rezonansowym& #ednak"e
i w gitarac! z litym korpusem mo"na #e te" %atwo zaobserwowa$. 8stota z#awiska polega na
wzbudzaniu wibrac#i puste# struny przez zagranie dwiku o takie# same# wysokoci& lecz na inne#
strunie. 6a przyk%ad& gdy przy bardzo dobrze nastro#one# gitarze na dziewitym progu struny 1
zagramy dwik I& po krtkie# c!wili zobaczymy& "e rwnie" wibru#e pusta struna I. 7ak wic
s%yszany dwik I nie poc!odzi tylko ze struny 1& ale #est sum drga; struny 1 oraz I. 8 c!o$
struny teoretycznie drga# z t sam czstotliwoci& to c!ocia"by z tego wzgldu& "e ma# r"n
mas czy d%ugo$ czynn& po pewnym czasie mog negatywnie wp%ywa$ na siebie wza#emnie&
czego #ednym z e4ektw mo"e by$ krtsze trwanie dwiku. 2by dok%adnie pozna$ to z#awisko
mo"emy te" przeprowadzi$ pewien eksperyment i na#lepie#& #eli w oglne nie bdziemy pod%cza$
gitary do wzmacniacza& tylko do korpusu gitary przy%o"ymy nasze uc!o. Jksperyment ten polega na
tym& "e np. na pitym progu dociskamy strun JK (dwik 2)& uderzamy # i po oko%o sekundzie
t%umimy palcem prawe# rki (wa"ne). 'eli zmnie#szymy nacisk palca lewe# rki& #ak czasami si to
robi podczas normalne# gry& na krtki czas odezwie si 4la"olet L progu. Mimo& "e struna zosta%a
st%umiona& ca%y czas s%yszymy dwik 2. 'ak si okazu#e& #ego rd%em #est #u" drga#ca struna 2L.
'eli nie wierzymy& "e tak #est& przy#rzy#my si bli"e# strunie 2L (czy wibru#e) lub przy powtrzeniu
tego eksperymentu& po kole#ne# sekundzie lub dwc!& st%ummy te" kole#nym palcem prawe# rki
strun 2L. 1wik 2 zginie. 6iekiedy po #ego st%umieniu mo"emy #eszcze us%ysze$ wysokie tony&
ktre mog poc!odzi$ z lekkiego drgania pozosta%yc! strun lub odcinkw strun za siode%kami
(czasami te" bd gdzie odzywa$ si spr"yny systemu tremolo). )soby& ktre c!c wnikliwie
pozna$ prawdziwe brzmienie swo#ego instrumentu i to& #ak wp%ywa# na nie poszczeglne #ego
czci sk%adowe& powinny zaopatrzy$ si w stetoskop i r"nego typu t%umiki do wyciszania strun
czy spr"yn. 1oznania mog by$ naprawd ekstremalne. 7ak& tak& gitara to zesp% naczy;
po%czonyc!.
! 5 !
$ardzo czsto zdarza si, %e przyczyn# sabszego
wybrzmiewania danej str&ny, a niekiedy caej gitary,
jest jaki' e(ement jej b&dowy)
*oni%ej opisano inne przyczyny powstawania martwych
dwikw oraz zego wybrzmiewania instr&ment&)
+troiki ,(&cze ! Maszynki
Mle zamontowane stroiki na g%wce lub luzy w nic! mog powodowa$ t%umienie okrelonyc!
czstotliwoci lub te" generowa$ s%yszalne brzczenie. +zczeglnie dotyczy to stroikw starsze#
generac#i& zw%aszcza z otwartymi mec!anizmami przek%adni. +troiki musz by$ dobrze dokrcone
do g%wki. 6ale"y zaznaczy$& "e w wielu modelac! oprcz dokrcenia korpusu stroika do tylne#
czci szy#ki za pomoc #ednego& dwc! lub czterec! wkrtw (rubek)& mo"e by$ on rwnie"
mocowany od 4rontu g%wki za pomoc tulei stabilizu#ce# ko%ek stroika. +tare stroiki posiada#ce
wyrane luzy nale"y bezwzgldnie wymieni$. )prcz tego& "e mog one wprowadza$ szkodliwe
przydwiki& czsto te" nie pozwala# na szybkie i precyzy#ne stro#enie instrumentu. +troiki
z zamknitym mec!anizmem przek%adni (zwane potocznie& aczkolwiek bez merytorycznego
uzasadnienia ole#owymi H nie ma w nic! "adnego p%ynnego ole#u& tylko typowy smar i to
nie#ednokrotnie w minimalne# iloci) zwykle posiada# motylki (g%wki) dokrcane za pomoc
rubki. Nrubka ta powinna by$ dokrcona z odpowiedni si% tak& aby zapewnione by%o swobodne
obracanie motylka& a #ednoczenie nie by%o wyczuwalnyc! luzw. :byt mocne dokrcenie te# ruby
spowodu#e powstawanie du"ego oporu przy obracaniu motylka& szybsze wyrabianie si zbatek
w mec!anizmie przek%adni oraz plastikowyc! uszczelek.
! 6 !
>. Stroiki z otwartym mec!anizmem przek%adni ( mo"liwo$ poluzowania wkrtw
mocu#cyc! stroiki do g%wki& #ak te" rub mocu#cyc! zbatki. 7endenc#e do szybkiego
powstawania sporyc! luzw.
*& Stroi!i z mechanizmem prze!#adni zas#onitym metalow$ pusz!$& 2o1liwo3 lepszego
smarowania i lepsze za(ezpieczenie mechanizmu przed usz!odzeniami&
3& Stroi!i z zam!nitym mechanizmem prze!#adni& 2ar!owe . pra!tycznie niezniszczalne&
4& Stroi!i (lo!owane& 4astosowanie ru(y (lo!u"$cych eliminu"e potrze( stosowania
oddzielne" (lo!ady strun w przypad!u most!)w 5loyd 6ose i gwarantu"e sta(ilny str)"&
7& 8 wielu nowoczesnych modelach stroi!i s$ do!rcane do g#)w!i zar)wno w!rtem% "a! te1
za pomoc$ tulei sta(ilizu"$ce" !o#e!% na !t)ry nawi"ana "est struna&
-& 2otyle! stroi!a "est do!rcany za pomoc$ ru(y% !t)ra te1 s#u1y do o!relenia 9twardoci:
pracy stroi!a&
;& <rzyczyn$ (rzczenia mo1e (y3 poluzowany lu( p!nity motyle! stroi!a&
=& Stroi!i Schaller z zam!nitym mechanizmem prze!#adni po usuniciu 9!apsli:& >omora
prze!#adni solidnie wype#niona smarem i ani grama ole"u&
+prawd o4ert stroikw do gitar szeciostrunowyc! oraz basowyc! w sklepie internetowym
MayH+!op5
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaEstandardoweOmenuEL
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaE,intageOmenuEL
! 7 !
,#t natarcia str&n na siodeko szyjki od strony gwki
'ednym z istotnyc! czynnikw wp%ywa#cyc! na wybrzmiewanie pustyc! strun #est kt natarcia
strun na siode%ko szy#ki od strony g%wki. :byt ma%y kt natarcia struny na siode%ko szy#ki sprawia&
"e puste struny s cic!sze i wybrzmiewa# wyranie s%abie#. 1latego te" w wielu modelac!
instrumentw& zw%aszcza z prostymi g%wkami (np. w gitarac! typu +tratocaster) stosu#e si
dodatkowe dociski strun (cigacze) umieszczone midzy ko%kami stroikw a siode%kiem.
'& ?radycy"ne docis!i strun w postaci ma#ych wygitych (lasze! spoty!ane w wielu
instrumentach z prostymi g#)w!ami&
*& @owsza generac"a docis!)w strun z o(rotowymi rol!ami zapewnia"$cymi te1 mnie"sz$
powierzchni sty!u ze strunami&
3& Aci$gacz strun w postaci !lamry o(e"mu"$ce" wszyst!ie struny 0 w te" wers"i do!rcany
z ty#u g#)w!i dwoma na!rt!ami&
4& >lasyczny docis! strun na prostych g#)w!ach gitar (asowych w postaci du1ego o!r$g#ego
9guzi!a:&
'eli w nasze# gitarze zauwa"ymy& "e po przyciniciu struny w kierunku g%wki midzy stroikiem
a siode%kiem szy#ki wybrzmienie puste# struny poprawia si& warto zamontowa$ docisk strun
obe#mu#cy wszystkie struny lub te" dan par.
! 8 !
>. <rze(ieg strun wiolinowych (ez prze"cia pod docis!iem& 8 te" sytuac"i struny te mog$ mie3
z(yt ma#y !$t we"cia na siode#!o szy"!i% a tym samym ich (rzmienie mo1e (y3 znacznie
gorsze&
*& Struny wiolinowe prze(iega"$ce pod docis!iem& Bu1 nieznaczna zmiana !$ta ata!u struny na
siode#!o szy"!i wyraCnie poprawia "e" (rzmienie i zwi!sza sustain&
+prawd o4ert dociskw strun w sklepie MayH+!op5
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaE2kcesoria mec!aniczne H dociski strunOmenuE>F
*iele wsp%czesnyc! konstrukc#i stroikw posiada krtsze ko%ki (zw%aszcza stroiki blokowane)&
co dodatkowo zwiksza kt natarcia struny na siode%ko. * przypadku takie# konstrukc#i stroikw&
strun przek%adamy przez otwr w ko%ku i # rk napinamy. 6astpnie bloku#emy strun w stroiku
i kilkoma obrotami g%wki stroimy # do w%aciwego dwiku. * ten sposb struna #est tylko
w minimalny sposb nawinita w ko%ek stroika i przy u"ywania systemu tremolo nie ma tendenc#i
do rozstra#ania si. * przypadku tradycy#ne# konstrukc#i ko%ka stroika& przy nawi#aniu strun warto
pamita$& "e nie nale"y nawi#a$ wice# ni" ?HP oploty& a za ka"dym razem powinny one sc!odzi$
w d% ko%ka.
'& Stroi!i (lo!owane z !r)t!imi !o#!ami nieznacznie wysta"$cymi poza p#aszczyzn g#)w!i&
Dodat!owe zwi!szenie !$ta ata!u struny na siode#!o szy"!i&
*& ?echni!a za!#adania strun na stroi!i (lo!owane "est inna ni1 w przypad!u stroi!)w
tradycy"nych& @ie wy!onu"emy oplot)w na !o#!u&
3& 8 przypad!u tradycy"nych stroi!)w *.3 oploty struny na !o#!u zapewnia"$ optymalne
u#o1enie struny% "e" sta(ilne zamocowanie i gwarantu"$ poprawne stro"enie&
! 9 !
6iedopuszczalne #est nawi#anie ca%e# wolne# d%ugoci struny na ko%ek& gdy" utworzy ona w ten
sposb istny k%bek. * takie# sytuac#i zanim ustabilizu#emy str# instrumentu& struny
prawdopodobnie strac swo#e pierwotne dwiczne brzmienie.
'& +itara z ta! za#o1onymi strunami to !oszmar dla gra"$cego& >a1de podci$gnicie dowolne"
struny czy u1ycie systemu tremolo !oczy si !ole"nym stro"eniem gitary&
'eli w nasze# gitarze s zamontowane dociski strun& to warto zadba$ o ic! czysto$. 6ale"y te"
pamita$& "e stanowi one dla strun dodatkow p%aszczyzn tarcia& ktra ma znaczenie przy ic!
podciganiu. 1latego te" warto #e delikatnie smarowa$ w mie#scu styku ze strunami& u"ywa#c do
tego celu spec#alnyc! lubrykantw lub ladowe# iloci p%ynne# wazeliny tec!niczne# (ole#u
wazelinowego). /o nastro#eniu gitary wystarczy nanie$ mikrokropelk wazeliny za pomoc mocno
zaostrzone# zapa%ki& szpilki czy te" nasczon pa%eczk kosmetyczn. 6admiar wazeliny czy te"
innego smaru nale"y usun$ przyk%ada#c do docisku np. c!usteczk !igieniczn.
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaElubrykantyOmenuE>K
! 10 !
+iodeko szyjki
7o niezwykle istotny element wp%ywa#cy na brzmienie ca%ego instrumentu& zw%aszcza przy grze na
pustyc! strunac!. 8stnie#e wiele materia%w& z ktryc! budu#e si siode%ka szy#ki& a ka"dy z nic!
cec!u#e si okrelon c!arakterystyk brzmieniow.
'& <lasti!owe siode#!o montowane (ezporednio w szczelinie wy!onane" w !lonowe"
podstrunnicy& 2nie"sza wyso!o3 dla strun wiolinowych i stopniowo rosn$ca dla strun
(asowych& @iewiel!ie nacicia na struny% "edna!1e gwarantu"$ce ich sta(ilne u#o1enie
dzi!i zastosowaniu docis!)w strun od strony g#)w!i&
*& Siode#!o Eirmy +raph ?ech z dodat!iem graEitu montowane do !rawdzi podstrunnicy&
Spec"alny s!#ad materia#owy zapewnia wyso!ie walory (rzmieniowe i "ednoczenie eEe!t
samosmarowania&
3& Siode#!o wy!onane z mosi$dzu&
4& 2etalowe Siode#!o 9rol!owe:& Struny spoczywa"$ na o(rotowych rol!ach% !t)re eliminu"$
eEe!t za!leszczania si strun w siode#!u podczas ich podci$gania lu( u1ywania systemu
tremolo&
7& 2etalowa (lo!ada strun stosowana w przypad!u zamontowania w gitarze most!)w tremolo
typu 5loyd 6ose lu( innych% w !t)rych zamontowano te1 mi!rostroi!i&
-& <r)g zerowy& 8 wielu gitarach Eun!c" siode#!a pe#ni wyraCnie wi!szy od pozosta#ych tzw&
pr)g zerowy& Flement plasti!owy% wygl$da"$cy "a! siode#!o% pe#ni w tym wypad!u Eun!c"
prowadnicy strun&
6iew%aciwie zamontowane siode%ko szyki mo"e negatywnie wp%ywa$ na brzmienie gitary& nawet
gdy struny zosta# skrcone na poszczeglnyc! progac!. +iode%ko powinno dok%adnie przylega$ na
! 11 !
ca%e# swe# dolne# powierzc!ni do szy#ki (podstrunnicy) gitary. * zale"noci od sposobu monta"u
siode%ka musi te" ono dok%adnie przylega$ na wszystkic! obszarac! bocznyc!& z ktrymi styka si
z podstrunnic. .une osadzenie siode%ka szyki mo"e dramatycznie pogorszy$ wybrzmiewanie
pustyc! strun i by$ przyczyn cig%ego rozstra#ania si instrumentu. 'eli siode%ko #est wkle#ane&
istotne znaczenie ma rodza# u"ytego kle#u. /o wysc!niciu powinien on utworzy$ minimalny 4ilm
i w "adnym wypadku nie mo"e to by$ kle#& ktry po wysc!niciu zac!owu#e pewn elastyczno$
(typu butapren).
8stotny wp%yw na wybrzmienie pustyc! strun ma# rwnie" wykonane w siode%ku nacicia na
poszczeglne struny. 6iedbale wykonane& zbyt szerokie czy zbyt g%bokie nacicia mog
powodowa$ niew%aciwe przyleganie strun do siode%ka. * ten sposb mo"na straci$ istotn cz$
energii drga#cyc! strun. *raz z up%ywem czasu wiele siode%ek wykonanyc! z tworzyw sztucznyc!
w wyniku utleniania traci swo#e pierwotne w%aciwoci 4izyczne. +iode%ka te krusze#& szczeliny na
struny sta# si szersze i po#awia# si w nic! zanieczyszczenia. 6awet niewielka zmiana szerokoci
nacicia mo"e powodowa$ wyrane t%umienie wibrac#i struny. +truna przy wibrowaniu mo"e
delikatnie ociera$ si o skra#n krawd siode%ka tracc energi. :byt g%boka szczelina sprawia& "e
drga#ca struna uderza doln powierzc!ni o kole#ne progi& co ob#awia si c!arakterystycznym
brzczeniem i niestety rwnie" skrceniem czasu #e# wybrzmiewania. 7%umienie wibrac#i mo"e
nastpowa$ w wyniku obecnoci r"nego typu zanieczyszcze; w szczelinac! strun siode%ka.
6a siode%kac! wykonanyc! z #asnyc! materia%w #u" po krtkim czasie mo"na zauwa"y$& "e
gromadzi si na nic! sukcesywnie powiksza#ca si warstwa sk%ada#ca si z kurzu i potu oraz
t%uszczu poc!odzcego z naszyc! d%oni. 1latego te" przy wymianie strun warto sprawdzi$ stan
siode%ka i ewentualnie wyczyci$ #e (zw%aszcza nacicia na struny) za pomoc oglnie dostpnyc!
rodkw s%u"cyc! do konserwac#i gitar (np. p%ynem do czyszczenia strun opartym na alko!olu
izopropylowym). 'eli w gitarze posiadamy siode%ka wykonane z plastiku czy z metalu& mo"na #e
te" delikatnie nasmarowa$ ciek% wazelin tec!niczn. 'ednak"e w takim wypadku ilo$ smaru
musi by$ praktycznie niezauwa"alna. 'eli zdecydu#emy si na ten krok& to powinnimy dok%adnie
osuszy$ szczeliny za pomoc np. c!usteczki !igieniczne#.
! 12 !
'& Gd!le"one i luCne siode#!o szy"!i mo1e wyraCnie os#a(i3 (rzmienie% zw#aszcza pustych strun&
Hnn$ dolegliwoci$ "est tendenc"a do zmiany u#o1enia strun podczas gry% a tym samym
s!utecznego rozstra"ania ca#e" gitary&
*& >onse!wenc"$ luCnego siode#!a lu( te1 Cle w!le"onego mo1e (y3 przesunicie zewntrznych
strun na s!ra" podstrunnicy&
3& <apierowe pod!#ad!i pod struny w szczelinach siode#!a to (ardzo z#y pomys#& ?a!ie
siode#!o nada"e si tyl!o do wymiany&
4& H to samo dla strun wiolinowychI ?a gitara na pewno nie (dzie (rzmie3 do(rze&
7& Jzasami w wyni!u uderzenia mo1e nast$pi3 u!ruszenie !rawdzi szczeliny siode#!a&
<op!ana stru!tura mog$ negatywnie wp#ywa3 na (rzmienie te" struny&
* przypadku zauwa"enia wyranego zu"ycia siode%ka& po#awienia si pkni$ lub ubytkw& nale"y
siode%ko wymieni$ na nowe. *arto wwczas zamontowa$ markowe siode%ka wykonane ze
spec#alnie skomponowanyc! tworzyw. Ma# one odpowiedni c!arakterystyk brzmieniow&
twardo$ i wytrzyma%o$& a przez obecno$ pewnyc! dodatkw (takic! #ak np. gra4it) zapewnia#
lepszy polizg strun podczas ic! podcigania czy stro#enia. +iode%ka takie o4eru#e m.in. 4irma -rap!
7ec!.
! 13 !
'& Siode#!o Eirmy +raph ?ech wy!onane z tworzywa ?USKL&
*.7& Dynami!a struny przy o!relonych czstotliwociach w por)wnaniu do siode#!a
wy!onanego z naturalne" !oci&
* gitarac! wyposa"onyc! w system tremolo np. typu 0loyd Qose& tradycy#ne siode%ko #est
zastpione blokad strun. 'est ona ca%kowicie wykonana z metalu& a po nastro#eniu gitary trzy kostki
dokrcane rubami s%u" do zablokowania strun. 'eli ruby nie zostan dokrcone z odpowiedni
si%& lune kostki dociskowe mog wpada$ w wibrac# i by$ przyczyn powstawania
nieprzy#emnyc! przydwikw.
/lanu#esz zmian siode%ka w swo#e# gitarzeC :g%o si do naszego serwisu lub zapozna# si z nasz
o4ert siode%ek5
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaE2kcesoria mec!aniczne H siode%kaOmenuE>F
! 14 !
*rt napinaj#cy
9!o$ g%wnym zadaniem prta napina#cego #est pomoc w uzyskaniu odpowiedniego %uku
wygicia szy#ki& w niektryc! przypadkac! #ego obecno$ mo"e negatywnie wp%ywa$ na brzmienie
instrumentu. :wykle dzie#e si tak& gdy prt nie zostanie napr"ony& c!ocia"by do momentu
po#awienia si pierwszego delikatnego oporu. :darza si& "e niektre szy#ki gitar przy cienkic!
kompletac! strun wymaga# zmnie#szenia napr"enia prta napina#cego& nawet do momentu
ca%kowitego #ego poluzowania. * takie# sytuac#i nie mo"na pozostawi$ zbyt lune# nakrtki& gdy"
nakrtka lub ca%y prt napina#cy przy okrelonyc! czstotliwociac! mo"e powodowa$
generowanie s%yszalnyc! przydwikw lub te" doprowadza$ do t%umienia drga; strun. 'eli
zaistnie#e wczenie# opisana sytuac#a& nakrtk prta napina#cego nale"y delikatnie dokrci$& tak
aby wyeliminowa$ ewentualne luzy.
'& @a!rt!a prta napina"$cego szy"! od strony g#)w!i&
*& @a!rt!a prta napina"$cego szy"! od strony !orpusu&
! 15 !
-&k wygicia szyjki
Mle ustawiony %uk wygicia szy#ki mo"e by$ przyczyn brzczenia strun i krtkiego ic!
wybrzmiewania. * praktyce dopuszcza si dwa sposoby ustawienia szy#ki5 zupe%nie prosta oraz
nieznacznie wkls%a. +zy#ka& w ktre# wektor wygicia #est w kierunku strun& z pewnoci bdzie
powodowa$ szybkie t%umienie drga; strun& gdy" bd one obi#a$ si o progi. 6a#czcie# ustawia si
nieznaczn wkls%o$ szy#ki& aby zapewni$ odpowiedni przestrze; potrzebn do swobodnego
wibrowania struny. Ruk wygicia szy#ki mo"emy sprawdzi$ dociska#c skra#ne struny do
pierwszego i ostatniego progu. *wczas sprawdzamy& w #akie# odleg%oci zna#du#e si dolna
powierzc!nia struny wzgldem grne# p%aszczyzny smego progu. * gitarac! szeciostrunowyc!
oraz basowyc!& w zale"noci od tec!niki gry i gruboci strun& odleg%o$ ta powinna wynosi$ od G&F
do G&L mm. -dy gramy g%wnie akordami i silnie uderzamy struny praw rk& odleg%o$ t
mo"emy zwikszy$ nawet do >&G mm.
+)ra +itara z w!ls#$ szy"!$
Arode! +itara w wypu!#a szy"!$
D)# <rzy prawid#owo ustawione" !rzywiCnie szy"!i po dociniciu struny do pierwszego
i ostatniego progu powinna ona (y3 oddalona od g)rne" p#aszczyzny )smego progu o 0%3.
0%7 mm&
! 16 !
.ysoko'/ str&n nad progami
3rzmienie naszego instrumentu zale"y rwnie" od wysokoci strun nad progami. +truny ustawione
zbyt nisko bd uderza$ o progi i przez to traci$ energi wibrac#i. +truny ustawione zbyt wysoko
znacznie zmnie#sz kom4ort gry i nie pozostanie to obo#tne dla stro#enia instrumentu. * zale"noci
od konstrukc#i mostka wysoko$ strun ustawia si globalnie dla wszystkic! strun lub indywidualnie.
* wielu mostkac! typu tremolo na#pierw ustawiamy bazow wysoko$ ca%ego mostka za pomoc
dwc! rub& na ktryc! wspiera si podstawa mostka& a nastpnie indywidualnymi siode%kami
precyzy#nie ustawiamy wysoko$ poszczeglnyc! strun wzgldem grne# p%aszczyzny progw.
:a optymaln dla gitar szeciostrunowyc! mo"na przy#$ odleg%o$ >&K mm dla struny J> oraz F&G
mm dla struny JK& mierzon na wysokoci >F progu. * przypadku gitar basowyc! odleg%oci te s
wiksze i wynosz odpowiednio5 F&L mm dla struny J> oraz ?&L mm dla struny JP.
! 17 !
*rogi
:a ka"dym razem po skrceniu palcami d%ugoci czynne# struny& poszczeglne progi s
odpowiedzialne za przeniesienie energii wibrowania strun na szy#k. 1latego te" progi ma#
pierwszorzdne znaczenie w kszta%towaniu brzmienia instrumentu. /omi#a#c spraw materia%u&
z #akiego s wykonane progi& nale"y zauwa"y$ znaczenie #akoci monta"u progw na podstrunnicy.
Mle nabite progi mog przyczyni$ si do wyranego os%abienia trans4eru energii drgania strun na
szy#k. 'eli szczeliny na progi s zbyt szerokie& a dolna p%aszczyzna korony progw nie przylega
do podstrunnicy na ca%e# swe# powierzc!ni& mo"emy by$ pewni& "e nasz instrument nie bdzie
brzmie$ tak& #ak powinien. 6ierwno nabite progi lub mocno zu"yte na poszczeglnyc! pozyc#ac!
bd powodowa$ c!arakterystyczne brzczenie strun. 'est to e4ekt obi#ania si drga#ce# struny
o kole#ne progi. Ba"de takie uderzenie drga#ce# struny o prg(Hi) powodu#e zmnie#szenie
amplitudy #e# drga;& co prze#awia si #e# krtszym wybrzmieniem. Qozwizaniem tego problemu
mo"e by$ nieznaczne podniesienie strun wzgldem koron progw lub tzw. szli4 progw polega#cy
na wyrwnaniu wszystkic! koron progw. 7en ostatni zabieg powinnimy zleci$
wykwali4ikowanemu lutnikowi. /rzy wyranie le nabityc! progac! (np. lunyc!) lub silnym ic!
zu"yciu& #edynym s%usznym krokiem #est wymiana wszystkic! progw na nowe.
/owierz swo# gitar naszym 4ac!owcom& a po wymianie progw kom4ort gry na nie# bdzie
nieporwnywalnie wikszy. Mo"emy zaproponowa$ ci r"ne wielkoci progw wykonanyc!
z r"nyc! materia%w& w tym progi nie wywo%u#ce alergii.
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaE/rogiOmenuE>@
! 18 !
*o#czenie szyjki z korp&sem
/o%czenie szy#ki z korpusem to pomost midzy dwoma wiatami. 6ie mie#sce tu na szczeg%owe
opisywanie zalet i wad poszczeglnyc! rozwiza;& warto #ednak tylko wspomnie$& "e #est to
kole#ny niezwykle newralgiczny punkt instrumentu& ktry ma zasadniczy wp%yw na c!arakter #ego
brzmienia. +zy#ki wkle#ane w korpus ma# wiksz p%aszczyzn styku z korpusem& #ednak"e
obecno$ warstwy kle#u mo"e negatywnie wp%ywa$ na trans4er drga; i niekiedy doprowadza$ do
ic! t%umienia. +zy#ki dokrcane do korpusu ma# zwykle mnie#sz powierzc!ni styku& natomiast
4akt po#awienia si dodatkowyc! si% i metalowyc! wkrtw monta"owyc! mo"e # rekompensowa$.
7rzeci grup stanowi konstrukc#e typu neckHt!ruHbody& w ktryc! sekc#a szy#ki przec!odzi
w korpus. 6a dobr spraw& "adne z tyc! rozwiza; nie #est idealne& c!o$ ostatnie z nic! cieszy si
na#wikszym szacunkiem. * praktyce #ednak #est do$ rzadko spotykane i to g%wnie w topowyc!
modelac! ze wzgldu na wysokie koszty produkc#i.
'& >onstru!c"a set.in 0 szy"!a w!le"ana w !orpus&
*& >onstru!c"a (olt.on 0 szy"!a do!rcana do !orpusu za pomoc$ czterech w!rt)w&
3& >onstru!c"a nec!.thru.(ody 0 se!c"a szy"!i przechodzi w !orpus&
6iezale"nie od tec!nologii po%czenia wszystko zale"y od #akoci #ego wykonania. * przypadku
szy#ek wkle#anyc! oraz konstrukc#i neckHt!ruHbody nie #estemy w stanie wiele zrobi$ i musimy
zaakceptowa$ istnie#cy stan rzeczy. *iksze pole do popisu da#e nam rozwizanie z szy#k
dokrcan do korpusu. :%e spasowanie szy#ki z korpusem mo"e negatywnie wp%yn$ na brzmienie
instrumentu. 'eli szy#ka #est zbyt s%abo przykrcona do korpusu& drgania szy#ki nie s
przekazywane z ca% energi na korpus i odwrotnie. *arto wic sprawdzi$& czy wkrty mocu#ce
szy#k s dobrze dokrcone. 6egatywny wp%yw na brzmienie instrumentu mog mie$ te"
zanieczyszczenia lub cia%a obce& #akie zna#du# si midzy szy#k a korpusem. 6iekiedy w gitarac!
mo"na spotka$ kawa%ki tektury czy papieru pod%o"one pod szy#k w celu uzyskania odpowiedniego
kta wzgldem korpusu. 6ie #est to dobre rozwizanie. 'eli #u" konieczne #est u"ycie #akie#
podk%adki pod szy#k& to by%oby dobrze& gdyby by%a ona wykonana z drewna (na#lepie# z takiego&
! 19 !
z #akiego wykonana #est szy#ka lub korpus) lub te" materia%u& ktry bardzo dobrze bdzie
przekazywa$ drgania (np. stal). /odk%adka taka powinna te" mie$ kszta%t klina& ktry sw
powierzc!ni obe#mie ca% kiesze; korpusu. 6egatywnie na brzmienie mo"e te" wp%ywa$ gruba
warstwa lakieru zna#du#ca si w kieszeni korpusu oraz naniesiona na stopk szy#ki. 6a#czcie#
#ednak kiesze; na szy#k w korpusie nie #est w ogle lakierowana& a warstwa lakieru na szy#ce nie
#est zbyt gruba. 9zsto te"& w wyniku upadku instrumentu& doc!odzi do pknicia korpusu
w mie#scu po%czenia go z szy#k. 'eli pknicie to #est g%bokie& mo"e nie pozosta$ obo#tne na
brzmienie ca%ego instrumentu. 8nnym mie#scem nara"onym na pknicia& a nawet z%amania& #est
prze#cie c!wytni w g%wk.
'& >iesze w !orpusie na szy"! 0 czyste drewno te" czci !orpusu zapewnia prawid#ow$
transmis" drga z szy"!i i /ice./ersa&
*& <!nita szy"!a w wyni!u upad!u gitary midzy chwytni$ a g#)w!$& 8 ta!ie" sytuac"i mo1e
o!aza3 si !onieczna interwenc"a dowiadczonego lutni!a&
! 20 !
+iodeka mostka
+iode%ka mostka to mie#sce& ktre na#czcie# #est odpowiedzialne za z%e wybrzmienie strun.
*p%ywa na to szereg czynnikw5
Kt natarcia struny
* zale"noci od typu mostka struny wc!odz na siode%ko pod r"nym ktem& wywiera#c na
powierzc!ni styku relatywnie silny nacisk gwarantu#cy poprawne wibrowanie struny. 'eli #ednak
kt ten #est zbyt ma%y& mo"e doc!odzi$ do t%umienia drga; strun w mie#scu #e# styku z siode%kiem.
1latego te" nale"y zapewni$ mo"liwie na#wikszy osigalny kt natarcia struny na siode%ko mostka.
6ie nale"y w tym przesadza$. :byt du"y kt natarcia struny na siode%ko mostka& przy z%e# #ego
budowie& mo"e by$ przyczyn szybkiego pkania strun w%anie w tym mie#scu. :wykle dzie#e si
tak& #eli struna styka si z siode%kiem na bardzo ma%e# powierzc!ni. Qozwizaniem tego problemu
mo"e by$ odpowiednie ukszta%towanie szczeliny na strun w siode%ku.
'& 2oste! ?une.G.2atic i strunoci$g& @ie!t)rzy gitarzyci odwrotnie mocu"$ struny
w strunoci$gu i wchodz$ one na siode#!a most!a pod ma#ym !$tem& Jzasami ta!ie
rozwi$zanie mo1e wi$za3 si ze stratami w (rzmieniu instrumentu&
*& 8 starszych gitarach czsto spoty!a si spor$ odleg#o3 midzy most!iem a strunoci$giem&
@ie zawsze te1 zapewniony "est odpowiedni !$t we"cia strun na siode#!a most!a&
Materia
* zale"noci od typu materia%u& z #akiego #est wykonane siode%ko lub #akoci zewntrzne# pow%oki
siode%ka& pozosta#e ono nienaruszone przez wiele lat lub tworz si na nim wyrane bruzdy
wynika#ce z nacisku struny. : up%ywem czasu obecno$ czasami kilku bruzd na siode%ku dane#
struny mo"e negatywnie wp%ywa$ na #e# drgania. * takie# sytuac#i nale"y wyrwna$ powierzc!ni
styku struny z siode%kiem ma%ym delikatnym pilnikiem lub w ostatecznoci wymieni$ #e na nowe.
/o wymianie siode%ek& zw%aszcza na markowe& mo"e okaza$ si& "e nasz instrument zacznie
zupe%nie inacze# gada$.
! 21 !
ruby ustawienia wysokoci siodeek
* przypadku wielu mostkw z niezale"nymi siode%kami pod ka"d strun musimy indywidualnie
ustawi$ odpowiedni ic! wysoko$& aby dopasowa$ uk%ad strun do promienia podstrunnicy.
6a#czcie# ka"de siode%ko posiada dwie ruby& ktre przy wkrcaniu unosz siode%ko ku grze&
a przy wykrcaniu opuszcza# #e w kierunku podstawy mostka. /rzy ustawianiu wysokoci siode%ka
nale"y zwrci$ szczegln uwag& aby siode%ko by%o rwnomiernie unoszone lub opuszczane za
pomoc obydwu rub. -dy siode%ko nie musi by$ uniesione i spoczywa na podstawie mostka& ruby
nale"y wkrci$ do takiego momentu& w ktrym rwnie" i one dotkn podstawy mostka.
/ozostawienie lunyc! rub lub takie ustawienie siode%ka& przy ktrym #edna ze rub nie ma
stycznoci z pod%o"em& mo"e powodowa$ powstawanie przydwikw lub te" t%umi$ drgania
poszczeglnyc! strun.
'& 2oste! typu system tremolo przy!rcany do !orpusu szecioma w!rtami i z szecioma
indywidualnymi siode#!ami pod !a1d$ strun&
*& 2oste! typu system tremolo wspiera"$cy si na dw)ch sworzniach i z szecioma
indywidualnymi siode#!ami pod !a1d$ strun&
3& >lasyczny moste! 9?ele: z trzema siode#!ami 0 po "ednym na dwie struny&
Sprynki rub przesuwu siodeek
* wielu konstrukc#ac! mostkw sta%yc! oraz ,intage siode%ka s przymocowane do podstawy za
pomoc rub& ktre rwnoczenie s%u" do zmiany po%o"enia siode%ek podczas stro#enia strun
w oktawie. 6a tyc! rubac! zwykle zna#du# si te" spr"ynki& ktre zapewnia# ustalone po%o"enie
siode%ek. -dy dane siode%ko zna#du#e si w pozyc#i& w ktre# spr"ynka #est zbyt krtka
(np. siode%ko #est maksymalnie wysunite w kierunku szy#ki) lub uleg%a pkniciu& mo"e by$ ona
przyczyn powstawania niepo"danyc! przydwikw lub te" t%umi$ poszczeglne dwiki.
! 22 !
'& MuCne lu( p!nite spr1yn!i mog$ generowa3 s#yszalne przydCwi!i&
Rami mostka tremolo
* mostkac! typu tremolo czst przyczyn stukw #est le zainstalowane lub nadmiernie
wyrobione rami. )d samego pocztku eksploatowania gitary wyposa"one# w mostek tremolo
nale"y zwrci$ szczegln uwag na prawid%owe montowanie ramienia i #ego odpowiednie
dokrcenie lub wcinicie. /rzy poruszaniu ramieniem nie powinno ono generowa$ "adnyc!
stukw.
>. Nle zamontowane lu( wyro(ione rami systemu tremolo zazwycza" "est Cr)d#em wyraCnych i
g#onych stu!)w&
3raku#ce elementy r"nego typu mostkw mo"esz naby$ w naszym sklepie internetowym pod
adresem5
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaEMostki H akcesoriaOmenuEK
! 23 !
Mostek
Qwnie" sam mostek& rozumiany #ako ca%o$& mo"e by$ przyczyn z%ego wybrzmiewania strun lub
te" generowania niepo"danyc! przydwikw. 6ale"y sprawdzi$& czy wszystkie siode%ka s
stabilnie zamocowane& a midzy poszczeglnymi elementami nie wystpu# #akie niepotrzebne
luzy. * przypadku mostkw sta%yc! warto sprawdzi$ czy s one dobrze przykrcone do korpusu.
*arto te" zadba$ o czysto$ poszczeglnyc! elementw mostka. *szelkiego typu zanieczyszczenia
lub cia%a obce na mostku mog negatywnie wp%ywa$ na brzmienie ca%ego instrumentu.
'& Jzy !to "eszcze pamita ta!ie most!iI <ols!i ?une.G.2atic% czyli niezwy!le nieudana
!onstru!c"a chara!teryzu"$ca si ta!i wieloma niedos!ona#ociami% 1e nie warto ich tu
przytacza3&
*& Stan techniczny nie!t)rych most!)w "est nie!iedy zatrwa1a"$cy& 8 tym przypad!u siode#!a
(y#y ca#!owicie i s!utecznie poza!le"ane mazist$ su(stanc"$ niewiadomego pochodzenia%
!t)ra z pewnoci$ s!utecznie t#umi#a wi(rac" strun& 6egulac"a most!a (y#a pra!tycznie
niemo1liwa&
3& <odstawa most!a 5loyd 6ose nie (y#a chy(a czyszczona od czasu za#o1enia "e" w gitarze
w Ea(ryce&
4& Siode#!a most!a 5loyd 6ose% mimo 1e poz#acane% nie opar#y si !oroz"i& <ot cz#owie!a (ywa
(ardzo agresywny& O wystarczy#o regularnie "e przeciera3 deli!atn$ t!anin$&
! 24 !
*ytka monta%owa &kad& e(ektrycznego
i pytki mask&j#ce
*szystkie elementy przykrcane do korpusu powinny by$ pewnie i stabilnie zamontowane. .uno
przymocowane elementy mog w istotny sposb zak%ca$ naturalny rezonans instrumentu& os%abia$
go i wprowadza$ dziwne przydwiki. .une elementy monta"owe nale"y dobrze dokrci$& a #eli
#akie p%ytki s pknite& nale"y #e koniecznie wymieni$ na nowe.
'& @a te" p#ytce zamontowano wiele element)w& 8arto sprawdzi3% czy wszyst!ie w!rty i ru(y
s$ do(rze przy!rcone&
*& 8ielu gitarzyst)w nie d(a o stan p#yte! mas!u"$cych% co mo1e (y3 przyczyn$ z#ego
(rzmienia instrumentu& MuCne p#yt!i (d$ przyczyn$ s#yszalnych pu!ni3&
3& >omora na (ateri zasila"$c$ a!tywne przetworni!i lu( a!tywny przedwzmacniacz&
8#o1ona (ateria nie powinna mie3 1adnych luz)w&
4& D$1enie do idea#u 0 p#yt!a mas!u"$ca wy!onana z drewna&
! 25 !
*rzetworniki
* niektryc! przypadkac! rwnie" przetworniki mog negatywnie wp%ywa$ na brzmienie ca%ego
instrumentu. 8 nie mamy tu na myli c!arakterystyki brzmieniowe# samyc! przetwornikw. :darza
si& "e w wielu gitarac! przetworniki s zbyt luno zamontowane w ramkac! lub przykrcone do
p%ytki monta"owe# czy bezporednio do korpusu. /odczas gry przetworniki mog wpada$ w pewien
rezonans& czy te" obi#a#c si o krawdzie otworu monta"owego w korpusie lub p%ytki monta"owe#&
powodowa$ dziwne stuki. 'eli #est to mo"liwe& warto przetworniki dwucewkowe montowa$ na
trzec!& a nawet czterec! rubac! (pozwala# na to m.in. przetworniki 4irmy +c!aller)& co gwarantu#e
stabilne ic! zamocowanie& #ak te" pozwala na uzyskanie odpowiedniego kta wzgldem
p%aszczyzny strun. /od przetworniki mo"emy pod%o"y$ odpowiednio przycity kawa%ek spr"yste#
gbki tec!niczne#. 8nnym rozwizaniem #est u"ycie mocnie#szyc! spr"ynek zna#du#cyc! si na
rubac!. Qwnie" same spr"ynki mog powodowa$ zak%cenia w brzmieniu. 1zie#e si tak& #eli
d%ugo$ spr"ynek #est zbyt ma%a lub s one pknite.
'& 4wr)3 uwag na spos)( zamocowania przetworni!)w& +dy s$ z(yt luCno zamocowane lu(
o(i"a"$ si o !rawdzie mas!ownicy two"a gitara mo1e straci3 na (rzmieniu&
*& <rzetworni!i Eirmy Schaller posiada"$ podstaw z trzema otworami monta1owymi z !a1de"
strony& <ozwala to na ich sztywne zamocowanie w ram!ach lu( te1 (ezporednio do
!orpusu&
3& MuCne elementy monta1owe 0 w tym wypad!u na!rt!i ru(% !t)re mia#y (y3 zamienni!iem
dla spr1yne! 0 zw#aszcza u!ryte pod p#yt!ami mog$ (y3 zmor$ i to trudn$ do
zli!widowania&
! 26 !
0d(ego'/ przetwornikw wzg(dem str&n
: przetwornikami wi"e si te" inne zagadnienie& ktre nie pozosta#e obo#tne dla stro#enia
i brzmienia instrumentu oraz czasu wybrzmiewania strun. * zale"noci od odleg%oci
przetwornikw wzgldem strun zmienia si brzmienie instrumentu. /rzetworniki nadmiernie
oddalone od strun da# s%abszy sygna% i przy #ego wzmocnieniu mo"emy zauwa"y$ wikszy udzia%
szumw. /rzetworniki zna#du#ce si za blisko strun da# z kolei bardzo silny sygna% z du" iloci
zniekszta%ce;. :byt ma%a odleg%o$ midzy przetwornikami a strunami mo"e te" negatywnie
wp%ywa$ na stro#enie instrumentu i czas wybrzmienia strun. 'est to spowodowane obecnoci
silnego pola magnetycznego& ktre powodu#e przyciganie strun w kierunku przetwornikw i tym
samym t%umienie drga; struny. 1latego te" niezwykle istotne #est okrelenie odpowiednie#
odleg%oci midzy danym przetwornikiem a strunami. 'eli przy odpowiednie# odleg%oci
przetwornika wzgldem strun& z #akic! powodw #edna ze strun #est cic!sza lub g%onie#sza& wiele
modeli przetwornikw posiada #eden lub dwa rzdy regulowanyc! nabiegunnikw& ktre przez ic!
wkrcanie lub wykrcanie pozwala# na zniwelowanie r"nic w dynamice pomidzy
poszczeglnymi strunami. /rzetworniki zna#du#ce si zbyt blisko strun mog te" by$ przyczyn
obi#ania si strun o ic! obudowy. Ba"de takie uderzenie& oprcz tego& "e mo"e by$ s%yszane #ako
dodatkowy niepotrzebny dwik& znacznie skraca czas wybrzmiewania struny.
:a optymaln dla wielu przetwornikw dwucewkowyc! gitar elektrycznyc! przy#mu#e si
odleg%o$ F&P mm dla struny JK i >&K mm dla struny J>. 'est ona identyczna zarwno dla
przetwornika umieszczonego przy szy#ce& #ak i przy mostku. 1la klasycznyc! przetwornikw
#ednocewkowyc! odleg%oci te s nastpu#ce5 F&G mm dla struny JK oraz >&K mm dla struny J>.
* przypadku przetwornikw gitar basowyc! #est to odpowiednio F&G mm dla struny -> i F&F mm
dla struny JP (przetwornik przy mostku) oraz F&P mm dla struny -> i ?&F mm dla struny JP
(przetwornik przy szy#ce). * ka"dym wypadku odleg%o$ t okrela si po dociniciu skra#nyc!
strun do ostatniego progu. *arto #ednak eksperymentowa$ z konkretnymi modelami
przetwornikw i ustawi$ tak ic! wysoko$& przy ktre# uzysku#emy na#lepsze brzmienie i nie
doc!odzi do wczenie# opisanyc! z#awisk. 6ale"y te" pamita$ o odpowiednim zbalansowaniu
sygna%u midzy wszystkimi zainstalowanymi przetwornikami w gitarze.
! 27 !
1ozstaw nabieg&nnikw przetwornikw a rozstaw str&n
* niektryc! gitarac! mo"na zaobserwowa$ mnie#sz g%ono$ skra#nyc! strun& zw%aszcza J>.
6a#czcie# #est to spowodowane z%ym umie#scowieniem przetwornikw w osi szy#ki lub te"
niedopasowaniem rozstawu strun na mostku wzgldem rozstawu nabiegunnikw przetwornikw.
* przypadku przesunicia osi symetrii przetwornikw wzgldem osi szy#ki konieczna mo"e by$
interwenc#a lutnicza. * drugim przypadku rozwizaniem mo"e by$ zarwno wymiana
przetwornikw na inne& o szerszym rozstawie nabiegunnikw lub te" wymiana mostka na model&
ktry posiada mnie#szy rozstaw strun lub ma wiksze mo"liwoci #ego korekc#i. 1obre rezultaty
mo"e te" przynie$ zmiana wysokoci regulowanyc! nabiegunnikw.
! 28 !
2kad e(ektryczny
Bole#nym punktem& na ktry powinnimy zwrci$ uwag przy poszukiwaniu przyczyn z%ego
brzmienia instrumentu lub s%yszalnyc! przydwikw& #est ca%y uk%ad elektryczny. .uno
dokrcone potenc#ometry& prze%cznik pracy przetwornikw& ga%ki czy gniazdo wy#ciowe mog
by$ rwnie" tego przyczyn. *szystkie te elementy powinny by$ dobrze przymocowane do
korpusu lub p%ytek monta"owyc!. 'eli w gitarze s zamontowane aktywne przetworniki lub uk%ad
przedwzmacniacza z korektorem barwy& dodatkowe modu%y elektryczne oraz bateri nale"y tak
umieci$ w komorze uk%adu elektrycznego& aby przy poruszaniu gitary elementy te nie
przemieszcza%y si uderza#c o korpus czy inne czci uk%adu elektrycznego. 9zasami w komorze
uk%adu elektrycznego gitar mo"na znale$ te" pozosta%oci po procesie #ego monta"u. /ozosta%oci
stopu lutowniczego lub kawa%ki przewodw czy ic! izolac#i mog by$ przyczyn s%yszalnyc!
dziwnyc! dwikw.
'& <oluzowany prze#$czni! pracy przetworni!)w% to czsta przyczyna niepo1$danych dCwi!)w
w gitarze&
*& <rzy te" iloci ga#e!% mo1e si zdarzy3% 1e !t)ra z nich mo1e (y3 z(yt luCno do!rcona&
3& Do3 (rutalne tra!towanie gniazda wy"ciowego sprawia% 1e (ardzo #atwo "e o(luzowa3&
! 29 !
Zaczepy paska
9zsto tak niewinne elementy& #ak zaczepy paska& mog by$ przyczyn s%yszalnego brzczenia
w gitarze. :aczepy te powinny by$ dobrze dokrcone do korpusu gitary& a #eli nie c!cemy& aby ic!
metalowe powierzc!nie bezporednio dotyka%y korpusu& nale"y midzy te elementy w%o"y$
odpowiednio przycity kawa%ek 4ilcu czy skry. /owodem brzczenia mog by$ te" zamontowane
blokowane zaczepy paska typu +ecurity .ock. 'eli gramy na siedzco i obecno$ paska nie #est
konieczna& nale"y go zd#$ lub odpowiednio napr"y$& aby pomidzy poszczeglnymi czciami
zaczepu paska nie by%o luzw.
'& MuCno do!rcony zaczep pas!a mo1e nieprzy"emnie (rzcze3&
*& Plo!owany zaczep pas!a na"lepie" pe#ni sw$ Eun!c"% gdy gramy na sto"$co& Beli siedzimy
warto zd"$3 pase! lu( odpowiednio go napr1y3&
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaEzaczepy na pasekOmenuE>F
! 30 !
+tr&ny i ich higiena
7o zadziwia#ce& #ak ma%a grupa gitarzystw odpowiednio dba o #ako$ strun. 2 to przecie" w%anie
one s pierwotnym rd%em brzmienia instrumentu. +tandardowo przy#mu#e si& "e "ywotno$ strun
gitary elektryczne# wynosi ok. ?G godzin bezporednie# eksploatac#i. * wikszoci wypadkw po
tym czasie struny trac sw pierwotn dwiczno$ i przesta# prawid%owo stroi$ na progac!.
* trakcie grania& na strunac!& a zw%aszcza pod nimi& gromadz si zanieczyszczenia (pot& t%uszcz&
kurz)& ktre negatywnie wp%ywa# na brzmienie i stro#enie strun. 7a warstwa brudu stanowi
dodatkowe obci"enie i zwiksza rednic struny. 6ale"y uwzgldni$ te" 4akt& "e brud ten zna#du#e
si tylko na pewnym odcinku d%ugoci czynne# ka"de# ze strun& a #ego warstwa #est nieregularna.
-dy struny skracamy na poszczeglnyc! progac!& za ka"dym razem pozosta#e odcinek struny& ktry
ma zupe%nie inn mas ni" mia%oby to mie#sce& gdyby struna by%a idealnie czysta. 7ak zaniedbane
struny w "adnym wypadku nie bd dobrze brzmie$ i stroi$. 1latego te" po ka"dym u"yciu gitary
powinnimy dok%adnie oczyci$ struny u"ywa#c do tego delikatne# tkaniny i spec#alnyc!
preparatw do ic! czyszczenia (+tring 9leaner). /reparaty te oczyszcza# powierzc!ni strun
z zanieczyszcze; i zapobiega# koroz#i. 1odatkowo& po wyczyszczeniu strun& mo"na te"
zakonserwowa$ #e takimi preparatami #ak -I+ 0ast 0ret. 9!yba nie trzeba te" wspomina$& "e tanie
niemarkowe struny mog okaza$ si zupe%nym niewypa%em& a ic! brzmienie bdzie gorsze od
brzmienia drutu kolczastego.
'& Struny z te" gitary zosta#y odcite szliEier!$ !$tow$& 2a#e szczypce do odcinania !oc)we!
nie da#y rady twarde" s!orupie (rudu% !t)ra zna"dowa#a si pod strunami& Do usunicia
zosta#y "eszcze tony (rudu z podstrunnicy&
*& +HS 5ast.5ret 0 Spos)( na czyste struny% do(re (rzmienie i szy(!$ gr&
3& +HS +uitar +loss 0 gitar warto do(rze wyczyci3 nie tyl!o przed wystpem w telewiz"i% ale
po !a1dorazowym "e" u1yciu&
! 31 !
3e'(i jeste'my j&% pewni, %e wszystkie cz'ci skadowe naszej gitary s#
w jak naj(epszym porz#dk&, a jego brzmienie da(ekie jest od naszych
oczekiwa4, warto dobrze przyjrze/ si caem& &kadowi e(ektrycznem&
i drodze sygna& gitary do wzmacniacza)
*rzetworniki
Brtko mwic& aby nasza gitara mia%a dobre brzmienie& przetworniki musz by$ na#wy"sze# klasy.
6ie oczeku#my& "e kawa%ek cienkiego drutu miedzianego nawinity na magnes poc!odzcy ze
szkolne# pracowni& da brzmienie znane z na#lepszyc! konstrukc#i 1iMarzio& +eymour 1uncan czy
JM-. /ociesza#cy #est 4akt& "e obecnie na rynku #est sporo tanic! i zupe%nie przyzwoicie
brzmicyc! przetwornikw. 'eli w gitarze posiadamy przetworniki& ktre u zaprzy#anionego
elektryka wykona% nasz tata& a mo"e nawet dziadek& to warto #e szybko wymieni$. * ten sposb
mo"emy na zawsze pozby$ si nieprzy#emnego brumienia z sieci energetyczne# czy trzaskw
spowodowanyc! w%czaniem wiat%a we wszystkic! mieszkaniac! na ca%ym osiedlu. * naszym
sklepie internetowym zna#dziecie rekomendowane przez nas przetworniki #ednoH i dwucewkowe (
zarwno z dolnego pu%apu cenowego& #ak te" z na#wy"sze# p%ki.
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaE!umbuckerOmenuEK
! 32 !
*rze#cznik pracy przetwornikw
'eli przy dotkniciu prze%cznika lub zmianie #ego pozyc#i s%yszymy trzaski& na#wy"szy czas& aby
go wymieni$. *skutek naturalnego zu"ycia czci mec!anicznyc!& utleniania si stykw
i gromadzenia si zanieczyszcze;& prze%cznik pracy przetwornikw po #akim czasie u"ytkowania
mo"e przesta$ dzia%a$ prawid%owo. * takie# sytuac#i nie warto oszczdza$. *ymiana prze%cznika
na nowy #est na#rozsdnie#szym rozwizaniem. 'eli nie mamy takie# mo"liwoci lub za p% godziny
wyc!odzimy na pierwszy koncert& doranie mo"emy sprbowa$ reanimowa$ prze%cznik
spec#alnymi preparatami typu Bontakt /Q. * naszym sklepie internetowym zna#dziecie r"nego
typu prze%czniki pracy przetwornikw& ktre na#czcie# s stosowane w gitarac! elektrycznyc!.
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaE/rze%cznikiOmenuE>F
*otencjometry
/odobnie #ak prze%cznik pracy przetwornikw& rwnie" potenc#ometry w gitarze mog po pewnym
czasie eksploatac#i wprowadza$ s%yszalne trzaski& zaw"a$ pasmo& a nawet ca%kowicie odcina$
sygna%. Qemedium na takie zac!owanie si instrumentu mo"e by$ tylko #edno ( wymiana
potenc#ometrw na nowe. Boszt zakupu potenc#ometrw #est niewielki& a na d%ugi czas mo"emy
zapomnie$ o ostro"nym traktowaniu ga%ki g%onoci czy barwy. /rzy zakupie nowyc!
potenc#ometrw warto pamita$& #akie# wartoci s oryginalne (zwykle LGG lub FLG k)!m) i "e
powinny by$ to potenc#ometry o c!arakterystyce logarytmiczne# (audio). * naszym MayH+!opie
! 33 !
mo"ecie kupi$ r"nego typu potenc#ometry stosowane w gitarac!. :na#dziecie tam nawet
potenc#ometry typu pus!Hpull& ktre pozwala# na roz%czanie cewek przetwornikw typu
!umbucking& czy potenc#ometry podw#ne& ktre pe%ni w gitarac! basowyc! 4unkc# miksera
sygna%u przetwornikw.
Blikni# tuta# !ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaE2kcesoriaSFGelektroniczneSFGH
SFGpotenc#ometryOmenuE>>
:darzy$ si mo"e& "e nasza gitara tra4i%a wczenie# w rce elektronikaHwynalazcy& ktry poszuku#c
idealnego brzmienia wprowadzi% tylko sobie znane innowac#e w po%czeniu przetwornikw& a mo"e
nawet zastosowa% rozbudowane pasywne uk%ady korekc#i ic! brzmienia. 'eli nie bardzo wiemy&
o co w tym wszystkim c!odzi& na#lepie# wszystko rozlutowa$ i po%czy$ na nowo. +korzysta#my
w tym wypadku z #ednego z tradycy#nyc! sc!ematw. Q"nego typu uk%ady elektryczne& z #akic!
korzystamy podczas produkc#i naszyc! gitar elektrycznyc!& mo"na znale$ tuta#.
!ttp5==www.szkola.mayones.com=out.!tmlCnameEMayHszkoS3?aTHT+c!ematyTpoS3?S3>cze
S0>O4romE>
1okonu#c po%cze; nale"y u"ywa$ dobre# #akoci przewodw i nie nale"y przesadza$ z ic!
d%ugociami. *szystkie masy elementw nale"y ze sob po%czy$& a ca%y otwr monta"owy uk%adu
elektrycznego dobrze wyekranowa$& co powinno zagwarantowa$ zredukowanie brumw. 1o tego
celu mo"emy u"y$ 4arb przewodzcyc! zawiera#cyc! gra4it lub te" wy%o"y$ ca%y otwr cienk
4oli aluminiow. )czywicie czynno$ ekranowania nale"y wykona$ na samym pocztku
mody4ikac#i uk%adu elektrycznego& po wczenie#szym zdemontowaniu potenc#ometrw
i prze%cznika& #eli s one montowane bezporednio na korpusie.
Gtwory na u!#ad ele!tryczny po!ryty przewodz$c$ Ear($ zawiera"$c$ graEit% !t)ra "ednoczenie
pe#ni Eun!c" e!ranu&
! 34 !
5niazdo wyj'ciowe
*k%adanie i wy#mowanie wtyku #ack& a tak"e czste i niekiedy bardzo mocne szarpnicia
przewodem sprawia#& "e "ywotno$ wielu gniazd wy#ciowyc! gitar #est bardzo krtka. 'eli przy
wy#mowaniu wtyku z gniazda wypadn cienkie i delikatne blaszki& mo"emy zapomnie$ o dalsze#
grze. 6a#czcie# #ednak gniazda zu"ywa# si stopniowo& a o ic! z%ym stanie in4ormu# nas trzaski
przy poruszaniu wtykiem przewodu. Qwnie" i w tym przypadku nie nale"y czeka$ na totaln
katastro4. 'eli zauwa"ymy& "e wtyk #ack wsuwa si w gniazdo z du"ym luzem& a gniazdo nie
trzyma go stabilnie& pora wymieni$ #e na nowe. 9zasami gniazdo wy#ciowe pe%ni te" 4unkc#
wy%cznika zasilania uk%adu przedwzmacniacza z korektorem barwy lub aktywnyc! prze%cznikw.
/rzed dokonaniem zakupu dok%adnie sprawdmy& #aki typ gniazda #est nam potrzebny. 8c! bogaty
wybr mo"na rwnie" znale$ w naszym sklepie internetowym.
!ttp5==www.sklep.mayones.pl=seria.!tmlCseriaE2kcesoria elektroniczne H -niazdaOmenuE>F
*rzewody instr&menta(ne gitara!wzmacniacz
Bo;czc poszukiwania przyczyn z%ego brzmienia instrumentu nale"y wspomnie$ #eszcze
o przewodzie instrumentalnym& ktrym %czymy gitar ze wzmacniaczem. *arto tu przytoczy$
pewn rad& ktra 4unkc#onu#e w wiecie audio4ilw& czyli tak naprawd prawdziwyc! koneserw
dobrego& czystego brzmienia (a wic takic! #ak my). -dy audio4il zamierza kupi$ nowy sprzt&
kwot& ktr dysponu#e& powinien podzieli$ na trzy czci. :a pierwsz powinien kupi$ ca%y sprzt
do odtwarzania muzyki& czyli np. wzmacniacz& odtwarzacz 91 czy gramo4on. 1ruga cz$ powinna
by$ przeznaczona na kolumny g%onikowe& natomiast trzeciaU za t trzeci cz$ powinien kupi$
potrzebne przewody po%czeniowe audio oraz g%onikowe. 7a sama zasada powinna obowizywa$
muzykw& ktrzy przecie" te" s uczuleni na dobre brzmienie. 'ednak"e nadzwycza# czsto spotyka
si muzykw& ktrzy ma# gitar za kilka& a nawet kilkanacie tysicy z%otyc!& wzmacniacz za
kole#ne kilka czy kilkanacie tysicy z%otyc!& a przewody po%czeniowe za kilka& a nawet
kilkanacie& ale tylko z%otyc!. 9zu#emy ten dysonansC
6a pewno wielu z was #u" przekona%o si& #ak nawet kilkunastocentymetrowy przewd
instrumentalny mo"e zaw"a$ pasmo lub wyranie st%umi$ ca%y sygna% gitary. 6a nic na#lepsze
! 35 !
struny& super przetworniki& aktywne przedwzmacniacze& gdy sygna% gitary& zanim dotrze do
wzmacniacza& zostanie zwycza#nie w wiecie pozbawiony #aU& bdzie kalek. 6ie oszczdza#my
wic na kablac!V .ink tylko dla koneserw (!ttp5==www.la,acable.com)
2le zanim zamwimy super druty za kilkaset dolcw przy#rzy#my si temu& co mamy #u" na stanie.
/rzyczyn z%ego brzmienia przewodw mo"e by$ sposb przylutowania wtykw #ack. 7ak zwany
zimny lut czy te" mikrozwarcia na terminalac! lutowniczyc! mog powodowa$ straty
w przesy%anym sygnale. 'eli #est to mo"liwe& warto odkrci$ nasadki wtykw i bli"e# przy#rze$ si
#akoci po%czenia "y% przewodu z wtykami& a tak"e& czy poszczeglne bieguny s midzy sob
starannie odizolowane. 6iekiedy zdarza si& "e skrzywieniu czy poluzowaniu ulega# elementy
sk%adowe wtyku& w wyniku czego mog one nie kontaktowa$ poprawnie w gniedzie. 7aki wtyk
nada#e si tylko do wymiany. Anika#my przygniece; i nadepni$ zarwno na wtyki& #ak i na
przewody. +tara#my si uk%ada$ przewody na scenie tak& aby w #ak na#mnie#szym stopniu
przeszkadza%y w swobodnym poruszaniu si. 9zasami niewidoczne go%ym okiem uszkodzenia "y%
naszyc! przewodw mog w istotny sposb wp%ywa$ na brzmienie naszego instrumentu.
* o4ercie MayH+!opu mo"ecie znale$ znakomite przewody Mayones 9rystal o r"ne# d%ugoci&
a tak"e dobre# #akoci przewody instrumentalne w%oskie# 4irmy /roel& ktre o4erowane s w bardzo
atrakcy#nyc! cenac!.
!ttp5==www.s!op.mayones.com=seria.!tmlCseriaEakcesoria dodatkowe H eksploatOmenuE>K
Wszystkie zastrzeone nazwy towarowe, a take nazwy produktw oraz firm uyte w tej publikacji nale do ich prawnych wacicieli
i zostay jedynie uyte w oglnych celach informacyjnych !irma "itary #ayones sc nie jest w aden sposb powizana z tymi firmami
! 36 !
5itary Mayones s)c)
&() 6arwicka 78, 98!::; 5da4sk, *o(and
te() <=9 :9 >=> 8; 9> ?a@ <=9 :9 >=> 8= >:
in?oAmayones)com www)mayones)com