Seminarski rad Logistiki centri

1. UVOD
1.1. Logistiki centri

Robni terminali i robno-transportni centri logistiki centri predstavljaju jednu od najbitnijih komponenti logistikih mrea. Realizacija robnih tokova u urbanim, regionalnim, nacionalnim i internacionalnim prostorima nezamisliva je bez nekog oblika robnog terminala, odnosno logistikog centra. Postoje razliiti tipovi logistikih mrea sa razliitim brojem i strukturom logistikih centara. Logistiki centri se razlikuju po makro i mikro lokacijskom poloaju, strukturi unkcija i podsistema, stepenu razvijenosti, organizaciji i tehnologiji, ali je svima zajedniko da objedinjuju razliite podsisteme i pruaju kompleksne logistike usluge. !eliki broj pojmova opisuje mjesta na kojima dolazi do najznaajnijih trans ormacija robnih tokova. " na#oj i svjetskoj literaturi i praksi sre$u se razliiti nazivi za logistike centre% Robni terminal, &eretni terminal, Robno-distributivni centar, 'istributivni centar, Robno-transportni centar, Logistiki centar, Logistiki park, Logistika plat orma, Logistika zona, &eretno selo, (it) logistiki terminal, *ntermodalni terminal, +ontejnerski terminal itd. ,-.

Seminarski rad Logistiki centri

Slika 1. Vrste logistikih centara ,/.

Logistiki centri prema svojoj unkciji mogu biti% &ranzitni, 0abirni, 'istributivni i 0abirno-distributivni. ,/. Logistiki centri se ormiraju sa ciljem da se prui kompletna logistika usluga, uvedu savremene logistike tehnologije, pove$anje ekonominosti i e ikasnosti transporta, koncentacija robnog rada i logistikih aktivnosti, smanjenje vezanog kapitala, kreiranje uslova za e ikasan razvoj itd. Logistiki centar je pojam koji je najprisutniji i koristi se za sve centre, odnosno terminale koji kao osnovnu djelatnost imaju skup logistikih aktivnosti. 1a konkretnim primjerima moemo vidjeti primjenu pojma ,,logistiki centar2. +ada industrijske i trgovake kompanije za svoje proizvode ili za svoje potrebe grade distributivni centar, one tom distributivnom centru daju naziv logistiki centar. Po istom principu trgovake kompanije za robu #iroke potro#nje za snadbjevanje lanca prodajnih objekata koriste logistike centre. ,-. !eliina lokacije na kojoj se razvijaju logistiki centri uglavnom se kre$e od -33 do -43 ha 5hektara6. !eliina varira od 7 do 433 ha. ,8. 9pediterske kompanije za potrebe svojih klijenata na povoljnim lokacijama, naje#$e urbanih cjelina, grade robno distributivne centre i u novije vrijeme im daju naziv ,, logistiki centar2.
3

Seminarski rad Logistiki centri

*ako ne postoje standardne karakteristike logistikih centara, njihovom analizom uoavaju se neka obiljeja koja su neophodna za njihovo uspje#no unkcionisanje% Multimodalnost 5povezanost sa razliitim vidovima transporta6, Otvorenost 5slobodan pristup za sve javne i private kompanije da se lociraju i:ili koriste objekte centra. ;snovni koncept logistikog centra je win-win situacija 5svi dobijaju6, gdje razliiti operatori i uesnici mogu dopunjavati jedni druge, ak i u situaciji punog nadmetanja na tri#tu6, Multifunkcionalnost 5sve transportne i logistike unkcije reprezentuju se kroz prevoznike, #peditere, agente, brokere, carinske brokere, uprave 5luke, carinske itd.6, Rukovanje teretom 5#irok spektar objekata i opreme za manipulisanje teretom, npr. 'istributivni, kontejnerski terminali, skladi#ta sa temperaturnim reimom i sl.6, ,-. Elektronska razmjena informacija !" 5pristupi telematskim sistemima vezanim za transport, administraciju, upravu i lanac snabjevanja6, !ntersekcionalnost# me$u%ovezanost 5bliska saradnja i integrisanje razliitih poslovnih sektora u cilju realizacije transportnih i logistikih aktivnosti6, U&teda tro&lova 5nema dupliranja sistema, #to se odraava na u#tede u skladi#nim i pretovarnim sistemima, *& sistemu, uslunim i prate$im djelatnostima i znanju. Lociranjem ve$eg broja kompanija u logistikom centru dolazi do ve$ih u#teda tro#kova i ve$e ponude usluga6, Dodatne usluge 5stanice za snadbjevanje gorivom, vodom i sl., sistemi za njegu i odravanje, pakovanje, carinska kontrola, istraivake aktivnosti itd.6 ,-.

<ajednike osobine za skoro sve logistike centre su% prihvat i otprema robnih i transportnih tokova, pretovar transportnih sredstava, skladi#tenje i uvanje robe, ormiranje tovarnih jedinica, ormiranje jedinica otpreme, izrada prate$e dokumenatacije, niz prate$ih usluga za transportna sredstva, robu i personal. 0u#tinske razlike modela logistikih centara ogledaju se u% osnivaima i vlasnicima, organizacionim ormama, pripadnosti vidu transporta, pripadnosti vrsti robe, primjenjenoj tovarnoj jedinici i tehnologiji, strukturi i obimu logistikih unkcija, lokaciji u odnosu na
4

Seminarski rad Logistiki centri

saobra$ajnu in rastrukturu, lokaciji u odnosu na urbane sredine i industrijske komplekse, stepenu kooperacije nosilaca i korisnika usluga. ,8. Pri projektovanju robnog terminala neophodno je analizirati obim i strukturu robnih i transportnih tokova, za stvaranje baze podataka za planiranje i projektovanje procesa i sistema. Posmatraju se robni tokovi u gravitacionoj zoni 5tokovi dopreme, otpreme i tranzita6 po svim obiljejima koji karakteri#u robni tok. ;snovna obiljeja robnih tokova su% vrsta robe, odnosno asortiman, koliina robe, zakon nastanka toka, pravci i rastojanja dopreme robe 5izvorno:odredi#ne take toka6, pojavni oblik robe, vid transporta, sezonski karakter tokova, vrsta i kategorija tokova, speci ini zahtjevi u pogledu transporta, skladi#tenja, pretovara, pakovanja. ,7. Robni tokovi od mjesta po#iljaoca do mjesta primaoca prolaze kroz niz razliitih trans ormacija koje esto znaajno mijenjaju njihove karakteristike. =injenica da po#iljalac robe moe biti jedna kompanija, a da se kao primaoci pojavljuju 5n6 razliitih subjekata govori o diobi trans ormaciji toka. &rans ormacije nad robnim tokovima naje#$e se odvijaju u robnim terminalima logistikim centrima. ,-. Poznavanjem karakteristika robnih tokova i njihovih trans ormacija stvaraju se uslovi za primjereno planiranje, projektovanje i upravljanje robnim terminalima. Robni tokovi su osnovna nit logistikog sistema, ali isto tako ni jedan robni tok ne bi mogao da se realizuje bez logistikog sistema i logistikih lanaca. Logistiki lanci su nosioci realizacije robnih tokova, a logistiki sistemi su nosioci realizacije logistikih lanaca. &rans ormacije robnih tokova se odvijaju u robnim terminalima, trendovi u proizvodnji i distribuciji proizvoda idu u pravcu pribliavanja inalizacije proizvoda krajnjem korisniku. &o podrazumijeva da se odre>ene aktivnosti na pripremi proizvoda, odnosno dodavanju vrijednosti proizvoda 5eng. value added services) prostorno pomjeraju ka korisniku i obavljaju u terminalima koji su esto vrlo udaljeni od proizvodnih kompleksa. ;vi trendovi su posljedica novih zahtjeva u pogledu kvaliteta logistike usluge koga kreira korisnik. ,-. 'osilac realizacije ro(ni) i materijalni) tokova je logistiki lanac# a nosilac realizacije logistikog lanca su logistiki sistemi. ,7. Robni tokovi predstavljaju generatore zahtjeva za uslugama transporta, skladi#tenja, pretovara, kontrole, uvanja, komisioniranja i drugih logistikih aktivnosti. Robni tokovi mogu se podijeliti na makro i mikro tokove. +od makro tokova poetna i zavr#na taka ne nalaze se na istom podruju, i u makro tokove ubrajamo tokove%
5

Seminarski rad Logistiki centri

dopreme, otpreme, izvoza, uvoza i tranzita.

?ikro tokovi predstavljaju tokove kod kojih se i poetna i zavr#na taka nalaze u okviru istog podruja 5ua gravitaciona zona terminala6, i u njih spadaju tokovi% dovoza i odvoza. ,7.

1.*.

!storija razvoja logistike

0kup procesa kretanja i mirovanja robe ini ro(ni tok sa svojom prostornom i vremenskom komponentom, a robni tok je, izme>u ostalog, sastavni dio svih ljudskih aktivnosti. @LA @uropean Logistics Association de ini#e logistiku sljede$om de inicijom% Logistika je organizacija# %laniranje# kontrola i realizacija ro(ni) tokova od mjesta nastanka do mjesta %rodaje %reko %roizvodnje i distri(ucije do krajnjeg korisnika sa ciljem zadovoljenja za)tjeva tr+i&ta uz minimalne tro&kove i minimalne investicije. ,7. Logistika obuhvata sve sisteme i procese koji omogu$avaju kretanje materijalnih i nematerijalnih tokova, a osnovni logistiki %rinci% glasi% sveobuhvatna i jednovremena optimizacija svih karika materijalnih, energetskih i in ormacionih tokova. ;snovu logistikog sistema ine %et %odsistema, odnosno parcijalnih podruja% realizacija porudbine, zalihe, skladi#tenje, pakovanje, transport.

"re>en niz logistikih aktivnosti poruivanja robe, pakovanja, transporta, pretovara, skladi#tenja, kontrole, izrade prate$e dokumentacije i velikog broja drugih procesa predstavlja logistiki lanac. Broj ovih aktivnosti kao i njihov redosljed zavisi od promjenljivih atributa koji ih opisuju, a to na primjer mogu biti% vrijeme, prostor, tro#kovi, koliina, nivo primjenjene
6

Seminarski rad Logistiki centri

tehnologije, vrijednost vezanog kapitala i drugi. Cedna od karakteristika logistikog lanca je i izrazita me>uzavisnost kako susjednih tako i proizvoljno izabranih karika u lancu, odnosno logistikih aktivnosti u lancu. Logistiki lanac je most koji spaja makro 5mrea robnotransportnih centara6, meta 5robno-transportni centar6 i mikro 5svi elementi baznih interesa6 logistike sisteme, pri emu lanac prolazi kroz vi#e logistikih sistema, a de#ava se da kroz sistem prolazi vi#e logistikih lanaca. <bog uzajamnog dejstva lanaca na sistem optimizacija logistikih lanaca je neizvodljiva bez istovremene optimizacije logistikih sistema koje taj lanac povezuje. ,iljevi o%timizacije logistikog lanca su usmjereni ka pove$anju kvaliteta usluge uz #to manje investicije i tro#kove. *z razliitih interesa pojedinih uesnika u lancu i unutar njihovih unkcionalnih cjelina 5nabavka, proizvodnja, inansije, vozni park, skladi#te itd.6, generi#e se kon likt ciljeva. "skla>ivanje razliitih interesa koji se direktno projektuju na oblikovanje usmjeravanje i realizaciju logistikog lanca nalazi se u prostoru vi#ekriterijumskog vrijednovanja i stvaranja rje#enja u kome su partneri u situaciji dobitnik dobitnik 5eng. DinEDin 0ituation6. Logistika distribucije i plasmana proizvoda ima zadatak da obrazuje i da maksimalno uskladi ponudu i potranju proizvoda, kao i da uspostavi logistiki lanac koji $e povezivati prozvodnju sa krajnjim potro#aima. ,7. @volucija logistike ima pet karakteristinih perioda 5slika *.6 antiko-rimski period, period !izantije, !** vek - vrijeme 1apoleona, period oko ** svjetskog rata i period od 43-tih, F3-tih godina pro#log vijeka ukljuuju$i i dana#nje vrijeme i intenzivnu evoluciju logistike. ,-. Period 1 - Antiko-rimski period: Pod nazivom Logista podrazumijevala se uprava nad dravnim zalihama 5rezervama6 koja je podrazumijevala inansije i raspodjelu ivotnih namirnica. Period 2 - Vizantija: !izantijski car Leon V! 5GHH-I-/, vladao GGH-I--6, oko I33 godine uveo je logistiku u unkciji vojne doktrine. " pisanjima o vje#tini ratovanja izdvaja se% strategija taktika i logistika 5prostor, vrijeme i resursi6. Period 3 - !rancuska "usija: ;ko -HF3. godine Luj J*! predlae uvo>enje nove strukture za rje#avanje rastu$ih administrativnih problema i uvodi zvanje - Marec-hal General de Logis 5nastalo od loger6. Pri tome mu daje ingerencije nad% planiranjem kretanja trupa, selektovanjem kampova, regulisanjem transporta i snadbjevanja. " prvoj polovini -I. vijeka rancuski teoretiar .aron /ntoine 01234 5o6 mini uveo je termin la logistigue. " djelu KPrecis de lLart de la guerreM, na osnovu iskustava koje je stekao kao 1apoleonov o icir, podijelio je -G8H. godine vje#tinu ratovanja u pet oblasti% strategija, taktika na vi#em nivou, logistika, inenjering i taktika na niem nivou. Logistiku de ini#e kao vje#tinu kretanja armije, ali ne podrazumijeva pod tim samo mehaniko pomjeranje ve$ i upravljanje i uvo>enje razmi#ljanja u kretanje i odravanje vojne spremnosti. 0a ?arechal Neneral de Logis i pisanjem Cominia poinje moderna logistika. Cominiovo djelo je -GH/. godine prevedeno na
7

Seminarski rad Logistiki centri

engleski i prihva$eno kao dobro razmi#ljanje u Americi, gdje je pojam logistike -GG7. godine oznaavao transport i snadbjevanje u priobalju. Period 4 - ## svjetski rat: Logistika je kao termin prihva$ena pred kraj rata od stranearmije0A'. Period 5 - poslije ratni period: 0redinom dvadesetog vijeka termin logistika poinje da se primjenjuje i u privrednim sistemima u Americi, a ne#to kasnije i u @vropi.

Slika $. %volucija logistike ,-.

Logistika je u svojoj evoluciji bila prvenstveno vezana za ratne vje#tine. 1a svom razvojnom putu samo su prvi i poslednji period znaajnije posve$eni privrednom tumaenju logistike. " drugom svjetskom ratu, u angloamerikim jezicima logistika se upotrebljava kao pojam planiranja i upravljanja procesima dostave i snadbjevanja vojnih trupa. ,-. Poetkom sedamdesetih godina termin logistika intenzivnije ulazi u naunu i praktinu primjenu svih disciplina koje se bave problemima kretanja materijala, ljudi, energije i in ormacija. Razlika u vojnoj i civilnoj primjeni termina logistika danas se tumai time #to je vojna logistika orijentisana ka cilju koji je proiza#ao iz politiko-vojnih motiva i obuhvata kretanje trupa i robe. Privredna logistika prvenstveno obuhvata kretanje robe i sve odluke koje se donose usmjerene su ka tehnolo#ko-ekonomskim i socijalnim ciljevima. Ounkcionalno razgranienje logistike zasniva se na razliitim azama materijalnih tokova jednog preduze$a i razliitim unkcijama sistema preko kojih se realizuju ti materijalni tokovi. Ounkcionalno razgraniavanje logistike industrijskog preduze$a zasnovano na razliitim azama materijalnih tokova od tri#ta sirovina i poluproizvoda, preko industrijskih pogona do tri#ta gotovih proizvoda, odnosno krajnjih korisnika jeste u unkciji etiri osnovne aze tokova 5slika 86%

Seminarski rad Logistiki centri

# &aza - L;N*0&*+A 1ABA!+@ obuhvata tokove sirovina, polu abrikata, pomo$nih i pogonskih materijala, rezervnih d*Celova za ma#ine i opremu koja se koristi u preduze$u itd. ## &aza - L;N*0&*+A PR;*<!;'1C@ obuhvata sve materijalne tokove koji prolaze proces proizvodnje i zavr#avaju se u skladi#tima gotovih proizvoda ili poluproizvoda kao inalnog proizvoda posmatranog preduze$a. ### &aza - L;N*0&*+A '*0&R*B"(*C@ obuhvata tokove inalnih proizvoda preduze$a od skladi#ta inalnih proizvoda do skladi#ta za isporuku na tri#te ili do krajnjih korisnika. #V &aza - P;!RA&1A L;N*0&*+A se bavi protokom otpadnih materijala, povratnim tokovima za reciklau, praznom ambalaom, razmjenjivim transportnim sudovima, povratnim tokovima neispravnih proizvoda itd. ,-.

Slika '. (snovne &aze logistikih tokova ,-.

*. VR7"E RO.'!8 "ERM!'/L/

LO9!7"!:;!8 ,E'"/R/

0kup razliitih naziva za mesta trans ormacije robnih, transportnih, odnosno logistikih tokova, prilino je veliki. 1a evoluciju pojmova robni terminal i logistiki centar znaajno je uticao razvoj privrednih sistema i me>unarodne trgovine i transporta, ali i evolucija privredne logistike i logistikih strategija.
9

Seminarski rad Logistiki centri

Robno-transportni centar je najve$i stepen integracije logistikih aktivnosti, logistikih sistema i korisnika i nosioca logistikih usluga. ;n povezuje najmanje dva vida transporta i omogu$ava sve trans ormacije tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije. +oncentri#e veliki broj uesnika i pored osnovnih logistikih usluga prua i sve ostale, prate$e i dopunske usluge koje uve$avaju vrijednost i kvalitet logistikog servisa. " regionu Baltikog mora ovi sistemi se zovu logistiki centri. Hub terminal, naziv za glavni terminal, mjesto najve$e koncentarcije tokova i naj#ire ponude logistikih usluga. 1aziv asocira na glavinu od toka 5eng. hu)6 koja povezuje, poput paoka na toku, sve osno-radijalno raspore>ene manje terminale, centre 5eng. spoke6. Preko ovog terminala odvija se transport izme>u manjih terminala iz okruenja 5slika 76. ,-.

Slika *. +u) terminal ,-.

Gateway terminal se moe tretirati kao poseban oblik Khub and spokeM sistema. ;vi terminali predstavljaju vezu izme>u razliitih sistema, odnosno kapiju odre>enog sistema 5eng. gatewa,). Posmatrano kroz mreu terminala, gatePa) terminali uglavnom predstavljaju obodne hubove preko kojih robni tokovi ulaze, odnosno napu#taju posmatranu mreu ili odre>eni prostor 5slika 46. &ako gatePa) terminal moe predstavljati vezu izme>u razliitih vidova transporta 5na primer, terminali u lukama su gatePa) terminali koji omogu$avaju da se roba pristigla pomorskim transportom prebaci u zale>e luke drumskim, eljeznikim ili rijenim transportom, ili obrnuto6. NatePa) terminal moe biti i veza izme>u razliitih operatora, odnosno predstavlja glavnu taku preko koje se roba razmjenjuje izme>u razliitih nosioca realizacije lanca u usluzi Kod vrata do vrataM 5eng. door to door service). !eza izme>u razliitih mrea tako>e se moe ostvariti preko gatePa) terminala.
10

Seminarski rad Logistiki centri

Slika -. .atewa, terminal ,-. Kamions i terminal predstavlja mjesto zaustavljanja i zadravanja drumskih transportnih sredstava i vozaa sa svim servisnim i prate$im objektima. 1aje#$e se u sklopu ovih terminala nalazi sistem za snadbjevanje gorivom, sistem za njegu i odravanje transportnih sredstava, restoran, motel, prodavnice itd. +amionski terminali obino su locirani uz glavne magistralne drumske saobra$ajnice, u blizini urbanih sredina. !ntermodalni terminal predstavlja terminal u kome se vr#i pretovar intermodalnih transportnih jedinica sa jednog na drugi vid transporta. <avisno od broja prisutnih vidova transporta ovi terminali mogu biti% unimodalni" bimodalni i trimodalni. " sluaju prisustva vi#e vidova transporta, ovim terminalima se dopisuje i atribut multimodalni. +ontejnerski terminal lociran u rijenoj luci sa mogu$no#$u pretovara kontejnera sa bare na eljezniki vagon ili drumsko vozilo je klasian primjer kontejnerskog trimodalnog terminala. ,-.

#obni terminali su terminali namjenjeni za odre>enu vrstu robe% prehrambrene proizvode, robu #iroke potro#nje, lako kvarljivu robu, rasute terete, tene terete, ive ivotinje itd. ;vi terminali mogu se na$i na bilo kom mjestu u logistikom lancu, od izvora sirovina do mjesta potro#nje gotovog proizvoda. 0 obzirom na to da su odre>eni samo za jednu vrstu, odnosno kategoriju robe, sve aktivnosti logistike u terminalu podre>ene su osnovnim karakteristikama i zahtjevima te robe i robnih tokova. ;vi terminali se mogu na$i u industrijskom kompleksu, na mjestu gdje se vr#i promjena vida transporta, u terminalima pojedinih vidova transporta, u robnotransportnom centru, lukom kompleksu i sl., odnosno u bilo kom mjestu na putu kretanja posmatrane robe.
11

Seminarski rad Logistiki centri

$erminali %o&edinih tehnologi&a intermodalnog trans%orta nalaze se na mjestu povezivanja razliitih vidova transporta, naje#$e u pomorskim i rijenim lukama, robno-transportnim centrima itd. " zavisnosti od intermodalne transportne jedinice 5kontejner, izmjenljivi transportni sud, sedlasta poluprikolica, prikolica ili cijelo drumsko vozilo6 i prisutnih vidova transporta, nastaju specijalizovani terminali u kojima dominantnu logistiku aktivnost ini pretovar /hucke pack terminal "o-"o terminal itd.6. Logisti' i centar je termin koji se koristi za sve veliine i oblike koncentracije logistikih aktivnosti. Logisti' i terminal opisuje prostor odvijanja odre>enih logistikih procesa i aktivnosti, naje#$e pretovarnih i skladi#nih, bez znaajnog pro#irenja usluga. " povezivanju tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije ovi terminali prvenstveno su orijentisani ka transportnim i pretovarnim aktivnostima. &ako se, na primjer, 0it, logistiki terminali osnivaju na saobra$ajno povoljnim lokacijama na obodu gradova ili u samom gradskom podruju i imaju ulogu u povezivanju ulazno-izlaznih tokova, odnosno koordinaciji protoka robe pri snadbjevanju i odvoenju iz gradskog podruja. Logisti' i %ar moe se de inisati kao prostor koji naseljavaju razliiti korisnici i davaoci usluge iz oblasti logistike, transporta i ostalih, dopunskih i prate$ih sistema i usluga. " jednom logistikom parku moe se na$i vi#e distributivnih centara i razliitih terminala, skladi#ta 5veletrgovine, trgovine na malo ili uvoznika6, trgovakih centara, razliitih value added logistikih 5!AL6 aktivnosti itd. Logisti' a %lat(orma" logisti' a )ona slino logistikom parku, u najve$em broju sluajeva integri#e logistike i prate$e sisteme i aktivnosti na de inisanom, ure>enom prostoru. !eliina i lokacija prostora i struktura unkcija su promjenjivog karaktera. Ponekad predstavljaju dio kompleksno prostorno ure>enog sistema, poput industrijskih, trgovakih i poslovnih kompleksa i drugih privredno urbanih i specijalnih zona 5npr. slobodne zone6. $eretni terminal je prvenstveno pretovarni terminal lociran uz neki vid transporta. Predstavlja transportnu trans ernu taku koja povezuje transportne tokove makrodistribucije i transportne tokove mikrodistribucije. *eeder terminal je sabirno-distributivni terminal preko koga se opsluuju 5linijski ili kruno6 manji terminali ili centri locirani u okruenju /eng. &eeder - hranitelj6. +ross doc ing terminal je pretovarni terminal, odnosno trans erna taka izme>u dolaznih i odlaznih tokova, bez dugotrajnog zadravanja i uvanja robe. "loga ovog terminala je konsolidacija robnih tokova od razliitih po#iljalaca i njihova otprema ka primaocima. ,-.

,ry %ort ili Ksuva lukaM predstavlja kompleks logistikih aktivnosti i logistikih sistema u zale>u pomorskih luka. +oncept K'r) portM razvijen je u jugozapadnim zemljama @vrope, kao #to su 9panija, *talija, Portugal i u nekim sluajevima Orancuska. " ovim zemljama pomorske luke su bile centralne zone oko kojih su se razvijali gradovi. 1ekada pokretai razvoja gradova, luke danas predstavljaju veliki problem sa aspekta bezbjednosti, ekologije i zaga>enja, ali i sa aspekta prostora. 'a bi se zadrao visok kvalitet usluge i odgovorilo zahtjevima sve ve$ih tokova robe, luke moraju da se #ire i razvijaju nove povr#ine, objekte i opremu za utovar, istovar, skladi#tenje robe i dr. Rastu$i problemi transporta robe kroz grad i veliki tro#kovi inoviranja i
12

Seminarski rad Logistiki centri

#irenja luka uslovili su razvoj terminala u zale>u, odnosno dr) port koncepta. 'r) port je sistem lociran u zale>u industrijskog ili komercijalnog regiona i povezan sa jednom ili vi#e luka eljeznikim i:ili drumskim transportom. <adatak dr) port sistema je prikupljanje robe za prekomorski transport na duim relacijama i distribucija robe na lokalnom, regionalnom i internacionalnom nivou. ;vi sistemi pruaju i neke dodatne usluge kao #to su carinjenje, skladi#tenje, pakovanje, prepakivanje, auriranje podataka, in ormaci-one usluge i dr. 'r) port je multimodalno orijentisan i ima sve logistike usluge, objekte i opremu koja je potrebna brodarima i #pediterima iz pomorskih luka. ,-.

Slika 1. 2ogistiki centar ,/.

*.1. Ro(no6trans%ortni centri

#obno-trans%ortni centar -#$+. je pojam koji je u na#em jeziku prihva$en kao mjesto koncentracije logistikih sistema i mjesto integracije razliitih vidova transporta. *deja o izgradnji ovih centara na na#im prostorima bila je sastavni dio koncepcije razvoja tehnologija i terminala
13

Seminarski rad Logistiki centri

intermodalnog transporta. <naajnija upotreba termina robno-transportni centar poinje dono#enjem K'ru#tvenog dogovora o razvoju integralnog transportaM -IG4. godine. ;vaj oblik logistikih centara u @vropi poinje da se razvija F3-tih godina pro#log vijeka, uglavnom na bazi parcijalnih privatnih i dru#tvenih inicijativa kompanija iz oblasti transporta, logistike i gradskih i regionalnih uprava, privrednih komora itd. &okom I3-tih godina koncept velikih logistikih centara postaje predmet planske i projektantske dokumentacije vode$ih razvijenih evropskih zemalja. "zimaju$i u obzir postoje$e jezike i privredne razliitosti u nacionalnim okvirima, logistiki, odnosno robno-transportni centri u evropskim zemljama dobijaju razliite nazive% @ngleska% !reight Villages /!V) Orancuska% 3late !orme 2ogisti4ue i 3lat !orme multimodales 1jemaka% .uterverkehrszentrum /.V5) *talija% #nterporto 9panija% 0entro integrado de mercancias 'anska% 6ransport 0entre

" cilju e ikasnijeg razvoja robno-transportnih centara, evropske zemlje ormiraju nacionalna dru#tva. 0pajanjem nacionalnih asocijacija Orancuske, 9panije i *talije, a ne#to kasnije i 'anske, -II-. godine osnovano je evropsko udruenje robno-transportnih centara pod nazivom %uroplat&orms /%uropean Association o& !reight Village). Promjenom 0tatuta ove asocijacije u Parizu /G. aprila 177-. godine donijeta je odluka da punopravne lanice asocijacije mogu biti i robno-transportni centri ije zemlje nemaju nacionalna udruenja. 'anas asocijacija @uroplat orms obuhvata -3 zemalja, preko G3 centara i preko -/33 operatera. ;va asocijacija je dala slede$u de iniciju za logistiki centar - Oreight !illage% *reight /illage -teretno selo. predstavlja de inisani prostor na kom su koncentrisane sve aktivnosti vezane za transport, logistiku i distribuciju robe na nacionalnom i internacionalnom nivou koje obavljaju razliiti operateri. ;vi operateri mogu biti vlasnici ili zakupci objekata i opreme koja postoji unutar ove cjeline 5skladi#ni objekti, pretovarno-manipulativna sredstva, kancelarije, vozni parkovi itd.6. &ako>e, u smislu po#tovanja pravila slobodne konkurencije, Oreight !illage mora biti otvoren za sve kompanije koje ele da se ukljue u njegov rad. Oreight !illage mora biti opremljen svim javnim objektima. Ako je mogu$e, Oreight !illage treba da sadri i javni servis za osoblje i opremu korisnika. " cilju podsticanja intermodalnog transporta, Oreight !illage treba da bude opsluen sa vi#e vidova saobra$aja 5drumski, eljezniki, pomorski, rijeni, vazdu#ni6. " cilju postizanja sinergije i kooperacije, ovim centrima treba da upravlja neutralno zakonsko tijelo 5poeljan i najzastupljeniji oblik je partnerstvo javnog i privatnog sektora, 333 - 3u)lic 3rivate 3artnership6. +onano, Oreight !illage mora odgovarati evropskim standardima i per ormansama kvaliteta u cilju de inisanja ponude koja se zasniva na komercijalnim i rje#enjima odrivog transporta. ,-.

*.*. ,iljevi razvoja ro(no6trans%ortnog centra

14

Seminarski rad Logistiki centri

;cjena razvoja i izgradnje robno-transportnog centra na podruju velikih aglomeracija, podrazumijeva da nosioci odluivanja i potencijalni investitori imaju de inisan sistem ciljeva. (iljevi su sastavni dio modela strate#kog i operativnog odluivanja, na ijoj osnovi se razvijaju kriterijumi i utvr>uju relevantne ocjene za i protiv razvoja robno-transportnog centra. Polaze$i od toga da je jedan robno-transportni centar metalogistiki sistem u okviru koga kooperiraju transportna, #pediterska, trgovaka, industrijska i druga usluna preduze$a, a da je mrea R&(-a makrologistiki sistem od bitnog znaaja za privredni razvoj jedne nacionalne sredine, oigledno je da se radi o kompleksnosti i mnogobrojnosti ciljeva razliitih interesnih grupa. (iljevi razvoja robno-transportnih centara naje#$e se klasi ikuju prema% Podru'&u dru0t1eno-%ri1rednog interesa - ekonomski, saobra$ajno-logistiki, ekolo#ki, energetski ciljevi, ciljevi prostornog planiranja itd. !nteresnim gru%ama" nosiocima odlu'i1an&a - sve javne i privatne institucije ukljuene u planiranje, razvoj i eksploataciju robno-transportnog centra 5nacionalne, regionalne, lokalne - op#tinske uprave, privredne komore, javna transportna preduze$a, #pediterska, industrijska, trgovaka, usluna preduze$a, udruenja transportnih preduze$a, logistiki provajderi itd.6. Ma ro" meta i mi ro as%e tu %osmatran&a sistema robno-trans%ortnog centra ?akro aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja robno-transportnog centra kao dijela mree nacionalnog, regionalnog karaktera. ?eta aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja jednog centra u gravitacionoj zoni. ?ikro aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja jednog podsistema, jednog korisnika ili operatora, odnosno ciljeve jedne kompanije. Razliiti aspekti posmatranja i izdvajanja ciljeva razvoja robno-transportnih centara omogu$avaju njihovo razliito strukturiranje, a u nekim sluajevima dolazi i do preklapanja ciljeva iz razliitih grupa. &ako je, na primjer, smanjenje potro#nje energije cilj i interes drave, ali i cilj i interes pojedinanog preduze$a. " tom smislu, ciljevi razvoja robno-transportnog centra mogu se prikazati zbirno, bez razvrstavanja, i sa razvrstavanjem po interesnim grupama i podrujima. Robno-transportni centri, kao mjesto koncentracije robnih tokova, kompleksnih transportnih, logistikih i drugih usluga i preduze$a razliitih djelatnosti, imaju veliki uticaj na region u kome se nalaze. @ ekti, odnosno ciljevi razvoja, mogu se grupisati u% op#te privredne, saobra$ajno-logistike, ekolo#ko-bezbjednosne, ekonomske, energetske i ciljeve prostornog planiranja. " robno-transportnom centru dolazi do prelamanja tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije uz primjenu principa koncentracije, kooperacije i konsolidacije. Primjenom ovih principa ostvaruju se e ekti boljeg iskori#$enja transportnih sredstava u daljinskom i lokalnom transportu. 1a ovaj nain smanjuje se broj pokretanja transportnih sredstava posebno u unkciji cit) logistike jer se na podruju urbanih sredina nalazi veliki broj pokretaa malih i rekventnih tokova. <a isti obim transportnog rada, dolazi do redukcije investicija u transportna sredstva i opremu, smanjuju se tro#kovi transporta i distribucije, smanjuje se potro#nja energije, kao i negativni uticaji drumskih transportnih sredstava na okruenje, pove$ava se pristupanost urbanim sredinama, smanjuje se broj kon liktnih situacija itd. ,-.

15

Seminarski rad Logistiki centri

"mjesto parcijalne izgradnje i eksploatacije ve$eg broja skladi#no-distributivnih sistema u robno-transportnom centru investitori, logistiki provajderi grade logistike sisteme za vi#e korisnika. 1a osnovu poznatih zakona sluajnosti i mogu$nosti sabiranja zahtjeva u vremenu i prostoru ostvaruju se sinergijski e ekti u pogledu potrebnog kapaciteta logistikih sistema. 'rugim rijeima, za isti obim tokova dolazi do redukcije kapaciteta skladi#nih i transportnih sistema i opreme zajednikim kori#$enjem podsistema robno-transportnog centra.

*.<. =aktori iz(ora lokacije terminala

1a izbor lokacije robnog terminala, odnosno logistikog centra utie vi#e razliitih aktora koji se u osnovi mogu posmatrati i svrstati u tri grupe 5slika F6% Q Q Q karakteristike zahtjeva logistikih tokovaR karakteristike logistikog centraR karakteristike lokacije i okruenja.

+arakteristike zahtjeva logistikih tokova prvenstveno treba posmatrati kroz strukturu i karakteristike korisnika i tokova koje oni generi#u, zatim kroz zahtjeve pojedinih tehnologija transportnih lanaca koji se usmjeravaju na terminale, kao i primjenjene logistike strategije. 0truktura korisnika terminala je odre>ena brojem korisnika, njihovom osnovnom djelatno#$u 5industrija, trgovina, ugostiteljstvo itd.6, lokacijom osnovnih pokretaa robnih tokova, raspoloivom strukturom i tehnologijom logistikih sistema transporta, skladi#tenja, pretovara itd. +orisnici mogu imati status stalnih i povremenih klijenata terminala sa strukturom ostvarenog ili procjenjenog prometa preko terminala 5t:god, t:dan, vozila:dan itd.6. Pored kvantitativnih karakteristika zahtjeva korisnika, veoma vana karakteristika je i njihova saobra$ajna povezanost u smislu dostupnih vidova transporta. +orisnici sa velikim prometom i dobrim saobra$ajnim vezama mogu imati dominantan uticaj na privlaenje lokacije terminala njihovim izvorima logistikih tokova. Lokacija terminala zavisi od broja korisnika i sigurno $e rezultati biti razliiti u situacijama kada terminal koristi iskljuivo jedan korisnik ili ako je terminal otvorenog karaktera za vi#e korisnika. ,-.

16

Seminarski rad Logistiki centri

Slika 8. !aktori koji utiu na lokaciju logistikog centra ,-. 0truktura i karakteristike tokova prvenstveno de ini#u koncepciju terminala, a samim tim znaajno utiu i na izbor lokacije. " zavisnosti od dominantne zastupljenosti tokova makrodistribucije i mikrodistribucije koji se prelamaju preko terminala zavisi i nivo lokacijskog planiranja. 0vaki terminal u konanoj varijanti rje#enja predstavlja mikrolokacijski problem. +od terminala koji se nadovezuju na tokove makrodistribucije i lokacijski problemi imaju makrokomponentu, odnosno u tim sluajevima se pojavljuju makro-mikro lokacijski problemi. ,-.

17

Seminarski rad Logistiki centri

*.>. 9ravitaciona zona terminala
Nravitaciona zona robnog terminala je prostor sa koga se pokre$u robno-transportni tokovi koji u jednoj azi svog kretanja prolaze kroz terminal. Nravitaciona zona je odre>ena brojem, strukturom i lokacijom korisnika logistikih i prate$ih usluga koje tri#tu nudi robni terminal - logistiki centar. Cedan terminal moe imati razliite zone privlaenja za razliite robno-transportne tokove, tehnologije transportnih lanaca i razliite vrste usluga. 1a de inisanje gravitacionih zona robnog terminala utiu aktori koji od zone prave promjenljivu veliinu tokom vremena eksploatacije terminala. ;vde $emo izdvojiti neke od najvanijih aktora% 2tru tura sistema i usluga u robnom terminalu" Korisnici usluga terminala" #obno-trans%ortni to o1i" Geo%oliti' i %olo3a& regiona u ome se nala)i terminal" $rans%ortni oridori" 2aobra4a&no-trans%ortna %o1e)anost" 2tatus terminala" gustina logisti' e mre3e. +ada se govori o gravitacionim zonama, pojavljuju se pojmovi koji na neki nain pribliavaju odre>ena obiljeja zona privlaenja. &ako se mogu sresti sljede$i pojmovi% ua i #ira gravitaciona zona terminalaR zona jake, slabe i podijeljene pre erencije tokovaR potencijalna, planirana, oekivana i stvarna tri#ta robnih tokova koji gravitiraju ka logistikom centruR stalna i promjenljiva tri#ta - zone privlaenja tokovaR male, srednje i velike zone gravitacije terminala, logistikog centra. 0vi ovi pojmovi se bave prostornim aspektom i stepenom, dinamikom privlaenja korisnika i robno-transportnih tokova. ,-.

18

Seminarski rad Logistiki centri

<. ?/;L5U:/;
Robni terminali i robno-transportni centri logistiki centri predstavljaju jednu od najbitnijih komponenti logistikih mrea. Realizacija robnih tokova u urbanim, regionalnim, nacionalnim i internacionalnim prostorima nezamisliva je bez nekog oblika robnog terminala, odnosno logistikog centra. Postoje razliiti tipovi logistikih mrea sa razliitim brojem i strukturom logistikih centara. Logistiki centri se razlikuju po makro i mikro lokacijskom poloaju, strukturi unkcija i podsistema, stepenu razvijenosti, organizaciji i tehnologiji, ali je svima zajedniko da objedinjuju razliite podsisteme i pruaju kompleksne logistike usluge. Logistiki centri se ormiraju sa ciljem da se prui kompletna logistika usluga, uvedu savremene logistike tehnologije, pove$anje ekonominosti i e ikasnosti transporta, koncentacija robnog rada i logistikih aktivnosti, smanjenje vezanog kapitala, kreiranje uslova za e ikasan razvoj itd. Robno-transportni centar je najve$i stepen integracije logistikih aktivnosti, logistikih sistema i korisnika i nosioca logistikih usluga. ;n povezuje najmanje dva vida transporta i omogu$ava sve trans ormacije tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije. +oncentri#e veliki broj uesnika i pored osnovnih logistikih usluga prua i sve ostale, prate$e i dopunske usluge koje uve$avaju vrijednost i kvalitet logistikog servisa. 1a izbor lokacije robnog terminala, odnosno logistikog centra utie vi#e razliitih aktora koji se u osnovi mogu posmatrati i svrstati u tri grupe% Q Q Q karakteristike zahtjeva logistikih tokovaR karakteristike logistikog centraR karakteristike lokacije i okruenja. ,-.

19

Seminarski rad Logistiki centri

>. L!"ER/"UR/

,-. <eevi$ 0., "o)ni terminali i ro)no-transportni centri, Beograd /33H. 5str. --F86 ,/. "o)no-transportni centri i cit, logistika, pd , Beograd /334. 5PPP.scribd.com6 ,8. <eevi$ 0., "o)no-transportni centri pd 5PPP.scribd.com6 ,7. Robno-distributivni centar Cug, doc. 5PPP.banker.rs6

20