Autorska Prava

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE
Bosna i Hercegovina, 2013.
Izradu i tampanje ove publikacije omoguio je CLDP. Priprema i tampa: DEA print, Sarajevo
Potovani itaoci,
red Vama se nalazi Prirunik iz oblasti intelektualnog vlasnitva za sudije. Prirunik je nastao u okviru izuzetno uspjene saradnje izmeu Centra za edukaciju sudija i tuilaca u Federaciji Bosne i Hercegovine, Centra za edukaciju sudija i tuilaca u Republici Srpskoji i Programa pomoi Odjela za razvoj trinog prava Ministarstva finansija i trgovine SAD-a (CLDP). Nakon ospenih izmjena u zakonodavstvu u oblasti autorskih i srodnih prava: Zakon o autorskom i srodnim pravima i Zakon o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih prava (Slubeni glasnik BiH broj 63/10), Zakon o igu, Zakon o patentu, Zakon o zatiti oznaka geografskog porijekla, Zakon o zatiti topografije integrisanog kola i Zakon o industrijskom dizajnu (Slubeni glasnik BiH broj 53/10), pojavila se potreba za jednim sveobuhvatnim prirunikom iz ove oblasti za sudije. Koristei iskustva u izradi slinih prirunika (Benchbook) u Sjedinjenim Amerikim Dravama, grupa autora iz Bosne i Hercegovine je uz podrku CLDP, Amerike Ambasade u BiH i Visokog sudskog i tuilakog vijea BiH pripremila prirunik koji se nalazi pred Vama. Grupa autora koji su radili na priruniku su: g-a Zvjezdana Antonovi, sudija, Sud Bosne i Hercegovine; g-a Katica Artukovi, sudija, Opinski sud Ljubuki; g-a Vesna Antoni, sudija, Okruni sud Banja Luka; g-din Sreto Crnjak, sudija, Sud Bosne i Hercegovine; g-din Bogdan Gaji, predsjednik suda, Vii privredni sud Republike Srpske; g-a Ljiljana Lalovi, sudija, Sud Bosne i Hercegovine i g-din Braco Stupar, sudija, Kantonalni sud Sarajevo. Tematske oblasti obuhvaene ovim prirunikom su: Autorsko pravo i srodna prava (Bogdan Gaji), ig (Ljiljana Lalovi), Patenti (Sreto Crnjak), Industrijski dizajn (Zvjezdana Antonovi), Geografsko porijeklo (Zvjezdana Antonovi), Pravo zatite topografije integrisanog kola (Braco Stupar), Krivinopravna zatita (Vesna Antoni) i Prekrajnopravna zatita (Katica Artukovi). Prirunik je namijenjen kao pomo u svakodnevnom radu sudijama, ali isto tako elja nam je da ovaj prirunik koristimo u obukama nosilaca pravosudnih funkcija. 3
Centri za edukaciju sudija i tuilaca u Federaciji BiH i Republici Srpskoj
SADRAJ
OBLAST: A AUTORSKO PRAVO I SRODNA PRAVA
Pripremio: Bogdan Gaji, Predsjednik vieg privrednog suda u Banja Luci
UVOD ................................................................................................................................................................... 21 AUTORSKO PRAVO .......................................................................................................................................... 23

Sadraj
1. Autorsko djelo .......................................................................................................................................... 23 1.1. ta se ne moe smatrati autorskim djelom ............................................................................... 24 1.2. Ko je autor ............................................................................................................................................. 25 1.3. Koautori ................................................................................................................................................. 26 1.4. Autori spojenih djela ......................................................................................................................... 26 2. Sadrina autorskog prava ................................................................................................................... 26 2.1. Kada nastaje autorsko pravo .......................................................................................................... 26 2.2. Iz kojih prava se sastoji autorsko pravo ...................................................................................... 27 2.3. Autorska moralna prava ................................................................................................................... 27 2.4. Autorska imovinska prava ............................................................................................................... 28 3. Sadrinska ogranienja autorskog prava .................................................................................... 29 3.1. Zakonska licenca ................................................................................................................................ 29 3.2. Slobodna upotreba ........................................................................................................................... 29 4. Vremensko ogranienje autorskog prava ................................................................................... 31 5. Autorsko pravo u pravnom prometu ............................................................................................. 31 5.1. Nasljeivanje autorskog prava ...................................................................................................... 31 5.2. Prenos autorskog prava ................................................................................................................... 31 6. Odnos autorskog prava i prava svojine .......................................................................................... 32 7. Opti dio autorskog ugovornog prava ........................................................................................... 34

8. Forma ugovora ......................................................................................................................................... 34 8.1. Nitavost pojedinih odredaba o prenosu .................................................................................. 35 8.2. Autorska naknada .............................................................................................................................. 35 8.3. Pravo na raskid ugovora zbog neizvravanja ........................................................................... 36 8.4. Pravo pokajanja .................................................................................................................................. 37 9. Izdavaki ugovor ..................................................................................................................................... 37 9.1. Sadrina ugovora ............................................................................................................................... 38 9.2. Pretpostavka iskljuivosti ................................................................................................................ 39 9.3. Propast originala djela ili izdanja zbog vie sile ....................................................................... 39 9.4. Prestanak izdavakog ugovora ..................................................................................................... 39 10. Ugovor o izvoenju ............................................................................................................................... 40 11. Ugovor o stvaranju djela po narudbi .......................................................................................... 40 12. Kolektivno djelo ...................................................................................................................................... 41 13. Autorsko djelo stvoreno u radnom odnosu ............................................................................... 41 14. Kompjuterski programi ...................................................................................................................... 43 14.1. Sadrinska ogranienja autorskih prava na kompjuterskim programima .................. 43 14.2. Posebne mjere zatite ................................................................................................................... 44 15. Audio-vizuelna djela ............................................................................................................................. 44 15.1. Koautori audio-vizuelnog djela ..................................................................................................44 16. Ugovor o filmskoj produkciji ............................................................................................................ 45 16.1. Raskid ugovora ................................................................................................................................. 45 SRODNA PRAVA ............................................................................................................................................... 46 17. Prava izvoaa ......................................................................................................................................... 46 17.1. Moralna prava izvoaa ............................................................................................................... 47 17.2. Imovinska prava izvoaa ........................................................................................................... 47 17.3. Naknada za privatnu upotrebu .................................................................................................. 47 17.4. Naknada za javno saoptavanje i davanje u zakup snimka izvoaa ........................... 47 17.5. Trajanje prava .................................................................................................................................. 48 18. Prava proizvoaa fonograma ........................................................................................................ 48 18.1. Iskljuiva prava ................................................................................................................................ 49 18.2. Trajanje prava .................................................................................................................................. 49 19. Prava filmskih producenata .............................................................................................................. 50 19.1. Prava filmskog producenta ......................................................................................................... 50 19.2. Naknada ............................................................................................................................................. 50 19.3. Trajanje prava .................................................................................................................................. 50
Sadraj

20. Prava organizacije za radio-difuziju .............................................................................................. 50 20.1. Prava organizacije za radio-difuziju ......................................................................................... 51 20.2. Prava organizacije za radio-difuziju traju 50 godina, od dana prvog emitovanja .... 51 21. Prava proizvoaa baze podataka ................................................................................................. 51 21.1. Prava proizvoaa baze podataka ............................................................................................ 52 21.2. Prava i obaveze ovlaenih korisnika ....................................................................................... 52 21.3. Trajanje prava .................................................................................................................................. 52 22. Ostvarivanje prava ................................................................................................................................ 53 23. Zatita autorskog i srodnih prava ................................................................................................... 57 23.1. Ovlaena lica .................................................................................................................................. 57 23.2. Povreda autorskog prava ............................................................................................................. 57 23.3. Tube za zatitu povrijeenog autorskog/srodnog prava ............................................... 58 23.4. Tubeni zahtjev za objavljivanje presude o troku tuenog u javnim sredstvima informisanja ............................................................................................. 60 23.5. Tubeni zahtjev za naknadu materijalne tete ..................................................................... 61 23.6. Penal ................................................................................................................................................... 62 23.7. Nematerijalna teta ........................................................................................................................ 63 23.8. Tubeni zahtjev za povrat neosnovano steenog ............................................................... 64 23.9. Osporavanje tube i tubenog zahtjeva ................................................................................. 65 24. Zatita tehnikih mjera ........................................................................................................................ 66 25. Zatita podataka o upravljanju pravima ..................................................................................... 67 26. Obaveza naznaavanja ........................................................................................................................ 68 27. Privremene mjere ................................................................................................................................... 68 28. Obezbjeenje dokaza .......................................................................................................................... 69 29. Dunost obavjetenja .......................................................................................................................... 70 30. Izvoenje dokaza ................................................................................................................................... 71 31. Deponovanje i evidencija autorskih djela .................................................................................. 71 32. Carinske mjere ......................................................................................................................................... 72 32.1. Primjena drugih carinskih propisa ............................................................................................ 72 Prilog 1: Primjeri sudskih odluka i tubi ................................................................................................... 73 Prilog 2: Popis literature ................................................................................................................................. 84
Sadraj

OBLAST: B IG
Pripremila: Ljiljana Lalovi, sudija Suda BiH
UVOD ................................................................................................................................................................... 85 1. Osnovne karakteristike iga .............................................................................................................. 85 1.1. Znaaj iga ............................................................................................................................................ 86 1.2. Zatita iga ............................................................................................................................................ 87 1.3. Funkcije znaka .................................................................................................................................... 87 1.4. Vrste igova .......................................................................................................................................... 88 1.4.1. Specifinosti kolektivnog iga ............................................................................................ 89 1.5. Mogue posljedice iskoritavanja tueg iga .......................................................................... 89 1.6. Naelo specijalnosti ........................................................................................................................... 89 1.7. Nacionalni tretman ............................................................................................................................ 90 2. Uslovi za registraciju iga .................................................................................................................... 90 2.1. ta se moe tititi igom? ................................................................................................................. 90 2.1.1. ta je distinktivnost? .............................................................................................................. 92 2.1.2. Imena domena ........................................................................................................................ 92 2.2. Glavni razlozi za odbijanje prijave za priznanje iga .............................................................. 92 2.2.1. Apsolutne zabrane ................................................................................................................. 92 2.2.1.1. Posebni uslovi za registraciju ............................................................................... 96 2.2.2. Relativne zabrane ................................................................................................................... 96 2.2.3. ta je disclaimer? ...................................................................................................................... 98 2.3. Ocjena slinosti znakova .................................................................................................................. 98 2.3.1. Mogunost nastanka zabune u prometu ....................................................................... 98 2.3.2. Upoznatost relevantne javnosti ........................................................................................ 99 2.3.2.1.Panja prosjenog uesnika u prometu ............................................................ 99 2.3.2.2. Kriterijum vee panje ......................................................................................... 100 2.3.3. Kriterijumi ocjene slinosti verbalnih znakova ......................................................... 102 2.3.4. Slinost znakova u slici ........................................................................................................ 103 2.3.5. Ocjena slinosti verbalnog i grafikog znaka .............................................................. 104 2.3.5.1. Nedistinktivni dijelovi grafikih znakova ....................................................... 105 2.3.6. Kako se ispituje slinost roba ili usluga? ...................................................................... 105 2.3.7. Specifinosti optepoznatog i uvenog iga .............................................................. 108 3. Registracija iga .................................................................................................................................... 109 3.1. Specifina prava u postupku priznanja prava na ig ......................................................... 110 3.2. Naknadna izmjena znaka u prijavi .............................................................................................. 110 3.3. Kad nastaje ig i trajanje iga ...................................................................................................... 111 3.4. Sadrina zatite i iskljuiva ovlatenja nosioca iga ............................................................. 111 3.4.1. Iscrpljenje prava nosioca iga ................................................................................. 111 3.4.2 Ogranienje prava nosioca iga .............................................................................. 112 3.5. Iskljuiva prava nosioca iga ........................................................................................................ 112 3.6. Reprodukcija iga u rjeniku ........................................................................................................ 113
Sadraj

4. Postupak registracije .......................................................................................................................... 113 4.1. Pravna sredstva u postupku registracije .................................................................................. 113 4.2. Poloaj zainteresovanog lica ....................................................................................................... 114 4.3. Rjeenje o priznanju iga ............................................................................................................... 114 4.4. Odustajanje od prijave i razdvajanje prijave .......................................................................... 115 4.5. Razdvajanje iga ............................................................................................................................... 115 4.6. Ugovori u igovnom pravu ........................................................................................................... 115 4.6.1. Licenciranje iga i ugovor o franizi ............................................................................... 115 4.6.2. Pravo treeg lica .................................................................................................................... 116 5. Prestanak iga ........................................................................................................................................ 116 5.1. Proglaavanje rjeenja o priznanju iga nitavim ................................................................. 116 5.2. Prestanak iga zbog nekoritenja .............................................................................................. 117 5.3. Prestanak iga u drugim sluajevima ...................................................................................... 118 5.4. Pravo na albu ...................................................................................................................................118 6. Postupak za meunarodnu registraciju iga ............................................................................ 118 7. Graanskopravna zatita ................................................................................................................... 119 7.1. Povreda iga ...................................................................................................................................... 119 7.1.1. Ko je tuilac i tueni u sporu zbog povreda prava? ................................................... 120 7.1.2. Rok za podnoenje tube ................................................................................................... 121 7.1.3. ta se tubenim zahtjevom moe traiti? ..................................................................... 122 7.1.4. Penal - posebna naknada ................................................................................................... 124 7.1.5. Posebno o naknadi nematerijalne tete u sluaju povrede iga .......................... 125 7.2. Pobijanje prijave ili registracije iga .......................................................................................... 126 7.3. Pribavljeno pravo tree osobe na pobijanom igu .............................................................. 126 7.4. Sud prekida postupak .................................................................................................................... 126 8. Privremene mjere ................................................................................................................................. 127 8.1. Specifinosti za privremenu mjeru u odnosu na rjeenja iz ZPPa ................................... 128 8.2. Vrste privremenih mjera ................................................................................................................ 129 9. Obezbjeenje dokaza ......................................................................................................................... 129 9.1 Prava protivnika predlagaa ......................................................................................................... 130 9.2. Sredstvo obezbijeenja za suprotstavljenu stranku ........................................................... 130 10. Dunost obavjetavanja ................................................................................................................... 130 10.1. Izvoenje dokaza ......................................................................................................................... 131 11. Upravni spor ........................................................................................................................................... 131 12. Carinske mjere ....................................................................................................................................... 131 Prilog 1: Sudska praksa ................................................................................................................................ 133 Prilog 2: Lista vanih internet adresa ...................................................................................................... 140 Prilog 3. Literatura ......................................................................................................................................... 140
Sadraj

OBLAST: C PATENTI
Pripremio: Sreto Crnjak, sudija Suda Bosne i Hercegovine
UVOD ................................................................................................................................................................. 141 1. Pojam patenta i predmet zatite patentom ............................................................................. 144 1.1. Pronalasci koji su izuzeti od mogunosti priznanja patenta ............................................. 145 1.2. Uslovi patentibilnosti ..................................................................................................................... 146 1.2.1. Novost pronalaska ............................................................................................................... 146 1.2.2. Inventivni nivo pronalaska ................................................................................................ 147 1.2.3. Privredna primjenjivost proizvoda ................................................................................. 147 2. Pronalazak stvoren u radnom odnosu ........................................................................................ 148 3. Tehniko unapreenje ....................................................................................................................... 149 3.1. Pojam ................................................................................................................................................... 149 4. Prava srodna patentnom pravu ..................................................................................................... 150 4.1. Know how (znati kako) ................................................................................................................... 150 4.1.1. Odnos know-how i patenta .............................................................................................. 151 4.2 Korisni model ..................................................................................................................................... 151 4.3. Biljne sorte .......................................................................................................................................... 152 5. Pravo na zatitu pronalaska subjekti zatite ........................................................................ 157 6. Postupak za priznanje patenta ...................................................................................................... 157 6.1. Podnoenje prijave za priznanje patenta ................................................................................ 158 6.2. Formalno ispitivanje prijave - pravo prvenstva ..................................................................... 158 6.3. Objava prijave ................................................................................................................................... 161 6.4. Sutinsko ispitivanje prijave ......................................................................................................... 161 6.5. Dodjela patenta ................................................................................................................................ 163 7. Trajanje, odravanje i prestanak patenta ................................................................................. 163 8. Nastavak postupka i ponovno uspostavljanje prava .......................................................... 164 9. Svjedodba o dodatnoj zatiti ........................................................................................................ 165 10. Sadraj i obim patenta ....................................................................................................................... 166 10.1. Iskljuiva prava s obzirom na patent iz oblasti biotehnologije .................................... 167 10.2. Obim iskljuivih prava ................................................................................................................ 167 11. Promet prava .......................................................................................................................................... 168 11.1. Prenos prava i licenca .................................................................................................................. 168
Sadraj
10

11.2. Know-how (znati kako) ............................................................................................................... 170 11.2.1. ist i mjeovit ugovor o know-how ....................................................................... 171 11.3. Zaloga i pljenidba ......................................................................................................................... 171 11.4. Steaj ................................................................................................................................................ 171 12. Ogranienje uinka patenta ........................................................................................................... 171 12.1. Izuzeci od iskljuivih prava ........................................................................................................ 172 12.1.1. Korienje patentiranog pronalaska u line nekomercijalne svrhe .............. 172 12.1.2. Korienje patentiranog pronalaska u svrhe istraivanja ................................. 172 12.1.3. Korienje patentiranog pronalaska radi pripremanja lijekova na recept .. 172 12.2. Pravo ranije upotrebe ................................................................................................................. 173 12.3. Ogranienje uinka s obzirom na patent u oblasti biotehnologije .............................. 173 12.4. Iscrpljenje (konzumacija) prava ............................................................................................... 174 12.5. Ograniavanje prava radi nesmetanog obavljanja meunarodnog saobraaja .... 174 12.6. Ogranienje uinka prava iz prijave patenta, konsenzualnog patenta i svjedodbe o dodatnoj zatiti ............................................................................................... 175 12.7. Prinudna licenca ........................................................................................................................... 175 12.7.1. Prinudna licenca u javnom interesu ......................................................................... 176 12.7.2. Prinudna licenca u korist oplemenjivaa biljaka .................................................. 177 13. Zatita patentom u inostranstvu .................................................................................................. 177 13.1. Meunarodna prijava prema ugovoru o saradnji u oblasti patenata (PCT) ............. 177 13.2. Proireni evropski patent (EPC) ............................................................................................... 178 14. Proglaavanje rjeenja o priznanju patenta nitavim ........................................................ 180 15. Pravo albe i voenja upravnog spora ....................................................................................... 182 16. Sudska zatita patenta ...................................................................................................................... 183 16.1. Graanskopravna zatita ........................................................................................................... 183 16.2. Tubeni zahtjevi ............................................................................................................................ 185 16.3. Tuba za osporavanje prava na patent ................................................................................. 192 16.4. Naknada tete ................................................................................................................................ 192 16.5. Penal - posebna naknada .......................................................................................................... 198 16.6. Posebno o naknadi nematerijalne tete ............................................................................... 198 17. Privremene mjere ................................................................................................................................ 198 17.1. Uslovi za odreivanje privremenih mjera ............................................................................ 198 17.2. Vrste privremenih mjera ............................................................................................................ 199 17.4. Prigovor na odluku o privremenoj mjeri .............................................................................. 200 18. Obezbjeenje dokaza ........................................................................................................................ 202 18.1. Prava protivnika predlagaa ..................................................................................................... 203 18.2. Sredstvo obezbjeenja za suprotstavljenu stranku ......................................................... 203 19. Dunost obavjetavanja ................................................................................................................... 203 20. Izvoenje dokaza ................................................................................................................................. 204
11
Sadraj

20.1. Teret dokazivanja ......................................................................................................................... 204 20.2. Hitnost postupka .......................................................................................................................... 204 21. Zatita patenta u carinskom postupku carinske mjere ................................................... 205 21.1. Postupanje po zahtjevu nosioca prava ................................................................................. 205 21.2. Postupanje po slubenoj dunosti ......................................................................................... 206 21.3. Primjena drugih carinskih propisa .......................................................................................... 207 22. Prelazna rjeenja za Zakon o patentu ......................................................................................... 207
Sadraj
Prilog 1: Lista vanih internet adresa ..................................................................................................... 209 Prilog 2. Literatura ......................................................................................................................................... 210
12
OBLAST: D INDUSTRIJSKI DIZAJN

Pripremila Zvjezdana Antonovi, sudija Suda BiH
UVOD ................................................................................................................................................................. 211 1. Pojam industrijskog dizajna ............................................................................................................ 212 1.1. Podjela industrijskog dizajna ....................................................................................................... 212 2. Uvjeti za zatitu ..................................................................................................................................... 214 2.1. Novost dizajna .................................................................................................................................. 214 2.2. Individualni karakter dizajna ........................................................................................................ 215 2.3. Dizajn proizvoda kao sastavni dio sloenog proizvoda ...................................................... 215 2.4. Dostupnost javnosti ........................................................................................................................ 215 2.5. Kome pripada pravo na industrijski dizajn .............................................................................. 216 3. Razlozi za odbijanje prijave za priznanje industrijskog dizajna .................................... 216 3.1. Apsolutni razlozi ............................................................................................................................... 216 3.2. Relativni razlozi ................................................................................................................................. 216 3.3. Nadlenost za postupak zatite industrijskog dizajna ........................................................ 217 4. Stjecanje, sadraj, opseg i ogranienje prava ......................................................................... 217 4.1. Stjecanje i vaenje industrijskog dizajna ................................................................................. 217 4.2. Iskljuiva prava nositelja industrijskog dizajna ...................................................................... 217 4.3. Moralno pravo autora dizajna ..................................................................................................... 218 4.4. Opseg industrijskog dizajna ......................................................................................................... 218 4.5. Pravo na raniju upotrebu .............................................................................................................. 218 4.6. Ogranienje prava ........................................................................................................................... 218

4.7. Iscrpljenje prava ............................................................................................................................... 218 4.8. Odnos sa drugim pravima na industrijsko vlasnitvo .......................................................... 219 4.9. Odnos prema autorskom pravu .................................................................................................. 219 4.10. Dizajn stvoren na radnom mjestu ............................................................................................ 219 5. Postupak za priznanje industrijskog dizajna .......................................................................... 220 5.1.Prijava ................................................................................................................................................... 220 5.2. Sadraj zahtjeva ................................................................................................................................ 220 5.3. Prikaz .................................................................................................................................................... 220 5.4. Opis ....................................................................................................................................................... 220 6. Specifina prava u postupku priznanja prava na industrijski dizajn ........................... 221 6.1. Pravo prvenstva ................................................................................................................................ 221 6.2. Unijsko pravo prvenstva ................................................................................................................ 221 6.3. Izlobeno ili sajamsko prvenstvo ................................................................................................ 221 6.4. Viestruko pravo prvenstva .......................................................................................................... 221 6.5. Naknadna izmjena prikaza u prijavi ........................................................................................... 222 7. Kratak prikaz postupka kod Instituta ......................................................................................... 222 7.1. Tok postupka kod Instituta ........................................................................................................... 222 7.2. Pretvaranje prijave za priznanje industrijskog dizajna u prijavu patenta, odnosno konsenzualnog patenta ............................................................................................. 223 8. Prigovor ..................................................................................................................................................... 223 8.1. Ko moe podnijeti prigovor? ....................................................................................................... 223 8.2. Ko su zainteresirane osobe? ......................................................................................................... 223 8.3. Sadraj prigovora ............................................................................................................................. 223 8.4. Postupak povodom prigovora .................................................................................................... 223 8.5. Rjeenje o priznanju industrijskog dizajna .............................................................................. 224 8.6. Meunarodna prijava industrijskog dizajna .......................................................................... 224 8.6.1. Postupak Instituta prema meunarodnoj prijavi ako je traena zatita u BiH u skladu sa Hakim sporazumom .......................................... 224 9. Promet prava .......................................................................................................................................... 225 9.1. Postupak za upis promjena imena i adrese nositelja prava ............................................. 225 9.2. Prijenos prava .................................................................................................................................... 225 9.3. Ugovor o prijenosu prava .............................................................................................................. 225 9.4. Licenca i franiza ............................................................................................................................... 226 9.5. Zalog .................................................................................................................................................... 226 9.6. Objavljivanje prava ......................................................................................................................... 226 10. Prestanak prava .................................................................................................................................... 226 10.1. Pravo tree osobe .......................................................................................................................... 227 11. Proglaavanje nitavim rjeenja o priznanju industrijskog dizajna ............................ 227 11.1. Prijedlog za proglaenje nitavim ........................................................................................... 227 11.2. Postupak za proglaenje nitavim rjeenja o priznanju industrijskog dizajna ........... 227
13
Sadraj

12. albeni postupak ................................................................................................................................ 228 13. Upravni spor ........................................................................................................................................... 228 14. Graanskopravna zatita ................................................................................................................ 228 14.1. Tuba zbog povrede prava ....................................................................................................... 228 14.1.1. Ko moe podnijeti tubu? ............................................................................................ 228 14.1.2. Rok za podnoenje tube ............................................................................................. 229 14.1.3. ta se tubenim zahtjevom moe traiti? ............................................................... 229 14.2. Naknada tete ................................................................................................................................ 230 14.3 Penal .................................................................................................................................................. 230 15. Privremene mjere ................................................................................................................................ 231 15.1. ta se moe zahtijevati privremenom mjerom? ................................................................ 231 15.2. Privremena mjera prije podnoenja tube .......................................................................... 232 15.3. Prigovor ........................................................................................................................................... 232 15.4. Specifinosti za privremenu mjeru u odnosu na rjeenja iz Zakona o parninom postupku ............................................................................................................... 232 16. Osiguranje dokaza .............................................................................................................................. 232 16.1. Donoenje rjeenja bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja suprotne strane ....................................................................................................... 233 16.2. Izvoenje dokaza ......................................................................................................................... 233 16.3. Osiguranje dokaza poslije pravosnanosti postupka ...................................................... 233 16.4. Primjena propisa .......................................................................................................................... 233 16.5. Neopravdan postupak osiguranja dokaza .......................................................................... 233 16.6. Dunost suda ................................................................................................................................. 234 17. Dunost obavjetavanja ................................................................................................................... 234 18. Izvoenje dokaza ................................................................................................................................. 234 19. Sredstvo osiguranja za suprotnu stranku ................................................................................ 235 20. Pobijanje industrijskog dizajna .................................................................................................... 235 21. Spor za priznavanje autorstva ....................................................................................................... 235 22. Zatita u carinskom postupku - Carinske mjere ..................................................................... 236 22.1. Ko moe traiti zatitu? ............................................................................................................... 236 22.2. Privremeno zadravanje robe .................................................................................................. 236 22.3. Tuba zbog povrede prava ....................................................................................................... 236 22.4. Postupanje po slubenoj dunosti ......................................................................................... 237 Prilog 1: Sudska praksa ................................................................................................................................ 238
Sadraj
14

OBLAST: E OZNAKA GEOGRAFSKOG PORIJEKLA
Pripremila: Zvjezdana Antonovi, sudija Suda BiH
UVOD ................................................................................................................................................................. 241 1. Pojam .......................................................................................................................................................... 242 1.1. Oznaka geografskog porijekla ..................................................................................................... 242 1.2. Geografska oznaka .......................................................................................................................... 243 1.3. Ime porijekla ...................................................................................................................................... 243 1.4. Tradicionalni i istorijski nazivi ..................................................................................................... 243 1.5. Generiki naziv .................................................................................................................................. 243 1.6. Homonimni nazivi ........................................................................................................................... 243 1.7. Porijeklo sirovine .............................................................................................................................. 244 2. Postupak zatite oznaka porijekla ............................................................................................... 244 2.1. Nadlenost za postupak zatite .................................................................................................. 244 2.2. Koji se nazivi ne mogu zatititi geografskom oznakom ili imenom porijekla? ........... 245 3. Postupak priznanja imena porijekla ili geografske oznake ............................................. 245 3.1. Koja je nadlena institucija? ......................................................................................................... 245 3.2. Registri ................................................................................................................................................ 246 3.3. Registar meunarodnih prijava porijekla ................................................................................ 246 4. Postupak povodom prijave za registriranje imena porijekla ili geografske oznake .. 247 4.1. Prijava i ko je moe podnijeti ....................................................................................................... 247 4.2. Bitni dijelovi prijave imena porijekla ili geografske oznake ............................................... 247 4.2.1. Zahtjev za registriranje geografske oznake ili imena porijekla ............................. 247 4.2.2. Opis geografskog podruja .............................................................................................. 247 4.2.3. Podaci o specifinim karakteristikama proizvoda ..................................................... 248 4.3. Formalno ispitivanje prijave ......................................................................................................... 249 4.3.1. Kojim redoslijedom se ispituju prijave? ........................................................................ 249 4.3.2. Odustajanje od prijave ....................................................................................................... 249 4.4. Ispitivanje uvjeta za registriranje imena porijekla i geografske oznake ....................... 249 4.4.1. Javnost rada Instituta .......................................................................................................... 250 4.5. Meunarodno registriranje imena porijekla ili geografske oznake ................................ 250 4.6. Rjeenje o odbijanju registracije imena porijekla ili geografske oznake ...................... 250 4.7. Pretvaranje prijave imena porijekla u prijavu geografske oznake i obratno ............... 250 4.8. Prigovor ............................................................................................................................................... 251 4.8.1. Ko moe podnijeti prigovor? ............................................................................................ 251 4.8.2. Sadraj prigovora ................................................................................................................. 251 4.8.3. Postupak po prigovoru ....................................................................................................... 251 4.9. Rjeenje o registraciji imena porijekla ili geografske oznake ........................................... 252 4.10. Trajanje imena porijekla ili geografske oznake ................................................................... 252
15
Sadraj

5. Postupak za priznanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake ............................................................................................................................... 252 5.1. Ko podnosi prijavu ........................................................................................................................... 252 5.1.1. ta sadri prijava? ................................................................................................................. 253 5.1.2. ta sadri zahtjev? ................................................................................................................ 253 5.2. Ispitivanje prijave ............................................................................................................................. 253 5.3. Rjeenje o odbijanju statusa ovlatenog korisnika ............................................................... 254 5.4. Pretvaranje prijave za priznanje ovlatenog korisnika imena porijekla u prijavu za priznavanje statusa ovlatenog korisnika geografske oznake i obratno ............... 254 5.5. Rjeenje o priznanju statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake ..................................................................................................................... 255 5.6. Trajanje statusa ovlatenog korisnika ....................................................................................... 255 6. Sadraj i obim prava koje ima ovlateni korisnik imena porijekla ili geografske oznake ............................................................................................................................... 255 6.1. Iskljuiva prava ovlatenog korisnika ...................................................................................... 256 6.2. Nedoputene radnje ....................................................................................................................... 256 6.3. Odnos prema ranije registriranom igu ................................................................................... 256 6.4. Razlika izmeu iga i geografskog porijekla ........................................................................... 257 6.5. Upotreba osobnog imena ............................................................................................................. 257 6.6. Zabrana prijenosa ............................................................................................................................ 257 7. Prestanak vaenja imena porijekla, odnosno geografske oznake ................................. 258 8. Prestanak i ukidanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake .......................................................................................................................... 258 8.1. Prestanak statusa ovlatenog korisnika ................................................................................... 258 8.2. Ukidanje rjeenja o priznanju statusa ovlatenog korisnika ............................................. 259 8.3. Proglaenje nitavim rjeenja o registraciji imena porijekla ili geografske oznake, odnosno rjeenja o priznanju statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake ................................................................................................... 259 8.3.1. Ko moe podnijeti prijedlog ............................................................................................. 259 9. albeni postupak .................................................................................................................................. 260 9.1. ta sadri alba? ................................................................................................................................ 260 9.2. Ko odluuje o albi? ......................................................................................................................... 260 10. Upravni spor ........................................................................................................................................... 261 11. Graanskopravna zatita ................................................................................................................. 261 11.1. Tuba zbog povrede prava ....................................................................................................... 261 11.1.1. Ko podnosi tubu? ......................................................................................................... 261 11.1.2. Rok za podnoenje tube ............................................................................................. 261 11.1.3. ta se moe traiti tubenim zahtjevom? ............................................................... 261 11.2. Dunosti suda ................................................................................................................................ 262 11.2.1. Kada se donosi rjeenje o prekidu postupka? ....................................................... 262 11.3. Naknada tete ................................................................................................................................ 262 11.4. Penal ................................................................................................................................................ 263
Sadraj
16

12. Privremene mjere ................................................................................................................................ 263 12.1. Kada se odreuje? ........................................................................................................................ 263 12.2. ta se moe zahtijevati privremenom mjerom? ................................................................ 264 12.3. Privremena mjera prije podnoenja tube .......................................................................... 264 12.4. Prigovor ........................................................................................................................................... 264 12.5. Specifinosti za privremenu mjeru u odnosu na rjeenja iz Zakona o parninom postupku .............................................................................................................. 264 13. Osiguranje dokaza .............................................................................................................................. 265 13.1. Kada se donosi rjeenje o osiguranju dokaza? ................................................................... 265 14. Dunost obavjetavanja ................................................................................................................... 266 15. Izvoenje dokaza ................................................................................................................................. 266 16. Sredstvo osiguranja za suprotnu stranku ................................................................................ 267 17. Zatita u carinskom postupkucarinske mjere ...................................................................... 267 17.1. Ko moe traiti zatitu? ............................................................................................................... 267 17.2. Privremeno zadravanje robe .................................................................................................. 267 17.3. Tuba zbog povrede prava ....................................................................................................... 267 17.3.1. Rok za podnoenje tube ............................................................................................. 267 17.4. Postupanje po slubenoj dunosti ......................................................................................... 268 17.4.1. Kada se moe privremeno zadrati putanje robe? ............................................ 268
17
Sadraj
OBLAST: F PRAVO ZATITE TOPOGRAFIJE INTEGRISANOG KOLA

Pripremio: Braco Stupar, sudija Kantonalnog suda u Sarajevu
UVOD ................................................................................................................................................................. 269 1. Pojam topografije integrisanog kola .......................................................................................... 270 2. Predmet zatite ...................................................................................................................................... 272 3. Uslovi zatite ........................................................................................................................................... 273 4. Subjekti zatite ...................................................................................................................................... 273 5. Postupak zatite .................................................................................................................................... 275 5.1. Upravnopravna zatita ................................................................................................................... 275 5.2. Ispitivanje prijave ............................................................................................................................. 277 5.3. Graanskopravna zatita ............................................................................................................... 277

6. Sadrina prava ....................................................................................................................................... 280 7. Trajanje prava ........................................................................................................................................ 281 7.1. Prestanak prava zatite topografije integrisanog kola ........................................................ 281 8. Prenos prava i licenca ......................................................................................................................... 282 9. Proglaenje nitavim rjeenja o priznanju prava zatite topografije .......................... 282 Literatura: ......................................................................................................................................................... 284
Sadraj
18
OBLAST: G KRIVINOPRAVNA ZATITA

Pripremila: Vesna Antoni, sudija Okrunog suda u Banja Luci
UVOD ................................................................................................................................................................. 285 1. Krivinopravna zatita autorskog prava ................................................................................... 285 1.1. Krivino djelo zloupotreba autorskog prava .......................................................................... 286 1.1.1. Radnja izvrenja krivinog djela ...................................................................................... 286 1.2. Krivino djelo nedozvoljeno koritenje autorskog prava .................................................. 289 1.2.1. Radnja izvrenja krivinog djela ...................................................................................... 289 1.3. Nedozvoljeno koritenje prava proizvoaa zvune snimke ........................................... 291 1.3.1. Radnja izvrenja krivinog djela ...................................................................................... 291 1.4. Nedozvoljeno koritenje prava radio-difuzije ....................................................................... 293 1.4.1. Radnja izvrenja krivinog djela ...................................................................................... 293 1.5. Nedozvoljena distribucija satelitskog signala ....................................................................... 293 1.5.1. Radnja izvrenja krivinog djela ...................................................................................... 293 2. Krivinopravna zatita industrijskog vlasnitva ................................................................... 294 2.1. Povreda pronalazakog prava ..................................................................................................... 296 2.1.1. Radnja izvrenja krivinog djela ...................................................................................... 296 2.2. Neovlaena upotreba tue firme uzorka ili modela .......................................................... 297 2.2.1. Radnja izvrenja krivinog djela ...................................................................................... 297 2.3. Neovlateno koritenje tueg modela i uzorka .................................................................... 297 2.3.1. Radnja izvrenja krivinog djela ...................................................................................... 297 2.4. Neovlatena upotreba tue tvrtke ............................................................................................ 298 2.4.1. Radnja izvrenja krivinog djela ...................................................................................... 298 Literatura: ......................................................................................................................................................... 300

OBLAST: H PREKRAJNOPRAVNA ZATITA
Pripremila: Katica Artukovi, sutkinja Opinskog suda u Ljubukom
UVOD ................................................................................................................................................................. 301 1. Prekrajnopravna zatita prema zakonu o autorskom i srodnim pravima ............... 302 1.1. Vrste prekraja i zaprijeene sankcije ........................................................................................ 302 1.2. Zatitne mjere ................................................................................................................................... 303 1.3. Novane kazne za onemoguavanje ostvarivanja sadrajnih ogranienja prava ..... 304 1.4. Inspekcijski nadzor i ovlatenja nadlenog trinog inspektora ..................................... 305 2. Prekrajnopravna zatita prema zakonu o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih prava ..................................................................................... 308 2.1. Vrste prekraja i zaprijeene sankcije ........................................................................................ 308 2.2. Prekraji u povratu ........................................................................................................................... 308 2.3. Inspekcijski nadzor .......................................................................................................................... 309 3. Prekrajnopravna zatita prema zakonu o igu ..................................................................... 309 3.1. Vrste prekraja i zaprijeene sankcije ...................................................................................... 309 3.2. Zatitna mjera ................................................................................................................................... 310 3.3. Inspekcijska kontrola u vezi s prekrajima ............................................................................... 310 4. Prekrajnopravna zatita prema zakonu o industrijskom dizajnu ............................... 311 4.1. Vrste prekraja i zaprijeene sankcije ........................................................................................ 311 4.2. Zatitna mjera ................................................................................................................................... 311 4.3. Inspekcijska kontrola u vezi s prekrajima ............................................................................... 312 5. Prekrajnopravna zatita prema zakonu o zatiti oznaka geografskog porijekla ... 312 5.1. Vrste prekraja i zaprijeene sankcije ...................................................................................... 312 5.2. Zatitna mjera ................................................................................................................................... 313 5.3. Inspekcijska kontrola u vezi s prekrajima ............................................................................... 314 6. Primjena procesnih odredbi zakona o prekrajima ............................................................. 314 Literatura: ......................................................................................................................................................... 316
Sadraj
19
OBLAST: A
AUTORSKO PRAVO I SRODNA PRAVA

Pripremio: Bogdan Gaji, Predsjednik vieg privrednog suda u Banja Luci
UVOD
Oblast A: Autorsko pravo i srodna prava
utorskim pravom se titi autorsko djelo ili originalne duhovne tvorevine autora izraene u odreenoj formi bez obzira na njihovu umjetniku i naunu vrijednost ili druge vrijednosti, njihovu namjenu, veliinu i sadrinu i nain upravljanja kao i doputenost javnog saoptavanja njihove sadrane. Autorsko pravo je pravo koje titi autora povodom njegovog djela iz oblasti umjetnosti, knjievnosti ili nauke. Ono daje autoru odnosno stvaraocu irok paket iskljuivih prava na svom djelu u toku dugog vremenskog perioda. Ova prava omoguuju autoru da na razne naine kontrolie ekonomsko iskoritavanje svog djela te osiguravaju moralna prava autora koja tite ugled i ast autora. Autorskim i srodnim pravima tite se djela razliitih kategorija nosioca prava. Autorskim pravom se tite djela samih autora, a srodnim pravima odreene kategorije pojedinaca ili privrednih subjekata koji imaju znaajnu ulogu u izvoenju, saoptavanju i stavljanju na raspolaganje javnosti djela koja mogu ali i ne moraju biti predmet zatite autorskim pravom. Znaaj autorskog i srodnih prava je u tome to se njima tite knjievni, umjetniki, dramski i drugi stvaralaki element proizvoda ili usluge to daje mogunost nosiocu autorskog prava da sprijei da originalne elemente drugi koriste. Autorsko i srodna prava u Bosni i Hercegovini ureena su Zakonom o autorskom i srodnim pravima objavljenim u Slubenom glasniku BiH, broj 63/2010 koji je stupio na snagu osmog dana od dana objavljivanja u Slubenom glasniku BiH, tj. 11.08.2010. godine. Stupanjem na snagu ovog zakona prestao je da vai Zakon o autorskom i srodnim pravima u Bosni i Hercegovini (Slubeni glasnik BiH br. 7/02 i 76/06), osim odredaba: glave VIII ostvarivanje autorskog prava (l. 6., 87., 84., 88., 90., 91.); glave XIII ostvarivanje prava umjetnika izvoaa koji se odnosi na kolektivno ostvarivanje srodnih prava (l. 105., 106., 107. i 108.); glave XVI krivine odredbe koje se odnose na krivina djela (l. 120., 121., 122., 123. i 124.) i
21

glave XVII - prekraji koji se odnose na kolektivno ostvarivanje prava (l. 130., 131. i 132.) na nadlenost sudova (l. 134.) i na budetska pitanja (l. 135.). Odredbe iz stava (1) l. 191. ovog zakona primjenjivae se do stupanja na snagu Zakona o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih prava, koji je stupio na snagu dana 11.08.2010. godine, a objavljen je u Slubenom glasniku BiH broj 63/10. Odredbe meunarodnih ugovora u vezi sa autorskim pravom i srodnim pravima, kojima je pristupila Bosna i Hercegovina, primjenjuju se na predmete koje tretira ovaj zakon i u sluaju sukoba s odredbama ovog zakona primjenjuju se odredbe meunarodnih ugovora. Meunarodni izvori prava u oblasti autorskog i srodnih prava su: Bernska Konvencija o zatiti knjievnih i umjetnikih djela iz 1888. godine, dopunjena 1896, izmijenjena 1903. godine, dopunjena 1914. godine, izmjena 1928, 1948, 1967, 1971. godine Svjetska (univerzalna) Konvencija o autorskom pravu usvojena 06.09.1952. godine u enevi, izmijenjena u Parizu 24. jula 1971. godine Meunarodna Konvencija o zatiti umjetnika izvoaa, proizvoaa fonograma i ustanova za radio-difuziju (Rimska Konvencija od 26.10.1961. godine) WIPO Ugovor o interpretacijama i fonogramima, usvojen 20.12.1996. godine u enevi Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS) Direktiva 2004/48 EZ Evropskog parlamenta i savjeta od 29. aprila 2004. godine o potovanju prava intelektualne svojine. Direktiva o pravnoj zatiti raunarskih programa iz 1991. godine Direktiva o pravu davanja u zakup i postupanju kao i o odreenim pravima, srodnom autorskom pravu u oblasti intelektualne svojine iz 1992. godine Direktiva o koordinaciji odreenih autorskopravnih i srodnopravnih propisa koji se odnose na satelitsko emitovanje i kablovsku reemisiju.
22
AUTORSKO PRAVO
1. Autorsko djelo
Autorsko djelo je individualna duhovna tvorevina iz oblasti knjievnosti, nauke i umjetnosti bez obzira na vrstu, nain i oblik izraavanja Autorskim djelom smatraju se naroito: pisana djela, govorna djela, dramska, dramsko-muzika i lutkarska djela, koreografska, pantomimska djela, muzika djela sa rijeima ili bez rijei, audio-vizuelna djela (filmska djela i djela stvarana na nain slino filmskom stvaranju), djela likovnih umjetnosti, djela svih grana primijenjene umjetnosti, grafikog i industrijskog oblikovanja, kartografska djela, prezentacije naune, obrazovne ili tehnike prirode (tehnike skice, planovi, grafikoni, obrasci, ekspertize, nalazi vjetaka, prezentacije i druga djela iste prirode), djela likovne umjetnosti (crtei, slike, grafike), djela arhitekture, fotografska djela, kartografska djela, zbirke autorskih djela ili druge grae. Da bi jedno djelo uivalo autorskopravnu zatitu kao autorsko djelo, mora predstavljati originalnu duhovnu tvorevinu. Originalnost se pojavljuje kao osnovni i jedini element pojma autorskog djela. Pod originalnou se podrazumijeva individualnost, odnosno jedinstvenost djela. Nisu od znaaja umjetnika, nauna ili druga vrijednost djela ili njegova namjena, obim, sadraj, nain ispoljavanja.
23 Sudska praksa: Pravilna je ocena prvostepenog suda da predmetni elaborat predstavlja autorsko delo u smislu lana 3. stav 1. i 2. alineja 11. tada vaeeg Zakona o autorskom pravu (Slubeni list SRJ, broj 19/78, 24/86 i 21/90). Tuilac u smislu odredbe lana 26. istog zakona uiva autorska imovinska prava u pogledu njihovog koritenja. Kako je tueno Ministarstvo povredilo ovo pravo tuioca neovlaenim koritenjem njegovog autorskog dela, inkorporiranjem istog u nastavni plan, tuilac ima pravo na naknadu tete koju je pretrpio. (Presuda Vrhovnog suda Srbije, G.br. 135/05 od 24.05.2006. godine)
Plagijat se ne ogleda u preuzimanju injenica iz tueg autorovog dela ve u preuzimanju onog to delo ini duhovnom tvorevinom. U sporu o povredi autorovog prava lice kome se pripisuje plagijat ima poloaj nunog jedinstvenog suparnienja. (Rjeenje Vrhovnog suda Srbije, G 11/02 od 07.03.2002. godine)

Objavljivanje fotografija u novinskim publikacijama samo po sebi ne znai da je dolo do povrede autorskih prava ve se mora prethodno utvrditi da li se te fotografije mogu smatrati autorskim delima u smislu zakonskih odredbi
(Rjeenje Vrhovnog suda Srbije, br. G.14/03 od 19.2.2004.)
Zbirka narodnih pesama ukonponovana u filmu predstavlja samostalnu duhovnu tvorevinu i uiva autorsku zatitu bez obzira na kinematografsko delo kao celinu. (Vrhovni sud Srbije, Rev 158/72)
24
1.1. ta se ne moe smatrati autorskim djelom

Nisu autorskopravno zatieni: ideje, koncepti, postupci, radni metod, matematike operacije, principi ili otkria, slubeni tekstovi iz oblasti zakonodavstva, uprave i sudstva (zakoni, uredbe, odluke, zapisnici, sudske odluke i sl.), politiki govori i govori odrani u toku sudskih rasprava, dnevne vijesti ili razne informacije, narodne knjievne i umjetnike tvorevine. Meutim, prevodi tekstova i govora su autorskopravno zatieni osim ako su objavljeni kao slubeni tekstovi. Naprijed navedene tvorevine ne uivaju autorskopravnu zatitu jer to nalae javni interes da koritenje i cirkulacija tzv. slubenih materijala ne bude oteana ili onemoguena djelovanjem autorskog prava. Odredbe o tome se moraju tumaiti restriktivno.
Sudska praksa: Rutinska fizika ili umna dela kojima se zadovoljavaju svakodnevne potrebe u ivotu, profesiji ili radu nemaju svojstvo autorskog dela. (Iz presude Vieg suda Srbije G 64/00 od 12. 07. 2001. godine)
Izrada zbornika propisa o odreenim ugovorima i ugovornim odnosima u SFRJ i sa inostranstvom predstavlja autorsko delo jer se radi o originalnoj intelektualnoj tvorevini. (Vrhovni sud Srbije Rev 1286/87)
Prospekt i tehniki materijal ne predstavljaju duhovne tvorevine kao ni slike, tablice koje predstavljaju samo tehniku pripremu teksta za objavljivanje pa prema tome nisu autorsko delo u smislu Zakona. (Vrhovni sud Srbije G 1801/86)

Vozni red i plan nekog grada, poto nisu originalna dela, nisu zatieni. Meutim, ukoliko je neko pronaao sistem nekog plana kojim se mogu vrlo brzo nai imena ulica, moe da uiva zatitu po autorskom i pronalazakom pravu. (Okruni sud u Beogradu G 4596/54
Autorskim delom smatra se zbornik propisa iz odreene oblasti ije izdavanje je tuilac ugovorio sa tuenom izdavakom kuom. (Vrhovni sud Srbije G 52/85)
Izdvojeni segmenti naunoistraivakog strunog rada koji je nastao kao rezultat zajednikog rada univerzitetskih profesora u realizaciji tue ideje i kao rezultat odreenog metodolokog, sistematskog rada i otkria vie lica, ne predstavlja autorsko djelo. (Presuda Kantonalnog suda u Sarajevu br. Pz-297/05 od 19.01.2006. Sudska praksa br. 15. maj-juni 2006 . god., strana 33, Privredna tampa Sarajevo).
Ideja nije autorsko djelo jer ona moe biti samo materijalizirana (realizirana, ostvarena) ideja u bilo kojem obliku dostupna ljudskim osjetilima. (VST R. Hrvatske, PZ-3484/95-2, Od 1. listopada 1996., Zbornik odluka Visokog trgovakog suda R. Hrvatske, br.9, strana 99.)
25
1.2. Ko je autor
Autor je fiziko lice koje je stvorilo djelo, kao i lice ije ime i prezime, pseudonim ili neki drugi znak su oznaeni na djelu, dok se suprotno ne dokae. Poto je duhovno stvaranje psihiki proces, pravna lica ne mogu biti autori, ali mogu biti nosioci autorskog prava.
Sudska praksa: Oznaavanje imena ili pseudonima odreenog lica kao autora na autorskom djelu predstavlja zakonsku pretpostavku da je on zaista autor sve dok se protivno ne dokae. (Rjeenje Vrhovnog suda BiH G 668/78 od 13.07.1978.)

1.3. Koautori
Koautor je fiziko lice koje je zajednikim stvaralakim radom sa drugim licem stvorilo djelo. Autorsko djelo je stvoreno saradnjom dvaju ili vie lica (autora) koje ini nedjeljivu cjelinu. Nedjeljivost cjeline autorskog djela znai da se doprinosi pojedinanih autora ne mogu koristiti. Udio pojedinog autora odreuje se razmjerno stvarnom doprinosu koji je svaki od koautora dao u stvaranju djela, ako njihovi meusobni odnosi nisu drugaije ureeni ugovorom. Pravo je svakog od koautora da u postupku pred nadlenim sudom tubom zahtijeva zatitu svog autorskog prava na svom koautorskom djelu. Koautori imaju pravo ekonomskog iskoritavanja svog djela.
26
1.4. Autori spojenih djela

Kod spojenih djela pojavljuju se dva ili vie autora koji su spojili svoje djelo. Na djelima koja su spojena, svaki od autora zadrava svoje moralno i imovinsko pravo. Odnosi izmeu autora spojenih djela ureuju se ugovorom, koji nije autorski ugovor.
2. Sadrina autorskog prava 2.1. Kada nastaje autorsko pravo

Autorsko pravo nastaje momentom nastanka autorovog djela. Autorsko djelo se smatra objavljenim kada je na bilo koji nain uinjeno dostupnim javnosti. Autorsko djelo se smatra izdatim kada su primjerci djela u odgovarajuem broju puteni u promet od strane autora ili lica koje je on ovlastio. Autorskopravna zatita ne zavisi od slubenih procedura. Stvoreno djelo se smatra zatienim autorskim pravom po njegovom stvaranju.
Sudska praksa: Ostvarenje autorskih prava nije uslovljeno injenicom oznaenja imena autora na objavljenom delu, ve postojanjem autorskog dela i mogunou utvrenja svojstva autora lica koje takvu zatitu trai. (Iz presude Vrhovnog suda Srbije u Beogradu, G.122/06 od 25. juna 2007. godine)

Autorska, moralna i imovinska prava pripadaju autoru od trenutka nastanka autorskog djela, a ne licu koje je koristilo idejno rjeenje za svoj proizvod. (Iz rjeenja Vieg privrednog suda, P. 7573/2000 od 6. februara 2001. godine)
Autorsko delo zatieno je bez obzira na to da li je to objavljeno. (Vrhovni sud Srbije, G: 70/93)
2.2. Iz kojih prava se sastoji autorsko pravo

Autorsko pravo koje je jedinstveno pravo na autorskom djelu sadri autorska moralna prava i autorska imovinska prava i druga ovlaenja autora (druga prava autora).
2.3. Autorska moralna prava

Autor ima pravo da mu se prizna autorstvo na djelu. Autor ima pravo da njegovo ime ili pseudonim budu naznaeni na djelu. Autor ima pravo da objavi svoje djelo. Autor ima pravo da se protivi izmjenama svog djela ili javnom saoptavanju djela u izmijenjenoj ili nepotpunoj formi. Autor ima pravo da daje dozvolu za preradu svog djela. Autor ima pravo da se suprotstavi upotrebi djela kojom bi se naruila njegova ast i ugled.
27
Sudska praksa: Autor knjievnog dela moe radi zatite svog autorskog prava na moralnu tetu (l. 26. Zakona o autorskom pravu) tu tetu ostvariti neposredno protiv svakog ko mu to pravo vrea. Sporazum izdavaa sa treim licem o koritenju autorskog dela bez pristanka autora, nije od znaaja za pravo autora da trai tetu od tetnika. (Odluka Vrhovnog suda Srbije, G.991/07) Potraivanje naknade tete za povredu moralnog autorskog prava zastareva po optim pravilima o zastarelosti. (Presuda Vrhovnog suda Srbije, G. 45/02 od 19.2.2003.)
Proputanjem da se objavi ime autora dela na objavljenom delu vrea se autorsko moralno pravo autora. (Vrhovni sud Srbije, G 437/80)

Upotrebom kompozicije u filmu bez ovlaenja autora i neoznaavanju tuioca kao autora vreaju se autorska prava.
(Presuda Vrhovnog suda Srbije G 1893/63)
I kada je omakom isputeno ime autora, autor moe zatraiti zatitu svog prava i naknadu tete. (Odluka Vieg privrednog suda Hrvatske, P 17002/87 od 09.01.1987. godine)
28 Samo fizikom licu kao autoru djela pripada pravo na naknadu nematerijalne tete zbog povrede moralnog autorskog prava. (Vrhovni sud R. Srpske broj G3 2/01 od 19. 10. 2001., Bilten sudske prakse VSRS broj 1/ 2004, odluka br. 93)
2.4. Autorska imovinska prava

Pravo na ekonomsko iskoritavanje svog djela Pravo na naknadu za iskoritavanje autorskog djela od strane drugog lica, osim ako ugovorom nije drugaije odreeno Biljeenje ili umnoavanje djela na bilo koji tjelesni ili bestjelesni, trajni ili privremeni, posredni ili neposredni nain Stavljanje u promet primjeraka djela Davanje primjeraka djela u zakup Davanje na poslugu raunskog programa Izvoenje (javno saoptavanje nescenskih djela uivo pred publikom) Predstavljanje (javno saoptavanje scenskih djela uivo) Prenoenje izvoenja ili predstavljanje (istovremeno javno saoptavanje djela koje se izvodi ili predstavlja publici koja se nalazi izvan prostora u kome se djelo izvodi ili predstavlja uivo) Emitovanje (radio-difuzija i kablovske difuzije) Interaktivno injenje djela dostupnim Prilagoavanje, araniranje i druge izmjene djela Javno saoptavanje djela koje se emituje Javno saoptavanje djela sa nosaa zvuka ili slike Pravo slijeenja ako je original djela likovne umjetnosti ponovo prodat Pravo pristupa i prodaje djela Autorska imovinska prava sadre iskljuivo ovlaenje autora o zabrani ili dozvoli iskoritavanja svog djela i primjerke tog djela ako zakonom nije drugaije odreeno. Drugo lice moe da iskoritava autorsko djelo samo sa dozvolom autora, osim ako zakonom nije drugaije odreeno. Za svaki oblik iskoritavanja autorskog djela od drugog lica autoru pripada posebna naknada ako zakonom ili ugovorom nije drugaije odreeno.

Sudska praksa: Odredbom lana 18. Zakona o autorskom i srodnim pravima predvieno je da autor ima iskljuivo pravo da se suprotstavi iskoritavanju svog dela na nain koji ugroava ili moe ugroziti njegovu ast i ugled. (Presuda Vrhovnog suda Srbije u Beogradu G.110/09 od 10.09.2009. godine)
3. Sadrinska ogranienja autorskog prava

Mogua su samo u sluajevima koji su predvieni Zakonom a obim takvog koritenja autorskog djela ogranien je namjerom koja se eli postii i da je u skladu sa dobrim obiajima.
3.1. Zakonska licenca

Pravo na naknadu po osnovu zakonske licence samostalno je i posebno pravo autora. Zakonskom licencom se omoguava iskoritavanje autorskog djela bez dozvole autora, ali uz plaanje autorske naknade po sili zakona, ali uz potovanje autorskih moralnih prava. Uvoenjem zakonske licence tite se javni interes i odreeni interes korisnika autorskih djela kojima pripada to pravo. Dozvoljeno je uz obavezu plaanja odgovarajue naknade, bez pribavljanja autorskog imovinskog prava, reprodukovati u itankama, udbenicima, radnim sveskama i ispitnim materijalima odlomke autorovih djela i pojedinana autorova djela fotografije, likovne umjetnosti, arhitekture, primijenjene umjetnosti, industrijskog i grafikog dizajna i kartografije ako se radi o objavljenim djelima, reprodukovati u periodinoj tampi ili u pregledima takve tampe (kliping) pojedinane objavljene lanke o aktuelnim politikim, privrednim, vjerskim i drugim slinim tekuim pitanjima, osim ako je to autor izriito zabranio. Izvor i ime autora moraju da se naznae na upotrijebljenom djelu.
29
3.2. Slobodna upotreba

Ogranienja kojima se potpuno ukidaju iskljuiva imovinskopravna ovlaenja autora (suspenzija iskljuivih prava i prava na naknadu) predviena su u interesu javne sigurnosti i pravosua, unapreenja kolske nastave, javnog informisanja, slobode duhovnog stvaralatva, zatite odreenih privrednih djelatnosti koje su u funkciji irenja i unapreenja kulture i sl. U ovim sluajevima dozvoljava se koritenje autorskog djela bez ovlaenja autora i bez plaanja naknade. Ogranienja autorskog prava imaju za cilj da se olaka koritenje tuih autorskih djela u odreenim sluajevima, ali uz potovanje linopravnih ovlaenja autora (obaveza navoenja imena autora i naziv djela prilikom svakog koritenja djela).

Dozvoljeno je bez plaanja autorske naknade: reprodukovanje i distribuiranje djela za potrebe invalidnih lica uz ispunjenje odreenih uslova (djelo ne postoji u traenom obliku, ako je njegova upotreba u direktnoj vezi sa invalidnou tih lica, ako nema namjere da se stekne ekonomska korist); privremeno reprodukovanje (ako predstavlja prolaznu ili prateu radnju koja ini sastavni i vaan dio tehnolokog procesa i nema nikakvo samostalno ekonomsko znaenje); informisanje javnosti o tekuim dogaajima; za potrebe nastave, javno izvoenje, objavljivanje djela u obliku neposrednog pouavanja na nastavi, na besplatnim kolskim priredbama (bez naknade za izvoaa), javno saoptavanje radio-difuzno emitovanih kolskih emisija putem zvunika ili tehnikih ureaja koji se nalaze u obrazovnoj ustanovi; reprodukovanje za privatnu i drugu sopstvenu upotrebu u jednom primjerku i pod tano propisanim uslovima. Bez obzira na ovu slobodnu upotrebu, nije dozvoljeno reprodukovanje pisanih djela u obimu cijele knjige (osim ako su primjerci te knjige rasprodati najmanje dvije godine), grafikih izdanja, muzikih djela (notni materijal), osim runim prepisivanjem, elektronskih baza podataka i kompjuterskih programa, djela arhitekture u obliku izgradnje arhitektonskog objekta i bilo kojeg drugog djela ukoliko bi takvo reprodukovanje bilo suprotno uobiajenom iskoritavanju djela i oteivalo u nerazumnoj mjeri zakonske interese autora, odnosno nosioca autorskog prava; citati u mjeri opravdanoj potrebom prikaza, suoenja ili upuivanja koje eli da se postigne u skladu sa dobrim obiajima; javne izlobe ili javne aukcije u obimu potrebnom za postizanje takve forme i bez namjere sticanja imovinske koristi; baze podataka; djela trajno smjetena na javnim mjestima (trgovima, parkovima, ulicama ili drugim pristupanim mjestima), osim reprodukovanja u trodimenzionalnom obliku, upotrebe za istu namjenu kao i originalno djelo ili za postizanje imovinske koristi; slubeni postupci ako je to neophodno u pojedinanom konkretnom sluaju; provjera ureaja (pogoni i trgovine koje proizvode ili prodaju fonograme i videograme, ureaje za reprodukovanje ili javno saoptavanje fonograma kao i izdanje koje vre popravke takvih ureaja u obimu koji je potreban da se provjeri ispravna funkcija tih predmeta pri proizvodnji ili prodaji kupcima ili njihovu popravku); slobodna prerada djela ako se radi o parodiji ili karikaturi, a to ne stvara zabunu u pogledu izvora djela, privatnoj ili drugoj sopstvenoj preradi koja nije namijenjena i pristupana javnosti, preradi u vezi sa dozvoljenim koritenjem djela, koja je prouzrokovana samom preradom ili nainom tog koritenja.
30
Sudska praksa: Izdava ne mora traiti dozvolu autora za tampanje kontrolnih zadataka namenjenih nastavi, ali je duan autorima platiti autorsku naknadu u skladu sa zakljuenim ugovorom. (Presuda Vrhovnog suda Srbije, G.82/01 od 14.02.200.)

Osobe koje se profesionalno bave fotokopiranjem vrijeaju autorska prava piscu univerzitetskog udbenika kada bez njegove saglasnosti kopiraju izdati udbenik, po narudbi korisnika studenta, te su obavezni da autoru nadoknade tetu ija se visina odreuje po propisima o obaveznim odnosima. (Presuda Vrhovnog suda Federacije BiH, br. G-14/99 od 18.08.1999., Bilten VSFBiH br. 2/1999, odluka br .14)
4. Vremensko ogranienje autorskog prava

Autorsko pravo traje za ivota autora i 70 godina nakon njegove smrti, ako zakonom nije drugaije propisano. Imovinska prava koautora prestaju po isteku 70 godina od smrti koautora koji je posljednji umro. Autorsko pravo na anonimno djelo i djelo objavljeno pod pseudonimom traje 70 godina od dana zakonitog objavljivanja djela. Rokovi poinju da teku od 01. januara godine koja slijedi poslije godine u kojoj je nastala injenica od koje se rauna poetak roka. Istekom rokova trajanja autorskog prava, autorsko djelo prestaje da bude autorskopravno zatieno.
5. Autorsko pravo u pravnom prometu

5.1. Nasljeivanje autorskog prava
Poslije smrti autora, autorsko pravo kao cjelina prelazi na njegove nasljednike. Na prenoenje autorskog prava nasljeivanjem primjenjuju se propisi o nasljeivanju, ako zakonom nije drugaije odreeno.
31
Sudska praksa: Posle smrti autora, nosioci autorovih imovinskih prava su njegovi naslednici pa imaju pravo da zahtevaju naknadu tete zbog neovlaenog koritenja autorskog dela. (Vrhovni sud Srbije Rev 2365/95 od 05.06.1995. godine)
5.2. Prenos autorskog prava

Autor ne moe da prenese na drugo lice autorska moralna prava. Moralna prava autora se ne mogu prenositi ugovorom dok se imovinska pravna ovlaenja mogu ustupati ugovorom ili drugim pravnim poslom, osim ako zakonom nije drugaije odreeno. Ugovorom se mogu prenositi pojedinana imovinska ovlaenja, iskljuivo ili ne-

iskljuivo, sa ili bez predmetnih, vremenskih i prostornih ogranienja (izdavaki ugovor, ugovor o prikazivanju, izvoenju, o filmskom djelu, o emitovanju preko radija i televizije). Iskljuivim ustupanjem autorskog prava, sticalac autorskog prava je jedini ovlaen da koristi autorsko djelo i da ga uz saglasnost autora dalje prenese na trea lica. Sticalac neiskljuivog autorskog prava ne moe dalje ugovorom prenositi to pravo niti treim licima moe zabraniti iskoritavanje autorskog djela. Ako ugovor nije zakljuen u pismenoj formi, ne proizvodi pravno dejstvo. Autorsko pravo ne moe da bude predmet prinudnog izvrenja. Predmet prinudnog izvrenja mogu da budu samo imovinske koristi koje potiu iz koritenja autorskog djela. Prinudno izvrenje nije dozvoljeno u vezi sa autorskim pravom na nedovrenim djelima i na neobjavljenim originalima.
32
6. Odnos autorskog prava i prava svojine

Autorsko pravo je samostalno i nezavisno od prava svojine ili drugih stvarnih prava na stvari na kojoj ili u kojoj je autorsko djelo fiksirano ako zakonom nije propisano drugaije. Raspolaganje pojedinanim autorskim imovinskim pravima ili drugim pravima autora na djelu ne utie na pravo svojine na stvari na kojoj ili u kojoj je autorsko djelo fiksirano ako zakonom ili ugovorom nije odreeno drugaije. Raspolaganje svojinom na stvari na kojoj ili u kojoj je autorsko djelo fiksirano ne utie na pojedinana autorska imovinska prava ili druga prava autora na tom djelu ako zakonom ili ugovorom nije odreeno drugaije. Pravni promet pojedinanim autorskim imovinskim pravom odvojen je od prava svojine na stvari. Promet primjercima autorskih djela nezavisno od toga da li su u pitanju originalni primjerci ili ne, nije povezan sa prenosom autorskog prava. Stoga ne postoji pravna pretpostavka da je pribavilac primjeraka djela stekao neko imovinskopravno ovlaenje na autorskom djelu. Tako kupac originalnog primjerka autorskog djela stie pravo svojine na primjerku autorskog djela, ali autor zadrava autorska prava na djelu. Otuenjem djela i prelaskom vlasnitva originalnog djela sa autora na novog vlasnika, vlasnik moe tim djelom raspolagati u odreenim granicama, ali on ne postaje autor ve samo vlasnik djela. Zatita originala autorskog djela ogleda se u tome da je sopstvenik originala djela duan da prije unitenja tog djela obavijesti autora o namjeri unitenja i ponudi mu otkup prema cijenama vrijednosti materijala. Ako predaja originala nije mogua, sopstvenik je duan da omogui autoru da se izradi primjerak djela na odgovarajui nain. Kod arhitektonskog objekta sopstvenik je duan o namjeri unitenja objekta, da dozvoli autoru pristup objektu radi fotografisanja. Autor ima pravo da trai predaju primjeraka nacrta arhitektonskog djela na svoj troak. Ako je djelo fiksirano na stvari bez dozvole sopstvenika stvari, stvar se moe unititi bez obaveze zatite originala autorskog djela. Prerada izgraenog arhitektonskog objekta moe se izvriti po proteku vie od pet

godina od zavretka gradnje, odnosno izdavanja dozvole za upotrebu objekta i pored protivljenja autora djela arhitekture. Autor ima pravo da trai od sopstvenika objekta stavljanje odgovarajue napomene o izmjenama arhitektonskog djela i vremenu kada je to uinjeno pod uslovom da je na objektu oznaeno ime autora. Obnova, izmjena ili prerada na drugi nain zbog nedostatka ugraenih materijala ili ozbiljnih oteenja objekta dozvoljena je sopstveniku objekta. Prvim prenosom svojine na originalu ili primjerku djela na podruju Bosne i Hercegovine od autora ili lica koje ima njegovu saglasnost iscrpljuje se pravo distribuiranja tog originala ili primjerka za podruje Bosne i Hercegovine. Iscrpljenje (konzumacija) prava je pravni institut kojim se ograniava dejstvo iskljuivog ovlaenja na stavljanje primjerka djela u promet. To znai da se iskljuivo ovlaenje autora da stavlja primjerke svog djela u promet iscrpljuje (prestaje) u odnosu na one primjerke djela koji su jednom, voljom autora ili pravnog sljedbenika, promijenili vlasnika. Iscrpljenje prava djeluje samo u odnosu na one primjerke koji su voljom autora ili pravnog sljedbenika promijenili vlasnika, a ne u odnosu na autorsko djelo, iscrpljenje prava djeluje samo u sluaju promjene prava svojine na primjercima djela (npr. na osnovu kupoprodaje) a ne u svim sluajevima stavljanja primjerka djela u promet (npr. na osnovu posluge, zakupa); iscrpljenje djeluje samo ako je autor ili njegov pravni sljedbenik prenio drugom licu svojinu na primjerku djela.
33
Sudska praksa: Otuenjem dela i prenosom vlasnitva originalnog dela sa autora na novog vlasnika vlasnik moe tim delom raspolagati u odreenim granicama, ali on ne postaje autor ve samo vlasnik dela, on stie na autorskom delu odreena imovinska pravna ovlaenja, ali ne moe stei i moralna ovlaenja koja pripadaju autoru. (Vrhovni sud Srbije, G 108/96)
Objekat koji je izgraen prema projektu pokojnog autora a dograuje se prema projektu drugog autora, ima karakteristike prerade autorskog djela. (Presuda Vieg suda u Podgorici P-9/01 od 24.06.2002. godine i presuda Vrhovnog suda Crne Gore, G 7/02 od 19.11. 2002. godine)
Prenos svojine na originalnom primerku autorskog dela ne podrazumeva sticanje autorskih prava na delu. (Vrhovni sud Srbije G 108/96 i 109/96)

7. Opti dio autorskog ugovornog prava
Postoje dvije vrste prenosa autorskih prava:
Iskljuivi prenos prava ovlauje nosioca da na ugovoren nain iskoritava autorsko djelo, pored autora i drugih nosilaca prava. Neiskljuivi prenos prava ovlauje nosioca da samo on na ugovoreni nain iskoritava autorsko djelo uz iskljuivanje autora i svih drugih lica od koritenja djela. Kod isljuivog prenosa sticalac je aktivno legitimisan za voenje sudskog spora, dok kod neiskljuivog ustupanja prava to nije mogue. Ako zakonom ili ugovorom nije drugaije odreeno, smatra se da je dogovoren neiskljuivi prenos. Sticalac uz posebnu dozvolu autora, odnosno njegovog nasljednika moe ustupiti iskoritavanje drugom licu. Meutim, dozvola autora nije potrebna ako je daljnji prenos prava posljedica statusnih promjena kod nosioca prava njegovog steaja ili redovne likvidacije. Bez obzira da li se radi o prenosu iskljuivih ili neiskljuivih prava mogua su tri ogranienja autorskih imovinskih prava i to: sadrinski (predmetno), prostorno i vremensko. Kod sadrinskog ogranienja sticalac prava je ovlaen da vri jednu ili vie odreenih radnji iskoritavanja autorskog djela. Kod prostornog ogranienja djela se iskoritava samo na odreenoj teritoriji a kod vremenskog ogranienja djela se iskoritava u odreenom vremenu koje je krae od autorskog prava za to djelo.
34
Sudska praksa: Autorskim ugovorom se autorska prava ustupaju ili u celini prenose. Na autorski ugovor primenjuju se odredbe Saveznog zakona kojima se ureuju obligacioni odnosi, ako odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima (Slubeni list SRJ, br. 24/98), nije drugaije odreeno. Autorski ugovor se zakljuuje u pismenoj formi, ako ovim zakonom nije drugaije odreeno. (Presuda Vrhovnog suda Srbije u Beogradu G.br.39/05 od 7. septembra 2005.godine)
8. Forma ugovora
Prenos autorskih imovinskih prava mora biti u pisanoj formi osim ako je zakonom drugaije odreeno. Pisana forma ima konstitutivni karakter i uslov je punovanosti ugovora odnosno pravnog posla. Pravni posao koji nije zakljuen u pisanoj formi bie valjan ako su ugovorne strane u cjelini ili u pretenom dijelu ispunile obaveze koje iz njega proizlaze.

Sporne i nejasne odredbe pravnog posla tumae se u korist autora.
Sudska praksa: Autorski ugovor zakljuen na memorandumu izdavaa, potpisan od strane autora a nepotpisan od strane izdavaa, proizvodi pravno dejstvo ukoliko su ugovorne strane izvrile u celini ili u pretenom delu obaveze koje iz njega nastaju. (Rjeenje Vrhovnog suda Srbije, G.8/02 od 18. aprila 2002. godine)
Usmeno zakljueni autorski ugovor proizvodi pravne efekte ako se dokae njegov sadraj i prava i obaveze koje iz njega proizlaze, u kom sluaju se primenjuju odredbe Zakona o obligacionim odnosima koje se odnose na ugovor o delu.
(Iz presude Vrhovnog suda Srbije, Rev. I 1941/0d od 14. jula 2004. godine)
Nedostatak pismene forme kod autorskog ugovora ispunjava uslov za punovanost ugovora o delu skladno cilju zakljuenja ugovora, tj. volji stranaka koje bi verovatno zakljuile ugovor o delu da su znale da je zakljuenje usmenog ugovora nitav pravni posao. (Presuda Okrunog suda u Beogradu, P-1350/00 od 08.02.2001. godine i presuda Vrhovnog suda Srbije, G 16/01 od 19.09.2001. godine)
35
Kada je ugovor zakljuen protivno zakonskom propisu, onda se smatra nezakonit i kao takav je apsolutno nitav i ne proizvodi pravno dejstvo. Presudom se samo konstatuje nitavost takvog ugovora, tj. presuda konstatuje postojee pravno stanje. (Vrhovni sud Srbije G 2286/78 od 16.05.1978. godine)
8.1. Nitavost pojedinih odredaba o prenosu

Nitava je svaka ugovorna odredba iji je cilj da autor prenese na drugo lice autorsko pravo kao cjelinu, moralna autorska prava, autorska imovinska prava na svim svojim buduim djelima, autorska imovinska prava za jo nepoznate naine iskoritavanja svog djela.
8.2. Autorska naknada

Obaveza sticaoca prava je da plati naknadu za pribavljeno pravo, osim ako se suprotno ne dokae. Naknada se moe odrediti na razne naine: paualno, u zavisno-

sti od obima koritenja djela, u zavisnosti od ekonomskog efekta koritenja djela, u zavisnosti od veliine ili kombinujui pojedine od metoda.
Ako se iskoritavanjem autorskog djela ostvari prihod koji je oigledno nesrazmjeran sa ugovorenom ili odreenom naknadom, autor ima pravo da trai izmjenu ugovora radi odreivanja njegovog pravednijeg udjela u tom prihodu, odnosno ponovno odreivanje visine naknade. Radi se o pravu ustupioca odnosno prenosioca imovinskopravnih ovlaenja da zahtijeva reviziju ugovornih odredaba o visini autorskog honorara. Autorski ugovori po svojoj prirodi su i aleatorni ugovori jer se u trenutku njihovog zakljuivanja ne zna novana vrijednost ovlaenja koja je predmet prometa. Autor ne moe da se odrekne prava na reviziju ugovornih odredbi o visini autorske naknade.
36
Sudska praksa: Za ostvarivanje prava na autorski honorar nije dovoljno samo postojanje ugovora, ve je potrebno i izvravanje ugovornih poslova za koje se trai naknada. Povlaenje teksta onemoguava tampanje monografije, iz kojih razloga su ispunjeni uslovi za raskid ugovora u smislu odredbi lana 128. Zakona o obligacionim odnosima, kao i za odbijanje zahteva za isplatu autorskog honorara za izvrene radove. (Presuda Vrhovnog suda u Beogradu Rev.I.br.965/04 od 5.5.2005. godine)
8.3. Pravo na raskid ugovora zbog neizvravanja

Autor ima pravo da jednostrano raskine ugovor o prenosu na iskljuiv nain autorskog prava ukoliko korisnik ne vri ili nedovoljno vri ovlaenja koja je pribavio, pa time ozbiljno ugroava opravdane interese autora. Pravo na raskid ugovora postoji samo ako se korisnik ogluuje o svoju obavezu da vri ovlaenja koja je pribavio. Nevrenje, odnosno nedovoljno vrenje pribavljenih ovlaenja ne smije biti posljedica radnje za koju je odgovoran autor. Raskid ugovora nije mogu prije nego to isteknu dvije godine od prenosa tog prava, a ako se iskljuivo pravo odnosi na novinske lanke, rok je est mjeseci. Raskidu ugovora mora da prethodi ponuda nosioca prava za poetak vrenja prava u zadovoljavajuem obimu (u mjeri i na nain koji odgovaraju smislu i cilju ugovora) u odreenom roku. Tek ako taj rok protekne bez ikakvog rezultata, autor ima pravo na raskid ugovora. Autor se ne moe odrei prava na raskid ugovora zbog neizvrenja.

8.4. Pravo pokajanja
Autor ima iskljuivo pravo da raskine ugovor kojim je prenio autorska imovinska prava i da uskrati daljnje iskoritavanje svog djela ako za to ima ozbiljne moralne razloge i ako prethodno nadoknadi obinu tetu nosiocu tih prava. Da bi autor imao pravo da raskine ugovor, promjena uvjerenja (shvatanja i pogleda) mora biti takva da koritenje njegovog djela dovodi do moralne tete ili mogunosti nastanka moralne tete za autora. Promjena uvjerenja se odnosi na promjenu autorovih naunih, politikih, vjerskih, estetskih i drugih uvjerenja. Raskid ugovora ima uinak od dana kad autor poloi obezbjeenje za naknadu tete. O iznosu tete koju mora nadoknaditi autor se obavjetava kod korisnika. Nosilac prava iskoritavanja u roku tri mjeseca od dana prijema izjave o raskidu mora da saopti autoru obim obine tete. Ako nosilac prava iskoritavanja to ne uini, izjava o raskidu ima uinak istekom tog roka. Autor ne moe da se odrekne prava na raskid ugovora zbog promijenjenih shvatanja. Odredbe o pravu pokajanja ne odnose se na kompjuterske programe, audiovizuelna djela i baze podataka.
Sudska praksa: Dopuna prvobitne verzije memoara nije sama za sebe dovoljna da se zakljui da se autor koristio pravom pokajanja i da je zabranio izdavanje stare verzije. (Vrhovni sud Srbije, G 186/93)
37
Autor moe u svako doba povui iz prometa odnosno otkupiti primjerke svoga objavljenog autorskog djela (pravo kajanja). (Privredni sud Hrvatske P 2460/87 od 12.01.1988. godine)
9. Izdavaki ugovor
Izdavaki ugovor je autorski ugovor kojim autor, odnosno njegov nasljednik prenosi izdavau pravo reprodukovanja svojih djela tampanjem ili drugim slinim postupkom i pravo distribuiranja primjeraka djela (pravo izdavanja), a izdava se obavezuje da djelo na ugovoreni nain reprodukuje i distribuira (izda) i autoru za to plati ugovorenu naknadu. Predmet ustupanja, odnosno prenosa u izdavakom ugovoru su najmanje dva ovlaenja: ovlaenje na umnoavanje djela (tampanjem) i ovlaenje na stavljanje u promet umnoenih primjeraka djela. Izdavaki ugovor za pojedinano odreeno djelo moe da sadri i druga ovlaenja koja se nazivaju

sporednim (o klupskom izdanju, depnom izdanju, periodinom, o pravu prevoenja na odreeni jezik).
Sudska praksa: Kada je autor ispunio svoje ugovorne obaveze, ovlaen je zahtijevati od izdavaa ispunjenje njegovih obaveza, a to znai i objavljivanje djela. (Rjeenje Vrhovnog suda Hrvatske, G 4997/76 od 31.03.1976. godine)
38
9.1. Sadrina ugovora

Izdavaki ugovor mora da sadri naroito: vrstu prenosa obim i trajanje prenosa prava teritoriju vaenja prava (na jednu ili vie drava) rok za izdavanje djela (do tano odreenog datuma) autorski honorar
Izdava ima pravo, ako nije drugaije ugovoreno, samo na jednokratno umnoavanje ugovorenog broja primjeraka djela. Ugovorom se moe predvidjeti mogunost viekratnog djelominog umnoavanja primjeraka do postizanja ukupne ugovorene visine tiraa (dotampavanje). Izdava je tada duan da bez odgaanja obavijesti autora o svakom djelominom umnoavanju i da saopti sve podatke potrebne za njegovo efikasno kontrolisanje potovanja izdavakog ugovora. Ovlaenje izdavaa da izda djelo ogranieno je u pogledu broja primjeraka koje izdava moe da umnoi i stavi u promet i to u dva vida: na broj izdanja i na tira, tj. broj primjeraka u okviru jednog izdanja. Broj izdanja i visinu tiraa odreuju stranke ugovorom. Ako je naknada ugovorena u procentu od maloprodajne cijene prodatih primjeraka djela, izdavaki ugovor mora da sadri i odredbu o njihovom najmanjem broju pri prvom izdanju. Ako je u ugovoru odreena minimalna naknada koju je izdava duan da plati autoru, tada nije potrebno naznaiti broj prodatih primjeraka u autorskom ugovoru. Ako je naknada ugovorena u paualnom iznosu, izdavaki ugovor mora da sadri odredbu o ukupnoj visini tiraa. Ako tira nije odreen i ako iz okolnosti sluaja ili dobrih poslovnih obiaja ne proizlazi drugaije, izdava moe da izda najvie 500 primjeraka djela.

9.2. Pretpostavka iskljuivosti
Dok vai izdavaki ugovor, autor ne moe da prenese na drugo lice pravo izdavanja istog djela na istoj teritoriji i na istom jeziku, osim ako je izdavakim ugovorom drugaije odreeno.
9.3. Propast originala djela ili izdanja zbog vie sile

Ako je rukopis ili drugi original djela nakon njegove predaje izdavau uniten krivicom izdavaa ili zbog vie sile, autor ima pravo na naknadu koja bi mu pripala da je autorsko djelo izdato. Ovo je poseban sluaj prestanka ugovora.
9.4. Prestanak izdavakog ugovora

Do prestanka izdavakog ugovora dolazi: smru autora prije zavretka autorskog djela, iscrpljenjem tiraa svih ugovorenih izdanja, istekom roka vaenja ugovora. Do prestanka ugovora moe doi raskidom ugovora iz razloga predvienih Zakonom o obligacionim odnosima, ako izdava ne izda djelo u ugovorenom roku. Tada autor moe da trai naknadu tete, da zadri primljenu naknadu, odnosno trai isplatu dogovorene naknade. Ako izdava nakon iscrpljenja jednog izdanja ne pristupi izdavanju novog ugovorenog izdanja u roku jedne godine od dana kada je to zahtijevano, autor moe da raskine izdavaki ugovor, osim ako ugovorom nije drugaije odreeno.
39
Sudska praksa: Na izdavaki ugovor, koji predstavlja dvostrani teretni ugovor, u smislu odredbi lana 65. stav 2. Zakona o autorskom i srodnim pravima, primenjuju se odredbe Zakona o obligacionim odnosima, konkretno odredbe lana 124. do 132. ovog zakona, kojima su regulisana prava i obaveze ugovornih stranaka u sluaju neispunjenja obaveza. Zbog neispunjenja obaveze plaanja ugovorenog honorara, izdavaki ugovor je raskinut u smislu lana 127. Zakona o obligacionim odnosima, a tueni je obavezan na naknadu tete u smislu lana 132. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, s tim da je odluka o kamati doneta primenom lana 277. istog zakona. (Presuda Vrhovnog suda Srbije G.104/07 od 8.11.2007. godine

Ako izdava ne izda autorsko delo u ugovorenom roku, autor ima pravo da zahteva raskid ugovora i naknadu tete zbog neizvrenja ugovora.
Kod utvrenja visine tete sud je poao od ugovorenog tiraa, ugovorene cene prodaje dela i visine ugovorene autorske naknade pa je odredio visinu tete u smislu odredbe l. 70. Zakona o autorskom pravu. (Presuda Okrunog suda u Beogradu P 5700/82-84 od 28.05.1984. godine i Vrhovnog suda Srbije G 1013/84 od 12.10.1984. godine
40
10. Ugovor o izvoenju

Ugovorom o izvoenju autor prenosi drugome pravo javnog recitovanja, javnog izvoenja ili javnog scenskog prikazivanja svog djela, a korisnik se obavezuje da e djelo na ugovoreni nain koristiti i za to platiti autoru naknadu. Scenska djela su dramska knjievna djela, opere, balet, druga koreografska djela, pantomima, djela lutkarstva. Visina naknade autoru djela moe se ugovoriti na razliite naine. Najjednostavnije je naknadu odrediti paualno ili odreen procenat od prihoda od svakog izvoenja ili odreenu sumu po ulaznici na predstavi ili koncertu. Korisnik je duan da potuje moralna prava autora prilikom izvoenja djela i to da omogui autoru pristup izvoenju djela, ostvari tehnike uslove za izvoenje djela, da autoru dostavi program izvoenja, druge publikacije i javne kritike, ako ugovorom nije drugaije odreeno. Osnovna obaveza korisnika je da na korektan nain, u skladu sa pravilima struke i prakse, pripremi autorsko djelo za predstavljanje odnosno izvoenje i da ga primjereno koristi.
11. Ugovor o stvaranju djela po narudbi

Na osnovu ovog ugovora naruilac stie pravo svojine na naruenom primjerku kada ga preuzme od autora. Predmet ugovora o stvaranju djela po narudbi moe biti razliit (npr. muzika za film, portret, plakat za scensko prikazivanje i sl.). Osnovna obaveza autora je da stvori autorsko djelo po narudbi naruioca, a naruilac se obavezuje da plati autoru ugovorenu naknadu. Naruilac ima pravo da nadzire posao, daje uputstva i postavlja zahtjeve u vezi sa izgledom i sadrinom djela, ali ne smije da sutinski ograniava slobodu umjetnikog izraavanja autora.

Autorsko pravo na djelu po narudbi, osim prava distribuiranja, pripada autoru, ako nije zakonom ili ugovorom drugaije odreeno. Na ugovor o autorskom djelu po narudbi primjenjuju se na odgovarajui nain propisi kojima se ureuje ugovor o djelu.
Sudska praksa: Tueni se po zakljuenju ugovora obavezao da za raun tuilje izradi skulpturu u prirodnoj veliini od bronze njenog pokojnog supruga, s tim to je ugovorena i cena za izradu skulpture i rok za predaju. Tueni u ugovorenom roku a ni u naknadnom roku nije izradio skulpturu. Kod takvog stanja tuilja je angaovala drugog vajara koji je izradio skulpturu - spomenik pokojnog supruga tuilje u svemu prema zakljuenom ugovoru pa je tueni obavezan da tuilji zbog neizvrenog ugovora na ime naknade tete isplati odreeni iznos s kamatama.
(Odluka Vrhovnog suda Srbije, Rev 2349/82)
Na raunalnom programu stvorenom na temelju ugovora o djelu nositelj imovinskog autorskog prava na djelu je naruitelj djela, osim ako su stranke drugaije ugovorile. (VTS RG PZ-2333/97 od 27.listopada 1998., Zbornik odluka Visokog trgovinskog suda R.H, br 9)
41
12. Kolektivno djelo

Pod kolektivnim djelom smatra se djelo koje je nastalo spajanjem razliitih autorskih djela, odnosno priloga, veeg broja autora u jednu cjelinu i koje se objavljuje i koristi pod imenom naruioca (npr. enciklopedije, rjenici, baze podataka, zbornici). Za stvaranje kolektivnog djela zakljuuje se poseban ugovor. U protivnom takav ugovor je nitav. Ako ugovorom o narudbi autorskog djela nije drugaije odreeno, smatra se da su sva autorska imovinska prava i druga prava autora na kolektivnom djelu iskljuivo i neogranieno prenesena na naruioca. Autori zadravaju svoja moralna prava i na svakom primjerku djela moraju se navesti imena svih autora ije autorske priloge kolektivno djelo sadri. Od kolektivnog djela treba razlikovati spojena djela koja imaju poseban pravni karakter.
13. Autorsko djelo stvoreno u radnom odnosu

Pod autorskim djelom stvorenim u radnom odnosu smatra se djelo koje je stvoreno tokom trajanja radnog odnosa, izvravanjem radnih obaveza zaposlenog ili prema uputstvima poslodavca. Ako autorsko djelo stvoreno radom izlazi izvan radnikovog

radnog zadatka, pa makar se taj rad izvrio za poslodavca, nee se smatrati djelom stvorenim u radnom odnosu. Sva imovinska prava iskljuivo se prenose (ex lege) na poslodavca za period od pet godina od dana zavretka djela ako ugovorom ili drugim aktom nije drugaije odreeno. Nakon isteka roka od pet godina prava poslodavca na autorskom djelu stvorenom u radnom odnosu prestaju i vraaju se autoru i autor ih moe u punom obimu koristiti. Meutim, poslodavac moe prije isteka pet godina zatraiti od zaposlenog kao autora djela da mu prenese bez ogranienja sva imovinska autorska prava. U tom sluaju autoru pripada pravo na odgovarajuu naknadu za daljnje iskoritavanje njegovog djela. Autor moe i prije isteka roka od pet godina bez dozvole poslodavca da umnoi i stavi u promet primjerak prvog djela koje je stvorio u radnom odnosu ukoliko to ini u okviru svojih sabranih djela. Ako je izvrenjem radnih zadataka nastao raunarski program ukoliko ugovorom nije drugaije odreeno, poslodavac trajno postaje nosiocem imovinskopravnih ovlaenja na raunarskom programu.
42
Sudska praksa: Autoru tehnikog unapreenja pripada naknada, u skladu sa internim optim aktom, bez obzira to je tehniko unapreenje nastalo iz radnog odnosa. Presuda Vrhovnog suda Srbije, G.85/02 od 5.12.2002.)
Radnik koji u izvrenju svojih obaveza izradi struni izvetaj, referat ili struni rad ne stie nikakva autorska ovlaenja na tim radovima. (Okruni sud u Beogradu P-4468/79-81, Vrhovni sud Srbije G 1645/81)
Radnik, autor dela stvaranog u radnom odnosu zadrava autorska moralna prava na tom delu, to znai i pravo da bude priznat i oznaen kao tvorac dela. (Odluka Vrhovnog suda Srbije, Rev 733/96 od 12.03.1996. godine).
Zaposlenik koji u izvravanju svojih radnih obaveza izradi struni izvjetaj, referat, slubeni akt ili slian rad ne stjee autorsko pravo na tim radovima. Meutim, idejno rjeenje izmjene tvrtke poslodavca jeste autorsko djelo. (VTS RH,P-4127/94 od 7. veljae 1995. god., Zbornik odluka Visokog trgovakog suda R.Hrvatske, 1994-2004, br. 9, strana 105)

14. Kompjuterski programi
Kompjuterski program u smislu Zakona o autorskom i srodnim pravima jeste program u bilo kojoj formi, ukljuujui pripremne materijale za njihovu izradu. Dakle, autorskim djelom smatra se kompjuterski program (u izvornom, objektivnom i izvrnom kodu). Kompjuterski program je niz instrukcija koje su po njihovom fiksiranju za neki, za mainu itljivi, materijalni nosa, sposobni da na mainu za obradu podataka djeluju tako da ona izrazi, izvede ili postigne odreenu funkciju, zadatak ili rezultat. Autorstvo na kompjuterskom programu ne zavisi od vrste materijalne forme. Kompjuterski programi zatieni su kao pisana autorska djela ako predstavljaju sopstvenu intelektualnu tvorevinu. Meutim, ideje i principi na kojima se zasniva bilo koji element kompjuterskog programa, ukljuujui elemente koji su osnov za njegov interfejs, nisu zatieni. Autor kompjuterskog programa ima iskljuiva prava ako zakonom nije drugaije odreeno: - reprodukovanje sastavnih dijelova ili cijelog kompjuterskog programa bilo kojim sredstvima - prevoenje, prilagoavanje, obradu ili bilo koju drugu preradu kompjuterskog programa i reprodukovanje rezultata tih prerada, s tim da ostaju netaknuta prava lica koje je preradilo program - distribuiranje originala ili primjeraka kompjuterskog programa u bilo kojem obliku, ukljuujui davanje u zakup. Prenos navedenih prava na trea lica vri se na osnovu ugovora.
43
14.1. Sadrinska ogranienja autorskih prava na kompjuterskim programima

Legalni imalac kompjuterskog programa smije da vri bez dozvole autora i bez plaanja naknade reprodukovanje sastavnih dijelova ili cijelog kompjuterskog programa, prevoenje, prilagoavanje i obradu, otklanjanje greaka, ako je to potrebno radi koritenja kompjuterskog programa u skladu s njegovom namjenom. Navedeno zakoniti korisnik kompjuterskog programa moe da vri samo u toku sopstvenog i uobiajenog namjenskog koritenja programa. Ovlaeni korisnik kompjuterskog programa moe bez dozvole autora da reprodukuje najvie jednu bezbjednosnu kopiju programa, ako je to potrebno radi njegove upotrebe. Kompjuterski programi ne smiju se javno davati na poslugu, osim ako je ugovorom sa njihovim autorom drugaije odreeno. Pravo imaoca programa da ga koristi, odnosno umnoava ureuje se ugovorom o licenci, tj. ustupanju prava na koritenje programa, koji zakljui autor odnosno nosilac autorskog prava kao davalac licence i korisnik kao sticalac licence.

Zakoniti imalac primjerka kompjuterskog programa ima zakonsko ovlaenje da dekompiluje program, tj. da izvri njegovo pretvaranje iz tzv. objektnog (ciljnog) koda u tzv. izvorni kod, odnosno on smije da deifruje program i da ga iz njegovog digitalnog formata prevede u format odreenog programskog jezika, samo pod uslovima koji su predvieni zakonom.
14.2. Posebne mjere zatite

Povredom prava na kompjuterskom programu smatraju se naroito sljedee radnje: bilo koja distribucija primjerka kompjuterskog programa za koji se zna ili za koji se osnovano sumnja da povreuje autorsko pravo, posjedovanje primjerka kompjuterskog programa u komercijalne svrhe za koji se zna ili za koji se osnovano sumnja da povreuje autorsko pravo.
44
15. Audio-vizuelna djela

U filmska djela spadaju: igrani, dokumentarni, nauni, crtani film i razliite sadrine bez obzira na nain, tehniku snimanja. Filmskim djelom smatra se i televizijski film a ne samo klasini igrani film. Filmska djela sjedinjuju razliite oblike autorskog svaralatva (knjievnost, muzika, umjetnost i sl.). Produkt zatite je kinematografsko djelo a ne filmska traka (film).
15.1. Koautori audio-vizuelnog djela su:

autor prilagoavanja glavni reiser autor scenarija autor dijaloga glavni snimatelj (direktor fotografije) kompozitor filmske muzike, stvorene posebno za koritenje u tom djelu
Ako je crte, odnosno animacija bitan element audio-vizuelnog djela, koautorom djela smatra se i glavni crta, odnosno glavni animator.
Sudska praksa: Reiser ima pravo da trai naknadu tete zbog neovlaenog prikazivanja filma u televizijskom programu u iznosu koji je mogao ugovoriti u vrijeme prikazivanja filma. (Vrhovni sud BiH, REV-368/89 od 15.11.1990, Bilten br. 4/90)

16. Ugovor o filmskoj produkciji
Ugovor o filmskom djelu je ugovor kojim se jedno ili vie lica obavezuje filmskom producentu da stvaralaki sarauje na izradi filmskog djela i ustupaju mu svoja imovinskopravna ovlaenja na djelu. Odnosi izmeu filmskog producenta i koautora audio-vizuelnog djela i autora doprinosa tom djelu, kao i odnosi izmeu samih autora ureuju se ugovorom o filmskoj produkciji koji mora biti u pisanoj formi. Ako nije drugaije ugovorom odreeno, smatra se da su koautori iskljuivo i neogranieno prenijeli na filmskog producenta (proizvoaa filma) sva svoja autorska imovinska prava na audio-vizuelnom djelu, kao i na njegovom prevodu, preradama i fotografijama nastalim u vezi sa produkcijom. Producent ima obavezu da koautorima filmskog djela i autorima pojedinih doprinosa filmskom djelu plati autorsku naknadu. Producent ima obavezu da potuje linopravna ovlaenja koautora. Koautori zadravaju iskljuivo pravo dalje prerade audio-vizuelnog djela u drugi umjetniki oblik a autori doprinosa zadravaju pravo da svoje doprinose audio-vizuelnom djelu odvojeno iskoritavaju, ako se time ne zadire u prava filmskog producenta. Koautori imaju pravo na pravednu naknadu od filmskog producenta za svako davanje u zakup primjerka audio-vizuelnog djela. Audio-vizuelno djelo se smatra zavrenim kada je sastavljen prvi standardni primjerak filmskog djela. Matrica prvog standardnog primjerka audio-vizuelnog djela ne smije se unititi.
45
16.1. Raskid ugovora

Ugovor o filmskoj produkciji moe se raskinuti: ako filmski producent ne dovri audio-vizuelno djelo u roku pet godina od dana sklapanja ugovora o produkciji, ako dovreno audio-vizuelno djelo ne pone da iskoritava u roku dvije godine od dana njegovog dovrenja. U sluaju raskida ugovora, koautori djela i autori doprinosa zadravaju pravo na naknadu.
SRODNA PRAVA
Srodna prava su: pravo izvoaa, pravo proizvoaa fonograma, pravo proizvoaa videograma, pravo proizvoaa emisije i pravo proizvoaa baze podataka. Srodna prava su po svojoj prirodi prava intelektualne svojine. Imaju odreene slinosti sa autorskim pravom, odnosno srodna su sa autorskim pravom. Za predmet srodna prava imaju intelektualno a ne materijalno dobro i ova intelektualna dobra kod srodnih prava treba razlikovati od njihovog materijalnog nosaa (npr. CD, magnetna traka, elektronski radiosignal). Srodna prava su iskljuive (apsolutne) prirode, kao i autorsko pravo. Iako imaju velike slinosti sa autorskim pravom, srodna prava su posebna vrsta intelektualne svojine koja imaju svoje specifinosti. Autorsko pravo je u funkciji zatite duhovnog stvaralatva, a srodna prava (osim prava izvoaa) su u funkciji zatite odreene privredne djelatnosti. Stoga ona sadre imovinskopravna ovlaenja. Rokovi trajanja srodnih prava su znatno krai od trajanja autorskog prava.
Oblast A: Srodna prava
46
17. Prava izvoaa

Zakon uvodi termin izvoa. Po ranijim propisima iz oblasti autorskog prava izvoa se zvao inerpretator. Interpretacija je duhovno dobro. Radi se o nematerijalnom intelektualnom dobru. Interpretacija nije autorsko djelo za sebe. Predmet interpretacije je autorsko djelo. Izvodi se putem izvoenja ili predstavljanja (npr. muziko djelo se izvodi, a dramsko djelo predstavlja). Interpretacija kao predmet zatite nije samo rezultat zanatskog ili privrednog rada, ve sadri i individualni lini peat interpretatora, zbog ega se tite ekonomski i moralni interesi izvoaa. Izvoai u smislu Zakona o autorskom i srodnim pravima su: glumci, pjevai, muziari, plesai i druga lica koja glumom, pjevanjem, sviranjem, pokretima, recitovanjem ili interpretiranjem na drugi nain izvode autorska ili folklorna djela. Kao izvoai smatraju se i reiseri pozorinih predstava, dirigenti orkestra, voe pjevakih horova te varijetetski i cirkuski umjetnici.
Sudska praksa: Odredbom lana 19. Zakona o autorskom i srodnim pravima (Slubeni list SRJ, br. 24/98), autor ima pravo na ekonomsko iskoritavanje svog dela, kao i dela koje je nastalo preradom njegovog dela, a za svako iskoritavanje autorskog dela od strane drugog lica autoru pripada naknada, ako tim zakonom, ili ugovorom nije drugaije odreeno. lanovima 112. i 114. ZASP-a propisano je da za interpretaciju autorskog dela interpretator ima moralna i imovinska prava, dok je lanom 110. istog zakona propisano da interpretator ima pravo na naknadu od proizvoaa fonograma za emitovanje interpretacije sa izdatog snimka na nosau zvuka; za javno saoptava-

nje interpretacije koja se emituje sa izdatog snimka na nosau zvuka, kao i za javno saoptavanje interpretacije sa izdatog snimka na nosau zvuka. (Presuda Vrhovnog suda Srbije G.14/07 od 18.10.2007. godine.)
Televizija nije ovlaena reprizno emitirati izvedbu bez dozvole umjetnika izvoaa. Za ovakvo reprizno emitiranje izvoa ima pravo na naknadu osim ako je ugovorom ustupio neogranieno emitiranje bez naknade. (VTS RH, P- 1196/98 od prosinca 1998. godine)
17.1. Moralna prava izvoaa:

pravo na ime, pseudonim pravo da se suprotstavi deformisanju ili svakom mijenjanju izvoenja pravo da se suprotstavi stavljanju u promet snimka izvoenja ako taj snimak ima tehnike nedostatke koji ugroavaju integritet izvoenja i ast i ugled izvoaa.
17.2. Imovinska prava izvoaa:

pravo na snimanje svog ivog izvoenja reprodukovanje (stavljanje u promet) snimka svog izvoenja prenoenje javnosti svog ivog izvoenja radio-difuznog emitovanja svog ivog izvoenja, osim reemitovanja od organizacije ili uz dozvolu organizacije koja vri emitovanje injenja dostupnim javnosti snimka svog izvoenja distribuiranje primjerka snimka svog izvoenja davanje u zakup primjerka snimka svog izvoenja.
47
17.3. Naknada za privatnu upotrebu

Izvoa ima pravo na naknadu za svaki oblik koritenja interpretacije (nezavisno od toga da li korisnik izvoenja ima zaradu). Izvoa ima pravo na naknadu za privatno ili drugo sopstveno reprodukovanje pri prvoj prodaji ili uvozu novih tehnikih ureaja za zvuno i vizuelno snimanje i pri prvoj prodaji ili uvozu novih praznih nosaa zvuka, slike ili teksta.
17.4. Naknada za javno saoptavanje i davanje u zakup snimka izvoaa

Izvoa ima pravo na udio u naknadi koja pripada proizvoau fonograma za saoptavanje javnosti fonograma sa snimkom njegovog izvoenja.

Isto tako zadrava pravo na pravednu naknadu od davanja u zakup primjeraka snimka izvoenja od proizvoaa fonograma ili filmskog producenta. Ustupanje izvoakih prava vri se izvoakim ugovorom koji se zakljuuje u pisanoj formi.
17.5. Trajanje prava

Prava izvoaa traju 50 godina od dana izvoenja. Ako je snimak izvoenja u tom roku zakonito izdat ili zakonito saopten javnosti, prava izvoaa traju 50 godina od dana prvog izdanja ili prvog saoptavanja, zavisno od toga koji je dan bio ranije.
48
18. Prava proizvoaa fonograma

Fonogram je nematerijalno dobro koje se sastoji u zapisu zvuka, odnosno niza zvukova (gramofonske ploe, magnetofonske trake, kasete, CD su primjerci fonograma). Subjekat prava je proizvoa fonograma (fiziko ili pravno lice) koje prvo snimi zvukove izvoenja ili druge zvukove (lice koje je presnimilo odreene zvukove sa jednog na drugi nije proizvoa fonograma). Subjekat zatite nije tonski snimatelj, ve proizvoa fonograma, tj. lice koje preduzme inicijativu i snosi odgovornost za prvo snimanje zvukova jednog izvoenja. Zatien je samo prvi snimak. Odnos izmeu proizvoaa fonograma i izvoaa regulie se izvoakim ugovorom.
Sudska praksa: Nema povrede izvoakog ugovora od strane tuenog izostankom reklamiranja izdanja tuioca, niti na drugi nain, niti odgovornosti tuenog za finansijski neuspeh predmetnog fonograma. U konkretnom pravnom poslu, stranke imaju nepokrivene rashode, a ekonomska korist je izostala zbog same prodaje fonograma tuioca u uslovima snane piraterije na tritu i opteg pada kupovine legalnih muzikih proizvoda. Istovremeno, tuilac nema prava na izvoaki honorar, jer je u ugovoru iskljuena obaveza isplate naknade za izvrno snimanje u sluaju prodaje fonograma ispod ugovorenog cenzusa. (Presuda Vrhovnog suda Srbije u Beogradu G.br.92/04 od 26.5.2005. godine)
Presnimavanje fonograma gramofonske ploe ili kasete, odnosno videograma omota nosaa zvuka bez saglasnosti autora predstavlja piratsku povredu njegovih autorskih prava. (Presuda Vrhovnog suda Srbije, G.36/02 od 04.07.2002. godine)

18.1. Iskljuiva prava:
umnoavanje fonograma u potpunosti ili djelomino stavljanje u promet originala ili umnoavanje primjeraka svojih fonograma davanje u zakup svojih fonograma injenje dostupnim javnosti svojih fonograma pravo na naknadu za saoptavanje javnosti
Korisnik je obavezan za svako pojedinano koritenje da plati proizvoau fonograma jedinstvenu pravinu naknadu. U pitanju je pravo proizvoaa fonograma na potraivanje naknade za emitovanje fonograma i za javno saoptavanje fonograma uz pomo tehnikih ureaja (CD, kasetofon i sl.) i pravo na potraivanje naknade za javno saoptavanje fonograma koji se emituju (putem radio ili TV aparata postavljenim na javnim mjestima). Dunik je korisnik fonograma (emisiona stanica, vlasnik ili dralac prostora, i instalacije gdje se fonogram saoptava). Pravo na naknadu za saoptavanje javnosti fonograma traje 50 godina od dana njegovog objavljivanja pod uslovima da je on jo uvijek zatien.
Sudska praksa: Emitovanje fonograma i javno saoptavanje fonograma koji se emituje su, prema zakonskoj odredbi, dva vida koritenja koji posebno podlijeu obavezi plaanja naknade. Emitovanjem se programski sadraj ini dostupnim u relevantnoj zoni pokrivanja, odnosno zoni opsluivanja, pa se sa sadrinom programa moe upoznati svako lice koje posjeduje odgovarajui prijemni ureaj. Ako je prijemni ureaj postavljen na mjestu koje je dostupno javnosti, onda se od strane onoga koji takav ureaj posjeduje vri javno saoptavanje licima koja nemaju takvu tehniku mogunost. (Iz presude Vieg trgovinskog suda, P. 5548/08 od 10.12.2008. godine)
49
Korisnik fonograma je duan da plaa naknadu za koritenje i za sluaj da nije zakljuio ugovor sa organizacijom za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava. (Iz presude Vieg trgovinskog suda, P. 8545/08 od 19.11.2008. godine)

Prava proizvoaa fonograma traju 50 godina od dana prvog fiksiranja. Ako je fonogram u tom roku zakonito izdat, prava traju 50 godina od dana prvog izdanja. Ako fonogram u tom roku nije zakonito saopten javnosti, prava traju 50 godina od dana takvog prvog saoptavanja javnosti.

19. Prava filmskih producenata
Filmski producent (proizvoa videograma) jeste fiziko ili pravno lice koje u svoje ime daje inicijativu, prikuplja finansijska sredstva, organizuje, rukovodi i preuzima odgovornost za fiksiranje audio-vizuelnog djela ili slijeda pominih slika praenih zvukom ili bez zvuka (videogram).
Videogram je snimak odreene sekvence slika sa ili bez prateeg zvuka na nosau slike. Predmet zatite je nematerijalno dobro u vidu snimka filmskog djela kao i odreenog snimka niza pokretnih slika (sa ili bez prateeg zvuka) na tjelesni nosa (magnetna traka, celuloidna traka tzv. optiki disk i sl.) u koji je inkorporiran.
50
19.1. Prava filmskog producenta

Filmski producent ima iskljuivo pravo: umnoavanja svojih videograma stavljanja u promet primjeraka videograma davanja u zakup svojih videograma javnog prikazivanja i injenja dostupnim javnosti svojih videograma.
Proizvoa videograma je po pravilu korisnik autorskih djela, interpretacije izvoenja, fonograma i emisije, a svoje pravne odnose sa navedenim licima ureuje ugovorom. Pravo proizvoaa videograma titi privrednu djelatnost, a ne intelektualnu tvorevinu, i ovo pravo se sastoji samo od imovinskopravnih ovlaenja. Pravo filmskog producenta (proizvoaa videograma) nije isto to i autorsko pravo na filmskom djelu.
19.2. Naknada
Filmski producent ima pravo na odgovarajuu naknadu za zvuno i vizuelno reprodukovanje svojih videograma za privatnu ili drugu sopstvenu upotrebu.

Prava filmskog producenta traju 50 godina od dana prvog fiksiranja videograma, a ako nije izdat, onda 50 godina od dana nastanka videograma.
20. Prava organizacije za radio-difuziju

Emisija je elektrini, elektromagnetni ili drugi zvuni signal pretvoren u zvuni, vizuelni, odnosno zvuno-vizuelni sadraj, koji se emituje radi saoptavanja javnosti.

Predmet zatite je emisija u smislu emitovanog radio ili TV programa, a ne emitovani signal koji je bestjelesni nosa emisije. Pod emisijom se podrazumijeva ne samo slanje, ve i istovremeno prijem od javnosti, pa nije bitno da li je ona prethodno snimljena ili ide uivo. Za pojam emisije nebitno je ta je na programu (autorsko djelo, utakmica, izvoenje i sl.). Organizacija za radio-difuziju je pravno lice koje svojim sredstvima i u sopstvenoj organizaciji proizvodi emisiju i snosi odgovornost za proizvodnju emisije. Ugovorom se ureuju imovinski odnosi izmeu proizvoaa emisije sa jedne strane i autora, nosioca autorskog prava, interpretatora, s druge strane. Proizvoa emisije je najee lice koje proizvodi i emituje emisiju (npr. TV stanica koja ima sopstvenu TV produkciju, ali raspolae i tehnikim sredstvima da emituje ono to je proizvela). Jedno lice moe biti proizvoa emisije i proizvoa fonograma, odnosno videograma. To je situacija kada proizvoa emisije emituje program sa fonograma ili videograma koji je sam proizveo.
20.1. Prava organizacije za radio-difuziju su:

reemitovanje svojih emisija beino ili putem ica sekundarno koritenje svojih emisija snimanje svojih emisija reprodukovanje snimaka svojih emisija distribuiranje snimaka svojih emisija injenje dostupnim javnosti svojih emisija.
51
20.2. Prava organizacije za radio-difuziju traju 50 godina, od dana prvog emitovanja.
21. Prava proizvoaa baze podataka

Prozvoa baze podataka je pravno ili fiziko lice koje je sopstvenim sredstvima i u sopstvenoj organizaciji sainilo bazu podataka. Pravna zatita titi privrednu djelatnost stvaranja baze podataka a ne individualni ljudski in stvaraoca baze podataka. Pod bazom podataka u smislu Zakona o autorskom i srodnim pravima smatra se zbirka samostalnih djela, podataka ili druge grae u bilo kojem obliku koja je sistematski ili metodiki ureena i pojedinano pristupana putem elektronskih ili drugih sredstava i kod koje je pribavljanje, verifikacija ili predstavljanje njene sadrine trailo kvalitativno ili kvantitativno znatno ulaganje ljudskih i tehnikih ili finansijskih sredstava.

Baza podataka ne mora da bude zbirka u smislu autorskog djela zbirke. U bazu podatka mogu se unijeti razliiti podaci ili graa (preko cijelih izdvojenih autorskih djela do raznih imenika, adresara i sl.). Bazom podataka ne smatra se raunarski program koji se koristi za njeno stvaranje ili rad.
21.1. Prava proizvoaa baze podataka:

umnoavanje baze podataka stavljanje u promet primjeraka baze podataka davanje u zakup primjeraka baze podataka injenje dostupnim javnosti baze podataka drugi oblici saoptavanja javnosti baze podataka.
52
Klasini oblik vrenja ovog prava ili ovlaenja jeste da se elektronska baza podataka preko raunara stavi na mreu raunara (na internet ili drugu javnu mreu) da bi druga zainteresovana lica mogla koristiti podatke iz baze podataka.
21.2. Prava i obaveze ovlaenih korisnika

Ovlaeni korisnik objavljene baze podataka moe koristiti bazu podataka u neznatnim dijelovima u bilo koju svrhu, ali ne smije obavljati radnje koje su suprotne uobiajenom koritenju te baze ili se nanosi teta njenom proizvoau u nerazumnoj mjeri. Ovlaeni korisnik mora da titi autorska prava i u pogledu dijela ili predmeta zatite koji je sadran u bazi podataka. Ovlaeni korisnik objavljene baze podataka moe se slobodno koristiti znatnim dijelovima njene sadrine u privatne ili druge sopstvene svrhe baze podataka koja nije elektronska, ako primjerci nisu namijenjeni ili pristupani javnosti i ako nema namjere za ostvarenje imovinske koristi. U slubenim postupcima i u provoenju zadataka javne bezbjednosti, upotreba baze podatka je slobodna.

Prava proizvoaa baze podataka traju 15 godina od zavretka njene izrade (od nastanka), a ako je baza podataka objavljena, prava traju 15 godina od prvog objavljivanja. Ukoliko se tokom navedenog perioda baza podataka kvalitativno i kvantitativno znatno izmijeni, rok se produava za narednih 15 godina.

22. Ostvarivanje prava
Autor moe da ostvaruje svoja autorska prava sam ili posredstvom zastupnika koji moe da bude fiziko ili pravno lice koga autor ovlasti za zastupanje. Autorska prava mogu se ostvarivati individualno (za svako pojedinano autorsko djelo) i kolektivno (za vie autorskih djela vie autora zajedno). Djelatnost ostvarivanja autorskog prava u Bosni i Hercegovini mogu obavljati organizacije autora i drugi nosioci autorskih prava uz odobrenje Instituta za intelektualno vlasnitvo BiH. Zakonom o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih prava ureuje se: sadraj i nain kolektivnog ostvarivanja autorskog i srodnih prava, organizacije za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava, uslovi i postupak za davanje dozvole za kolektivno ostvarivanje, tarife i tarifni ugovori o visinama naknada za prava koritenja autorskog djela, nadzor, nadlenost dravnog organa nad kolektivnim organizacijama, imenovanje, sastav, nadlenost i postupak savjeta za autorsko pravo.
Nosioci prava ustupaju organizaciji na iskljuiv nain svoja odreena imovinska ovlaenja na odreenim vrstama predmeta zatite. Veza izmeu organizacije i autora poiva na ugovoru koji je kompleksan jer sadri elemente vie razliitih ugovora. Organizacija za kolektivno ostvarivanje autorskog prava djeluje za tu raun, ali za svoje ime, to karakterie ugovor o komisionu. Kolektivno ostvarivanje autorskog prava mogue je samo u sluaju da je autorsko djelo objavljeno u Bosni i Hercegovini. Postoje etiri kolektivne organizacije, i to: Sine Qua Non- ovlaeni zastupnik autora; UZUS-prava izvoaa; UG Kvantum-zatita diskografskih ...i prava proizvoaa fonograma; Elta Kabelprava autora i prava radio-difuznih organizacija. Aktivnosti organizacija za kolektivno ostvarivanje autorskih i srodnih prava su: sklapanje ugovora o prenosu neiskljuivih prava korisnicima, za koritenje autorskih djela iz repertoara kolektivne organizacije pod jednakim uslovima za iste korisnike, iste vrste djela i za iste naine koritenja; sklapanje kolektivnih ugovora sa reprezentativnim udruenjima korisnika o uslovima za koritenje autorskih djela; objavljivanje tarife o visini naknade za koritenje autorskih djela i vrenje naplate naknada; raspodjela uplaenih naknada autorima; kontrola nad koritenjem autorskih djela koja ine repertoar organizacije; pokretanje postupaka zatite kod sudova i drugih dravnih organa; sklapanje ugovora sa stranim organizacijama.
53

Odnos organizacije za kolektivno ostvarivanje autorskih i srodnih prava prema autorima: ne moe odbiti zahtjeve za sklapanje ugovora za kolektivno ostvarenje prava iz oblasti svoje djelatnosti; autori koji povjere kolektivnoj organizaciji ostvarenje svojih prava postaju njeni lanovi; zabrana izuzimanja djela, samo ako je ugovorom regulisano, autor moe izuzeti svoja pojedina djela; pretpostavka kolektivnog ostvarivanja prava - djeluje za raun svih autora u okviru vrste prava i djela za koje je specijalizovana; autor koji ne eli svoja prava ostvariti na kolektivan nain mora pismeno o tome obavijestiti kolektivnu organizaciju; raspodjela prihoda sredstva se dijele na autorske honorare u skladu sa usvojenim pravilima o raspodjeli. Odnos organizacije za kolektivno ostvarivanje autorskih i srodnih prava sa korisnicima: tarifom se utvruje iznos naknade koju pojedini korisnici mogu da plate kolektivnoj organizaciji za koritenje autorskih djela iz njenog repertoara; tarifa se odreuje kolektivnim ugovorom izmeu kolektivne organizacije i reprezentativnog udruenja korisnika; kolektivni ugovori se zakljuuju nakon prethodno obavljenih pregovora; kolektivni ugovori se objavljuju u Slubenom glasniku BiH. Obaveze korisnika: sklapa ugovor o koritenju djela; dostavlja kolektivnoj organizaciji popis svih koritenih djela ako je to propisano zakonom; zabrana priredbe odnosno koritenja zatienih djela ako organizator priredbe nije prethodno pribavio pravo saoptavanja javnosti autorskih djela; ako koristi djela bez neiskljuivog prava prenosa, najmanje jednom mjeseno da alje podatke o njihovom koritenju kolektivnoj organizaciji; proizvoai ureaja za zvuno i vizuelno snimanje, proizvoai ureaja za fotokopiranje, proizvoai praznih nosaa slike ili teksta, odnosno uvoznici takvih ureaja i nosaa, duni su krajem svakog kvartala saoptiti kolektivnoj organizaciji podatke o broju i vrsti prodatih, odnosno uvezenih ureaja i nosaa; fizika ili pravna lica koja uz naplatu obavljaju fotokopiranje duna su krajem svakog mjeseca da saopte podatke o broju izraenih fotokopija.
54
Sudska praksa: Ako korisnik fonograma odreenog proizvoaa fonograma tvrdi da je to lice obavijestilo organizaciju da e pravo ostvarivati individualno, onda je na njemu teret dokazivanja da ne vai pretpostavka iz lana 167. Zakona o autorskom i srodnim pravima i teret dokazivanja. Ali, ako korisnik samo tvrdi da to lice ne ostvaruje za-

titu preko organizacije, onda je na organizaciji teret dokazivanja injenice da joj je pravo ustupljeno ugovorom. (Iz rjeenja Vieg trgovinskog suda, P.461/09 od 07.05.2009. godine
Za dobijanje dozvole za rad od strane Zavoda za intelektualnu svojinu i registraciju organizacije za kolektivno ostvarivanje prava proizvoaa fonograma, nije preduslov zakljuenje ugovora sa odgovarajuim inostranim organizacijama, ve je ugovore duna da zakljui u roku 5 godina od dobijanja dozvole, to znai da je u tom periodu duna da dokae svoju aktivnu legitimaciju za isplatu naknade za koritenje fonograma iji su nosioci strana lica, pa je pretpostavka da postojanje ovlaenja za kolektivno ostvarivanje prava ne vai kada su u pitanju strani nosioci prava. (Iz presude Vieg trgovinskog suda, P. 9344/08 od 12.03.2009. godine)
Ugovor kojim nosioci sporednog prava, na iskljuiv nain, ustupaju svoja prava organizaciji za kolektivno ostvarivanje prava ne mora biti zakljuen u pisanoj formi, jer to zakonom nije izriito propisano, ve i konsensualno. (Iz presude Vieg trgovinskog suda, P.461/09 od 07.05.2009. godine)
55
Na organizaciji za kolektivno ostvarivanje prava proizvoaa fonograma, kao tuiocu, je teret tvrdnje iznoenja injenica od kojih zavisi pravo na naplatu godinje naknade obraunate prema Tarifi, kada nije zakljuen ugovor o ustupanju prava. Bitna injenica za ostvarivanje prava na naplatu naknade je injenica koritenja fonograma, a bitna injenica za naplatu godinje naknade je vremenski period od godinu dana na koji se ista odnosi. (Iz presude Vieg trgovinskog suda, P.2736/08 od 09.07.2008. godine)
Organizacija za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava Tarifom, kao svojim optim aktom, moe odrediti visinu, nain obrauna i uslove naplate naknade za iskoritavanje predmeta zatite sa svog repertoara, ali ne moe suprotno zakonu, koji je bio na snazi u vrijeme kada je donijeta Tarifa, utvrivati osnov odgovornosti onih lica za koja sam zakon takvu odgovornost nije predvidio, tj. ne moe ustanovljavati solidarnu odgovornost za plaanje naknade vlasnika ili korisnika prostora u kome se iskoritavaju muzika djela. (Iz rjeenja Vieg trgovinskog suda P. 2595/05 od 9. novembra 2006. godine)

Kada izmeu Saveza organizacija kompozitora Jugoslavije SOKOJ Drutvo za zatitu autorskih prava, kao organizacije za kolektivno ostvarivanje autorskih prava, i korisnika nije zakljuen ugovor o neiskljuivom ustupanju prava iskoritavanja predmeta zatite sa repertoara organizacije, postoji obaveza plaanja naknade za iskoritavanje autorskih djela koja su predmet zatite, a ukoliko nema koritenja muzikih djela koja ine repertoar organizacije nema ni obaveze plaanja naknade. Osnovnicu za obraun naknade ne ini sav prihod tuenog, ve prihod koji korisnik ostvaruje obavljajui djelatnost u okviru koje iskoritava muzika djela, a ako prihod ne ostvaruje, onda osnovicu za obraun ine ukupni trokovi korisnika. (Iz rjeenja Vieg trgovinskog suda P. 483/05 od 21. aprila 2005. godine)
56
Savez organizacija kompozitora Jugoslavije SOKOJ Drutvo za zatitu autorskih prava nema pravo na autorsku naknadu za koritenje muzikih djela po osnovu javnog izvoenja kompozicija na koncertu, koji je organizovalo lice na koje su autori izvoai ugovorom prenijeli pravo koritenja njihovog autorskog djela. (Iz presude Vieg trgovinskog suda P. 1240/04 od 09. decembra 2004. godine)
Kolektivnim ostvarivanjem i zatitom autorskog prava moe se baviti samo SOKOJ, kome nosioci autorskog prava ustupaju na iskljuiv nain svoja imovinskopravna ovlaenja, pa korisnik nema mogunost izbora kome e da plaa naknadu za izvoenje muzikih djela. (Iz presude Vieg trgovinskog suda P.1644/04 od 11. marta 2004. godine)
Vlasnik kablovske televizije duan je da plati autorsku naknadu za emitovanje putem kablovske televizije autorskih muzikih djela bez saglasnosti autora i organizacije za kolektivno ostvarivanje autorskih prava, jer postoji zakonska pretpostavka da organizacija za kolektivno ostvarivanje autorskih prava ima ovlaenje da djeluje za raun svih nosilaca autorskog prava u pogledu onih prava koja su obuhvaena njenom djelatnou. (Iz presude Vieg trgovinskog suda P. 2127/03 od 28. januara 2004. godine)
Organizacija koja kolektivno ostvaruje autorska prava mora da ima veinu nosilaca autorskih prava kada se radi o domaim stvaraocima i da ima zakljuene ugovore sa inostranim autorskim drutvima kojima se obezbjeuje reciprocitet u zatiti kao i druge uslove, pa kada se pojavljuje kao tuilac, nema obavezu da dokae koje au-

tore titi i da su djela ba tih autora emitovana na radio i televizijskom programu tuenog. (Iz presude Vieg trgovinskog suda P.7294/02 od 14. novembra 2002. godine)
U sluaju kolektivnog ostvarivanja prava na naknadu nosioci autorskog, odnosno srodnih prava daju nalog organizaciji da u svoje ime i za njihov raun naplate naknadu od korisnika. (Iz rjeenja Vieg trgovinskog suda u Beogradu P. 5890/01 od 03. februara 2002. godine)
23. Zatita autorskog i srodnih prava

23.1. Ovlaena lica
Lice ija su prava iz ovog zakona povrijeena moe da trai zatitu tih prava i naknadu tete od njihovog povredioca prema optim pravilima o naknadi tete ako zakonom nije drugaije odreeno. Zatitu moe da trai lice kojem prijeti stvarna opasnost da e njegova prava biti povrijeena. Zakonom o autorskom i srodnim pravima predviena je: graanskopravna zatita, krivinopravna zatita, upravnopravna zatita.
57
23.2. Povreda autorskog prava

Povreda autorskog prava vri se protivpravnom radnjom. Protivpravnost postoji ako nosilac prava nije ovlastio odreeno lice da izvri konkretnu radnju. Graanskopravna odgovornost za povredu autorskog prava nezavisna je od krivice. Izuzetak je kod odgovornosti za tetu gdje su relevantne odredbe obligacionog prava. Postoje razlozi za iskljuenje protivpravnosti predviene zakonom, gdje je dozvoljeno slobodno vrenje autorskog/srodnog prava. Aktivno legitimisan za ostvarenje sudske zatite je izvorni nosilac autorskog prava (autor, izvoa, proizvoa fonograma, emisije i baze podataka), zatim lica koja su nosioci iskljuivih imovinskopravnih ovlaenja na osnovu ugovora o prenoenju autorskog prava ili na osnovu zakona. Neiskljuivi sticalac prava iskoritavanja autorskog prava nije aktivni legitimac na voenje sudskog spora za povredu autorskog prava.

Pasivno legitimisano je svako lice koje je uinilo povrede odreenog iskljuivog ovlaenja. Da bi jedno lice bilo pasivno legitimisano, odnosno da je uestvovalo u povredi prava, neophodno je postojanje uzrone veze izmeu radnje i povrede. Radi se o adekvatnoj uzronosti. Ali ako se radi o povredi koja je nastala djelovanjem vie uzroka, za uestvovanje u povredi dovoljno je da radnja odreenog lica predstavlja jedan od uzroka. Kod saizvrilatva nebitno je kakva je uloga u radnji kojom se povreuje autorsko pravo (kao saizvrilac, pomaga, podstreka i sl.). Na posredan nain se moe povrijediti autorsko pravo kada se radnja preduzima preko drugoga. Psihiki odnos je direktan kada se radnja izvrenja preko drugog moe u potpunosti pripisati posrednom izvriocu.
58 Sudska praksa: Postojanje autorskog prava i utvrivanje njegovog ovlaenja je prethodno pitanje u sporu radi zatite prava pa i radi dosuivanja tete. Zatitu autorskih prava moe osnovano traiti osoba koja je dokazala da je autor ili koautor autorskog djela (scenarija). (VTS RH, P- od 14. travnja 2004. god.)
23.3. Tube za zatitu povrijeenog autorskog/srodnog prava

Tubeni zahtjev za utvrivanje uinjene povrede prava ide za tim samo da se utvrdi izvrenje povrede autorskog/srodnog prava, da je to uinio tueni i da je tueni odgovoran za povredu (namjerom ili nepanjom), ovakav tubeni zahtjev obino i po pravilu postavlja se zajedno (kumulira) sa zahtjevom za inidbu. Tuilac moe da ima samo interes da se utvrdi posljedica povrede i njen uinilac, ali iz nekih razloga ne eli da preduzima drugi vid zatite (npr. ne trai prestanak vrenja povrede). to se tie negativne utvrujue tube, njome tuilac trai da se utvrdi da povreda na koju je ukazano od nosioca autorskog prava ne postoji niti je ini pa ima pravni interes negativnog utvrenja. Tubeni zahtjev za zabranu vrenja povrede prava i buduih slinih povreda Uslov za osnovanost ovakvog tubenog zahtjeva je izvrenje povrede (svrena radnja povreda je ve uinjena), odnosno da povreda traje (jo nije zavrena) i postojanje opasnosti od ponavljanja povrede autorskog prava. Kod povreda koje se vre (ne prestaju), tubeni zahtjev ide na obustavljanje radnje povrede te zabranu ponovnog vrenja, odnosno preduzimanja radnje (tako npr. kod neovlaenog stavljanja u promet jednog filmskog djela trai se obustava prikazivanja filmskog djela).

Ako postoji opasnost da e se ve svrene uinjene povrede ponoviti ili nastaviti, tubeni zahtjev je usmjeren da se obavee tueni da povredu nee ponoviti ili nastaviti. Da bi se tubeni zahtjev mogao usvojiti, potrebno je nesumnjivo utvrditi postojanje realne opasnosti od ponavljanja ili nastavljanja radnje kojom se vrijea pravo. U suprotnom, ako ne postoji opasnost od povrede prava, tubeni zahtjev se treba odbiti. Tubeni zahtjev za zabranu pripremnih radnji i radnji kojima se izvri povreda Ovdje se radi o tubenom zahtjevu kada povreda prava nije izvrena odnosno nije zapoeta, ali se trai zabrana njenog vrenja. Uinjena povreda prava sama po sebi predstavlja opasnost od ponavljanja, meutim, opasnost od nastupanja povrede ne moe biti nita manja ako je oito da je tueni preduzeo sve pripremne radnje i ispoljio namjeru da izvri povredu prava. Npr. reklamiranje skorog poetka prodaje knjievnog djela od strane lica koje nema ovlaenje od nosioca prava za stavljanje u promet. Nosiocu autorskog prava mora se omoguiti da preventivno zatiti svoje autorsko pravo, stavljanjem zabrane u promet knjige. Tubeni zahtjev za unitenje ili preinaenje predmeta kojima je uinjena povreda prava, kao i sprava alata namijenjenih za proizvodnju predmeta Ovakav zahtjev je usmjeren na traenje da se unite ili preinae predmeti kojima je uinjena povreda. Nije u pitanju kaznena mjera ve graanskopravna sankcija za povredu autorskog prava (npr. neovlaena proizvodnja primjeraka predmeta zatite na CD). Tuilac je ovlaen da pored unitenja proizvedenih primjeraka trai i unitenje opreme koja se koristila za proizvodnju ili ako je na CD-u izostalo ime autora, tuilac moe traiti unitenje svih primjeraka (zbog povrede prava paterniteta) ili preinaenje na nain da se stavi ime autora na omote neprodatih primjeraka. Tubeni zahtjev po svojoj prirodi ima funkciju i budueg onemoguavanja povrede prava, odnosno otklanjanja stanja nastalog izvrenom povredom i uspostavljanje stanja koje je bilo prije nego to je povreda izvrena. Meutim, mora se voditi rauna o cilju i svrsi ove sankcije jer unitenje predmeta, sprava i opreme sud e naloiti samo u mjeri u kojoj je to neophodno za prestanak ili onemoguavanje radnje povrede prava, odnosno za otklanjanje stanja nastalog povredom prava. Npr. unitenje tamparske opreme jedne tamparije zbog neovlaenog tampanja jednog knjievnog djela ili ruenje bioskopa zbog neovlaenog prikazivanja filma. Ali je opravdano osim unitenja piratskih CD-a, unitenje i opreme za izradu ovih CD-a. Predviena su dva ogranienja u dosuivanju unitenja ili preinaenja predmeta, sprava i opreme i to: kada su u pitanju djela arhitekture i kad su predmeti kojima je povreda izvrena sloeni od vie predmeta koji se mogu razdvojiti. Sud nee izrei ruenje graevinskog objekta koji je izgraen povredom autorskog prava (mada je to jedini nain da se prestane sa povredom, odnosno da se ukloni stanje nastalo
59

izvrenom povredom), ali mogue je naloiti unitenje ili preinaenje graevine ako je to opravdano s obzirom na okolnosti konkretnog sluaja. Npr. ako su investitor i izvoa neovlaeno odstupili od arhitektonskog plana i na taj nain povrijedili autorsko pravo arhitekte, moe se naloiti preinaenje graevinskog objekta.
Npr. ako je povreda prava izvrena proizvodnjom CD-a iji omot nije pravilno oznaen, onda se ne moe naloiti unitenje CD-a ako e svrha zatite biti postignuta unitenjem omota. Pored zahtjeva za unitenje ili preinaenje predmeta kojim je izvrena povreda prava, tuilac moe zahtijevati da mu tueni ustupi primjerke djela ili sprave uz naknadu trokova proizvodnje. Pri odluivanju o tubenim zahtjevima za uklanjanje stanja nastalog povredom prava, za unitenje predmeta povrede ili sredstava upotrijebljenih za injenje povreda, sud e uzeti u obzir sve okolnosti sluaja, naroito razmjernost izmeu teine uinjene povrede i zahtjeva kao i interes ovlaenog lica da se obezbijedi efektivna zatita prava. Kada se radi o izgraenom arhitektonskom objektu, ne primjenjuju se odredbe Zakona o uklanjanju stanja nastalog povredom prava i odredbe o unitenju predmeta povrede (arhitektonskog objekta), osim ako je unitenje objekta svrsishodno uzimajui u obzir sve okolnosti sluaja, a naroito manju vrijednost objekta. Postoji pretpostavka da je povreda prava uinjena i da postoji, u postupku protiv lica ije su usluge bile upotrijebljene za povredu prava, ako je postojanje te povrede u postupku prema treem licu pravosnano ve utvreno.
60
23.4. Tubeni zahtjev za objavljivanje presude o troku tuenog u javnim sredstvima informisanja
Ovakav tubeni zahtjev je usmjeren, prije svega, na otklanjanje stanja nastalog povredom prava, upoznavanjem javnosti sa izvrenom povredom, izvriocem povrede i sankcijom koju je sud izrekao u cilju postizanja moralne satisfakcije oteenog.
Sudska praksa: Obaveza objavljivanja presude u elektronskom mediju je u skladu sa lanom 10. Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, budui da je ovakav nain meanja u slobodu medija zakonit i u skladu sa legitimnim ciljem zatite autorskog prava tuioca, s tim da je vreme od 30 dana za objavljivanje presude, raunajui taj rok od dana pravosnanosti presude, po oceni suda podnesen nainu ogranienja slobode medija, koja mera ogranienja medija je srazmerna legitimnom cilju kome se tei. (Presuda Vrhovnog suda Srbije G.145/06 od 24.10.2007. godine)

Sudska zatita autorskog prava, izmeu ostalog, podrazumeva i mogunost autora da zateva objavljivanje presude o troku tuenog, u sluaju povrede njegovih moralnih autorskih prava. Objavljivanjem u dnevnom listu Politika izreke ove presude, na zadovoljavajui nain se saoptava javnosti ishod spora, u kojem je utvrena povreda autorskog prava tuilje i u dovoljnoj meri se ostvaruje svrha ovog vida zatite autorskog prava tuilje, iz lana 172. Zakona o autorskom i srodnim pravima. (Presuda Okrunog suda u Beogradu P. br. 173/01 od 02.03.2006. godine)
23.5. Tubeni zahtjev za naknadu materijalne tete

Povreda prava autora moe se uiniti namjerno (umiljajno) ili zbog nepanje (nehata). Namjera je svjesno i voljno djelovanje sa ciljem prouzrokovanja povrede, odnosno nanoenja tete, dok kod nehatnog djelovanja nedostaje svijest o povredi prava iako je morala postojati takva svijest. Kod odreivanja novanog iznosa tete, odnosno njene naknade zbog povrede autorskog ili srodnog prava, postoje u praksi tri metode: Diferencijalna metoda sastoji se u utvrivanju i iskazivanju razlike u imovini tuioca, koja postoji kada se uporedi stanje u kojem bi se njegova imovina nalazila da nije dolo do povrede prava, sa stanjem u kojem se njegova imovina stvarno nalazi poslije povrede prava. Nedostatak ove metode je u tome to poiva na jednom hipotetikom toku dogaanja koji bi se desili da do povrede nije dolo. Razlozi umanjenja odnosno izostanka uveanja ekonomske koristi tuioca mogu biti skopani sa spletom raznih okolnosti, od kojih povreda prava nije jedina, a ne mora biti ni najbitnija.1 Metoda protivpravne dobiti tetnika polazi od toga da korist koju je tetnik ostvario povrijedivi tue pravo pripada oteenom nosiocu prava. Za razliku od diferencijalne metode, ova metoda oslobaa obaveze tuioca da dokazuje hipotetike injenice o dobiti koju bi on ostvario da do povrede prava nije dolo. Nedostatak ove metode je u tome da se dobit (korist) koju je tetnik ostvario nikako ne moe kvalifikovati kao teta koju on mora nadoknaditi oteenom. Ta dobit je rezultat povezanog dejstva raznih okolnosti, tako da tuilac moe raunati samo na jedan odreeni dio te dobiti koji je u neposrednoj uzronoj povezanosti sa povredom prava. Da li je to konkretna dobit (korist) koju je tueni ostvario protivpravnom radnjom ili je rije o neemu drugom. Mogue je da je tueni ostvario ogromnu dobit upustivi se u privredni rizik koritenja predmeta zatite za koji rizik ni tuilac kao nosilac prava nije imao hrabrosti (tuilac sam ni preko legalnog korisnika ne bi ostvario dobit od koritenja predmeta zatite). Mogue je da tuilac sam privredno koristi predmet zatite, a da tueni kao protivpravni korisnik nije ostvario nikakvu dobit od toga, ve je zbog loih poslovnih procjena zapao u gubitke. U oba sluaja izvjesno je da tuilac na svojoj imovini trpi izostanak naknade za ustupanje - prenos prava koritenja. Kod povrede prava intelektualne svojine tetna radnja se sastoji u neovlaenom koritenju
1
61
Autorsko pravo i srodna prava, Slobodan M. Markovi, str 370.

tueg predmeta zatite. Protivpravna dobit tetnika se svodi na utedu koju je on ostvario neplaanjem odgovarajue naknade za pribavljanje prava na koritenje predmeta zatite.2 Metoda analogije sa naknadom za ustupanje - prenos prava. Ova metoda sastoji se u obraunavanju iznosa uobiajene naknade koju bi tueni platio tuiocu da je iskoristio predmet zatite na osnovu ugovora o ustupanju - prenosu odreenih imovinskopravnih ovlaenja a ne protivpravno. I kod ove metode javljaju se potekoe koje su vezane, prije svega, za odreivanje uobiajenog iznosa naknade za konkretan oblik privrednog iskoritavanja konkretnog predmeta zatite. Zamjerka ovoj metodi jeste da njena primjena stavlja tetnika u isti poloaj kao da je legalni korisnik (nosilac prava koritenja) i da primjena ove metode stimulie povredu prava jer tetnik zna da u sluaju da bude osuen zbog povrede prava ne moe proi gore nego to bi proao da je pribavio pravo na iskoritavanje predmeta zatite. I pored svih kritika ova metoda je ipak najprihvatljivija u praksi. Iznos naknade koji bi prema uobiajenom toku stvari bio ugovoren (vodei rauna o konkretnim uslovima) mora se uzeti kao osnovica za utvrivanje tete koju je tuilac pretrpio. S tim to se ovaj iznos (osnovica) mora uveati u mjeri koja kompenzuje razliku koja postoji izmeu ekonomskog poloaja u kojem bi tuilac bio da je taj iznos uredno primio kao ugovorenu naknadu za prenos prava i ekonomskog poloaja u kojem se on stvarno nalazi kad taj iznos prima kao naknadu tete za svoje povrijeeno pravo. Tuilac i tueni ne smiju proi isto, nezavisno od toga da li je predmet zatite koriten legalno ili protivpravno. To se postie ukljuivanjem (pored uobiajene naknade za ustupanje prava) i novanog ekvivalenta u obraun iznosa tete.3
62
Sudska praksa: Visina naknade imovinske tete zbog neovlaenog koritenja autorskog dela po pravilu se utvruje vetaenjem, a ne po slobodnoj oceni suda. (Iz rjeenja Vrhovnog suda Srbije u Beogradu, G.58/05 od 23. juna 2005. godine) Za svako iskoritavanje autorskog dela od strane drugog lica autoru odnosno njegovim naslednicima, dok ovo pravo traje, pripada naknada. (Vrhovni sud Srbije, G 635/84)
23.6. Penal
Zakon o autorskom pravu i srodnim pravima propisuje da u sluaju povrede imovinskog ili drugog prava autora izvrene namjerno ili iz nepanje, tuilac moe zahtijevati od povredioca plaanje do trostrukog iznosa ugovorene naknade, a ako nije ugovorena, odgovarajue uobiajene naknade.
2 3
Autorsko pravo i srodna prava, Slobodan M. Markovi, str. 371. Autorsko pravo i srodna prava, Slobodan M. Markovi, str 372, 373.

Prilikom odluivanja o plaanju penala kao i utvrivanja visine sud e uzeti u obzir sve okolnosti pojedinog sluaja, posebno stepen krivice, visinu ugovornog ili uobiajenog honorara, odnosno naknade i preventivnu svrhu civilne kazne. Ako je imovinska teta vea od civilne kazne, tuilac moe zahtijevati razliku do potpune naknade tete. Cilj civilne kazne (penala) je da omogui pravednu kompenzaciju titularu prava u sluajevima kad je iznos stvarne tete i izmakle dobiti nemogue ili nerealno dokazati.
Sudska praksa: Isplata autorske naknade za koritenje autorskog dela ne moe se ostvariti ako nije zakljuen ugovor, ali se moe traiti naknada tete. (Vrhovni sud Srbije G 1422/86)
Prilikom utvrivanja naknade za koritenje autorskog dela, kad je to mogue, sud e uzeti u obzir kvalitet dela, mogunost prodaje dela, materijalnu korist koju druga ugovorna strana postie koritenjem dela, kao i druge uslove kojima se moe utvrditi rezultat koje takvo autorsko delo postie u zadovoljavanju drutvenih potreba. (Vrhovni sud Srbije G 117/85)
63
23.7. Nematerijalna teta

Nezavisno od naknade imovinske tete, a i kada je nema, sud moe dosuditi autoru ili umjetniku izvoau, zbog povrede njegovih moralnih prava, pravinu novanu naknadu u smislu odredbi Zakona o obligacionim odnosima o novanoj naknadi nematerijalne tete. Pod nematerijalnom tetom u smislu Zakona o obligacionim odnosima podrazumijeva se fiziki bol, psihiki bol i strah. Oteenom zbog povrede (nematerijalnih) prava linosti moe se dosuditi pravina novana naknada, samo kad su se posljedice te povrede manifestovale u jednom od vidova nematerijalne tete. Prema odredbi l. 200. st. 1. Z00 svako fiziko lice koje je pretrpjelo duevni bol zbog povrede asti, ugleda, slobode ili prava linosti ima pravo na naknadu nematerijalne tete. Oteenom se moe dosuditi novana naknada samo kada jaina i trajanje bolova i straha ili okolnosti sluaja to opravdavaju da bi se kod oteenog uspostavila naruena psihika ravnotea. Pri tom sud mora voditi rauna o znaaju povrijeenog dobra i cilju kojem naknada slui, ali i o tome da se njom ne pogoduje tenjama koje su nespojive sa njenom prirodom i drutvenom svrhom.

Odredbe iz Zakona o autorskom i srodnim pravima o nematerijalnoj teti je specijalni propis u odnosu na l. 200. ZOO kao opti propis i ovaj propis (kao specijalni) postavlja neoborivu pretpostavku da autor, odnosno umjetnik izvoa trpi duevnu bol zbog povrede njegovog lino-pravnog ovlaenja. Ali time nije unaprijed odreena mjera tog duevnog bola niti je specijalnim propisom reeno o kriterijima za odmjeravanje visine novanog iznosa nematerijalne tete. Sud e ova pitanja rijeiti primjenom odredbi l. 200. ZOO.
64
Pored okolnosti navedenih u lanu 200. Zakona o obligacionim odnosima sud e prilikom odmjeravanja pravine novane naknade uzeti kao odlune okolnosti stepen originalnosti autorskog djela i vrstu radnje kojom je povrijeeno moralno pravo autora. Polazi se od toga da je stepen veze izmeu tuioca i predmeta zatite vei ukoliko je vea originalnost djela. Dok kod radnje izvrenja treba uzeti u obzir stepen bezobzirnosti i grubosti, intenzitet duevnog bola proporcionalan je stepenu izvrene radnje. Rok zastarjelosti je 3 (tri) godine od dana saznanja za tetu i uinioca odnosno 5 (pet) godina od dana nastanka tete (l. 376. ZOO).
Sudska praksa: Pravo na naknadu neimovinske tete zbog povrede autorskih moralnih prava prestaje smru titulara autorskog prava, pa naslednici umrlog mogu ostvarivati ovu naknadu samo pod uslovima iz lana 204. Zakona o obligacionim odnosima (samo ako je priznato pravnosnanom odlukom ili pismenim sporazumom). (Iz rjeenja Vrhovnog suda Srbije u Beogradu, G.58/05 od 23. juna 2005. godine
Pri odluivanju o visini naknade ije je autorsko moralno pravo povrijeeno treba voditi rauna o svim okolnostima sluaja. Dosuena visina naknade nematerijalne tete treba biti u skladu s vremenom i prostorom, treba voditi rauna kakvu poruku time alje sud strankama pa i javnosti. (VTS RH, P-699/02 od o2.prosinca 2003.god.)
23.8. Tubeni zahtjev za povrat neosnovano steenog

Zakon o autorskom pravu i srodnom pravu u BiH ne propisuje izriito da autor odnosno nosilac autorskog ili srodnog prava moe podnijeti i ovu vrstu tube. Institut sticanja bez osnova i zahtjev za naknadu tete su dva posve odvojena pravna instituta. Poznato je da tuilac svoje potraivanje ne moe ostvariti dva puta; po osnovu naknade tete i po osnovu povrata steenog bez osnova. Pod sticanjem bez osnova u smislu l. 210. Z00 podrazumijeva se sticanje stvari, i prava ili koristi, koji su uli u imovinu sticalaca a do tog sticanja je dolo bez pravnog osnova. Sticalac bez osnova je duan vratiti stvar, ali kada je to nemogue, tre-

ba vratiti vrijednost postignute koristi. U konkretnom sluaju to znai da povrat neosnovano steenog ima sve karakteristike i metode naknade materijalne tete po principu protivpravne dobiti tetnika koja se zasniva na argumentu da dobit ili korist koju je tetnik ostvario povredom autorskog prava ili srodnog prava, pripada oteenom nosiocu prava. Poto se tuilac mora opredijeliti kojom e tubom ustati, opredijelie se za tubeni zahtjev za povrat neosnovano steenog kada je nastupila zastarjelost potraivanja naknade tete (l. 209. Z00). Za osnovanost tubenog zahtjeva za povrat neosnovano steenog nebitno je da li je tueni pretrpio gubitak jer sama uteda u plaanju naknade za ustupanje prava ima se smatrati sticanjem bez osnova. Ako je sticalac namjerno izvrio prisvajanje tueg predmeta zatite, duguje plodove i zatezne kamate od dana sticanja bez osnova, a u sluaju nepanje, duguje plodove, odnosno zatezne kamate od dana podnoenja zahtjeva za povrat.
Sudska praksa:
Osoba ije je autorsko pravo povreeno moe zahtevati isplatu naknade kako po pravilima o uzrokovanju tete, tako i po pravilima o sticanju bez osnova ako su ispunjeni uslovi za podnoenje oba zahteva, s tim to se naknada za isti gubitak po oba zahteva ne moe kumulirati. (Naelan stav XXXXIX Zajednike sjednice svih sudova od 26. i 27. od 19.08.1989. u Beogradu)
65
23.9. Osporavanje tube i tubenog zahtjeva

Tueni moe isticati injenine i pravne prigovore protiv tube tuioca. Prigovori injenine naravi su: Da se radnja tuenog nije odnosila na tuioev predmet zatite (tueni tvrdi da je djelo koje je on koristio razliito od autorovog djela tuioca i da se ne radi o povredi autorskog prava).4 Originalna obiljeja autorovog djela imaju odluujuu ulogu pri odreivanju obima autorskopravne zatite. Obim zatite je proporcionalan stepenu originalnosti djela. Utisak koji se moe stei uporeivanjem predmeta, odnosno djela tuenog, kojim je eventualno potvreno tuioevo pravo sa tuioevim predmetom, moe biti od identinosti do potpune razliitosti. Od stepena slinosti zavisie i ostvarenje sudske zatite. Taj stepen slinosti (od dvije krajnosti) moe uticati na iznos naknade tete, na uspostavljanje stanja nastalog povredom prava i na odluku suda za izricanje privremenih mjera i sl.5
4 5
Autorsko pravo i srodna prava, Slobodan M. Markovi, str. 376 Autorsko pravo i srodna prava, Slobodan M. Markovi, str. 376

Prigovori pravne naravi su: da individualna duhovna tvorevina ne ispunjava uslove da se smatra autorskim pravom; da je istekao rok trajanja zatite autorskog prava; da radnja tuenog nije protivpravna jer se sa njom tuilac saglasio ili je kasnije odobrio; da radnja tuenog nije protivpravna jer je obuhvaena odreenim ogranienjem autorovog ili srodnog prava; da tuilac nema pravo na sudsku zatitu jer bi se to protivilo naelu savjesnosti i potenja. (Tueni je poinio povredu uzdajui se u odnos povjerenja sa tuiocem ili u privid o stanju stvari koju je tuilac stvorio kod tuenog.)
66 Sudska praksa: Utvrenje da li je neka ljudska tvorevina rezultat duhovnog rada, znanja, darovitosti i originalnosti i kao takva autorsko delo ili nije, predstavlja injenino pitanje, koje se utvruje odgovarajuim dokaznim sredstvima, pa i vetaenjem u oblasti u kojoj je ta ljudska tvorevina ostvarena, bez ega nema autorskog dela, ni uslova za autorskopravnu zatitu iz lana 172. Zakona o autorskom i srodnim pravima (Sl. list SRJ, broj 24/98. (Presuda Vrhovnog suda Srbije u Beogradu G.125/05 od 14.11.2006. godine)
Nema povreda autorskog prava i kad autor konkludentno pristane na izmjenu autorskog dela. (Presuda Vrhovnog suda Srbije, Rev. I 4460/02 od 28.11.2002.)
Zastarelost potraivanja po osnovu autorskih imovinskih prava tee od dana objavljivanja dela. (Odluka Vrhovnog suda Vojvodine, G 32/87 od 29.01.1987. godine)
24. Zatita tehnikih mjera

Za povredu autorskog i srodnog prava moe se podnijeti tuba sa zahtjevom za utvrenje povrede prava. Povreda prava se moe uiniti i na posredan nain. Ova povreda postoji u sluaju izvrenja radnji koje imaju obiljeje prikrivanja, olakanja, omoguavanja ili pripremu neposredne povrede prava.

Smatra se da je povrijeeno iskljuivo pravo ako se zaobiu efektivne tehnike mjere, koje slue za zatitu autorskih djela ili predmeta srodnih prava. Tehnike mjere u smislu Zakona o autorskim i srodnim pravima oznaavaju svaku tehnologiju, ureaj, sredstvo, proizvod, sastavni dio ili kompjuterski program koji su konstruisani da tokom svoje namjenske upotrebe onemogue ili ogranie radnje koje nosilac autorskog prava nije dozvolio. Smatra se da je lice povrijedilo iskljuiva prava iz Zakona o autorskom i srodnim pravima ako proizvede, uveze, distribuira, proda, da u zakup ili posjeduje za komercijalne svrhe tehnologiju, ureaj, proizvod, sastavni dio ili kompjuterski program ili prua usluge, koji: se predstavljaju, oglaavaju ili se njima trguje radi omoguavanja zaobilaenja efektivnih tehnikih mjera, imaju samo ogranien komercijalni znaaj ili upotrebljivost za druge svrhe osim za zaobilaenje efektivnih tehnikih mjera, su prvenstveno zamiljeni, proizvedeni, izraeni, sastavljeni proizvedeni ili uinjeni radi zaobilaenja tehnikih mjera. Navedene odredbe proiruju pojam povrede prava i radnje iskoritavanja predmeta zatite, koje su izvrene koritenjem neovlaeno umnoenih primjeraka predmeta zatite, bez obzira na savjesnost ili nesavjesnost korisnika. Tehnike mjere neovlaenim licima onemoguavaju pristup predmetu zatite ili da opaze predmet zatite jer je ifrovan (kodiran). Ove mjere omoguavaju registraciju pristupa predmetu zatite (pristup internetu dostupan samo ako se zna lozinka koja se dobije tek ako se unaprijed plati naknada za pristup). Radnje koje idu za tim da se zaobiu - provale ove prepreke imaju se smatrati povredom prava.
67
25. Zatita podataka o upravljanju pravima

Povredu iskljuivih prava ini lice koje bez dozvole nosioca prava neovlaeno uklanja ili izmijeni elektronske informacije o upravljanju pravima, neovlaeno stavlja u promet, uvozi radi dalje prodaje, daje u zakup i saoptava javnosti primjerka autorskih djela ili predmeta srodnih prava s kojih su elektronski podaci o upravljanju pravima neovlaeno uklonjeni ili izmijenjeni. Pod podacima o upravljanju pravima smatraju se podaci koje je naveo nosilac prava, a koji identifikuju autorsko djelo, autora ili drugog nosioca prava, uslove koritenja djela, brojke ili kodove koji predviaju takve podatke, ako su navedeni na primjerku autora djela ili predmeta srodnog prava ili se pojavljuju u vezi sa njihovim saoptavanjem javnosti.

26. Obaveza naznaavanja
Na svakom primjerku autorskog djela ili predmeta srodnih prava nosilac prava, uvoznik ili drugo lice koje je primijenilo tehnike mjere, mora jasno i vidljivo da naznai upotrebu tehnikih mjera i navede:
podatke o upotrijebljenoj tehnikoj mjeri i njenim uiniocima, svoje ime, odnosno firmu i adresu za omoguavanje efektivnog provoenja sadrinskog ogranienja prava. Postoji obaveza nosilaca prava koji koriste tehnike mjere prema Zakonu o autorskom i srodnim pravima da licima koja imaju zakoniti pristup primjerku autorskog djela ili srodnog prava i na njihov zahtjev omogui da ostvare sadrinska ogranienja prava iz ovog zakona ili otklanjanjem tehnikih mjera na drugi nain.
68
27. Privremene mjere

Zakonom o autorskim i srodnim pravima u BiH su propisane privremene mjere kao lex specialis propis u odnosu na sudske mjere obezbjeenja predviene odredbama Zakona o parninom postupku (glava X). Da bi sud odredio privremenu mjeru, nosilac prava duan je uiniti vjerovatnim da je njegovo pravo povrijeeno ili da prijeti stvarna opasnost od povrede. Pored navedenih optih uslova, nosilac prava mora uiniti vjerovatnim: opasnost da e ostvarenje zahtjeva biti onemogueno ili znatno oteano, ili da je privremena mjera potrebna radi spreavanja nastanka tete koju e biti teko popraviti, ili da pretpostavljeni povredilac donoenjem privremene mjere, koja bi se kasnije u postupku pokazala kao neopravdana, ne bi pretrpio vee negativne posljedice od ovih koje bi bez donoenja takve privremene mjere pretrpio nosilac prava. Bez postojanja jedne od tri posebne pretpostavke privremena mjera se nee odrediti. Privremena mjera moe se odrediti i bez prethodnog obavjetenja i sasluanja suprotne strane pod uslovom da nosilac prava uini vjerovatnim da bi bilo kakvo odgaanje donoenja privremene mjere prouzrokovalo nosiocu prava nastanak tete koju bi bilo teko popraviti. Dakle, radi se o hitnosti koja ne trpi odlaganje. Rjeenje o privremenoj mjeri se u tom sluaju dostavlja suprotnoj strani tek poslije provoenja privremene mjere. Ako se uini vjerovatnim da e predloena privremena mjera prouzrokovati samo neznatnu tetu suprotnoj strani, ne mora se dokazivati opasnost da e ostvarivanje zahtjeva biti onemogueno ili znatno oteano. ta predstavlja neznatnu tetu ocjenjuje sud u svakom konkretnom sluaju. Meutim, opasnost da e biti onemogueno ili znatno oteano ostvarivanje zahtjeva postoji ako zahtjev treba ostvarivati u inostranstvu.

Za obezbjeenje zahtjeva moe se odrediti bilo koja privremena mjera kojom se postie cilj obezbjeenja, a naroito: zabrana nastavljanja zapoetih radnji kojima bi se mogla nanijeti povreda autorskog ili srodnih prava, privremeno oduzimanje ili iskljuenje iz prometa predmeta odnosno sredstava kojima se povreuje autorsko ili srodna prava ili koja slue za povredu prava ili koja su nastala kao posljedica povrede prava. Tuba radi opravdanja odreene privremene mjere mora se podnijeti u roku koji odredi sud, ali ne due od 20 radnih dana, odnosno 31 kalendarskog dana od dana dostavljanja rjeenja predlagaa, zavisno od toga koji rok istie kasnije. Protiv rjeenja o privremenoj mjeri moe se izjaviti prigovor. Kako u zakonu nije odreen rok za prigovor, shodno se primjenjuju odredbe Zakona o parninom postupku.
Sudska praksa: Na prijedlog autora ili drugog nositelja autorskog prava koji uini vjerojatnim da je autorsko pravo povrijeeno ili da postoji neposredna opasnost od povrede prava, sud moe odrediti privremenu mjeru zabrane kazaline izvedbe u kojoj se neovlaeno koriste autroska glazbena djela. Sud je ovlaen odrediti privremenu mjeru i bez obavjeivanja protivnika osiguranja ako postoji opasnost od nastanka teke nenaknadive tete. (VTS RH, 3964/03 OD 08.04.2003.)
69
Sud moe prije donoenja presude na zahtjev tuitelja, koji uini vjerojatnim da je njegovo autorsko pravo povrijeeno odrediti privremenu mjeru oduzimanja predmeta i njihovim uvanjem radi sprjeavanja nastanka nenadoknadive tete. Nije dovoljno da je autorsko pravo povrijeeno, dovoljno je da su zapoete radnje kojima bi moglo biti povrijeeno autorsko pravo. (VTS RH, P-703/01 od 26. listopada 2001. godine)
28. Obezbjeenje dokaza

Obezbjeenje dokaza je mjera koju donosi sud u formi rjeenja pod uslovom da predlaga uini vjerovatnim da je njegovo autorsko pravo povrijeeno ili da prijeti stvarna opasnost od povrede i da e uinilac povrede unititi dokaze o povredi prava ili da se oni kasnije nee moi pribaviti. Sud moe da pristupi obezbjeivanju dokaza i bez prethodnog obavjetenja i sasluanja suprotne strane, ali samo ako nosilac prava uini vjerovatnim postojanje

opasnosti da e dokazi o povredi, zbog radnje protivnika, biti uniteni ili se kasnije nee moi izvesti. Rjeenje o obezbjeenju dokaza dostavlja se u ovom sluaju odmah poslije izvoenja dokaza. Cilj ove mjere je da se lice od koga se prikupljaju dokazi sprijei da ukloni ili uniti dokaze.
Izvoenje odnosno prikupljanje dokaza moe se naroito odrediti: uviajem prostorija, poslovne dokumentacije, baze podataka, kompjuterskih memorijskih jedinica ili drugih stvari, oduzimanjem uzoraka predmeta povrede, pregledom i predajom dokumenata, sasluanjem svjedoka i vjetaka. Ako drugaije nije propisano, na postupak obezbjeenja dokaza slobodno se primjenjuju odredbe Zakona o parninom postupku koje se odnose na sudske mjere obezbjeenja. Suprotna strana ima pravo da trai vraanje oduzetih predmeta, zabranu upotrebe pribavljanih informacija i naknadu tete ako se utvrdi da je obezbjeenje dokaza bilo neopravdano. Sud mora u postupku obezbjeenja dokaza obezbijediti: zatitu povjerljivih podataka stranaka, onemoguiti zloupotrebu ove mjere, u namjeri pribavljanja povjerljivih podataka suprotne strane.
70
29. Dunost obavjetenja

U funkciji zatite autorskih i srodnih prava je i mogunost odreivanja mjere kojom se nalae tuenom (povrediocu prava) da dostavi podatke o: izvoru, distribucionim kanalima robe i usluga kojima se povreuje pravo. Treim licima koja su povezana sa povredom prava sud moe odrediti da dostave podatke o izvoru i kanalima kojima se vri distribucija robe, usluga, ako ta lica posjeduju robu i daju usluge za koje se sumnja da se njima povreuju autorska i srodna prava. Dunost obavjetavanja odnosi se i na lice koje je od povredioca prava i lica koje u obimu komercijalne djelatnosti posjeduje robu ili vri usluge za koje se sumnja da vrijeaju pravo, oznaeno kao lice umijeano u proizvodnju, izradu i promet robe i usluga za koje se sumnja da se njima povreuje autorsko i srodno pravo.

Padaci koji se trae obuhvataju: ime, adresu, firmu i sjedite proizvoaa, izraivaa, distributera, dobavljaa i drugih posjednika robe, davaoca usluga kao i namjeravanih prodavalaca na veliko i malo, podatke o koliinama proizvedene, izraene, isporuene, primljene ili naruene robe usluga i o cijenama ostvarenim za odnosnu robu i usluge. U Zakonu nije odreeno ta e se desiti ako lice od koga se trae podaci uskrati traenu informaciju. Povreda obaveze uskraivanja svjedoenja odnosno obavjetavanja dovodi do odgovornosti za tetu koja je nastala nosiocu prava.
30. Izvoenje dokaza

Kada se donese rjeenje o izvoenju dokaza koji se nalazi kod suprotne strane, na zahtjev suda, ta strana je duna predati dokazna sredstva kojima raspolae. Dokazna sredstva koja je suprotna strana duna predati na zahtjev suda odnose se i na bankovnu, finansijsku i poslovnu dokumentaciju koja se nalazi pod kontrolom te strane pod uslovom da se radi o povredi prava koja dostie obim komercijalne djelatnosti. Postoji dunost suda da poslije izvoenja dokaza obezbijedi zatitu povjerljivih podataka stranke i sprijei zloupotrebu sudskog postupka za pribavljanje povjerljivih podataka suprotne strane. Odredbe Zakona o parninom postupku primjenjuju se supsidijarno u postupku izvoenja dokaza.
71
31. Deponovanje i evidencija autorskih djela

Nosiocima autorskih i srodnih prava omogueno je deponovanje originala i primjerka njihovih djela kod Instituta za intelektualno vlasnitvo BiH, a sa ciljem uvanja dokaza ili zbog drugih razloga. Knjiga evidencija autorskih djela je javna i jedinstvena za teritoriju BiH. Postoji oboriva pretpostavka da prava na djelima i predmetima srodnih prava, koja su upisana u knjigu evidencije autorskih prava, pripadaju licu koje je upisano kao njihov vlasnik. Dok se ne dokae suprotno, smatra se da postoje iskljuiva prava na djelima odnosno fonogramima koji nose oznaku odnosno (P) ispred imena ili firme i da pripadaju licu koje je uz takav znak navedeno.

32. Carinske mjere
Za carinske mjere nadlean je carinski organ koji preduzima mjere u cilju zabrane ulaska u zemlju robe kojima se povreuje odreeno autorsko ili srodno pravo. Postupak se pokree na osnovu prijave nosioca iskljuivih autorskih i srodnih prava ili po slubenoj dunosti ako ima dovoljno osnova za sumnju da e doi do uvoza ili izvoza robe koja je proizvedena suprotno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima. Carinski organ je duan da preduzme mjere kojima e privremeno sprijeiti da se takva roba nae u prometu. Zahtjev koji podnosi nosilac iskljuivih prava za zatitu prava pred carinskim organom mora da sadri zakonom propisane podatke o podnosiocu zahtjeva, opisu robe, dokaze da je podnosilac zahtjeva nosilac iskljuivih prava i da je njegovo pravo vjerovatno povrijeeno, kao i druge podatke vane za odluivanje o zahtjevu. Carinski organ prije donoenja odluke o zahtjevu moe traiti od nosioca da poloi osiguranje za trokove koji mogu nastati za smjetaj i prevoz robe i za tetu koja moe nastati carinskom organu u vezi sa robom. Ako se pronae roba u carinskom postupku koja odgovara opisu robe iz odluke carinskog organa, ona se privremeno zadrava i poziva se vlasnik robe odnosno lice ovlaeno za njeno raspolaganje da u roku deset dana od zadravanja izjasni se o tome da li se radi o falsifikovanoj robi, odnosno o povredi prava. Nosilac iskljuivih prava u sluaju da se ospori povreda prava od strane vlasnika robe ili lica ovlaenog za raspolaganje robom moe u roku 10 dana od dana prijema obavjetenja da pokrene postupak za sudsku zatitu svog prava. Ako se ne podnese tuba u propisanom roku, privremeno zadrana roba puta se u promet, a ako se pokrene sudski postupak, carinski organ donosi odluku o zapljeni robe do pravosnanosti sudske odluke. Ukoliko carinski organ koji je privremeno zadrao robu ne primi pisano izjanjenje vlasnika robe ili lica koje je ovlaeno da raspolae robom u roku 10 dana, na zahtjev nosioca prava i o njegovom troku roba se unitava. U postupku pred carinskim organom u skladu sa carinskim mjerama ne odluuje se meritorno o postojanju povrede prava, ve o tome odluuje nadleni sud.
72
32.1. Primjena drugih carinskih propisa

Primjena propisa iz Zakona o autorskom i srodnim pravima na carinski postupak u vezi sa robom kojom se povreuju autorska i srodna prava, ne iskljuuje primjenu ostalih vaeih carinskih propisa.

Prilog 1
1. Osnovni sud u S... dana 19.11.2009. godine donio je sljedeu:
PRESUDU
Odbija se tuitelj sa tubenim zahtjevom koji glasi: 1. Utvruje se da je tueni U.I.T.K.U. doo Sarajevo povrijedio moralna autorska prava tuitelja, tako to je samovoljno i pored izriitog protivljenja tuitelja donio odluku da visoke objekte poslovno-tehnikog kompleksa U. Sarajevo ulica F.A.Z. broj 1 obloi staklom Super silver green, a zatim je isto staklo poeo ugraivati i ugradio na navedene objekte, ime je izmijenio bitne arhitektonske i likovne karakteristike arhitektonskog djela poslovno-tehniki kompleks U. Sarajevo, iji je autor tuitelja. 2. Tuenom se zabranjuje daljnja povreda autorskog prava tuitelja autora koja bi se sastojala u samovoljnom i bez saglasnosti tuitelja mijenjanju arhitektonsko-likovnih karakteristika poslovno-tehnikog kompleksa U., te svako drugo postupanje kojim se kre autorska prava tuitelja na istom arhitektonskom djelu. 3. Tueni je duan da tuitelju na ime naknade materijalne tete isplati iznos od 24.000,00 KM, od ega 12.000,00 KM zbog duevnih bolova, zbog povrede moralnih prava i 12.000,00 KM zbog duevnih bolova, zbog povrede asti i ugleda sa zateznom kamatom, poev od podnoenja tube do isplate. 4. Tueni je duan da tuitelju na ime naknade materijalne tete isplati iznos od 44.000,00 KM sa zakonskom zateznom kamatom poev od dana podnoenja tube do isplate. 5. Tuenom se nalae da o svom troku objavi ovu presudu u dnevnom listu Osloboenje, te da tuitelju naknadi trokove parninog postupka, sve u roku 30 dana pod prijetnjom prinudnog izvrenja. Tuitelj je duan tuenom naknaditi trokove ovog postupka u iznosu od 52.469,00 KM sve u roku 30 dana.
73

2. O. sud u S... , dana 14.11.2011. donio je sljedeu:
PRESUDU
Tueni se obavezuje da tuitelju na ime neovlaenog koritenja autorskih djela isplati na ime autorske naknade ukupan iznos od 4.500,00 KM sa zateznim kamatama po stopi predvienoj Zakonom o visini stope zatezne kamate poev od 06.08.2010. godine pa do isplate uz naknadu trokova postupka u iznosu od 837,00 KM, a sve u roku 30 dana od dana donoenja odluke. Sa preostalim dijelom tubenog zahtjeva preko dosuenog iznosa (15.500,00 KM) tuitelj se odbija. Tuitelj je duan tuenom nadoknaditi trokove postupka u iznosu od 2.448,23 KM, u roku 30 dana od dana donoenja odluke.
74
Iz obrazloenja:
Prema odredbi lana 12. stav 1. Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima u BiH autor djela je fiziko lice koje je stvorilo djelo, dok se prema odredbi lana 13. Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima u BiH autorom smatra lice ije je ime i prezime ili pseudonim oznaen na djelu, dok se suprotno ne dokae. U konkretnom sluaju, iz provedenih dokaza jasno proizlazi da je tuitelj autor serijala pod nazivom P. o A. b. Z.. Imajui u vidu injenicu da je serijal P. o A. b. Z. reemitovan pet godina nakon njegovog nastanka, a to je uinjeno nespornim u toku postupka, sud je, a na osnovu odredbi lana 24. Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima u BiH, zakljuio da je prestalo pravo poslodavca na iskoritavanje autorskog djela, koje je stvorio posloprimac u izvravanju svojih obaveza ili po uputstvima poslodavca. S obzirom na navedeno, sud smatra da tuitelju prema odredbama lana 25. stav 2...

3. Vii privredni sud u B...dana 1.5.2012. godine, donio je sljedeu:
PRESUDU
alba tuioca se uvaava, presuda Okrunog privrednog suda u Bijeljini od 15.03.2011. godine preinaava, tako to se obavezuje tueni da tuiocu isplati iznos od 29.841,97 KM sa zakonskom zateznom kamatom od podnoenja tube 29.05.2009. godine do konane isplate i trokove parninog postupka u iznosu od 2.737,80 KM sve u roku 30 dana od dana prijema ove presude. U ostalom dijelu alba se odbija i potvruje prvostepena presuda u preostalom dijelu.
Iz Obrazloenja:
Ostvarenje autorskih prava, odnosno prava umjetnika izvoaa, regulisano je odredbama glave VIII, IX, X, XI, XII i XIII Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima u BiH (Slubeni glasnik BiH, broj 7/02, 32/02 i 76/06) koji je bio na snazi u vrijeme kada se ostvaruje predmetna naknada. Ova materija sada je ureena Zakonom o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih prava BiH iz 2010. godine (Slubeni glasnik BiH, broj 63/10). Odredbama lana 4. i 5. ugovora izmeu parninih stranaka regulisano je da se naknada za izvoaka prava plaa po osnovu ostvarenog prihoda, umanjena za naplaena sredstva po osnovu PDV-a koja tueni prosljeuje korisniku nadlenoj poreskoj upravi Bijeljina. Tuilac tvrdi da je tueni uredno plaao ispostavljene fakture na iznos od 1.570,63 KM i da nije imao primjedbi sve dok nije izvrio povrat fakture za mjesec juni 2007. godine uz obavijest da raskida ugovor sa tuiocem. Potraivanje tuioca odnosi se na period od maja 2007. godine do prestanka vaenja ugovora. Po ocjeni ovog drugostepenog suda, prvostepeni sud pravilno zakljuuje da se pouzdan iznos potraivanja tuioca po osnovu ugovora zakljuenog sa tuenim mogao utvrditi vjetaenjem po vjetaku finansijske struke imajui u vidu da bi vjetak, kao struno lice, analizom bilansa stanja uspjeha naao koliko bi tueni, imajui u vidu odredbe lana 5. ugovora, bio u obavezi prema tuiocu. Iz lana 5. ugovora vidljivo je da je procenat od prihoda uvean za svaku godinu vanosti ugovora, tako da bi naknada tuenog bila razliita za svaku godinu i uveavala bi se, jer je i prihod tuenog (koji slui kao jedan od kriterija za utvrivanje visine naknade) rastao. Meutim, prvostepeni sud je imao osnova da tuiocu dosudi naknadu na teret tuenog po osnovu predmetnog ugovora, najmanje u mjesenom iznosu zadnje fakture
75

(za juni 2007. godine) od 1.570,63 KM pa sve do isteka ugovornog roka 31.12.2008. godine, to za 19 mjeseci iznosi 29.841,97 KM. Imajui u vidu da je osnov tubenog zahtjeva dokazan, a to je prvostepeni sud valjano obrazloio, kako injenino tako i pravno, drugostepeni sud je albu tuioca djelomino uvaio, osporenu presudu preinaio shodno odredbi lana 229. taka 2. ZPP-a na nain kako je to navedeno u izreci ove presude.
76

Primjeri tubi i odgovora na tubu
1. Tuba radi naknade tete v.s. 10.000,00 KM TUILAC: Marko Markovi iz Banje Luke, Ul. Dunavska br. 1 TUENI: ATP Ekspres Munja Banja Luka, Ul. Beogradska 10
Tuilac je bio zaposlen kod tuene u periodu od 1999. do 2005. godine na radnom mjestu dizajnera. U toku obavljanja redovnih poslova tuilac je sainio idejno rjeenje natpisa kombinacijom pisanih slova (tampanih i malih) sa odreenim unutranjim razmakom i oblikom Ekspres Munja autotransportno preduzee. Dokaz: sasluanje tuioca, a po potrebi i sasluanje svjedoka i obavljanje uviaja Tueni je tokom 2004. godine na svim svojim motornim vozilima ispisao natpis Ekspres Munja ATP Banja Luka. O tome nije zakljuen nikakav ugovor o stvaranju i iskoritavanju natpisa iji je idejni tvorac tuilac. Kako je tueni iskoristio tuioevo autorsko djelo, to tuiocu pripada naknada shodno odredbi lana 9, 15. i lana 157. Zakona o autorskom i srodnom pravu (Slubeni glasnik BiH, broj 7/02 i 76/06). Tuilac je pretrpio tetu u iznosu od 10.000,00 KM jer bi za uobiajeno koritenje svog autorskog djela ostvario naknadu u navedenom iznosu. Dokaz: Vjetaenje po vjetaku ekonomske struke Tuilac predlae da se donese sljedea
77
PRESUDA
Obavezuje se tueni da tuiocu isplati iznos od 10.000,00 KM sa zakonskom zateznom kamatom od podnoenja tube do isplate i trokove parninog postupka u roku 30 dana po pravosnanosti presude.
Tuilac

2. Odgovor na tubu radi naknade tete v.s. 10.000,00 KM TUILAC: Marko Markovi iz Banje Luke, Ul. Dunavska br. 1 TUENI: ATP Ekspres Munja Banja Luka, Ul. Beogradska 10
78
Tubeni zahtjev tuioca je neosnovan jer tuiocu ne pripada traena naknada tete. Prema odredbi l. 20. stav 3. Zakona o autorskim i srodnim pravima (Sl. glasnik BiH, broj 7/02 i 76/06) naknada se isplauje za koritenje autorskog djela. Meutim, natpis Munja Ekspres Banja Luka nema obiljeja autorskog djela. Odredbom lana 4. Zakona o autorskom i srodnim pravima regulisano je da se autorskim djelom smatra individualna duhovna tvorevina iz oblasti knjievnosti, nauke i umjetnosti bez obzira na vrstu, nain i oblik izraavanja ako ovim zakonom nije drugaije odreeno. Autorskim djelom smatraju se naroito djela navedena od take a) do take e) u stavu (2) spomenutog zakona. Tuilac je idejnim rjeenjem natpisa ispoljio odreene vjetine u pisanju slova i njihovoj kombinaciji, ali po miljenju tuenog to jo uvijek nije dovoljno da se tuioevo djelo smatra autorskim djelom jer mu nedostaje duhovni sadraj. Dokaz: Vjetaenje po vjetaku primijenjene umjetnosti Stoga tueni predlae da se tubeni zahtjev odbije jer sporni natpis tuioca nije autorsko djelo. Tueni

3. Tuba radi utvrenja autorskog prava TUILAC: Marko Markovi iz Banje Luke TUENI: Petar Petrovi iz Banje Luke
Tuilac je dugogodinjim prouavanjem literature, izvrenim izborom i nainom izlaganja u toku 2010. godine nainio pisani rad, pisanu knjigu pod nazivom Razvoj sporta u Banjoj Luci u periodu od 1930-1940, koju je pohranio u Arhiv Republike Srpske. Dokaz: Pisani rad, knjiga Razvoj sporta u Banjoj Luci u periodu od 1930 1940. god. Tueni osporava tuiocu pravo autorstva na navedenoj knjizi iznosei u sredstvima javnog informisanja da je tueni napisao sadrinski istovjetnu knjigu, sa slinim nazivom Istorija sporta u Banjoj Luci u predratnom periodu, objavljenu kod izdavaa Kosmos iz Banje Luke u toku 2009. godine. Dokaz: Intervju tuenog objavljen u novinama Glas Srpske od 01.02.2011. godine Tuilac je u svojoj knjizi izvrio izbor grae iz tano oznaenog perioda, sredio dokumentaciju koja u pogledu odreene povezanosti kroz izvreni izbor i nain izlaganja upuuje na stvaralaki napor i istoriografsku vrijednost, to predstavlja intelektualnu tvorevinu koja sadri sve potrebne elemente da joj se u smislu lana 4. Zakona o autorskom i srodnim pravima (Slubeni glasnik BiH, broj 63/2010) da tretman autorskog djela, a za koje tuiocu pripada odgovarajua pravna zatita. Dokaz: Vjetaenje po vjetaku iz reda istorijske i sportske struke Kako tuilac ima pravnog interesa da se utvrdi da je autor navedene knjige, predlae da se nakon provedenog parninog postupka, donese sljedea
79
PRESUDA
Utvruje se da je tuilac autor knjige Razvoj sporta u Banjoj Luci u periodu od 1930 1940. god., te se obavezuje tueni da objavi ime tuioca kao autora u dnevnom listu Glas Srpske te nadoknadi trokove parninog postupka, a sve u roku 30 dana po pravosnanosti presude. Tuilac

4. Odgovor na tubu radi: utvrenja autorskog prava, v.s. 10.000,00 KM TUILAC: Marko Markovi iz Banje Luke TUENI: Petar Petrovi iz Banje Luke
Tueni osporava tubeni zahtjev tuioca kao neosnovan iz sljedeih razloga:

1. Tueni je prvi objavio knjigu Istorija sporta u Banjoj Luci u predratnom periodu i to 01.05.2009. godine kada je izdata od strane izdavaa Kosmos Banja Luka 2. Vei dio knjige tuioca za koju tvrdi da predstavlja autorsko djelo (3/4 knjige) je prepisano iz knjige tuenog. Dokaz: Vjetaenje po vjetaku odgovarajue struke 3. Kako knjiga tuioca predstavlja plagijat i nema kreativne vrijednosti, tueni smatra da tuilac nema autorsko pravo na svojoj knjizi jer se ne radi o autorskom djelu. Stoga se predlae odbijanje tubenog zahtjeva.
80
Tueni

5. Tuba radi povrede autorskog prava v.s. 15.000,00 KM Tuilac: Marko Markovi iz Banjaluke Tueni: Petar Petrovi iz Banjaluke
Tuilac je autor knjige koja nosi naziv Velikani rok muzike u bivoj dravi Jugoslaviji, objavljene tokom 2011. godine u Banjaluci na Muzikoj akademiji. Dokaz: - knjiga Tueni je bez znanja i odobrenja umnoio tuioevu knjigu u 1000 primjeraka i pustio u promet te na taj nain ostvario imovinsku korist od autorskog djela tuioca. Dokaz: sasluanje stranaka i svjedoka, uviaj Autor uiva moralna i imovinska prava u pogledu svog autorskog djela od trenutka nastanka djela. Za svako iskoritavanje autorskog djela od strane drugog lica autoru pripada naknada ako nije drugaije odreeno Zakonom o autorskom i srodnim pravima. Shodno odredbama lana 156. Zakona o autorskom i srodnim pravima zbog povrede autorskog prava tuiocu pripada sudska zatita. Tuilac predlae da nakon provedenog parninog postupka sud donese sljedeu:
81
PRESUDU
1. Zabranjuje se tuenom umnoavanje i prodaja knjige tuioca Velikani rok muzike u bivoj dravi Jugoslaviji, 2. Nalae se povlaenje svih primjeraka knjige iz stava 1. iz prodaje i njihovo unitenje, 3. Nalae se objavljivanje presude o troku tuenog u javnim sredstvima informisanja, 4. Nalae se tuenom da tuiocu naknadi materijalnu tetu u iznosu od 10.000 KM sa zakonskom zateznom kamatom od predaje tube do isplate i naknadi trokove parninog postupka, 5. Nalae se tuenom da tuiocu na ime naknade nematerijalne tete isplati iznos od 5.000,00 KM sa zakonskom zateznom kamatom od donoenja prvostepene presude do isplate, a sve u roku 30 dana od dana pravosnanosti presude.
Tuilac

6. Prijedlog za obezbjeenje dokaza PREDLAGA: MARKO MARKOVI iz Banje Luke PROTIVPREDLAGA: PETAR PETROVI iz Banje Luke
Predlaga je autor zabavnih pjesama snimljenih na CD (osam pjesama) sa nazivom ivot je muzika, koji je izaao na trite poetkom ove godine
Dokaz: CD a po potrebi i drugi dokazi Predlaga je iz pouzdanih izvora saznao da protivpredlaga u svome stanu u Banjoj Luci, ul. Zagrebaka broj 10 vri proizvodnju (narezivanje) CD predlagaa sa namjerom da ih distribuira na tritu. Kako predlaga nema mogunost da obezbijedi pouzdane dokaze o radnjama i aktivnostima protivpredlagaa u izloenom smislu shodno odredbi lana 161. Zakona o autorskom i srodnim pravima (Slubeni glasnik BiH, broj 63/10) predlae sudu da se obezbijede dokazi na nain da se izvri pregled prostorija protivpredlagaa i raunske opreme koja slui za neovlaenu proizvodnju te da se uzme uzorak predmeta povrede. Ukoliko se ovaj dokaz ne bi obezbijedio blagovremeno, postoji realna vjerovatnoa da e protivpredlaga unititi odnosno sakriti proizvedene primjerke kao i aparat za izradu CD-ova. Predlaga trai da se donese rjeenje o obezbjeenju dokaza bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja suprotne stranke.
82
Predlaga

7. Prijedlog za izdavanje privremene mjere obezbjeenja PREDLAGA: Marko Markovi Banja Luka PROTIVPREDLAGA: Petar Petrovi Banja Luka
Predlaga je nosilac autorskog prava na flai od stakla sa likom djevojke koju je izradio tokom 2011. godine. Dokaz: Flaa od stakla sa likom djevojke Protivpredlaga je na sajmu u Banjoj Luci u septembru 2011. godine neovlaeno izloio javnosti flau predlagaa i uvrten je meu prva tri autora za dodjelu nagrade za dizajn u svojoj kategoriji. Dokaz: Sasluanje svjedoka, te pribavljanje zvaninih podataka od organizatora o listi uesnika sajma. Protivpredlaga je najavljivao u sredstvima javnog informisanja da e uestvovati na sajmu u Sarajevu u novembru mjesecu ove godine, koji ima meunarodnu reputaciju i da e izloiti autorsko djelo predlagaa, flau od stakla sa likom djevojke. Dokaz: lanak objavljen u Privrednim novinama od 01.10.2011. godine Sud moe prije donoenja presude na zahtjev tuioca koji uini vjerovatnim da je njegovo autorsko pravo povrijeeno, odrediti privremenu mjeru oduzimanjem predmeta i njihovim uvanjem radi spreavanja nenaknadive tete. Pravni osnov za poduzimanje privremene mjere nalazi se u odredbi l. 160. Zakona o autorskom i srodnim pravima BiH (Slubeni glasnik BiH, broj 63/2010). Predlaga je uinio vjerovatnim da je nosilac autorskog prava i da postoji neposredna opasnost da se povrijedi njegovo autorsko pravo od strane protivpredlagaa. Kako postoji opasnost od nastanka teko nadoknadive tete, predlaga predlae da sud odredi sljedeu
83
PRIVREMENU MJERU
1. Zabranjuje se protivpredlagau da na sajmu dizajna u Sarajevu u novembru 2011. godine izloi autorsko djelo predlagaa, flau od stakla sa likom djevojke. 2. Oduzimaju se svi primjerci predmeta iz stava 1. ove privremene mjere od protivpredlagaa i pohranjuju na uvanje kod predlagaa ili treeg lica o troku protivpredlagaa. 3. Ova privremena mjera ostaje na snazi do pravosnano okonanog parninog postupka u ovoj pravnoj stvari. Predlaga

Prilog 2: Popis literature
1. Komentar Zakona o autorskom i srodnim pravima (sa sudskom praksom), autor Dimitrije Mili, izdava Graevinska knjiga d.o.o., 2011. godine iz Beograda, 2. Komentar Zakona o intelektualnoj svojini Mr Svetislav P. Vukovi, Poslovni biro d.o.o, Beograd 2010. godine, 3. Dr Spai Vojislav, autorsko pravo, Sarajevo 1971. godine, 4. Autorsko pravo i srodna prava, Slobodan M. Markovi, Sl. glasnik, Beograd 1999. godine, 5. Pravo intelektualne svojine, Slobodan Markovi, Pravni fakultet, Sarajevo 2007. godine, 6. Prava intelektualne svojine i univerzalne vrijednosti, dr Milenko Manigodi advokat iz Beograda, Pravni ivot broj 11, 2005 godine, Tom III, 7. Nosilac autorskog i predmeta srodnih prava Dimitrije Mili advokat u Beogradu, Pravni ivot, broj 11, 2005 godine, Tom III, 8. Fotografsko delo kao autorsko pravo dr Alajdin Alishani profesor Pravnog fakulteta u Pritini, 9. Nasleivanje autorskog i srodnih prava Ljubia Stefanovski i Goce Naumovski, asistent Pravnog fakulteta Jusinijan Prvi, Skopje, 10. Prinudno izvrenje na autorskim pravima i djelima u svijetu, Mr Slobodan Gavrilovi advokat iz Beograda, 11. WIPO ugovor o autorskom pravu, Dimitrije Mili, advokat iz Beograda, Pravni ivot, br. 13. 2009 godine, Tom V, 12. Kolektivno ostvarivanje prava interpretatora, prof. Sanja Graji Stepanovi, Pravni ivot, br 13, 2009. godine, Tom V, 13. Prava intelektualne svojine, dr Ilija Zindovi, Pravni ivot, br. 13, 2009 godine, Tom V, 14. Tehnoloke mere zatite softvera kao mana stvari kod ugovora o licenci, Mr Sanja Radovanovi, Pravni ivot, br. 13, 2009 godine, Tom V, 15. TRIPS sporazum, Velimir ivkovi, dipl. pravnik, Beograd, Pravni ivot, br. 13, 2009 godine, Tom V.
84
OBLAST: B
IG
Pripremila: Ljiljana Lalovi, sudija Suda BiH
UVOD
svakodnevnom ivotu se koriste razliiti termini za oznaavanje porijekla neke robe ili usluga, njenog kvaliteta, vrijednosti i posebno prava da se proizvode i distribuiraju te robe ili usluge. Pojmovi znak, robna marka ili brend koriste se kao sinonimi, mada to nisu, a posebno se ne mogu poistovjetiti sa igom, jer ovaj pojam je satkan od razliitih prava i regulisan itavim nizom propisa. U Bosni i Hercegovini su pravo na ig i prava iz iga regulisana Zakonom o igu BiH (Slubeni glasnik BiH, broj 53/2010, u daljnjem tekstu: Zakon). Ovaj zakon je donesen uz uvaavanje principa i obaveza preuzetih potpisivanjem meunarodnih ugovora i to: Madridski aranman o meunarodnom registrovanju igova iz 1981. godine (u daljnjem tekstu: Madridski aranman) i Protokol koji se odnosi na Madridski aranman (u daljnjem tekstu: Madridski protokol) iz 1989. godine, Nianski sporazum o meunarodnoj klasifikaciji roba i usluga radi registrovanja igova iz 1957. godine Parika konvencija za zatitu industrijske svojine iz 1883. godine TRIPS - Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine Bitno je ukazati na direktive Savjeta Evrope i to: prva direktiva 89/104/EEZ za usklaivanje propisa zemalja lanica koji se odnose na igove i direktiva 2004/48/ EZ Evropskog parlamenta i Savjeta Evrope od 29.4.2004. godine o provoenju prava intelektualne svojine, s obzirom na to da su vaei zakoni iz oblasti intelektualne svojine doneseni uz potovanje odredbi ovih direktiva.
85
Oblast B: ig
1. Osnovne karakteristike iga

ig je iskljuivo imovinsko pravo koje za predmet zatite ima oznaku (znak, marku) kojom titular iga obiljeava svoje proizvode ili usluge u privrednom prometu, u cilju njegovog razlikovanja od iste ili sline robe ili usluga drugog subjekta.

Dakle, IG = PRAVO, IG nije ZNAK. IG nije BREND. IG nije ROBNA MARKA.
U pravilu se u pravnom i privrednom prometu ig izjednaava sa znakom i zaboravlja da se u sutini radi o pravu kojim je titular ovlaen da u privrednom prometu koristi svoju zatienu oznaku. ig se registruje nakon provedenog strogo formalnog postupka. Kod registracije se vri klasifikacija igova prema Meunarodnom sistemu za klasifikaciju igova. Ovaj meunarodni ugovor je zakljuen u Nici, 1957.godine, pa se koristi i naziv: Nianski sistem (deklaracija) za klasfikaciju verbalnih igova.6 Prijavljen i registrovan ig predstavlja samostalno imovinsko dobro, na teritoriji na kojoj je registrovan, uz izuzetke koji se odnose na optepoznati ili uveni ig.
Oblast B: ig
86
1.1. Znaaj iga

ig obezbjeuje vlasniku iskljuivo pravo: 1. na obiljeavanje robe, odnosno usluga i 2. na upotrebu takvog iga u privrednom prometu za tu robu, odnosno usluge. igovi omoguavaju firmama da svoje proizvode uine distinktivnim, da na osnovu iga grade imid i ugled u javnosti, pa tako mogu predstavljati znaajno poslovno dobro. Preduzee moe imati razliite igove za razliite robe. Paljivo odabran i njegovan ig je dragocjeno poslovno dobro za veinu firmi. Za neke to moe biti najvrednija imovina koju posjeduju. Potroaima ig omoguava da prepoznaju proizvoaa, porijeklo proizvoda, odnosno usluge, te kvalitet proizvoda odnosno usluge. 7 igovi velikih vrijednosti:
Nianska klasifikacija, internet adresa je u prilogu 2. Sistem klasifikacije igova omoguava uredno voenje podataka o registrovanim igovima u odnosu na vrste robe ili usluga, ali i registraciju iga za sve klase za koje podnosilac prijave za registraciju ima namjeru koristiti ig. Nianski sistem ima 34 klase za robu i 11 klasa za usluge. Procjena vrijednosti nekih od svjetski najpoznatijih igova, kao to su Coca-Cola, Apple ili Google, pojedinano prelazi 60 milijardi dolara. To je zbog toga to potroai vrednuju igove, njihovu reputaciju, njihovu sliku u javnosti i skup eljenih kvaliteta povezanih sa igom, te su spremni platiti vie za proizvod koji nosi ig koji oni prepoznaju i koji ispunjava njihova oekivanja. Zbog toga, samo vlasnitvo na igu s dobrim imidom i reputacijom daje firmi konkurentsku prednost.

1.2. Zatita iga
Zatita iga se stie na dva naina: registrovanjem i koritenjem. Registracija znaka koji se koristi u prometu za obiljeavanje roba ili usluga je danas preovlaujui u svijetu. Prednost ovog naina sticanja iga je u visokom stepenu pravne sigurnosti, lako je utvrditi datum sticanja ili prestanka prava, jer su registri u koje se vri upis prijave iga i registrovani igovi javne knjige. Jau zatitu ima registrovan ig, naroito kod sukoba sa istim ili zbunjujuim igom. Postupak prijave i registracije iga je zakonom propisan, strogo formalan i javan. Postupak vodi Institut za intelektualno vlasnitvo (u daljnjem tekstu Institut), pravno lice koje ima zadatak provesti postupak na brz i zakonit nain. Sve odluke u vezi sa igovima se upisuju u poseban registar i objavljuju u slubenom glasilu. Sticanje iga upotrebom oznake je specifino za anglosaksonsko pravo, npr SAD. Dakle, registracija nije preduslov za sticanje prava na ig, a ako postoji, registracija nema konstitutivno dejstvo, nego samo deklarativno. Koritenje iga ima praktian znaaj kod odranja prava na ig, kod zatite optepoznatih i uvenih igova.
Oblast B: ig
1.3. Funkcije znaka

Funkcija razlikovanja. Osnovna funkcija oznaavanja roba ili usluga je razlikovnost, a to je zahtjev da se omogui kupcima da identifikuju proizvod (bilo da se radi o robi ili usluzi) odreenog proizvoaa, tako da ga uini prepoznatljivim u odnosu na druge sline ili iste konkurentne proizvode. Kupci koji su zadovoljni odreenim proizvodom vjerovatno e ponovno kupovati ili koristiti isti proizvod. Zbog toga, oni moraju biti u stanju lako uoiti razliku izmeu istih ili slinih proizvoda. Funkcija ukazivanja na porijeklo robe ili usluga, znai da se na osnovu same oznake moe zakljuiti da roba potie od jednog izvora, od subjekta koji je titular iga. Jedino je titular ovlaten da koristi svoju zatienu oznaku. Ako jedno lice obiljeava i puta u promet svoju robu obuhvaenu oznakom koja je zatiena oznakom drugog lica, onda ono vri povredu iga. Garantna funkcija ili funkcija kvaliteta pretpostavlja se da su svi oznaeni proizvodi istog kvaliteta, ako su od strane jednog subjekta oznaeni odreenim znakom. Meutim, ova funkcija oznake nema pravnu zatitu. Promjena kvaliteta proizvoda odreenog proizvoaa koji su oznaeni istom oznakom sankcionie trite, jer ih uslijed loeg kvaliteta potroai ne kupuju. Reklamna funkcija uspjenim koritenjem u prometu oznaka koja je zatiena znakom dobija u svijesti uesnika u prometu svojstvo simbola. Takva oznaka simbol sam po sebi budi asocijaciju na odnosnu robu, njena svojstva i na druga ap-
87

straktna znaenja koja sa tom robom vezuju (npr. drutveni presti, eksluzivnost, zdravlje i sl.).
1.4. Vrste igova:

Najee se u privrednom prometu pravi razlika izmeu robnih i uslunih igova, pa su robni igovi znakovi koji se koriste u prometu za razlikovanje robe jednog preduzea od drugog, a usluni igovi se koriste za razlikovanje usluga koje prua odreeno preduzee. a) Individualni ig je ig jednog fizikog ili pravnog lica koji slui za razlikovanje jedne ili vie vrsta robe ili usluga tog lica od istih ili slinih vrsta robe ili usluga drugih uesnika u privrednom prometu. b) Kolektivni ig se koristi za razlikovanje robe ili usluga koje proizvode ili pruaju lanovi odreenog udruenja ili zadruge (najee za pravna lica koja u svome sastavu imaju dva ili vie manjih pravnih lica). Udruenje najee propisuje grupu kriterijuma za koritenje kolektivnog iga: standard kvaliteta i dr. Primjer: Melinda je kolektivni ig koji koristi 5.200 lanova 16 zadruga za proizvodnju jabuka koje djeluju u Valle di Non i Valle di Sole (Italija) i koje su 1989. osnovale konzorcij Melinda
Oblast B: ig
88
c) ig garancije je ig koji koristi vie lica pod nadzorom nosioca iga, a koji slui kao garancija kvaliteta, geografskog porijekla, naina proizvodnje ili drugih zajednikih obiljeja robe ili usluge tih lica. Nosilac iga garancije mora dopustiti koritenje iga garancije svakom licu za robu ili uslugu koje imaju zajednike karakteristike pod uslovima propisanim optim aktom o igu garancije. U pravilu su ove robe ili usluge bile podvrgnute kontroli kvaliteta i sl. od odgovarajueg organa i dobile su odobrenje za promet. Nazivaju se u prometu jo i Certifikacijski igovi. Primjer: WOOLMARK je registrovani robni (garancijski) ig firme WOOLMARK. To je znak kvaliteta kojim se oznaava da je proizvod na kojem se on nalazi sastavljen od 100% iste vune i ispunjava stroge specifine uslove izrade koje je postavila firma WOOLMARK. Registrovan je u vie od 140 zemalja, a licenca je data proizvoaima iz 67 zemalja koji su sposobni ispuniti zadate standarde kvaliteta. U prometu su jo poznati: d) rezervni ig kao ig za oznaku ije se koritenje tek planira i e) defanzivni ili barani ig koji postoji ako podnosilac prijave uopte ne namjerava da koristi zatienu oznaku, ve da mu ig slui kao pravno sredstvo za onemoguavanje drugih lica da koriste takvu ili slinu oznaku.

1.4.1. Specifinosti kolektivnog iga
Prilikom ispitivanja uslova za priznanje kolektivnog iga i iga garancije, Institut e posebno ispitati da li je opti akt o kolektivnom igu, odnosno o igu garancije u skladu s moralom ili javnim poretkom. Korisnik kolektivnog iga ima pravo da koristi taj ig samo na nain predvien optim aktom o kolektivnom igu. Pravo na koritenje kolektivnog iga i iga garancije moe prestati i ako se kolektivni ig i ig garancije upotrebljavaju protivno optem aktu o kolektivnom igu, odnosno o igu garancije. Na kolektivni ig se ne primjenjuju odredbe o razdvajanju igova, niti moe biti predmet ugovora o prenosu prava, kao ni ostalih ugovora koji se mogu zakljuiti u odnosu na ig. Ako je opti akt o kolektivnom igu, odnosno igu garancije suprotan moralu ili javnom poretku, Institut e odbiti zahtjev za registraciju iga, ako dobije nezadovoljavajui odgovor podnosioca o razlozima iz kojih je predloen za registraciju upravo takav kolektivni ig. Kolektivni ig i ig garancije prestaju vaiti i ako Institut tokom ispitivanja izmjena opteg akta o kolektivnom igu, odnosno o igu garancije utvrdi da opti akt o kolektivnom igu ili igu garancije nije u skladu sa moralom ili javnim poretkom. U takvim sluajevima se moe proglasiti nitavim rjeenje o priznanju kolektivnog iga ili iga garancije. Ako je predmet zatite kolektivnog iga ili iga garancije znak koji ukazuje na odreeni geografski lokalitet s kojeg potie roba ili usluga oznaena njime, korisnik kolektivnog iga ili iga garancije ne moe zabraniti drugom da taj znak koristi u skladu s dobrim poslovnim obiajima, niti moe zabraniti njegovo koritenje ovlatenom korisniku iste ili sline registrovane oznake geografskog porijekla za istu ili slinu vrstu robe ili usluga.
Oblast B: ig
89
1.5. Mogue posljedice iskoritavanja tueg iga

Iskoritavanje tueg iga, za vlasnika iga predstavlja opasnost: da e znak iskoristiti distinktivnost iga (odnosno privlanu snagu drugog iga), ili da e znak iskoristiti ugled tog iga (odnosno njegov kvalitativni imid), ili da e takav znak tetiti razlikovnom karakteru iga (oslabiti ga), ili da e znak tetiti ugledu iga (smanjiti ga).
1.6. Naelo specijalnosti

Oznaka, kao predmet zatite, vezuje se u pravu iga za odreenu robu ili uslugu koja se njome oznaava. To ima dvije bitne posljedice: Prva je da se oznaka ne moe

zatititi igom ako lice koje eli zatitu nije odredilo vrste robe ili usluge koje njome oznaava ili e oznaiti. Druga je da se iskljuivo dejstvo iga prostire samo na korienje zatiene oznake za tu istu ili slinu vrstu robe ili usluga. Veza izmeu oznake i odreene vrste robe naziva se naelo specijalnosti. Znak se vezuje za odreene robe i pojedinano odreene usluge i samo se u odnosu na iste ili sline vrste robe zatiene odreenim igom moe staviti prigovor mogue zabune u sluaju registracije istovjetnog ili slinog iga.
Oblast B: ig
90
Izuzetak je samo kod uvenog, slavnog iga, jer taj ig se titi bez obzira na robu i usluge na koje se odnosi znak koji se osporava. Rije je o igu kojim se titi oznaka koja je kod uesnika u prometu stekla najvei mogui stepen poznatosti.To proizilazi iz lana 16. TRIPS-a, Ugovora o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine, odnosno lana 7.1.c) Zakona.
1.7. Nacionalni tretman

Strana fizika i pravna lica u pogledu zatite znaka igom u BiH uivaju ista prava kao i domaa fizika i pravna lica, ako to proizilazi iz meunarodnih ugovora ili konvencija kojima je pristupila ili ih je ratifikovala BiH ili iz principa reciprociteta, koji se pretpostavlja, dok se ne dokae suprotno.
2. Uslovi za registraciju iga

Ne postoji obaveza zatite robnih ili uslunih oznaka igom. Ukoliko se neka oznaka eli zatititi igom, onda mora biti ispunjen itav niz uslova, ali su opti neophodni uslovi: 1. da je znak podoban za razlikovanje iste ili sline robe ili usluga u privrednom prometu, 2. da se moe grafiki prikazati i 3. da je podnesena lista prijavljenih proizvoda koji e koristiti zatienu oznaku
2.1. ta se moe tititi igom?

a) igom se moe zatititi znak koji je prikladan za razlikovanje iste ili sline robe ili usluga u privrednom prometu i koji se moe grafiki prikazati. Znak se moe sastojati naroito od: rijei, ukljuujui lina imena, crtea, slova, brojeva, slika, oblika proizvoda ili njihovog pakovanja, rasporeda boja, trodimenzionalnih oblika ili kombinacije tih elemenata. Zakon u lanu 4. koristi rije naroito, kao naznaku da se ne radi o taksativnom nabrajanju, da su otvorene mogunosti za zatitu, pod uslovom datim u stavu 3. istog lana: Prilikom ocjene da li je neki znak prikladan za razlikovanje robe ili usluga u privrednom prometu uzee se u obzir sve okolnosti, a posebno vrijeme i obim njegove dotadanje upotrebe u BiH.

TRIPS, u lanu 15. propisuje: Svaki znak ili svaka kombinacija znakova kojima se moe razlikovati roba ili usluge jednog preduzea od drugih e se smatrati zatitnim znakom. Takvi znakovi, posebno rijei koje ukljuuju lina imena, slova, brojeve, figurativne elemente i kombinacije boja, kao i kombinacija takvih znakova, mogu se registrovati kao igovi. U sluaju kada znakovi sami po sebi ne mogu razlikovati relevantne robe ili usluge, lanice imaju mogunost usloviti registrovanje razliitosti koja se stie koritenjem. lanice mogu traiti da kao uslov registracije znakovi budu vizuelno uoljivi. Iz navedenog proizilazi da se igom moe zatititi bilo koja distinktivna rije, slovo, kao i brojevi, slogani i simboli, logo, slika, kombinacije slova i crtea, muziki ili vokalni zvukovi, oblik proizvoda ili pakovanja, raspored boja, trodimenzionalni oblici, sve pod uslovom da ih je mogue jasno razlikovati od drugih znakova. Primjer: Mc Donalds, Mercedes-benc, Nike, Kodak, Sarajevotekstil, Carmenline U nekim zemljama reklamni slogani se, takoe, smatraju igom i kao takvi mogu biti registrovani. Sve vei broj zemalja, takoe, doputa registraciju neuobiajenih formi igova, kao to su: jedna boja, trodimenzionalni znakovi (oblik proizvoda ili pakovanja), zvukovi ili mirisi. Ipak, mnoge zemlje su postavile ogranienja u odnosu na to ta moe biti registrovano kao ig, doputajui, u pravilu, samo registrovanje znakova koji se vizuelno mogu opaziti ili koji mogu biti grafiki predstavljeni. b) igom se ne smatraju peati, tambilji i punca (slubeni znak za obiljeavanje dragocjenih metala, mjera i sl.) c) Isti ig se moe koristiti za sve proizvode jednog preduzea, ili za vie razliitih proizvoda, ili za samo jednu vrstu proizvoda, jednu proizvodnu liniju, ali svi moraju biti obuhvaeni prijavom registracije iga. Preduzee se moe odluiti i da koristi novi znak u vezi s postojeim igom (npr. Nutella se obino koristi zajedno sa FERRERO). Takoe, preduzee moe registrovati razliite igove. Na primjer, preduzee Blackmark International d.o.o. moe prodavati neke od svojih proizvoda kao BLACKMARK, a druge kao REDMARK. d) Znak koji nije zatien igom ne iskljuuje pravo drugog privrednika da u prometu koristi isti ili slian znak za obiljeavanje proizvoda druge vrste. e) Kao ig se moe koristiti i trgovako ime privrednika ili njegov dio. Sudska praksa, Za razliite vrste proizvoda ili usluga razliite osobe mogu koristiti isti ig ako taj, po prirodi stvari, ne moe dovesti u zabludu kupce ili korisnike proizvoda. igom zatieni znak ne iskljuuje pravo druge osobe da u gospodarskom prometu upotrebljava isti ili slian znak za obiljeavanje proizvoda ili usluga druge vrste. (VTS RH, Pz-4522/99 od 19.12.2001. godine)
91
Oblast B: ig

2.1.1. ta je distinktivnost?
Prvi uslov za registrovanje iga je da je podoban za razlikovanje iste ili sline robe ili usluga u privrednom prometu. Tada govorimo o distinktivnosti iga. Distinktivnost je ono bitno obiljeje znaka zbog kojeg taj znak razlikujemo od bilo kojeg drugog znaka. Znak kojim je obiljeena odreena roba mora biti prepoznatljiv na poseban nain, da svaki prosjean kupac u istom trenutku, kad vidi znak, prepozna da se radi upravo o odreenom proizvodu, odnosno o odreenom proizvoau. Prilikom ocjene da li je neki znak prikladan za razlikovanje robe ili usluga u privrednom prometu moraju se uzeti u obzir sve okolnosti, a posebno vrijeme i obim njegove dotadanje upotrebe u BiH. to je stariji ig distinktivniji, vea je mogunost nastanka zabune u prometu. To znai da igovi koji imaju visok stepen distinktivnosti, bilo sami po sebi, ili zbog steene prepoznatljivosti na tritu, uivaju iru zatitu nego znaci koji imaju manju snagu.
Oblast B: ig
92
2.1.2. Imena domena

Imena domena su internetske adrese i obino se koriste za pronalaenje internetskih stranica. Na primjer, ime domene hjpc.ba se koristi za lociranje internetske stranice Visokog sudskog i tuilakog savjeta BiH. U posljednjoj deceniji su imena domena postala znaajno poslovno obiljeje privrednih subjekata, to je povealo mogunost sukoba sa igovima. Registrovanje iga drugog pravnog ili fizikog lica kao imena domene mnoga nacionalna zakonodavstva ili sudovi tretiraju kao povredu iga, popularno poznatu kao.cybersquatting. Povreda prava moe postojati i u sluaju da se registruje ime domene koje je zapravo ig nekog poslovnog subjekta i u obrnutom sluaju, kad se kao ig zatiti ime domene nekog drugog subjekta. Posljedica je i ponitenje imena domene, odnosno iga, koji je povrijedio tue ranije pravo i, naravno, naknada tete.
2.2. Glavni razlozi za odbijanje prijave za priznanje iga

Prijava za priznanje iga se moe odbiti iz razloga to postoji apsolutna, zakonom propisana zabrana za registrovanje takvog znaka ili to postoji otklonjiva, relativna zabrana za registraciju predloenog znaka. Zabrane su taksativno pobrojane lanom 6. i lanom 7. Zakona o igu.
2.2.1. Apsolutne zabrane:

U apsolutne zabrane spadaju znakovi koji nisu prikladni za razlikovanje robe, jer nemaju upeatljivost ili posebnost. Takve oznake prosjenom kupcu djeluju kao da su iste ili sline.

Ne moe se zatititi znak: koji se sastoji od oblika koji su protivni zakonu ili moralu, koji se ne moe grafiki prikazati, koji je istovjetan starijem igu ili ranije prijavljenom znaku za istu robu ili uslugu, koji po svom ukupnom izgledu nije prikladan za razlikovanje robe, odnosno usluga u privrednom prometu, za onu robu ili usluge za koje je podnesena prijava iga, koji se sastoji iskljuivo od oznaka ili podataka koji u prometu slue za oznaavanje vrste, kvaliteta, koliine, namjene, vrijednosti, geografskog porijekla proizvoda, vremena ili naina proizvodnje robe ili pruanja usluga, ili za oznaavanje nekih drugih obiljeja robe ili usluga, koji se sastoji iskljuivo od oznaka ili podataka koji su postali uobiajeni u svakodnevnom govoru ili strunom govoru, ili u dobroj vjeri i ustaljenoj trgovakoj praksi, za oznaavanje odreene vrste robe ili usluge, (npr. Internet za kompjuterske usluge), koji je iskljuivo oblik odreen vrstom proizvoda ili oblik proizvoda potreban za postizanje odreenog tehnikog rezultata, ili oblik koji proizvodu daje bitnu vrijednost. Izuzetak je propisan u odnosu na znak koji je zbog ozbiljnog koritenja postao prepoznatljiv u prometu (poput IBM za kancelarijske ureaje, ili BMW za automobile), iako se radi o znaku koji po svom ukupnom izgledu nije prikladan za razlikovanje robe, odnosno usluga u privrednom prometu za onu robu ili usluge za koje je podnesena prijava iga. Zakon taksativno propisuje izuzetak u takama d), e) i f) lana 6., to ukazuje na potrebu paljive ocjene oznake, njenog trajanja, steene prepoznatljivosti, interesovanja za taj proizvod. Takoe postoje obrnuti sluajevi, tako je kalodont, mada zatiena oznaka, postao sinonim za pastu za zube ili friider za rashladni ureaj, te su ove oznake postale opisne oznake za vrstu robe koja je njima oznaena. Takoe se ne moe registrovati tzv. prevarni znak, odnosno znak koji svojim izgledom ili sadrajem moe izazvati zabludu kod uesnika u prometu, posebno u odnosu na geografsko porijeklo, vrstu, kvalitet ili neko drugo obiljeje robe ili usluge ili znak koji sadri zvanine znakove za kontrolu ili garanciju kvaliteta ili ih podraava, kao ni znak za vino i koji sadri ili se sastoji od geografske oznake koja slui za oznaavanje vina ili koji je znak za jako alkoholno pie koji sadri ili se sastoji od geografske oznake koja slui za oznaavanje jakih alkoholnih pia, u odnosu na vina ili jaka alkoholna pia koja nisu tog geografskog porijekla, te znak koji je iskljuivo ime porijekla meunarodno registrovano da vai za teritoriju BiH. Apsolutno je nepodoban za registraciju i znak koji sadri dravni ili drugi javni grb, zastavu ili amblem, naziv ili skraenicu naziva neke zemlje ili meunarodne organizacije, kao i njihovo podraavanje, osim po odobrenju nadlenog organa te zemlje ili organizacije, koji sadri naziv ili skraenicu, grb, amblem, zastavu ili drugi slubeni znak BiH ili njenih entiteta, kantona, Distrikta, ili ih podraava, osim uz odobrenje nadlenog organa, kao ni znak koji predstavlja ili podraava nacionalni ili religijski simbol. Bitno je naglasiti da se, radi ocjene podobnosti za zatitu roba ili usluga, znak posmatra u cjelini, dakle, u svojoj ukupnosti i uvijek u odnosu na prijavljene robe i usluge, uz osjeaj za realne prilike na tritu.
93
Oblast B: ig

Primjeri:
Generiki termini poput: STOLICA, NAMJETAJ, nee dobiti registraciju, jer bi ovakva registracija dala nosiocu iskljuiva prava i ograniila prava drugih proizvoaa, to bi svakako imalo drugaije efekte od eljenih. Generikim znakovima, kao i opisnim se moraju sluiti svi proizvoai, da bi dali informaciju o svojstvima svog proizvoda. Ako se trai zatita verbalizma Led za vrstu robe lediz klase 30 ND, takav zahtjev bi predstavljao generiki pojam vrste robe i bio bi odbijen. Meutim, ako se trai za robu koja predstavlja likere, rakije, vinjake i konjake iz klase 33. ND, radi se o podobnom znaku za registraciju iga, jer ne oznaava vrstu robe.8 Izrazi koji vrednuju ili hvale, kao to su, na primjer, BRZ, NAJBOLJI, KLASIAN ili NOV, SUPER, ne mogu biti registrovani, izuzev ako nisu dio nekog drugog znaka razlikovanja. Prosti geometrijski oblici, trodimenzionalni oblici, pojedinana slova poput :A, jedan broj, jedna boja, znaci + i - nemaju distinktivnost. Ako se trai registracija, onda ovi oblici i slova moraju biti stilizovani da bi imali element prepoznatljivosti.
Oblast B: ig
94
Opisni (deskriptivni) izrazi: To su rijei koje se uobiajeno koriste u prometu da opiu proizvod o kojem se radi. Na primjer, oznaka SLATKO najvjerovatnije e biti odbijena za trini plasman bilo kojeg slatkia, jer bi bilo nepravedno dati bilo kojem pojedinanom proizvoau slatkih proizvoda iskljuivo pravo na rije slatko za reklamiranje vlastitih proizvoda. Osim toga, pojam slatko ne sadri u sebi osnovnu potrebnu osobinu da bi neki znak bio ig: nema razlikovnosti. Za razliku od distinktivnih znakova, podobnih za zatitu igom, tj. za razlikovanje roba i usluga u prometu, deskriptivni znakovi su lieni ove funkcije, jer samo pruaju informaciju o jednom ili o nizu svojstava proizvoda, o njegovim stvarnim vrijednostima i kvalitetima. Opisni znakovi predstavljaju proizvod kupcu, a ne pruaju mu neku posebnu karakteristinu informaciju koja se moe dovesti u vezu samo sa proizvodom konkretnog vlasnika. Da bismo utvrdili da je znak opisan, neophodno je da budu ispunjeni sljedei uslovi: da znak iskljuivo oznaava vrstu robe, usluge, njihovu namjenu, vrijeme ili nain proizvodnje, kvalitet, cijenu, koliinu, masu i geografsko porijeklo; da znak u cjelini iskljuivo oznaava vrstu robe, usluge, odnosno svojstvo robe ili usluge;
8
Removi, Biljana. Nepodobnost deskriptivnih znakova za zatitu igom, Republika Srbija, Pravni informator, decembar 2010. godine

da prosjean potroa u BiH smatra da znak iskljuivo oznaava vrstu robe, usluge, odnosno svojstvo robe ili usluge, odnosno da u njemu vidi samo to deskriptivno svojstvo; da znak iskljuivo oznaava vrstu konkretne robe ili usluge koju je prijavilac naznaio u spisku roba i usluga, odnosno njihovo svojstvo. Stoga, znak koji je dvosmislen, koji se moe razumjeti na vie naina, koji nosi vie poruka, nije opisni znak. Izrazi koji nose vie znaenja ne opisuju robu direktno, nisu opisni znakovi. Tako Beka nicla nosi poruku da se radi o mesu koje je pripremljeno na jedan poseban nain. Zato ovaj verbalizam nije podoban za zatitu igom za meso, jer iskljuivo opisuje ovu vrstu robe.
Ako znak odmah asocira potroaa na proizvod, onda nije podoban za zatitu jer nema distinktivnosti i zapravo nema ni minimum dileme ta oznaava, kao to se vidi iz primjera crtea hljeba koji nije stilizovan. Ali, ako bi ovaj crte sadravao neki drugi distinktivan element, neku rije ili drugi grafizam, onda se ve ne bi radilo o opisnom znaku. Tako i crte reda okolade, ako nije stilizovan, ne moe predstavljati ig.
95
Oblast B: ig
Navedeni znak, iako sadri grafike elemente je opisan, jer je prijavljen za ustanovu koja prua bankarske usluge. Dopustiti registraciju znailo bi onemoguti druge banke da svojim korisnicima kau da pruaju takoe bankarske usluge. Stoga, ne mogu biti zatieni igom verbalizmi: burek za proizvode od itarica u klasi 30 ND; voda za mineralne i sodne vode u klasi 32 Nianske deklaracije; ali ni (zbog geografskog porijekla) verbalizmi : VIENNA INSURANCE GROUP za osiguranje i finansijske poslove u klasi 36. ND ili Banatski sir za sir u klasi 29. Nianske deklaracije, kao ni FIDELITY INVESTMENTS za investicione usluge u klasi 36. ND Istovremeno moe biti registrovan verbalizam Cvijet za ampone iz klase 3 ND, Mandolina za unku u klasi 29 ili PET za tampane stvari iz klase 16. ND.9 to se tie izraza na stranom jeziku, podobnost za zatitu razliito se cijeni za strani i za domai jezik. Od znaaja je prosjean potroa, pa bi verbalizmi na engleskom
9
Ibidem,

teko dobili verifikaciju, s obzirom na prisutnost tog jezika u ovoj zemlji, dok bi te iste rijei imale nepoznat i recimo fantastian znaaj na kineskom ili moda danskom jeziku. Rije loan nije prepoznatljiva u BiH, ali na portugalskom znai jednu vrstu jedra i tamo bi bila opisna. Prevarni igovi: To su igovi koji gotovo sigurno mogu prevariti ili dovesti u zabludu potroae u odnosu na karakter, kvalitet ili geografsko porijeklo proizvoda. Plasman na trite margarina sa igom koji karakterie KRAVA, to bi ukazivalo povezanost sa mlijenim porizvodima ili slika maline za voni sok sa vjetakom aromom maline.
Oblast B: ig
96
2.2.1.1. Posebni uslovi za registraciju:

Registracija znaka koji se moe podvesti pod apsolutne zabrane e se ipak dozvoliti u sljedeim sluajevima: ako su dio nekog prepoznavajueg znaka razlikovanja; ako je slovo modifikovano-stilizovano kao P Pjera Kardena ili R Pako Rabana; ako slogan sadri barem jednu distinktivnu rije; ako su slova i brojevi prikazani grafizmom.
2.2.2. Relativne zabrane

Na osnovu relativnih razloga odbijaju se zahtjevi za zatitu iga koji je u sukobu s postojeim ili ranijim igom. Prijava e biti odbijena ako postoji vjerovatnoa da postojanje dva ista ili veoma slina iga za istu ili slinu vrstu roba moe dovesti do zabune u prometu, to ukljuuje i vjerovatnou asocijacije s ranije zatienim znakom. a) Znak ne smije biti istovjetan ili slian ranije zatienom znaku drugog lica za slinu robu, odnosno usluge. ig je apsolutno imovinsko pravo i nije poeljno da postoje dva iga razliitih lica za istu oznaku za istu ili slinu vrstu robe. Mogue je da se prepreka otkloni davanjem saglasnosti nosioca ranijeg iga. b) Znak ne smije biti isti ili slian za istu ili slinu vrstu robe, odnosno usluga optepoznatom znaku. Zakon uvaava injenicu da postoje znakovi koji uspjeno obiljeavaju robu i ispunjavaju funkciju distinktivnosti, iako nisu registrovani. Zato se takvom znaku prua zatita, bez obzira to nije registrovan, ukoliko se prijava odnosi na istu oznaku za istu ili slinu vrstu robe. c) Znak ne smije biti istovjetan ili slian uvenom igu. Zakon upuuje na lan 16. stav 3. TRIPS-a, a zatita se prua uvenom igu bez obzira na vrstu robe za koju je prijavljen novi znak. Ovdje se probija naelo specijalnosti iga i zatita prua samom igu bez obzira na robu, odnosno usluge na koje se odnosi, ako bi se koritenjem takvog znaka nelojalno izvlaila korist iz steene reputacije uvenog iga ili bi se tetilo njegovom distinktivnom karakteru, odnosno reputaciji.

d) Znak ne smije svojim izgledom ili sadrajem vrijeati starije autorsko pravo ili geografsku oznaku ili ranije zatieni industrijski dizajn. Ukoliko bi korienjem prijavljenog znaka dolo do povrede ranijeg prava inelektualne svojine drugog lica, ig nee biti priznat, izuzev ako titular ranijeg prava da svoju saglasnost. e) Znak ne smije povrijediti pravo na lino ime poznatog lica ili lik bilo kojeg lica, ako su nastali prije datuma prijave iga ili priznatog prava prvenstva zatraenog u prijavi iga. Za koritenje lika, linog imena, nadimka ili pseudonima poznatog lica kao iga potreban je pristanak tog lica, a lik umrlog lica moe se zatititi igom samo uz pristanak branog druga i djece umrlog, odnosno roditelja ako nema djece, a ako nema roditelja, uz pristanak drugih nasljednika ako testamentom nije drugaije odreeno. Za zatitu znaka koji sadri lik, lino ime, nadimak ili pseudonim istorijske ili druge umrle poznate linosti potrebna je i dozvola nadlenog organa. Cilj je da se sprijei komercijalizacija linih imena ili likova, a radi zatite prava linosti. Prepreka se otklanja saglasnou ive osobe ili njegovih nasljednika. f) Ne moe se registrovati znak koji je istovjetan ranijem igu ili slian ranijem igu koji je bio registrovan za istu ili slinu robu ili usluge, a koji je prestao da vai zbog neproduenja registracije, ako je prolo manje od dvije godine od dana prestanka ranijeg iga, osim ako nosilac ranijeg iga nije dao svoju saglasnost za priznanje kasnijeg iga ili nije koristio svoj ig. Ovo je sigurnosna odredba protiv gomilanja igova koji se ne koriste, a na taj nain spreavaju privredni subjekti da koriste istu ili slinu oznaku za obiljeavanje svojih proizvoda. g) koji je podnesen suprotno principu dobre vjere, savjesnosti i potenja. Zatienim znakom se smatra znak koji je zatien igom za teritoriju BiH, ali i znak koji je predmet prijave za priznanje iga za teritoriju BiH, pod uslovom da ig po toj prijavi bude priznat. TRIPS lan 16. stav 3. lan 6. bis Parike konvencije (1967.) primjenjuje se mutatis mutandis, na robu i usluge koje nisu sline onima za koje je registrovan ig, pod uslovom da bi upotreba tog iga u odnosu na navedene robe i usluge trebala ukazati na povezanost izmeu takve robe ili usluga i vlasnika registrovanog iga i pod uslovom da bi interesi vlasnika iga takvom upotrebom vjerovatno mogli pretrpjeti tetu. Primjer: utvreno je da nije podoban za zatitu igom znak BALKAN EKSPRES BEND koji je prijavljen za usluge iz klase 41 (razonoda, kulturne aktivnosti, usluge kojima je cilj zabavljanje drugih lica), jer je BALKAN EKSPRES naziv poznatog filma nastalog u SFRJ. U suprotnom bi dolo do povrede autorskog prava. Dakle, kreacija nekog znaka, logotipa ili etikete moe predstavljati duhovnu tvorevinu koja moe biti zatiena autorskim pravom, ime je zatien interes autora ili kreatora. U takvom sluaju nema zatite iga.
97
Oblast B: ig

Nee biti podoban za zatitu igom znak koji u sebi sadri grafiki element koji predstavlja reprodukciju umjetnikog djela, niti znak koji u sebi sadri verbalizam koji predstavlja naslov nekog knjievnog djela, kao ni znak koji u sebi sadri grafiki ili verbalni element koji predstavlja autorsko djelo.
2.2.3. ta je disclaimer?
Mogue je da neki elementi znaka po svojoj prirodi nemaju funkciju iga i ti elementi moraju ostati slobodni u prometu, to znai da se na njima ne moe stei monopolsko pravo. Radi se o elementu znaka koji je po svojoj prirodi diskriptivan ili generiki ili uobiajen u svakodnevnom govoru ili strunom govoru, dakle, koji predstavlja relativnu zabranu iz lana 6. stav 1. take d), e) i f) Zakona o igu. Stoga, podnosilac prijave samostalno odustaje od bilo kakvih iskljuivih prava na dijelu iga, koji nije jasan ili nedvosmislen i koji bi mu dao vie prava nego to inae moe dobiti u odnosu na odreeni element znaka. Na tom elementu znaka se ne uspostavlja iskljuivo pravo van cjeline znaka. Podnosilac prijave se pismeno izjanjava, prilikom podnoenja prijave ili na zahtjev Instituta, da ne trai nikakva iskljuiva prava na tom, tano odreenom elementu znaka koji eli zatititi. Ta izjava se naziva disclaimer. Disclaimer je, dakle, dobrovoljno ogranienje obima zatite koja se trai prijavom iga.
Oblast B: ig
98
2.3. Ocjena slinosti znakova

Zakon o igu odreuje da su opta naela odnosno kriterijumi od kojih se polazi prilikom ocjene slinosti znakova: 1. naelo jedinstva (specijalnosti) iga ( pogledati taku 1.7) 2. mogunost izazivanja zabune u prometu, 3. upoznatost relevantne javnosti.
2.3.1. Mogunost nastanka zabune u prometu

Osnovni elemet za ocjenu slinosti znakova je mogunost stvaranja zabune u prometu. Do zabune u prometu moe doi koritenjem oznake koja je istovjetna ili slina sa tuom zatienom oznakom, ali samo pod uslovom da se njome oznaava ista ili slina vrsta robe ili usluga. Slinost oznaka moe biti takva da u prosjenim uslovima koji u prometu postoje, uesnici u prometu zamjenjuju takve oznake jer nalaze da su one iste. Slinost se utvruje poreenjem oznaka sa aspekta znaenja, kao i sa zvunog i vizuelnog aspekta. to je slinost oznaka vea, to je vea i vjerovatnoa izazivanja zabune.

Nesposredna zabuna postoji kad uesnici u prometu pogreno vjeruju da roba potie od titulara iga, a ne od subjekta koji je tu robu oznaio i stavio u promet (npr. ig Boni za higijenske uloke i zubnu pastu Boni-Dent). Posredna zabuna postoji kad uesnici u prometu pogreno vjeruju da izmeu titulara iga i subjekta koji je oznaio i pustio u promet odreenu robu postoji odreena organizaciona povezanost, odnosno poslovne saradnje (npr. Fini Bank i BocaFini-Credit Bank). Kriterijum mogunosti zabune u prometu je od uticaja kod ocjene slinosti znakova. Ovaj kriterijum je u biti zahtjeva za distinktivnou znaka, dakle, za potrebom da znak bude podoban za razlikovanje. Ako znak dovodi u sumnju porijeklo i identitet proizvoda ili usluge, onda je izvjesno postojanje mogunosti zabune.
EASY WEAR je zatieni ig odjee za tinejdere EEZYWARE da li postoji zbunjujua slinost?

Za postojanje slinosti nije potrebno da je zabuna nastala, ve je dovoljno da postoji vjerovatnoa nastanka zabune u prometu (Propis Savjeta Evropske unije br. 40/94 iz 1993. godine o igu Evropske unije).
Oblast B: ig
2.3.2. Upoznatost relevantne javnosti

Zakon o igu BIH u lanu 8. st. 2. uvodi novinu, kod ocjene da li se radi o povredi uvenog iga ili optepoznatog iga, na nain da predvia misaonu reakciju relevantne javnosti kao kljuni kriterijum za ocjenu slinosti suprotstavljenih znakova, a pod ovaj pojam se podvode potroai, ali i drugi uesnici u prometu ukljuujui strunjake, te sva lica koja dolaze ili mogu doi u dodir sa suprotstavljenim znakovima. U ovoj odredbi izostavljena je ranije koritena sintagma prosjeni potroa kao kriterijum za ocjenu prikladnosti znaka za zatitu igom. Takoe, u lanu 6. stav 1. taka h) Zakona o igu se uvodi termin javnost, kao zajedniki pojam za sve one koji uestvuju u prometu na bilo koji nain, pa i ako nisu kupci ili distributeri robe. Na ovaj nain ZO je usklaen sa Parikom konvencijom koja takoe, kao i brojna usporedna zakonodavstva, ne poznaje kriterijum prosjenog potroaa, to istovremeno ne znai da ovaj kriterijum nije polazna osnova za ocjenu slinosti znakova i ocjenu vjerovatnosti mogueg nastanka zabune.
99
2.3.2.1.Panja prosjenog uesnika u prometu

Panja prosjenog uesnika u prometu - rije je o pravnom standardu koji podrazumijeva idealnu linost koja uestvuje u privrednom ivotu i koja personifikuje ona psihika svojstva (obrazovanje, znanje, iskustvo, panju) koja su relevantna za ocjenjivanje u svakom konkretnom sluaju. Ovakav potroa bez poseb-

ne panje uestvuje u kupovini, nisu mu poznati zatieni distinktivni elementi iga, te znakove ocjenjuje na osnovu ukupnog utiska. Oni su, zapravo, ve provjereni i isprobani, tako da je prosjena panja, u ovom sluaju niskog intenziteta i svodi se na brzu verifikaciju ve odavno izabranog artikla, odreene boje i oblika. Panja prosjenog uesnika u prometu je promjenjiva kategorija, zavisno o kojoj vrsti prometa se radi. Tako, kupac namjetaja e tee doi u zabludu zbog slinosti oznake nego kupac sapuna. Vie panje se posveuje kupovini namjetaja ili automobila ili drugih luksuznih artikala, nego sredstvima koja se redovno, svakodnevno nabavljaju za linu higijenu. Drugaije je sa kupovinom luksuznih artikala, potrebna je poveana panja. Tako je i sa lijekovima. Prosjean potroa je graanin koji teko pravi razliku izmeu istih lijekova razliitih proizvoaa. Panja prosjenog potroaa odreene robe je od znaaja za utvrivanje slinosti robe. Prosjean kupac je samo ovjek prosjene panje, koji na prvi pogled, na osnovu ukupnog utiska, ocjenjuje da li su dva znaka slina, mada ih nema oba pred oima.10 Dakle, kriterijum prosjenog uesnika u prometu se samo koristi u sluaju kad se znak ispituje sa stanovita mogue zabune u prometu u vezi sa naelom specijaliteta. Ovaj standard se ne primjenjuje kad se radi o izriitoj zakonskoj zabrani, poput registracije oznake koja sadri zvaninu oznaku kvaliteta ili lik istorijske osobe, a bez saglasnosti nadlenog organa ili geografske oznake za vino.
100
Oblast B: ig
Sudska praksa. 1. O tome da li postoji slinost nekog proizvoda s drugim proizvodom u njegovu nazivu ili drugim karakteristikama, prosuuje se po tome da li su prosjeni potroai mogli biti dovedeni u zabludu izazivanjem vizuelnog efekta koji bi proizlazio iz slinosti naziva proizvoda i koji bi kod potroaa mogao utjecati na izazivanje asocijacije na proizvod drugog proizvoaa. (Presuda Vrhovni sud BiH, broj: Gvl-24/85 od 28. 11. 1985. godine Bilten VSBiH, broj 1/86, odluka broj 8.)
2.3.2.2. Kriterijum vee panje

Bitno je ukazati da se u situaciji kada se radi o specifinoj vrsti robe namijenjenoj strunjacima iz odreene oblasti, npr. neke posebne vrste tehnike robe iz klase 9 ili druge robe koja ne spada u robu iroke potronje, ne trai panja prosjenog potroaa, nego prosjena panja onih kojim je ta roba namijenjena.
10
Milenko Manigodi Robni i usluni igovi, str. 53, Beograd, Pronalazatvo, 1989. god.

Sudska praksa: 1. Kriterijumi za utvrivanje slinosti znakova utvreni presudom Evropskog suda u predmetu SABEL BV v. Puma AG (C-251/95, presuda od 11. 11. 1997. godine): Vizuelni, auditivni i konceptualni (semantiki) kriterijum za ocjenu slinosti znakova; Razlikovni (distinktivni) i dominantni (prevladavajui) elementi znaka. Bitno je utvrditi ukupan utisak koji znakovi ostavljaju u svijesti prosjenog potroaa - hoe li zajednika obiljeja znakova uzrokovati zabunu kod potroaa; Znak se mora uzeti kao cjelina, jer prosjeni potroa na taj nain uobiajeno doivljava znakove, te se ne uputa u analizu njihovih razliitih detalja. 2. Kriterijum za utvrivanje istovjetnosti znakova iz presude Evropskog suda u predmetu LTJ Diffusion SA v. Sadas Vertbaudet SA (C-291/00, presuda od 20. marta 2003. godine): Presuda razmatra pitanje tumaenja istovjetnosti znakova, pa navodi da tumaenje mora biti strogo: dva elementa koja se porede moraju biti istovjetna u svakom pogledu, zbog ega istovjetnost znaka i iga postoji kada, bez ikakvih izmjena ili dodataka, znak reprodukuje sve sastavne elemente iga. Takoe ukazuje da globalna ocjena istovjetnosti znaka i iga postoji u odnosu na prosjenog potroaa za kojeg se smatra da je relativno dobro obavijeten, relativno paljiv i oprezan. Kod takvog potroaa znak ostavlja opti dojam, dok stepen njegove panje varira zavisno od kategorije proizvoda ili usluga o kojima se radi. Osim toga, takav je potroa rijetko u mogunosti direktno uporediti znakove i igove, zbog ega se mora pouzdati u njihovu nesavrenu sliku koja mu je ostala u sjeanju. 3. Nositelj iga moe zabraniti treim osobama da bez njegovog odobrenja rabe znak koji je istovjetan ili slian znaku za proizvode ili usluge iz te ili sline vrste kao to su one za koje je ig priznat ili ga rabiti za obiljeavanje tih proizvoda ili usluga. Prilikom utvrivanja postojanja povrede iga sud mora posebno obratiti pozornost na postojanje identinosti ili bitne slinosti. Slinost se procjenjuje prema kriteriju prosjenog kupca i stupnju njegove pozornosti. Onda kada prosjean kupac ne mora obratiti osobitu pozornost da bi uoio razliku izmeu naziva dva proizvoda, tada nije rije o oponaanju znaka. (VTS, RH, Pz-3402/03 od 3. februara 2004.g.)11
Oblast B: ig
101
11
VTS je Vrhovni trgovinski sud Hrvatske.

4. Povredom iga smatra se i oponaanje iga, a ono postoji ako prosjean kupac robe odnosno usluge, bez obzira na vrstu robe odnosno usluge, moe uoiti razliku samo ako upotrijebi posebnu panju tj. panju usmjerenu na to da uoi razliku izmeu robnih igova. (Privredni sud Hrvatske, Pz-1808/93 od 17.VIII 1993. god.) 5. Pri procjeni da li se radi o oponaanju zatienog znaka razlikovanja, mjerodavan je ukupan utisak prosjenog potroaa. (Privredni sud Hrvatske, Pz-46/93 od 16.3.1993. godine)
Oblast B: ig
102
2.3.3. Kriterijumi ocjene slinosti verbalnih znakova

Znaci se porede po: a) izgledu (vizuelno), b) zvunosti (auditivno)i c) znaenju (semantiki). a) Vizuelni - slinost znakova se ocjenjuje na osnovu njihovog izgleda. Analizira se: duina rijei, broj slogova, poloaj samoglasnika, raspored slova, broj istih slova sa istim rasporedom. Posebno se mora imati u vidu broj i raspored slova, slogova i glasova, njihova akcentuacija, a posebno broj i raspored samoglasnika i broj istih slova, broj slova sa istim rasporedom, jer sve ove okolnosti predstavljaju bitnu karakteristiku odreenog znaka, kako u vizuelnom, tako i u fonetskom smislu. b) Auditivni - uporeivanje znakova na osnovu njihovih fonetskih karakteristika koje zavise od broja i rasporeda samoglasnika, akcentuacije, zvunosti pojedinih glasova. c) Semantiki - uporeivanje znakova na osnovu njihovog znaenja.
Pravila: 1. im postoji slinost po jednom od ovih kriterijuma, znaci e se smatrati slinima, ali ako postoji razlika u znaenju, ovi znaci se po pravilu nee smatrati slinima. 2. Poreenju podlijeu samo distinktivni elementi znaka. 3. Prefiksi i sufiksi npr. PRE, PRO koji se upotrebljavaju u nazivima nekih vrsta robe (npr. kod farmaceutskih proizvoda) ne predstavljaju distinktivne dijelove znaka, pa se ne uporeuju. 4. Treba apstrahovati zajednike generike dijelove, jer to samo po sebi ne znai slinost, nego je potrebno imati u vidu da li postoje razlike u drugim dijelovima znaka.

Sudska praksa: 1. Tuilac svoje proizvode oznaava sa SOLEA a tueni sa A sole, pa tuilac smatra da je dolo do povrede prava na ig. Ne postoji povreda robnog iga ako tueni koristi rije internacionalnog znaenja koja asocira na namjenu proizvoda, a tekst se fonetski i ortografski dovoljno razlikuje, tako da prosjean kupac moe i bez ulaganja posebne panje razlikovati porijeklo proizvoda. (VS BiH P 285/ 86 od 18.11.1985. godine) Iz obrazloenja: igovi nisu slini fonetski, jer je red glasova znaajno izmijenjen, a naroito s obzirom na apostrof kojim se kod robnog iga tuenog u izgovoru izdvaja poetni glas od preostalog sloga. Ne postoji ni pravopisna slinost jer su slova ispremjetana, a znaajno se igovi razlikuju u pravopisnom smislu i time to kod robnog iga tuenog poetno slovo odvaja apostrof od preostalog dijela. Kod ovakvih okolnosti razliku pojaava injenica da je robni ig tuioca ispisan velikim, a tuenog malim slovima. Prvostepeni sud pravilno nalazi da se tuenom ne moe zabraniti da u okviru robnog iga koristi rije internacionalnog znaenja Sole kojom se asocira na namjenu proizvoda (krema za sunanje) ako time ne dovodi prosjenog kupca u zabludu u pogledu porijekla proizvoda 2. Nisu slini verbalizmi Lara i Lark jer je Lara ensko ime Odluka Zavoda za intelektualnu svojinu SFRJ od 12.2.1979. godine broj 24318/78-199/74.12 3. injenica da izmeu rijei Kriter i Krater postoji vizuelna i auditivna slinost nema onaj znaaj koji joj se u tubi pridaje, jer se time ne dovodi u sumnju pravilnost utvrenog stanja, budui da izmeu ovih rijei ne postoji slinost po znaenju Odluka Saveznog suda SFRJ broj Us 527/79 od 12.12.1979. godine:. 13 4. Ne postoji povreda robnog iga kada nazivi proizvoda nisu slini ni po grafikom rjeenju, a ni po etimolokom i fonetskom karakteru. Vrhovni sud BiH P328/86 od 27.11.1987, Bilten Vrhovnog suda BiH broj 4/87
103
Oblast B: ig
2.3.4. Slinost znakova u slici

Znaci u slici se mogu sastojati od ornamenata (kombinacije geometrijskih slika), od slike jednog ili vie predmeta, kao i od kombinacije ornamenata i slika predmeta.
12 13
Manigodi, Milenko: Robni i usluni igovi, Pronalazatvo Beograd, 1989.godina Ibidem
Oblast B: ig
104
Primjer: Utisak na potroaa: Slika pume i slika geparda su, prema presudi Suda pravde EU, sline, jer stvaraju slian utisak na potroaa, pa kada su istih ili slinih proizvoda, mogu da dovedu do zabune u prometu.
Sudska praksa: Imajui u vidu sve naprijed navedeno, sud nalazi da je neosnovan navod punomonika tuenog da se putem vjetaenja mora utvrditi povreda prava na ig, jer po miljenju ovog suda u pogledu okolnosti da li su dva iga slina upravo ne moe da bude mjerodavno miljenje vjetaka npr. slikara koji bi dao svoje miljenje sa stanovita svoje struke, pa moe da uoi okolnosti koje obian kupac ne moe zapaziti kada ne obraa osobitu panju, ve je upravo bitno ono to prosjean kupac moe zapaziti. Stoga sud nalazi da je izmeu etiketa koje je proizvodio i stavljao na svoje proizvode tueni i etiketa tuioca slinost oita, kako naziv proizvoda tako i dizajn etiketa. (Iz presude Osnovnog suda u Brko Distriktu broj P-38/02-I od 21.08.2002. godine).
2.3.5. Ocjena slinosti verbalnog i grafikog znaka

Kriterijum znaenja: Prilikom uporeivanja verbalnog i grafikog znaka polazi se od pravila da e se dva znaka smatrati slinima u sluaju kada je znaenje rijei identino znaenju slike. Utvreno je da su slini:
i rije KROKODIL

Sudska praksa Koritenjem grafikih elemenata etiketa tuioca za dizajn svojih etiketa ista boja etiketa, oblik slova i isto pismo kao i drugih grafikih elemenata, tueni namjerno kri prava tuioca na ig i na taj nain kupce dovodi u zabludu i stvara uvjerenje da su njegovi proizvodi i kontrolisani po standardima tuioca.(Presuda Apelacionog suda Brko Distrikta Bosne i Hercegovine br. G-282/02 od 24.10.2002. godine)
2.3.5.1. Nedistinktivni dijelovi grafikih znakova

Primjeri dijelova koji imaju slabu snagu obiljeavanja su: slika vinje za bombonu sa okusom vinje, slika kokosa za okoladu od kokosa, slika paprike za zainsku papriku, slika povra za dodatak jelima sa povrem, slika enske noge za arape itd.
Ovi dijelovi znaka se po pravilu zanemaruju prilikom ocjene slinosti suprotstavljenih igova. Izuzetak: Ukoliko navedene slike predstavljaju jedini dio znaka, one mogu da budu registrovane, pod uslovom da ne postoji stariji identian ili slian ig registrovan za istu ili slinu robu.
105
Oblast B: ig
2.3.6. Kako se ispituje slinost roba ili usluga?

Kriterijumi za ispitivanje slinosti roba i usluga su sljedei: priroda - namjena - naini koritenja; meusobna zamjenljivost - distributivni kanali; aktuelni ili potencijalni kupci (relevantna javnost); uobiajeno porijeklo robe i usluga u smislu mjesta proizvodnje; uobiajena mjesta prodaje robe i pruanja usluga.
a) priroda proizvoda, namjena, nain koritenja: Ovo je modalitet u kojem se ispituje povezanost roba u odnosu na njihovu prirodu i odgovara na pitanje da li su slini: kolai i meso; bicikli i automobili; sva alkoholna pia (rakija, votka, vinjak); bezalkoholna pia (sokovi, mineralna voda i sl.).
To je najznaajniji kriterijum za odreivanje slinosti robe, koji treba shvatiti usko, to je ona namjena koja je svojstvena odreenoj robi, bez obzira to ta roba moe

da ima i drugu namjenu. Nema slinosti ni zabune u prometu ako ni priroda, ni namjena proizvoda nije slina. Primjer: 1. Smatraju se slinim: veterinarski lijekovi i nutricioni dodaci hrani za ivotinje, jer je u oba sluaja rije o proizvodima koji imaju za cilj ouvanje ili unapreenje zdravlja ivotinja. 2. Razliiti su specijalni softver integrisan u aparat za dijalizu i multimedijalni softver, iako su oba softveri, dakle ista vrsta, iz razloga jer jedan od uporeivanih proizvoda koji pripadaju istoj vrsti ima vrlo specifinu namjenu. 3. Putne torbe i kutije za pribor za crtanje mogu da slue istoj grupi potroaa, ali nisu sline, jer ne mogu dovesti do zabune prosjeno paljivu osobu. 4. Isto tako, kontraceptivne pilule za ene i lijekovi za prostatu, iako su svrstani u istu klasu ( 5 ), ne smatraju se slinim, jer su namijenjene razliitom krugu potroaa. 5. Udice za ribolov koje su svrstane u klasu 28 i harpuni za ribolov koji su svrstani u klasu 8 e se smatrati slinom robom, jer su namijenjeni istom krugu potroaa. b) komplementarnost proizvoda: Komplemantarnost proizvoda postoji kad postoji bliska funkcionalna veza. Smatrae se slinim, pa samim tim i meusobno zamjenjivim, proizvodi poput: papir i olovka, satovi i kutije za satove, cigarete i pribor za puae, hardver i softver, kravata i koulja.
106
Oblast B: ig
Primjer: Elektrini kabal i softver se ne smatraju slinim proizvodima, iako oba doprinose radu raunara, jer je komplementarnost posredna, s obzirom da u svijesti potroaa ne postoji direktna veza izmeu ova dva proizvoda. c) konkurentnost robe: Robe su konkurentne kada su namijenjene istom krugu potroaa koji mogu da vre izbor izmeu jednih i drugih zbog njihove iste namjene. U takvim sluajevima robe se smatraju zamjenljivim. U tom smislu, nakit od zlata i biuterija se smatraju slinom robom. e) mjesto prodaje: Ako se robe uobiajeno prodaju na istim prodajnim mjestima, postoji opravdani razlog da se vjeruje da se radi o slinim proizvodima. ta je sa velikim supermarketima? Izuzetak: Ako se radi o robi koja se prodaje u specijalizovanim prodavnicama, kao to su, na primjer, fungicidi i preparati za zatitu bilja koji se prodaju u biljnim apotekama, onda e ovaj kriterijum biti od presudnog znaaja. Iako je rije o namjen-

ski razliitim proizvodima, injenica da imaju iste kanale prodaje, da ih potroai mogu nai u istim specijalizovanim prodavnicama moe da navede potroae da zakljue da roba potie od istog proizvoaa.
Sudska praksa 1. Labello i Lip balzam - injenino stanje: tuilac trai zatitu ukazujui na mogunost zabune na tritu - ukazuje u navodima da je Labello najstariji proizvod te vrste na tritu, da je postao generiki naziv za tu vrstu proizvoda, da Lip balzam ima slinu ambalau, da su nijanse boje pakovanja sline, da se prodaju u korpama u supermarketima... Iz obrazloenja presude VTS RH, P-2045/94 od 17. januara 1995. godine: alitelji su u pravu kada tvrde da se u konkretnome sluaju zaista radi o slinoj ambalai proizvoda tuitelja i tuenih, ali se slina ambalaa rabi za slinu ili istu vrstu proizvoda u cijeloj kozmetikoj i farmaceutskoj industriji. Tako npr. svi dezodoransi, bez obzira na proizvoaa, imaju isti oblik,veliinu i mehanizam uporabe, bez obzira na proizvoaa, i veina se koristi zelenom, plavom i ruiastom bojom, koje karakteristike upuuju na vrstu pojedinih proizvoda, tj. vrstu mirisa i namjenu. U konkretnom sluaju tuitelji upozoravaju na slinosti u nijansama boje, no, kao to je reeno, veina proizvoda upotrebljava boje sa svrhom da se kupca uputi na namjenu proizvoda ili podrijetlo, pa tako konkretno tuitelj ima zelenu boju Labelloproizvoda koja upuuje da je proizvod od kamilice, a tueni ima zelenu boju sticka koja upuuje da je proizvod od kaktusa Aloe vere. uta boja proizvoda upuuje na to da se radi o takvim proizvodima i tuitelja i tuenog koji se upotrebljavaju ljeti, po suncu. Dakle, valja zakljuiti, da ne stoji tuiteljeva teza da u dananjemu velikom prometu raznih kozmetikih i kozmetiko-farmaceutskih proizvoda njihov vanjski izgled kao to su boja i oblik ima utjecaja, tj. da je utjecajna karakteristika za razlikovanje proizvoda jednog proizvoaa od proizvoda drugog. 2. Kriterij za utvrivanje slinosti proizvoda ili usluga utvren presudom Evropskog suda u predmetu Canon Kabushiki Kaisha v. Metro-Goldwyn-Mayer Inc (C-39/96, presuda od 29. septembra 1996.): uzeti u obzir sve relevantne faktore koji se odnose na same te proizvode i usluge, ukljuujui i: prirodu tih proizvoda i usluga, njihove krajnje korisnike, odnosno (namjeravanu) svrhu tih proizvoda ili usluga, nain njihove upotrebe, kao i injenicu radi li se o meusobno konkurentnim ili komplementarnim proizvodima i uslugama... Dakle, znak je istovjetan igu ukoliko, bez ikakvih izmjena ili dodataka, reprodukuje (preslikava) sve sastavne elemente iga, ili ukoliko, posmatran u cjelini, sadri razlike koje su toliko beznaajne (nebitne) da mogu proi nezapaeno kod prosjenog potroaa.
107
Oblast B: ig

2.3.7. Specifinosti optepoznatog i uvenog iga
Optepoznati igovi su znakovi koji nisu registrovani, ali se smatraju optepoznatima na tritu za odreene vrste roba ili usluga i kao rezultat toga podlijeu snanoj zatiti. Optepoznati znakovi uivaju zatitu iako nisu registrovani, ili se ak i ne koriste, na odreenoj teritoriji. Ne moe se registrovati znak koji je isti ili slian za istu ili slinu vrstu robe, odnosno usluga, znaku drugog lica koji je poznat u BiH, u smislu lana 6. bis Parike konvencije o zatiti industrijske svojine.
Oblast B: ig
108
igovi su zatieni od zbunjujue slinih igova koji se koriste za identine ili sline proizvode ili usluge, ali je zatita optepoznatih igova vea. Oni su zatieni od zbunjujue slinih igova, iako nisu registrovani za istu ili slinu vrstu robe ili usluge. uveni ig lan 7.c) Zakona definie upuujuom normom uveni ig kao ig koji, u skladu s lanom 16. stav 3. TRIPS-a, bez obzira na robu, odnosno usluge na koje se odnosi, predstavlja reprodukciju, imitaciju ili transliteraciju zatienog znaka drugog lica, ili njegovog bitnog dijela, koji je kod uesnika u prometu u BiH nesumnjivo poznat kao znak visoke reputacije (u daljnjem tekstu: uveni ig), kojim svoju robu, odnosno usluge obiljeava drugo lice, ako bi se koritenjem takvog znaka nelojalno izvlaila korist iz steene reputacije uvenog iga ili bi se tetilo njegovom distinktivnom karakteru, odnosno reputaciji. Praksa u jednom dijelu uporednog prava smatra da ig postaje uven ako preko 70% stanovnitva odreene drave zna da odreeni subjekt koristi odreenu oznaku za obiljeavanje odreene vrste svoje robe ili usluga TRIPS lan 16. stav 3. lan 6. bis Parike konvencije (1967.) primjenjuje se mutatis mutandis, na robu i usluge koje nisu sline onima za koje je registrovan ig, pod uslovom da bi upotreba tog iga u odnosu na navedne robe i usluge trebala ukazati na povezanost izmeu takve robe ili usluga i vlasnika registrovanog iga i pod uslovom da bi interesi vlasnika iga takvom upotrebom vjerovatno mogli pretrpjeti tetu. uveni ig je postao simbol privredne aktivnosti njegovog nosioca, ime je prevaziao ogranienost svoje prvobitne vezanosti za odreenu vrstu roba ili usluga. Zbog toga, ukoliko postoji uveni ig, niko vie ne moe zatititi istu oznaku za bilo koju vrstu roba ili usluga, a ako drugo lice koristi oznaku koja je ista kao oznaka zatiena uvenim igom, za bilo koju vrstu roba ili usluga, ono moe biti tueno zbog tzv. razvodnjavanja iga.
Sudska praksa: Evropski sud u predmetu General Motors v. Yplon SA (C-375/97; presuda od 14. septembra 1999):

...kada je poznat bitnom dijelu relevantne javnosti, na pretenom dijelu podruja na kojem je zatien. Ugled se utvruje globalno uzimajui u obzir sve relevantne okolnosti pojedinog sluaja, pri emu odluujuu ulogu imaju sljedei faktori: stepen poznatosti iga, intenzitet i duina njegove upotrebe, podruje na kojem se ig upotrebljava, vrijednost ulaganja u promociju iga, a u obzir e se uzeti i procijenjena vrijednost iga. Kao dokaz takvog ugleda mogu se u toku postupka koristiti i novinski lanci, potvrde o kvalitetu i cijenama, reference o igu u literaturi, popis domaih i stranih distributera, deklaracije koje se odnose na proizvode plasirane pod tim igom, kopije rauna, kao i izjave kupaca i distributera. Sudskoj praksi je ostavljeno da postavi kriterije, odnosno mjerila za utvrivanje pojedinih elemenata povrede prava na ig ocjenjujui sve relevantne okolnosti pojedinog sluaja sa stanovita prosjenog potroaa. Dakle, razlika izmeu optepoznatog iga i uvenog iga je to optepoznati ig ne izlazi iz okvira opte i naelne povezanosti s odreenim proizvodima i uslugama (naelo specijalnosti), dok se zatita uvenog iga prua nezavisno od proizvoda i usluga za ije se obiljeavanje upotrebljava.
Oblast B: ig
3. Registracija iga
Prijava za priznanje iga podnosi se Institutu za intelektualno vlasnitvo.14 Prijava mora sadravati: zahtjev za priznanje iga, ime i prezime ili trgovaki naziv podnosioca, adresu, izgled oznake koji se eli zatiti igom (verbalna, grafika ili trodimenzionalna oznaka koja se eli zatiti dostavlja se u vidu reprodukcije na papiru, ako je u pitanju ton, neophodno je zapisati u vidu notnog takta) popis roba/ usluga za koje je zatraena zatita znaka u skladu sa Nianskim aranmanom o meunarodnoj klasifikaciji roba i usluga radi registracije igova (meutim, ne postoji ogranienje u pogledu broja razliitih vrsta roba/usluga), naznaenje boje odnosno kombinacija boja, ako se trai zatita znaka u boji, oznaenje disklajmera: da se na nekom elementu znaka koji sam posebi nije prikladan za razlikovanje robe u prometu, ne uspostavlja iskljuivo pravo van cjeline znaka. Ako je prijava formalno uredna, pristupa se sutinskom ispitivanju, tj. ispituje se ispunjenost zakonom propisanih uslova za zatitu igom prijavljene oznake za naznaene vrste robe ili usluga. ig se upisuje u registar igova i objavljuje u Slubenom glasniku, a titularu iga se izdaje isprava o igu.
109
14
Osnovan Zakonom o osnivanju Instituta za intelektualno vlasnitvo (Sl. glasnik BiH, broj 43/04)

3.1. Specifina prava u postupku priznanja prava na ig
Za momenat podnoenja zahtjeva za priznanje prava na ig vezuju se znaajne pravne posljedice. Radi se o: 1. Pravo prvenstva Ovo pravo daje prvenstvo podnosiocu prijave od datuma podnoenja prijave u odnosu na sva druga lica koja su za isti ili slian znak kojim se obiljeava ista ili slina roba, odnosno usluga kasnije podnijela prijavu. 2. Unijsko pravo prvenstva Pravnom ili fizikom licu koje je podnijelo urednu prijavu iga s djelovanjem u nekoj zemlji lanici Pariske unije ili Svjetske trgovinske organizacije (u daljnjem tekstu: WTO) priznaje se u BiH pravo prvenstva od datuma podnoenja te prijave, ako u BiH za isti znak i za istu robu, odnosno usluge podnese prijavu u roku est mjeseci od dana podnoenja prijave s djelovanjem u odnosnoj zemlji. Urednom prijavom iz stava (1) ovog lana smatra se svaka prijava koja ispunjava uslove urednosti prema nacionalnom zakonodavstvu zemlje lanice Pariske unije ili WTO-a za koju je prijava podnesena, ili prema propisima meunarodne organizacije nastale na osnovu meunarodnog ugovora zakljuenog izmeu ovih zemalja, bez obzira na kasniju pravnu sudbinu te prijave. 3. Izlobeno ili sajamsko prvenstvo Stie se izlaganjem robe ili usluga na meunarodnoj izlobi u BiH ili u drugoj zemlji, ako je roba izlagana pod odreenim znakom. Uslovi su da se radi o slubenoj ili slubeno priznatoj meunarodnoj izlobi u BiH ili u drugoj zemlji lanici Pariske unije ili WTO-a u skladu s Konvencijom o meunarodnim izlobama, kao i da se u prijavi zahtijeva pravo prvenstva u roku tri mjeseca od dana zatvaranja izlobe. Pravo prvenstva tee od prvog dana izlaganja, odnosno dana upotrebe tog znaka na izlobi. 4. Viestruko pravo prvenstva Podnosilac prijave moe zahtijevati priznanje viestrukog prava prvenstva na osnovu ranije podnesenih prijava u jednoj ili vie zemalja lanica Pariske unije ili WTOa pod uslovima kojim se stie Unijsko pravo prvenstva, a rok se rauna od datuma prvenstva prve prijave.
110
Oblast B: ig
3.2. Naknadna izmjena znaka u prijavi

Nije dozvoljena naknadna bitna izmjena izgleda znaka niti dopuna spiska robe, odnosno usluga. Bitnom izmjenom znaka smatra se svaka izmjena svakog distinktivnog elementa znaka.

Dopunom spiska robe, odnosno usluga ne smatra se njegovo preciziranje ni suavanje.
3.3. Kad nastaje ig i trajanje iga

ig nastaje donoenjem rjeenja Instituta za intelektualno vlasnitvo o priznanju iga i upisom u registar igova. Poetak njegovog dejstva se rauna od dana podnoenja prijave. ig nije vremenski ogranien i moe trajati neogranieno pod uslovom da se za njegovo odravanje uplauju takse u propisanim rokovima, tj. ukoliko se vri njegova obnova i to za period od 10 godina podnoenjem zahtjeva za produenje.
3.4. Sadrina zatite i iskljuiva ovlatenja nosioca iga

ig ovlauje svog titulara da koristi zatienu oznaku u cilju razlikovanja robe/ usluga. Iskljuiva ovlaenja titulara su: 1. ovlaenje na obiljeavanje robe zatiene oznakom. Pod obiljeavanjem se podrazumijeva fiziko nanoenje ili spajanje zatiene oznake sa primjercima robe, s tim da titular iga ne mora biti i proizvoa robe; 2. ovlaenje na stavljanje robe u promet obeljeene zatienom oznakom. Pod prometom se smatra promjena dravine na primjerku robe i to na tritu. Ipak, ovo pravo se iscrpljuje prvim prometom, bez obzira da li se desio u inostranstvu ili u zemlji; 3. ovlaenje na koritenje zatiene oznake na katalozima, prospektima i oglasima i sl. TRIPS lan 16. stav 1.: Vlasnik registrovanog iga ima ekskluzivno pravo da sprijei sve tree strane koje nemaju njegovu saglasnost da koriste u toku trgovine identine ili sline znakove za robe ili usluge koji su identini ili slini onima za koje je ig registrovan, gdje postoji vjerovatnoa da bi njihova upotreba mogla imati za posljedicu zabunu. U sluaju upotrebe identinog znaka za identine robe ili usluge, vjerovatnoa zabune se pretpostavlja. Gore navedena prava nee biti na tetu bilo postojeih prava, niti e uticati na mogunost da lanice uine prava zavisnim na osnovu upotrebe.
Oblast B: ig
111
3.4.1. Iscrpljenje prava nosioca iga

Nosilac iga ne moe zabraniti njegovo koritenje u vezi s robom koju je oznaio igom i stavio u promet bilo gdje u svijetu nosilac lino ili lice koje je on ovlastio, izuzev u sluaju postojanja opravdanog razloga, posebno ako je dolo do kvara robe ili do nekog drugog promijenjenog stanja robe nakon stavljanja u promet.

3.4.2 Ogranienje prava nosioca iga
Pravo nosioca iga je ogranieno pravom drugog lica: 1. da pod istim ili slinim znakom stavlja u promet svoju robu ili usluge, ako taj znak predstavlja poslovno ime ili naziv tog lica koji je na savjestan nain steen prije priznatog datuma prvenstva iga; 2. da, u skladu s dobrim poslovnim obiajima, u privrednom prometu koristi: svoje ime ili adresu, naznaku vrste, kvaliteta, koliine, namjene, vrijednosti, geografskog porijekla, vremena proizvodnje ili drugog svojstva robe ili usluga, igom zatieni znak kad je njegovo koritenje neophodno radi naznake namjene robe ili usluge, posebno kad je rije o rezervnim dijelovima ili priboru; 3. da isti ili slian znak koristi za obiljeavanje robe ili usluga druge vrste, osim ako je u pitanju uveni ig.
112
Oblast B: ig
3.5. Iskljuiva prava nosioca iga:

Titular iga moe zabraniti treim licima da bez njegovog odobrenja upotrebljavaju znak koji je isti ili slian znaku za robe/usluge iste ili sline vrste. Smisao lei u osnovnoj funkciji iga ukazivanje na porijeklo oznaene robe. Opasnost od stvaranja zabune u prometu o porijeklu robe ima kljunu ulogu u odreivanju obima zatite koju ig prua svom titularu. Nosilac iga ima pravo drugim licima zabraniti da neovlateno koriste: a) znak koji je istovjetan njegovom igu u odnosu na robu ili usluge koje su istovjetne robi ili uslugama za koje je ig registrovan, b) znak koji je istovjetan ili slian njegovom igu u odnosu na robe ili usluge koje su iste ili sline robi ili uslugama za koje je ig registrovan, ako postoji vjerovatnoa da javnost moe biti dovedena u zabludu, to ukljuuje vjerovatnou dovoenja u vezu s tim znakom i igom, c) znak koji je istovjetan ili slian njegovom igu u odnosu na robe ili usluge koje nisu sline onima za koje je ig registrovan, kada taj ig ima ugled u BiH i kada koritenje tog znaka bez opravdanog razloga nelojalno koristi distinktivni karakter ili ugled iga ili im nanosi tetu (uveni ig). Dakle, nosilac iga ima pravo zabraniti sljedee: a) stavljanje zatienog znaka na robu, njeno pakovanje ili sredstva za obiljeavanje robe, b) nuenje robe, njeno stavljanje u promet ili njeno skladitenje u te svrhe, ili obavljanje usluga pod zatienim znakom, c) uvoz, izvoz ili tranzit robe pod zatienim znakom, d) koritenje zatienog znaka u poslovnoj dokumentaciji ili u reklami.

3.6. Reprodukcija iga u rjeniku
Ako reprodukcija iga u rjeniku, enciklopediji ili slinim djelima, ukljuujui i onu u elektronskoj formi, stvara utisak da je ig generiki naziv za robu ili usluge za koje je registrovan, na zahtjev nosioca iga izdava djela mora osigurati, najkasnije u sljedeem izdanju, da reprodukcija iga bude praena naznakom da je ig registrovan (oznaka R).
4. Postupak registracije
Zahtjev za registraciju prava na ig se podnosi Institutu za industrijsku svojinu BiH. Institut vodi postupak u dva stepena. U prvom stepenu ispituje urednost prijave i sve uslove propisane zakonom i provedbenim propisom i to po redoslijedu odreenom datumom njihovog podnoenja. U drugom stepenu Komisija za albe, kao nezavisan organ, ispituje osnovanost albe. Protiv odluka Komisije je mogue voditi upravni spor. Prijava se moe, izuzetno, ispitati po hitnom postupku: a) u sluaju sudskog spora ili pokrenutog inspekcijskog nadzora ili carinskog postupka, b) ako je podnesen zahtjev za meunarodno registrovanje iga, a u skladu s meunarodnim ugovorom, nacionalno registrovanje iga je prethodni uslov za meunarodno registrovanje iga, c) ako je, saglasno drugim propisima, neophodno da se izvri hitna registracija u odreenom roku, uz obavezu podnoenja posebnog zahtjeva za to. Institut moe: vratiti prijavu na ureenje u roku koji ne moe biti krai od 30 dana ni dui od 60 dana; produiti rok za ureenje, na obrazloen zahtjev podnosioca prijave, ne krae od 15 ni due od 60 dana; zakljukom odbaciti prijavu, ako nae da podnosilac nije postupio po zahtjevu za ureenje; odbiti zahtjev za priznanje iga ako nae da postoje apsolutni razlozi za odbijanje prava na ig; objaviti prijavu ako nae da postoje uslovi za registraciju. U ovom postupku je dozvoljeno podnoenje prijedloga za povrat u prijanje stanje u roku 90 dana od dana prijema zakljuka o odbacivanju.
113
Oblast B: ig
4.1. Pravna sredstva u postupku registracije

U postupku registracije dozvoljeno je izjavljivanje: miljenja ili prigovora od strane zainteresovanog lica, te albe od strane podnosioca prijave.

4.2. Poloaj zainteresovanog lica
Zainteresovano lice moe u roku tri mjeseca od datuma objavljivanja, prijave Institutu dostaviti: a) Pismeno miljenje u kojem obrazlae zato znak iz objavljene prijave ne ispunjava uslove koji predstavljaju apsolutne razloge za zabranu registracije. Nema poloaj stranke u postupku. Institut e miljenje, ako smatra da je relevantno za priznanje prijave, dostaviti podnosiocu prijave na odgovor u roku koji ne moe biti krai od 15 dana ni dui od 30 dana. b) Prigovor - se odnosi na relativne razloge za odbijanje prijave iga, dakle, na razloge iz lana 7. Zakona i zainteresovano lice ima poloaj stranke u postupku. Zainteresovano lice koje ima pravo prigovora je lice koje ima subjektivan odnos prema znaku koji je predmet registracije, bilo kao raniji nosilac iga ili iz drugih razloga, taksativno pobrojanih Zakonom, koji ga dovode u posebnu vezu sa tim postupkom registracije iga i zbog toga ima poloaj stranke u postupku. Prigovor je mogunost kontrole registracije igova. Podnosilac prigovora je duan dokazati svojstvo, postojanje prava, dati sve dokaze koji se odnose na navode prigovora. Institut moe odbaciti prigovor ako nae da nije sainjen na nain propisan Zakonom (lan 35. i 36.) Ako ne odbaci prigovor, Institut e dostaviti prigovor podnosiocu prijave i pozvati ga da se o njemu pismeno izjasni u roku 60 dana. Proputanje dostavljanja odgovora na prigovor ima za posljedicu odbijanje zahtjeva za registraciju (poput presude zbog proputanja). Ako prigovor ukazuje da je prijava podnesena suprotno razlozima savjesnosti, dobre volje i potenja, Institut moe, nakon dobijanja odgovora na prigovor, uputiti stranke u sluaju postojanja sumnje da je rijee kao prethodno pitanje u postupku pred nadlenim sudom. Po prijemu odgovora na prigovor, Institut moe zakazati usmenu raspravu, radi ocjene osnovanosti navoda iz prigovora. Institut moe donijeti rjeenje o: odbijanju prigovora, o djelominom odbijanju prigovora i djeliminom priznanju zahtjeva za priznanje iga ili o odbijanju zahtjeva za priznanje iga.
114
Oblast B: ig
4.3. Rjeenje o priznanju iga

Ako su ispunjeni uslovi, Institut e donijeti rjeenje o priznanju iga, prema usvojenom izgledu znaka i spiska robe ili usluga, kojima se odreuje obim priznate zatite iga, objaviti ig u slubenom glasilu i izdati ispravu o igu. Rjeenje o priznanju iga s propisanim podacima upisuje se u Registar igova, sa datumom donoenja rjeenja o priznanju iga. ig se stie upisom u Registar, vai deset godina, raunajui od datuma podnoenja prijave.

4.4. Odustajanje od prijave i razdvajanje prijave
Podnosilac prijave moe u toku cijelog postupka odustati od prijave u cjelini ili samo za neku robu, odnosno usluge, a ako je u Registru prijava upisano odreeno pravo u korist treeg lica, podnosilac prijave ne moe odustati od prijave bez pismene saglasnosti lica na ije ime je upisano to pravo. Prijava u kojoj je navedeno vie vrsta robe, odnosno usluga moe se, na zahtjev podnosioca prijave, do upisa iga u Registar igova razdvojiti na dvije ili vie prijava tako to e se razdvojiti spisak robe, odnosno usluga, s tim da izdvojena prijava zadrava datum podnoenja prvobitne prijave i njeno pravo prvenstva.
4.5. Razdvajanje iga

ig koji je registrovan za vie vrsta robe, odnosno usluga na zahtjev nosioca iga, u svako doba moe se razdvojiti na dva ili vie registrovanih igova, tako to e se razdvojiti spisak robe ili usluga.
4.6. Ugovori u igovnom pravu

Pravo na ig i pravo iz prijave iga mogu biti predmet: ugovora o prenosu prava, ugovora o lizingu, ugovora o franizi, ugovora o zalozi.
115
Oblast B: ig
Predmet ugovora moe biti ig u cjelini i odnositi se na sve ili za samo neke vrste roba ili usluga. Ugovor proizvodi dejstvo samo ako je u pisanoj formi, prava se stiu danom upisa u registar i od tog dana pravno djeluju prema treim, a svaki ugovor se objavljuje u slubenim glasilima. Jednim zahtjevom se moe traiti upisivanje licence, franize ili zaloga koji se odnose na vie igova, odnosno vie prijava, pod uslovom da su nosilac prava i sticalac licence, franize, odnosno zaloga isti u svakom igu, odnosno prijavi i da su registarski brojevi igova, odnosno brojevi prijava naznaeni u zahtjevu.
4.6.1. Licenciranje iga i ugovor o franizi

Licence iga su esto u sastavu ugovora o franizi ili ugovora koji ukljuuju licenciranje drugih prava intelektualne svojine, kao to su patenti, know-how. ig se licencira na isti nain na koji je mogue vriti licenciranje drugih proizvoda. Nosilac iga zadrava svoje vlasnitvo na igu i daje saglasnost za koritenje iga drugim privrednim subjektima, uz naknadu. Radi odravanja odgovarajueg kvaliteta, davalac licence moe ugovoriti odreeni stepen kontrole nad sticaocem licence.

Kod ugovora o franizi je stepen kontrole vlasnika iga u odnosu na korisnika franize u pravilu vei nego kod standardnog ugovora o licenci iga. Osnovni element ugovora o franizi je licenciranje iga. U sluaju franize, davalac franize doputa drugom licu, korisniku franize, da uz naknadu koristi njegov nain poslovanja, to ukljuuje igove, korisnike usluge, dekoraciju poslovnog prostora softver i dr. Nama najprepoznatljiviji primjer je Mc Donald, koji je razvio itav sistem pripreme i prodaje poizvoda od mljevenog mesa, koji se prodaju u objektima odreenog i prepoznatljivog dizajna. Nije specifina samo receptura obroka od mesa, nego su posebno dizajnirana pakovanja, odjea zaposlenih, ali i ti objekti u kojima se prua usluga. Mc Donald moe svoje iskustvo i znanje prenijeti na korisnike franize, ali zadrava pravo kontrole nad poslovanjem, a korisnik je duan poslovati pod igom davaoca franize.
116
Oblast B: ig
4.6.2. Pravo treeg lica

Ako je u Registru igova upisano odreeno pravo u korist treeg lica, nosilac iga se ne moe odrei iga bez pismene saglasnosti lica na ije je ime upisano to pravo.
5. Prestanak iga
ig prestaje u sljedeim sluajevima: istekom roka od deset godina za koji su plaeni taksa i trokovi, ali se moe produiti pravo na ig, odricanjem i to pismenom izjavom upuenom Institutu. ig prestaje narednog dana od dana predaje Institutu izjave o odricanju (ako je u registar upisana licenca, zaloga ili drugo pravo na ime drugog lica, potrebna je saglasnost tog lica za odricanje), ako je prestalo pravno lice, odnosno ako je umrlo fiziko lice koje je nosilac iga danom prestanka, odnosno smrti, osim ako je ig preao na pravne sljednike tog lica, na osnovu sudske odluke, odnosno odluke Instituta, u sluajevima propisanim zakonom.
5.1. Proglaavanje rjeenja o priznanju iga nitavim

Rjeenje kojim se proglaava nitavim rjeenje o priznanju iga donosi Institut, ako: u vrijeme registracije nisu bili ispunjeni apsolutni uslovi za priznanje iga koje zakon predvia i ig se ponitava zbog neispunjavanja relativnih uslova iz lana 7. Zakona. Postupak za ponitenje iga iz razloga to nisu bili ispunjeni apsolutni uslovi za registraciju, pokree se ili po slubenoj dunosti, ili na zahtjev pravobranioca, ombudsmena ili drugog zainteresovanog lica.

Prijedlog za ponitenje iz razloga to nisu bili ispunjeni relativni uslovi za registraciju pokree se iskljuivo na zahtjev nosioca starijeg prava na ig, odnosno korisnika oznake zbog koje se ig ponitava. Nosilac starijeg prava gubi pravo da trai proglaavanje rjeenja o priznanju iga nitavim ukoliko je titular savjestan, a raniji nosilac se nije protivio upotrebi due od pet godina prije podnoenja zahtjeva za ponitenje ili nije koristio znak u istom periodu, izuzev ako je podnosilac prijave kasnijeg iga bio nesavjestan. Rjeenje o priznanju iga moe se proglasiti nitavim u cjelini ili samo za neku vrstu robe ili uslugu. Proglaavanje nitavim rjeenja o priznanju iga i prestanak iga nemaju djelovanje na sudske odluke u vezi s utvrivanjem povrede prava koje su u momentu donoenja tog rjeenja bile pravosnane, kao i na zakljuene ugovore o prenosu prava, odnosno ustupanju licence, ako su i u mjeri u kojoj su ti ugovori izvreni, pod uslovom da je tuilac, odnosno nosilac iga bio savjestan.
5.2. Prestanak iga zbog nekoritenja

Oblast B: ig
ig prestaje da vai istekom perioda od pet godina od dana kada je ig posljednji put koriten, odnosno istekom perioda od pet godina od dana registrovanja iga, ako ig nije koriten.Teret dokazivanja da je ig ozbiljno koriten je na nosiocu prava ili na licu koje je on ovlastio. Koritenjem iga smatra se i koritenje znaka zatienog igom u obliku koji se razlikuje u elementima koji ne mijenjaju distinktivni karakter znaka, kao i koritenje zatienog znaka na robi ili pakovanju robe namijenjene iskljuivo izvozu. Opravdanim razlogom za nekoritenje iga smatrae se okolnost koja je nastala nezavisno od volje nosioca iga, a koja predstavlja smetnju za koritenje iga, kao to su odluka dravnog organa, zabrana uvoza ili izvoza ili druga zabrana koja se odnosi na robu ili usluge za koje je priznata zatita igom. Koritenjem iga ne smatra se reklamiranje zatienog znaka bez mogunosti nabavke robe, odnosno koritenja usluge za koju je znak zatien. Institut nee donijeti rjeenje o prestanku iga ako je koritenje iga poelo ili je nastavljeno poslije isteka neprekidnog perioda od pet godina u kojem ig nije koriten, a prije podnoenja zahtjeva za prestanak iga zbog nekoritenja, osim ako je do zapoinjanja ili nastavljanja koritenja iga dolo nakon to je nosilac prava saznao da e biti podnesen zahtjev za prestanak njegovog iga i ako je koritenje zapoeto ili nastavljeno u periodu od tri mjeseca prije podnoenja zahtjeva za prestanak iga.
117

5.3. Prestanak iga u drugim sluajevima
Institut donosi rjeenje o prestanku iga u cjelini ili u odnosu na samo neke vrste roba ili usluga, u sljedeim sluajevima: a) ako je znak zatien igom, zbog injenja ili neinjenja nosioca iga ili njegovog pravnog sljednika, postao generian naziv robe, odnosno usluge za koju je registrovan, b) ako znak zatien igom, zbog naina na koji ga nosilac iga ili njegov pravni sljednik koristi, moe u prometu da izazove zabunu o geografskom porijeklu, vrsti, kvalitetu ili drugim svojstvima robe, odnosno usluge, c) ako je znak zatien igom postao protivan moralu ili javnom poretku. U sluaju ponitenja prava na ig, ig prestaje da vai narednog dana od dana pravosnanosti rjeenja o prestanku iga.
118
Oblast B: ig
5.4. Pravo na albu

Protiv odluka Instituta donesenih u prvom stepenu stranka ijem zahtjevu u cjelini ili u dijelu nije udovoljeno ima pravo albe nezavisnom organu Komisiji za albe, u roku 15 dana od dana dostavljanja odluke. Druge stranke u postupku koji je okonan odlukom protiv koje se podnosi alba smatraju se strankama u albenom postupku.
6. Postupak za meunarodnu registraciju iga

ig se moe registrovati: a) u svim zemljama potpisnicama Madridskog ugovora, podnoenjem jedne meunarodne prijave, putem Instituta, b) meunarodno registrovan ig se moe registrovati u BiH. Registracija se provodi na nain propisan: Madridskim aranmanom i Madridskim protokolom, Zakonom o igovima i provedbenim propisima u svim pitanjima koja nisu ureena navedenim ugovorima, osim ako odredbama ovog dijela zakona nije propisano drugaije. Zahtjevi za meunarodno registrovanje iga se podnose putem Instituta, koji je nadlean da provjeri urednost dokumentacije, ali odluku o ispunjenosti uslova za registraciju donosi Meunarodni biro za meunarodno registrovanje iga. Institut donosi odluku o registrovanju u BiH iga koji ima status Meunarodnog iga. Taj ig mora biti prijavljen za BiH posredstvom Madridskog aranmana ili

Madridskog protokola i ispunjavati uslove iz lana 6. Zakona o igu, koji sadri apsolutne razloge za odbijanje zahtjeva. Institut moe izdati privremeno odbijanje meunarodne registracije i pozvati nosioca meunarodnog iga da se u roku etiri mjeseca od datuma privremenog odbijanja, posredstvom domaeg zastupnika, izjasni o navedenim razlozima zbog kojih se njegov ig ne moe priznati u BiH. Sva obavjetenja i kontakti se vre putem Meunarodnog biroa, koji se na kraju postupka i obavjetava o registraciji ili o prestanku vaenja meunarodno registrovanog iga. Nosilac meunarodno registrovanog iga moe podnijeti zahtjev za teritorijalno proirenje meunarodnog iga na BiH, a zahtjev se moe odnositi na svu robu i usluge za koje je ig registrovan ili na jedan njihov dio.
7. Graanskopravna zatita
Graanskopravna zatita iga moe se zahtijevati iz razloga: 1. povrede iga,
Oblast B: ig
2. pobijanja iga ili podnesene prijave za registraciju znaka zbog: a) povrede savjesnosti i potenja uslijed povrede zakonske ili ugovorne obaveze; b) povrede optepoznatog iga.
119
7.1. Povreda iga

Neovlatena upotreba zatienog znaka na nain koji spada u iskljuiva prava nosioca prava na ig iz lana 49. Zakona (vidi taku 3.5 ove oblasti), predstavlja povredu iga. Bitno je ukazati da se ova povreda moe uiniti i u vrijeme ispitivanja prijave iga, ako ig bude naknadno priznat. Povreda se vri bilo kojom radnjom koja se podudara sa sadrajem bar jednog iskljuivog ovlatenja iz prava iga, na teritoriji vaenja prava i u vrijeme vaenja prava i uz ispunjen uslov protivpravnosti (dakle, da je preduzeta radnja bez pravnog osnova u ugovoru o prenosu ili ustupanja ovlatenja, rjeenju o nasljeivanju ili neposrednoj odredbi zakona ili organa drave). Za postojanje povrede nije nuno da je do zabune na tritu stvarno i dolo, bitno je da postoji mogunost zabune. Povreda moe nastati i jednokratnim stavljanjem robe ili usluga u privredni promet. Vlasnik iga ima pravo na tubu zbog povrede iga nezavisno od znaenja i kvaliteta njegovih proizvoda i usluga u odnosu na proizvode i usluge obiljeene znakom kojim se vri povreda. Povredom iga smatra se i njihovo podraavanje, transkripcija i transliteracija, kao i dodavanje znaku rijei tip, nain, po postupku i slino.

Podraavanje ili oponaanje postoji ako prosjean kupac robe bez obzira na vrstu robe, odnosno usluge moe uoiti razliku samo ako obrati naroitu panju, odnosno ako ig ili znak predstavlja prevod ili transkripciju znaka. ZO BiH se izriito ne propisuje postupanje u odnosu na znak koji predstavlja prevod iga, odnosno njegovog posebnog, distinktivnog dijela. S obzirom na to da je pitanje prevoda iga ureeno l. 6. bis st. 1. Parike konvencije, iji potpisnik je BiH, ne postoji razlog za sud da i dalje nastavi smatrati oponaanjem i povredom iga prevod njegovog distinktivnog sadraja. Transkripcija (prepisivanje) je prilagoeno pisanje stranih rijei u ciljnom jeziku, prenoenje znakova iz jednog pisma u drugo, pri emu se vodi rauna o izgovoru. Transkribuju se i imena s istog pisma, tanije s latinice ili irilice kod nas, kad strane rijei, tuice, prolaze kroz fonoloku, morfoloku i semantiku (znaenje) obradu u cilju prilagoavanja jeziku i pismu na koji se vri transkripcija. Transliteracija je prenoenje znakova iz jednog pisma u drugo, znak na znak, bez obzira na znaenje.
Oblast B: ig
120
Sudska praksa: 1. Ako se ig sastoji od slova ili kombinacije rijei i slova, zatita obuhvaa te rijei, slova i kombinaciju ispisane bilo kojim tipom slova, u bilo kojoj boji ili izraene na bilo koji drugi nain. Sudska praksa kategorina je u zatiti prava nositelja iga u odnosu na neovlatene korisnike koji upotrebljavaju iste rijei obuhvaene zatienim igom, ali koje su razliitih grafizama, odnosno ispisane su drugaijim tipom slova. (presuda PSH, P-291/93 od 14. aprila 1993.,Informator, broj 4095., od 5. juna 1993. godine)
2. Takoer zatita se prua i kad znak ili ig predstavljaju prijevod, transkripciju, odnosno transliteraciju zatienog iga. (presuda VPS, SI-884/65 od 26. juna 1965. godine)
3. Ako ig ili znak predstavljaju prijevod ili transkripciju iga, nije uope potrebno dokazivati mogunost nastanka zabune. (presuda Vii privredni sud Hrvatske, broj: P-1574/71, od 23.10.1973. godine)
7.1.1. Ko je tuilac i tueni u sporu zbog povreda prava?

Pravo na tubu za zatitu iga imaju: 1. nosioci iga, 2. podnosioci prijave za zatitu iga,

3. sticalac iskljuive licence za ig, 4. korisnik kolektivnog iga uz saglasnost nosioca kolektivnog iga i 5. korisnik jemstvenog iga uz saglasnost nosioca jemstvenog iga. Nosioci iga su pravna lica i fizika lica koja su vlasnici zanatskih ili trgovakih radnji koji su registracijom prava na ig stekli pravo da zatienom oznakom obiljeavaju robu koju proizvode ili je samo distribuiraju. Za pravo na zatitu nije bitno da li subjekt koji eli da zatiti svoju oznaku igom obavlja bilo kakvu privrednu djelatnost. esta je situacija da prilikom podnoenja prijave iga, podnosilac ne proizvodi naznaenu robu, niti prua navedenu uslugu. Robu koju titular iga obiljeava moe prizvesti i drugo lice. Dakle, moe se zatititi oznaka koja uopte nije u upotrebi, poput rezervnog ili baranog znaka. Ovo pravo imaju i podnosioci prijave za zatitu iga, jer podnoenjem uredne prijave stiu privremeno pravo na zatitu prava iz prijave. Sticalac iskljuive licence ima najneposredniji interes, osim nosioca prava na ig, za zatitu iga. Stoga ima aktivnu legitimaciju za sudsku zatitu i ima pravo zabraniti svim licima, ukljuujui davaoca licence, iskoritavanje predmeta licence, za vrijeme trajanja ugovora o licenci. Naravno, preduslov je upis ugovora o licenci u odgovarajui registar Instituta. Ovo se ne odnosi na sticaoca neiskljuive licence, jer neiskljuiva licenca po svojoj prirodi nema pravo zabrane prema drugim licima. Svaki korisnik kolektivnog iga, ali i nosilac kolektivnog iga, ako to ne uini lan, moe zahtijevati sudsku zatitu u sluaju neovlatene upotrebe iga od treih. Tubu zbog neovlatene upotrebe znaka koji sadri dravni ili drugi javni grb, zastavu ili amblem, naziv ili kraticu naziva neke zemlje ili meunarodne organizacije, odnosno koji sadri slubene znakove ili punce za kontrolu ili garanciju kvaliteta ili ih oponaa, moe takoe podnijeti organ nadlean za izdavanje dozvola ili lice koje odobrava upotrebu takvog znaka. Tueni je svako lice koje je uinilo neposrednu ili posrednu povredu prava iga ili uestvovalo u povredi kao saizvrilac, pomaga ili podstreka. Tuilac bi u svakom sluaju trebao uiniti vjerovatnim da je upravo tuenik onaj protiv kojega je mogue voditi konkretnu parnicu, odnosno da na strani tuenika postoji pasivna procesna legitimacija. Stvarnu pasivnu legitimaciju ima osoba koja povrijedi pravo iz prijavljenog ili zatienog iga.
121
Oblast B: ig
7.1.2. Rok za podnoenje tube

Tuba se moe podnijeti u subjektivnom roku od tri godine od dana kada je tuilac saznao za povredu i poinioca, ili u objektivnom roku roku od pet godina od dana kad je povreda prvi put poinjena.

Protek navedenih rokova iskljuuje mogunost nosioca da trai zatitu prava, ali time vlasnik ne gubi i samo pravo, ve samo nema vie mogunost sudske zatite svoga prava. Dakle, neovlateni korisnik iga protekom zakonskih rokova moe koristiti na tritu isti ig istovremeno s nosiocem iga. Radi se o jednoj posebnoj faktikoj situaciji dvojnog koritenja iga, odnosno na strani nosioca o tzv. razvodnjenom pravu na ig. Poloaj neovlatenog korisnika iga poistovjeuje se i povezuje s institutom odraja. Ipak, rije je o sasvim pogrenom razmiljanju zbog toga to titular iga ne gubi to pravo protekom roka za podnoenje tube, dok je posljedica odraja gubitak apsolutnog prava za dotadanjeg titulara.
122
Oblast B: ig
7.1.3. ta se tubenim zahtjevom moe traiti?

U sluaju povrede iga ili prava iz prijave iga, ako ig bude priznat, tuilac moe tubom zahtijevati: a) utvrivanje povrede prava; Tuilac moe istai deklaratornu tubu za utvrenje postojanja povrede njegovog prava. Ovom se tubom moe traiti i utvrenje da neka osoba nije nosilac odreenog subjektivnog prava ili da nema pravo odreeni znak upotrebljavati u prometu (tzv. negativna deklaratorna tuba). b) da se zabrani povreda prava i daljnja povreda (ovdje je pretpostavka da je povreda ve uinjenja i da jo uvijek traje); Tuba sa ovim zahtjevom se moe podnijeti protiv svakoga poinioca, bez obzira na postojanje krivice ili zablude i nezavisno od odtetnog zahtjeva, jer svako ima pravo zahtijevati od drugog da se suzdri od radnji koje mogu proizvesti uznemiravanje ili opasnost od tete. c) da se ukloni stanje koje je nastalo povredom, a naroito da se odstrane sredstva i predmet povrede; d) da se sredstva i predmet povrede potpuno uklone iz prometa, uz uvaavanje interesa treih savjesnih lica; e) da se unite predmeti kojima je poinjena povreda prava; Obino tuilac predlae da se unitenje takvih predmeta mora obaviti u njegovom prisustvu ili u prisustvu njegovog punomonika. Ovaj zahtjev po svojoj pravnoj prirodi ima elemente zahtjeva za uklanjanje stanja nastalog povredom iga i zahtjeva za spreavanje nastavljanja, odnosno ponavljanja povrede iga, i poklapa se sa tubenim zahtjevima za zabranu vrenja povrede prava, odnosno za uklanjanje stanja nastalog izvrenom povredom iga, ali razlikovnu funkciju od navedenih zahtjeva ini onemoguavanje daljnje povrede iga.

Na zahtjev sud moe, ali ne mora, narediti unitenje predmeta kojima se vri povreda iga. Sud, cijenei okolnosti svakog pojedinanog sluaja, donosi odluku po zahtjevu za unitenjem. Sud moe naloiti unitenje ovih proizvoda/predmeta samo ako i u mjeri u kojoj je to nuno i adekvatno za zaustavljanje i onemoguavanje daljnjeg vrenja povrede iga. Zakon ne predvia ograniavajui uslov, da se predmeti za unitenje moraju nalaziti u dravini tuenika, pa se mjera moe donijeti i u odnosu na predmete koji su u dravini nekog drugog lica. f) da se unite sredstava koja su iskljuivo ili u pretenoj mjeri namijenjena ili se upotrebljavaju za injenje povreda i koja su vlasnitvo tetnika; Odredba predvia unitenje alata i opreme kojima su proizvedeni predmeti kojim je uinjena povreda i to mogu da budu ureaji velikog kvaliteta i vrijednosti. Nee svaka povreda prava za rezultat imati unitenje sredstava kojim je nainjena povreda. Sud e cijeniti da li se radi o opremi koja je iskljuivo ili preteno namijenjena za protivpravne svrhe ili se tako upotrebljava. Dakle, bitne su karakteristike opreme, njena sutinska namjena i upotreba. Bilo bi npr.vrlo upitno odrediti unitenje odreene opreme na kojoj se, uz legalnu proizvodnju, proizvodi i odjea koja je neovlateno oznaena tuim igom. g) da se prepuste predmeti povrede nosiocu prava uz naknadu trokova proizvodnje; Tuilac ima pravo da izabere da li e od suda zahtijevati unitenje predmeta kojim je povrijeeno pravo na ig ili da mu se ti predmeti predaju, posebno kada se radi o proizvodima odgovarajueg kvaliteta. Ako se odlui da preuzme predmete, tuilac bi bio duan platiti tueniku odreenu protuvrijednost za predane predmete, koja ne moe biti vea od tuenikovih proizvodnih trokova. h) naknadu imovinske tete i opravdanih trokova postupka; Dosuivanje i odmjeravanje naknade te tete vri se po optim pravilima o subjektivnoj odgovornosti za tetu, pa je oteeni duan dokazati postojanje tete, krivicu poinioca povrede i uzronu vezu izmeu tete i tetne radnje. teta moe biti stvarna teta i izgubljena dobit. Obim tete se odreuje prema optim pravilima o naknadi tete, a u visini koja odgovara ugovorenoj ili uobiajenoj naknadi za zakonitu upotrebu iga. Novana naknada se moe zahtijevati ako je: tueni stekao dobit kroz povredu prava, imalac prava izgubio dobit zbog povrede prava za iznos koji je mogao dobiti, da je dozvolio iskoritavanje roba treim licima uz naknadu (u teoriji i praksi ovaj nain obrauna iznosa tete naziva se metoda analogije sa naknadom za ustupanje, odnosno prenos prava). Po ovoj metodi vri se obraun iznosa uobiajene naknade koju bi tuenik platio tuiocu da je iskoritavao predmet zatite na osnovu ugovora o ustupanju prenosu, a ne protivpravno. Pored ove naknade koja se uzima samo kao osnovica dodaje se iznos koji kompenzuje razliku koja postoji izmeu ekonomskog poloaja u kojem bi tuilac bio da je taj iznos uredOblast B: ig
123

no primio kao ugovorenu naknadu za ustupanje prenos prava i ekonomskog poloaja u kome se on stvarno nalazi kad taj iznos prima kao naknadu tete za svoje povrijeeno pravo. i) da se presuda objavi o troku tuenoga; Tuilac moe traiti da se presuda objavi o troku tuenika, u javnim glasilima, u opsegu i na nain kako odlui sud. Ovim je preuzeta odredba l.15. Direktive 2004/48/EZ. Objavljivanje presude predstavlja moralnu sankciju za tuenika, koja moe imati i negativne materijalne uinke na njegovo privredno poslovanje. Sud moe odbiti zahtjev tuioca za objavom presude u sredstvima javnog informisanja, ako ocijeni da pretrpljena teta nije takvog obima i znaaja da je potrebno njeno objavljivanje. Kod odluke o radnjama koje e naloiti, sud cijeni sve okolnosti sluaja, a posebno odnos izmeu teine poinjene povrede i zahtjeva, kao i interes ovlatene osobe za osiguravanje efektivne zatite prava.Pretpostavlja se da povreda prava postoji u postupku protiv osoba ije su usluge bile upotrijebljene za povredu prava, a postojanje te povrede ve je pravosnano ustanovljeno u postupku prema treoj osobi.
124
Oblast B: ig
Sudska praksa: uz taku b) 1.:U tubenom zahtjevu se moe traiti zabrana tuenom da proizvodi i prodaje proizvode pod nazivima koji odgovaraju, odnosno oponaaju tui ig, da koristi bilo kakav robni ig koji bi mogao sliiti zatienim robnim igovima tuitelja, te da koristi dizajn etiketa koji ukljuuje elemente sline elementima dizajna etiketa proizvoda tuitelja koji bi mogli stvoriti zabunu kod potroaa na tritu. (Iz presude Osnovnog suda Brko Distrikta BiH, br. P-38/02-I, od 21. 8. 2002.godine)
2. Nositelj prava na ig ne moe zatraiti od suda da osobi, koja je takoer nositelj prava na ig, zabrani upotrebu iga, sve dok vrijedi njegovo pravo na igovnu zatitu. (odluka VTS RH, br.P-7214/03, od 31.5.2006., objavljena u Informatoru, Novi informator, Zagreb, br.5808., od 4.11.2009., str. 4. Za oekivati je objektivnu kumulaciju tubenih zatjeva, odnosno da tuilac kumulativno postavi vie ili sve od navedenih zahtjeva, jer se jedino na taj nain postie efikasna pravna zatita povrijeenog prava.
7.1.4. Penal - posebna naknada

Penal je posebna naknada, koja se moe zahtijevati ako je povreda iga uinjena namjerno ili krajnjom nepanjom. Mogue je traiti naknadu do trostrukog iznosa

ugovorene, a ako nije ugovorena, odgovarajue uobiajene licencne naknade koju bi primio za upotrebu iga. Pri odluivanju o zahtjevu za plaanje penala sud cijeni sve okolnosti sluaja, a posebno: obim nastale tete, stepen krivice poinioca, iznos ugovorene ili uobiajene licencne naknade i preventivni cilj penala. Ako je nastala teta vea od penala, nosilac prava ovlaten je traiti razliku do iznosa naknade potpune tete.
7.1.5. Posebno o naknadi nematerijalne tete u sluaju povrede iga

U BiH se odgovara po optim pravilima subjektivne odgovornosti za tetu. Ni Zakon o obligacionim odnosima, ni sudska praksa ne priznaje neimovinsku tetu koja se sastoji od povrede ugleda pravnog lica. 15. Prema stavu sudske prakse, naknada nematerijalne moralne tete koju potrauje pravno lice ne uiva sudsku zatitu, jer se vidovi nematerijalne tete (pretrpljeni bol, strah i dr.) mogu dosuivati samo fizikim licima.16 Ovo je stav sudske prakse i u BiH. Meutim, u pravnoj misli je sve jaa kritika subjektivne koncepcije nematerijalne tete, koja je promovisana Zakonom o obligacionim odnosima. U novije vrijeme ta kritika polazi od toga da je zatieno dobro pravo linosti, a da naknada ubudue treba da se daje za povredu prava linosti, a ne za pojedine posljedice povrede prava linosti .17 Pri tom se sintagma posljedice povrede prava linosti odnosi na do sada pravno priznate vidove nematerijalne tete (psihika i fizika bol, strah), koje zagovornici novih rjeenja smatraju tegobama, kriterijumima za odreivanje obima povrede, a ne osnovom za dosuenje naknade. Bitno je svakako da je i Evropski sud za ljudska prava, u predmetu UMD protiv Ukrajine, po predstavci broj 72713/01 od 29. marta 2005. godine uspostavio sudsku praksu da sud moe da dodijeli naknadu na ime nematerijalne tete pravnom licu.18 Izvjesno je da slijede promjene propisa kojim se ureuje pitanje naknade nematerijalne tete pravnim licima, ali je neizvjesna dinamika uvoenja ovih promjena.
125
Oblast B: ig
15
Miroslav Vrhovek, Vladimir Kozar: Nematerijalna teta zbog naruavanja ugleda pravnog lica, Pravna rije, broj 20/09, Banjaluka, 2009.str.54. Iz rjeenja Vrhovnog suda Srbije, Rev. br. 127/97 od 26.marta 1997.godine Branko Morait, O nekim principijelnim pitanjima nematerijalne tete, Godinjak Pravnog fakulteta Univerziteta u Banjaluci, 2011.godina, str 73, Analizirajui citirani tekst Miroslava Vrhoveka i Vladimira Kozara, prof. Morait navodi: Za razliku od naeg pozitivnog prava, kako navode isti autori, francusko pozitivno pravo priznaje pravnom licu popravljanje neimovinske tete u vidu novane naknade, ali samo u sluaju povrede drutvene strane moralne imovine, rukovodei se maksimom iz francuskog odtetnog prava ako pravno lice nema srce, ima ast i potovanje. Pa dalje: Autori predlau da se noveliranje koje bi omoguilo da i pravno lice ostvari naknadu nematerijalne tete provede tako to bi se proirila zakonska definicija nematerijalne tete, po uzoru na npr. novelirani ZOO Republike Slovenije (lano 132 . Obligacijskog zakonika R.Slovenije), tako da bi redefinisana odredba lana 155. glasila: teta je umanjenje neije imovine (obina teta) i spreavanje njenog uveanja (izmakla korist) kao i nanoenje drugom fizikog i prihikog bola ili straha (nematerijalna teta) kao i povreda ugleda pravnog lica. Druga redefinicija koju autori predlau zasniva se na analogiji sa rjeenjem sadranim u odredbi lana 106. Zakona o obveznim odnosima Republike Hrvatske, u kojoj se na postojei tekst lana 155. ZOO dodaju rijei: kao i povreda prava linosti. Miroslav Vrhovek, Vladimir Kozar: Ibid,
16 17
18

7.2. Pobijanje prijave ili registracije iga
ig se moe pobijati od strane fizikog ili pravnog lica iz dva razloga: 1. Ako je prijava podnesena protivno naelu savjesnosti i potenja ili je znak registrovan na osnovu takve prijave. U ovom sluaju tuilac dokazuje da je podnoenjem prijave povrijeena neka zakonska ili ugovorna obaveza, a lice iji je pravni interes time povrijeen, kao tuilac, moe traiti da ga sud proglasi podnosiocem prijave ili nosiocem prava. Ako uspije sa tubom, Institut e ga upisati kao podnosioca prijave ili nosioca iga. 2. Ako se radi o podnoenju prijave ili registraciji optepoznatog znaka drugog korisnika. Kod povrede optepoznatog znaka, cijene se sljedei razlozi: da je prijava podnesena ili registrovan ig na ime jednog lica, da je taj znak prije podnoenja prijave drugo lice koristilo za obiljeavanje svoje iste ili sline robe, odnosno usluga, da je taj znak bio optepoznat u smislu lana 6.bis Parike konvencije o zatiti industrijske svojine za obiljeavanje robe, odnosno usluga drugog lica, onog koji nije podnio prijavu. Tuilac je korisnik optepoznatog znaka, a uspjee u parnici ako dokae da due nego tueni koristi taj znak za obiljeavanje istih ili slinih roba ili usluga. Tubom korisnik optepoznatog znaka za obiljeavanje roba/usluga trai da ga sud oglasi za nosioca prava, protiv lica koje je registrovalo na svoje ime istu ili slinu oznaku za obiljeavanje istih ili slinih roba odnosno usluga. Tueni moe dokazivati da je isti ili slian znak koristio za obeljeavanje istih ili slinih roba/usluga isto koliko i tuilac ili due nego on, to je osnov da se odbije tubeni zahtjev. Rok za podnoenje tube je pet godina od dana upisa iga u Registar igova.
126
Oblast B: ig
7.3. Pribavljeno pravo tree osobe na pobijanom igu

Pravo koje je trea osoba pribavila od ranijeg podnosioca prijave, odnosno nosioca iga ije je pravo osporeno, prestaje danom upisa novog podnosioca prijave, odnosno nosioca iga, u odgovarajui registar Instituta.
7.4. Sud prekida postupak

Sud e prekinuti pokrenuti parnini postupak: 1. Do konane odluke Instituta o prigovoru zbog povrede prava iz prijave iga; 2. Do konane odluke Instituta, odnosno suda, ako je pokrenut postupak za utvrenje nitavosti iga ili prestanak iga iz drugih razloga (lan 69. ili 73.) Zakonsko rjeenje je da sud obavezno prekida postupak, odnosno da je duan prekinuti postupak, to znai da ne moe da cijeni da li e podnosilac prijave uspjeti

ili ne u svom zahtjevu pred Institutom. Na zahtjev zainteresovane osobe u odgovarajui upisnik/registar kod Instituta treba unijeti zabiljebu o svakom sporu koji se vodi u vezi s pravima iz podruja industrijskog vlasnitva, zabiljeba ima uinak prema treim osobama od trenutka upisa.
8. Privremene mjere
Privremena mjera je sredstvo kojim se obezbjeuje zahtjev. Uslovi za dosuenje su da predlaga uini vjerovatnim: a) da je nosilac prava iz Zakona i b) da je njegovo pravo povrijeeno ili da prijeti stvarna opasnost od povrede. Vjerovatnost se npr. moe dokazati dostavljanjem kao dokaza rjeenja Instituta o priznanju prava na ig, odnosno dokaza da je u prodaji zateen proizvod s takvim znakom od strane tuenika, ime se ukazuje na mogunost nastanka nenadoknadive tete. Ne bi bio ispunjen uslov vjerovatnosti zahtjeva ako se ne prui odgovarajui dokaz da je znak tuenika identian ili slian zatienom igu nosioca.
Oblast B: ig
Ovo su kumulativni uslovi koji moraju postojati u svakom trenutku, ali osim njih mora predlaga uiniti vjerovatnim i jednu od sljedeih pretpostavki: 1) opasnost da e bez privremene mjere ostvarivanje zahtjeva biti onemogueno ili znatno oteano (dovoljno je ukazati na objektivnu opasnost, odnosno potrebu da se sprijei nastanak nenadoknadive tete koja prijeti). 2) da je privremena mjera potrebna u svrhu spreavanja nastanka tete koju e biti kasnije teko popraviti, Kako neovlateni korisnik nekog od prava iz oblasti industrijske svojine esto i pored privremene mjere nastavlja s injenjem povrede u privrednom prometu, to je za nosioca prava povoljno to se zahtjev za izvrenje privremene mjere radi spreavanja nastupanja nenadoknadive tete moe ponavljati na osnovu iste odluke sve dok je ona na snazi, jer je svrha takvog zahtjeva spreavanje svake daljnje aktivnosti ili proputanje tuenog kojom bi bila dovedena u pitanje svrha izdavanja privremene mjere. 3) da pretpostavljeni poinilac, donoenjem privremene mjere koja bi se kasnije u postupku pokazala neopravdanom, ne bi pretrpio vee negativne posljedice od onih koje bi bez donoenja takve privremene mjere pretrpio nosilac prava. Ako uini vjerovatnim da e predloena privremena mjera prouzrokovati pretpostavljenom poiniocu samo neznatnu tetu, nosilac prava ne mora dokazivati opasnost da e ostvarivanje zahtjeva biti onemogueno ili znatno oteano. Smatra se da opasnost postoji ako bi trebalo ostvarivati zahtjeve u inostranstvu.
127

Sudska praksa: Valja naglasiti da se trabina ne moe osigurati tako da se protivniku osiguranja onemogui obavljanje djelatnosti koja je predmet njegova poslovanja, pa tako otpada mogunost da se zabrani duniku daljnja proizvodnja. (PSH u odluci P- 765/92. od 31. 3. 1992., PSP 52/187.)
Oblast B: ig
8.1. Specifinosti za privremenu mjeru u odnosu na rjeenja iz ZPPa

Privremene mjere iz oblasti intelektualne svojine imaju odbrambenu funkciju, odnosno preventivnu, a izuzetno kaznenu, dok privremene mjere prema ZIP-u, a sada ZPP-u, predstavljaju sredstvo obezbjeenja potraivanja. Privremene mjere iz ove oblasti mogu se odrediti iako je sadrina identina jednom od tubenih zahtjeva. Kada je privremena mjera identina tubenom zahtjevu, sud je u pravilu ne moe dozvoliti, jer je na taj nain rijeio i o tubenom zahtjevu, odnosno prejudicirao tubeni zahtjev. Meutim, kod privremenih mjera iz oblasti intelektualne svojine postoje razlozi zbog kojih je zakonodavac sam propisao ovaj izuzetak, a to je: vrsta prava koja se tite, prava se stiu u postupku kod nadlenog organa (osim autorskih prava), to olakava dokazivanje jer se izdaju odgovarajue isprave i prava se objavljuju u Slubenom glasniku, ime se obezbjeuje publicitet, obaveza plaanja takse, a i drava ima pojaanu odgovornost za zatitu i prava su od znaaja za privredni promet. Kako je regulisano i u ZPP-u, privremena mjera se i u postupku zatite prava na ig moe donijeti i bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja protivne strane. Uslov je da predlaga uiniti vjerovatnim da bi bilo kakvo odgaanje donoenja privremene mjere prouzrokovalo nosiocu prava nastanak tete koju bi bilo teko popraviti. Rjeenje o privremenoj mjeri sud e dostaviti protivnoj strani odmah nakon njenog provoenja, to znai da nema roita i sasluanja protivnika predlagaa. Tek ukoliko je izjavljen prigovor protiv rjeenja o privremenoj mjeri, sud je duan odluiti o prigovoru u roku 30 dana od dana podnoenja odgovora na prigovor. Mjera se izvrava bez prethodnog obavjetavanja lica protiv koga se izrie da bi se sprijeilo da se unite ili uklone dokazi (roba, alat kojima se vri povreda prava). Sud moe od podnosioca zahtjeva traiti polaganje novanog iznosa na ime kaucije za tetu koju bi izvrenjem mjere mogla pretrpjeti protivna strana. Odredbe Zakona o parninom postupku i izvrnom postupku supsidijarno se primjenjuju u odnosu na odredbe Zakona o igu. Prijedlog za donoenje privremene mjere moe biti podnesen i prije pokretanja parnice. U tom sluaju sud e obavezati podnosioca da u roku 20 radnih dana, a najdue 31 kalendarski dan od dana dostavljanja rjeenja o mjeri predlagau, mora podnijeti tubu kojom e opravdati donoenje mjere.
128

Trajanje privremene mjere odreuje sud u rjeenju o odreivanju privremene mjere shodno okolnostima sluaja. U praksi se u predmetnim pravnim stvarima privremene mjere odreuju na nain da stupaju na snagu odmah po donoenju, a da ostaju na snazi do pravosnanog okonanja spora zbog povrede prava industrijske svojine.
8.2. Vrste privremenih mjera

Sud moe odrediti bilo koju privremenu mjeru kojom se moe postii cilj obezbjeenja, a posebno: mjere oduzimanja ili iskljuenja iz prometa stvari kojima se povreda vri; mjere zabrane vrenja, odnosno nastavljanja radnji kojima se povreda vri. Mada je zakonom odreen sadraj mjere, sud moe na prijedlog stranke, prema okolnostima sluaja, odrediti obje predloene mjere, vodei rauna o svrsi, da se daljnja povreda sprijei, odnosno da se obustavi na adekvatan nain. Treba ukazati na odredbe lana 9. Parike konvencije, koje obvezuju zemlje ugovornice da kroz zakonodavstvo obezbijede mjeru zapljene svakog proizvoda koji bespravno nosi zatitni znak pri uvozu ili da zabrane uvoz, ili da primijene mjeru zapljene u unutranjosti zemlje. Nadalje, kao privremena mjera moe se odrediti i zapljena etiketa, memoranduma, promotivnih i drugih materijala na kojima se nalazi sporni znak, odnosno etiketa, uz posebno odreenje uvanja zaplijenjenih materijala. Primjer izreke: ODBIJA SE prijedlog tuioca-predlagaa za odreivanje privremene mjera osiguranja, kojom se tuenom zabranjuje nastavljanje zapoetih radnji uvoza elektrinih masaera oznaenih sa Relax&SpinTone, komada 240, privremeno zadranih po Potvrdi o privremenom zadravanju robe Uprave za Indirektno-neizravno oporezivanje br. 03/4-2582/11 od 18.9.2011.godine, kojima bi se mogla izvriti povreda registrovanog iga tuioca Relax&Tone, IR 1045217 i navedeni proizvodi oduzimaju.19
129
Oblast B: ig
Obezbjeenje dokaza je postupak u kojem se pribavljaju dokazi za koje postoji opasnost da e njihovo pribavljanje kasnije biti onemogueno ili nee moi biti izvedeni. Predlaga prua sudu kumulativne dokaze da je nosilac prava ije pravo je povrijeeno ili da prijeti stvarna opasnost od povrede i da e dokazi o toj povredi biti uniteni ili kasnije nee moi biti izvedeni. Ukoliko se prue dokazi u svrhu potvrde navedenih tvrdnji, sud moe donijeti rjeenje o obezbjeenju dokaza, bez pret19
Presuda Opinskog suda u Zenici br 43 0 Ps 055117 11 Ps od 03.9.2011. godine

hodnog obavjetavanja i sasluanja protivne strane. Sud e rjeenje o obezbjeenju dokaza dostaviti protivnoj strani odmah nakon izvoenja dokaza. Sud je ovlaten da rjeenjem odredi provoenje bilo kojeg dokaza, posebno: uviaj prostorija, poslovne dokumentacije, inventara, baza podataka, raunskih memorijskih jedinica ili drugih stvari, oduzimanje uzoraka predmeta povrede, pregled i predaju dokumenata, odreivanje i sasluanje vjetaka, sasluanje svjedoka.
Oblast B: ig
Obezbjeenje dokaza moe se traiti i nakon pravosnano okonanog postupka, ako je to potrebno u svrhu pokretanja postupka prema vanrednim pravnim lijekovima ili za vrijeme takvoga postupka. U postupku obezbjeenja dokaza primjenjuju se odgovarajue odredbe Zakona o parninom postupku.
130
9.1 Prava protivnika predlagaa

Ako se kasnije pokae da je prijedlog za obezbjeenje dokaza neopravdan ili ako nosilac prava taj prijedlog ne opravda, protivna strana ima pravo traiti: a) vraanje oduzetih predmeta, b) zabranu upotrebe pribavljenih informacija, c) naknadu tete. Posebna je odgovornost suda da u postupku obezbjeenja dokaza obezbijedi zatitu povjerljivih podataka stranaka i vodi rauna o tome da se sudski postupak ne zloupotrijebi iskljuivo s namjerom pribavljanja povjerljivih podataka protivne strane.
9.2. Sredstvo obezbijeenja za suprotstavljenu stranku

Na zahtjev osobe protiv koje je pokrenut postupak za odreivanje privremene mjere ili osiguranja dokaza, sud moe odrediti odgovarajui novani iznos kao sredstvo osiguranja u sluaju neosnovanosti zahtjeva, na teret podnosioca zahtjeva.
10. Dunost obavjetavanja

Sud u parninom postupku ima ovlatenje da naloi tuenom, kao povrediocu prava na ig, da dostavi podatke o izvoru i distributivnim kanalima robe ili usluga kojima se povreuje pravo iz ovoga zakona. Ti podaci mogu se naroito odnositi na: a) ime, adresu, odnosno firmu i sjedite proizvoaa, izraivaa, distributera, dobavljaa i drugih prethodnih posjednika robe, odnosno davaoca usluga, kao i namjeravanih prodavaa na veliko i malo, b) podatke o koliinama proizvedene, izraene, isporuene, primljene ili naruene robe ili usluga, kao i o cijenama ostvarenim za tu robu i usluge.

Sud e izdati ovakav nalog na zahtjev jedne od stranaka, ako ocijeni da je opravdan. Sud ove dokaze moe zahtijevati i od lica koja u obavljanju komercijalne djelatnosti: posjeduju robu ili koriste usluge ili pruaju usluge za koje se sumnja da se njima povreuje pravo iz Zakona. Radnja je preduzeta u opsegu komercijalne djelatnosti ako je preduzeta za pribavljanje indirektne ili direktne ekonomske koristi, ali ne obuhvaa radnje savjesnih krajnjih potroaa. Sud moe naloiti da ove podatke dostavi i osoba koju je neka od osoba u postupku oznaila kao umijeanu u proizvodnju, izradu i distribuciju robe ili pruanje usluga za koje se sumnja da se njima povreuje pravo iz ovoga zakona.
10.1. Izvoenje dokaza

Sud moe, na prijedlog stranke, rjeenjem naloiti izvoenje dokaza koji se nalazi kod protivne strane i tada postupa po pravilima parninog postupka, kao i u svim drugim parninim stvarima. Druga strana je duna na zahtjev suda predati dokazna sredstva kojima raspolae. Nalog se moe odnositi i na bankarsku, finansijsku i poslovnu dokumentaciju koja je pod nadzorom protivne strane, ako se radi o povredi koja dostie opseg komercijalne djelatnosti.
Oblast B: ig
I u postupku izvenja dokaza Zakon obavezuje sud na posebno paljivo postupanje u pogledu obezbjeenja zatite povjerljivih podataka stranaka i da vodi brigu da se sudski postupak ne zloupotrijebi iskljuivo s namjerom pribavljanja povjerljivih podataka suprotstavljene stranke.
131
11. Upravni spor

Protiv konanih odluka Instituta moe se pokrenuti upravni spor pred Sudom BiH. Na prijedlog tuioca Sud moe donijeti rjeenje o neobjavljivanju konanog rjeenja do odluke u upravnom sporu.
12. Carinske mjere

Zatita i spreavanja povrede prava iga moe se ostvariti i u carinskom postupku i to: 1. po prijavi nosioca prava i 2. po slubenoj dunosti. 1. Nosilac prava moe zahtijevati od carinskih organa privremeno zadravanje robe od daljnjeg putanja u promet, ako: opravdano sumnja da e doi do uvoza, tranzita ili izvoza robe proizvedene u suprotnosti s odredbama zakona, dostavi podatke o robi neophodne za identifikaciju, podatke o nosiocu iskljuivih prava na ig, podatke o moguoj povredi i nainu povrede, kao i ostale

podatke o datumu dolaska robe, marruti, sredstvu transporta, uvozniku i sl. podatke o vremenskom periodu u kojem e carinski organi postupati prema zahtjevu i koji ne moe biti dui od dvije godine od dana podnoenja zahtjeva. Od nosioca prava carinski organ moe traiti da poloi osiguranje za trokove oduzimanja i smjetaja i prevoza robe, kao i za naknadu tete, koji bi u vezi s robom mogli da nastanu carinskom organu, kao i strani protiv koje je prihvaen zahtjev.
Oblast B: ig
Carinski organ e, ako pronae robu, donijeti odluku o njenom privremenom zadravanju od daljnjeg putanja u promet i uruiti je njenom uvozniku. Lice koje je ovlateno za raspolaganje robom duno je da se u roku 10 dana izjasni da li se radi o krivotvorenoj robi ili drugoj povredi prava iga. Ako vlasnik robe ili lice koje je ovlateno da raspolae robom u tom roku podnese izjavu da se ne radi o krivotvorenoj robi, odnosno drugoj povredi prava iga, nosilac prava moe u roku deset radnih dana od prijema obavjetenja o takvoj izjavi da podnese tubu zbog povrede prava. Ovaj rok carinski organi mogu i produiti. Za vrijeme privremenog zadravanja robu mogu pregledati i uvoznik i nosilac prava, uz obavezu zatite povjerljivih podataka. Ako nosilac prava ne podnese tubu u roku, privremeno zadrana roba puta se u traenu carinski doputenu upotrebu, a ako tuba bude podnesena, carinski organ e donijeti odluku o zapljeni robe do donoenja pravosnane sudske odluke. 2. Privremeno zadravanje robe moe carinski organ izvriti i po slubenoj dunosti, ako posumnja da su odreenom robom povrijeena prava prema Zakonu o igu, pismeno obavijestiti nosioca prava o zadravanju robe, sumnji da se radi o povredi njegovih prava i o mogunosti da podnese zahtjev za provjeru u roku pet radnih dana od dana zadravanja robe. Daljnja procedura i rokovi su kao i kod kontrole i zadravanja robe po zahtjevu nosioca prava. Ovaj postupak se ne primjenjuje na uvoz, tranzit ili izvoz robe u malim koliinama namijenjenim za privatnu i nekomercijalnu upotrebu, koje se unose ili iznose kao dio linog prtljaga ili alju u malim poiljkama.
132

Prilog 1.
Sudska praksa 1. Svojstvo nosioca prava na ig: Cilj zatite iga je obeleavanje robe, pa je pravno lice kao proizvoa robe nosilac prava na ig, a ne zaposleni kao fizika lica, bez obzira na njihov doprinos uveanju imovine pravnog lica. Iz obrazloenja: ....U konkretnom sluaju proizvoa robe zatiene igom je ovde tueni a ne tuioci pojedinano, kao fizika lica, bez obzira na to to je proizvod, u krajnjoj liniji, rezultat njihovog zajednikog angaovanja. Upravo radi stvaranja proizvoda pravna lica i zapoljavaju radnike i plaaju ih za taj rad, u skladu sa njihovim doprinosom i prema meusobnom dogovoru, ali krajnji proizvod rada roba pripada pravnom licu koje ga je proizvelo. Shodno tome, pravno lice je legitimisano da tu robu stavlja u promet, obeleava na odreeni nain i titi je od eventualne zloupotrebe upravo na nain propisan Zakonom o igovima, kao i da ubira dobit ostvarenu plasmanom robe na tritu. Doprinos tuilaca poveanju obima proizvodnje i ukupne imovine drutva moe eventualno biti od znaaja za imovinskopravne odnose izmeu preduzea i radnika ali za razreenje ovog spora nije od znaaja. Priznanjem prava na ig svim radnicima nekog pravnog lica koji su svojim radom u okviru svojih poslova i radnih zadataka doprineli stvaranju nekog proizvoda omoguilo bi se da svi oni, pojedinano, stavljaju zatieni znak na robu, nezavisno od toga da li je roba proizvod pravnog lica ili pojedinaca-radnika, to nije intencija zakonodavca i ne vodi pravnoj sigurnosti niti zatiti robnog znaka koji prati samo robu odreenog proizvoaa. Prema tome, tuioci nemaju aktivnu legitimaciju za ovakvo utvrenje, te je ovaj sud prvostepenu presudu preinaio i tubeni zahtev odbio. Apelacioni sud u Novom Sadu G 795/10 od 12.2.2010 godine, Bilten 1/2010
133
Oblast B: ig

2. Utvrivanje postojanja identinosti ili bitne slinost Prilikom utvrivanja postojanja povrede iga sud mora posebno obratiti pozornost na postojanje identinosti ili bitne slinosti, slinost se procjenjuje prema kriterijumu prosjenog kupca i stupnju njegove pozornosti. Iz obrazloenja: U smislu l. 26. st. 2. Zakona o igu, (Narodne novine 78/99 i 127/99) nositelj ita moe zabraniti treim osobama da bez njegova odobrenja rabe znak koji je istovjetan ili slian znaku za proizvode ili usluge iz te ili sline vrste kao to su one za koje je ig priznat ili ga rabiti za obiljeavanje tih proizvoda ili usluga, posebice, stavljati ga na proizvode ili njihovo pakiranje, nuditi usluge ili stavljati na trite proizvode s tim znakom ili skladititi proizvode s tom namjerom, uvoziti ili izvoziti proizvode s tim znakom, ili rabiti taj znak u trgovakom imenu dopisivanju ili oglaavanju. Prilikom utvrivanja postojanja povrede iga sud mora posebno obratiti pozornost na postojanje identinosti ili bitne slinosti. esto povredu prava na ig predstavlja oponaanje tueg iga, koritenjem znaka koji mu je slian. Neovlateni korisnik uporabom slinog znaka stvara zabunu u gospodarskom prometu, a osobito dovodi u zabludu prosjenog potroaa to se tie podrijetla, vrste kvalitete ili drugih svojstava robe, odnosno usluga. Djelo nepotenog trinog natjecanja u smislu l. 58. Zakona o trgovini (Narodne novine broj 49/03 - pro. tekst, 96/03) takoer trai da je poinjena radnja mogla stvoriti zbrku na tritu, a to ponovo dovodi do pojma prosjenog potroaa. Slinost ili razlika dva iga, odnosno iga i znaka, procjenjuje se prema kriterijumu prosjenog kupca i stupnju njihove pozornosti. Pogreno se prvostupanjski sud upustio u ocjenjivanje postojanja povrede vlastitom ocjenom suprotstavljenih znakova, budui da sudac ne moe samostalno utvrditi mogunost dovoenja javnosti u zabludu. lanak 6. st. 1. to. 2. Zakona o igu predvia misaonu reakciju javnosti kao kljuni kriterijum za ocjenu slinosti suprostavljenih znakova, koji podrazumijeva kako potroae tako i druge sudionike u gospodarskom prometu. Temeljno pravilo je da se pitanje slinosti ocjenjuje prema slinostima u zatienom igu, te da se primjenjuju pravila ukupnog dojma prosjenog kupca, odnosno potroaa i to kad ovaj obrati osobitu pozornost s namjerom da uoi tu razliku. Onda kada prosjeni kupac ne mora obratiti osobitu pozornost da bi uoio razliku izmeu naziva dva proizvoda, tada nije rije o oponaanju znaka. VTS RH, P-3402/03 od 03. februara 2004.
Oblast B: ig
134

3. Primjer odluke o kumulativnom tubenom zahtjevu Iz presude Osnovnog suda u Brko Distriktu broj P-38/02-I od 21.8.2002. godine koja je potvrena presudom Apelacionog suda Brko Distrikta BiH br. G-282/02 od 24.10.2002. godine: Utvruje se da je tueni T. T. iz B. BiH vlasnik samostalne zanatske radnje Oaza sok B. povrijedio ig tuioca Kompanije Coca Cola iz Atlante USA, na taj nain to je proizvodio i stavljao u promet bezalkoholna gazirana pia pod nazivima: Sprajt, Fannta i Cola Cola. Zabranjuje se tuenom da proizvodi i prodaje bezalkoholna gazirana pia pod nazivima Sprajt, Fannta i Cola Cola te da koristi bilo kakav robni ig koji bi mogao biti slian sa robnim igovima Sprite, Fanta i Coca Cola i time stvara zabunu na tritu pod prijetnjom zakonskih posljedica. Zabranjuje se tuenom da koristi dizajn etiketa koji ukljuuje elemente sline elementima dizajna etiketa bezalkoholnih pia Sprite, Fanta i Coca Cola koji bi mogli stvoriti zabunu kod potroaa na tritu. Obavezuje se tueni da tuiocu na ime nematerijalne tete isplati iznos od 20.000 KM (slovima: dvadesethiljadakonvertibilnihmaraka) sa zakonskom kamatom poev od 01.02.2002. godine kao dana podnoenja tube pa do isplate, u roku 15 dana po pravosnanosti presude, pod prijetnjom prinudnog izvrenja. Sa vikom tubenog zahtjeva tuilac SE ODBIJA. Obavezuje se tueni da o svom troku objavi tekst ove presude uvod i izreku presude bez obrazloenja, u Slubenom glasniku BiH i Slubenom glasniku Brko Distrikta u roku 15 dana po pravosnanosti presude ili e to uiniti tuilac o troku tuenog. Tueni se obavezuje da naknadi tuiocu trokove postupka u iznosu od ...... KM...
Oblast B: ig
135

4. Primjer odluke o tubenom zahtjevu: Iz presude Opinskog suda u Travniku broj: 51 0 Ps 026100 09 Ps od 14.05.2010. godine, potvrena presudom Kantonalnog suda u Novom Travniku broj 51 0 Ps 026100 10 P od 26.10.2011.godine: Utvruje se da je tueni povrijedio pravo tuitelja iz osnova povrede prava na ig i dijela nelojalne konkurencije, na taj nain to je stavljao u promet (uvozio odjeu gae, sa zatienim igom tuitelja Pesail), koji su bili upotrijebljeni na samoj odjei i na ambalai. Zabranjuje se tuenom svaka dalja upotreba iga Pesail (uvoz, stavljanje u promet ili bilo koja vrsta prodaje ili distribucije) na podruju BiH. Nalae se tuenom da u roku 8 dana uniti privremeno zadranih 4.000 komada mukih gaa koje nose zatieni ig Pesail, a koji su pod carinskim nadzorom UINO BiH, RC Sarajevo CI Sarajevo. Obavezuje se tueni da nadoknadi tuitelju trokove skladitenja i trokove unitenja predmetne robe u iznosu koliko isti budu iznosili, a po ocjeni Uprave za indirektno oporezivanje BiH RC Sarajevo, CI Sarajevo. Tueni je duan trpjeti da se o njegovom troku uvod i izreka ove presude objavi u dnevnim listovima Nezavisne novine i Dnevni avaz. Obavezje se tueni da tuitelju nadoknadi trokove parninog postupka u iznosu od 1.169,10 KM.
136
Oblast B: ig

5. Primjer tube za zatitu iga Napomena: Bitni elementi injeninog osnova graansko pravnog primjera OKOTELA su stvarni i bili su predmet suenja u parninom sporu u Republici Sloveniji.20 Tuilac je nosilac prava na ig (A) kojim je zatien znak SA123579: rije NUTELLA i (B) kojim je zatien znak SA345687: kombinacija slike i rijei NUTELLA. Pravo na ig ima tuilac za proizvode iz razreda 29 nike meunarodne klasifikacije proizvoda i usluga, meu ostalim i za kremu od okolade sa ljenicima, koja prvenstveno slui kao namaz za hljeb. Dokaz: rjeenje o registraciji za ig (A) i (B) Tueni proizvodi kremu od okolade, koja slui kao namaz za hljeb. Prodaje je u staklenim aama od litra, sa etiketama, na kojima se nalazi rije OKOTELA u kombinaciji sa slikom, koja mnogo lii na onu koja je predmet zatite u okviru prava na ig (B) iz take 1. Dokaz: uvid u proizvode tuene, koje e dostaviti sudu na roite, uvid u etikete proizvoda tuene na koje se odnosi ova tuba. Tueni je prijavio znak sa etiketa na aama, u kojima prodaje svoju kremu od okolade, Institutu za intelektualnu svojinu, i predloilo da se zatiti za proizvode iz razreda 29 nike meunarodne klasifikacije, meu ostalim i za okoladnu kremu. Na prigovor tuioca njegov prijedlog je u upravnom postupku bio odbaen, pa je traio tubom u upravnom sporu da se ova odluka poniti. Tuilac predlae da sud, nakon provedenog parninog postupka, zbog povrede prava na ig, donese sljedeu:
137
Oblast B: ig
PRESUDU:
Da se utvrdi da je tuilac povrijedio pravo tuioca na ig, na nain to je prodavao proizvode koji se koriste prvenstveno kao namaz za hljeb sa nazivom okotela, da se obavee tueni da ukloni na svoje trokove s trita sve proizvode, koji se prodaju pod imenom okotela, da se tuenom zabrani proizvodnja, prodaja i reklamiranje kreme od okolade pod imenom okotela, da se tueni obavee da uniti sve postojee zalihe etiketa okotela, da se tueni obavee da o svom troku objavi presudu u dnevnim novinama koje se distribuiraju na podruju BiH.
20
injenice predmeta prezentovala na seminarima u BiH sudija Ustavnog suda Slovenije: Dunja Jadek Pensa.

6. Primjer obrazloenja distinktivnosti: Izvod iz presude Osnovnog suda Brko Distrikta broj P 38/02-I od 21.8.2002. godine injenice predmeta: Tuilac, kompanija Coca Cola iz Atlante USA, istie da ima registrovane igove u BiH i to Fanta, Sprite i Coca Cola te navodi brojeve registracije u BiH. Tvrdi da je tueni, vlasnik samostalne zanatske radnje Oaza sok D., povrijedio ig tuioca, na taj nain to je proizvodio i stavljao u promet bezalkoholna gazirana pia pod nazivima: Sprajt, Fannta i Cola Cola, tako to je kopirao grafike elemente natpisa njegovih proizvoda, dizajn etiketa i kao rezultat toga je iroka pojava etiketa tuenog koje su vrlo sline etiketama tuioca, pa su mogle izazvati zabunu kod potroaa, da povjeruju da su prozvodi tuenog izraeni u nekoj vrsti kooperacije sa kompanijom Coca Cola i pod kontrolom kvaliteta standarda od strane kompanije Coca Cola, to nije sluaj. Predlae: da se zabrani tuenom da proizvodi i prodaje bezalkoholna gazirana pia pod nazivima Sprajt, Fannta i Cola Cola te da koristi bilo kakav robni ig koji bi mogao biti slian robnim igovima Sprite, Fanta i Coca Cola i time stvara zabunu na tritu, pod prijetnjom zakonskih posljedica, da mu se zabrani da koristi dizajn etiketa koji ukljuuje elemente sline elementima dizajna etiketa bezalkoholnih pia Sprite, Fanta i Coca Cola koji bi mogli stvoriti zabunu kod potroaa na tritu, da mu isplati naknadu nematerijalne tete u iznosu od 100.000,00 KM sa zakonskom kamatom od podnoenja tube pa do isplate, te da se obavee tueni da o svom troku objavi tekst presude ili e to tuilac uiniti o troku tuenog. Tueni u odgovoru na tubu osporava osnovanost tubenog zahtjeva istiui da se iz njihovih etiketa vidi da nema nikakve slinosti i nita zajedniko sa znacima kompanije Coca Cola, ...da imaju poseban znak na epu, dodatak na boci, ...da su njihove etikete Oaza Naranda Citrona i Kola nove etikete koje oni trenutno i koriste i koje su dostavili tuiocu. Iz obrazloenja Naime, meu strankama je nesporno da su etikete Cola Cola, Sprajt i Fannta koje su priloene uz tubu etikete koje je proizvodio tueni a na istima takoe postoji i utisnut znak Oaza sirupi i sokovi. Nesporno je i to da su na fotografijama oznaenim brojevima od 1-14 kao dokaz tuenog upravo proizvodi tuioca i to pored ostalih Fanta Orange, Sprite i Coca Cola za koje tuilac ima zatiene igove. Uporeivanjem ovih etiketa sud nalazi potpuno utvrenim da su veoma sline odnosno skoro identine jer na ovim etiketama tueni je upotrijebio za naziv svog proizvoda istu rije Fanta Orange, Sprajt, a zatim slinu rije Cola Cola, dizajn etiketa je skoro identian. Tako etiketa Fanta Orange naziv ispisan plavom bojom na narandasto-bijelo-utoj podlozi, sa natpisom Orange ispisan bijelim slovima na zelenoj podlozi veoma slinim oblikom i nagibom slova, etiketa Sprajt naziv proizvoda ispisan bijelim slovima sa utom takom iznad j slova, na plavo-zelenoj podlozi sa sivim sjenenjem veoma slinog oblika slova i etiketa
138
Oblast B: ig

Cola Cola naziv ispisan veoma slinim skoro identinim oblikom i nagibom slova bijelim na crvenoj podlozi. Sud nalazi da se obinim posmatranjem ovih etiketa sa sigurnou moe zakljuiti da su veoma sline i da je stavljanjem ovakvih etiketa na svoje proizvode tueni povrijedio ig tuioca. U konkretnom sluaju slinost etiketa je oita dok se razlika u etiketama ne uoava na prvi pogled. To to na etiketama postoji utisnut znak Oaza sokovi po ocjeni ovog suda ne moe iskljuiti povredu iga jer ovakva oznaka samo moe navesti prosjenog kupca na zakljuak da tueni proizvodi sokove u nekoj vrsti kooperacije sa poznatom kompanijom Coca Cola, iji proizvodi su poznati irom svijeta. Nadalje, po ocjeni ovog suda povreda zatienog iga postoji kad dva proizvoaa upotrebljavaju za naziv svog proizvoda slinu rije bez obzira na to kojim tipom slova je ispisana ta rije na etiketama i bez obzira kakve su boje etikete. Ovo jer je u konkretnom sluaju zatien i naziv iga i slika iga na etiketama. Po miljenju ovog suda (a to je i stav sudske prakse) znak je slian drugom igu ako prosjean kupac robe moe primijetiti razliku izmeu njih samo onda ako obrati naroitu panju i ako znak ili ig predstavlja prevod ili transkripciju zatienog iga. U konkretnom sluaju sud nalazi da prosjean kupac sasvim sigurno bez obraanja posebne panje ne moe primijetiti razliku izmeu etiketa na proizvodima tuenog Oaza Cola Cola, Fannta Orange i Sprajt i proizvoda tuioca Coca Cola, Fanta Orange i Sprite s obzirom na veliku slinost u nazivu proizvoda i izgledu etiketa. Svaka proizvodna organizacija upotrebljava ig upravo da bi se njen proizvod razlikovao od proizvoda drugih organizacija i olakalo kupcima da izaberu proizvod prema njegovom kvalitetu te tako zatitilo kupce od proizvoda nesolidnih organizacija koje oponaaju proizvode solidnih organizacija radi lakeg plasiranja na tritu.
139
Oblast B: ig

Prilog 2.
Lista vanih internet adresa: 1. Nianska deklaracija o klasifikaciji proizvoda moe se nai na internet stranicama: www.wipo.int/classifications/fulltext/nice8/enmain.htm i www.wipo.int/madrid/en/contact.html 2.. Postoji vrlo popularan on-line administrativni postupak WIPO-a za rjeavanje sporova u oblasti imena domene na www.arbiter.wipo.int/domains/. Ova internetska stranica WIPO-a sadri model albe, kao i pravni pregled hiljada sporova u oblasti imena domene koje je rijeio WIPO. 3. Informacija o lanovima Madridske unije moe se pronai na internetskoj stranici: www.wipo.int/madrid/en/members/ 4. Popis baza podataka registrovanih igova koje se mogu pretraivati nalazi se na internetskoj stranici WIPO-a www.arbiter.wipo.int/ trademark/. 5. Svi obrasci za postupanje pred Institutom za intelektualnu svojinu su dostupni na adresi: www.ipr.gov.ba
Oblast B: ig
140
Prilog 3.
Literatura: 1. Manigodi, Milenko: Robni i usluni igovi, Pronalazatvo, Beograd, 1989. godina, 2. Removi, Biljana. Nepodobnost deskriptivnih znakova za zatitu igom, Republika Srbija, Pravni informator, decembar 2010. godina, 3. Miroslav Vrhovek, Vladimir Kozar: Nematerijalna teta zbog naruavanja ugleda pravnog lica, Pravna rije, broj 20/09, Banjaluka, 2009. godina, 4. Branko Morait: O nekim principijelnim pitanjima nematerijalne tete, Godinjak Pravnog fakulteta Univerziteta u Banjaluci, 2011. godina, 5. Bilteni i objavljena sudska praksa Vrhovnog suda Srbije i Vrhovnog suda Hrvatske.
OBLAST: C
PATENTI
Pripremio: Sreto Crnjak, sudija Suda Bosne i Hercegovine
UVOD
meunarodnom i uporednom pravu termin intelektualna svojina je prihvaen kao zajedniki naziv za pravo industrijske svojine i autorsko pravo.
Industrijska svojina je pravno zatiena intelektualna tvorevina koja se moe koristiti u proizvodnji i prometu robe i usluga. Ona obuhvata: patente, industrijski dizajn, robne igove, uslune igove, geografsku oznaku porijekla proizvoda, biljne sorte, topografiju integrisanog kola, know-how. Svaki novi izum iz bilo koje industrijske grane vlasnitvo je njegovog autora. Subjektivno pravo industrijske svojine nastaje odlukom nadlenog organa poslije provedenog upravnog postupka. Oblast pronalazaka i patenata regulie Zakon o patentu21. Postupak za priznanje patenta regulie Pravilnik o postupku za priznanje patenta i konsenzualnog patenta22. Bosna i Hercegovina je lanica meunarodnih konvencija kojima je ureena ova oblast, i to: Pariske konvencije za zatitu industrijske svojine od 20. marta 1883. godine, koja je vie puta revidirana23, Ugovora o saradnji u oblasti patenata (RST) zakljuen u Vaingtonu 19. juna 1970. godine (dopunjen amandmanima 28. septembra i izmijenjen 3. februara 1984. godine), Ugovora o patentnom pravu usvojenog u enevi 1. juna 2000. godine, Strazburkog sporazuma o meunarodnoj klasifikaciji patenata od 24. marta 1971. godine, koji je izmijenjen i dopunjen 28. septembra 1979. godine, i Budimpetanskog sporazuma o meunarodnom priznavanju depozita mikroorganizama radi postupka patentiranja od 27. aprila 1977. godine. Godine 2004. sa Evropskom patentnom organizacijom (ERO) je zakljuen Sporazum o saradnji u oblasti patenata (Sporazum o saradnji i proirenju). Na meunarodnom planu, najstariji i najvaniji izvor prava industrijske svojine je Pariska konvencija o zatiti industrijske svojine (u daljnjem tekstu Pariska konvencija) koja je u vie navrata revidirana. Na bazi ove Konvencije, usvojeno je vie
21 22 23
141
Oblast C: Patenti
Slubeni glasnik BiH, broj 53/10 Slubeni glasnik BiH, broj 105/10 tokholmski tekst od 14. jula 1967. godine

meunarodnih sporazuma koji omoguavaju lanicama Pariske unije zatitu prava industrijske svojine, na osnovu posebne prijave za svaku zemlju pojedinano, kao to su: Madridski sporazum o meunarodnoj registraciji igova, Haki sporazum za meunarodnu prijavu industrijskih uzoraka i modela, Lisabonski sporazum za zatitu i meunarodnu registraciju oznake porijekla, Beki sporazum o zatiti i meunarodnoj registraciji topografskih znakova i niz drugih sporazuma bilo regionalnog karaktera (kao, na primjer, Evropska konvencija o patentu, Panamerika konvencija o fabrikim i trgovakim igovima i dr.) ili ireg znaaja.
Oblast C: Patenti
Zatita industrijske svojine, prema Pariskoj konvenciji, ima za predmet patente, korisne modele (male patente), industrijske uzorke i modele, igove, trgovako ime i geografske oznake porijekla, kao i suzbijanje nelojalne konkurencije. Pariska konvencija o zatiti industrijske svojine se zasniva na tri osnovna naela: 1) naelu nacionalnog tretmana; 2) naelu asimilacije; i 3) naelu minimalnih prava. Naelo nacionalnog tretmana predvia da dravljani svake od zemalja lanica Unije uivaju u ostalim zemljama Unije, ukoliko je rije o zatiti industrijske svojine, ista prava i obaveze kao i domai dravljani te zemlje. Oni e, ne samo uivati istu zatitu, ve e imati ista pravna sredstva protiv svake povrede nanesene njihovim pravima, s tim da se ispune uslovi i formalnosti koje nacionalni propisi zahtijevaju od domaih dravljana. Za uivanje ovih prava ne moe se od pripadnika Unije traiti ni uslov domicila, ni mjesta sjedita u zemlji u kojoj se trai pravna zatita. Naelo asimilacije koje je predvieno Konvencijom omoguava pripadnicima zemalja Unije da budu izjednaeni sa dravljanima zemalja koje ne pripadaju Uniji pod uslovom da su domicilirani ili da imaju Stvarno i ozbiljno industrijsko ili trgovinsko preduzee na teritoriji jedne od zemalja Unije. Primjenom naela nacionalnog tretmana i naela asimilacije proizilazi da u naoj zemlji zatitu prava na patent ili znakove razlikovanja (generiki naziv za modele, uzorke, igove i oznake porijekla robe) pod istim uslovima kao nai dravljani, uivaju pripadnici zemalja lanica Unije, bez izuzetka. Naelo minimalnih prava predvia da e se na pripadnike Unije i asimilirana lica primjenjivati, pored nacionalnih propisa zemlje o kojoj je rije i jedan broj prava, tzv. minimalnih prava, koja su predviena samim tekstom Konvencije. Najvanija prava u okviru minimalnih prava su pravo unionistikog i sajamskog prioriteta. Pravo unionistikog prioriteta znai da na osnovu prve uredne prijave podnijete u jednoj od zemalja lanica Unije, podnosilac prijave moe, u odreenom vremenskom periodu (12 mjeseci za patente i korisne modele), traiti zatitu u svim drugim zemljama lanicama Unije, pri emu e se za sve kasnije podnijete prijave, koje se odnose na isti predmet zatite, priznati pravo prvenstva (prioritet) prve podnijete prijave. Pravo sajamskog prioriteta se odnosi na priznanje izlobenog prvenstva za prijave patenta, korisnog modela, iga, industrijskog modela i uzorka, iji su predmeti zatite izloeni na zvanino priznatoj meunarodnoj izlobi na teritoriji neke od zemalja lanica Unije.
142

Odredbe meunarodnih ugovora u vezi sa patentima, kojima je pristupila Bosna i Hercegovina, primjenjuju se na predmete koje tretira Zakon o patentu Bosne i Hercegovine i u sluaju sukoba sa odredbama ovog zakona primjenjuju se odredbe meunarodnih ugovora.
Novine u Zakonu o patentu Zakon o patentu je usklaen sa osnovnim pravnim institutima WTO TRIPS Sporazuma i Acquis u podruju patenata, te sa relevantnim meunarodnim konvencijama. Precizirane su odreene odredbe koje su u praksi izazvale dileme i razliita tumaenja, u cilju jaanja pravne zatite nosioca patenta. Novina u zakonu je mogunost podnosioca prijave da zahtijeva patent i to provoenjem postupka potpunog ispitivanja prijave patenta ili na osnovu prihvaenih podnesenih rezultata potpunog ispitivanja prijave patenta, ili odgodu provoenja postupka potpunog ispitivanja prijave i dodjelu konsenzualnog patenta. U skladu sa Evropskom patentnom konvencijom (EPC) i praksom u EU, uveden je i detaljno razraen institut nastavka postupka i ponovne uspostave prava u sluaju kada podnosilac prijave ili nosilac patenta, odnosno konsenzualnog patenta propusti u roku izvriti neku radnju ija je direktna posljedica gubitak prava iz prijave patenta ili patenta, odnosno konsenzualnog patenta. Implementirane su Uredbe EU, koje se odnose na uvoenje svjedodbe za dodatnu zatitu lijekova i medicinskih proizvoda i na uvoenje certifikata za dodatnu zatitu sredstava za zatitu bilja. Zakonom je uvedena mogunost produenja trajanja patenta putem svjedodbe o dodatnoj vremenskoj zatiti za lijekove i medicinske proizvode i za sredstva za zatitu bilja, koji su ve zatieni patentom, za vrijeme koje je bilo potrebno za stavljanje toga proizvoda na trite, ali ne due od pet godina od datuma stupanja svjedodbe na snagu. Detaljnije je ureen postupak po meunarodnoj prijavi prema Ugovoru o saradnji u podruju patenata (PCT). Posebni dio posveen je proirenom evropskom patentu i uincima evropskog patenta i prijave evropskog patenta na Bosnu i Hercegovinu u skladu sa Sporazumom o saradnji i proirenju izmeu Savjeta ministara Bosne i Hercegovine i Evropske patentne organizacije24. Zakonom se detaljnije ureuje postupak upisa promjena, evidencije prometa, prenosa prava, licence, zaloga, kao i postupak koji Institut vodi po prijedlogu za proglaenje rjeanja o priznanju patenta nitavim. Detaljno su regulisana ogranienja uinka patenta, prinudna licenca, graanskopravna zatita u sluaju povrede iskljuivog prava, privremene mjere i carinske mje24
143
Oblast C: Patenti
Slubeni glasnik BiH Me. ugovori, br. 02/04

re, koje nosilac patenta moe preduzimati u sluajevima uvoza, tranzita i izvoza robe proizvedene protivno odredbama zakona.
Usaglaenost Zakona o patentu sa evropskim zakonodavstvom Zakon o patentu je uraen u skladu sa praksom pravnih sistema zemalja EU i Jedinstvenim pravilima za izradu pravnih propisa u institucijama BiH. Zakon je usaglaen sa WTO, Ugovorom o trgovinskopravnim aspektima prava intelektualnog vlasnitva (TRIPS) i sa Acquisom: Uredba (EU) broj 1768/92 Evropskog parlamenta i Vijea od 18. juna 1992. godine, koja se odnosi na uvoenje svjedodbe o dodatnoj zatiti za lijekove namijenjene ljudima ili ivotinjama, kako je dopunjavana, Uredba (EU) broj 1610/96 Evropskog parlamenta i Vijea od 23. jula 1996. godine, koja se odnosi na uvoenje svjedodbe o dodatnoj zatiti za proizvode za zatitu bilja, kako je dopunjavana, Direktiva (EU) broj 44/98 Evropskog parlamenta i Vijea od 6. jula 1998. godine o zakonskoj zatiti pronalazaka s podruja biotehnologije, Uredba (EU) broj 816/06 Evropskog parlamenta i Vijea od 17. maja 2006. godine o prinudnom licenciranju patenata koji se odnose na proizvodnju farmaceutskih proizvoda za izvoz u zemlje s problemima javnog zdravlja25, Evropska patentna konvencija (EPC) iz 1973. godine, kako je mijenjana i dopunjavana, uz provedbene propise, te sa meunarodnim konvencijama u podruju patenata ija je lanica Bosna i Hercegovina (Pariska konvencija za zatitu industrijskog vlasnitva, Ugovor o saradnji u podruju patenata (PCT), Budimpetanski sporazum o meunarodnom priznavanju depozita mikroorganizama u svrhu patentnog postupka) i sa Ugovorom o zakonu o patentu (Patent Law Treaty) kojem namjerava pristupiti.
144
Oblast C: Patenti
1. Pojam patenta i predmet zatite patentom

Pronalazakjenoviproizvod ili postupak koji rjeava neki tehniki problem (za razliku od otkria koje se odnosi na neto to postoji ali jo nije otkriveno). Patent je subjektivno pravo kojim se pravno titi pronalazak. Pojam patenta sadran je u odredbi lana 6. stav (1) Zakona o patentu. Prema toj odredbi patent je iskljuivo pravo koje se priznaje za pronalazak iz bilo kojeg podruja tehnike, koji je nov, koji ima inventivni nivo i koji je industrijski primjenjiv (patentibilni pronalazak). Predmet pronalaska koji se titi patentom moe bitiproizvod (npr. ureaj, supstanca, kompozicija, bioloki materijal mikroorganizam, biljna ili ivotinjska elijska kultura) ili postupak, kao i primjena poznatog proizvoda ili postupka u nove svrhe.
25
Uredba je izvedena iz Odluke o provoenju take 6. Deklaracije iz Dohe o Sporazumu TRIPS i javnom zdravlju od 30. avgusta 2003. godine, Izmjena i dopuna TRIPS, lan 31. bis regulie isto pitanje.

Prema uslovima iz stava 1. lana 6. Zakona o patentu, patentom se mogu tititi iizumi s podruja biotehnologije, pa tako: 1) proizvod koji se sastoji od biolokog materijala ili koji sadrava bioloki materijal; 2) postupak kojim je taj bioloki materijal proizveden, preraen ili upotrijebljen i 3) bioloki materijal izolovan iz prirodne okoline ili proizveden tehnikim postupkom, ak i ako se ranije nalazio u prirodi. Definicije biolokog materijala i bitno biolokih postupaka date su u st. (3) i (5) istoga lana. Prema toj definiciji, bioloki materijal je bilo koji materijal koji sadri genetiku informaciju i koji se moe razmnoavati sam, ili se moe razmnoavati u biolokom smislu. Postupak za dobijanje biljaka iIi ivotinja bitan je bioloki ako se u potpunosti sastoji od prirodnih postupaka kao to su ukrtanje ili selekcija. Patentibilnost biljaka i ivotinja bit e ispunjena ako njihova tehnika izvodljivost nije ograniena na odreenu biljnu ili ivotinjsku vrstu i ako postupak za njihovo ostvarivanje nije bitno bioloki. Uvoenjem ovih odredaba koje nisu postojale u dosadanjem zakonskom rjeenju izvreno je usaglaavanje sa l. 2. i 3. Direktive broj 98/44 EC od 6. jula 1998. godine o pravnoj zatiti izuma s podruja biotehnologije. Regulativa lana 6. Zakona o patentu Bosne i Hercegovine je u skladu sa lanom 52(1) Evropske patentne konvencije i lanom 27. TRIPS. U smislu uslova propisanih stavom (1) lana 6. Zakona o patentu, pronalascima se ne smatraju: 1) otkria, naune teorije, matematiki metodi; 2) estetske tvorevine; 3) planovi, pravila i metodi za izvoenje umnih aktivnosti, igara ili privrednih aktivnosti; 4) programi kompjutera i 5) prezentacija informacija definisana samim sadrajem tih informacija.
145
Oblast C: Patenti
1.1. Pronalasci koji su izuzeti od mogunosti priznanja patenta

U lanu 7. Zakona o patentu su navedeni pronalasci koji su izuzeti od mogunosti priznanja patenta (izuzeci od patentibilnosti): Ne moe se priznati patent za pronalaske ivotinjskih i biljnih sorti i bitno biolokih postupaka za dobivanje biljaka ili ivotinja, osim pronalazaka nebiolokih i mikrobiolokih postupaka i proizvoda dobivenih tim postupcima, ime je izvreno usaglaavanje sa lanom 4. Direktive broj 98/44 EC o pravnoj zatiti pronalazaka s podruja biotehnologije. Patent se ne moe priznati niti za ljudsko tijelo, kao ni za razne stepene njegova oblikovanja i razvoja ili za jednostavno otkrie jednoga od njegovih elemenata, ukljuujui sekvenciju ili djelominu sekvenciju gena. Ipak, pronalazak koji se odnosi na element izoliran iz ljudskoga tijela ili koji je proizveden tehnikim postupkom, ukljuujui sekvenciju ili djelominu sekvenciju gena, moe biti patentibilan iako je strukturom jednak strukturi prirodnog elementa. Industrijska primjenjivost sekvencije ili djelomine sekvencije gena mora biti potpuno razotkrivena u patentnoj

prijavi. Uvoenjem ove odredbe postignuto je usaglaavanje sa lanom 5. Direktive broj 98/44 EC o pravnoj zatiti pronalazaka s podruja biotehnologije. Ne moe se priznati patent ni za pronalaske koji se odnose na dijagnostike ili hirurke postupke, ili postupke lijeenja koji se primjenjuju direktno na ljudskom ili ivotinjskom tijelu, osim proizvoda, posebno materije i smjesa koje se primjenjuju u navedenim postupcima, to je u potpunosti usaglaeno sa lanom 52(4) EPC. Ovaj lan, takoe, daje definiciju mikrobiolokog postupka iz lana 2. Direktive EU 98/44 EC o pravnoj zatiti pronalazaka s podruja biotehnologije. Patentom se ne mogu tititi ni pronalasci ija bi komercijalna upotreba bila protivna javnom poretku ili moralu pri emu se ne smatra da je komercijalno iskoritavanje pronalaska protivno javnom poretku ili moralu samo zbog toga to je zabranjeno propisom. Zakon daje popis takvih pronalazaka, koji nije konaan: 1) postupci kloniranja ljudskih bia; 2) postupci za modifikovanje genetikog identiteta matinih elija ljudskih bia; 3) upotreba ljudskih embriona u industrijske ili komercijalne svrhe i 4) postupci za modifikovanje genetikog identiteta ivotinja koji bi vjerovatno prouzrokovali njihovu patnju bez ikakve bitne medicinske koristi za ovjeka ili ivotinju, kao i ivotinje koje su rezultat takvih postupaka. Zakon je u potpunosti usaglaen sa lanom 6. Direktive broj 98/44 EC o pravnoj zatiti pronalazaka s podruja biotehnologije.
146
Oblast C: Patenti
1.2. Uslovi patentibilnosti

Da bi pronalazak bio patentibilan, mora rjeavati tehniki problem, biti nov, imati inventivni nivo i biti industrijski primjenjiv.
1.2.1. Novost pronalaska

Pronalazak se smatra novim (uslov novosti) ako nije obuhvaen postojeim stanjem tehnike niti je na bilo koji nain obznanjen prije objave u Slubenom glasniku Instituta za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Slubeni glasnik). Pod stanjem tehnike podrazumijeva se sve to je uinjeno dostupnim javnosti u svijetu - na takav nain da ga strunjak iz odgovarajue oblasti tehnike moe primijeniti. U tom smislu, uzima se da stanje tehnike ine sva tehnika rjeenja dostupna javnosti, prije datuma podnoenja prijave za priznanje patenta, koja su uinjena pismenim ili usmenim opisom, objavljivanjem, izlaganjem, prikazivanjem ili upotrebom ili na bilo koji drugi nain koji strunjacima omoguava da ga primijene. Datum prvenstva prijave podrazumijeva datum podnoenja prve prijave patenta za pronalazak ija se novost ispituje. Pod danom podnoenja prijave patenta za odre-

eni pronalazak podrazumijeva se dan prvog podnoenja prijave u Bosni i Hercegovini ili dan prvog podnoenja prijave patenta za isti pronalazak u nekoj od zemalja lanica Pariske konvencije, odnosno lanica Svjetske trgovinske organizacije, za koju je u Bosni i Hercegovini zatraeno i priznato pravo prvenstva. Doputa se mogunost zatite patentom materije ili smjesa sadranih u stanju tehnike, koje se primjenjuju u postupcima iz lana 7. stav (1) taka c) zakona (dijagnostiki ili hirurki postupci ili postupci lijeenja koji se primjenjuju direktno na ljudskom ili ivotinjskom tijelu, osim proizvoda, posebno materije i smjesa koje se primjenjuju u navedenim postupcima) pod uslovom da njihova primjena u navedenim postupcima nije sadrana u stanju tehnike, ime se omoguava priznavanje patenata i za tzv. drugu medicinsku upotrebu materije i smjesa, iako su one ve sadrane u stanju tehnike. Uvoenjem ove odredbe postignuto je usaglaavanje s odredbom lana 54(5) EPC. Pronalazak se smatra novim i kad je obuhvaen stanjem tehnike u periodu od najvie est mjeseci prije podnoenja prijave za njegovu zatitu, a pod uslovom da je to oigledna zloupotreba u pogledu podnosioca prijave patenta ili njegovog pravnog prednika (posljedica neovlaenog objavljivanja) ili da je podnosilac prijave ili njegov pravni prednik prikazao pronalazak na slubenoj ili slubeno priznatoj izlobi u skladu sa Konvencijom o meunarodnim izlobama potpisanom u Parizu 22. novembra 1928. godine i revidiranom posljednji put 30. novembra 1972. godine, pod uslovom da podnosilac naznai u prijavi patenta, prilikom njenog podnoenja, da je pronalazak bio izloen i da najkasnije u roku od etiri mjeseca od datuma podnoenja prijave podnese odgovarajuu potvrdu o izlaganju pronalaska.
147
Oblast C: Patenti
1.2.2. Inventivni nivo pronalaska

Pronalazak ima inventivni nivo (uslov neoiglednosti), kad rjeenje odreenog problema za strunjaka iz odreene oblasti ne proizilazi na oigledan nain iz stanja tehnike. Da bi jedan pronalazak mogao da se pravno zatiti, on treba da je rezultat stvaralakog rada koji dovodi do rjeenja tehnikog problema koji za strunjake u oblasti u kojoj je pronalazak nastao ne proizilazi na oigledan nain iz stanja tehnike. Ovaj uslov je potreban jer mnoga nova tehnika rjeenja predstavljaju samo prilagoavanja ili usavravanja poznatih tehnikih rjeenja. Ona jesu nova, ali nisu podobna za zatitu jer ne ispunjavaju uslov inventivnosti.
1.2.3. Privredna primjenjivost proizvoda

Pronalazak je industrijski primjenjiv (uslov korisnosti) ako se predmet pronalaska moe proizvesti ili upotrijebiti u bilo kojoj grani industrije i u poljoprivredi (praktina industrijska izvodljivost). Pronalazak postupka je primjenjiv ako se moe upotrijebiti u proizvodnji ili pruanju usluga.

2. Pronalazak stvoren u radnom odnosu
Zatita pronalazaka nastalih u radnom odnosu zadire u dvije pravne oblasti: radno pravo i pravo industrijske svojine. Ove dvije oblasti prava se veoma razlikuju po svom pristupu. U radnom pravu princip je da poslodavac prisvaja sve rezultate rada radnika koji za to dobija naknadu. U pravu industrijske svojine vlada princip da je pronalaza izvorni nosilac prava na svom pronalasku i da samo voljom pronalazaa pravo moe prei na drugo lice.
Oblast C: Patenti
148
Prema Zakonu o patentu, pravo na podnoenje prijave patenta za pronalazak stvoren u okviru radnog odnosa ureuje se posebnim propisom, optim aktima poslodavca ili ugovorom o radu. U sluaju da je pronalaza stvorio pronalazak u radnom odnosu, tada se prava pronalazaa, prava preduzea ili drugog pravnog lica, gdje je pronalazak nastao, ureuju u skladu sa posebnim propisom, optim aktima preduzea, odnosno pravnog lica i ugovorom izmeu poslodavca i radnika, odnosno njihovih predstavnika. Pronalaskom iz radnog odnosa smatra se: 1) pronalazak koji zaposleni stvori izvravajui svoje redovne radne obaveze ili posebno naloene zadatke vezane za nauno-tehniko istraivanje i razvoj, kao i pronalazak koji nastane u izvravanju ugovora o istraivakom radu zakljuenog s poslodavcem; 2) pronalazak koji nije naprijed obuhvaen (pod 1), a koji zaposleni stvori u vezi sa aktivnostima poslodavca ili korienjem materijalno-tehnikih sredstava, informacija i drugih uslova koje je obezbijedio poslodavac i 3) pronalazak koji zaposleni stvori u roku godinu dana od dana prestanka radnog odnosa, a koji bi, da je stvoren u toku radnog odnosa, bio jedan od tih pronalazaa. Pravo na zatitu pronalaska iz radnog odnosa ima poslodavac, kad ugovorom izmeu pronalazaa i poslodavca nije drukije ureeno. U sluaju da je pronalazak iz radnog odnosa zatien na ime poslodavca, pronalazau pripadaju moralna prava u vezi sa tim pronalaskom, kao i pravo na naknadu, zavisno od efekta ekonomskog iskoriavanja pronalaska. Ovo pravo na naknadu pronalazau pripada i u sluaju kad poslodavac prenese pravo ili ustupi licencu za iskoriavanje pronalaska na tree lice. Pravo na zatitu pronalaska ima zaposleni (kad je pronalazak iz radnog odnosa zatien na ime poslodavca, a pronalazau pripadaju moralna prava, kao i pravo na naknadu ekonomskog iskoriavanja), s tim to tada poslodavac ima pravo ekonomskog iskoriavanja toga pronalaska, uz obavezu da zaposlenom isplati odreenu naknadu. U sluaju da novo tehniko rjeenje obuhvata neku od proizvodnih tajni poslodavca kod kojeg je pronalaza zaposlen, poslodavac tada ima pravo da sprijei objavljivanje pronalska uz obavezu da zaposlenom isplati naknadu. Tada zaposleni nema pravo da pronalazak prijavi za zatitu.

Sudska praksa Vrhovni sud Srbije R.82/72 30.06.1995 Kad je ugovorom izmeu radnika i radne organizacije predvieno pravo radnika za ostvareno pronalazatvo, nezavisno od fiksnog ugovorenog linog dohotka, spor radi ostvarenja te naknade nije radni spor, te se pitanje rokova koji se primenjuju ima ceniti po odredbama o rokovima u redovnom postupku. Vii privredni sud u Beogradu Vii trgovinski sud Vii privredni sud P. 1477/77 30.06.1995. godine Kada je odlukom suda utvrena pravina naknada za pronalazak i radna organizacija obavezana da utvreni iznos isplati pronalazau, onda se ima smatrati da je isti utvren u neto iznosu pa je isplatilac, a ne pronalaza duan da na utvreni iznos plati, odgovarajue propisane doprinose. Vii privredni sud u Beogradu Vii trgovinski sud Vii privredni sud P. 1516/73 30.06.1995. godine Pravo na pravinu naknadu za poverljivi pronalazak stie se dobijanjem pronalazakog svedoanstva, nezavisno od toga da li se pronalazak iskoriava i u kom obimu od strane Dravnog sekretarijata za narodnu odbranu, odnosno organa na iji je zahtev pronalazak proglaen poverljivim.
149
Oblast C: Patenti
3. Tehniko unapreenje
3.1. Pojam
Tehniko rjeenje koje ispunjava uslove u pogledu novosti pronalaska i inventivnog nivoa, a kojim se postie poveanje produktivnosti rada, poboljanje kvaliteta proizvoda, uteda materijala, uteda energije, bolje iskoriavanje maina ili instalacija, poboljanje tehnike kontrole proizvoda, poboljanje zatite na radu ili poboljanje i zatite unapreenja ivotne sredine, predstavlja tehniko unapreenje i ureuje se posebnim propisom o pronalascima iz radnog odnosa, optim aktom poslodavca i ugovorom o radu. Tehnika unapreenja, dakle, ne predstavljaju pravo intelektualne industrijske svojine, meutim, po svojim efektima, sigurno, bitno doprinose unapreenju teh-

nikog razvoja i neophodno je obezbijediti motivaciju autora tehnikih unapreenja da daju svoj doprinos tehnikom razvoju. Nuna svojstva tehnikog unapreenja su novost tehnikog unapreenja, kao i korisnost tehnikog unapreenja. Novost tehnikog unapreenja podrazumijeva da ono mora biti novo u odnosu na organizaciju, djelatnost i privrednu granu, u okviru koje se predlae njegovo iskoriavanje. Ista se utvruje u odnosu na postojea poznata tehnika rjeenja u datom momentu. S druge strane, korisnost tehnikog unapreenja se cijeni sa stanovita organizacije u kojoj se predlae primjena odreenog tehnikog unapreenja, to znai da isto tehniko unapreenje moe biti priznato kao tehniko unapreenje u odreenoj organizaciji, a da isto tehniko unapreenje u drugoj organizaciji to svojstvo nema. Ta korisnost se ogleda, na primjer, u poveanoj proizvodnji, utedama u materijalu i energetici i dr.
150
Oblast C: Patenti
4. Prava srodna patentnom pravu

4.1. Know how (znati kako)
Pored pronalazaka rezultat pronalazakog rada mogu biti i odreena znanja i iskustva koja se primjenjuju u industrijskoj ili zanatskoj proizvodnji i privrednom ivotu uopte. Uobiajeno je i opte prihvaeno da se skup ovih znanja i iskustava zajednikim imenom naziva know - how (znati kako). Termin je potekao iz poslovne prakse SAD i on se tumai znati-kako da se neto uradi (knowledge of to do something). Izraz know hov se uglavnom ne prevodi na druge jezike, ve se anglosaksonski termin upotrebljava u govornom i pisanom poslovnom pravnom jeziku u cijelom svijetu. Nacionalni propisi o industrijskoj svojini i meunarodne konvencije iz ove oblasti ne predviaju pravnu zatitu za know how. Prema tome, know how ne predstavlja pravni monopol kao ostala prava industrijske svojine, ali on ima veliku praktinu vrijednost u postupku korienja prava industrijske svojine kao i ostalih rezultata pronalazakog rada koji ne uivaju pravnu zatitu. Bitni elementi zbog kojih se know how smatra faktikim pravom industrijske svojine su njegova tajnost i prenosivost, tj. sposobnost da se znanja i iskustva koja ga sainjavaju prenose od jednog korisnika na drugog. Predmet know - how mogu da budu znanja i iskustva potrebna za industrijsku primjenu jednog patenta, znanja i iskustva koja predstavljaju neprijavljen (tajni) pronalazak i sva ostala tehnika znanja i iskustva koja se primjenjuju u proizvodnji. U razvijenoj trinoj privredi stalno je prisutna utakmica izmeu uesnika na tom tritu i ona daje impuls savremenom tehnolokom razvoju. Proizvoai neprestano usavravaju proizvodnju u cilju odravanja svoje konkurentske sposobnosti. Oni uesnici u privrednom ivotu koji nemaju sredstva ili ne ele da ulau sredstva u istraivanje, nastoje da pribave potreban know-how od onih koji ga ve imaju. Zbog toga prenos znanja, tj. transfer tehnologije postaje isto toliko znaajan u svijetu koliko i promet roba i usluga.

Vrijednost know-how je dokazivana injenicom da se svake godine milioni dolara plaaju da bi se steklo pravo njegovog korienja. Know-how se moe prenositi putem ugovora, najee ugovora o licenci, samostalno ili zajedno sa nekim zatienim pravom (patentom, modelom ili igom).
4.1.1. Odnos know-how i patenta

U odnosu know-how i patenta postoji ue i ire znaenje pojma know-how. U uem znaenju, on je samo dopunsko znanje i iskustvo koje je neophodno za primjenu patentiranog pronalaska. U irem znaenju, on predstavlja sve, i tehniko znanje i iskustvo, i to ne samo ono koje je dopunskog karaktera, nego i ono koje je samostalno i primjenjivo samo za sebe. U tom smislu know-how moe da postoji samostalno ili kombinovano od sljedeih elemenata: podataka o patentiranom pronalasku koji nisu sadrani u opisu prinalaska, a neophodni su za ekonomski uspjenu proizvodnju po pronalasku, pronalazaka koji su podobni za patentiranje, ali koji iz bilo kojeg razloga nisu prijavljeni za sticanje zatite, pronalazaka koji su iskljueni iz patentiranja u nekim zemljama, tvorevine koje nisu pronalazak uslijed nedovoljnog inventivnog nivoa itd.
Oblast C: Patenti
4.2 Korisni model

Praksa je pokazala da postoji znaajan broj pronalazaka koji su rezultat stvaralakog rada pojedinca ili grupe ljudi, koji nemaju inventivan nivo potreban za dobijanje patenta, ali koji predstavljaju realizaciju neke pronalazake ideje. Zbog toga se u nacionalnim zakonima razvijenih zemalja (Njemaka, Italija, Japan itd.) pored patenta predvia jo jedan oblik pravne zatite za pronalaske nieg inventivnog nivoa. To moe biti mali patent, kao npr. u srbijanskom pravu ili korisni model. Ovo pravo je regulisano i meunarodnom konvencijom, i to u Pariskoj konvenciji lan 1. stav 2, Ugovoru o saradnji u oblasti patenata, lan 2. taka 1, i Konvenciji o Evropskom patentu, lan 40. Prihvatanje korisnog modela i njegova zatita se zasniva na drutvenoj opravdanosti da se stimulie investiranje i tehnoloki napredak, a time i njegova zatita na bri, laki i jeftiniji nain. Osim toga, zatita putem korisnog modela spreava da se patent devalvira ako se koristi za pronalazak nieg inventivnog nivoa. Uslovi za sticanje patentne zatite korisnog modela su slini uslovima za sticanje patenta, i to su novost, tehnika priroda i privredna primjenjivost. Nosilac korisnog modela ima ista prava kao i nosilac patenta, a to su iskljuivo pravo proizvodnje i prometa, sa jednom razlikom, da je trajanje uglavnom skraeno na polovinu trajanja patentne zatite. Nosilac prava na korisni model stie pravo da zabrani treim licima proizvodnju, komercijalizaciju i uvoz proizvoda koji je zatien, odnosno korienje postupka i proizvodnju, komercijalizaciju i uvoz proizvoda koji se direktno dobijaju zatienim proizvodom.
151

4.3. Biljne sorte
Mada nacionalno pravo ne predvia jo uvijek pravnu zatitu za biljne sorte u pravu industrijske svojine, to je pravo koje je priznato u mnogim zemljama i meunarodnim konvencijama, te se ono ne moe zaobii kada se razmatraju prava srodna patentnom pravu. Istraivaka djelatnost u oblasti ivih organizama, biotehnologija, doivjela je nevjerovatnu ekspanziju i pitanje pravne zatite njenih pronalazaka je jedno od najkontroverznijih pitanja u oblasti patentnog prava. Mikrobioloki postupci i proizvodi dobijeni tim postupcima su se u meuvremenu izborili za patentnu zatitu ito, prije svega, zahvaljujui velikim investicijama u farmaceutskoj i hemijskoj industriji. Zbog velikog privrednog znaaja stvaranja novih biljnih sorti i tekoa oko njihovog patentiranja stvoren je sistem sui generis zatite, tzv. sortna zatita, koja nije patentna zatita, ali je vid pravne zatite, koja se razlikuje od patentne zatite u pogledu predmeta zatite, uslova zatite, sadrine i ogranienja zatite, kao i roka trajanja. ivotinjske pasmine su i dalje van patentne i bilo koje druge zatite u oblasti intelektualne svojine. Sve brim napretkom nauke stvorena je nova metoda rada sa ivim organizmima, koja se zove genetski inenjering. Genetskim inenjeringom se na nivou gena kreiraju eljene osobine ivih organizama, to je otvorilo nov problem patentiranja ovih rezultata, koji nacionalna zakonodavstva upravo rjeavaju. Postupak sticanja subjektivnog prava zatite nove biljne sorte vodi se kod nadlenog upravnog organa. Sutinsko ispitivanje sorte usmjereno je na provjeru ispunjenosti uslova novosti, distinktivnosti, homogenosti i stabilnosti sorte. Ispunjenost posljednja tri uslova je mogue provjeriti samo putem oglednog gajenja sorte na polju. Organizacija i provoenje tog posla su, po pravilu, povjereni ministarstvu poljoprivrede, odnosno konkretnim institutima koje ono odredi. Osnovni meunarodni izvor pravne zatite u ovoj oblasti je Meunarodna konvencija o zatiti novih biljnih sorti (skraeno nazvana UPOV). Bosna i Hercegovina jo uvijek nije ratifikovala ovu konvenciju. to se tie TRIPS sporazuma, on obavezuje drave potpisnice da prue stvaraocima novih biljnih sorti efektivnu pravnu zatitu u oblasti intelektualne svojine. Zemlje lanice Evropske unije imaju jedinstven sistem pravne zatite biljnih sorti pod nazivom Pravilnik Savjeta EU br. 2100. iz 1994. godine o komunitatornom pravu sortne zatite. Pravo zatite biljnih sorti neophodno je razlikovati od propisa kojima se regulie priznanje nove sorte radi odobravanja za promet i korienje. Naime, iz ekonomskih, bezbjednosnih, zdravstvenih i drugih razloga, biljni materijal kao to su sjeme ili sadnice novih biljnih sorti ne smije se nai u prometu bez posebnog odobrenja ministarstva poljoprivrede, odnosno drugog nadlenog organa. Postupak sticanja ovog odobrenja i samo to odobrenje nisu niukakvoj vezi sa zatitom intelektualne svojine na biljnim sortama.
152
Oblast C: Patenti

U Bosni i Hercegovini biljne sorte su regulisane Zakonom o sjemenu i sadnom materijalu poljoprivrednih biljaka Bosne i Hercegovine26 koji nije usklaen sa odredbama Konvencije, TRIPS i propisima Evropske unije. Po ovom Zakonu, poslije izvrenog ispitivanja nove sorte upravni organ donosi rjeenje o priznavanju (ili odbijanju) na osnovu koga se sorta upisuje u registar priznatih sorti. To je prethodni uslov za putanje u promet reprodukcionog materijala nove sorte. Ovaj propis je javnopravnog karaktera i njime se titi javni interes, a upis sorte u registar predstavlja akt o dozvoljenosti korienja sorte na nacionalnoj teritoriji. Upisom u registar se ne konstituie pravo intelektualne svojine automatski u korist jednog lica (stvaraoca sorte ili ovlaenog lica).
Sudska praksa VTS RH, P-1468/04 od 4.sijenja 2005. ZATITA IZUMITELJA NOVIH VRSTA ILI OPLEMENJIVAA BILJA ZATITA OPLEMENJIVAA BILJNIH SORTI Zakon o poljoprivrednom sjemenu i poljoprivrednom sadnom materijalu (Narodne novine, br. 50/88, 28/92, 26/93, 29/94). Zakon o priznavanju novostvorenih, odobravanju uvoenja u proizvodnju stranih i zatiti sorti poljoprivrednog i umskog bilja (Narodne novine, br. 53/91, 26/93 i 29/94), Zakon o sjemenu, sadnom materijalu i priznavanju sorti poljoprivrednog bilja (Narodne novine br. 131/97 od 5.12. i br. 62/00, koji je stupio na snagu 13.prosinca 1997, a istoga dana prestala su vrijediti prethodna dva zakona po njegovom lanku 109, ali nisu prestali vrijediti njihovi provedbeni propisi, osim onih koji su u suprotnosti s ovim zakonom. U Narodnim novinama br. 137/04. od 1.10.04. objavljen je proieni tekst Zakona o sjemenu, sadnom materijalu i priznavanju sorti poljoprivrednog bilja, koji obuhvaa Zakon o sjemenu, sadnom materijalu i priznavanju sorti poljoprivrednog bilja (Narodne novine, br. 131/97.) te njegove izmjene i dopune objavljene u Narodnim novinama, br. 163/03. u kojemu je naznaeno vrijeme njegova stupanja na snagu).
Oblast C: Patenti
153
lanak 64. do 83. Oplemenjiva biljne sorte (vrste) ima moralna i imovinska prava na novostvorenima, odnosno oplemenjenim biljnim vrsta (sortama) za koje nadleno tijelo svojom odlukom, donesenom u propisanome postupku, prizna da su zaista novostvorene i utvrdi tko ih je stvorio.
26
Slubeni glasnik BiH. Br. 3/05

Iz obrazloenja Prvostupanjskom presudom sud je usvojio tubene zahtjeve, i to 1. kojim se tuenik poziva da s tuiteljem sklopi ugovor o autorskoj, odnosno oplemenjivakoj naknadi prema postotku oplemenjivakog prava i postotku od naknade prodajne cijene vrsta hibrida kukuruza navedenih u prijedlogu toga ugovora kako je po sadraju i obliku naveden u toci I/1. izreke presude,
Oblast C: Patenti
2. prema toci I/2, izreke u roku od 8 dana, jer e navedeni ugovor u protivnom zamijeniti ova presuda, a 3. tokom I/3, presueno je da je tuenik duan tuitelju platiti na ime istovrsne naknade od prodaje hibrida pod I/1. za razdoblje od 1.rujna 1995. do 1.rujna 2000. iznos od 246.427,53 kn sa zakonskim zateznim kamatama na iznose koji su specificirani u tom dijelu presude, sve u roku od 8 dana, 4. po toci I/4, alternativno: ili u roku od 8 dana po pravomonosti ove presude predati tuitelju minimalno 20 zrna od svakog genetskog materijala u toki I, ove presude navedenih hibrida sa samoplodnim linijama koje se nalaze u sjemenskoj proizvodnji, ili tuitelju u to ime isplatiti 100.000,00 kn u roku od 8 dana po pravomonosti ove presude. Odbijen je kao neosnovan tuiteljev tubeni zahtjev opisan pod tokom II. Izreke prvostupanjske presude, a rjeenjem je utvreno da je tuitelj povukao dio tubenog zahtjeva, dok je tokom 2. rjeenja tuitelju dosuen parnini troak u iznosu od 68.127,30 kn. Protiv prvostupanjske presude tuenik je izjavio albu, zbog pogreno i nepotpuno utvrenog injeninog stanja, zbog bitne povrede odredaba parninog postupka iz lanka 354. stavak 2. toka 13. ZPP-a i zbog pogrene primjene materijalnog prava, predloivi da ju ovaj sud uvai te da pobijanu presudu preinai u smislu albenih navoda ili da ju ukine i predmet vrati prvostupanjskom sudu na ponovno suenje. Tuitelj je dao odgovor na albu u kojem porie osnovanost aliteljevih pojedinih navoda i prijedloga te predlae da ovaj sud odbije albu kao neosnovanu i da potvrdi prvostupanjsku presudu. alba nije osnovana. Ispitujui pobijanu presudu u pogledu bitnih povreda odredaba parninog postupka na koje sud pazi po slubenoj dunosti, pa tako i u pogledu bitne povrede postupka iz lanka 354. stavak 2. toka 13. Zakona o parninom postupku, kao i u pogledu primjene materijalnog prava, ovaj sud je utvrdio da u prvostupanjskom postupku niti pri donoenju pobijane presude nisu uinjene navedene bitne povrede postupka i da nije pogreno primijenjeno materijalno pravo. Neosnovano alitelj istie kao bitnu povredu odredaba parninog postupka injenicu da spisu prilae rjeenje, na slovenskom jeziku, slovenskog Ministarstva za kmetijstvo,
154

gozdarstvo i prehrano o dozvoli uporabe predmetnih sorti hibrida jer su te iste sorte priznate i rjeenjima Ministarstva poljoprivrede i umarstva Republike Hrvatske, a koja prilae spisu. Pravilno istie tuitelj, u odgovoru na albu, da su te slovenske odluke priloene samo radi informiranja o tome da se u Hrvatskoj priznate sorte koriste i u inozemstvu, ali se na tim slovenskim odlukama ne temelji zakljuak o tuiteljstvu suautorstvu na stvaranju tih novih sorti. Zato nije povrijeeno tuenikovo pravo da se slui hrvatskim jezikom u ovoj parnici. Nije osnovan ni aliteljev navod da prvostupanjsku presudu nije mogue ispitati zbog nerazumljivosti. Sve o emu je prvostupanjski sud odluio on je i razumljivo obrazloio. Pobijana presuda donesena je na temelju potpuno utvrenih odlunih injenica na koje je pravilno primijenjeno materijalno pravo u pogledu osnovanosti tubenih zahtjeva, i to, u pogledu tuiteljeva udjela u koautorstvu, odnosno suoplemenjiva-kom pravu odnosnih hibrida kukuruza i u pogledu udjela u pravu na naknadu, kao i u pogledu udjela u suoplemenjivakoj naknadi i u pogledu visine naknade koja pripada oplemenjivaima sjemena predmetnih hibrida kukuruza. U tubi je tuitelj naveo: da je on bio dugogodinji zaposlenik kod tuenika i da je, s ostalim strunjacima sudjelovao u oplemenjivanju oko 110 hibrida kukuruza, koje je tuenik komerijalno koristio, kao i da je tuenik sve do pretvorbe 1992. svim koautorima, odnosno kooplemenjivaima, dakle, i njemu, isplaivao naknadu za inventivni rad. Ta naknada da se sastojala od paualnog iznosa za stvorenu sortu i hibrid i od stimulativnog dijela od prihoda. Svakome je pripadao onaj postotak s kojim je sudjelovao u stvaranju nove sorte, odnosno oplemenjenog pojedinog hibrida kukuruza te da mu je tuenik prestao isplaivati navedene naknade odmah nakon provedene svoje pretvorbe i privatizacije, a novostvorene hibride kukuruza, propisane u tubi, da je i dalje komercijalno iskoritavao i tako ostvarivao velike godinje prihode zadravajui za sebe i onaj dio prihoda koji je pripadao tuitelju i drugim koautorima. Iz dokaza, koje je prvostupanjski sud proveo u prvostupanjskom postupku, i koje je valjano analizirao i ocijenio, osnovano je zakljuio o osnovanosti navedenih tubenih zahtjeva. Naime, kraj nesporne injenice da je tuitelj bio u radnom odnosu kod tuenika i da je s uspjehom sudjelovao u oplemenjivanju mnogobrojnih vrsta sjemena hibridnog kukuruza koje su priznate odgovarajuim rjeenjima Ministarstva poljoprivrede i umarstva Republike Hrvatske, a kojim rjeenjima je takoer utvreno da su u stvaranju tih sorti sudjelovale osobe navedene u tim rjeenjima, meu kojima je i tuitelj, te da se novostvorene sorte hibrida kukuruza imaju upisati u Registar novostvorenih sorti, a sve to temeljem lanka 26. Zakona o priznavanju novostvorenih, odobravanju uvoenja u proizvodnju stranih i zatiti sorti poljoprivredOblast C: Patenti
155

nog i umskog bilja (Narodne novine, br. 53/91) tuitelja valja prihvatiti kao sustvaratelja u oplemenjivanju sorti hibrida kukuruza navedenih u toci I/1, izreke presude. Ta materija je sada ureena odredbama lanaka 64. do 83. Zakona o sjemenu, sadnom materijalu i priznavanju sorti poljoprivrednog bilja (Narodne novine br. 131/97 od 5.12. i br. 62/00, koji je stupio na snagu 13.prosinca 1997.). Odredbama lanka 94. ovog potonjeg Zakona stavljen je izvan snage Zakon o poljoprivrednom sjemenu i poljoprivrednom sadnom materijalu (Narodne novine, br. 50/888, 28/92, 26/93, 29/94) i citirani Zakon o priznavanju novostvorenih, odobravanju uvoenja u proizvodnju stranih i zatiti sorti poljoprivrednog i umskog bilja (Narodne novine, br. 53/91, 26/93 i 29/94) po ijim odredbama je postupalo Ministarstvo poljoprivrede i umarstva donosei rjeenja o priznavanju novostvorenih sorti hibrida kukuruza, a o kojima je rije u ovome predmetu. Nema nikakve sumnje da je tuitelj imao, i ima, pravo na sudsku zatitu povrijeenog oplemenjivakog prava, a to je prvostupanjski sud osnovano prihvatio i pri tome je osnovano tuitelju pruio zatitu. Pravilno je sud utvrdio i ocijenio da tuiteljevo pravo na naknadu proizlazi iz tuenikovih opih akata koji su vrijedili u vrijeme stvaranja novih sorti hibrida kao i sadanjih odredbi lanaka 41. do 46. Zakona o zatiti biljnih sorti (Narodne novine br. 131/97 od 5.prosinca 1997. i ZID toga zakona Narodne novine br. 62/00). Dakle, treba konstatirati da izumitelji, odnosno oplemenjivai biljnih sorti imaju moralna i imovinska prava na novostvorenim biljnim vrstama (sortama) za koje se odlukama nadlenih tijela prizna da su zaista novostvorene i tko ih je stvorio. To tuenik sigurno zna, odnosno nije mogue ni doputeno da mu je nepoznato. Naime, sve civilizirane drave pruaju moralnu i imovinskopravnu sudsku zatitu izumiteljima, odnosno autorima iz svih podruja, pa tako i iz podruja stvaranja novih vrsta (sorti) poljoprivrednog bilja. To se odnosi i na izumitelje koji su u radnom odnosu s tuenikom, jer i oni imaju pravo na posebnu naknadu, osim plae, u sluaju kada sa svojim talentom, znanjem i/ili sreom stvore neku novu biljnu vrstu ili ju bitno oplemene i kada poslodavac od toga ima neimovinsku ili materijalnu korist. U prvostupanjskom postupku je vjetaenjem nesumnjivo utvreno da tuenik ima velike imovinske koristi od predmetnih novostvorenih vrsta hibrida kukuruza. Poto tuenik nije ponudio tuitelju nikakvu konkretnu naknadu, prvostupanjski sud je osnovano odredio vjetaenje, a vjetak je na temelju raspoloivih podataka izraunao visinu naknade koja pripada tuitelju. Zato su neosnovani aliteljevi navodi o neprihvatljivosti vjetakog nalaza i miljenja o tome da je vjetak neosnovano prihvatio kao mjerodavne stope koje je u tubi naveo tuitelj. Tuenik nije ponudio alternativu stopama koje je predloio tuitelj pa vjetak nije ni imao s ime usporeivati zahtijevane stope. U vezi s time prvostupanjski sud je u dovoljnoj mjeri obrazloio svoju odluku. Valja primijetiti da su tuenikovi prigovori vjetakom nalazu i miljenju paualni, dakle, nisu konkretni. Dakle, u pogledu osnovanosti i visine prihvaenih tubenih zahtijeva prvostupanjski sud je iznio dovoljno jasnih razloga u pobijanoj presudi, pa ih nije potrebno ponavljati....
156
Oblast C: Patenti

5. Pravo na zatitu pronalaska subjekti zatite
Pravo na patentnu zatitu pronalaska pripada pronalazau ili njegovom pravnom sljedniku, ili pod zakonskim uslovima poslodavcu, odnosno njegovom pravnom sljedniku. Pronalaza je lice koje je stvorilo pronalazak svojim stvaralakim radom. Pronalaza moe biti samo fiziko lice. On ne mora da ima ni djelominu ni potpunu poslovnu sposobnost. Kad je vie pronalazaa dolo do pronalaska zajednikim radom (supronalazai), njima pripada zajedniko pravo na zatitu pronalaska. Strana fizika i pravna lica, u pogledu zatite pronalaska u naoj zemlji, uivaju ista prava kao i domaa lica kad to proizilazi iz meunarodnih ugovora ili iz naela uzajamnosti. To postojanje uzajamnosti dokazuje lice koje se na uzajamnost poziva. Pronalaza ima moralno pravo da u statusu pronalazaa bude naveden u prijavi patenta, odnosno u cijeloj patentnoj dokumentaciji. Bez obzira na to je li patentnu prijavu podnio sm pronalaza ili njegov pravni sljednik, pronalaza ima moralno pravo iz kojega proizlazi da kao takav ima pravo biti naveden u prijavi patenta i u svim ispravama koje se izdaju za patent. Pronalazaevo pravo da bude naznaen u patentnoj ispravi ustanovljeno je kao minimalno pravo lanom 4. ter Pariske konvencije. Ako doe do povrede njegova moralnog prava, pronalaza moe pred nadlenim sudom podnijeti tubu kojom e zahtijevati utvrivanje statusa pronalazaa i izdavanje sudskog naloga za upis njegova imena u prijavu patenta, u isprave koje se izdaju za patent i u odgovarajue registre koje vodi Institut. Uz navedeno moe se istaknuti i zahtjev za objavljivanje pravosnane presude na troak tuenog. Rok za podnoenje tube nije propisan, a u sluaju smrti pronalazaa pravo na podnoenje takve tube stiu njegovi nasljednici.
157
Oblast C: Patenti
6. Postupak za priznanje patenta

Postupak za sticanje, odravanje, prestanak i evidenciju prometa patenta, odnosno konsenzualnog patenta vodi Institut za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Institut). Institut, u skladu sa zakonom i meunarodnim ugovorima koji obavezuju Bosnu i Hercegovinu, provodi postupak za priznanje patenta, odnosno konsenzualnog patenta i obavlja druge poslove neophodne za ostvarivanje sistema zatite patentom. Patent se stie upisom u odgovarajui registar Instituta. Institut vodi Registar prijava patenata i Registar priznatih patenata. Registri koje vodi Institut smatraju se javnim knjigama i dostupni su treim licima na uvid. Za radnje u postupku pred Institutom plaaju se takse i naknade trokova postupka u skladu sa posebnim provedbenim propisima. Ako u postupku priznanja patenta takse i naknade trokova postupka ne budu plaene, prijava patenta e se smatrati

povuenom, a u sluaju neplaanja taksi i naknada trokova postupka odravanja patenta, to pravo prestaje vaiti.
6.1. Podnoenje prijave za priznanje patenta

Postupak za priznanje patenta pokree se podnoenjem Institutu prijave za priznanje patenta, u pismenom obliku (u daljnjem tekstu: prijava), u skladu sa Zakonom o patentima i na nain propisan propisom o provoenju. Prijave se uzimaju u postupak ispitivanja prema redoslijedu njihovog podnoenja. Izuzetno, prijava se moe ispitivati po hitnom postupku u sluaju sudskog ili drugog spora u kojem zavretak postupka po prijavi predstavlja rjeenje prethodnog pitanja. Prijava patenta mora biti sastavljena na jednom od jezika u slubenoj upotrebi u Bosni i Hercegovini. Prijava patenta se moe podnijeti i na stranom jeziku, s tim da se Institutu mora dostaviti prevod teksta prijave na jedan od jezika u slubenoj upotrebi u Bosni i Hercegovini. Za svaki pronalazak podnosi se jedna prijava patenta, osim u sluaju jedinstva pronalaska. Jednom prijavom moe se zahtijevati zatita vie pronalazaka samo ako su ti pronalasci meusobno tako povezani da ostvaruju jedinstvenu pronalazaku zamisao. Sadraj prijave patenta usaglaen je sa standardima u meunarodnom patentnom pravu. Mogu se izdvojiti tri tipine situacije u kojima vie razliitih pronalazaka ine jedinstvo: jedan nezavisni patentni zahtjev odnosi se na pronalazak proizvoda, drugi na postupak za dobijanje proizvoda i trei na pronalazak primjene tog proizvoda; pronalazak odreenog postupka i pronalazak proizvoda za izvoenje tog postupka; pronalazak proizvoda, pronalazak postupka za njegovu proizvodnju i pronalazak ureaja koji slue za izvoenje tog proizvodnog postupka. U ovakvim sluajevima se dozvoljava da se jednom prijavom trai zatita vie pronalazaka. To je u interesu vee efikasnosti nadlenog organa, efikasnosti informacione funkcije patentnog sistema i pravne sigurnosti.
158
Oblast C: Patenti
6.2. Formalno ispitivanje prijave - pravo prvenstva

Prijavaza priznanje patentamora da sadri: 1. zahtjev za priznanje patenta (obrazac P-01) 2. opis pronalaska - koji sadri:

oblast tehnike na koju se pronalazak odnosi (uz naznaku MPK broja) tehniki problem za ije se rjeenje trai zatita patentom, stanje tehnike sa prikazom i analizom poznatih rjeenja definisanog tehnikog problema, izlaganje sutine pronalaska (tako da se tehniko rjeenje moe razumjeti; navoenje tehnike novosti pronalaska u odnosu na postojee stanje tehnike), kratak opis crtea ako ih ima, detaljan opis najmanje jednog od naina ostvarivanja pronalaska uz navoenje primjera izvoenja i s pozivom na crtee ako postoje, nain primjene pronalaska 3. jedan ili vie patentnih zahtjeva (definiu pronalazak iskljuivo tehnikim karakteristikama), 4. crtee na koje se pozivaju opis pronalaska i patentni zahtjevi (u odgovarajuem sluaju), 5. apstrakt (saetak, kratak opis sutine pronalaska), 6. dokaz o uplati trokova prijave (koja ukljuuje objavu u Slubenom glasniku BiH i dvije godine odravanja), 7. punomo za zastupanje ukoliko se prijava podnosi posredstvom predstavnika.
Oblast C: Patenti
Pravilo jedna prijava jedan pronalazak zahtijeva da se u sluaju neurednosti prijave, tj. kada jedna prijava sadri vie nezavisnih zahtjeva za zatitu vie pronalazaka koji ne ine jedinstvenu pronalazaku zamisao, ovakva neurednost otkloni. To podnosilac moe uiniti u toku cijelog postupka, bilo sam, bilo na zahtjev nadlenog organa, tako to e iz prijave izdvojiti odreene pronalaske iz prvobitne prijave i prijaviti ih za zatitu u posebnoj, izdvojenoj prijavi. Detalji o tome kako treba sastaviti pojedine elemente prijave sadrani su u Pravilniku o postupku za priznanje patenta i konsenzualnog patenta27. Nakon prijema prijave Institut ispituje formalne urednosti prijave (garantovana je tajnost prijave sve do njene objave). Provjerava da li je priloena dokumentacija i dostavljene sve neophodne informacije, kako bi se priznao datum podnoenja prijave, na osnovu kojeg podnosilac prijave stie pravo prvenstva. Pravo prvenstva znai da ukoliko dva pronalazaa podnesu prijavu za isti pronalazak, patent e, uz uslov da zadovoljava sve potrebne uslove, biti priznat onom podnosiocu prijave koji je prvi prijavio pronalazak. Izuzetak je kodprava meunarodnog prvenstva, u smislu Pariske konvencije za zatitu industrijske svojine, gdje se prvenstvo u pogledu prava na zatitu ne vezuje uvijek za datum podnoenja prijave. Prema Pariskoj konvenciji za zatitu industrijske svojine, jedno lice koje je prijavilo pronalazak za zatitu u jednoj dravi lanici ima pravo da prilikom prijavljivanja pronalaska u nekoj drugoj dravi lanici uiva prvenstvo koje se rauna od datuma podnoenja prve prijave. Ako je prijava podnijeta u vie drava lanica, pravo prvenstva se moe zasnovati samo na prvoj prijavi. Prvom prijavom se smatra prijava koja, prema propisima zemlje u kojoj je
27
159
Slubeni glasnik BiH, broj 105/10

podnijeta, ispunjava uslove urednosti. Prva prijava i naknadne prijave moraju imati za predmet isti pronalazak. Prijava patenta moe se pozvati na pravo prvenstva ranije prijave pod uslovom da je raniju prijavu: a) podnio isti prijavilac, b) u roku 12 mjeseci od podnoenja prve prijave, u c) jednoj od zemalja lanica Pariske unije. Otuda i uobiajen naziv unijsko pravo prvenstva. Pravo viestrukog meunarodnog prvenstva postoji u sluaju kada se podnosilac naknadne prijave u pogledu pojedinih elemenata pronalaska poziva na meunarodno prvenstvo vie prvih prijava koje su podnijete u istoj ili razliitim dravama lanicama Pariske unije. U praksi to znai da se svim prijavama patenta koje je jedan podnosilac podnio unutar 12 mjeseci u bilo kojoj zemlji lanici Pariske unije za intelektualno vlasnitvo (unijsko pravo) ili Svjetske trgovinske organizacije, a odnose se na isti pronalazak, moe priznati isti datum podnoenja prijave. Rok za podnoenje zahtjeva za priznanje prava prvenstva iznosi 12 mjeseci i meunarodni je standard. Institutu se prepis prve prijave, ovjeren od nadlenog tijela drave ili meunarodne organizacije kojoj je prijava podnesena, mora podnijeti najkasnije do isteka roka od 3 mjeseca od datuma podnoenja zahtjeva za priznanje prava prvenstva, ili 4 mjeseca od datuma podnoenja prijave patenta u Bosni i Hercegovini, ili 16 mjeseci od najranijeg datuma zahtijevanih prvenstava, zavisno od toga koji od navedenih rokova istie ranije. Ovim je postignuto usaglaavanje sa Evropskom patentnom konvencijom. Odredbe o dopuni i ispravku zahtjeva za priznanje prava prvenstva usaglaene su s odredbama Patent Law Treaty. U odnosu na datum podnoenja prijave ispituju se novost i inventivnost pronalaska za koji je zatraen patent. Za priznanje datuma podnoenja prijave potrebno je da prijava podnesena Institutu na taj datum sadri sljedee: a) izriitu naznaku da se zahtijeva priznanje patenta, b) podatke o podnosiocu prijave c) dio prijave koji na prvi pogled izgleda kao opis pronalaska, iako taj opis ne zadovoljava sve uslove propisane Zakonom o patentu i propisom o provoenju. Nakon primanja prijave patenta Institut ispituje: da li prijava ispunjava uslove za priznanje datuma podnoenja (da prijava podnesena Institutu na taj datum sadri izriitu naznaku da se zahtijeva priznanje patenta, podatke o podnosiocu prijave i da sadri dio prijave koji na prvi pogled izgleda kao opis pronalaska, iako taj opis ne zadovoljava sve uslove propisane Zakonom o patentu i propisom o provoenju). formalne aspekte prijave tj. usklaenost sa propisima koji reguliu: takse, zastupanje, navoenje pronalazaa, zahtijevano prvenstvo, osnov sticanja prava, dijelove prijave i njihovu urednost.
Oblast C: Patenti
160

Prijava patenta koja je uredna (prvobitno ili su nedostaci otklonjeni u zakonskom roku), kojoj je priznat datum podnoenja (kada je prijava podnijeta ili kada je nedostatak uklonjen) upisuje seu registar prijava patenta. Poslije priznanja datuma podnoenja prijave Institut ispituje da li prijava ispunjava uslove za objavu.
6.3. Objava prijave

Prijava patenta, za koju je ispitivanjem utvreno da ispunjava sve uslove propisane Zakonom o patentu, o emu Institut donosi zakljuak, objavljuje se u Slubenom glasniku Instituta nakon isteka 18 mjeseci od datuma podnoenja, odnosno od datuma priznatog prava prvenstva, ime cjelokupan sadraj pronalaska opisanog u objavljenoj prijavi postaje dostupan javnosti, ime ulazi u stanje tehnike, a svaka zainteresovana osoba ima pravo uvida u tekst te prijave. Prijava patenta moe se objaviti na zahtjev podnosioca i prije isteka navedenog roka, ali ne prije isteka roka od tri mjeseca od datuma podnoenja Institutu. Sadraj objavljivanja prijave patenta je ureen propisom o provoenju (bibliografski podaci, saetak, slika nacrta). Objavom prijave patenta njen podnosilac stie privremena prava koja su po sadrini ista kao patent, a koja vae od datuma objave prijave do datuma objave priznatog patenta. Pravo iz prijave je subjektivno pravo podnosioca prijave koje nastaje u trenutku slubenog objavljivanja prijave i traje do registracije patenta. Titular prava iz prijave ima iskljuivo ovlaenje na korienje prijavljenog pronalaska (ovlaen je da drugima dozvoli ili zabrani korienje patenta). Pravo iz prijave ovlauje njenog titulara na potraivanje naknade za korienje prijavljenog pronalaska.
161
Oblast C: Patenti
6.4. Sutinsko ispitivanje prijave

Cilj sutinskog ispitivanja je da se utvrdi da prijava ispunjava uslove patentibilnosti. Sistem odlonog ispitivanja prijave je prihvatila veina zemalja, pa i Bosna i Hercegovina. Svaki pronalazak koji je prijavljen za zatitu Institut objavljuje u Slubenom glasniku u zakonskom roku koji se rauna od podnoenja prijave. Do isteka tog roka Institut ne poinje sutinsko ispitivanje prijave (provjerava da su ispunjeni uslovi: da je pronalazak nov, da je dostignut inventivni nivo, da je primjenjiv u privredi). Institut pristupa sutinskom ispitivanju prijave tek poto pronalaza ili drugo zainteresovano lice podnese zahtjev i plati taksu. Podnosilac moe, u roku est mjeseci od datuma objavljivanja prijave patenta u slubenom glasilu, podnijeti zahtjev za:

a) priznanje patenta provoenjem postupka potpunog ispitivanja prijave patenta, b) priznanje patenta na osnovu prihvaenih podnesenih rezultata potpunog ispitivanja prijave patenta, ili c) odgaanje provoenja postupka potpunog ispitivanja prijave patenta i dodjelu konsenzualnog patenta. Po postupku po prijavi kod prijave po konsenzualnom patentu ne provodi se potpuni postupak ispitivanja uslova za priznanje. Neprovoenjem potpunog ispitivanja pojednostavljuje se postupak dodjele patenta i smanjuju pratei trokovi. Za razliku od standardnog patenta koji se stie tek nakon postupka potpunog ispitivanja prijave patenta i provjere novosti, inventivnosti i industrijske primjenjivosti pronalaska, konsenzualni patent se priznaje bez potpunog ispitivanja, tj. na osnovu sporazuma (konsenzusa) javnosti i podnosioca zahtjeva, ukoliko protiv njega nema prigovora zainteresovanih strana. Zakonom o patentu je data mogunost da se konsenzualni patent dodijeli za one pronalaske koji su patentibilni u smislu odredbe lana 6., te iji predmet zatite nije izuzet od patentibilnosti u smislu odredbe lana 7. ovog zakona i koji je industrijski primjenjiv. Svako pravno ili fiziko lice moe u roku est mjeseci od objave zahtjeva za priznanje patenta u slubenom glasniku Institutu podnijeti prigovor protiv dodjele konsenzualnog patenta, nakon ega podnosilac prijave mora podnijeti zahtjev za potpuno ispitivanje patenta, u kojem postupku e se ispitivanjem uslova novosti, inventivnosti i industrijske primjenjivosti predmetnog pronalaska potvrditi ili ukinuti patentna zatita. Zahtjev za priznanje patenta prihvatanjem rezultata potpunog ispitivanja priznatog patenta moe se podnijeti samo ako je prijava patenta za isti pronalazak podnesena jednom ili veem broju patentnih kancelarija. Postupak potpunog ispitivanja prijave patenta standardni je postupak ispitivanja kojim se utvruje da li pronalazak ispunjava sve uslove za priznanje patenta, tj. da li je predmet prijave patentibilni pronalazak (uslov patentibilnosti), postojanje izuzea, odnosno iskljuenja iz zatite patentom, da li je predmet prijave pronalazak koji je u skladu sa pravilom o jedinstvu pronalaska, koji je otkriven, koji je nov, koji ima inventivni nivo i koji je industrijski primjenjiv. Pronalazak u patentnoj prijavi mora biti opisom otkriven na nain dovoljno jasan i detaljan, tako da ga strunjak iz odgovarajue oblasti moe izvesti (uslov otkrivanja). Radi odreivanja relevantnog stanja tehnike vri se pretraivanje baze podataka o patentima. Stanjem tehnike obuhvaeno je sve to je dostupno javnosti prije datuma podnoenja prijave patenta, pismenim ili usmenim opisom, upotrebom ili na bilo koji drugi nain bilo gdje u svijetu. Patenti i prijave patenata koje su objavile mnoge kancelarije za patente danas su dostupni on-line, to omoguava lake pretraivanje stanja tehnike. Lista ustanova za
162
Oblast C: Patenti

intelektualnu svojinu koje imaju svoje baze podataka o patentima koje su dostupne on-line, i to besplatno, moe da se pronae na: www.wipo.int/ipdl/en/resources/ links.jsp. Osim toga, veina dravnih ustanova za patente nudi uslugu pretraivanja patenata uz plaanje naknade.
6.5. Dodjela patenta

Na osnovu rezultata provedenog postupka potpunog (sutinskog) ispitivanja, Institut donosi rjeenje o priznavanju patenta, odnosno konsenzualnog patenta ako prijava patenta, odnosno konsenzualnog patenta, ispunjava uslove za priznanje patenta odnosno za dodjelu konsenzualnog patenta i ako nije podnesen prigovor na zahtjev za dodjelu konsenzualnog patenta ili zahtjev za provoenje postupka potpunog ispitivanja. Podaci iz rjeenja o priznanju patenta, odnosno dodjeli konsenzualnog patenta, s datumom donoenja rjeenja, kao i podaci iz rjeenja o odbijanju prijave patenta, upisuju se u Registar patenata, koji u elektronskoj formi vodi Institut. Nosiocu patenta, odnosno konsenzualnog patenta, izdaje se isprava o patentu, odnosno konsenzualnom patentu. Podatak o priznatom patentu, odnosno dodijeljenom konsenzualnom patentu objavljuje se u slubenom glasilu. Rjeenje o priznanju patenta, odnosno dodjeli konsenzualnog patenta ima uinak od datuma objavljivanja podataka o priznatom patentu, odnosno dodjeli konsenzualnog patenta. Nosiocu patenta, odnosno konsenzualnog patenta, na njegov zahtjev, izdaje se patentni spis, odnosno spis konsenzualnog patenta.
Oblast C: Patenti
163
7. Trajanje, odravanje i prestanak patenta

Patent moe da traje 20 godina, raunajui od datuma podnoenja prijave patenta. Konsenzualni patent moe da traje 10 godina, raunajui od datuma podnoenja prijave. Za odravanje prava iz prijave i priznatog patenta, odnosno konsenzualnog patenta plaaju se propisana godinja taksa i trokovi postupka na nain propisan posebnim propisom. U Zakonu su navedeni razlozi koji dovode do prijevremenog prestanka patenta i propisane posljedice koje proizlaze iz proputanja rokova za plaanje godinje takse i naknade za odravanje patenta.

Propisan je i prijevremeni prestanak patenta odricanjem. Da bi se nosilac patenta odrekao svoga prava, Institutu mora podnijeti pisanu izjavu o odricanju o emu Institut donosi zakljuak. Ako je u registru upisano odreeno pravo u korist treih lica, nosilac patenta ne moe se odrei patenta bez pisane saglasnosti tih lica. Odricanje od patenta odnosno konsenzualnog patenta upisuje se u Registar patenata i podatak o tome se objavljuje u slubenom glasilu.
Oblast C: Patenti
Patent prestaje ponitenjem od Instituta po slubenoj dunosti ili na zahtjev zainteresovane strane zato to nisu ispunjeni materijalni uslovi. U svakom sluaju patent prestaje danom smrti nosioca patenta, odnosno danom gubitka statusa pravnog lica, osim ako je preao na nasljednike, odnosno pravne sljednike. Patent prestaje oglaavanjem nitavim rjeenja o priznanju patenta (ponitaj). Ove odredbe se analogno primjenjuju i na prijavu patenta, konsenzualni patent kao i na svjedodbu o dodatnoj zatiti.
164
8. Nastavak postupka i ponovno uspostavljanje prava

Zakonom o patentu uveden je institut nastavka postupka za podnosioce prijava ili nosioce patenata koji su propustili u roku izvriti neku radnju u postupku pred Institutom, ija je direktna posljedica gubitak prava iz prijave patenta ili patenta, a koji su u propisanom roku i pod propisanim uslovima podnijeli zahtjev za nastavak postupka. Podnosioci prijava ili nosioci patenata, koji su propustili u roku izvriti neku radnju u postupku, ne moraju obrazlagati razloge kanjenja. Ovim je izvreno usaglaavanje s meunarodnim standardima koji proizlaze iz EPC i PLT. Ako je podnosilac prijave ili nosilac patenta, odnosno konsenzualnog patenta propustio da u roku propisanom Zakonom o patentu izvri neku radnju u postupku pred Institutom, ega je direktna posljedica gubitak prava iz prijave patenta ili patenta, odnosno konsenzualnog patenta, moe podnijeti zahtjev za nastavak postupka. Ako se utvrdi da je podnosilac prijave ili nosilac patenta, odnosno konsenzualnog patenta, i pored dune panje koju su zahtijevale okolnosti, propustio u roku propisanom Zakonom o patentu da izvri neku radnju u postupku pred Institutom, ega je direktna posljedica gubitak prava iz prijave patenta ili patenta, odnosno konsenzualnog patenta, Institut e dozvoliti ponovno uspostavljanje prava ako su za to ispunjeni propisani zakonski uslovi. Zakon taksativno navodi sluajeve za koje nije doputeno podnijeti zahtjev za ponovnu uspostavu prava.

Uvoenjem instituta ponovne uspostave prava (restitutio in integrum) izvreno je usaglaavanje s Ugovorom PCT i Konvencijom EPC.
9. Svjedodba o dodatnoj zatiti

Zakon o patentu sadri novo poglavlje koje se odnosi na uvoenje svjedodbe o dodatnoj zatiti za lijekove namijenjene ljudima i ivotinjama i proizvode za zatitu bilja, a u cilju harmonizacije prava sa pravom Evropske unije. Razlog za uvoenje ovog vida dodatne zatite opravdava se injenicom da period koji protekne od podnoenja prijave patenta za pronalazak koji se odnosi na lijek za ljude ili ivotinje i sredstva za zatitu bilja podlijee obavezi dobijanja dozvole od strane nadlenog organa za stavljanje takvog proizvoda u promet to bitno skrauje period efektivne zatite koju patent prua a time dovodi u pitanje i povrat investicije uloene u razvoj patentiranog pronalaska. Da bi se stimulisala istraivako-razvojna djelatnost u oblasti farmacije i proizvodnje zatitnih sredstava za biljke, odnosno produila patentna zatita, uveden je ovaj institut koji omoguava nosiocu patenta da zadri iskljuivo ovlaenje za proizvodnju i promet konkretnog lijeka ili sredstva za zatitu bilja i poslije isteka roka patentne zatite kako bi uspio da nadoknadi ekonomske efekte koje je propustio ekajui na dobijanje dozvole za putanje proizvoda u promet. Prema odredbama Zakona o patentu, na zahtjev nosioca osnovnog patenta, Institut moe izdati svjedodbu o dodatnoj zatiti u sluaju kada je osnovni patent priznat za lijek namijenjen ljudima ili ivotinjama ili sredstvo za zatitu bilja, za ije stavljanje u promet je potrebno prethodno odobrenje nadlenog organa. Osnovni patent je patent koji je nosilac odredio u postupku za dobijanje svjedodbe o dodatnoj zatiti i kojim se titi proizvod kao takav ili postupak za dobijanje ili primjenu proizvoda. Uinci svjedodbe nastupaju odmah nakon isteka zakonskog roka trajanja patenta i daju mogunost produenja trajanja patenta. Svjedodba o dodatnoj zatiti nosiocu obezbjeuje ista prava koja proizlaze iz patenta i, analogno, ta su prava podlona istim ogranienjima. Institut u slubenom glasilu objavljuje podatke o podnesenom zahtjevu za izdavanje svjedodbe, donoenju rjeenja o izdavanju svjedodbe, odnosno odbijanju zahtjeva za izdavanje svjedodbe i o prestanku vaenja svjedodbe. Svjedodba moe trajati najdue pet godina od njenog stupanja na snagu, s tim to se trajanje svjedodbe odreuje rjeenjem Instituta. Postupak po zahtjevu za izdavanje svjedodbe o dodatnoj zatiti blie se ureuje propisom o provoenju Zakona o patentu. Podaci u vezi sa postupkom po zahtjevu za izdavanje svjedodbe, te o njenom trajanju upisuju se u odgovarajui registar u skladu sa odredbama propisa o provoenju.
165
Oblast C: Patenti

Ovim su odredbama u Zakon o patentu implementirana dva propisa acquis communautairea, a to su Uredba Vijea broj 1768/92 od 18. maja 1992.godine, koja se odnosi na uvoenje svjedodbe za dodatnu zatitu lijekova i medicinskih proizvoda, i Uredba (EC) broj 1610/96 Evropskog parlamenta i Vijea od 23. jula 1996. godine, koja se odnosi na uvoenje certifikata za dodatnu zatitu sredstava za zatitu biljaka. Na taj nain je uvedena mogunost produenja trajanja patenta putem svjedodbe o dodatnoj vremenskoj zatiti za lijekove i medicinske proizvode i za sredstva za zatitu bilja, koji su ve zatieni patentom, a za vrijeme koje je bilo potrebno za stavljanje toga proizvoda na trite, ali ne due od 5 godina od datuma stupanja svjedodbe na snagu. Unutar zatite priznate osnovnim patentom, zatita dobivena svjedodbom odnosit e se samo na sluaj kada je osnovni patent priznat za proizvod (aktivni sastojak ili mjeavina aktivnih sastojaka lijeka) koji je sastavni dio lijeka namijenjenog ljudima ili ivotinjama ili sredstva za zatitu bilja, za ije stavljanje u promet je potrebno prethodno odobrenje nadlenog dravnog tijela, kao i za bilo koju primjenu proizvoda kao lijeka i medicinskog proizvoda, odnosno sredstva za zatitu bilja koja je bila odobrena prije prestanka vaenja svjedodbe.
166
Oblast C: Patenti
10. Sadraj i obim patenta

Pronalaza ima vie prava, kao to je pravo da njegovo ime bude navedeno u prijavi, spisima, registrima, ispravama i publikacijama o njegovom pronalasku, tzv. moralna prava pronalazaa. Pored toga, pronalaza ima pravo da uiva i ekonomsku korist od pronalaska, zatienog patentom, tzv. imovinska prava. Patent osigurava vlasniku iskljuivo pravo na izradu, korienje, stavljanje u promet ili prodaju izuma zatienog patentom. Patent predstavlja vlasnitvo iju upotrebu vlasnik moe dopustiti drugim osobama na odreeno vrijeme davanjem licence, ili ga u potpunosti prenijeti na druge osobe. Ako je pronalazak rezultat stvaralakog rada vie lica, u prijavi patenta i ispravama sva ta lica se navode kao pronalazai. U ostvarivanju svog iskljuivog prava na ekonomsko iskoriavanje zatienog pronalaska nosilac patenta ima pravo da sprijei svako tree lice koje nema njegovu saglasnost da komercijalno: proizvodi, nudi na prodaju, prodaje, upotrebljava, izvozi ili uvozi i skladiti u te svrhe proizvod koji je izraen prema zatienom pronalasku, primjenjuje postupak koji je predmet zatienog pronalaska ili nudi njegovu primjenu, nudi na prodaju, prodaje, upotrebljava, izvozi ili uvozi i skladiti u te svrhe proizvod koji je direktno dobijen postupkom koji je predmet zatienog pronalaska.

Bez saglasnosti nosioca patenta svakom drugom licu zabranjeno je i nuenje i isporuivanje proizvoda (materije, smjese, dijela ureaja) koji ini bitan elemenat zatienog pronalaska licima koja nisu ovlaena za iskoriavanje tog izuma, ako je ponuau ili isporuiocu poznato, ili mu je iz okolnosti sluaja moralo biti poznato da je taj proizvod namijenjen za primjenu tueg zatienog pronalaska.
10.1. Iskljuiva prava s obzirom na patent iz oblasti biotehnologije

Odredbom lana 67. Zakona o patentu izvrena je implementacija lanova 8. i 9. Direktive broj 98/44 EC, kojima se ureuju iskljuiva prava s obzirom na patente iz podruja biotehnologije. Odredbom stava (1) ovoga lana predvieni su uinci patenta kojim je zatien bioloki materijal koji se moe rasploivati ili umnoavati, to znai da e se iskljuiva prava odnositi i na sve budue generacije zatienoga biolokog materijala istog ili razliitog oblika, ali istovjetnih obiljeja. Odredba stava (2) propisuje da se uinci patenta za postupak proteu i na proizvod dobiven direktno tim postupkom. U konkretnom sluaju, kada je rije o postupku proizvodnje biolokog materijala posebnih obiljeja, tada e se uinci patenta protezati na bioloki materijal dobiven direktno tim postupkom, te na svaki sljedei bioloki materijal koji je izveden iz toga biolokog materijala rasploivanjem i umnoavanjem u istovjetnom ili razliitom obliku s istovjetnim obiljejima. Odredba stava (3) istoga lana predvia protezanje patentne zatite na proizvod koji sadri ili se sastoji od genetike informacije i na svaki drugi proizvod u koji je ovaj ugraen uz uslov da je predmetna genetika informacija u njemu sadrana, te da obavlja svoju funkciju. U smislu Zakona o patentu, bioloki materijal je materijal koji sadri genetsku informaciju i koji je sposoban da se sam reprodukuje ili da bude reprodukovan u biolokom sistemu (npr. mikroorganizam, biljna ili ivotinjska elijska kultura, sekvenca gena).
167
Oblast C: Patenti
10.2. Obim iskljuivih prava

Obim iskljuivih prava nosilaca patenta odreen je patentnim zahtjevima koji su konano prihvaeni u postupku za priznanje patenta, pri emu e opis i crtei sluiti tumaenju patentnih zahtjeva. Zakonom je ureeno jedno od najdelikatnijih pitanja koja se postavljaju u postupku zbog povrede prava. Meunarodno prihvaeni standard je da se za odreivanje obima prava mjerodavnim smatraju patentni zahtjevi. Nije sporno da se u sluaju potrebe povodom tumaenja patentnih zahtjeva uzima u obzir i opis pronalaska, no povodom odreivanja obima prava odluujuu ulogu imaju patentni zahtjevi, i to iz posve praktinih razloga. Ako neko svjesno posegne za rjeenjima iz tueg patenta, nastojat e prikriti upotrebu tueg patentiranog pronalaska izbacivanjem nebitnih elemenata zatienog pronalaska, odnosno dodavanjem novih, ali nebitnih tehnikih ekvivalenata. Patentni zahtjevi formulisani na propisani nain onemoguavaju zloupotrebe u smislu da se spretnim jezikim definicijama kao nova predstavljaju

rjeenja iz ve priznatog patenta. U sluaju spora postavlja se neizbjeno pitanje o stepenu pravne zatite koju e zatienom pronalasku pruiti sud. U rjeavanju toga problema od velike je vanosti lan 69. EPC u vezi s kojim je donesen i Protokol o tumaenju toga lana. Protokolom je propisano da se lan 69. Konvencije, koji je u skladu sa lanom 68. Zakona o patentu, ne moe tumaiti na nain da je obim zatite priznate patentom odreen uskim doslovnim tekstom patentnih zahtjeva. Zakon o patentu propisuje da je u vremenskom periodu do priznanja patenta obim (privremene) zatite odreen patentnim zahtjevima iz prijave patenta objavljene u skladu sa ovim zakonom. Zakon propisuje da podnosilac stie privremena prava iz prijave njenom objavom na zakonom propisani nain pod uslovom da nije kasnije odbaena, povuena ili se smatra povuenom. Na osnovu privremenih prava moe se zahtijevati naknada tete od tree strane koja je u vremenskom periodu izmeu datuma objave prijave patenta i datuma objave podatka o priznanju patenta iskoritavala pronalazak, to bi priznanjem patenta bilo zabranjeno.
168
Oblast C: Patenti
11. Promet prava

11.1. Prenos prava i licenca
Prava iz patentne prijave, kao i prava iz patenta, konsenzualnog patenta i svjedodbe o dodatnoj zatiti, mogu biti u cjelini ili djelomino predmet prenosa, po osnovu ugovora o prenosu (odredbe Zakona o obligacionim odnosima), po osnovu nasljeivanja ili tereenja u korist treih lica (zaloga, izvrenje, steaj). Prava iz patentne prijave, kao i prava iz patenta, konsenzualnog patenta i svjedodbe o dodatnoj zatiti mogu da budu predmet ugovora o potpunom ili djelominom prenosu prava, kao i predmet ugovora o licenci. Ugovorom o licenci28 ustupa se pravo na iskoriavanje zatienog pronalaska. Ugovor o prenosu prava, kao i ugovor o licenci zakljuuju se uz uslove i na nain koji su propisani posebnim propisima kojima se ureuje pitanje obligacionih odnosa29. Za zakljuivanje ugovora o prenosu prava, kao i ugovora o licenci potreban je pristanak svih nosilaca prava. Dok su patentom definisani samo principi funkcionisanja izuma, licenca u pravilu ukljuuje i konstruktivnu, radioniku i prateu dokumentaciju (upute za montau, upotrebu i dr.) neophodnu za pokretanje proizvodnje i stavljanje objekta u pogon ili prodaju.
28 29
Glava XV, lanovi 686. do 711. Zakona o obligacionim odnosima Zakon o obligacionim odnosima

Obim isporuene dokumentacije, kao i meusobne odnose davaoca i primaoca licence preciznije definie ugovor o licenci. Ugovor uvijek zabranjuje primaocu licence samostalno raspolaganje primljenom dokumentacijom, a posebno davanje dokumentacije treim strankama bez odobrenja davaoca licence. Postoje tri tipa ugovora o licenci, to zavisi od broja lica kojima e biti dozvoljeno da koriste patent, i to: Iskljuiva licenca: jedan sticalac licence ima pravo da koristi patentiranu tehnologiju koju ak ne moe da koristi ni sam nosilac patenta; Jedinstvena licenca (tzv. sole licence): jedan sticalac licence i nosilac patenta imaju pravo da koriste patentiranu tehnologiju i Neiskljuiva licenca: vie sticalaca licence i nosilac patenta imaju pravo da koriste patentiranu tehnologiju. Prema Zakonu o obligacionim odnosima, smatra se da je data neiskljuiva licenca ako ugovorom nije naznaeno drugaije. U ugovoru o jedinstvenoj licenci mogu da postoje odredbe koje jeme odreena prava na iskljuivom osnovu, kao i druge odredbe na jedinstvenom ili neekskluzivnom osnovu. Prenos prava i licenci ima uinak prema treim licima od datuma upisa u Registar prijava patenata, odnosno Registar patenata. Upis licence vri se na zahtjev jedne od ugovornih strana i objavljuje u slubenom glasilu.
169
Oblast C: Patenti
Sudska praksa Vrhovni sud SRBiH G.125/87 25.08.1988. Nalogoprimac nema osnova da uskrati isplatu naknade autoru pronalaska, koju je primio po osnovu ugovora o licenci, pod izgovorom da sticalac licence nije plasirao patentirane proizvode na tritu. Vrhovni sud Srbije G. 48/96 23.03.1998. godine Predmet ugovora o licenci moe biti samo patentirani pronalazak. Predmet tubenog zahteva je naknada za iskoriavanja pronalaska po ugovoru o licenci koji su zakljuili zastupnik tuioca i tueni.

Sporno je da li je pronalazak koji predstavlja predmet ugovora o licenci zatien patentom odnosno da li se uopte radi o pronalasku koji moe biti predmet ugovora o licenci. Prvostepeni sud je odbio tubeni zahtev uz obrazloenje da patent tuioca nije priznat te da prema tome proizvod tuioca ne uiva pravnu zatitu, isti pada u javni domen to jest postaje slobodan, te u konkretnom sluaju tuilac nema pravo na zatitu shodno lanu 58. stav 2. Zakona o patentima.
Oblast C: Patenti
170
Vrhovni sud Srbije odbio je kao neosnovanu albu tuioca uz obrazloenje da je prvostepeni sud pravilno primenio materijalno pravo jer pronalazak tuioca nije bio zatien pa mu prema tome ne pripadaju ni prava iz lana 56. Zakona o patentima jer predmet ugovora o licenci moe biti samo patentirani pronalazak, to proizlazi iz lana 686. i 688. Zakona o obligacionim odnosima. Pravni stav suda Vii privredni sud u Beogradu Vii trgovinski sud Vii privredni sud Op.64/02 06.07.2003 Prenos prava na podnoenje prijave, prava iz prijave, kao i patenta odnosno malog patenta koji nije izvren pismenim ugovorom ne moe se konvalidirati. Pitanje: Da li se ugovor iz lana 75. Zakona o patentima, koji nije zakljuen u formi predvienoj stavom 3. istog lana, moe konvalidirati i pod kojim uslovima? Odgovor: Prenos prava na podnoenje prijave, prava iz prijave, kao i patenta odnosno malog patenta vri se na osnovu ugovora o prenosu ili na osnovu nasleivanja. Pojedina ili sva ovlaenja iz navedenih prava, mogu, sa ogranienjima ili bez njih, biti predmet ustupanja na osnovu ugovora o licenci. Ugovori koji nisu upisani u odgovarajui registar ne proizvode pravno dejstvo prema treim licima. Prema lanu 70. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima ugovor koji nije zakljuen u propisanoj formi nema pravno dejstvo ukoliko iz cilja propisa kojim je odreena forma ne proizilazi ta drugo.
11.2. Know-how (znati kako)

Know-how je najkompletniji oblik prenosa svih potrebnih znanja za uspjenu proizvodnju, te uz kompletnu tehniku dokumentaciju (konstruktivne i radionike crtee, tehnike proraune i dr.) sadri i posebna znanja i iskustva, upute o tehnologiji izrade ili proizvodnje, kontrole i dr., a posebno specifine postupke koji se inae

smatraju poslovnom tajnom, kao i iskustva i znanja koja nisu nigdje sadrana u pisanom obliku. Moe ukljuivati edukaciju osoblja primaoca Know-how.
11.2.1. ist i mjeovit ugovor o know-how

ist ugovor bi bio onaj koji se odnosi samo na know-how bez ikakvih drugih elemenata i ovi su ugovori rijetki. Meutim, pojavljuju se mjeoviti ugovori koji sadre know-how u kombinaciji sa drugim pravima intelektualne svojine (patent, ig, model, uzorak), ali i sa nekim drugim ugovorima (kao, na primjer, ugovor o zajednikom ulaganju, izvoenju investicionih radova, kooperaciji i dr.). Zakonom o spoljnotrgovinskom poslovanju se reguliu pitanja pribavljanja i ustupanja prava industrijske svojine i znanja i iskustva, kao i ta ugovor o pribavljanju patenta, znanja i iskustva mora da sadri.
11.3. Zaloga i pljenidba

Patent, pravo iz prijave patenta, konsenzualnog patenta i svjedodbe o dodatnoj zatiti moe da bude predmet zalonog prava i predmet pljenidbe u izvrnom postupku. Na zahtjev zalonog povjerioca ili zalonog dunika zalono pravo se upisuje u Registar patenata i od datuma upisa ima uinak prema treim licima. Sud koji provodi pljenidbu po slubenoj dunosti bez odgaanja obavjetava Institut o pokrenutoj pljenidbi na patentu radi upisivanja pljenidbe u Registar patenata. Upis pljenidbe u Registar patenata provodi se na teret pljenioca.
Oblast C: Patenti
171
11.4. Steaj
Kada su patent, pravo iz prijave patenta, konsenzualni patent ili svjedodba o dodatnoj zatiti dio steajne mase, steajni upravnik po slubenoj dunosti obavjetava Institut o pokrenutom steajnom postupku radi upisivanja steaja u odgovarajui registar.
12. Ogranienje uinka patenta

Pravo na patent je po svojoj sadrini iskljuivo, apsolutno pravo koje uiva nosilac prava za vrijeme trajanja patentne zatite. Meutim, Zakon o patentu (i meunarodne konvencije) predviaju jedan broj ogranienja za nosioca patenta, a u korist treih lica, koja na osnovu ovih ogranienja stiu, u zakonom odreenim sluajevima, pravo da koriste pronalazak koji je predmet patenta. Pri tome, nosilac patenta zadrava sva svoja ovlaenja, ali je korienje njegovog patenta ogranieno pravima treih lica.

Zakon o patentu predvia sljedea ogranienja: korienje patentiranog pronalaska u line nekomercijalne svrhe, korienje patentiranog pronalaska u svrhe istraivanja, korienje patentiranog pronalaska radi pripremanja lijekova na recept, iscrpljenje prava, pravo ranije upotrebe, ogranienje prava radi nesmetanog obavljanja meunarodnog saobraaja, prinudnu licencu, prinudnu licencu u javnom interesu, prinudnu licencu u korist oplemenjivaa biljaka i ogranienja prava u vezi sa biolokim materijalom.
Oblast C: Patenti
12.1. Izuzeci od iskljuivih prava 12.1.1. Korienje patentiranog pronalaska u line nekomercijalne svrhe
Patent je zamiljen kao pravno sredstvo koje inventivni subjekti koriste u privrednoj konkurenciji. Zato radnje korienja pronalaska koje su u domenu zadovoljenja linih nekomercijalnih ciljeva pojedinaca nisu od interesa za sistem patentne zatite, to je razlog za njihovo izuzimanje od dejstva patenta. Kvalifikacija odreene radnje korienja pronalaska kao radnje koje je preduzeta u line svrhe ne znai da je ona nuno i nekomercijalna. Isto vai i za vice versa. Stoga,uslovi line i nekomercijalne svrhe korienja patentiranog pronalaska moraju biti kumulativno ispunjeni. Tako, na primjer, upotreba patentiranih draa za zavjese u sopstvenom stanu izuzeta je od dejstva patenta; ako se, pak, drai koriste u privatnom stanu koji vlasnik daje u zakup, onda je ta radnja obuhvaena dejstvom patenta.
172
12.1.2. Korienje patentiranog pronalaska u svrhe istraivanja

Radnje korienja patentiranog pronalaska, koje su preduzete u svrhu istraivanja na proizvodu ili postupku na koji se zatita odnosi, izuzete su iz patentne zatite. Pravnopolitiki razlog za postojanje ovog izuzetka lei u injenici da je smisao patentne zatite da podstie tehnoloki razvoj, a ne da ga sputava. Prema tome, nedopustivo bi bilo da patent za odreeni pronalazak odgaa do isteka patentne zatite mogunost da se istraivanjem i razvojem doe do novih rjeenja na bazi patentiranog proizvoda. Svakako da se ovaj izuzetak odnosi samo na istraivanja koja su tehnike prirode, a ne i na ona koja imaju preteno ekonomski, socioloki i drugi karakter.
12.1.3. Korienje patentiranog pronalaska radi pripremanja lijekova na recept

Neposredna, pojedinana priprema lijeka u apotekama na pojedinani ljekarski recept, kao i radnja stavljanja tako spravljenog lijeka u promet izuzete su iz dejstva patenta. Opti etiki i zdravstveni interes nalae da patent za lijek ne bude prepreka da se taj lijek u pojedinanim sluajevima proizvede i stavi u promet.

Dakle, ovaj izuzetak ne odnosi se na spravljanje lijeka radi stvaranja zaliha (makar to bile i samo male apotekarske zalihe), ve se odnosi iskljuivo na sluaj kada je spravljanje lijeka usmjereno na izvrenje konkretnog ljekarskog naloga da se, za potrebe lijeenja odreenog lica (pacijenta), u skladu sa receptom lijek pripremi i preda tom licu ili drugom licu koje e ga dati pacijentu.
12.2. Pravo ranije upotrebe

Patent ne dejstvuje prema licu koje je prije datuma podnoenja ili prije datuma priznatog prava prvenstva prijave patenta u dobroj vjeri u Bosni i Hercegovini i u okviru svojih privrednih aktivnosti upotrebljavalo ili izraivalo proizvod prema zatienom pronalasku, ili je obavilo stvarne i ozbiljne pripreme za takvo iskoriavanje pronalaska. To lice ima pravo da, bez saglasnosti nosioca patenta, nastavi iskoriavanje pronalaska u obimu u kojem ga je iskoriavalo ili pripremalo za iskoriavanje do datuma podnoenja prijave patenta za navedeni pronalazak. Ovo pravo iskoriavanja pronalaska na osnovu prava ranije upotrebe moe se prenijeti ili naslijediti samo sa procesom rada i proizvodnim pogonom u kojem je pripremljeno ili zapoelo iskoriavanje pronalaska.
Oblast C: Patenti
12.3. Ogranienje uinka s obzirom na patent u oblasti biotehnologije

Odredbom lana 75. Zakona o patentu, koja utvruje ogranienje uinaka s obzirom na patente iz podruja biotehnologije, izvrena je implementacija l. 10. i 11. Direktive EU broj 98/44 EC o pravnoj zatiti pronalazaka s podruja biotehnologije. U stavu 1. lana 75. Zakona o patentu propisano je da se iskljuiva prava iz patenta nee odnositi na reprodukcijski bioloki materijal, koji je nosilac patenta, ili tree lice uz njegovu saglasnost, stavio na trite, pri emu je ta reprodukcija posljedica primjene radi koje je bioloki materijal stavljen na trite, uz uslov da se tako dobijeni materijal kasnije ne koristi za daljnju reprodukciju. Odredbom stava 2. lana 75. Zakona o patentu, koji je potpuno u skladu sa lanom 11. odnosne Direktive ureeno je ogranienje uinaka iskljuivih prava, a odnosi se na poljoprivrednika koji je na zakonit nain nabavio bioloki materijal za umnoavanje biljaka (npr. sjeme) radi koritenja na svom poljoprivrednom imanju. On je ovlaten da koristi proizvode svoje berbe (sjeme) za daljnje rasploivanje ili umnoavanje (npr. sjetvu). Odredba stava 3. lana 75. Zakona o patentu analogna je onoj iz stava 2. tog zakona, s tim da se odnosi na rasplodnu stoku, odnosno ivotinjski reprodukcioni materijal. Dakle, korisnik ovog ogranienja je samo poljoprivrednik koji nabavlja patentirani biljni reprodukcioni materijal (sjeme, sadnice) radi korienja na sopstvenom imanju. Njemu je dato pravo da, ne povreujui patent, koristi jedan dio plodova sa svog imanja za ponovnu sjetvu, odnosno saenje. Pri tome, tako dobijeni proizvodi se ne mogu koristiti u komercijalne svrhe. Takoe, proizvoa, nabavkom zatienog ivotinjaskog reprodukcionog materijala ili ivotinja od nosioca patenta, ili uz njegovu saglasnost, ima pravo da razmnoa-
173

va ivotinje, odnosno umnoava reprodukcioni materijal, s tim da se tako dobijeni proizvodi ne mogu koristiti u komercijalne svrhe.
12.4. Iscrpljenje (konzumacija) prava

Pojam iscrpljenja prava oznaava da ukoliko je patentirani proizvod legalno (voljom nosioca patenta) stavljen u promet, onda pribavilac tog proizvoda moe taj proizvod dalje nuditi, putati u promet i upotrebljavati bez traenja dozvole od nosioca patenta za vrenje tih radnji. Smatra se da je nosilac patenta aktom stavljanja u promet iscrpio svoje iskljuivo pravo upotrebe. Prema Zakonu o patentu, stavljanjem u promet od strane nosioca patenta, ili uz njegovu izriitu saglasnost, na podruju Bosne i Hercegovine proizvoda koji je izraen prema zatienom pronalasku, ili proizvoda koji je direktno dobijen postupkom koji je predmet pronalaska, iscrpljuju se za podruje Bosne i Hercegovine iskljuiva prava steena patentom u pogledu tog proizvoda. Treim licima doputeno je da takav proizvod dalje stavljaju u promet, ne vrijeajui pri tome ovlatenja nosioca patenta. Zbog teritorijalne ogranienosti patenta na dravu u kojoj je priznat, podrazumijeva se da prvo stavljanje proizvoda u promet, koje dovodi do iscrpljenja prava, mora biti na teritoriji Bosne i Hercegovine. Smisao instituta iscrpljenja prava je da pribavilac proizvoda koji je legalno proizveden i puten u promet na teritoriji Bosne i Hercegovine ne treba traiti dozvolu (licencu) od nosioca bh. patenta za pronalazak prema kojem je izraen proizvod ako ga eli dalje stavljati u promet.
174
Oblast C: Patenti
12.5. Ograniavanje prava radi nesmetanog obavljanja meunarodnog saobraaja

Uinci patenta ograniavaju se i radi nesmetanog odvijanja meunarodnog saobraaja. Zakon o patentu je ovo pravo preuzeo iz imperativne odredbe lana 5. ter Pariske konvencije. Drutvo odobrava patentnu zatitu imajui, prije svega, u vidu prednosti koje iskoriavanje patenta ima za nacionalni tehnoloki i privredni razvoj. U suprotnom, ako se zatieni pronalazak ne iskoriava, on se pretvara u ist monopol koji gui konkurenciju na tritu. S obzirom na to da o privrednom iskoriavanju patenta odluuje iskljuivo njegov nosilac, postavlja se pitanje kako drutvo moe da stimulie nosioca da koristi patent, odnosno kako moe da ga sankcionie ako ga ne koristi a ima uslova da to ini. Prema odredbama Zakona o patentu,ne moe se sprijeiti upotreba pronalaska koji uiva zatitu patentom, a ugraen je u konstrukciju plovila, aviona ili kopnenog vozila, koji pripadaju nekoj od drava lanica Meunarodne unije za zatitu industrijskog vlasnitva ili lanica WTO, te slue iskljuivo za potrebe tih prevoznih sredstava, a oni se privremeno ili sluajno nau na teritoriji Bosne i Hercegovine.

Upotreba proizvoda izraenih prema zatienom pronalasku u konstrukciji ili opremi plovnih objekata, vazduhoplova ili kopnenog vozila koje pripada nekoj od drava lanica Pariske unije ili lanica WTO ne smatra se povredom patenta kada se to prevozno sredstvo privremeno ili sluajno nae na teritoriji Bosne i Hercegovine, pod uslovom da ugraeni proizvod slui iskljuivo za potrebe tog prevoznog sredstva.
12.6. Ogranienje uinka prava iz prijave patenta, konsenzualnog patenta i svjedodbe o dodatnoj zatiti
Ogranienja uinka patenta primjenjuju se kad je to mogue i na odgovarajui nain i na prava iz prijave patenta, konsenzualni patent i svjedodbu o dodatnoj zatiti.
12.7. Prinudna licenca

Kad nosilac patenta, odnosno konsenzualnog patenta odbije da drugim licima ustupi pravo na ekonomsko iskoriavanje zatienog pronalaska u Bosni i Hercegovini ili im postavlja neopravdane i nerazumne uslove za takvo ustupanje, a nije preduzeo djelotvorne i ozbiljne pripreme za njegovo iskoriavanje u Bosni i Hercegovini, Sud Bosne i Hercegovine, na zahtjev zainteresovanog lica, moe dati prinudnu licencu, kada nosilac patenta sam ili preko drugog lica ne koristi ili nedovoljno koristi zatieni pronalazak u Bosni i Hercegovini i kad bez korienja tog pronalaska (bilo u cjelini ili djelomino), nije mogue ekonomsko iskoriavanje drugog pronalaska koji je kasnije zatien, na ime drugog lica. U naprijed iznijetom sluaju zainteresovano lice moe biti samo ono lice koje dokae da raspolae tehnolokim mogunostima i proizvodnim kapacitetima potrebnim za ekonomsko iskoriavanje zatienog pronalaska. Odredbama lanova 79. i 80. Zakona o patentu, koje se odnose na prinudnu licencu, izvreno je usaglaavanje sa odredbom lana 31. od (a) do (l) TRIPS. Prinudna licenca je institut koji predvia sluajeve u kojima nosilac patenta ne iskoritava dovoljno ili uopte pronalazak zatien patentom, ili je obim njegova iskoritavanja nedovoljan za zadovoljavanje potreba trita Bosne i Hercegovine, odnosno odbija da zakljui ugovor o licenci ili za zakljuivanje ugovora postavlja netrine uslove, ovlateno tijelo na zahtjev zainteresovane strane ili Savjeta ministara Bosne i Hercegovine moe izdati prinudnu licencu, povodom ega nosilac patenta ima pravo na naknadu koja se, takoe, odreuje odlukom suda. Zakon o patentu uvodi specijalnu prinudnu licencu kojom se u korist nosioca drugog patenta ili u korist nosioca prava na zatienu biljnu vrstu ograniavaju prava iz prvog patenta ili prava na zatienu biljnu vrstu, u sluaju da je nemogue iskoritavati drugi patent, odnosno zatienu biljnu vrstu bez povrede prvog patenta, uz odreene uslove propisane zakonom. Time su implementirane odredbe lana 12. Direktive EU broj 98/44 EC o pravnoj zatiti pronalazaka s podruja biotehnologije.
175
Oblast C: Patenti

U sluaju izdavanja takve prinudne licence, nosiocu prvog patenta omoguit e se, pod razumnim uslovima, pravo na uzajamnu prinudnu licencu za iskoritavanje pronalaska zatienog drugim patentom ili zatiene biljne vrste. Ovlateno tijelo moe izdati prinudnu licencu ako je iskoritavanje patentom zatienog pronalaska nuno zbog vanrednih stanja na nacionalnoj osnovi (nacionalna bezbjednost zemlje, zatita javnog interesa u podruju zdravstva, prehrane, zatita i unapreenje ovjekove okoline, poseban interes za pojedinu granu privrede), ili kada je nuno ispravljanje postupaka za koje je sudskim ili administrativnim postupkom utvreno da su protivni trinoj konkurenciji. Zahtjev za izdavanje prinudne licence moe se podnijeti nakon isteka roka od 4 godine od dana podnoenja prijave patenta ili nakon isteka roka od 3 godine od dana priznanja patenta (osim kod prinudne licence u javnom interesu koja se moe izdati bez ekanja). Prinudna licenca ne moe biti iskljuiva, a njen obim i njeno trajanje vezani su iskljuivo za razloge zbog kojih je izdana i moe se prenositi samo zajedno s proizvodnim pogonom, odnosno njegovim dijelom u kojem se iskoritava pronalazak za koji je izdata. Dakle,prinudna licenca je neprenosiva, osim u sluaju kada dolazi do prenosa preduzea, odnosno dijela preduzea u kome se prinudna licenca koristi. Svrha prinudne licence je spreavanje zloupotrebe patenta u sluaju kada titular patenta spreava njegovo korienje na tritu zemlje u kojoj mu je priznat patent. Prinudnu licencu daje sud treem licu na njegov zahtjev ako su ispunjeni zakonom predvieni uslovi. Jedan od oblika zloupotrebe patenta je i nepristajanje titulara osnovnog patenta da ustupi licencu za korienje pronalaska nosiocu zavisnog patenta, ime pravno onemoguava korienje zavisnog pronalaska. Postupak za izdavanje prinudne licence pokree se tubom nadlenom sudu. O tubenom zahtjevu za izdavanje prinudne licence odluuje se presudom protiv koje je doputena alba. Prinudna licenca nee se dati kada nosilac patenta, odnosno konsenzualnog patenta dokae da postoje razlozi koji opravdavaju njegovo nekorienje ili nedovoljno korienje zatienog pronalaska. Nosilac prinudne licence duan je da titularu patenta plaa dogovoreni iznos naknade. Ako dogovor o naknadi ne moe biti postignut, odluku donosi sud.
176
Oblast C: Patenti
12.7.1. Prinudna licenca u javnom interesu

Prinudna licenca se moe dati i prije pravosnanosti sudske odluke i o tome donosi odluku Savjet ministara Bosne i Hercegovine. Savjet ministara Bosne i Hercegovine moe izdati prinudnu licencu u svrhu bezbjednosti zemlje, zatite javnog interesa u oblasti zdravstva i ishrane, zatite i

unapreenja ovjekove okoline, te kada postoji poseban interes za pojedinu granu privrede, ili kada je neophodno ispravljanje postupaka za koje je sudskim ili administrativnim postupkom utvreno da su suprotni trinoj utakmici tzv. davanje prinudne licence, u javnom interesu. Zakonom o patentu predviene su dvije vrste razloga za izdavanje prinudne licence u javnom interesu: 1) u sluaju zloupotreba patenta koje imaju za posljedicu neopravdano visoke cijene proizvoda koji su dobijeni primjenom patentiranog proizvoda i u drugim oblicima ponaanja kojima se neopravdano ograniava ili spreava konkurencija, 2) u sluajevima zatite javnog ineresa u oblasti zdravstva, odbrane, zatite ivotne okoline.
12.7.2. Prinudna licenca u korist oplemenjivaa biljaka

Ovo pravo u korist oplemenjivaa biljaka je prvi put uveo Zakon o patentu iz 2010. godine kao implementaciju Biotehnoloke direktive EU. lanom 79. ovog Zakona ustanovljena je specijalna prinudna licenca kojom se u korist oplemenjivaa biljaka (najee titulara pravne zatite biljne sorte) ograniava patent za biotehnoloki pronalazak, ukoliko je korienje tog pronalaska neophodno za korienje sorte. U tom sluaju i nosilac patenta ima pravo na uzajamnu licencu. Kad nosilac patenta koji se odnosi na biotehnoloki pronalazak ne moe da koristi svoje pravo, a da time ne povrijedi ranije pravo zatite biljne sorte, on moe od nadlenog organa zatraiti da mu odobri prinudnu licencu za korienje zatiene biljne sorte, pod uslovom da plaa odgovarajuu naknadu. Ako prinudna licenca bude odobrena, nosilac prava zatite biljne sorte ima pravo na uzajamnu prinudnu licencu za korienje zatienog biotehnolokog pronalaska, pod razumnim uslovima. Podnosilac zahtjeva mora dokazati da je bezuspjeno pokuavao da pribavi ugovornu licencu i da biljna sorta ili biotehnoloki pronalazak predstavlja znaajan tehnoloki napredak, od posebnog interesa, u odnosu na pronalazak zatien patentom ili zatienu biljnu sortu. Ova prinudna licenca se moe prenositi samo sa preduzeem.
177
Oblast C: Patenti
13. Zatita patentom u inostranstvu

13.1. Meunarodna prijava prema ugovoru o saradnji u oblasti patenata (PCT)
Patenti su teritorijalno pravo, to znai da je pronalazak zatien samo u zemlji ili regiji u kojoj je ostvarena zatita patentom. Drugim rijeima, ako patent nije priznat u odreenoj zemlji, onda taj pronalazak u toj zemlji nee biti zatien, to omoguuje bilo kome da proizvodi, koristi, uvozi ili prodaje taj pronalazak u toj zemlji. Zatita patentom u inostranstvu zatitie iskljuiva prava na pronalazak zatien u pojedinim zemljama. Osim toga, zatita u inostranstvu omoguie pronalazau

da licencira pronalazak u stranim firmama, da razvija oblike spoljne saradnje i da pristupi pojedinim tritima u partnerstvu s drugima. Meunarodna zatita patenta ostvaruje se na osnovu meunarodne prijave patenta.Meunarodna prijava patenta je prijava koja se podnosi u skladu sa Ugovorom o saradnji na podruju patenata (u daljnjem tekstu: PCT). Na meunarodne prijave patenta koje se Institutu podnose kao prijemnoj, naznaenoj ili izabranojkancelariji primjenjuju se odredbe PCT, zakona i provedbenih propisa. Za podnoenje meunarodne prijave plaaju se propisana taksa i trokovi postupka. Naini ostvarivanja zatite patentom u inostranstvu su: - podnoenje prijave direktno patentnim kancelarijama u dravama u kojima se trai zatita. - Podnoenje prijave na osnovu Ugovora o saradnji na podruju patenata (Patent Cooperacion Treaty) preko Instituta, - Podnoenje prijave direktno regionalnim patentnim kancelarijama (za Evropu: European Patent Office, za zemlje Beneluxa: Benelux Office for Intellectual Property, za Afrike zemlje: Organisation Africaine de la Propriete Intellectuall, itd.). Meunarodna prijava moe se podnijeti Institutu kao prijemnoj kancelariji ako je podnosilac prijave dravljanin Bosne i Hercegovine, ili fiziko lice koje u Bosni i Hercegovini ima prebivalite, ili pravno lice koje ima svoje sjedite u Bosni i Hercegovini. Meunarodnna prijava patenta u kojoj je Bosna i Hercegovina, u skladu sa odredbama PCT, naznaena radi priznanja nacionalnog patenta, podnosi se Institutu kao naznaenom uredu u roku 24 mjeseca, raunajui od datuma prvenstva prijave. Meunarodna prijava u kojoj je Bosna i Hercegovine, u skladu sa odredbama PCT, naznaena ili izabrana radi priznanja nacionalnog patenta, za koju su plaeni taksa i naknada trokova, podnosi se Institutu na jednom od jezika u slubenoj upotrebi u Bosni i Hercegovini najkasnije do isteka 34 mjeseca, raunajui od meunarodnog datuma podnoenja, odnosno datuma prvenstva, ako je u meunarodnoj prijavi zahtijevano prvenstvo u skladu sa lanom 8. PCT.
178
Oblast C: Patenti
13.2. Proireni evropski patent (EPC)

Primjenom Sporazuma izmeu Savjeta ministara Bosne i Hercegovine i Evropske patentne organizacije o saradnji na podruju patenata (Sporazuma o saradnji i proirenju) osiguran je standard patentne zatite u Bosni i Hercegovini kakav postoji u dravama lanicama Evropske patentne organizacije. U skladu s tim sporazumom, evropska prijava patenta u kojoj je naznaena Bosna i Hercegovina i evropski patenti iji su uinci proireni na Bosnu i Hercegovinu imaju isti uinak i podloni su istim uslovima kao i nacionalna prijava i nacionalni patent prema Zakonu o patentu Bosne i Hercegovine.

Prema Zakonu o patentu: a) evropska prijava patenta je prijava evropskog patenta podnesena na osnovu Evropske patentne konvencije (u daljnjem tekstu: EPC), kao i meunarodna prijava podnesena na osnovu PCT, za koju Evropska patentna kancelarija (u daljnjem tekstu: EPO) obavlja poslove kao naznaena ili izabrana kancelarija i u kojoj je naznaena Bosna i Hercegovina, b) proireni evropski patent je evropski patent priznat od EPO na osnovu evropske prijave patenta za koju je zahtijevano proirenje na Bosnu i Hercegovinu, c) nacionalna prijava patenta je prijava patenta podnesena Institutu prema ovom zakonu, d) nacionalni patent je patent priznat na osnovu nacionalne prijave patenta. Evropska prijava patenta i evropski patent priznat na osnovu te prijave proiruju se na Bosnu i Hercegovinu na zahtjev podnosioca prijave. Smatra se da je zahtjev za proirenje podnesen za svaku evropsku prijavu patenta koja je podnesena na datum stupanja na snagu Sporazuma o saradnji i proirenju izmeu Savjeta ministara Bosne i Hercegovine i Evropske patentne organizacije30 ili nakon tog datuma.
Oblast C: Patenti
Evropska prijava patenta, u kojoj je utvren datum podnoenja, ekvivalentna je urednoj nacionalnoj prijavi patenta s pravom prvenstva zahtijevanim za evropsku prijavu patenta, kad je priznato, bez obzira na ishod provedenog postupka. Objavljena evropska prijava patenta privremeno daje zatitu kakvu daje i objavljena nacionalna prijava patenta, od datuma na koji je podnosilac prijave dostavio prevod patentnih zahtjeva objavljene evropske prijave patenta na jedan od jezika u slubenoj upotrebi u Bosni i Hercegovini licu koje se koristi tim pronalaskom u Bosni i Hercegovini. Proireni evropski patent daje, od datuma objavljivanja podataka o njegovom priznanju od EPO, ista prava koja bi bila data i nacionalnim patentom priznatim Zakonom o patentu Bosne i Hercegovine. Proireni evropski patent se upisuje u registar patenata Instituta. Evropska prijava patenta za koju je plaena taksa za proirenje i proireni evropski patent imaju, u odnosu na prijavu podnesenu direktno Institutu (nacionalna prijava) i patent priznat na osnovu takve prijave (nacionalni patent), isti uinak na stanje tehnike kao i nacionalna prijava patenta i nacionalni patent. Nacionalna prijava patenta i nacionalni patent imaju, u odnosu na proireni evropski patent, isti uinak na stanje tehnika koji imaju i u odnosu na nacionalni patent.
179
30
Slubeni glasnik BiH Meunarodni ugovori broj 2/04; stupio na snagu 1. decembra 2004. god.

14. Proglaavanje rjeenja o priznanju patenta nitavim
Rjeenje o priznanju patenta moe se proglasiti nitavim u svako doba po slubenoj dunosti ili na prijedlog zainteresovanog lica ili pravobranioca Bosne i Hercegovine ili ombudsmena Bosne i Hercegovine, uz uslove propisane zakonom. Institut vodi postupak za proglaenje nitavim rjeenja o priznanju patenta.
Oblast C: Patenti
180
Postupak za proglaenje rjeenja o priznanju patenta nitavim pokree se podnoenjem prijedloga Institutu. Zakonom je propisan sadraj tog prijedloga i posljedice ako prijedlog nije uredan. Takoe je propisana obaveza dostave prijedloga nosiocu patenta, radi dostave odgovora na prijedlog, te mogunost odravanja usmene rasprave ako je ona nuna za utvrivanje injeninog stanja povodom donoenja odluke o prijedlogu za ponitenje. Razlozi za proglaavanje nitavim su to: predmet zatite nije pronalazak, pronalazak je izuzet iz zatite, pronalazak na datum podnoenja prijave patenta, odnosno na datum priznatog prvenstva nije bio nov, nije imao inventivni nivo ili nije bio industrijski primjenjiv, pronalazak nije na dovoljno jasan i detaljan nain otkriven (nije opisan potpuno i jasno), je priznat iri obim prava u odnosu na sadraj podnesene prijave ili izdvojene prijave patenta, je priznat na ime lica koje nije imalo pravo na patentnu zatitu pronalaska. Na osnovu rezultata provedenog postupka Institut donosi rjeenje o proglaavanju rjeenja o priznanju patenta nitavim u cjelini ili djelomino, ili rjeenje kojim se prijedlog odbija. SUDSKA PRAKSA Vii privredni sud u Beogradu Vii trgovinski sud Vii privredni sud I.2057/08-a 14.08.2008 Za ocenu aktivne legitimacije predlagaa privremene mere radi zatite patenta nije relevantno samo da je doneto reenje kojim se reenje o priznanju patenta oglaava nitavim. Vano je utvrditi i kada to reenje proizvodi pravno dejstvo ponitavanjem pravnih posledica koje je reenje o priznanju prava proizvelo. Iz obrazloenja Prvostepeni sud svoju odluku o tome da izvrni poverioci nemaju aktivnu legitimaciju zasniva na injenicama koje je saznao od Zavoda za intelektualnu svojinu, pre

svega da je reenje o priznanju patenta oglaeno nitavim. Ne vri uvid u navedeno reenje niti vri ocenu tog dokaza, jer njega nema u spisima, niti je ono priloeno uz dopis Zavoda za intelektualnu svojinu. Dopis Zavoda ne dostavlja strankama, pa ni izvrnim poveriocima, kako bi se o tvrdnjama iz dopisa izjasnili. Ne razmatra kada reenje kojim se reenje o priznanju prava oglasi nitavim proizvodi pravne posledice, a prema lanu 259. Zakona o optem upravnom postupku oglaavanjem reenja nitavim ponitavaju se i pravno posledice koje je to reenje proizvelo. Ne utvruje injenice koje se odnose na konanost i pravosnanost te odluke i znaaj u odnosu na pravno steeno reenjem o priznanju prava i upisom u odgovarajui registar. Bez toga, prvostepeni sud nije ni imao mogunost da pravilno primeni materijalno pravo i odlui o predlogu za odreivanje privremene mere, ocenjujui da li izvrni poverioci zaista imaju ili nemaju aktivnu legitimaciju za voenje spora po tubi zbog povrede patenta, a time i za podnoenje predloga za odreivanje privremene mere pre pokretanja tog spora. U tom kontekstu relevantni propisi su ne samo odredbe Zakona o patentima, ve i odredbe zakona iz oblasti upravnog prava, odnosno Zakona o optem upravnom postupku i Zakona o upravnim sporovima koje se odnose na konanost i pravosnanost upravnih akata, kao i na pravne posledice donoenja reenja kojim se oglaava nitavim reenje o priznanju prava. Vii privredni sud u Beogradu Vii trgovinski sud Vii privredni sud I.935/09 13.04.2009 Pravno dejstvo reenja kojim je reenje o priznanju patenta oglaeno nitavim nastupa nakon njegovog objavljivanja u slubenom glasilu Zavoda za intelektualnu svojinu, a reenje se moe objaviti ako je postalo pravosnano (odbijanjem tube u upravnom sporu) i protekom roka od tri meseca od dana nastupanja pravosnanosti. Prema lanu 259. Zakona o optem upravnom postupku, ponitavanjem reenja i oglaavanjem reenja nitavim, ponitavaju se i pravne posledice koje je to reenje proizvelo. Oglaavanje reenja nitavim ima za posledicu da se smatra kao da nije ni bilo doneto, to u konkretnom sluaju znai kao da pravo nije ni bilo priznato. Sporno je pravno pitanje kada nastupa ovo dejstvo reenja o oglaavanju nitavim drugog reenja kao upravnog akta, njegovom konanou ili njegovom pravosnanou, a kada su u pitanju reenja Zavoda, njihovim upisom u Registar ili objavljivanjem. Prvostepeni sud zakljuuje da je samim donoenjem ovog konanog reenja, u upravnom postupku, dolo do ponitenja pravnih posledica koje je proizvelo reenje o priznanju patenta.
181
Oblast C: Patenti

Prema stanovitu ovog suda takav zakljuak nije pravilan iz sledeih razloga: lanom 16. Zakona o upravnim sporovima je predvieno da tuba u upravnom sporu, po pravilu, ne spreava izvrenje akta protiv koga je podnesena a pod zakonom predvienom uslovima po zahtevu tuioca, organ iji se akt izvrava ili ogran koji je nadlean za izvrenje ako je u pitanju akt organizacije koja nije ovlaena za izvrenje, odloie izvrenje do konane sudske odluke, ako bi izvrenje nanelo tuiocu tetu koja bi se teko mogla popraviti, a odlaganje nije protivno javnom interesu niti bi se odlaganjem nanela vea nenaknadiva teta protivnoj stranci. Vii privredni sud u Beogradu Vii trgovinski sud Vii privredni sud I. 935/09 13.04.2009. godine Pokretanje postupka radi oglaavanja nitavim reenja o priznanju patenta, po Zakonu o patentima, nije razlog za obavezni prekid parninog postupka po tubi zbog povrede. Parnini sud moe, ali ne mora taj postupak prekinuti. Nije celishodno prekidati postupak po predlogu za odreivanje privremene mere, jer se uvek moe podneti nov predlog, a u tom postupku ne postoje smetnje za odluivanje, niti se moe isticati prigovor presuene stvari. Iz obrazloenja Bez uticaja su albeni navodi izvrnih poverilaca da su se stekli uslovi za prekid postupka. Kao to je navedeno, Zakonom o patentima za sluaj pokretanja postupka radi oglaavanja nitavim reenja o priznanju prava, nije predvien obavezni prekid. Primenom odredbi Zakona o parninom postupku, on bi se mogao prekinuti na osnovu lana 215. tog zakona. Ova odredba se odnosi na prekid parninog postupka, postupka po tubi zbog povrede prava. Nema razloga da se ista shodno primeni na postupak po predlogu za odreivanje privremene mere koji se vodi po odredbama izvrnog postupka. Ovo zato to pravosnana odluka o privremenoj meri nema ista dejstva kao pravosnana presuda o povredi prava, pa poverioci, u svako doba, odnosno kada ocene da su se okolnosti promenile, mogu podneti novi predlog za odreivanje mere iste sadrine prema istim licima, a u tom postupku se nee moi sa uspehom isticati prigovor presuene stvari.
182
Oblast C: Patenti
15. Pravo albe i voenja upravnog spora

Protiv odluka Instituta donesenih u prvom stepenu stranka ijem zahtjevu u potpunosti ili u dijelu nije udovoljeno, kao i drugo zainteresovano lice u postupku ima pravo albe Komisiji za albe Instituta, u roku 15 dana od dana prijema odluke. Protiv rjeenja Instituta donesenog u drugom stepenu alba nije dozvoljena, ali se moe pokrenuti upravni spor podnoenjem tube Sudu Bosne i Hercegovine.

Sudska praksa Savezni sud Us. 57/94 19.10.1997. godine Zainteresovano lice ne moe pokrenuti upravi spor protiv reenja o priznavanju patenta ako protiv tog reenja prethodno nije koristio pravo prigovora Saveznom zavodu za patente.
16. Sudska zatita patenta

Pravna zatita prava na patent moe biti graanskopravna, krivinopravna, prekajnopravna i upravnopravna. Svi navedeni oblici zatite se, u naelu, meusobno ne iskljuuju. Lice ija su prava, prema Zakonu o patentu, povrijeena ili kada prijeti stvarna opasnost da e njegova prava iz ovog zakona biti povrijeena (u daljnjem tekstu: ovlaenik) moe traiti zatitu tih prava i naknadu tete od povredioca tih prava prema optim pravilima o naknadi tete. Ako je vie lica ovlaeno da trai zatitu prava, svako od njih moe da trai zatitu tog prava u celini (solidarnost ovlaenika).
183
Oblast C: Patenti
16.1. Graanskopravna zatita

Prema odredbama Zakona o patentu, graanskopravna zatita prava na patent ostvaruje se podnoenjem tube sudu. Graanskopravna zatita ne provodi se ex oficio, nego na inicijativu zainteresovane osobe (nemo iudex sine actore). Graanskopravna zatita se provodi i zasnovana je na naelima graanskog prava, trgovakog prava i parninog postupka. Zato Zakon o patentu o ovoj problematici sadri relativno malo odredaba. Da bi dolo do graanskopravne zatite patenta, neophodno je da je povrijeeno pravo iz te oblasti. Povreda prava vri se: radnjom koja se odnosi na predmet zatite, radnjom koja se podudara sa sadrajem bar jednog iskljuivog ovlaenja iz prava na patent ili konsenzualni patent (povreda prava podrazumijeva izvrenje radnje koja se sadrinski podudara sa jednim ili vie ovlaenja), radnjom koja je uinjena na teritoriji vaenja prava i u toku trajanja prava, radnjom koja je protivpravna (znai da njen uinilac nema pravni osnov u ugovoru o prenosu ili ustupanju ovlaenja, nasljeivanju ili neposredno odredbi zakona ili organa drave).

ta se smatra povredom prava: svako neovlaeno korienje zatienog patenta ili konsenzualnog patenta, neopravdano raspolaganje pravom patenta, ako je predmet povrede patent, s kojim je zatien postupak za proizvodnju nove materije, smatra se da je svaka materija istog sastava ili ista, proizvedena po zatienom postupku (patentna zatita za proizvodni postupak protee se i na neposredni tok postupka). Ekonomska vrijednost proizvodnog postupka ne lei u njegovoj primjeni ve u prodaji i upotrebi proizvoda koji su dobijeni u tom postupku. Posredna povreda patenta sastoji se u tome da se svjesno omoguava drugom neovlaenom licu da izvri neposrednu povredu patenta ili u navoenju na povredu (radnja povrede se sastoji u nuenju ili u isporuci licu koje nije ovlaeno da iskoritava neki pronalazak); potrebno je da se ispune objektivne pretpostavke koje se tiu predmeta, odnosno zatienog proizvoda i subjektivne pretpostavke, tj. znanje, odnosno proputanje znanja posrednog povredioca da su proizvodi (dijelovi, komponente, materijali i sl.) koje on nudi ili isporuuje pogodni za iskoritavanje tueg pronalaska. Tuba za utvrivanje svojstva pronalazaa podnosi se radi zatite moralnog prava pronalazaa da bude priznat kao takav i da mu bude naznaeno ime u prijavi patenta i drugim patentnim spisima. Tubu zbog povrede prava moe podnijeti imalac patenta ili sticalac iskljuive licence protiv svakog lica koje povrijedi iskljuivo imovinsko pravo na patent (neovlaeno koristi u proizvodnji zatieni pronalazak; stavlja u promet predmet pronalaska; neovlateno raspolae patentom). Tubom zbog povrede prava tuitelj otklanja postojee ili oekivane povrede svog (iskljuivog) prava ili interesa. Tubom za utvrenje prava pronalaza ili njegov pravni sljednik zahtijeva od suda da utvrdi da on ima pravo na zatitu odreenog pronalaska, a ne lice koje je prijavilo taj pronalazak. Ako je patent priznat, tuilac moe traiti od suda da utvrdi da pravo na zatitu ima on a ne lice koje je postalo nosilac patenta. Za uspjeh ove tube nije od znaaja da li je tuenik bio savjestan ili ne. Ovom tubom lice koje ima pravo na zatitu istu moe ostvariti do isteka roka trajanja patenta. Ko je tuilac i tueni u sporu zbog povrede prava na patent Tuilac je: titular prava ili njegov nasljednik derivativni nosilac iskljuivih imovinskopravnih ovlaenja podnosilac prijave za zatitu (pravo iz prijave)
184
Oblast C: Patenti
Tueni je svako lice koje je uinilo neposrednu ili posrednu povredu patenta ili uestvovalo u povredi kao saizvrilac, pomaga ili podstreka.

Tueni moe biti, prije svega, lice koje je neovlaeno podnijelo prijavu i lice kojem je na osnovu takve prijave priznato pravo na patent. Tueni moe, takoe, biti i svako drugo lice koje je od neovlaenog podnosioca prijave steklo pravo iz prijave, odnosno od neovlaenog nosioca patenta steklo patent.
Sudska praksa Savezni Sud Gzs.16/82 Upotreba u privredne svrhe je obeleje povrede prijavljenog ili zatienog izuma, bez obzira da li je ona neovlaenom korisniku donela imovinsku korist. Sledstveno tome i samo zakljuivanje ugovora o tome da e neko lice, bez odobrenja izumitelja, drugom licu primenom izuma izraditi elaborat za neko tehniko reenje, za proizvodnju ili slino - uz naknadu -predstavlja, u smislu lana 99. Zakona o patentima i tehnikim unapreenjima, iskoriavanje - upotrebu u privredne svrhe.
Oblast C: Patenti
16.2. Tubeni zahtjevi

Ako je iskljuivo pravo, prema Zakonu o patentu, povrijeeno, nosilac tog prava tubom moe zahtijevati: a) utvrenje uinjene povrede, b) zabranu daljnjeg vrenja uinjene povrede i buduih slinih povreda prestankom ili uzdravanjem od radnji koje to pravo vrijeaju, c) uklanjanje stanja nastalog povredom prava, d) povlaenje predmeta povrede iz privrednih tokova uz uvaavanje interesa treih savjesnih lica, e) potpuno uklanjanje predmeta povrede iz privrednih tokova, f) unitenje predmeta povrede, g) unitenje sredstava koja su iskljuivo ili u pretenoj mjeri namijenjena ili se upotrebljavaju za injenje povreda i koja su u svojini povredilaca, h) preputanje predmeta povrede nosiocu prava uz naknadu trokova proizvodnje, i) objavljivanje presude o troku tuenog, j) naknada imovinske tete i opravdanih trokova postupka Nosilac konsenzualnog patenta, prije podnoenja tube, mora raspolagati dokazom da je podnio zahtjev za priznanje patenta provoenjem postupka potpunog ispitivanja prijave patenta. Pravo na podnoenje tube pripada i podnosiocu prijave patenta koja je objavljena i sticaocu iskljuive licence. Tubu zbog povrede prava moe, dakle, podnijeti i podnosilac prijave, jer i on uiva zatitu zbog toga to je podnoenjem uredne prijave stekao privremeno pravo. Takoe, aktivna legitimacija za sudsku zatitu pripada
185

i sticaocima iskljuive licence jer su oni, pored nosioca izvornog prava, najneposrednije zainteresovani da se izvorno pravo ne povreuje. Korisnik iskljuive licence ima pravo zabraniti svim osobama, ukljuujui i davaoca licence, iskoritavanje predmeta licence za vrijeme trajanja ugovora o iskljuivoj licenci. Da bi uopte sticalac iskljuive licence mogao pokrenuti sudski spor, ugovor o licenci mora biti upisan u odgovarajui registar koji vodi Institut. Prilikom odluivanja o tubenim zahtjevima navedenim u takama c) do h), sud e uzimati u obzir sve okolnosti sluaja, naroito razmjeru izmeu teine uinjene povrede i zahtjeva, kao i interes ovlaenika za obezbjeivanje efektivne zatite prava. U postupku protiv lica ije su usluge bile upotrijebljene za povredu prava, a postojanje te povrede ve je pravosnano ustanovljeno u postupku prema treem licu, pretpostavlja se da povreda prava postoji. Tuba sa tubenim zahtjevima navedenim u takama od a) do j) moe biti podnesena u roku tri godine od dana saznanja za povredu i povredioca, ali ne poslije isteka roka od pet godina od dana uinjene povrede.
186
Oblast C: Patenti
Sudska praksa Vrhovni sud Republike Hrvatske II Rev. 123/1994 Osoba koja nije ishodila priznanje patenta ne uiva zatitu kao izumitelj bez obzira na to to je podnijela patentnu prijavu, jer takva osoba nije nositelj patenta. U smislu odredaba l. 117. Zakona o zatiti, nositelj patenta moe tubom zahtijevati prestanak daljnjeg obavljanja radnji kojima se ini povreda njegovog prava, kao i neknadu tete te objavu presude. Prema odredbi l. 118. st.1. toga zakona povredom prava kojima se titi izum smatra se svaka neovlatena upotreba u proizvodnji i privrednom prometu zatienog izuma. U skladu, pak, s odredbom l. 50. st. 1. Zakona o zatiti prava meu koja spadaju i ona za koja tuitelj tvrdi da ih je povrijedila tuenica, stjeu se priznanjem patenta i upisom prava u odgovarajui registar, a vae od dana podnoenja uredne prijave za priznanje toga prava. Prema tome, osoba koja nije ishodila priznanje patenta ne uiva zatitu kao izumitelj bez obzira na to to je podnijela patentnu prijavu, jer takva osoba nije nositelj patenta. To se odnosi i na pravo na naknadu zbog neovlatene upotrebe izuma, pa nije bilo mjesta ni dosuenju sporne naknade tuitelju. Vrhovni sud SRBiH G.15/85 21.03.1985. Pravna zatita patenta vai od podnoenja uredne prijave za priznavanje prava na patent samo pod pretpostavkom da je to pravo priznato i upisano u registar. Zato je prije priznanja prava na patent preuranjena tuba sa zahtjevom da se treem licu zabrani koritenje istog pronalaska.

Vrhovni sud SRBiH G.76/86 10.11.1986. Iako je zabranjeno javno koritenje tuih pronalazaka nakon podnoenja prijave patenta Zavodu za patente, pronalaza nije ovlaten na sudsku zatitu prije nego to mu se prizna pravo na patent. Vrhovni sud SRBiH Rev. 147/86 28.11.1986. Odredbama lana 58. Zakona o zatiti pronalazaka, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja nije dato ovlatenje podnosiocu prijave za priznanje patenta da zahtijeva da se drugom licu zabrani da pronalazak javno koristi i da zahtijeva naknadu tete. Ovo pravo se stie tek priznanjem i registrovanjem patenta. Iz obrazloenja Odredbom lana 50. stav 1. Zakona o zatiti pronalazaka, tehnikih unapreenja i znakova rezlikovanja (Slubeni list SFRJ, broj 34/81) propisano je da prava iz lana 44. ovog zakona (lanom 44. propisano je da nosilac patenta ima, pored ostalih prava, i pravo da koristi i da drugim licima ne dozvoli koritenje u proizvodnji i zatienog pronalaska, kao i pravo na naknadu) stiu priznavanjem patenta i upisom priznatog prava u odgovarajui registar, a vae od dana podnoenja uredne prijave za priznanje tog prava. Odredbom lana 117. istog zakona propisano je da nosilac patenta ima pravo da tubom zahtijeva prestanak daljeg vrenja radnje kojom se ini povreda njegovog prava, kao i naknadu tete. Polazei od utvrenih pravno relevantnih injenica da se prijava za zatitu pronalaska koju je tuilac podnio Saveznom zavodu za petente dana 23. januara 1980. godine nalazi u fazi ispitivanja novosti, odnosno podobnosti za patentnu zatitu, ovaj sud nalazi da su niestepeni sudovi pravilno primijenili navedene zakonske odredbe kada su zakljuili da tuiocu, s obzirom da nije nosilac patenta (patent nije priznat i upisan u odgovarajui registar), ne pripada pravno na patentnu zatitu - pravo da tubom zahtijeva da se donese odluka kojom e se drugom zabraniti da taj pronalazak koristi i da mu naknadi tetu. Pri tome je drugostepeni sud pravilno ocijenio neosnovanim navode albe da iz odredbe lana 58. citiranog zakona slijedi da niko ne smije javno koristiti tui prijavljeni pronalazak u fazi ispitivanja, jer suprotno navodima iz albe i revizije, do primjene navedene zakonske odredbe dolazi samo u situaciji kada je patent priznat, pa nosilac patenta ostvaruje ovim zakonom priznato pravo. Kako pravo na zatitu pronalaska, po priznanju patenta, djeluje od dana podnoenja prijave odredbom lana 58. pomenutog zakona, samo je naglaeno da ni podnoenje prijave, povodom koje je kasnije doneseno rjeenje o priznavanju prava na patent, ne moe uticati na pravo treeg lica da bez ikakvih obaveza koristi i nadalje pronalazak koji je prije podnoenja prijave za priznanje patenta, koristio u SFRJ savjesno i nejavno, odnosno pripremio sve to je potrebno za njegovo koritenje.
Oblast C: Patenti
187

Vrhovni sud SRBiH R.179/87 22.07.1987. Redovni sud je nadlean da sudi u sporovima radi naknade tete prouzrokovane neovlatenim iskoritavanjem zatienog pronalaska. Zakon o redovnim sudovima BiH 1986,38/1/1 d
Oblast C: Patenti
Vrhovni sud SR BiH Rev.53/90 28.01.1991. Na protek roka radi zatite pronalaska sud pazi pa slubenoj dunosti. Iz obrazloenja Tuilac je autor patentiranog pronalaska (upisan u registar 6.4.1976. sa pravom prvenstva od 26.03.1968. godine utvreno je da je tueni prodao ovaj pronalazak treemu (stranom licu) i da se on koristi u proizvodnji), to znai da mu pripada pravno na odgovarajuu naknadu po lanu 44. stav 1. taka 4. Zakona o zatiti pronalazaka, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja (Slubeni list SFRJ, br. 34/81,3/90 i 20/90). U ovom sluaju nisu utvrene relevantne injenice za ocjenu blagovremenosti tube. Prema lanu 12. navedenog zakona tuilac ima pravo da trai naknadu tete u roku od tri godine od kada je saznao za povredu svoga prava i uinioca, a u svakom sluaju taj zahtjev ne moe istei po proteku pet godina. Vrhovni sud Republike Srpske G.4/03 03.11.2003. Patentna zatita moe se pruiti samo licu koje je izvrilo prijavu svog pronalaska patenta, odnosno izuma i ako mu je to pravo priznato po postupku i na nain propisan zakonom od nadlenog zavoda ili ustanove za patente. Prema odredbi lana 50. stav 1. Zakona o zatiti pronalazaka, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja (Slubeni list SFRJ, broj: 34/81), koji Zakon se primjenjuje i u Republici Srpskoj na osnovu odredbi lana 12. ustavnog zakona za provoenje Ustava Republike Srpske (Slubeni glasnik RS, broj: 35/92), propisano je da se pravo iz lana 44. 48. ovog Zakona (pravo da koristi i da drugim licima ne dozvoli korienje u proizvodnji zatienog pronalaska, oblika tijela, slike ili crtea: pravo da stavi u promet predmete izraene prema zatienom pronalasku, obliku tijela, slici ili crteu; pravo da raspolae patentom, modelom ili uzorkom i pravo na naknadu kad drugo lice koristi u proizvodnji njegov zatieni pronalazak, oblik tijela, sliku ili crte, odnosno pravo na uee u dohotku i druga prava utvrena samoupravnim optim aktom) stie priznavanjem patenta, modela ili uzorka, odnosno iga i upisom priznatog prava u odgovarajui registar, a vae od dana podnoenja uredne prijave za priznanje tog prava, kao i da ima to pravo da koristi i drugim licima ne dozvoli koritenje u proizvodnji zatienog pronalaska, kao i pravo na naknadu tete.
188

Iz navedenih odredbi, dakle, proizilazi da se patentna zatita moe pruiti licu koje je izvrilo prijavu svog pronalaska-patenta, odnosno izuma, i da mu je to pravo priznato po postupku i na nain propisan navedenim zakonom od nadlenog zavoda ili ustanove za patente. Polazei od injenica koje su utvrene u postupku, a koje tuilac sada u albi protiv pobijane presude ne dovodi u sumnju, da on nije izvrio prijavu za zatitu pronalaska-patenta nadlenom zavodu bive SFRJ, niti je nakon raspada SFRJ to uinio u nekoj od republika u sastavu bive SFRJ koje su priznate kao drave, ovaj sud nalazi da je prvostepeni sud pravilno primijenio navedene materijalno-pravne odredbe citiranog zakona kada je zakljuio da tuilac nije nosilac prava na patent, niti mu je to pravo, kako je reeno, bilo priznato, a niti je to pravo na njegovo ime bilo upisano u registar patenata kad nadlenog Zavoda ili ustanove za patente. Vrhovni sud Srbije G.57/02 27.03.2003 Tuioevo patentno pravo nije povreeno jer predmet zatite iz patentnog spisa broj: 29786 Saveznog zavoda za patente je iskljuivo elektrina ema veze tastera i ona je zatiena kroz patentni zahtev. Kako su elektrine eme ureaja AB potpuno razliite, bez obzira na istu namenu, stoga se i ovi ureaji kroz eme veza i funkcionalne eme potpuno razlikuju, odnosno razlikuju se po mehaniko-geometrijskim karakteristikama, pa samim tim ne moe biti povreeno patentno pravo titulara patenta na ureaj A. Prvostepenom presudom odbijen je kao neosnovan tubeni zahtev tuioca kojim je traio da se utvrdi da je tuena izvrila povredu patenta tuioca, registrovanog kod Saveznog zavoda za patente, tako to je stavila u promet proizvod koji u potpunosti odgovara opisu i patentnim zahtevima tuioevog pronalaska, zbog ega je traio naknadu tete sa pripadajuom zakonskom zateznom kamatom. Ovo stoga to je prvostepeni sud naao da je predmet zatite tuioevog patentnog prava iz patentnog spisa Saveznog zavoda za patent iskljuivo elektrina ema- veza tastera kao ureaja A, jer je samo ona i nita vie zatiena kroz patentni zahtev. Budui da su elekrine eme ureaja A, koji je proizveden po tuioevoj emi i ureaj P koji je proizveden pa emi tuenog, potpuno razliite, bez obzira na istu namenu ovih ureaja, jer se ovi ureaji kroz eme veza i funkcionalne eme potpuno razlikuju, to jest razlikuju se po mehaniko-geometrijskim karakteristikama. Vrhovni sud Srbije G.33/04 07.04.2004 Za odluku o tubenom zahtevu za naknadu tete prethodno pitanje je da li e tuitelju biti poniteno reenje o priznatom patentu, a o emu se ve vodi postupak pred Zavodom za intelektualnu svojinu SCG. Tuilja svoj tubeni zahtev za naknadu tete zasniva na okolnosti da je nasilac prava patenta, pa odnos izmeu stranaka u postupku i pravo na naknadu zavisi od prava
189
Oblast C: Patenti

na patent tuilje, u odnosu na koje pravo je u toku postupak po zahtevu za ponitaj istog, koji zahtev je podneo tueni. Kako ishod parnice za naknadu tete u vezi sa iskoriavanjem patenta zavisi od toga da li e tuitelju biti poniteno rjeenje o priznatom patentu pravilno je prekinut postupak u smislu odredbi lana 213. stav 1. taka 1. ZPP-a, a sve u vezi sa lanom 12. ZPP-a, budui da e o prethodnom pitanju da li e tuitelju biti poniten patent ili ne odluku doneti Zavod za intelektualnu svojinu Srbije i Crne Gore, kao jedini nadlean.
Oblast C: Patenti
Vrhovni sud Srbije G.15/02 22.05.2003. godine Tuba zbog povrede prava kojima se tite pronalasci i znaci razlikovanja moe se podneti u roku od 3 godine od dana kada je tuilac saznao za povredu i uinioca. Po isteku roka od 5 godina od dana uinjene povrede, tuba se ne moe podneti. Reenjem Okrunog suda u Beogradu odbaena je kao neblagovremena tuba tuioca protiv tuenog podneta radi zatite prava kojim se tite pronalasci i radi naknade tete. Postupajui po albi protiv ovog reenja, Vrhovni sud je naao da je u konkretnom sluaju tuba podneta pre proteka rokova propisanih citiranim zakonskim odredbama, pa se ne moe prihvatiti stanovite prvostepenog suda da je tuba podneta 03.06.1991. godine neblagovremena, imajui u vidu da je proizvodnja za koju je korien pronalazk zatien patentom tuioca poela poetkom 1988. godine, no da je tuilac za povredu saznao tek 05.06.1988. godine, to bi znailo da je poslednji dan roka za podnoenje tube za naknadu tete u toj pravnoj stvari bio 05.06.1991. godine. Ovo stoga, jer se prema lanu 121. Zakona o zatiti pronalazaka, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja, tuba zbog povrede prava kojima se tite pronalasci i znaci razlikovanja moe podneti u roku od 3 godine od dana kada je tuilac saznao za povredu i uinioca. Po isteku roka od 5 godina od dana uinjene povrede tuba se ne moe podneti. Stoga nije prihvaeno stanovite da je tuba neblagovremena, jer je podneta u rok od 3 godine od dana saznanja tuioca za povredu pronalaska, ali ne i po isteku roka od 5 godina od dana uinjene povrede. Vii privredni sud u Beogradu Vii trgovinski sud Vii privredni sud I. 935/09 13.04.2009. godine Pokretanje postupka radi oglaavanja nitavim reenja o priznanju patenta, po Zakonu o patentima, nije razlog za obavezni prekid parninog postupka po tubi zbog povrede. Parnini sud moe, ali ne mora taj postupak prekinuti. Nije celishodno prekidati postupak po predlogu za odreivanje privremene mere, jer se
190

uvek moe podneti nov predlog, a u tom postupku ne postoje smetnje za odluivanje, niti se moe isticati prigovor presuene stvari. Iz obrazloenja Bez uticaja su albeni navodi izvrnih poverilaca da su se stekli uslovi za prekid postupka. Kao to je navedeno, Zakonom o patentima za sluaj pokretanja postupka radi oglaavanja nitavim reenja o priznanju prava, nije predvien obavezni prekid. Primenom odredbi Zakona o parninom postupku, on bi se mogao prekinuti na osnovu lana 215. tog zakona. Ova odredba se odnosi na prekid parninog postupka, postupka po tubi zbog povrede prava. Nema razloga da se ista shodno primeni na postupak po predlogu za odreivanje privremene mere koji se vodi po odredbama izvrnog postupka. Ovo zato to pravosnana odluka o privremenoj meri nema ista dejstva kao pravosnana presuda o povredi prava, pa poverioci, u svako doba, odnosno kada ocene da su se okolnosti promenile, mogu podneti novi predlog za odreivanje mere iste sadrine prema istim licima, a u tom postupku se nee moi sa uspehom isticati prigovor presuene stvari. Vrhovni sud Srbije Sl-231/60 30.06.1995. Tuba zbog povrede prava kojim se tite pronalasci, igovi, modeli i znaci razlikovanja moe se podneti u roku od tri godine od kada je tuilac saznao za povredu i uinioca ali ne kasnije od pet godina od kada je povreda uinjena. Vii privredni sud u Beogradu Vii trgovinski sud Vii privredni sud P.871/75 30.06.1995. Korisnik patenta je duan da plati naknadu za korienje i u sluaju kada nije dao podatke o obimu proizvodnje ako je ugovorena naknada za korienje patenta u paualnom iznosu na bazi minimalne proizvodnje a vetaenjem je utvreno da je takva minimalna proizvodnja i ostvarena. Vrhovni sud Srbije G. 281/93 30.09.1995. godine Pronalazako pravo se povreuje podraavanjem ili neovlaenom proizvodnjom, odnosno prodajom zatienog proizvoda. Vrhovni sud Srbije R.82/72 30.06.1995 Kad je ugovorom izmeu radnika i radne organizacije predvieno pravo radnika za ostvareno pronalazatvo, nezavisno od fiksnog ugovorenog linog dohotka,
191
Oblast C: Patenti

spor radi ostvarenja te naknade nije radni spor, te se pitanje rokova koji se primenjuju ima ceniti po odredbama o rokovima u redovnom postupku.
16.3. Tuba za osporavanje prava na patent

Tubom za osporavanje prava na patent tuilac (pronalaza ili lice koje je ugovorom steklo pravo ili pronalazaev pravni sljednik) moe traiti od suda da ga oglasi nosiocem patenta ako je patent izdat na ime lica koje nije pronalaza, njegov nasljednik ili drugi pravni sljednik, odnosno da se utvrdi da pravo na zatitu ima pronalaza, sve do isteka trajanja patenta. Do ove tube najee dolazi zbog toga to Institut za intelektualno vlasnitvo ne utvruje po slubenoj dunosti da li je podnosilac prijave lice koje ima pravo na patent. Pronalaza ima pravo tubom da zahtijeva od suda da naloi upisivanje njegovog imena u prijavu patenta i u sve isprave koje se izdaju za patent, te u odgovarajue registre Instituta, ako je u prijavi u statusu pronalazaa navedeno lice koje nije pronalaza. Uz ovaj tubeni zahtjev moe biti istaknut i zahtjev da se pravosnana presuda objavi na troak tuenika. Pravo na ovakvu tubu pripada i onom pronalazau zajednikog pronalaska koji nije naveden u prijavi patenta. Rok za podnoenje ovakve tube nije ogranien niti tubeni zahtjev moe zastarjeti, a u sluaju smrti pronalazaa pravo na podnoenje tube i isticanje ovakvih tubenih zahtjeva prelazi na nasljednike. Na osnovu sudske presude kojom je usvojen tubeni zahtjev za osporavanje prava na patent, tuilac moe da zahtijeva da se kao imalac patenta upie u registar Instituta.
192
Oblast C: Patenti
16.4. Naknada tete

Za sve povrede prava na patent kojima je poinjena teta vae opta pravila o naknadi tete i odgovornosti za tetu. teta moe biti stvarna teta i izgubljena dobit. Povredilac prava (tetnik) duan je da plati nosiocu prava (oteenom) odtetu u obimu koji se odreuje prema optim pravilima o naknadi tete, ili u obimu koji odgovara ugovornoj ili uobiajenoj naknadi za zakonitu upotrebu predmeta zatite. Tubenim zahtjevom moe se traiti da se vrati neopravdano steena korist imaocu prava (zahtjev za povrat neosnovano steenog po pravilu ima osnov u neplaanju

naknade za korienje tuioevog intelektualnog dobra, te u preuzimanju trita), odnosno da nadoknadi prouzrokovanu tetu po optim pravilima. Uprkos stavu Direktive 2004/48/EZ , kao i odredbi TRIPS, iz odredbi Zakona o patentu moe se zakljuiti da je u Bosni i Hercegovini za podnoenje zahtjeva za naknadu stvarne tete potrebna subjektivna odgovornost tetnika. Novana naknadase moe zahtijevati ako je: tueni stekao dobit kroz povredu prava, imalac prava izgubio dobit zbog povrede prava za iznos koji je mogao dobiti, da je dozvolio iskoriavanje roba treim licima uz naknadu (u teoriji i praksi ovaj nain obrauna iznosa tete naziva se metoda analogije sa naknadom za ustupanje, odnosno prenos prava). Po ovoj metodi vri se obraun iznosa uobiajene naknade koju bi tuenik platio tuiocu da je iskoriavao predmet zatite na osnovu ugovora o ustupanju prenosu a ne protivpravno. Pored ove naknade koja se uzima samo kao osnovica dodaje se iznos koji kompenzuje razliku koja postoji izmeu ekonomskog poloaja u kojem bi tuilac bio da je taj iznos uredno primio kao ugovorenu naknadu za ustupanje (prenos prava) i ekonomskog poloaja u kome se on stvarno nalazi kad taj iznos prima kao naknadu tete za svoje povrijeeno pravo.
Sudska praksa Vrhovni sud Srbije Rev.47/95 08.06.1998 Lice koje povredi pravo iz prijavljenog ili zatienog pronalaska, modela, uzoraka ili iga ili neovlaeno koristi zatienu oznaku porekla proizvoda, odgovara za materijalnu i nematerijalnu tetu po optim pravilima o naknadi tete. Presudom Vieg privrednog suda odbijene su kao neosnovane albe parninih stranaka i potvrena presuda privrednog suda, kojom je tueni obavezan da tuiocu naknadi tetu po osnovu povrede zatienih robnih igova. Vrhovni sud Srbije je odbio reviziju tuenog kao neosnovanu. Prema injeninom stanju utvrenom u postupku, pravosnanom presudom privrednog suda utvreno je da je tueni izvrio povredu etiri zatiena robna iga tuioca. Polazei od ovako utvrenog injeninog stanja, privredni sudovi su usvojili tubeni zahtev za naknadu nematerijalne tete u deviznom iznosu u dinarskoj protvvrednosti na dan isplate. U ovom sluaju pravilno se polo od odredbe lana 117. Zakona o zatiti pronalazaka, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja, prema kome lice koje povredi pravo iz prijavljenog ili zatienog pronalaska, modela uzoraka ili iga ili neovlaeno koristi zatienu oznaku porekla proizvoda, odgovara za tetu po optim pravilima o naknadi tete.
193
Oblast C: Patenti

Stim u vezi ispunjeni su uslovi za naknadu tete iz lana 154. i 155. ZOO, jer je pravosnanom presudom utvreno da je tueni izvrio povredu zatienih igova tuioca. Neosnovano se revizijom tuenog istie da u ovom sluaju moe biti eventualno rei samo o naknadi materijalne, a ne i nematerijalne tete. Tuilac bi imao pravo i na naknadu materijalne tete, ukoliko bi dokazao da je ovakvu tetu pretrpeo. Meutim, po samoj prirodi stvari, nematerijalna teta takoe nije iskljuena.
Oblast C: Patenti
Okruni sud u Zajearu G. 35/96 Potraivanje na ime naknade tete zbog neovlaenog iskorienja patenta zastareva u roku od tri godine. Vii trgovaki sud Republike Hrvatske P-1365/02-5 od 23.studenog 2004. PATETNO PRAVO LICENCNA NAKNADA IZGUBLJENA DOBIT Zakon o industrijskom vlasnitvu, dalje: ZIV (Tekst Zakona o industrijskom vlasnitvu obuhvaa: 1. Zakon o zatiti izuma, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja (Slubeni list SFRJ, br. 34/81) 2. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zatiti izuma, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja (Slubeni list SFRJ, BR. 3/90) 3. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zatiti izuma ... (Slubeni list SFRJ, br. 20/90) 4. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zatiti izuma, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja koji se u Republici Hrvatskoj primjenjuju kao republiki zakon (Narodne novine, br. 19/92) 5. Uredbu o izmjeni Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o zatiti izuma, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja koji se u Republici Hrvatskoj primjenjuju kao republiki zakon (Narodne novine, br. 61/92). Zbog postojanja nove pravne terminologije u Republici Hrvatskoj, uinjene su izvjesne terminoloke promjene u tekstu Zakona iskljuivo na inicijativu ovog Zavoda), lanak 20. i 21. Tuenik koji je neovlateno koristio patentom zatieni izum duan je tuitelju naknaditi tetu zbog izgubljene dobiti barem u visini mogue licencne naknade koju bi tuitelj postigao da je dao licencu za koritenje izuma treoj osobi. Iz obrazloenja Trgovaki sud u Zagrebu pobijanom presudom broj: XXI P-4897/95 od 20.prosinca 2001.godine naloio je tueniku da prestane s daljnjim obavljanjem radnji kojim ini povredu izuma tuitelja zatienih patenata pod nazivom. Postupak obnove tanjarustog oglavlja naplatka s deformiranim provrtima automobilskog kotaa, priznatim od strane Dravnog zavoda za intelektualno vlasnitvo Republike Hrvatske i objavljenom u patentnom glasniku DZIV-a broj 3, 1996., str.67
194

pod brojem P-920187, s pravom prvenstva od 1.oujka 1985. i vanou do 28.2.2005. godine a baziran na rjeenju biveg SZP-a o priznanju toga patenta pod nazivom Postupak reparature tanjurastog oglavlja naplatka s deformiranim provrtima automobilskog kotaa pod brojem 1381/89 P-322/85 od 1.oujka 1985.godine, i Poboljani postupak reparature opravke naplatka s deformiranim provrtima automobilskog kotaa priznatim od strane Dravnog zavoda za intelektualno vlasnitvo Republike Hrvatske i objavljenim u Hrvatskom patentnom glasniku DZIV-a broj 2, 1995, 6, str. 1214 pod brojem P-920188, s pravom prvenstva od 1.travnja 1987. i vanou do 31.oujka 2007.godine, a baziran na rjeenju biveg SZP-a o priznanju patenta pod istim nazivom pod brojem 144/89 P-565/87 od 1.travnja 1987.godine. Tueniku se nalae isplata 4.654,80 kn na ime naknade za neovlateno koritenje tuiteljevih naprijed opisanih patenata. Tuitelj je odbijen s naknadom iz istoga osnova za period od 1989. do 1992.godine, kao i sa zahtjevom na naknadu nematerijalne, moralne tete. Presuda e se po pravomonosti objaviti u Veernjem i Jutarnjem listu na troak tuenika, a tuitelj je obavezan naknaditi tueniku parnini troak u iznosu od 4.270,50 kn, temeljem odredbe lanka 154. stavak 2., tj. srazmjerno postignutom uspjehu u parnici. Iz obrazloenja pobijane presude proizlazi da je sud ocjenom provedenih dokaza utvrdio da je tuitelj podnio prijave izuma bivem Saveznom zavodu za patente pod brojem P-322/85 pod nazivom Postupak reparature tanjurastog oglavlja naplatka s deformiranim provrtima automobilskog kotaa koji je priznat od strane Dravnog zavoda za intelektualno vlasnitvo pod brojem P-920187 s pravom prvenstva od 1.oujka 1985. i vanou do 28.veljae 2005.godine. Tuitelj je prijavio vie izuma na patentnu zatitu uiva kao izumitelj samo ona osoba koja je ishodila i priznanje odreenog patenta, pa s obzirom na to tuitelj je nositelj dva patenta pod nazivima Postupak reparature tanjurastog oglavlja naplatka s defomiranim provrtima automobilskog kotaa i Poboljani postupak reparature opravke naplatka s defomiranim provrtima automobilskog kotaa pod brojem P-920188, a baziran je na prijavi patenta bivem SZP-u pod brojem P-565/87 od 1.travnja 1987.godine. Imajui u vidu odredbu lanka 50. stavak 1. i 44. Zakona o industrijskom vlasnitvu, pored patenata broj P-920187 i P-920188 tuitelj ima pravo na djelominu i privremenu zatitu svog izuma prijavljenog pod nazivom Postupak opravke naplatka deformiranih provrta (za koji izum je nakon reprijave patenta broj P-2116/88 od 15.11.1998.godine, a sukladno lanku 97. ZIV-a dana 28.10.1994.godine, pod brojem P-920185A, podnesen zahtjev za potpuno ispitivanje uvjeta za priznanje toga patenta, jer prava pod navedenoj prijavi P-920185A djeluju erga omnes i tuitelj je ta prava stekao od dana podnoenja uredne prijave, a privremeno su iz razloga jer ovise o odluci Dravnog zavoda za intelektualno vlasnitvo o priznanju i upisu priznatog prava u registar. Navod tuenika da je izumio istu metodu reparature naplatka i da ga je prijavio nije osnovan, jer je prijava tuenika odbijena od strane Dravnog zavoda za intelektualno vlasnitvo rjeenjem od 9.lipnja 1999.godine. Ugovor broj 3058/86 od 18.rujna 1986. godine sklopljen izmeu Centra za unapreenje produktivnosti Zagreb i P. o ustupanju prava koritenja tuiteljevih izuma pod brojevima P-322/85, 1550/85 i 283/86 biveg SZP-a vai do kraja 1990.godine, to zahtjev tuitelja za naknadu za razdoblje do kraja te godine 1999. godine nije utemeljen. Ugovorom od 23.svibnja 1988.godine sklopljenog izmeu parninih stranaka o ustupanju prava koritenja tuiteljeva izuma tueniku vaio je najvie dvije godine. Tu tuiteljev zahtjev za naknadu za 1989. godine nije osnovan. Na temelju nalaza vjetaka a usporedbom bitnih elemenata u
195
Oblast C: Patenti

postupku popravka oteenog automobilskog naplatka od strane tuitelja i tuenika utvreno je da se radi o potpuno istovjetnim postupcima (lanak 20. i 21. ZIV-a), a kako tuitelj nije ovlastio tuenika upotrebljavati patent nakon 1998. godine, to je postupkom tuenika neovlatenim raspolaganjem patenta (lanak 118. ZIV-a), tuenik povrijedio patentno pravo tuitelja, stoga je odlueno kao u izreci pod tokom 1. presude. Kako je tuenik neovlateno upotrijebio patente tuitelja, to tuitelju pripada naknada, jer takvim postupkom tuenika izgubio je mogunost ostvarenja dobiti, a naknada je utvrena temeljem nalaza vjetaka financijske struke, baziranog na ugovoru tuitelja s P., Zagreb, od 18.rujna 1986.godine o ustupanju prava koritenja tuiteljevih izuma broj: P-322/85, P-1550/85 i 283/86 biveg SZP-a. Vjetak je u nalazu naveo koliko je tuenik u 1993. i 1994. godini ostvario opravcima naplatka tako da licencna naknada od ugovorenih 30% prema ugovoru iznosi 4.654,80 kn (toka 2. izreke presude). Sa dijelom zahtjeva tuitelj je odbijen (toka 3.izreke presude), iz razloga jer tuitelj nije uplatio predujam za dodatno vjetaenje tako da se nije mogla utvrditi visina naknade i za preostale godine. Tuitelj je takoer odbijen sa zahtjevom za naknadu nematerijalne tete, jer se ista ne moe utvrditi u skladu s propisima Republike Hrvatske kao neka vrsta novane kazne za povredu zatienog patenta. Odluka o trokovima temelji se na odredbi lanka 154. stavka 2. ZPP-a prema uspjehu stranaka u parnici uz napomenu da tuitelj nije sastavio trokovnik sukladno odredbi lanka 164. stavak 2. ZPP-a. Protiv ove presude ale se tuitelj i tuenik. Tuitelj u albi navodi da je tuenik bez ovlatenja koristio registrirane patente tuitelja, zbog ega tuitelji trae naknadu za bespravno koritenje svojih patenata. Sud se poziva na ugovor sklopljen izmeu stranaka od 23.svibnja 1998.godine, meutim, nije cijenio injenicu da je ugovor jednostrano raskinut od strane tuenika 1.11.1988.godine, dakle, ugovor je bio na snazi za vrijeme za koje tuitelj trai naknadu, a to vrijeme od 1988. do 1995.godine, dok je sud dosudio naknadu za 1992., 1993. i 1994.godinu. Tuitelj je visinu naknade uskladio s nalazom vjetaka koji je izraunao 30% prodajne cijene usluge reparature naplatka, tako da nije bilo mjesta navedeni iznos umanjiti za daljnjih 30%. U pogledu naknade nematerijalne tete sud je trebao usvojiti zahtjev uz primjedbu odredbe lanka 223. ZPP-a. Takoer pobija odluku o trokovima postupka, jer je tuitelj priloio trokovnik po kojem sud nije postupio. Tuenik u albi navodi da je sud poinio bitnu povredu odredaba parninog postupka jer nije prihvatio prijedlog za ponovno strojarsko vjetaenje, a osim toga iako je tuenik stavio prigovor na nalaz financijskog vjetaka, a suprotno tome sud tvrdi da prigovor nije istaknut... alba tuenika je djelomino osnovana, a djelomino nije osnovana. Prvostupanjski sud nije poinio bitnu povredu odredaba parninog postupka, ne prihvaajui prijedlog tuenika za novim strojarskim vjetaenjem, jer za to nije bilo potrebe, budui da su bitni elementi za ocjenu postupaka tuitelja i tuenika dati u nalazu, imajui pri tome u vidu i odredbu lanka 20. i 21. Zakona o industrijskom vlasnitvu (dalje: ZIV). Naime, usporedbom bitnih elemenata postupka popravka oteenog automobilskog naplatka iz izuma tuenika (Dravni zavod za intelektual-
196
Oblast C: Patenti

no vlasnitvo je rjeenjem od 9.lipnja 1999.godine odbio tuenikovu prijavu za priznanje prava na taj patent) s bitnim elementima postupaka priznatih patenata tuitelja, zakljuak vjetaka je da se radi o potpuno istovjetnim postupcima. Temeljem toga nalaza i citiranih odredbi ZIV-a prvostupanjski sud je pravilno utvrdio da je tuenik svojim postupcima povrijedio patentno pravo tuitelja, patente koji su tuitelju priznati od strane Saveznog zavoda za patente pod brojem P-322/85 s pravom prvenstva od 1.oujka 1985.godine, odnosno 1.travnja 1987.godine i priznati od strane Dravnog zavoda za intelektualno vlasnitvo RH pod brojem P-920187 s pravom prvenstva od 1.oujka 1985. i vanou do 28.veljae 2005.godine i P-565/87 (bivi SZP) odnosno od strane Dravnog zavoda za intelektualno vlasnitvo pod brojem 920188 s pravom prvenstva od 1.4.1987.godine s vanou do 31.oujka 2007.godine. Kako je utvrena neovlatena upotreba patenta tuitelja od strane tuenika, tuitelju pripada licencna nagrada, jer neovlatenim koritenjem zatienog patenta nosilac patenta izgubio je mogunost ostvarenja dobiti koja se sastoji u licencnoj naknadi za ustupljena prava iz patenta. Kako je prvostupanjski sud na utvreno injenino stanje pravilno primijenio materijalno pravo i za svoju odluku naveo jasne i odreene razloge koje prihvaa i ovaj albeni sud bez potrebe da se ponavljaju, to je alba tuenika djelomino odbijena i potvrena toka 1., 2. i 6. izreke presude, temeljem odredbe lanka 368. ZPP-a.
Oblast C: Patenti
U odnosu na toku 5. izreke a koja glasi da e se presuda objaviti u dnevnim listovima Veernjem listu i Jutarnjem listu po nastupanju pravomonosti presude na troak tuenika, alba tuenika je osnovana. Ovo iz razloga jer prema odredbi lanka 127. ZIV-a izumitelj odnosno autor moe tubom kod nadlenog suda traiti da bude naveden u prijavi i svim ispravama u skladu s lanom 11. ZIV-a kao stvaralac, a u konkretnom sluaju iz tube proizlazi da tuitelj ne trai da putem suda bude naveden u prijavi i u svim ispravama u smislu te odredbe ZIV-a. Dakle, imajui u vidu odredbu lanka 127. i 128. ZIV-a, prvostupanjski sud je pogreno primijenio materijalno pravo, kada je odluio da se presuda objavi u dnevnim listovima, pa je s obzirom na to u tom dijelu presudu valjalo preinaiti u smislu lanka 373. ZPP-a. Tuitelj albom pobija toku 3. i 4. izreke presude koju albu ovaj albeni sud ocjenjuje neosnovanom. Tuitelj navodi u albi da trai naknadu za bespravno koritenje svojih patenata od 1988. do 1994.godine, a prvostupanjski sud je ocijenio zahtjev tuitelja neosnovanim za vrijeme od 1989. do 1992.godine imajui u vidu nalaz vjetaka financijske struke, koji se nalaz temelji na dokumentaciji iz 1993. i 1994. godine, jer za ranije godine nema potrebne dokumentacije. Za ostale godine naknadu nije bilo mogue utvrditi jer tuitelj nije platio predujam za dopunu nalaza, stoga je pravilno sud temeljem lanka 221. ZPP-a odluio kao u toki 3. izreke. Tuitelj nema osnova za naknadu nematerijalne tete, imajui u vidu odredbu lanka 11. ZIV-a, prema citiranoj odredbi moralno pravo stvaraoca je da kao stvaralac bude oznaen u prijavi, odnosno ispravama koje se odnose na patente. Tuitelj u prijavama nije oznaen kao izumitelj odnosno stvaralac i ne postoji zahtjev tuitelja da u prijavi u ispravama bude oznaen sukladno lanku 11. ZIV-a pa stoga nema osnove za naknadu nematerijalne tete, jer nisu ispunjeni uvjeti iz lanka 128. ZIV-a.
197

16.5. Penal - posebna naknada
Zakon o patentu propisuje da u sluaju povrede imovinskog ili drugog prava pronalazaa uinjene namjerno ili iz krajnje nepanje, pronalaza moe od povredioca traiti naknadu do trostrukog iznosa ugovorene, a ako nije ugovoreno, od odgovarajue uobiajene naknade. Prilikom odluivanja o zahtjevu za plaanje penala sud e uzimati u obzir sve okolnosti sluaja, a naroito obim nastale tete, stepen krivice povredioca, obim ugovorene ili uobiajene naknade i preventivni cilj penala. Ako je nastala teta vea od penala, nosilac penala ovlaen je da trai razliku do iznosa naknade potpune tete. Cilj penala (civilne kazne) je da omogui pravedno obeteenje pronalazau u sluajevima kada je iznos stvarne tete i izmakle dobiti nemogue dokazati ili je dokazivanje skopano sa velikim tekoama i nerealno je.
198
Oblast C: Patenti
16.6. Posebno o naknadi nematerijalne tete

Nezavisno od naknade imovinske tete, kao i u sluaju da takve tete nema, pronalaza moe traiti da se, po optim pravilima o naknadi tete i odgovornosti za tetu, dosudi pravina novana naknada za pretrpljenu duevnu bol zbog povrede njegovih moralnih prava. Prilikom odluivanja o zahtjevu, sud e uzeti u obzir sve okolnosti sluaja, a naroito intenzitet i trajanje duevne boli prouzrokovane povredom moralnog prava.

17.1. Uslovi za odreivanje privremenih mjera
Zakon o patentu je propisao vrste privremenih mjera i uslove za njihovo odreivanje, tako da se u sudskim postupcima za zatitu patenta ne primjenjuju sudske mjere obezbjeenja propisane zakonima o parninom postupku entiteta i Brko Distrikta, niti privremene mjere propisane Zakonom o izvrnom postupku pred Sudom Bosne i Hercegovine. Zbog povrede prava iz Zakona o patentu sud e odrediti privremenu mjeru radi obezbjeenja zahtjeva, pod uslovom da je predlaga uinio vjerovatnim da je: a) nosilac prava iz Zakona o patentu i b) njegovo pravo povrijeeno, ili da prijeti stvarna opasnost od povrede. Osim ova dva navedena uslova koji moraju biti ispunjeni kumulativno, nosilac prava mora uiniti vjerovatnom i jednu od sljedeih pretpostavki:

a) opasnost da e ostvarivanje zahtjeva biti onemogueno ili znatno oteano, b) da je privremena mjera potrebna radi spreavanja nastanka tete koju e biti kasnije teko popraviti, ili c) da pretpostavljeni povredilac, izricanjem privremene mjere koja bi se kasnije u postupku pokazala kao neopravdana, ne bi pretrpio vee negativne posljedice od onih koje bi bez izricanja takve privremene mjere pretrpio nosilac prava.
17.2. Vrste privremenih mjera

Za obezbjeenje zahtjeva zbog povrede prava iz Zakona o patentu sud moe odrediti bilo koju privremenu mjeru kojom moe postii cilj obezbjeenja, a naroito da se: a) pretpostavljenom povrediocu zabrane radnje kojima se povreuje pravo iz ovog Zakona, b) oduzmu, uklone iz prometa i pohrane predmeti povrede i sredstva povrede koji su iskljuivo ili u pretenoj mjeri namijenjeni, odnosno upotrebljavaju se za injenje povreda.
Oblast C: Patenti
U praksi se deava da se predloi odreivanje obje navedene mjere, a na sudu je ocjena da li e usvojiti prijedlog i odrediti obje mjere. 17.3. Specifinosti privremenih mjera u odnosu na rjeenja iz zakona o parninim postupcima Privremene mjere u postupcima za zatitu intelektualnog vlasnitva imaju karakter odbrambenih, zatitnih ili preventivnih mjera. Izuzetno, imaju i karakter kaznenih mjera. Privremene mjere za obezbjeenje zahtjeva zbog povrede prava iz Zakona o patentu sud moe odrediti i kada je njihova sadrina identina jednom od tubenih zahtjeva. Inae, kada je privremena mjera identina tubenom zahtjevu, sud je u pravilu ne moe dozvoliti (osim kod smetanja posjeda i u radnim sporovima), jer je na taj nain rijeio i o tubenom zahtjevu odnosno prejudicirao tubeni zahtjev. Meutim, kod privremenih mjera iz oblasti patenata postoje razlozi zbog kojih je zakonodavac sam propisao ovaj izuzetak a to je: vrsta prava koja se tite, prava se stiu u postupku kod nadlenog organa, to olakava dokazivanje jer se izdaju odgovarajue isprave i prava se objavljuju u Slubenom glasniku ime se obezbjeuje publicitet, obaveza plaanja takse, a i drava ima pojaanu odgovornost za zatitu, i prava su od znaaja za privredni promet. Privremena mjera se, u postupku zatite prava na patent, moe donijeti i bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja protivne strane. Nosilac prava koji predlae da se donese privremena mjera bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja protivne strane duan je, osim prethodno navedenih uslova, uiniti vjerovatnim da bi bilo kakvo odgaanje izricanja privremene mjere prouzrokovalo nosiocu prava nastanak tete koju bi bilo teko popraviti. U sluaju izri-
199

canja privremene mjere pod navedenim usovima, sud e rjeenje o privremenoj mjeri dostaviti suprotnoj strani odmah poslije njenog provoenja. Sutina ove mjere je da se ona izvrava bez prethodnog obavjetavanja lica protiv koga se izrie kako bi se sprijeilo da se unite ili uklone dokazi (roba, alat kojima se vri povreda prava). Ako je mjera odreena prije podnoenja tube, sud e u rjeenju odrediti i rok u kojem predlaga mora podnijeti tubu radi opravdanja te mjere. Rok ne moe biti dui od 20 radnih dana, odnosno 31-og kalendarskog dana od dana dostavljanja rjeenja predlagau, zavisno od toga koji rok istie kasnije. Na zahtjev lica protiv kojeg je pokrenut postupak za izricanje privremene mjere sud moe, na teret podnosioca zahtjeva za izricanje privremene mjere, odrediti odgovarajui iznos kao sredstvo obezbjeenja za sluaj neosnovanosti tog zahtjeva.
200
Oblast C: Patenti
17.4. Prigovor na odluku o privremenoj mjeri

Zakonom o patentu je propisano da se u postupku za izricanje privremene mjere primjenjuju odredbe zakona o parninom postupku, ako ovim zakonom nije drukije odreeno, kao i da je postupak u vezi s izricanjem privremene mjere hitan. Prema odredbama Zakona o patentu, pravni lijek protiv odluka povodom prijedloga za odreivanje privremenih mjera je prigovor. Sud mora odluiti o prigovoru protiv rjeenja o privremenoj mjeri u roku od mjesec dana od dana podnoenja odgovora na prigovor, odnosno od isteka roka za podnoenje tog odgovora. Rok za podnoenje prigovora i davanje odgovora na prigovor nije propisan Zakonom o patentu pa se u pogledu tih rokova, a u smislu odredbi Zakona o patentu, imaju primijeniti odredbe zakona o parninom postupku entiteta i Brko Distrikta kojima su regulisane sudske mjere obezbjeenja, odnosno u postupku pred Sudom Bosne i Hercegovine odredbe Zakona o izvrnom postupku pred Sudom Bosne i Hercegovine kojima su regulisane privremene mjere. Prema odredbama navedenih zakona, rok za izjavljivanje prigovora, odnosno albe protiv rjeenja o odreivanju privremene mjere je 8 dana od dana dostavljanja rjeenja a rok za davanje odgovora na prigovor, odnosno albu je 3 dana. Prema odredbama zakona o parninom postupku entiteta i Brko Distrikta, kao i prema odredbama Zakona o izvrnom postupku pred Sudom Bosne i Hercegovine, alba ne odlae izvrenje rjeenja o odreivanju privremene mjere. Zakonom o patentu nije propisano koji je sud nadlean za odluivanje o prigovoru, odnosno albi, pa se i po tom pitanju imaju primijeniti odredbe navedenih zakona o parninom postupku kojima je propisano da o albi protiv prvostepenog rjeenja o mjeri obezbjeenja odluuje drugostepeni sud. U smislu odredbi zakona o parninom postupku entiteta alba nije dozvoljena protiv rjeenja o odreivanju mjere

obezbjeenja koje je u prvom stepenu donio okruni, odnosno kantonalni sud ili vrhovni sudovi entiteta.
Sudska praksa Vii privredni sud u Beogradu Vii trgovinski sud Vii privredni sud I.2057/08-a 14.08.2008 Za ocenu aktivne legitimacije predlagaa privremene mere radi zatite patenta nije relevantno samo da je doneto reenje kojim se reenje o priznanju patenta oglaava nitavim. Vano je utvrditi i kada to reenje proizvodi pravno dejstvo ponitavanjem pravnih posledica koje je reenje o priznanju prava proizvelo. Iz obrazloenja Prvostepeni sud svoju odluku o tome da izvrni poverioci nemaju aktivnu legitimaciju zasniva na injenicama koje je saznao od Zavoda za intelektualnu svojinu, pre svega da je reenje o priznanju patenta oglaeno nitavim. Ne vri uvid u navedeno reenje niti vri ocenu tog dokaza, jer njega nema u spisima, niti je ono priloeno uz dopis Zavoda za intelektualnu svojinu. Dopis Zavoda ne dostavlja strankama, pa ni izvrnim poveriocima, kako bi se o tvrdnjama iz dopisa izjasnili. Ne razmatra kada reenje kojim se reenje o priznanju prava oglasi nitavim proizvodi pravne posledice, a prema lanu 259. Zakona o optim upravnom postupku oglaavanjem reenja nitavim ponitavaju se i pravne posledice koje je to reenje proizvelo. Ne utvruje injenice koje se odnose na konanost i pravosnanost te odluke i znaaj u odnosu na pravno steeno reenjem o priznanju prava i upisom u odgovarajui registar. Bez toga, prvostepeni sud nije ni imao mogunost da pravilno primeni materijalno pravo i odlui o predlogu za odreivanje privremene mere, ocenjujui da li izvrni poverioci zaista imaju ili nemaju aktivnu legitimaciju za voenje spora po tubi zbog povrede patenta, a time i za podnoenje predloga za odreivanje privremene mere prije pokretanja tog spora. U tom kontekstu relevantni propisi su ne samo odredbe Zakona o patentima, ve i odredbe zakona iz oblasti upravnog prava, odnosno Zakona o optem upravnom postupku i Zakona o upravnim sporovima koje se odnose na konanost i pravosnanost upravnih akata, kao i na pravne posledice donoenja reenja kojim se oglaava nitavim reenje o priznanju prava. Vii privredni sud u Beogradu Vii trgovinski sud Vii privredni sud I. 935/09 13.04.2009. godine Pokretanje postupka radi oglaavanja nitavim reenja o priznanju patenta, po Zakonu o patentima, nije razlog za obavezni prekid parninog postupka po tuOblast C: Patenti
201

bi zbog povrede. Parnini sud moe, ali ne mora taj postupak prekinuti. Nije celishodno prekidati postupak po predlogu za odreivanje privremene mere, jer se uvek moe podneti nov predlog, a u tom postupku ne postoje smetnje za odluivanje, niti se moe isticati prigovor presuene stvari. Iz obrazloenja Bez uticaja su albeni navodi izvrnih poverilaca da su se stekli uslovi za prekid postupka. Kao to je navedeno, Zakonom o patentima za sluaj pokretanja postupka radi oglaavanja nitavim reenja o priznanju prava, nije predvien obavezni prekid. Primenom odredbi Zakona o parninom postupku, on bi se mogao prekinuti na osnovu lana 215. tog zakona. Ova odredba se odnosi na prekid parninog postupka, postupka po tubi zbog povrede prava. Nema razloga da se ista shodno primeni na postupak po predlogu za odreivanje privremene mere koji se vodi po odredbama izvrnog postupka. Ovo zato to pravosnana odluka o privremenoj meri nema ista dejstva kao pravosnana presuda o povredi prava, pa poverioci, u svako doba, odnosno kada ocene da su se okolnosti promenile, mogu podneti novi predlog za odreivanje mere iste sadrine prema istim licima, a u tom postupku se nee moi sa uspehom isticati prigovor presuene stvari.
202
Oblast C: Patenti

U Zakonu o patentu sadrane su i odredbe o obezbjeenju dokaza. Pravilo je da se dokazi izvode na glavnoj raspravi. Meutim, postoje situacije da se na glavnoj raspravi nee moi izvesti ili da e tada izvoenje dokaza biti oteano, a nekada je potrebno izvesti dokaze nakon pravosnanog okonanja postupka, ako je to potrebno radi pokretanja postupka po vanrednim pravnim lijekovima. U takvim sluajevima mogue je podnoenje prijedloga za obezbjeenje dokaza za koje se moe pretpostaviti da e biti korisni za utvrivanje injenica, na nain da se mimo glavne rasprave izvedu i o tome saini zapisnik koji e se na glavnoj raspravi proitati. Na osnovu prijedloga stranke za obezbjeenje dokaza sud e donijeti rjeenje o obezbjeenju dokaza ako predlaga uini vjerovatnim da: a) je nosilac prava iz Zakona o patentu, b) je njegovo pravo povrijeeno, ili da prijeti stvarna opasnost od povrede, c) e dokazi o toj povredi biti uniteni, ili kasnije nee moi biti izvedeni, ili da e njihovo kasnije izvoenje biti oteano. Nosilac prava koji trai da se donese rjeenje o obezbjeenju dokaza bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja suprotne stranke duan je, osim prethodno navedenih uslova, uiniti vjerovatnim i postojanje opasnosti da e dokazi o povredi, zbog radnji protivnika, biti uniteni, ili se kasnije nee moi izvesti. U ovom sluaju sud e rjeenje o obezbjeenju dokaza dostaviti suprotnoj strani odmah poslije izvoenja dokaza.

U postupku obezbjeenja dokaza sud moe rjeenjem odrediti izvoenje bilo kojeg dokaza, a naroito: a) uviaj prostorija, poslovne dokumentacije, inventara, baza podataka, kompjuterskih memorijskih jedinica ili drugih stvari, b) oduzimanje uzoraka predmeta povrede, c) pregled i predaju dokumenata, d) odreivanje i sasluanje vjetaka, e) sasluanje svjedoka. Obezbjeenje dokaza moe se traiti i nakon pravosnano okonanog postupka, ako je to potrebno radi pokretanja postupka po vanrednim pravnim lijekovima ili za vrijeme takvog postupka. U postupku obezbjeenja dokaza, prema Zakonu o patentu, primjenjuju se odredbe zakona o parninom postupku, a koje se odnose na sudske mjere obezbjeenja. Postupak obezbjeenja dokaza je hitan.
Oblast C: Patenti
18.1. Prava protivnika predlagaa

Ako se kasnije pokae da je prijedlog za obezbjeenje dokaza neopravdan, ili ako nosilac prava taj prijedlog ne opravda, protivna strana ima pravo da trai: a) vraanje oduzetih predmeta, b) zabranu upotrebe pribavljenih informacija, c) naknadu tete. Sud mora u postupku obezbjeenja dokaza obezbijediti zatitu povjerljivih podataka stranaka i voditi brigu o tome da se sudski postupak ne zloupotrijebi iskljuivo s namjerom pribavljanja povjerljivih podataka suprotne strane.
203
18.2. Sredstvo obezbjeenja za suprotstavljenu stranku

Na zahtjev lica protiv kojeg je pokrenut postupak za obezbjeenje dokaza sud moe, na teret predlagaa te mjere, odrediti odgovarajui iznos kao sredstvo obezbjeenja za sluaj neosnovanosti tog prijedloga.

Sud moe u toku parnice, zbog povrede prava iz Zakona o patentu, na osnovu opravdanog zahtjeva jedne od stranaka odrediti povrediocu prava da dostavi podatke o izvoru i distribucionim kanalima robe ili usluga kojima se povreuje pravo iz ovog zakona.

Sud moe odrediti da gore navedene podatke dostave sudu i lica koja u obimu komercijalne djelatnosti posjeduju robu, koriste usluge ili daju usluge za koje se sumnja da se njima vrijea pravo iz Zakona o patentu, kao i lice koje je od nekog od navedenih lica oznaeno kao umijeano u proizvodnju, izradu i distribuciju robe ili davanje usluga za koje se sumnja da se njima vrijea pravo iz ovog zakona.
Oblast C: Patenti
20. Izvoenje dokaza

Kada sud rjeenjem odlui da e se izvesti predloeni dokaz koji se nalazi kod suprotne strane, ta strana duna je da na zahtjev suda preda dokazna sredstva kojima raspolae. Dokazna sredstva koja je suprotna strana duna predati na zahtjev suda odnose se i na bankovnu, finansijsku i poslovnu dokumentaciju koja se nalazi pod kontrolom suprotne strane, pod uslovom da se radi o povredi prava koja dostie obim komercijalne djelatnosti. Sud je duan da poslije izvoenja dokaza obezbijedi zatitu povjerljivih podataka stranaka i da vodi brigu o tome da se sudski postupak ne zloupotrijebi iskljuivo s namjerom pribavljanja povjerljivih podataka suprotne stranke. U postupku izvoenja dokaza primjenjuju se odgovarajue odredbe Zakona o parninom postupku.
204
20.1. Teret dokazivanja

Ako je predmet povrede patentom zatieni postupak za proizvodnju nove materije, smatrae se, dok se ne dokae suprotno, da je svaka jednaka materija ili materija jednakog sastava proizvedena zatienim postupkom. Teret dokazivanja pada na tuenog koji takvu supstancu ili kompoziciju proizvodi.
20.2. Hitnost postupka

Postupak zbog povrede prava iz Zakona o patentu je hitan. Na zahtjev suda ili neke od stranaka u postupku zbog povrede patenta, Institut e odmah uzeti u rad zahtjev za proglaenje rjeenja o priznanju patenta nitavim, odnosno Komisija za albe uzee u rad albu, ako su zahtjev za proglaenje rjeenja o priznanju patenta nitavim, odnosno alba podneseni prije ili u toku parnice i hitno po njemu postupati. Sud e, s obzirom na okolnosti sluaja, odluiti da li e odrediti prekid postupka do konane odluke o zahtjevu za proglaenje rjeenja o priznanju patenta nitavim. Na postupke zbog povrede patenta primjenjuju se odredbe zakona o parninom postupku, odnosno zakona o izvrnom postupku.

21. Zatita patenta u carinskom postupku carinske mjere
Zatita i spreavanje povrede prava iz patenta moe se ostvariti i u carinskom postupku i to: 1. po zahtjevu nosioca patenta i 2. po slubenoj dunosti Carinski postupak u vezi sa robom kojom se povreuju prava iz Zakona o patentu je hitan.
21.1. Postupanje po zahtjevu nosioca prava

Nadleni carinski organ po zahtjevu nosioca iskljuivih prava preduzima mjere u cilju zabrane uvoza, izvoza i tranzita robe kojima se povreuju prava iz Zakona o patentu. Nosilac iskljuivih prava prema ovom zakonu, koji opravdano sumnja da e doi do uvoza, tranzita ili izvoza robe proizvedene suprotno odredbama ovog zakona, moe kod organa nadlenog za poslove carine (u daljnjem tekstu: carinski organ) podnijeti zahtjev (sa svim neophodnim podacima propisanim zakonom) za zatitu svojih prava putem carinskih mjera privremenog zadravanja robe od daljnjeg putanja u promet (postupanje po zahtjevu). Ako carinski organ udovolji ovom zahtjevu, on o tome obavjetava sve carinske ispostave i nosioca prava. Zahtjev koji podnosi nosilac iskljuivih prava za zatitu prava pred carinskim organom mora da sadri zakonom propisane podatke o podnosiocu zahtjeva, detaljan opis robe, dokaze da je podnosilac zahtjeva, odnosno njegov ovlaenik nosilac iskljuivog prava iz Zakona o patentu i dokaze o tome da je njegovo iskljuivo pravo vjerovatno povrijeeno, kao i druge podatke vane za odluivanje o zahtjevu kojima raspolae podnosilac. Ako carinska ispostava prilikom provoenja carinskog postupka nae robu koja odgovara opisu robe iz odluke nadlenog carinskog organa, ona e tu robu privremeno zadrati od daljnjeg putanja u promet. Odluka o privremenom zadravanju robe uruuje se nosiocu prava i njenom uvozniku. U odluci o zadravanju robe odreuje se da se spostvenik robe, odnosno lice koje je ovlaeno za raspolaganje robom, u roku deset radnih dana od dana privremenog zadravanja, moe izjasniti o tome da li se radi o robi kojom se vrijea pravo iz Zakona o patentu. Ako carinski organ ne primi pisano izjanjenje sopstvenika ili lica ovlaenog za raspolaganje robom u navedenom roku, moe na zahtjev i o troku nosioca prava oduzeti i unititi robu. Ako spostvenik robe ili lice ovlaeno za raspolaganje robom u roku deset radnih dana podnese izjavu da se ne radi o robi kojom se vrijea pravo iz Zakona o pa-
205
Oblast C: Patenti

tentu, nosilac prava moe u roku deset radnih dana od primanja obavjetenja o takvoj izjavi podnijeti tubu zbog povrede prava. Ako posebne okolnosti sluaja to opravdavaju, carinski organ moe, na zahtjev nosioca prava, odrediti dodatni rok za podnoenje tube, koji ne moe biti dui od deset radnih dana. Ako nosilac prava ne podnese tubu, privremeno zadrana roba puta se u traenu carinski dozvoljenu upotrebu, odnosno promet, pod uslovom da su ispunjeni svi drugi zakonom propisani uslovi.
Oblast C: Patenti
Ako nosilac prava podnese tubu i nadleni sud donese odluku o privremenoj mjeri zadravanja robe u roku deset radnih dana, carinski organ donosi odluku o zapljeni robe do donoenja pravosnane sudske odluke. Ako nosilac prava podnese tubu, a nadleni sud ne donese privremenu mjeru zadravanja robe u roku deset radnih dana, sopstvenik privremeno zadrane robe ili lice ovlaeno za raspolaganje njome ima pravo da zahtijeva oslobaanje te robe ako poloi sredstva obezbjeenja u iznosu dovoljnom za eventualnu naknadu tete nosiocu prava, pod uslovom da su ispunjeni svi ostali uslovi za oslobaanje te robe.
206
21.2. Postupanje po slubenoj dunosti

Privremeno zadravanje robe carinska ispostava moe izvriti i po slubenoj dunosti ako u provoenju carinskog postupka u vezi sa uvozom, tranzitom ili izvozom robe opravdano posumnja da su odreenom robom povrijeena prava prema Zakonu o patentima. U tom sluaju carinska ispostava e privremeno zadrati putanje te robe u promet i o tome obavijestiti carinski organ (postupanje po slubenoj dunosti). Carinski organ pismeno obavjetava nosioca prava u roku pet radnih dana od dana zadravanja robe o zadravanju robe, o sumnji da se radi o povredi njegovih prava i o mogunosti podnoenja zahtjeva za zatitu njegovih prava putem carinskih mjera zadravanja robe od daljnjeg putanja u promet. Ako nosilac prava podnese zahtjev sa svim propisanim podacima i dokazima koje zahtjev mora sadravati, kao i u sluaju podnoenja zahtjeva samoinicijativno, roba se privremeno zadrava za daljnjih deset radnih dana. Nosilac prava ili lice koje on ovlasti mora u tom roku izvriti pregled i kontrolu robe i pratee dokumentacije u obimu koji je potreban za utvrivanje njegovih zahtjeva i za ostvarivanje sudske zatite njegovih prava, uz obezbjeenje zatite povjerljivih podataka. Pravo na pregled i kontrolu ima i njen uvoznik. Ovaj postupak se ne primjenjuje na uvoz, tranzit ili izvoz robe u malim koliinama namijenjenim za privatnu i nekomercijalnu upotrebu, koje se unose ili iznose kao dio linog prtljaga ili alju u malim poiljkama.

U postupku zatite pred carinskim organom putem carinskih mjera ne odluuje se meritorno o postojanju povrede prava, ve o tome odluuje nadleni sud.
21.3. Primjena drugih carinskih propisa

Primjena propisa iz Zakona o patentu u carinskom postupku u vezi sa robom kojom se povreuju prava iz ovog zakona ne iskljuuje primjenu ostalih vaeih carinskih propisa. Propise o provoenju carinskih mjera iz Zakona o patentu donosi Savjet ministara Bosne i Hercegovine na prijedlog Uprave za indirektno oporezivanje Bosne i Hercegovine.
22. Prelazna rjeenja za Zakon o patentu

Priznati patenti upisani u Registar patenata u Institutu za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine do dana odreenog za primjenu Zakona o patentu31 ostaju na snazi i na njih e se primjenjivati odredbe ovog zakona. Prijave patenata koje su Institutu podnesene prije 27. februara 2002. godine, a po kojima postupak nije okonan, bit e odbijene, odnosno odbaene u dijelu u kojem se zahtijeva zatita materija ili smjesa u lijeenju ljudi ili ivotinja. Upotreba materija ili smjesa za proizvodnju lijeka za ljude ili ivotinje ne predstavlja povredu patenta za pronalazak te materije ili smjese ako je prijava za priznanje patenta za taj pronalazak podnesena do 27. februara 2002. godine. Uz izuzetak propisa iz lana 58. stav 3. Zakona o patentu (postupak po zahtjevu za izdavanje svjedodbe o dodatnoj zatiti) i lana 116. stav 2. ovog zakona (propise o provoenju carinskih mjera iz ovog zakona donosi Savjet ministara na prijedlog Uprave za indirektno oporezivanje Bosne i Hercegovine) provedbene propise za izvrenje ovog zakona donijet e direktor Instituta u roku est mjeseci od dana njegovog stupanja na snagu. Provedbene propise ine: Pravilnik o postupku za priznanje patenta i konsenzualnog patenta, Odluka o posebnim trokovima postupka za sticanje i odravanje prava industrijskog vlasnitva, Odluka o uslovima za upis u registre zastupnika za zatitu industrijske svojine, Pravilnik o strunom ispitu za zastupnike za zatitu industrijske svojine i Odluka o naknadi za rad u Komisiji za albe. Odredbe lana 58. do 64. koje se odnose na svjedodbu o dodatnoj zatiti koja se moe izdati u sluaju kada je osnovni patent priznat za lijek namijenjen ljudima ili ivotinjama ili za sredstvo za zatitu bilja, za ije je stavljanje u promet potrebno prethodno odobrenje nadlenog organa, poet e se primjenji31
207
Oblast C: Patenti
Slubeni glasnik BiH, broj 53/10

vati nakon datuma odreenog za primjenu ovog zakona (od 1. januara 2011. godine). Poetkom primjene ovog zakona prestaju vaiti odredbe Glave II Vrste prava industrijske svojine Odjeljak 1. Patent (l. 19. do 68.) Zakona o industrijskom vlasnitvu u Bosni i Hercegovini32, kao i odredbe koje se mogu u skladu s tim primijeniti na patent.
Oblast C: Patenti
Izuzetno, Zakon o industrijskom vlasnitvu u Bosni i Hercegovini primjenjivae se i dalje na postupke za priznanje patenta koji su poeli prije stupanja na snagu ovog zakona. Odredbe meunarodnih ugovora u vezi s patentima, kojima je pristupila Bosna i Hercegovina, primjenjuju se na predmete koje tretira ovaj zakon a u sluaju sukoba s odredbama ovog zakona primjenjuju se odredbe meunarodnih ugovora. Odredbe l. 99. i 100. ovog zakona i odgovarajue odredbe Zakona o igu, Zakona o industrijskom dizajnu i Zakona o oznakama geografskog porijekla, kojima se ureuje Komisija za albe Instituta, primjenjuju se na nain da se formira jedna komisija za albe.
208
32
Slubeni glasnik BiH, br. 3/02 i 29/02

Prilog 1.
Lista vanih internet adresa: 1. Lista ustanova za intelektualnu svojinu koje imaju svoje baze podataka o patentima koje su dostupne on-line, i to besplatno, moe se pronai na internetskoj stranici: www.wipo.int/ipdl/en/resources/links.jsp. 2. Svi obrasci za postupanje pred Institutom za intelektualnu svojinu Bosne i Hercegovine su dostupni na adresi: www.ipr.gov.ba
209
Oblast C: Patenti

Prilog 2.
Literatura: 1. Zakon o patentu, objavljen u Slubenom glasniku Bosne i Hercegovine, br. 53/10.
Oblast C: Patenti
2. Objanjenja nacrta Zakona o patentu 3. Pravilnik o postupku za priznanje patenta i konsenzualnog patenta, objavljen u Slubenom glasniku Bosne i Hercegovine, br. 105/10. 4. Zakon o osnivanju instituta za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine, objavljen u Slubenom glasniku Bosne i Hercegovine, br. 43/04. 5. Zakon o industrijskom vlasnitvu u Bosni i Hercegovini, objavljen u Slubenom glasniku Bosne i Hercegovine, br. 3/02 i 29/02. 6. Vesna Besarovi, Intelektualna svojina, industrijska svojina i autorsko pravo, Centar za publikacije Pravnog fakulteta u Beogradu 7. Slobodan M. Markovi, Pravo intelektualne svojine, Magistrat i Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu 8. Bilteni i objavljena sudska praksa Vrhovnog suda SR Bosne i Hercegovine, Vrhovnog suda Republike Srpske, Vrhovnog suda Srbije i Vrhovnog suda Hrvatske, te Viih trgovinskih (privrednih) sudova Srbije i Hrvatske.
210
OBLAST: D
INDUSTRIJSKI DIZAJN
Pripremila Zvjezdana Antonovi, sudija Suda BiH
UVOD
pravu industrijske svojine industrijski dizajn je intelektualna kreacija iskljuivo estetskog karaktera. Industrijski dizajn je intelektualno dobro jer je rezultat intelektualnog stvaralakog rada. Iskljuivo je estetskog karaktera jer su za stjecanje pravne zatite u pravu industrijskog dizajna funkcionalna svojstva i uope tehnika rjeenja estetski oblikovanog proizvoda pravno irelevantna.
Oblast D: Industrijski dizajn
Zakonom o industrijskom dizajnu33 propisani su uvjeti za zatitu industrijskog dizajna, nain stjecanja, odravanja, sadraj, evidencija prometa i prestanak industrijskog dizajna. Ovaj zakon se primjenjuje i na industrijski dizajn meunarodno registriran za teritoriju BiH na osnovu Hakog sporazuma o meunarodnoj registraciji industrijskog dizajna. Zakonom je precizirana distinkcija izmeu industrijskog dizajna koji je namijenjen za industrijsku, odnosno zanatsku proizvodnju i dizajna koji ima iskljuivo estetske karakteristike koje se ne proizvode na industrijski, odnosno zanatski nain i koje predstavljaju umjetniko djelo koje se titi kao autorsko djelo. Ovaj zakon je donesen uz uvaavanje principa i obaveza preuzetih potpisivanjem meunarodnih ugovora i to: Haki sporazum o meunarodnoj registraciji industrijskog dizajna Lokarnski sporazum o uspostavljanju meunarodne klasifikacije za industrijski dizajn enevski akt Hakog sporazuma o meunarodnoj registraciji industrijskog dizajna usvojen na diplomatskoj konferenciji 2. jula 1999. godine koji je Bosna i Hercegovina ratificirala - stupio na snagu za BiH 27.12.2008. godine TRIPS - Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualnog vlasnitva (stupio na snagu 1. januara 1995. godine) Direktiva broj 98/71/EC Evropskog parlamenta i Vijea ministara od 13. oktobra 1998. godine o pravnoj zatiti dizajna Uredba Vijea ministara broj 6/2002 od 12. decembra 2001. godine o komunitarnom dizajnu
211
33
(objavljen dana 29.05.2010.godine u Slubenom glasniku BiH, broj 53/10)

Uredba Evropske komisije broj 2245/2002 od 21. oktobra 2002. godine radi primjene Uredbe Vijea Evropske unije broj 6/2002 o komunitarnom pravu Odluka Vijea ministara broj 2006/954/EC od 18. decembra 2006. godine kojom se potvruje pristupanje enevskom aktu Hakog sporazuma o meunarodnom registriranju industrijskih dizajna Evropske zajednice usvojenom u enevi 2. jula 1999. godine
Odredbe meunarodnih ugovora u vezi s industrijskim dizajnom kojima je pristupila BiH primjenjuju se na predmete koje tretira ovaj zakon. U sluaju sukoba s odredbama ovog zakona primjenjuju se odredbe meunarodnih ugovora. Poetkom primjene ovog zakona, tj. od 01.01.2011.godine, prestaju da vae odredbe POGLAVLJA II VRSTE PRAVA industrijskog vlasnitva ODJELJAK 3-Industrijski dizajn (lan 97. do 115.) Zakona o industrijskom vlasnitvu u BiH34 koje se odnose na industrijski dizajn. Izuzetno, na sve upravne postupke u vezi sa industrijskim dizajnom koji nisu okonani do dana poetka primjene ovog zakona primjenjuju se odredbe Zakona o industrijskom vlasnitvu BiH.
212
1. Pojam industrijskog dizajna

Industrijski dizajn je iskljuivo pravo na vanjski izgled proizvoda. Dizajn predstavlja dvodimenzionalni ili trodimenzionalni izgled cijelog proizvoda ili njegovog dijela koji je odreen vizualnim karakteristikama, poput linija, kontura, boja, oblika, teksture, materijala, od kojih je proizvod sainjen ili ukraen, kao i njihovom kombinacijom. Industrijski dizajn poveava vrijednost proizvoda, ini ga privlanim i dopadljivim kupcima, pa ak moe biti jedini razlog za kupovinu.
1.1. Podjela industrijskog dizajna

Iz aspekta prava industrijske svojine najznaajnije podjele industrijskog dizajna vre se prema kriterijima broja dimenzija i predmeta industrijskog dizajna. Tako prema kriteriju broja dimenzija razlikujemo dvodimenzionalni i trodimenzionalni dizajn, a prema predmetu dizajna razlikujemo industrijski dizajn industrijskog ili zanatskog proizvoda, ambalae, grafikih simbola i tipografskih oznaka. a) Dvodimenzionalni dizajn Dvodimenzionalni dizajn je tvorevina zanatskog ili industrijskog oblikovanja koju karakteriu dvije dimenzije: duina i irina. Naziva se i uzorkom. Uzorak moe da bude u vidu slike ili crtea. Slika ili crte su novo grafiko rjeenje koje se moe prenijeti na industrijski ili zanatski proizvod ili njegov dio. Osim izbora i rasporeda
34
(Slubeni glasnik BiH, 3/02 i 29/02)

boja, osnov distinktivnosti uzorka u odnosu na slian dvodimenzionalni dizajn je upotreba ornamenata. Ornament moe biti geometrijski i naturalistiki. Dvodimenzionalni dizajn se koristi u proizvodnji tkanina, tepiha, zavjesa i drugih industrijskih ili zanatskih proizvoda gde je povrina proizvoda posebno znaajna.
Primjer: ara za tekstil
b) Trodimenzionalni dizajn Naziva se i modelom. Pod modelom se podrazumijeva oblik tijela. Oblik tijela je plastina forma u prostoru koja predstavlja nov spoljni oblik industrijskog ili zanatskog proizvoda. To bi npr. bio novi model automobila, stone lampe, kancelarijskog namjetaja, telefonskog aparata i dr. Oblik tijela i spoljni oblik proizvoda su jedno te isto.
213
Primjer: Boca

Sudska praksa: 1. Predmet zatite modela (dizajna) je vanjski oblik industrijskog proizvoda. Povredom modela smatra se i njegovo oponaanje. 35 Poto se modelom (zatienim industrijskim dizajnom) titi novi vanjski oblik odreenog industrijskog proizvoda, dok nije bitan tehnoloki uinak modela, to oponaanje modela postoji ako prosjean kupac proizvoda mora kod vanjskog oblika obratiti osobitu panju da bi uoio razliku izmeu dvaju proizvoda. Tuitelj predmetnom tubom trai da se utvrdi da je tuenik svojim proizvodom (rasvjetno tijelo) pod nazivom WINNER tip LVR 18 poinio povredu prava na model i prezentiranjem kupcima proizvoda tuitelja izvrio djelo nepotenog trnog natjecanja. Trai takoer naknadu na ime nematerijalne tete u iznosu od 1.400,00 kn.
214
2. Uvjeti za zatitu
Industrijski dizajn mora biti registriran da bi bio zatien. Zakon o industrijskom dizajnu prua zatitu dizajnu ako je nov i ako ima individualan karakter.
2.1. Novost dizajna

Dizajn je nov ako identian dizajn nije postojao dostupan javnosti bilo gdje u svijetu prije dana podnoenja prijave za priznanje industrijskoga dizajna za taj dizajn ili ako nema ranije podnesene prijave za priznanje istovjetnog industrijskoga dizajna. Dizajni su istovjetni ako se razlikuju samo u nebitnim detaljima. Razlika u nebitnim detaljima postoji ako informirani korisnik na prvi pogled ne razlikuje dizajne. Informirani korisnik ili potroa oznaava fiziku osobu koja se redovito susree sa proizvodom.
Sudska praksa: Povredom zatienog modela smatra se i oponaanje zatienog modela. Oponaanje postoji ako prosjean kupac robe moe uoiti razliku izmeu dva modela samo ako obrati osobitu panju. Ako je razlikovanje izmeu dvaju modela prosjenom kupcu mogue uz upotrebu obine panje, nema povrede zatienog modela, odnosno oponaanja modela.36
35 36
Odluka Vrhovnog trgovakog suda Hrvatske VTS RH P-755/97 od 16. oujka 1999 Odluka Vrhovnog trgovakog suda Hrvatske VTS RH P-719/98 od 25. kolovoza 1998

Predmetnom tubom tuitelj trai da se utvrdi da je tuenik izradom i oponaanjem te putanjem u promet Data mapa za kompjuterske liste koje sadre mehanizme koji u svemu slie i oponaaju zatiene modele tuitelja, povrijedio tuiteljevo pravo zatienih modela pod nazivom Mehanizam za male uredske mape i Kliza za uredske mape, te da se tueniku zabrani svaka daljnja izrada i oponaanje, te putanje u promet Data mapa za kompjuterske listove i obvee na naknadu tete, te presuda objavi u javnom tisku na troak tuenika.
2.2. Individualni karakter dizajna

Dizajn ima individualan karakter ako se ukupan vizualni utisak koji ostavlja na informiranog korisnika razlikuje od ukupnog utiska koji na tog korisnika ostavlja bilo koji drugi dizajn, a koji je postao dostupan javnosti prije dana podnoenja prijave za priznanje industrijskog dizajna ili dana priznatog prava prvenstva suprotstavljenog industrijskog dizajna.
2.3. Dizajn proizvoda kao sastavni dio sloenog proizvoda

Dizajn primijenjen na proizvodu ili sadran u proizvodu koji ini sastavni dio sloenog proizvoda, smatrat e se da je nov i da ima individualni karakter: a) ako sastavni dio koji je ugraen u sloeni proizvod ostaje vidljiv tokom redovne upotrebe sloenog proizvoda i b) ako vidljive karakteristike sastavnog dijela ispunjavaju uvjete novosti i individualnog karaktera. Redovna upotreba predstavlja upotrebu krajnjeg korisnika pri emu se iskljuuje odravanje, servisiranje ili popravak proizvoda.
215
2.4. Dostupnost javnosti

Dizajn je dostupan javnosti ako je objavljen, izlagan, koriten u prometu robe i usluga ili na drugi nain otkriven prije podnoenja prijave za priznanje industrijskog dizajna ili datuma prvenstva, ako je traeno. Nee se smatrati da je dizajn dostupan javnosti ako je otkriven treoj osobi pod izriitim uvjetima uvanja tajnosti, odnosno ako je dizajn otkrio autor, njegov pravni sljednik ili trea osoba koja je informaciju dobila od autora ili njegovog pravnog sljednika, pod uvjetom da je od trenutka kada je izvreno otkrivanje dizajna proteklo manje od 12 mjeseci od dana podnoenja prijave za priznanje industrijskog dizajna ili ako je zatraeno pravo prvenstva.

2.5. Kome pripada pravo na industrijski dizajn
Pravo na industrijski dizajn pripada autoru dizajna ili njegovom pravnom sljedniku. Strane fizike i pravne osobe uivaju ista prava u pogledu zatite industrijskog dizajna u Bosni i Hercegovini kao i domae fizike i pravne osobe ako to proizlazi iz meunarodnih ugovora i konvencija ili iz naela reciprociteta, koje se pretpostavlja.
3. Razlozi za odbijanje prijave za priznanje industrijskog dizajna

3.1. Apsolutni razlozi
a) koji nije trodimenzionalni ili dvodimenzionalni vanjski izgled cijelog proizvoda ili njegovog dijela, b) koji je odreen njegovim vizualnim karakteristikama, posebno linijama, konturama, bojama, oblikom, teksturom i/ili materijalima od kojih je proizvod sainjen ili ukraen, c) ije bi objavljivanje ili upotreba bili suprotni javnom poretku ili prihvaeni moralnim naelima, d) koji sadri dravni ili javni grb, zastavu ili amblem, naziv ili kraticu naziva neke zemlje ili meunarodne organizacije, koji sadri naziv ili kraticu, grb, amblem, zastavu ili drugi slubeni znak BiH ili entiteta, kantona, distrikta, kao i njihovo podraavanje osim uz odobrenje nadlenog organa. Institut za intelektualno vlasnitvo po slubenoj dunosti pazi na postojanje apsolutnih razloga za odbijanje prijave za priznanje industrijskog dizajna. Ovi razlozi su usklaeni sa lanom 11. Direktive EU, praksom OHIM-a i sa minimalnim zahtjevima TRIPS-a i Parike konvencije
216
3.2. Relativni razlozi

a) b) c) d) nedostatak novosti nedostatak individualnog karaktera iskljuiva uvjetovanost dizajna tehnikom funkcijom povreivanje starijeg autorskog prava ili prava industrijskog vlasnitva drugog lica e) predstavljanje lika nekog lica mimo saglasnosti tog lica i f) mogunost povrede nacionalnih ili vjerskih osjeanja Relativni razlozi su oni na osnovu kojih se u postupku priznanja industrijskog dizajna moe podnijeti prigovor.

3.3. Nadlenost za postupak zatite industrijskog dizajna
Industrijski dizajn se zatiuje registracijom kod Instituta za intelektualno vlasnitvo BiH (u daljnjem tekstu Institut). Nadlenost Instituta je propisana Zakonom o osnivanju Instituta za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine. Registracijom dizajna spreava se kopiranje i oponaanje istog od strane konkurencije, a tako se jaa konkurentska pozicija na tritu. Institut u toku postupka primjenjuje Zakon o upravnom postupku Bosne i Hercegovine.
4. Stjecanje, sadraj, opseg i ogranienje prava

4.1. Stjecanje i vaenje industrijskog dizajna
Industrijski dizajn se stjee upisivanjem u Registar industrijskog dizajna i vrijedi pet (5) godina od dana podnoenja prijave. Upis se moe produiti jo etiri puta za isto razdoblje. Na taj nain je produeno maksimalno vaenje industrijskog dizajna na razdoblje od 25 godina.37 Industrijski dizajn vai od dana podnoenja prijave Institutu, pod uvjetom da bude registriran. Sadraj zahtjeva za produenje vaenja industrijskog dizajna ureuje se provedbenim propisima.
217
4.2. Iskljuiva prava nositelja industrijskog dizajna

Nositelj industrijskog dizajna ima pravo da zabrani treoj osobi neovlateno ekonomsko iskoritavanje registriranog dizajna. Pod pojmom ekonomsko iskoritavanje podrazumijeva se: a) industrijska i zanatska izvedba proizvoda za trite na osnovu zatienog dizajna, b) upotreba takvog proizvoda u privrednoj djelatnosti, c) skladitenje takvog proizvoda u svrhu njegova stavljanja u promet, d) ponuda takvog proizvoda u svrhu stavljanja u promet, e) stavljanje u promet takvog proizvoda, i uvoz, izvoz ili prijevoz takvog proizvoda. Iz definiranog sadraja prava proizlazi i sadraj tubenog zahtjeva u postupku po tubi zbog povrede prava (lan 79. Zakona), kao i ovlatenje suda u postupku graanskopravne zatite u sluaju povrede registriranog industrijskog dizajna odreivanjem privremene mjere i osiguranje dokaza.
37
Na ovaj nain izvreno usklaivanje sa Direktivom EU i Uredbom o komunitarnom dizajnu EU i Hakim sporazumom

4.3. Moralno pravo autora dizajna
Podrazumijeva da ime autora bude navedeno u prijavi, spisima i ispravi o industrijskom dizajnu. Autor moe tokom postupka zatite i tokom roka trajanja industrijskog dizajna povui svoju izjavu da mu ime bude navedeno u prijavi, registrima i drugim ispravama predvienim zakonom.o k ao ime autora
4.4. Opseg industrijskog dizajna

Odreen je prikazom iz lana 19. Zakona. Prikaz mora biti takav da se svi detalji vanjskog izgleda predmeta zatite jasno vide. Detalji vanjskog izgleda moraju biti prikazani na nain da jasno omoguavaju odreivanje opsega novosti dizajna i njegov individualni karakter. Sud je obavezan da u postupku utvrivanja opsega industrijskog dizajna uzme u obzir stepen slobode autora prilikom stvaranja industrijskog dizajna u smislu lana 5. stav 2. ovog zakona. Ovo znai da to je opseg slobode autora prilikom stvaranja dizajna manji, tj. to su ogranienja autora dizajna vea, to je i opseg registriranog dizajna manji.
218
4.5. Pravo na raniju upotrebu

Industrijski dizajn nema djelovanje prema savjesnoj osobi koja je prije datuma priznatog prava prvenstva prijave u zemlji ve poela da koristi isti dizajn u proizvodnji ili je izvrila sve potrebne pripreme za poetak takve upotrebe. Ta osoba ima pravo da dizajn zatien industrijskim dizajnom koristi iskljuivo u proizvodne svrhe u svom preduzeu ili radionici ili tuem preduzeu za vlastite potrebe.
4.6. Ogranienje prava

Nositelj industrijskog dizajna ne moe treoj osobi da zabrani bilo koju radnju uinjenu u nekomercijalne i eksperimentalne svrhe i radnje umnoavanja u svrhu poduavanja ili citiranja, pod uvjetom da su takve radnje u skladu sa praksom lojalne konkurencije i da neopravdano ne ugroavaju normalno iskoritavanje industrijskog dizajna.38
4.7. Iscrpljenje prava

Iscrpljenje prava podrazumijeva nemogunost nositelju industrijskog dizajna da zabrani treim osobama daljnje raspolaganje proizvodom kupljenim u legalnim tokovima prometa bilo gdje u svijetu, koji sadri zatieni dizajn ili koji je oblikovan prema zatienom dizajnu.
38
Sluajevi ogranienja prava su skladu sa lanom 13. stav 1. Direktive EU

Ovdje se radi o tzv. meunarodnom iscrpljenju prava koje nastaje legalnim stavljanjem u promet bilo gdje u svijetu proizvoda koji sadri ili je oblikovan prema zatienom dizajnu. Time se spreava zloupotreba monopolskog prava nositelja industrijskog dizajna da svoj monopol proiri izvan okvira koje doputa klasino pravo industrijskog vlasnitva.
4.8. Odnos sa drugim pravima na industrijsko vlasnitvo

Odreeni proizvod na kome je ustanovljen industrijski dizajn moe biti zatien i drugim pravima industrijskog vlasnitva - igom, patentom, konsenzualnim patentom ili pravom iz propisa o nelojalnoj konkurenciji. Odredbe ovog zakona ne ograniavaju postojea prava vezana za igove, geografske oznake, patente ili konsenzualne patente, to je u skladu sa lanom 16. Direktive EU.
4.9. Odnos prema autorskom pravu

Dizajn zatien registriranim industrijskim dizajnom u BiH, nakon prestanka vaenja industrijskog dizajna, moe uivati i zatitu na osnovu propisa kojima se ureuje autorsko pravo ako ispunjava uvjete propisane tim zakonom, ali ne due od 25 godina od dana podnoenja prijave za priznanje industrijskog dizajna. Navedeni rok se ne moe produiti, bez obzira na rokove propisane zakonom kojim se regulira autorsko pravo. Duina zatite na osnovu autorskog prava je u skladu i sa odredbom Bernske konvencije o zatiti knjievnih i umjetnikih djela.39 Ovakvim zakonskim rjeenjem se postie jedna vrsta ravnotee i odreeni stepen pravne sigurnosti, koji ne bi postojao kada bi se na dati sluaj primijenilo rjeenje iz Zakona o autorskom pravu, koji za dizajn, kao i za sva druga autorska djela propisuje trajanje zatite u periodu od 70 godina od smrti autora. Takav dug period zatite je mogu samo ako dizajn nikada nije bio zatien registriranim industrijskim dizajnom.
219
4.10. Dizajn stvoren na radnom mjestu

Na pravnu zatitu dizajna stvorenog na radnom mjestu primjenjuju se odredbe zakona kojim se ureuju patenti. U osnovi se radi o materiji koja je regulirana propisima iz radnopravnih odnosa.
39
od 9.septembra 1886. godine, dopunjena u Parizu 4. maja 1896. godine, izmijenjena u Berlinu 13. novembra 1903. godine, dopunjena u Bernu 20. marta 1914.g, izmijenjena u Rimu 2. juna 1928, u Briselu 26. juna 1948, u tokholmu 14. jula 1967. i u Parizu 24. jula 1971. godine

5. Postupak za priznanje industrijskog dizajna
Postupak se pokree prijavom za priznanje industrijskog dizajna koja se podnosi Institutu.
5.1.Prijava
Bitni dijelovi prijave su zahtjev za priznanje industrijskog dizajna i dvodimenzionalni prikaz dizajna. Fakultativni dijelovi prijave su opisi dizajna
220
5.2. Sadraj zahtjeva

Zahtjev sadri podatke o podnositelju prijave, podatke o autoru dizajna, naznaku da li se prijava odnosi na jedan ili vie dizajna, stvaran i kratak opis dizajna, pravni temelj za podnoenje prijave, potpis podnositelja i fakultativno izjavu da li se trai objavljivanje priznatog dizajna 12 mjeseci nakon donoenja rjeenja o priznanju. Jedna prijava moe sadravati zahtjev za priznanje vie industrijskog dizajna za jedan ili vie dizajna (do 100).
5.3. Prikaz
To je najvaniji dio prijave dizajna iz kojeg se jasno vidi koji je vanjski izgled proizvoda predmet zatite, odnosno odreuje se obim novosti dizajna i njegovog individualnog karaktera. Prikaz mora biti takav da se svi detalji vanjskog izgleda predmeta jasno vide. Kod prijave dvodimenzionalnog dizajna, kao prikaz se moe dostaviti dvodimenzionalni primjerak (uzorak) prijavljenog proizvoda na nain predvien provedbenim propisima.
5.4. Opis
To je fakultativni dio prijave i ogranien je na 150 rijei. Opis mora biti zasnovan na podnesenom prikazu i odnosi se samo na vanjski izgled predmeta zatite, to podrazumijeva povrine proizvoda, odnosno njegovih dijelova, koji se vide stalno ili pri redovnoj upotrebi. Osnovna funkcija opisa je da pojasni prikaz dizajna.

6. Specifina prava u postupku priznanja prava na industrijski dizajn
Za momenat podnoenja zahtjeva za priznaje prava na industrijski dizajn vezuju se znaajne pravne posljedice, meu koje spada:
6.1. Pravo prvenstva

Ovo pravo daje prvenstvo podnositelju prijave od datuma podnoenja prijave u odnosu na sve druge osobe koje su kasnije podnijele prijavu za identian dizajn.
6.2. Unijsko pravo prvenstva

Pravnoj ili fizikoj osobi koja je podnijela urednu prijavu industrijskog dizajna s djelovanjem u nekoj zemlji lanici Parike unije ili Svjetske trgovinske organizacije priznat e se pravo prvenstva u BiH od datuma podnoenja te prijave ako u BiH za isti industrijski dizajn podnese prijavu u roku od est mjeseci od dana podnoenja prijave s djelovanjem u dotinoj zemlji.40 Urednom prijavom lana smatra se svaka prijava koja ispunjava uvjete urednosti prema nacionalnom zakonodavstvu zemlje lanice Parike unije ili WTO-a za koju je prijava podnesena, ili prema propisima meunarodne organizacije nastale na osnovu meunarodnog ugovora zakljuenog izmeu ovih zemalja, bez obzira na kasniju pravnu sudbinu te prijave.
221
6.3. Izlobeno ili sajamsko prvenstvo

Pravo na sajamsko-izlobeno prvenstvo doputa se podnositelju prijave koji je izlagao dizajn na slubenoj ili slubeno priznatoj izlobi u BiH ili drugoj dravi lanici Parike unije ili Svjetske trgovinske organizacije (WTO) sukladno Konvenciji o meunarodnim izlobama. Podnositelj prijave moe u roku 3 mjeseca od dana zatvaranja izlobe zahtijevati u prijavi pravo prvenstva od prvog dana izlaganja toga dizajna na izlobi.
6.4. Viestruko pravo prvenstva

Podnositelj prijave moe zahtijevati priznanje viestrukog prava prvenstva na temelju ranije podnesenih prijava u jednoj ili vie zemalja lanica Pariske unije ili WTO-a pod uvjetima kojim se stie Unijsko pravo prvenstva. Rokovi iz lana 24. Zakona o industrijskom vlasnitvu raunaju se od datuma prvenstva prve prijave.
40
Ovo je usklaeno sa lanom 4. TRIPS-a koji obavezuje zemlje lanice na pruanje tretmana najpovlatenije nacije.

6.5. Naknadna izmjena prikaza u prijavi
Nije dozvoljeno naknadno izmijeniti prikaz na takav nain da se prema opsegu i sadraju prikazanog predmeta zatite bitno razlikuje od prvobitnog prikaza.
Bitnom izmjenom prikaza smatra se svaka izmjena kojom se proiruje novost i individualni karakter prvobitno prikazanog dizajna.
7. Kratak prikaz postupka kod Instituta

Nositelj registriranog industrijskog dizajna ili podnositelj prijave za priznanje industrijskog dizajna moe biti domaa ili strana fizika ili pravna osoba. Strane fizike i pravne osobe u pogledu zatite industrijskog dizajna u BiH uivaju ista prava kao i domae fizike i pravne osobe, ako to proizlazi iz meunarodnih ugovora ili konvencija kojima je pristupila ili ih je ratificirala BiH ili iz principa reciprociteta.
222
7.1. Tok postupka kod Instituta

a) Podnoenje prijave i zahtjeva za priznanje industrijskog dizajna sa prateom dokumentacijom Institutu za intelektualno vlasnitvo; b) Formalno ispitivanje prijave u Institutu; c) Objava prijave industrijskog dizajna u Slubenom glasniku Instituta koji je dostupan u tampanoj i elektronskoj formi na web portalu Instituta www.ipr.gov.ba; d) Donoenje isprave o industrijskom dizajnu zajedno sa rjeenjem o priznanju industrijskog dizajna u Institutu; e) Objava registriranog industrijskog dizajna u Slubenom glasniku Instituta koji je dostupan u tampanoj i elektronskoj formi na web portalu Instituta www.ipr.gov.ba. Prijava se podnosi u pisanoj formi, direktno ili potom, telefaksom ili na slubeni e-mail Instituta pod uvjetom da se u roku osam dana od njenog prijema u Institut dostavi u pisanom obliku. Nakon podnoenja prijave, Institut ispituje da li prijava sadri dijelove iz lana 22. stav 1. Zakona (naznaka da se trai priznanje, podaci o podnositelju prijave i prikaz). Ako prijava ne sadri sve to je potrebno, ostavlja se rok od 30 dana podnositelju da otkloni nedostatke. Ako ne postupi u ostavljenom roku, koji se ne moe produiti, prijava se odbacuje, a ako ispravi nedostatke, onda se zakljukom priznaje za datum podnoenja prijave onaj dan kada je nedostatak otklonjen, te se taj datum upisuje u Registar prijava. Ako je prijava uredna, Institut ispituje postoje li apsolutni razlozi za odbijanje prijave propisani lanom 10. Zakona.

7.2. Pretvaranje prijave za priznanje industrijskog dizajna u prijavu patenta, odnosno konsenzualnog patenta
Moe se uiniti sve do trenutka objave prijave iz lana 35. Zakona, a postupak za pretvaranje prijave se regulira provedbenim propisom.
8. Prigovor
8.1. Ko moe podnijeti prigovor?
Zainteresirana osoba moe u roku 3 mjeseca od dana objave prijave podnijeti Institutu pisani prigovor u kojem mora obrazloiti razloge iz kojih dizajn iz prijave ne ispunjava uvjete iz lana 11. Zakona (relativni razlozi za odbijanje prijave za priznanje)
8.2. Ko su zainteresirane osobe?

a) Svaka osoba koja smatra da nisu ispunjeni uvjeti propisani lanom 11. stav 1. taka a), b), c), I f) Zakona b) Nositelj nekog prava iz lana 11. stav 1. taka d) ovog zakona c) Osoba ili njezini pravni sljednici, u smislu lana 11. stav 2. i 3. , iji lik predstavlja predmet dizajna u sluaju iz lana 11. stav 1. taka e) ovog zakona. Zainteresirana osoba ima status stranke u postupku povodom prigovora.
223
8.3. Sadraj prigovora

Prigovor mora da sadri: ime i prezime, odnosno naziv podnositelja prigovora i adresu, detaljno obrazloene razloge i dokaze na kojima se temelji prigovor i kojima se dokazuje status zainteresirane osobe, sve objavljene podatke o prijavi protiv koje se podnosi prigovor i ovlatenje za zastupanje ako stranku zastupa punomonik
8.4. Postupak povodom prigovora

Nakon to se prigovor podnese, Institut ispituje da li je podnesen u skladu sa lanom 38. i 39. Zakona o industrijskom vlasnitvu. Ako nisu ispunjeni uvjeti za podnoenje prigovora, prigovor e biti odbaen zakljukom. Ako ne odbaci prigovor, Institut e dostaviti prigovor podnosiocu prijave i pozvati ga da se o njemu pismeno izjasni u roku 60 dana.

Proputanje dostavljanja odgovora na prigovor ima za posljedicu odbijanje zahtjeva za priznanjem industrijskog dizajna.41 Ako je prigovor podnesen na temelju starijeg autorskog prava kao razloga iz lana 11. stav 1. taka d) Zakona, a podnositelj prijave je odgovorio na prigovor, Institut moe uputiti stranke da postojanje autorskog prava rijee kao prethodno pitanje u postupku pred nadlenim sudom. Po prijemu odgovora na prigovor, Institut moe zakazati usmenu raspravu, radi ocjene osnovanosti navoda iz prigovora.
224
8.5. Rjeenje o priznanju industrijskog dizajna

Upisuje se u registar industrijskog dizajna. Datum upisivanja rjeenja u Registar je datum rjeenja o priznanju dizajna. Institut izdaje ispravu o industrijskom dizajnu zajedno sa rjeenjem o priznanju. Sadraj rjeenja je ureen provedbenim propisima
8.6. Meunarodna prijava industrijskog dizajna

Prijava se moe podnijeti izravno Meunarodnom uredu Svjetske organizacije za intelektualno vlasnitvo ili neizravno putem Instituta na nain propisan Haakim sporazumom, Zajednikim pravilnikom Haakog sporazuma, Administrativnim uputama, Zakonom o industrijskom dizajnu i provedbenim propisima.42
8.6.1. Postupak Instituta prema meunarodnoj prijavi ako je traena zatita u BiH u skladu sa Hakim sporazumom
Svaka meunarodna prijava industrijskog dizajna u ovom sluaju se smatra formalno urednom. Danom objave prijave u slubenom glasilu Svjetske organizacije za intelektualno vlasnitvo smatra se da je meunarodna prijava podnesena putem Hakog sporazuma objavljena i priznata u Bosni i Hercegovini, a industrijski dizajn registriran danom objave. O prestanku vaenja meunarodno registriranog industrijskog dizajna u BiH kao i o drugim promjenama vezanim za taj dizajn, Institut bez odgode obavjetava Meunarodni ured.
41 42
Poput presude zbog proputanja Na meunarodno registrirani industrijski dizajn za koji je zatraena zatita i u BiH, prema Hakom sporazumu, primjenjuju se nacionalni propisi, ako nije posebno regulirano zakonom.

Primjer meunarodnog registriranog dizajna: BEBA I DJECA Jedno malo francusko preduzee Beba i djeca dizajniralo je i proizvelo viseu lealjku za bebe za kupaonicu. Kako bi osigurala zatitu svog novog proizvoda, firma Beba i djeca je u martu 2000. podnijela meunarodnu prijavu za registraciju industrijskog dizajna. Nakon to je registracija izvrena, firma Beba i djeca je uspjela komercijalizirati svoj proizvod u vie od deset zemalja, na tri razliita kontinenta, bilo direktno ili na osnovi ugovora o licenci, a sve zasnovano na njihovom registriranom industrijskom dizajnu. Uspjeh ovog proizvoda je bio znaajan. Visea lealjka je danas jedan od vodeih proizvoda firme Beba i djeca i firma, naoruana legalnim monopolom industrijskog dizajna osiguranog zatitom, nastavlja plasirati svoj proizvod irom svijeta.
9. Promet prava
9.1. Postupak za upis promjena imena i adrese nositelja prava
Promjena imena i adrese nositelja industrijskog dizajna vri se na osnovu prijave koja se podnosi Institutu za intelektualno vlasnitvo. Na osnovu rjeenja, Institut u odgovarajuem registru upisuje navedene promjene i izdaje ispravu o industrijskom dizajnu s upisanim promjenama.
225
9.2. Prijenos prava

Prijenos registriranog industrijskog dizajna vri Institut na osnovu ugovora o prijenosu prava, kao i na osnovu statusne promjene nositelja industrijskog dizajna, odnosno podnositelja prijave, sudske ili administrativne odluke u odgovarajui registar. Upis se vri na osnovu rjeenja koje donosi Institut. Upis prijenosa prava djeluje prema treim osobama od datuma upisivanja u registar.
9.3. Ugovor o prijenosu prava

Ugovor o prijenosu prava sastavlja se u pisanoj formi i mora da sadri: naznaku o ugovornim strankama, broj registriranog industrijskog dizajna ili broj prijave i visinu naknade, ako je ugovorena.

Ugovorom o prijenosu nositelj industrijskog dizajna prenosi registrirani industrijski dizajn, odnosno pravo iz prijave.
9.4. Licenca i franiza

Vlasnik dizajna-davalac dizajna moe na osnovu ugovora o licenci dati dozvolu drugoj osobi-stjecatelju dizajna, da koristi dizajn u bilo koje meusobno dogovorene svrhe. Ugovor o licenci se upisuje na osnovu rjeenja Instituta u odgovarajui registar na zahtjev nositelja industrijskog dizajna, odnosno podnositelja prijave ili stjecatelja prava. Upis ugovora o licenci proizvodi pravno djelovanje prema treim osobama od datuma upisivanja u registar. Ugovor o licenci esto ukljuuje ogranienja u kojima stjecatelj licence moe koristiti dizajn, trajanje licence i vrstu proizvoda za koje se moe koristiti. Navedene odredbe se shodno primjenjuju i na ugovor o franizi.
226
9.5. Zalog
Predmet zaloga moe biti registrirani industrijski dizajn, odnosno pravo iz prijave. Ugovor o zalogu se sastavlja u pismenom obliku i mora da sadri: dan sklapanja, ime i prezime ili poslovno ime, prebivalite ili boravite, odnosno sjedite ugovornih strana i dunika ako su to razliite osobe, registarski broj industrijskog dizajna, odnosno broj prijave i podatke o potraivanju koje se osigurava zalogom. Ugovor se upisuje u odgovarajui registar kod Instituta na osnovu posebnog rjeenja i to na zahtjev nositelja industrijskog dizajna, odnosno podnositelja prijave ili zalonog povjerioca. Povjerilac stie zalono pravo upisom u odgovarajui registar.
9.6. Objavljivanje prava

Institut u slubenim glasilima objavljuje da je prijenos prava, licenca ili franiza upisana u odgovarajui registar.
10. Prestanak prava

Industrijski dizajn prestaje istekom roka od 5 godina za koji su plaeni pristojba i trokovi postupka.

Prestanak moe biti i prije isteka roka uz ispunjenje uvjeta: a) ako se nositelj odrekne svog prava - idueg dana od dana predaje izjave o odricanju Institutu; b) na osnovu odluke suda, odnosno odluke Instituta - danom odreenim tom odlukom i c) prestankom postojanja pravne osobe, odnosno smru fizike osobe koja je nositelj industrijskog dizajna-danom prestanka, odnosno smrti, osim ako je industrijski dizajn preao na pravne sljednike te osobe, na zahtjev zainteresirane osobe. Institut u ovim sluajevima donosi posebno rjeenje.
10.1. Pravo tree osobe

Ako je u Registru industrijskog dizajna upisano odreeno pravo u korist tree osobe, tada se nositelj prava ne moe odrei industrijskog dizajna bez pismene saglasnosti osobe na ije je ime upisano to pravo.
11. Proglaavanje nitavim rjeenja o priznanju industrijskog dizajna

Rjeenje o priznanju industrijskog dizajna se moe proglasiti nitavim u cjelini ili samo za pojedini dizajn ako je priznat industrijski dizajn koji sadri vie dizajna, pod uvjetom da se utvrdi da u vrijeme njegove registracije nisu bili ispunjeni uvjeti za priznanje predvieni zakonom.
227
11.1. Prijedlog za proglaenje nitavim

Prijedlog se moe podnijeti po slubenoj dunosti ili na prijedlog zainteresirane osobe ili pravobranitelja BiH ili ombudsmana BiH za sve vrijeme trajanja industrijskog dizajna. Ako je uloen prigovor na prijavu za priznanje industrijskog dizajna iz razloga iz lana 11. Zakona, pa je rjeenje o odbijanju prigovora konano, tada ista osoba ne moe podnijeti prijedlog za proglaenje nitavim rjeenja o priznanju industrijskog dizajna iz istih razloga koji su navedeni u odbijenom prigovoru.
11.2. Postupak za proglaenje nitavim rjeenja o priznanju industrijskog dizajna

Pokree se pisanim prijedlogom, iji se sadraj ureuje provedbenim propisima. Prijedlog je uredan ako sadri propisane podatke. Neuredan prijedlog se alje na ureenje podnositelju prijedloga kome se ostavlja rok od 30 dana da isti uredi. Navedeni rok se moe produiti na vrijeme koje ne moe biti krae od 15 dana, ni due od 60 dana. Ako prijedlog ne bude ureen u ostavljenom roku, Institut e ga odbaciti zakljukom.

Uredan prijedlog se dostavlja nositelju industrijskog dizajna koji moe u roku 30 dana dati odgovor. Rok za odgovor se moe produiti, ali ne krae od 15 niti due od 60 dana. Rjeenje o proglaenju industrijskog dizajna nitavim je konano u upravnom postupku i objavljuje se u slubenom glasilu.
12. albeni postupak

Protiv odluka Instituta donesenih u upravnom postupku moe se uloiti alba u roku 15 dana od dana dostavljanja odluke. alba mora sadravati: oznaku upravnog akta protiv kojeg se podnosi, izjavu o tome da se upravni akt pobija u cjelini ili u odreenom dijelu, razloge zbog kojih se podnosi alba, obrazloenje albe sa svim dokazima kojima se potvruju navodi albe, potpis podnositelja albe i ovlatenje ako se alba podnosi putem punomonika. O albi odluuje drugostepeni organ - Komisija za albe Instituta koju ine 3 lana predsjednik i zamjenici, a imenuje ih Vijee ministara BiH. Sjedite Komisije je u sjeditu Instituta. Predsjednik i lanovi Komisije su neovisni u svom radu i nisu vezani za bilo kakve upute direktora Instituta. Komisija odluuje na sjednici veinom glasova, a u sluaju potrebe moe odrediti odravanje javne rasprave.
228
13. Upravni spor

Protiv konanih odluka Instituta moe se pokrenuti upravni spor pred Sudom BiH. Na prijedlog tuitelja Sud moe donijeti rjeenje o neobjavljivanju konanog rjeenja do odluke u upravnom sporu.

14.1. Tuba zbog povrede prava
Pod povredom registriranog industrijskog dizajna ili prava iz prijave ako industrijski dizajn bude naknadno priznat, smatra se svaka neovlatena upotreba zatienog dizajna u smislu lana 51. Zakona. Povredom se smatra i podraavanje registriranog industrijskog dizajna.
Sudska praksa
14.1.1. Ko moe podnijeti tubu?

Tubu zbog povrede prava moe podnijeti nositelj industrijskog dizajna, podnosilac prijave i stjecatelj iskljuive licence.

Tubu zbog pretrpljene moralne tete moe podnijeti i autor dizajna, ako nije nositelj industrijskog dizajna, ili podnositelj prijave.

Tuba zbog povrede industrijskog dizajna ili prava iz prijave industrijskog dizajna moe se podnijeti u roku 3 godine (subjektivni rok) od dana kada je tuitelj saznao za povredu i uinioca, a najkasnije u roku 5 godina (objektivni rok) od dana kada je povreda prvi put uinjena.
14.1.3. ta se tubenim zahtjevom moe traiti?

Tubenim zahtjevom se moe traiti: a) utvrivanje povrede prava; b) zabrana daljnjeg injenja poinjene povrede i buduih slinih povreda, prestankom ili suzdravanjem od radnji koje to pravo povreuju; c) uklanjanje stanja nastalog povredom prava; d) povlaenje predmeta povrede iz privrednih tokova uz uvaavanje interesa treih osoba; e) potpuno uklanjanje predmeta povrede iz privrednih tokova; f) unitenje predmeta kojima je poinjena povreda prava; g) unitenje sredstava koja su iskljuivo ili preteno namijenjena ili za inidbu povreda i koja su vlasnitvo povreditelja; h) preputanje predmeta povrede nositelju prava uz naknadu trokova proizvodnje; i) naknada imovinske tete i opravdanih trokova postupka; j) naknada moralne tete nanesena autoru; k) objavljivanje presude o troku tuenog. Sud je duan prilikom odluivanja o zahtjevima iz lana 79. stav 1. take c.), d.),e.) f.),g.) i h.) uzeti u obzir sve okolnosti sluaja, a posebno odnos izmeu teine uinjene povrede i zahtjeva, kao i interes ovlatene osobe za osiguranje efektivne zatite prava. Pretpostavka postojanja povrede prava - u postupku protiv osobe ije su usluge iskoritene za povredu prava, a postojanje te povrede je ve pravosnano utvreno u postupku prema treoj osobi. U postupku utvrivanja postojanja povrede sud naroito vodi rauna o stepenu slobode stvaraoca dizajna. Ako je pred Institutom pokrenut postupak proglaenja nitavim rjeenja o priznanju industrijskog dizajna, sud koji postupa po tubi zbog povrede prava duan je da donese rjeenje o prekidu parninog postupka do konane odluke Instituta. Postupak po ovakvim tubama je hitan.
229

14.2. Naknada tete
Za sve povrede prava iz Zakona vrijede opa pravila o naknadi tete i odgovornosti za tetu, osim ako zakonom nije drugaije odreeno.
Visina tete koju je osoba koja povrijedi registrirani industrijski dizajn duna da plati, odreuje se prema opim pravilima o naknadi tete ili se visina odreuje u obimu koji odgovara ugovorenoj ili uobiajenoj naknadi za zakonito koritenje registriranog industrijskog dizajna.
230
Sudska praksa Osoba koja povrijedi pravo iz zatienog modela odgovara za tetu po opim pravilima za naknadu tete. teta s naslova izmakle koristi dokazuje se raunima osobe o prodaji koja se neovlateno koristila zatienim modelom ili na drugi odgovarajui nain. Prema odredbi l. 117. Zakona o industrijskom vlasnitvu (Narodne novine br. 53/91, 19/92, 26/93 - u daljem tekstu ZIV) osoba koja povrijedi pravo iz zatienog modela odgovara za tetu po opim pravilima o naknadi tete. To znai da je tuitelj trebao u tijeku postupka dokazati tetu koju mu je tuenik prouzroio u konkretnom sluaju i to imovinsku tetu (obina teta i izmakla korist), te nematerijalnu etu (nanoenje fizikog ili psihikog bola ili straha i sl.) Po nalaenju ovog suda tuitelj je u tijeku postupka dostavljenim raunima o prodaji tuenikovog mjeraa dokazao nastanak tete, koju je sud pravilno odmjerio koristei se primjenom odredbe l. 223. Zakona o parninom postupku (Narodne novine br. 53/91 i 91/92) s obzirom da bi se konkretna visina nastale tete tuitelju mogla utvrditi samo s nesrazmjernim tekoama. VTS RH P-2904/96 od 8. srpnja 1997 43
14.3 Penal
Moe se traiti od osobe koja povredu registriranog industrijskog dizajna uini namjerno ili krajnjom nepanjom. Nositelj industrijskog dizajna moe da zahtijeva naknadu do trostrukog iznosa ugovorene, a ako nije ugovorena, onda moe zahtijevati naknadu uobiajene licencne naknade koju bi primio za koritenje industrijskog dizajna. Kod odluivanja o zahtjevu za plaanje penala sud mora uzeti u obzir sve okolnosti sluaja, a posebno obim tete, stepen krivice povreditelja, iznos ugovorene ili uobiajene licencne naknade i preventivni cilj penala. Ako je teta vea od penala iz stava 1. lana 82. Zakona, nositelj prava moe da trai razliku do iznosa naknade potpune tete.
43
Vrhovni trgovaki sud Hrvatske broj odluke VTS RH P-2904/96 od 8. srpnja 1997

Privremene mjere regulirane ovim Zakonom predstavljaju efikasno sredstvo u borbi protiv osoba koje povreuju industrijski dizajn, a rjeenja u zakonskim odredbama su usklaena sa odredbom lana 50. Ugovora TRIPS i lana 9. Direktive EU o ostvarivanju prava. Sud moe odrediti privremenu mjeru radi osiguranja zahtjeva, ako predlaga uini vjerovatnim: a) da je nositelj prava iz Zakona o industrijskom dizajnu i b) da je njegovo pravo povrijeeno ili da prijeti opasnost od povrede. Nositelj prava mora da uini vjerovatnim i: a) opasnost da e ostvarivanje zahtjeva biti onemogueno ili znatno oteano; b) da je privremena mjera potrebna radi spreavanja nastanka tete koju e kasnije teko popraviti, ili c) da pretpostavljeni povreditelj, donoenjem privremene mjere koja bi se kasnije u postupku pokazala kao neopravdana, ne bi pretrpio vee negativne posljedice od onih koje bi bez donoenja iste pretrpio nosilac prava. Ako se predlae privremena mjera bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja suprotne strane, nositelj prava je duan, osim gore navedenih uvjeta, da uini vjerovatnim da bi bilo kakvo odgaanje donoenja privremene mjere prouzrokovalo nositelju prava nastanak tete koju bi bilo teko popraviti. U ovom sluaju donoenja privremene mjere, sud e rjeenje o privremenoj mjeri dostaviti suprotnoj strani odmah nakon njenog provoenja. Nositelj prava ne mora dokazivati opasnost da e ostvarivanje zahtjeva biti onemogueno ili znatno oteano ako uini vjerovatnim da e predloena mjera prouzrokovati pretpostavljenom povreditelju samo neznatnu tetu. Ako se zahtjevi trebaju ostvariti u inozemstvu, onda se pretpostavlja da opasnost postoji.
231
15.1. ta se moe zahtijevati privremenom mjerom?

Sud moe za osiguranje zahtjeva odrediti bilo koju privremenu mjeru kojom se moe postii cilj osiguranja, a naroito: a) zabraniti pretpostavljenom povreditelju radnje kojima se povreuje pravo iz Zakona, b) oduzeti, ukloniti iz prometa i pohraniti predmete povrede i sredstva povrede koji su iskljuivo ili u pretenoj mjeri namijenjeni, odnosno koji se upotrebljavaju za injenje povreda.

15.2. Privremena mjera prije podnoenja tube
Ako je privremena mjera odreena prije podnoenja tube, sud u rjeenju odreuje i rok u kojem predlaga mora da podnese tubu radi opravdanja mjere. Rok u kojem se mora podii tuba ne moe biti dui od 20 radnih dana, odnosno 31 kalendarskog dana od dana dostavljanja rjeenja predlagatelju, zavisno od toga koji rok istjee kasnije.
15.3. Prigovor
Na rjeenje o privremenoj mjeri moe se izjaviti prigovor u roku 8 dana od dostavljanja rjeenja. Suprotnoj strani se dostavlja prigovor na odgovor koji se moe dati u roku 3 dana. Ovo rokovi nisu odreeni Zakonom o industrijskom dizajnu, ali se na njih shodno primjenjuju odredbe entitetskih zakona o paninom postupku i Brko Distrikta, odnosno Zakona o izvrnom postupku pred Sudom BiH. Sud o prigovoru mora da odlui u roku 30 dana od dana podnoenja odgovora na prigovor, odnosno isteka roka za podnoenje tog odgovora. Postupak u vezi sa izdavanjem privremenih mjera je hitan.
232
15.4. Specifinosti za privremenu mjeru u odnosu na rjeenja iz Zakona o parninom postupku

Specifinosti su ve ranije opisane i pojanjenje u poglavlju koje se bavi pitanjima iga.
16. Osiguranje dokaza

Odredbe zakona o osiguranju dokaza su usklaene sa odredbama lana 43. TRPS-a i lana 7. Direktive EU o ostvarivanju prava. Rjeenje o osiguranju dokaza sud moe donijeti ako predlaga prui sudu razumne dokaze o tome: a) da je nositelj prava iz Zakona, b) da je njegovo pravo povrijeeno ili da prijeti stvarna opasnost od povrede, c) da e dokazi o toj povredi biti uniteni ili kasnije nee moi biti izvedeni.

16.1. Donoenje rjeenja bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja suprotne strane
Rjeenje o osiguranju dokaza sud moe donijeti i bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja suprotne strane, ako predlaga pored uvjeta gore nabrojanih pod takama a, b, i c, uini vjerovatnim i postojanje opasnosti da e dokaz o povredi, zbog radnji protivnika biti uniteni ili da se kasnije nee moi izvesti. Rjeenje o osiguranju dokaza u tom sluaju sud dostavlja suprotnoj strani odmah poslije izvoenja dokaza.
16.2. Izvoenje dokaza

Sud moe rjeenjem o osiguranju dokaza iz lana 86. stav 1. Zakona odrediti da se izvede bilo koji dokaz, a naroito: a) uviaj prostorija, poslovne dokumentacije, inventara, baze podataka, kompjuterskih memorijskih jedinica ili drugih stvari, b) oduzimanje uzoraka predmeta povrede, c) pregled i predaju dokumenata, d) odreivanje i sasluanje vjetaka e) sasluanje svjedoka.
16.3. Osiguranje dokaza poslije pravosnanosti postupka

Osiguranje dokaza se moe traiti i poslije pravosnano okonanog postupka, ako je to potrebno radi pokretanja postupka prema vanrednim pravnim sredstvima ili za vrijeme takvog postupka.
233
16.4. Primjena propisa

U postupku za osiguranje dokaza primjenjuju se odgovarajue odredbe entitetskih zakona o parninom postupku, a koje se odnose na privremene mjere, osim ako Zakonom o industrijskom dizajnu nije drugaije reeno. Postupak osiguranja dokaza je hitan.
16.5. Neopravdan postupak osiguranja dokaza

Ako se dokae da je postupak osiguranja dokaza bio neopravdan, suprotna strana moe da trai: a) vraanje oduzetih predmeta, b) zabranu upotrebe pribavljenih informacija, c) naknadu tete.

16.6. Dunost suda
Sud mora u postupku osiguranja dokaza da osigura zatitu povjerljivih podataka stranaka i da vodi brigu o tome da se sudski postupak ne zloupotrebljava iskljuivo s namjerom pribavljanja povjerljivih podataka suprotne strane.

U toku parnice, zbog povrede prava, sud moe na osnovu opravdanog zahtjeva jedne od strana u postupku naloiti povreditelju prava da dostavi podatke o izvoru i distributivnim kanalima robe ili usluga kojima se povreuje pravo iz Zakona. Sud moe naloiti da te podatke dostave sudu i lica koja u obimu komercijalne djelatnosti: a) posjeduje robu za koju se sumnja da se njome povreuje pravo iz zakona, ili b) koriste usluge za koje se sumnja da se njima povreuje pravo iz zakona, ili c) pruaju usluge za koje se sumnja da se njima povreuje pravo iz zakona. Smatra se da je neka radnja poduzeta u obimu komercijalne djelatnosti ako je poduzeta za pribavljanje posredne ili neposredne ekonomske koristi. Pojam komercijalne djelatnosti ne obuhvata radnje savjesnih krajnjih potroaa. Sud moe naloiti da podatke iz prvog stava sudu dostavi i osoba koja je od neke od osoba navedenih u drugom stavu (posjednik robe ili korisnik usluge ili pruatelj usluga) oznaena kao umijeana u proizvodnju, izradu i distribuciju robe ili pruanja usluga za koje se sumnja da se njima povreuje pravo iz zakona. Podaci koji se trae mogu naroito da obuhvate: a) ime, adresu, odnosno firmu i sjedite proizvoaa, izraivaa, distributera, dobavljaa i drugih prethodnih posjednika robe, odnosno davalaca usluga, kao i namjeravanih prodavalaca na veliko i malo, b) podatke o koliinama proizvedene, izraene, isporuene, primljene ili naruene robe ili usluga, kao i o cijenama ostvarenim za odnosnu robu i usluge.
234
18. Izvoenje dokaza

Ako sud odlui da izvede predloeni dokaz koji se nalazi kod suprotne strane, ta strana je duna na zahtjev suda da preda dokazna sredstva kojima raspolae. Ako se radi o povredi koja dostie obim komercijalne djelatnosti, a bankarska, finansijska i poslovna dokumentacija je pod kontrolom suprotne strane, ta strana je duna na zahtjev suda da preda dokazna sredstva kojima raspolae.

Poslije izvoenja dokaza sud mora da osigura zatitu povjerljivih podataka stranaka i da vodi brigu o tome da se sudski postupak ne zloupotrebljava iskljuivo s namjerom pribavljanja povjerljivih podataka suprotne stranke. U postupku izvoenja dokaza primjenjuju se odgovarajue odredbe zakona o parninom postupku, osim ako ovim zakonom nije drugaije odreeno.
19. Sredstvo osiguranja za suprotnu stranku

Na zahtjev stranke protiv koje je pokrenut postupak za odreivanje privremene mjere ili osiguranja dokaza, sud moe odrediti odgovarajui novani iznos kao sredstvo osiguranja u sluaju da je zahtjev neosnovan, na teret podnosioca zahtjeva.
20. Pobijanje industrijskog dizajna

Autor dizajna ili njegov pravni sljednik moe tubom zahtijevati od suda da se utvrdi da on ima pravo na podnoenje prijave umjesto osobe ili zajedno sa osobom koja je podnijela prijavu. Tuba se moe podnijeti do okonanja postupka za priznanje industrijskog dizajna. Autor dizajna ili njegov pravni sljednik moe tubom zahtijevati od suda da utvrdi da je on nositelj registriranog industrijskog dizajna umjesto osobe ili zajedno sa osobom na ije ime je registriran dizajn. Tuba se moe podnijeti do isteka roka vaenja tog industrijskog dizajna. Ako sud odlukom usvoji tubeni zahtjev iz lana 90. stav 1. i 2. Zakona, Institut e po prijemu presude ili na zahtjev tuitelja upisati tuitelja u odgovarajui registar Instituta kao podnosioca prijave, ili nositelja registriranog industrijskog dizajna i podatke o tome objaviti u slubenom glasilu.
235
21. Spor za priznavanje autorstva

Osoba koja sebe smatra autorom dizajna ili njegov pravni sljednik moe tubom zahtijevati od suda da utvrdi da je on autor dizajna koji je predmet prijave ili registriranog industrijskog dizajna, ta da bude naveden kao autor u prijavi i svim dokumentima, kao i u odgovarajuim registrima. Tuitelj moe da zahtijeva i objavljivanje presude o troku tuenog, naknadu moralne i imovinske tete i trokove postupka. Rok za podnoenje tube nije vremenski ogranien.

22. Zatita u carinskom postupku - Carinske mjere
Uvoz, izvoz i tranzit robe kojima se povreuju prava iz Zakona o industrijskom dizajnu nije dozvoljen.
22.1. Ko moe traiti zatitu?

Nositelj iskljuivih prava prema ovom zakonu, koji opravdano sumnja da e doi do uvoza, tranzita ili izvoza robe proizvedene suprotno odredbama ovog zakona, moe kod nadlenog carinskog organa (u daljnjem tekstu: carinski organ) podnijeti zahtjev (sa svim neophodnim podacima propisanim lanom 93. stav 2. taka a, b, c, d, e i f zakona) za zatitu svojih prava putem carinskih mjera privremenog zadravanja robe od daljnjeg putanja u promet. Ako carinski organ udovolji ovom zahtjevu, on o tome obavjetava sve carinske ispostave i nosioca prava.
236
22.2. Privremeno zadravanje robe

Ako carinska ispostava prilikom provoenja carinskog postupka nae robu koja odgovara opisu robe iz odluke nadlenog carinskog organa, ona e tu robu privremeno zadrati od daljnjeg putanja u promet. Odluka o privremenom zadravanju robe uruuje se njenom uvozniku. U odluci o zadravanju robe odreuje se da se vlasnik robe, odnosno osoba koja je ovlatena za raspolaganje robom, u roku deset radnih dana od dana privremenog zadravanja, moe izjasniti o tome da li se radi o krivotvorenoj robi, odnosno drugoj povredi prava iz ovog zakona. Ako carinski organ ne primi pisano izjanjenje vlasnika ili osobe ovlatene za raspolaganje robom u navedenom roku, moe na zahtjev i o troku nositelja prava privremeno zadranu robu oduzeti i unititi.

Ako vlasnik robe ili osoba ovlatena za raspolaganje robom u roku deset (10) radnih dana podnese izjavu da se ne radi o krivotvorenoj robi, odnosno drugoj povredi prava iz ovog zakona, nositelj prava moe u roku deset (10) radnih dana od primanja obavjetenja o takvoj izjavi podnijeti tubu zbog povrede prava. Ako posebne okolnosti sluaja to opravdavaju, carinski organ moe, na zahtjev nositelja prava, odrediti dodatni rok za podnoenje tube, koji ne moe biti dui od deset radnih dana. Ako nositelj prava ne podnese tubu, privremeno zadrana roba puta se u traenu carinski doputenu upotrebu, odnosno promet. Ako nositelj prava podnese tubu i nadleni sud donese odluku o privremenoj mjeri zadravanja robe u roku deset radnih dana, carinski organ donosi odluku o zapljeni robe do donoenja pravosnane sudske odluke.

Ako nosilac prava podnese tubu, a nadleni sud ne donese privremenu mjeru zadravanja robe u roku deset radnih dana, vlasnik privremeno zadrane robe ili osoba ovlatena za raspolaganje njome ima pravo da zahtijeva oslobaanje te robe ako poloi sredstva osiguranja u iznosu dovoljnom za eventualnu naknadu tete nositelju prava, pod uvjetom da su ispunjeni svi ostali uvjeti za oslobaanje te robe.
22.4. Postupanje po slubenoj dunosti

Ako carinska ispostava u provoenju carinskog postupka u vezi sa uvozom, tranzitom ili izvozom robe opravdano sumnja da su odreenom robom povrijeena prava prema ovom zakonu, ona e privremeno zadrati putanje te robe u promet i o tome obavijestiti carinski organ (postupanje po slubenoj dunosti). Carinski organ pismeno obavjetava nositelja prava u roku pet (5) radnih dana od dana zadravanja robe o zadravanju robe, sumnji da se radi o povredi njegovih prava i o mogunosti podnoenja zahtjeva za zatitu svojih prava putem carinskih mjera zadravanja robe od daljnjeg putanja u promet. Ako nositelj prava podnese zahtjev sa svim propisanim podacima i dokazima koje zahtjev mora sadravati, kao i u sluaju podnoenja zahtjeva samoinicijativno, roba se privremeno zadrava za daljnjih deset radnih dana. Nositelj prava ili osoba koju on ovlasti mora u tom roku izvriti pregled i kontrolu robe i pratee dokumentacije u obimu koji je potreban za utvrivanje njegovih zahtjeva i za ostvarivanje sudske zatite njegovih prava uz osiguranje zatite povjerljivih podataka. Pravo na pregled i kontrolu ima i njen uvoznik. Propise o provoenju carinskih mjera iz Zakona o industrijskom dizajnu donosi Vijee ministara Bosne i Hercegovine na prijedlog Uprave za indirektno oporezivanje Bosne i Hercegovine. Carinski postupak u vezi sa robom kojom se povreuju prava iz Zakona o industrijskom dizajnu je hitan.
237

Prilog 1
Sudska praksa
1. Industrijski dizajn: pojam oponaanja i sudska zatita Povredom zatienog modela smatra se i oponaanje zatienog modela. Oponaanje postoji ako prosjean kupac robe moe uoiti razliku izmeu dva modela samo ako obrati osobitu panju. Ako je razlikovanje izmeu dvaju modela prosjenom kupcu mogue uz upotrebu obine panje nema povrede zatienog modela, odnosno oponaanja modela. Predmetnom tubom tuitelj trai da se utvrdi da je tuenik izradom i oponaanjem te putanjem u promet Data mapa za kompjuterske liste koje sadre mehanizme koji u svemu slie i oponaaju zatiene modele tuitelja, povrijedio tuiteljstvo pravo zatienih modela pod nazivom Mehanizam za male uredske mape i Kliza za uredske mape, te da se tueniku zabrani svaka daljnja izrada i oponaanje, te putanje u promet Data mapa za kompjuterske listove i obvee na naknadu tete, te presuda objavi u javnom tisku na troak tuenika. Tono je da je tuitelj temeljem rjeenja Dravnog zavoda za intelektualno vlasnitvo Republike Hrvatske broj... nositelj prava na modele pod nazivom Mehanizam za male uredske mape i Kliza za uredske mape s pravom prvenstva od 17. studenog 1994. godine i vaenjem do 17. studenog 2004. godine. Prvostupanjski sud primjenom odredbe l. 118. st. 3. Zakona o industrijskom vlasnitvu nalazi da se ne radi o oponaanju zatienog modela tuitelja jer svaki prosjean kupac robe moe uoiti da vanjski oblici mehanizma tuitelja i tuenika nisu slini niti identini. Prvostupanjski sud je vrlo detaljno opisao modele tuitelja i tuenika te utvrdio da se klizai razlikuju po veliini i irini, po obliku kao i oznakama otisnutim na klizaima. Prema odredbi l. 25. st. 1. Zakona o industrijskom vlasnitvu modelom se titi vanjski oblik proizvoda odnosno djela, prema tome ocjenjuje se samo vanjski oblik koji je i predmet zatite. Bitan je, dakle, ukupni dojam slinosti izmeu modela, a to je pravilno prvostupanjski sud utvrdio da ne postoji i za to naveo valjane razloge koje u cijelosti prihvaa i ovaj albeni sud, kao i to da prosjean kupac ne mora obratiti posebnu pozornost da bi uoio razlike u vanjskom obliku modela. VTS RH P-719/98 od 25. kolovoza 1998.
238

2. Predmet zatite modela (dizajna) je vanjski oblik industrijskog proizvoda. Povredom modela smatra se i njegovo oponaanje. Poto se modelom (zatienim industrijskim dizajnom) titi novi vanjski oblik odreenog industrijskog proizvoda, dok nije bitan tehnoloki uinak modela, to oponaanje modela postoji ako prosjean kupac proizvoda mora kod vanjskog oblika obratiti osobitu panju da bi uoio razliku izmeu dvaju proizvoda. Tuitelj predmetnom tubom trai da se utvrdi da je tuenik svojim proizvodom (rasvjetno tijelo) pod nazivom WINNER tip LVR 18 poinio povredu prava na model i prezentiranjem kupcima proizvoda tuitelja izvrio djelo nepotenog trnog natjecanja. Trai takoer naknadu na ime nematerijalne tete u iznosu od 1.400,00 kn. U pogledu zahtjeva za zatitu prava na model potrebno je navesti da model predstavlja oblik pravne zatite za vanjski oblik industrijskog postupka. Predmet zatite je geometrijsko tijelo, forma u prostoru koja predstavlja vanjski oblik proizvoda. Kod modela nije bitan tehnoloki uinak modela, ve samo njegov vanjski oblik koji je predmet zatite (lanak 25. stavak 1. Zakona o industrijskom vlasnitvu (ZIV)). Prema podacima u spisu, tuiteljev model (rasvjetno tijelo) nainjen je iz jednog dijela koji ima oblik pravilnog kvadra ije su po dvije paralelne stranice iste, dok se tuenikov model sastoji od dva dijela u obliku nepravilnog kvadra, a stranice su razliitih dimenzija. U unutranjosti oba rasvjetna tijela su arulje i unutarnje plohe su u obliku zrcalnih rebara, a to je u funkciji koju imaju takova rasvjetna tijela. S obzirom na to pravilno je utvrdio provostupanjski sud da tuitelj nije poinio povredu prava zatienog prava na model kao vanjski oblik vanjskog tijela tuitelja, s obzirom na vanjski izgled proizvoda tuitelja i tuenika. Prema odredbi lanka 118. stavak 2. Zakona o industrijskom vlasnitvu povredom modela smatra se i oponaanje, a ono postoji ako prosjean kupac proizvoda bez obzira na vrstu proizvoda mora obratiti osobitu panju da bi uoio razliku. Vanjski izgled proizvoda tuitelja i tuenika, a to je predmet zatite, nisu isti, a niti se radi o oponaanju kako to tvrdi tuitelj. Imajui u vidu naprijed navedeno bitan je, dakle, vanjski izgled modela i ukupan dojam slinosti modela u odnosu na prosjenog kupca, pa stoga nije bilo potrebno provoditi vjetaenje i dokaz sasluanjem stranaka. VTS RH P-755/97 od 16. oujka 1999.
239

3. Industrijski dizajn (model): odgovornost za tetu- 202/9 i 41/4 Osoba koja povrijedi pravo iz zatienog modela odgovara za tetu po opim pravilima za naknadu tete. teta s naslova izmakle koristi dokazuje se raunima osobe o prodaji koja se neovlateno koristila zatienim modelom ili na drugi odgovarajui nain.
240
Prema odredbi l. 117. Zakona o industrijskom vlasnitvu (Narodne novine br. 53/91, 19/92, 26/93 - u daljnjem tekstu ZIV) osoba koja povrijedi pravo iz zatienog modela odgovara za tetu po opim pravilima o naknadi tete. To znai da je tuitelj trebao u tijeku postupka dokazati tetu koju mu je tuenik prouzroio u konkretnom sluaju i to imovinsku tetu (obina teta i izmakla korist), te nematerijalnu etu (nanoenje fizikog ili psihikog bola ili straha i sl.). Po nalaenju ovog suda tuitelj je u tijeku postupka dostavljenim raunima o prodaji tuenikovog mjeraa dokazao nastanak tete, koju je sud pravilno odmjerio koristei se primjenom odredbe l. 223. Zakona o parninom postupku (Narodne novine br. 53/91 i 91/92) s obzirom da bi se konkretna visina nastale tete tuitelju mogla utvrditi samo s nesrazmjernim tekoama. Provedenim dokaznim postupkom utvreni su osnova i visina tete, jer je tuenik oponaanjem tuiteljevog modela sprijeio poveanje tuiteljeve imovine (izmakla korist) tako to je prodavao mjerae volumena tekuine sadranog u bocama raznih oblika, pa je time sprijeio poveanje tuiteljeve imovine, a koju bi tuitelj ostvario proizvodnjom i prodajom takvih mjeraa. Nije prihvatljiva tvrdnja tuenika da je tuitelj zatitio oblikovanu kutiju predmetnog modela, jer iz same prijave proizlazi da je predmetom zatite model koji se odnosi na mjera s profiliranim lamelama, koje su badareno oznaene i omoguuju oitovanje volumenske tekuine sadraja tekuine u bocama raznih oblika. Rjeenje Dravnog zavoda za patente M-92000214 djeluje erga omnes, jer samo tuitelj nositelj modela ima iskljuivo pravo koritenja u proizvodnji zatienog modela, stavljanja u promet, prava raspolaganja modelom kao i pravo naknade kada druga osoba upotrebljava u proizvodnji njegov zatieni model. Prema odredbi l. 117. st. 1. ZIV-a osoba koja povrijedi pravo iz zatienog modela odgovara za tetu po opim pravilima o naknadi tete, a prema odredbi l. 118. st. 1. i 2. ZIV-a povredom se smatra i njegovo oponaanje. VTS RH P-2904/96 od 8. srpnja 1997.
OBLAST: E
OZNAKA GEOGRAFSKOG PORIJEKLA

Pripremila: Zvjezdana Antonovi, sudija Suda BiH
UVOD
eografska oznaka je pravo industrijskog vlasnitva kojom se registriraju oznake koje oznaavaju da roba potjee sa odreene teritorije, regije ili mjesta na toj teritoriji, iji prirodni i drutveni faktori utjeu na kvalitet, reputaciju ili neku drugu karakteristiku robe. titi se kao intelektualno vlasnitvo kako bi se sprijeila njena zloupotreba ili neovlatena upotreba. Zakonom o zatiti oznaka geografskog porijekla44 se ureuju nain stjecanja, sadraj, prestanak i pravna zatita oznaka geografskog porijekla u Bosni i Hercegovini. Ovaj zakon se primjenjuje i na imena porijekla i geografske oznake koje su meunarodno registrirane u BiH, a nee se primijeniti na one proizvode u dijelu kojem su stjecanje i sistem zatite i ostvarivanje prava u koritenju geografskog porijekla na tim proizvodima izriito drugaije ureeni posebnim zakonom (zatita geografskog porijekla vina i proizvoda od vinove loze, kao i alkoholnih pia u BiH je ve regulirana posebnim zakonom). Novost ovog zakona je uvoenje sistema prigovora (opozicije) u postupak ispitivanja prijava, uvoenje inspekcijskog nadzora i upravnih mjera, te graanskopravna zatita u sluaju povrede registriranog imena porijekla ili geografske oznake, privremene mjere i osiguranje dokaza i mjere na granici u sluaju uvoza, tranzita ili izvoza robe proizvedene protivno ovom zakonu, te ustanovljena sudska nadlenost za utvrivanje generikih oznaka porijekla i geografskih oznaka. Poetkom primjene ovog zakona tj. od 01.01.2011.godine, prestaju da vae odredbe GLAVE II VRSTA PRAVA industrijskog vlasnitva, ODJELJAK IV GEOGRAFSKA OZNAKA (lan 116. do 126.) Zakona o industrijskom vlasnitvu u BiH45 koje se odnose na geografsku oznaku. Izuzetno, na upravne postupke u vezi sa geografskom oznakom koji nisu okonani do dana poetka primjene ovog zakona primjenjuju se odredbe Zakona o industrijskom vlasnitvu BiH. Ovaj zakon je donesen uz uvaavanje principa i obaveza preuzetih potpisivanjem meunarodnih ugovora i to: Madridski sporazum o suzbijanju lanih ili prevarnih oznaka porijekla na proizvodima
241
Oblast E: Oznaka goografskog porijekla
44 45
(objavljen dana 29.05.2010.godine u Slubenom glasniku BiH, broj 53/1028 (Slubeni glasnik BiH, br. 3/02 i 29/02)

Lisabonski aranman o zatiti oznaka porijekla i njihovom meunarodnom registriranju Uredba vijea Evropske unije broj 510/2006. godine Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualnog vlasnitva (u daljnjem tekstu TRIPS) Parika konvencija o zatiti industrijskog vlasnitva Odredbe meunarodnih ugovora u vezi sa oznakama geografskog porijekla, imenom porijekla i geografskom oznakom, kojima je pristupila BiH, primjenjuju se na predmete koje tretira ovaj zakon, i u sluaju sukoba s odredbama ovog zakona, primjenjuju se odredbe meunarodnih ugovora. Odredbe lanova 69. i 70. Zakona i odgovarajue odredbe Zakona o patentu, Zakona o igu i Zakona o industrijskom dizajnu, kojima se ureuje Komisija za albe Instituta, primjenjuju se na nain da se formira jedna komisija za albe.
242
Oblast E: Oznaka geografskog porijekla
1. Pojam
1.1. Oznaka geografskog porijekla
Oznaka geografskog porijekla je svaka oznaka kojom neka zemlja ili mjesto koje se nalazi, direktno ili indirektno, oznaava kao zemlja ili mjesto geografskog porijekla proizvoda. Ona se upotrebljava za obiljeavanje prirodnih, poljoprivrednih, industrijskih, zanatskih i proizvoda domae radinosti Oznake koje se postavljaju na ambalau proizvoda su standardizirane, po boji, obliku i tekstu koji upuuje na vrstu zatite. Svaki poljoprivredni ili prehrambeni proizvod proizveden i/ili preraen u skladu sa specifikacijom mora biti oznaen na nain da pored registriranog naziva ima i vidljivi navod zatiena oznaka izvornosti, odnosno zatiena oznaka geografskog porijekla uz nanoenje pripadajueg znaka.
Slika. EU logo za oznaavanje tipinih proizvoda vezanih za geografsko porijeklo, izvornost i tradicionalni ugled a) Oznaka izvornosti (protected designation of origin PDO) oznaka geografskog porijekla (protected geographical indication PGI) i c)oznaka tradicionalnog ugleda hrane garantovani tradicionalni specijalitet (traditional speciality guaranteed TSG) Sva tri navedena oblika zatite slue za registraciju originalnih proizvoda ime se potvruje porijeklo proizvoda sa odreenog podruja. Proizvodi s navedenim oznakama podlijeu kontroli u skladu sa legislativom, kojom se potvruje propisani nain proizvodnje i kvalitet.

1.2. Geografska oznaka
Geografska oznaka je oznaka koja identificira odreenu robu kao robu porijeklom s teritorije odreene zemlje ili lokaliteta sa te teritorije, gdje se odreen kvalitet, ugled ili druga svojstva robe bitno mogu pripisati njenom geografskom porijeklu.
1.3. Ime porijekla

Ime porijekla je geografski naziv zemlje, regije ili lokaliteta koji slui za oznaavanje proizvoda koji odatle potjee, a iji su kvalitet i posebna svojstva iskljuivo ili bitno uvjetovani geografskom sredinom, koja obuhvaa prirodne i ljudske faktore i ija se proizvodnja, prerada i priprema u cijelosti odvijaju na odreenom ogranienom podruju.
Slika 1. Livanjski sir
Slika 2. Virginia duhan
243
1.4. Tradicionalni i istorijski nazivi

Oznaku porijekla ini i naziv koji nije administrativni geografski naziv odreene zemlje, regije ili lokaliteta, koji je dugotrajnom upotrebom u prometu postao opepoznat kao tradicionalni naziv proizvoda koji potjee iz tog podruja ili je u pitanju povijesni naziv tog podruja, ako ispunjava uvjete iz lana 2., 3. i 4. ovog zakona.
1.5. Generiki naziv

Generiki naziv je onaj geografski naziv koji je, iako se odnosi na geografsko mjesto na kojem je proizvod prvobitno nastao ili je stavljen na trite, u uobiajenom govoru izgubio svoje geografsko znaenje i postao opi naziv tog proizvoda. Da bi se to utvrdilo, uzimaju se u obzir sve okolnosti, a naroito postojea situacija na geografskom podruju s kojeg proizvod potjee i gdje se koristi.
1.6. Homonimni nazivi

Ako su nazivi dvaju ili vie mjesta odakle proizvod potjee identini ili gotovo identini u pisanom ili izgovorenom obliku, zatita takvih geografskih naziva bit e priznata svim zainteresiranim osobama koje ispunjavaju uvjete propisane zakonom.

Priznanje se vri na osnovu principa pravednog i ravnopravnog tretiranja proizvoaa na tritu i istinitog obavjetavanja potroaa, osim kada to moe da izazove zabunu u javnosti o tanom geografskom porijeklu proizvoda.
1.7. Porijeklo sirovine

Proizvod se moe iznimno zatiti imenom porijekla ili geografskom oznakom ako ima dokazano tradicionalno obiljeje, visok ugled i dobro je poznat, te kao sirovina za proizvodnju tog proizvoda potjee iz podruja razliitog ili ireg od podruja prerade, ako je podruje proizvodnje sirovine ogranieno i postoje posebni uvjeti za proizvodnju te sirovine. Ovo je usklaeno sa lanom 2. paragraf 3. Uredbe Vijea EU broj 510/2006
244
Primjer oznake proizvoda organskog porijekla to ustvari znai organic? To znai da mora biti proizvedena od prirodnih, organski uzgojenih sirovina ili samoniklog bilja iz ekoloki istih podruja. Mora imati certifikat koji potvruje kontrolirano prirodno porijeklo sirovina. Ne smije sadravati sintetike boje, mirise, konzervanse, mineralna ulja, silikone, ni druge petrolate. Prirodna kozmetika se ne testira na ivotinjama. Na proizvodu mora biti cjelokupan INCI sastav. Kozmetika koja ispunjava sve ove kriterije ima pravo na certifikat prirodne organic kozmetike. Taj certifikat je garancija organskog, prirodnog porijekla, vrhunske kvalitete i nekodljivosti proizvoda po zdravlje ovjeka.
2. Postupak zatite oznaka porijekla

Zatita oznake geografskog porijekla doprinosi veoj trinoj vrijednosti proizvoda koja odgovara njegovim posebnim svojstvima i time steenom ugledu. Zatitom se spreava zloupotreba ili neovlatena upotreba geografske oznake od strane drugih osoba.
2.1. Nadlenost za postupak zatite

Pravna zatita oznaka porijekla u skladu sa odredbama Madridskog sporazuma o suzbijanju lanih ili prevarnih oznaka porijekla na proizvodima od 14. aprila 1891. godine46 ostvaruje se direktnom primjenom tih odredbi i propisa o suzbijanju nelojalne konkurencije, u sudskom postupku, pred stvarno nadlenim sudom
46
Revidiran u Briselu 14. decembra 1900, u Waingtonu 2. juna 1911, u Hagu 6.11.1925, u Londonu 2. juna 1934, u Nici 15. juna 1957 I tokholmu 14. jula 1967.godine

ili u upravnom postupku, pred nadlenim carinskim organom ili organom trine inspekcije. Sud je nadlean da odlui koje oznake porijekla, zbog svog generikog karaktera, ne uivaju zatitu u skladu sa odredbama Madridskog sporazuma o suzbijanju lanih ili prevarnih oznaka porijekla na proizvodima, iskljuujui iz rezerve geografske nazive regija za oznake porijekla proizvoda od vinove loze.
2.2. Koji se nazivi ne mogu zatititi geografskom oznakom ili imenom porijekla?
Geografskom oznakom ili imenom porijekla ne moe se zatititi naziv: a) koji je suprotan javnom poretku ili moralu, b) koji je ime zatiene biljne sorte ili ivotinjske vrste, ako bi to moglo dovesti u zabludu o geografskom porijeklu, c) iji bi izgled ili sadraj mogao stvoriti zabunu u privrednom prometu u pogledu vrste, porijekla, kvaliteta, naina proizvodnje ili drugih svojstava, d) koji je taan naziv zemlje, regije ili lokaliteta iz kojeg proizvod potjee, ali koji kod potroaa izaziva lanu predstavu da proizvod potjee iz druge zemlje, regije ili lokaliteta Primjer: Pariki mous potjee iz Pariza, to je tano, ali ne iz glavnog grada Francuske, ve gradia u Arizoni koji se tako zove. a) koji je uslijed dugotrajne upotrebe, u obinom govoru izgubio svoje geografsko znaenje i postao generian, odnosno uobiajeni naziv za oznaavanje odreenog proizvoda b) koji nije zatien ili je prestao biti zatien u zemlji porijekla ili se prestao koristiti u toj zemlji c) proizvodi od vinove loze ako je ta oznaka istovjetna nazivu sorte groa koja je postojala na teritoriji BiH prije 1. januara 1995. godine (ovaj datum oznaava datum stupanja na snagu TRIPS-a).47 Razlozi za odbijanje zatite su usklaeni sa zahtjevima TRIPS-a, propisima EU, Madridskim sporazumom i Lisabonskim aranmanom.
245
3. Postupak priznanja imena porijekla ili geografske oznake

3.1. Koja je nadlena institucija?
Postupak za stjecanje, odravanje i prestanak statusa geografske oznake ili imena porijekla vodi Institut za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu Institut).
47
1.januar 1995. godine je datum stupanja na snagu TRIPS-a

3.2. Registri
Kod Instituta se u elektronskom obliku vode:
Registar prijava imena porijekla, Registar prijava priznanja statusa ovlatenih korisnika imena porijekla, Registar imena porijekla, Registar geografskih oznaka, Registar ovlatenih korisnika imena porijekla, Registar ovlatenih korisnika geografskih oznaka, Registar meunarodnih prijava imena porijekla i Registar zastupnika za zatitu geografskih oznaka i imena porijekla (u daljnjem tekstu Registar zastupnika). Registri su objedinjeni u jedinstven sistem registara industrijskog vlasnitva BiH. Registri su javne knjige u koje zainteresirane osobe mogu izvriti uvid bez plaanja posebnih taksa.
246
3.3. Registar meunarodnih prijava porijekla

Predstavlja zbirku prijava imena porijekla podnesenih na osnovu Lisabonskog aranmana o zatiti imena porijekla i njihovom meunarodnom registriranju i objavljenih od meunarodnog biroa Svjetske organizacije za intelektualno vlasnitvo Ovlateni korisnik imena porijekla ili geografske oznake, odnosno podnosilac prijave za registriranje moe podnijeti zahtjev za meunarodno registriranje imena porijekla ili geografske oznake u skladu sa meunarodnim ugovorom koji obavezuje BiH. Zahtjev se podnosi preko Instituta. Nazivi nekih zatienih proizvoda u Evropskoj uniji

4. Postupak povodom prijave za registriranje imena porijekla ili geografske oznake
Postupak se pokree podnoenjem odgovarajue prijave koja se moe odnositi samo na jednu oznaku ili ime geografskog podruja i samo na jednu vrstu proizvoda.
4.1. Prijava i ko je moe podnijeti

Prijava sadri zahtjev za registriranje imena porijekla ili geografske oznake, opis geografskog podruja i podatke o specifinim karakteristikama proizvoda. Prijavu mogu podnijeti: a) domae fizike i pravne osobe koje na odreenom geografskom podruju proizvode proizvode koji se oznaavaju nazivom tog geografskog podruja, b) udruenja tih osoba, privredne komore, udruenja potroaa, opinski, kantonalni, entitetski i dravni organi zainteresirani za zatitu imena porijekla ili geografske oznake u okviru svoje djelatnosti i c) strane fizike i pravne osobe, odnosno udruenja, ako je ime porijekla odnosno geografske oznake priznato u zemlji porijekla, kada to proizlazi iz meunarodnih ugovora. Ako prijavu podnosi strana osoba, prijava mora da sadri i javnu ispravu koju izdaje nadleni organ u dravi porijekla kojom se potvruje da je ime porijekla ili geografska oznaka priznata u dravi porijekla i ovjereni prijevod te isprave.
247
4.2. Bitni dijelovi prijave imena porijekla ili geografske oznake

Prijava sadri sljedee:
4.2.1. Zahtjev za registriranje geografske oznake ili imena porijekla

U zahtjev se unose podaci o podnositelju prijave, geografski naziv koji se titi, vrsta proizvoda koji se obiljeava odreenim geografskim nazivom, geografski naziv podruja ili mjesta iz kojeg potjee proizvod koji se obiljeava odreenim geografskim nazivom, potpis podnositelja prijave, dokaz o plaenoj taksi i punomo, ako se prijava podnosi putem punomonika.
4.2.2. Opis geografskog podruja

Sadri podatke o geografskom podruju s kojeg potjee proizvod i obuhvata blie odreenje administrativnih granica tog podruja, geografsku mapu tog podruja i podatke o geografskim i ljudskim faktorima koji uvjetuju specifine karakteristike, kvalitet ili reputaciju proizvoda koji je u pitanju.

4.2.3. Podaci o specifinim karakteristikama proizvoda
a) Za geografsku oznaku
Prijava sadri opis naina proizvodnje proizvoda, preciznu naznaku specifinih karakteristika ili kvaliteta proizvoda, ukljuujui i podatke o steenoj reputaciji, ko ima pravo na upotrebu geografske oznake i pod kojim uvjetima, kao i odredbe o pravima i obavezama korisnika geografske oznake. b) Za ime porijekla Prijava se podnosi u formi elaborata o nainu proizvodnje proizvoda i posebnim svojstvima i kvalitetu proizvoda. Naroito se unose podaci o podnositelju prijave i osobi koja ga predstavlja, geografski naziv koji se titi, podaci o uzronoj vezi izmeu geografskog podruja i posebnih svojstava i kvaliteta proizvoda, dokaz o izvrenoj kontroli posebnih svojstava proizvoda od ovlatene akreditirane organizacije, odredbe o nainu obiljeavanja proizvoda, ko ima pravo i pod kojim uvjetima da koristi ime porijekla, prava i obaveze korisnika imena porijekla, te podaci o drugim propisima kojima se regulira kvalitet tog proizvoda. Primjer prijave za pekmez od jabuka:
248

4.3. Formalno ispitivanje prijave
Institut ispituje da li prijava sadri dijelove iz lana 20. Zakona (zahtjev za registriranje, opis geografskog podruja i podaci o specifinim karakteristikama proizvoda). Ako prijava ne sadri sve to je potrebno, ostavlja se rok od 30 dana podnositelju da otkloni nedostatke. Ako ne postupi u ostavljenom roku, koji se ne moe produiti, prijava se odbacuje zakljukom, a ako ispravi nedostatke, onda se zakljukom priznaje za datum podnoenja prijave onaj datum kada je nedostatak otklonjen, te se taj datum upisuje u odgovarajui Registar prijava.
4.3.1. Kojim redoslijedom se ispituju prijave?

Prijave se ispituju prema redoslijedu odreenom datumom njihovog podnoenja. Postoje i sluajevi kada se ispituje po hitnom postupku kao u sluaju sudskog spora ili pokrenutog inspekcijskog nadzora ili carinskog postupka, ako je podnesen zahtjev za meunarodno registriranje i ako je suglasno drugim propisima u odreenom roku neophodno izvriti registraciju imena porijekla ili geografske oznake, uz obavezu podnoenja posebnog zahtjeva za to.
4.3.2. Odustajanje od prijave

Podnosilac prijave moe u toku cijelog postupka odustati od prijave i u tom sluaju Institut donosi zakljuak o obustavi postupka, a prijava imena porijekla i geografske oznake prestaje narednog dana predaje Institutu izjave o odustajanju.
249
4.4. Ispitivanje uvjeta za registriranje imena porijekla i geografske oznake

Ako je prijava imena porijekla ili geografske oznake uredna, Institut ispituje da li su ispunjeni uvjeti za registriranje imena porijekla ili geografske oznake. U postupku ispitivanja uvjeta, Institut moe pribaviti miljenje od kompetentne institucije ili pojedinca (u daljnjem tekstu Ekspert) o posebnim svojstvima, ugledu i kvalitetu proizvoda navedenih u prijavi. Eksperta imenuje direktor Instituta u svakom pojedinanom sluaju. Ekspert je duan da dostavi traeno miljenje u roku 60 dana od dana traenja istog. Ako miljenje ne bude u ostavljenom roku dostavljeno, Institut e bez pribavljenog miljenja ispitati postojanje uvjeta za registraciju. Ako ekspert da pozitivno miljenje o ispunjavanju uvjeta za registraciju imena porijekla, odnosno geografske oznake, ili ako u roku 60 dana od dana traenja miljenja isto ne dostavi Institutu i ako Institut nae da prijava imena porijekla odnosno geografske oznake ispunjava uvjete za registraciju, podatke o prijavi Institut objavljuje u slubenom glasniku Instituta.

4.4.1. Javnost rada Instituta
Nakon objavljivanja prijave, Institut e uiniti dostupnim javnosti sve dijelove prijave, ukljuujui i elaborat o posebnim svojstvima proizvoda.
4.5. Meunarodno registriranje imena porijekla ili geografske oznake

Ovlateni korisnik imena porijekla ili geografske oznake moe podnijeti zahtjev za meunarodno registriranje imena porijekla ili geografske oznake u skladu sa meunarodnim ugovorom koji obavezuje BiH. Zahtjev se podnosi preko Instituta, a sadraj zahtjeva i postupanje Instituta po zahtjevu ureuje se provedbenim propisom.
250
4.6. Rjeenje o odbijanju registracije imena porijekla ili geografske oznake

Donosi se ako ekspert iz lana 29. stav 2. Zakona da negativno miljenje o ispunjavanju uvjeta za registriranje imena porijekla ili geografske oznake ili ako Institut utvrdi da ime porijekla, odnosno geografske oznake ne ispunjava uvjete propisane zakonom. Na osnovu rezultata ispitivanja Institut obavjetava pismenim putem podnositelja prijave o razlozima zbog kojih se ime porijekla, odnosno geografska oznaka ne moe registrirati i pozvat e ga da se u roku koji ne moe biti krai od 30 ni dui od 60 dana izjasni o tim razlozima. Rok za izjanjenje se moe produiti, ali ne krae od 15 dana ni due od 90 dana. Na izjanjenje podnositelja prijave Institut mora pribaviti miljenje eksperta. U sluaju da takvo miljenje ne bude dano u roku 60 dana od dana kada je zatraeno, Institut e nastaviti postupak ispitivanja uvjeta za registraciju bez traenog miljenja. Ako se podnositelj prijave ne izjasni o razlozima zbog kojih ime porijekla ili geografske oznake ne moe biti registrirano, ili ako se izjasni, a Institut ili ekspert i dalje smatra da se ime porijekla ili geografske oznake ne moe registrirati, Institut e rjeenjem odbiti registraciju.
4.7. Pretvaranje prijave imena porijekla u prijavu geografske oznake i obratno

Moe se uiniti do okonanja postupka, na zahtjev podnositelja prijave uz plaanje odgovarajue takse. U postupku ispitivanja postojanja uvjeta za registraciju imena porijekla, odnosno geografske oznake Institut je duan predloiti podnositelju prijave imena porijekla da je pretvori u prijavu geografske oznake ako nisu ispunjeni uvjeti za registraciju imena porijekla, ali su ispunjeni uvjeti za registraciju geografske oznake. Na isti nain e postupiti ako utvrdi da nisu ispunjeni uvjeti za registraciju geografske oznake, a ispunjeni su uvjeti za registraciju imena porijekla.

O pretvaranju prijave Institut donosi poseban zakljuak. Podaci o pretvaranju prijave se upisuju u odgovarajui registar prijava.
4.8. Prigovor 4.8.1. Ko moe podnijeti prigovor?

a) Svaka zainteresirana osoba u roku 3 mjeseca od dana objave sa obrazloenjem zato prijava imena porijekla, odnosno geografske oznake ne ispunjava uvjete za registraciju. Rok za prigovor je prekluzivan i ne moe se produavati ni iz kojeg razloga, a nakon isteka roka se ne mogu podnijeti bilo kakve dopune prigovora, ukljuujui i dostavljanje dodatnih dokaza kojima se prigovor opravdava. b) Nositelj trgovakog imena ili registriranog iga moe u roku 3 mjeseca podnijeti prigovor na objavljenu prijavu imena porijekla, odnosno geografske oznake, ako je neka od njih u potpunosti ili djelomino identina trgovakom imenu ili igu koji su registrirani u dobroj vjeri, pod uvjetom da bi registracija imena porijekla, odnosno geografske oznake mogla ugroziti pravo tog trgovakog imena ili iga, uzimajui u obzir stvarnu vjerovatnou izazivanja zabune u javnosti. c) Nositelj iga visokog ugleda (uveni ig) i nositelj nesumnjivo poznatog iga, u smislu lana 6. bis Parike konvencije48 za zatitu industrijskog vlasnitva, koji su poznatost i ugled stekli ranijim dugotrajnim koritenjem u BiH, mogu u roku 3 mjeseca podnijeti prigovor na objavljenu prijavu imena porijekla ili geografske oznake, ako bi registracija imena porijekla ili geografske oznake mogla dovesti potroae u zabludu o pravom porijeklu proizvoda. Podnosilac prigovora u postupku po prigovoru ima status stranke.
251
4.8.2. Sadraj prigovora

Prigovor mora naroito da sadri: ime i prezime, detaljno obrazloene sve razloge i dokaze na kojima se prigovor zasniva i kojima dokazuje status zainteresirane osobe, sve objavljene podatke o prijavi protiv koje se podnosi prigovor, ukljuujui i broj prijave, ime i prezime i adresu, odnosno naziv i poslovno sjedite podnositelja prijave, urednu punomo, ako se podnosi putem punomonika (lan 34. Zakona).
4.8.3. Postupak po prigovoru

Institut za intelektualno vlasnitvo ispituje da li je prigovor podnesen pravovremeno i od strane osobe ovlatene za podnoenje prigovora, kao i da li sadri sve
48
Parika konvencija o zatiti Industrijskog vlasnitva od 20. marta 1883, revidirana 14. decembra 1900. u Briselu, u Vaingtonu 2. juna 1911, u Hagu 6. novembra 1925, u Londonu 2. juna 1934, u Lisabonu 31.10.1958. i u tokholmu 14. jula 1967. godine

podatke iz lana 34. Zakona. Ako nae da nisu ispunjeni gore navedeni uvjeti, zakljukom e odbaciti prigovor.
Ako su ispunjeni svi propisani uvjeti, Institut dostavlja prigovor podnositelju prijave i poziva ga na izjanjenje u roku 60 dana, koji rok se ne moe produiti, niti se mogu podnijeti dopune prigovora nakon isteka roka. Ako se podnositelj ne izjasni u ostavljenom roku na prigovor, Institut e zakljukom obustaviti postupak po podnesenoj prijavi imena porijekla ili geografske oznake. Ako podnositelj prijave odgovori na prigovor, Institut ispituje opravdanost navoda iz prigovora pri emu moe odrediti usmenu raspravu ili zatraiti struno miljenje od relevantne institucije ili pojedinca o spornim pitanjima iz prigovora. Nakon provedenog postupka po prigovoru, Institut na osnovu utvrenih injenica donosi rjeenje kojim odbija prigovor ili odbija prijavu imena porijekla ili geografske oznake.
252
4.9. Rjeenje o registraciji imena porijekla ili geografske oznake

Rjeenje se donosi ako prijava ispunjava sve uvjete propisane zakonom i ako nije podnesen prigovor ili ako prigovor bude odbaen ili odbijen. Rjeenje o registraciji imena porijekla ili geografske oznake s propisanim bibliografskim podacima upisuje se u Registar imena porijekla, odnosno Registar geografskih oznaka, a podaci o registraciji objavljuju se u slubenom glasilu.
4.10. Trajanje imena porijekla ili geografske oznake

Trajanje imena porijekla, odnosno geografske oznake nije vremenski ogranieno.
5. Postupak za priznanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake
Postupak se pokree prijavom za priznanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla, odnosno geografske oznake.
5.1. Ko podnosi prijavu

Prijavu mogu podnijeti: a) domae fizike i pravne osobe koje na odreenom geografskom podruju proizvode proizvode koji se oznaavaju nazivom tog zemljinog podruja; b) udruenja osoba iz take a), privredne komore, udruenje potroaa, opinska, kantonalna, entitetska i dravna tijela zainteresirana za zatitu imena porijekla, odnosno geografske oznake u okviru svoji ovlatenja;

c) strane fizike ili pravne osobe, odnosno udruenja, ako je ime porijekla odnosno geografska oznaka priznata u zemlji porijekla, kada to proizlazi iz meunarodnih ugovora.
5.1.1. ta sadri prijava?

Prijava mora da sadri a) zahtjev za priznanje ovlatenog korisnika imena porijekla, odnosno geografske oznake, b) dokaz o obavljanju odreene djelatnosti na odreenom geografskom podruju, c) dokaz o izvrenoj kontroli posebnih svojstava proizvoda od strane ovlatene akreditirane organizacije navedene u prijavi imena porijekla.
5.1.2. ta sadri zahtjev?

Zahtjev sadri: podatke o podnosiocu prijave, geografski naziv zatien imenom porijekla ili geografskom oznakom koji korisnik koristi, vrstu proizvoda koji se obiljeava odreenim geografskim nazivom, naziv podruja ili mjesta odakle proizvod potjee, nain obiljeavanja proizvoda, izgled geografske oznake ili imena porijekla, naznaenje specifinih karakteristika proizvoda, potpis podnosioca prijave i plaenu taksu i trokove postupka. Za priznavanje datuma podnoenja prijave ovlatenog korisnika potrebno je da prijava podnesena Institutu na taj datum sadri bitne elemente propisane u odredbi lana 39. Zakona.
253
5.2. Ispitivanje prijave

Po prijemu prijave, Institut ispituje da li ona sadri bitne dijelove, pa ako utvrdi da ne sadri, pozvat e podnositelja prijave da u roku 30 dana koji se ne moe produiti otkloni nedostatke zbog kojih se prijava nije mogla upisati u odgovarajui registar prijava ovlatenih korisnika. Ako u ostavljenom roku podnositelj prijave ne otkloni nedostatke, Institut e prijavu odbaciti zakljukom. Ako nedostaci budu otklonjeni u ostavljenom roku, Institut e zakljukom priznati kao datum podnoenja prijave onaj datum kada je podnositelj prijave otklonio nedostatke. Podaci o bitnim dijelovima prijave se upisuju u Registar prijava ovlatenih korisnika porijekla i Registar prijava ovlatenih korisnika geografske oznake. Prijave se ispituju prema redoslijedu odreenim datumom njihovog podnoenja. Izuzetno, prijava se moe ispitati i po hitnom postupku u sluaju sudskog spora ili pokrenutog inspekcijskog nadzora ili carinskog postupka, te ako je podnesen zahtjev za meunarodno registriranje imena porijekla ili geografske oznake, kao i ako je suglasno drugim propisima, u odreenom roku neophodno izvriti registraciju

imena porijekla ili geografske oznake i stei status njihovih ovlatenih korisnika, uz obavezu podnoenja posebnog zahtjeva za to.
Postupak ispitivanja urednosti prijave obuhvata ispitivanje svih uvjeta propisanih zakonom i provedbenim propisima. Prijava je uredna ako sadri bitne dijelove iz lana 39., 40., 41. i 42. ovog zakona, dokaz o uplati takse i trokova postupka. Ako Institut utvrdi da prijava nije uredna, pismenim putem, uz navoenje razloga, e pozvati podnositelja da prijavu uredi u roku koji ne moe biti krai od 30 dana ni dui od 90 dana. Rok se moe i produiti iz opravdanih razloga za primjereno vrijeme koje ne moe biti krae od 15 dana ni due od 90 dana. Ako podnositelj prijave u ostavljenom roku ne uredi prijavu ili ne plati taksu i trokove postupka za njeno ureenje, Institut e zakljukom odbaciti prijavu. U ovom sluaju, ako podnositelj prijave plati taksu i trokove postupka, moe podnijeti prijedlog za povrat u prijanje stanje u roku 3 mjeseca od dana prijema zakljuka o odbacivanju.
254
5.3. Rjeenje o odbijanju statusa ovlatenog korisnika

Ako se u postupku utvrdi da prijava ne ispunjava uvjete propisane zakonom za priznanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake, Institut e pismeno obavijestiti podnositelja prijave o razlozima zbog kojih mu se ne moe priznati status ovlatenog korisnika i pozvati ga da se u roku 60 dana izjasni o navedenim razlozima. Iz opravdanih razloga podnositelju prijave se moe produiti rok za izjanjenje koji ne moe biti krai od 15 dana ni dui od 90 dana. Ako u ostavljenom roku podnositelj prijave dostavi svoje izjanjenje, Institut je duan o njegovom izjanjenju pribaviti miljenje eksperta iz lana 29. stav 2. Zakona. Ako ekspert ne dostavi traeno miljenje u roku 60 dana od dana kada je isto zatraeno, Institut e postupak ispitivanja uvjeta za priznanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake nastaviti bez pribavljenog miljenja. Ako se podnosilac prijave ne izjasni o razlozima zbog kojih mu se ne moe priznati status ovlatenog korisnika, ili se izjasni, a ekspert i dalje smatra da se podnositelju prijave ne moe priznati status ovlatenog korisnika, Institut e rjeenjem odbiti zahtjev za priznanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake.
5.4. Pretvaranje prijave za priznanje ovlatenog korisnika imena porijekla u prijavu za priznavanje statusa ovlatenog korisnika geografske oznake i obratno
Moe se uiniti do okonanja postupka na zahtjev podnositelja prijave uz plaanje odgovarajue takse.

U postupku ispitivanja postojanja uvjeta za priznavanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla, odnosno geografske oznake, Institut je duan predloiti podnositelju prijave za priznavanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla da pretvori prijavu u prijavu za priznavanje statusa ovlatenog korisnika geografske oznake ako nisu ispunjeni uvjeti za priznavanje imena porijekla, ali su ispunjeni uvjeti za priznavanje statusa ovlatenog korisnika geografske oznake. Na isti nain e postupiti ako utvrdi da nisu ispunjeni uvjeti za priznanje statusa ovlatenog korisnika geografske oznake, a ispunjeni su uvjeti za priznanje ovlatenog korisnika imena porijekla. O pretvaranju prijave Institut donosi poseban zakljuak, a podaci o pretvaranju prijave se upisuju u odgovarajui registar prijava.
5.5. Rjeenje o priznanju statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake
Ako prijava ispunjava sve uvjete propisane zakonom za priznavanje statusa ovlatenog korisnika, Institut zakljukom poziva podnositelja prijave da plati taksu i trokove postupka za prve tri (3) godine i trokove objavljivanja podataka o ovlatenom korisniku. Nakon to podnositelj prijave dostavi dokaze o izvrenim uplatama, Institut e donijeti rjeenje o priznavanju statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake koje se s propisanim bibliografskim podacima upisuje u Registar imena porijekla, odnosno Registar geografskih oznaka, a podaci o registraciji se objavljuju u slubenom glasilu. Ovlatenom korisniku Institut izdaje ispravu o statusu ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake.
255
5.6. Trajanje statusa ovlatenog korisnika

Status ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake traje tri (3) godine od dana upisivanja priznatog statusa u Registar ovlatenih korisnika imena porijekla, odnosno Registar geografskih oznaka.
6. Sadraj i obim prava koje ima ovlateni korisnik imena porijekla ili geografske oznake
Registrirano ime porijekla, odnosno geografsku oznaku mogu koristiti samo osobe kojima je priznat status ovlatenog korisnika tog imena porijekla, odnosno te geografske oznake i koje su upisane u odgovarajui registar.

6.1. Iskljuiva prava ovlatenog korisnika
a) Pravo da to ime porijekla odnosno geografsku oznaku koriste za obiljeavanje proizvoda na koje se to ime porijekla, odnosno geografska oznaka odnosi. b) Pravo da svoj proizvod obiljeavaju oznakom kontrolirano ime porijekla. Navedena prava obuhvaaju i upotrebu imena porijekla, odnosno geografske oznake na ambalai, katalozima, prospektima, oglasima, posterima i drugim oblicima ponude, uputama, raunima, poslovnoj prepisci i drugim oblicima poslovne dokumentacije, kao i uvoz i izvoz proizvoda obiljeen tim imenom porijekla, odnosno geografskom oznakom.
256
6.2. Nedoputene radnje

Nije doputeno koritenje registriranog imena porijekla, odnosno geografske oznake u sljedeim sluajevima: a) koritenje od osobe koja ne obavlja i nema upisanu potrebnu djelatnost u odreeni registar; b) bilo koje koritenje za oznaavanje proizvoda iji su kvaliteti, ugled ili neka druga karakteristika loiji od onoga to je upisano u registar u pogledu imena porijekla odnosno geografske oznake; c) bilo koje koritenje za oznaavanje proizvoda koji nisu obuhvaeni registracijom, ali koji su iste vrste kao proizvodi obuhvaeni registracijom; d) bilo koje koritenje lanog ili prevarnog obavjetavanja u pogledu geografskog porijekla, prirode i kvaliteta proizvoda na pakiranju, propagandnom materijalu ili drugim dokumentima tako da ostavlja utisak postojanja veze izmeu proizvoda i zatienog geografskog naziva; e) bilo koje koritenje, iako tano u pogledu naziva teritorije, regije ili mjesta s kojeg proizvod potjee, navodi javnost na pogreno miljenje da proizvod potjee s drugog podruja; f) bilo koje koritenje prijevoda, transkripcije ili transliteracije ak i kada je naznaeno pravo porijeklo proizvoda i naziva koji je propraen izrazima kao to su stil, tip. metod, po postupku, nain, imitacija, proizveden u i sl.; g) svaki drugi postupak koji bi mogao dovesti javnost u zabludu o geografskom porijeklu proizvoda. Nedoputene radnje ne odnose se na koritenje naziva koji je dio naziva preduzea tokom njegovog djelovanja, osim ako je naziv koriten za obmanjivanje javnosti.
6.3. Odnos prema ranije registriranom igu

Odredbe ovog zakona nee utjecati na podobnost za registraciju, valjanost registracije iga ili prava na koritenje iga na osnovu injenice da je takav ig identian ili slian registriranoj geografskoj oznaci, ako je ig koji je u pitanju prijavljen ili regi-

striran u dobroj vjeri ili su prava na ig steena kroz upotrebu u dobroj vjeri prije dana stupanja na snagu ovog zakona ili prije nego to je geografska oznaka zatiena u svojoj zemlji porijekla.
6.4. Razlika izmeu iga i geografskog porijekla

ig je znak koji koristi privredni subjekt za svoje proizvode i usluge da bi se razlikovali od proizvoda ili usluga drugih. Titular iga ima pravo da sprijei druge osobe da koriste ig. Oslanjanjem na znak geografskog porijekla potroai znaju da jedan proizvod potjee iz odreenog mjesta i da ima odreene kvalitete i osobine. Geografsko porijeklo mogu da koriste svi proizvoai koji proizvode proizvode istog geografskog porijekla. Slinost postoji sa igom garancije i kolektivnim igom jer pravo zatite oznake geografskog porijekla ima svaki subjekt koji je ispunio zakonom predviene uvjete. U praksi najee postoji vie subjekata koji su ovlateni da koriste istu oznaku za istu vrstu robe ili usluga. Oznaka geografskog porijekla moe da se zatiti kao kolektivni ig. Vie proizvoaa ija roba potjee sa istog geografskog podruja moe da se udrui u neku formu pravnog subjekta i registrira naziv tog podruja kao kolektivni ig. Za razliku od prava iga, od naela specijalnosti u pravu zatite oznake geografskog porijekla nema izuzetaka. Ne postoji kategorija uvenih oznaka geografskog porijekla pa samim tim ni izuzetka od naela specijalnosti. Oznaka geografskog porijekla mora da ukazuje da roba ili usluga doista potjee sa odreenog podruja. Ne moe biti predmet zatite oznaka koja upuuje na geografsko podruje koje nema veze sa stvarnim mjestom porijekla proizvoda (Florida za automobil; Mont-Blan za naliv pera). 49
257
6.5. Upotreba osobnog imena

Odredbe ovog zakona nee ni na koji nain utjecati na bilo koju osobu da u svom poslovanju koristi svoje osobno ime ili ime svog prethodnika u poslu, osim ako se to ime koristi na nain da dovede javnost u zabludu.
6.6. Zabrana prijenosa

Registrirano ime porijekla ili geografske oznake ne mogu biti predmet ugovora o prijenosu prava, licenci, zalogu, franizi i sl.
49
Preuzeto iz rada dr Jasna Pak

Ako je registrirano ime porijekla ili registrirana geografska oznaka predmet prijavljenog ili registriranog iga, takav ig se ne moe prenositi, ustupati, davati u zalog i sl.
Registrirano ime porijekla i registrirana geografska oznaka koji imaju vie ovlatenih korisnika mogu iskljuivo biti predmet kolektivnog iga ili iga garancije.
7. Prestanak vaenja imena porijekla, odnosno geografske oznake

Registrirano ime porijekla ili registrirana geografska oznaka prestaju da vae samo ako im prestane zatita u zemlji njihovog porijekla. Institut donosi rjeenje o prestanku vaenja imena porijekla ili geografske oznake na zahtjev zainteresirane osobe uz potvrdu nadlenog tijela zemlje porijekla odreenog imena porijekla ili geografske oznake da je tom imenu porijekla ili geografskoj oznaci prestala zatita u zemlji porijekla. Institut moe rjeenje donijeti i po prijemu obavjetenja nadlenog organa zemlje porijekla da je tom imenu porijekla ili geografskoj oznaci prestala zatita u zemlji porijekla. Rjeenje se upisuje u odgovarajui registar i objavljuje u slubenom glasilu Instituta. Zainteresirana osoba moe kod nadlenog suda pokrenuti postupak za utvrivanje da je odreena geografska oznaka postala generiki, odnosno uobiajeni naziv za odreeni proizvod. Registrirana geografske oznaka prestaje da vai na osnovu pravosnane sudske odluke kojom se utvruje da je postala generiki, odnosno uobiajen naziv za odreeni proizvod. Ovakva oznaka koja je u svojoj zemlji porijekla registrirana i zatiena kao ime porijekla ne moe biti proglaena generiki, odnosno uobiajenim nazivom za odreeni proizvod sve dok takva zatita traje u zemlji porijekla. Na osnovu sudske odluke Institut upisuje u odgovarajue registre i u svom slubenom glasilu podatke o prestanku vaenja geografske oznake.
258
8. Prestanak i ukidanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake
8.1. Prestanak statusa ovlatenog korisnika
Status ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake prestaje prije isteka roka od 3 godine od dana upisivanja priznatog statusa u registar ovlatenih korisnika, u sljedeim sluajevima: a) ako se ovlateni korisnik imena porijekla ili geografske oznake odrekne svog statusa - narednog dana od dana predaje Institutu izjave o odricanju;

b) ako je na osnovu lana 59. i 60. Zakona prestalo da vai ime porijekla ili geografska oznaka na osnovu odluke suda ili Instituta - danom odreenim tom odlukom; c) ako je prestala pravna osoba, odnosno ako je umrla fizika osoba koja ima status ovlatenog korisnika - danom prestanka pravne, odnosno smrti fizike osobe, osim ako taj status nije preao na nasljednike.
8.2. Ukidanje rjeenja o priznanju statusa ovlatenog korisnika

Rjeenje o ukidanju priznanja statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake Institut e donijeti na zahtjev zainteresirane osobe ako utvrdi da su prestali postojati uvjeti za priznanje statusa ovlatenog korisnika koji su predvieni Zakonom. U postupku je ovlateni korisnik duan dokazati da postoje zakonom propisani uvjeti za priznanje statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake. Ako podnosilac zahtjeva za ukidanje rjeenja o priznanju statusa ovlatenog korisnika u toku postupka odustane od zahtjeva, Institut moe nastaviti postupak po slubenoj dunosti. U postupku se shodno primjenjuju odredbe lanova 34. i 35. Zakona.50 Ovlatenom korisniku imena porijekla ili geografske oznake prestaje navedeni status narednog dana od dana pravosnanosti rjeenja o ukidanju rjeenja o priznanju statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake.
259
8.3. Proglaenje nitavim rjeenja o registraciji imena porijekla ili geografske oznake, odnosno rjeenja o priznanju statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake
Rjeenje o registraciji imena porijekla ili geografske oznake, odnosno rjeenja o priznanju statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake se moe proglasiti nitavim ako se utvrdi da u vrijeme njihovog donoenja nisu bili ispunjeni uvjeti propisani zakonom za registraciju imena porijekla ili geografske oznake, odnosno za priznanje statusa ovlatenog korisnika.
8.3.1. Ko moe podnijeti prijedlog

Prijedlog za proglaenje nitavim se moe podnijeti po slubenoj dunosti ili na prijedlog zainteresirane osobe ili pravobranitelja BiH ili ombudsmana BiH za sve vrijeme trajanja imena porijekla ili geografske oznake, odnosno statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake.
50
(odredbe o prigovoru i postupku po prigovoru)

Postupak za proglaenje nitavim rjeenja pokree se pisanim prijedlogom, iji se sadraj ureuje provedbenim propisima. Prijedlog je uredan ako sadri propisane podatke. Neuredan prijedlog se alje na ureenje podnositelju prijedloga kome se ostavlja rok od 30 dana da isti uredi. Navedeni rok se moe produiti na vrijeme koje ne moe biti krae od 15 dana, ni due od 60 dana. Ako prijedlog ne bude ureen u ostavljenom roku, Institut e ga odbaciti zakljukom. Uredan prijedlog se dostavlja protivniku predlagatelja koji moe u roku 30 dana dati odgovor. Rok za odgovor se moe produiti za primjereno vrijeme, ali ne krae od 15 niti due od 60 dana. Rjeenje o proglaenju nitavim rjeenja o registraciji imena porijekla ili geografske oznake, odnosno rjeenja o priznanju statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake nema djelovanje na sudske odluke u vezi s utvrivanjem povrede prava koje su u momentu donoenja tog rjeenja bile pravosnane, pod uvjetom da je tuitelj, odnosno ovlateni korisnik imena porijekla ili geografske oznake bio savjestan.
260
9. albeni postupak
Protiv odluka Instituta donesenih u prvom stepenu moe se izjaviti alba u roku 15 dana od dana dostavljanja odluke. Druge strane u postupku, koji je okonan odlukom protiv koje se podnosi alba, smatraju se strankama u albenom postupku.
9.1. ta sadri alba?

alba mora sadravati oznaku upravnog akta protiv kojeg se podnosi, izjavu o tome da se upravni akt pobija u cjelini ili u odreenom dijelu, razloge zbog kojih se podnosi alba, obrazloenje albe sa svim dokazima kojima se potvruju navodi albe, potpis podnositelja albe i punomo, ako se alba podnosi posredstvom punomonika.
9.2. Ko odluuje o albi?

O albi odluuje drugostepeni organ - Komisija za albe Instituta koja se sastoji od 3 lana predsjednik i zamjenici, a imenuje ih Vijee ministara BiH. Predsjednik i lanovi Komisije za albe imaju poloaj nezavisnih strunjaka. lanovi Komisije za albe i zamjenici koji su uestvovali u donoenju odluke u prvom stepenu ili ako postoje neki razlozi za izuzee, ne mogu uestvovati u postupku po albi u konkretnom predmetu. Komisija odluuje na osnovu podnesene albe, a kada je neophodno, moe se odrediti odravanje usmene rasprave.

10. Upravni spor
Protiv konanih rjeenja Instituta moe se pokrenuti upravni spor pred Sudom BiH u roku 30 dana. Na prijedlog tuitelja Sud moe donijeti rjeenje o neobjavljivanju konanog rjeenja do odluke u upravnom sporu.

Pod povredom imena porijekla ili geografske oznake smatra se svako neovlateno koritenje imena porijekla ili geografske oznake od strane osoba koje nemaju priznati status ovlatenih korisnika tog imena porijekla, odnosno te geografske oznake i nisu upisane u odgovarajui registar i injenje neke od nedoputenih radnji u smislu odredbe lana 55. Zakona.
11.1.1. Ko podnosi tubu?

Tubu zbog povrede prava mogu podnijeti: a) domae fizike i pravne osobe koje na odreenom geografskom podruju proizvode proizvode koji se oznaavaju nazivom tog zemljinog podruja; b) udruenja osoba iz take a), privredne komore, udruenje potroaa, opinska, kantonalna, entitetska i dravna tijela zainteresirana za zatitu imena porijekla, odnosno geografske oznake u okviru svojih ovlatenja; c) strane fizike ili pravne osobe, odnosno udruenja, ako je ime porijekla, odnosno geografska oznaka priznata u zemlji porijekla, kada to proizlazi iz meunarodnih ugovora; d) ovlateni korisnik imena porijekla ili geografske oznake; e) udruenje potroaa i pravobranitelj BiH.
261

Tuba zbog povrede registriranog imena porijekla ili geografske oznake moe se podnijeti u roku 3 godine (subjektivni rok) od dana kada je tuitelj saznao za povredu i uinioca, a najkasnije u roku 5 godina (objektivni rok) od dana kada je povreda prvi put uinjena.
11.1.3. ta se moe traiti tubenim zahtjevom?

a) utvrivanje povrede prava; b) zabrana daljnjeg injenja poinjene povrede i buduih slinih povreda, prestankom ili suzdravanjem od radnji koje to pravo povreuju;

c) uklanjanje stanja nastalog povredom prava; d) povlaenje predmeta povrede iz privrednih tokova uz uvaavanje interesa treih osoba; e) potpuno uklanjanje predmeta povrede iz privrednih tokova; f) unitenje predmeta kojima je poinjena povreda prava; g) unitenje sredstava koja su iskljuivo ili preteno namijenjena ili se koriste za inidbu povreda i koja su vlasnitvo povreditelja; h) preputanje predmeta povrede nositelju prava uz naknadu trokova proizvodnje; i) naknada imovinske tete i opravdanih trokova postupka; j) objavljivanje presude o troku tuenog.
262
11.2. Dunosti suda

Sud je duan prilikom odluivanja o zahtjevima iz lana 79. stav 1. take c), d), e), f), g) i h) Zakona uzeti u obzir sve okolnosti sluaja, a posebno srazmjer izmeu teine uinjene povrede i zahtjeva, kao i interes ovlatene osobe da se osigura efektivna zatita prava. U postupku protiv osobe ije su usluge iskoritene za povredu prava, a postojanje te povrede je ve pravosnano utvreno u postupku prema treoj osobi, pretpostavlja se postojanje povrede prava.
11.2.1. Kada se donosi rjeenje o prekidu postupka?

Sud koji postupa po tubi zbog povrede prava (lan 71. Zakona), duan je da donese rjeenje o prekidu parninog postupka do konane odluke Instituta ako je pred Institutom pokrenut postupak za utvrivanje da je odreena geografska oznaka postala generiki, odnosno uobiajeni naziv za odreeni proizvod, kao i postupak za ukidanje rjeenja o priznanju statusa ovlatenog korisnika imena porijekla ili geografske oznake, te postupak proglaenja nitavim rjeenja o registraciji imena porijekla ili geografske oznake. Postupak po ovakvim tubama je hitan.
11.3. Naknada tete

Za sve povrede prava iz Zakona vrijede opa pravila o naknadi tete i odgovornosti za tetu, osim ako zakonom nije drugaije odreeno. Osoba koja povrijedi ime porijekla ili geografsku oznaku duna je da plati svim osobama koje imaju status ovlatenog korisnika tog imena porijekla, odnosno geografske oznake odtetu u obimu koji se odreuje prema opim pravilima o naknadi tete.

11.4. Penal
Ako je povreda imena porijekla ili geografske oznake uinjena namjerno ili krajnjom nepanjom, tuitelj moe od osobe koja je povrijedila ime porijekla ili geografsku oznaku traiti naknadu do trostrukog iznosa stvarne tete i izmakle dobiti. Pri odluivanju o zahtjevu za plaanje penala sud e uzeti u obzir sve okolnosti sluaja, a naroito obim tete, stepen krivice povredioca, i preventivni cilj penala.

Privremene mjere regulirane ovim zakonom predstavljaju efikasno sredstvo u borbi protiv osoba koje povreuju ime porijekla ili geografsku oznaku, a rjeenja u zakonskim odredbama su usklaena sa odredbom lana 50. Ugovora TRIPS i lana 9. Direktive EU o ostvarivanju prava. Odredbe lana 77. Zakona o privremenim mjerama predstavljaju lex specialis u odnosu na odredbe o privremenim mjerama u Zakonu o prinudnom izvrenju i osiguranju, a ostale odredbe tog zakona se primjenjuju na odgovarajui nain.
12.1. Kada se odreuje?

Sud moe odrediti privremenu mjeru radi osiguranja zahtjeva ako predlaga uini vjerovatnim: a) da je nositelj prava iz Zakona o zatiti oznaka geografskog porijekla b) da je njegovo pravo povrijeeno ili da prijeti opasnost od povrede. Nositelj prava mora da uini vjerovatnom i jednu od sljedeih pretpostavki: a) opasnost da e ostvarivanje zahtjeva biti onemogueno ili znatno oteano, b) da je privremena mjera potrebna radi spreavanja nastanka tete koju e kasnije teko popraviti, ili c) da pretpostavljeni povreditelj, donoenjem privremene mjere koja bi se kasnije u postupku pokazala neopravdanom, ne bi pretrpio vee negativne posljedice od onih koje bi bez donoenja iste pretrpio nositelj prava. Ako se predlae privremena mjera bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja suprotne strane, nositelj prava je duan osim gore navedenih uvjeta da uini vjerovatnim da bi bilo kakvo odgaanje donoenja privremene mjere prouzrokovalo nositelju prava nastanak tete koju bi bilo teko popraviti. U ovom sluaju donoenja privremene mjere sud e rjeenje o privremenoj mjeri dostaviti suprotnoj strani odmah nakon njenog provoenja.
263

Nositelj prava ne mora dokazivati opasnost da e ostvarivanje zahtjeva biti onemogueno ili znatno oteano ako uini vjerovatnim da e predloena mjera prouzrokovati pretpostavljenom povreditelju samo neznatnu tetu.
Ako se zahtjevi trebaju ostvariti u inostranstvu, onda se pretpostavlja da opasnost postoji.
12.2. ta se moe zahtijevati privremenom mjerom?

Privremenom mjerom se treba postii cilj osiguranja zahtjeva, a naroito se moe: a) pretpostavljenom povreditelju zabraniti radnje kojima se povreuje pravo iz Zakona b) oduzeti, ukloniti iz prometa i pohraniti predmete povrede i sredstva povrede koji su iskljuivo ili u pretenoj mjeri namijenjeni, odnosno koji se upotrebljavaju za injenje povreda
264
12.3. Privremena mjera prije podnoenja tube

Ako je privremena mjera odreena prije podnoenja tube, sud u rjeenju odreuje i rok u kojem predlagatelj mora da podnese tubu radi opravdanja mjere koji ne moe biti dui od 20 radnih dana, odnosno 31 kalendarskog dana od dana dostavljanja rjeenja predlagatelju, zavisno od toga koji rok istjee kasnije.
12.4. Prigovor
Na rjeenje o privremenoj mjeri moe se izjaviti prigovor u roku 8 dana od dostavljanja rjeenja. Suprotnoj strani se dostavlja prigovor na odgovor koji se moe dati u roku 3 dana. Ovo rokovi nisu odreeni Zakonom o zatiti oznaka geografskog porijekla, ali se na iste shodno primjenjuju odredbe Zakona o parninom postupku entiteta i Brko Distrikta, odnosno Zakona o izvrnom postupku pred Sudom BiH. Sud o prigovoru mora da odlui u roku 30 dana od dana podnoenja odgovora na prigovor, odnosno isteka roka za podnoenje tog odgovora. Postupak u vezi sa izdavanjem privremenih mjera je hitan.
12.5. Specifinosti za privremenu mjeru u odnosu na rjeenja iz Zakona o parninom postupku

Specifinosti su ve ranije opisane kao i pojanjenje u poglavlju koje se bavi pitanjima iga.

13. Osiguranje dokaza
13.1. Kada se donosi rjeenje o osiguranju dokaza?
Rjeenje o osiguranju dokaza sud moe donijeti ako predlaga prui sudu razumne dokaze o tome: a) da je nositelj prava iz Zakona, b) da je njegovo pravo povrijeeno ili da prijeti stvarna opasnost od povrede, c) da e dokazi o toj povredi biti uniteni ili kasnije nee moi biti izvedeni. Rjeenje o osiguranju dokaza sud moe donijeti i bez prethodnog obavjetavanja i sasluanja suprotne strane, ako predlaga pored uvjeta gore nabrojanih pod takama a, b, i c, uini vjerovatnim i postojanje opasnosti da e dokaz o povredi zbog radnji protivnika biti uniteni ili da se kasnije nee moi izvesti. Rjeenje o osiguranju dokaza u tom sluaju sud dostavlja suprotnoj strani odmah poslije izvoenja dokaza. Sud moe rjeenjem o osiguranju dokaza iz lana 78. stav 1. zakona odrediti da se izvede bilo koji dokaz, a naroito: a) uviaj prostorija, poslovne dokumentacije, inventara, baze podataka, kompjuterskih memorijskih jedinica ili drugih stvari, b) oduzimanje uzoraka predmeta povrede, c) pregled i predaja dokumenata, d) odreivanje i sasluanje vjetaka, e) sasluanje svjedoka. Osiguranje dokaza se moe traiti i poslije pravosnano okonanog postupka, ako je to potrebno radi pokretanja postupka prema vanrednim pravnim sredstvima ili za vrijeme takvog postupka. U postupku za osiguranje dokaza primjenjuju se odgovarajue odredbe Zakona o parninom postupku, a koje se odnose na privremene mjere, osim ako ovim Zakonom nije drugaije reeno. Postupak osiguranja dokaza je hitan. Ako se dokae da je postupak osiguranja dokaza bio neopravdan, suprotna strana moe da trai: a) vraanje oduzetih predmeta, b) zabranu upotrebe pribavljenih informacija c) naknadu tete Sud mora u postupku osiguranja dokaza da osigura zatitu povjerljivih podataka stranaka i da vodi brigu o tome da se sudski postupak ne zloupotrebljava iskljuivo s namjerom pribavljanja povjerljivih podataka suprotne strane.
265

U toku parnice zbog povrede prava, sud moe na osnovu opravdanog zahtjeva jedne od strana u postupku naloiti povreditelju prava da dostavi podatke o izvoru i distributivnim kanalima robe ili usluga kojima se povreuje pravo iz Zakona. Sud moe naloiti da te podatke dostave sudu i osobe koje u obimu komercijalne djelatnosti: a) posjeduje robu za koju se sumnja da se njome povreuje pravo iz zakona, ili b) koriste usluge za koje se sumnja da se njima povreuje pravo iz zakona, ili c) pruaju usluge za koje se sumnja da se njima povreuje pravo iz zakona. Smatra se da je neka radnja poduzeta u obimu komercijalne djelatnosti ako je poduzeta za pribavljanje posredne ili neposredne ekonomske koristi. Pojam komercijalne djelatnosti ne obuhvata radnje savjesnih krajnjih potroaa. Sud moe naloiti da podatke iz prvog stava sudu dostavi i osoba koja je od neke od osoba navedenih u drugom stavu (posjednik robe ili korisnik usluge ili davalac usluga) oznaeno kao umijeano u proizvodnju, izradu i distribuciju robe ili pruanja usluga za koje se sumnja da se njime povreuje pravo iz zakona. Podaci koji se trae mogu naroito da obuhvate: a) ime, adresu, odnosno firmu i sjedite proizvoaa, izraivaa, distributera, dobavljaa i drugih prethodnih posjednika robe, odnosno davalaca usluga, kao i namjeravanih prodavatelja na veliko i malo, b) podatke o koliinama proizvedene, izraene, isporuene, primljene ili naruene robe ili usluga, kao i o cijenama ostvarenim za odnosnu robu i usluge.
266
15. Izvoenje dokaza

Ako sud odlui da izvede predloeni dokaz koji se nalazi kod suprotne strane, ta strana je duna na zahtjev suda da preda dokazna sredstva kojima raspolae. Ako se radi o povredi koja dostie obim komercijalne djelatnosti, a bankarska, finansijska i poslovna dokumentacija je pod kontrolom suprotne strane, ta strana je duna na zahtjev suda da preda dokazna sredstva kojima raspolae. Poslije izvoenja dokaza sud mora da osigura zatitu povjerljivih podataka stranaka i da vodi brigu o tome da se sudski postupak ne zloupotrebljava iskljuivo s namjerom pribavljanja povjerljivih podataka suprotne stranke. U postupku izvoenja dokaza primjenjuju se odgovarajue odredbe Zakona o parninom postupku, osim ako ovim zakonom nije drugaije odreeno.

16. Sredstvo osiguranja za suprotnu stranku
Sud moe na zahtjev stranke protiv koje je pokrenut postupak za odreivanje privremene mjere ili osiguranja dokaza, odrediti odgovarajui novani iznos na teret podnositelja zahtjeva kao sredstvo osiguranja, u sluaju da zahtjev bude neosnovan.
17. Zatita u carinskom postupkucarinske mjere

17.1. Ko moe traiti zatitu?
Nositelj iskljuivih prava prema ovom zakonu, koji opravdano sumnja da e doi do uvoza, tranzita ili izvoza robe proizvedene suprotno odredbama ovog zakona, moe kod nadlenog carinskog organa (u daljnjem tekstu: carinski organ) podnijeti zahtjev (sa svim neophodnim podacima propisanim lanom 82. stav 2. taka a, b, c, d, e i f zakona) za zatitu svojih prava putem carinskih mjera privremenog zadravanja robe od daljnjeg putanja u promet. Ako carinski organ udovolji ovom zahtjevu, on o tome obavjetava sve carinske ispostave i nosioca prava.
17.2. Privremeno zadravanje robe

Ako carinska ispostava prilikom provoenja carinskog postupka nae robu koja odgovara opisu robe iz odluke nadlenog carinskog organa, ona e tu robu privremeno zadrati od daljnjeg putanja u promet. Odluka o privremenom zadravanju robe uruuje se njezinom uvozniku. U odluci o zadravanju robe odreuje se da se vlasnik robe, odnosno osoba koja je ovlatena za raspolaganje robom u roku deset radnih dana od dana privremenog zadravanja moe izjasniti o tome da li se radi o krivotvorenoj robi, odnosno drugoj povredi prava iz ovog zakona. Ako carinski organ ne primi pisano izjanjenje vlasnika ili osobe ovlatene za raspolaganje robom u navedenom roku, moe na zahtjev i o troku nositelja prava privremeno zadranu robu oduzeti i unititi.
267
17.3. Tuba zbog povrede prava 17.3.1. Rok za podnoenje tube

Ako vlasnik robe ili osoba ovlatena za raspolaganje robom u roku deset radnih dana podnese izjavu da se ne radi o krivotvorenoj robi, odnosno drugoj povredi prava iz ovog zakona, nositelj prava moe u roku deset radnih dana od primanja obavjetenja o takvoj izjavi podnijeti tubu zbog povrede prava. Ako posebne okol-

nosti sluaja to opravdavaju, carinski organ moe, na zahtjev nositelja prava, odrediti dodatni rok za podnoenje tube, koji ne moe biti dui od deset radnih dana.
Ako nositelj prava ne podnese tubu, privremeno zadrana roba puta se u traenu carinski doputenu upotrebu, odnosno promet. Ako nositelj prava podnese tubu i nadleni sud donese odluku o privremenoj mjeri zadravanja robe u roku deset radnih dana, carinski organ donosi odluku o zapljeni robe do donoenja pravosnane sudske odluke.
268
17.4. Postupanje po slubenoj dunosti 17.4.1. Kada se moe privremeno zadrati putanje robe?
Ako carinska ispostava u provedbi carinskog postupka u vezi s uvozom, tranzitom ili izvozom robe opravdano sumnja da su odreenom robom povrijeena prava prema ovom zakonu, ona e privremeno zadrati putanje te robe u promet i o tome obavijestiti carinski organ (postupanje po slubenoj dunosti). Carinski organ pismeno obavjetava nositelja prava u roku pet radnih dana od dana zadravanja robe, o sumnji da se radi o povredi njegovih prava i o mogunosti podnoenja zahtjeva iz lana 82. ovog zakona u roku 5 radnih dana od zadravanja robe. Ako nositelj prava podnese zahtjev sa svim propisanim podacima i dokazima koje zahtjev mora sadravati, kao i u sluaju podnoenja zahtjeva samoinicijativno, roba se privremeno zadrava za daljnjih deset radnih dana. Nositelj prava ili osoba koju on ovlasti mora u tom roku izvriti pregled i kontrolu robe i pratee dokumentacije u obimu koji je potreban za utvrivanje njegovih zahtjeva i za ostvarivanje sudske zatite njegovih prava uz osiguranje zatite povjerljivih podataka. Pravo na pregled i kontrolu ima i njen uvoznik. Propise o provoenju carinskih mjera iz Zakona o zatiti oznaka geografskog porijekla donosi Vijee ministara Bosne i Hercegovine na prijedlog Uprave za indirektno oporezivanje Bosne i Hercegovine. Carinski postupak u vezi sa robom kojom se povreuju prava iz ovog zakona je hitan.
OBLAST: F
PRAVO ZATITE TOPOGRAFIJE INTEGRISANOG KOLA

Pripremio: Braco Stupar, sudija Kantonalnog suda u Sarajevu
UVOD
Oblast F: Pravo zatite topografije integrisanog kola
ravo zatite topografije integrisanog kola regulisano je Zakonom o zatiti topografije integrisanog kola (Sl. glasnik BiH, broj 53/2010).
Donoenjem ovog zakona stvorile su se pretpostavke za: uspostavu cjelovitog i jedinstvenog bosanskohercegovakog sistema prava intelektualnog vlasnitva, ispunjavanje obaveza Bosne i Hercegovine u pogledu odreenih meunarodnih ugovora i sporazuma, na primjer WTO/TRIPS (Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualnog vlasnitva), - doprinos stvaranju preduslova za prilagoavanje privrede Bosne i Hercegovine savremenim privredama, posebno privredi Evropske unije. Pristupanje Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (WTO) jedan je od prioriteta Bosne i Hercegovine u naporima da rekonstruira pravni i ekonomski sistem i stvori kompatibilni institucionalni okvir u svrhu uspostave trgovinskih odnosa meu dravama lanicama WTO-a. Sve drave lanice su obavezne ispuniti uslove sadrane u Sporazumu o osnivanju Svjetske trgovinske organizacije i pravne instrumente koji su pridrueni tom sporazumu i koji su ukljueni u anekse I,II i III ( Multilateralni trgovinski sporazum). Aneksom CI, koji ini Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualnog vlasnitva (TRIPS), utvrene su obaveze drava lanica u svrhu osiguranja efikasne i odgovarajue zatite prava intelektualnog vlasnitva. U lanu 35. navedenog Sporazuma utvreno je da su lanice saglasne da e pruiti zatitu za topografiju integrisanih kola. Zakonom o zatiti topografije integrisanih kola omogueno je svim zaiteresovanim osobama da ostvare svoja prava i interese na teritoriji Bosne i Hercegovine u podruju zatite topografije integrisanih kola u okviru sistema intelektualnog vlasnitva, to je jedan od uslova za pristupanje Bosne i Hercegovine Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (WTO).
269

Donoenjem ovog zakona treba se postii potreban nivo saglasnosti sa Direktivom Vijea Evropske unije broj 1987/54/EEZ od 16.12.1986. godine o pravnoj zatiti topografije poluprovodnikih proizvoda. Bosna i Hercegovina je obavezna garantovati nivo zatite intelektualnog vlasnitva slian nivou koji postoji u Evropskoj uniji, pa tako uskladiti propise u podruju zatite topografije poluprovodnikih proizvoda, koja je u Evropskoj uniji regulisana sljedeim pravnim instrumentima: Direktiva vijea 87/54EEC o pravnoj zatiti topografija poluprovodnikih proizvoda, Direktiva 2004/48/EEC Evropskog parlamenta i Vijea o provedbi prava intelektualnog vlasnitva.
270
1. Pojam topografije integrisanog kola

Savremeno ivljenje podrazumijeva svakodnevnu upotrebu kompjutera, digitalnih telefona, satelitske televizije, videointerfona, sistema za zatitu od provala i poara i slino. Integrisana kola obavljaju gotovo sve elektronske funkcije, pa se, stoga, koriste kako u obradi podataka, tako i u telekomunikacijskim sistemima i ureajima, u industrijskoj kontroli postupaka u automobilskoj, vazduhoplovnoj, svemirskoj industriji, za medicinsku opremu, laboratorij, u ureajima za obradu signala, za obradu slike, tona i drugo. Brz razvoj industrije poluprovodnikih proizvoda uslovio je i potrebu da se zatita uredi na nacionalnom i meunarodnom nivou. Zbog niza specifinosti ovi proizvodi se nisu uklapali u tradicionalne sisteme zatite. Pojavom ipova pojavili su se alati za njihovu serijsku proizvodnju. Zbog neovlatene proizvodnje od strane konkurencije neke drave, kao to su SAD i Japan, donijele su posebne zakone kojima je ureen sistem zatite ove vrste proizvoda. Na diplomatskoj konferenciji u Vaingtonu, odranoj 1989. godine, usvojen je Vaingtonski sporazum o intelektualnoj svojini u vezi sa integrisanim kolima. Topografija je izraz koji oznaava prostorni raspored elemenata integrisanih kola na jednom ipu, a integrisano kolo je elektronsko kolo ija je glavna karakteristika njegova kompleksnost, tj. gusto pakovanje njegovih sastavnih dijelova na malom komadu poluprovodnog materijala. Poluprovodnici se koriste za rad elektronskih ureaja. To zahtijeva izradu topografije, tj. trodimenzionalni model elektronskih komponenti za elektronsko kolo. Najee koriten poluprovodni materijal za izradu integrisanih kola je silicijum, a koristi se i germanijum, galijum arsenid i dugi poluprovodni materijali. Prema izmiu (Uvoenje zakonske zatite topografije integrisanih sklopova u hrvatsko pravo), integrisani sklop je sloeni element izraen od poluprovodnikog materijala, vrlo malih dimenzija. Integracija uopte znai ujedinjenje, pa integrisa-

ne sklopove moemo smatrati sjedinjenjem raznih elektronskih aktivnih i pasivnih komponenata u jednu funkcionalnu jedinicu, pri emu itavu tvorevinu moemo smatrati novim spojnim elementom. Integrisano kolo po svojoj funkciji zamjenjuje od nekoliko desetina do nekoliko stotina tranzistora, dioda, otpornika, kondenzatora, na nain da jedan integrisani element obavlja funkciju jednog kompletnog elektronskog sklopa, odnosno kola s vie pojedinanih krugova. Moe se zakljuiti da uteda u prostoru nije jedina prednost integrisanih kola u usporedbi sa klasinim elektronskim sklopovima, jer se uporedo s tim smanjila i cijena kotanja. Osim toga, za pokretanje integrisanog kola potrebna je mala energija, pa su i izvori napajanja jednostavniji i manji.
Topografija je nematerijalno dobro, tanije intelektualna tvorevina. Ona se moe prenijeti na ip, odnosno poluprovodni proizvod. Taj proizvod je zapravo komad materijala na kome ili u kome je topografija inkorporirana i koji sadri elektronsko kolo koje ostvaruje odreenu elektronsku funkciju. Iz ovog proizilazi da predmet zatite nije poluprovodni proizvod sa integrisanim kolom, ve topografija integrisanog kola, kao nematerijalno dobro. Treba posebno napomenuti da predmet zatite nisu ni tehnologija za proizvodnju integrisanog kola, ni informacije koje se uvaju u integrisanom kolu, ni funkcija integrisanog kola, ni sistem ili koncept ili ideja na kojoj poiva topografija. Dakle, topografija je pojam koji oznaava prostorni raspored elemenata integrisanog kola na jednom ipu. Plan rasporeda - topografija integrisanog kola oznaava trodimenzionalni razmjetaj elementa od kojih je barem jedan aktivni element i nekih ili svih meusobnih spojeva integrisanog kola ili takav trodimenzionalni razmjetaj pripremljen za proizvodnju integrisanog kola. Drugim rijeima, topografija integrisanih kola predstavlja trodimenzionalni raspored pasivnih i aktivnih elemenata i njihovih meuveza, pripremljen za proizvodnju tog integrisanog kola u ili na komadiu poluprovodnikog materijala. Topografija koja se sastoji od kombinacija elemenata i meuveza koje su optepoznate bie zatiena samo ako ispunjava uslov NOVOSTI, to znai da se zatita priznaje i onim topografijama koje, u cjelini gledano, ispunjavaju uslove novosti, mada se sastoje iz vie elelemenata i meuveza koje same po sebi mogu biti poznate stvaraocima topografija. S obzirom da se razvoj topografije odvija nadgradnjom novih na postojee (zatiene) elemente, to se naziva i reverzibilnim inenjeringom, dodatni kriterij, pored novosti, prilikom ocjenjivanja konkretne topografije je razliitost u odnosu na do sada poznate topografije na tritu. Drugi uslov za pravnu zatitu topografije je njena komercijalna upotreba.
271

2. Predmet zatite
Predmet zatite je poluprovodniki proizvod koji slui za obradu informacija i predstavlja, u nekim sluajevima, mikroprocesor i raunar. Pojam topografija poluprovodnikih proizvoda je iri od pojma topografija integrisanog kola jer obezbjeuje priznanje pravne zatite nekih drugih sloenih stavki ija se struktura karakterie takoe putem topografije. Topografija po svojoj pravnoj prirodi predstavlja intelektualno dobro. Predmet zatite nije proizvod poluprovodnika sa integrisanim kolom, ve sama topografija integrisanog kola. Predmet zatite nisu ni informacije, ni funkcija integrisanog kola. Da bi se topografiji priznala pravna zatita, potrebno je da ona bude rezultat intelektualnog rada njenog stvaraoca i da nije poznata u oblasti poluprovodnika. Ove injenice moraju da postoje u trenutku kada je topografija stvorena. Dakle, pod pravom zatite topografije integrisanog kola podrazumijeva se skup pravnih normi kojima se regulie zatita stvaralaca topografije integrisanog kola. Subjektivno pravo koje nastaje na osnovu ovih normi zovemo takoe pravo zatite topografije integrisanog kola. Kako se radi o relativno novom obliku zatite industrijske svojine, treba naglasiti da je SAD prva zemlja koja je donijela poseban zakon radi zatite stvaraoca strukture integrisanog kola, kojim je definisan i pojam integrisanog kola kao proizvod poluprovodnikog ipa i topografije koja je u zakonu izraena pojmom radnih maski. Prema definiciji predmet zatite je: 1. Proizvod poluprovodnikog ipa koji predstavlja krajnji proizvod ili meuoblik proizvoda: a) koji ima dva ili vie slojeva od metala, izolatora ili poluprovodnog materijala, deponovanih ili na drugi nain nanesenih na, ili nagrizanjem odstranjenih ili uklonjenih na drugi nain iz komada poluprovodnog materijala, prema prethodno odreenom otisku, b) koji je namijenjen da obavlja elektronske funkcije. 2. Radna maska predstavlja niz povezanih slika, na bilo koji nain prikazanih ili kodiranih i to: a) koje imaju ili predstavljaju prethodno odreen, trodimenzionalni otisak od metala, izolatora, ili poluprovodnog materijala koji je ostavljen ili uklonjen iz slojeva proizvoda poluprovodnikog ipa, b) u kojem nizu odnos slika jedne prema drugoj je takav da svaka slika ima otisak povrine jednog oblika proizvoda poluprovodnikog ipa.
272

Prema Japanskom zakonodavstvu predmet zatite je: 1. Poluprovodniko integrisano kolo, oznaava proizvod koji sadri tranzistor ili druge elemente kola koji su neodvojivo formirani na ili u provodnom ili izolacionom materijalu i projektovani da obavljanju funkciju elektronskog kola. 2. ema veza kola oznaava emu veze elemenata kola ianih veza koje povezuju te elemente u poluprovodnikom integrisanom kolu.
3. Uslovi zatite
Prvi uslov zatite topografije integrisanih kola jeste da topografija predstavlja nematerijalnu tvorevinu, pa kao takva mora biti rezultat intelektualnog rada svog stvaraoca. Drugi uslov je da topografija ne smije biti optepoznata meu kreatorima topografija i proizvoaima poluprovodnikih integrisanih kola. Trenutak koji je relevantan za ocjenu ispunjenosti ovog uslova jeste trenutak nastanka topografije. Trei uslov za zatitu je da se zatita zatrai u odreenom, zakonom propisanom roku. Taj rok je dvije godine od dana prvog privrednog korienja topografije bilo gdje u svijetu ili petnaest godina od dana njenog nastanka, ako topografija nije privredno koritena. S obzirom na privredni karakter upotrebe topografije kao i na njena osnovna obiljeja, kao to su novost ili originalnost i primjenjivost, ova materija je nesumnjivo dio prava industrijske svojine i to pripada stvaralatvu u oblasti proizvodnje u najirem smislu. S obzirom da topografija sadri novo, tehniko rjeenje odreenog problema, ona je najblia patentu kao pravu industrijske svojine.
273
4. Subjekti zatite
Osim tehnikih elemenata neophodnih za priznanje prava zatite, postoje precizni uslovi u pogledu kruga lica kojima se ova zatita priznaje. Izvorni titular na pravnu zatitu je njen stvaralac koji je svojim intelektualnim radom nainio topografiju. Ovo pravo stvaralac moe prenijeti na drugoga pravnim poslom ili nasljeivanjem.

Tako titular prava na zatitu, a zatim i titular subjektivnog prava zatite topografije integrisanog kola moe biti i pravni sljednik autora. Taj pravni sljednik je najee poslodavac autora, budui da topografija uglavnom nastaje radom autora u firmama koje se bave istraivanjem i razvojem u oblasti poluprovodnike elektronike. Kada je topografija stvorena u toku rada zaposlenog stvaraoca, pravo zatite pripada stvaraocu, osim ako postoje drugaije odredbe ugovora o radu. Ako je topografija nastala na osnovu ugovora o radu, pravo zatite se priznaje ugovornoj strani koja je stvaralac topografije, osim ako postoje drugaije odredbe ugovora. Autor topografije ima i linopravno ovlatenje na naznaenje svog imena, odnosno on je ovlaten da zahtijeva da njegovo ime, kao ime autora, bude navedeno u prijavi za zatitu, kao i u ostalim spisima uprave za industrijsku svojinu. Ako prijavu podnosi njegov pravni sljednik, a autor ne eli da se njegovo ime kao ime autora navede u prijavi, onda je uz prijavu neophodno priloiti i odgovarajuu pisanu izjavu autora. Ukoliko prijavu za zatitu podnese, ili zatitu stekne lice koje nije autor niti autorov pravni sljednik, postoji mogunost podizanja tube za osporavanje prava na zatitu. Aktivnu legitimaciju za podizanje tube ima autor, odnosno njegov pravni sljednik. U svim svojim aspektima ova tuba je analogna tubi za osporavanje patenta i tubi za osporavanje prava na zatitu industrijskog dizajna. Dakle, subjektivno pravo zatite topografije integrisanog kola je iskljuivo imovinsko pravo koje se stie u upravnom postupku i koje je vremenski ogranienog trajanja. Obavezu pruanja zatite stvaraocima topografije integrisanih kola propisala je za svoje lanice i Evropska unija, Direktivom broj 3295/94 o pravnoj zatiti topografije1986. godine. Sve lanice Evropske unije su donijele nacionalne zakone o zatiti topografje, tako da su svi dravljani i lica sa boravkom kao i pravna lica sa sjeditem na teritoriji Unije zatiena. Direktiva priznaje tvorcu topografije iskljuivo pravo privrednog iskoritavanja zatiene topografije, uz ogranienje ako se radi o privatnoj upotrebi koja ima za cilj analiziranje i studiranje topografije, kreiranje nove topografije, te u sluaju iscrpljivanja prava ili savjesnog sticanja Tom Direktivom je predviena obaveza zemalja lanica Evropske zajednice da do 07.11.1987.godine donesu zakone i pravilnike ili administrativne propise u skladu sa ovom direktivom. U Direktivi je umjesto pojma integrisano kolo koriten pojam poluprovodniki proizvod, kojim je, kao i u zakonima SAD-a i Japana, prejudicirano da se integri-
274

sana kola mogu izraivati samo od poluprovodnika, to predstavlja ograniavajui faktor za rjeenja koja nee biti izraena od poluprovodnika, dok je pojam radnih maski i ema veza zamijenjen pojmom topografija Direktivom je predvien i uslov da se zatita moe dati samo za topografiju koja je rezultat intelektualnog rada i nije bila optepoznata u industriji poluprovodnika u vrijeme njenog nastanka. Vano je istai da je za svaku dravu od velikog znaaja priznanje zatite topografije stranim dravljanima. U dravama lanicama EU pravo zatite se priznaje stranim dravljanima iz treih zemalja na osnovu sporazuma ili priznanjem proirenja primjene nacionalnog prava o emu se obavjetava Komisija EEZ. Prema Direktivi EEZ, pravo na zatitu imaju fizika lica koja su dravljani jedne od lanica ili u njoj imaju stalno boravite. Takoe privrednim drutvima i drugim pravnim licima, koja posluju u dravi lanici preko filijale ili drugih organizacionih oblika iz kojih se obavlja djelatnost, priznaje se pravo na zatitu topografije. Treba posebno naglasiti da je Predsjednitvo Bosne i Hercegovine uz saglasnost Parlamentarne skuptine Bosne i Hercegovine, na osnovu lana V.3.d.) Ustava Bosne i Hercegovine dana 07.05.2006. godine donijelo Odluku PS BiH broj 325/06 o ratifikaciji Ugovora o intelektualnoj svojini za integrisana kola Washington 26.05.1989. Navedena odluka je objavljena u Slubenom glasniku BiH, broj 15. 07.12.2006. godine.
275
5. Postupak zatite
5.1. Upravnopravna zatita
Postupak za zatitu topografije vodi Institut za intelektualno vlasnitvo BiH. Protiv odluke Instituta, donesene u prvom stepenu, kojom je odlueno o predmetu postupka, doputena je alba o kojoj odluuje Komisija za albe Instituta. Protiv rjeenja Komisije donesenog u drugom stepenu alba nije doputena, ali se moe pokrenuti upravni spor pred sudom Bosne i Hercegovine. Za sve radnje preduzete u upravnom postupku za sticanje i odravanje prava zatite topografije, kao i za radnje preduzete u postupku povodom albe plaa se administrativna taksa, te naknada za posebne trokove u skladu sa posebnim propisima. Ukoliko taksa nije plaena u propisanom roku, prijava e se zakljukom odbaciti.

Na pitanja koja nisu ureena ovim zakonom i provedbenim propisima primjenjuju se odredbe Zakona o upravnom postupku. Autor ili njegov pravni sljednik pokree postupak zatite podnoenjem prijave Institutu za intelektualno vlasnitvo BiH. Prijava sadri: zahtjev za priznanje prava i priloge. Zahtjev za priznanje prava zatite topografije sadri: naziv topografije ili blie oznaenje podruja topografije, podatke o podnosiocu prijave, podatke o zastupniku podnosioca prijave, ako postoji, datum podnoenja prijave, datum nastanka topografije, ako topografija nije bila komercijalno upotrijebljena, ili datum i mjesto kada je topografija prvi put komercijalno upotrijebljena bilo gdje u svijetu.
276
Uz zahtjev za priznanje topografije podnose se sljedei prilozi: opis topografije i njene elektronske funkcije, grafiki ili drugi prikaz topografije, primjerak integrisanog kola (ako je topografija ve komercijalno koritena), dokaz o komercijalnom koritenju topografije.
Jednom prijavom se moe traiti zatita samo za jednu topografiju. Specifinost postupka zatite je u tome to je podnosilac prijave ovlaten da zahtijeva da se odreeni dijelovi iz grafikog ili drugog prikaza topografije slubeno ne objave, tj. da ostanu poslovna tajna podnosioca prijave. Ovo je dozvoljeno samo pod uslovom da onaj dio prikaza, koji se moe prikazati, bude dovoljan za identifikaciju topografije. Smisao traenja da se topografija ne objavi u cjelini jeste da se zaiteresovana javnost (konkurenti podnosioca prijave) onemogue da u cjelini saznaju sadraj topografije, kako ga i faktiki ne bi mogli primijeniti. Nakon to Institut ispita urednost prijave i utvrdi da li su ispunjeni materijalni uslovi za zatitu, donosi odluku o priznanju ili odbijanju zatite. Ukoliko se zatita prizna, Institut donosi rjeenje o priznanju, nakon ega se subjektivno pravo na topografiju integrisanog kola upisuje u odgovarajui registar prava zatite topografije i objavljuje u slubenom glasilu, a titularu se izdaje isprava o tome. Dakle, pravo nastaje donoenjem rjeenja uprave za industrijsku svojinu o priznanju prava i upisom prava u registar.

5.2. Ispitivanje prijave
Po prijemu prijave, ispituje se da li je predmet prijave topografija u smislu lana 2. stav 1. ovog zakona i da li je prijava podnesena u roku dvije godine od datuma njene prve komercijalne upotrebe bilo gdje u svijetu, ili ako topografija nije komercijalno upotrijebljena, bilo gdje u svijetu, zatita se moe traiti u roku 15 godina od dana njenog nastanka, a shodno lanu 5. ovog zakona. Poslije utvrivanja ispunjenja uslova iz stava 1. ovog lana nadleni organ ispituje: 1) 2) 3) 4) 5) da li je, ako je podnosilac prijave strano lice, prijava podnijeta preko zastupnika, da li je podnijeta posebna prijava za svaku topografiju, da li prijava sadri sve podatke iz zahtjeva za priznanje prava, da li je plaena propisana taksa; da li zahtjev za priznanje prava na topografiju i prilozi koji se podnose uz taj zahtev imaju propisanu sadrinu.
Ako nadleni organ na osnovu provedenog postupka ispitivanja prijave utvrdi da su ispunjeni svi uslovi, donijee reenje o priznanju prava na topografiju. Ako prijava nije podnesena u roku iz lana 5. ovog zakona, nadleni organ e donijeti zakljuak o odbacivanju prijave. Ako nadleni organ, na osnovu provedenog postupka ispitivanja prijave, utvrdi da predmet prijave nije topografija u smislu lana 2. stav 1. ovog zakona, odnosno da prijava nije podnesena u skladu sa odredbom stava 2. ovog lana, nadleni organ e, u roku 30 dana od dana prijema prijave, pozvati podnosioca prijave da otkloni uoene nedostatke i ostaviti mu rok za to, koji ne moe biti krai od 30 dana niti dui od tri mjeseca. Ako podnosilac prijave ne otkloni nedostatke iz stava 5. ovog lana u ostavljenom roku, nadleni organ e donijeti rjeenje o odbijanju zahtjeva za priznanje prava, odnosno zakljuak kojim odbacuje prijavu.
277
5.3. Graanskopravna zatita

Registrovana topografija daje nosiocu, pored iskljuivog prava upotrebe, i pravo na zakonsku zatitu od svih koji ga u tome mogu ometati. Pravna zatita moe biti graanskopravna, krivinopravna i upravnopravna. Titularu prava kao i drugim legitimisanim osobama, pored drugih vidova zatite (upravnopravne i krivinopravne), prvenstveno stoji na raspolaganju efikasni modalitet podnoenjem tube radi zatite prava - graanskopravna zatita. Graanskopravna zatita se ne provodi ex officio, nego se provodi na inicijativu zainteresovane osobe.

Graanskopravna zatita se provodi i zasnovana je na naelima graanskog prava, trgovakog prava parninog postupka. Zbog povrede iskljuivih prava titular ili nosilac licence na zatienoj topografiji moe podnijeti tubu nadlenom sudu kojom moe da zahtijeva utvrivanje i prestanak povrede prava, naknadu imovinske tete i objavljivanje presude o troku tuenog. Stvaralac topografije ili njegov pravni sljednik moe tubom da zahtijeva od suda da utvrdi da on ima pravo na zatitu topografije, a ne lice koje je podnijelo prijavu ili je postalo nosilac prava na topografiju. Kada doe do povrede prava, titular moe da bira izmeu naknade tete ili naknade izgubljene dobiti. Da bi uopte dolo do graanskopravne zatite industrijske svojine, konkretno zatite topografije integrisanog kola, neophodno je da je povrijeeno pravo iz te oblasti, tj. topografije koja je izvorna u smislu da predstavlja rezultat intelektualnog napora svog stvaraoca i da u vrijeme nastanka nije bila uobiajena meu stvaraocima topografija i proizvoaima integrisanih kola. Dakle, povreda prava vri se radnjom koja se odnosi na predmet zatite. Radnja je uinjena na teritoriji vaenja prava i u toku trajanja prava. Radnja mora biti protivpravna, tj. da njen uinilac nema pravni osnov, odnosno ugovor o prenosu ili ustupanju ovlatenja, nasljeivanje ili neposredna odredba zakona ili organa drave. Dakle, povredom prava kojima se titi topografija smatra se svaka neovlatena upotreba zatiene topografije ili neovlateno raspolaganje u privrednom prometu. Tuitelj u ovom sporu je titular prava ili njegov nasljednik. Tuitelj takoe moe biti i derivativni nosilac iskljuivih imovinskopravnih ovlatenja, zatim podnosilac prijave (pravo iz prijave), dok je tueni u ovom sporu lice koje je uinilo neposrednu ili posrednu povredu prava industrijske svojine ili je uestvovalo u povredi kao saizvrilac, pomaga ili podstreka. Najvanija graanskopravna sankcija za sluaj povrede tue topografije jeste naknada tete prouzrokovane povredom. Tuitelj ima pravo na naknadu tete koja mu je priinjena od datuma objave prijave topografije. Osoba koja povrijedi pravo iz prijavljene ili zatiene topografije odgovara za tetu po optim pravilima na naknadu tete, odnosno primjenjuju se odredbe Zakona o obligacionim odnosima. Dosuivanje i odmjeravanje naknade te tete vri se po pravilima opteg prava o odgovornosti za krivicu, na osnovu kojih je oteeni duan dokazati postojanje tete,
278

zatim krivicu poinitelja povrede i uzronu vezu izmeu tete i poiniteljeve tetne radnje. Odmjeravanje visine tete koju je poinitelj duan nadoknaditi ostvaruje se prema okolnostima svakog konkretnog sluaja. teta moe biti stvarna i izgubljena dobit. Dakle, nadoknauje se ne samo obina teta, ve i izgubljena dobit. teta moe biti materijalna i nematerijalna. Predmet spora mora biti individualiziran tako da se ve iz same tube vidi ta i na osnovu ega tuitelj trai, odnosno tuba mora sadravati injenice na kojima tuitelj zasniva tvrdnju da mu pripada pravo na ovakvu sudsku zatitu, uz navoenje dokaza kojima se provjerava istinitost injeninih navoda iz tube. Nosilac prava na topografiju moe ustati s dekleratornom tubom za utvrenje kojom od nadlenog suda trai da utvrdi postojanje povrede njegove topografije. Zatim, moe od suda zahtijevati da se zabrani daljnje obavljanje radnji kojim se ini povreda. Takav zahtjev se moe podnijeti protiv svakog poinitelja, bez obzira na postojanje krivnje ili zablude. Naime, svako ima pravo zahtijevati od drugog da se suzdri od djelatnosti od koje proizilazi uznemirenje ili opasnost od tete, a sud e na zahtjev zainteresovane osobe narediti da se poduzmu odgovarajue mjere za spreavanje uznemiravanja ili da se ukloni izvor opasnosti. U sistemu procesnog prava, prema sadraju zatite koja se trai, ova tuba svrstava se u tube za osudu na inidbu, dakle, radi se o kondemnatornoj tubi. Kako se radi o osuujuoj, odnosno kondemnatornoj tubi, s pravosnanou presude u povodu te tube, moe se traiti prinudno izvrenje te presude. Nadalje, na zahtjev tuitelja sud moe narediti oduzimanje ili unitenje predmeta koji su protivpravno nastali ili pribavljeni povredom, a nalaze se u posjedu tuenog. Tuitelj takoe moe traiti da se pravosnana presuda javno objavi. Javno objavljivanje presude predstavlja moralnu sankciju za tuenog, koja moe imati i negativne materijalne uinke na njegovo privredno poslovanje. Tuitelj svakako moe kumulativno postaviti vie ili sve predviene zahtjeve, jer se jedino na ovaj nain moe postii potpuna zatita ugroenog ili povrijeenog prava (objektivna kumulacija tubenih zahtjeva). lanom 5. Zakona o zatiti topografije integrisanog kola (Sl. glasnik BiH, broj 53/2010) su propisani rokovi zatite. Zatita topografije moe se traiti u roku dvije godine od datuma njene prve komercijalne upotrebe bilo gdje u svijetu, dok je stavom 2. navedenog lana propisano da ako topografija nije komercijalno upotrijebljena bilo gdje u svijetu, zatita topografije moe se traiti u roku 15 godina od dana njenog nastanka.
279

S obzirom na specifine posljedice povrede topografije u privrednom prometu, tuitelj moe predloiti odreivanje privremene mjere. Privremene mjere mogu biti efikasno sredstvo za eliminaciju odreenih tetnih posljedica povrede topografije i onemoguavanja daljnjeg vrenja povrede do donoenja sudske odluke. Cilj privremene mjere nije ostvarenje tubenog zahtjeva, ve njegovo obezbjeenje, pa se privremenom mjerom ne moe u potpunosti obuhvatiti sadraj tuiteljevog zahtjeva. Da bi sud odredio privremenu mjeru, nosilac prava na topografiju mora uiniti vjerovatnim da je njegovo pravo povrijeeno i da postoji opasnost od povrede, zbog ega mu prijeti nastupanje nenaknadive tete. Predlagatelj privremene mjere moe zahtijevati da sud do pravosnanosti presude odredi privremenu mjeru prestanka obavljanja radnji kojima se povreuje topografija ili radnji kojima bi se mogla nanijeti povreda topografije, zatim moe zahtijevati od suda oduzimanje, odnosno iskljuivanje iz prometa proizvoda koji su nastali ili pribavljeni povredom topografije i predmeta (pribora i alata) preteno upotrijebljenih u stvaranju proizvoda kojima se povreuje topografija. Takoe, predlagatelj privremene mjere moe od suda zahtijevati i obezbjeenje dokaza o povredi topografije. Izuzetno, prijedlog za odreivanje privremene mjere moe se podnijeti i prije podnoenja tube, pod uslovom da se tuba podnese u roku 15 dana od dana podnoenja prijedloga. Ukoliko nosilac prava topografije ne podnese tubu u ostavljenom roku, sud moe na osnovu zahtjeva tuenog postupak obustaviti i ukinuti zahtijevane mjere. Pored toga, ako postoji opasnost od nastanka nenaknadive tete ili opasnost da bi kasnije izvoenje dokaza o povredi moglo biti oteano ili onemogueno, sud moe odrediti privremenu mjeru, a da o tome ne obavijesti drugu stranu.
280
6. Sadrina prava
Subjektivno pravo zatite topografije integrisanog kola je iskljuive i imovinske prirode. Ono ovlauje svog titulara da privredno koristi zatienu topografiju i da takvo korienje zabrani svakom drugom. Subjektivno pravo autora obuhvata posebna ovlatenja koja su specificirana u zakonskim propisima, odnosno ima iskljuivo pravo dopustiti ili zabraniti: 1. da umnoava topografiju u cjelini ili njene bitne dijelove, ( ovo ovlatenje spada u krug tipinih autorskopravnih ovlatenja i odnosi se na radnje umnoavanja topografije na papiru, raunaru, filmu i sl. radi njenog prikazivanja); 2. da proizvodi integrisano kolo koje sadri zatienu topografiju ili njene bitne dijelove (ovo je najbitnije ovlatenje, koje se odnosi na redovni oblik privrednog korienja zatiene topografije);

3. da uvozi, nudi radi stavljanja u promet, stavlja u promet ili na drugi nain komercijalno upotrebljava ili uvozi za te svrhe primjerke zatiene topografije ili njenih bitnih dijelova, integrisano kolo u kojem je sadrina zatiena topografija ili njeni bitni dijelovi, kao i proizvode u kojima je ugraeno integrisano kolo koje sadri zatienu topografiju ili njene bitne dijelove (ovo ovlatenje, koje je inae zajedniko za sva prava industrijske svojine, u datom kontekstu podrazumijeva i spomenute radnje koje se preduzimaju sa bilo kojim poizvodom, npr. TV aparatom, kompjuterom, automobilom u koji je ugraeno integrisano kolo sa zatienom topografijom). Subjektivno pravo zatite topografije integrisanog kola podlono je nekim ogranienjima. Ovo pravo ne djeluje, tj. nema povrede prava ako tree lice u smislu lana 16. stav 1. taka 6. ovog zakona umnoava topografiju: za linu upotrebu u nekomercijalne svrhe, za nastavu koja se odnosi na topografiju, kao i za analize ili istraivanja, ako tree lice, na osnovu analize ili istraivanja zatiene topografije, stvori topografiju koja ispunjava uslove iz lana 4. ovog zakona i takvu topografiju koristi na nain iz lana 16. ovog zakona, ako tree lice upotrebljava proizvod u koji je ugraena zatiena topografija, ukoliko ono ne zna ili nema razumnog osnova da vjeruje da je rije o proizvodu u koji je ugraena zatiena topografija. Ne smatraju se povredom prava radnje iz lana 16. stav 1. taka c) ovog zakona ako se odnose na primjerak zatiene topografije, odnosno na integrisano kolo koje sadri zatienu topografiju, koje je prvi put stavio u promet u BiH nosilac prava, odnosno lice koje ima njegovu saglasnost.
281
7. Trajanje prava
Vidjeli smo da ovo pravo nastaje rjeenjem Instituta za intelektualno vlasnitvo BiH i upisom prava u Registar prava zatite topografije. Rok trajanja prava zatite topografije poinje od priznatog datuma podnoenja prijave za registraciju topografije ili od dana prve komercijalne upotrebe topografije bilo gdje u svijetu, zavisno od toga koji je dan raniji. Iskljuivo pravo zatite topografije prestaje istekom kalendarske godine u kojoj se navrava deset godina od dana poetka roka iz stava 1. lana 20. ovog zakona.
7.1. Prestanak prava zatite topografije integrisanog kola

Prestanak prava zatite topografije sa dejstvom ex nunc: Ovo pravo prestaje sa dejstvom ex nunc u sluaju odricanja od prava i u sluaju smrti fizikog lica, odnosno prestankom pravnog lica koje je titular prava ukoliko pravo nije prelo na nasljednike, odnosno pravnog sljednika.

Dakle, prestanak prava sa dejstvom ex nunc oznaava da rjeenje kojim je to pravo prestalo djeluje od trenutka donoenja rjeenja od strane nadlenog organa, a ne unatrag. Prestanak prava zatite topografije sa dejstvom ex tunc Ovo pravo sa dejstvom ex tunc prestaje u sluaju ponitenja prava, tanije, ponitenjem rjeenja kojim je to pravo priznato. Dakle, prestanak prava sa dejstvom ex tunc oznaava da rjeenje kojim je to pravo prestalo djeluje unatrag, tj. prije njegovog donoenja, odnosno djeluje od trenutka kad su nastupile odgovarajue relevantne okolnosti.
282
8. Prenos prava i licenca

Pravo zatite topografije moe biti, u cjelini ili djelomino, predmet prenosa na osnovu ugovora o prenosu ili na osnovu nasljeivnja. Pojedina ili sva ovlatenja iz prava zatite topografije mogu, s ogranienjima ili bez njih, biti predmet ustupanja na osnovu ugovora o licenci. Ovi ugovori su punovani samo ako su sastavljeni u pisanoj formi. Na zahtjev jedne od ugovornih strana, ovi ugovori se upisuju u Registar prava zatite topografije. Ovi ugovori imaju dejstvo prema treim licima samo ako su upisani u Registar prava zatite topografije.
9. Proglaenje nitavim rjeenja o priznanju prava zatite topografije

Institut e, na prijedlog zainteresovanog lica ili pravobranioca BiH ili Ombudsmena BiH ili po slubenoj dunosti, proglasiti nitavim rjeenje o priznanju prava zatite topografije ako utvrdi da u momentu donoenja rjeenja nisu bili ispunjeni uslovi za priznanje prava i to: ako predmet zatite nije bila topografija u smislu lana 2. stav 2. ovog zakona, ako topografija nije ispunjavala uslove za zatitu u smislu lana 4. ovog zakona, ako prijava nije bila podnesena u roku iz lana 5. ovog zakona, ako nosilac prava na topografiju nije imao pravo na zatitu u smislu lanova 6. i 7. ovog zalona, ako prilozi iz lana 11. stav 3. ovog zakona nisu imali propisan sadraj, odnosno nisu odgovarali topografiji za koju je traena zatita.
Postupak za proglaenje nitavim rjeenja o priznanju prava zatite topografije moe se pokrenuti pred Institutom tokom cijelog roka trajanja prava zatite topografije.

Ako podnosilac prijedloga za proglaenje nitavim rjeenja o priznanju prava zatite topografije u toku postupka odustane od svog zahtjeva, Institut moe nastaviti postupak po slubenoj dunosti. Ponitenje rjeenja o priznanju prava topografije nema retroaktivno djelovanje na pravosnane sudske odluke u vezi sa utvrivanjem povrede prava, kao i na zakljuene ugovore o prenosu prava, odnosno ustupanju licence, ako su i u mjeri u kojoj su ti ugovori izvreni pod uslovom da je nosilac prava bio savjestan.
NAPOMENA
Treba imati u vidu da se radi o grani prava koja jo nije zaivjela u naem privrednom ivotu, niti o njoj postoji znaajna sudska praksa, pa dodatne probleme u tumaenju i primjeni odredaba Zakona o zatiti topografije integrisanih kola moe prouzrokovati i to to je itav niz zakona koji su posredni izvor ovog prava (Zakon o obligacionim odnosima, Zakon o izvrnom postupku, Krivini zakon, Zakon o praninom postupku, Zakon o radu) doneseni prije donoenja i stupanja na snagu ovog zakona, a u svojim odredbama nisu uzeli u obzir injenicu postojanja ovog prava, pa sam Zakon o zatiti topografije integrisanih kola (lan 24. Zakona), upuuje na Zakon o patentu. Naime, odredbe Zakona o patentu kojima se ureuju ovlatenja za zastupanje, postupak za proglaenje nitavim rjeenja o priznanju prava, podnoenje albe Komisiji za albe, postupak povodom albe, prestanak prava zaloga, izvrenje, steaj, graanskopravna zatita prava i carinske mjere, primjenjuju se na odgovarajui nain na topografije koje su predmet zatite prema Zakonu o zatiti topografije integrisanog kola. Pravilnikom o postupku za priznanje topografije integrisanog kola (Slubeni glasnik BiH, broj 5/2001) blie se ureuju pojedina pitanja propisana Zakonom o zatiti topografije integrisanih kola u vezi sa postupkom zatite integrisanog kola koji se vodi pred Institutom za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine.
283

Literatura:
284
1. Dr. Slobodan M. Markovi - Pravo intelektualne svojine 2. Vesna Besarovi i Blagota arkovi Intelektualna svojina knjiga druga - meunarodni ugovori. 3. Dr Vesna Besarovi Intelektualna svojina industrijska svojina i Autorsko pravo Beograd 2005. 4. Duanka Dudi Topografija integrisanih kola i njena zatita posebnim pravom intelektualne svojine Pravni ivot 9/1997. 5. Dr.Jozo izmi Uvoenje zakonske zatite topografije integriranih sklopova u hrvatsko pravo. 6. Zakon o zatiti topografije integrisanih kola (Sl. glasnik BiH, broj 53/2010). 7. Pravilnik o postupku za priznanje topografije integrisanog kola (Slubeni glasnik BiH, broj 5/2001)
OBLAST: G
KRIVINOPRAVNA ZATITA
Pripremila: Vesna Antoni, sudija Okrunog suda u Banja Luci
UVOD
am pojam intelektualnog vlasnitva reflektira ideju da je intelektualno vlasnitvo, zapravo, produkt, kreativni plod ljudskog intelekta, a da bi taj plod njegovom stvaraocu donio odreene benefite, potrebno ga je pravnim instrumentima zatititi, tako da se sa pravom moe rei da je graanskopravna zatita intelektualnog vlasnitva pretpostavka i za krivinopravnu zatitu. Stoga krivinopravna zatita jeste neka vrsta pojaanja graanskopravne zatite intelektualnog vlasnitva. Noslac intelektualnog vlasnitva moe traiti obje zatite, graanskopravnu i krivinopravnu zatitu. Najpoznatiji oblici intelektualnog vlasnitva ukljuuju autorska prava, zajedno sa srodnim pravima, patente, igove, industrijski dizajn, geografske oznake i integrisano kolo. Patenti, igovi, industrijski dizajn, geografske oznake i integrisano kolo esto se u teoriji odvajaju u posebnu skupinu prava intelektualnog vlasnitva poznatu kao industrijsko vlasnitvo, za razliku od autorskog prava koje se odnosi na djela iz oblasti knjievnosti, nauke i umjetnosti, te srodna prava koja predstavljaju prava izvoaa, proizvoaa fonograma, filmskih producenata, organizacija za radio-difuziju, izdavaa i proizvoaa baza podataka na njihovim izvoenjima, fonogramima, videogramima, emisijama i bazama podataka. Statistiki pokazatelji upuuju na trend rasta broja krivinih djela iz oblasti intelektualne svojine, a u vezi s tim sve vie rastu i tete koje nastaju kao rezultat tih kriminalnih aktivnosti.
285
Oblast G: Krivinopravna zatita
1. Krivinopravna zatita autorskog prava

Krivini zakon Bosne i Hercegovine u glavi XXI prua krivinopravnu zatitu autorskih i autorskom pravu srodnih prava i radi se o pet krivinih djela i to: krivino djelo zloupotreba autorskih prava (lan 242. Krivinog zakona Bosne i Hercegovine); krivino djelo nedozvoljeno korienje autorskih prava (lan 243. Krivinog zakona Bosne i Hercegovine); krivino djelo nedozvoljeno korienje prava proizvoaa zvune snimke (lan 244. Krivinog zakona BiH);

krivino djelo nedozvoljeno korienje prava radio-difuzije (iz lana 245. Krivinog zakona BiH); krivino djelo nedozvoljena distribucija satelitskog signala (lan 246.), ono to je karakteristino za ova krivina djela.51
Oblast G: Krivinopravma zatita
Isto tako Zakon o autorskom i srodnim pravima (Slubeni glasnik BiH, br. 63/10) sadri krivine odredbe za zatitu autorskih prava i srodnih prava (lanovi 120, 121, 122, 123. i 124.), kao lex specialis. Ovim djelima krivinopravno se tite kako moralna tako i imovinskopravna prava autora i prava umjetnika izvoaa, pravo proizvoaa zvunih snimaka i prava u vezi sa radio-difuznim emisijama, odnosno prava ovlatenih distributera enkriptiranih satelitskih signala. Inkriminacije su usklaene sa Zakonom o autorskom i srodnim pravima, jer je karakteristika ovih krivinih djela u tome da se radi o krivinim djelima sa blanketnom dispozicijom, tako da je za objanjenje osnovnih obiljeja krivinih djela potreban oslonac na propise iz oblasti autorskog prava i srodnih prava.
286
1.1. Krivino djelo zloupotreba autorskog prava 1.1.1. Radnja izvrenja krivinog djela
Krivino djelo zloupotreba autorskog prava (lan 242. Krivinog zakona Bosne i Hercegovine) titi autora i umjetnika izvoaa zbog povrede njihovih moralnih autorskih prava. Moralna autorska prava su neotuiva i neprenosiva i sadrajno obuhvataju: pravo na objavljivanje djela, pravo na povlaenje djela iz prometa, pravo na priznavanje autorstva, pravo na priznavanje cjelovitosti djela, pravo na ast i ugled autora.
Pravo na objavljivanje djela je pravo autora da djelo uini pristupanim javnosti u vrijeme i u obliku, te opsegu i na nain kako on to odredi, tako da djelo uini dostupno javnosti i prema odredbi lana 24. Zakona o autorskom i srodnim pravima dostupnost javnosti obuhvata: pravo javnog izvoenja, javnog prenoenja, javnog prikazivanja, javnog saoptavanja sa fonograma i videograma, pravo radio-difuznog i kablovskog emitovanja, pravo radio-difuznog i kablovskog reemitovanja i pravo sekundarnog koritenja djela koje se radio-difuzno emituje. Prava povlaenja djela je pravo autora da djelo povue i uskrati daljnje koritenje djela u bilo kom obliku ako koritenje djela moe nanijeti tetu autorovom naunom ili umjetnikom djelu.
51
Krivini zakon BiH (Slubeni glasnik BiH, br. 3/03, 32/03, 37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 8/10)

Pravo paterniteta ili pravo na priznanje autorstva je pravo da bude priznat i oznaen kao tvorac djela. Pravo na priznavanje cjelovitosti djela, integritet djela je pravo autora da se protivi izmjeni svog djela bez njegovog odobrenja. Pravo na ast i ugled je pravo autora da se protivi koritenju djela kojim bi se vrijeala njegova ast i ugled, ne samo u pogledu zatite asti i ugleda autora prilikom povrede cjelovitosti djela, nego i prilikom samog koritenja djela (npr. lo snimak u radijskoj emisiji i sl.). Krivino djelo zloupotreba autorskog prava titi autora i autorsko djelo od svakog neovlatenog koritenja i neovlatenog prisvajanja autorstva. Prema tome, jedno od osnovnih prava autora je pravo da bude priznat kao autor svog djela, da odluuje kad e i u kojem obliku njegovo djelo biti prvi put objavljeno i kad e biti priznat i oznaen kao stvaralac djela pod svojim imenom, jer autor djela moe objaviti i pod pseudonimom ili uopte bez imena. Isto tako, autor ima mogunosti da se suprotstavi svakom mijenjanju djela i svakoj upotrebi djela koje bi vrijealo njegovu ast i ugled, to je sadrano i u odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima koje se koriste kao blanketna dispozicija za krivina djela. Krivino djelo ini lice koje pod svojim imenom ili pod imenom drugoga objavi, prikae, izvede, prenese ili na drugi nain saopti javnosti tue djelo, koje se po zakonu Bosne i Hercegovine smatra autorskim djelom i pri tome nije od znaaja na koji se nain to ini, usmeno ili pismeno, na javnom skupu, koritenjem sredstava javnog informisanja i sl. Stavljanje u promet ima isti efekat kao i objavljivanje, jer se i na taj nain javnost upoznaje sa sadrajem tueg autorskog djela. Isto se ostvaruje i posrednim stavljanjem u promet, kao to je davanjem na poklon, prodajom, razmjenom, kao i svaki drugi nain javnog saoptavanja navedenih djela. Objekt zatite su primjerci autorskog djela i to: govorna, dramska, muzika, umjetnika, kartografska djela, planovi, skice, fotografije, raunarski programi, nezavrena autorska djela, dijelovi autorskog djela, kao i sam naslov autorskog djela. Autor djela je nosilac autorskog prava i on ima iskljuivo pravo da drugome zabrani ili dozvoli stavljanje u promet primjeraka svog djela, odnosno njegovo objavljivanje, izvoenje, predstavljanje, prenoenje, emitovanje, snimanje i umnoavanje. Iz prirode djela proizlazi da se izvrilac djela posluio tuim autorskim djelom, odnosno izvoenjem djela kao svojim. Pored autora, nosilac autorskog prava moe biti lice koje nije autor, a koji je u skladu sa zakonom stekao autorsko pravo. Krivino djelo se moe poiniti i tzv. neoznaavanjem autorstva, gdje se ne radi o prisvajanju autorstva tueg autorskog djela, nego se autoru ne priznaje autorstvo njegovog djela. Krivinopravno je sankcionisano neoznaavanje autorstva. Radnja se sastoji u razliitim vidovima koritenja, odnosno razliitim vidovima saoptavanja javnosti tueg djela, bez navoenja stvarnog autorstva. Isto tako, krivino djelo se moe poiniti i prisvajanjem autorstva, ili dijelova tueg autorskog djela. Zakon o autorskom i srodnim pravima regulie uslove pod kojim je doputeno da se autorsko djelo, odnosno dijelovi autorskog djela unose u drugo autorsko djelo.
287

Isto tako inkriminisana je povreda cjelovitosti autorskog djela i krivino djelo ini lice koje uniti, izoblii ili na drugi nain bez odobrenja autora izmijeni tue autorsko djelo, a radnja izvrenja je propisana alternativno, kao poduzimanje bilo koje radnje kojom se povreuje cjelovitost tueg autorskog djela, odnosno kojim se izmijeni tue autorsko djelo. Unitenje postoji u sluaju kad se autorsko djelo potpuno uniti, tj. povrijedi se sama struktura autorskog djela i na taj nain uniti bit autorskog djela, a izoblienje i nagrenje autorskog djela postoji kad se bitno mijenja izgled autorskog djela, prije svega sa estetskog i umjetnikog aspekta mijenja se izgled i oblik djela. Ovom inkriminacijom tite se prava umjetnika izvoaa, a umjetnici izvoai su glumci, pjevai, muziari, plesai i druga lica koja glumom, pjevanjem, sviranjem, pokretima, recitacijom ili interpretiranjem na drugi nain izvode autorska ili folklorna djela, a umjetnicima izvoaima smatraju se reiseri pozorinih predstava, dirigenti orkestara, voe pjevakih zborova te varijetetski i cirkuski umjetnici. Ova prava umjetnika izvoaa, prema zakonskoj definiciji, spadaju u tzv. srodna prava autorskom pravu. Ona imaju dvije komponente i to: imovinska prava, koja umjetnicima i izvoaima osiguravaju pravo na iskoritavanje djela i moralna prava umjetnika izvoaa koja obuhvataju pravo na navoenje njegovog imena ili pseudonima prilikom javnog izvoenja, te pravo da se suprotstavi svakoj izmjeni prilikom izvoenja, a posebno stavljanju u promet snimaka koji imaju tehnike nedostatke, kojima se vrijea ast i ugled umjetnika izvoaa.52 Isto tako, kanjivo je ko objavi, prikae, prenese ili na drugi nain saopti javnosti izvedbu djela, bez navoenja imena ili pseudonima umjetnika izvoaa, osim ako umjetnik izvoa eli ostati anoniman. Isto tako, kao krivino djelo inkriminisana je povreda cjelovitosti snimljene izvedbe umjetnika izvoaa i djelo se ini na nain da neko uniti, izoblii, nagrdi, skrati ili na drugi nain bez odobrenja umjetnika izvoaa izmijeni snimljenu izvedbu umjetnika izvoaa i radnja koja je odreena alternativno preduzimanjem bilo koje od navedenih radnji predstavlja krivino djelo. Djelo je svreno kada se preduzme bilo koja od alternativno predvienih radnji izvrenja, odnosno kad je tim radnjama u cjelini ili djelomino autorsko pravo ili tue izvoenje preduzeto. Izvrilac krivinog djela moe biti svako lice, a u pogledu vinosti potreban je umiljaj, koji obuhvata svijest da uinilac pod svojim imenom ili imenom drugog u cjelini ili djelomino objavljuje, stavlja u promet ili na drugi nain javno saoptava tue autorsko djelo ili interpretaciju i za ovo krivino djelo je zaprijeena novana kazna ili kazna zatvora do tri godine. Isto tako, predvien je kvalifikovani oblik ovog krivinog djela ukoliko je pribavljena znatna imovinska korist ili prouzrokovana znatna teta. Znatna imovinska korist postoji kada vrijednost imovinske koristi prelazi 10.000 KM, dok je zakonsko obiljeje znatna teta u sluaju kad teta prelazi iznos od 10.000 KM, i u tom sluaju zaprijeena je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina.
52
288
Krneta, S.: Zatita autorskih prava i srodnih prava u BiH

lanom 120. Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima u Bosni i Hercegovini - lex specialis predvieno je krivino djelo, a koje u potpunosti svojom inkriminacijom odgovara krivinom djelu zloupotreba autorskog prava lan 242. KZ BiH, s tim to je za krivino djelo po ovom zakonu zaprijeena novana kazna od 5.000 do 50.000 KM ili kazna zatvora do tri godine, a ukoliko je pribavljena imovinska korist ili prouzrokovana znatna teta, predviena je kazna zatvorom od 6 mjeseci do 5 godina.
1.2. Krivino djelo nedozvoljeno koritenje autorskog prava 1.2.1. Radnja izvrenja krivinog djela
Dok je kod krivinog djela zloupotrebe autorskog prava objekt zatite moralna autorska prava, to je kod krivinog djela nedozvoljeno koritenje autorskog prava (lan 243. Krivinog zakona BiH) objekt zatite imovinska autorska prava autora i umjetnikog izvoaa, koje osigurava zatitu od nedozvoljenog koritenja autorskog djela ili izvedbe umjetnika izvoaa. Autor djela je fiziko lice koje je stvorilo djelo i njegovo je iskljuivo pravo na isticanje svog autorskog djela, na koji nain se spreava zloupotreba i iskoritavanje autorskog djela. Pravo na iskoritavanje autorskog djela se odnosi na pravo reprodukcije djela, stavljanjem u promet originala ili primjeraka djela, ukljuujui i njihov uvoz, javno izvoenje, javno predstavljanje, emitiranje, prevoenje, prilagoavanje, recitovanje, kao i svako drugo iskoritavanje u bilo kojem obliku, pa ukoliko se to ini neovlateno, radi se o krivinom djelu koje moe poiniti svako lice, a najee se radi o izdavau, prireivau i prevodiocu.53 Ovim djelom sankcionie se ponaanje kojim se povreuju imovinska prava i umjetnika izvoaa, na isti nain kao i autora ili drugog nosioca autorskog prava. Imovinsko pravo, kao objekt zatite ovog oblika krivinog djela, osigurava umjetniku izvoau iskljuivo pravo na iskoritavanje djela (emitiranje izvoenja, saoptavanje javnosti izvoenja putem zvunika ili drugih tehnikih naprava izvan prostorija ili mjesta izvoenja, zvuno i vizuelno snimanje izvoaa, umnoavanje snimljenog izvoenja, stavljanje u promet originala ili umnoavanje primjeraka snimljenog izvoenja, pravo uvoza i iznajmljivanja, kao i pravo na naknadu u sluaju sekundarnog koritenja. Radnja izvrenja djela sastoji se od razliitih vidova upotrebe izvedbe umjetnika izvoaa bez odobrenja umjetnika izvoaa ili lica koje je ovlateno dati odobrenje. Krivino djelo ini svako ko omoguava neovlatenu upotrebu autorskog djela ili izvedbe umjetnika izvoaa na nain da proizvede, uveze, prenese preko granice, stavi u promet, iznajmi ili omogui drugom upotrebu ili koritenje opreme ili sredstava kojem je osnovna ili pretena svrha omoguiti neovlateno otklanjanje kojeg tehnikog sredstva ili raunskog programa namijenjenog zatiti prava autora ili umjetnika izvoaa od neovlatene upotrebe. Radnje izvrenja krivinog djela su odreene alternativno i poduzimanje bilo koje od radnji predstavlja krivino djelo
53
289
Komentar Zakona o krivinom postupku BiH, Savjet Evrope/Evropska komisija 2005.g.

koje moe poiniti svako lice. Krivino djelo moe se poiniti samo sa direktnim umiljajem i izvrilac treba postupati s ciljem da omogui neovlatenu upotrebu autorskog djela ili izvedbe umjetnika izvoaa, a za krivino djelo zaprijeena je novana kazna ili kazna zatvora do tri godine. Ovom inkriminacijom predvien je poseban oblik krivinog djela prikrivanja, tako da djelo ini lice kod koga se zateknu predmeti koji su bili namijenjeni ili upotrijebljeni za injenje krivinog djela ili su nastala krivinim djelom, pod uslovom da su za to znali, mogli ili bili duni znati. Zakon razlikuje dvije vrste predmeta, i to predmete koji su namijenjeni ili upotrijebljeni za injenje krivinog djela (npr. komore za snimanje, fotoaparati, specijalne prese za reprodukciju, kompjuteri i sl.), a drugu vrstu ine predmeti nastali poinjenjem krivinog djela i predstavljaju neposredni proizvod procesa injenja djela (filmske trake, gramofonske ploe, CD, CD-romovi, videodiskovi, videotrake i sl.). Izvrilac krivinog djela odgovara ukoliko je znao o vrsti, porijeklu, odnosno namjeni predmeta, ali krivica postoji i ukoliko je izvrilac postupao iz nehata (mogao znati ili bio duan znati). Za ovakvo postupanje zaprijeena je novana kazna ili kazna zatvora do est mjeseci. Takoe, ukoliko je ovim krivinim djelima pribavljena znatna imovinska korist ili prouzrokovana znatna teta, a znatna imovinska korist postoji kada vrijednost imovinske koristi prelazi iznos od 10.000 KM, dok znatna teta postoji kad je prouzrokovana teta u iznosu veem od 10.000 KM, zaprijeena kazna je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina. Predmeti namijenjeni ili upotrijebljeni za poinjenje krivinog djela ili predmeti koji su nastali izvrenjem krivinog djela moraju se oduzeti i unititi. lanom 121. Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima u Bosni i Hercegovini - lex specialis predvieno je krivino djelo, a koje u potpunosti svojom inkriminacijom odgovara krivinom djelu nedozvoljeno koritenje autorskih prava iz lana 243. KZ BiH, s tim to je zaprijeena novanom kaznom od 5.000 do 50.000 KM ili kaznom zatvora do tri godine. Isto tako, ukoliko je pribavljena znatna imovinska korist, ili je prouzrokovana teta, a poinilac je postupao s ciljem pribavljanja imovinske koristi ili prouzrokovanja te tete, predviena je kazna zatvora u trajanju od 6 mjeseci do 5 godina, a predmeti koji su bili namijenjeni ili upotrijebljeni za izvrenje krivinog djela ili su nastali izvrenjem krivinog djela moraju se oduzeti i unititi.
290
Sudska praksa: Postupanje sa direktnim umiljajem predstavlja nuni uslov za ostvarivanje obiljeja krivinog djela nedozvoljene upotrebe autorskog djela ili izvedbe umjetnika izvoaa iz lana 243. stav 1. Krivinog zakona Bosne i Hercegovine, a potrebno je da izvrilac bez odobrenja autora ili drugog nosioca autorskog prava, odnosno lica koje je ovlateno dati odobrenje, kada je odobrenje prema zakonu potrebno, stavi u promet ili na drugi nain upotrijebi autorsko djelo.

Tako je sud Bosne i Hercegovine u predmetu broj S1 3 K 003693 11 Kps od 16.05.2011. godine donio presudu da je optueni S.S. u periodu od 2009. do 2011. godine putem VEB stranice www.....com oglaavao prodaju nelegalno umnoenog autorskog djela pod nazivom Kuranska razglednica BiH, DVD Kuran u trajanju od 60 sati, autora K.S. i S.N., te primao narudbe na objavljenu E-mail adresu: eliman....com... i telefonski broj ....., da bi potom navedene primjerke bez odobrenja autora stavljao u promet na nain da je iste preporuenom poiljkom slao na adresu naruioca po cijeni od 115,00 KM, sve protivno odredbama lana 20. Zakona o autorsom i srodnim pravima BiH (Slubeni glasnik BiH, br. 63/10). Isto tako, u predmetu Suda Bosne i Hercegovine broj S 1 3 K 001990 11 K optueni B.D. je neutvrenog dana u drugoj polovini 2010. g. u tampariji L.. u mjestu ..... ulica .., kao vlasnik i direktor navedene tamparije, protivno lanu 15. i 20. Zakona o autorskim pravima i srodnim pravima u BiH (Slubeni glasnik BiH, br. 63/10), bez odobrenja autora i izdavaa umnoavao i stavljao u promet razne vrste autorskih djela meu kojima udbenike, radne sveske i to: English adventure 1 AB project 124, English adventure A i B Project 3, Reach for the stars za trei i etvrti razred, Blue skies, Open doors za peti, esti i sedmi razred, kao i rjenike englesko-bosanskog i bosansko-engleskog jezika, a sve navedeno u potvrdi o privremenom oduzimanju predmeta i spisku oduzetih predmeta od 09.09.2010. g. Dravne agencije za istrage i zatitu RU Tuzla, a na tetu IP Sarajevo Publishing Sarajevo, TKP ahinpai Sarajevo, IK Vrijeme Zenica i Nam Tuzla. U predmetu Suda Bosne i Hercegovine broj S1 3 K 005608 11 Kps optueni J.D. je tokom 2007. g. i 2008. g. u porodinoj kui u ul..... u mjestu Bos. Brod, gdje su smjetene prostorije preduzea Euro... d.o.o. B.B. uz pomo odgovarajue opreme, bez odobrenja autora umnoavao i proizvodio nosae zvuka i slike razliitih formata na kojima su fiksirana autorska djela, te iste predmete potom skladitio i vrio njihovu dalju distribuciju po maloprodajnim objektima STR S... u vlasnitvu njegove majke, na podruju B. B. sve protivno lanu 34. Zakona o autorskim pravima i srodnim pravima u BiH (Slubeni glasnik BiH, br. 7/02), pa je tako u prostorijama firme dana 11.10.2007. g. i 22.07.2008. g. pronaeno i privremeno oduzeto 1030 komada nosaa zvuka CD, 35 pakovanja i 146 pojedinanih omota za nosae slike i zvuka te raunarski procesor Super power, raunarski procesor Gigabyte, tampa, Canon pixma, maina Tapematic 2002 (punilica kaseta), statini audio master sa oznakom Brumatech koriteni za proizvodnju navedenog materijala, a u skladinom prostoru u ulici .M., dana 22.07.2008. g. pronaeno i privremeno oduzeto 21 pakovanje i 790 pojedinanih omota za nosae slike i zvuka sa naslovima razliitih autorskih djela.
291
1.3. Nedozvoljeno koritenje prava proizvoaa zvune snimke 1.3.1. Radnja izvrenja krivinog djela
Krivinim djelom nedozvoljeno koritenje prava proizvoaa zvune snimke (lan 244. Krivinog zakona BiH) tite se proizvoai zvunih snimki i prava u vezi sa radio-difuzijskim emisijama. Pravo organizacija za radio-difuziju je novo srodno pravo,

pravo apsolutnog djelovanja, vremenski ogranieno i njim se moe slobodno raspolagati, a objekt zatite je emitovanje, tj. difuzija zvukova, slike i njihova kombinacija. Emitovanje je svako odailjanje znakova, signala, teksta, slike, zvuka radijskim ili bilo kojim drugim elektromagnetnim putem namijenjeno za opti prijem od strane javnosti, putem prijemnika koji su podeeni za tu svrhu. Emiter je pravno ili fiziko lice koje se bavi emitovanjem na osnovu Zakona o komunikacijama. Krivino djelo titi proizvoaa zvunih snimki od neovlatenog presnimavanja, stavljanja u promet i raznih vidova injenja dostupnim javnosti zvunih snimaka. Krivino djelo ini onaj ko bez odobrenja proizvoaa zvunih snimaka, kad je po zakonu odobrenje potrebno ili protivno njegovoj zabrani emitira, umnoava zvune snimke i neovlateno stavlja u promet, iznajmljuje, uvozi, prenosi preko granice ili ini dostupnim javnosti. Ovom inkriminacijom krivinopravnu zatitu uiva i organizacija za radio-difuziju, te nosilac prava u vezi sa radio-difuzijskim emisijama. Za pojam radio-difuzijske emisije bitno je da je emitovanje slike i zvuka namijenjeno javnosti, to znai licima koja raspolau ureajem za primanje emisije, tako da su iskljuene emisije namijenjene jednom licu (npr. radio amateru, vozau autotaxija, licima u avionu i brodu i sl.). Ovo krivino djelo moe poiniti svako lice, s tim to izvrilac mora biti svjestan protivpravnosti postupanja; izvrilac postupa protivno zabrani, odnosno bez odgovarajueg odobrenja, za koje krivino djelo je zaprijeena novana kazna ili kazna zatvora do jedne godine. Tei oblik ovog krivinog djela je ukoliko je prouzrokovana teta ili pribavljena imovinska korist, tako da znatna imovinska korist postoji kad je vrijednost imovinske koristi vea od 10.000 KM, dok je za postojanje znatne tete predviena teta vea od 10.000 KM, tako da je u tom sluaju zaprijeena kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina. Isto tako predmeti koji su bili namijenjeni ili upotrijebljeni za poinjenje krivinog djela ili su nastali krivinim djelom, moraju se oduzeti ili unititi. lanom 122. Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima u Bosni i Hercegovini - lex secialis predvieno je krivino djelo, a koje u potpunosti svojom inkriminacijom odgovara krivinom djelu nedozvoljeno koritenje prava proizvoaa zvune snimke, lan 244. KZ BiH s tim to je zaprijeena novana kazna u iznosu od 5.000 do 20.000 KM ili kazna zatvora do jedne godine, a u sluaju pribavljene znatne imovinske koristi, ili prouzrokovane znatne tete, a uinilac je postupao s ciljem pribavljanja te imovinske koristi ili prouzrokovanja te tete, predviena je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina, a predmeti koji su bili namijenjeni ili upotrijebljeni za izvrenje krivinog djela ili su nastali izvrenjem, moraju se oduzeti i unititi.
292

1.4. Nedozvoljeno koritenje prava radio-difuzije 1.4.1. Radnja izvrenja krivinog djela
Krivinim djelom nedozvoljeno koritenje prava radio difuzije (lan 245. Krivinog zakona BiH) se tite prava ovlatenih distributera enkriptiranog satelitskog signala za prenos programa. Pojam enkriptirati nastaje od grke rijei kriptos: skriven, iz ega je proizaao pojam otkrivanje tajne, ulaenje u tajnu. Radnja ovog krivinog djela je postavljena alternativno i to kao proizvodnja ili montaa, mijenjanje, uvoz, izvoz, prodaja, iznajmljivanje ili na drugi nain stavljanje u promet materijalnih ili nematerijalnih ureaja ili sistema za dekodiranje enkriptiranog satelitskog signala i poduzimanjem bilo koje od navedenih radnji predstavlja obiljeje djela, s tim to se radnja poduzima bez odobrenja ovlatenog distributera enkriptiranog satelitskog signala, a da je pri tome izvrilac znao ili morao znati da materijalni ili nematerijalni ureaj ili sistem za dekodiranje enkriptiranog satelitskog signala slui za dekodiranje enkriptiranog satelitskog signala. Djelo moe poiniti svako lice, bilo sa umiljajem ili iz nehata, a ukoliko je pribavljena imovinska korist ili prouzrokovana znatna teta, radi se o kvalifikovanom obliku, gdje je znatna imovinska korist pribavljena ukoliko se radi o iznosu veem od 10.000 KM, a o znatnoj teti ukoliko joj je vrijednost vea od 10.000 KM, s tim to je predviena i obavezna mjera bezbjednosti oduzimanja predmeta koji su namijenjeni ili upotrijebljeni za injenje krivinog djela ili su nastali krivinim djelom, koji predmeti se moraju uzeti i unititi. Zaprijeena kazna za ovo djelo je novana kazna ili kazna zatvora do tri godine, a u sluaju pribavljanja znatne imovinske koristi ili prouzrokovanja znatne tete, zaprijeena kazna je od 6 mjeseci do 5 godina. lanom 123. Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima u Bosni i Hercegovini - lex specialis predvieno je krivino djelo, a koje u potpunosti svojom inkriminacijom odgovara krivinom djelu nedozvoljeno koritenje prava radio-difuzije lan 245. KZ BiH, s tim to je za djelo propisana novana kazna od 5.000 do 50.000 KM ili kazna zatvora do tri godine, a u sluaju pribavljanja imovinske koristi, ili prouzrokovanja znatne tete, s ciljem pribavljanja takve imovinske koristi ili prouzrokovanja tete, propisana je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina, a predmeti koji su bili namijenjeni ili upotrijebljeni za izvrenje krivinog djela ili su nastali izvrenjem krivinog djela moraju se oduzeti i unititi.
293
1.5. Nedozvoljena distribucija satelitskog signala 1.5.1. Radnja izvrenja krivinog djela
Krivinim djelom nedozvoljena distribucija satelitskog signala (lan 246. Krivinog zakona BiH) titi se pravo ovlatenih distributera enkriptiranih satelitskih signala

kojom se spreava i kanjava neovlatena distribucija signala koji nose programe, a koji se prenose putem satelita. Krivino djelo se sastoji u primanju enkriptiranog satelitskog signala koji je dekodiran bez ovlatenja distributera i s ciljem obavljanja daljnje distribucije primljenog signala.
Radnja izvrenja krivinog djela je odreena kumulativno i to kao primanje i distribucija enkriptiranog satelitskog signala i djelo je dovreno distribucijom primljenog satelitskog signala. S obzirom na opis radnje, radi se o kontinuiranoj, ponovljenoj djelatnosti koja se oznaava sintagmom ko prima, a ne rijeima ko primi, jer samo primanje satelitskog signala nee predstavljati ovo krivino djelo. Krivino djelo se moe poiniti sa umiljajem i nehatom. Tei oblik ovog krivinog djela je ukoliko je nastala znatna imovinska korist ili prouzrokovana znatna teta, gdje je znatna imovinska korist pribavljena ukoliko se radi o iznosu veem od 10.000 KM, dok je zakonsko obiljeje znatne tete prouzrokovano ukoliko se radi o iznosu veem od 10.000 KM, s tim to izvrilac djela mora postupati s ciljem pribavljanja imovinske koristi, odnosno tete. Zaprijeena kazna je novana kazna ili kazna zatvora do 6 mjeseci, a u sluaju pribavljanja znatne imovinske koristi ili prouzrokovanja znatne tete, zaprijeena kazna je novana kazna ili kazna zatvora do tri godine. lanom 124. Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima u Bosni i Hercegovini lex specialis predvieno je krivino djelo, a koje u potpunosti svojom inkriminacijom odgovara krivinom djelu nedozvoljena distribucija satelitskog signala (lan 246. KZ BiH) propisano je: da lice koje prima enkriptirani satelitski signal koji je dekodiran bez odobrenja ovlatenog distributera ili obavlja dalju distribuciju takvog signala, a zna ili mora znati da je takav signal neovlateno dekodiran i ako izvrenjem djela pribavi znatnu imovinsku korist ili prouzrokuje znatnu tetu, ini krivino djelo za koje je zaprijeena kazna od 5.000 do 50.000 KM ili kazna zatvora do tri godine.
294
2. Krivinopravna zatita industrijskog vlasnitva

Krivinopravna zatita industrijskog vlasnitva je u nadlenosti entitetskih krivinih zakonodavstava i krivinog zakonodavstva Brko Distrikta. Tako je u Krivinom zakonu Republike Srpske u glavi XXIV krivina djela protiv privrede i platnog prometa, krivinopravna zatita industrijskog vlasnitva predviena: krivinim djelom neovlatena upotreba tue firme, uzorka ili modela (lan 272. Krivinog zakona Republike Srpske), krivinim djelom neovlatena upotreba tueg pronalaska (lan 273. Krivinog zakona Republike Srpske).54
54
Krivini zakon Republike Srpske (Slubeni glasnik RS, br. 49/03, 108/04, 37/06, 73/10 i 1/12)

Krivinim zakonom Federacije Bosne i Hercegovine u glavi XXII krivina djela protiv privrede, poslovanja i sigurnosti platnog prometa, krivinopravna zatita industrijskog vlasnitva predviena: krivinim djelom povreda pronalazakog prava (lan 262. Krivinog zakona Federacije BiH), krivinim djelom neovlateno koritenje tueg modela i uzorka (lan 263. Krivinog zakona Federacije BiH) i krivinim djelom neovlatena upotreba tue tvrtke (lan 264. Krivinog zakona Federacije BiH).55 U Krivinom zakonu Brko Distrikta u glavi XXII - protiv privrede, poslovanja i sigurnosti platnog prometa, krivino-pravna zatita industrijskog vlasnitva predviena: krivinim djelom povreda pronalazakog prava (lan 256. Krivinog zakona Brko Distrikta), krivinim djelom neovlateno koritenje tueg modela i uzorka (lan 257. Krivinog zakona Brko Distrikta), krivinim djelom neovlatena upotreba tue tvrtke (lan 258. Krivinog zakona Brko Distrikta).56 Industrijsko vlasnitvo je subjektivno pravo koje je od velike vanosti, kako za vlasnika nove ideje, ali isto tako i za svaku dravu, jer je ono znaajna komponenta nacionalnog bogatstva i nacionalne kulture. To je razlog zato industrijsko vlasnitvo uiva viestruku pravnu zatitu. U sluaju povrede bilo kojeg prava iz podruja industrijskog vlasnitva, njegov vlasnik zatitu svojih prava moe ostvariti kroz upravni, graanski, prekrajni i konano krivini postupak primjenom Krivinog prava kao fragmentarnog i supsidijarnog prava utemeljenog na naelima razmjernosti i proporcionalnosti. Problematika krivinopravne zatite industrijskog vlasnitva relativno je novo podruje krivinog zakonodavstva u Bosni i Hercegovini. Fond naune i strune literature jo je relativno ogranien, kao i fond odluka relevantne sudske prakse. Raspoloive sudske odluke ukazuju na odreene probleme u toj sferi, posebno one vezane za tok krivinog postupka i vjetaenje, pa se moe rei da sudska praksa u manjoj mjeri ima pravno-teoretskih, a vie pravno-tehnikih problema. Dakle, glavni problem ostaje onaj kriminalnopolitiki: koliko je uopte realno oekivati da se tradicionalnim instrumentarijem ostvare znaajni pozitivni pomaci u kriminalnoj fenomenologiji na ovom podruju kaznenopravne zatite, to e svakako biti tema i buduih rasprava de lege ferenda.
295
55 56
Krivini zakon Federacije BiH (Slubene novine Federacije BiH, br.36/03, 37/03, 21/04, 69/04, 18/0 i 42/10) Krivini zakon Brko Distrikt (Slubeni glasnik Brko Distrikta, br. 10/03, 6/05 i 21/10)

2.1. Povreda pronalazakog prava 2.1.1. Radnja izvrenja krivinog djela
Povreda pronalazakog prava iz lana 273. Krivinog zakona Republike Srpske, odnosno lana 262. Krivinog zakona Federacije BiH i lana 256 Krivinog zakona Brko Distrikta titi se pronalazako pravo koje predstavlja industrijsko vlasnitvo, a koje je dio intelektualnog vlasnitva. Odredbe o pronalazakom pravu, kao dijelu industrijskog vlasnitva sadrane su u Zakonu o patentu. Inkriminacijom iz ovog lana entitetskih krivinih zakona i Krivinog zakona Brko Distrikta titi se pronalazako pravo, a patent je pravo kojim se titi prijavljeni ili propisima zatieni pronalazak. Zatitni objekt ovog krivinog djela su naznaena pronalazaka prava koja proizlaze iz blanketnih normi koje sadri Zakon o patentima. Ovo krivino djelo javlja se u dva oblika u Krivinom zakonu Republike Srpske. Prvi oblik djela vri onaj ko u proizvodnji ili privrednom prometu neovlateno upotrijebi tui prijavljeni ili zatieni pronalazak. Za ovaj oblik predviena je kazna zatvora do tri godine, a drugi oblik djela inkriminie neovlateno objavljivanje sutine tueg pronalaska prije nego to je taj pronalazak, na nain utvren zakonom, objavljen i za ovaj oblik predviena je novana kazna ili zatvor do dvije godine, a proizvodi izraeni na osnovu upotrebe tueg pronalaska se moraju oduzeti. U Krivinom zakonu Federacije BiH i Krivinom zakonu Brko Distrikta povreda pronalazakog prava javlja se samo u jednom obliku i to kao neovlatena upotreba tueg prijavljenog ili propisima zatienog pronalaska, za koje djelo je zaprijeena kazna od tri mjeseca do pet godina. Pronalazak se smatra zatienim kada je povodom zahtjeva za priznavanje prava na zatitu pronalaska doneseno rjeenje o priznanju prava na zatitu pronalaska, odnosno kada je takvo rjeenje upisano u odgovarajui registar kod Instituta za standarde, mjeriteljstvo i intelektualno vlasnitvo BiH. Upotreba pronalaska u krivinopravnom smislu podrazumijeva sve radnje kojima se pronalazak koristi u procesu proizvodnje ili uopte u poslovanju i bez ovlatenja. U suprotnom se nee raditi o krivinom djelu, tj. u sluaju kad neko koristi pronalazak na osnovu valjanog pravnog osnova (npr. na osnovu ugovora o licenci) ili u sluaju prestanka prava na zatitu pronalaska (npr. po proteku roka od 20 godina raunajui od dana prijave patenta). Krivino djelo moe poiniti svako lice, postupajui sa umiljajem, tj. sa namjerom koja obuhvata i svijest o protivpravnosti postupanja.
296

2.2. Neovlaena upotreba tue firme uzorka ili modela 2.2.1. Radnja izvrenja krivinog djela
U Krivinom zakonu Republike Srpske industrijsko vlasnitvo se titi i inkriminacijom koja je predviena krivinim djelom neovlatena upotreba tue firme, uzorka ili modela (lan 272. Krivinog zakona Republike Srpske). Djelo ima dva oblika. Prvi oblik djela vri onaj ko se u namjeri da obmane kupca ili korisnika usluga poslui tuom firmom, tuim igom ili zatitnim znakom, tuom oznakom o geografskom porijeklu ili drugom posebnom oznakom robe ili unese pojedina obiljeja oznaka u svoju firmu, svoj ig ili zatitni znak, ili u svoju posebnu oznaku robe. Dakle, u pitanju je neovlatena upotreba tue firme ili tuih oznaka robe, koja je praena namjerom uinioca da na taj nain obmane kupca ili korisnika svojih usluga. Subjektivnu stranu djela ini umiljaj (direktni), a predviena je novana kazna ili zatvor do tri godine. Drugi oblik djela odnosi se na neovlateno koritenje tueg modela ili uzorka i vri ga onaj ko u namjeri da obmane kupca ili korisnike usluga neovlateno iskoristi tui model ili uzorak ili puta u promet predmete izraene na njihovoj osnovi, sa zaprijeenom novanom kaznom i kaznom zatvora do tri godine i predviena je mjera bezbjednosti oduzimanja predmeta.
2.3. Neovlateno koritenje tueg modela i uzorka 2.3.1. Radnja izvrenja krivinog djela
Krivino djelo neovlateno koritenje tueg modela i uzorka (lan 263. Krivinog zakona Federacije BiH, odnosno lan 257. Krivinog zakona Brko Distrikta) je krivino djelo koje prua krivinopravnu zatitu u sluaju neovlatenog koritenja tueg modela i uzorka, odnosno titi se zatieni vanjski oblik, slika ili crte koji su prijavljeni ili modelom ili uzorkom zatieni.57 U pitanju su razliiti oblici zloupotrebe industrijskog dizajna, koji su obraeni i koriste se kao blanketni propis u Zakonu o industrijskom dizajnu. Zakonom o industrijskom dizajnu titi se cijeli ili dio proizvoda koji je nov i iji je individualni karakter rezultat posebnih obiljeja linija, kontura, boja, oblika, odnosno materijala proizvoda samog po sebi ili njegovih ornamenata. Osnovna obiljeja industrijskog dizajna su novost proizvoda ili dijela proizvoda, odnosno modela ili uzorka, te neka njegova individualna obiljeja. Oblik cijelog proizvoda ili dijela proizvoda smatra se novim, u smislu ovog zakona, ako istovjetan oblik cijelog ili dijela proizvoda prije datuma podnoenja prijave industrijskog dizajna nije bio dostupan javnosti. Krivino djelo ima dva oblika. Prvi osnovni oblik u Krivinom zakonu Federacije BiH odnosno Krivinom zakonu Brko Distrikta se sastoji u neovlatenoj upotrebi u prometu tueg prijavljenog modela ili uzorka zatienog vanjskog oblika, slike ili crtea, i u neovlatenoj upotrebi industrijskog dizajna. Tako57
297
Komentar Zakona o krivinom postupku BiH, Savjet Evrope/Evropska komisija 2005. g.

e je sankcionisano neovlateno objavljivanje predmeta prijave tueg modela ili uzorka. Pojam upotrebe podrazumijeva razliite vrste upotrebe (npr. upotreba proizvoda istog vanjskog oblika kao to je i zatieni oblik, stavljanje crtea, slike na proizvod, stavljanje kombinacije slike i crtea na proizvod). Za postojanje krivinog djela neophodno je da se radi o upotrebi prijavljenih vanjskih oblika slika ili crtea, odnosno vanjskih oblika slika i crtea zatienih modelom ili uzorkom na svojem proizvodu i u prometu. Ukoliko se radi o naznaenim vidovima upotrebe na proizvodima van prometa, nee se raditi o krivinom djelu. Pod proizvodom u smislu Zakona o industrijskom dizajnu podrazumijeva se bilo koji industrijski ili zanatski proizvod, ukljuujui dijelove namjeravane za stavljanje u cjelovit proizvod ambalau, modne krojeve, grafike simbole i topografske oznake, iskljuujui raunske programe i poluprovodne proizvode. Isto tako, bitno je da se radi o neovlatenoj upotrebi, jer ako je upotreba izvrena na osnovu ovlatenja vlasnika prava na industrijski proizvod, nee se raditi o ovom krivinom djelu. Djelo moe poiniti svako lice koje postupa sa umiljajem, a zaprijeena kazna je novana kazna i kazna zatvora do tri godine. Tei oblik ovog krivinog djela je kada se neovlateno objavi predmet prijave tueg modela ili uzorka i u pitanju je svojevrstan vid odavanja tajnosti podataka, odnosno tajnosti podataka koji se odnose na sadrinu predmeta prijave tueg modela ili uzorka i u tom sluaju izvrilac djela ini dostupnim javnosti sadraj prijave prije nego to taj sadraj bude objavljen na zakonom propisani nain. Izvrilac ovog krivinog djela moe biti svako lice koje tom prilikom mora postupati sa umiljajem, a zaprijeena kazna je novana kazna i kazna zatvora do pet godina.
298
2.4. Neovlatena upotreba tue tvrtke 2.4.1. Radnja izvrenja krivinog djela
Neovlatena upotreba tue tvrtke (lan 264. Krivinog zakona Federacije BiH odnosno lan 258. Krivinog zakona Brko Distrikta) titi proizvoaa i davaoca usluge od nelojalne konkurencije, kao i kupca, odnosno druga lica koji su korisnici usluga od obmanjivanja onih koji se bave privrednim poslovanjem. Ovom inkriminacijom ostvaruje se krivinopravna zatita zakonite upotrebe tvrtke, iga, zatitnog znaka ili posebne oznake robe, pa je objekt zatite tvrtka, ig, zatitni znak ili posebna oznaka robe.58 Svaka tvrtka mora se razlikovati od druge tvrtke i koritenjem tih oznaka protivno lanu 4. Zakona o igu, kao blanketnom propisu, ostvaruje se obiljeje ovog krivinog djela. Pod igom se podrazumijeva znak koji grafiki prikazuje i koji je podoban za razlikovanje robe, odnosno usluga jednog sudionika u privrednom prometu od istih i slinih roba, odnosno usluga drugog uesnika
58
Komentar Zakona o krivinom postupku BiH, Savjet Evrope/Evropska komisija 2005.g

u privrednom prometu. tite se znakovi, kao to su rijei, slova, brojke, slogani, kratice, grafiki prikazi, kombinacije, boja i njihove nijanse, trodimenzionalni oblici, ambalaa za proizvode pod uslovom da je distinktivna, kao i kombinacija svih navedenih znakova, osim tzv. individualnog iga. Zakonom se titi i kolektivni ig, kao znak udruenja proizvoaa robe ili preduzea koja se bave pruanjem usluga u privrednom prometu, a koji slui za razlikovanje robe, odnosno usluga lanova udruenja od robe, odnosno usluga istih ili slinih preduzea. Radnja izvrenja ovog krivinog djela je odreena alternativno i sastoji se u posluivanju tuom tvrtkom, tuim igom, zatitnim znakom ili posebnom oznakom robe, ili unoenju pojedinih obiljeja tue oznake u svoju tvrtku, ig, zatitni znak ili posebnu oznaku robe. Radnja posluivanja sastoji se u raznim oblicima koritenja tue tvrtke, tueg iga, tueg zatitnog znaka ili tue posebne oznake za oznaavanje vlastite robe, odnosno za individualizaciju, oznaavanje vlastitih usluga, ime se kupci, odnosno korisnici usluga dovode ili odravaju u zabludi u pogledu injenice ko je stvarni davalac usluge, odnosno proizvoa robe, odnosno u pogledu injenice stvarnog porijekla ili kvaliteta robe. Ta kriva predstava moe se stvoriti i unoenjem pojedinih tuih oznaka u svoju tvrtku, ig ili zatitni znak ili u svoju posebnu oznaku robe, to predstavlja drugi vid radnje izvrenja ovog krivinog djela, za koje djelo je zaprijeena kazna zatvora do jedne godine.
Sudska praksa: U predmetu Opinskog suda u Mostaru broj 58 0 K 094481 11 Kps od 28.06.2011.g. optueni M. P. je oglaen krivim da je tokom 2008.g. u mjestu M..., kao vlasnik m. Company, s ciljem obmane kupca, informativnom centru Mir M.. d.o.o. prodao 60 religioznih kipia, a koje je prethodno uvezao iz Kine i na kojima je utisnut ig F. Pinton i nalijepljene naljepnice i deklaracije s istim potpisom, iako je znao, s obzirom na zemlju uvoza, Kina, i cijenu plaenih kipia 5 eura po komadu, da se radi o krivotvorenim kipiima umjetnika iz Italije Francesca Pintona i da isti kod ovlatenog uvoznika V... G.. kota 40 eura po komadu. U predmetu Osnovnog suda u Banjaluci broj 71-K-066296-09.K 2 od 12.03.2010. godine optueni K. Z. je oglaen krivim da je u vremenskom periodu od decembra 2008. godine do maja 2009. godine u B. L. , u svojoj kui u naselju T., ul. B.P., u namjeri da obmane kupce, posluio se tuom firmom i to oznakom deterdenta za ve marke Tide, tako to je organizovao prepakivanje deterdenta Onix i Avaks u falsifikovanu ambalau Tide koju je predhodno nabavio od NN lica po nadimku Pion, da bi zatim vreice dterdenta zatvarao pomou maine tzv. varalice i prevozio radi daljnje prodaje u samostalne trgovinske radnje na pijaci u B. L.
299

Literatura:
1. Krivini zakon Bosne i Hercegovine (Slubeni glasnik BiH, br. 3/03, 32/03, 37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 8/10)
2. Krneta, S: Zatita autorskih prava i srodnih prava u Bosni i Hercegovini 3. Komentar Zakona o krivinom postupku BiH, Savjet Evrope/Evropska komisija 2005.g. 4. Krivini zakon Republike Srpske (Slubeni glasnik RS, broj 49/03, 108/04, 37/06, 73/10 i 1/12) 5. Krivini zakon Federacije BiH (Slubene novine Federacije BiH, broj 36/03, 37/03, 21/04, 69/04, 18/06 i 42/10) 6. Krivini zakon Brko Distrikta (Slubeni glasnik Brko Distrikta, broj 10/03, 6/05 i 21/10)
300
OBLAST: H
PREKRAJNOPRAVNA ZATITA
Pripremila: Katica Artukovi, sutkinja Opinskog suda u Ljubukom
UVOD
rekrajnopravna zatita prava intelektualnog vlasnitva nastala je iz potrebe brzog i to je mogue efikasnijeg naina zatite te sankcioniranja krenja ovih prava. Naime, prekrajni postupak je po svojoj prirodi hitan zbog iznimno kratkih rokova zastare59. Zbog navedenog, radnje u prekrajnom postupku poduzimaju se s osobitom hitnou to pogoduje efikasnosti zatite prava intelektualnog vlasnitva. U doba sveprisutne nadmoi suvremene tehnologije, injenje prekraja protiv prava intelektualnog vlasnitva svoje uporite nalazi uglavnom u nedostatku svijesti kod poinitelja prekraja da je i pravo intelektualnog vlasnitva neije pravo i da se ne moe ukrasti bez adekvatne sankcije. Materijalnopravne odredbe kojima se ureuje zatita prava intelektualnog vlasnitva koncipirane su na principima nabrajanja (kazuistiki), to je odraz duha zakonodavca da, to je mogue bolje i kvalitetnije, zatiti ova prava. Ovo i zbog injenice da u ovoj oblasti jednostavno ne postoji kritina masa sudske prakse koja bi popunjavala eventualne pravne praznine u sluaju nedoreenosti zakona. U teoriji i praksi kao sporno pitanje postavlja se distinkcija izmeu opisa nekog djela koje moe biti i prekraj i kazneno djelo. Na takvo pitanje nije mogue dati jednostavan odgovor, ali, u svakom sluaju, potrebno je, prije svega, od sluaja do sluaja, cijeniti drutvenu opasnost poinjenog djela. Meutim, ukoliko bi se za identian ili u bitnom isti opis poinjenog djela proveo kazneni postupak, on bi konzumirao i prekrajnu odgovornost60. Imajui u vidu da su nove materijalnopravne odredbe zakona iz oblasti zatite prava intelektualnog vlasnitva stupile na snagu donoenjem seta zakona 2010. godine, ostaje nam da u budunosti spoznamo njihovu snagu adekvatnom primjenom u sudskoj praksi koja tek treba uslijediti.
59
301
Oblast H: Prekrajnopravna zatita
Prekrajno gonjenje ne moe se poduzeti kada od izvrenja prekraja protekne 1 godina (ako je za prekraj propisana novana kazna do 3.000,00 KM), odnosno 2 godine (ako je za prekraj propisana novana kazna preko 3.000,00 KM). dr.sc. Ivo Josipovi, Prekraji protiv autorskog prava: Realitet i perspektive u svjetlu novog prekrajnog zakonodavstva, str. 515; Izvorni znanstveni rad objavljen u Hrvatskom ljetopisu za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 9, broj: 2/2002, str. 505530.
60

1. Prekrajnopravna zatita prema zakonu o autorskom i srodnim pravima
1.1. Vrste prekraja i zaprijeene sankcije
302
Prekrajnopravna zatita predviena Zakonom o autorskom i srodnim pravima61 (u daljnjem tekstu: Zakon) podrazumijeva sankcioniranje poinitelja prekraja novanom kaznom kao glavnom sankcijom. Kao mogueg poinitelja prekraja Zakon poznaje pravnu osobu, odgovornu osobu u pravnoj osobi, poduzetnika, odgovornu osobu kod poduzetnika te fiziku osobu. Nadalje, kao sigurnosnu mjeru Zakon je predvidio oduzimanje i unitenje predmeta koji su nastali izvrenjem prekraja te oduzimanje predmeta odnosno ureaja namijenjenih ili upotrijebljenih za izvrenje prekraja. Prekrajni postupak je, po svojoj prirodi ali i ex lege, hitne prirode. Openito gledavi, prekraje protiv autorskog i srodnih prava moemo razlikovati prema tome da li se njihovim injenjem ostvaruje imovinska korist ili ne. Praksa je pokazala da je najee rije o prekrajima kojima poinitelj stjee protupravnu imovinsku korist, npr. proizvodnjom i stavljanjem u promet piratskih kopija fonograma i videograma. Kao najei oblici u praksi ove vrste prekraja pojavljuju se reproduciranje glazbe u ugostiteljskim objektima, televizijskim i radijskim postajama te organizacija raznih priredbi (npr. svadbi), bez odgovarajue dozvole ili u nekim sluajevima unato izriitoj zabrani, pri kojim se svim sluajevima ne plaa autorska naknada. U svojoj sri ove vrste prekraja predstavljaju oblik intelektualne krae.62 Zakonom su kao sankcije predviene novane kazne koje su odreene od minimalnog do maksimalnog iznosa pa je zadatak suca da odredi tonu visinu za svaki pojedini prekraj. Toan iznos sudac e odrediti prema opim pravilima za odmjeravanje prekraja cijenei sve okolnosti na strani poinitelja kao i okolnosti poinjenja prekraja. Minimalni iznos novane kazne za pravnu osobu je 1.000 KM a maksimalni 200.000 KM. Za poduzetnika minimalni iznos novane kazne je takoer 1.000 KM, ali je maksimalni iznos znaajno manji nego za pravnu osobu i iznosi 20.000 KM. Novanom kaznom u iznosu od 3.000 KM do 20.000 KM kaznit e se za prekraj i odgovorna osoba u pravnoj osobi i kod poduzetnika, a novanom kaznom u iznosu od 3.000 KM do 10.000 KM kaznit e se za prekraj fizika osoba. Zakon je taksativno nabrojao radnje prekraja pa tako prekraj ini pravna osoba, poduzetnik, odgovorna osoba u pravnoj osobi ili kod poduzetnika te fizika osoba koja bez prijenosa odgovarajueg autorskog imovinskog prava, kada je takav prijenos potreban prema odredbama Zakona: reproducira, distribuira, d u zakup, javno izvede, javno prenese, javno prikae, javno saopi s fonograma ili videograma, radiodifuziono emitira, radiodifuzio61 62
Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine, broj: 63/10. dr.sc. Ivo Josipovi, Prekraji protiv autorskog prava: Realitet i perspektive u svjetlu novog prekrajnog zakonodavstva, str. 510; Izvorni znanstveni rad objavljen u Hrvatskom ljetopisu za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 9, broj: 2/2002, str. 505-530.

no reemitira, sekundarno koristi, emitira, uini dostupnim javnosti63, preradi, audio-vizuelno prilagodi ili na drugi nain iskoristi64 autorsko djelo, odnosno njegov primjerak; posjeduje primjerak kompjuterskog programa u komercijalne svrhe, a pri tome zna ili bi trebala znati da se radi o primjerku kojim se povreuje autorsko pravo; reproducira, snimi, javno prenese ili radiodifuziono emitira ivo izvoenje ili reproducira, uini dostupnim javnosti, distribuira ili d u zakup fonogram ili videogram sa snimljenim izvoenjem ili na drugi nain iskoristi izvoenje; reproducira, distribuira, d u zakup, uini dostupnim javnosti ili na drugi nain iskoristi fonogram ili videogram; radiodifuziono reemitira, snimi, reproducira, distribuira, uini dostupnim javnosti ili na drugi nain iskoristi emisiju, odnosno njen snimak; reproducira, distribuira, d u zakup, uini dostupnim javnosti, ili na drugi nain iskoristi bazu podataka, odnosno njen primjerak; ukloni ili preinai bilo koji elektronski podatak za upravljanje autorskim ili srodnim pravima; reproducira, distribuira, uveze radi daljnjeg distribuiranja, d u zakup ili saopi javnosti autorsko djelo ili predmet srodnih prava, odnosno njihov primjerak s kojeg je elektronski podatak o upravljanju pravima na nedoputen nain uklonjen ili preinaen; zaobie efektivne tehnike mjere ili proizvede, uveze, distribuira, proda, d u zakup, oglasi za prodaju ili zakup, ili posjeduje za komercijalne svrhe tehnologiju, ureaj, proizvod, sastavni dio ili kompjuterski program, ili prui uslugu s namjerom nedoputenog zaobilaenja efektivnih tehnikih mjera; proizvede, uveze, distribuira, proda, d u zakup, oglasi za prodaju ili zakup, ili posjeduje za komercijalne svrhe tehnologiju, ureaj, proizvod, sastavni dio ili kompjuterski program za uklanjanje ili preinaivanje elektronskog podatka o upravljanju pravima.
303
Dakle, trai se svjesno postupanje poinitelja prekraja, odnosno njegovo znanje ili pretpostavka istog, da svojim postupanjem povreuje tue autorsko pravo. Kako vidimo, dijelom je rije o aktivnim, voljnim radnjama poput reproduciranja, snimanja, javnog prenoenja i sl. a dijelom o pasivnim radnjama prekraja, kao npr. u sluaju posjedovanja primjerka kompjuterskog programa u komercijalne svrhe, a da se pri tome zna ili bi se trebalo znati da se radi o primjerku kojim se povreuje autorsko pravo.
1.2. Zatitne mjere

Zakon takoer poznaje i predvia izricanje zatitne mjere pravnoj osobi ili poduzetniku koja zatitna mjera se sastoji od zabrane obavljanja djelatnosti ili dijelova djelatnosti kojima se povreuje autorsko ili srodna prava. Da bi se izrekla ova zatitna mjera, mora biti jo kumulativno ispunjen jedan od tri uvjeta, a to su da je prekraj koji je uinjen naroito teak zbog:
63
Kada je u pitanju osporavanje pojma javno i javnost, sud mora cijeniti dostupnost prostora u kojem se npr. glazba reproducira, broj osoba kojima se tako reproduciranje glazbe ini dostupnim i sline okolnosti. Pojam iskoritavanja se najee u sudskoj praksi pojavljuje u obliku koritenja glazbe npr. na koncertima, u kafiima i sl.
64

naina izvrenja, posljedica djela ili drugih okolnosti uinjenog prekraja.
Zatitnu je mjeru mogue izrei u vremenskom trajanju do jedne godine. Za specijalni recidiv u injenju naprijed opisanog prekraja mogue je pravnoj osobi ili poduzetniku izrei navedenu zatitnu mjeru u vremenskom trajanju od najmanje jedne godine.
304
1.3. Novane kazne za onemoguavanje ostvarivanja sadrajnih ogranienja prava

Osoba koja ima zakoniti pristup primjerku autorskog djela ili predmetu spornih prava ima pravo i da joj se osiguraju sredstva koja omoguuju ostvarivanje sadrajnih ogranienja prava. To znai da nositelj prava koji koristi tehnike mjere, prema Zakonu, mora osobama koje imaju zakonit pristup primjerku autorskog djela ili predmeta srodnih prava, na njihov zahtjev, u najkraem moguem vremenu omoguiti da ostvare sadrajna ogranienja prava, izmjenom ili otklanjanjem tehnike mjere ili na drugi nain. Uzimajui u obzir uvjete iz Zakona, ukljuujui mogunost plaanja naknade, sadrajna ogranienja prava mogu se ostvarivati u sluaju koritenja od invalidnih osoba, koritenja radi nastave, privatnog i drugog vlastitog reproduciranja, slubenih postupaka i efemernih snimaka radiodifuznih organizacija. Ako nositelj prava koji koristi tehnike mjere prema Zakonu ne postupi po zahtjevu osoba koje imaju zakonit pristup primjerku autorskog djela ili predmeta srodnih prava (tvrdei da navedeni uvjeti ne postoje), osobe koje hoe ostvariti sadrajna ogranienja prava mogu traiti medijaciju. Medijacija se moe traiti i bez sporazuma o medijaciji. U medijacijskom postupku koriste se na odgovarajui nain odredbe o medijaciji iz zakona koji ureuje kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava. Opisana se procedura ne odnosi na tehnike mjere upotrijebljene za ispunjenje obveza nositelja prava koji koristi tehnike mjere, ukljuujui provoenje ugovora zakljuenih u tu svrhu i zatiena djela koja se na osnovi odgovarajueg ugovora ine dostupnima javnosti kao iskljuivo pravo da se djelo saopi javnosti ianim ili beinim prijenosom na nain koji pojedincu omoguava pristup djelu s mjesta i u vrijeme koje sam odabere (internet, video-on-demand, music-on-demand i slino). Za naprijed opisane prekraje Zakon predvia novanu kaznu u iznosu 3.000,00 20.000,00 KM za pravnu osobu ili poduzetnika. Mogue je kazniti novanom kaznom i odgovornu osobu u pravnoj osobi i kod poduzetnika za isti prekraj i to novanom kaznom u iznosu 1.500,00 20.000,00 KM. Takoer, za isti nain poinjenja prekraja mogue je kazniti i fiziku osobu novanom kaznom u iznosu 1.500,00 10.000,00 KM.

1.4. Inspekcijski nadzor i ovlatenja nadlenog trinog inspektora
Inspekcijski nadzor nad potovanjem odredbi Zakona u dijelu obavljanja prometa robe i usluga u prvom stupnju vre inspekcije u Federaciji Bosne i Hercegovine, Republici Srpskoj i Brko Distriktu Bosne i Hercegovine koje su nadlene za nadzor propisa iz oblasti prometa robe i usluga (trita). U drugom stupnju su nadlena za oblast prometa robe i usluga (trita), ministarstva u Federaciji Bosne i Hercegovine, Republici Srpskoj i Brko Distriktu Bosne i Hercegovine. Inspekcije vre inspekcijski nadzor posredstvom nadlenih trinih inspektorata. U provoenju inspekcijskog nadzora nadleni trini inspektor, pored opih ovlatenja propisanih zakonom i drugim propisima kojima se ureuje postupak inspekcijskog nadzora, ovlaten je i da: trajno oduzme robu namijenjenu prometu kojom se povreuje neko imovinsko pravo iz Zakona i odredi njeno unitavanje u sluaju kada vlasnik robe ili druga osoba koja ovlateno raspolae robom samo izjavi da se radi o robi kojom se povreuje neije iskljuivo imovinsko pravo iz Zakona; privremeno oduzme robu namijenjenu prometu za koju se opravdano posumnja da povreuje neko imovinsko pravo iz Zakona i obavijesti nositelja prava ili njegovog zastupnika da u roku pet dana moe predloiti trajno oduzimanje robe; trajno oduzme robu namijenjenu prometu i odredi njezino unitavanje o troku nositelja prava, ako nositelj prava ili njegov zastupnik izjavi i dokae da se radi o robi kojom se povreuje neko njegovo iskljuivo imovinsko pravo iz Zakona; privremeno zabrani proizvodnju ili promet robe ili usluge za koju se opravdano posumnja da povreuje neko imovinsko pravo iz Zakona i obavijesti nositelja prava ili njegovog zastupnika da u roku pet dana moe predloiti izricanje mjere zabrane proizvodnje prometa robe ili usluge i trajno zabrani proizvodnju i promet robe ili usluge osobi koja je proizvela ili stavila u promet robu ili uslugu ako nositelj prava ili njegov zastupnik izjavi ili dokae da se radi o robi ili usluzi kojom se povreuje neko njegovo iskljuivo imovinsko pravo iz Zakona. Osim naprijed navedenih mjera, inspektor moe osobi koja je proizvela ili stavljala u promet robu ili uslugu kojom se povreuje neko imovinsko pravo iz Zakona izrei i mjeru zabrane rada i obavljanja djelatnosti u trajanju od 30 do 90 dana. Nositelj prava ili njegov zastupnik moe u sluajevima izricanja privremenih mjera izvriti pregled robe i pratee dokumentacije u obimu koji je potreban za utvrivanje injenica bitnih za podnoenje prijedloga za poduzimanje daljnjih mjera inspekcijskog nadzora koje su trajnog karaktera. Obavjetenje trinog inspektora sadri: pouku o mogunostima i uvjetima za podnoenje prijedloga za poduzimanje daljnjih mjera inspekcijskog nadzora trajnog karaktera, obrazloene razloge zbog kojih se sumnja de se radi o robi ili usluzi kojom se povreuje neko imovinsko pravo iz ovoga zakona,
305

detaljne podatke o robi, odnosno usluzi, vlasniku robe, odnosno pruatelju usluge, mjestu gdje se roba trenutano nalazi, odnosno gdje se usluga vri i podatke bitne za kontakt nositelja prava sa inspekcijskim organima.
Navedeno se obavjetenje dostavlja nositelju prava ili njegovom zastupniku u pisanoj formi, elektronskom potom, telefaksom ili na drugi pogodan nain kojim se osigurava hitnost u postupanju, a u opravdanim sluajevima moe se saopiti i usmeno. Izjava nositelja prava ili njegovog zastupnika, dana u postupku inspekcijskog nadzora da se radi o robi ili usluzi kojom se povreuje neko njegovo iskljuivo imovinsko pravo iz ovoga zakona, mora biti u pisanoj formi i ovjerena kod nadlenog organa i obvezno sadravati i izjavu da prihvata potpunu odgovornost za nadoknadu tete u sluaju da se ne bude radilo o robi ili usluzi kojom se povreuje neko njegovo iskljuivo imovinsko pravo iz ovoga zakona. U sluaju prijedloga za poduzimanje mjera trajnog oduzimanja i unitavanja robe mora sadravati i izjavu da e snositi trokove unitavanja robe kad bude trajno oduzeta i odreena za unitavanje. Zakon je predvidio da privremene mjere prestaju, odnosno da se privremeno oduzeta roba vraa u sluaju kada nositelj prava ili njegov zastupnik: nije poznat ili nije dostupan, ne trai ili u ostavljenom roku nije zatraio poduzimanje daljnjih mjera inspekcijskog nadzora, ne da pismenu i ovjerenu izjavu da se radi o robi ili usluzi kojom se povreuje neko njegovo iskljuivo imovinsko pravo iz ovoga zakona ili ne da izjavu koja ima sve potrebne elemente propisane Zakonom, ne dokae da se radi o robi ili usluzi kojom se povreuje neko njegovo iskljuivo imovinsko pravo iz ovoga zakona te u drugim sluajevima predvienim Zakonom.
306
Sudska praksa 1. U predmetu CNN vs. Novotel, Francuski Vrhovni sud je utvrdio da primanje TV programa u hotelskoj sobi jeste javna izvedba jer su svi gosti u hotelu javnost a uprava im putem postavljenih aparata priopava autorska djela u komercijalne svrhe (naplata sobe, kategorizacija hotela i cijena noenja ovisi o opremi). Zato hoteli trebaju plaati naknadu prema broju aparata u objektu. 2. Rjeenjem Prekrajnog suda u Zagrebu br. 314-17535/00 od 5. veljae 2001. godine, obustavljen je prekrajni postupak protiv okrivljenika kojemu je zahtjevom za pokretanje prekrajnog postupka stavljeno na teret da je u lokalu organizirao svadbu, pri emu su se javno koristila autorska djela bez odobrenja organizacije autora i bez dostave podataka o izvedenim djelima (lanak 125. stavak 1. toka 4. i lanak 128. stavak 1. ZAP). Rjeenjem Visokog prekrajnog suda G-2513/2001 od 27. studenog 2001. koji je u albenom postupku potvrdio citirano prvostupanjsko rjeenje, odlueno je da Visoki prekrajni sud: ... prihvaa stajalite pre-

krajnog suda, u kojemu, kao razlog za odbaaj zahtjeva istie obiljeje svadbe - kao skupa u kojem je upravo prisutan ui krug osoba koje su usko povezane rodbinskim ili prijateljskim vezama te da prostor gdje se svadba odrava i nije svakome pristupaan. () Zato prekrajni sud s pravom zakljuuje kako koritenje glazbenih djela (bez odobrenja Hrvatskog drutva skladatelja, () prilikom odravanja svadbe ne predstavlja javno iskoritavanje autorskih djela u smislu lanka 2. stavka 6. Zakona o autorskom pravu, budui da svadba ne moe predstavljati javnost u svezi s lankom 2. stavkom 5. citiranog zakona. Ovaj sud takoer smatra da se svadba, neovisno o broju uzvanika, ne moe podvesti pod citirane materijalne odredbe, pa kako stoga na takvom skupu nedostaje elemenat javnosti, kao jedno od obiljeja lanka 125. stavka 1. toke 4. odnosno lanka 128. stavka 1. Zakona o autorskom pravu, trebalo je albu podnositelja odbiti kao neosnovanu i potvrditi prvostupanjsko rjeenje. 3. Meutim, Visoki prekrajni sud RH iznio je u drugom sluaju suprotno stajalite iako je odbijena alba organizacije autora. Tako Visoki prekrajni sud u predmetu broj: G-2512/2001: Dakle, u ovom konkretnom sluaju radilo se o javnom koritenju glazbenih djela u ugostiteljskom objektu, za koji je pojam javnosti definiran u stavku 6. lanka 2. Zakona o autorskom pravu, jer je ugostiteljski objekt pristupaan svakomu, pa je kao takav obvezan ishoditi odobrenje za javno koritenje glazbenih djela i plaanje naknada u skladu s tarifom donesenom na temelju ovlatenja iz citiranog Zakona. Ovaj sud smatra, naime, da se pojam javnosti iz odredbe lanka 2. stavka 5. Zakona o autorskom pravu, od kojeg polazi zahtjev za pokretanje prekrajnog postupka, ne moe primijeniti na okrivljenike u ovom sluaju na pravnu osobu koja je registrirana za obavljanje ugostiteljske djelatnosti (ukljuujui eventualno i iznajmljivanje svog prostora za odravanje raznih sveanosti, ukljuujui i svadbe), kao ni u odnosu na njenu odgovornu osobu, jer se ne radi o njihovim uzvanicima koji ine u odnosu na njih vei broj osoba izvan uobiajenog ueg kruga osoba koje su usko povezane rodbinskim ili prijateljskim vezama. Prema stajalitu ovog Suda () odobrenje za izvoenje glazbenih djela treba ishoditi ona osoba odnosno one osobe koje organiziraju proslavu (svadbe, roendane, poslovne jubileje i sl. () 4. U predmetu Prekrajnog suda u Zagrebu broj: 32-11286-99, novanom kaznom od 1.200,00 kuna kanjen je vlasnik jednog caffe bara jer je nelicencirano koristio glazbu, a njegovu obranu da je koristio glazbu s Interneta, i to onu koju autori besplatno stavljaju na Internet da bi se predstavili javnosti, sud nije prihvatio kao vjerodostojnu. Meutim, Visoki prekrajni sud je svojom odlukom broj: G-5436/00, ukinuo prednje rjeenje i predmet vratio na ponovno suenje uz obrazloenje da je sud trebao provjeriti obranu okrivljenika u smislu je li koristio zatieno autorsko djelo jer da se odredbe Zakona o autorskom pravu ne mogu tumaiti da bi se one odnosile na sva glazbena djela ikada i od ikoga stvorena, pogotovo ako se radi o glazbenim djelima koja nisu niti stvorena za javnu produkciju sa svrhom zarade, ve se, primjerice, voljom autora uvrtavaju na Internet upravo kako bi bila dostupna za sluanje neodreenom broju nepoznatih ljudi, bez ikakve naknade i uvjeta.
307

2. Prekrajnopravna zatita prema zakonu o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih prava
Zakon o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih prava65 (u daljnjem tekstu: Zakon) kao glavnu sankciju za prekraje predvidio je novanu kaznu. Visina novane kazne odreena je u minimalnom iznosu od 1.000 KM do maksimalnog iznosa od 100.000 KM i to za pravnu osobu, a novana kazna u iznosu od 1.000 KM do 10.000 KM odreena je za poduzetnika koji poini prekraj propisan ovim zakonom. Prema ovom zakonu ini prekraj onaj tko odgovarajuoj kolektivnoj organizaciji: ne poalje u roku popis koritenih autorskih djela, ne poalje u roku podatke o vrsti i broju prodatih ili uvezenih ureaja za zvuno i vizualno snimanje, ureaja za fotokopiranje, praznih nosaa zvuka i slike i podatke o prodatim fotokopijama, a koji su potrebni za izraunavanje dugovanog iznosa naknade za privatnu i drugu vlastitu upotrebu djela, prema odredbama zakona kojim se ureuje autorsko pravo i srodna prava, ne poalje u roku podatke koji su potrebni za izraunavanje dugovane naknade od prodaje originala likovnih djela, ne poalje u roku podatke koji su potrebni za izraunavanje dugovane naknade od davanja originala ili primjeraka djela na poslugu. Novanom kaznom u iznosu od 3.000 KM do 20.000 KM kaznit e se za iste prekraje i odgovorna osoba u pravnoj osobi i kod poduzetnika, a novanom kaznom u iznosu od 3.000 KM do 10.000 KM kaznit e se za iste prekraje fizika osoba. Dakle, poinitelj prekraja moe biti pravna osoba, poduzetnik, odgovorna osoba u pravnoj osobi ili kod poduzetnika te fizika osoba. Naprijed e navedeni prekraji biti poinjeni i u sluaju da su popis djela i ostali predoeni podaci netoni. Prekrajni postupak je hitan.
308
2.2. Prekraji u povratu

Pravnoj osobi ili poduzetniku koji u povratu uini prekraj iz Zakona moe se izrei i zatitna mjera zabrane obavljanja djelatnosti ili dijelova djelatnosti kojima se povreuje autorsko ili srodna prava u trajanju do jedne godine pod uvjetom da je uinjeni prekraj naroito teak zbog: naina izvrenja, posljedica djela ili drugih okolnosti uinjenog prekraja.
65
Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine, broj: 63/10.

2.3. Inspekcijski nadzor
Inspekcijski nadzor u vezi s prekrajima, za koje su sankcije navedene u Zakonu, provodi inspekcija nadlena za kontrolu trita u Federaciji Bosne i Hercegovine, Republici Srpskoj i Brko Distriktu Bosne i Hercegovine.
Sudska praksa 1. Prvostupanjski je sudac, naime, ocjenom rezultata provedenog dokaznog postupka u smislu lanka 47. Zakona o prekrajima, izveo pravilan zakljuak da je okrivljenica putem aparata za reprodukciju glazbe priopavala glazbu, a da prethodno nije ishodila odobrenje ZAMP-a kao strune slube Hrvatskog drutva skladatelja koja posjeduje odobrenje nadlenog ministarstva iz lanka 90. Zakona i posebne ugovore i lanstvo u meunarodnoj asocijaciji autorskih i skladateljskih drutava te temeljem toga ostvaruje zatitu autorskih prava u pogledu cjelokupnog glazbenog repertoara kako domaih tako i stranih autora, a to je upravo bie prekraja iz lanka 125. stavka 1. toke 1. Zakona o autorskom pravu. (Prvostupanjska odluka, 31-7838-98, drugostupanjska VPS, G-3146/99.)
3. Prekrajnopravna zatita prema zakonu o igu

Zakon o igu66 (u daljnjem tekstu: Zakon) je predvidio novanu kaznu kao glavnu sankciju za poinjene prekraje, pa je tako propisano da e se novanom kaznom u iznosu od 5.000 KM do 200.000 KM kazniti za prekraj pravna osoba, a novanom kaznom u iznosu od 5.000 KM do 20.000 KM poduzetnik koji povrijedi ig ili pravo iz prijave. Novanom kaznom u iznosu od 3.000 KM do 20.000 KM kaznit e se za prekraj i odgovorna osoba u pravnoj osobi i kod poduzetnika, a novanom kaznom u iznosu od 3.000 KM do 10.000 KM kaznit e se za prekraj fizika osoba. Takoer je predviena sigurnosna mjera oduzimanja predmeta pa Zakon propisuje da e se predmeti koji su nastali izvrenjem prekraja oduzeti i unititi, a predmeti, odnosno ureaji namijenjeni ili upotrijebljeni za izvrenje tih prekraja e se oduzeti. Prekrajni postupak je hitan. Pod pojmom prekraja ovaj zakon podrazumijeva svako neovlateno koritenje zatienog znaka. Kako bismo bolje razumjeli objekt zatite prekraja, moramo se podsjetiti da nositelj iga ima odreena iskljuiva prava koja se sastoje u Zakonom propisanim zabranama drugim osobama da neovlateno koriste zatieni znak. Tako Zakon taksativno navodi da nositelj iga ima pravo drugim osobama zabraniti da neovlateno koriste znak koji je:
309
66

istovjetan njegovom igu u odnosu na robu ili usluge koje su istovjetne robi ili uslugama za koje je ig registriran, istovjetan ili slian njegovom igu u odnosu na robe ili usluge koje su iste ili sline robi ili uslugama za koje je ig registriran ako postoji vjerojatnoa da javnost moe biti dovedena u zabludu, to ukljuuje vjerojatnou dovoenja u vezu s tim znakom i igom i istovjetan ili slian njegovom igu u odnosu na robe ili usluge koje nisu sline onima za koje je ig registriran kada taj ig ima ugled u BiH i kada koritenje toga znaka bez opravdanog razloga nelojalno koristi distinktivni karakter ili ugled iga ili im nanosi tetu (uveni ig). Nadalje, nositelj iga ima pravo zabraniti stavljanje zatienog znaka na robu, njezino pakiranje ili sredstva za obiljeavanje robe, nuenje robe, njezino stavljanje u promet ili njezino skladitenje u te svrhe, ili obavljanje usluga pod zatienim znakom, uvoz, izvoz ili tranzit robe pod zatienim znakom i koritenje zatienog znaka u poslovnoj dokumentaciji ili u reklami. Nositelj iga uiva prekrajnu zatitu naprijed navedenih prava i zabrana sa djelovanjem erga omnes, odnosno prema treim osobama, od datuma upisivanja iga u Registar igova, prije toga prekrajna zatita nije predviena. Prekrajem se smatra i podraavanje, transkripcija i transliteracija zatienog znaka, dodavanje znaku rijei tip, nain, po postupku i sl.
310
3.2. Zatitna mjera

Pravnoj osobi i poduzetniku koji uine prekraje iz ovoga zakona u obavljanju djelatnosti moe se izrei zatitna mjera zabrane obavljanja djelatnosti ili dijelova djelatnosti kojima se vrijea ig, u trajanju do jedne godine, ako je uinjeni prekraj naroito teak zbog: naina izvrenja, posljedica djela ili drugih okolnosti uinjenog prekraja. Pravnoj osobi i poduzetniku koji uine prekraj iz ovoga zakona u povratu izrei e se zatitna mjera zabrane djelatnosti ili dijelova djelatnosti kojima se vrijea ig u trajanju od najmanje jedne godine.
3.3. Inspekcijska kontrola u vezi s prekrajima

Inspekcijsku kontrolu u vezi s prekrajima, sankcioniranima u ovome zakonu, vri inspekcija nadlena za kontrolu trita u Federaciji Bosne i Hercegovine, Republici Srpskoj i Brko Distriktu Bosne i Hercegovine. Inspekcijski postupak je hitan.

4. Prekrajnopravna zatita prema zakonu o industrijskom dizajnu
Zakon o industrijskom dizajnu67 (u daljnjem tekstu: Zakon) predvia da e se novanom kaznom u iznosu od 5.000 KM do 200.000 KM kazniti za prekraj pravna osoba koja povrijedi registrirani industrijski dizajn ili pravo iz prijave. Novanom kaznom u iznosu od 3.000 KM do 20.000 KM kaznit e se za prekraj i odgovorna osoba u pravnoj osobi, a novanom kaznom u iznosu od 3.000 KM do 10.000 KM kaznit e se za prekraj fizika osoba. Povredom registriranog industrijskog dizajna ili prava iz prijave, ako industrijski dizajn bude naknadno priznat, smatra se svako neovlateno koritenje zatienog dizajna i podraavanje registriranog industrijskog dizajna. Prilikom utvrivanja da li postoji povreda registriranog industrijskog dizajna, sud naroito vodi rauna o stupnju slobode stvaratelja dizajna. Nositelj industrijskog dizajna ima pravo zabraniti treoj osobi neovlateno ekonomsko iskoritavanje registriranog industrijskog dizajna. Pod ekonomskim iskoritavanjem podrazumijeva se: industrijska i zanatska izrada proizvoda za trite, na temelju primjene zatienog dizajna, upotreba takvog proizvoda u gospodarskoj djelatnosti, skladitenje takvog proizvoda radi njegovog stavljanja u promet, ponuda takvog proizvoda radi njegovog stavljanja u promet, stavljanje u promet takvog proizvoda, uvoz, izvoz ili tranzit takvog proizvoda. Sva navedena prava imaju djelovanje prema treim osobama od datuma upisivanja industrijskog dizajna u Registar industrijskog dizajna. Predmeti koji su nastali izvrenjem prekraja oduzet e se i unititi, a predmeti, odnosno ureaji namijenjeni ili upotrijebljeni za izvrenje tih prekraja e se oduzeti. Prekrajni postupak na temelju odredbi ovoga lanka je hitan.
311
4.2. Zatitna mjera

Pravnoj osobi koja uini prekraj iz ovoga zakona u obavljanju djelatnosti moe se izrei zatitna mjera zabrane obavljanja djelatnosti ili dijelova djelatnosti kojima se vrijea registrirani industrijski dizajn u trajanju do jedne godine, ako je uinjeni prekraj naroito teak zbog: naina izvrenja, posljedica djela ili drugih okolnosti uinjenog prekraja.
67

Pravnoj osobi koja uini prekraj iz ovoga zakona u povratu izrei e se zatitna mjera zabrane djelatnosti ili dijelova djelatnosti kojima se vrijea registrirani industrijski dizajn u trajanju od najmanje jedne godine.

Inspekcijsku kontrolu u vezi s prekrajima, sankcioniranim u ovome zakonu, vri inspekcija nadlena za kontrolu trita u Federaciji Bosne i Hercegovine, Republici Srpskoj i Brko Distriktu Bosne i Hercegovine. Inspekcijski postupak je hitan.
312
5. Prekrajnopravna zatita prema zakonu o zatiti oznaka geografskog porijekla

Zakon o zatiti oznaka geografskog porijekla (u daljnjem tekstu: Zakon)68 predvidio je novane kazne u minimalnom iznosu od 5.000 KM do maksimalnog iznosa od 200.000 KM za pravnu osobu ili poduzetnika koji poine prekraj na nain da povrijede registrirano ime porijekla ili geografsku oznaku. Novanom kaznom u iznosu od 3.000 KM do 20.000 KM kaznit e se za prekraj i odgovorna osoba u pravnoj osobi i kod poduzetnika. Novanom kaznom u iznosu od 3.000 KM do 10.000 KM kaznit e se za prekraj fizika osoba. Predmeti koji su nastali izvrenjem prekraja oduzet e se i unititi, a predmeti, odnosno ureaji namijenjeni ili upotrijebljeni za izvrenje tih prekraja e se oduzeti. Prekrajni postupak na temelju odredbi ovoga lanka je hitan. Kao prekraj Zakon prepoznaje svako neovlateno koritenje imena porijekla ili geografske oznake i vrenje neke od nedoputenih radnji. Pojam neovlateno koritenje imena porijekla ili geografske oznake definiran je po principu argumentum a contrario, odnosno Zakon je precizno odredio sadraj ovlatenog koritenja imena porijekla ili geografske oznake pa svako postupanje protivno navedenom predstavlja prekraj u smislu neovlatenog koritenja imena porijekla ili geografske oznake. Slijedom navedenog principa prekraj neovlatenog koritenja imena porijekla ili geografske oznake ini onaj tko: registrirano ime porijekla, odnosno geografsku oznaku koristi a nema priznat status ovlatenog korisnika toga imena porijekla, odnosno te geografske oznake niti je upisan u odgovarajui registar, bez ovlatenja koristi ime porijekla, odnosno geografsku oznaku za obiljeavanje proizvoda na koje se to ime porijekla, odnosno geografska oznaka odnosi, bez ovlatenja proizvod obiljeava oznakom kontrolirano ime porijekla.
68

Navedeni prekraji odnose se i na radnje upotrebe imena porijekla, odnosno geografske oznake na ambalai, katalozima, prospektima, oglasima, posterima i drugim oblicima ponude, uputstvima, raunima, poslovnoj prepisci i drugim oblicima poslovne dokumentacije, kao i uvoz i izvoz proizvoda obiljeenih tim imenom porijekla, odnosno tom geografskom oznakom. Vrenje neke od nedoputenih radnji kao prekraj podrazumijeva bilo koje koritenje: registriranog imena porijekla ili geografske oznake od osobe koja ne obavlja i nema upisanu potrebnu djelatnost u odreeni registar; za oznaavanje proizvoda iji su kvaliteta, reputacija ili neka druga karakteristika loiji od onoga to je upisano u registar u pogledu imena porijekla ili geografske oznake; za oznaavanje proizvoda koji nisu obuhvaeni registracijom, ali koji su iste vrste kao proizvodi obuhvaeni registracijom; lanog ili prevarnog obavjetenja u pogledu geografskog porijekla, prirode i kvalitete proizvoda na pakiranju, propagandnom materijalu ili drugim dokumentima tako da ostavlja utisak postojanja veze izmeu proizvoda i zatienog geografskog naziva; koje, iako tono u pogledu naziva teritorija, regije ili mjesta s kojeg proizvod potjee, navodi javnost na pogreno miljenje da proizvod potjee s drugog podruja; prijevoda, transkripcije ili transliteracije ak i kada je naznaeno pravo porijeklo proizvoda i naziva koji je propraen izrazima kao to su: stil, tip, metod, po postupku, nain, imitacija, proizveden u i sl. te svaki drugi postupak koji bi mogao dovesti javnost u zabludu o geografskom porijeklu proizvoda. Vrenje neke od nedoputenih radnji nee predstavljati prekraj ako se radnja odnosi na koritenje naziva koji je dio naziva poduzea tijekom njegova djelovanja, osim ako je takav naziv koriten radi obmanjivanja javnosti.
313
5.2. Zatitna mjera

Pravnoj osobi i poduzetniku koji uine prekraje ovoga zakona u obavljanju djelatnosti moe se izrei zatitna mjera zabrane obavljanja djelatnosti ili dijelova djelatnosti kojima se vrijea registrirano ime porijekla ili geografska oznaka u trajanju do jedne godine, ako je uinjeni prekraj naroito teak zbog: naina izvrenja, posljedica djela ili drugih okolnosti uinjenog prekraja. Pravnoj osobi i poduzetniku koji uine prekraj ovoga zakona u povratu izrei e se zatitna mjera zabrane djelatnosti ili dijelova djelatnosti kojima se vrijea registrirano ime porijekla ili geografska oznaka u trajanju od najmanje jedne godine.

Inspekcijsku kontrolu u vezi s prekrajima propisanim ovim zakonom i izricanje zatitne mjere vri inspekcija nadlena za kontrolu trita u Federaciji BiH, Republici Srpskoj i Brko Distriktu BiH. Inspekcijski postupak je hitan.
6. Primjena procesnih odredbi zakona o prekrajima

Svi opisani prekraji procesuiraju se prema odredbama Zakona o prekrajima Bosne i Hercegovine69 (u daljnjem tekstu: Zakon). Zakonom je propisano postupanje ovlatenih organa u Bosni i Hercegovini kada odluuju o prekrajima propisanim zakonima i drugim propisima institucija Bosne i Hercegovine, nadlenost i postupanje sudova u Federaciji Bosne i Hercegovine, Republici Srpskoj i Brko Distriktu Bosne i Hercegovine, radi odluivanja o prekrajima propisanim zakonima i drugim propisima institucija Bosne i Hercegovine. Po zakonskoj definiciji prekraj predstavlja krenje javnog poretka ili propisa o ekonomskom i financijskom poslovanju, utvreno zakonom ili drugim propisom, za koje je odreeno obiljeje prekraja i za koje je propisana sankcija. Prekraj moe biti poinjen injenjem ili neinjenjem. Nehat izvritelja je dovoljan da se izvritelj smatra odgovornim za prekraj, osim ako je odredbama o prekrajima propisano da e biti kanjen za djelo poinjeno iskljuivo s umiljajem. Prekraj mogu poiniti fizike i pravne osobe. Pokuaj poinjenja prekraja nije kanjiv. Za postupanje po prekrajima propisanim zakonima i drugim propisima Bosne i Hercegovine stvarno su nadleni sudovi u Federaciji Bosne i Hercegovine, Republici Srpskoj i Brko Distriktu Bosne i Hercegovine. Za voenje prekrajnog postupka mjesno je nadlean sud na ijem je podruju prekraj izvren. Ako je oito da e se postupak provesti lake ili da e trokovi postupka biti manji ili ako za to postoje drugi opravdani razlozi, postupak se moe provesti i pred sudom na ijem je podruju poinitelj otkriven ili uhvaen ili pred drugim sudom. Ukoliko nije drukije propisano odredbama ovoga zakona, sljedee e se odredbe Zakona o kaznenom postupku Bosne i Hercegovine mutatis mutandis primjenjivati u prekrajnom postupku: Osnovni principi; Nadlenost suda; Izuzee; Branitelj; Pretres stana i drugih prostorija i osoba; Privremeno oduzimanje predmeta i imovine; Ispitivanje osumnjienog; Sasluanje svjedoka; Uviaj i rekonstrukcija; Vjetaenje; Podnesci i zapisnici; Rokovi; Trokovi kaznenog postupka; Imovinskopravni zahtjevi; Glavni pretres; alba na prvostupanjsku presudu; Ponavljanje postupka; Postupak prema maloljetnicima i Postupak za primjenu mjera sigurnosti, za oduzimanje imovinske koristi pribavljene kaznenim djelom i za opozivanje uvjetne osude.
314
69

U sluaju bilo kakvih nesuglasnosti izmeu odredbi Kaznenog zakona i odredbi Zakona o kaznenom postupku i ovoga zakona, primjenjivat e se odredbe ovoga zakona. Upuivanje na odredbe Zakona o kaznenom postupku koje se odnose na tuitelja na odgovarajui e se nain primjenjivati na svaki ovlateni organ.
315

Literatura:
1. Zakon o autorskom i srodnim pravima; Slubeni glasnik BiH, broj: 63/10. 2. Zakon o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih prava; Slubeni glasnik BiH, broj: 63/10. 3. Zakon o igu; Slubeni glasnik BiH, broj: 63/10. 4. Zakon o industrijskom dizajnu; Slubeni glasnik BiH, broj: 63/10. 5. Zakon o zatiti oznaka geografskog porijekla; Slubeni glasnik BiH, broj: 63/10. 6. dr.sc. Ivo Josipovi, Prekraji protiv autorskog prava: Realitet i perspektive u svjetlu novog prekrajnog zakonodavstva, Izvorni znanstveni rad objavljen u Hrvatskom ljetopisu za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 9, broj: 2/2002, str. 505-530. 7. Zakon o prekrajima Bosne i Hercegovine; Slubeni glasnik BiH, broj: 63/06. 8. dr.sc.Ivo Josipovi, Borba protiv audio i audiovizualnog piratstva; Council of Europe/Hrvatsko drutvo skladatelja, Zagreb, 1998. 9. Igor Gliha; Autorsko pravo, pravni propisi, Informator, Zagreb, 2000. 10. dr.sc. Ivo Josipovi i dipl. iur. Romana Matanovac, Zatita prava intelektualnog vlasnitva u hrvatskom kaznenom i prekrajnom pravu i prilagodba europskom pravu; Hrvatsko pravo intelektualnog vlasnitva u svjetlu pristupa Europskoj uniji Zbornik radova, Zagreb 2006. 11. dr.sc. Ivo Josipovi; Zatita autorskog i srodnih prava u prekrajnom i kaznenom postupku; Zagreb, Narodne novine, 2004, Vol. 5, pp. 67-96 12. dr.sc. Ivo Josipovi; Zatita autorskog prava u prekrajnom postupku s posebnim osvrtom na zatitu raunalnih programa; Informator, No. 5106/2004, pp. 26-36.
316

Autorska Prava

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Autorska Prava

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

Bosna i Hercegovina, 2013.

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

Centri za edukaciju sudija i tuilaca u Federaciji BiH i Republici Srpskoj

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

OBLAST: D INDUSTRIJSKI DIZAJN

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

OBLAST: F PRAVO ZATITE TOPOGRAFIJE INTEGRISANOG KOLA

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

OBLAST: G KRIVINOPRAVNA ZATITA

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

AUTORSKO PRAVO I SRODNA PRAVA

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

Oblast A: Autorsko pravo i srodna prava

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

Oblast A: Autorsko pravo i srodna prava

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

(Rjeenje Vrhovnog suda Srbije, br. G.14/03 od 19.2.2004.)

1.1. ta se ne moe smatrati autorskim djelom

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

Oblast A: Autorsko pravo i srodna prava

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

Oblast A: Autorsko pravo i srodna prava

1.4. Autori spojenih djela

2. Sadrina autorskog prava 2.1. Kada nastaje autorsko pravo

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

2.2. Iz kojih prava se sastoji autorsko pravo

Oblast A: Autorsko pravo i srodna prava

2.3. Autorska moralna prava

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

(Presuda Vrhovnog suda Srbije G 1893/63)

2.4. Autorska imovinska prava

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

3. Sadrinska ogranienja autorskog prava

3.1. Zakonska licenca

3.2. Slobodna upotreba

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

Oblast A: Autorsko pravo i srodna prava

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

4. Vremensko ogranienje autorskog prava

5. Autorsko pravo u pravnom prometu

5.2. Prenos autorskog prava

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

Oblast A: Autorsko pravo i srodna prava

6. Odnos autorskog prava i prava svojine

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

Oblast A: Autorsko pravo i srodna prava

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

PRIRUNIK IZ OBLASTI INTELEKTUALNOG VLASNITVA ZA SUDIJE

8.1. Nitavost pojedinih odredaba o prenosu

8.2. Autorska naknada