Vooronderzoek

Kim Cornielje VR3B Obs t Montferland

Samenvatting
Het theoretisch kader geeft een beeld van onderzoekend leren en wetenschap en techniek. Door een literatuuronderzoek worden deze begrippen toegelicht. Tevens door literatuurstudie is het begrip schoolontwikkeling uitgewerkt. Voor een goede schoolontwikkeling is het belangrijk dat leerkrachten samenwerken en dat iedereen weet dat ze een stukje eigen verantwoording bij de ontwikkeling hebben. Verder spelen kwaliteitszorg en de verbetercultuur, die ontstaat, ook een rol bij de schoolontwikkeling. Het praktisch kader geeft zich vorm door een documentanalyse en resultaten van een enqute. Deze enqute is afgenomen bij de leerkrachten (groep 1 t/m 8) en bij een aantal leerlingen uit de groepen 5 t/m 8. Uit de resultaten komt dat de meeste kinderen graag iets zouden willen onderzoeken en dat de leerkrachten wel in zijn voor proefjes. De school is een vindplaatsschool en staat open voor de talentontwikkeling van kinderen. De leerkrachten zijn nog niet allemaal bekend met het zevenstappenplan van onderzoekend leren.

Inhoudsopgave
Samenvatting........................................................................................................................................... 2 Inleiding ................................................................................................................................................... 4 Theoretisch kader: De Schoolontwikkeling ............................................................................................. 5 Theoretisch kader: Onderzoekend leren bij wetenschap en techniek ................................................... 8 Praktisch kader: De beginsituatie.......................................................................................................... 10 Schoolontwikkeling ............................................................................................................................... 11 De conclusie: Van beginsituatie naar concreet plan ............................................................................. 12 Literatuurlijst ......................................................................................................................................... 13 Bijlagen .................................................................................................................................................. 14 Werkplan SOT ........................................................................................................................................ 15 Enqute leerkrachten ............................................................................................................................ 24 Enqute leerlingen ................................................................................................................................ 25

Inleiding
Dit reden van dit onderzoek is een beeld scheppen van de beginsituatie van obs t Montferland op het gebied van onderzoekend leren en wetenschap en techniek. Als de beginsituatie duidelijk is, kan er een werkplan worden ingevuld om de school op dit gebied te helpen met de ontwikkeling. Er wordt onderzocht wat voor een beeld leerkrachten bij onderzoekend leren en wetenschap en techniek hebben en of zij bekend zijn met het zevenstappenplan. Als zij bekend zijn met het zevenstappenplan wordt er gevraagd of zij deze stappen in hun lessen toepassen. Het uiteindelijke product zal een website worden die leerkrachten helpt bij onderzoekend leren in de les. Ik ben erg benieuwd wat mijn bijdrage bij dit schoolontwikkelthema kan zijn.

Theoretisch kader: De Schoolontwikkeling

Schoolontwikkeling is een proces dat continu bezig is. De school wil voortdurend zijn onderwijskwaliteit verbeteren. Alle activiteiten die een school onderneemt om de onderwijskwaliteit te verbeteren en de professionaliteit van de leerkrachten te bevorderen, horen bij schoolontwikkeling. Scholen kunnen zich op verschillende manieren ontwikkelen. De ontwikkelpunten komen in beeld als de school de kwaliteit van het onderwijsaanbod evalueert. De school beschrijft deze ontwikkelpunten in het schoolplan. Doordat de Inspectie van Onderwijs toeziet op de naleving van het schoolplan, wordt de schoolontwikkeling gewaarborgd. Leerkrachten leren van elkaar en met elkaar op een school die veel mogelijkheden realiseert (Wij Leren, n.d.). Verbetercultuur Voor een goede schoolontwikkeling is het belangrijk dat er inzicht is in het onderwerp n het gereedschap dat er bij de schoolontwikkeling gebruikt wordt. Zonder het inzicht levert het gereedschap weinig op en zonder het gereedschap is het inzicht zinloos. Het gereedschap zijn essentile onderdelen die gebruikt worden om een goede verbetercultuur te creren (Fullan & Germain, 2009).

Aan de slag

Persoonlijke reflectie

Kijk dieper

Gereedschap voor verbetering

Kijk verder Ondernee m actie

Zorg dat je Veranderkennis elkaar Verandering dringt door tot alle aspecten van begrijpt schoolverbetering. Het is belangrijk dat een team kennis heeft van het veranderproces. Het is genoodzaakt om te weten wat de mogelijkheid van vooruitgang bevorderd of in de weg staat. Bij het veranderproces hoort een gereedschapskist met zes belangrijke principes. Relateren aan moreel doelbewust zijn Het morele doelbewustzijn bij onderwijsverandering is het verlangen naar verbetering van de samenleving. De lat van het onderwijs hoger leggen door de lees en taalvaardigheid van iedereen te verbeteren, kan de samenleving verbeteren. De verbetering van de lees- en taalvaardigheid zal ook de economische productiviteit in het land bevorderen. Het doel van het morele doelbewustzijn is een proces activeren waarbij de leraren, schoolleiders, belangrijke mensen in de samenleving en de samenleving als geheel worden betrokken bij de schoolverbetering. Capaciteit opbouwen Het opbouwen van capaciteit omvat het beleid, strategien, beschikbaarheid van middelen/acties die de collectieve mogelijkheden van mensen vergroten om het systeem vooruit te helpen. De collectieve ontwikkeling van nieuwe kennis, vaardigheden en competenties is een eerste onderdeel. Het tweede onderdeel die hierbij hoort zijn nieuwe middelen (tijd, ideen, materialen). Als laatste onderdeel hoort een nieuwe gezamenlijke identiteit en ambitie om samen te werken aan een grotere verandering erbij. Als team dien je je bewust te zijn van het feit dat capaciteit opbouwen noodzakelijk is in de verandering.

Begrijpen van het veranderingsproces Inzicht in het veranderingsproces is een belangrijk principe bij de schoolontwikkeling. Inzet en ideen van alle betrokkenen zijn nodig om een verandering op de juiste manier te laten werken. Een minpunt aan het begrijpen van het veranderingsproces is dat er rekening gehouden moet worden met factoren die de betrokkenen liever niet zouden zien. Ontwikkeling van een samen-leren-cultuur De ontwikkeling van een samen-leren-cultuur gaat over het creren van een optimale verbetercultuur. Leerkrachten leren van en met elkaar, ook scholen leren van en met elkaar. Leerkrachten en scholen delen kennis, inzicht, ervaring en het ontstaan een gezamenlijke identiteit om de verandering positief te maken. We moeten deze aspecten op de juiste manier toepassen en waarderen. Ontwikkeling van een evaluatiecultuur Een evaluatiecultuur kun je plaatsen bij een samen-leren-cultuur om de goede ideen te onderscheiden van de niet goede ideen. Scholen meten om te leren wat ze doen. Op deze manier leren de scholen of ze juist bezig zijn. Als de school een goede meting doet en deze evalueert, komen goede verbeteringen tot stand. Een goede meting is nodig om gegevens intern te verwerken. Gericht zijn op verantwoordelijkheid voor verandering Iedereen die betrokken is bij de verandering moet weten dat zij een eigen verantwoordelijkheid hebben. Het leiderschap moet zich verspreiden over de hele organisatie om resultaat te kunnen zien. De leider van het geheel moet de rest van de betrokkenen het gevoel geven dat zij onmisbaar zijn bij de verandering (Fullan & Germain, 2009) Kwaliteitszorg Kwaliteitszorg gaat om de zorg voor de kwaliteit. Kwaliteitszorg wordt door de mens mogelijk gemaakt. Alle betrokkenen binnen de school spelen een rol bij het maken van goed onderwijs. Volgens Penta Nova (n.d.) speelt de schoolleider daarbij een centrale rol. De schoolleider organiseert een blijvende gezonde bezorgdheid door met het team antwoorden te vinden op de vragen die zij zichzelf stellen bij de ontwikkeling. Schoolleiders richten de organisatie op het gewenste toekomstbeeld. Schoolleiders hebben een procesgerichte rol. Zij stimuleren de samenwerking en het probleemoplossend vermogen van de organisatie. Door het beste onderwijs voor de kinderen te realiseren, wordt de zorg voor kwaliteit door iedereen ingegeven. De samenwerking tussen leerkrachten Vernieuwingen binnen een school vereisen samenwerking tussen leerkrachten. In de toe te passen plannen moet er aandacht besteed worden aan teambuilding, spreiding van verantwoordelijkheden, bereidheid tot leren van elkaar en voldoende mogelijkheden om mee te denken en te beslissen over de ontwikkelingen. De organisatie moet zich bevrijden van knellende traditionele culturen en routines. Als zij zich bevrijden, kunnen zij de leerkrachten meer betrekken bij besluitvormingsprocessen en kunnen zij culturen ontwikkelen waarin gedeelde waarden en verantwoordelijkheden van belang zijn (Seegers, n.d.). Een verandering in n van de klassen leidt niet tot een schoolontwikkeling. Het is van belang dat de leerkrachten samenwerken en de nieuwe ontwikkeling in de hele school kan plaatsvinden (Gthe, 1997).

De school als lerende organisatie De school is een geheel met een eigen ontwikkeling. Binnen de ontwikkeling wordt op verschillende niveaus geleerd. De organisatie wordt gevormd door individuen. De organisatie en de ontwikkeling ervan hebben invloed op de individuen. Verschillende niveaus van leren binnen de organisatie kunnen onderscheiden worden: innerlijk, in direct contact met anderen, in de schoolbijeenkomst, de school als organisatie, landelijk leerproces en de school als onderdeel van de maatschappij. De niveaus worden hier verder toegelicht: Innerlijk Bij het innerlijke leerproces neemt een ieder bewust informatie op. Door de opgenomen informatie kan er een interne herordening plaatsvinden en kan het gedrag veranderen. In direct contact met anderen De verschillen tussen personen kan een mogelijkheid zijn om te leren. De een kan een voorbeeld of inspiratiebron voor de ander zijn. Als er een conflict ontstaat, kan dat leiden tot een enorme groeimogelijkheid. Dan moet er wel op de juiste manier met de conflicten worden omgegaan. In de schoolbijeenkomst Binnen de school wordt er collectief geleerd over hoe de school haar organisatie vorm kan geven en deze iedere keer weer bij kan stellen. Dit is te zien door wat er in de school gebeurt en hoe iedereen met elkaar omgaat. De school als organisatie Het proces dat bij de kinderen plaatsvindt wordt ondersteund door ouders. Deze ondersteuning zet bij de ouders hun eigen persoonlijke ontwikkeling in beweging. Tussen ouders en begeleiders wordt gesproken over het reilen en zeilen binnen de school Landelijk leerproces Op landelijk niveau leren school van en met elkaar door het uitwisselen van informatie en ervaringen. Begeleiders kunnen bij andere scholen op bezoek gaan om te kijken hoe het er daar aan toe gaat. De school als onderdeel van de maatschappij Scholen ontwikkelen zich in wisselwerking met de maatschappij. De maatschappij bepaalt hoe de school eruit ziet, maar de school heeft invloed op hoe er in de maatschappij wordt gedacht. De ontwikkelende school wordt in de maatschappij getoond in de vorm van presentaties, websites, open dagen, publicaties en deelname aan conferenties (Iederwijs, 2005).

Theoretisch kader: Onderzoekend leren bij wetenschap en techniek

Het schoolontwikkelthema zal gaan over wetenschap en techniek in combinatie met onderzoekend leren in de klas. Onderzoekend leren is een belangrijk punt om leerlingen enthousiast te maken voor wetenschap en techniek. De leerlingen weten zelf al ontzettend veel en door de leerlingen zelf op onderzoek uit te laten gaan, ontwikkelen zij hun kennis verder. In dit stuk wordt de theorie weergegeven van onderzoekend leren en wetenschap en techniek. Wetenschap en techniek Wetenschap en techniek op de basisschool gaat over de kennis van verschijnselen in onze omgeving. De verschijnselen kunnen betrekking hebben op de natuur, de aarde, de sterren, de techniek en de gezondheid. Wetenschap en techniek gaat ook over het ontwikkelen van een nieuwsgierige kritische houding en de natuurbeleving. De zorg voor de natuur valt ook onder wetenschap en techniek. Door wetenschap en techniek leren leerlingen onderzoeken, ontwerpen en maken. Zij leren redeneren met begrippen en bewijsmateriaal. De leerlingen denken logisch na en creren ruimtelijk inzicht. Zij leren hoe zij zelf een probleem kunnen oplossen. Activiteiten omtrent wetenschap en techniek zijn heel motiverend voor leerlingen. Deze activiteiten passen bij hun nieuwsgierigheid naar de wereld om hun heen. De talentontwikkeling van kinderen wordt door wetenschap en techniek gestimuleerd, doordat er aandacht is voor onderzoeks- en ontwerpvaardigheden. De kenniseconomie heeft een toenemende behoefte aan technici (Expertisecentrum wetenschap en techniek, 2011). Belemmeringen bij de invoering van wetenschap en techniek in het basisonderwijs Helaas wordt er in de praktijk nog weinig met wetenschap en techniek gedaan. Een belemmerende factor kan zijn dat de leerkrachten een zwakke wetenschap en techniek achtergrond hebben en weinig interesse in wetenschap en techniek. Onderzoekend en ontwerpend leren vragen uitgebreide didactische vaardigheden van de leerkracht. Veel leerkrachten beschikken niet over deze vaardigheden en doen daarom niets aan wetenschap en techniek. Op veel scholen is de onderzoekende cultuur naar talentontwikkeling van kinderen en het verbeteren van hun prestaties nog te weinig. Methoden met goed gentegreerde activiteiten en doorlopende leerlijnen ontbreken. In het buitenland bestaan wel methoden met goed gentegreerde activiteiten en doorlopende leerlijnen. Voor een eenmalige activiteit omtrent wetenschap en techniek is veel los lesmateriaal nodig. Dit kan voor leerkrachten ook een belemmering zijn (Expertisecentrum wetenschap en techniek, 2011). Onderzoekend leren Onderzoekend leren is een veelzijdig begrip. Bij onderzoekend leren wordt vaak uitgegaan van de natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen. Helaas worden kinderen regelmatig afgeremd in hun natuurlijke nieuwsgierigheid (Boomsma & Bosch, 2011). Bij onderzoekend leren worden kinderen gestimuleerd om zelf antwoord te vinden op hun vragen. De wereld om hen heen speelt hierbij een belangrijke rol. Kinderen zijn actief bezig met het leerproces. Zij leren ervaren wat voor hen belangrijk is, ze ontdekken en ontwikkelen vaardigheden en leren deze ook te gebruiken. Kinderen leren door onderzoekend leren van en met elkaar. Het vergroot de kwaliteit van leren (Eureka, n.d.). Door een thematische werkwijze leren kinderen verbanden te zien, waardoor leren meer betekenis krijgt. Onderzoekend leren geeft kinderen de kans verbindingen te maken tussen eerdere ervaringen en kennis en nieuwe kennis en vaardigheden. Onderzoekend leren motiveert de kinderen om zelf initiatieven te nemen. Onderzoekend leren verloopt via een zevenstappenplan. 8

De zeven stappen die gevolgd worden, zijn als volgt: confrontatie, verkennen, opzetten experiment, uitvoeren experiment, concluderen, presenteren, verdiepen (Kemmers & Graft, 2007).

1. confrontatie

7. verdiepen

2. verkennen

Zevenstappenplan onderzoekend leren

6. presenteren 3. opzetten experiment

5. concluderen

4. uitvoeren experiment

De rol van de leerkracht Tijdens een onderzoekend leren les is de rol van de leerkracht anders dan tijdens de meeste lessen. De rol van de leerkracht is bij een onderzoekend leren les meer de rol van procesbegeleider en niet de rol van kennisbron. De leerlingen maken zelf keuzes en beantwoorden hun eigen onderzoeksvraag. De leerkracht begeleidt het leerproces door sturende vragen te stellen. Het is belangrijk dat de leerkracht overzicht heeft over het hele proces en de stappen controleert om de voortgang te waarborgen. De leerkracht zegt niet dat iets goed of fout is. De leerlingen moeten zelf onderbouwen of iets goed of fout is, want ook van mislukte experimenten kun je leren. Voordat de leerkracht een onderzoekend leren les start, is het van belang dat hij een aantal dingen duidelijk heeft voor zichzelf. De leerkracht moet weten hoe vrij hij de klas laat en welke stappen hij samen met de leerlingen doet. Hoe is de groepjessamenstelling en waar komen de experimenten te staan? Een goed begin is het halve werk. Vraag jezelf af of het onderwerp onderzoekbaar en haalbaar is. De leerkracht weet wat hij de kinderen wil laten onderzoeken en welke kerndoelen hieraan verbonden zijn. Ook de motivatie van de leerlingen is erg belangrijk (Jonkman & Bakker, 2011).

Praktisch kader: De beginsituatie

In dit hoofdstuk wordt de beginsituatie van obs t Montferland weergegeven met betrekking op de schoolontwikkeling op het gebied van wetenschap en techniek. Er wordt een documentanalyse uitgevoerd en verschillende leerkrachten (alle groepen) en een aantal leerlingen (groep 5 t/m 8) vullen een enqute in. Er worden alleen bestaande documenten van de school en gegevens uit de enqute gebruikt in dit hoofdstuk. Dit gebeurd om een goed beeld te scheppen van de huidige situatie. Documentanalyse In de documentanalyse is te zien wat de schoolgids en de schoolsite schrijven over wetenschap en techniek en over onderzoekend leren. Ook zijn de notulen van de werkgroep wetenschap en techniek bekeken en verwerkt.

Schoolgids In de schoolgids staat vermeld dat techniek in alle groepen wordt uitgevoerd doordat de school door een subsidie techniektorens heeft kunnen aanschaffen. De groepen 7 en 8 volgen gedurende 5 dagdelen techniekles in een technieklokaal op een middelbare school in de buurt.

Schoolsite Op de site van school is een kopje wetenschap en techniek. Onder dit kopje staat geschreven dat de school alle mogelijkheden die een kind van nature heeft wil stimuleren, uitdagen en ontwikkelen. De school probeert te werken aan de ruimte voor eigen inbreng, door te werken met projecten en onderwerpen van wereldorintatie of techniek thematisch aan bod te laten komen. Overleg tussen leerkracht en kinderen over het willen weten en leren is hierbij belangrijk. Op de site van de school is een kopje wetenschap en techniek. Onder dit kopje staat geschreven dat leerkrachten werken aan projecten op de onderzoekend leren manier (7 stappenplan). De leerkrachten laten de leerlingen les 3 van Wereld in Getallen zelf ontdekken. Tijdens de crea werkrondes wordt er gewerkt aan onderzoekend leren. En er wordt gewerkt aan onderwerpen van wereldorintatie en techniek.

Jaarverslag 2012 In het jaarverslag staat dat de school een vindplaatsschool voor wetenschap en techniek is. Een vindplaatsschool is een school die bezig is met talentontwikkeling in de context van wetenschap en techniek. Een vindplaatsschool wil vanuit eigen ervaring een bijdrage leveren aan de invulling van talentkracht voor basisscholen. In het jaarverslag staat dat een onderzoekende houding zich laat kenmerken door nieuwsgierigheid, originaliteit, openheid, creativiteit, speelsheid en verbeeldingskracht. In het onderwijs is het een grote uitdaging om de verschillende talenten van kinderen te stimuleren en verder te ontwikkelen.

Wetenschap & Techniek

In de schoolgids staat niets over onderzoekend leren op Onderzoekend zich. Er staat wel dat Leren alle leerkrachten wordt geleerd hoe zij de onderzoekende houding van kinderen kunnen stimuleren.

10

Schoolontwikkeling Obs t Montferland is een vindplaatsschool voor wetenschap en techniek. Een vindplaatsschool is bezig met de talentenontwikkeling van kinderen in de context van wetenschap en techniek. Zon school wil door hun eigen ervaringen een bijdrage leveren aan de invulling van talentkracht voor basisscholen. Op de school is een verbeterteam dat zich richt op wetenschap en techniek. Onderzoekend leren Uit de enqute blijkt dat nog niet alle leerkrachten bekend zijn met het zevenstappenplan van onderzoekend leren. De meeste leerkrachten die er wel bekend mee zijn, gebruiken het zevenstappenplan wel eens bij hun lessen. Het beeld dat leerkrachten bij onderzoekend leren hebben is dat kinderen zelf problemen op een creatieve manier proberen op te lossen en dat zij nieuwsgierig zijn en vragen stellen om de wereld om zich heen te begrijpen en te ontdekken. Dat leerlingen zelf onderzoeksvragen nakijken en verbanden zien tussen wat zij ontdekt hebben, wordt ook onder onderzoekend leren verstaan. Bijna alle leerkrachten vinden onderzoekend leren in het basisonderwijs heel belangrijk. Leerkrachten gaan regelmatig naar buiten, buiten de pauzes om, met hun klas. In alle klassen worden wel eens proefjes uitgevoerd. Veel leerkrachten geven aan dat hun klas niet weet hoe je onderzoeksvragen opstelt. Onderzoeken Uit de leerlingenenqute blijkt dat de meeste leerlingen wel eens iets zouden willen onderzoeken. Hetgeen dat de leerlingen willen onderzoeken heeft met de toekomst, dieren en planten, voedsel, botten en stenen te maken. Merendeel van de leerlingen geeft aan dat zij wel eens proefjes doen in de klas. Onderzoeksvragen bedenken is voor de groepen 5 en 6 nog erg lastig. De groepen 7 en 8 gaven aan dat zij het niet lastig vinden om een onderzoeksvraag op te stellen. Crea komt uit de enqutes naar voren als het leukste vak. De zaakvakken (vooral geschiedenis en natuur) en rekenen zijn ook regelmatig gekozen. De motivatie voor crea als leukste vak is dat je veel verschillende dingen doet en lekker creatief mag zijn. Wetenschap en techniek De beelden bij wetenschap en techniek komen redelijk overeen. De leerkrachten van de onderbouw verstaan experimenteren en de wereld ontdekken en onderzoeken onder wetenschap en techniek. De leerkrachten van de middenbouw verstaan problemen zelf op een creatieve manier oplossen en de wereld om je heen ontdekken onder wetenschap en techniek. De leerkrachten van de bovenbouw verstaan de wereld ontdekken en zelf onderzoeksvragen nakijken onder wetenschap en techniek. De leerkrachten betrekken allemaal de leerlingen bij wetenschap en techniek en iedere bouw vindt dat wetenschap en techniek met de wereld om je heen te maken heeft. Het ontdekken van de wereld is een punt dat bij iedere bouw naar voren komt.

11

De conclusie: Van beginsituatie naar concreet plan

In dit hoofdstuk worden het theoretische kader en het praktische kader naast elkaar gelegd en wordt er een conclusie uitgetrokken. Door de gegevens goed te vergelijken, wordt er geprobeerd om een goede balans te vinden om een goede conclusie te vormen. In dit hoofdstuk wordt ook de koppeling tussen de theorie en de praktijk uitgewerkt. Theorie-praktijk koppeling; de schoolontwikkeling Voor een goede schoolontwikkeling is inzicht in het onderwerp erg belangrijk. Ook is het belangrijk dat de betrokkenen weten welk gereedschap er bij deze ontwikkeling gebruikt kan worden. Het gereedschap zijn essentile onderdelen die gebruikt worden om een goede verbetercultuur te creren (Fullan & Germain, 2009). Door de schoolgids, de schoolsite en het jaarverslag van 2012, weten de leerkrachten en ouders wat er op school speelt binnen het kader wetenschap en techniek. Op school is een verbeterteam wetenschap en techniek aanwezig. Dit team bestaat uit leerkrachten die zich bezig houden met wetenschap en techniek en de ontwikkeling hiervan. Het is dus belangrijk dat zij weten welk gereedschap er voor hun aanwezig is. Theorie-praktijk koppeling; onderzoekend leren Volgens Kemmers & Graft (2007) verloopt onderzoekend leren met een zevenstappenplan. Uit de enqute blijkt dat de meeste leerkrachten bekend zijn met het zevenstappenplan. Echter niet alle leerkrachten, dus is het handig om dit zevenstappenplan op te nemen in de website die ontworpen wordt. De leerkrachten van de school vinden onderzoekend leren belangrijk. Maar helaas worden kinderen regelmatig afgeremd in hun natuurlijke nieuwsgierigheid (Boomsma & Bosch, 2011). Gelukkig gaan de leerkrachten regelmatig, buiten de pauzes om, naar buiten met de kinderen en doen zij wel eens proefjes in de klas. Conclusie Uit de enqute blijkt dat het hele team onderzoekend leren belangrijk vindt. Alle leerkrachten durven de leerlingen tijdens een les vrij te laten en ze de nodige verantwoording te geven. Er wordt een website ontworpen om leerkrachten te helpen bij onderzoekend leren toepassen in de les. Op de website zullen ook voorbeelden (filmpjes, fotos) komen te staan. De website wordt zo gemaakt dat die in alle groepen te gebruiken is.

12

Literatuurlijst
Boomsma, C., & Bosch, W. (2011). Waarom zijn kinderen nieuwsgierig?. De wereld van het jonge kind, 39, 8-9. Eureka INOS. (n.d.). Ontdekkend en onderzoekend leren. Verkregen op 6 oktober, 2013, van http://eureka.inos.nl/?q=node/41 Expertisecentrum wetenschap en techniek. (2011). Scholing. Verkregen op 19 oktober, 2013, van http://www.iederkindeentalent.nl/scholing/ Fullan, M. & Germain, C. St. (2009). Passie en kracht in schoolontwikkeling. Vlissingen: Bazalt Gthe, K. (1997). Indicatoren van schoolontwikkeling. Verkregen op 28 oktober, 2013, van http://doc.utwente.nl/27831/1/00000005.pdf Iederwijs. (2005). De school als lerende organisatie. Verkregen op 29 oktober, 2013, van http://iederwijs.nl/iwn/nl/kwaliteit/deschoolalslerendeorganisati.php Jonkman, T. & Bakker, P. (2011). De rol van de leerkracht. Verkregen op 1 november, 2013, van http://www.uu.nl/SiteCollectionDocuments/Diensten/WKUU/Professionaliseringsaanbod/routekaart %20onderzoekend%20leren.pdf Kemmers, P., & Graft, M. van. (2007). Het zevenstappenmodel. Verkregen op 7 oktober, 2013, van http://www.iederkindeentalent.nl/wp-content/uploads/2012/06/7stappenmodel.pdf Penta Nova. (n.d.). Kwaliteitszorg. Verkregen op 29 oktober, 2013, van http://www.pentanova.nl/kennis-delen/kwaliteitszorg.aspx Seegers, P. (n.d.). Over schoolontwikkeling en onderwijsvernieuwing. Verkregen op 27 oktober, 2013, van http://www.cosmicus.nl/cascade18/434-over-schoolontwikkeling-en-onderwijsvernieuwing Wij Leren. (n.d.). Schoolontwikkeling. Verkregen op 6 oktober, 2013, van http://www.wijleren.nl/schoolontwikkeling.php

13

Bijlagen

14

Werkplan SOT 2013-2014

algemene gegevens Naam: Klas: Met wie maak je het eerste deel van het vooronderzoek? Kim Cornielje VR3B

gekozen onderwerp Korte beschrijving van het gekozen onderwerp:

Het schoolontwikkelthema zal gaan over wetenschap en techniek in combinatie met onderzoekend leren in de klas. Onderzoekend leren is een belangrijk punt om leerlingen enthousiast te maken voor wetenschap en techniek. In veel klassen wordt nog niets met dit thema gedaan. De school wil dit graag veranderen. Het schoolontwikkelthema zal gaan over wetenschap en techniek in combinatie met onderzoekend leren binnen de school. Het is belangrijk dat hier aandacht aan wordt besteed, want leerlingen zijn jonge wetenschappers. Geef de leerlingen de kans om wat zij al weten toe te passen en uit te bereiden. Schoolontwikkeling Schoolontwikkeling is een proces dat continu bezig is. Voortduren wil een school zijn onderwijskwaliteit verbeteren. Om de onderwijskwaliteit te verbeteren, onderneemt een school allerlei activiteiten. De activiteiten die de school onderneemt, horen bij schoolontwikkeling. Deze activiteiten zullen ook gericht zijn op het bevorderen van de professionaliteit van de leerkrachten. Leerkrachten leren van elkaar en met elkaar op een school die veel mogelijkheden realiseert (Wij Leren, n.d.). Samenwerking tussen leerkrachten Samenwerking tussen leerkrachten is vereist bij vernieuwingen binnen een school. In de plannen die worden toegepast, moet aandacht worden besteed aan teambuilding, spreiding van verantwoordelijkheden, bereidheid tot leren van elkaar en voldoende mogelijkheden om mee te denken en te beslissen over de 15

Probleemstelling:

ontwikkelingen. Een school kan een cultuur ontwikkelen waarin gedeelde waarden en verantwoordelijkheden van belang zijn (Seegers, n.d.). Een verandering in n van de klassen leidt niet tot een complete schoolontwikkeling. Het is belangrijk dat leerkrachten samenwerken, zodat de nieuwe ontwikkeling in de hele school kan plaatsvinden (Gthe, 1997). Onderzoekend leren Bij onderzoekend leren worden kinderen gestimuleerd om zelf antwoorden te vinden op hun vragen. Kinderen zijn op deze manier actief bezig met het leerproces. De wereld om hen heen speelt een belangrijke rol bij dit leerproces. Kinderen leren ervaren wat voor hen belangrijk is. Kinderen leren van elkaar en met elkaar. Dit vergroot de kwaliteit van leren (Eureka, n.d.). Doel Het doel van dit onderzoeksverslag is de lezer duidelijk maken hoe belangrijk onderzoekend leren in het basisonderwijs is en hoe dit toegepast kan worden in de praktijk met betrekking tot wetenschap en techniek.
Rollen

Kennismakelaar Er wordt literatuur gezocht en er wordt gezocht naar actuele ontwikkelingen. Deze zullen beide worden voorgelegd aan het verbeterteam wetenschap en techniek. De beste onderdelen worden eruit gehaald en voorgelegd aan de rest van het team. Educatief ontwerper Er wordt een site ontworpen waar alle leerkrachten op kunnen komen. Op deze site zullen een aantal opdrachten staan die gebruikt kunnen worden bij onderzoekend leren. Het zevenstappenplan wordt daar ook uitgewerkt met enkele voorbeelden. Onderwijsonderzoeker Er zijn al scholen die verder ontwikkeld zijn op het gebied van wetenschap en techniek met onderzoekend leren. Een aantal van deze scholen zullen bezocht worden om te kijken hoe zij onderzoekend leren in de praktijk brengen.

Praktische relevantie:

De school wil zich ontwikkelen op het gebied van wetenschap en techniek. Kinderen zijn van nature ontzettend nieuwsgierig. De school wil alle mogelijkheden van de kinderen stimuleren, uitdagen en ontwikkelen. Onderzoekend leren toepassen in de les is een stap in de goede richting.

16

 Voorbereiding literatuurstudie Werkwijze Welke zoektermen ga je gebruiken? Schoolontwikkeling Verbetercultuur Onderzoekend leren Wetenschap en techniek Welke zoekmachines ga je gebruiken? Google Google Scholar Bicat Kennis Centrum Onderwijs, IJsselgroep Doetinchem Welke beslisregels gelden bij de keuze van je bronnen? De auteur moet bekend zijn. De informatie moet binnen de literatuur passen. Er worden geen bronnen gebruikt die ouder zijn dan 1997.

Onderzoeksvragen a. Literatuurstudie Hoofdvraag theorie: Op welke manieren kunnen leerkrachten onderzoekend leren toepassen in hun les? Deelvraag 1: Wat is onderzoekend leren ? Deelvraag 2: Hoe stimuleer je de onderzoekende houding van kinderen? Deelvraag 3: Welke vaardigheden moet een leerkracht hebben/gebruiken tijdens een onderzoekend leren les? Deelvraag 4: Hoe stel je onderzoeksvragen op? Hoofdvraag praktijk: Hoe kunnen aspecten van onderzoekend leren het leerrendement bij leerlingen verhogen? Deelvraag 1: Welke eisen kunnen aan een leeromgeving worden gesteld om onderzoekend leren te stimuleren? Deelvraag 2: Wat is het effect van onderzoekend leren op de leerprestaties van leerlingen binnen

17

natuuronderwijs? Deelvraag 3: Op welke manier kunnen leerlingen het best onderzoek doen?

b. Onderzoeksmethode In het vooronderzoek is een documentanalyse gedaan en er is een enqute ingevuld door leerkrachten en leerlingen. In het onderzoek zullen ook verschillende onderzoeksmethoden worden benut. Er wordt literatuurstudie gedaan over onderzoekend leren en er worden observaties gedaan tijdens een onderzoekend leren les en na de natuuronderwijs les zal er een enqute worden gehouden onder de leerlingen.

Bronnen 1

Eureka INOS. (n.d.). Ontdekkend en onderzoekend leren. Verkregen op 2 november, 2013, van http://eureka.inos.nl/?q=node/41 Gthe, K. (1997). Indicatoren van schoolontwikkeling. Verkregen op 2 november, 2013, van http://doc.utwente.nl/27831/1/00000005.pdf Seegers, P. (n.d.). Over schoolontwikkeling en onderwijsvernieuwing. Verkregen op 2 november, 2013, van http://www.cosmicus.nl/cascade18/434-over-schoolontwikkeling-enonderwijsvernieuwing Wij Leren. (n.d.). Schoolontwikkeling. Verkregen op 2 november, 2013, van http://www.wijleren.nl/schoolontwikkeling.php

5 6

7 8 9

18

 Planning van het onderzoek

Week 47 Week 48 Week 49 Week 50 Week 51 Week 52 Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7 Week 8 Week 9 Week 10 Week 11 Week 12

Onderzoek deelvraag 1 van hoofdvraag 1 Onderzoek deelvraag 1 &4 van hoofdvraag 1 Onderzoek deelvraag 1 & 4 van hoofdvraag 1 Onderzoek deelvraag 2 & 3 van hoofdvraag 1 Onderzoek deelvraag 2 & 3 van hoofdvraag 1 Uitwerking hoofdvraag 1 en deelvragen Uitwerking hoofdvraag 1 en deelvragen Verwerking en bijstelling hoofdvraag 1 en deelvragen Verwerking en bijstelling hoofdvraag 1 en deelvragen Uitkomsten van hoofdvraag 1 en deelvragen verwerken op de site Onderzoek deelvraag 1 van hoofdvraag 2 Onderzoek deelvraag 2 van hoofdvraag 2 Onderzoek deelvraag 2 van hoofdvraag 2 Onderzoek deelvraag 2 van hoofdvraag 2 Onderzoek deelvraag 3 van hoofdvraag 2 Onderzoek deelvraag 3 van hoofdvraag 2 Onderzoek deelvraag 3 van hoofdvraag 2 Uitwerking deelvraag 1 & 3 19

Week 13 Week 14 Week 15 Week 16 Week 17 Week 18 Week 19 Week 20 Week 21 Week 22

Uitwerking deelvraag 1 & 3 Uitwerking deelvraag 1 & 3 Testen deelvraag 2 m.b.v. resultaten deelvraag 1 & 3 Testen deelvraag 2 m.b.v. resultaten deelvraag 1 & 3 Uitwerking deelvraag 2 van hoofdvraag 2 Uitwerking deelvraag 2 van hoofdvraag 2 Uitwerking hoofdvraag 2 Uitwerking hoofdvraag 2 Afronding website Presentatie schoolontwikkelthema

Uitwerking van de hoofd- en deelvragen

Hoofdvraag 1

Op welke manieren kunnen leerkrachten onderzoekend leren toepassen in hun les?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag? Deelvragen 1 Wat is onderzoekend leren ? Voor deze deelvraag wordt er een literatuuronderzoek gedaan. Bij dit literatuuronderzoek wordt gebruik gemaakt van boeken, websites en tijdschriften.

Hoe ziet de praktijkcomponent eruit ?

Op de website zal uitgelegd worden wat onderzoekend leren is. Iedere leerkracht kan op deze website komen.

20

Hoe stimuleer je de onderzoekende houding van kinderen?

Door literatuur te bestuderen en filmfragmenten van interviews met experts te bekijken. Door literatuuronderzoek en filmfragmenten van interviews met experts te bekijken Voor deze deelvraag wordt er literatuuronderzoek gedaan. Websites en boeken zullen vooral gebruikt worden.

Op de website zal worden uitgelegd hoe een leerkracht de onderzoekende houding van leerlingen kan stimuleren. In een verslag op de website zullen de leerkrachtvaardigheden benoemd worden.

Welke vaardigheden moet een leerkracht hebben/gebruiken tijdens een onderzoekend leren les? Hoe stel je onderzoeksvragen op?

Er wordt een document ontworpen waarin staat hoe je onderzoeksvragen opstelt. Deze komt ook op de website.

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant? Deze vragen zijn interessant en relevant, omdat uit het vooronderzoek is gebleken dat leerkrachten nog te weinig bekend zijn met onderzoekend leren. Als er een duidelijke uitleg en een stappenplan aanwezig zijn (op de website), zal het makkelijker worden om onderzoekend leren toe te passen in een les. Leerkrachten moeten weten welke taken zij dan moeten uitvoeren. Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek? Uiteindelijk zal er een website ontworpen moeten worden, waarop uitleg, voorbeelden, een stappenplan, etc. staat. Een soort leidraad voor leerkrachten die onderzoekend leren in hun les willen toepassen, maar nog niet helemaal weten hoe en wat.

21

Hoofdvraag 2 Hoe kunnen aspecten van onderzoekend leren het leerrendement bij leerlingen verhogen?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag? Deelvragen 1 Welke eisen kunnen aan een leeromgeving worden gesteld om onderzoekend leren te stimuleren? Door literatuuronderzoek te doen en filmpjes met experts te bekijken.

Hoe ziet de praktijkcomponent eruit ?

Een verslag met voorbeelden zal op de website komen te staan.

Wat is het effect van onderzoekend leren op de leerprestaties van leerlingen binnen natuuronderwijs?

Door een aantal natuurtoetsen af te nemen. Eerst voordat onderzoekend leren is toegepast in de les en dan een aantal als onderzoekend leren is toegepast in de les. In de klas wordt onderzocht of leerlingen beter individueel of in groepjes onderzoek kunnen doen, door observaties en enqutes.

De resultaten worden verwerkt in diagrammen. Ook zullen de resultaten op de website komen te staan.

Op welke manier kunnen leerlingen het best onderzoek doen?

De resultaten van dit onderzoek zullen verwerkt worden en op de site worden geplaatst.

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant? Deze vragen zijn interessant en relevant omdat ze betrekking hebben op de leerprestaties van leerlingen bij natuuronderwijs. Alle vragen staan in verband met elkaar. Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek? Uiteindelijk zal er een website ontworpen worden, waarop uitleg, voorbeelden, een stappenplan, etc. staat. Een soort leidraad voor leerkrachten die onderzoekend leren in hun les willen toepassen, maar nog niet helemaal weten hoe en wat.

22

 Interactie met het schoolteam Hoe plan je de interactie met het schoolteam? Tijdens de vergaderingen van het verbeterteam wetenschap en techniek zal ik laten zien wat de vorderingen zijn. De leden van dit team mogen dan vragen stellen en op-/aanmerkingen maken. Tijdens een studie(mid)dag zullen de vorderingen aan het hele team worden voorgelegd. Ook dan is er weer mogelijkheid voor vragen en op-/aanmerkingen. Tijdens vergaderingen wordt het team op de hoogte gehouden van ontwikkelingen rond het schoolontwikkelthema.

Overleg met de begeleidende docent Hoe plan je het overleg met jouw begeleidend docent?

Ik houd contact met mijn begeleidend docent door te mailen en afspraken te voor het stellen van vragen en om feedback te krijgen.

Overige opmerkingen

Vastgesteld op: dd-mm-jjjj

Handtekening student

Handtekening docent

Enqute leerkrachten
Welke groep(en) geeft u les? _______________________ Wat verstaat u onder wetenschap en techniek? ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Wat verstaat u onder onderzoekend leren? ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Bent u bekend met het zevenstappenplan van onderzoekend leren? Hoe belangrijk vindt u onderzoekend leren in het basisonderwijs?

Heel belangrijk Een beetje belangrijk Niet belangrijk

Weten de leerlingen hoe je onderzoeksvragen opstelt?

Ja Nee
Durft u de kinderen vrij te laten tijdens een les en ze dus de nodige verantwoording te geven?

Ja Nee
Gebruikt u dit stappenplan wel eens bij uw lessen?

Ja Nee
Heeft u plezier in het geven van natuuronderwijs?

Ja Nee
Doet u wel eens proefjes in de klas met de kinderen?

Ja Nee
Welk vak vindt u het leukst om te geven en waarom? ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Bent u erg afhankelijk van een methode of bent u in voor een vrije les?

Ja Nee
Laat u de kinderen wel eens proefjes doen?

Ja Nee
Gaat u, buiten de pauzes om, wel eens naar buiten met de klas?

Methode Vrije les

Op welke manier zou ik u kunnen helpen om het werken met onderzoekend leren makkelijker te maken / te verduidelijken?

Ja Nee

Digitaal, d.m.v. een website Anders, namelijk:

______________________________________ ______________________________________

Bedankt voor het invullen

24

Enqute leerlingen
Ben je een jongen of een meisje?

Jongen Meisje
In welke groep zit je?

Ga je wel eens naar buiten met de klas als het geen pauze is?

Ja Nee
Als jullie naar buiten gaan met de klas terwijl het geen pauze is, wat doen jullie dan?

5 5/6 6 7 7/8 8
Welk vak vind je het leukst?

Spelen Dieren/planten zoeken in de natuur Proberen vragen over de natuur op te

lossen

Anders, namelijk:
______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Zou je wel eens iets willen onderzoeken?

Rekenen Taal Spelling Aardrijkskunde Geschiedenis Natuur Crea Anders:

______________________________________ Waarom vind je dit vak het leukst? ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Mag je wel eens iets onderzoeken/proberen?

Nee Ja, wat dan?

______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Doen jullie wel eens proefjes in de klas?

Ja Nee
Vind je het lastig om een onderzoeksvraag te bedenken?

Ja Nee
Schrijf hier een tip voor de juf of meester om het leren nog leuker te maken. ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________

Nee Ja, namelijk:

______________________________________ ______________________________________ ______________________________________

Bedankt