1.

STRUKTURA DEVIZNOG TRITA

Devizno trite je najvee finansijsko trite ija vrednost dnevnih transakcija prelazi 1.2 biliona dolara.Ovaj broj je vie od 100 puta vei od obi a transakcija na !jujorkoj berzi"!e# $ork %tock &'chan(e) koji je 1**+.(od iznosio priblino 10 ilijardi dolara dnevno. !asuprot !jujorskoj berzi iji je (lavni tr(ovinski centar u !jujorku, devizno trite je rasprostranjeno iro sveta.-lavni tr(ovinski centri su .ondon,!jujork i /okio. 0eina e1unarodnih transakcija, kako tr(ovina robo i uslu(a a tako i kupovina i prodaja stranih finans.sredstava prolazi kroz ovo trite.0elika je vjerovatnoa da bi nivo edjunarodne tr(ovine i investicija bio anji bez efikasnih deviznih trita poto pojedinci ne bi bili u o(unosti da kupuju i prodaju robu i finans.sredstva koja ele , pa bi to s anjilo nivo takvih transakcija a to bi uticalo na pad ekono sko( bla(ostanja nacionalno( i svetsko(. Devizna tr(ovina oe biti za pro ptne "spot) i ter inske"for#ard) isporuke.2opteno (ovorei pro ptne transkacije podrazu jevaju raz jenu valuta"isporuku ili obraun) u roku od 2 poslovna dana./er inske transakcije podrazu jevaju isporuku u daljoj budunosti po pravili preko (odine dana i kasnije.3upovino ili prodajo na ter insko tritu banka oe u sopstvenu korist ili za raun ko itenta sauvati vrednost antcipiranih tokova inostranih valuta od oscilacija devizno( kursa. 4a razliku od finans.trita devizno trite ne a jedinstvenu lokaciju, tr(ovina se obavlja preko telefona i ko pjuterskih veza siro svijeta. .ondon je najveci svetski centar za deviznu tr(ovinu.5azlozi za to su 6po orska tr(ovina, prodaja euro obveznica, i zbo( (eo(rafsko( polozaja koji u daje o(ucnost da tr(uje ne sa o sa &vropo vec i sa %7D 8 D7.&389 8%/O3O9, dok njihova vr enska razlika sprecava da dru(a 2 centra tr(uju edjusobno. 2.2:&%!8;8 !7 D&084!O9 /5<8=/2 1.3orporacije>kao to su ultinacionalne korporacije, pojavljuju se na tritu jer i valuta za e1unarodnu tr(ovinu i investicije je potrebna inostrana

2.3o ercijalne banke>su u sreditu devizne tr(ovine zbo( to(a sto se e1unarodne transakcije obavljaju preko njihovih rauna.!eke banke djeluju kao market makers(to znai da njihovi dileri kotiraju kupovne i prodajne kurseve za valute.Ostale banke ili korporacije telefoniraju ovi banka a raspitujui se za njihove kurseve. ?.@rokeri>koji djeluju kao posrednici iz edju banaka.Oni su specijalizovane ko panije sa telef.i ko pjuterski veza a sa banka a iro svijeta, tako da u svako o entu o(u znati koje banke i aju najvei kupovni kurs"@8D) i naj anji prodajni kurs"OAA&5).@roker ne djeluje za sopstvenu korist ve naplauje proviziju za svoju uslu(u +.!ebankarske fin.institucije"investicioni i penzioni fondovi) nude sirok spektar uslu(a B.;entralne banke>povr eno interveniu na devizno tritu kako bi uticale na kretanje devizno( kursa.

?.373O %& OD5&C2D2 D&084!8 325%&08E Devizni kurs predstavlja vrednost jedne valute izraenu u dru(oj"1FG1.H D9).

5avnotena cjena ili devizni kurs uspostavljeni su kada je tranja za jedno valuto "dolari a) izraena u dru(oj"D9) jednaka ponudi te valute, dolari a izraenoj u dru(oj valuti arka a. Devizni kursevi se odre1uju iz odnosu na dru(u. inuta u inut uzaja ni dejstvo ponude i tranje jedne valute u

+./O3O08 37I8/7.7 i D&084!8 325%&08

/okovi kapitala javljaju se kada pojedinci kupuju i prodaju strana finansijska sredstva./okovi kapitala su vei od tr(ovinskih tokova J0 puta. 7ko je devizni kurs precjenjen, ponuda valute vea je od tranje za valuto po to devizno kursu.7ko je ravnoteni kurs 1.B dolara po 1 funti, dok je stvarni kurs 1 dolar po funti onda je dolar precjenjen.7ko je dolar prcjenjen onda je funta potcjenjena. 0eina ekono ista se slae da su tokovi kapitala osnovni uzrok kratkoronih varijacija deviznih kurseva. -rafikon ?.2.

/okovi kapitala se djele na du(orone i kratkorone.Osnovni proble i uticaja na devizne kurseve proizilaze iz kratkoronih pekulativnih tokova. =pekulacija je ukratko reeno, pokuaj da se brzo stekne novac.=pekulanti se nadaju da ostvare prvi i najtrajniji princip ekono ije 6kupi jeftino,prodaj skupo. %koro svi se slau da su odredjeni tokovi kapitala korisni "npr.kretanje kapitala bo(ato( sjevera siro asno ju(u),ali neki autori su postavili pitanje poeljnosti ostalih tokova kapitala.9edju nji a su tokovi kapitala podstaknuti potra(o za pekulativni profiti a bazirani na razlika a u devizni kursevi a. !pr.7ko neki pojedinac oekuje da ce evro u bliskoj budunosti deprecirati 2B K, prodavanje evra danas za dolare i a s isla.7ko on prodaje evre za dolare po devizno kursu npr.+evra za dolar, a evro padne na B evra za dolar, on oe ostvariti profit od 2B K kada konvertuje svoje dolare nazad u evre.

!eki s atraju da je takva pekulacija nepotena e1uti no(e fir e nisu pekulanti ti e to pokuavaju da zarade brzo profit , one su prije fir e koje pokuavaju da izbje(nu (ubitak. B.3797/!& %/OI& 8 D&084!8 325%&08 Devize se nikad ne dre u (otovini ve u obliku investicija u Lo0.4bo( to(a su vlasnici deviza zainteresovani da dre sredstva iji investiranje o(u da ostvare veu stopu povrata uz jednak rizik. 5azlika iz edju ka atnih stopa u jedno naziva se 3797/!8 D8A&5&!;8D7.. finansijsko centru u odnosu na iste u dru(o fin.centru

Devizni kursevi i ka atne stope su blisko povezani na finansijski triti a.7ko su ka atne stope vie u !jujorku ne(o u .ondonu, fir a e drati dolare"dolarska sredstva u drzavni obveznica a ili potvrde o depoziti a).7li ako britanske ka atne stope porastu iznad a erikih i ka atni diferencijal se pro jeni u korist .ondona, fir e e prei sa dolarskih na britanska kratkorona finans.sredstva.Da bi konvertovali a erika u britanska fin.sredstva fir e e prodavati svoja a erika fin.sredstva za dolare.One ce onda sa ti dolari a otii na devizno trite"u svoju banku) i prodati te dolare a kupiti funte.%a funta a u ruci fir e ce kupiti britanska fin.sredstva i prelaz ce biti zavrsen. !Ir.7ko je ka atna stopa na britanska fin.sredstva 10 K, dok su prinosi na a erika sredstva + K,a eriki enadzer bi trebalo da kupi britanska sredstva.7li pretpostavi o da ce enadzer doci do zakljucka da ce funta toko (odine deprecirati za M K.% obziro na takav zakljucak , on ce kupiti britanska srestva i kupiti funte koje su u potrebne za transakcije jedino ako6 britanska ka ata nad asi uporedivu a ericku ka atu za naj anje M K. 8stina ako funta ne deprecira on ce iz(ubiti J K"10>+).9edjuti ako funta padne za M K kao sto je on predvidio ,nje(ova neto korist jerena u dolari a biti >2 K ako kupuje britanske bla(ajnicke zapise i konvertiuje prihode u dolare nakon deprecijacije funte./ako da ce on s obziro na svoja ocekivanja i tekue ka atne stope investirati u a ericka sredstva. :ak ce i britanski enadzer koji eli da dri funte pre ne(o dolare u ovi uslovi a prebaciti svoje fondove u !jujork.8ako on (ubi JK na ka atni diferencijali a on ce dobiti MK kada konvertuje dolare nazad u funte. Iod pretpostavko da je devizni kurs na pocetku bio 1 FN-@I, nje(ovih poetnih 100 -@I ce porasti na 110 ako drzi funte.7ko kupi bla(ajnicke zapise u vrednsoti 100 F koji nose + K ka ate on ce i ati 10+ F na kraju (odine.7ko pretpostavi o da funt apadne za MK na 0.*2N-@I, on oe konvertovati svoje dolare u 11?,0+-@I ostavrujui tako zaradu od ?.0+ -@I"11?,0+>110). J.O@D7=!D&!D& 0758D7@8.!O%/8 D&084!O- 325%7 5acionalni razlozi"razlika u inflaciji,ka atni stopa a i stopi rasta) o(u da objasne sa o ali dio pro jena devizno( kursa.4a devizne kurseve je karakteristicno probijanje.Irobijanje"overshootin() je poja koji se koristi da se objasni tenedencija deviznih kurseva da se pro jene vie ne(o to je potrebno da bi se uspostavio novi ravnoteni devizni kurs.Ovo probijanje je prisutnije danas vise ne(o u proslosti.Dedno objasnjenje za varijabilnost devinzih kurseva je da su e1unarodna finansijska trita no(o vea danas i ko unikacije edju nji a su bolje. 2 ekono iji se s atra da porast broja trinih uesnika u ko binaciji sa bolji superiorni infor acija a vodi stabilnije tritu. ko unikacija a i

0eina uesnika na tritu ponaa se u skladu adaptiranih a ne racionalnih oekivanja.!a rastui triti a ovo dovodi do =I&32.7/80!8L 9D&L257. Dozef =ti(liz definie pekulativni jehur na sledei nain6Oako je razlo( zasto je cjena danas visoka sa o to to investitori vjeruju da ce prodajna cjena sutra biti via kada osnovni faktori iz(leda da ne opravdavaju takvu cjenu>postoji pekulativni jehur.

H.I5O9I/!7 8 /&598!%37 D&084!7 /5<8=/7

Ova trita se razlikuju po funkciji koju obavljaju i po tehnici obavljanja transakcije. Da bi se izvruio pro tni posao diler telefonira svo( kole(u u arket> akin banci i pita za nje(ovu cjenu npr.dolar> arka.9arket aker kotira obje cjene Pcjenu po kojoj je spre an da kupi ili proda.8nterval"spread) je razlika iz edju ove dvije cjene.4a vrije e e1ubankarske tr(ovine toko koje uesnici znaju Qvelike brojeveO"dolari i centi,D9 i pfeninzi) diler oe da kotira sa po IO8!/%"poslednja 2 broja u centi) npr.1FG1,+JHB>M0 D9, onda bi arket aker kotirao HB>M0. Aunkcija pro ptno( trita je devizna konverzija a f>ja ter insko( trita je zatita od rizika pro ptne cjene devizno( kursa. Ioslovanje na ter insko tritu se razlikuje od poslovanja na pro ptno tritu./eoretski postoji o(unost da ter inska cjena valute bude jednaka njenoj pro ptnoj cjeni, edjuti u stvarnosti ter inska cjena je po pravilu vea ili anja"za diskont ili pre iju) od prop tno( kursa. Ire ija ili diskont su podlozni anji oscilacija a ne(o pro ptni kurs. Odre1ivanje ter insko( kursa ne zavisi direktno od procjene budue( devizno( kursa.2 jesto to(a pre ije i diskont reflektuju ka atne razlike iz edju valuta u vrije e sklapanja posla. !a ter insko tritu zainteresovana strana trai infor aciju o iznosu diskonta"pre ije) na tu valutu. stopa a ' vrije e u dani a Diskont se rauna6 Diskont"pre ija) G pro ptni kurs ' razlika u ka tni ?J0 ' 100

M./&598!%3O /5<8=/& !a ter insko tritu u(ovore sklapaju6 hederi pekulanti 7ko ce pojedincu biti potrebna strana valuta za J jeseci od danasnje( dana ali ne kupi tu valutu danas na ter insko tritu on je u otvorenoj poziciji.7ko pojedinac kupi stranu valutu na ter insko tritu on je u pokrivenoj poziciji. /er insko devizno trite je trite (dje se valute kupuju i prodaju ter inski za neki datu /er inski devizni kurs je cjena jedne valute izraene u dru(oj na ter insko tritu. u buducnosti.

/er inski devizni kursevi se raunaju kao procenat od sadanje( devizno( kursa.7ko je ter inska cjena valute anja od tekue cjene za valutu se kazhe da je na ter insko popustu"for#ard discount).7ko je ter inski devizni kurs od tekue( vii onda je u pitanju ter inska pre ija. % obziro na varijabilnost deviznih kurseva tesko je precizno predvidjeti buduce devizne kurseve.0eina pojedinaca ne eli da rizikuje.Ia pre ne(o sto prebace npr.sredstva iz londona u njujork ,oni e eleti da kupe polisu osi(uranja da bi se obezbjedili protiv (ubitka i bili si(urni da vrednost njihovih sredstava nece biti po(odjena fluktuacija a devizno( kursa.3upovino takve polise dolazi se do pokrivene pozicije. Lederi se tite od rizika tako to na ter insko pro ptno tritu. tr.zauzi aju suprotnu poziciju od one koju i aju na

Du(a pozicija na prop tno tritu znai da neku aktivu posjedujete, a kratka da je ne posjedujete. Du(a pozicija na ter insko tritu znai da neku i ovinu kupujete a kratka da je prodajete.

*.IO3580&!7 3797/!7 75@8/57<7 8 35&/7!D& 37I8/7.7 0alutne opcije predstavljaju pravo"ali ne i obavezu) da se kupi"call) ili proda"put) valuta po odre1eno devizno kursu na odredjeni unaprijed do(ovoreni dan u buducnosti. Iokrivena ka atna arbitraa predstavlja kupovinu i prodaju finansijskih sredstava da bi se iskoristila prednost razlika u ka atni stopa a dok se, u isto vre e , na ter insko tritu obezbjedjuje o od rizika vezano( za devizni kurs.ol Iod koji uslovi a ce biti kretanja kapitala iz edju finansijskih centara .ondon !jujork objasnjena su sledeci (rafiko 6

0ertikalna osa prikazuje ka atne razlike iz edju .ondona i !jujorka Lorizontalna osa ejru ter insku pre iju ili diskont na dolar. Dija(onalna linija oznaena kao paritet pokazuje ko binaciju ka atnih razlika i ter inskih kurseva pri koji a se nee kretati kapital iz edju finansijskih centara. Iri jer sa (rafika6 /aka 7>ka atna razlika je + K u korist .ondona i dolar i a 1 K ter insku pre iju.2 ovo sluaju sredstva se kreu u .ondon. /aka @> sredstva ce se kretati u njujork.8ako je ka atna razlika u korist .ondona 1 K dolar i a ter insku pre iju od ? K.7ko en(lez kupi a erike bla(ajnicke zapise, on e iz(ubiti 1 K na ka tnoj stopi al i ce dobiti ?K kada konveruje dolare nazad u funte. 10.Ajuers poslovi i tr(ovina Ajuersi a Ajuers u(ovor je standardizovan,likvidan si(uran ter inski u(ovor koji koji a ce se transakcija biti izvrena na odre1eni datu u budunosti. se danas utvrjuju uslovi po

Ajuersi su obaveze da se kupi odredjena roba ili proda,kao to je ito ili zlato odre1eno( dana po unaprijed poznatoj cjeni. 4a razliku od ter insko( u(ovora fjuersi a se nor alno tr(uje na berzi.Ioto 2 strane u u(ovoru ne oraju da se poznaju berza utvr1uje i (arantuje ahaniz e za izvrenje u(ovora.@erza definie sve ele ente u(ovora kao to su veliina,datu izvrenja,o(ranienje do koje( ce se kretati cjena fjuersa u toku jedno( dana. !pr.u o entu prodaje o(ranienje dnevno( kretanja cjene fjuers u(ovora za naftu je 1 dolar.2koliko cjene padaju za navedeni iznos, za u(ovor se kaze da je na donjoj (ranici"li it do#n) a ako rastu do navedeno( iznosa kaze se da su na (ornje o(ranicenju"li it up).3retanje cjena u navedeni okviri a se oznaava kao kretanje u (ranica a"li it ove) ;ilj utvr1ivanja dnevnih kretanja je da se spree velike oscilacije zbo( potencijalnih pekulativnih ponaanja.

Ajuersi su si(urni zbo( postojanja klirinkih kua.Ajuersi su likvidni zbo( to(a to postoji veliki broj uesnika da u svako trenutku oete izaci iz ovih u(ovora.!ajpoznatije berze deviznih fjuersa su 6899"international onetarR arket>:837-O),.8AA& .O!DO!.

11.07.2/!& OI;8D& Opcije predstavljaju ter inske u(ovore koji se daje pravo ali ne i obaveza kupcu opcije da kupi ili proda ishodisnu aktivu po danas utvrdjeni uslovi a a na neki datu u budunosti ili do to(a datu a. 0alutne opcije nisu nova ideja.8nicijalno su se javile 20ih (odina u !juDorku ali nisu dozivele uzlet sve do 1*M2.(odine.%a porasto operacija,berze su pokazale o(ranienja pa je to razlo( za nicanje O/; trita opcija iz edju banaka pokraj listiranih opcija na berzi.2koliko se vise banaka ukljuci na ovo trite ono je likvidnije. @erza u Ailadelfiji je u 1*M2.(od otpoela tr(ovinu valutni opcija a.Irva je tr(ovala opcija a na strane valute.Irvi u(ovor je dolarska opcija na sterlin(.Danas ova berza i a B00 banaka koje su njeni lanovi. 9no(i uesnici s atraju da su u(ovori na ovoj berzi privuku ali biznis eni. ale veliine,dok berza s atra da je to nain da se

2(ovori na ovoj berzi su tano upola anji u odnosu na ekvivalente fjuers u(ovora koji a se tr(uje na 8nternational 9onetarR 9arket u :ika(u. 2 cilju eli inisanja kreditno( rizika, ova berza je privile(iju tr(ovine o(raniila na njene lanove, a koristi se (arancija a klirin( korporacije za sve u(ovore.%vaka strana u tr(ovini i a le(alan u(ovor sa klirin( kuco koja sebe titi od (ubitaka po ou rauna depozita od lanova berze koji prodaju opcije" oraju poloziti depozite kako bi dokazali da su uvijek u o(ucnosti da izvrse opciju) Iostoje ? vrste tr(ovaca6 1.%pecijalisti ili pri arni tr(ovci su fir e koje je dizajnirala berza da bi osi(urale urednu tr(ovinu i da bi upravljala li itirani nalozi a za svaku valutu. 2.9arket akers su lanice koje tr(uju za sopstveni raun ali su obavezne da kotiraju ako to zahtjeva specijalista ?./he Aloor brokers>rade kao a(enti za nalo(odavce.3ad pri e nalo( od nalo(odavca on prilazi dru(o tr(ovcu isto valuto i izvikuje svoju ponudu za opciju. 3ao i na celo tritu opcija dve osnovne vrste valutnih opcija su call i put opcija.0alutna call opcija je pravo ali ne i obaveza da se kupi fiksiran no inalni iznos valute po fiksno devizno kursu,koji se naziva %/583& na datu isticanja ili prije isticanja opcije.I2/ je pravo ali ne i obaveza da se proda fiksan no inalan iznos inostrane valute po fiksno devizno kursu na dan isticanja opcije ili pre to( datu a. ;all za jednu vlautu je ujedno put za dru(u valutu. !I5.6opcija da se kupe dolari za opcijo na arke. arke na berzi oe se nazvati ili dolarsko call opcijo ili put

12.8ntervencije ;@ na devizno

tritu

Iodjeljena su iljenja dali ;@ treba da intervenie na devizno tritu.;entralna banka intervenie na devizno tritu kupujui i prodavajui strane valute da bi spreila ili ublaila fluktuacije oko eljeno( devizno( kursa.

9edjunarodne rezerve se sastoje iz deviznih rezervi kod centralne banke.9edjunarodne rezerve o(u biti dopunjene kreditni linija a koje su obezbjedile dru(e centralne banke ili edjunarodne or(anizacije kao sto su 99A. %vop aranz an je aranz an (dje na pri ejr @undes @ank pozaj i @ank of &n(land period. %pecijalna prava vuenja 99A>a su kreditna linija ze lje lanice u 9edjunarodno arke na odredjeni onetarno fondu.

0eina ;@ dri edjunarodne rezerve ili depozite u strani vlauta u(lavno evri a,dolari a,jeni a>i o(u ih upotrijebiti da stabilizuju cjenu njihove valute. 7ko Aunta npr.potpadne po pritisak,@ank OA &n(land oe prodati svoje devizne rezerve,reci o arke i kupiti funte.7ko se odvija kako treba poveana tranja za funta a zajedno sa poveano ponudo araka,poveae vrednost funte u odnosu na arku. 9o(ucnost ;@ da intervenie na devizno tritu o(raniena je njeni edjunarodni rezerva a.@ank of &n(l. oze dopuniti svoje rezerve koristei %0OI aranz an sa @undes banko ili koristei kreditne linije.9edjuti nivo rezervi i je o(ranien. Iored to(a ;@ oze da iz(ubi na svopu.Iretpostavi o da @o& pozaj i B ilijardi arak ili oko 2,1? ilijardi funti od @undes banke kad aje devizni kurs 2,?BD&9N-@I.Iretpostavi o sad da @o& proda pozaj ljene arke na devizno tritu da bi odrala funtu ali da funta padne na 2,2 D&9 po -@I uprkos naproi a banke Da bi vratila du( @@ , @o& ora potroiti 2,2H ilijardi funti kako bi kupila B iljadri D9 na devizno tr.!euspjeh u ovoj operaciji ce je kostati 1+0 iliona funti ili J,J K na jedno(odisnji svop. -rafik ?.B

1?.:i e se bavi

edjunarodna ekono ija

7 eriki potroai kupuju auto obile @9S,nje acki turisti (odisnej od ore porvode u 8taliji,8talijani kupuju zaine iz /anzanije,7rabljani kupuju japanske ka ere i sl. 9edjunarodna tr(ovina predstavlja raz jenu dobara i uslu(a koja se odvija preko (ranica jedne ze lje. Osnivai oderne ekono ije su se bavili pitanji a spoljne tr(ovine6 1.pitnaji a vezani za devizni kurs 2. razlozi a za odvijanje edjunarodne tr(ovine ?. vrsti ekono skih odnosa sa inostranstvo +.protekcioniz o B.uskladjivanje eko.politika u otvorenoj ekono iji 9edjunarodna ekono ija i a pozitivan uticaj na zivotni standard,zbo( bolje produktivnosti i eksploatacije ko parativnih prednosti.

o(uce

8zvori koristi od tr(ovine lei u razliiti trokovi a proizvodnje iz edju (eo(rafskih re(iona.!ije isto proizvoditi banane u 0ojvodini ili u !i(eriji.Dosta nizi troskiovi su u !i(eriji i ne o(uce je da se 0ojvodina tak ici sa njo u proizvodnji banana.

%vetski dohodak se aksi iziran kada se ze lja sepcijalizuje za proizvodnju u kojoj i a najnie oportunitetne trokove proizvodnje.Ovi trokovi su djlei ino odredjeni prirodni bo(astvi a,deli ino javno politiko ,a djelo i zbo( posledica istorijskih do(adjaja. 1+./ranja,ponuda i edjunarodna tr(ovina

2 slucaju ale ze lje, kriva svetske cjene je horizontalna linija jer se svetska cjena ne obzira na koliinu koju ze lja trai ili nudi.

jenja,bezo

-rafikoni na prikazuju efekte edjunarodne tr(ovine na dvije do ace industrijske (rane.-rafikoni su pojednostavljni i izbje(avaju ko plikacije kao sto su vrste test.proizvoda i proizvoda od zita. Do aca ponuda i tranja za ito prikazane su na (rafikonu 1.2a.Ire otpoinjanja tr(ovine, ponuda je jednaka tranji kada je cjena J dolara. 3ada privreda pone da tr(uje do aa cjena se ora uoprediti sa svjetsko ili edjunarodno cjeno s obziro da proizvodjaci sada o(u prodavati svoje proizvode na do ace tako i na svetsko n tritu, a potroai o(u kupovati bilo koju do acu ili stranu robu. 2koliko se do aca i svetska cjena zita jednake,ze lja ili njene fir e nece ni izvoziti ni uvoziti ove proizvode posto se pretpostavlja da ce do aci potroai kupovati sa o do ace proizvode. 9edjuti ukoliko su cjene razlicite onda ce doci do tr(ovine. 2 ovo pri ejeru svetska cjena je predstavljena horizontalno linijo s obziro da se pretpostavlja da je ze lja ala"u ekono sko s islu) i tako da njena proizvodnja ili potronja nece bitno uticati na svetsku cjenu. Ovdje postoji jos jedna pretpostavka a to je da je kriva svetkse cjene"I#) predstavlja i krivu svetske traznje"D#). % obziro da je ze lja efikasan proizvodjac zita,do aca cjena zita je pre otpocinjanja tr(ovine ispod svetske cjene.3ada tr(ovina pocne,stranci kupuju do ace zito zbo( nje(ove niske cjene i utiu na povecanje do ace cjene do pretpostavljene svetske cene zita od 10 dolara.Do ace fir e povecavaju svoju proizvodnju i proizvode 10 jedinica zita.Do aci potroai suoeni sa vio cjeno s anjuju svoju potronju na 2 jedinice, tako da se javlja visak proizvodanje zita iznad do ace potrosnje"10>2GM)izvozi. 4bo( to(a sto se izvoz dovodi di povecanja proizvodnje a i do vece( profita proizvodjaci zita ce se zala(ati za edjunarodnu tr(ovinu.!asuprot nji a potroai ce biti nezadovoljni zato sto edjunarodna tr(.dovodi do rasta cjena.

GRAFIKON 1.2B
Iokazuje efekte edjunarodne tr(ovine na do acu industrijsku (ranu koja sa svetske take (ledista i a visoke troskeove proizvodnje.%vetska cjena tekstila koja iznosi 2 dolara je ispod do ace cjene koja iznosi J dolara.2 ovoj situaciji kriva svetkse cjene je takodje i kriva svetske ponude %#./r(ovina dovodi do

s anjenja do ace cjene tekstila sto utice na povecanje do ace potronje tekstila i s anjenje do ace proizvodnje .0isak do ace potrosnje u odnosu na do acu proizvodnju"10>2GM) predstavlja uvoz te ze lje.% obziro da do aca proizvodnja tekstila pada,s anjuje se i profit do ace tekstilne industrije./r(ovina donosi dobre vjesti potroai a, ali lose vjesti do acoj tekstilnoj industriji. 1B./r(ovina i ekono sko bla(ostanje

Ekonomsko blagostanje se sastoj o! "ot#o$a%kog "#o &'o!ja(kog ' ska

Iotroaki viak je cjena koju bi pojedinac bio spre an da plati za proizvod ili uslu(u inus cjna koju on trenutno plaa.2koliko bi bio spre an da plati B dolara za @i( 9ac, a oze da (a kupi za 2 dolara,nje(ov viak je ? dolara. Iroizvodjaki viak.2koliko bi 9acDonalds bio spre an da ponudi @i(9ac po cjeni od 1 dolara , ali oze da (a proda za 2 dolara 9acDonalds i a proizvodjacki visak od 1 dolara po @i( 9ac>u

2 otvorenoj ekono iji je zbri potroakoh i proizvodjacko( viska veci ne(o u zatvorenoj bez obzira da li je ze lja konkurentna.

1J./r(ovina i distribucija dohotka 2koliko pojedinac iz(ubi posao za kratak period vre ena ili prihvati privre en posao koji se plaa ne(o prethodni on trpi tzv.prelazni (ubitak u dohotku. anje

/rajni trokovi prila(o1avanja tr(ovini se javljaju ukoliko pojedinac zbo( r(ovine iz(ubi posao i ora trajno da prihvati slabije plaen posao.9e1uti ekspanzija tr(ovine oe pojedincu obezbjediti bolje poslovne anse i u to sluaju on ostvaruje trajne koristi. 8ako je vrlo vjerovatno da ce ovi dobici i (ubici biti privre eni u due u sektoru ita bi trebalo da izazovu po jeranje resursa iz opadajue( i sektora u rastui i profitabilniji sektor ita. vre ensko periodu vii profiti anje profitabilno( tekstilno(

8ako je ze lja u cjelini na dobitku sa otvaranje ekono ije pojedini sektori ekono ije i faktori proizbodnje an(azovani u nji a su na (ubitku.

Iotroai i proizvodjai kao cjelina o(u biti na dobitku, ali poveanje proizvodnje zita i s anjenje tekstila znae da su proizvodjai zita na dobitku od tr(ovine dok su proizvodjaci tekstila na (ubitku. 3oliko e brzo (ubitkaNdobitak od otvaranja ekono ije da nestane zavisi od obilnosti i ho o(enosti faktora proizvodnje.7ko su faktori proizvodnje obilni i ho o(eni dobitak i (ubitak ce biti privre eni ali ako su faktori nisko obilni i hetero(eni dobitak i (ubitak ce biti trajni. Iri jer.rada i kapitala na strani ??. za veu ocjenu 1H.9735O&3O!O9837 ,/5<8=!7 IO!2D7 8 /57<!D7 8 9&DD2!75OD!7 /5-O08!7

1M.7psolutna prednost ..je sposobnost ze lje da proizvod proizvede sa anje inputa od bilo koje dru(e ze lje./eorija apsolutnih prednosti je iznio jos 7da % it i ona se zasniva na pretpostavci kako jedna ze lja i a ap.prednost u proizvodnji jedne robe, dok dru(a ze lja i a ap.prednost u proizvodnji dru(e robe.7I znaci da ako ze lja us jeri sve svoje resurse u proizvodnju neke robe oe proizvesti vee koliine robe ne(o neka dru( aze lja koja takodje us jerava sve svoje resurse.

=e a proizvodnih o(ucnosti pokazuje ko binaciju proizvoda koje privrede na postojee resurse i nivo tehnolo(ije.

o(u proizvoditi s obziro

3onstantan prinos na proizvodnju znaci da ukoliko se svi inputi dupliraju duplira se i iznos ukupne proizvodnje. Oportunitetni trokovi predstavljaju koliinu neke dru(e stvari koje se ovjek odrie da bi sebi obezbedio prvu stvar,tj koliko se ovjek or aodrei zita da bi dobio tekstila. 7I dovode do uspostavljanja razliitih do acih odnosa raz jene iz edju 2 ze lje. Do ai odnos raz jene na (ovori koliko se tekstila oze za jeniti zita za tekstil u zatvorenoj privredi. 3ada se 2 ze lje pocnu baviti tr(ovino uspostavlja se edjunarodni odnost raz jene koji se nalazi ne(dje iz edju ova 2 do aca odnosa raz jene. 9edjunarodni odnos raz jene ili /o/"ter s of trade) na (ovori koliko se u svetski raz jera a oze raz jeniti zita za tekstil.2pravo je razliitost edjunarodnih i do acih odnosa raz jene izvor dobiti odnosno razlo( za tr(ovinu. 3riva proizvodnih o(unosti je (rafika prezentacija e e proizvodnih o(unosti. o(u troiti po dati .inija o(ucnsoti potronje pokazuje razliite ko binacije 2 proizvoda koja se /o/ ili edjunarodni odnsi a raz jene. Iretpostavke

odela6

dvije ze lje "%7D i 3anada) dva proizvoda "ito i tekstil) o(ranieni resursi "B jedinica radne sna(e)

Ire obavljanja tr(ovine potronja i proizvodnja %7D prikazane su tako 7 na linije proizvodnih o(ucnsoti %7D,onosno rije je o 10 jedinica teksitla i B ita.Iretpostavi o takodje da proizvodnju i potrosnju prikazuje taka 7T na njenoj liniji proizvodnih o(ucnosti"B tekstila i 10 zita).Obavljanje tr(ovine obje ze lje se specijalizuju za proizvodnju od(ovarajuih proizvoda"take I i IT).Iotronju pokazuju take ; i ;T.%7D proizovde 20 tekstila a troe 12 ostaje i M za izvoz.3anada proizvodi 20 zita trosi 12 a onda jenja tih M za M tekstila iz %7D.!a taj nain tr(ovina dozvoljava i %7D i 37!7D8 da trose vecu koliinu oba proizvoda u odnosu na perido pre tr(ovine.%ada %7D trose 12 tekstila i M zita sto je vise ne(o prije tr(ovine , 10 tekstila i B zita... 1*.3O9I757/80!7 I5&D!O%/ /eoriju ko parativnih prednosti je prvi izloio David 5ikardo i ona objasnjava zasto postoji dobit od edjunarodne tr(ovine ak iako jedna ze lja i a apsolutnu prednost u proizvodnji svih vrsta roba.Objasnjnje ove pojave se ponovo nalazi u razliitosti do acih i ejdunarodnih odnosa raz jene koji nastaju otvaranje ekono ije. 3aze o da %7D i aju ko parativnu prednost u proizvodnji tekstila ako o(u proizvoditi i zizo i tekstil sa anji i puta ne(o 3anada ali i j eu poredjenju sa 3anado potrebno anje inputa za proizvodnju tekstila ne(o za proizvodnju ita.

7ko pretpostavi o da jedna ze lja efikasnia u proizvodnji i zita i tekstila, da li je potrebno da %7D i 3anada edjusobno tr(ujuEod(ovor je potvrdan a teorija 3I Davida 5ikarda objasnjava zastoU Iretpostavi o da %7D o(u proizvesti +0 jedinica tekstila ako resurse u potpunosti us jere u proizvodnju ovo( proizvoda,ali ako se orijentiu na zito o(u proizvesti 20 jedinica.8z edju ovih krajnosti %7D o(u proizvoditi tekstil i zito u odnsu 1 jed tekstila napre a 0.B jeidnica zita. 3anada oze proizvoditi 10 jeidnica tekstila ili 20 jedinica zita ili neku ko binaciju u odnosu 1 tekstil 2 zita. %ad o(u proizvoditi oba proizvoda u vecoj kolicini ada je ta razlika kod zita jako ala pa se oze i i(norisati. /j i aju + puta vecu produktivnost u proizvodni tekstila u odnosu na 3anadu"+0 pre a 10) dok je odnos u proizvodnji zita 20.B naspra 20. %7D , pre a to e i aju apsolutnu prednost u proizvodnji oba proizvoda ali ko parativnu prednsot u proizvodnji teksitla, jer su relativno efikasnije u ovoj industrijskoj (rani. 3anada s dru(e strane i a apsolutnu nepovoljnost za proizvodnju oba proiuzvoda ali ko parativnu prednost kod zita zbo( 20N20.BV10N+0.2 daljoj analizi pretpostavice o da o(u proizvesti zita isto kao i %7D 4bo( to(a sto ze lje u ovo pri jeru i aju razliite proizvodne kapacitete tr(ovina zito i tekstilo razliiti odnosi a raz jene u okviru svake ze lje prethode tr(ovini.2 %7D 1 jedinica tekstila se raz jenjuje za 0.B zita, a u 3anadi 1 jedinica tekstila za 2 jedinice zita.3ao i u sluaju 7I razlika u do aci odnosi a raz jene je to to predstavlja osnovu za tr(ovinu. 2koliko %7D o(u prodati 1 jed.tekstila za vise od 0.B zita ostvarice dobitak u tr(ovini,7ko kanada oze dobiti 1 jedicnicu trekstila ustupanje anje ne(o 2 jedinice zita profitirace takodje. po

Iretpostavi o da pre tr(ovine %7D koriste ?,B jedinice od ukupno B jedinca radne sna(e za proizvdnju tekstila a 1,B za zito.Ovo znaci da ce %7D proizvoditi 2M jednica tekstila i J zita .3ao i ranije 3anada ce koristiti polovinu inputa za tekstil odnosno zito"B jed.tekstila i 10 zita)

Ire tr(ovine %aD proizvode i trose 2M tekstila i J zita,3anada proizvodi i troi B tekstila i 10 zita sto pokazuju tacka 7 i 7T.Iri tr(ovini %7D us jeravaju sve svoje resurse na /ekstil"+0 jedinica PI) a 3anada sve na zito "20 jedinica>IT).%7D 37!7D8 prodaju M jedinic atekstila za M jedinica zita.!akon tr(ovine obe ze lje troe kao to pokazuju take ; i ;T.3anada troi M tekstila i 12 zita , dok %7D trose ?2 jedinice tekstila i M zita.4ahvaljujui tr(ovini obe ze lje o(u da potroe vie ovih porizvoda"%7D ?2 tekstila u odnsu na 2M pre tr(ovine, i zita M u odnosu na J pre tr(ovine,3anada trosi M tekstila u odnosu na B pre trbovine, a zita 12 u odnosu na 10 pre tr(ovine). 20./5-O08!7 24 57%/2W& OIO5/2!8/&!/& /5O=3O0& 8 teorija 7I i 3I se zasnivaju na pretpostavci konstantnih oportunitetnih trokova./O znai da ako faktore proizvodnje prebacujete iz proizvodnje 1 robe"zita) u proizvodnju dru(e ribe"tekstila) za svaku jedinicu faktora proizvodnje i ate konstantno s anjivanje proizvodnje zita i rast teksitla.2 praksi je ustanovljen opadajui prinos.5ezultat to(a je s anjenje dobiti od tr(ovine i odustajanje od potpune specijalizacije u proizvodnji neke robe.

Ova tabela pokazuje preptostavljenu se u proizvodnih o(ucnosti za %7D.Iolazi se od B radnika i kako se koji radnik preus jerava sa tekstila na zito povecava se ukupna proizvodnja zita za + jeidnice> konst.povracaj na obi se zadrzava.9edjuti ako se svaki dodatni radnik preus jerava sa zita na tekstil ukupna proizvodnja tekstila se povecava ali po opadajuoj stopi.!a ovaj nain u tekstilnoj industriji postoji opadajui prinos na obi proizvodnje.!eka na pocetna kobinacija bude A"0 / i 20 <)3ako se privrede po jera od A ka 7 proizvodnja ita opada po + jedinice ali se proizvodnja tekstila povecava po opadajuoj stopi.%uprotno od to(a ukoliko privreda krece od 7 ka A postepoeno ce svaka kobinacija donositi dodatne + < ali ce istovre eno biti zrtvovano sve vise /.

-rafikonB.?. Iokazuje utivaj tr(ovine na do acu proizvodnju i potronju u situaciji kada je poveavanje oportunitetnih trokova pravilo.4bo( poveanja oportunitetnih trokova kriva proizvodnih o(ucnosti je ispupenija,odrazavajuci cinjenicu da se %7D odriu rastue koliine ita da bi dobile opadajuu dodatnu koliinu tekstila. Iro jena u relativno odnosu raz jene prikazuje se kao pro jena na(iba linije /er of /rade.% obziro na tr(ovinu relevantan linija je /o/1,linija koja je ravnija u odnosu na pocetnu liniju /o/0 koja pokazuje da se data koliina tekstila raz jenjuje za vise jedinica zita 21.3oristi od tr(ovine sa varijabilni trokovi a &kono ija obi a i uenje uz rad su koncepti koji objanjavaju o(ue dodatne dobiti od svjetske tr(ovine.&kono ija obi a je posebno bitna za anje ze lje ija su nacionalna trita suvie ala da bi proizvela za njihove potrebe bile konkurentne.9edjuti ekono ija obi a je bitna i za vee ze lje jer o o(uava veu efikasnost proizvodnje kod sporednih proizvodnih linija.Otvaranje ekono ije je o o(uilo veu diferenciranost proizvoda jer je na vee tritu o(ue postii efikasnu proizvodnju za vie slinih proizvoda. 2enje uz rad su(ereie da prednost raste to se die ze lja bavi proizvodnjo neko( proizvoda jer trokovi po jedinici opadaju.

%pecijalizacija oe donjeti koristi od tr(ovine o o(uavanje ekono ije obi a,po jeranje trokovne krive na dole ili na oba naina.Ios atraj o ze lju koja eli da potroi koliinu Xo.Iretpostavi o da ona oe proizvesti tu koliinu uz prosjecne jedinine troskove ;1,,Iretpostavi o da ze lja i a ko parativnu prednost u proizvodnji ovo( proizvoda i d a oe izvoziti koliinu X1>X0 ukoliko proizovi X1.Ovo oe voditi utedi na dva naina.3ako je prikazano u djelu"i), poveani nivo

proizvodnje X1 u poredjenu sa X0 dovodi do po jeranja duz trokovne krive iz pozicije QaO u poziciju QbO i pre a to e dovodi do s anjenja trokova po jedinici sa ;1, na ;2.5ije je o ekono iji obi a.3ako je prikazano u delu "ii) u jeri u kojoj radnici i enadzeri stiu iskustvo,oni otkrivaju naine porasta produktivnosti rada,to oe voditi po jeranju krive na dole sa .57; na .57;T.Ovdje je rije o uenju uz rad.Io jeranje na dole prikazano strelica a sniava trokove proizvodnje svake jedinice proizvoda.Iri proizvodnji X1 jedinini trokovi su na nivou ;?.3retanje iz QaO u QbO sadri i ekon iju obi a i ucenje uz rad. Deo"iii) pokazuje krivu uenja,koja predstavlja dru(i nain pokaivanja efekata uenja uz rad.Ova kriva pokazuje relacije iz edju trokova proizvodnje dato( output>a po periodu i ukupno( outputa za vrije e za koje se proizvodnja obavlja.5astue iskustvo u proizvodnji dovodi do pada trokova,to se vie proizvodi.3ada sve o(unosti uenja iskoristi o trokovi ce dostii ini alni nivo , postavljen na (rafikonu sa ;+. 22.8zvori ko parativnih prednosti %u6 1.5azliita faktorska raspoloivost 2.5azliiti kli atski uslovi ?.%pecijalizacija"steene ko paratvine prednosti)>uenje uz rad. 1.Ire a Leker Olinovo odelu edjunarodne razulike u trokovi a koje su u osnovi ko parativnih prednsoti su posledica razlika u nacionalnoj faktorskoj raspolozivosti. ze lja koja raspolae obradivi ze ljite kao faktoro proizvodnje a i a relativno alo stanovnika" alo radne sna(e) s atrace ze lju jeftini faktoro a radnu sna(u skupi .%uprotno vai za dru(u ze lju koja je povrinski ala ali i a veliki broj stanovnika.Iri ovi pretpostavka a prva ze lja ce i ati ko paratvine prednosti u proizvodnji poljoprivrednih proizvoda a dru(a u proizvodnji radno intenzivnih proizvoda. Ire a Leker Olinovoj teoriji ze lje i aju ko parativne prednosti u proizvodnji koja intenzivno koristi faktor proizvodnje koji ze lja i a u izobilju 2.Dedan od vanih uticaja na ko parativne prednosti svakako je prirodni faktor koji jednostavno zove o kli a.!ai e ukoliko ko binuje o ze lju,radi i kapital na isti nain u !ikara(vi i 8slandu nece o dobiti isti ukupni proizvod.2koliko se sa vuno i pa uko radi u uslov a suvei vlazne kli e rezult.nece biti isti. !aravno uvijek se o(u postii vjestacki uslovi u fabrici ali je daleko skuplje kreirati ono to vec ne(dje kao takvo postoji) ?.2 ekstre noj for i ovaj pristup kaze da konkurentske prednsoti postoje ali su tipino steene a ne prirodno date i o(u se pro jeniti.Ovakav pristup 3o parativni prednosti a je dina ian a ne statian. !ove industrijske (rane su vie zavisne od radne sna(e ne(o li od prirodnih resursa ili kapitala. 0estina ko pjutersko( dizajnera video i(rica se stie obrazovanje i ucenje uz rad.Irirodno bo(astvo 5usije ener(ijo i sirovina a ne o(u je dovesti do vodjstva u ko pjuterskoj tehnolo(iji. 3ada ze lje otkriju da se njihova prethodna do inacija s anjuje u neki (rana a one oraju razvijati neke nove oblasti ko p.prednosti. 2?./a pon 47.8L& /a pon zalihe su jedan od instru enata drave ako eli da stabilizuje cijenu odredjenih proizvoda kako bi podstakla njihovu proizvodnju.9ehaniza t.z je sledei6u (odina a kada je koliina robe velika a cijena niska t.z otkupljuju dio proizvodnje ti e poveavajui cijenu.2 (odina a kada je ponuda robe ala a cijena visoka t.z.iznose dio robe na prodaju poveavajui ponudu i s anjujui ti e cjenu.

Ios atraj o sliku B.H"a).Iretpostavi o da je cjena li a I1 i da je kriva tranje D1.Iotoje tranja za li o jednaka ponudi po ciljnoj cjeni, enadzer ta pon zaliha ne treba ni da kupuje ni da prodaje li da bi odrzao cjenu.2koliko edjuti tranja poraste tako da se kruva po jeri udesno ka D2 tranja ce pre asiti ponduu po ciljnoj cjeni I1.9enadzer re(ulativnih zalih ce prodati koliinu li a X1>X2 sa zaliha da bi odrzao ciljnu cjenu.2koliko se traznja s anji i kriva se po jeri na D0 enadzer ce kuiti koliinu X0>X1 da bi odrao ciljnu cjenu. Deo "b) pokazuje kako e a re(ulatnivnih zaliha funkcionie ako se prodaja i kupovina robe za jeni siste o izvoznih kvota.Iod ovakivi uslovi a ukoliko cjena padne ispod ciljno( nivoa, enadzer re(ulativnoh zaliha bi kupio robu na otvoreno tritu.Iored to(a ukupna koliina prodatih proizvoda na tritu od strane svih lanica aranz ana re(ulativnih zaliha bi bila s anjena sa %1 na %0. 7ko edjuti tranja padne i kriva tranje se po jeri na D0, enadzer re(.zaliha stupa u akciju pre ne(o ponuda prre asi traznu za X0>X1 po ciljnoj cjeni.7li pre ne(o to kupi viak ponude li a kao u prethodno sluaju enadzer sada oze s anjiti proizvodnu kvotu,sto s anjuje ponudu li a sa %1 na %0.3ao rezultat to(a enadzer ora da kupi sa o polovinu koliine koju je u prethodno sluaju kupova" isli se na sluaj "a)). 2+.5obni i dohodni odnosi raz jene 4a ze lju je bitno da poznaje svoje odnose raz jene sa insotranstvo .5obni Odnos raz jene je jednak koliniku uvoznih i izvoznih cjena6 /O/cGI'NI I'>cjena izvoza i I >cjena uvoza 9edjuti za ze lju je no(o bitniji dohodovni odnos raz jene koji pokazuje kapacitet ze lje za uvoz i dobije se kada se robni odnos raz jene po nozi sa koliino izvoza6 /O/RG/O/c Y X'G "I'NI )YX' Iri jer 3anade> velike ze lje 7ko se kanadske proizvodnja zita udvostruci i da ejdunarodna cjena zita izrazena u tekstilu padne sa 1 jedinice zita pre a 1 jedinci tekstila na 1 jedinicu zita za 0.B tekstila, odnoson sad 1 jeidnica tekstial se raz jenjuje za 2 jeidnice zita.2koliko se poetni odnosi raz jene iznosili 100, ili I'NI G 100, novi odnosi raz jene ce biti B0 sto je ostar pad u kanadski robni odnosi a raz jene. 4bo( to(a sto je novi edjunarodni odnos raz jene jednak inicijalno kanadsko do ace odnosu raz eje ,2 ita za 1 tekstila, oze o zakljuciti da 3anada ne a dobitaka od tr(ovine, edjuti ovaj zakljucak nije ispravan.!akon udvostruavanja proizvodnje zita,racio doace raz jene u 3anadi ce se po jeriti sa 2 zita za 1 tekstila na + zita za 1 tekstil.Da bi se izraunalo da li bi 3anada trebala da tr(uje ora se po(ledati novi a ne stari racio do ace raz jene.Dos uvijek se isplati da tr(uje zato sto je edjunarodni odnos raz jene 2 za 1 t, superioran u odnosu na novi racio do ace raz jene a to je + za 1 t. %tavise kanadski robni odnos raz jene ne ora opasti tako drastino,kao u pri jeru.2koliko strana tranja za kandaski zito elastina pad cjena zita ce voditi porastu tranje.5eci o da ako cjena zita padne sa 1 F na 0.M F po buelu,trazena koliina ce se povecati sa 100 na 200 busela.u ovoj situaciji kanadski robni odnos raz jee ce se po(orsati za 20 K, ali dohodnovni odnos raz jene ce se poboljsati za J0 K "M0N100)Y200G1J0. Ire a to e po jedno pokazatelju 3anada je po(orala svoj poloaj , po dru(o je poboljala...

2B.L>O teorija, pretpostavke i objasnjenja Aaktorska intenzivnost jeri relativno koristenje proizvodnih faktora u proizvodnji.Iroizvodnja el.ener(ije npr.zahtjeva no(o kapitala i relativno alo rada. Lekser>Olinova teorija tvrdi da se tr(ovina zasniva na razlika a u relativnoj raspolozivosti faktora proizvodnje.Ire a ovoj teoriji ze lja ce izvoziti proizvode ija proizvodnja zahteva intenzivnije korienje relativno obilnije( i jeftinije( faktora proizvodnje u ze lji, dok ce uvoziti proizvode ija proizvodnja zahtjeva intenzivnij ekorienje relativno retkih i skupih faktora proizvodnje. Iretpostavke L>O teorije6 1.postoje 2 ze lje"ze lja 1 i 2) ,2 proizvoda"' i R) i 2 faktora proizvodnje"rad i kapital)>s isao je da se islustruje teorija sa dvodi enzionalni podaci a 2.obje ze lje koriste istu tehnolo(iju u proizvodnji>znai da obje ze lje i aju pristup opti tehnika a proizvodnje i da ih koriste u svojoj proizvodnji. ?.proizvod Z je radno intenzivan a proizvod $ kapitalno intenzivan u obje ze lje>znai da proizvod Z zahtjeva relativno vie rada da bi se proizveo ne(o proizvod $ u obje ze lje.Ireciznije reeno to znai da je kolinik rada i kapitala".N3) veci za proizvod Z ne(o $ +.oba proizvoda se proizvode uz konstantne prinose u odnosu na obi proizvodnje>ukoliko ze lja 1 povea za 10 K iznos rada i iznos kapitala koji korsiti u proizvodnji proizvoda Z,njena proizvodnja proizvoda Z takodje ce rasti za 10 K. B.ne postoji ko pletna specijalizacija>znai da ak i pri slobodnoj tr(ovini obje ze lje nastavljaju da proizvode oba proizvoda.to znai da nijedan ze lja ne spada u (rupu vrlo alih J.ukusi su jednaki>znai da su preference tranje indentine u obje ze lje H.postoji perfektna konkurencija na oba proizvoda , oba faktora u obje ze lje>znai da su proizvodjai, potorai i tr(ovci porizvoda Z i $ u obje ze lje isuvie ali da bi uticali na cjene, isto vai i za korisnike i ponudjace rada i kapitala. M.postoji perfektna obilnost faktora unutar ze lje ali ne postoji edjunarodna obilnost faktora>znai da se rad i kapital slobodno kreu i da se krecu brzo iz (rana sa niski u (rane sa visoki prinosi a.!a dru(oj strani ne postoji edjunarodna obilnost faktora,tako da ce edjnarodne razlike postojati dok (od ne a edjunarodne tr(ovine. *.ne postoje transportni trokovi,carine niti ostale prepreke za slobodnu tr(ovinu.znaci da se specijalizacija nastavlja sve dok se ne izjednace kroz tr(ovinu relativne"i apsolutne) cjene proizvoda. 10.svi resursi su u potpunosti uposleni>znai da ne a neuposlenih resursa ili faktora u obje ze lje. 11. edjunarodna tr(ovina iz edju 2 ze lje je uravnoteena>ukupan uvozGukupan izvoz 2J i 2H. .Aaktorska intenzivnost i raspolozivost faktora L>O terija je terorija ko parativnih predosti zasnovana na faktorskoj raspolozivost.LO teorija su(erie da do edjunarodne tr(ovine dolazi usled razliite relativne raspoloivosti faktora tj.da se svaka ze lja specijalizuje za proizvodnju one vrse proizvoda koji u velikoj jeri koristi faktora proizvodnje koji ona obilato raspolaze. Aaktorska intenzivnost znai da se u proizvodnji odredjeno( proizvoda koristi vea koliina tano odredjeno( faktora kako bi se proizvodnja bila ekono ina tj.trokovi ini alni npr.tekstil je radno intenzivan , el .ener(ija kapitalno intenzivna a zito ze ljo intenzivna proizvodnja. Ovo ne znai da se proizvod oze proizvesti od 1 faktora proizvodnje niti da se ne oe proizvesti dru(i ko binacija a faktora proizvodnje. LO teorija je teorija ko parat.prednosti jer se raspolozivost faktora ne jeri u apsolutni vec u relativni odnosi a.Dedna ze lja oe npr.raspola(ati veci ukupni obradivi povrina a edjuti relevantan je odnos obradivih povrina sa broje stanovnika.Ovaj odnos utie na for iranje cjena koritenja ze lje i rada koje su relevantne za L>O teroriju.

2M.8lustracija LO teorije

3riva indiferenentnosti 8 je zajednika za obje ze lje zbo( pretpostavke o jednaki ukusi a.3riva indiferentnosti 8 je tan(enta na krivu proizvodnih o(unosti ze lje 2 utaki 7 i tan(enta krive proizvodnih o(unosti ze lje 2 u taki 7T.Ona odredjuje ravnotenu>relativnu cjenu proizvoda I7 u ze lji 1 i I7T u ze lji "na slici a).Ioto Ia[IaT ze lja 1 i a ko parativnu prednost u proizvodnji proizvoda Z, a ze lja 2 i a ko parat.prednost u proizvodnji proizvoda $.Iri tr(ovini"slika b) ze lja 1 proizvodi u taki @ i raz jeno Z za $ stie u taku & u potronji"trou(ao @;&).4e lja 2 proizvodi u taki @T i raz jeno $ za Z stie u &T"koja se poklapa sa &).Obje ze lje i aju koristi od tr(ovine jer troe na vioj krivoj indifentnosti 88.

2*..eontijev Iaradoks 0asili .eontijev je kraje +0ih (odina 20.vijeka uoio kako je a eriki izvoz radnointenzivan a a eriki uvoz kada bi bio substituisan do ai proizvodi a kapitalno intenzivan.Ovo je suprotno LO teore i budui da je 7 erika pre a ovoj teoriji trebalo da uvozi ranointenzivne proizvode a izvozi kapitalno intenzivne proizvode. Objanjenje za ovu pojavu vezano je za injenicu da 7 erika uvozi proizvode sa visoko sadrzino sirovine bez obzira da li su radno ili kapitalno intenzivni dok izvozi radno intenzivne ali se radi o visoko kvalifikovanoj radnoj snazi i radi se sa visoki trokovi a istraivanja i razvoja. ?0.8ntra>industrijska tr(ovina De pojava da ze lja istovre eno izvoi i uvozi iste proizvode odnosno proizvode koji se kalsifikuju u iste carinske i statistike kate(orije. Ova pojava je vezana za tr(ovinu iz edju razvijenih ze alja (dje se npr.istovre eno uvoze i izvoze auto obili.Objanjenje za ovu pojavu je najee vezano za ekono iju obi a, diferenciranje proizvoda i i perfektnu konkurenciju.

?1.Aor alni

odel intra intraindustrijske tr(ovine

3riva D je kriva tranje, dok 95 predstavlja od(ovarajuu krivu ar(inalnih prihoda.3riva D i a silazni na(ib jer se radi o diferencirano proizvodu."Iosto no(a preduzea prodaju sline proizvode kriva traznje je prilino elastina"D i a ali na(ib)./o znai d a ala pro jena cjene uslovljava velike pro jene obi a prodaje pos atrano( preduzea.Oblik trino( or(anizovanja (dje postoje no(a preduzea koja prodjau diferencirane proizvode i (dje je lak izlazak i ulazak u industrijsku (ranu,naziva se onopolistika konkurencija.)4bo( to(a je 95[I.!ajbolji nivo proizvodnje za onopolistiki konkurentno preduzee je u taki &"? jedinice) u kojoj je 95G9;.Iri koliini XG? I G 7; G+F"/7:37 7) i to je ujedno i taka preokreta"prihodi obezbjedjuju sa o nor alan povraaj sredstava na du( rok) 7; je kriva prosjenih trokova preduzea i i a silazni na(ib zbo( ekono ije obi a proizvodnje.

?+.9jerenje intraindustrijske tr(ovine 8ntraiindustrijska tr(ovina se jeri preko indeksa intraindustrijske tr(ovine, koji se izraunava na sledei nain6

?B.;iklus proizvoda Ovo iz arketin(a treba nauciti iz skripte ??.5eprezentativna tranja Dednostavan koncept koji kaze kako proizvodjai proizvode za do ace trite a onda da bi iskoristili prednosti ekono ije obi a pokuaaju da izvoze te proizvode na inostrano trite i to trite (dje postoji efektivna tranja to podrazu jeva adekvatnu kupovnu o o od(ovarajue ukuse. ?2.!ovi odel>nova teorija edjunarodne tr(ovine Iola 3ru( ana Objasnjenje edjunarodne tr(ovine u uslovi a (dje su nosioci tr(ovine preduzea

onopolisitka i oli(opolistika

2 zatvorenoj nacionalnoj privredi koju karakterie nopolistika privredna struktura proizvodjai i aju o(unost da poveaju cjene kako bi aksi izirali dobiti edjuti sa otvaranje ze lje konkurencija raste to dovodi do pada cjena i vee raznovrsnosti proizvoda i istovre eno iz trita ispadaju najslabili proizvo1ai tako da oni koji nastave da posluju o(u da poveavaju obi proizvodnje i tako iskoriste prednosti ek.obi a