Instytut Pamięci Narodowej

ZREALIZOWANE: PZPR w stanie wojennym na przykładzie Mazowsza

Tadeusz Ruzikowski
komentarz: Marcin Kula (IH UW)

PZPR w stanie wojennym na przykładzie Mazowsza oraz Warmii i Mazur

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza licząca 13 grudnia 1981 ok. 2600 tys. członków wchodziła w okres stanu
wojennego w fazie trwającego wewnętrznego kryzysu, którego najbardziej widocznym przejawem był proces
odchodzenia członków PZPR z szeregów partyjnych. Jego początek sięgał lipca-sierpnia 1980 roku, okresu burzliwych
wydarzeń społeczno-politycznych, których rezultatem było późniejsze powstanie "Solidarności". Liczebność
wojewódzkich instancji partyjnych w okresie lipiec-sierpień 1980 roku do grudnia 1981 roku zmniejszyła się o kilkanaście
proc. Przykładowe zmiany ilustruje poniższa tabela:

województwo

Okres

na początku

pod koniec

różnica

radomskie

31 VIII 1980-
13.XII 81

51666

44436

Strony 1/22
 Instytut Pamięci Narodowej

-7230

-13,9

ciechanowskie

XII 80-
31 XII 81

35313

30548

-4765

-13,4

warszawskie

VII 80-
31 XII 81

200812

177850

-22962

-11,4

Strony 2/22
 Instytut Pamięci Narodowej

Źródło: APW Otwock, Informacje o stanie poszczególnych wojewódzkich instancji partyjnych.

Wskutek jednoczesnego topnienia szeregów partii oraz rozszerzania się wpływów nowego ruchu związkowego narastał
kryzys w PZPR. Szczególnie był on widoczny w warszawskiej organizacji partyjnej obejmującej największą ilość
zakładów przemysłowych, w tym również tych największych. W stołecznym Komitecie Warszawskim PZPR zwracano
uwagę, że przed wprowadzeniem stanu wojennego w kluczowych warszawskich zakładach przemysłowych organizacje
partyjne, "zepchnięte zostały do głębokiej defensywy" [1] . Była ona na tyle głęboka, że np. w zakładach Wytwórni
Sprzętu Komunikacyjnego Okęcie doszło nawet do plebiscytu zorganizowanego najprawdopodobniej przez członków
"Solidarności", określanych w partyjnym dokumencie mianem "przeciwnika politycznego", na temat potrzeby istnienia
organizacji partyjnej w tymże zakładzie. Równocześnie partyjne władze wojewódzkie dostrzegały samokrytycznie
istniejące "rozchwianie ideologiczne", a także "znaczną utratę wpływu w środowiskach pracy" [2] . W istocie do grudnia
1981 r. większość odchodzących członków PZPR stanowili ci, którzy złożyli legitymacje partyjne, a wśród nich
największą grupę stanowili robotnicy- na których poparciu partyjnym władzom zależało formalnie z pewnością
najbardziej.
W okresie bezpośrednio poprzedzającym 13 grudnia, władze partyjne wskazywały na rzekome ataki na członków partii,
"nie tylko na stanowiskach pracy, lecz także w miejscu zamieszkania". W związku z tym głoszono w oficjalnej
propagandzie stan zagrożenia dla bezpieczeństwa członków partii, wobec których miano stosować także "terror
psychiczny" [3] .
Upowszechniana atmosfera zagrożenia służyła w istocie dużo większym stopniu mobilizacji szeregów partyjnych niż
obronie przed domniemanymi skrajnymi działaczami "Solidarności".
Rzekome zagrożenie członków partii było jednym z pretekstów do powoływania tzw. "oddziałów samoobrony" partyjnej.
Zakładano, że miały one służyć do ochrony instancji partyjnych, członków PZPR, oraz ich rodzin. Faktycznie jednak
grupy te były przydatne głównie do wykonywania zadań "w zakresie działalności polityczno-propagandowej, zwalczania
wrogiej dywersji i propagandy we wszelkich ich formach" [4] . Grupy samoobrony partyjnej w Warszawie i woj.
stołecznym były tworzone od końca pierwszej dekady grudnia 1981 r. Liczba ich członków w lutym 1982 r. sięgnęła
3200 osób (w kraju ok. 60 tys.) [5] . Członkowie tych grup, choć byli ochotnikami to jednak oficjalnie byli zgłaszani przez
egzekutywy i sekretarzy instancji partyjnych. Stanowili oni część członków partii najbardziej "ofiarną i doświadczoną" [6]
. Decyzją Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej z 3 lutego 1982 r., podjętą w porozumieniu z Wydziałem
Organizacyjnym i Administracyjnym KC PZPR, wspomniane oddziały zostały przekształcone w jednostki specjalistyczne
Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej pod nazwą Oddziały Polityczno-Obronne. Dotychczasowych członków
oddziałów samoobrony nie chcących należeć do ORMO zalecano "utrzymać przy instancjach partyjnych, tworząc z nich
grupy aktywu do wykorzystania w pracy partyjnej" [7] . System organizacyjny oddziałów oparty był na strukturze
wojskowej. Przy stołecznych komitetach dzielnicowych powstały bataliony, a w większych zakładach przemysłowych
Warszawy i większych ośrodkach administracyjnych województwa przyjęty został podział na kompanie i plutony.
Stworzony został również system alarmowy, powstały dowództwa poszczególnych szczebli. Funkcjonował także pion
polityczny. Oddziały wykonywały działania wspierające siły porządkowe, a także nieznane bliżej - zadania specjalne,
zlecone przez KW i dzielnicowe instancje partyjne. Można domniemywać, że podobnymi strukturami, choć zapewne w
mniejszej skali, dysponowały pozostałe wojewódzkie instancje partyjne.
Dla wielu członków partii wprowadzenie stanu wojennego było, jak można wnosić z partyjnych dokumentów,
"zaskoczeniem", a niekiedy nawet "szokiem" [8] . Pomimo to w późniejszych raportach z wielu instancji zapewniano o
"pełnym poparciu" członków partii dla wprowadzonego stanu wojennego. Niektórzy członkowie instancji partyjnych
narzekali, że dowiadywali się o wprowadzeniu stanu wojennego dopiero ze środków masowego przekazu. Szczególnie
na wsi, w Komitetach Gminnych oraz Podstawowych Organizacjach Partyjnych wielu towarzyszy było
"zdezorientowanych w tym co się dzieje w kraju". Nie bez powodu zapewne I sekretarz KG w Bieżuniu musiał
uświadamiać członków egzekutywy KG, że "stan wojenny nie został zwołany dla zabawy", a także wyjaśniał "gdyby było
dobrze w kraju na pewno nie byłyby [sic!] wprowadzony stan wojenny" [9] . Pomimo formalnego poparcia dla stanu
wojennego w wielu instancjach partyjnych członkowie PZPR bronili "Solidarności", "starali się ją usprawiedliwić" [10] . W

Strony 3/22
 Instytut Pamięci Narodowej

wielu organizacjach podstawowych PZPR, szczególnie wiejskich, zebrania POP nie odbywały się, czego przyczyną w
dużej mierze była rezygnacja z działalności w PZPR większości kilkunasto czy kilku osobowej organizacji partyjnej.
Stan wojenny zmusił PZPR do działania w nowych warunkach. Oprócz statutu podstawowym dokumentem regulującym
funkcjonowanie partii w tym okresie był dokument Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR odnoszący się do
kierowania partią "w warunkach ogłoszenia stanu zagrożenia bezpieczeństwa państwa". Kierunek zmian w partii mający
wpłynąć na jej "odnowienie" nakreślił również I sekretarz KC PZPR gen. Wojciech Jaruzelski w swoim sejmowym
przemówieniu z 25 stycznia 1982 r. W lutym 1982 kierunek deklarowanych zmian utrwaliły uchwały VII Plenum KC
PZPR. Na podstawie powyższych dokumentów instancje partyjne przygotowywały tzw. "plan działań bieżących"
formalnie ustalający zadania na najbliższą przyszłość. Wykonanie takich planów miało doprowadzić do "umocnienia
szeregów partyjnych", a także przywrócenia organizacjom partyjnym "wewnętrznej zwartości ideowej i organizacyjnej"
[11] . W skali ogólnopolskiej zaś miało doprowadzić do "przywrócenia partii zdolności działania i wypełniania
kierowniczej roli w życiu społecznym i politycznym kraju" [12] .
Naczelnym zadaniem stawianym od początku stanu wojennego było pozbycie się z partyjnych szeregów członków o
poglądach niezgodnych z, jak to ujmowano, "linią partii". Proces weryfikacji szeregów PZPR ułatwiał wspomniany
dokument BP KC PZPR, który dzięki ominięciu określonych statutem terminów pozwalał na szybsze rozpatrywanie
sprawy członka partii. Zapewniano jednak, że pomimo wprowadzenia przyspieszonego trybu przestrzegane są "zasady
wnikliwego, wszechstronnego badania każdej sprawy i bezsporności dowodów" [13] . Weryfikacja objęła większość
instancji partyjnych począwszy od KW aż do poziomu Komitetów Zakładowych, POP i Oddziałowych Organizacji
Partyjnych. Była, przynajmniej teoretycznie, przeprowadzana we wszystkich środowiskach w których funkcjonowała
PZPR. Oceniano postawę, zaangażowanie członków PZPR w działalność partyjną zarówno w okresie przed, jak i po
wprowadzeniu stanu wojennego. Brano pod uwagę także "ideowo-polityczne normy statutowe", obecność na
zebraniach, opłacanie składek, a także przynależność do NSZZ "Solidarność" [14] . Nota bene wielu członków partii nie
widziało sprzeczności w równoczesnej przynależności do PZPR i "Solidarności". Stąd wielu członków PZPR przeżywało
dylematy moralne. Jeden z członków egzekutywy ostrołęckiego KW zauważył wręcz, że "członkowie partii byli
zastraszeni" przymusem określania swojego stosunku do "Solidarności" [15] .
Weryfikacji dokonywały kilkuosobowe zespoły. W ich skład wchodzili członkowie partii, których postawa nie budziła
wątpliwości instancji nadrzędnych, a którą często nazywano "pryncypialną". Do zespołów weryfikacyjnych wchodzili
członkowie egzekutyw Komitetów Wojewódzkich [16] , Komitetów Dzielnicowych, etatowi pracownicy instancji,
członkowie komisji problemowych, działacze terenowych organizacji partyjnych oraz delegaci na IX zjazd PZPR [17] . W
większych instancjach jak np. Komitetach Dzielnicowych w Warszawie weryfikacja odbywała się dwustopniowo.
Najpierw zespół wysłany przez KD brał udział w posiedzeniach egzekutyw KZ/POP. Oceniał postawę i pracę członków
egzekutyw, kierownictw zakładów oraz sytuację polityczno-organizacyjną w danej POP [18] . Oprócz tego prowadzono
również indywidualne rozmowy z I sekretarzami POP. Na podstawie zebranych informacji określano liczbę członków
instancji z którymi miały być przeprowadzone indywidualne rozmowy. Do rozmów z nimi powoływano zespoły w których
składzie, oprócz kierownictwa instancji, znajdowali się także członkowie danej weryfikowanej POP "znani z pryncypialnej
postawy" [19] . Nadrzędna instancja oczekiwała informacji w określonym terminie na temat przebiegu weryfikacji w
podrzędnej organizacji partyjnej. W wypadku braku takiej informacji następowała interwencja zwierzchniej organizacji
PZPR. W małych organizacjach liczących kilkanaście osób proces weryfikacji odbywał się poprzez "samookreślenie się"
poszczególnych członków instancji podczas zebrania partyjnego.
Efektami rozmów weryfikacyjnych były m.in. skreślenia [20] i wydalenia [21] z PZPR. Do głównych przyczyn skreśleń
należał: "brak zainteresowania i zaniedbywanie obowiązków partyjnych", "łamanie obowiązków statutowych" oraz
"składanie legitymacji partyjnych" [22] . Powyższe przewinienia odnosiły się m.in. do nieuczestniczenia w partyjnych
zebraniach, nie opłacania partyjnych składek. Skreślani byli też ci, którzy przy zmianie miejsca pracy nie pobrali
przeniesień lub wzięli przeniesienia i nie zgłosili się do nowej instancji. Najczęściej faktu złożenia legitymacji w ogóle nie
uzasadniano. Wśród motywów oddawania legitymacji podawano "utratę zaufania do partii", "nieakceptowanie poczynań
partii", "względy rodzinne", "protest przeciwko stanowi wojennemu", a także "nieliczenie się kierownictwa partyjnego z
głosem szeregowych członków PZPR" [23] .
Źródło: Materiały komitetów wojewódzkich PZPR z lat 1981-1983.
Do przyczyn wydaleń należały: "nadużycia", "łapownictwo", "kradzież", "wykorzystanie stanowiska służbowego",

Strony 4/22
 Instytut Pamięci Narodowej

"klikowość", "rozrabiactwo", "wystąpienia klerykalne", "nie wywiązywanie się z obowiązków partyjnych", "nie
realizowanie uchwał partii", "tłumienie krytyki" (!), "dwulicowość", "pijaństwo" oraz "niewłaściwy stosunek do obowiązków
rodzinnych" (!) [24] . Wydalano z PZPR również za "niewłaściwy" sposób złożenia legitymacji partyjnej tzn. za
demonstracyjne jej pozbywanie się. Chodziło np. o rzucanie legitymacją, wyrywanie z niej zdjęć, darcie legitymacji czy
"aroganckie zachowanie się składających" [25] . Zasady skreśleń i wydaleń nie były jednoznaczne i zależały w dużej
mierze od indywidualnej oceny zespołu weryfikacyjnego czy też stanowiska egzekutywy lub (i) I sekretarza instancji
nadrzędnej, która daną decyzję akceptowała i formalnie zatwierdzała. Osoby które według obowiązujących przepisów
statutu PZPR kwalifikowały się do skreślenia- niejednokrotnie wydalano i na odwrót, te które w oczywisty sposób
należało wydalić- jedynie skreślano. Tak więc szacunki podawane przez instancje partyjne obarczone są
nieścisłościami. Jednakże odnotowana w dokumentach liczba skreśleń oraz wyraźnie mniejsza liczba wydaleń
najpewniej odpowiadają rzeczywistej proporcji występowania wspomnianych zjawisk. Największą grupę wydalonych
stanowili przyjęci do partii w latach 1976-1979 oraz w wieku 30-39 lat. Najwięcej decyzji o wydaleniu podejmowały
macierzyste organizacje partyjne członków partii. W mniejszym stopniu podejmowały je instancje nadrzędne.
Najrzadziej wreszcie wydalenie było wynikiem decyzji Komisji Kontroli Partyjnej (np. w woj. radomskim w pierwszym
półroczu 1982 r. wśród wydalonych 220 osób 114 (51,8%) wydaliły POP, nadrzędne instancje - 92 (41,8%), a Komisji
Kontroli Partyjnej 14 (6,3%) [26] . Podobne proporcje mają zastosowanie do osób skreślonych. Wszystkie decyzje o
skreśleniach i wydaleniach musiały być zaakceptowane przez instancję nadrzędną. Na tym etapie dochodziło często do
zmiany kwalifikacji decyzji niższej instancji. Była to np. zamiana skreślenia na wydalenie w przypadku uznania przez
przedstawiciela organizacji nadrzędnej złożenia legitymacji partyjnej za "niewłaściwe".
Wraz z wprowadzeniem staniu wojennego władze partyjne rozpoczęły na szeroką skalę akcję propagandową. Do
członków partii kierowano odezwy w formie ulotek w których działalnością "Solidarności" uzasadniano powstanie
kryzysu politycznego i gospodarczego, a także konieczność wprowadzenia stanu wojennego. Do czołowych pism
prowadzących kampanię propagandową przeciwko "Solidarności" należała "Trybuna Ludu" i "Żołnierz
Wolności". Ukazało się dziesiątki artykułów "demaskatorskich" (np. artykuły "Czy stan wojenny był konieczny", "Kto ukrył
się za robotniczymi plecami", "Kto organizował opozycyjną działalność", "Co ujawniono w "Mazowszu"- za obce
pieniądze [podtytuł]"), "W imię ocalenia ojczyzny", "Jak konfederaci przygotowywali zbrojny pucz", cykl artykułów pt.
"Scenopis narodowej zbrodni" [27] . Wiele głównie miejskich instancji, wydawało własne pisma informacyjne jak np. na
warszawskim Mokotowie, gdzie ukazywały się "Wiadomości Mokotowa".
W pierwszych dniach stanu wojennego w wielu nadrzędnych instancjach partyjnych (np. KD czy KG) organizowane były
spotkania informacyjne dla I sekretarzy KZ i POP, których zapoznawano z bieżącym rozwojem sytuacji w kraju oraz z
przepisami stanu wojennego. Częstotliwość tych spotkań w miastach była dość duża i początkowo odbywały się one
nawet dwa razy dziennie. Równolegle do wspomnianych działań wysyłano aktyw partyjny do zakładów pracy by
nadzorować zakładowe organizacje partyjne, szczególnie tam, gdzie duże wpływy miała "Solidarność". Przykładowo
stołeczny KW pierwszego dnia stanu wojennego wysłał 34 etatowych pracowników do 19 największych warszawskich
zakładów pracy. Udzielali oni organizacjom partyjnym "wszechstronnej pomocy", która miała teoretycznie na celu
"ideowe i organizacyjne" wzmocnienie instancji [28] . Faktycznie dzięki tym wysłannikom wiele zebrań partyjnych w
ogóle mogło się odbyć, a w instancjach gdzie silne były nastroje kontestatorskie wobec stanu wojennego wpływali oni
tak na przebieg zebrań, aby podejmowane decyzje i uchwały zgodne były z zamierzeniami zwierzchnich władz
partyjnych.
Podstawowym obowiązkiem członków partii w stanie wojennym, wynikającym ze wspomnianych dokumentów, była
intensyfikacja aktywności partyjnej, a także poparcie i angażowanie się w realizację decyzji Wojskowej Rady Ocalenia
Narodowego. Podobnie oczekiwano jednoznacznego "określenia postawy ideowej", aprobującej
"marksistowsko-leninowskie" zasady statutu PZPR [29] . Dobrze widziane również było aktywne uczestnictwo
w "odbudowie jedności ideowej i zwartości organizacyjnej szeregów partyjnych na gruncie leninowskich zasad
ideowych i organizacyjnych" [30] . W przypadku należących do "Solidarności" żądano opuszczenia jej szeregów.
Władze naczelne PZPR oczekiwały rozwiązania nieformalnych struktur partyjnych takich jak np. w Warszawie Klub
"Warszawa 80", czy Klubu im. Karola Marksa [31] .
Szeregowi członkowie PZPR mieli wspierać powstawanie i działalność Obywatelskich Komitetów Ocalenia
Narodowego- "platformy autentycznego współdziałania Polaków, niezależnie od ich orientacji światopoglądowych i

Strony 5/22
 Instytut Pamięci Narodowej

przynależności partyjnej" [32] . Niekiedy wzywano nie tylko do wspierania powstających Obywatelskich Komitetów
Ocalenia [zamiennie używane Odrodzenia] Narodowego, ale wręcz do ich powoływania [33] . Zaangażowania członków
partii oczekiwano także przy powstawaniu Komisji Socjalnych, Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego oraz w
drugiej połowie 1982 r. w zakresie tworzenia nowych związków zawodowych.
Obowiązkiem członków partii była też walka z "dywersją propagandową" [34] i "przejawami kontrrewolucyjnymi" [35] . W
tym względzie pożądany, z punktu widzenia władz partyjnych, był udział w działalności "aktywu partyjnego" [36] . Jego
działalność miała ograniczyć wpływ opozycji i jej propagandy na społeczeństwo, szczególnie w okresie napięć
społeczno-politycznych (m.in. przed i w trakcie 1 i 3 maja, 31 sierpnia oraz 10 listopada, a także podczas wizyty papieża
Jana Pawła II w czerwcu 1983 r.). Działania te w większości były podejmowane jedynie w Warszawie, gdzie przejawy
oporu społecznego były najsilniejsze.
Władze wojewódzkie PZPR oczekiwały również od członków partii podnoszenia poziomu swojej wiedzy "ideologicznej"
od której, jak wielokrotnie podkreślano w partyjnych dokumentach, zależała prawidłowa [czytaj zgodna z intencjami
władz partyjnych T.R.] postawa członków partii. Stąd często powtarzanym w kontekście poprawy działania PZPR był
postulat uczestnictwa w szkoleniach partyjnych. To właśnie ich brak uznawano za jedną z głównych przyczyn kryzysu w
partii. Miały one służyć przede wszystkim pobudzeniu w partii dyskusji na tematy ideologiczne [37] .
Powstawanie OKON w dużej mierze było zasługą członków PZPR. Do rzadkości należało podejmowanie inicjatywy w
tym względzie przez przedstawicieli Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego czy Stronnictwa Demokratycznego.
Komitety powstawały zarówno w zakładach pracy jak i w osiedlach mieszkaniowych, choć częściej w tych ostatnich.
Podobnie, choć z większym trudem powoływano je na wsiach, gdzie wpływy partii były znacząco mniejsze. W
Warszawie i województwie do kwietnia 1982 r. powołano 138 OKON, w woj. ostrołęckim - 67, radomskim 130, płockim -
53, ciechanowskim do połowy czerwca 1982 r. działało 155 OKON [38] . Członkowie PZPR stanowili przeważnie
najliczniejszą grupę w ramach danego Komitetu. Instancje partyjne przygotowywały także regulaminy OKON, jak
również proponowały jego skład [39] .
Znaczny również był udział członków partii w Komisjach Socjalnych, choć formalnie komisje takie powoływali naczelnicy
gmin bądź dyrekcje zakładów pracy. Zdarzało się też, że komisje tworzono bez udziału członków partii (np. Polskie Linie
Lotnicze "LOT", Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne "Polfa", PKP Warszawa-Praga) [40] . Działalność komisji w
dużej mierze ograniczona była kryzysową sytuacją gospodarczą która.
Fiaskiem zakończyła się próba odbudowy zaufania do PZPR, gdyż w roku 1982 nastąpił dalszy kilkunastoprocentowy
spadek liczebności organizacji partyjnych w poszczególnych województwach:

W pierwszym półroczu 1983 r. liczebność wojewódzkich instancji spadła o kolejne kilka procent. Np. w woj.
warszawskim ilość członków PZPR w tym okresie zmniejszyła się o 2,59 proc. (o 5984) [41] , a w woj. ciechanowskim o
4,7 proc.(o 1257) [42] .
Występowały duże trudności z realizacją postulatu weryfikacji partyjnych szeregów, podstawowego z punktu widzenia
władz PZPR. W tym zakresie zwracano uwagę na nadużywanie formuły "samooceny" [43] członków partii, którą
określano jako zbyt "powierzchowną" co stawiało w dużej mierze pod znakiem zapytania rezultaty weryfikacji.
Niejednokrotnie odwlekano rozstrzygającą decyzję wobec członka PZPR używając formuły "zawieszenia w prawach i
obowiązkach członka partii" [44] .
Niepokojono się tym, że zmiany kadrowe podejmowane w wyniku rozmów wykonywane były niekonsekwentnie. Były
przypadki, że zmieniano całą egzekutywę a pozostawiano I sekretarza. Obserwowano w całym procesie bierność i
oczekiwanie na "dyrektywy", które następnie były "spłycane". Czyniono także zarzuty stawiania na plan pierwszy
interesu zakładu a nie instancji partyjnej [45] . Szczególnie w wiejskich instancjach nie spieszono się z faktycznym
pozbywaniem się członków partii, gdyż jak stwierdził jeden z gminnych działaczy PZPR "w aktyw nie jesteśmy bogaci"
[46] . W miastach, gdzie instancje partyjne były liczniejsze problemem były raczej niesprzyjające weryfikacji nastroje
wewnątrzpartyjne. Z tego też względu efekty akcji były wręcz symboliczne. W warszawskich organizacjach partyjnych w
ramach weryfikacji do kwietnia 1982 r. odwołano 51 I sekretarzy POP i tyle samo organizacji rozwiązano (w tym
większość ze względu na zbyt małą liczebność instancji) [47] . Znaczyło to, że na przeszło 3400 podstawowych instancji
partyjnych w woj. warszawskim odwołano jedynie ok. 1,5 proc I sekretarzy.
Członkowie partii brali też udział w inicjowaniu i powoływaniu nowych związków zawodowych w październiku 1982 r.

Strony 6/22
 Instytut Pamięci Narodowej

Jeszcze przed uchwaleniem ustawy z 8 października 1982 r. o związkach zawodowych wielu członków partii weszło w
skład "grup inicjatywnych" powstających w zakładach pracy. Ich powoływaniu, często w tajemnicy przed załogami,
towarzyszyła aura tajemniczości, skrytości. Oficjalnie nie chciano wyprzedzać wejścia w życie ustawy o związkach
zawodowych. Nieoficjalnie obawiano się reakcji pracowników, szczególnie w zakładach gdzie znaczne wpływy
posiadała "Solidarność". Także wielu szeregowych członków PZPR uznawało tę nową inicjatywę za "przedwczesną". Z
powyższych względów w wielu zakładach grupa inicjatywna w ogóle się nie ujawniała ze względu na niekorzystną
atmosferę panującą wokół procesu formowania nowych związków zawodowych. Realizowana z dużym wysiłkiem akcja
tworzenia nowego ruchu związkowego do lipca 1983 zaowocowała, jeśli wierzyć partyjnym informacjom, udziałem w nim
ok. 1/3 pracowników. Odsetek przynależności środowiska pracowniczego do nowych związków zawodowych w
poszczególnych województwach przedstawia poniższy wykres:

Źródło: Archiwum Państwowe m. st. Warszawy o/Otwock, KW PZPR

Walka z opozycyjnymi ulotkami, wydawnictwami oraz zachodnimi rozgłośniami radiowymi nie dała pożądanych efektów.
Szczególnie w miastach pracownicy- członkowie partii mięli dość dobry dostęp do niezależnych czasopism. Wielu
słuchało również zachodnich rozgłośni konfrontując otrzymane tą drogą informacje z oficjalnymi. Władze wojewódzkich
instancji partyjnych nie były w stanie zmniejszyć wpływu wspomnianych źródeł informacji na członków partii pomimo
drukowania tysięcy egzemplarzy biuletynów i ulotek propagandowych oraz partyjnej prasy dostarczanej do zakładowych
instancji. Problemem było wszak nader słabe czytelnictwo tych materiałów. Tak więc realne możliwości oddziaływania tą
drogą na członków partii były prawie żadne.
Podobnie słabe efekty przyniosły próby wpływania na kształtowanie się właściwych z punktu widzenia PZPR nastrojów
w zakładach pracy i na ulicach Warszawy, szczególnie w czasie planowanych przez opozycję strajków i protestów.
Przykładowo przed obchodami 1 maja wysłano do szeregu warszawskich zakładów pracy naukowców z WSNS,
pracowników politycznych, którzy przeprowadzali spotkania z załogami, w tym z bezpośrednim nadzorem - kadrą
kierowniczą średniego szczebla- majstrami, kierownikami działów itp. W tym samym czasie rozkolportowano 150 tys.
egz. materiałów propagandowych. Przed 13 V natomiast zmobilizowano 1,5 tys. aktywistów którzy obserwowali
kierowców i motorniczych komunikacji miejskiej. Podobna akcja została przeprowadzona również 31 sierpnia - pod
kryptonimem "tramwaj". Jej potrzebę kwestionował później jeden z członków dzielnicowej instancji partyjnej, który
zauważył, że "niektórzy towarzysze np. tow. K. ucierpieli z tego powodu [przeprowadzenia tej akcji - T.R.], gdyż w
godzinach przejazdu znaleźli się w miejscu prowadzonej akcji milicyjnej" [48] . Równolegle tego dnia warszawski aktyw
partyjny "przeciwdziałał próbom politycznej prowokacji i wzniecaniu niepokojów w zakładach pracy" [49] .
W sprawie szkoleń partyjnych wiele mówiono ale niewiele czyniono. Duże wpływy "Solidarności" w wielu zakładach
pracy, kryzys gospodarczy, a także brak wiary w możliwości zmian w ramach aktywności w PZPR zniechęcały do
uczestnictwa w szkoleniach wielu członków partii. W październiku 1982 r. jedynie 20-30 proc. zakwalifikowanych na
kursy w stołecznym Wojewódzkim Ośrodku Kształcenia Ideologicznego uczęszczało na nie. Mizerna była znajomość
dokumentów partyjnych odnoszących się do systemu szkoleń [50] . Stąd też np. przyjmowano kandydatów na członków
partii bez zaliczenia przez nich podstawowego kursu ideologicznego. Nastroje w tym zakresie dobrze ilustrują cytowane
w partyjnych dokumentach wypowiedzi, stwierdzające że: "po co się szkolić, jeżeli w życiu jest i tak inaczej niż na
zajęciach" albo "po co dyskutować jeżeli i tak nie będzie to miało istotnego wpływu na podejmowane decyzje" czy też
wreszcie "nie mam na to czasu, bo musze stać w kolejkach lub zająć się domem" [51] . Tak więc świadomość
rzeczywistości partyjnej oraz problemów dnia codziennego działała hamująco na kandydatów na adeptów partyjnych
kursów. Lektoraty Komitetów Dzielnicowych i Komitetów Miejskich PZPR w zasadzie się rozpadły a działały jedynie te
funkcjonujące w ramach komitetu wojewódzkiego. Jeszcze dramatyczniej wyglądała sytuacja w Komitetach Gminnych i
wiejskich organizacjach partyjnych, gdzie akcji szkoleniowej w zasadzie nie prowadzono. Przyczyn takiego stanu rzeczy
dopatrywano się m.in. w objęciu stanowisk kierowniczych w instancjach PZPR przez dużą liczbę niedoświadczonych
aktywistów [52] . Do końca stanu wojennego władze partyjne nie odbudowały systemu szkoleń i nie osiągnęły poziomu
uczestnictwa w nich choćby zbliżonego do moskiewskiej organizacji Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego,
przywoływanej jako wzorcowej, gdzie uczestnictwo w szkoleniu uznawane było za wyraz "najwyższego uznania" -
odmiennie niż uważali szeregowi członkowie PZPR. Na zebraniach partyjnych zamiast, tak pożądanych przez władze
partyjne, dyskusji na tematy ideologii dominowały sprawy socjalno- bytowe.

Strony 7/22
 Instytut Pamięci Narodowej

***
Stan wojenny nie poprawił znacząco sytuacji PZPR w wojewódzkich instancjach partyjnych tak jak tego oczekiwano. Do
końca stanu wojennego utrzymywała się, choć zahamowana z początkiem 1983 roku, tendencja spadkowa w stanie
liczebnym organizacji partyjnych. Podobnie wiele do życzenia pozostawiała aktywność członków PZPR. Nadal zebrania
partyjne odbywały się w większości nieregularnie (normą statutową było odbywanie zebrań partyjnych przynajmniej raz
na miesiąc). Pod koniec stanu wojennego w Warszawie, gdzie możliwości mobilizacyjne PZPR były największe,
wspomniany statutowy obowiązek wypełniało jedynie 16,3 proc. z 80 zbadanych największych organizacji partyjnych.
Niewątpliwie wpływ na taki stan miała również niewielka stosunkowo liczba młodych członków partii (do 29 lat), którzy
stanowili ledwie ok. 6 proc. ogólnej liczby członków PZPR. Podobnie bardzo niewielki udział ludzi młodych był w
OKON-ach, gdzie z ramienia partii należeli do nich w dużej mierze emeryci oraz działacze partyjni z wieloletnim stażem.
Problemy mobilizacji szeregów PZPR - z nazwy robotniczej - w zakładach pracy wynikały również z obiektywnego faktu,
że robotnicy wcale nie stanowili większości w partyjnych szeregach. W porównaniu z niektórymi krajami obozu
socjalistycznego robotnicy w Polsce stanowili najmniejszy odsetek członków partii. Tak więc PZPR była partią najmniej
robotniczą w grupie sześciu krajów bloku państw socjalistycznych.
Źródło: APW o/Otwock, KW PZPR.
Robotnicy nie stanowiący większości członków PZPR często nie rozumieli języka dyrektyw do nich kierowanych przez
KC czy instancje wojewódzkie. Czuli oni również, że pomimo nazwy PZPR, byli pozbawieni realnego wpływu na
podejmowane decyzje, a ich zdanie w zasadzie w ogóle się nie liczyło. Zwracali oni na to uwagę podczas wielu zebrań
partyjnych. Władze PZPR zdawały sobie również sprawę, że liczba członków PZPR stanowiła najmniejszy odsetek
ogólnej liczby dorosłych Polaków wśród pięciu krajów tzw. "demokracji ludowej".

Źródło: APW o/Otwock, KW PZPR.

Nie najlepiej działo się z wynikami weryfikacji. W istocie zmiany będące jej rezultatem miały wielce ograniczony
charakter i w zasadzie nie wpłynęły na poprawę działania organizacji partyjnych. Proces ten nie wpłynął też na zmianę
postaw członków partii, którzy nadal w dużej mierze pozostawali bierni, nie angażowali się w partyjną działalność oraz
byli ostrożni wobec wspomnianych inicjatyw popieranych przez władze PZPR. W minimalnym stopniu weryfikacja objęła
sądownictwo, środowiska kultury, wyższych uczelni, szkolnictwa podstawowego i średniego. Również służba zdrowia
okazała się być odporną w dużej mierze na ten proces. Jego samego nigdy nie uznano za ostatecznie zakończony.
Faktycznie miała miejsce permanentna weryfikacja powtarzana w pewnych odstępach czasu. W osiągnięciu tak
miernych efektów kampanii weryfikacyjnej dużą rolę odegrał opór w samych szeregach partyjnych. Obawiano się m.in.
tego, że proces "dyscyplinowania partii" zostanie w pewnym momencie zatrzymany odgórnymi decyzjami, a "gorliwi"
działacze niższych szczebli zostaliby postawieni w dwuznacznej sytuacji [53] . Wielu członków PZPR widziało rozdźwięk
między stanowczością z jaką weryfikowano szeregowych członków partii a jego brakiem wobec karania byłych
dygnitarzy obwinianych za doprowadzenie do kryzysu gospodarczego i politycznego. W tym względzie wielkim
rozczarowaniem było VII Plenum KC PZPR z lutego 1982 r. na którym spodziewano się rozliczeń. Przez wielu członków
partii PZPR była postrzegana przede wszystkim przez pryzmat problemów gospodarczych. W sytuacji ostrego kryzysu i
niespełnionych wielu poprzednich deklaracji "odnowy" po prostu nie wierzono w faktyczne zmiany, zarazem dystansując
się od aktywnej działalności partyjnej.
PZPR nie udało się odzyskać inicjatywy w zakładach pracy. Uspokojenie nastrojów w zakładach, które zaobserwowano
wraz z nadejściem 1983 roku wynikało nie z rezultatów działania członków partii lecz raczej z mniejszej aktywności
opozycji politycznej w tychże zakładach. Stan taki wynikał z ogólnego uspokojenia nastrojów społecznych, które było
spowodowane zmęczeniem stanem wojennym oraz trudnościami gospodarczymi oraz związanymi z tym
permanentnymi brakami oraz podwyżkami cen. Nadal w stanie wojennym dochodziło w fabrykach do konfliktów
administracji zakładowej z miejscowymi instancjami partyjnymi, których opinia nie była brana pod uwagę przy
obsadzaniu wielu stanowisk przez dyrekcje [54] . W jednym z dokumentów wręcz niepokojono się o występującą
"swoistą dominację administracji nad partią" [55] . Niewątpliwie hamującą rolę wobec partyjnych działań w największych
zakładach pracy odgrywali komisarze wojskowi do których w okresie stanu wojennego należała faktyczna władza w
zmilitaryzowanych przedsiębiorstwach. Na zebraniach partyjnych skarżono się na dzierżenie faktycznej władzy przez
wojsko, a także na zepchnięcie organizacji partyjnych na "drugi plan". Wyrażano także zaniepokojenie przyszłością po

Strony 8/22
 Instytut Pamięci Narodowej

odejściu komisarzy z zakładów pracy w sytuacji ciągłej bierności członków PZPR [56] .
Nie lepiej z mobilizacją szeregów partyjnych było na wsi. Rolników w głównej mierze interesowało zaopatrzenie w
Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w środki ochrony roślin czy - tradycyjnie już - sznurek do snopowiązałek
[57] . Zebrania wiejskich POP odbywały się z reguły jedynie w okresie zimowym [58] . Problemy wiejskiego życia, nawet
w chwilach napięć i akcji opozycji w miastach, wypełniały tematykę posiedzeń wiejskich instancji PZPR. Pod tym
względem stan wojenny nic nie zmienił w pracy partyjnej w środowisku wiejskim. Dla większości członków wiejskich
instancji PZPR ważniejsze niż zebrania partyjne były bieżące sprawy związane z codzienną gospodarką rolną, życiem
wsi.
Władze PZPR odniosły porażkę zarówno w dziedzinie oddziaływania propagandowego na swoich członków jak i
zwalczania rozpowszechniania informacji niezależnej. Konfrontacja treści informacji partyjnych i oficjalnej propagandy z
niezależną prasą wywoływała u wielu członków partii konsternację, która rzutowała na osłabienie działalności członków
partii. Praktycznie aktywna była jedynie grupa stałych działaczy a także etatowi pracownicy instancji [59] . Przez cały
okres stanu wojennego PZPR nie dopracowała się też (o czym po wielokroć wspominano i co wypominano w gremiach
wojewódzkich kierownictw partyjnych) sprawnego systemu informacji [60] .
Trafnie podsumował stan partii w stanie wojennym jeden z dyskutantów w ostrołęckim KW, który stwierdził, że "partia
sprawia wrażenie, że działalność jej ożywiła się, tętni życiem. Ale faktycznie jest to często działalność werbalna" [61] . W
takim stanie, głównie werbalnej, aktywności PZPR dotrwała do końca stanu wojennego nie zyskując "przewodniej roli"
nominalnie zapisanej dla niej w Konstytucji PRL.

[1] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-60, k. 29, Sprawozdanie z działalności warszawskiej organizacji partyjnej w okresie
od 30 VI 1981 do 31 grudnia 1982 r. [II 1983].

[2] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV - 53, k. 2, [24 IV 1982 r.], Informacja o realizacji uchwał KC PZPR po 13 grudnia
1981 r.

[3] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-60, k. 29, Sprawozdanie z działalności warszawskiej organizacji partyjnej w okresie
od 30 VI 1981 do 31 grudnia 1982 r. [II 1983].

[4] APW Otwock, KW PZPR, 100/V-t.40, k.1, Notatka w sprawie przekształcenia oddziałów samoobrony KW PZPR.

[5] APW Otwock, KW PZPR, 100/V- t. 40, Notatka w sprawie przekształcenia oddziałów samoobrony PZPR, [19 II 1982
r.]; APW Otwock, KW PZPR, 100 V t. 40, [Pismo KC PZPR do sekretarzy KW w sprawie przekształcenia oddziałów
samoobrony],[9 II 1982 r.] .

[6] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV - 53, k. 7, [24 IV 1982 r.], Informacja o realizacji uchwał KC PZPR po 13 grudnia
1981 r.; APW Otwock, KW PZPR, 100 V t. 40, [Pismo KC PZPR do sekretarzy KW w sprawie przekształcenia oddziałów
samoobrony],[9 II 1982 r.] .

[7] APW Otwock, KW PZPR, 100/V-t.40, k. 19, Decyzja Komendanta Głównego MO.

Strony 9/22
 Instytut Pamięci Narodowej

[8] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-53, Informacja o realizacji uchwał KC PZPR po 13 grudnia 1981 r.

[9] APW Otwock, KW PZPR, 12/IV-4, Protokół nr 9/81 z posiedzenia egzekutywy KG [24 XII 1981]

[10] APW Otwock, KW Ostrołęka, 1/IV-35, Uwagi, spostrzeżenia o pracy instancji - KM Wyszków. [15 I 1982 r.]

[11] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-53, Informacja o realizacji uchwał KC PZPR po 13 grudnia 1981 r. [IV 1982 r.]

[12] Ibidem.

[13] AAN, KC PZPR, Wydz. Org., 743, Informacja o pracy Warszawskiej Komisji Kontroli Partyjnej.

[14] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-5, Informacja o realizacji planu działań bieżących warszawskiej organizacji
partyjnej /przyjętego uchwałą egzekutywy w dniu 24 XII 1981/ w stołecznych zakładach przemysłowych [I 1982 r.]; AAN,
KC PZPR, Wydz. Org., 747, Informacja o realizacji planu działania warszawskiej organizacji partyjnej- PragaPółnoc.

[15] APW Otwock, KW Ostrołęka, 1/IV-35, k. 4. Protokół z posiedzenia egzekutywy KW, [25 I 1982 r.]

[16] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-53, Informacja o realizacji uchwał KC PZPR po 13 grudnia 1981 r. [IV 1982 r.]

[17] AAN, KC PZPR, Wydział Organizacyjny, 747, Informacja o realizacji planu działania warszawskiej organizacji
partyjnej w dzielnicy Ochota.

[18] AAN, KC PZPR, Wydział Organizacyjny, 747, Informacja o realizacji planu działania warszawskiej organizacji
partyjnej w dzielnicy Ochota.

[19] AAN, KC PZPR, Wydz. Org., 747, Informacja o realizacji planu działań warszawskiej organizacji w KD Śródmieście.

[20] Formalne usankcjonowanie faktycznej rezygnacji z członkostwa związane z brakiem aktywności partyjnej członka
PZPR.

[21] Związane raczej z przewinieniami członka PZPR nie odnoszącymi się bezpośrednio do działalności partyjnej np.
malwersacje finansowe, nadużycia, łapownictwo.

Strony 10/22
 Instytut Pamięci Narodowej

[22] Archiwum Państwowe Olsztyn, KW PZPR, 1141/426, k. 4, 5,Referat Egzekutywy KW PZPR w Olsztynie
wygłoszony przez I sekretarza na Plenarnym Posiedzeniu w dniu 15 lutego 1982 r.

[23] Ibidem, k. 5.

[24] Archiwum Państwowe Olsztyn, KW PZPR, 1141/426, k. 4, 5,Referat Egzekutywy KW PZPR w Olsztynie
wygłoszony przez I sekretarza na Plenarnym Posiedzeniu w dniu 15 lutego 1982 r.; APW Otwock, KW PZPR,
Informacja o realizacji uchwał KC PZPR po 13 grudnia 1981 r. [IV 1982 r.].

[25] APO, KW PZPR, 1141/409, Informacja o rozwoju wojewódzkiej organizacji partyjnej w okresie VI 1980- XII 1982 r.

[26] APR, KW PZPR, 82, Informacja o aktualnym stanie wojewódzkiej instancji partyjnej [IX 1982 r.].

[27] "Trybuna Ludu" 1981 nr 294/15 XII, 296/17 XII, 297/18 XII,299/21 XII; "Żołnierz Wolności" 14 XII 1981 r., 1982 nr 4
II; P. Piotrowski, Propaganda wojskowa w latach 1980-1981 i w stanie wojennym, Biuletyn IPN, nr 11, XII 2001 r.

[28] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV - 53, k. 4, [IV 1982 r.], Informacja o realizacji uchwał KC PZPR po 13 grudnia
1981 r.

[29] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-55, Plan działania warszawskiej organizacji partyjnej w wykonaniu zadań
wynikających z referatu BP i uchwały VII Plenum KC PZPR.

[30] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-51, Informacja o realizacji planu działań bieżących warszawskiej organizacji
partyjnej

[31] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-55, Plan działania warszawskiej organizacji partyjnej w wykonaniu zadań
wynikających z referatu BP i uchwały VII Plenum KC PZPR.

[32] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-55, Plan działania warszawskiej organizacji partyjnej w wykonaniu zadań
wynikających z referatu BP i uchwały VII Plenum KC PZPR.

[33] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-51, Informacja o realizacji planu działań bieżących warszawskiej organizacji
partyjnej.

[34] Chodzi m.in. o rozpowszechniane ulotek i bibuły na ulicach, zakładach pracy, osiedlach, rzadziej na wsi.

Strony 11/22
 Instytut Pamięci Narodowej

[35] Pojęcie bardzo szerokie, w jego zakres z pewnością można zaliczyć szeroko pojęte akcje podziemia
"solidarnościowego" np. wystąpienia uliczne, sabotaże w zakładach pracy czy wywieszane list tzw. "kolaborantów"-
osób aktywnie wspierających władze w stanie wojennym, w tym także członkowie partii; APW Otwock, KW PZPR,
100/IV-55, Plan działania warszawskiej organizacji partyjnej w wykonaniu zadań wynikających z referatu BP i uchwały
VII Plenum KC PZPR.

[36] Aktyw partyjny- nazwa określająca zarówno etatowych pracowników instancji partyjnych, ale częściej używany w
znaczeniu przedstawicieli partii oddelegowanych do wykonania zadań - najczęściej związanych z walką z "dywersją
propagandową" - zleconych przez instancje partyjne.

[37] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-56, Aktualny stan szkolenia partyjnego w warszawskiej organizacji partyjnej [X
1982 r.]

[38] Na podstawie informacji partyjnych zgromadzonych w zasobach archiwów państwowych.

[39] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-52, k. 2, 4, Informacja dotycząca powstawania i działalności OKON w Warszawie i
stołecznym województwie.

[40] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-51, Informacja o realizacji planu działań bieżących warszawskiej organizacji
partyjnej.

[41] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-68, Ocena stanu ilościowego i składu warszawskiej organizacji partyjnej, [X 1983
r.]

[42] APW Otwock, KW Ciechanów, 1/IV-23, Informacja o procesach zachodzących w składzie wojewódzkiej organizacji
partyjnej w I półroczu 1983 r.

[43] Formuła oceny członka partii polegająca na jego osobistej ocenie własnej postawy wobec zagadnień wskazanych
np. przez komisję weryfikacyjną. Do podstawowych tematów rozmów należał stosunek członka partii do "Solidarności"
oraz stanu wojennego.

[44] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-51, Informacja o realizacji planu działań bieżących warszawskiej organizacji
partyjnej.

[45] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-55, Plan działania warszawskiej organizacji partyjnej w wykonaniu zadań
wynikających z referatu BP i uchwały VII Plenum KC PZPR.

[46] APW Otwock, KW Ciechanów, 12/IV-4, Protokół pos. Egzekutywy [2 X 1982 r.]

Strony 12/22
 Instytut Pamięci Narodowej

[47] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV - 53, k. 6, [24 IV 1982 r.], Informacja o realizacji uchwał KC PZPR po 13 grudnia
1981 r.

[48] APW Otwock, KD PZPR, 101/IV-25, Protokół z posiedzenia egzekutywy KD Mokotów, [1 IX 1982 r.]

[49] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-55.

[50] APW Otwock, KW PZPR, , 100/IV-56, Aktualny stan szkolenia partyjnego w warszawskiej organizacji partyjnej.[X
1982 r.]

[51] Ibidem.

[52] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-56, Informacja o wynikach wizytacji przeprowadzonej przez zespoły Komisji
Polityczno-Organizacyjnych KW PZPR w instancjach partyjnych I stopnia.[X 1982 r.]

[53] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-51, Informacja o realizacji planu działań bieżących warszawskiej organizacji
partyjnej

[54] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-58, Sprawozdanie z kontroli warszawskiej instancji partyjnej w [zakresie] realizacji
zadań wynikających z uchwały VII Plenum KC PZPR z zaleceń Biura Politycznego.[ XI 1982]

[55] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-55, Plan działania warszawskiej organizacji partyjnej w wykonaniu zadań
wynikających z referatu BP i uchwały VII Plenum KC PZPR.

[56] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-53, Informacja dot. wypowiedzi robotników warszawskich zakładów pracy na
spotkaniach z członkami egzekutywy KW PZPR.[IV 1982 r.]

[57] APW Otwock, KW Ciechanów, 14/IV-4, k. 245, Informacja o pracy POP z uwzględnieniem roli aktywu
współpracującego z POP.

[58] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-56, Informacja o wynikach wizytacji przeprowadzonej przez zespoły KPO KW
PZPR w instancjach partyjnych I stopnia.

[59] APW Otwock, APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-56, Informacja o wynikach wizytacji przeprowadzonej przez zespoły
Komisji Polityczno-Organizacyjnych KW PZPR w instancjach partyjnych I stopnia.[X 1982 r.]

Strony 13/22
 Instytut Pamięci Narodowej

[60] APW Otwock, KW PZPR, 100/IV-58, Sprawozdanie z kontroli warszawskiej instancji partyjnej w [zakresie] realizacji
zadań wynikających z uchwały VII Plenum KC PZPR z zaleceń Biura Politycznego.[ XI 1982]; APW Otwock, APW
Otwock, KW PZPR, 100/IV-56, Informacja o wynikach wizytacji przeprowadzonej przez zespoły Komisji
Polityczno-Organizacyjnych KW PZPR w instancjach partyjnych I stopnia.[X 1982 r.]

[61] APW Otwock, KW Ostrołęka, 1/IV-35, k. 4. Protokół z posiedzenia egzekutywy KW, [25 I 1982 r.]

Strony 14/22
 Instytut Pamięci Narodowej

Galeria zdjęć

Strony 15/22
Instytut Pamięci Narodowej

Strony 16/22
Instytut Pamięci Narodowej

Strony 17/22
Instytut Pamięci Narodowej

Strony 18/22
Instytut Pamięci Narodowej

Strony 19/22
Instytut Pamięci Narodowej

Strony 20/22
Instytut Pamięci Narodowej

Strony 21/22
Instytut Pamięci Narodowej

Strony 22/22