Programación CNBX 1ºa 4º ESO PDF

PROGRAMACIN DOCENTE DEPARTAMENTO DE CIENCIAS NATURAIS CURSO 20132013- 2014
1. INTRODUCIN E CONTEXTUALIZACIN. 2. CONTRIBUCIN DAS CIENCIAS DA NATUREZA AO LOGRO DAS COMPETENCIAS BSICAS. 3. OBXECTIVOS XERAIS DAS CIENCIAS DA NATUREZA NA ESO 4. RELACIN DAS UD POR CURSO E MATERIA. OBXECTIVOS, CONTIDOS E CRITERIOS DE AVALIACIN. 4,1. Ciencias Naturais de primeiro da ESO 4,2. Ciencias Naturais de segundo da ESO 4,3. Bioloxa e Xeoloxa de terceiro da ESO 4,4. Bioloxa e Xeoloxa de cuarto da ESO 5. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIN. CRITERIOS DE CUALIFICACIN. 5.1. Procedementos e instrumentos de avaliacin. 5.2 Criterios de cualificacin para 1, 2, 3 e 4 ESO. 6. RECUPERACIN DAS MATERIAS PENDENTES DOS CURSOS ANTERIORES. 6.1. Contidos 6.2. Actividades de reforzo 6.3. Actividades de avaliacin. 6.4. Criterios de cualificacin 7. PROGRAMA DE REFORZO PARA ALUMNOS REPETIDORES. 8. AVALIACIN PARA ALUMNOS/AS CON ASISTENCIA IRREGULAR
9. METODOLOXA. 9.1 Proxecto Abalar en 1 ESO e en 2 ESO. 10. MATERIAIS DIDCTICOS. 11. TRATAMENTO DOS TEMAS TRANSVERSAIS 12. MEDIDAS DE ATENCIN DIVERSIDADE. 13. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES 14. CONTRIBUCIN DA MATERIA PLAN LECTOR DO CENTRO 15. USO DAS NOVAS TECNOLOXAS DA INFORMACIN E A COMUNICACIN (TIC). 16. CRITERIOS DE PROMOCIN. 17. AVALIACIN DA PROGRAMACIN
1. INTRODUCIN E CONTEXTUALIZACIN. 1.1 Membros do Departamento de Ciencias Naturais Profesorado no Departamento de Ciencias Naturais do CPI:
Profesor 1 Profesor 2
1.2 Niveis que se imparten e horas por nivel Durante o presente ano acadmico 2012-2013 os compoentes deste Departamento imparten os seguintes cursos e grupos:
CURSO 1 ESO 2 ESO 3 ESO 4 ESO 3 ESO 1 ESO
MATERIA CC. Natureza CC. Natureza Bioloxa e Xeoloxa Bioloxa e Xeoloxa mbito cientfico PDC Matemticas
GRUPOS 2 2 1 1 1 2
HORAS 4 3 2 3 9 4
TOTAL 8 6 2 3 9 8 36
Total horas
1.3 Horario Xeral do Departamento de CCNN. Ano Acadmico 2012 2013

Profesor 1 Profesor 2 CCNN=CIENCIAS NATURAIS BX=BIOLOXA E XEOLOXA PDC=PROGRAMA DIVERSIFICACIN CURRICULAR XD=XEFATURA DE SEMINARIO
G.T= GARDA DE TRANSPORTE
HORA
9:00-9:10 9:10-10:00
Luns
G.T PDC 3 CCNN 2 A
Martes
G.T PDC 3 CCNN 1 B CCNN 2 B MATE 1B recreo X.D TIT. PAIS PDC 3 MATE 1 A Recreo TIT. PAIS
Mrcores
G.T PDC 3
Garda
Xoves
G.T BX 3 A CCNN1B Garda
Venres
G.T. CCNN 2 B CCNN 1B Garda CCNN 2 A
10:00-10:50
BX 4A MATE 1 A
CCNN 2 B MATE 1A recreo PDC 3 MATE 1 B BX 4A Garda recreo

CCNN 1A
10:50-11:10 11:10-12:00
recreo X.D MATE 1 B
recreo TIT 3PDC MATE 1 A
recreo PDC 3 Garda PDC 3
12:00-12:50
BX 3A CCNN1B
CCNN 1 A recreo
MATE 1 B recreo
CCNN 1A
12:50-13:10 13:10-14:00
recreo
14:00-14:50
PDC 3
BX 4 A
PDC 3
16:10-17:00 17:00-17:50
CCNN 2 A CCNN 1A
CONTRIBUCIN DAS CIENCIAS DA NATUREZA S COMPETENCIAS BSICAS. As ciencias da natureza contriben adquisicin das competencias bsicas desde a organizacin das materias que integran a rea, da sa estrutura conceptual, da metodoloxa utilizada e das actitudes e valores que promove. A comunicacin, nos mbitos da comprensin e expresin, tanto oral como escrita, constite un eixe fundamental no proceso de ensino e aprendizaxe do coecemento cientfico, contribundo ao desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica. Nesta rea trtase de desenvolver a capacidade de comprensin cando se fan lecturas de textos cientficos e o alumnado aprende a diferencialos doutros que non son cientficos, cando se contrastan materiais escritos e audiovisuais de diferentes fontes, tanto descritivos como argumentativos, nun proceso que pasa pola identificacin dos conceptos e ideas principais, a interpretacin do papel que desempean segundo o contexto e as relacins que se establecen entre eles. Na resolucin de problemas dbese estimular a lectura comprensiva a travs da contextualizacin da situacin, da identificacin dos conceptos que aparecen e das relacins que se establecen entre os ditos conceptos e os datos. No ensino da rea a expresin oral e escrita busca a coherencia e precisin no uso da linguaxe, tanto no nivel descritivo como no interpretativo. Trabllase a expresin cando se emiten hipteses, contrstanse ideas, aclranse significados sobre conceptos ou procesos cientficos en contextos diferentes, realzanse snteses, elabranse mapas conceptuais, extrense conclusins, realzanse informes ou organzanse debates onde se fomenten actitudes que favorezan a mellora na expresin oral e escrita, a confianza para expresarse en pblico, o saber escoitar, o contrastar opinin e ter en conta as ideas dos demais. Contribe esta rea ao desenvolvemento da competencia matemtica, dado que o coecemento cientfico se cuantifica grazas linguaxe matemtica. O emprego de nmeros, smbolos, operacins e relacins entre eles forman parte da metodoloxa cientfica e constiten unha base importante para a comprensin de leis e principios. Na realizacin de investigacins sinxelas, traballos prcticos ou resolucins de problemas desenvlvense capacidades para identificar e manexar variables, para organizar e representar datos obtidos de maneira experimental, para a interpretacin grfica das relacins entre eles, para realizar operacins con nmeros e smbolos, para atopar as solucins correctas, para cuantificar as leis e principios cientficos e para utilizar estratexias bsicas na resolucin. Nas
ciencias da natureza emprgase o razoamento matemtico como apoio cara a unha mellor comprensin das relacins entre conceptos. A competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico recae de xeito importante sobre esta rea na cal o alumnado aprende os conceptos bsicos que lle permitan a anlise, desde diferentes eidos do coecemento cientfico, da materia, dos seres vivos, dos fenmenos naturais, das sas transformacins, dos seus efectos sobre o ambiente e a sade, dos cambios e dos obxectos tecnolxicos. A rea de ciencias da natureza contribe competencia de tratamento da informacin e competencia dixital, xa que se traballan habilidades para identificar, contextualizar, relacionar e sintetizar a informacin procedente de diferentes fontes e presentada en diversas linguaxes propias das tecnoloxas da informacin e comunicacin, como os buscadores pola internet, documentos dixitais, foros, chats, mensaxara, xornais dixitais, revistas divulgativas na web, presentacin electrnicas e simulacins interactivas. Cando se traballa a crtica reflexiva sobre as informacins de tipo cientfico que achegan as tecnoloxas da informacin e a comunicacin, fomntanse actitudes favorables ao emprego delas evitando o seu emprego indiscriminado. Cando se apoia a aprendizaxe de modelos tericos por medio de simulacins, cando se traballan representacins de datos por medio de programas informticos, cando se realizan experiencias virtuais para contrastalas coas reais, cando se representan estruturas moleculares, atmicas, anatmicas, xeolxicas, situacin problemticas coa axuda dos ordenadores, desde a rea estase a contribur competencia dixital. En relacin coa competencia social e cidad, esta rea trata de dotar o alumnado das habilidades necesarias para comprender a problemtica actual en relacin coa sa persoa, co resto da sociedade e co planeta. A aproximacin do currculo situacin concreta na cal se vive facilita a participacin activa do alumnado en actividades que impliquen esa cidadana responsable. As ciencias da natureza contriben a coecer e aceptar o funcionamento do corpo, respectar as diferenzas, afianzar os hbitos de coidado e sade corporais e ser crticos cos hbitos sociais pouco saudables e a contribur conservacin e mellora do ambiente. Os debates histricos sobre as diferentes concepcins dos fenmenos que afectan as persoas serven para traballar habilidades sociais relacionadas coa participacin, cooperacin e poerse en lugar dos outros, aceptar diferenzas, respectar os valores, crenzas e incluso a diversidade de culturas. A contribucin da rea competencia cultural e artstica. Na expresin das ideas, conceptos e principios das ciencias da natureza emprganse, de xeito creativo, diferentes cdigos artsticos para representar fenmenos ou situacins dun xeito comprensible. Desde a rea de ciencias 6
contribese a desenvolver esta competencia cando se promove a presentacin das ideas ou traballos en formatos diversos, onde se lles deixa s alumnas e aos alumnos a liberdade de elixir os ditos formatos estticos e artsticos, cando se utilizan os museos de ciencias para espallar os xeitos de pensar ou facer doutras culturas, ou nas exposicins relacionadas co mbito cientfico, como medio de coecer, comprender e desfrutar do coecemento cientfico. O desenvolvemento da competencia de aprender a aprender desde os mbitos cientfico e tecnolxico, nun mundo en continuo e acelerado cambio, implica espertar inquedanzas e motivacins cara aprendizaxe permanente. Cando afloran as ideas previas do alumnado sobre os contidos cientficos, favorcese esta competencia xa que se est a promover que as alumnas e os alumnos sexan conscientes do seus propios coecementos e limitacins. Pdese empregar a historia da ciencia para que os estudantes non caian no desnimo de estar case sempre errados nas sas concepcins, cando ata os mis grandes cientficos experimentaron erros e resistencias s novas ideas. Por ltimo a competencia na autonoma e iniciativa persoal desenvlvese coa aplicacin dun conxunto de valores e actitudes personais interrelacionadas, como a responsabilidade, a perseveranza, o coecemento de si mesmo e a autoestima, a creatividade, a autocrtica, o control emocional, a capacidade de elixir, de calcular riscos e de afrontar os problemas, as como a capacidade de demorar a necesidade de satisfaccin inmediata, de aprender dos erros e de asumir riscos. Especialmente trabllase hora de elaborar proxectos, tanto individuais como colectivos, na capacidade de elixir e desenvolver plans persoais, transformando as ideas en accins. En sntese, a autonoma e a iniciativa persoal trabllase ao imaxinar, emprender, desenvolver e avaliar accins ou proxectos individuais ou colectivos con creatividade, confianza, responsabilidade e sentido crtico.
2. OBXECTIVOS XERAIS DAS CIENCIAS NATURAIS NA ESO O ensino das ciencias da natureza nesta etapa ter como obxectivo o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Comprender e utilizar as estratexias e os conceptos bsicos das ciencias da natureza para interpretar os fenmenos naturais, as como para analizar e valorar as repercusins do desenvolvemento cientfico e das aplicacins tecnolxicas. 2. Aplicar, na resolucin de problemas e en sinxelas investigacins, estratexias coherentes cos procedementos das ciencias, tales como a discusin do interese dos problemas propostos, a 7
formulacin de hipteses, a elaboracin de estratexias de resolucin e de deseos experimentais, a anlise de resultados, a consideracin de aplicacins e repercusins do estudo realizado e a busca de coherencia global. 3. Comprender e expresar mensaxes con contido cientfico utilizando diferentes linguaxes como oral, escrita, grfica, icnica, multimedia, etc. con propiedade, as como comunicar a outros argumentacins e explicacins empregando os coecementos cientficos. 4. Buscar e seleccionar informacin sobre temas cientficos utilizando diferentes fontes e medios e empregala, valorando o seu contido, para fundamentar e orientar os traballos sobre temas cientficos e o ambiente, as como para contrastar as opinins persoais. 5. Desenvolver hbitos favorables promocin da sade persoal e comunitaria en mbitos como alimentacin, hixiene e sexualidade, facilitando estratexias que permitan facer fronte aos riscos da sociedade actual en aspectos relacionados co consumo, coas drogodependencias e coa transmisin de enfermidades. 6. Comprender a importancia de utilizar os coecementos provenientes das ciencias da natureza para satisfacer as necesidades humanas e participar na necesaria toma de decisins verbo de problemas locais e globais aos cales nos enfrontamos. 7. Adoptar actitudes crticas fundamentadas no coecemento cientfico para analizar, individualmente ou en grupo, cuestins relacionadas coa ciencia, a tecnoloxa e a sociedade. Coecer e valorar os problemas aos cales se enfronta hoxe a humanidade en relacin sobreexplotacin dos recursos, s diferenzas entre pases desenvolvidos e non, e a necesidade de busca e aplicacin de medidas, para avanzar cara ao logro dun futuro sustentable. 8. Valorar o carcter tentativo e creativo das ciencias da natureza as como as sas contribucins ao pensamento humano ao longo da historia, apreciando os grandes debates superadores de dogmatismos e as revolucins cientficas que marcaron a evolucin cultural da humanidade e as sas condicins de vida. 9. Ser quen de buscar e de utilizar o coecemento cientfico propio, planificando de forma autnoma a accin e posta en prctica das actividades de aprendizaxe, e de utilizar uns criterios de avaliacin para autocorrexirse no caso de que sexa necesario.
3. SECUENCIACIN
TEMPORALIZACIN
DAS
UD
POR
CURSO
MATERIA.
OBXECTIVOS, CONTIDOS E CRITERIOS DE AVALIACIN. 4.1. CIENCIAS NATURAIS DE PRIMEIRO DA ESO Unidade 1: O Universo e o Sistema Solar Unidade (10 sesins)
OBXECTIVOS
1. Coecer como e como se orixinou o Universo e os seus principais compoentes. Aprender a manexar as enormes distancias do Universo e a realizar simples clculos con elas. Familiarizarse cos compoentes de Sistema Solar, as sas caractersticas e os seus movementos. Desenvolver interese e capacidade de observacin do ceo nocturno e recoecer nel diferentes obxectos. Adquirir habilidades para comparar os tamaos do Sol e dos planetas con obxectos cotins. Comprender as teoras cientficas do coecemento astronmico e a sa evolucin histrica.
CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES

1. 2. 3. Concepcin, compoentes e orixe do Universo. (Obxectivo 1) Tamaos e distancias Universo. (Obxectivo 2) no
CRITERIOS DE AVALIACIN
1. Identificar e definir os principais compoentes do Universo, describir as sas caractersticas e explicar a orixe do Universo. (Obxectivo 1) Explicar por que temos que utilizar unidades de medida especiais para especificar as distancias no Universo. (Obxectivo 2) Resolver problemas sinxelos sobre distancias no Universo. (Obxectivo 2) Realizar clculos para apreciar os tamaos relativos dos compoentes do Universo. (Obxectivo 5) Describir o Sistema Solar, realizar un esquema e localizalo no Universo, identificar os seus compoentes e explicar caractersticas de cada un deles. (Obxectivo 4) Explicar argumentos que xustifican as teoras cientficas no coecemento astronmico e a sa evolucin histrica (xeocentrismo vs. heliocentrismo). (Obxectivo 6) ceo para localizar algunhas das constelacins mis importantes e enumerar algns dos obxectos ou astros visibles a simple vista e como poden ser recoecidos. (Obxectivo 4)
2.
2.
3.
O Sistema Solar, astros que o compoen, caractersticas dos planetas, movementos dos astros. (Obxectivo 3) Coecemento astronmico e evolucin histrica. (Obxectivo 6) Interpretacin de esquemas e imaxes do Sistema Solar, os seus compoentes, caractersticas e movementos. (Obxectivo 3) Aplicacin de coecementos matemticos para resolver problemas simples de clculo. (Obxectivos 2 e 5 ) Aplicacin de coecementos observacin do ceo. (Obxectivo 4) Interpretacin cientficos. de textos
3.
4.
4. 5.
4.
5.
5.
6.
6.
7.
6.
8. 9.
Valorar as achegas cientficas ao coecemento do Universo. (Obxectivo 6)
7. Coecer como utilizar un mapa do
10. Tomar conciencia das enormes distancias do Universo e de que o noso planeta s un mis dos millns que probablemente existirn. (Obxectivo 2)
11. Mostrar interese por recoecer

obxectos no (Obxectivo 4) ceo nocturno.
CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Coecemento e interaccin co mundo fsico Na seccin A FONDO, O que vemos no ceo nocturno, proponse un exercicio de observacin de das constelacins relevantes: a Osa Maior e a Osa Menor. En UNHA ANLISE CIENTFICA, A superficie da La, pdese unha interpretacin cientfica sobre a orixe dos crteres da La. Comunicacin lingstica As actividades 1 e 15 do libro, que remiten ao anexo CONCEPTOS CLAVE, fomentan a procura de informacin no dicionario. En O RECANTO DA LECTURA, ofrcese un fragmento de O Universo nunha casca de noz, de Isaac Asimov, e unha breve
biografa do autor, e ambos os dous representan un claro exemplo da necesaria comun entre ciencia e comunicacin lingstica. Matemtica A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Tamaos e distancias no Universo, destaca a utilizacin de destrezas matemticas para a comprensin e interpretacin da natureza. Tratamento da informacin e competencia dixital En NON O PERDAS, proporcinanse enderezos de Internet nos que desenvolver aptitudes de procura de informacin. Competencia social e cidad En COMPRENDO O QUE LEO, o exercicio 43 propn unha reflexin sobre as afeccins neurolxicas e os seus efectos na intelixencia dos individuos. Esta cuestin pdenos axudar a discutir sobre cales son as caractersticas humanas que realmente nos cualifican como persoas. Autonoma e iniciativa persoal A seccin A FONDO, Unha mensaxe de paz cara s estrelas, un exercicio de autoconciencia, no que expresar soos e intereses persoais de forma absolutamente libre.
MNIMOS ESIXIBLES
Identificar e definir os principais compoentes do Universo, describir as sas caractersticas e explicar a orixe do Universo. Describir o Sistema Solar, realizar un esquema e localizalo no Universo, identificar os seus compoentes e explicar caractersticas de cada un deles. Explicar argumentos que xustifican as teoras cientficas no coecemento astronmico e a sa evolucin histrica (xeocentrismo vs. heliocentrismo).
10
Unidade 2: O planeta Terra (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. Coecer as caractersticas que diferencian o noso planeta dos outros planetas rochosos. Aprender as formas de relevo caractersticas dos continentes e dos fondos ocenicos. Comprender a relacin que hai entre o movemento orbital da Terra, a inclinacin do seu eixe de rotacin e a sucesin de estacins. Estudar os procesos que ocorren debido aos movementos da La: as fases lunares, as mareas e as eclipses. Coecer as capas que compoen o planeta Terra, a sa composicin e a sa importancia. Aprender a obter informacin analizando un texto cientfico.

1. A Terra: caractersticas, movementos e formas de relevo. (Obxectivos 1 e 2) As estacins e as sas causas. (Obxectivo 3) A Terra e a La: fases lunares, eclipses e mareas. (Obxectivo 4) Capas da Terra: xeosfera, hidrosfera, atmosfera e biosfera. (Obxectivo 5) Elaboracin de modelos grficos sinxelos. Anlise de textos (Obxectivo 6) cientficos.
1. 2. Describir as caractersticas fsicas da Terra. (Obxectivo 1) Elaborar esquemas grficos simples dos movementos da Terra, do Sol e da La. (Obxectivos 3 e 4) Xustificar algns fenmenos naturais a travs da interpretacin dos movementos relativos da Terra e da La: estacins, da e noite, fases da La, mareas, etc. (Obxectivos 3 e 4) Elaborar esquema do interior da Terra, nomeando e describindo as diferentes capas. (Obxectivo 5) Describir as capas visibles da Terra: atmosfera, hidrosfera e biosfera. (Obxectivo 5) Describir o relevo dos continentes e dos fondos ocenicos. (Obxectivo 2) informacin dun cientfico. (Obxectivo 6) texto
2.
2. 3. 4.
3.
3.
4.
4.
5. 6. 7.
5.
5.
6.
Observacin e interpretacin de imaxes e esquemas de distinta natureza e escala. Valorar o noso planeta polas sas caractersticas nicas no Sistema Solar. Mostrar interese por explicar fenmenos como as estacins, as fases lunares ou a sucesin dos das e das noites.
6.
8.
7. Obter
9.

Coecemento e interaccin co mundo fsico Na seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Procura de informacin, trabllase a anlise dun texto cientfico mediante a identificacin de palabras clave, como magma ou columna magmtica, para a procura de informacin cientfica. UNHA ANLISE CIENTFICA, A rixidez do manto, unha gua para identificar os presupostos, os feitos e os razoamentos que sustentan a conclusin de que o manto fle. Comunicacin lingstica As actividades 8 e 20 remtennos ao anexo CONCEPTOS CLAVE, en busca de informacin. A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Busca de informacin, proporciona unha gua completa para a comprensin dun texto, exercitando algunhas das destrezas necesarias para facelo. Tanto o relato da entrada, coma o texto do RECANTO DA LECTURA, requiren da comprensin lectora para poder responder as cuestins que se fan a propsito de ambos. Cultural e artstica As actividades 12 e 4a requiren a exercitacin de destrezas plsticas para a realizacin de esquemas que representen fenmenos naturais. Aprender a aprender A seccin CIENCIA NAS TAS MANS acta como gua para a aprendizaxe autnoma.
MNIMOS ESIXIBLES
Elaborar esquemas grficos simples dos movementos da Terra, do Sol e da La. (Obxectivos 3 e 4) Xustificar algns fenmenos naturais a travs da interpretacin dos movementos relativos da Terra e da La: estacins, da e noite, fases da La, mareas, etc. (Obxectivos 3 e 4) Elaborar esquema do interior da Terra, nomeando e describindo as diferentes capas. (Obxectivo 5) Describir as capas visibles da Terra: atmosfera, hidrosfera e biosfera. (Obxectivo 5)
11
Unidade 3: A atmosfera terrestre (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. 3. Coecer a composicin, a estrutura e a orixe da atmosfera. Investigar como inflen os seres vivos na composicin do aire. Aprender os fundamentos da meteoroloxa e do estudo do clima. Comprender como se forman os ventos, as nubes e as precipitacins. Entender como infle a actividade humana na atmosfera e no clima. Aprender que medidas tomar para evitar a contaminacin da atmosfera. Aprender os pasos para tomar datos correctamente nunha investigacin cientfica. 5. 2.

1. A atmosfera, a sa composicin, capas, como se formou e relacin entre os seres vivos e a sa composicin. (Obxectivo 1) Fsica atmosfrica: presin atmosfrica, altas e baixas presins, humidade, temperatura. Fenmenos atmosfricos: precipitacins, ventos, formacin de nubes. (Obxectivo 4) A meteoroloxa, o clima, previsins meteorolxicas, borrascas e anticiclns. (Obxectivo 3) Impacto da actividade humana na atmosfera, contaminacin, medidas correctoras. (Obxectivos 5 e 6) Estruturacin da informacin en cadros e esquemas. Interpretacin de mapas meteorolxicos, grficos complexos e tboas. (Obxectivo 3) Observacin e anlise informacin grfica. Anlise de textos cientficos de
1. Describir a composicin e a estrutura da atmosfera, mencionando as caractersticas e os fenmenos que ocorren en cada unha das capas. (Obxectivo 1) Explicar a orixe da atmosfera, comparndoa coa doutros planetas e recoecer a achega dos seres vivos na sa formacin e actual composicin. (Obxectivo 1 e 2) Explicar os fenmenos atmosfricos. (Obxectivo 4) Interpretar mapas meteorolxicos, modelos grficos de predicin e tboas que permitan predicir o tempo. (Obxectivo 3) Obter e analizar datos de distintas variables meteorolxicas e interpretar fenmenos atmosfricos comns, explicar en que consisten e por que se orixinan. (Obxectivo 4) Obter e analizar datos que permitan tirar conclusins nunha investigacin cientfica. (Obxectivo 7) contaminacin ambiental actuais e as sas repercusins e explicar medidas para contribur a solucionalos. (Obxectivo 5 e 6)
2.
4.
3.
3. 4.
5. 6.
4.
7.
5.
6. 7.
6.
7. Coecer os graves problemas de
8. 9.
10. Protocolos para a toma de datos para unha investigacin cientfica. (Obxectivo 7) 11. Tomar conciencia dos problemas ambientais que afectan atmosfera e da necesidade de actuar a nivel persoal para evitalos. (Obxectivo 6)
12. Mostrar interese por entender os

fenmenos atmosfricos e por interpretar mapas e prognsticos meteorolxicos. (Obxectivo 3)

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin A FONDO, Observacin do ceo, mostra imaxes dos diferentes aspectos do ceo en distintas condicins atmosfricas, relacionndoas con feitos cientficos. A seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, O mal de altura e o adestramento en altitude, formula unha serie de preguntas que requiren a identificacin dos feitos cientficos que aparecen no texto, e esixe razoamentos que sustenten as respostas. Comunicacin lingstica A actividade 8 unha actividade de busca de informacin no anexo CONCEPTOS CLAVE. A seccin A FONDO explica en que consiste O efecto invernadoiro. A resposta pregunta proposta nesta seccin s posible respondela a partir dunha perfecta comprensin do texto, sen necesidade de comprender os principios cientficos
12
que o fundamentan. A seccin A FONDO unha actividade destinada exclusivamente comprensin da informacin facilitada por un novo tipo de formato: Os climogramas. Matemtica Algunhas das actividades da seccin A FONDO, Os climogramas, desenvolven destrezas matemticas, necesarias para extraer toda a informacin til a partir dos datos que proporciona a grfica. Tratamento da informacin e competencia dixital Nesta unidade mencinanse un nmero variado de instrumentos que permiten obter medicins diversas. Os datos resultantes son a informacin que proporcionan. Na seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Os instrumentos cientficos, lvase a cabo unha actividade que require a obtencin de datos, a organizacin deses datos e a elaboracin de informacin relevante a partir deles. Social e cidad Na actividade 16 inctase participacin cidad nas tarefas de conservacin do medio natural, como a clasificacin de lixo.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar a orixe da atmosfera, comparndoa coa doutros planetas e recoecer a achega dos seres vivos na sa formacin e actual composicin. (Obxectivo 1 e 2) Explicar os fenmenos atmosfricos. (Obxectivo 4) Interpretar mapas meteorolxicos, modelos grficos de predicin e tboas que permitan predicir o tempo. (Obxectivo 3) Coecer os graves problemas de contaminacin ambiental actuais e as sas repercusins e explicar medidas para contribur a solucionalos. (Obxectivo 5 e 6)
Unidade 4: A hidrosfera terrestre (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. Coecer a distribucin da auga que forma a hidrosfera. Aprender as propiedades da auga, e a sa importancia en moitos procesos. Estudar as caractersticas da auga dos ocanos e das augas continentais. Comprender os procesos que forman o ciclo da auga. Encontrar informacin sobre os procesos de depuracin e potabilizacin da auga. Aprender os usos que se fan da auga. Coecer que impactos pode sufrir a hidrosfera e que medidas podemos tomar para evitalos. Aprender as posibles variables que afectan a un experimento e como se controlan.

1. 2. Orixe e distribucin da auga. (Obxectivo 1) As propiedades da auga e a sa importancia nos seres vivos. (Obxectivo 2) Caractersticas da auga dos ocanos e dos continentes. (Obxectivo 3) O ciclo da auga. (Obxectivo 4) O uso da auga e a sa calidade. Contaminacin das augas. Depuracin e potabilizacin. (Obxectivos 5, 6 e 7) Observacin e interpretacin de imaxes, tboas, grficos e esquemas. Realizacin de clculos sinxelos sobre porcentaxes. Interpretacin de ciclos naturais. (Obxectivo 4) Realizacin de experimentos sobre control de variables. (Obxectivo 8)
1. Coecer a distribucin da auga e a sa orixe e resolver problemas simples con relacin distribucin da auga. (Obxectivo 1) Describir as principais caractersticas das augas marias e continentais. (Obxectivo 2) Coecer as propiedades da auga e a sa importancia para os seres vivos e outros procesos. (Obxectivo 3) Interpretar e elaborar esquemas sobre o ciclo da auga. (Obxectivo 4) Explicar a importancia do ciclo da auga e os problemas causados polas actividades humanas e a contaminacin. (Obxectivo 4 e 7) Entender a xestin e os usos da auga. (Obxectivo 5, 6) Desenvolver interese e coecemento sobre a xestin sustentable da auga e as medidas para reducir o consumo e a sa reutilizacin. (Obxectivo 7) experimento. (Obxectivo 8)
2.
3.
3.
3.
4. 5.
4. 5.
4. 5.
6. 7.
6.
6. 7.
7. 8. 9.
8.
8. Aprender a controlar variables nun
10. Elaboracin de esquemas. 11. Valorar a auga como un recurso
13
imprescindible para a vida. 12. Desenvolver unha actitude positiva fronte necesidade dunha xestin sustentable da auga. (Obxectivo 6) 13. Valorar as actuacins persoais de reducin no consumo de auga e reutilizacin. (Obxectivo 7)
14. Valorar a importancia do ciclo da

auga considerando os problemas causados pola actividade humana. (Obxectivo 4)

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Control de variables nun experimento, aborda o concepto de variable como trazo clave dunha investigacin cientfica, cuxa identificacin resulta esencial para a interpretacin dos resultados. Comunicacin lingstica A actividade 4 refrese procura en informacin no anexo CONCEPTOS CLAVE. A seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, O uso da auga, leva a cabo unha anlise exhaustiva dos conceptos consuntivo e non consuntivo, utilizando para iso unha serie de preguntas que axudan a clarificar completamente eses conceptos. Matemtica Nesta unidade hai un variado abano de actividades que requiren o clculo numrico e o razoamento matemtico. Encntranse en actividades de epgrafe, nas actividades finais, e na seccin UNHA ANLISE CIENTFICA. Tratamento da informacin e competencia dixital Na actividade 13 analzase unha das medidas de aforro de auga propostas polos gobernos. A resposta esixe unha valoracin cuantitativa, para o cal ser necesario buscar os datos imprescindibles que permitan realizar o clculo. Para facelo necestase coecer o volume dunha cisterna. A fonte de informacin mis adecuada para este tipo de procura sera Internet. Social e cidad As actividades levadas a cabo na seccin UNHA ANLISE CIENTFICA proporcionan unha informacin variada sobre os usos da auga e os seus problemas. A anlise da informacin resultante permite adoptar actitudes individuais con respecto ao consumo da auga, e os efectos que estas actitudes poden representar para o benestar da sociedade. Cultural e artstica Ao longo da unidade mstranse diversas fotografas de paisaxes nas que a auga o principal protagonista, e nalgns casos, a responsable das mesmas. Este tipo de paisaxes, como as covas krsticas, os glaciares e os saltos de auga, son de incrible beleza, e educan os sentidos na valoracin esttica da natureza.
MNIMOS ESIXIBLES
Coecer a distribucin da auga e a sa orixe. (Obxectivo 1) Describir as principais caractersticas das augas marias e continentais. (Obxectivo 2) Coecer as propiedades da auga e a sa importancia para os seres vivos e outros procesos. (Obxectivo 3) Interpretar e elaborar esquemas sobre o ciclo da auga. (Obxectivo 4) Explicar a importancia do ciclo da auga e os problemas causados polas actividades humanas e a contaminacin. (Obxectivo 4 e 7) Entender a xestin e os usos da auga. (Obxectivo 5, 6) Desenvolver interese e coecemento sobre a xestin sustentable da auga e as medidas para reducir o consumo e a sa reutilizacin. (Obxectivo 7)
14
Unidade 5: Os minerais (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. Aprender o que son os minerais e cales son os seus compoentes e as sas caractersticas. Diferenciar entre a materia amorfa e a materia cristalina. Coecer a clasificacin dos minerais, e os representantes mis importantes de cada grupo. Recoecer os procesos que poden dar orixe aos minerais. Estudar as principais propiedades dos minerais e aprender a identificalos. Coecer os modos en que se extraen e os usos que se lles d aos minerais. Aprender a elaborar unha tboa coas propiedades dos minerais, para poder recoecelos

1. Os minerais: definicin, compoentes, caractersticas. (Obxectivos 1 e 4) Materia amorfa e cristalina. (Obxectivo 2) materia
CRITERIOS DE AVALIACIN 1. Definir mineral e distinguilo de rocha

(Obxectivo 1)
2. 3.
2. Coecer
caractersticas (obxectivo 1)
compoentes e dos minerais
2. 3. 4. 5.
3. Diferenciar entre materiais amorfos

e cristalizados (Obxectivo 2)
Clasificacin e orixe dos minerais. (Obxectivos 3 e 4) Propiedades, extraccin e usos dos minerais. (Obxectivos 5 e 6) Observacin, interpretacin e identificacin de fotografas de minerais. Elaboracin esquemas. de tboas e
4. 5.
4. Explicar os distintos procesos que

orixinan os minerais (Obxectivo 4)
5. Recoecer os dous grandes grupos

de minerais e mencionar representantes de cada grupo (Obxectivo 3)
6.
6. 7. 8.
6. Explicar
as propiedades minerais (Obxectivo 5)
dos
7.
Anlise de textos cientficos. Interese por coecer e diferenciar os minerais mis comns. Valorar os usos dos minerais.
7. Expoer as distintas formas de

extraccin de minerais e os seus usos (Obxectivo 6)
9.
8. Identificar
e clasificar minerais segundo o seu brillo, dureza e densidade (Obxectivo 5) minerais (Obxectivo 7)
9. Elaborar tboas con propiedades de CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Coecemento e interaccin co mundo fsico Na seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Anlise de resultados, tras a experimentacin de presupostos cientficos, proponse un dos mtodos para presentar as conclusins, neste caso en forma de tboa de datos. Na seccin A FONDO, Explotacins mineiras e impactos ambientais, analzanse os mtodos de extraccin de minerais, as consecuencias negativas para o medio natural e as actuacins necesarias para evitalas. Esta seccin propn unha reflexin sobre os efectos reais que toda actividade humana ten sobre o medio natural. Comunicacin lingstica A actividade 5 propn a procura de informacin no anexo CONCEPTOS CLAVE. A seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, As actividades mineiras, expn unha serie de feitos relacionados coas explotacins mineiras. O obxectivo das actividades desenvolver a comprensin lectora a partir do texto. Matemtica Na actividade 35, pertencente seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, aparece unha vez mis a linguaxe das matemticas. Esta actividade ten como finalidade crear no lector un hbito de clculo, que lle permita comprender en toda a sa extensin a informacin que se lle proporciona de forma anecdtica. Cultural e artstica Ningunha outra categora da natureza se asemella tanto s manifestacins artsticas do ser humano como os minerais. A gran variedade das sas cores e a perfeccin das sas formas ofrcennos unha oportunidade excepcional para admirar a beleza na sa manifestacin mis pura: a natureza. Por outra banda, o fragmento de O mdico que se reproduce en O RECANTO DA LECTURA, describe un proceso artesn, unha forma de manifestacin cultural. A lectura detallada deste proceso permite valorar a complexidade da realizacin dunha obra artstica, por moi simple que sexa o seu aspecto final.
MNIMOS ESIXIBLES
Definir mineral e distinguilo de rocha (Obxectivo 1) Explicar os distintos procesos que orixinan os minerais (Obxectivo 4) Expoer as distintas formas de extraccin de minerais e os seus usos (Obxectivo 6)
15
Unidade 6: As rochas (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. 3. 4. 5. Comprender a relacin que hai entre os minerais e as rochas. Identificar e recoecer principais rochas. as 2. 3. 4.

1. Rochas: definicin, clasificacin e orixe. (Obxectivos 1 e 3) Ciclo das rochas. (Obxectivo 4) Usos das rochas. (Obxectivo 5) Observacin e interpretacin de esquemas, fotografas e tboas descritivas. Deseo de (Obxectivo 6) experimentos.
1. Definir o concepto de rocha, facendo fincap nas sas semellanzas e diferenzas co de mineral. (Obxectivo 1) Recoecer e distinguir os diferentes tipos de rochas a partir de observacins das sas propiedades e caractersticas. (Obxectivo 2) Comprender os procesos que orixinan os diferentes tipos de rochas. (Obxectivo 3) Explicar os procesos do ciclo das rochas. (Obxectivo 4) Identificar rochas utilizando claves simples. (Obxectivo 2) Recoecer no seu medio exemplos de usos de rochas e as sas aplicacins mis frecuentes. (Obxectivo 5) resultados dun experimento de simulacin sobre a formacin dunha rocha. (Obxectivo 6)
Comprender como se forman as rochas. Coecer os procesos que forman o ciclo das rochas. Recoecer os principais usos que se lles dan a estes importantes materiais. Aprender os pasos para analizar os resultados dun experimento de simulacin sobre a formacin dunha rocha.
2.
3.
5. 6. 7.
6.
Identificacin rochas e minerais. (Obxectivo 1 e 2) Interese por coecer as rochas e as sas utilidades. Comprender o impacto ambiental da combustin das rochas sedimentarias orgnicas.
4. 5. 6.
8.
7. Coecer os pasos para analizar os

Coecemento e interaccin co mundo fsico Na seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Simulacin da formacin de rochas magmticas, mstrase unha experiencia de laboratorio completa. As actividades propostas perseguen a realizacin de predicins adecuadas, a partir dos fenmenos observados. En UNHA ANLISE CIENTFICA, Combustibles fsiles e impacto ambiental, a informacin proporcionada e as preguntas propostas teen como finalidade desenvolver a destreza de identificar fenmenos cientficos. Igualmente, nesta seccin analzanse os impactos ambientais derivados do uso dos combustibles fsiles. Comunicacin lingstica As actividades 3 e 5 estimulan a procura de informacin no anexo CONCEPTOS CLAVE. O texto seleccionado para O RECANTO DA LECTURA, un fragmento de Os refuxios de pedra, constite unha seleccin excepcional para esta unidade, xa que explica claramente, cun estilo literario que o fai mis ameno, o proceso de formacin das rochas sedimentarias. Para centrar a atencin do lector neste proceso elaborronse as actividades 37 e 38, que valoran o grao de comprensin adquirido. Tratamento da informacin e competencia dixital Para responder a actividade 9 ser necesario realizar unha procura de informacin, para o cal se deber realizar unha seleccin previa das fontes en que se pode encontrar esta informacin. Unha vez mis, a fonte mis rpida e variada a Internet. Social e cidad vista dos resultados obtidos na actividade 9, necesaria unha reflexin acerca da gran dependencia que a nosa sociedade ten do petrleo e dos problemas que o seu esgotamento poden formular no futuro. A maneira de evitar o caos futuro dbenos guiar cara a unha reflexin sobre o uso de recursos renovables e potenciacin da reciclaxe. Cultural e artstica Na epgrafe Os usos das rochas, amsanse unha serie de fotografas que representan construcins do ser humano, e que pertencen ao patrimonio cultural e artstico da humanidade. Existe unha estreita relacin entre os materiais utilizados e o tipo de construcin realizada. Coecer a orixe e as propiedades dos materiais utilizados proporcinanos novos criterios para apreciar e valorar estas obras.
16
MNIMOS ESIXIBLES
Definir o concepto de rocha, facendo fincap nas sas semellanzas e diferenzas co de mineral. (Obxectivo 1) Comprender os procesos que orixinan os diferentes tipos de rochas. (Obxectivo 3) Explicar os procesos do ciclo das rochas. (Obxectivo 4) Recoecer no seu medio exemplos de usos de rochas e as sas aplicacins mis frecuentes. (Obxectivo 5)
Unidade 7: Os seres vivos (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. Aprender as caractersticas que definen un ser vivo. Coecer as principais substancias qumicas que compoen os seres vivos. Coecer a estrutura das clulas, os seus tipos e as sas funcins. Distinguir entre clulas animais e vexetais. Diferenciar os organismos unicelulares dos pluricelulares, as como os niveis de organizacin destes ltimos. Estudar as caractersticas dos cinco reinos dos seres vivos. Coecer o que unha especie e como se nomea cientificamente. Aprender os pasos para utilizar un microscopio e realizar preparacins para a sa observacin.
CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES 1. Os seres vivos, caractersticas,

funcins vitais e composicin. (Obxectivo 1 e 2)
1. Explicar qu un ser vivo e en qu consisten as funcins vitais que os diferencian da materia inerte. (Obxectivo 1) Coecer as substancias qumicas que compoen os seres vivos e explicar a sa funcin. (Obxectivo 2) Recoecer que a clula a unidade mnima de vida, coecer a sa organizacin celular e diferenciar entre clula procariota e eucariota. (Obxectivo 3) Diferenciar entre unha clula vexetal e outra animal. (Obxectivo 4) Diferenciar un organismo unicelular dun pluricelular e explicar os niveis de organizacin dun organismo pluricelular. (Obxectivo 5) Definir os cinco reinos polas sas caractersticas mis bsicas e as que os diferencian doutros reinos. (Obxectivo 6) Identificar e clasificar seres vivos utilizando claves simples e tcnicas de observacin. (Obxectivo 6) comprender a clasificacin dos seres vivos e a nomenclatura nominal utilizada. (Obxectivo 7)
2. A
3. 4. 5.
clula, estrutura, tipos funcins. (Obxectivo 3). vexetais. (Obxectivo 4)
2.
3. Clulas eucariotas animais e 4. Niveis de organizacin dos seres

vivos. (Obxectivo 5)
3.
5. Os cinco reinos. (Obxectivo 6) 6. As 7. A

especies e a sa nomenclatura. (Obxectivo 7) biodiversidade conservacin. cientficos. e de a sa textos
4.
6. 7.
5.
8. Interpretacin
8.
6.
9. Observacin e interpretacin de
fotografas, debuxos e esquemas.
10. Aplicacin de criterios para a

clasificacin de diversos seres vivos. 7.
11. Utilizacin do microscopio nunha

investigacin (Obxectivo 8) cientfica.
8. Definir o concepto de especie e
12. Utilizacin
da lupa binocular como tcnica de observacin de seres vivos para a sa clasificalos. de seres vivos aplicando un criterio cientfico. interese por coecer e conservar a gran diversidade da vida na Terra.
13. Clasificacin
14. Desenvolver unha actitude de

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, As clulas e o uso do microscopio, desenvolve unha experiencia simple que, co obxecto de comprender o significado de hipteses, proporciona unha gua de traballo para aprender a recoecer os trazos clave dunha investigacin cientfica.
17
Comunicacin lingstica As actividades 1 e 6 remiten ao anexo CONCEPTOS CLAVE, para buscar a informacin necesaria que permita a comprensin total do texto. A seccin A FONDO, O microscopio, un texto de instrucins. Este tipo de textos dirixen unha actividade cara a un fin. Este fin non posible se non existe unha comprensin total do seu contido, desde o punto de vista lingstico. A seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, As microalgas e as mareas vermellas, dirixe adquisicin de novos coecementos a travs das habilidades de comprensin lectora. COMPRENDO O QUE LEO centra o seu obxectivo na comprensin lectora, inclundo unha pregunta, a 60, que esixe do lector non s a comprensin do texto senn a valoracin do seu contido e da sa forma. Tratamento da informacin e competencia dixital As pxinas da Internet suxeridas en NON O PERDAS, ofrecen a posibilidade de exercitar as habilidades para o manexo de novas tecnoloxas, as como a aprendizaxe autnoma. Cultural e artstica As actividades 33 e 55 requiren o uso de destrezas artsticas para a representacin precisa de elementos da natureza. Aprender a aprender A seccin A FONDO describe todos os pasos necesarios para levar a cabo unha observacin polo microscopio de forma autodidacta.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar qu un ser vivo e en qu consisten as funcins vitais que os diferencian da materia inerte. (Obxectivo 1) Coecer as substancias qumicas que compoen os seres vivos e explicar a sa funcin. (Obxectivo 2) Recoecer que a clula a unidade mnima de vida, coecer a sa organizacin celular e diferenciar entre clula procariota e eucariota. (Obxectivo 3) Diferenciar entre unha clula vexetal e outra animal. (Obxectivo 4) Diferenciar un organismo unicelular dun pluricelular e explicar os niveis de organizacin dun organismo pluricelular. (Obxectivo 5) Definir os cinco reinos polas sas caractersticas mis bsicas e as que os diferencian doutros reinos. (Obxectivo 6)
Unidade 8: Os animais vertebrados (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. 3. Coecer as caractersticas comns a todos os animais. Aprender a diferenciar os animais vertebrados dos invertebrados. Recoecer as caractersticas principais de cada grupo de vertebrados, as sas funcins vitais e as adaptacins ao medio en que viven. Coecer a clasificacin da nosa especie e as sas orixes. Aprender os pasos para realizar un esquema cientfico. 4. 2.

1. Caractersticas do reino animal e diferenza entre vertebrados e invertebrados. (Obxectivos 1 e 2 ) Animais vertebrados: definicin, caractersticas comns e clasificacin. (Obxectivo 3) Os cinco grupos de vertebrados: como son, como viven, caractersticas especficas e subgrupos. (Obxectivo 3) A especie humana: caractersticas, clasificacin e orixe. (Obxectivo 4) Observacin e interpretacin de imaxes, mostras, fotografas e debuxos. (Obxectivos 1, 2, 3 e 4) Anlise e esquemas interpretacin de anatmicos para
1. Describir as caractersticas do reino animal e diferenciar entre un animal vertebrado e un invertebrado. (Obxectivo 1 e 2) Recoecer e describir as caractersticas de estrutura, organizacin e funcin dos distintos grupos de vertebrados que serven para identificalos e clasificalos a partir de fotografas e debuxos.(Obxectivo 3) Clasificar vertebrados utilizando claves simples e tcnicas de observacin. (Obxectivo 3) Explicar en que grupo de animais se clasifica a especie humana, enumerar as sas caractersticas diferenciadoras e coecer a sa orixe. (Obxectivo 4)
2.
3.
4.
3.
5.
4.
5.
6.
5. Definir un esquema cientfico e
18
comparar os distintos grupos de vertebrados. (Obxectivo 1, 2 e 3) 7. Aplicacin de diversos criterios para clasificar os vertebrados. (Obxectivos 3 e 4) Elaboracin de esquemas cientficos. (Obxectivo 5) Apreciar a diversidade dos vertebrados e mostrar unha actitude favorable sa proteccin e conservacin. humana, comprendendo que somos unha especie mis de vertebrados que habitan o noso planeta. (Obxectivo 4)
describir os pasos necesarios para elaborar un. (Obxectivo 5)
8. 9.
10. Valorar a diversidade na especie

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, Ovos de aves e ovos de rptiles, propn unha serie de cuestins que requiren unha explicacin dos fenmenos descritos de forma cientfica, aplicando os coecementos xa adquiridos na unidade, a unha situacin similar. Comunicacin lingstica As actividades 3, 6, 10 e 13 requiren a procura de informacin no anexo CONCEPTOS CLAVE do libro. A seccin A FONDO, Clasificacin da especie humana, mostra unha forma distinta de presentar a informacin. conveniente deterse nesta seccin para extraer o mximo partido anlise dos esquemas que se mostran, incidindo en todos os elementos que o forman e os seus significados (barras, recadros, guins...). Cultural e artstica A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Realizacin dun esquema cientfico, explica as caractersticas que debe reunir un esquema cientfico. Ao levalo a cabo co peixe do exemplo, tomamos conciencia da importancia de dispoer de certas habilidades artsticas para poder cumprir cos requisitos establecidos. Autonoma e iniciativa persoal No RECANTO DA LECTURA, o texto Vivir entre chimpancs, de Jane Goodall, permtenos reflexionar sobre a orixe dos sentimentos e a necesidade de afecto dos seres humanos. Estas observacins axdannos a comprender as nosas necesidades emocionais, entendendo que forman parte da nosa vida e favorecen o noso desenvolvemento como persoas. Competencia social e cidad A partir da reflexin levada a cabo no RECANTO DA LECTURA sobre a necesidade persoal de recibir afecto, debemos completar esa reflexin para trasladar o noso afecto cara ao resto dos seres humanos, facilitando as o noso crecemento como membros solidarios da sociedade. Igualmente, na actividade 7 proponse a identificacin de linguaxes utilizadas polos seres humanos, distintas das linguaxes faladas. O estudo da utilidade destas linguaxes, as causas que as orixinan e a necesidade da sa creacin, levaranos a comprender outra das necesidades bsicas dos seres humanos: a comunicacin. A comunicacin bsica para a expresin da emocins, polo que o respecto aos individuos que requiren doutras linguaxes para a sa comunicacin un dos factores clave para crear unha sociedade solidaria.
MNIMOS ESIXIBLES
Describir as caractersticas do reino animal e diferenciar entre un animal vertebrado e un invertebrado. (Obxectivo 1 e 2) Recoecer e describir as caractersticas de estrutura, organizacin e funcin dos distintos grupos de vertebrados que serven para identificalos e clasificalos a partir de fotografas e debuxos.(Obxectivo 3) Explicar en que grupo de animais se clasifica a especie humana, enumerar as sas caractersticas diferenciadoras e coecer a sa orixe. (Obxectivo 4)
19
Unidade 9: Os animais invertebrados (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. Aprender a recoecer os animais invertebrados, distingundoos dos vertebrados. Recoecer as caractersticas principais de cada grupo de invertebrados. Asociar as diferentes funcins vitais que realizan, coas adaptacins ao medio no que viven. Adquirir criterios para clasificar invertebrados Comprobar a utilidade modelo experimental explicar observacins natureza. dun para da

1. Caractersticas de estrutura, organizacin e funcin dos invertebrados. (Obxectivo 1) Diversidade dos invertebrados: grupos mis importantes e as sas caractersticas. (Obxectivo 2) Adaptacins (Obxectivo 3) ao medio.
CRITERIOS DE AVALIACIN 1. Describir a caracterstica comn a

todos os invertebrados e distinguir invertebrados de vertebrados. (Obxectivo 1)
2.
2.
2. Describir
3.
as caractersticas de estrutura, organizacin e funcin dos distintos grupos de invertebrados e as sas adaptacins. (Obxectivo 2 e 3) claves simples e tcnicas observacin. (Obxectivo 4) (Obxectivo 2) de
3. 4. 5.
3. Clasificar invertebrados utilizando
4.
Identificacin e descricin de fotografas, debuxos e esquemas. Aplicacin de clasificar (Obxectivo 2) criterios para invertebrados.
5.
4. Describir adaptacins ao medio. 5. Comprender a utilidade dun modelo

experimental (Obxectivo 5) na observacin.
6. 7.
Elaboracin de modelos experimentais. (Obxectivo 5) Realizacin de esquemas e uso da informacin do libro para clasificar invertebrados. (Obxectivo 4) Comprender e valorar diversidade dos invertebrados. Tomar conciencia da importancia dos invertebrados no equilibrio dos ecosistemas e a necesidade da sa conservacin.
8.
9.

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Elaboracin e observacin dun modelo experimental, propn a elaboracin dun modelo para simular o comportamento dos zapateiros na auga. Este modelo permitiranos comprobar a hiptese formulada, que explicara o porqu os zapateiros poden camiar sobre a auga. Comunicacin lingstica As actividades 4, 8, 10, 16 e 19 refrense procura de informacin no anexo CONCEPTOS CLAVE. No apartado O RECANTO DA LECTURA, mstrase un fragmento dunha obra de Gerald Durrell, na que se utiliza unha linguaxe literaria para describir as observacins realizadas polo autor nun pequeno ecosistema. As cuestins propostas obrigan a establecer o paralelismo entre as figuras literarias e os elementos naturais descritos. Matemtica Na seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, queda patente que os nmeros forman parte da realidade que describe a natureza. A actividade 40 fai uso da cifra proporcionada no texto, co obxecto de completar a descricin da estrutura social da colmea. Tratamento da informacin e competencia dixital A actividade 42, do RESUMO, propn unha tarefa na que, facendo uso da iniciativa e creatividade persoais, se poern en xogo diversas destrezas relacionadas coa procura e organizacin da informacin. Social e cidad A seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, As sociedades de insectos, describe as comunidades de abellas como modelo de organizacin social. Neste caso, a propia natureza invtanos a reflexionar sobre o papel que desempean os individuos nunha sociedade, e a sa relevancia no funcionamento conxunto desta. Cultural e artstica Na elaboracin do modelo requirido para a actividade da seccin CIENCIA NAS TAS MANS, ponse en xogo algo mis que
20
a representacin dunha situacin natural. Ao elaborar o modelo de zapateiro, pense en xogo as habilidades creativas necesarias para desear un obxecto que represente de forma enxeosa, e til vez, ao individuo obxecto do noso estudo.
MNIMOS ESIXIBLES
Describir a caracterstica comn a todos os invertebrados e distinguir invertebrados de vertebrados. (Obxectivo 1) Describir as caractersticas de estrutura, organizacin e funcin dos distintos grupos de invertebrados e as sas adaptacins. (Obxectivo 2 e 3) Describir adaptacins ao medio. (Obxectivo 2)
Unidade 10: As plantas e os fungos (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. Coecer as caractersticas propias do reino Plantas e a sa clasificacin. Recoecer os distintos rganos dunha planta, as como a sa forma e funcin. Coecer as formas de nutricin e reproducin das plantas. Coecer as caractersticas propias do reino Fungos, e os principais grupos deste reino. Aprender os pasos necesarios para realizar unha clasificacin.

1. As plantas, definicin do reino, caractersticas comns e clasificacin. (Obxectivo 1) As partes das plantas: raz, talo e follas. Estruturas e funcins. (Obxectivo 2) A nutricin, a relacin e a reproducin das plantas. (Obxectivo 3) O reino Fungos: caractersticas e clasificacin. (Obxectivo 4) Observacin, clasificacin (Obxectivo 5) mostraxe e de plantas.
1. Recoecer e describir as caractersticas da estrutura, organizacin e funcin das plantas a partir de fotografas e debuxos. (Obxectivo 1) Clasificar plantas utilizando claves simples e tcnicas de observacin, e identificar os trazos mis relevantes que explican a pertenza a un grupo determinado. (Obxectivo 1) Describir as partes dunha planta e explicar a sa funcin. (Obxectivo 2) Describir o proceso de nutricin das plantas, explicando o papel da fotosntese. (Obxectivo 3) Describir o proceso de reproducin das anxiospermas e explicar o papel que desempean as flores, os froitos e as sementes. (Obxectivo 3) Recoecer e describir as caractersticas de estrutura, organizacin e funcin dos fungos a partir de fotografas e debuxos. (Obxectivo 4) unha clasificacin. (Obxectivo 5)
2.
2.
2.
3. 4.
3.
4. 5.
3. 4.
5.
6.
Anlise e interpretacin de ilustracins e debuxos que mostran ciclos ou secuencias de acontecementos. Descricin dos trazos estruturais, organizativos e funcionais das plantas a partir de fotografas e debuxos. Utilizacin de claves dicotmicas para clasificar plantas. Interese por coecer a gran diversidade das plantas e por encontrar os trazos comns que definen o reino. Desenvolvemento dunha actitude favorable conservacin da biodiversidade.
5.
7.
6.
8.
7. Describir os pasos para realizar
9.

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Observacin, mostraxe e clasificacin, propn a observacin das follas das plantas para a identificacin de trazos clave que permitan levar a cabo unha clasificacin cientfica til. UNHA ANLISE CIENTFICA, A nutricin das plantas, analiza o experimento de Van Helmont, a partir do cal se deben identificar os presupostos cientficos e proporcionar unha interpretacin cientfica dos resultados. Comunicacin lingstica As actividades 3 e 6, de procura no anexo CONCEPTOS CLAVE, son necesarias para completar a comprensin das epgrafes.
21
No apartado O RECANTO DA LECTURA, o texto seleccionado, un fragmento de O bosque animado, require un paso mis na competencia de comunicacin lingstica. As actividades propostas van mis al da simple comprensin lectora, xa que algunhas preguntas requiren levar a cabo unha interpretacin dos recursos literarios utilizados polo autor. Matemtica No texto introdutorio da unidade son os nmeros os que nos permiten comprender en toda a sa dimensin o contido do texto: a grandeza das secuoias vermellas. Tratamento da informacin e competencia dixital A actividade 47 do libro propn a realizacin dunha clasificacin, para a que ser preciso recompilar a informacin que se considere necesaria, as como presentala facendo uso dos formatos que mellor a organicen. Cultural e artstica O fragmento reproducido en O RECANTO DA LECTURA, pertencente obra O bosque animado, unha fermosa imaxe personificada da natureza. A anlise detallada de cada unha das descricins permite admirar o enxeo do autor, as como valorar a riqueza da linguaxe como ferramenta de expresin artstica.
MNIMOS ESIXIBLES
Recoecer e describir as caractersticas da estrutura, organizacin e funcin das plantas a partir de fotografas e debuxos. (Obxectivo 1) Describir as partes dunha planta e explicar a sa funcin. (Obxectivo 2) Describir o proceso de nutricin das plantas, explicando o papel da fotosntese. (Obxectivo 3) Describir o proceso de reproducin das anxiospermas e explicar o papel que desempean as flores, os froitos e as sementes. (Obxectivo 3) Recoecer e describir as caractersticas de estrutura, organizacin e funcin dos fungos a partir de fotografas e debuxos. (Obxectivo 4)
Unidade 11: Os seres vivos mis simples (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. Identificar as caractersticas principais dos organismos que forman o reino Protistas. Coecer a estrutura das bacterias, as como a forma en que realizan as sas funcins vitais. Recoecer a estrutura xeral dos virus, as como o seu ciclo de infeccin. Analizar as causas polas que determinados microorganismos poden ser beneficiosos ou prexudiciais para a biosfera e para as persoas. Coecer algunhas enfermidades infecciosas, a sa forma de contaxio e o tipo de microorganismo que as causa. Entender como funcionan as vacinas e os antibiticos e valorar a importancia dun uso controlado destes. Aprender os pasos para tomar mostras e poder observar

1. 2. Caractersticas xerais do reino Protistas. (Obxectivo 1) O reino Moneras, as sas caractersticas principais, estrutura e ciclo vital. (Obxectivo 2) Caractersticas, estrutura e ciclo de infeccin dos virus. (Obxectivo 3) Os microorganismos e o seu papel na biosfera. (Obxectivo 4) As enfermidades infecciosas, o seu proceso infectivo, prevencin e curacin. (Obxectivos 5 e 6) Interpretacin e elaboracin de debuxos esquemticos. Observacin e interpretacin de fotografas, imaxes, debuxos e grficos. Clasificacin de seres vivos aplicando un criterio cientfico. Manexo do microscopio para
1. Recoecer e describir as diferenzas de estrutura, organizacin e funcin dos distintos grupos que compoen o reino Protistas e recoecer criterios de clasificacin. (Obxectivo 1) Identificar e clasificar exemplares dos reinos Protistas e Moneras con tcnicas de observacin e claves simples. (Obxectivos 1 e 2) Realizar debuxos esquemticos da estrutura tpica dos organismos do reino Moneras e describir as sas funcins vitais. (Obxectivo 2 ) Recoecer a estrutura e o ciclo de infeccin dos virus. (Obxectivo 3) Analizar e comprender o papel beneficioso e prexudicial na biosfera dos distintos microorganismos. (Obxectivo 4) Explicar a orixe, vas de contaxio e curacin de enfermidades infecciosas comns. (Obxectivo 5) Comprender vacinas e a diferenza entre antibiticos e as
2.
2.
3.
3.
4.
3.
4. 5.
4. 5.
5.
6. 7.
6.
6.
8. 9.
7.
7.
22
microorganismos ao microscopio.
recoecer e clasificar seres vivos. (Obxectivo 7) 10. Anlise de textos cientficos. 11. Apreciar o valor e beneficio da maiora dos microorganismos. (Obxectivo 4) 12. Mostrar interese por coecer os organismos que non se ven a simple vista. (Obxectivo 7)
enfermidades que tratan cada unha delas. (Obxectivo 6)
8. Describir os procesos de toma de

mostras, observacin e clasificacin de microorganismos observados co microscopio. (Obxectivo 7)
13. Comprender a importancia dos

hbitos de prevencin de enfermidades. (Obxectivos 5 e 6)

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Observacin de microorganismos, propn unha experiencia que, ademais de traballar unha parte de mtodo cientfico, invita reflexin sobre as implicacins que teen os feitos cientficos para a vida das persoas. Na seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, O crecemento das bacterias, presntanse de forma grfica os resultados observados no crecemento das colonias de bacterias, de maneira que a partir destes se elabore unha interpretacin cientfica que explique os resultados. Comunicacin lingstica Na actividade 4 remtese aos CONCEPTOS CLAVE para a resolucin do exercicio. A seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, presenta a informacin relevante nun formato distinto ao utilizado ata esta unidade. Trtase de grficas, cuxa lectura require doutras habilidades diferentes s utilizadas deica agora, pero cuxo desenvolvemento fundamental para poder levar a cabo este exercicio. Para completar o desenvolvemento destas habilidades, a actividade 33 propn un exercicio de lectura de grficas, e a sa interpretacin cientfica. Matemtica A mesma seccin UNHA ANLISE CIENTFICA mostra a natureza matemtica do crecemento das bacterias. A resolucin das actividades propostas require a posta en marcha de destrezas matemticas bsicas, como son o clculo e o razoamento matemtico. Tratamento da informacin e competencia dixital Na seccin NON O PERDAS proporcinase un enderezo de Internet dedicado gripe, na que se poder buscar informacin relevante sobre esta enfermidade.
MNIMOS ESIXIBLES
Recoecer e describir os organismos do reino Protistas e Moneras . (Obxectivos 1 e 2 ) Recoecer a estrutura e o ciclo de infeccin dos virus. (Obxectivo 3) Analizar e comprender o papel beneficioso e prexudicial na biosfera dos distintos microorganismos. (Obxectivo 4) Explicar a orixe, vas de contaxio e curacin de enfermidades infecciosas comns. (Obxectivo 5) Comprender a diferenza entre vacinas e antibiticos e as enfermidades que tratan cada unha delas. (Obxectivo 6)
23
Unidade 12: A materia e as sas propiedades (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. Coecer cales son propiedades da materia. as

1. A materia e as sas propiedades xerais e especficas. (Obxectivo 1) Magnitudes fundamentais derivadas. (Obxectivos 2 e 3) e
1. Explicar qu a materia e distinguir entre propiedades xerais e especficas. (Obxectivo 1) Diferenciar as magnitudes fsicas fundamentais das derivadas. (Obxectivos 1 e 2) Recoecer magnitudes fundamentais como a lonxitude, masa, tempo e temperatura, utilizando as unidades de uso mis comn. (Obxectivo 2 e 6) Recoecer magnitudes derivadas como a superficie, o volume, e a densidade, utilizando as unidades de uso mis comn. (Obxectivo 3 e 6) Realizar medidas e experiencias simples que permiten interpretar cuantitativamente propiedades da materia. (Obxectivo 4) Comprender e expresar medidas de acordo co Sistema Internacional de Unidades. (Obxectivos 5) Aprender o manexo do instrumental cientfico. (Obxectivo 4) Realizar conversins ou cambios de unidades oportunos. (Obxectivo 7) para analizar os datos obtidos nun experimento. (Obxectivo 8)
Recoecer as magnitudes fundamentais mis usuais: lonxitude, masa, tempo e temperatura. Recoecer algunhas magnitudes derivadas como a superficie, o volume e a densidade. Aprender a realizar medidas e a expresalas correctamente. Comprender a necesidade de definir un sistema internacional de unidades. Coecer as unidades de uso mis comn. Aprender a realizar cambios de unidades. Aprender os pasos para realizar unha representacin grfica.
2.
2. 3.
3.
Unidades: Sistema Internacional de Unidades e unidades de uso comn. (Obxectivos 5 e 6) Interpretacin e elaboracin de grficas. (Obxectivo 8) Resolucin de problemas numricos que inclan cambios de unidades. (Obxectivo 7) Realizacin de medicins utilizando as unidades adecuadas do Sistema Internacional de Unidades. (Obxectivo 4) Manexo de aparellos de medida simples que permitan verificar algunhas das propiedades xerais da materia. Mostrar interese por medicins precisas. realizar
3.
4. 5.
4. 5.
4.
6. 7.
6.
5.
8.
7.
6.
8.
7. 8.
9. Realizar representacins grficas CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Coecemento e interaccin co mundo fsico Na seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Representacins grficas, o primeiro paso para levar a cabo a actividade require a eleccin adecuada das variables que se van medir, que estarn condicionadas polo feito cientfico que se pretende analizar. A seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, A medida e a historia, permite unha reflexin sobre o impacto que tivo o desenvolvemento cientfico e tecnolxico na evolucin das sociedades. Comunicacin lingstica A actividade 4 propn a procura de informacin no anexo CONCEPTOS CLAVE. Matemtica A unidade completa est dedicada a estudar as propiedades da materia. Todas as propiedades tratadas aqu son magnitudes, xa sexan fundamentais ou derivadas, e todas se representan numericamente. Polo tanto, son as destrezas matemticas as mis necesarias para alcanzar os obxectivos desta unidade. Tratamento da informacin e competencia dixital A seccin A FONDO, O erro nas medidas, combina as destrezas matemticas con algunhas tcnicas relacionadas coa obtencin de informacin. As magnitudes s poden ser medidas con diferentes instrumentos. Pero calquera mtodo de medida produce erros, polo que se fai necesario o uso da media aritmtica, co fin de que os datos proporcionados para calquera investigacin sexan fiables. Na seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Representacins grficas, incdese nos mtodos de representacin da informacin. O modo de representacin depender do tipo de datos de que se trate. A eleccin do mtodo adecuado determinar a validez da interpretacin dos resultados. Social e cidad
24
No RECANTO DA LECTURA, un texto do autor desta seccin titulado A natureza dos corpos, permtenos reflexionar, a partir dun concepto cientfico, sobre as opinins individuais e a posibilidade de que non existan verdades absolutas. Esta conclusin hanos axudar a respectar os nosos semellantes.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar qu a materia e distinguir entre propiedades xerais e especficas. (Obxectivo 1) Recoecer magnitudes fundamentais como a lonxitude, masa, tempo e temperatura, utilizando as unidades de uso mis comn. (Obxectivo 2 e 6) Recoecer magnitudes derivadas como a superficie, o volume, e a densidade, utilizando as unidades de uso mis comn. (Obxectivo 3 e 6) Realizar medidas e experiencias simples que permiten interpretar cuantitativamente propiedades da materia. (Obxectivo 4) Comprender e expresar medidas de acordo co Sistema Internacional de Unidades. (Obxectivos 5) Realizar conversins ou cambios de unidades oportunos. (Obxectivo 7) Realizar representacins grficas para analizar os datos obtidos nun experimento. (Obxectivo 8)
Unidade 13: A materia e a sa diversidade (10 sesins)

OBXECTIVOS
9. Identificar as diversas formas en que pode presentarse a materia. e os 2. 3. 4. 5. 6.

1. A materia: formas, estados e cambios. (Obxectivos 1, 2 e 3) Mesturas: definicin e mtodos de separacin. (Obxectivos 4 e 5) Substancias puras: compostos e elementos. (Obxectivo 4) Materiais do (Obxectivo 6) sculo
XXI.
1. Explicar as diferentes formas nas que se presenta a materia e as diferenzas entre slidos, lquidos e gases e as sas respectivas caractersticas. (Obxectivos 1 e 2) Explicar a travs de tcnicas e experiencias simples as propiedades dos diferentes estados da materia e as sas transformacins. (Obxectivo 2 e 3) Representar os datos obtidos, interpretar resultados e obter conclusins de experimentos que explican as propiedades e cambios da materia. (Obxectivos 2 e 8) Definir mestura, disolucin, substancia pura, elemento e composto. (Obxectivo 4) Diferenciar as mesturas das substancias, pola posibilidade de separar aquelas por procesos fsicos aproveitando as propiedades que diferencian a cada substancias das demais. (Obxectivo 5) Explicar as caractersticas dos materiais do sculo XXI. (Obxectivo 6) residuos e a necesidade de reciclar. (Obxectivo 7)
10. Diferenciar os estados cambios da materia.
11. Coecer as condicins en que unha substancia pode cambiar de estado. 12. Recoecer a diferenza entre unha mestura e unha substancia pura, e entre un elemento e un composto. 13. Aprender algns mtodos para separar os compoentes dunha mestura. 14. Coecer as caractersticas dos principais materiais artificiais da nosa poca. 15. Comprender a necesidade de reciclar os residuos.
2.
Residuos e reciclaxe. (Obxectivo 7) Aplicacin de tcnicas de laboratorio para a separacin de compoentes de mesturas. (Obxectivo 5) Observacin e interpretacin de debuxos, esquemas e imaxes. Obtencin de conclusins dun experimento cientfico. (Obxectivo 8) Interpretacin cientficos. de de textos
3.
4.
7. 8.
5.
16. Aprender a tirar conclusins dun

experimento cientfico. 9.
10. Manexo cientfico.
instrumental
6.
11. Comprender e valorar o proceso e necesidade da reciclaxe. (Obxectivo 7)
7. Explicar o proceso de reciclaxe de

Coecemento e interaccin co mundo fsico Na seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Interpretacin de resultados e obtencin de conclusins dun experimento, lvase a cabo un experimento completo que permita responder de forma inequvoca a unha pregunta cientfica. Trtase de ver se a cera unha substancia simple ou composta.
25
Ao longo da unidade, unha serie de actividades, como a 14, 15, 26 e 35, centran a atencin sobre a natureza qumica dos materiais que compoen algns obxectos de uso cotin. Este coecemento axdanos a tomar decisins para mellorar a nosa actitude como consumidores. Na seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, O enigma das chaves, as actividades estn deseadas para aplicar os coecementos adquiridos e proporcionar as explicacins cientficas correspondentes aos feitos que se describen no texto. Neste caso, ningunha das respostas est implcita no texto. Comunicacin lingstica A actividade 2 remite ao anexo Conceptos clave para a procura de informacin. O texto seleccionado para O RECANTO DA LECTURA, A fabricacin de Cavorita, un relato de ficcin que utiliza unha gran variedade de conceptos cientficos. A proposta mis interesante da seccin COMPRENDO O QUE LEO, a actividade 45, solicita unha reflexin sobre a veracidade dos feitos descritos, e unha xustificacin para a resposta. Trtase de desenvolver unha nova actitude na comprensin lectora: a valoracin do contido, a partir da informacin proporcionada no texto. Aprender a aprender As actividades 41 e 42, formuladas no RESUMO, supoen un traballo de sntese sobre os contidos da unidade, e facilitan a tarefa de aprendizaxe, proporcionando unha metodoloxa de autoavaliacin.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar as diferentes formas nas que se presenta a materia e as diferenzas entre slidos, lquidos e gases e as sas respectivas caractersticas. (Obxectivos 1 e 2) Definir mestura, disolucin, substancia pura, elemento e composto. (Obxectivo 4) Explicar as caractersticas dos materiais do sculo XXI. (Obxectivo 6) Explicar o proceso de reciclaxe de residuos e a necesidade de reciclar. (Obxectivo 7)
Unidade 14: A composicin da materia (10 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. 3. 4. 5. 6. Aprender a recoecer os tomos como compoentes da materia. Identificar os elementos qumicos na tboa peridica. Familiarizarse cos smbolos dos elementos. Distinguir entre tomo, molcula e cristal. Comprender o significado das frmulas das substancias. Coecer as propiedades dos elementos mis abundantes na natureza. Recoecer as propiedades da auga e a sa importancia. Aprender os pasos para elaborar un informe cientfico. 4. 5.

1. 2. 3. Os tomos: definicin e teora atmica. (Obxectivo 1) tomos, molculas (Obxectivo 4) e cristais.
1. Definir tomo e enumerar os postulados da teora atmica de Dalton. (Obxectivo 1) Representar un tomo segundo os modelos atmicos. (Obxectivo 1) Definir elemento qumico, smbolo, nmero atmico e familiarizarse coa tboa peridica. (Obxectivos 2 e 3) Identificar elementos qumicos na tboa peridica. (Obxectivo 2) Explicar as diferenzas entre tomo, molcula e cristal. (Obxectivo 4) Recoecer e representar molculas de substancias a travs de debuxos. (Obxectivo 4) Explicar o que unha frmula qumica e qu informacin contn. (Obxectivo 5) Explicar as propiedades de elementos qumicos da natureza e relacionalas cos usos que se fan deles. (Obxectivo 6) Coecer a estrutura e composicin da auga e as sas propiedades. (Obxectivo 7)
2. 3.
Elementos qumicos: tboa peridica, smbolos e propiedades dos elementos mis abundantes. (Obxectivos 2, 3 e 6) A auga: as sas propiedades e importancia. (Obxectivo 7) Utilizacin e representacins grficos. anlise de e modelos
4. 5. 6.
7.
6. 7.
8.
Elaboracin de informes cientficos. (Obxectivo 8) Comprensin e frmulas de (Obxectivo 5) Interpretacin cientficos. manexo de substancias.
7.
8. de textos
8. 9.
Mostrar interese por coecer a estrutura da materia. as propiedades de
9.
10. Valorar
26
elementos e substancias e as sas aplicacins.
10. Explicar os pasos para elaborar un

informe cientfico. (Obxectivo 8)

Coecemento e interaccin co mundo fsico Na seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Elaboracin dun informe cientfico, trabllase un dos aspectos fundamentais na investigacin cientfica: a comunicacin dos resultados. Sen necesidade de levar a cabo ningn experimento, e partindo exclusivamente de informacin xa existente, descrbense os aspectos que debe contemplar un bo informe cientfico. As actividades propostas poen a proba a calidade do informe resultante. No texto introdutorio, relativo s actividades cientficas do matrimonio Curie, descrbese de forma literaria a intensidade das radiacins do polonio e do radio, e que foron as causantes da morte de Marie Curie. Esta breve informacin suficiente para tomar conciencia dos riscos da exposicin s substancias qumicas perigosas sen as medidas de proteccin adecuadas. Comunicacin lingstica A actividade 10 remite procura de informacin no anexo CONCEPTOS CLAVE. Coma no resto das unidades, O RECANTO DA LECTURA a seccin destinada principalmente a traballar a comprensin lectora, esta vez cun fragmento da obra O mundo ao final do tempo. Matemtica Na actividade 3, o uso das ferramentas de clculo guanos cara a un resultado numrico. Unha vez mis, os nmeros proporcinannos unha visin mental dunha realidade invisible aos nosos ollos: o tamao do tomo. Tratamento da informacin e competencia dixital Na seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, O aire: un ben comn en perigo, proponse unha actividade, a 33, que require do uso de software adecuado para poder levarse a cabo. A representacin de valores dispares nun diagrama de barras, de forma limpa e presentable, debe fomentarse utilizando todos os medios tecnolxicos dispoibles ao alcance dos alumnos e das alumnas.
MNIMOS ESIXIBLES
Representar un tomo segundo os modelos atmicos. (Obxectivo 1) Explicar as diferenzas entre tomo, molcula e cristal. (Obxectivo 4) Recoecer e representar molculas de substancias a travs de debuxos. (Obxectivo 4) Explicar o que unha frmula qumica e qu informacin contn. (Obxectivo 5) Explicar as propiedades de elementos qumicos da natureza e relacionalas cos usos que se fan deles. (Obxectivo 6) Coecer a estrutura e composicin da auga e as sas propiedades. (Obxectivo 7)
27
4.2. CIENCIAS NATURAIS DE SEGUNDO DA ESO Unidade 1: O mantemento da vida (12 sesins)
OBXECTIVOS
1. Identificar as caractersticas dos seres vivos, distingundoos da materia inerte. 2. Comprender a teora celular e a estrutura dos diferentes tipos de clulas. 3. Diferenciar os dous tipos de nutricin celular. 4. Entender os procesos mediante os que unha clula obtn materia e enerxa. 5. Recoecer a importancia da fotosntese. 6. Analizar a respiracin celular como medio de obtencin de enerxa. 7. Identificar as formas en que as clulas se reproducen. 8. Comprender a importancia de tinxir clulas para facilitar a sa observacin.

1. Seres vivos: funcins vitais, composicin qumica. 2. A clula: teora celular, estrutura e orgnulos. 3. Nutricin celular: nutricin auttrofa e nutricin hetertrofa. 4. Reproducin celular e mitose. 5. Anlise e interpretacin de esquemas de procesos complexos. 6. Descricin de procesos mediante diagramas. 7. Interpretacin de microfotografas. 8. Aplicacin de distintas tcnicas de tinxidura de clulas. 9. Observacin de clulas ao microscopio. 10. Mostrar interese por coecer as bases da vida na Terra. 11. Valorar a vida en todas as sas dimensins e variedades.
1. Coecer as caractersticas dos seres vivos e distinguir entre materia inerte e materia viva. 2. Explicar a teora celular e describir a estrutura dos diferentes tipos de clulas. 3. Explicar a nutricin auttrofa e a hetertrofa e interpretar e realizar esquemas e diagramas destes procesos. 4. Explicar como obtn enerxa e materia a clula. 5. Explicar o significado e fundamento bsico da fotosntese e respiracin celular e realizar esquemas sinxelos para comprender os procesos. 6. Explicar a reproducin celular e identificar as formas en que as clulas se reproducen. 7.Coecer distintas tcnicas de tinxidura de clulas para observalas ao microscopio.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico: Utilizar obxectos e aparellos, describindo o seu funcionamento e uso. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Escribir diferentes textos, coidando as normas ortogrficas e gramaticais. Desenvolvemento da competencia matemtica Recoecer e utilizar as formas xeomtricas e as sas propiedades na vida real. Tratamento da informacin e competencia dixital Obter informacin por distintas canles. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Utilizar diferentes linguaxes artsticas nos traballos. Desenvolvemento da competencia social e cidad Respectar os dereitos e deberes sociais. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Utilizar a creatividade e imaxinacin nos traballos. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Tomar conciencia dos pasos necesarios para aprender de forma eficaz.
MNIMOS ESIXIBLES
Coecer as caractersticas dos seres vivos. Explicar a teora celular. Explicar a nutricin auttrofa e a hetertrofa. Explicar como obtn enerxa e materia a clula. Explicar o fundamento da fotosntese. Explicar a reproducin celular.
28
Unidade 2: A nutricin (11 sesins)

OBXECTIVOS
1. Coecer os aparellos que interveen na nutricin animal e as funcins que realizan. 2. Aprender os principais mecanismos que se producen nos procesos dixestivos de diferentes animais. 3. Coecer os modelos circulatorios dos animais. 4. Entender como se realizan a respiracin e a excrecin. 5. Estudar os procesos implicados na nutricin das plantas. 6. Diferenciar os procesos de transporte de zume bruto e zume elaborado. 7. Aprender como realizan a respiracin e a excrecin as plantas. 8. Comprobar experimentalmente o transporte nas plantas.

1. A funcin de nutricin e os seus procesos. 2. O proceso dixestivo, circulatorio, respiratorio e excretor de diferentes animais. 3. A nutricin das plantas: fotosntese, transporte de substancias, respiracin e excrecin. 4. Comprender procesos a travs de esquemas e textos cientficos. 5. Clasificar os seres vivos segundo as sas formas de nutricin. 6. Establecer relacins entre fenmenos. 7. Formular hipteses e realizar experimentos. 8. Mostrar interese polas distintas formas de obter enerxa que teen os seres vivos.
1. Identificar os procesos implicados na nutricin, as como os aparellos que interveen na nutricin animal e explicar as sas funcins. 2. Describir os procesos dixestivos nos animais e interpretar esquemas anatmicos. 3. Distinguir os distintos modelos circulatorios nos animais e interpretar esquemas anatmicos. 4. Explicar o proceso de respiracin nos animais e distinguir os distintos tipos de respiracin. 5. Explicar o proceso de excrecin nos animais e describir os distintos rganos que interveen. 6. Describir o proceso de nutricin das plantas. 7. Diferenciar os procesos de transporte de zume bruto e zume elaborado. 8. Explicar a respiracin e excrecin nas plantas. 9. Explicar o proceso de formulacin dunha hiptese e realizacin dun experimento sobre o transporte nas plantas.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Apreciar e respectar a biodiversidade no seu contorno e sobre o planeta. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Expresarse de forma organizada sobre feitos e vivencias. Desenvolvemento da competencia matemtica Recoecer e utilizar as formas xeomtricas e as sas propiedades na vida real. Tratamento da informacin e competencia dixital Coecer e actualizar o uso das novas tecnoloxas no seu traballo. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Traballar en harmona cos outros compaeiros en manifestacins artsticas. Desenvolvemento da competencia social e cidad Respectar os dereitos e deberes sociais. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Renunciar aos intereses persoais en beneficio do grupo se necesario. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Traballar e mellorar todas as intelixencias mltiples.
MNIMOS ESIXIBLES
Identificar os procesos implicados na nutricin. Describir e interpretar esquemas anatmicos sobre os procesos dixestivo, circulatorio, respiratorio e excretor nos animais. Describir o proceso de nutricin das plantas.
29
Unidade 3: A relacin e a coordinacin (11 sesins)

OBXECTIVOS
9. Comprender en que consiste e como se producen distintos comportamentos nos animais. 10. Aprender os diferentes tipos de respostas e efectores dos animais. 11. Diferenciar a comunicacin nerviosa da hormonal. 12. Coecer a organizacin do sistema nervioso en diversos grupos de animais. 13. Identificar distintos aparellos locomotores de animais. 14. Entender a resposta das plantas aos cambios no medio. 15. Aprender como se relacionan os organismos unicelulares. 16. Experimentar co xeotropismo dos vexetais.

11. A relacin e a coordinacin nos seres vivos. 12. Estmulos e tipos de respostas. 13. Sistema nervioso e sistema endcrino. 14. Relacin e coordinacin nas plantas. 15. Relacin nos organismos unicelulares. 16. Analizar e interpretar esquemas grficos e anatmicos. 17. Formular e comprobar hipteses. 18. Comprender procesos e relacins de causa-efecto. 19. Establecer relacins entre fenmenos. 20. Mostrar interese por coecer a variedade e complexidade das relacins nos seres vivos. 21. Valorar a importancia de protexer e conservar a vida na Terra.
11. Definir a funcin de relacin e explicar os procesos que comprende. 12. Explicar como se producen distintos comportamentos nos animais. 13. Identificar distintos tipos de respostas e efectores dos animais. 14. Diferenciar o sistema nervioso do sistema hormonal. 15. Describir a organizacin do sistema nervioso en diversos grupos de animais. 16. Identificar e describir os aparellos locomotores de distintos grupos de animais. 17. Explicar como realizan a funcin de relacin e coordinacin as plantas. 18. Comprender a funcin de relacin nos organismos unicelulares. 19. Formular e comprobar unha hiptese sobre o xeotropismo dos vexetais.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Utilizar o mtodo cientfico para coecer a realidade. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Expresarse oralmente de forma organizada sobre feitos e vivencias. Desenvolvemento da competencia matemtica Contrastar as distintas fontes de informacin. Tratamento da informacin e competencia dixital Interpretar datos numricos en situacins reais. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Utilizar diferentes linguaxes artsticas nos traballos. Desenvolvemento da competencia social e cidad Forxar unha escala de valores. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Secuenciar e avaliar as distintas fases necesarias dun proxecto. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Traballar e mellorar todas as sas intelixencias mltiples.
MNIMOS ESIXIBLES
Definir a funcin de relacin e explicar como se producen distintos comportamentos dos animais. Describir a organizacin do sistema nervioso en diversos grupos de animais. Identificar e describir os aparellos locomotores de distintos grupos de animais. Explicar como realizan a funcin de relacin e coordinacin as plantas. Comprender a funcin de relacin nos organismos unicelulares.
30
Unidade 4: A reproducin
OBXECTIVOS
1. Coecer o significado e a finalidade da reproducin. 2. Recoecer as principais fases que se producen no ciclo biolxico. 3. Distinguir entre reproducin asexual e sexual. 4. Identificar as fases da reproducin sexual en animais. 5. Coecer o ciclo vital das plantas. 6. Recoecer as etapas da reproducin sexual nas plantas. 7. Valorar as vantaxes e os inconvenientes dos dous tipos de reproducin. 8. Aprender a realizar un debuxo cientfico.
(11 sesins)
1. Definir reproducin e explicar o seu significado. 2. Recoecer as distintas fases do ciclo biolxico, tanto en plantas coma en animais. 3. Recoecer as diferenzas entre reproducin sexual e asexual. 4. Coecer os tipos de reproducin asexual en animais. 5. Explicar a reproducin sexual en animais, identificando as distintas fases. 6. Describir o ciclo vital das plantas. 7. Coecer as etapas da reproducin sexual nas plantas. 8. Explicar as vantaxes e desvantaxes dos dous tipos de reproducin. 9.Realizar un debuxo cientfico.

1. 2. O ciclo vital e a reproducin: definicin, obxectivos, fases. Reproducin sexual e asexual: diferenzas, vantaxes e inconvenientes. Reproducin nos animais e nas plantas. Analizar e interpretar esquemas anatmicos e grficos. Comprender procesos e establecer relacins entre fenmenos. Rotular e completar grficos e debuxos. Realizar debuxos cientficos. Valorar a importancia da reproducin como un medio de manter as especies e o equilibrio poboacional dos ecosistemas.
3. 4. 5.
6. 7.
8.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Apreciar e respectar a biodiversidade no seu contorno e sobre o planeta. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Expresarse oralmente de forma organizada sobre feitos e vivencias. Desenvolvemento da competencia matemtica Utilizar as simetras e os clculos matemticos nos traballos. Tratamento da informacin e competencia dixital Transmitir a informacin por distintos medios. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Traballar en harmona cos outros compaeiros en manifestacins artsticas. Desenvolvemento da competencia social e cidad Forxar unha escala de valores. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Utilizar a creatividade e imaxinacin nos traballos. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Manexar distintos mtodos para a aprendizaxe.
MNIMOS ESIXIBLES
Recoecer as distintas fases do ciclo biolxico, tanto en plantas coma en animais. Recoecer as diferenzas entre reproducin sexual e asexual. Describir o ciclo vital das plantas. Coecer as etapas da reproducin sexual nas plantas.
31
Unidade 5: A estrutura dos ecosistemas (11 sesins)

OBXECTIVOS
1. Estudar as compoentes dun ecosistema: o bitopo e a biocenose. 2. Identificar as principais adaptacins dos seres vivos aos medios acuticos e terrestres. 3. Diferenciar entre nicho ecolxico e hbitat. 4. Coecer e aprender as relacins alimentarias que se establecen entre os seres vivos. 5. Descubrir como os seres vivos dependemos uns doutros para vivir. 6. Estudar as relacins trficas nun ecosistema concreto.

1. Compoentes dun ecosistema: bitopo e biocenose, interaccins entre estes. 2. Hbitat e nicho ecolxico. 3. Relacins alimentarias entre os seres vivos. 4. Relacins biticas. 5. Adaptacins dos seres vivos. 6. Interpretacin de grficas: cadeas trficas, redes trficas e regulacin de poboacins. 7. Interpretacin de distintos tipos de pirmides ecolxicas. 8. Establecer relacins entre conceptos e fenmenos. 9. Analizar relacins entre os seres vivos. 10. Realizar representacins grficas das relacins trficas de ecosistemas. 11. Interese polo coecemento das relacins entre os seres vivos e o medio que os rodea. 12. Recoecemento da importancia da proteccin dos ecosistemas.
1. Definir ecosistema e describir os seus compoentes. 2. Explicar a interaccin que existe entre bitopo e biocenose. 3. Diferenciar o concepto de hbitat do de nicho ecolxico. 4. Explicar as relacins alimentarias entre os seres vivos dun ecosistema e interpretar as sas representacins grficas. 5. Comprender cmo os seres vivos dependemos uns dos outros para vivir. 6. Identificar distintas adaptacins dos seres vivos ao seu medio. 7.Recoecer as relacins trficas dun ecosistema.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Coecer a fondo o contorno fsico e a sa relacin coas persoas. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Comprender textos escritos, narrativos, informativos, expositivos, argumentativos... Desenvolvemento da competencia matemtica Realizar en situacins cotis clculos numricos bsicos. Tratamento da informacin e competencia dixital Transformar a informacin en coecemento. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Admirar a beleza nas obras de arte e nas cousas comns do da a da. Desenvolvemento da competencia social e cidad Respectar as diferenzas como fonte de riqueza. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Coordinar tarefas e tempos. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Desenvolver o pensamento crtico.
MNIMOS ESIXIBLES
Definir ecosistema e describir os seus compoentes. Explicar as relacins alimentarias entre os seres vivos dun ecosistema. Comprender como os seres vivos dependemos uns dos outros para vivir. Identificar distintas adaptacins dos seres vivos ao seu medio.
32
Unidade 6: Os ecosistemas da Terra (11 sesins)

OBXECTIVOS
1. Recoecer os principais factores que condicionan os ecosistemas terrestres e os acuticos. 2. Coecer os grandes ecosistemas terrestres e acuticos do planeta. 3. Analizar distintos ecosistemas acuticos e terrestres, e algns dos seres vivos que forman a sa biocenose. 4. Valorar a importancia do solo e identificar algunhas das sas caractersticas biticas e abiticas. 5. Descubrir algunhas adaptacins dos seres vivos ao ambiente en que viven. 6. Aprender como analizar algunhas caractersticas dun solo. 7. Coecer os ecosistemas terrestres e acuticos de Galicia.
CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES 1. Ecosistemas terrestres e

acuticos: factores que os condicionan. 2. Grandes ecosistemas terrestres e acuticos. 3. Caractersticas do solo. 4. Observar e interpretar esquemas, debuxos e fotografas. 5. Comprender un texto cientfico. 6. Analizar, comprender e identificar elementos dos ecosistemas. 7. Coecer algunhas adaptacins dos seres vivos segundo o medio en que viven. 8. Elaborar tboas de datos. 9. Analizar un ecosistema terrestre e un acutico de Galicia. 10. Valorar a importancia do solo e a sa conservacin para manter a vida no planeta. 11. Recoecemento da importancia da biodiversidade e actitude positiva ante a sa conservacin.
1. Mencionar e explicar os factores abiticos que condicionan os ecosistemas terrestres e acuticos. 2. Diferenciar e identificar os grandes ecosistemas terrestres e acuticos e recoecer as sas principais caractersticas. 3. Identificar os seres vivos que forman a biocenose de distintos ecosistemas. 4. Describir as caractersticas do solo e explicar a sa importancia. 5.Coecer diferentes adaptacins dos seres vivos segundo o ecosistema que habiten e o lugar que ocupen no nicho ecolxico.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Apreciar e respectar a biodiversidade no seu contorno e sobre o planeta. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Captar o sentido global das mensaxes orais. Desenvolvemento da competencia matemtica Recoecer e utilizar as formas xeomtricas e as sas propiedades na vida real. Tratamento da informacin e competencia dixital Coecer e actualizar o uso das novas tecnoloxas no seu traballo. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Traballar en harmona con outros compaeiros en manifestacins artsticas. Desenvolvemento da competencia social e cidad Coecer a diversidade e a evolucin constante das nosas sociedades. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Renunciar aos intereses persoais en beneficio do grupo se necesario. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Traballar e mellorar todas as intelixencias mltiples.
MNIMOS ESIXIBLES
Diferenciar e identificar os grandes ecosistemas terrestres e acuticos e recoecer as sas principais caractersticas. Coecer diferentes adaptacins dos seres vivos segundo o ecosistema que habiten e o lugar que ocupen no nicho ecolxico.
33
Unidade 7: A enerxa que nos chega do Sol (12 sesins)

OBXECTIVOS
1. Entender o papel que realiza a atmosfera, filtrando radiacins solares. 2. Comprender o que o que orixina as correntes ocenicas, os ventos e as brisas. 3. Aprender a interpretar mapas meteorolxicos sinxelos. 4. Estudar o que son os axentes xeolxicos e saber o que enerxa os move. 5. Entender a relacin que hai entre o clima e as correntes ocenicas. 6. Analizar as formas que ten o ser humano de utilizar a enerxa solar. 7. Relacionar o albedo do solo e as ascendencias trmicas.

1. 2. 3. A enerxa solar e a atmosfera. A enerxa solar e a hidrosfera. A enerxa solar e os axentes xeolxicos. 4. O uso da enerxa solar. 5. Analizar e interpretar esquemas grficos e fotografas. 6. Analizar as relacins entre distintos fenmenos. 7. Interpretar mapas meteorolxicos sinxelos. 8. Realizar experimentos sobre a relacin entre albedo e ascendencias trmicas. 9. Mostrar interese por coecer as caractersticas que fan especial o noso planeta. 10. Adoptar unha actitude positiva ante medidas tendentes a evitar o quecemento global e a diminucin da capa de ozono.
1. Explicar as funcins que cumpre a atmosfera en relacin co filtrado da radiacin solar e o efecto invernadoiro. 2. Describir a fonte de enerxa externa da Terra e o seu efecto na atmosfera e a hidrosfera. 3. Interpretar mapas meteorolxicos sinxelos. 4. Recoecer os distintos axentes xeolxicos que moldean o relevo e o motor que os move. 5. Explicar a relacin entre o clima e as correntes ocenicas. 6. Explicar as distintas formas que ten o ser humano para aproveitar a enerxa do Sol. 7.Relacionar o albedo terrestre coas ascendencias trmicas.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Coecer a fondo o medio fsico e a sa relacin coas persoas. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Dar sentido aos textos escritos e relacionalos coas propias vivencias. Desenvolvemento da competencia matemtica Resolver eficazmente problemas e expresar os pasos seguidos de forma correcta. Tratamento da informacin e competencia dixital Respectar as normas de condutas ticas e legais para regular ou usar a informacin. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Traballar en harmona cos outros compaeiros en manifestacins artsticas. Desenvolvemento da competencia social e cidad Ser tolerante coas ideas dos outros. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Ser constante no traballo aprendendo dos erros. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Tomar conciencia dos pasos necesarios para aprender de forma eficaz.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar as funcins que cumpre a atmosfera en relacin co filtrado da radiacin solar e o efecto invernadoiro. Describir a fonte de enerxa externa da Terra e o seu efecto na atmosfera e a hidrosfera. Recoecer os distintos axentes xeolxicos que moldean o relevo e o motor que os move. Explicar as distintas formas que ten o ser humano para aproveitar a enerxa do Sol.
34
Unidade 8: A dinmica externa do planeta (12 sesins)

OBXECTIVOS
1. Estudar a meteorizacin e a erosin, e como se produce a modelaxe da paisaxe. 2. Coecer os principais axentes xeolxicos e a forma en que se erosionan, transportan e sedimentan materiais. 3. Interpretar algunhas formas de modelaxe da paisaxe. 4. Aprender que son as augas subterrneas, como modelan a paisaxe e como son aproveitadas. 5. Estudar as rochas sedimentarias e como se forman. 6. Aprender a orixe e a importancia do carbn, o petrleo e o gas natural. 7. Realizar un modelo experimental da erosin dun acantilado.

1. 2. A meteorizacin das rochas: axentes atmosfricos e procesos. Modelaxe do relevo: axentes xeolxicos, a sa clasificacin e a sa forma de actuacin. Rochas sedimentarias: petrleo, carbn e gas. Analizar e interpretar esquemas e bloques de diagrama. Observar e interpretar secuencias de procesos. Observar fotografas e describir os procesos xeolxicos que reflicten. Elaborar modelos experimentais. Mostrar interese por coecer como cambia o relevo da terra. Adoptar unha actitude positiva ante a conservacin da terra.
1. Explicar como se producen os procesos transformadores da paisaxe. 2. Explicar as diferenzas entre a erosin, o transporte e a sedimentacin realizados polos principais axentes xeolxicos. 3. Interpretar formas de modelaxe da paisaxe. 4. Identificar algns cambios fundamentais no relevo do planeta debidos accin das augas subterrneas. 5. Explicar a formacin das rochas sedimentarias. 6. Comprender a importancia e a orixe do petrleo, o carbn e o gas natural. 7. Explicar como se elabora un modelo experimental.
3. 4. 5. 6.
7. 8.
9.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Utilizar o mtodo cientfico para coecer a realidade. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Escribir diferentes textos, coidando as normas ortogrficas e gramaticais. Desenvolvemento da competencia matemtica Utilizar a linguaxe matemtica como ferramenta de razoamento. Tratamento da informacin e competencia dixital Utilizar os medios dixitais como medio de traballo e coecemento, en situacins de aprendizaxe e de vida real. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Recoecer a beleza que esconde a pluralidade de culturas e das persoas. Desenvolvemento da competencia social e cidad Respectar as diferenzas como fonte de riqueza. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Utilizar a creatividade e a imaxinacin nos traballos. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Desenvolver o pensamento creativo.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar as diferenzas entre a erosin, o transporte e a sedimentacin realizados polos principais axentes xeolxicos. Identificar algns cambios fundamentais no relevo do planeta debidos accin dos axentes xeolxicos externos. Comprender a importancia e a orixe do petrleo, o carbn e o gas natural.
35
Unidade 9: A dinmica interna do planeta (12 sesins)

OBXECTIVOS
1. Aprender o que o gradiente xeotrmico e as causas da calor interna da Terra. 2. Coecer a relacin que hai entre a presin, a temperatura e a facilidade con que as rochas poden fundirse e orixinar o vulcanismo. 3. Estudar as partes dun volcn e os produtos que se expulsan durante a erupcin. 4. Comprender procesos asociados aos terremotos. 5. Comprender a orixe dos grandes relevos da Terra coa formacin de rochas magmticas e metamrficas. 6. Simular coadas de lava.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Orixe da calor interna da Terra. Vulcanismo. Terremotos. Orixe dos relevos da Terra. Rochas magmticas e metamrficas. Analizar e interpretar esquemas e grficos complexos. Establecer relacins entre fenmenos. Realizar simulacins de coadas de lava. Mostrar interese por comprender a orixe dalgns fenmenos catastrficos, coma volcns e terremotos.
1. Comprender e definir o concepto de gradiente trmico e explicar as causas da calor interna e as sas manifestacins. 2. Explicar o vulcanismo, os seus procesos e tipos de actividade. 3. Identificar e describir un volcn, as sas partes, os produtos que expulsa e a actividade volcnica. 4. Explicar en que consisten os terremotos, os procesos asociados, as sas consecuencias e as medidas de alerta e prevencin. 5. Explicar os procesos de formacin das montaas e a interaccin dos procesos internos e externos. 6. Comprender como a enerxa interna da Terra intervn no proceso de formacin das rochas magmticas e metamrficas. 7.Resumir un experimento de simulacin de coadas de lava.
9.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Utilizar obxectos e aparellos, describindo o seu funcionamento e uso. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Coecer e utilizar elementos gramaticais, substantivos, verbos, adxectivos, pronomes. Desenvolvemento da competencia matemtica Interpretar datos numricos en situacins reais. Tratamento da informacin e competencia dixital Transmitir a informacin por distintos medios. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Admirar a beleza nas obras de arte e nas cousas comns do da a da. Desenvolvemento da competencia social e cidad Desenvolver unha conciencia solidaria. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Secuenciar e avaliar as distintas fases necesarias dun proxecto. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Traballar e mellorar todas as intelixencias mltiples.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar as causas da calor interna da Terra e as sas manifestacins externas, identificando como tales a actividade volcnica e ssmica e sinalando as sas consecuencias. Explicar os procesos de formacin das montaas e a interaccin dos procesos internos e externos. Comprender como a enerxa interna da Terra intervn no proceso de formacin das rochas magmticas e metamrficas.
36
Unidade 10: A enerxa (12 sesins)

OBXECTIVOS
1. Comprender o concepto de enerxa e as sas formas bsicas. 2. Analizar as principais caractersticas da enerxa, aplicadas a situacins cotis. 3. Identificar as distintas fontes de enerxa en funcin da sa dispoibilidade e utilizacin. 4. Diferenciar as principais fontes renovables e non renovables de enerxa. 5. Valorar a importancia da enerxa e as consecuencias ambientais da sa obtencin, transporte e uso. 6. Coecer hbitos de aforro enerxtico. 7. Construr un sinxelo quentador de auga e analizar a sa eficacia.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. A enerxa: caractersticas, propiedades, importancia. Fontes de enerxa: renovables e non renovables. Consecuencias ambientais do uso da enerxa. Resolver problemas. Interpretar esquemas sinxelos sobre fenmenos naturais. Interpretar e analizar fotografas e debuxos. Construr un quentador de auga. Interese por coecer cales son as fontes de enerxa que se poden atopar e que utilizamos no noso planeta. Desenvolver unha conciencia da importancia do aforro enerxtico para contribur reducin dos problemas ambientais.
1. Explicar o concepto de enerxa, as sas caractersticas e as sas formas bsicas. 2. Describir as principais fontes de enerxa, a sa dispoibilidade e funcin. 3. Diferenciar as enerxas renovables das non renovables, e analizar vantaxes e desvantaxes de cada unha delas. 4. Analizar a importancia da enerxa e o seu impacto no medio natural. 5. Mencionar hbitos de aforro enerxtico. 6.Comprender o funcionamento dun quentador de auga por enerxa solar.
9.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Distinguir os fenmenos cientficos mis relevantes na nosa vida coti. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Participar en situacins de comunicacin respectando as normas de intercambio. Desenvolvemento da competencia matemtica Realizar en contextos reais estimacins e medicins de forma axustada. Tratamento da informacin e competencia dixital Obter informacin por distintas canles. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Recoecer a personalidade dos autores detrs das sas obras. Desenvolvemento da competencia social e cidad Forxar unha escala de valores. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Coordinar tarefas e tempos. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Identificar e optimizar os seus estilos de aprendizaxe.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar o concepto de enerxa e describir as principais fontes de enerxa, a sa dispoibilidade e funcin. Diferenciar as enerxas renovables das non renovables e analizar vantaxes e desvantaxes de cada unha delas, inclundo o seu impacto ambiental. Mencionar hbitos de aforro enerxtico.
37
Unidade 11: O calor e a temperatura (11 sesins)

OBXECTIVOS
1. Diferenciar entre calor e temperatura. 2. Comprobar a pouca fiabilidade do sentido do tacto respecto s sensacins trmicas. 3. Interpretar distintos efectos da calor. 4. Aprender a medir a temperatura con diferentes escalas termomtricas. 5. Identificar as formas de propagacin da calor. 6. Diferenciar materiais pola sa capacidade de conducir a calor. 7. Realizar experiencias sinxelas sobre a dilatacin dos corpos e interpretar os resultados.

1. 2. Calor e temperatura. A percepcin da calor: a pel. A sensacin trmica. 3. Efectos da calor nos corpos. 4. Medida da temperatura: termmetros e escalas termomtricas. 5. Formas de propagacin da calor. 6. Condutores e illantes trmicos. 7. Observar e interpretar esquemas, debuxos e grficas. 8. Comprender textos cientficos. 9. Resolver problemas sinxelos. 10. Realizar cambios de unidade. 11. Realizar experimentos sobre a dilatacin dos corpos. 12. Desenvolver hbitos relacionados co aforro enerxtico. 13. Prestar especial atencin exposicin ao Sol.
1. Explicar a diferenza entre os conceptos de temperatura e calor. 2. Coecer a pel como rgano de percepcin da calor e entender o concepto de sensacin trmica. 3. Explicar os distintos efectos da calor sobre os corpos. 4. Comprender as diferentes formas de medir a temperatura e realizar cambios de escala. 5. Identificar as distintas formas de propagacin da calor. 6. Diferenciar entre materiais condutores e illantes trmicos. 7.Comprobar experimentalmente a dilatacin dos corpos e interpretar os resultados das experiencias.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Usar o contorno de forma responsable. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Localizar informacin e inferila directamente dos textos. Desenvolvemento da competencia matemtica Resolver eficazmente problemas e expresar os pasos seguidos de forma correcta. Tratamento da informacin e competencia dixital Transformar a informacin en coecemento. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Descubrir as manifestacins culturais como expresin das crenzas e vivencias dos grupos humanos e os individuos. Desenvolvemento da competencia social e cidad Actuar en funcin duns principios bsicos claros. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Recoecer e traballar as debilidades e as vantaxes. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Desenvolver o pensamento crtico.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar a diferenza entre os conceptos de temperatura e calor. Identificar as distintas formas de propagacin da calor. Diferenciar entre materiais condutores e illantes trmicos.
38
Unidade 12: A luz e o son (12 sesins)

OBXECTIVOS
1. Identificar a luz e o son como formas de enerxa. 2. Coecer como se propaga a luz. 3. Entender como se producen as sombras e a sa relacin cos eclipses de Sol e de La. 4. Distinguir entre reflexin e refraccin. 5. Entender a orixe das cores. 6. Aprender como se produce e se propaga o son. 7. Interpretar os fenmenos acsticos do eco e a reverberacin. 8. Coecer aplicacins prcticas sa reflexin do son. 9. Saber como o ollo e o odo perciben a luz e o son, respectivamente. 10. Recoecer as fontes de contaminacin acstica e lumnica. 11. Comprobar a propagacin rectilnea da luz e a sa reflexin.

1. 2. Que son as ondas. A luz: propagacin, descomposicin, sombras e eclipses. 3. Reflexin e refraccin. 4. A cor dos corpos. 5. O son: propagacin, eco, reverberacin. Aplicacins prcticas 6. O ollo e o odo. 7. Observar e interpretar fotografas, esquemas e imaxes. 8. Interpretar textos cientficos. 9. Establecer relacins entre fenmenos. 10. Realizar sinxelos clculos matemticos para resolver problemas. 11. Realizar un experimento sobre a reflexin da luz. 12. Recoecer as fontes de contaminacin acstica e lumnica. 13. Mostrar interese por observar fenmenos fsicos e qumicos que se producen ao noso arredor acoto.
1. Explicar que son a luz e o son e cales son as sas principais caractersticas e forma de propagarse. 2. Relacionar a formacin de sombras coas eclipses de La e Sol. 3. Describir os fenmenos de reflexin e refraccin. 4. Explicar a orixe das cores e os seus tipos. 5. Entender o que o son e as sas principais calidades. 6. Explicar os fenmenos asociados a reflexin do son (eco e reverberacin) as como aplicacins prcticas (sonar e ecografa) 7. Explicar como son o ollo e o odo humanos e como perciben a luz e o son, respectivamente. 8. Identificar as fontes de contaminacin acstica e lumnica. 9.Recoecer a propagacin rectilnea da luz e a sa reflexin a travs dun experimento.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Coecer o propio corpo e as necesidades para coidalo. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Comprender textos escritos, narrativos, informativos, expositivos, argumentativos Desenvolvemento da competencia matemtica Realizar en contextos reais estimacins e medicins de forma axustada. Tratamento da informacin e competencia dixital Coecer e actualizar o uso das novas tecnoloxas no seu traballo. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Utilizar diferentes linguaxes artsticas nos traballos. Desenvolvemento da competencia social e cidad Coecer a diversidade e evolucin constante das nosas sociedades. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Xestionar recursos e asumir riscos ponderando as situacins. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Utilizar distintas estratexias e ferramentas para favorecer a aprendizaxe.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar o que son a luz e o son e cales son as sas principais caractersticas e formas de propagarse. Explicar a orixe das cores e os seus tipos. Entender o que o son e as sas principais calidades. Explicar como son o ollo e o odo humanos e como perciben a luz e o son, respectivamente.
39
Unidade 13: A materia e a enerxa (11 sesins)

OBXECTIVOS
1. Distinguir entre materia, sistema material e substancia. 2. Estudar a composicin da materia. 3. Interpretar os distintos tipos de movementos. 4. Coecer a diferenza entre velocidade e aceleracin. 5. Entender o concepto de forza. 6. Recoecer as forzas como causa do movemento e da deformacin dos corpos. 7. Identificar o peso como unha forza. 8. Realizar grficas para representar o movemento.

1. A materia. Sistema material, substancia e composicin. 2. Tipos de movemento. 3. A velocidade e a aceleracin. 4. As forzas. Definicin e tipos. 5. O peso como forza. 6. Observar e interpretar grficas, fotografas e imaxes. 7. Realizar sinxelos clculos matemticos para a resolucin de problemas. 8. Elaborar grficas espazo-tempo. 9. Apreciar e valorar as achegas cientficas ao coecemento da natureza. 10. Mostrar interese por observar os fenmenos fsicos e qumicos que se producen ao noso arredor.
1. Definir e distinguir os conceptos de materia, sistema material e substancia. 2. Explicar a composicin da materia. 3. Definir o concepto de movemento e identificar os distintos tipos de movementos. 4. Distinguir entre velocidade e aceleracin. 5. Definir o concepto de forza. 6. Recoecer as forzas como causa do movemento e da deformacin dos corpos. 7. Definir o peso como forza, de forma que se poida diferenciar do concepto de masa. 8.Debuxar unha grfica espazo-tempo sinxela e utilizala para extrapolar datos sobre o movemento do obxecto en cuestin.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Coecer os avances histricos da ciencia e a sa repercusin na vida diaria. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Coecer campos semnticos amplos. Desenvolvemento da competencia matemtica Desenvolverse adecuadamente en relacin co espazo, as distancias e os xiros. Tratamento da informacin e competencia dixital Respectar as normas de condutas ticas e legais para regular ou usar a informacin. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Traballar en harmona con outros compaeiros en manifestacins artsticas. Desenvolvemento da competencia social e cidad Practicar o dilogo para resolver os conflitos. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Coecer e xestionar de maneira equilibrada as emocins propias. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Tomar conciencia dos pasos necesarios para aprender de forma eficaz.
MNIMOS ESIXIBLES
Definir e distinguir os conceptos de materia, sistema material e substancia. Definir o concepto de movemento e identificar os distintos tipos de movementos. Definir o concepto de forza e recoecer as forzas como causa do movemento e da deformacin dos corpos. Definir o peso como forza, de forma que se poida diferenciar do concepto de masa.
40
4.3. BIOLOXA E XEOLOXA DE TERCEIRO DA ESO
Unidade 1: A sade humana (8 sesins)

OBXECTIVOS 1. Aprender os conceptos de
sade e enfermidade, as como as diferentes tipos de enfermidades. Coecer os axentes que poden causar enfermidades infecciosas, e as formas en que pode producirse o contaxio de enfermidades. Estudar as principais enfermidades de transmisin sexual. Entender o funcionamento do sistema inmunitario. Aprender a forma en que poden tratarse e previrse as enfermidades infecciosas. Diferenciar os conceptos de lesin e enfermidade, e estudar os diferentes tipos de enfermidades non infecciosas. Pescudar que hbitos saudables poden axudarche a previr moitas enfermidades. Aprender como previr os accidentes domsticos, e que facer en caso de accidente. Coecer que a doazn de clulas, tecido e rganos.

1. Definicin de sade e enfermidade. Tipos de enfermidades. (Obxectivo 1) Enfermidades infecciosas: axentes causantes, contaxio, transmisin (Obxectivo 2) Enfermidades de transmisin sexual. (Obxectivo 3) Defensas do organismo: sistema inmunitario. (Obxectivo 4) Prevencin e tratamento de enfermidades infecciosas. (Obxectivo 5) Enfermidades non infecciosas: tipos, enfermidades mis comns, prevencin. (Obxectivo 6) Prevencin e actuacin en caso de accidentes. (Obxectivo 7) Doazns e transplantes. (Obxectivo 8) Interpretacin de debuxos, esquemas e tboas. Observacin e interpretacin de material cientfico como fotografas. Comprensin de textos cientficos. Valorar a influencia dos hbitos saudables e as achegas da medicina na mellora da nosa calidade de vida. Interese por coecer as principais solucins que proporciona a medicina ante algunhas enfermidades. Valorar a importancia da doazn de rganos para salvar vidas.
1. .Definir sade e enfermidade e explicar e distinguir os distintos tipos de enfermidades. (Obxectivo 1) 2. Explicar que axentes causan as enfermidades infecciosas e como se produce o contaxio. (Obxectivo 2) 3. Explicar a diferenza entre organismos habituais e oportunistas, organismos vectores, contaxio, epidemias e pandemias. (Obxectivo 2) 4. Coecer as distintas enfermidades de transmisin sexual. Recoecer a relacin causa-efecto e o desenvolvemento e os seus sntomas. (Obxectivo 3) 5. Explicar os mecanismos de defensa corporal ante as enfermidades infecciosas, diferenciando os tres niveis de defensa. (Obxectivo 4) 6. Entender a accin das vacinas, antibiticos e outras achegas mdicas para o tratamento e a prevencin de enfermidades infecciosas. (Obxectivo 5) 7. Distinguir os distintos tipos de enfermidades non infecciosas e as lesins. (Obxectivo 6) 8. Explicar a influencia dos hbitos saudables na prevencin de enfermidades e mellora da calidade de vida. (Obxectivo 7) 9. Recoecer os hbitos que permiten previr accidentes, as como medidas para actuar en caso de urxencias. (Obxectivo 8) 10. Definir doazn e transplante, explicar os tipos de doazns que existen e os problemas que se producen nos transplantes. (Obxectivo 9)
2.
2.
3. 4. 5.
3. 4. 5. 6.
6.
7. 8. 9. 10.
7. 8. 9.
11. 12.
13.
14.

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Anlise dun texto cientfico, recalca a importancia de recompilar informacin sobre o tema que se est investigando. Ademais, invita a realizar unha valoracin tica e defender unha opinin sobre un tema actual e polmico. Comunicacin lingstica As actividades 5, 10 e 19 remiten ao anexo CONCEPTOS CLAVE para fomentar a procura de informacin no dicionario. En CIENCIA NAS TAS MANS, Anlise dun texto cientfico, mstranse ferramentas necesarias para comprender e analizar un texto cientfico, como son a procura de palabras descoecidas no dicionario ou o subliado de ideas relevantes. As actividades desta seccin ofrecen a oportunidade de traballar a habilidade de formular e defender argumentos en relacin cun problema. Social e cidad A FONDO, A enfermidade social da violencia, invita a reflexionar sobre a violencia no fogar, na escola e nas ras, as como a valorar a tolerancia, o dilogo e a negociacin como ferramentas para a resolucin de conflitos que permitan a convivencia
41
en paz. En CIENCIA NAS TAS MANS, Anlise dun texto cientfico, proponse traballar en grupo para expoer argumentos e defender unha postura comn en relacin cun tema polmico. Na epgrafe A doazn de clulas, tecidos e rganos, faise fincap na solidariedade das persoas doadoras e o seu papel esencial hora de salvar vidas humanas. Autonoma e iniciativa persoal CIENCIA NAS TAS MANS, Anlise dun texto cientfico, proporciona a oportunidade de defender ideas propias ante un grupo, escoitar e respectar as ideas dos demais e dialogar para acordar unha postura comn en relacin co asunto en cuestin.
MNIMOS ESIXIBLES
Definir sade e enfermidade e explicar e distinguir os distintos tipos de enfermidades. (Obxectivo 1) Explicar que axentes causan as enfermidades infecciosas e como se produce o contaxio. (Obxectivo 2) Coecer as distintas enfermidades de transmisin sexual. Recoecer a relacin causa-efecto e o desenvolvemento e os seus sntomas. (Obxectivo 3) Explicar os mecanismos de defensa corporal ante as enfermidades infecciosas, diferenciando os tres niveis de defensa. (Obxectivo 4) Entender a accin das vacinas, antibiticos e outras achegas mdicas para o tratamento e a prevencin de enfermidades infecciosas. (Obxectivo 5) Explicar a influencia dos hbitos saudables na prevencin de enfermidades e mellora da calidade de vida. (Obxectivo 7) Recoecer os hbitos que permiten previr accidentes, as como medidas para actuar en caso de urxencias. (Obxectivo 8) Definir doazn e transplante, explicar os tipos de doazns que existen e os problemas que se producen nos transplantes. (Obxectivo 9)
Unidade 2: A alimentacin humana (11 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. Entender a diferenza entre alimentacin e nutricin. Coecer as substancias que compoen os alimentos e a funcin que realizan no organismo. Estudar o valor enerxtico e nutricional dalgns alimentos. Avaliar as necesidades enerxticas dunha persoa e relacionalas co tipo de actividade fsica que desenvolve cada da. Diferenciar os alimentos segundo a funcin que cumpren no organismo. Comprender a necesidade dunha dieta equilibrada e os prexuzos dunha alimentacin pouco variada. Coecer algns hbitos saudables en relacin coa nutricin e coa dieta .Aprender diferentes tcnicas de conservacin dos alimentos. Coecer os diferentes tipos de aditivos e as sas aplicacins.

1. A alimentacin, a nutricin e os nutrientes. (Obxectivos 1 e 2) 2. Valor enerxtico e nutricional dos alimentos. (Obxectivo 3) 3. Necesidades enerxticas e nutricionais do organismo. (Obxectivo 4) 4. Tipos de alimentos. (Obxectivo 5) 5. Dieta equilibrada e hbitos saudables na nutricin. (Obxectivos 7 e 8) 6. Tcnicas de conservacin de alimentos. (Obxectivo 8) 7. Tipos de aditivos. (Obxectivo 9) 8. Interpretacin de esquemas, tboas, imaxes e debuxos. 9. Anlise de textos cientficos. 10. Aplicacin de clculos simples para a avaliacin das necesidades enerxticas. 11. Actitude aberta para aceptar modificacins nos hbitos alimentarios dirixidas a mellorar a nosa sade. 12. Comprender o risco dos
1. .Definir nutricin e alimentacin e diferencialas. (Obxectivo 1) 2. Coecer os tipos de nutrientes e as funcins que levan a cabo no noso organismo. (Obxectivo 2) 3. Describir o valor enerxtico e nutricional dos alimentos. (Obxectivo 3) 4. Calcular as necesidades enerxticas dunha persoa, tendo en conta a actividade fsica que se realiza habitualmente. (Obxectivo 4) 5. Clasificar os alimentos en grupos de acordo coa funcin que desempean no organismo. (Obxectivo 5) 6. Elaborar unha dieta completa e equilibrada ou introducir distintos cambios na dieta habitual para lograr ese obxectivo. (Obxectivo 6) 7. Describir hbitos alimentarios saudables para previr enfermidades como a obesidade, a diabetes e enfermidades cardiovasculares. (Obxectivo 7)
3. 4.
5.
6.
7.
8.
9.
42
desequilibrios na dieta e as enfermidades que poden ocasionar. 13. Desenvolver unha actitude crtica ante certos hbitos consumistas pouco saudables. Coecemento e interaccin co mundo fsico
8. Explicar as formas de conservacin dos alimentos. (Obxectivo 8) 9.Describir os distintos aditivos e a sa utilidade. (Obxectivo 9)

A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, propn a formulacin dunha hiptese que explique un fenmeno natural e a realizacin de experimentos para a sa comprobacin. O RECANTO DA LECTURA, As lambonadas, e A FONDO, A dieta mediterrnea, utilizan o coecemento cientfico como ferramenta imprescindible para levar a cabo unha alimentacin equilibrada e saudable. A FONDO, Os aditivos alimentarios e alimentos transxnicos, invita reflexin sobre o desenvolvemento tecnolxico relacionado coa industria alimentaria. Comunicacin lingstica O texto e as actividades de UNHA ANLISE CIENTFICA, As etiquetas dos alimentos, son unha gua para a lectura, comprensin e interpretacin das etiquetas dos alimentos, destreza esencial para obter informacin sobre a calidade do que comemos e o valor enerxtico e alimenticio que nos poidan achegar. Matemtica As actividades 36 e 37 utilizan operacins matemticas para obter informacin sobre a taxa de metabolismo basal e as necesidades enerxticas diarias dunha persoa. Algunhas actividades de UNHA ANLISE CIENTFICA, As etiquetas dos alimentos, requiren o uso das matemticas para realizar clculos co fin de obter informacin relacionada co valor enerxtico dos alimentos. Social e cidad A epgrafe Os trastornos relacionados coa alimentacin, fai reflexionar sobre as diferenzas abismais entre os pases industrializados, onde os trastornos alimentarios se producen por exceso de comida ou medo a engordar, e os pases con menos recursos, onde os nenos morren de fame ou sofren desnutricin.
MNIMOS ESIXIBLES
Definir nutricin e alimentacin e diferencialas. (Obxectivo 1) Coecer os tipos de nutrientes e as funcins que levan a cabo no noso organismo. (Obxectivo 2) Describir o valor enerxtico e nutricional dos alimentos. (Obxectivo 3) Clasificar os alimentos en grupos de acordo coa funcin que desempean no organismo. (Obxectivo 5) Describir hbitos alimentarios saudables para previr enfermidades como a obesidade, a diabetes e enfermidades cardiovasculares. (Obxectivo 7) Explicar as formas de conservacin dos alimentos. (Obxectivo 8)
Unidade 3: A organizacin do corpo humano (11 sesins)

OBXECTIVOS
1. Diferenciar os distintos niveis de organizacin que constiten un ser humano. Estudar as caractersticas e as funcins de cada un dos orgnulos das clulas humanas. Identificar cada un dos tipos de tecidos do corpo humano. Coecer as caractersticas de rganos, sistemas e aparellos

1. 2. 3. 4. 5. Niveis de organizacin humano. (Obxectivo 1) do ser e
1. .Comprender que se entende por niveis de organizacin, enumerar os distintos tipos e identificar a que nivel pertence determinada materia. (Obxectivo 1) 2. Identificar as estruturas celulares en debuxos e microfotografas, sinalando a funcin de cada unha delas. (Obxectivo 2) 3. Identificar e describir distintos tipos de tecidos, como se forman, a sa localizacin e o papel que
2.
Clulas humanas: estrutura orgnulos. (Obxectivo 2)
3. 4.
Tecidos: tipos, funcin e localizacin no organismo. (Obxectivo 3) rganos, sistemas e humanos. (Obxectivo 4) aparellos
Microscopios: tipos. (Obxectivo 5)
43
humanos.
6. 7.
5.
Comparar as caractersticas dos dous tipos bsicos de microscopios.
Integracin organizacin.
dos
niveis
de
desempean. (Obxectivo 3) 4. Describir as caractersticas e funcins dos rganos, sistemas e aparellos. (Obxectivo 4) 5. Identificar sistemas e aparellos do corpo humano. (Obxectivo 4)
Recoecemento das diferentes funcins que realizan cada un dos compoentes do ser humano. Interpretacin de esquemas, fotografas e debuxos. (Obxectivos 1, 2, 3 e 4) Observacin de material cientfico. (Obxectivo 5)
8.
6.Comparar
9.
as caractersticas dos microscopios ptico e electrnico. (Obxectivo 5)
10. Valorar os distintos compoentes do corpo humano e a funcin que realizan. 11. Interese por comprender o funcionamento integral do corpo humano e a sa importancia na sade e na medicina.
12. Desenvolver
actitudes solidarias ante situacins como a doazn de rganos.

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, propn identificar un problema que poida responderse mediante a investigacin cientfica e seleccionar o procedemento e as ferramentas necesarios para recoller os datos que permitan resolvelo. En UNHA ANLISE CIENTFICA, A osmose, demstrase, ao contestar as actividades propostas, se se comprende o concepto cientfico en cuestin e se se interpretan correctamente as probas do experimento. A FONDO, Os microscopios, describe e compara dous tipos de ferramentas de traballo bsicas na investigacin cientfica, informacin que ser til para realizar o experimento da seccin CIENCIA NAS TAS MANS. Comunicacin lingstica A actividade 4 remite ao anexo CONCEPTOS CLAVE co fin de buscar informacin relevante. No RECANTO DA LECTURA, rganos artificiais, trabllase a comprensin dun texto cientfico e a localizacin e extraccin de informacin especfica do texto. As mesmo, pretndese que o alumnado xustifique o seu punto de vista en relacin co contido do texto, as como, que reflexione sobre a forma e o estilo deste. Matemtica En CIENCIA NAS TAS MANS, faise patente a necesidade de cuantificar para poder comprender o concepto de tamaos relativos, neste caso, das clulas. Nas actividades 17 e 18 desta seccin cmpre, ademais, identificar as operacins matemticas que permitan contestar as preguntas propostas. Social e cidad O RECANTO DA LECTURA, proporciona informacin sobre os avances actuais na medicina, enxeara xentica e bioloxa molecular, que invita a reflexionar, dunha forma crtica, sobre a repercusin deses adiantos no progreso e benestar da sociedade nun futuro non moi afastado. Autonoma e iniciativa persoal A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, serve de gua para aprender a formular e identificar problemas cientficos de forma autnoma e por iniciativa persoal, buscando a resposta a travs de procedementos similares ao descrito nesa seccin.
MNIMOS ESIXIBLES
.Comprender que se entende por niveis de organizacin, enumerar os distintos tipos e identificar a que nivel pertence determinada materia. (Obxectivo 1) Identificar as estruturas celulares en debuxos e microfotografas, sinalando a funcin de cada unha delas. (Obxectivo 2) Identificar e describir distintos tipos de tecidos, como se forman, a sa localizacin e o papel que desempean. (Obxectivo 3) Describir as caractersticas e funcins dos rganos, sistemas e aparellos. (Obxectivo 4) Identificar sistemas e aparellos do corpo humano. (Obxectivo 4)
44
Unidade 4: A nutricin humana I. Aparellos dixestivo e respiratorio (8 sesins)

OBXECTIVOS
1. Coecer a anatoma do aparello dixestivo e respiratorio, e analizar a funcin que teen os diferentes rganos destes aparellos. Comprender o proceso de transformacin que sofren os alimentos ata que son utilizados polo organismo. Relacionar os movementos respiratorios cos fenmenos que suceden neles. Entender o intercambio de gases que se produce tanto nos pulmns coma nos tecidos. Coecer as principais enfermidades dos rganos dos aparellos dixestivo e respiratorio. Valorar a importancia de adquirir hbitos saudables e evitar aqueles que prexudiquen aos aparellos dixestivo e respiratorio. Comprender os efectos do consumo de tabaco sobre os pulmns. 5. 6. 7. 8.

1. Aparellos dixestivo e respiratorio: rganos que os forman e funcins. (Obxectivo 1) Procesos da nutricin (Obxectivo 2) Movementos respiratorios e intercambio de gases (Obxectivos 3 e 4) Enfermidades mis frecuentes do aparello dixestivo e respiratorio, hbitos saudables e medidas de prevencin de enfermidades (Obxectivos 5 e 6) Identificacin anatmicas. de estruturas
1. .Describir a anatoma dos rganos dos aparellos dixestivo e respiratorio e as funcins destes aparellos. (Obxectivo 1) 2. Explicar os procesos fundamentais que sofre un alimento ao longo de todo o proceso dixestivo. (Obxectivo 2) 3. Describir os movementos respiratorios e relacionalos cos fenmenos que ocorren neles. (Obxectivo 3) 4. Comprender o intercambio gasoso en pulmns e tecidos. (Obxectivo 4) 5. Coecer as principais alteracins dos aparellos dixestivo e respiratorio. (Obxectivo 5) 6. Recoecer e xustificar a necesidade de adoptar determinados hbitos alimentarios e de hixiene saudables, afastados de prcticas consumistas desaxeitadas. (Obxectivo 6)
2.
2. 3.
3.
4.
4.
5.
6.
Interpretacin de esquemas e debuxos anatmicos. Anlise de imaxes. Valorar a importancia da funcin de nutricin no conxunto de actividades e funcins vitais do organismo. Mostrar interese por adquirir hbitos saudables como o non fumar, facer exercicio fsico e comer unha dieta equilibrada. (Obxectivo 7)
7.
7.Describir os efectos do hbito de

fumar sobre os pulmns e desenvolver actitude crtica ante este hbito. (Obxectivo 7)
9.

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin A FONDO, O tabaco, facilita informacin cientfica relacionada co tabaco que, utilizada xunto ao coecemento e a comprensin do funcionamento do corpo humano, favorece a toma de conciencia sobre as consecuencias negativas do consumo do tabaco e o desenvolvemento dunha actitude de rexeitamento cara ao seu consumo. A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Elaboracin dun debuxo cientfico, pon de manifesto a importancia da observacin para obter datos con fins cientficos e a utilizacin do debuxo como ferramenta til na investigacin cientfica. UNHA ANLISE CIENTFICA, A ventilacin pulmonar, propn desenvolver un modelo anatmico que imite ao aparello respiratorio co fin de comprobar o funcionamento dos pulmns e predicir o que ocorre cando cambian as condicins. Comunicacin lingstica As actividades 3, 14 e 19, que remiten ao anexo CONCEPTOS CLAVE, fomentan a procura de informacin no dicionario. En O RECANTO DA LECTURA, Instinto de supervivencia en alta mar, a comprensin lectora necesaria para extraer a informacin do texto co fin de responder as preguntas e encontrar a relacin entre o ttulo e as ideas desenvolvidas no texto. Tratamento da informacin e competencia dixital En NON O PERDAS, proporcinanse enderezos de Internet relacionados coa anatoma humana que serven como exemplo do tipo de informacin complementaria aos estudos que ofrece a rede. Social e cidad A FONDO, A tose e o esbirro, fai reflexionar sobre o porqu de certas normas sociais, como o tapar a boca ao esbirrar ou tusir, que favorecen a convivencia entre os individuos. Cultural e artstica A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Elaboracin dun debuxo cientfico, proporciona a oportunidade de utilizar as habilidades plsticas para a realizacin de debuxos que representen aspectos da natureza, e as coecer a sa aplicacin
45
na investigacin cientfica. Na actividade 52 exerctanse as destrezas plsticas co fin de estudar a anatoma humana.
MNIMOS ESIXIBLES
Describir a anatoma dos rganos dos aparellos dixestivo e respiratorio e as funcins destes aparellos. (Obxectivo 1) Explicar os procesos fundamentais que sofre un alimento ao longo de todo o proceso dixestivo. (Obxectivo 2) Coecer as principais alteracins dos aparellos dixestivo e respiratorio. (Obxectivo 5) Recoecer e xustificar a necesidade de adoptar determinados hbitos alimentarios e de hixiene saudables, afastados de prcticas consumistas desaxeitadas. (Obxectivo 6) Describir os efectos do hbito de fumar sobre os pulmns e desenvolver actitude crtica ante este hbito. (Obxectivo 7)
Unidade 5: A nutricin humana II. Aparellos circulatorio e excretor (8 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. Entender a funcin e importancia do medio interno. a

1. 2. O medio interno. (Obxectivo 1) O sistema circulatorio: compoentes, funcins e participacin en procesos nutritivos. (Obxectivo 2) O sangue: compoentes funcin. (Obxectivo 3) e
1. .Definir o medio interno e os seus compoentes. (Obxectivo 1) 2. Explicar as caractersticas e funcins do aparello circulatorio, as como as principais alteracins. (Obxectivo 2) 3. Explicar as funcins do sangue e recoecer os seus compoentes e a funcin que realizan. (Obxectivo 3) 4. Describir o corazn, a sa estrutura e funcin. (Obxectivo 4) 5. Explicar o percorrido do sangue polo corazn, identificando as correspondentes vlvulas, arterias e veas. (Obxectivo 5) 6. Identificar os principais rganos excretores e explicar a sa funcin, as como a sa relacin coa nutricin en xeral. (Obxectivo 6) 7. Describir o ril, a sa estrutura, partes, funcionamento e coecer as sas principais alteracins. (Obxectivo 7)
Aprender as caractersticas do sistema circulatorio, as como os seus principais compoentes. Identificar os principais compoentes do sangue e a funcin que realizan. Coecer a estrutura funcionamento do corazn. e
3.
3. 4.
4. 5. 6.
Analizar o percorrido do sangue polo corazn. Identificar cada un dos rganos que interveen na excrecin humana. Coecer a estrutura funcionamento dos riles. e
O corazn: estrutura, funcin e funcionamento. (Obxectivos 4 e 5) Excrecin humana: rganos e funcins. (Obxectivos 6 e 7) Interpretacin de esquemas, representacins grficas e debuxos anatmicos. Anlise de imaxes. Relacin entre estruturas anatmicas e a sa funcin. Adquirir hbitos saudables para previr enfermidades relacionadas co aparello circulatorio e excretor. (Obxectivo 8)
5. 6.
7.
7. 8. 9.
8.
Valorar a importancia de adquirir hbitos saudables en relacin co aparello circulatorio e excretor.
8.Identificar e comprender a necesidade

de adquirir hbitos saudables para previr enfermidades. (Obxectivo 8)
10. Desenvolver actitudes solidarias ante situacins como a doazn de sangue.
11. Desenvolvemento
de actitude crtica ante certos hbitos consumistas pouco saudables.

Coecemento e interaccin co mundo fsico CIENCIA NAS TAS MANS, Elaboracin dun modelo experimental, explica como elaborar un modelo que permita observar fenmenos que non son de fcil acceso ao investigador, como pode ser o corazn, e predicir como responder o sistema ao introducir cambios. UNHA ANLISE CIENTFICA, A resposta do organismo altitude, formula unhas preguntas que requiren da comprensin dos feitos cientficos explicados na unidade para poder respondelas razoadamente. Comunicacin lingstica As actividades 3, 11 e 19, que remiten ao anexo CONCEPTOS CLAVE, traballan a capacidade de procura de informacin
46
nas fontes idneas. Ao longo da unidade necesaria a correcta interpretacin dos debuxos anatmicos como medio para comprender os conceptos explicados na unidade. En Viaxe alucinante do RECANTO DA LECTURA, Isaac Asimov, utiliza o xnero narrativo de novela para tratar un tema cientfico desde a imaxinacin. A comprensin deste texto require a distincin entre a invencin e a realidade, tal e como o aborda a actividade 64. Matemtica As actividades 43, 44 e 50 utilizan nmeros e tboas que requiren ser interpretados para realizar os exercicios. Social e cidad O texto da introducin unidade destaca a contribucin do mdico espaol Miguel Servet ao coecemento do aparello circulatorio humano, unha importante contribucin ao desenvolvemento histrico da medicina. Cultural e artstica Na actividade 56 exerctanse as habilidades plsticas para reforzar a comprensin e aprendizaxe do coecemento cientfico. Aprender a aprender Na seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Elaboracin dun modelo experimental, proponse realizar un experimento con material caseiro que facilmente replicable de forma autnoma e por iniciativa propia.
MNIMOS ESIXIBLES
Definir o medio interno e os seus compoentes. (Obxectivo 1) Explicar as caractersticas e funcins do aparello circulatorio, as como as principais alteracins. (Obxectivo 2) Explicar as funcins do sangue e recoecer os seus compoentes e a funcin que realizan. (Obxectivo 3) Identificar os principais rganos excretores e explicar a sa funcin, as como a sa relacin coa nutricin en xeral. (Obxectivo 6) Coecer a funcin do ril o e as sas principais alteracins. (Obxectivo 7) Identificar e comprender a necesidade de adquirir hbitos saudables para previr enfermidades. (Obxectivo 8)
Unidade 6: Relacin e coordinacin humana I. Sistema nervioso e hormonal (8 sesins)

OBXECTIVOS
1. Coecer cales son os sistemas de coordinacin e relacin no noso corpo. Distinguir entre control nervioso e control hormonal. Recoecer os distintos niveis de integracin nerviosa, desde a recepcin de estmulos elaboracin de respostas. Identificar as diferentes partes en que se divide o sistema nervioso, as como as sas funcins. Entender como sistema nervioso. funciona o 5.

1. 2. Sistemas de coordinacin relacin. (Obxectivos 1 e 2) e
1. .Identificar os dous sistemas involucrados na coordinacin e relacin no corpo humano, e explicar a funcin que realizan. (Obxectivo 1) 2. Distinguir entre control hormonal e control nervioso e como se coordinan os dous sistemas. (Obxectivo 2) 3. Recoecer os distintos elementos que interveen na coordinacin. (Obxectivo 3) 4. Describir as neuronas e definir impulso nervioso e o papel dos neurotransmisores(Obxectivo 4) 5. Describir anatomicamente os rganos do sistema nervioso central e do sistema nervioso perifrico e explicar as sas funcins. (Obxectivo 4) 6. Explicar os actos voluntarios e os
2. 3.
Sistema nervioso: sistema nervioso central e sistema nervioso perifrico, funcionamento. (Obxectivos 3, 4 e 5) Sistema endcrino: glndulas, hormonas e funcionamento. (Obxectivos 6 e 7) Enfermidades do sistema endcrino e sistema nervioso. (Obxectivo 8) Analizar a actuacin dos diferentes mecanismos de coordinacin, relacionando as sas funcins. Interpretar debuxos anatmicos e esquemas de causa-efecto. Analizar problemas simples
3.
4.
4.
5. 6.
Recoecer as glndulas endcrinas mis importantes, as como as hormonas que producen. Comprender o mecanismo de accin das hormonas. Coecer as principais enfermidades relacionadas co
7. 8.
6. 7.
47
sistema nervioso e endcrino.
9.
Analizar as consecuencias persoais e sociais que se derivan do consumo de drogas.
utilizando bucles de retroalimentacin e diagramas de fluxo. 8. Entender os efectos prexudiciais do consumo de drogas. (Obxectivo 9) Apreciar o grao de complexidade da relacin e a coordinacin.
actos reflexos. (Obxectivo 5) 7. Explicar o sistema endcrino e recoecer as principais glndulas do corpo humano, as como as hormonas que segregan. (Obxectivo 6) 8. Definir hormona e describir como acta e como funciona o seu mecanismo de regulacin. (Obxectivo 7) 9. Relacionar as alteracins mis frecuentes do sistema nervioso e do endcrino cos rganos implicados en cada un. (Obxectivo 8)
9.
10. Identificar os efectos prexudiciais de

determinadas condutas como o consumo de drogas e as presins dos medios. (Obxectivo 9)

Coecemento e interaccin co mundo fsico A FONDO, As drogas e o sistema nervioso, informa sobre os efectos das drogas no organismo e o risco da adiccin a esas substancias. Esta informacin pretende axudar a tomar conciencia e rexeitar o consumo de substancias nocivas para a sade. Comunicacin lingstica Nas actividades 11 e 12 trabllase a capacidade de procura de informacin na fonte adecuada. O texto de A FONDO, Outros tipos de glndulas, un claro exemplo de texto cientfico descritivo, cuxa finalidade educativa e no que se describe unha realidade, as sas caractersticas, funcionamento e utilidade. UNHA ANLISE CIENTFICA, A glicemia, analzase unha cuestin cientfica a partir da informacin facilitada por unha grfica. Matemtica Na seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Estudo do valor do limiar na percepcin dun estmulo, fanse necesarios os nmeros para cuantificar os resultados do experimento, as como determinar o mellor procedemento para expresar eses resultados e poder comparalos. En UNHA ANLISE CIENTFICA, A glicemia, utilzanse grficas, nmeros e operacins para extraer informacin til co obxectivo de resolver as actividades propostas. Social e cidad A FONDO, Publicidade e conduta, propn traballar en grupo para reflexionar de forma crtica sobre a influencia da publicidade nas actitudes, condutas e comportamentos dos individuos da nosa sociedade.
MNIMOS ESIXIBLES
.Identificar os dous sistemas involucrados na coordinacin e relacin no corpo humano, e explicar a funcin que realizan. (Obxectivo 1) Describir as neuronas e definir impulso nervioso e o papel dos neurotransmisores. (Obxectivo 4) Explicar os actos voluntarios e os actos reflexos. (Obxectivo 5) Explicar o sistema endcrino e recoecer as principais glndulas do corpo humano, as como as hormonas que segregan. (Obxectivo 6) Definir hormona e describir como acta e como funciona o seu mecanismo de regulacin. (Obxectivo 7) Relacionar as alteracins mis frecuentes do sistema nervioso e do endcrino cos rganos implicados en cada un. (Obxectivo 8) Identificar os efectos prexudiciais de determinadas condutas como o consumo de drogas e as presins dos medios. (Obxectivo 9)
48
Unidade 7: Relacin e coordinacin humana II. Os sentidos e o aparello locomotor (8 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. Coecer a estrutura e funcin dos rganos dos sentidos. Entender o funcionamento coordinado de msculos e esqueleto para producir movemento. Identificar as partes do so e dun msculo. Coecer os compoentes e o funcionamento das articulacins. Adquirir hbitos posturais que prevean problemas nos rganos dos sentidos e o aparello locomotor. Aprender a controlar as variables dun experimento. 4. 5. 6. 7.

1. rganos dos sentidos: estrutura, funcin, enfermidades e sade. (Obxectivos 1 e 6) O aparello locomotor: sistema esqueltico e muscular. (Obxectivo 2) Os sos e articulacins: funcins, tipos e estrutura. (Obxectivos 4 e 5) Os msculos: estrutura, funcins e tipos. (Obxectivos 3) Lesins do aparello locomotor e hbitos saudables. (Obxectivo 6) Interpretacin de esquemas anatmicos e fotografas. Identificacin sobre modelos anatmicos e ilustracins de distintos msculos, sos e articulacins. Controlar variables experimento. (Obxectivo 7) nun
1. .Recoecer os rganos dos sentidos, a sa estrutura, os receptores sensoriais que os forman e a sa funcin. (Obxectivo 1) 2. Describir as enfermidades dos rganos dos sentidos e os coidados e hixiene necesarios para mantelos saudables. (Obxectivo 6) 3. Explicar a accin dos msculos sobre o esqueleto para que funcionen de forma coordinada e produzan o movemento. (Obxectivo 2) 4. Coecer a estrutura externa e interna dos sos. (Obxectivo 3) 5. Coecer os distintos tipos de msculos, facendo especial fincap na estrutura e partes dos msculos esquelticos. (Obxectivo 3) 6. Explicar que funcin teen as articulacins e qu tipos de articulacins existen. (Obxectivo 4) 7. Coecer e describir as lesins do aparello locomotor e explicar hbitos saudables para previlos. (Obxectivo 5)
2.
3. 4. 5.
3.
6.
8. 9.
Curiosidade por coecer o complexo mecanismo do movemento do noso corpo, comprendendo o papel que nel desempean o esqueleto e a musculatura. por adquirir hbitos saudables en relacin co noso aparello locomotor.
8.Explicar
como se variables nun (obxectivo 6)
controlan as experimento.
10. Interese

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Estudo sobre a calcificacin dos sos, propn identificar e recoecer as variables que deben ser controladas nun experimento e aprender a diferenciar unha variable dependente dunha independente. Ao longo da unidade trabllase a interpretacin de esquemas e debuxos anatmicos como medio para comprender sistemas estudados na unidade. UNHA ANLISE CIENTFICA, A articulacin do brazo, propn o estudo do movemento do brazo a travs dun modelo que permite observar mis polo mido e comprender mellor unha accin do corpo humano. Comunicacin lingstica A actividade 18 remite procura de CONCEPTOS CLAVE. O RECANTO DA LECTURA, conquista do Anapurna, mostra un formato de texto especial, o cmic, no que as imaxes desempean un papel fundamental na comunicacin da informacin. Matemtica CIENCIA NAS TAS MANS, Estudo sobre a calcificacin dos sos, require o uso de nmeros e operacins matemticas para realizar, resolver e mostrar os resultados do experimento cientfico proposto. Cultural e artstica Os captulos relacionados cos sentidos, o texto introdutorio e o de A FONDO, Adaptacin sensorial, poen de manifesto o valor que ten a experiencia sensorial como ferramenta nica que nos permite apreciar e gozar dalgunhas calidades dos
49
obxectos do noso medio. Autonoma e iniciativa persoal O texto de A FONDO, Vigorexia, invita a reflexionar sobre os problemas de sade e trastornos emocionais que son consecuencia da excesiva importancia que se concede imaxe persoal para a aceptacin social. A lectura do texto introdutorio unidade mstranos o esprito de superacin do xenial msico Ludwig van Beethoven quen, a pesar da sa xordeira, foi capaz de compoer obras maxistrais e considerado un dos grandes msicos de todos os tempos.
MNIMOS ESIXIBLES
Recoecer os rganos dos sentidos, a sa estrutura, os receptores sensoriais que os forman e a sa funcin. (Obxectivo 1) Describir as enfermidades dos rganos dos sentidos e os coidados e hixiene necesarios para mantelos saudables. (Obxectivo 6) Coecer a estrutura e funcin de musculos, sos e articulacins. (Obxectivo 2, 3 e 4) Coecer e describir as lesins do aparello locomotor e explicar hbitos saudables para previlos. (Obxectivo 5)
Unidade 8: A reproducin humana. Aparello reprodutor (8 sesins)

OBXECTIVOS
1. Coecer as caractersticas xerais da reproducin humana, e as etapas do ciclo reprodutivo. Comprender cales son os carcteres sexuais primarios e secundarios, e en que momento aparecen. Estudar a anatoma e o funcionamento dos aparellos reprodutores feminino e masculino, as como as caractersticas dos gametos correspondentes. Entender os ciclos hormonal, ovrico e menstrual do aparello reprodutor feminino. Aprender como se produce a fecundacin, e que fases presenta o desenvolvemento e nacemento dun novo ser humano a partir dunha nica clula. Coecer as tcnicas de reproducin asistida mis utilizadas. Aprender cales son os principais mtodos anticonceptivos, e algns hbitos saudables de hixiene sexual. Comprender a diferenza entre sexo, sexualidade e reproducin.

1. 2. 3. 4. A reproducin humana: etapas e caractersticas. (Obxectivo 1) Carcteres sexuais primarios e secundarios. (Obxectivo 2) Aparellos reprodutores feminino e masculino. (Obxectivo 3) Ciclos do aparello reprodutor feminino. Fecundacin, embarazo e parto. (Obx. 4 e 5) Reproducin asistida e mtodos anticonceptivos. (Obxectivos 6 e 7) Sexo, sexualidade e reproducin. (Obxectivo 8) Observacin e interpretacin de material cientfico, esquemas, fotografas e debuxos. Interpretar unha ecografa. Valorar a necesidade de tomar medidas de hixiene sexual, individual e colectiva, para evitar enfermidades de transmisin sexual. (Obxectivo 7) a importancia de adquirir un bo coecemento da sexualidade para realizar un control intelixente da natalidade.
1. .Explicar os conceptos e caractersticas bsicas da reproducin humana e as etapas do ciclo reprodutivo. (Obxectivo 1) 2. Recoecer os cambios e as etapas que se producen cara madurez sexual. (Obxectivo 2) 3. Describir a anatoma do aparello reprodutor feminino e masculino, o seu funcionamento. (Obxectivo 3) 4. Explicar os ciclos hormonal, ovrico e menstrual do aparello reprodutor feminino. (Obxectivo 4) 5. Describir a fecundacin, o embarazo e o parto como procesos do ciclo reprodutivo do ser humano. (Obxectivo 5) 6. Recoecer problemas de esterilidade e tcnicas de reproducin asistida. (Obxectivo 6) 7. Explicar as bases da reproducin controlada. (Obxectivo 7) 8. Explicar a necesidade de tomar medidas de hixiene sexual para evitar enfermidades de transmisin sexual. (Obxectivo 7)
2.
3.
5.
4.
6. 7.
5.
8. 9.
6.
7.
10. Recoecer
9.Distinguir o proceso de reproducin

como un mecanismo de perpetuacin da especie e da sexualidade entendida como unha actividade ligada vida do ser humano. (Obxectivo 8)
8.
50

Coecemento e interaccin co mundo fsico En CIENCIA NAS TAS MANS, Interpretacin de ecografas, faise patente a necesidade do coecemento cientfico e tcnico para interpretar a informacin proporcionada pola tecnoloxa. A amenorrea anorxica, UNHA ANLISE CIENTFICA, require os coecementos adquiridos na unidade para responder as cuestins propostas. Comunicacin lingstica O RECANTO DA LECTURA, O reto do embarazo, require a comprensin lectora dun texto con formato de entrevista, traballando a habilidade de extraer informacin especfica e datos illados e de reflexionar sobre o contido do texto. Matemtica Na actividade 41 necesaria a aplicacin dun clculo matemtico para responder. Social e cidad O texto de A FONDO, A violencia de xnero, destaca a importancia da educacin no respecto polas outras persoas, na igualdade fra e dentro do fogar e no dilogo e a negociacin, para evitar o maltrato no fogar. Ademais, na actividade 22 proponse traballar en grupo para reflexionar sobre este tema e formular cambios na actitude dos individuos. Autonoma e iniciativa persoal A travs do texto de A FONDO, A violencia de xnero, consttase a importancia de valores persoais como a dignidade, a liberdade, a autoestima e a asertividade, para identificar estas situacins e evitalas ou sar delas. A FONDO, A paternidade responsable, invita reflexin sobre a responsabilidade persoal que implica ter e educar un fillo, proxecto de vida que necesario planificar e levar a cabo ao chegar madurez emocional e econmica.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar os conceptos e caractersticas bsicas da reproducin humana e as etapas do ciclo reprodutivo. (Obxectivo 1) Recoecer os cambios e as etapas que se producen cara madurez sexual. (Obxectivo 2) Describir a anatoma do aparello reprodutor feminino e masculino, o seu funcionamento. (Obxectivo 3) Explicar os ciclos hormonal, ovrico e menstrual do aparello reprodutor feminino. (Obxectivo 4) Recoecer problemas de esterilidade e tcnicas de reproducin asistida. (Obxectivo 6) Explicar a necesidade de tomar medidas de hixiene sexual para evitar enfermidades de transmisin sexual. (Obxectivo 7) Distinguir o proceso de reproducin como un mecanismo de perpetuacin da especie e da sexualidade entendida como unha actividade ligada vida do ser humano. (Obxectivo 8)
Unidade 9: Paisaxe e relevo. Xeoloxa externa (8 sesins)

OBXECTIVOS
1. Diferenciar entre formas de relevo, formas de modelaxe e paisaxe. Coecer os elementos conforman unha paisaxe. que 2. 3. 4. 5.

1. Relevo, paisaxe, axentes xeolxicos e clima. (Obxectivos 1, 2, 3) Meteorizacin (Obxectivo 4) das rochas.
1. .Definir conceptos como paisaxe, relevo, formas de relevo e de modelaxe. (Obxectivo 1) 2. Describir os elementos dunha paisaxe. (Obxectivo 2) 3. Explicar a relacin entre paisaxe, modelaxe dun relevo, clima e axentes xeolxicos. (Obxectivo 3) 4. Comprender o proceso de meteorizacin, formacin e fertilizacin do solo. (Obxectivo 4) 5. Recoecer fotografas de paisaxes e interpretar a accin dos axentes xeolxicos que interveen.
2. 3.
Coecer a relacin que hai entre a paisaxe, a modelaxe dun relevo, o clima e a accin de axentes xeolxicos. Comprender os procesos de meteorizacin das rochas, e como este proceso orixina e fertiliza o solo. Recordar as principais formas de
Formas de modelaxe. (Obxectivo 5) Orixe das rochas sedimentarias. (Obxectivo 7) Identificacin de formas de relevo a partir de fotografas e esquemas.
4.
5.
51
modelaxe producidas pola accin dos axentes xeolxicos. 6. Aprender a interpretar mapas topogrficos e meteorolxicos simples, e comprender como se elaboran. Comprender como se orixinan e cales son as principais rochas sedimentarias. Aprender a topogrfico. realizar un perfil
6.
Interpretacin topogrficos e (Obxectivo 6)
de mapas meteorolxicos. perfil
(Obxectivo 5) 6. Interpretar mapas topogrficos e meteorolxicos simples. (Obxectivo 6) 7. Recoecer rochas sedimentarias e comprender a sa orixe e formacin (Obxectivo 7)
7. 8.
Elaboracin dun topogrfico. (Obxectivo 8)
7.
Interese pola comprensin dos cambios que se producen na superficie terrestre. Curiosidade por coecer a orixe das formacins do relevo. elemento de riqueza cultural e esttica.
8.Coecer o proceso para realizar un

perfil topogrfico. (Obxectivo 8)
9.
8.
10. Apreciacin da paisaxe como un

Coecemento e interaccin co mundo fsico A seccin CIENCIA NAS TAS MANS, Elaboracin dun perfil topogrfico, explica como interpretar e obter informacin dun mapa topogrfico para realizar un perfil topogrfico. As mesmo, as actividades 38 e 40 permiten exercitar a interpretacin dun mapa topogrfico e o manexo das sas escalas, tanto grfica como numrica. Na actividade 10, trabllase a interpretacin de mapas meteorolxicos como ferramenta til para analizar fenmenos meteorolxicos e desenvolver a capacidade de identificar probas que permitan predicir condicins meteorolxicas. Na seccin UNHA ANLISE CIENTFICA, Unha cinta transportadora na atmosfera, necesario comprender un elemento caracterstico da rea das ciencias, o esquema, para resolver as cuestins que se formulan nas actividades desta seccin. Comunicacin lingstica As actividades 2 e 21, que remiten ao anexo CONCEPTOS CLAVE, fomentan a procura de informacin. Ao longo do texto trabllase a lectura, comprensin e emprego de dous tipos de textos descontinuos: os mapas topogrficos e os mapas meteorolxicos. En diversas actividades da unidade exerctanse as destrezas de procura e obtencin de datos e o desenvolvemento dunha interpretacin do texto, neste caso, do mapa. Nas actividades 54 e 55 trabllase a capacidade de resumir e redactar de forma clara e concisa para comunicar o comprendido. No apartado RECANTO DA LECTURA, O bosque no vern, o autor compara o bosque cun teatro vivente, invitando a comprender, a travs do smil, a complexidade nas interrelacins de todos os seres vivos que habitan nel. Matemtica Utilizacin de nmeros e operacins para manexar e comprender o concepto de escala, imprescindible para ler e interpretar un mapa topogrfico e aprender a representar grandes superficies. Cultural e artstica Percibir, apreciar e gozar da beleza natural e da harmona dunha paisaxe como fonte de inspiracin e de enriquecemento persoal; desta forma fomntase a sensibilidade e a propia capacidade esttica.
MNIMOS ESIXIBLES
Describir os elementos dunha paisaxe. (Obxectivo 2) Explicar a relacin entre paisaxe, modelaxe dun relevo, clima e axentes xeolxicos. (Obxectivo 3) Comprender o proceso de meteorizacin, formacin e fertilizacin do solo. (Obxectivo 4) Recoecer fotografas de paisaxes e interpretar a accin dos axentes xeolxicos que interveen. (Obxectivo 5) Interpretar mapas topogrficos e meteorolxicos simples. (Obxectivo 6) Recoecer rochas sedimentarias e comprender a sa orixe e formacin (Obxectivo 7)
52
Unidade 10: Os recursos naturais (8 sesins)

OBXECTIVOS
1. 2. 3. 4. Aprender o que son os recursos e de que tipos poden ser. Diferenciar entre recursos renovables e non renovables. Coecer en que casos os recursos poden ser explotados. Estudar cales son os principais recursos enerxticos e a forma en que se poden utilizar. Aprender como se obtn electricidade dos recursos enerxticos. Estudar os usos da auga. Comprender en que consiste a explotacin dos ecosistemas e dos recursos da biosfera. Aprender que o desenvolvemento sustentable, e as diferenzas que hai entre xestionar a oferta e xestionar a demanda dos recursos. 2.

1. Os recursos naturais: caractersticas, tipos e explotacin. (Obxectivos 1, 2 e 3) Os recursos enerxticos e a producin de electricidade. (Obxectivos 4 e 5) Os recursos hdricos e biolxicos. (Obxectivos 6 e 7) os
1. .Comprender o concepto de recurso natural e distinguir os distintos tipos. (Obxectivo 1) 2. Recoecer se un recurso renovable ou non e baixo que circunstancias. (Obxectivo 2) 3. Explicar as condicins que se teen que dar para que un recurso poida ser explotado. (Obxectivo 3) 4. Describir os principais recursos enerxticos e como se poden utilizar. (Obxectivo 4) 5. Explicar como se obtn a electricidade a partir dos distintos recursos enerxticos e distinguir os distintos tipos de centrais. (Obxectivo 5) 6. Coecer os usos da auga. (Obxectivo 6) 7. Explicar a explotacin da biosfera. (Obxectivo 7)
3. 4.
5.
O desenvolvemento sustentable: xestin da oferta e xestin da demanda. (Obxectivo 8) Interpretacin e anlise fotografas e esquemas. de
6. 7.
5. 6. 7.
Recompilacin de informacin de fontes documentais e de Internet. Valorar o medio natural como un patrimonio da humanidade. Valorar a necesidade dunha xestin mis racional dos recursos naturais.
8.
8.
8.Definir desenvolvemento sustentable e

comprender a diferenza entre xestionar a oferta e xestionar a demanda. (Obxectivo 8)

Coecemento e interaccin co mundo fsico En A FONDO e en UNHA ANLISE CIENTFICA, cuestinanse aspectos relacionados co desenvolvemento sustentable como o uso de enerxa nuclear, elica ou solar como fontes de enerxa alternativas aos combustibles fsiles. Comunicacin lingstica A FONDO, Os usos da auga, trabllase a lectura e comprensin de diagramas de sectores co fin de comparar datos relativos ao consumo de auga de distintos pases. En CIENCIA NAS TAS MANS, Valoracin do grao de contaminacin biolxica da auga, proponse a redaccin dun informe que recolla os resultados dunha investigacin cientfica. Matemtica En UNHA ANLISE CIENTFICA, Inesgotables, pero non sempre dispoibles, trabllase coa interpretacin dunha grfica. Tratamento da informacin e competencia dixital As pxinas de Internet suxeridas en NON O PERDAS, ofrecen a posibilidade de exercitar as habilidades de procura de informacin na rede. Social e cidad O contido da unidade invita reflexin sobre o actual nivel de explotacin dos recursos naturais pola nosa sociedade, especialmente dos recursos enerxticos, nos que est baseado o desenvolvemento das sociedades occidentais. Coecer a nosa gran dependencia das fontes non renovables de enerxa e os impactos producidos pola explotacin dos recursos unha condicin necesaria para desenvolver unha actitude responsable como individuos no uso racional deses recursos. Autonoma e iniciativa persoal O pastor de O plantador de rbores, en O RECANTO DA LECTURA, d exemplo de como unha iniciativa persoal pode cambiar situacins negativas que a primeira vista parecen irreversibles, se se leva a cabo con creatividade, tenacidade, perseveranza e paciencia.
MNIMOS ESIXIBLES
Comprender o concepto de recurso natural e distinguir os distintos tipos. (Obxectivo 1)
53
Recoecer se un recurso renovable ou non e baixo que circunstancias. (Obxectivo 2) Explicar as condicins que se teen que dar para que un recurso poida ser explotado. (Obxectivo 3) Describir os principais recursos enerxticos e como se poden utilizar. (Obxectivo 4) Explicar como se obtn a electricidade a partir dos distintos recursos enerxticos e distinguir os distintos tipos de centrais. (Obxectivo 5) Coecer os usos da auga. (Obxectivo 6) Explicar a explotacin da biosfera. (Obxectivo 7) Definir desenvolvemento sustentable e comprender a diferenza entre xestionar a oferta e xestionar a demanda. (Obxectivo 8)
Unidade 11: Os impactos ambientais (8 sesins)

OBXECTIVOS
1. Aprender o que un impacto ambiental e de que tipos pode ser. Estudar cales son os principais impactos negativos sobre o medio natural. Comprender de que modo afectan as actividades humanas ao solo, paisaxe e biosfera. Aprender o que son os residuos, de que tipos poden ser e como se xestiona o seu tratamento e eliminacin. Coecer o que son a prevencin e a correccin de impactos ambientais.

1. 2. Impactos ambientais: definicin e tipos (Obxectivo 1) Impactos negativos sobre medio natural: a atmosfera, hidrosfera, a paisaxe natural, solo e a biosfera (Obxectivos 2 3) o a o e
1. .Definir impacto ambiental e distinguir os tipos de impacto ambiental que existen. (Obxectivo 1) 2. Describir os impactos negativos sobre o medio natural. (Obxectivo 2) 3. Identificar e explicar alteracins concretas sobre a atmosfera e a hidrosfera. (Obxectivo 3) 4. Identificar e explicar alteracins concretas sobre a paisaxe, o solo e a biosfera. (Obxectivo 3) 5. Describir os tipos de residuos producidos polas actividades humanas e como se xestionan. (Obxectivo 4)
2.
3.
3. 4.
4.
Os residuos e a sa xestin (Obxectivo 4) Prevencin e correccin de impactos ambientais (Obxectivo 5) Observacin e interpretacin de fotografas. Procura de bibliogrfica. informacin
5.
5. 6. 7.
6.Distinguir
Desenvolver conciencia da responsabilidade individual en adquirir comportamentos que faciliten a conservacin do medio natural. Adquirir compromisos persoais na reducin do volume de residuos mediante a aplicacin da regra dos tres erres.
entre prevencin e correccin de impactos, cando se aplican e cales son. (Obxectivo 5)
8.

Coecemento e interaccin co mundo fsico CIENCIA NAS TAS MANS, Valoracin dos efectos da chuvia cida, permtenos reproducir no laboratorio os efectos da chuvia cida, observar o proceso e obter conclusins sobre os seus efectos en edificios e monumentos. A FONDO, O Protocolo de Kyoto, explica como as investigacins e probas cientficas sobre o cambio climtico est obrigando aos pases industrializados do mundo a comprometerse e a tomar decisins para corrixir este problema ambiental. O relato que introduce a unidade proporciona un exemplo de actitude de compromiso na defensa e conservacin do medio natural e da biodiversidade da Terra. Comunicacin lingstica A actividade 14 unha actividade de procura de informacin no anexo CONCEPTOS CLAVE. UNHA ANLISE CIENTFICA, Un burato no aire?, require comprender un texto cientfico para responder as preguntas das
54
actividades. Nas actividades 57, 58, 59 e 60 trabllase a habilidade para comunicar ideas e resumir textos de forma que se demostre a sa comprensin. A seccin A FONDO, A revolucin verde e a agricultura biolxica, require a comprensin lectora para comparar o alcance e os impactos dos dous tipos de agricultura nos ecosistemas e na vida das persoas. En O RECANTO DA LECTURA, Un concepto budista da natureza, considrase a reflexin sobre o estilo do texto e a intencin do autor ao escribilo. Social e cidad En O RECANTO DA LECTURA, Un concepto budista da natureza, o texto motiva a exercer a nosa responsabilidade ante as futuras xeracins na conservacin do medio natural e no desenvolvemento sustentable. Na actividade 64 fomntase a accin individual para demostrar o noso sentido de responsabilidade universal. Artstica e cultural En O RECANTO DA LECTURA, Un concepto budista da natureza, o Dalai Lama ofrece a oportunidade de coecer e apreciar os valores espirituais e ambientais caractersticos da cultura budista tibetana. Autonoma e iniciativa persoal En O RECANTO DA LECTURA, Un concepto budista da natureza, o texto ofrece a oportunidade de comprender valores morais, ticos, espirituais, de responsabilidade e respecto natureza, que axuden ao desenvolvemento dun cdigo moral persoal.
MNIMOS ESIXIBLES
Definir impacto ambiental e distinguir os tipos de impacto ambiental que existen. (Obxectivo 1) Describir os impactos negativos sobre o medio natural. (Obxectivo 2) Identificar e explicar alteracins concretas sobre a atmosfera e a hidrosfera. (Obxectivo 3) Identificar e explicar alteracins concretas sobre a paisaxe, o solo e a biosfera. (Obxectivo 3) Describir os tipos de residuos producidos polas actividades humanas e como se xestionan. (Obxectivo 4) Distinguir entre prevencin e correccin de impactos, cando se aplican e cales son. (Obxectivo 5)
55
4.4. BIOLOXA E XEOLOXA DE CUARTO DA ESO Unidade 1: A clula. Unidade de vida (12 sesins)
OBXECTIVOS
1. Comprender os postulados da teora celular. 2. Distinguir os niveis de organizacin que constiten a materia. 3. Diferenciar a estrutura das clulas procariotas e eucariotas. 4. Identificar os compoentes do ncleo comparando a sa organizacin nas diferentes fases do ciclo celular. 5. Recoecer a estrutura dun cromosoma. 6. Aprender os principais procesos que se producen na mitose e a meiose, as como o seu significado biolxico. 7. Distinguir os diferentes tipos de ciclos biolxicos. 8. Identificar as fases da divisin celular nunha preparacin de pice de raz de cebola.

1. A teora celular. 2. Niveis de organizacin da materia. 3. Clulas procariotas e eucariotas. 4. Os cromosomas e a cromatina. 5. Cariotipos e cromosomas homlogos. 6. Mitose e meiose. Formacin de gametos. Fases da divisin celular. 7. Ciclos biolxicos. 8. Interpretacin de exemplos sinxelos de cariotipos. 9. Interpretacin de esquemas, fotografas e debuxos de diferentes tipos celulares. 10. Elaboracin de cadros comparativos entre os procesos de mitose e meiose. 11. Observacin de mostras biolxicas no microscopio. 12. Realizacin de debuxos esquemticos dos ciclos celulares. 13. Valorar as achegas da teora celular s ciencias biolxicas. 14. Tomar conciencia das aplicacins do estudo de cariotipos. 15. Desenvolver o interese e a curiosidade por coecer os mecanismos de reproducin celular. 16. Manter hbitos de coidado, orde e limpeza no laboratorio.
1. Expor e comprender os distintos postulados da teora celular, as como as achegas realizadas mesma. 2. Enumerar os distintos niveis de organizacin e identificar a que nivel pertence determinada materia. 3. Comparar a clula procariota e eucariota, animal e vexetal, as como recoecer a funcin dos orgnulos. 4. Nomear os diferentes compoentes do ncleo, sinalar a sa funcin e diferenciar entre ncleo interfsico e en divisin. 5. Distinguir as partes dun cromosoma e aplicar os conceptos resolucin de problemas sinxelos. 6. Recoecer as fases da mitose e a meiose, e coecer as diferenzas entre ambos os procesos e o significado biolxico. 7. Identificar as etapas dos diferentes ciclos biolxicos e comparalos entre eles.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Utilizar o mtodo cientfico para coecer a realidade. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Expresar oralmente de forma organizada coecementos, feitos e vivencias. Desenvolvemento da competencia matemtica Resolver eficazmente problemas e expresar de forma correcta os pasos seguidos. Tratamento da informacin e competencia dixital Transformar a informacin en coecemento. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Utilizar diferentes linguaxes artsticas nos traballos. Desenvolvemento da competencia social e cidad Ser tolerante coas ideas dos outros. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Coordinar tarefas e tempos. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Identificar e traballar os estilos de aprendizaxe.
MNIMOS ESIXIBLES
Expor os distintos postulados da teora celular. Comparar a clula procariota e eucariota. Nomear os diferentes compoentes do ncleo. Distinguir as partes dun cromosoma. Recoecer as fases da mitose e a meiose.
56
Unidade 2: A informacin xentica (15 sesins)

OBXECTIVOS 1.
Coecer a estrutura dos cidos nucleicos. 2. Identificar o ADN como a molcula portadora do material hereditario e aprender como se replica. 3. Entender o que un xene. 4. Comprender os procesos de transferencia da informacin xentica do ADN s protenas e coecer o que o cdigo xentico. 5. Entender o concepto de mutacin e coecer os seus tipos. 6. Valorar a importancia da biotecnoloxa. Coecer algunhas das sas aplicacins e reflexionar sobre as posibles repercusins da sa utilizacin. 7. Comprender a importancia da enxeara xentica. 8. Entender o que a clonacin. 9. Apreciar a importancia do Proxecto Xenoma Humano. 10. Aprender un mtodo para extraer o propio ADN. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

cidos nucleicos, composicin, tipos e estrutura. A replicacin do ADN. A informacin xentica: os xenes e o xenoma. As mutacins e os seus tipos. Expresin da informacin xentica: transcricin e traducin. O cdigo xentico. A biotecnoloxa, a clonacin, o proxecto xenoma e a enxeara xentica. Elaboracin da secuencia complementaria dunha cadea de ADN. Composicin dunha secuencia de aminocidos a partir da secuencia de nucletidos por medio do cdigo xentico. Utilizacin de esquemas para relacionar os procesos de expresin da informacin e a duplicacin do ADN. Reproducin no laboratorio dun protocolo de extraccin do ADN. Mostrar interese polos avances cientficos no campo da enxeara xentica. Valorar desde un punto de vista tico os avances no campo da biotecnoloxa, a enxeara xentica e a clonacin.
1. Diferenciar os distintos cidos nucleicos. 2. Describir a replicacin do ADN. 3. Coecer que os xenes estn constitudos por ADN. 4. Reproducir os mecanismos da expresin xentica por medio do cdigo xentico. 5. Recoecer o papel das mutacins na diversidade xentica. 6. Analizar as repercusins sanitarias e sociais dos avances no coecemento do xenoma. 7. Valorar criticamente as consecuencias dos avances actuais no campo da biotecnoloxa.
8. 9.
10.
11. 12.
13.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Coecer a fondo o medio fsico e a sa relacin coas persoas. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Coecer campos semnticos amplos. Desenvolvemento da competencia matemtica Desenvolverse adecuadamente en relacin co espazo, as distancias e os xiros. Tratamento da informacin e competencia dixital Obter informacin por distintas canles. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Utilizar diferentes linguaxes artsticas nos traballos. Desenvolvemento da competencia social e cidad Participar en iniciativas ticas e solidarias. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Identificar e utilizar para o ben do grupo as debilidades e vantaxes dos seus membros. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Desenvolver o pensamento crtico.
MNIMOS ESIXIBLES
Diferenciar os distintos cidos nucleicos. Coecer que os xenes estn constitudos por ADN. Recoecer o papel das mutacins na diversidade xentica. Analizar as repercusins sanitarias e sociais dos avances no coecemento do xenoma.
57
Unidade 3: Herdanza e transmisin de caracteres (15 sesins)

OBXECTIVOS
1. Comprender os procesos de reproducin asexual e sexual. 2. Entender o mtodo cientfico utilizado por Mendel, as como os seus experimentos e as leis da herdanza. 3. Coecer o significado da terminoloxa xentica. 4. Distinguir entre herdanza dominante, intermedia e codominante. 5. Comprender a forma en que se herdan algns caracteres humanos. 6. Diferenciar entre herdanza do sexo e herdanza ligada ao sexo. 7. Estudar a herdanza dalgunhas enfermidades ligadas ao sexo nas persoas. 8. Resolver problemas de herdanza de caracteres. 9. Realizar unha investigacin similar de Mendel.

1. 2. Reproducin sexual e asexual. A xentica mendeliana: xenes e alelos. Xenes dominantes e recesivos. Individuos homocigticos e heterocigticos. Xenotipo e fenotipo. Terminoloxa xentica. A xentica humana. A herdanza do sexo e a herdanza ligada ao sexo. Enfermidades hereditarias. Diferenciacin dos mecanismos de reproducin sexual e asexual. Resolucin de problemas sinxelos relacionados coas leis de Mendel. Aplicacin dos diferentes tipos de herdanza na resolucin de problemas relacionados coa especie humana. Comprensin da herdanza dalgns caracteres mediante o desenvolvemento de rbores xenealxicas. Valorar a diversidade xentica como un mecanismo de adaptacin ao medio. Recoecer a importancia e a vixencia dos primeiros pasos do desenvolvemento da xentica. Apreciar a unidade do xenoma humano como aspecto clave para non discriminar as persoas.
1. Diferenciar as formas de reproducin. 2. Coecer os conceptos bsicos de xentica. 3. Resolver problemas prcticos de un e dous caracteres utilizando os cruzamentos das leis de Mendel. 4. Obter informacin sobre a transmisin de determinados caracteres na nosa especie por medio da resolucin de problemas. 5. Calcular porcentaxes e frecuencias dos xenotipos e fenotipos da descendencia dunha parella. 6. Resolver problemas prcticos de caracteres da herdanza ligada ao sexo. 7. Recoecer a aplicacin dos conceptos da xentica mendeliana para o coecemento da herdanza dalgunhas enfermidades.
3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
10.
11.
12.
13.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Coecer os avances histricos da ciencia e a sa repercusin na vida diaria. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Escribir diferentes textos, coidando as normas ortogrficas e gramaticais. Desenvolvemento da competencia matemtica Utilizar a linguaxe matemtica como ferramenta de razoamento. Tratamento da informacin e competencia dixital Transmitir a informacin por distintos medios. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Utilizar diferentes linguaxes artsticas nos traballos. Desenvolvemento da competencia social e cidad Forxar unha escala de valores Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Coordinar tarefas e tempos. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Desenvolver o pensamento crtico.
MNIMOS ESIXIBLES
Diferenciar as formas de reproducin. Coecer os conceptos bsicos de xentica. Calcular porcentaxes e frecuencias dos xenotipos e fenotipos da descendencia dunha parella. Resolver problemas prcticos de caracteres da herdanza ligada ao sexo. Recoecer a aplicacin dos conceptos da xentica mendeliana para o coecemento da herdanza dalgunhas enfermidades.
58
Unidade 4: Orixe e evolucin dos seres vivos (12 sesins)

OBXECTIVOS
1. Coecer as principais teoras sobre a orixe da vida e a biodiversidade. 2. Recoecer as mutacins e a reproducin sexual como os mecanismos que xeran a variabilidade sobre a que acta a seleccin natural. 3. Interpretar datos relativos aos diferentes argumentos a favor da evolucin. 4. Comprender como se produce a especiacin. 5. Analizar os principais aspectos do proceso de hominizacin. 6. Coecer as principais etapas da filoxenia da especie humana. 7. Deducir como se expandiron polo mundo as distintas especies humanas.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Orixe da vida. Principais teoras. Evolucionismo: Lamarck, Darwin e Wallace. Mutacins e reproducin sexual. Variabilidade e seleccin natural. Probas da evolucin. Biodiversidade, especie e especiacin. Gradualismo, equilibrio puntuado, simbioxnese e neutralismo. Hominizacin. A evolucin humana. Manexo axeitado dos contidos para ratificar ou rexeitar diferentes hipteses. Interpretacin dos mecanismos da evolucin a partir de diferentes especies. Elaboracin de esquemas sobre as diferentes teoras e os mecanismos da evolucin. Construcin dun esquema evolutivo coas diferentes especies de homnidos. Interese polo proceso evolutivo dos seres vivos. Valorar o traballo cientfico no desenvolvemento das hipteses sobre a orixe e evolucin da vida.
1. Describir as teoras que tratan de explicar a orixe da vida. 2. Coecer e diferenciar os aspectos principais das teoras fixistas e evolucionistas. 3. Explicar as probas que avalan a evolucin das especies. 4. Coecer os mecanismos que interveen na evolucin das especies. 5. Comprender a orixe das diferentes especies. 6. Coecer as caractersticas do proceso de hominizacin. 7.Compor diferentes esquemas que expliquen os contidos da unidade.
9.
10.
11.
12.
13.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Utilizar o mtodo cientfico para coecer a realidade. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Localizar informacin e inferila directamente dos textos. Desenvolvemento da competencia matemtica Resolver eficazmente problemas e expresar de forma correcta os pasos seguidos. Tratamento da informacin e competencia dixital Transmitir a informacin por distintos medios. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Admirar a beleza nas obras de arte e nas cousas comns do da a da. Desenvolvemento da competencia social e cidad Respectar as diferenzas como fonte de riqueza. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Secuenciar e avaliar as distintas fases necesarias dun proxecto. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Utilizar distintas estratexias e ferramentas para favorecer a aprendizaxe.
MNIMOS ESIXIBLES
Describir as teoras que tratan de explicar a orixe da vida. Explicar as probas que avalan a evolucin das especies. Coecer os mecanismos que interveen na evolucin das especies. Comprender a orixe das diferentes especies. Coecer as caractersticas do proceso de hominizacin.
59
Unidade 5: O estudo dos ecosistemas (12 sesins)

OBXECTIVOS
1. Diferenciar entre factores biticos e abiticos. 2. Coecer as relacins que se establecen entre os individuos dun ecosistema. 3. Recoecer os principais factores que condicionan os ecosistemas. 4. Comprender as principais adaptacins dos organismos. 5. Diferenciar entre nicho e hbitat. 6. Valorar a importancia do solo. 7. Coecer os principais ecosistemas terrestres e acuticos de Espaa. 8. Identificar cadeas e redes trficas. 9. Entender que nos ecosistemas hai un fluxo de enerxa e un ciclo de materia. 10. Coecer os principais parmetros trficos. 11. Analizar os ciclos bioxeoqumicos mis importantes. 12. Estudar un ecosistema concreto.

1. 2. 3. 4. 5. Medio natural. Factores biticos e abiticos. Bitopo e biocenose. Relacins inter e intraespecficas. Adaptacins dos seres vivos aos distintos medios. Hbitat e nicho ecolxico. Medio terrestre. O solo: composicin, biocenose e bitopo. Ecosistemas acuticos e terrestres de Espaa. Niveles trficos dun ecosistema. Cadeas e redes trficas. O fluxo de enerxa e materia nun ecosistema. Parmetros trficos. Os ciclos bioxeoqumicos. Relacin dos factores que caracterizan os diferentes medios e as adaptacins dos seres vivos. Identificacin de cadeas e redes trficas nos ecosistemas terrestres e acuticos. Comprensin da estrutura dunha pirmide trfica. Mostrar interese pola diversidade dos ecosistemas espaois.
1. Diferenciar os factores ambientais e coecer a sa influencia sobre os ecosistemas e os seres vivos. 2. Recoecer e explicar as relacins existentes entre os organismos que forman unha biocenose. 3. Recoecer adaptacins dos seres vivos a diferentes medios. 4. Distinguir entre hbitat e nicho ecolxico. 5. Recoecer e analizar o valor do solo como un ecosistema fundamental. 6. Explicar e solucionar diferentes cuestins sobre a transferencia de materia e enerxa nun ecosistema. 7. Coecer os principais ecosistemas espaois. 8.Interpretar os ciclos bioxeoqumicos.
6. 7. 8. 9. 10.
11.
12.
13.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Usar de forma responsable o medio. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Escribir diferentes textos coidando as normas ortogrficas e gramaticais. Desenvolvemento da competencia matemtica Interpretar os datos en representacins grficas. Tratamento da informacin e competencia dixital Transformar a informacin en coecemento. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Admirar a beleza nas obras de arte e nas cousas comns do da a da Desenvolvemento da competencia social e cidad Participar en iniciativas ticas e solidarias. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Transformar as ideas en iniciativas concretas de accin. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Desenvolver o pensamento crtico.
MNIMOS ESIXIBLES
Diferenciar os factores ambientais e coecer a sa influencia sobre os ecosistemas e os seres vivos. Recoecer e explicar as relacins existentes entre os organismos que forman unha biocenose. Distinguir entre hbitat e nicho ecolxico. Recoecer e analizar o valor do solo como un ecosistema fundamental. Coecer os principais ecosistemas espaois.
60
Unidade 6: Cambios nos ecosistemas (12 sesins)

OBXECTIVOS
1. Analizar os cambios naturais que se producen nos ecosistemas. 2. Comprender o proceso de sucesin ecolxica. 3. Estudar algns mecanismos de autorregulacin das poboacins nos ecosistemas. 4. Aprender o que un impacto ambiental. 5. Identificar as principais figuras de proteccin de espazos naturais e da biodiversidade. 6. Coecer os grandes cambios ambientais que ocorreron na historia da Terra. 7. Aprender a interpretar unha noticia sobre verteduras txicas.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Cambios dos ecosistemas. Sucesin ecolxica e clmax. As poboacins. Autorregulacin. Recursos naturais e impactos ambientais. Espazos naturais protexidos. Cambio ambiental. Estudo dos tipos de cambios que se producen nos ecosistemas. Diferenciacin das estratexias de crecemento que poden adoptar as poboacins. Descricin das consecuencias derivadas do uso dos recursos naturais. Valorar a fraxilidade das complexas relacins que se dan nos ecosistemas. Desenvolver condutas que favorezan a proteccin dos ecosistemas. Recoecer a importancia do uso das enerxas renovables. Valorar a importancia da biodiversidade como recurso.
1. Estudar os cambios nos ecosistemas. 2. Diferenciar e describir os tipos de sucesins e comprender os mecanismos de formacin e degradacin do solo. 3. Analizar os mecanismos de autorregulacin e dinmica de poboacins dun ecosistema. 4. Relacionar os recursos naturais cos impactos que xera a sa utilizacin. 5. Coecer e valorar as medidas que protexen o medio natural. 6. Coecer os Parques Nacionais espaois. 7.Describir os grandes cambios ambientais que se produciron ao longo do tempo na Terra.
9.
10.
11.
12.
13.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Coidar activamente a vida de animais e plantas. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Coecer campos semnticos amplos. Desenvolvemento da competencia matemtica Realizar en contextos reais estimacins e medicins de forma axustada. Tratamento da informacin e competencia dixital Transmitir a informacin por distintos medios. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Utilizar diferentes linguaxes artsticas nos traballos. Desenvolvemento da competencia social e cidad Practicar o dilogo para resolver os conflitos. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Coordinar tarefas e tempos. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Identificar e traballar os estilos de aprendizaxe
MNIMOS ESIXIBLES
Estudar os cambios nos ecosistemas. Analizar os mecanismos de autorregulacin e dinmica de poboacins dun ecosistema. Relacionar os recursos naturais cos impactos que xera a sa utilizacin. Coecer e valorar as medidas que protexen o medio natural. Describir os grandes cambios ambientais que se produciron ao longo do tempo na Terra.
61
Unidade 7: O relevo e a modelaxe (9 sesins)

OBXECTIVOS
1. Coecer os criterios con que se poden clasificar as formas do relevo. 2. Estudar as grandes formas do relevo que hai na codia continental e na codia ocenica. 3. Aprender cales son os procesos xeolxicos externos. 4. Comprender cales son os resultados da accin dos axentes xeolxicos. 5. Estudar algunhas caractersticas dos principais axentes xeolxicos. 6. Analizar os factores que inflen na accin dos axentes xeolxicos. 7. Experimentar como producir estruturas sedimentarias.

14. Relevo e paisaxe. 15. Procesos xeolxicos externos. 16. Meteorizacin, erosin, transporte e sedimentacin. 17. Principais axentes modeladores do relevo terrestre. 18. Factores que condicionan o modelaxe. 19. Interpretacin de fotografas, esquemas e mapas que mostren diversos tipos de modelaxe. 20. Relacin dos diversos factores, axentes e procesos implicados na modelaxe dun relevo. 21. Apreciar a variedade de paisaxes espaois. 22. Valorar as actividades humanas que minimizan os efectos da contaminacin e degradacin do medio. 23. Adoptar unha posicin crtica ante todas as actuacins que producen impactos sobre a paisaxe.
8. Comprender as diferenzas entre relevo e paisaxe, as como a sa condicin dinmica. 9. Diferenciar os conceptos de meteorizacin, erosin, transporte e sedimentacin. 10. Recoecer nos relevos os efectos producidos polos distintos axentes xeolxicos externos. 11. Recoecer e describir as diversas formas do relevo asocindoas coa modelaxe caracterstico. 12. Coecer os factores que condicionan a modelaxe do relevo.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Utilizar o mtodo cientfico para coecer a realidade. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Entender textos escritos e relacionalos coa sa percepcin xeogrfica. Desenvolvemento da competencia matemtica Realizar en contextos reais estimacins e medicins de forma axustada. Tratamento da informacin e competencia dixital Obter a informacin por distintas canles. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Traballar en harmona cos outros compaeiros en manifestacins artsticas. Desenvolvemento da competencia social e cidad Ser tolerante coas ideas dos outros. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Identificar e utilizar para o ben do grupo as debilidades e vantaxes dos seus membros. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Utilizar distintas estratexias e ferramentas para favorecer a aprendizaxe.
MNIMOS ESIXIBLES
Comprender as diferenzas entre relevo e paisaxe. Diferenciar os conceptos de meteorizacin, erosin, transporte e sedimentacin. Coecer os factores que condicionan a modelaxe do relevo.
62
Unidade 8: Estrutura e dinmica da Terra (9 sesins)

OBXECTIVOS
8. Comprender o ciclo das rochas, os seus procesos e a escala de tempo que ocorren. 9. Estudar a estrutura da Terra. 10. Recoecer o que son as descontinuidades ssmicas. 11. Entender qu a litos era e os procesos que a ori!inan e a destr"en. 1#. $i erenciar as teoras i!istas e mo%ilistas so%re a ori!e dos rele&os. 1'. Coecer os undamentos da teora da tect(nica de placas. 1). *a%er cal a ori!e dos rele&os, dos terremotos e dos &olcns. 15. Reproducir a reconstruci(n de +an!ea.

#). , ciclo das rochas. #-. Estrutura, caractersticas e composici(n interna da Terra. #.. $escontinuidades ssmicas e litos era. #/. Teoras i!istas e mo%ilistas. $eri&a continental. #8. 0 teora da tect(nica de placas1 desen&ol&emento, consecuencias e pro%as. #9. 2ordos construti&os, pasi&os, destruti&os e de colisi(n. '0. 3en(menos e estruturas asociadas aos %ordos de placa. '1. ,%ser&aci(n e anlise de di&ersos mapas e esquemas relacionados con procesos tect(nicos. '#. 4nterpretaci(n desde a tect(nica de placas da distri%uci(n actual dos continentes. ''. Curiosidade polo e ecto que produce a dinmica interna da Terra so%re a super icie. '). Recoecer a pro&isionalidade das teoras cient icas no marco do desen&ol&emento cient ico. 35. 5ostrar interese pola ori!e, causas e e ectos dos terremotos e os &olcns.
1'. Relacionar as caractersticas internas da Terra coa s"a repercusi(n so%re os en(menos super iciais. 1). Coecer a estrutura interna da Terra e a importancia do estudo das ondas ssmicas. 1-. Coecer as teoras i!istas e mo%ilistas. 1.. Coecer a teora da deri&a continental e os ar6umentos que oron ache6ados ao seu a&or. 1/. Comprender os principios e pro%as da tect(nica de placas. 18. Relacionar o mo&emento das placas cos procesos !eol(!icos que producen.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Coecer a ondo o medio sico e a s"a relaci(n coas persoas. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica E!presarse oralmente de orma or6ani7ada so%re eitos e &i&encias. Desenvolvemento da competencia matemtica Resol&er e ica7mente pro%lemas e e!presar de orma correcta os pasos se6uidos. Tratamento da informacin e competencia dixital 8tili7ar as T4C como medio de tra%allo e coecemento, en situaci(ns de aprendi7a!e e de &ida real. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica 0dmirar a %ele7a nas o%ras de arte e nas cousas com"ns do da a da. Desenvolvemento da competencia social e cidad 3or!ar unha escala de &alores. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Trans ormar as ideas en iniciati&as concretas de acci(n. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender 8tili7ar distintas estrate!ias e erramentas para a&orecer a aprendi7a!e.
MNIMOS ESIXIBLES
Relacionar as caractersticas internas da Terra coa s"a repercusi(n so%re os en(menos super iciais. Coecer a estrutura interna da Terra e a importancia do estudo das ondas ssmicas. Coecer a teora da deri&a continental e os ar6umentos que oron ache6ados ao seu a&or. Comprender os principios e pro%as da tect(nica de placas.
63
Unidade 9: Manifestacins da dinmica terrestre (9 sesins)

OBXECTIVOS
1. Comprender como se producen as correntes de conveccin. 2. Coecer as consecuencias do ascenso de material quente no manto terrestre. 3. Diferenciar os tipos de relevos debidos a estas correntes. 4. Estudar que a subducin. 5. Distinguir os tipos de relevos debidos subducin. 6. Estudar os tipos de deformacins que poden producirse nas rochas. 7. Entender o que son os riscos xeolxicos. 8. Producir unha corrente convectiva comparable s do manto terrestre. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

A dinmica interna: movementos convectivos. Penachos trmicos e puntos quentes. Fenmenos asociados s dorsais ocenicas. Fenmenos asociados s zonas de subducin. Orxenos e arcos de illas. Deformacin das rochas. Clasificacin. Riscos xeolxicos. Medidas de previsin, prevencin e predicin. Relacin dos movementos convectivos coas sas manifestacins sobre a superficie. Explicacin do comportamento das rochas ante un tipo de esforzo. Diferenciacin dos distintos tipos de deformacins: pregamentos, diclase, fallas e mantos de corremento. Interpretacin de esquemas relacionados coa estrutura da litosfera e os riscos xeolxicos asociados. Interese polo estudo dos riscos xeolxicos naturais como forma de previr as catstrofes volcnicas e ssmicas. Interese polos avances cientficos que desenvolven o estudo do interior da Terra.
1. Comprender como se producen os fenmenos propios da dinmica interna da Terra. 2. Relacionar os fenmenos convectivos e as sas manifestacins sobre a codia terrestre. 3. Explicar a formacin dos relevos asociados tectnica de placas. 4. Recoecer os elementos e tipos de deformacins que afectan s rochas. 5. Analizar a evolucin da paisaxe desde a influencia da dinmica interna e externa. 6.Coecer os riscos xeolxicos e as medidas que nos axudan a diminur os seus efectos.
9. 10.
11.
12.
13.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Utilizar o mtodo cientfico para coecer a realidade. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Descubrir a vinculacin entre a literatura e a vida. Desenvolvemento da competencia matemtica Desenvolverse adecuadamente en relacin co espazo, as distancias e os xiros. Tratamento da informacin e competencia dixital Obter informacin por distintas canles. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Utilizar diferentes linguaxes artsticas nos traballos. Desenvolvemento da competencia social e cidad Ser tolerante coas ideas dos outros. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Recoecer e traballar as debilidades e vantaxes. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Utiliza distintas estratexias e ferramentas para favorecer a aprendizaxe.
MNIMOS ESIXIBLES
Relacionar os fenmenos convectivos e as sas manifestacins sobre a codia terrestre. Explicar a formacin dos relevos asociados tectnica de placas. Coecer os riscos xeolxicos e as medidas que nos axudan a diminur os seus efectos.
64
Unidade 10: A historia do noso planeta (6 sesins)

OBXECTIVOS
1. Estudar o que son o actualismo e o uniformitarismo. 2. Saber cal a idade da Terra e cales son as rochas mis antigas. 3. Aprender o que son a xeocronoloxa absoluta e a relativa. 4. Coecer o que son a anatoma comparada e a tafonoma. 5. Saber o que son os fsiles e cales son os mis caractersticos. 6. Aprender como se dividiu a idade da Terra en intervalos de tempo, e que ocorreu en cada un. 7. Entender como evolucionou a biosfera nos ltimos millns de anos. 8. Estudar os principais acontecementos xeolxicos no mundo e en Espaa nos ltimos millns de anos. 9. Aprender como realizar rplicas de fsiles. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

A idade da Terra. Actualismo e uniformitarismo. Datacin absoluta e relativa. Principios de xeocronoloxa relativa. Fsiles. O proceso de fosilizacin. Escala de tempo xeolxico. Os ens, as eras e os perodos da historia do planeta. Evolucin da vexetacin e a fauna. Acontecementos xeolxicos, climticos e biolxicos. Interpretacin de debuxos e esquemas de fsiles, series estratigrficas e escalas do tempo xeolxico. Diferenciacin dos mtodos de datacin, e aplicacin paleontoloxa destes. Observacin dos grandes cambios que sucederon ao longo da historia. Relacin entre os distintos ambientes do pasado e os seres que os habitaban. Interese polo coecemento da historia e os fenmenos que sucederon na Terra. Recoecer a especie humana como principal responsable dos cambios que se estn producindo na actualidade.
1. Explicar as diferentes teoras sobre o estudo dos procesos xeolxicos do pasado. 2. Diferenciar as caractersticas e os principios dos sistemas de datacin xeocronolxica. 3. Analizar o proceso de fosilizacin e o valor dos fsiles no coecemento da historia da Terra. 4. Coecer a divisin do tempo na historia da Terra. 5. Estudar as especies animais e vexetais mis importantes nas diferentes divisins da historia da Terra. 6. Describir os procesos xeolxicos mis importantes da historia da Terra. 7.Analizar os acontecementos mis destacados da historia xeolxica de Espaa
10. 11. 12. 13.
14.

Desenvolvemento da competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico Coecer a fondo o contorno fsico e a sa relacin coas persoas. Desenvolvemento da competencia en comunicacin lingstica Participar en situacins de comunicacin respectando as normas de intercambio. Desenvolvemento da competencia matemtica Manexar adecuadamente os datos sobre lonxitude, masa, peso, capacidade, medida do tempo e sistemas monetarios. Tratamento da informacin e competencia dixital Transmitir a informacin por distintos medios. Desenvolvemento da competencia cultural e artstica Utilizar diferentes linguaxes artsticas nos traballos. Desenvolvemento da competencia social e cidad Practicar o dilogo para resolver os conflitos. Desenvolvemento da autonoma e iniciativa persoal Coordinar tarefas e tempos. Desenvolvemento da competencia para aprender a aprender Desenvolver o pensamento crtico.
MNIMOS ESIXIBLES
Explicar as diferentes teoras sobre o estudo dos procesos xeolxicos do pasado. Coecer os distintos sistemas de datacin xeocronolxica. Coecer a importancia dos fsiles no coecemento da historia da Terra. Coecer a divisin do tempo na historia da Terra. Describir os procesos xeolxicos mis importantes da historia da Terra.
65
5.
PROCEDEMENTOS CUALIFICACIN.
INSTRUMENTOS
DE
AVALIACIN.
CRITERIOS
DE
5.1. Procedementos e instrumentos de avaliacin. Estableceranse as seguintes directrices: Existiran tres avaliacins ao longo do curso. Dentro do perodo de tempo correspondente a cada avaliacin realizaranse, un mnimo de das probas escritas, relativas a aspectos parciais da materia que se tean desenvolvido ata ese momento. Cada proba puntuarase de un a dez e a sa puntuacin global ser o seu valor medio ponderado segundo o nmero de temas. No caso de que algn alumno non poida facer as probas escritas, deber recuperalas nos exames posteriores de recuperacin. A nota mnima para facer media ser dun 3,5 sobre 10. A suba de nota en nmero enteiro farase a partir do decimal 0,75, e soamente se far no caso de non ter ningn negativo nin por non traer o traballo nin por comportamento. Unha vez rematada a avaliacin, farase un exame ou proba de recuperacin para os alumnos que non acadaran a nota de suficiente. A nota final vir dada pola media aritmtica das cualificacins obtidas nas tres avaliacins realizadas ao longo do curso, sempre e cando os valores delas sexan iguais ou superiores a catro. No caso de termos algunha avaliacin cunha nota inferior a catro consideraremos a avaliacin de xuo suspensa. A nota da avaliacin ordinaria de xuo para aqueles alumnos que coa media das avaliacins non acaden o 5, realizarase unha proba final en xuo sobre os contidos mnimos de aquelas avaliacins suspensas. A cualificacin de dita proba ter un mximo de 6. Ademais para os alumnos aprobados haber un exame para subir nota que incluir todos os contidos do curso e non supoer a baixada de nota. Aqueles alumnos que non superaran a materia na avaliacin ordinaria de xuo, tern que facer unha proba extraordinaria en setembro. Esta proba axustarase aos contidos
mnimos sendo a nota mxima de 6. S no caso de alumnos que non poideran examinarse en xuo, se as o dixesen farase unha proba sobre todos os contidos no que poder calificarse ata 10.
66
5.2 Criterios de cualificacin para 1, 2, 3 e 4 ESO En cada avaliacin, a cualificacin correspondente para cada alumno obterase tendo en conta os seguintes aspectos: Contidos: Valoracin das probas escritas (exames) que se realicen durante o perodo avaliado. Procedementos: No que valorarase a busca de informacin no da a da ou ao longo de perodos de tempo fixados polo profesor; actividade desenvolta na clase, ben sexa individual ou en grupo.; revisin de traballo diario cos exercicios feitos e corrixidos; traballo e resolucin de cuestins no laboratorio. Actitude do alumno fronte a materia, os compaeiros e o profesor.A nota final de cada avaliacin amosar a proporcin seguinte:
QUE SE EVALA EN QUE MEDIDA OBSERVACINS Valorarase positivamente a correcta presentacin e a calidade 80% da nota final de expresin e uso da linguaxe cientfica ademis dos contidos propios da materia.
Conceptos
(Exames ou probas escritas)
Valorarase
segundo
os
contidos
presentes/
ausentes,
Procedementos
Actividades da clase, de laboratorio e complementarias.
15% da nota final
presentacin, grao de resolucin acadado nas actividades da clase e das actividades complementarias, axeitada
cumplimentacin do guin de prcticas, precisin no manexo dos instrumentos do laboratorio. A presentacin do caderno de traballo diario requerimento esencial para a superacin da materia. Catro negativos por non realizar o traballo diario supoen a prdida da totalidade desta nota en cada avaliacin. Valorable polo profesor/a no relativo participacin na clase,
Actitude frente a asignatura
5% da nota final
inters por realizar con puntualidade as tarefas encomendadas e o comportamento respetuoso co resto de compaeiros e profesores. Actitude responsable respecto aos valores propios da materia: coidado do medio natural, reciclaxe, aforro enerxtico... Catro negativos supoen a prdida desta nota.
Entenderase que para superar a materia o alumnado deber acadar un mnimo nos tres tipos de contidos avaliables: - Conceptuais: deber superar na media dos exames un 4. - Procedimentais: realizacin do caderno de traballo e das actividades requiridas (cadernos de prcticas, traballos obrigatrios)
67
- Actitudinais: actitude respetuosa cara matria e en especial con aqueles aspectos relacionados coas prcticas de laboratrio ou sadas de caracter medioambiental ou cientfico.
No caso de non superacin dalgn destes contidos o alumno non poder aprobar a matria (ainda que a media sexa de 5). Debendo proceder sa recuperacin: - No caso dos contidos conceptuais o alumnado deber facer os exames de recuperacin previstos a tal efectos. - Para os contidos procedimentais e actitudinais debern recuperarse mediante a entrega do caderno ou traballos pendentes de ser o caso, ou realizacin de traballos ou probas escritas sobre os aspectos que se consideren non superados. Ditos aspectos sern aclarados por escrito ao alumno. .
6. RECUPERACIN DAS MATERIAS PENDENTES DE CURSOS ANTERIORES. No curso 2013-2014 hai 3 alumnos con materias deste departamento pendentes, concretamente coas Ciencias naturais de 1, 2 alumnos en 2B e 1 en 2 A.
6.1. Contidos O alumno coa materia pendente de cursos anteriores, examinarase sobre os contidos mnimos do curso correspondente, podendo aprobar cunha nota mxima de 6.
6.2. Actividades de reforzo O alumno con materias pendentes recibir mensualmente un boletn de exercicios, cuestionarios e actividades de reforzo que versarn sobre os contidos mnimos da materia correspondente. Estes boletns sern elaborados polo departamento didctico, e o desenvolvemento deste programa de reforzo corresponderalle ao xefe de departamento. 6.3. Actividades de avaliacin. Este alumno levar a cabo durante o curso ademais das actividades de reforzo (que tamn servirn de instrumentos de avaliacin), das probas escritas que se realizarn nos meses de xaneiro e finais de maio e que versarn sobre os contidos mnimos esixibles repartidos nos boletns ao propio alumnado pendente. Polo tanto a materia desdobrarase en dous bloques do xeito mis equitativo posible. Si o alumno supera a primeira parte en xaneiro, presentarase s coa segunda parte en maio. De non ser o caso, o alumno ter que presentarse coas das partes en maio.
68
Aquel alumnado que non supere a materia pendente en xuo, ter que presentarse a un exame en setembro.
6.4. Criterios de cualificacin Os boletns de exercicios, cuestionarios e actividades de reforzo podern aportar ata un 30% da nota final. Pretndese con esta medida valorar e premiar o traballo e o inters do alumnado por acadar os obxectivos da materia pendente. A realizacin de das probas escritas nos meses de xaneiro e maio (a nota media de ambos) ou ben a proba extraordinaria de setembro aportarn o 70% restante da nota. Si o alumnado non entrega ningn boletn de exercicios a cualificacin final vir dada exclusivamente pola nota dos exames oportunos. Considerarase a materia aprobada se o alumnado acada unha cualificacin igual ou superior a cinco. 7. PROGRAMA DE REFORZO PARA ALUMNOS REPETIDORES. Este Programa est dirixido a aqueles alumnos que se vexan na obriga de cursar por segunda vez unha materia pertencente a este departamento didctico. O Programa incle unha serie de medidas individualizadas de reforzo na aula para cada un destes alumnos, entrega de boletns especficos de actividades e realizacin de tarefas cotis que pretenden incentivar o estudo, ao mesmo tempo que tratan de clarificar posibles dbidas do proceso de aprendizaxe.
8. AVALIACIN PARA ALUMNOS/AS CON ASISTENCIA IRREGULAR No caso de que por algunha circunstancia (enfermidade, accidente, convalecencia hospitalaria ou no domicilio), algn/ha alumno/a non poida asistir s clases durante un perodo de tempo mis ou menos significativo, dende o Departamento de Ciencias Naturais prepararanse apuntes e boletns de exercicios que se lle irn entregando de forma peridica e que devolver para a sa correccin polo profesor correspondente; no caso de que este perodo coincida coa data do exame, o profesor pode escoller entre retrasarlle o exame ou avalialo a travs dos boletns presentados. 9. METODOLOXA A educacin concbese como un proceso construtivo no que a actitude que manteen profesores e alumnos permite a aprendizaxe de forma significativa. Os alumnos convrtense en motor do seu proceso de aprendizaxe ao modificar eles mesmos os seus esquemas de 69
coecemento. O profesor exerce o papel de gua o poer en contacto os coecementos e as experiencias previas dos alumnos cos novos contidos. Co criterio de seguir un ensino no que o alumno aprenda a coecerse mellor, adoptaremos o lema de que o alumno aprenda a aprender, mediante o ensino activo, no cal deba mobilizar as sas capacidades de percepcin cognitivas, de toma de decisins e execucins,etc. Debemos tender a conceder responsabilidade ao alumno, deixndolle que tome decisins acorde coa sa maduracin e desenvolvemento. Na prctica pode comprobarse que non hai un mtodo de ensino nico, nin existe tampouco unha xerarqua de estilos. Nunha mesma sesin podemos utilizar un ou varios estilos vez en funcin dos contidos a impartir, as caractersticas do alumnado ou as circunstancias do momento. Dentro da metodoloxa baseada no construtivismo, realizarase a que se derive da aplicacin dos mtodos dedutivos e indutivos, fixndonos mis no proceso que no resultado, anda que sen menosprezar ningn. Seguindo as directrices que nos marca a aprendizaxe significativa utilizaremos os diferentes estilos baseados na procura e resolucin de problemas; nas sesins de mis dificultade ou risco non deixaremos de lado estilos directivos como a instrucin directa. A metodoloxa en xeral estar deseada de tal forma que o alumno reflexione mis sobre o porqu e para que das actividades que realiza, logrando un maior autocoecemento e autoafirmacin de se mesmo.
9.1 Proxecto Abalar en 1 ESO e en 2 ESO. Durante o curso acadmico 2012-2013 os alumnos de primeiro e segundo curso da ESO vronse involucrados nun proxecto innovador e ambicioso, o proxecto Abalar. ste un proxecto que pretende acercar as novas tecnoloxas aos alumnos no da a da na clase, e contribur construcin da propia aprendizaxe. O programa desenvolverase seguindo os contidos establecidos para cada curso coa axuda dos materiais e recursos suministrados pola Consellera de Educacin.
10. MATERIAIS DIDCTICOS Os materiais utilizados por este departamento didctico para o ensino secundario na rea de Ciencias da Natureza son: Libros de texto obrigatorios para o alumnado. 70
En CCNN de primeiro da ESO: Ciencias naturais.Editorial Santillana En CCNN de segundo da ESO: Ciencias naturais. Editorial Santillana En Bioloxa e Xeoloxa de terceiro da ESO: Bioloxa e Xeoloxa. Ed. Santillana (Obradoiro) En Bioloxa e Xeoloxa de cuarto da ESO: Bioloxa e Xeoloxa. Ed. Santillana 3 PDC . Utilizarase cuadernillos elaborados polo profesorado que sern entregados ao alumnado
Libros especficos dun tema en concreto (anatoma,astronoma, ecoloxa, guas de botnica, mineraloxa,fsiles, etc) para realizar consultas. Libros ou revistas de divulgacin. Materiais suministrados polas TICs como, documentos dixitais, foros, xornais dixitais,
revistas divulgativas na web, presentacins electrnicas e simulacins interactivas. Protocolos de prcticas de laboratorio e claves dicotmicas. Coleccins didcticas de minerais, rochas e fsiles. Vdeos e DVD. Materiais de apoio en blog ou aula virtual do centro
11. TEMAS TRANSVERSAIS. Ao longo do ano trtanse os seguintes temas transversais:
Educacin ambiental. Intntase que o alumnado diferencie entre os beneficios que nos ofrece un uso correcto dos coecementos e os graves problemas ambientais que supoen un uso irracional da ciencia. Estdianse as alteracins humanas sobre lugares sometidos accin dos procesos xeolxicos externos e problemas de contaminacin da auga ou o aire. Fomntase o respecto polos animais. A adquisicin de hbitos respectuosos co medio tenta promoverse en multitude de contidos e de actividades en tdalas unidades. Esta ensinanza lvase a cabo practicamente en tdolos temas de contido biolxico o xeolxico. Os seus obxectivos poden definirse as: Ser crticos ante o excesivo consumo enerxtico actual. 71
Fomenta-lo respecto cara s seres vivos. Busca-lo equilibrio nas relacins entre os humanos, os animais e o medio xeolxico. Concienciar de que ns tamn contaminamos, para propoer medidas correctoras.
Educacin moral e cvica. A ensinanza que pode emerxer do libro a necesidade de respecto e equilibrio nas relacins do home co medio que o rodea, en conexin directa coa educacin ambiental. Tamn se procura fomenta-lo desenvolvemento de actitudes abertas cara s opinins dos demais e de actitudes crticas ligadas rigor, precisin e orde na realizacin de tarefas, como valores fundamentais nunha sociedade democrtica.
Educacin para a paz. Se ben non se aborda dun modo explcito, atpanse subxacentes algns principios sobre os que asenta a devandita materia transversal, tales como: Equilibrio nas relacins dos seres humanos entre si e co medio que os rodea. Diferencias en canto dispoibilidade de recursos alimenticios entre os pases desenvolvidos e os que anda estn en vas de desenvolvemento. Pretndese fomenta-la solidariedade entre tdolos pobos do mundo. Distribucin equitativa e xusta da enerxa e dos recursos dispoibles do planeta. Educacin para a sade. En todos os temas que tratan aspectos biolxicos, e especialmente en terceiro curso dbese transmitir a importancia que ten o correcto funcionamento de todos os aparatos que constiten o noso corpo, e valorar a necesidade de adquirir hbitos saudables de vida. destacable temn en terceiro curso a importancia que se lle concede ao tema da nutricin. Educacin para o consumo. Intntase fomenta-la toma de conciencia da necesidade de aforrar auga cuestin especialmente importante en pases como Espaa, a necesidade da reciclaxe para Abordamos certas cuestins relacionadas co consumo, como son os aditivos alimenticios. No uso dos residuos falamos da regra dos tres erres e, mis especificamente, tratando de fomenta-la toma de conciencia sobre o gasto sen sentido. Educacin sexual. A educacin sexual trtase explicitamente no terceiro curso, onde se aborda este aspecto da vida humana. Esta fundamntase longo do tema nos seguintes puntos: 72
Coecemento do aparato reproductor humano. Coecemento e o respecto cara s diferentes comportamentos sexuais. Os diferentes mtodos anticonceptivos. A prevencin das enfermidades de transmisin sexual. Principio da non discriminacin en razn do sexo. A interculturalidade. Abrdase resalta-las diferentes costumes nos diferentes pases ou comunidades autnomas. Educacin vial. Trtanse os problemas de contaminacin do aire urbano debidos trfico rodado nas cidades, engadindo os derivados da contaminacin acstica en que se suxiren, ademais, determinadas pautas de comportamento (motos ou discotecas). Esta transversal trtase tamn aprender unha serie de medidas que ten que seguir a cidadana no caso dos riscos xeolxicos externos e internos.
12. MEDIDAS DE ATENCIN DIVERSIDADE O sistema educativo basase no principio de Normalizacin, que establece que todos os alumnos tean a dificultade ou necesidade que sexa, deban ser atendidos a travs das medidas mis ordinarias posibles e s en caso necesario empregaranse medidas extraordinarias para subsanar as extremas necesidades educativas. dicir, atender s alumnos en contextos normalizadores, sempre que sexa posible. Para contribur a esa tarefa debemos ter en conta esa situacin de traballo. A atencin diversidade est contemplada principalmente nas actividades, as cales responden a tres niveis de dificultade (baixa, media e alta) segundo os seguintes parmetros: Nivel baixo: Se s se necesita consultar un libro para resolvela. Se para contesta-la pregunta preciso ter en conta unicamente os conceptos da unidade que se este traballando. Se a cuestin s ten unha variable para a sa resolucin. Se se traballa cun grupo de diversificacin curricular. requirido un nivel de razoamento baixo, hai que lembrar algo aprendido Nivel medio: Se o nmero de variables a manexar de das ou tres. Se necesario consultar outra fonte ademais do libro. Se preciso traballar con conceptos doutras unidades. requirido un maior nivel de razoamento.
73
Nivel alto: Se o nivel de razoamento alto. Se preciso consultar varias fontes bibliogrficas para responder. Se hai que ter en conta conceptos doutros cursos para contestar. Necestase manexar un nmero elevado de variables.
Polo tanto, o profesorado, atendendo criterio de acada-la maior eficacia no seu grupo, pode elixir en calquera momento, as actividades mis adecuadas para cada alumno/a, grupo de alumnos/as ou situacin particular da clase. Os libros constan dunha grande cantidade de actividades que enfocan os conceptos que se estudan desde diversos puntos de vista, por exemplo, como sondaxe das ideas previas concepto que se vai explicar, para comprobar que, efectivamente, o concepto foi comprendido logo do seu estudio ou explicacin, ou simultaneamente estudio e explicacin do concepto que se est tratando nese apartado, para matizar ou desenvolver algunha parte del.
O caso do alumnado de altas capacidades caracterizase por unha enorme capacidade para adquirir novas aprendizaxes; rpido na comprensin de novos conceptos, establece interconexins entre coecementos diferentes, pose un elevado grado de indagacin, destaca no seu manexo da linguaxe, pose unha memoria precisa, mostra interese polos desafos, etc. As medidas que imos adoptar con este tipo de rapaces, son medidas no contexto normalizador, non modificando os elementos prescriptivos do currculo. Por tanto deberemos intervir modificando a metodoloxa para que desenvolva mximo as sas capacidades. Deberemos proporcionarlle recursos, materiais adicionais, actividades de ampliacin, situacins de estmulo e superacin etc. Algunhas das actividades que se lle proporan desenvolver durante o curso na materia de Bioloxa e Xeoloxa seran as seguintes: Actividades de exposicin de artculos cientficos orixinais para que os sintetice e os expoa s seus compaeiros. Resolucins de problemas de nivel complexo. Elaboracin de traballos de interese cientfico-social sobre determinados temas de actualidade: os transxnicos, a clonacin, clulas nai, etc. para expoelos en seminarios. Monitor de prcticas de laboratorio: axudara profesor no desenrolo das prcticas de laboratorio (previo adestramento) asistindo s compaeiros nas cuestins prcticas e tericas que se desenvolvesen no laboratorio. Buscar novas cientficas que poidan ser de interese, por estar relacionadas coa unidade didctica que tratemos neses intres. 74
Segundo a Lei Orgnica da Educacin (LOE) en todos os cursos aplicaranse medidas de reforzo educativo a todos aqueles alumnos que non superen os obxectivos durante o avaliacin continua ao longo do curso. Estas actividades de reforzo educativo comprendern a elaboracin de resmenes dos conceptos mis importantes tratados, elaboracin de actividades de recordatorio mis sinxelas, e todas aquelas modificacins metodolxicas que se precisen para que o alumnado sexa capaz de acadar os obxectivos. En determinados casos, e guiados polo Departamento de Orientacin, tamn se elaborarn adaptacins curriculares individualizadas (ACI) introducindo modificacins no currculo proceso de
(obxectivos, contidos e criterios de avaliacin) para aqueles alumnos que o precisen. Concretamente para este curso estn previstas ACI en CCNN, entre outras, para 3 alumnos/as de 1 ESO e para 3 de 2 ESO.
13 ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES As actividades extraescolares cumpren un papel importante na rea das ciencias naturais dentro da busca dun aprendizaxe significativo por parte do alumnado. Ao longo do curso programaranse en coordinacin con outros departamentos (Educacin fsica, Xeografa e historia) mnimo unha sada con carcter medioambiental, especialmente dirixida ao alumnado de 3 e 4 da ESO coa finalidade de traballar diversos aspectos prcticos vencellados ao estudo dos ecosistemas, estudo da paisaxe e impacto medioambiental. Nestas sadas o alumnado deber elaborar un traballo obrigatorio que deber presentar no prazo establecido para superar a materia.
Por condicins meteorolxicas ditas sadas realizaranse para o terceiro trimestre
14 CONTRIBUCIN DAS CCNN E A BIOLOXA E XEOLOXA AO PLAN LECTOR DO CENTRO. 14.1 Obxectivos Estruturar o coecemento para extraer a informacin esencial tras a lectura da unidade. Expoer os conceptos con especial nfase na introducin da terminoloxa relativa bioloxa e xeoloxa.
75
Desenvolver a capacidade de expresin oral e de conviccin, empregar argumentos e desenvolver o respecto cara s opinins dos demais sobre os lmites aos que se ten que someter a investigacin cientfica.
14.2 Actividades. 14.2.1 Actividades de carcter xeral. Ao final de cada unidade didctica proporase unha lectura complementaria relacionada con cada tema que recolle o libro de texto as como un breve cuestionario que comproba a sa comprensin. Por outra banda ao longo de cada unidade didctica os alumnos recollern informacin relacionada cos aspectos a tratar na clase en revistas de divulgacin xeral, xornais, etc, e os traern aula onde se lern e comentarn.
14.2.2 Actividades de carcter especfico. Dun xeito mis entregaranse na concreto, cando esteamos a tratar un tema especfico na clase, aula ARTIGOS CIENTFICOS e NOTICIAS CIENTFICAS
PUBLICADAS EN PRENSA relacionados co tema en cuestin. Froito desta lectura os alumnos realizarn actividades de comprensin lectora e elaborarn un glosario coa terminoloxa cientfica que resultase descoecida. Proporanse para o alumnado a lectura de diversos libros dispoibles en pdf: Una breve historia de casi todo . Autor Bill Bryson (http://dp.hightechhigh.org/~dstahnke/Files/homework/2010%20homework/calculus/math%2 0history/Bryson%20en%20espanol.pdf Os dados do reloxeiro: Xurxo Mario http://www.culturacientifica.org/publicarch/dados.pdf Po de estrelas: Xurxo Mario (http://www.culturacientifica.org/publicarch/po_de_estrelas.pdf )
76
15. O USO DAS TIC NAS CCNN. 15.1 Obxectivos: a) Potenciar o manexo do ordenador a travs de Internet para a bsqueda de informacin empregando as fontes dispoibles e organizar datos para responder cuestins formuladas no seu momento. b) Dominar as linguaxes especficas bsicas (textual, numrica, icnica, visual e grfica) e as sas pautas de decodificacin e transferencia, as como a aplicacin dos diferentes tipos de informacin, as sas fontes, as sas posibilidades e a sa localizacin, en distintas situacins e contextos para resolver diferentes actividades.
15.2 Metodoloxa: Os alumnos utilizarn o ordenador como fonte bibliogrfica para ampliar informacin sobre contidos conceptuais a travs de internet en certas actividades de ampliacin, consultar dbidas puntuais sobre certos procesos, facer test de autoevaluacin sobre as unidades didcticas, ver simulacins de procesos celulares proxectados no cann de vdeo polo profesor etc. Para todo isto, se lles entrega una ficha tipo con preguntas curtas que teen que ser respostadas e entregadas profesor final da clase e posteriormente sern devoltas xa correxidas, ou ben da seguinte facemos una posta en comn de todas as preguntas na clase. Os alumnos de primeiro e segundo da ESO continuarn co programa Abalar, de manexo dos contidos por ordenador. ste un proxecto que pretende acercar as novas tecnoloxas aos alumnos no da a da na clase, e contribuir construccin da propia aprendizaxe. O programa desenvolverase seguindo os contidos establecidos para primeiro e segundo da ESO e coa axuda dos materiais e recursos suministrados pola Consellera de Educacin.
Ademais para facilitar a atencin a diversidade utilizarase a rede para que o alumnado poida guiar o seu aprendizaxe de forma autnoma co apoio de materiais e cuestionarios na aula virtual e blogs.
16. CRITERIOS DE PROMOCIN Os alumnos/as de 3 ESO que rematen o curso con 1 ou 2 materias suspensas, promocionan seguinte curso. Os que no mes de Setembro tean mis de das despois de realizar os exames da convocatoria extraordinaria, repetirn curso.
77
Hai que ter en conta que as materias de Fsica-Qumica e Bioloxa contan como unha a efectos de promocin, polo tanto debo destacar que os dous departamentos chegamos acordo que se precisar un mnimo dun 3 en cada materia para poder facer a media aritmtica das notas das das materias e as determinar se o alumno promociona ou non. No caso de que a nota dalgunha das materias sexa inferior a 3, non se pode facer media e a nota final a efectos de promocin ser negativa. Os alumnos/as de 4 ESO que, despois da convocatoria de Setembro, queden con 1, 2 ou 3 materias suspensas cunha nota de 3 ou 4 ser a xunta de avaliacin a que decida se titulan ou non. Se suspenden 1 ou 2 materias cunha cualificacin dun 2 ser, tamn, a xunta de avaliacin a que decida se conseguiu os obxectivos da etapa. Se suspende 1 ou 2 materias cunha nota inferior a un 2, repetir curso. Igual que se suspende mis de 3 materias.
17. CRITERIOS PARA AVALIAR A PROPIA PROGRAMACIN A valoracin efectuarase a travs de tres mecanismos: 1. Mediante as reunins peridicas do departamento, porase de manifesto o grao de cumprimento da programacin, os cambios que se vaian producindo e as sas causas, as como a anlise das dificultades atopadas. 2. Ao final de cada avaliacin os membros do departamento reflexionarn sobre as cualificacins obtidas polos alumnos e nivel de consecucin dos obxectivos previstos para ese trimestre e, de ser o caso, suxeriranse medidas de mellora no mbito metodolxico. 3. Por ltimo, valorarase a programacin ao confeccionar a memoria final del curso, onde se ver o grao de eficacia obtido ao aplicar a programacin durante todo o curso. pois, na memoria final, onde se determinarn os aspectos que se consideran positivos e os aspectos que se consideran modificar ou manter. negativos e, polo tanto, al explicarase o que hai que
78

Programación CNBX 1ºa 4º ESO PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Programación CNBX 1ºa 4º ESO PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PROGRAMACIN DOCENTE DEPARTAMENTO DE CIENCIAS NATURAIS CURSO 20132013- 2014

CURSO 1 ESO 2 ESO 3 ESO 4 ESO 3 ESO 1 ESO

1.3 Horario Xeral do Departamento de CCNN. Ano Acadmico 2012 2013

G.T= GARDA DE TRANSPORTE

CCNN 2 B MATE 1A recreo PDC 3 MATE 1 B BX 4A Garda recreo

recreo X.D MATE 1 B

recreo TIT 3PDC MATE 1 A

recreo PDC 3 Garda PDC 3

CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES

Valorar as achegas cientficas ao coecemento do Universo. (Obxectivo 6)

7. Coecer como utilizar un mapa do

11. Mostrar interese por recoecer

CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Unidade 2: O planeta Terra (10 sesins)

CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES

CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Unidade 3: A atmosfera terrestre (10 sesins)

CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES

7. Coecer os graves problemas de

12. Mostrar interese por entender os

CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Unidade 4: A hidrosfera terrestre (10 sesins)

CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES

8. Aprender a controlar variables nun

10. Elaboracin de esquemas. 11. Valorar a auga como un recurso

14. Valorar a importancia do ciclo da

CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Unidade 5: Os minerais (10 sesins)

CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES

CRITERIOS DE AVALIACIN 1. Definir mineral e distinguilo de rocha

compoentes e dos minerais

3. Diferenciar entre materiais amorfos

4. Explicar os distintos procesos que

5. Recoecer os dous grandes grupos

as propiedades minerais (Obxectivo 5)

7. Expoer as distintas formas de

9. Elaborar tboas con propiedades de CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Unidade 6: As rochas (10 sesins)

CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES

7. Coecer os pasos para analizar os

CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Unidade 7: Os seres vivos (10 sesins)

CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES 1. Os seres vivos, caractersticas,

clula, estrutura, tipos funcins. (Obxectivo 3). vexetais. (Obxectivo 4)

3. Clulas eucariotas animais e 4. Niveis de organizacin dos seres

5. Os cinco reinos. (Obxectivo 6) 6. As 7. A

10. Aplicacin de criterios para a

11. Utilizacin do microscopio nunha

8. Definir o concepto de especie e

14. Desenvolver unha actitude de

CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Unidade 8: Os animais vertebrados (10 sesins)

CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES

5. Definir un esquema cientfico e

describir os pasos necesarios para elaborar un. (Obxectivo 5)

10. Valorar a diversidade na especie

CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS

Unidade 9: Os animais invertebrados (10 sesins)

CONTIDOS, PROCEDEMENTOS E ACTITUDES

CRITERIOS DE AVALIACIN 1. Describir a caracterstica comn a

3. Clasificar invertebrados utilizando

4. Describir adaptacins ao medio. 5. Comprender a utilidade dun modelo

CONTRIBUCIN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BSICAS