You are on page 1of 44

47

||ens||co
oe vcc|eeo
ne||ve oo c|ome
Cee||ne
Ana Harla 0lullettl
On|vcs|oeoc |s|eoue| oc |c|e oc Sen|ene
Ana Lulza du Bocage Neta
|mccse |cnemcucene oc |csqu|se /occcue|e
Antnlo Alberto I. I. Lastro
On|vcs|oeoc |coce| oo ||eu|
Lntla I. L. 0amarra-Rojas
/ssoc|eeo ||en|es oo |oocs|c/
Ccn|o |oocs||no oc |nfomecs socc ||en|es
verardo V. $. B. $ampalo
On|vcs|oeoc |coce| oc |cnemcuco
Ialr Iernandes Vlrgnlo
/ssoc|eeo ||en|es oo |oocs|c
Luclano Paganuccl de Quelroz
On|vcs|oeoc |s|eoue| oc |c|e oc Sen|ene
Harla Angllca Ilguelredo
On|vcs|oeoc |coce| oo Ccee
Harla de Iesus Noguelra Rodal
On|vcs|oeoc |coce| |ue| oc |cnemcuco
Harla Reglna de Vasconcellos Barbosa
On|vcs|oeoc |coce| oe |ee|ce
Raymond H. Karley
On|vcs|oeoc |s|eoue| oc |c|e oc Sen|ene /
|oye| 0o|en|ce| Geocns, |cv
48
|N1kO0bO
Dentre os blonas brasllelros, a
Caatlnga e, rovavelnente, o nals des-
valorlzado e nal conhecldo botanlcanente.
Esta sltuaao e decorrente de una crena
lnjustl|lcada, e que nao deve ser nals
acelta, de que a Caatlnga e o resultado da
nodl|lcaao de una outra |ornaao
vegetal , estando assocl ada a una
dlversldade nulto balxa de lantas, sen
esecl es endnl cas e al tanente
nodl|lcada elas aes antrolcas. ^esar
de estar, realnente, bastante alterada,
eseclalnente nas terras nals balxas, a
Caatlnga conten una grande varledade de
tlos vegetaclonals, con elevado nunero
de esecles e tanben renanescentes de
vegetaao alnda ben reservada, que
lncluen un nunero exresslvo de taxons
raros e endnlcos.
Ouen rlnelro reconheceu esta
sltuaao |ol ^ndrade-Llna (1981), que
ubllcou una rlnelra aroxlnaao ara
a classl|lcaao dos dl|erentes tlos de
caatlngas, utlllzando asectos |lslon-
nlcos e dados |loristlcos ara caracterlzar
os agruanentos, destacando, tanben,
a lnortncla de |atores ablotlcos cono
cllna, eseclalnente a reclltaao, e
solo. Para o wo||s|o de ^vallaao e
^es Prlorltarlas ara a Conservaao da
Blodlversldade da Caatlnga, reallzado en
Petrollna, en 2000, Rodal S Sanalo
(2002) rouseran nudanas no slstena
de ^ndrade-Llna, anallsando as unldades
roostas e assoclando-as ao recente
Zoneanento ^groecologlco do Hordeste -
Z^HE (Sllva e| o|. 1993). Poren, a
dlversldade de adres de vegetaao
detectados, nao ernltlu, ate o nonento,
a elaboraao de un slstena de classl|lcaao
ldeal, erslstlndo lnuneras questes nao
resondldas e lacunas a seren reenchldas.
^ |alta de ln|ornaao sobre locals
que rovavel nente tn grande
lnortncla clenti|lca nas que requeren
nal s esqul sa, |ol un dos grandes
roblenas detectados. De artlcular
lnteresse oderlan ser cltados os enclaves
de caatlnga" exlstentes |ora do Hordeste
e que sao classl|lcados en outros tlos
de vegetaao. Poderlan ser destacados:
1) areas nals ao sul da reglao da Caatlnga,
esecl al nente en |l nas Ceral s, 2)
ossi vel s encl aves de caatl nga na
^naznla, onde ocorren esecles tilcas
da caatlnga nordestlna, cono 5c||nos|s
||os|||ens|s (barauna), recentenente
re|erlda ara a reglao, rovavelnente
assoclada con areas rochosas, onde o
desenvol vl nento de |l oresta e nal s
restrlto, e 3) areas dentro da zona de |ata
^tlntlca, cono, or exenlo, Pedra ^zul,
en |lnas Cerals, e Cabo Frlo, no Rlo de
Janelro.
/
o

|
e
n
o

G
e
m
c
e

|
n
|
Geve|e
49
Has ultlnas decadas, os blologos
tn voltado sua atenao ara a Caatlnga.
En varlos dos seus trabalhos, ^ndrade-
Llna (1981,1989) chanou a atenao ara
a rlqueza da |lora da Caatlnga e destacou
os exenlos |asclnantes das adataes
das lantas aos habltats senl-arldos.
Dessa |orna, a Caatl nga, ten se
destacado or conter una grande
dlversldade de esecles vegetals, nultas
das quals endnlcas ao blona, e outras
que oden exenl l |l car rel aes
blogeogra|lcas que ajudan a esclarecer a
dlnnlca hlstorlca vegetaclonal da rorla
Caatlnga e de todo o leste da ^nerlca do
Sul.
^ llsta nals anla de esecles de
anglosernas endnlcas da Caatlnga
havla sldo elaborada or Prado (1991), que
relaclonou 12 gneros e 183 esecles
endnl cas, e denonstrou as |ortes
relaes |loristlcas exlstentes entre esse
blona e outros tlos vegetaclonals da
^nerlca do Sul, eseclalnente os das areas
erl|erlcas do Chaco, no Paragual, Bolivla
e noroeste da ^rgentlna.
Harley (1996), anallsando a |lora
herbacea das caatlngas, nenclonou sete
gneros endnlcos, arte deles llgados as
areas roxlnas a lagoas tenorarlas. Para
o wo||s|o da Caatlnga, Clullettl e| o|.
(2002) llstaran ara o blona, 18 gneros
e 318 esecles endnlcas, ertencentes
a 42 |anillas, lnclulndo tanto lantas de
areas arenosas cono rochosas (^nexo 1).
^ |anilla con nalor nunero de esecles
endnlcas (80) e a Legunlnosae, que e
tanben o gruo nals ben reresentado
nas caatlngas (Ouelroz 2002). Outra
|anilla con grande nunero de esecles
endnlcas (41) e a Cactaceae, que ten
sldo nulto estudada or Taylor S Zal
(2002). Dessas, varlas estao lncluidas
cono vul neravel s ou en erl go de
extlnao.
Outras |anillas destacan-se elo
nunero de gneros endnlcos:
Scrohularlaceae (3), |allghlaceae (2),
Conosltae (2). Dentre os gneros da |anilla
Scrohularlaceae, ^nomo||o e D|zgos|emon,
sao excluslvos das nargens de lagoas
tenorarlas do oeste de Pernanbuco e llnlte
con Plaui e Bahla, e ^me|o|ossom |ol
descrlto en 2000, sendo restrlto aos vaos dos
blocos de granlto da reglao de Bonlto, PE, e
tanben da Paraiba (Castro e| o|. 2002). ^
|anilla |allghlacae lnclul os gneros
nonotilcos 5o|ne|go e Mocooo||o, o
rlnelro ocorrendo rlnclalnente no Raso
da Catarlna e o segundo recoletado ela
equle da ^ssoclaao Plantas do Hordeste
^PHE no nesno local do naterlal-tlo
(Flladel|la, B^), durante o trabalho de cano
reallzado or ocaslao da rearaao do
naterlal ara o wo||s|o da Caatlnga.
^ reallzaao de novas coletas na reglao
Hordeste e o estudo e ldentl|lcaao dos
eseclnes ja deosltados nos herbarlos da
reglao, levarao, con certeza, a detecao de
novos taxons endnlcos. Deve-se, tanben,
en|atlzar a recoleta de taxons endnlcos
restrltos, cono or exenlo, o gnero
|o|oco|om (Caaraceae), so conhecldo
do naterlal-tlo coletado nas redondezas de
|aracas (B^).
^ anallse da |lora da Caatlnga nostra
que a nalor dlversldade esta assoclada as
SPC|S N0H|CAS 0A CAA1|NGA
^ agua, cono un |ator llnltante na
Caatlnga, tanben destaca un onto nulto
lnortante, que e a reservaao dos rlos
ernanentes. Esses rlos tn un ael
essenclal, rovendo agua durante todo o ano,
tanto ara as esecles da |auna e |lora, cono
ara as oulaes que nela reslden. ^
conservaao de tals rlos deende da roteao
de suas cabecelras, que geralnente estao
locallzadas |ora da zona da Caatlnga, or
exenlo, nos brejos ou |lorestas nontanas
da Borborena, Chaada Dlanantlna, Serra
do ^rarle, dentre outros. Dessa |orna, a
conservaao dessas |lorestas torna-se
rlorltarla ara a nanutenao da rlnclal
|onte de agua da reglao da Caatlnga.
50
nalores altltudes, rlnclalnente en areas
rochosas. Tals condles ernltlran,
rovavelnente, a |ornaao de una zona
nals roteglda durante as narcantes
oscllaes cllnatlcas do Plelstoceno e
Ouaternarlo. Durante os eriodos nals
unldos, e rovavel que grande arte do
Hordeste do Brasll tenha sldo coberto or
dl versos tl os de |l orestas, desde
erenl|ollas ate caducl|ollas. Tal sltuaao
lsolava as esecles nao arboreas nas areas
nals altas e abertas, con solos rasos e sen
condles de suortar una cobertura
arborea. Poren, durante os eriodos nals
secos, as areas altas con relevo nals
acentuado e rochas exostas catavan
nalor unldade atnos|erlca, tanto sob a
|orna de nebllna cono de chuvas. Dessa
nanelra, as vertentes nals rotegldas
atuaran con re|uglo ara as esecles
|lorestals, cono ode ser vlsto hoje ela
resena das |lorestas de brejo dentro da
reglao de Caatlnga. Certanente esses
re|uglos nontanhosos guardan evldnclas
|loristlcas das nultas nudanas cllnatlcas
que ocorreran no Hordeste do Brasll, e or
extensao en toda a ^nerlca do Sul.
^s lagoas ou areas unldas teno-
rarlas, nas terras nals balxas, reresentan
un conjunto de habltats |ragels dentro da
Caatlnga, rlcos en esecles, e ate nesno
en gneros, de lantas raras e endnlcas.
Essas sao areas de re|uglo ara nultas
esecles aquatlcas, vegetals e anlnals, e
desenenhan un ael |undanental na
sobrevlvncla de nultas esecles de elxes,
aves e nani|eros, que conletan seu clclo
de vlda assoclados a esses anblentes.
Entretanto, tal s areas sao tanben
utlllzadas nas atlvldades da agroecuarla
local, constltulndo-se en re|uglos onde os
anlnals de crlaao oden ser reunldos
quando o eriodo de seca se torna nals
lntenso. ^ resena do gado e un |ator
negatlvo ara o anblente natural, una vez
que os anlnals lsotelan o solo unldo,
destrulndo sua estrutura e roduzlndo
condles eutro|lcas, lnsatls|atorlas ara os
organlsnos natlvos. E, ortanto, necessarlo
desenvolver estrateglas de conservaao que
conclllen a ratlca agroecuarla con a
roteao as areas de nalor blodlversldade.
Tratar da classl|lcaao da vegetaao do
blona Caatlnga lnllca en reconhec-lo
cono una entldade ldentl|lcavel, conosta
or un conjunto de lantas que a dlstlngue
dos conjuntos que |ornan os outros blonas.
lsto ja lnllca en una classl|lcaao revla, a
dos blonas, que |ol utlllzada elo |lnlsterlo
do |elo ^nblente ara de|lnlr areas
rlorltarlas ara conservaao da blodlver-
sldade brasllelra e que corresonde a
classl|lcaao reglonal utlllzada, con alguna
varlaao, na nalorla das classl|lcaes revlas
da vegetaao brasllelra.
Caatlnga e o tlo de vegetaao que
cobre a nalor arte da area con cllna senl-
arldo da reglao Hordeste do Brasll.
Haturalnente, as lantas nao tn
caracteristlcas unl|ornes nesta vasta area,
nas cada una destas caracteristlcas, e as
dos |atores anblentals que as a|etan, sao
dlstrlbuidas de tal nodo que suas areas de
ocorrncla tn un grau de sobreoslao
razoavel. lsto ernlte ldentl|lcar areas
nucleares, onde un nunero nalor das
caracteristlcas conslderadas baslcas se
sobreen, e areas narglnals, onde esse
nunero val dlnlnulndo, ate chegar-se aos
llnltes con as areas onde as caracteristlcas
das lantas e do nelo de|lnen outro tlo
de vegetaao (blona). Essa nao e una
|orna convenclonal de ldentl|lcaao de tlos
de vegetaao, nas e una |orna que ten
|lcado lnliclta en qualquer un dos
slstenas de classl|lcaao que tenha tratado
da Caatlnga. lsso levanta dols roblenas: a
ldentl|lcaao das caracteristlcas baslcas e a
||1O||S|ONOH|AS 0A CAA1|NGA
/
n
o

c

|
c
s
s
o
e
Venoeceu
5l
seleao de un nunero ninlno daquelas
conslderadas essenclals ara ernltlr o
estabeleclnento dos llnltes. Una anallse
das classl|lcaes ja |eltas ernlte constatar
a ausncla de caracteristlcas ben de|lnldas,
o que ten resultado en con|lltos de olnlao
e lnreclsao de conceltos, areas e llnltes.
^ |alta de ln|ornaes sobre a |lora,
as caracteristlcas nor|o|unclonals das
lantas que a conen e os |atores
anbl ental s que condl cl onan sua
dlstrlbulao e abundncla, ten sldo
substltuida elo conheclnento subjetlvo de
alguns oucos estudlosos, con exerlncla
su|lclente ara de|lnlr conjuntos coerentes,
nas lnreclsanente caracterlzados. Una
consequncla dlsso e a dl|lculdade de
transnlssao de seus resultados, vlsto que
as classl|lcaes resultantes sao aceltas
nals ela autorldade de quen as roe
do que elos argunentos clenti|lcos que
elas encerran. ^lnda que nao seja una
|orna er|elta de aao, ate o nonento nao
e ossivel un trabalho lsento desse
conheclnento subjetlvo. ^esar do avano
do conheclnento que se ten hoje, con
nals dados sobre a |lora e sua dlstrlbulao,
esse alnda nao e conleto e nao ernlte
que se resclnda da exerlncla de cano,
lntraduzivel en ternos de deternlnaao da
conoslao |loristlca e caracteristlcas das
lantas e do nelo.
^nal l sando as de|l nl es e
dellnltaes ja |eltas sobre a Caatlnga, e
ossivel ldentl|lcar as caracteristlcas
conuns, que oden ser conslderadas
cono un conjunto das caracteristlcas
baslcas da vegetaao, a saber: 1) e a
vegetaao que cobre una area nals ou
nenos continua, subnetlda a un cllna
quente e senl-arldo, bordeado or areas
de cllna nals unldo. Esta area seca esta,
na sua nalor arte, con|lnada a reglao
olltlcanente de|lnlda cono Hordeste, e
una equena arte esta no norte de |lnas
Ceral s, dentro da area de|l nl da,
olltlcanente, cono oligono das secas,
2) ossul esecles que aresentan adata-
es a de|lclncla hidrlca (caducl|olla,
herbaceas anuals, suculncla, aculeos e
eslnhos, redonlnncla de arbustos e
arvores de equeno orte, cobertura
descontinua de coas), 3) a exlstncla de
esecles endnlcas a esta area senl-arlda
e outras esecles que ocorren nessa area
e en outras areas secas, nals ou nenos
dlstantes, nas nao ocorren nas areas nals
unldas que |azen llnlte con o senl-arldo.
Colocadas as questes aclna sobre
a classl|lcaao da vegetaao do blona
Caatlnga, otou-se or utlllzar a clas-
sl|lcaao roosta or ^ndrade-Llna
(1981) ara dlscutlr os dados de |loristlca,
|lslononla e caracteristlcas do habltat dessa
heterognea cobertura vegetal. Hesta
dlscussao sao tratados, rlnclalnente,
dados obtldos a artlr dos anos 80, quando
levantanentos slstenatlcos assaran a ser
reallzados nos estados do Ceara, Paraiba e
Pernanbuco.
^ndrade-Llna (1981) observou que,
en ternos da classl|lcaao da vegetaao
do doninlo das Caatlngas, duas questes
sao lnegavelnente claras: 1) os dl|erentes
tlos vegetaclonals resultan da lntegraao
cllna-solo e o nunero de conblnaes e,
consequentenente, o nunero de
conunldades vegetals e nulto alto, 2) as
ln|ornaes sobre as relaes entre
vegetaao e |atores |i sl cos nao sao
su|lclentenente conhecldas. ^ssln, o autor
otou or de|lnlr grandes unldades con
un ou nals tlos, enbora reconhea a
ossivel exlstncla de un nunero nalor de
unldades e tlos. Essa oslao re|lete, de
nodo lnequivoco, que sua roosta e a de
una classl|lcaao ecologlca, onde a
vegetaao (|lora e |lslononla) ten un ael
lnortante, do que a de una classl|lcaao
de vegetaao rorl anente dl ta.
^arentenente, essa oao deveu-se a
|alta de nalor conheclnento da vegetaao,
ara assln oder classl|lca-la.
Cono roduto de sua classl|lcaao
ecologlca ara o doninlo da Caatlnga,
aquele autor reconheceu sels unldades,
cada una con un ou varl os tl os,
totallzando 12 tlos. ^s unldades e tlos
nao |oran naeados, en |unao de
assaren de un ara outro de nodo
gradual, aesar de nultos deles teren sua
area de ocorrncla descrlta con nalor ou
nenor reclsao.
52
^s unldades e tlos roostas or
^ndrade-Llna (1981) ara o doninlo da
Caatlnga sao:
Unidade l
Tlo 1 1o|e|o|o-^s|Jose|mo-
^s||on|om-Cooon|||es|o
Unidade ll
Tlo 2 ^s||on|om-5c||nos|s-
Coeso||n|o
Tlo 3 Coeso||n|o-5onJ|os-
5o|se|o-^s|Jose|mo
Tlo 4 M|moso-5go|os-
5onJ|os-Ce|eos
Tlo 6 Cn|Josco|os-5o|se|o-
Coeso||n|o
Unidade lll
Tlo 5 |||osoce|eos-|oe||o-
Do||e||o-|||oJen|o
Unidade lV
Tlo 7 Coeso||n|o-
^s|Jose|mo-1o||o|o
Tlo 8 Coeso||n|o-
^s|Jose|mo
Tlo 9 M|moso-Coeso||n|o-
^||s||Jo
Tlo 10 ^s|Jose|mo-
|||osoce|eos
Unidade V
Tlo 11 Co|||onJ|o-|||osoce|eos
Unidade Vl
Tlo 12 Coen|c|o-Geo//|oeo-
||con|o
Con o objetlvo de locallzar, no
esao nordestlno, as unldades e tlos
da classl|lcaao de ^ndrade-Llna (1981),
os nesnos |oran conarados con as
dlvlses do Zoneanento ^groecologlco do
Hordeste (Sllva e| o|. 1994). Hessa ultlna
classl|lcaao, as unldades agroecologlcas
|oran de|lnldas con una |orte base
geonor|ologlca, nas contendo tanben
l n|ornaes sobre a vegetaao.
^ vegetaao de caatlnga |ol dlvldlda en
hloxero|lla e hlerxero|lla, havendo alnda
anotaes quanto ao tlo de vegetaao
denonlnado de graneal, vegetaao con
carnauba e vegetaao nlsta de caatlnga,
cerrado e/ou |lorestas. ^ subdlvlsao da
vegetaao de caatlnga, en aenas duas
classes, nao ernlte un detalhanento
nalor dos ossivels tlos de caatlnga.
Por outro lado, a classl|lcaao das
20 Crandes Unl dades de Pal sagen,
subdlvldldas en 172 unldades geoanblen-
tals, ernlte o naeanento do Hordeste
en un nunero grande de anblentes con
caracteristlcas senelhantes {7abela 1}.
E ossivel traar a equlvalncla
anblental de algunas unldades geo-
anblentals con a dlvlsao de tlos de
caatlnga |elta or ^ndrade-Llna (1981).
Con lsto, ode-se quantl|lcar as extenses
desses tlos e, tanben, locallzar nestas
unl dades geoanbl ental s, as areas
rotegldas exlstentes, e ldentl|lcar a
necessldade do estabeleclnento de outras.
Deve-se ressal tar que as 172
unldades nao tn, necessarlanente, tlos
dlstlntos de vegetaao, nas sabe-se que
dl |erenas anbl ental s condl cl onan
dl|erenas na conoslao |loristlca e na
densldade e orte das oulaes das
esecl es resentes. Por outro l ado,
algunas das unldades tn artes en
estados dlstantes e e ossivel que tenhan
vegetaao dlstlnta. Convn lenbrar que
a dlstlnao de tlos vegetaclonals nao |ol
un crlterlo usado na dl|erenclaao das
unldades geoanblentals. ln|ellznente,
|alta ln|ornaao sobre a vegetaao ara
un nel hor enbasanento das sub-
dlvlses.
\egetaao de caatl nga estava
resente en 17 das 20 Crandes Unldades
de Palsagen e en 105 das 172 unldades
geoanblentals (Tabela 1), ocuando una
area de 935 nll kn
2
, sendo 297 nll kn
2
con caatlnga hlerxero|lla, 247 nll kn
2
con caatlnga hloxero|lla, 169 nll kn
2
de
caatl nga nescl ada con |l orestas
suberenl |ol l as, subcaducl |ol l as ou
caducl|ollas, 110 nll kn
2
de caatlnga
nesclada con cerrado, 101 nll kn
2
con
nlstura de caatlnga, |loresta e cerrado e
53
22 nll kn
2
con caatlnga e canos de
altltude. Obvlanente, essas sao areas de
ocuaao otenclal, sendo grande arte
delas ja desnatadas ou nulto antrolzadas.
ln|ellznente, nao se dlse da quan-
tl|lcaao da cobertura vegetal atual nas
unldades geoanblentals.
Segundo ^ndrade-Llna (1981), a
Unidade l reresenta una |loresta alta de
caatlnga, que ten cono nalor area de
dlstrlbulao o norte de |lnas Cerals e
centro-sul da Bahla, geralnente en rochas
calcarlas ou crlstallnas do re-canbrlano.
Sao as areas con nalor dlsonlbllldade
hidrlca no conjunto do doninlo (indlce
xeroternlco entre 100 e 150). O autor
conslderou que, enbora a |lslononla
|lorestal alta dessa unldade seja dlstlnta da
dos denals tlos |lslonnlcos das outras
unl dades de caatl nga, as esecl es
donlnantes nao sao nulto dl|erentes.
Corresonde as caatlngas das suer|icles
carstlcas, no sul da Bahla (J2, 5.682kn
2
)
e norte de |lnas Cerals (J1, J2 e J3, 9.130,
3.325 e 9.991kn
2
). Helas, |oran |eltos os
levantanentos |loristlcos e |ltossoclologlcos
de Jaiba e Januarla (\ale 1991, Ratter e|
o|. 1978). ^ rlnelra area terla os locals
reservados ara conservaao no rojeto de
lrrlgaao nas, |ora esses, nao conta con
outras areas rotegldas. ^ndrade-Llna
(1981) observa que Cooon|||es|o o||o|eo
(vllldenow) K. Schun. (Bonbacaceae) e
caracteristlca dessa unldade, enbora
ocorra en outros tlos de caatlnga.
^ndrade-Llna (1981) sugerlu, sen
una de|lnlao nals clara, que oderla
haver un subtlo dessas caatlngas altas
sobre solos do crlstallno, na arte leste da
area das caatl ngas. E ossi vel que
corresondan a translao con as natas
secas (|l orestas caducl |ol l as a sub-
caducl|ollas), nas areas denonlnadas de
agrestes, en arte do Pl anal to da
Borborena (Crande Unldade de Palsagen
D) e das Suer|icles Dlssecadas Dlversas
Grande bn|dade de Pa|sagem
bn|dades
stados
1ota|
Geoamo|enta|s
HA P| C kN P8 P AL S 8A HG
Cneceoes /||es (/) 5 - 3,7 !0,7 !,0 0,! 3,3 - - - 8,8 27,5
Cneceoes |n|cmco|e|esc 0e|xes (0) 7 - 9,5 2,2 - - - - - !,3 - !00,0
Cneceoe ||emen||ne (C) 4 - - - - - - - - 59,0 - 59,0
||ene||o oe 0ococme (|) - - - 3,2 !2,4 !5,! 4,! - - - 34,8
Succf|c|cs |c|ece|neoes (|) 4 - - - - - - - - 33,7 5, 39,3
|cccsseo Sc |ence (|) 34 - !7,5 77,8 24,5 23,5 54,7 5,0 5,2 !37,9 !2, 358,5
Succf|c|cs ||sscceoes no || c V/ (G) 5 3,2 !,3 - - - - - - - - !9,5
Succf|c|cs ||sscceoes ||vcses () 3 9,2 24,0 7,3 - 4,7 0,2 2,0 4,! ,4 - 58,0
0ec|es Sco|mcn|ecs (|) 8 - - 0,7 - - ,2 - 0,! 24,7 - 3!,7
Succf|c|cs Ces||ces (1) !! - - 3,5 !!,5 - - - 0,3 37,4 22,4 75,2
!ecu|c|os Cos|c|os (|) 5 - !,9 !,2 4,4 - - - - - - 22,4
Genocs /ces /|uv|e|s (|) 3 !,8 0, !,9 - - - - - ,2 ,4 !,8
|unes Con||ncn|e|s (O) 2 - - - - - - - - 9,8 - 9,8
Comc|cxo oc Cemco Ve|o (|) ! - 5,4 - - - - - - - - 5,4
Vec|os c Sces /||es (S) 2 - - - - - - - - 3,! !, 37,7
Vec|os c Sces 0e|xes (!) 3 - - !2,3 !,4 ,9 8,0 - - ,8 - 35,4
Sco|cs, |nsc|ccucs c
Vec|os |cs|oue|s (O) 2 - 0,5 !,0 0,4 !,4 0,! 0,2 - - - 3,
1ota| !05 !4,2 !,4 !32,5 4,4 49,0 8, !!,2 9,7 359,4 57,3 934,8
7abela 1 - reas das 0randes Bnldades de Palsagem {10
3
km
9
} e nmero de Bnldades 0eoamblentals
que prlmltlvamente lncluam vegetao de caatlnga {adaptado de $llva AJ = 1993}.
54
(Crande Unl dade de Pal sagen H).
^ Borborena ten una dl versl dade
vegetaclonal grande, lnclulndo desde as
caatlngas balxas dos Carlrls \elhos e
Curl natau, na Parai ba (unl dades
geoanblentals D5 e D7), ate natas nulto
senelhantes as costelras (de|lnldas cono
|ata ^tlntlca), e as natas serranas dos
brejos de altltude. ^s caatlngas dos Carlrls
\elhos |oran lncluidas or ^ndrade-Llna
na Unldade l\. ^s unldades geoanblentals
con caatlngas altas, no Planalto da
Borborena, sao D1 (^lagoas, Pernanbuco
e Paraiba, 4.067, 13.173 e 2.119kn
2
), D3
(^lagoas, Pernanbuco e Paraiba, 1.444,
5.694 e 1.595kn
2
) e D4 (Pernanbuco,
1.962kn
2
). Has Suer|icles Dlssecadas
Dlversas, elas sao H1 (Paraiba, 559kn
2
) e
H3 (Bahla a Paraiba, 2.635, 4.147, 2.034,
88 e 1.776kn
2
). Deve-se ressaltar que
caatlngas altas oden ocorrer en varlas
outras unldades, en locals dlsersos,
desde que as condles hidrlcas sejan un
ouco nals |avoravels, ela reclltaao
(nalor altltude) ou acunulaao de agua
(balxlos e belras de rlo). Has Suer|icles
Dlssecadas Dlversas, en Sergle (H3),
|oran |el tos l evantanentos |l tosso-
clologlcos en Hossa Senhora da Clorla e
en Frel Paulo (Souza 1983) e no Planalto
da Borborena, en Pernanbuco (D1), |ol
|elto levantanento en Caruaru (^lco-
|orado-Fllho e| o|., dados nao ubllcados).
^s natas serranas, en Pernanbuco, |oran
nals lntensanente estudadas quanto a
locallzaao e conservaao de rena-
nescentes (Rodal e| o|. 1998) e quanto a
|loristlca (Sales e| o|. 1998). Hessas areas
de agreste, nao ha unl dades de
conservaao con vegetaao tilca de
caatlnga, estando as exlstentes cobertas
con natas (Pedra Talhada, en ^lagoas e
Pernanbuco, Brejo dos Cavalos, en
Pernanbuco, e |ata do Pau Ferro, na
Paraiba).
^ Unidade lll aresenta indlce
xeroternlco varlando entre 150 e 200 e se
constltul de una |loresta balxa de caatlnga
que ocorre en solos arenosos e ro|undos
da serl e Cl o e outras geol ogl as
relaclonadas. Do onto de vlsta geologlco-
estrutural, aesar do senl-arldo aresentar
sl gnl |l catl va arcel a de terrenos na
deressao sertaneja, os lanaltos sedlnen-
tares aleozolcos ou nesozolcos tanben
se destacan or sua extensao (^ndrade
1977, |orelra 1977). Sua nalor area de
ocorrncla esta na bacla sedlnentar do
nelo norte, na bacla Tucano- Jatoba
(Bahla/Pernanbuco) e en outras areas
con equenas dlnenses no Ceara, Rlo
Crande do Horte e Paraiba (Souza e| o|.
1994). Os indlces luvlonetrlcos sao nals
elevados no lanalto do Plaui (600 a
900nn) e decrescen abalxo de 600nn
na dlreao sudoeste ate a bacla do Jatoba
(Souza e| o|. 1994).
^ classl|lcaao da vegetaao arbus-
tlva caducl|olla das chaadas sedlnentares,
eseclalnente no Plaui, Ceara, Pernan-
buco e Bahla, ten gerado controverslas.
Ho caso da vegetaao arbustlva caducl|olla
que recobre o too do lanalto do lblaaba,
no estado do Ceara, ^raujo e| o|. (1998a,
1998b) observaran que a vegetaao de
carrasco que all ocorre e dlstlnta, do onto
de vlsta |loristlco e |lslonnlco, da caatlnga.
Ho caso do Plaui e Pernanbuco, autores
cono \asconcelos-Sobrlnho (1941), Egler
(1951), ^ndrade-Llna (1957, 1978) e
Eneralre (1985) conslderaran que a
vegetaao caducl|olla que recobre as
chaadas e un tlo de caatlnga, aesar
da |lora artlcular, llgada a solos de orlgen
sedlnentar e altanente arenosos. Para
esses autores, a ldentldade con a caatlnga
serl a con|l rnada el a resena de
conunldades vegetals conandadas or
un anblente cllnatlco geral da reglao
senl-arlda, lsto e, lantas caducl|ollas e
eslnhosas.
Con relaao a essas questes, Rodal
e| o|. (1999) conslderaran que a |lora das
chaadas sedlnentares de Pernanbuco
reresenta un conjunto |loristlco nals
eseclallzado a anblentes con solos
arenosos e ro|undos, enbora essas
esecles tanben ocorran, con nenor
|requncla, en areas de caatlnga lnstaladas
sobre o crl stal l no. Lenos (1999),
estudando una area con vegetaao
caducl|olla eslnhosa no sudoeste do Plaui,
cltou cono |anillas nals lnortantes, en
nunero de esecl es, |l nosaceae,
55
Caesal l nl aceae, Euhorbl aceae e
Fabaceae, taxons conuns en areas de
caatlnga lnstaladas sobre o crlstallno,
enbora con esecles dlstlntas. Todavla,
asslnalou que a rlqueza de Blgnonlaceae e
|yrtaceae da area e lnconun ara areas
do crlstallno.
Das unldades de ^ndrade-Llna
(1981), a lll corresonde razoavelnente
ben as Baclas Sedlnentares (Crande
Unldade de Palsagen l), odendo lnclulr
tanben as Dunas Contlnentals (Crande
Unldade de Palsagen O), e arte das
Chaadas ^ltas (Crande Unldade de
Palsagen ^) e Chaadas lnternedlarlas
(Crande Unldade de Palsagen B). ^s
Baclas Sedlnentares con caatlnga (l5 a
l12) ocuan 31,7 nll kn
2
, sendo a nalor
arte na Bahla. Elas lncluen o Raso da
Catarlna, onde ha una Estaao Ecologlca,
con cerca de un nl l qul l netros
quadrados (99.772ha) e onde |ol |elto un
levantanento |loristlco rellnlnar (Cuedes
1985). ^s Dunas Contlnentals (O1 e O2),
todas ertencentes a Bahla, tn una |lora
con algunas esecles caracteristlcas
(Ouelroz, ln|ornaao essoal) e, aesar da
area ocuada nao ser grande (9,8 nll kn
2
),
nerecerlan una area roteglda. Helas, a
ocuaao hunana e nulto balxa, o que
|acllltarla a desarorlaao da unldade de
conservaao e o controle da antrolzaao.
^s Chaadas ^ltas ocorren no
^rarle (^4 e ^5, no Ceara, 5.955kn
2
,
Pernanbuco, 3.269kn
2
, e Plaui, 630kn
2
)
e na lblaaba (^8, Ceara, 3.309kn
2
, Plaui,
3.084kn
2
, e zona CE/Pl, 1.391kn
2
). Sao
areas onde nlsturan-se caatlnga e cerrado
e onde aarece o carrasco, cono una
unldade de vegetaao dlstlnta, con
levantanentos |eltos or ^raujo e| o|.
(1998a, 1998b). Tanben aarece caatlnga
nas serras de Santana, Portalegre, |artlns
e Culte (^6), no Rlo Crande do Horte
(988kn
2
) e na Paraiba (145kn
2
), assoclada
a |lorestas suberenl|ollas. ^ area do
^rarle conta con a Floresta Haclonal,
una extensao roteglda razoavel ara os
adres do Hordeste (38.626 hectares) e
una ^rea de Proteao ^nblental, que terla
nals de un nllhao de hectares. Ha
lblaaba, enbora locallzada nuna area
con cobertura nals |lorestal, ha o equeno
Parque Haclonal de Ubajara (563 hectares).
^s Chaadas lnternedlarlas (B)
ocuan una grande area do Plaui (B2, B4,
B5, B6, B8 e B9, 96.476kn
2
) e extravazan
ara o Ceara (B4, 2.224kn
2
) e ara a Bahla
(B1 e B2, 1.303kn
2
). Possuen caatlngas
hloxero|llas, or vezes nescladas a
cerrado, sobre solos, en geral ro|undos
e ben drenados. Ha alguns levantanentos
na area (Eneralre 1985), que conta con
o Parque Haclonal da Serra da Calvara,
una das nalores unldades de conservaao
(100.000 hectares) con caatlnga.
^s Unidades ll e lV, con suas olto
subdl vl ses (^ndrade-Ll na 1981),
corresonden a vasta area lncluida nas
Crandes Unl dades de Pal sagen da
Deressao Sertaneja (F, 358.537kn
2
), que
|ol dlvldlda en 34 unldades geoanblentals,
e a artes das Suer|icles Retrabalhadas
(E), do Planalto da Borborena (D), das
Suer|icles Dlssecadas Dlversas (H), das
Suer|icles Carstlcas (J), dos |aclos e
Serras Bal xas (T) e dos Serrotes,
lnselbergues e |aclos Reslduals (U).
Chana a atenao a ausncla quase total
de areas rotegldas o|lclals neste esao
tao grande e tao tilco das caatlngas.
Segundo ^ndrade-Llna (1981), a
Unidade ll aresenta quatro tlos, varlando
de |loresta nedla a balxa de caatlnga e una
caatlnga arborea aberta, todos en areas
con indlce xeroternlco entre 150 e 200, e
lnstalados rlnclalnente en rochas
crlstallnas do re-canbrlano. Segundo o
autor, essa unldade reresenta a tilca
caatlnga |lorestal con un estrato arboreo
nao nulto denso, con altura entre 7 e 15n,
e resena de estrato herbaceo aberto con
bronellaceas e esecles eslnhosas.
Observa alnda, que a vegetaao dessa
unldade ten sldo bastante utlllzada,
eseclalnente ara agrlcultura, extraao de
nadelra e roduao de lenha.
^ nalorla dos levantanentos ja
reallzados na caatlnga de Pernanbuco, o
|oran nessa unldade (Drunnond e| o|.
1982, Tavares e| o|. 1970, Rodal 1992,
^raujo e| o|. 1995), eseclalnente na
|loresta nedla de caatlnga e na caatlnga
56
arborea aberta, tlos de dl|icll searaao
segundo Rodal (1992).
Santos e| o|. (1992) encontraran
una boa rel aao entre vegetaao
(|l sl ononl a-|l ora) e tl os de sol os,
con|lrnando as observaes de ^ndrade-
Llna (1981) sobre a estrelta relaao entre
vegetaao e solo no senl-arldo. Rodal
(1992) observou que a roxlnldade
geogra|lca e a geonor|ologla sao asectos
l nortantes ara conreender as
senelhanas |loristlcas das caatlngas,
eseclalnente nessa unldade. O autor
lndlcou que areas roxlnas, nas con
asectos nor|oedologlcos dlstlntos,
nostraran nalor senelhana entre sl do
que con outras areas, e que a |lora das
areas da deressao sertaneja (crlstallno) e
dl stl nta daquel a das chaadas
sedlnentares. Con relaao as areas da
deressao sertanej a, o oeste de
Pernanbuco aresenta una |lora de
caatl nga artl cul ar, ossl vel nente
relaclonada con a grande nancha de
latossolo vernelho-anarelo que all ocorre.
^ estrelta relaao entre a vegetaao de
caatlnga e as suer|icles lnterlanaltlcas da
reglao senl-arlda, aontada or dl|erentes
autores (Rlzzlnl 1979, Fernandes 1996),
deve ser observada con cautela, una vez
que ^ndrade-Llna (1964, 1981) reglstrou
a resena de caatlnga na chaada do
^odl e no lanalto da Borborena, o qual
reresenta a suer|icle exosta do escudo
crlstallno. Sen duvlda, a nalor arte da
vegetaao do lanalto da Borborena,
locallzado no senl-arldo de Pernanbuco,
e constltuida or una caatlnga con orte
elevado e una acentuada rlqueza |loristlca,
o que osslvelnente ode ser exllcado
elas nenores teneraturas, eseclal-
nente noturnas (Jaconlne e| o|. 1973).
^ locallzaao de dols dos quatro tlos
de caatlnga da Unldade ll nao |ol de|lnlda
(tlos 2 e 3), exceto or constltuiren o
nucleo central do doninlo (^ndrade-Llna
1981). O tlo 4 cobrlrla arte do centro-
norte da Bahla, reglao caracterlzada ela
resena do llcurl (5go|os}, lanta da qual
se exlora o oleo dos |rutos. O tlo 6 estarla
nals assoclado ao sudoeste do Ceara,
enbora tanben ocorra en outros locals.
Sao caatlngas con lantas arboreas, en
geral de orte nalor que as da Unldade l\,
enbora o autor reconhea que, dada sua
extensao, tn varlaes de altura, den-
sldade e conoslao. Elas corresonden
a nalor arte das Crandes Unldades de
Palsagen llstadas aclna, quando coneou
a tratar-se das Unldades ll e l\ (Deressao
Sertaneja, Suer|icles Retrabalhadas,
Pl anal to da Borborena, Suer|i cl es
Dlssecadas Dlversas, Suer|icles Carstlcas,
|aclos e Serras Balxas e Serrotes,
lnselbergues e |aclos Reslduals). Hesta
vasta area, ratlcanente lnexlsten areas
rotegldas o|lclals. ^enas no sudoeste do
Ceara ha a equena Estaao Ecologlca de
^luaba (5.000 ou 12.000ha, nas sen
dllona legal ate 1998), no llnlte con una
extensao da Chaada do ^rarle (^4) e con
serras nals balxas (T3), ara a qual exlste
reglstro de un levantanento (Ollvelra e| o|.
1988). Os levantanentos |loristlcos e
|ltossoclologlcos na grande area da
Unldade ll, or estaren concentrados en
Pernanbuco, nao ernl ten que se
lndlquen areas re|erenclals ara unldades
de conservaao, con base nos dados das
lantas. Ha ausncla desses dados, a
reconendaao ossivel e que sejan
reresentadas, no ninlno, as grandes
unldades cobertas or essa vegetaao.
E ossivel que exlsta nulta dl|erena na
vegetaao dentro de una grande unldade,
e ha |ortes evl dncl as, nos estudos
|l ori stl cos, da resena de al gunas
esecles en aenas un ou oucos ontos
de una nesna unldade de alsagen.
O exenlo nals caracteristlco e a dlstrl-
bulao, de algunas esecles da |anilla
Cactaceae, en locals restrltos das unldades
dos Serrotes, lnselbergues e |aclos
Reslduals (U) e |aclos e Serras Balxas (T)
(Taylor S Zal 2002).
^ssln, reconenda-se o estabele-
clnento de unldades de conservaao ou
nedldas de lncentlvo a roteao en: 1)
Planalto da Borborena (D), en Pernan-
buco ou na Paraiba. Cono toda a area ten
sldo lntensanente antrolzada, a loca-
llzaao deende da exlstncla de vegetaao
reservada, 2) Suer|icles Retrabalhadas,
na Bahla, 3) Deressao Sertaneja, na arte
57
central do Ceara (F21) e no oeste de
Pernanbuco (F22), 4) Suer|i cl es
Dlssecadas no vale do Curguela (C17) ou
do Parnaiba (C18). Essas sao areas con
vegetaao de caatlnga nesclada con
cerrado e a rlnelra lnclul un dos nucleos
de desertl|lcaao (Cllbues), 5) Suer|icles
Dlssecadas Dlversas, na Paraiba (H4), no
sertao do Planco, 6) Suer|icles Carstlcas,
na Bahla, na reglao de lrec (J5), e no Rlo
Crande do Horte, na Chaada do ^odl
(J12). Sao areas de solos calcarlos,
dl stl ntos da nal orl a dos denal s da
Caatlnga, 7) Tabulelros Costelros, no Ceara
(L14, L15 ou L17). Essa area oderla ser
contigua a de conservaao da caatlnga
con carnaubals, da Unldade \l, e 8)
|aclos e Serras ^ltas (S3), na Bahla, na
reglao de Sento Se a Sobradlnho.
^ Unidade lV ocua areas con
indlce xeroternlco varlando entre 150 e
300 e aresenta quatro tl os ou
assoclaes (7 a 10), redonlnantenente,
de orte balxo, nultas vezes de balxa
densldade e obres en esecles arbustlvo-
arboreas. Esses tlos tn una equlvalncla
razoavelnente clara con algunas das
subdlvlses da classl|lcaao da E|BR^P^
(Sllva e| o|. 1993) e dols deles Carlrls
\elhos e Serldo tn sldo ldentl|lcados
cono gruos dlstlntos de vegetaao or
varlos autores reglonals (Duque 1980).
^ndrade-Llna (1981) searou, na
Unldade l\, os tlos de vegetaao 8 e 10
que ocorren nos Carlrls \elhos, Paraiba. E
una area onde a reclltaao decresce dos
al tos da Borborena, l l nl te con
Pernanbuco, ate os valores nals balxos no
Hordeste, en Cabacelras, e volta a sublr
en dlreao ao Brejo Paralbano (H1). ^
vegetaao e balxa e obre en esecles
(Cones 1979) nas segue o gradlente de
reclltaao e ro|undldade do solo
(Sanalo e| o|. 1981). Hessa area, |oran
|eltos levantanentos |ltossoclologlcos or
Cones (1979) e Llra (1979). Estes tlos
corresonden a arte do Planalto da
Borborena (D7, 5987kn
2
) que lnclul
tanben o Curlnatau, as vezes colocado
cono una area con vegetaao eseclal
(Duque 1980). ^ ocuaao agricola e balxa,
ela |alta de agua, redonlnando a
ecuarla e a extraao de lenha. Sugere-se
a crlaao de una unldade de conservaao
nessa area.
O tlo de vegetaao 9 ocorre no
Serldo, arte na Paraiba e arte no Rlo
Crande do Horte, no Pl anal to da
Borborena (D2, Rlo Crande do Horte,
1.730kn
2
e Parai ba, 1.221kn
2
), na
Deressao Sertaneja (F30, Rlo Crande do
Horte, 7.530kn
2
) e en artes dos |aclos
e Serras Balxas (T3, totals no Rlo Crande
do Horte de 1.411kn
2
e na Paraiba de
6.925kn
2
). E una area de solos rasos e
edregosos, vegetaao esarsa e balxa,
con graves rlscos de erosao e slnals de
desertl|lcaao, re|orados ela retlrada
lntensa de lenha. En Serra Hegra (RH) ha
una equena Reserva Blologlca (1.100
hectares).
O tlo 7, dessas caatlngas balxas da
Unldade l\, ocorre nas areas nals secas do
nedlo Sao Franclsco, sendo tilca a do
entorno de Petrollna. Ela corresonde as
unldades geoanblentals F22 (17.914kn
2
en Pernanbuco e 3.548kn
2
na Bahla),
F29 (13.412 kn
2
na Bahla) e F30 (16.204
kn
2
en Pernanbuco) da Deressao
Sertaneja, e arte da J7 (5.279kn
2
) das
Suer|icles Carstlcas. Hao ha unldades de
conservaao o|lclals nesta area, nas a
Enbraa Senl-^rldo CP^TS^, dentro de
sua estaao, ossul area reservada e a
CHESF retendla estabelecer una area
roteglda nos terrenos desarorlados ara
a construao da UHE - Xlngo.
^ Unidade V, caracterlzada ela
assocl aao Co|||onJ|o-|||osoce|eos
reresenta un tlo de caatlnga arbustlva
esalhada en equenas nanchas en todo
senl-arldo, eseclalnente sobre rochas
netanor|lcas do re-canbrlano (^ndrade-
Llna 1981). Sua resena requer una
conblnaao de balxa reclltaao (350-
400nn), longo eriodo de seca (8 a 9
neses), e solos edregosos ou rasos e
arenosos, en suer|i cl e l evenente
ondulada. Co|||onJ|o Jeooe|o|o Benth.
e abundante nas areas de solo bruno nao
calclco lltollco do oeste de Pernanbuco
(Santos e| o|. 1992). ^s oucas
58
ln|ornaes aresentadas sobre essa
unldade nao ernlten nalores conslde-
raes. Hao e ossivel ldentl|lca-la con
nenhuna unldade geoanblental eseci-
|lca, nas ela ocorre dlsersa en locals da
Deressao Sertaneja. Para sua reservaao,
ode-se rocurar certl |l car que a
assoclaao de lantas que a caracterlza
esteja lncluida en areas lndlcadas ara
conservaao na Deressao Sertaneja.
^ Unidade Vl, de|l nl da el a
assoclaao Coen|c|o-Geo//|oeo-||con|o,
reresenta una |loresta clllar de caatlnga
que ocorre nos rlnclals rlos do senl-arldo
do Plaui, Ceara e Rlo Crande do Horte, en
areas con solos aluvlals e con indlces
xeroternlcos varlando entre 150 e 200.
Sanalo e| o|. (1987) observaran que tals
areas ratlcanente nao aresentan nals
vegetaao natlva or trataren-se de local
re|erenclal ara atlvldades agricolas no
senl-arldo. Hao exlste levantanento
|loristlco ou |ltossoclologlco nessas areas,
e o unlco levantanento quantltatlvo
dlsonivel da |loresta clllar de caatlnga |ol
|elto as nargens do rlo Sao Franclsco
(Hascl nento 1999). E ossi vel que
^ndrade-Llna nao tenha lncluido as
|lorestas clllares daquele rlo en |unao de
suas dlstlntas caracteristlcas |loristlcas,
justl|lcadas elas dl|erenas do habltat,
una vez que as areas da Unldade \l
aresentan vales lnundados na eoca
chuvosa, ao contrarlo das do rlo Sao
Franclsco. Enbora ^ndrade-Llna (1981)
nao aresente una llsta |loristlca ara essa
assocl aao, al en dos trs gneros
nenclonados, algunas esecles deven ser
as nesnas que tanben estao resentes
nas |lorestas clllares do rlo Sao Franclsco,
cono Coe|n|o |on|/e|o (|lller.) H.E. |ore
(^recaceae) e Geo//|oeo s|noso Jacq.
(Fabaceae).
^ Unldade \l (^ndrade-Llna 1981)
nao corresonde a una Crande Unldade
de Palsagen unlca nas a artes das
Crandes ^reas ^luvlals (H2, no Ceara,
1.865kn
2
) e aos vales dos Tabulelros
Costelros (L13 a L17, areas totals no Ceara,
Plaui e Rlo Crande do Horte de 16.153,
1.872 e 4.362kn
2
) e de equena arte da
Deressao Sertaneja, no Plaui (F34,
611kn
2
). Carnaubal s tanben sao
encontrados en ^reas ^luvlals do Plaui e
|aranhao (H3), oren nals nesclados a
natas que a caatlngas, e na Bahla (F10,
21.670kn
2
), na area donlnada elo
graneal, que nao |ol lncluida na Unldade
\l. Os ^luvles do Balxo Jaguarlbe (H2)
constltuen a area nals tilca desta
Unldade \l e, ortanto, serla lnortante a
crlaao de una area roteglda o|lclal no
local, ja que nao ha nenhuna en toda a
unldade. ^s carnaubas sao exloradas ara
extraao de cera e a oltlclca ara extraao
de oleo, e esse uso nao redatorlo oderla
ser nantldo na area roteglda, talvez con
a crl aao de una unl dade de uso
sustentavel. Hao exlsten levantanentos
|loristlcos e |ltossoclologlcos nessa area, e
nao se conhece o estado de conservaao
da vegetaao assoclada aos carnaubals.
O Zoneanento ^groecologlco do
Hordeste (Sllva e| o|. 1994) reglstra a
resena de caatlnga en outras grandes
unldades que nao se enquadran nas
unldades descrltas or ^ndrade-Llna
(1981). En geral, sao caatlngas nescladas
con outros tlos de vegetaao.
O Conlexo de Cano |alor (R), no
Plaui, e una area onde redonlna o
cerrado nas onde ocorren esecles de
caatlnga (R1, 5.435kn
2
), en nalor ou
nenor concentraao. Essa area lnclul o
Parque Haclonal de Sete Cldades (7.700
hectares) e |ol enquadrada no blona
Cerrado quando da reallzaao do exerciclo
de ldentl|lcaao de areas ara conservaao
deste blona (wo||s|o do Cerrado), nao
sendo conslderada aqul.
^ area da Chaada Dlanantlna (C),
na Bahla e en |lnas Cerals tanben |ol
lncluida no wo||s|o do Cerrado. Has suas
encostas ode ocorrer vegetaao de
caatlnga hloxero|lla (Bahla, C7 e C8,
21.715 e 5.872kn
2
) ou suas assoclaes
con cerrado (|l nas Ceral s, C2,
20.524kn
2
) e con canos de altltude
(Bahla, 10.902kn
2
). ^ area nuclear da
Chaada Dlanantlna conta con un
Parque Haclonal, de grande dlnensao ara
os adres do Hordeste (152.000
hectares), nas que ratlcanente nao lnclul
areas de caatlnga.
59
Una arte do nordeste do |aranhao
|ol lncluida na area tratada no wo||s|o da
Caatlnga. Corresonde aos tabulelros
costelros da unldade geoanblental L12
(9.395kn
2
), onde redonlnan os cerrados,
nesclados a |lorestas subcaducl|ollas, con
resena de babauals nos vales. Hessa
area, aarecen algunas esecles que
tanben ocorren na caatlnga, nas elas nao
|ornan conjuntos que ossan ser
enquadrados cono vegetaao de caatlnga.
agrlcultura, ate a roduao de cultlvares
transgnlcos. Todo esse lncrenento no
nanusel o do nel o anbl ente |ol
conslderado, entuslastlcanente, cono
sendo o avano da clvlllzaao, tendo
roorclonado narcante cresclnento da
oulaao hunana, da exectatlva de vlda
e do con|orto da exlstncla.
Ho seculo XlX, atlnglu-se una |ase
na qual a lnter|erncla hunana se |azla
resente en todo o nundo, e os aises
lndustrlallzados ja havlan alterado quase
toda sua extensao terrltorlal, alen de teren
a|etado slgnl|lcatlvanente suas colnlas e
outros aises nals obres. Surglu, entao,
nos aises lndustrlallzados, o desejo e a
necessldade de reservaao das areas
naturals nals slgnl|lcatlvas.
|als de un seculo deols, luta-se
ela exansao das areas rotegldas vlsando
a conservaao dos recursos naturals, en
una queda de brao ernanente con a
necessl dade de aunento das areas
rodutlvas ara garantlr o cresclnento
econnlco das oulaes. Esse con|llto
ganhou novos contornos con os
novl nentos ecol ogl cos das ul tl nas
decadas que se esalharan or todo o
nundo, e con a reocuaao crescente
con a conservaao da blodlversldade.
^ necessldade de conservaao da
blodlversldade ten conseguldo anla
aceltaao, en grande arte, devldo a
sueraao do con|llto entre reservaao e
uso da natureza, que advoga a lnortncla
da roteao atual en none do bene|iclo
otenclal. Essa aceltaao ganha nals |ora
a nedlda en que a clncla descobre novos
usos ara lantas e anlnals ate entao sen
lnteresse, e a nedlda en que as areas onde
essas esecl es ocorren vn sendo
alteradas.
O objetlvo desta seao e anallsar o
uso da vegetaao natlva na anla area que
corresonde a Caatlnga. Ho resente
trabalho, consldera-se que esse blona
ocua o senl-arldo nordestlno e arte do
norte de |lnas Cerals, alen de |ornaes
assocladas ou nesclas de caatlnga con
vegetaao de outros blonas, en area que
lnclul o nordeste do |aranhao, cobrlndo
bSO 0AS PLAN1AS 0A CAA1|NGA
Os seres hunanos tn senre
utl l l zado esecl es vegetal s na sua
allnentaao. ^ esse uso nals rlnordlal
tn sldo acrescldos usos cada vez nals
so|l stl cados a nedl da en que o
conhecl nento sobre o nanej o do
anblente |ol sendo acunulado. Do uso da
nadelra ara |ogo e construao de abrlgos,
assou-se a sel eao de l antas e a
/
o

|
e
n
o

G
e
m
c
e

|
n
|
Cecce-oc-feoc
60
un total de 1.116 nunlcilos, dlstrlbuidos
en dez estados.
Esta seao esta organlzada en
quatro artes. Ha rlnelra e segunda, e
anallsada a ocuaao do esao con
agrlcultura e con astagens. ^ tercelra
trata da utlllzaao da vegetaao natlva ara
roduao de lenha e carvao, e a quarta dos
usos das lantas que requeren seleao e
coleta na vegetaao natlva.
Agr|cu|tura
Ouando as conunldades aren-
deran a roagar algunas das lantas que
lhes eran nals utels e a ellnlnar as que
nao lhe lnteressavan, conearan a ser
|ornados canos de vegetaao antrolca.
O rocesso de seleao contlnua e novas
lantas estao sendo lncororadas ao
slstena agricola. Ho entanto, aesar da
antlguldade desse rocesso, as lantas
usadas na agrlcultura constltuen una
|raao equena do total de esecles
exlstentes, e algunas oucas esecles
resonden ela nalor arte das areas
cultl vadas no nundo. Has areas da
Caatlnga, redonlnan os cultlvos de
nllho, |eljao e algodao, alen de outras
oucas esecles que ossuen una certa
l nortncl a econnl ca, cono a
nandloca, nanona e agave. Exlste, alnda,
una nultlllcldade de esecles cultlvadas
en equena escala, |requentenente en
qulntals ou consorcladas aos roados, cuja
roduao nen senre e conerclallzada, e
que nultas vezes sequer e cltada nos
censos e anuarlos estatistlcos.
^s areas cultlvadas reduzen as
oulaes das esecles natlvas e, tanto
oden ter aenas un equeno lnacto
negatlvo na dlversldade, cono tanben
slgnl|lcar a ellnlnaao de nultas esecles.
lsso deende da area cuja dlversldade esta
sendo conslderada, da roorao das areas
cultlvadas e do tananho e dlstrlbulao das
oulaes das esecles natlvas que estao
na area total. ^s areas lndlvlduals cultlvadas
ou canos agricolas (quase senre
nenores que 10kn
2
) |ornan un agregado
grande e dlstrlbuido lrregularnente ela
reglao. ln|ornaes sobre areas cultlvadas
estao dlsonivels or unldade olitlca, de
nunlcilo a estado, assando or nlcro e
nesorreglao. ^ dlstrlbulao orlglnal e atual
de cada una das nllhares de esecles
natlvas e quase totalnente desconheclda
e raranente esta llgada as unldades
olitlcas. ^ssln, a anallse do lnacto da
agrlcultura ten de se ater a vegetaao
natlva cono un todo, sen searaao or
esecles. ^ avallaao da area cultlvada, or
unldade olitlca, da una ldela do que resta
da cobertura vegetal natlva.
Para avallar o uso do solo con
agrlcultura, |oran utlllzados os dados do
censo do lBCE de 1995/1996. Tonaran-
se as varlavels: 1) sona das areas lantadas
con lavouras tenorarlas, ernanentes e
tenorarlas en descanso, e das areas
lantadas con asto, 2) areas con asto
natlvo, 3) areas con nata natlva, e 4) areas
totals das rorledades. ^len dlsso, |ol
obtlda, tanben do lBCE, a area total dos
nunl ci l os. Foran cal cul adas as
roores das areas lantadas e natlvas
en relaao as areas das rorledades e dos
nunlcilos {7abela 9}.
O valor calculado ara as areas
cul tl vadas en rel aao as areas dos
nunlcilos deve ser nenor do que en
relaao as areas das rorledades, ols as
rorl edades nao cobren todo o
nunlcilo. O |ato de haver nunlcilos en
que a area das rorledades e nalor que a
area do nunlcilo (as vezes ate o dobro),
revela que a base de dados do lBCE ossul
|alhas. ^ deselto dlsso, e sendo essa a
unlca base de dados dlsonivel, a nesna
|ol utlllzada ara a avallaao.
Ha grande nalorla dos casos, as
areas cultlvadas en relaao as areas dos
nunlcilos |oran nenores que as areas
cul tl vadas en rel aao as areas das
rorledades. En alguns casos, elas sao
nulto nenores. lsso ode resultar de un
levantanento lnconleto das rorle-
dades, ben cono da resena de grandes
areas no nunlcilo que nao ertencen a
rorledades agricolas. Esse e o caso das
caltals lncluidas na area da Caatlnga
(Fortaleza, Tereslna e Hatal) e ode ocorrer
con outras cldades con area urbana
6l
grande. Poderla tanben ser o caso de
nunlcilos con areas ouco ocuadas ou
con unl dades de conservaao.
O cruzanento dos dados con areas de
nata e astos natlvos auxllla a esclarecer
o adrao de uso do solo.
|als da netade dos nunlcilos dos
estados do Plaui e |aranhao ossuen
nenos de 30 de area lantada en relaao
a area das rorledades. Ja en relaao a
area dos nunlcilos, nals de 2/3 deles
aresentan nenos de 10 de area
lantada, e a quase totalldade deles, nenos
de 30 {7abela 9}. lsso lndlca a balxa
roorao das areas das rorledades en
rel aao as areas total s nunl cl al s,
osslvelnente elo vazlo oulaclonal da
nalor arte dos nunlcilos. Cono os dols
estados tanben aresentaran a nalor
arte dos nunlcilos con nals de 20 de
cobertura de nata natlva, sendo nals de
1/5 dos nunlcilos con nals de 40 de
ar|ve| AL 8A C HA HG P8 P P| kN S 1ota|
Nmero de mun|cp|os
||en|eoe / coc|coeocs !0% 0 8 2 ! !2 ! !5 !8 0 3
||en|eoe / coc|coeocs 30% 4 5 97 !0 5 84 34 8 92 5 473
||en|eoe / coc|coeocs 0% !8 34 4 ! 2 9 !8 ! 9 !3 !09
||en|eoe / mun|c|c|o !0% 0 4! 35 !5 2 23 ! 78 35 0 245
||en|eoe / mun|c|c|o 30% !3 !5 !57 20 20 !!5 72 !! !2! 7 797
Ve|e / coc|coeocs 20% 2 !2! !43 !0 20 39 42 9! 9 2 5
Ve|e / coc|coeocs 40% 0 !4 24 5 0 3 20 38 27 0 !3!
|es|o ne||vo / coc|coeocs 40% !7 38 !5 ! ! 75 29 !! 33 !7 237
|es|o c|en|eoo > ces|o ne||vo !3 !02 ! 2 20 5 !8 9 2 ! !88
|es|o c|en|eoo / coc|coeocs 30% !0 72 0 0 !5 4 !2 0 0 24 !37
|es|o c|en|eoo / coc|coeocs !0% 23 !98 !2 2 24 4! 55 !3 !7 38 423
/n|me|s /ces|o ne||vo c c|en|eoo ! 7 !3 35 5 25 79 2 34 59 27 40
Ceveo |cnne /me|e > ! 20 !!7 !27 !4 20 !04 73 52 5! 2 04
Ce veo|cnne/me|eces|o ne||vo >! 3 7 83 !0 !9 3! 29 25 !8 8 293
1ota| 50 2! !84 20 29 !54 !!4 !!8 !44 42 !!!
Proporo dos mun|cp|os (%)
||en|eoe / coc|coeocs !0% 0 2 4 !0 3 8 ! !3 !3 0
||en|eoe / coc|coeocs 30% 8 2! 53 50 !7 55 30 73 4 !2 42
||en|eoe / coc|coeocs 0% 3 !3 2 5 7 ! ! 3! !0
||en|eoe / mun|c|c|o !0% 0 ! !9 75 7 !5 !4 24 0 22
||en|eoe / mun|c|c|o 30% 2 0 85 !00 9 75 3 98 84 !7 7!
Ve|e / coc|coeocs 20% 4 4 78 50 9 25 37 77 7 5 5!
Ve|e / coc|coeocs 40% 0 5 !3 25 0 2 !8 32 !9 0 !2
|es|o ne||vo / coc|coeocs 40% 34 !5 8 5 3 49 25 9 23 40 2!
|es|o c|en|eoo > ces|o ne||vo 2 39 ! !0 9 3 ! 8 ! 38 !7
|es|o c|en|eoo / coc|coeocs 30% 20 28 0 0 52 3 !! 0 0 57 !2
|es|o c|en|eoo / coc|coeocs !0% 4 7 7 !0 83 27 48 !! !2 90 38
/n|me|s / ces|o ne||vo c c|en|eoo ! !4 2 !9 25 8 5! 23 29 4! 4 4!
Ceveo |cnne / me|e > ! 40 45 9 70 9 8 4 44 35 2 54
Ceveo|cnne /me|eces|o ne||vo > ! 2 45 50 20 25 2! !3 !9 2
7abela 9 - Nmero e proporo dos munlcplos da Laatlnga, dos dlferentes estados, que tm dlstlntas pores de reas
plantadas, cobertas com matas natlvas, pastos natlvos ou pastos plantados em relao s reas das proprledades
ou dos munlcplos, e tambm carga anlmal, produo de carvo e lenha por rea de mata e pasto natlvos.
62
nata, e rovavel que eles tenhan alnda
una boa cobertura de vegetaao natlva. O
Plaui se dlstlngue do |aranhao elo nalor
nunero de nunlcilos lncluidos na area de
Caatlnga (118 e 20, resectlvanente),
tendo, assln, o nalor nunero absoluto de
nunlcilos, entre os estados, con nals de
40 de cobertura de nata (38). Segundo
o ||^ (1997), en 1991, o Plaui tlnha una
enorne area coberta con vegetaao natlva
de caatlnga e con vegetaao nlsta de
caatlnga e cerrado (24 e 13 da area do
estado, corresondendo a 61.000 e
32.000kn
2
, resectlvanente), enquanto o
|aranhao tlnha, aenas, una equena
area de caatlnga (140kn
2
).
^lagoas e Sergle aresentan-se en
sltuaao oosta, ols quase todos os
nunlcilos ossuen nals de 30 de area
cultlvada, e cerca de 1/3 deles aresentan
nals de 60 de area lantada en relaao a
area das rorledades. O quadro nao se
altera nulto calculando a area lantada en
relaao a area dos nunlcilos. ^ roorao
de nunlcilos con cobertura de nata
aclna de 20 |ol balxa e aclna de 40 |ol
nula. Ja cerca de 1/3 dos nunlcilos tlveran
nals de 40 de cobertura or asto natlvo.
E ossivel que arte dessas areas de asto
natlvo corresonda a caatlnga con un grau
razoavel de reservaao. Ha evldnclas dlsto
ara outros estados (dlscutldo nals adlante).
De todo nodo, arece nals rovavel que
esses dols estados tenhan oucos
nunlcilos con areas slgnl|lcatlvas de
vegetaao natlva. ^ avallaao do ||^
(1997) e de que eles tlnhan, en 1991, una
cobertura total de caatlnga nulto equena
(< 20 das areas totals dos estados, 3.500
e 3.800kn
2
, resectlvanente).
Ceara, Paraiba e Rlo Crande do Horte
aresentaran entre 2/3 e netade dos
nunlcilos con nenos de 30 de area
cultlvada, en relaao a area das ro-
rledades. Conslderando a relaao area
lantada/area nunlcilo, cerca de 4/5 dos
nunlcilos aresentan valores nenores que
30 e o qulnto restante ossul nenos de
10. Hos trs estados, nunlcilos con nals
de 60 de area lantada reresentaran
nenos de 6 do total. Pode-se conclulr que,
nesses estados nucleo do senl-arldo, a
agrlcultura e os astos lantados tn ouco
eso, exceto en oucos nunlcilos
eseci|lcos, quase senre sltuados nas areas
de translao ara un cllna nals unldo.
Ouanto a area de nata, a Paraiba dl|erlu do
Ceara e Rlo Crande do Horte: enquanto so
1/4 dos seus nunlcilos aresenta nals de
20 de cobertura de nata, e quase nenhun
nals de 40, nos outros dols estados, a
nalorla dos nunlcilos (cerca de 3/4 e 2/3,
resectlvanente) ten nals de 20 de
cobertura de nata.
Os nuneros absolutos de nunlcilos
con nals de 40 de nata no Rlo Crande
do Horte (27) e no Ceara (24) so |oran
ln|erlores aos do Plaui. Ha Paraiba, o uso
rlnclal do solo e con astos natlvos, que
ocuaran nals de 40 das areas das
rorledades en quase a netade dos
nunlcilos. Ho Rlo Crande do Horte essa
nesna roorao sonente |ol detectada
en 1/4 dos nunlcilos, e no Ceara en
aenas 8 dos nunlcilos. ^ssln, arece
que a Paraiba ten oucas areas de
vegetaao natl va que nao sej an
enquadradas cono astos, o Rlo Crande
Horte ten una area nalor, enquanto o
Ceara aresenta a nalor area de vegetaao
natlva classl|lcada, elos rorletarlos,
cono nata natlva. Os dados do ||^
(1997) con|lrnan essas osles: entre os
trs, en ternos absolutos, a Paraiba tlnha,
en 1991, a nenor cobertura de caatlnga
(33 da area do estado, 18.200kn
2
), o
Ceara, a nalor (39, 56.900kn
2
) e o Rlo
Crande do Horte, una sl tuaao
lnternedlarla (47, 24.700kn
2
). Pode-se
dlzer que esses estados alnda tn una
extensao razoavel de caatlnga, oren
bastante |raclonada elas areas agricolas,
e nulto utlllzada cono asto natlvo.
Pernanbuco aresentou aenas 1/3
dos nunlcilos con nenos de 30 de area
lantada e 1/6 deles con nals de 60 de
area cultlvada, rlnclalnente os da reglao
nals unlda do agreste. Tanben, aenas
1/3 tlnha nals de 20 de natas e sonente
20 nunlcilos (1/5 do total) con nals de
40 de cobertura de natas natlvas. E 1/4
dos nunlcilos aresentou nals de 40 de
astos natlvos. ^ssln, arece que o Estado
ten zonas con caracteristlcas ben dlstlntas:
63
algunas con ouca cobertura vegetal
natlva e outras con cobertura natlva nals
slgnl|lcatlva, oren utlllzada, redonl-
nantenente, cono astos, alen de outras
onde alnda erslste una cobertura razoavel
de natas natlvas. Os dados do ||^ (1997)
lndlcavan una cobertura con caatlnga de
42 da area do estado (43.000kn
2
),
rlnclalnente na reglao do Sertao.
^ Bahla ossul a nalor area e o
nalor nunero de nunlcilos lncluidos,
nesse trabalho, cono ertencentes ao
blona Caatlnga. ^ sltuaao de uso do solo
e areclda con a de Pernanbuco: aenas
1/5 dos nunlcilos ossuen nenos de
30 da area das rorledades cultlvadas,
enquanto cerca de 2/3 dos nunlcilos
aresentan nenos de 30 da area
nunlclal cultlvada. En aenas 1/8 dos
nunlcilos balanos nals de 60 da area
das rorledades e cultlvada. Cerca de
netade dos nunlcilos aresenta nals de
20 de nata natlva, nas a roorao de
nunl ci l os con cobertura de nata
suerlor a 40 |ol nulto balxa. |unlcilos
con nals de 40 de astos natlvos
sonaran aenas 1/6 do total. Cono en
Pernanbuco, a area de caatlnga do estado
e dlvldlda en nultos adres dlstlntos de
uso de solo. O ||^ (1997) estlnou 21
da area do estado da Bahla (116.500kn
2
)
con cobertura de caatlnga, e un ouco
nals de 40 da area total con vegetaao
natlva. Pela dlnensao do Estado, a area
absoluta con caatlnga era nalor que a de
qualquer outro estado.
^ nalorla dos oucos nunlcilos do
norte de |lnas Cerals lncluidos nesse
trabalho aresentou entre 30 e 60 da area
das rorledades cultlvada, e con nals de
20 de cobertura or natas natlvas. Ouase
nenhun nunlcilo aresentou nals de
40 de asto natlvo, con|lrnando que nao
e una caracteristlca da reglao usar a
vegetaao natlva, una nlstura de caatlnga
arborea alta, cono astagen natlva. Os
nunlcilos se caracterlzan, ortanto, ela
resena generallzada de areas cultlvadas,
lntercaladas con resquiclos de vegetaao
natlva.
Deve-se ressaltar que as areas
agricolas sao subtraes das areas de
vegetaao natlva, nas nen todas as lantas
natlvas sao ellnlnadas desses canos.
^lgunas lantas sao delxadas quando a
vegetaao natlva e cortada, outras rebrotan,
nascen do banco de senentes do solo ou
sao lntroduzldas or roagulos vlndos das
vegetaes natlvas das vlzlnhanas. ^ ratlca
de delxar arvores nos canos e bastante
|requente no senl-arldo e |az sentldo do
onto de vlsta do aroveltanento de
recursos (|enezes S Sanalo 2000). Ha
varlos trabalhos sobre as lnvasoras dos
canos cultlvados, geralnente sobre cono
ellnlna-las. Hao cabe, aqul, revlsa-los,
bastando aenas cltar que as ln|ornaes
que eles contn oden ser utels en
estudos sobre a caacldade de dlsersao
dessas esecles e sobre o rocesso de
sucessao das areas en regeneraao, ja que
nultas das lnvasoras sao esecles lonelras.
^len da substltulao da vegetaao natlva, a
agrlcultura ten e|eltos sobre os outros
cononentes da blota. \ale a ena
nenclonar a erda de habltat ara os
anlnals e as nodl|lcaes nas oulaes
dos nlcrorganlsnos do solo e lantas,
causadas ela allcaao de estlcldas e
|ertlllzantes, elo revolvlnento do solo e ela
lrrlgaao e drenagen.
Pastagem
O extratlvlsno |ol erdendo lnor-
tncla a nedlda en que as lantas nals
utels |oran sendo lncororadas ao slstena
agricola, nas alnda e ratlcado en todo o
nundo. E lsso ocorre or varlas razes: 1)
algunas lantas sao dl|icels de se roagar
artl|lclalnente, 2) o seu uso e llnltado, 3)
exlste un surlnento, en relaao ao uso,
abundante e de |acll acesso na vegetaao
natlva, 4) ha lnteresse na nanutenao de
areas de vegetaao natlva e alguns usos sao
conativels con esta nanutenao, e 5) a
vegetaao natlva |ornece un agregado de
rodutos nals rentavel que o de culturas
lantadas. Esse ultlno caso e conun nas
regles senl-arldas e nas que tn extensas
astagens naturals.
Una area conslderavel no senl-
arl do e destl nada as astagens,
redonlnando as astagens natlvas en
64
todos os estados, exceto no norte de |lnas
Cerals. So nesse Estado, a nalorla dos
nunlcilos ten nalor area de astagen
lantada que de astagen natlva (Tabela
2). En ^lagoas e Sergle, quase 40 dos
nunlcilos tanben tn nals astagen
lantada que natlva nas, nos outros
estados, essa roorao e nenor que
20. Ho Ceara, Rlo Crande do Horte e
Paraiba essa roorao e nulto nals
balxa.
^s astagens lantadas tn e|elto
senelhante ao das outras culturas, ja
dlscutldo quando se tratou da agrlcultura,
e tanben tenden a ter extensas areas de
nonocultura ou consorclaao de oucas
esecles. Has astagens redonlnan as
grani neas l ntroduzl das da ^|rl ca,
rlnclalnente dos gneros Cenc||os,
U|oc||oo e ^nJ|ooon. Poucas
legunlnosas sao lantadas, redonlnando
aquelas lntroduzldas dos gneros ||oso|s
e |eocoeno.
En |lnas Cerals e Sergle, a nalorla
dos nunlcilos ten nals de 30 das areas
das rorledades ocuadas con astos
lantados, e aclna de 4/5 dos nunlcilos
ossuen nals de 10 desses astos (Tabela
2). Sao, geralnente, areas con dlso-
nlbllldade hidrlca nalor que a do nucleo do
senl-arldo.
Dentre os outros estados, destacan-
se Bahla e ^lagoas, con cobertura de astos
lantados aclna de 30, alen de
Pernanbuco, con 10. Tanben nesses
casos, as astagens lantadas tenden a
redonlnar nos agrestes e outras areas
llnitro|es do senl-arldo.
Pratlcanente nao exlsten nunl-
cilos con nals de 30 da area das
rorl edades coberta con astos
lantados nos estados do |aranhao, Plaui,
Ceara, Rlo Crande do Horte e Paraiba. Ho
|aranhao e en arte do Plaui, lsso se deve
a balxa lntensldade de exloraao das
rorledades. Hos outros trs estados, a
de|lclncla hidrlca e o balxo otenclal de
rodutlvldade de blonassa nao justl|lcan
o lnvestlnento na retlrada da vegetaao
natlva e lantlo da astagen.
^s astagens natlvas tn una
dlversldade nulto nalor que as lantadas
e sao una |orna de conclllar o uso e a
nanutenao da blodlversldade. Entretanto,
o uso atual oderla ser nelhorado con un
nanejo nals adequado. ^ caacldade
suorte da astagen natlva dlnlnul con a
dlsonlbllldade hidrlca e, en geral, e nals
balxa que a da astagen lantada. lsto se
da ela resena de lantas nao |orragelras,
eseclalnente as de orte alto. Has
caatlngas nals secas, a roorao de
lantas de orte alto e nenor que nas nals
unldas. ^ssln, os agrestes e outras areas
l l ni tro|es do senl -arl do tn nal s
astagens lantadas, enquanto o nucleo
senl-arldo quase nao ten lantlos de
|orragelras, exceto nos balxlos, vazantes e
revenas de audes.
^s astagens da area de caatlnga
suortan grandes oulaes de anlnals
donestlcos, rlnclalnente bovlnos,
carlnos e ovlnos. Essas astagens tn
caacldade suorte varlavel, nas
roorclonal a dlsonlbllldade de agua, e
en quase todas, a caacldade reco-
nendada tende a ser ultraassada, havendo
una sobrecarga anlnal constante.
En grande arte da area, os anlnals
allnentan-se nao so das astagens, nas
tanben dos restos das culturas e, en
nultos casos, de raes adqulrldas |ora das
rorledades, rlnclalnente na eoca
seca. lsto justl|lca, en arte, as lotaes altas
encontradas na reglao.
^ lotaao |ol estlnada tonando-se
o nunero de anlnals dos nunlcilos
dlvldldo ela area de astos, natlvos e
lantados. Para a deternlnaao do nunero
de anlnals, sonaran-se as oulaes de
bovlnos, equlnos, nuares e aslnlnos, e as
de carlnos e ovlnos dlvldldas or clnco,
ara conensar seu nenor tananho e
nenor uso da area. En nultos nunlcilos
essa lotaao |ol nalor do que un anlnal
or hectare, enquanto en areas de
caatlnga natlva serlan necessarlos nals de
10 hectares ara suortar un anlnal
durante todo o ano. ^ caacldade de
suorte dos astos lantados tende a ser
nalor que a dos natlvos, nas, no senl-
arldo, dl|lcllnente atlnglrla a un anlnal or
65
hectare. E aradoxal constatar que nos
estados onde ha nals astos lantados e
nal or caacl dade de roduao, a
roorao de nunlcilos con lotaao
abalxo de un anlnal or hectare e nalor.
lsso acontece en |lnas Cerals, Sergle e
Bahla (Tabela 2). En ^lagoas, que tanben
ten una boa roorao de nunlcilos
con de nals de 30 de cobertura or
astos lantados, exlste una grande
quantldade de nunlcilos con lotaao
aclna de un anlnal or hectare. O excesso
de lotaao |lca nals atente na Paraiba e
Rlo Crande do Horte, que aresentan balxa
roorao de astos lantados e que
tlveran aroxlnadanente netade dos
nunlcilos con lotaao aclna de un
anlnal or hectare. O excesso atlnge o
auge en Pernanbuco e, eseclalnente, no
Ceara, onde quase nao ha nunlcilos con
nals de 30 de astagens lantadas, nas
aroxlnadanente cerca de 4/5 deles
aresentan lotaao aclna de un anlnal
or hectare. Os estados do Pl aui e
|aranhao aresentaran sl tuaao
senelhante, con lotaes altas aesar das
balxas roores de astos lantados e
natlvos.
Essa carga excesslva ten e|eltos
narcantes ara as oulaes de anlnals
e lantas natlvas. ^s oulaes anlnals
so|ren |orte conetlao e nultas oden
ser el l nl nadas. ^ conosl ao das
conunldades vegetals e alterada, ols,
enquanto as oulaes das esecles nals
al atavel s, que so|ren una grande
ressao, tenden a se reduzlr, as oulaes
das esecles nao consunldas elos
rebanhos oden aunentar bastante. Sao
conslderadas tanto as esecles herbaceas
quanto as arbustlvas e arboreas que oden
ter seus lndlviduos jovens consunldos
elos anlnals. O lsotelo e a abertura de
trllhas sao e|eltos adlclonals na vegetaao.
^esar da obvledade desses e|eltos, ouco
ten sldo estudado sobre eles no Hordeste.
^ conaraao da conoslao |loristlca de
areas con e sen exclusao de rebanhos
donestlcos ratlcanente nao exlste. Os
oucos trabalhos (Sllva e| o|. 1995,
^l buquerque S Bandel ra 1995) sao
recentes, de curta duraao e en areas sen
hlstorlco conhecldo, nas que lncluen
astorelo anterlor.
^esar desses e|eltos, nultas das
areas de asto natlvo do senl-arldo
conservan una boa cobertura de
vegetaao natlva. Sao areas que nao sao
quelnadas e nen roadas, e onde a aao
antrolca llnlta-se a exloraao ecuarla
e a eventual coleta de rodutos vegetals.
Essa sltuaao exllca cono a cobertura
vegetal de caatl nga verl |l cada nos
trabalhos do rojeto PHUD/F^O/lB^|^,
cono o de Pernanbuco (1998), e nalor
do que as areas conslderadas cono nata
nos censos e, en nultos casos, equlvale
a sona de natas e astos natlvos. lsso
vale ara nultas areas nas nao ara
todas, ja que nultos astos natlvos
constltuen areas de abandono recente da
agrlcultura ltlnerante e da exloraao de
lenha, con corte raso. ^te o nonento,
nao exlste quantl|lcaao desses dl|erentes
tlos de asto e, |requentenente, torna-
se dl|icll searar caatlngas enobrecldas
elo trato lndevldo de caatlngas obres
devldo as condles anblentals.
^s esecles natlvas consunldas
elos anlnals sao nultas, lnclulndo, alen
das granineas (Poaceae) e legunlnosas
(Caesallnaceae, Fabaceae e |lnosa-
ceae), esecles de varlas outras |anillas.
Hao ha un levantanento conleto ara
a Caatlnga, nas os exlstentes sobre as
legunlnosas da Bahla (^nexo 2) e as
|orragelras natlvas do Parnaiba, no Plaui
(^nexo 3), dao una nedl da de sua
varlabllldade. Chana a atenao o |ato de
que esse otencl al |ol nul to ouco
estudado elo nordestlno, e ten sldo nals
|acll lnortar esecles do que seleclonar
e nelhorar as natlvas. Ha un certo
consenso de que as granineas natlvas sao
nulto ln|erlores, en otenclal rodutlvo,
as a|rl canas, nas ha nul to ouca
conaraao cl enti |l ca e nenhuna
tentatlva de nelhoranento das esecles
locals. E verdade que elas sao ouco
vlsivels nos canos, exceto as ouco
alatavels, nas nesno quando sua nassa
aarente e equena, oden constltulr una
|raao alta da dleta dos anlnals (Sllva
66
1988). ^credlta-se que as legunlnosas
natlvas tn un grande otenclal |orragelro,
nas sua quantl |l caao e l ncl l ente
{7abela 3}. Sobre as |orragelras de outras
|anillas, ha ouco nals que llstagens
arclals (^nexo 3, cono exenlo). Esse e
un vasto cano de estudo, con
osslbllldade de conclllar o uso e a
conservaao da blodlversldade, a esera de
nalor atenao dos setores governanental
e enresarlal.
Lenha
^ roduao de lenha e a nals
lnortante contrlbulao do extratlvlsno no
Hordeste (cerca de R$65 nllhes) reglstrada
nos censos do lBCE, ja que os nesnos nao
lncluen o valor do asto natlvo {7abela 4}.
^ ela oden ser acrescldas as rodues
de carvao, estacas, nolres, ostes e
nadelra, que utlllzan a vegetaao natlva
en geral, sen una coleta eseci|lca de
una ou oucas esecles de lantas. En
todas elas, rlnclalnente na roduao de
estacas, nolres, ostes e nadelra, ha o
reconhecl nento das dl |erenas de
qual l dade entre as l antas, nas o
surlnento nalor ven de cortes rasos,
con a derrubada geral da vegetaao e
seleao osterlor. ^ roduao de nolres,
ostes e nadel ra e equena e sera
dlscutlda na seao sobre coletas seletlvas.
^ roduao de lenha esta dlsersa
en toda a area da Caatlnga, sendo nalor
no Ceara (4,3 nllhes de netros cublcos)
e na Bahla (4,0 nllhes), seguldos do Plaui
(1,4 nllhes) e de Pernanbuco (1,3
nllhes), e nenor en Sergle (0,3 nllhes)
e ^lagoas (0,1 nllhes). ^ Bahla ten,
tanben, una grande roduao de carvao
(146 nll toneladas), nas ln|erlor a do norte
de |lnas Cerals (176 nll toneladas), aesar
da dl|erena do tananho da area. Os
denals estados tn rodues nenores,
varlando de 19.130 toneladas, no Plaui, a
560 toneladas, en Sergle.
^s rodues de lenha e carvao ten
sldo decrescentes nos ultlnos anos. En
1980, a roduao de lenha era cerca de
trs vezes nalor que a de 1995/1996, e a
de carvao aenas un ouco nal or
(Sanalo e| o|. 1987). Sue-se que essa
tendncla contlnue, e ate se acelere, con
a substltulao, cada vez nalor, de seu uso
donestlco elo gas. O uso lndustrlal nao
ten un declinlo tao revlsivel, e deende
da resena de lndustrlas consunldoras.
^s cernlcas, olarlas, adarlas e casas de
|arlnha sao usuarlas tradlclonals, e as
lndustrlas de gesso e de clnento, usuarlas
en exansao. E ossivel que as ln|orna-
es do censo dlnlnuan os valores reals
de roduao, ja que ha una rolblao
7abela 3 - Legumlnosas da Laatlnga seleclonadas
pelo potenclal forragelro
{adaptado de Quelroz 1999}.
spc|e Nome vu|gar
spc|es |enhosas
cacta Lantcn:t: 0cn|n. 1ucme-cence
cacta an:oot/tt 0cn|n. Onne-oc-e|o
Lt2ta jo)ccjnaa (0cn|n.) |||||c Vonzc
Bauntnta cnctanIna (0on.) S|cuo. V|o
Cac:ajtnta /cttca Ve |. cx !u|. |eu-fco
Cac:ajtnta j)tamtoat: !u|. Ce||ne-oc-coco
Canavata otcI)oIa ||cc |c|eo-oc-coco
CtaI)ta mot: Ve |. |x 0cn|n. Cemee|uce
Dtocca tanot/ota Ve |. |x 0cn|n. Vucune
Mtmo:a atcno:a (\|||o.) |o|. Ce|umc|
Mtmo:a cmmuaIa 0enccy 1ucme-co-oc-ose
PtjIaocnta montt/otmt: 0cn|n. /n|co-oc-cczco
PocctanInc uct (ems)
/oyo o |uoo Ceencuoo
cnna mactanIncta (Co||eo.)
.S.|v|n o 0enccy Cenueo
cnna tt22tntt .S.|v|n o 0enccy Cenueoz|nno
spc|es heroceo-suoaroust|vas
c:cn)nomcnc motcua |un|n Ceec|cno-emec|o
CtoIaatta noo:cttcca
|ccs o Ve |. Ve|e-ces|o-cenco
Dc:manInu: vttaIu: (|.) \|||o. |csmen|o
CaacIta }u::tacana |un|n |c|eoz|nno-cevo
CaacIta tcman:oana ems |c|eo-oc-eme
MactojIttum LtacIcaIum
(|ccs o Ve |.)
Veccne| o 0euoc| |c|eo-oc-o|e-es|c|o
MactojIttum aIn)totoc: (|.) Oc. |c|eo-oc-o|e
MactojIttum mat Itt (0cn|n.)
Veccne| o 0euoc| Oc|ne-oc-one
Pcttanota cocctnca
(Scneo.) 0cn|n. 1cqu|||ene-vcmc|ne
Pn)ncno:ta cout: G|scc. |c|eo-cevo
Zotnta m)ttaocna 0cn|n. /o|oz|nno
67
conheclda de corte sen autorlzaao, e essa
raranente e sollcltada.
Tradlclonalnente a roduao de
lenha era un subroduto da abertura de
areas ara lantlo na agrlcultura ltlnerante,
nas con o declinlo desta, conea a ser
una atlvldade lndeendente (||^ 1997).
Con o aunento da denanda, ode assar
a ser una |onte de renda esoradlca en
areas onde nao exlstan outras alternatlvas
de exloraao rentavel. Essa osslbllldade
justl|lca a rooslao de lanos de nanejo
da vegetaao natlva, ara orlentar os
rorletarlos. \ale lenbrar que a slnles
rolblao de corte nao resolve o roblena,
en vlsta da lnosslbllldade de una
|lscallzaao e|etlva.
Para estlnar o lnacto da roduao
de lenha e carvao sobre a vegetaao natlva,
|oran sonadas suas rodues e dlvldldas
ela area de nata natlva. ^ roduao de
carvao |ol trans|ornada en roduao de
lenha, adnltlndo-se que 19n
3
de lenha
|ornean una tonelada de carvao. Cono
arte da lenha no senl-arldo ode vlr de
areas conslderadas asto natlvo, |ol |elto,
tanben, o cal cul o dl vl dl ndo-se as
rodues ela sona das areas de nata e
asto natlvos. ^s dl|erenas re|leten o eso
do asto natlvo en cada nunlcilo, nas
oden lndlcar, tanben, quanto as areas
de asto estarlan contrlbulndo ara a
roduao de lenha e carvao. Ouanto nalor
a contrlbulao, nals degradadas deven ser
as areas de asto, do onto de vlsta de
reservaao da vegetaao natlva.
Para slnll|lcar a aresentaao, os
nunlcilos |oran searados en dols
gruos: os que ossuen roduao de lenha
nalor que un netro cublco or hectare e
os con roduao nenor que un netro
cublco or hectare (Tabela 2). Esse e un
valor arbltrarlo e razoavelnente conservador
en ternos de caacldade de roduao de
lenha na caatlnga. ^ caatlnga roduz,
geralnente, de 40 a 100n
3
/ha (ou estereo/
hectare, cono serla nals arorlado), en
corte raso, ou seja, cortando toda a
vegetaao e delxando tocos ouco aclna
do solo. ^ssln, un valor de 1n
3
/ha delxa,
cono nedla geral nunlclal, de 40-100
anos de recueraao de cada area antes de
ser novanente cortada.
Ha dlvlsao ela area de nata natlva,
nultos nunlcilos, en cada estado,
tlveran valores nalores que 1n
3
/ha, e
alguns, valores ben nals altos que a
roduao rovavel se toda a area de nata
tlvesse sldo cortada. Sels dos dez estados
anallsados tlveran cerca de 60 de seus
nunlcilos aclna do llnlte, e a nenor
roorao |ol de 35 no Rlo Crande do
Horte. Tals dados oden resultar de |alhas
na base de dados do lBCE, da contrlbulao
dos astos lantados e de ln|ornaao
equl vocada da roduao de natas
lantadas, nas os nunlcilos con valores
7abela 4 - Prlnclpals produtos do extratlvlsmo nos estados nordestlnos, com
nfase no seml-rldo {em toneladas, exceto quando especlflcado}.
Produto AL 8A C HA P8 P P| kN S 10
3
k$
/no|oce, scmcn|c 2 24 29 !7! - ! 43 ! 9 72
/n|co, cesce - !7 0 0 0 ! 0 0 - 4
0eceu, coco - 2 !54 943 - - !39 0 - !!5
0eceu, emcnooe (!0
3
|) - 0 0 !!4 0 - 7 - - 37.094
0u|||, coco - 8 4 570 - - 3.293 - - 539
0u|||, ce|ne - 8 8 700 - 5 3 - - !
Cenece, cce - ! 5.0!9 !38 7 0 350 304 - 2.5!
Cenece, ce|ne - 3 .874 7 7 27 4.34 !.!! - !.74!
Cenece, c - !9 3.074 304 7 - 3.305 2! - .784
Cenece, |co - 0 2.3!5 43 0 - 385 24 - !.42
Ceoe, f|ce - 0 !95 - - 0 !! - - !
Ceveo (!0
3
|) ! !57 !!9 !40 !7 2! 3 ! 48.330
|s|eces (!0

un|oeocs) 0,! !,5 !0,5 0,9 !,2 !, 5,4 !,4 0,2 8.90
|cnne (!0

m
3
) 0,! 5,2 4,2 3,0 0,9 !,3 !,9 0,9 0,3 5.475
||cu|, coqu||no 2 32 0 ! - - - - - !4!
||cu|, fo|ne ! .439 - - - - - - - 35
Veoc|e |oe (!0
3
m
3
) !7 740 !42 489 39 !5 !!7 !5 !7.8!2
Venece, f u|o 5 !35 ! - !3 ! ! !.002 545 755
Vo|cs (!0
3
un|oeocs) ! !!3 402 24 74 78 !09 25 !0 937
Vu|c|, fu|o - ! 33 58 - !4 5 - 0 5
O|||c|ce, scmcn|c - - 234 - !70 - - !! - !
Ou|cu|, coco 5 !80 ! - - 8 - - -
|cqu|, fu|o - 332 !55 423 - 30 402 - - 485
||eeve - !!.395 ! - - !4 - - - 8.43
|||omce, fu|o !4 44 40 72 434 !5 23 !4 !43
|os|cs (!0
3
un|oeocs) - !9! - 3 3 8 540 - ! 70!
!ecccce, fu|o - 34 !00 4 - !9 5 33 - 49
!|mc, c|c - 24 42 3 - 2 4!9 - - 4!8
!ucum, f|ce - - 0 4 - 40 33 - - !0
Omcu, f u|o 35 5.!95 !4 ! !.8!2 !.540 !20 !29 !2 !.97!
V|es (!0
3
un|oeocs) - 35 24 3 2! 78 30 - 2 37
68
anornalnente altos nerecen atenao.
Deve-se lenbrar que lenha e carvao
rovenlentes de natas lantadas sao
reglstrados searadanente, nos censos de
sllvlcultura, e nao de extratlvlsno. Ho
entanto, nultos nunlcilos tlveran valores
bastante balxos, nostrando que sua
vegetaao natlva ernanece sen nalor
lnacto de corte.
Conslderando as areas de nata e
asto natlvos houve un nunero ben
nenor de nunlcilos aclna da roduao
llnlte (1n
3
/ha), en quase todos os estados,
exceto |lnas Cerals e |aranhao, que
tl veran nal s da netade de seus
nunlcilos, aclna desse llnlte. |etade dos
nunlcilos do Ceara, e nenos de 26 dos
nunlcilos no restante dos estados
tanben aresentaran valores aclna da
roduao llnlte (1n
3
/ha). ^ dl|erena entre
os dols calculos aonta ara una ressao
grande sobre a vegetaao das astagens
natlvas en ^lagoas, Sergle, Paraiba,
Pernanbuco e Rlo Crande do Horte.
De nanelra geral, as roores nao
sao alarnantes, nas lnslran culdado,
rlnclalnente conslderando o lnacto
sobre a blodlversldade, que extraola a reo-
cuaao con a renovaao da blonassa. ^
roduao de lenha e carvao envolve o corte
raso anual de nllhares de hectares, e os
e|eltos sobre a blodlversldade nao sao ben
conhecldos, nas alguns oden ser
avallados. |ultos anlnals erden
lnedlatanente seu habltat, e a renovaao
da vegetaao leva nultas dezenas de anos,
ao longo de todo o rocesso sucesslonal.
^len dlsso, nulto teno deols que a
blonassa atlnge un atanar senelhante
ao orlglnal, a conoslao |loristlca alnda e
dl|erente. ^ regeneraao da oulaao de
algunas esecles na caatlnga e nulto lenta
(Sanalo e| o|. 1998), nultas das quals
desenenhan un ael critlco no
|orneclnento de allnento aos anlnals,
atraves de sua |loraao e |rutl|lcaao
(|achado e| o|. 1997). Os levantanentos
|ltossoclologlcos tn revelado un nunero
grande de esecles reresentadas, nos
locals anostrados, or un unlco lndlviduo
(Sanalo 1996). Tals lndlviduos oden nao
rebrotar, suas senentes oden estar
ausentes e suas lntulas oden nao se
estabelecer, de |orna que a esecle serla
ellnlnada do local. Hao se conhece a
extensao do roblena e nen cono a
ellnlnaao desse lndlviduo a|etarla a
dlstrlbulao da esecle e a sua area de
ocuaao total. Dessa |orna, nulto nals
ln|ornaao e necessarla antes que lanos
de nanejo arorlados sejan traados. Por
outro lado, lndeendente da exlstncla de
lanos adequados a exloraao nao
cessara, e a extraao de lenha e outros
rodutos nadel rel ros ten grande
lnortncla econnlca ara as oulaes
que dela deenden. Por lsso, nesno
sendo dl|icll, e necessarlo se tonar
declses buscando conclllar o uso e a
conservaao dos recursos blologlcos, alnda
que sen dlsor de ln|ornaes conletas.
Co|eta de p|antas |so|adas
Dlversas lantas sao llstadas nos
censos do lBCE ara os estados
nordestlnos, cono tendo rodutos de
extratlvlsno. ^ nalorla ten valor balxo e e
roduzlda en una so arte do senl-arldo,
nultas vezes de |orna nals concentrada
en un unlco estado. Os rodutos que se
destacan, en toda a reglao, sao o babau
(R$37 nllhes), carnauba (12 nllhes),
l aava (R$9 nl l hes), unbu (R$2
nllhes), nangaba (R$0,8 nllhao), burltl
(R$0,6 nllhao), llcurl (R$0,5 nllhao) e
equl (R$0,5 nllhao) (Tabela 4). Ho
entanto, a nalor arte da roduao de
babau e laava esta |ora da reglao da
Caatlnga, o nesno acontecendo con
artes conslderavels das de nangaba, burltl
e equl. ^ssln, carnauba, unbu e llcurl sao
os rodutos nals lnortantes das areas
nals tilcas da Caatlnga.
^lguns rodutos sao orlglnarlos de
extratlvlsno e tanben de culturas, ols
oden ser coletados da vegetaao natlva
ou esontnea, e oden tanben ser
cultlvados. O caso tilco e o do caju, seja
aroveltado cono |ruto ou castanha. Ha
verdade, en nultos casos, a llnha dlvlsorla
entre extratlvlsno e cultlvo e ouco nitlda,
e algunas esecles sao re|erldas cono
senl -donestl cas ou en vl as de
69
donestlcaao (Claconettl 1993). Ho
rocesso de col eta e conun haver
ln|luncla do honen na dlsersao das
lantas. Essa ln|luncla ode ter varlos
nivels, ate o llnlte do recolhlnento dos
roagul os e seu cul tl vo en l ocal s
eseci|lcos, que ja e a agrlcultura. Una
ln|luncla |orte ode ser detectada, alnda
hoje, en varlas conunldades lndigenas,
atraves do |avoreclnento da roagaao
das lantas utels nas vlzlnhanas das suas
roas ou locals de noradla (^lbuquerque
1999). E ossivel que lsso tenha ocorrldo
en areas de caatlnga, antes da colonlzaao
euroel a, nas nao se conhecen
evldnclas. Con una ossivel exceao ara
o babau e a carnauba, nao arece haver
aglonerados de lantas utels no nelo da
vegetaao natlva que ossan ser atrlbuidos
a lntenclonalldade hunana. Por outro lado,
ocorre a trans|erncla de lantas natlvas
ara jardlns e qulntals, que se constltul en
un asso ara a agrlcultura, e o uso nulto
dlssenlnado de varlas lantas, ou suas
artes, colhldas dlretanente das |ornaes
vegetals natlvas. Essas lantas oden vlr
a ser cultlvadas, ate en larga escala, caso
haj a una denanda nal or or seus
rodutos. Entretanto, a questao da
denanda nao e slnles, na nedlda en que
lnterage con a o|erta e o conheclnento
do otenclal de uso.
Do onto de vlsta da conservaao da
vegetaao natlva, o lncrenento do uso ode
levar a un nalor lnteresse na reservaao
da esecle e da vegetaao onde ela ocorre,
nas ode tanben ter o e|elto oosto,
levando a una coleta excesslva, destrulao
da vegetaao do entorno durante a coleta e
ao corte da vegetaao natlva ara abrlr
esao ara o novo cultlvo. Cabe as
lnstltules governanentals controlar o uso
e regular o lncentlvo a exloraao das
esecles natlvas. Ha, alnda, una lntensa
controversla sobre o uso da blodlversldade
natlva e quen dela se bene|lcla, ar-
tlcularnente, quanto as lantas nedlclnals
que oden orlglnar nedlcanentos con
|aturanentos nlllonarlos.
O uso das lantas natlvas e nulto
dlverso, e en ternos ratlcos, ode ser
dlvldldo elo tlo de roduto |ornecldo:
ol eos |l xos, ceras, l atex e rodutos
qui nl cos, |l bras, al l nentos, ol eos
essenclals, nedlclnals, e nadelras.
Ha nultos trabalhos dlsersos sobre
o uso de lantas eseci|lcas, nas oucos
sobre o conjunto dos usos (Sanalo e| o|.
1987). ^lguns deles trazen llstas de
esecl es, nas, geral nente, sen a
reocuaao en locallza-las nas areas da
Caatlnga. Serla ldeal, ortanto, que essas
llstas |ossen con|rontadas con a llsta geral
da |lora da area de caatlnga. Entretanto,
essa llsta nao exlste alnda, e nesno as
llstas arclals, cono a das lenhosas da
Caatl nga (Rodal S |el o 1999), sao
reconhecldanente lnconletas, ela
enorne dl|lculdade de sua elaboraao.
|eos f|xos
^s rodutoras natlvas de oleo tn a
nalor exressao conerclal no extratlvlsno
nordestlno, excetuando-se lenha e carvao.
\arlas lantas sao exloradas: babau,
equl, llcurl, ourlcurl, oltlclca e andlroba.
Cono ja nenclonado, o babau ocorre
rlnclalnente no |aranhao, |ora da area
da Caatlnga. ^ roduao nos nunlcilos
lncluidos cono da Caatlnga e nenor que
20 do total. O equl e una lanta nals
caracteristlca do cerrado e so aarece en
areas de caatlnga quando essa |ornaao
se nlstura a de carrasco ou cerrado, cono
na Chaada do ^rarle (nlcrorreglao do
Carlrl), a zona de nalor roduao no Ceara.
Ha una roduao razoavel de equl no
norte de |lnas Cerals, rlnclalnente na
nlcrorreglao de |ontes Claros. ^ andlroba,
alen do equeno valor de roduao, ocorre
con nals abundncla no |aranhao, |ora
da area da Caatlnga.
^s rodutoras caracteristlcas da
Caatlnga sao o llcurl e o ourlcurl, alnelras
do gnero 5go|os, e a oltlclca. O llcurl e
exlorado quase que excluslvanente na
Bahla, rlnclalnente nas nlcrorregles de
Jacoblna, ltaberaba e Euclldes da Cunha.
^len da roduao de coqullhos, dos quals
se extral o oleo, as alnelras roduzen cera
nas |olhas. O lnteresse en un ou outro
roduto ten varlado ao longo do teno, e
nao sao conativels orque o corte das
70
|olhas leva a una nenor roduao de
|rutos (Sanalo e| o|. 1987). Con lsso e
con a ln|luncla das secas na |rutl|lcaao,
as sa|ras de oleo tn sldo nulto varlavels.
Ourlcurl e llcurl sao nones vulgares de
esecles que se con|unden, sendo o llcurl
nals caracteristlco na Bahla. O ourlcurl e
exlorado quase na nesna area, na Bahla,
nas tanben en Pernanbuco,
rl ncl al nente na nl crorregl ao de
Caranhuns, nunlcilo de Paranatana.
^ oltlclca ocorre ao longo das
nargens de cursos de agua do senl-arldo
do Ceara, Paraiba e Rlo Crande do Horte.
O vale do Jaguarlbe e o nalor rodutor,
destacando-se a nlcrorreglao do nedlo
Jaguarlbe. Cono as areas das nargens dos
rlos sao areas re|erenclals de agrlcultura,
as oltlclcas sao cortadas e, geralnente, nao
sao relantadas ou nesno delxadas
regenerar naturalnente. Desse nodo, a
roduao ten dlnlnuido, sendo que no
lniclo da decada de 80 atlngla 10 nll
toneladas, ja nenor que o auge de decadas
anterl ores (Sanal o e| o|. 1987), e
atualnente nal chega a 5 desse valor.
|esno assln, a sua exloraao alnda
o|erece a oortunldade de conblnar
extratl vl sno con conservaao da
vegetaao natlva.
Outras lantas otenclals rodutoras
de oleos tn sldo llstadas ara o Hordeste
(Sanalo e| o|. 1987), lnclulndo lnhao e
|avelelra, que tn boa dlstrlbulao no senl-
arldo. Estudos recentes anllan essas
llstas e tanben se aro|undan nas
caracteristlcas dos oleos das esecles de
Euhorblaceae (Sllva 1998). Entretanto,
sua exloraao contlnua sen desertar
lnteresse econnlco, devldo a balxa
rodutlvldade e dl|lculdade de coleta das
senentes. ^lnda que exlsta un otenclal
de exloraao |utura, o nesno e lncerto e
nao devera ser atlngldo a curto razo.
Ceras, |tex e produtos qum|cos
^ carnaubelra e a grande rodutora
natlva de cera no Hordeste (lnclulndo alha,
o e oleo) (Tabela 4). ^ esecle ocorre nos
vales lnundavels dos estados do Ceara,
Plaui e Rlo Crande do Horte, rlncl-
alnente nos rlos Jaguarlbe, Coreau,
^carau, Parnaiba, |ossoro e ^u. En
1970, a SUDEHE estlnou que essa lanta
cobrla una area de 180 a 250 nll hectares
(Sanalo e| o|. 1987), e, cono os nivels
de roduao alnda estao en atanar
senelhante ao dessa eoca, estlna-se que
a area deve ser aroxlnadanente a
nesna. ^esar de exlstlr algun lantlo da
esecle, a nalor arte da area e de
vegetaao natlva. O tlo de caatlnga ao
qual esta assoclada e bastante ecullar,
devldo as condles de lnundaao de seus
l ocal s de ocorrncl a. Seu uso e
conservaao oderlan ser conblnados,
nas a vegetaao assoclada as carnaubelras
nao aresenta l nteresse ara os
exl oradores de cera e, ortanto,
necessltarla de una roteao eseclal.
^len da cera de carnauba, e tanben
extraida cera do llcurl. ^ roduao ocorre
nas nesnas areas da roduao de oleo,
na Bahla, ja descrltas aclna.
^ roduao de latex e gonas e nulto
balxa no Hordeste, excetuando-se os
lantlos de serlnguelra nas areas nals
unldas. Ha aenas equenas extraes de
gonas de nangabel ra, nanl oba e
naaranduba, que totallzan nenos de
una dezena de toneladas e de alguns
nllhares de reals, sendo a Bahla o nalor
rodutor de todas elas. En tenos
assados, rlnclalnente quando as
guerras lnedlran o acesso a borracha da
^sla, ja houve nalor extraao de latex de
nanlobas (Mon||o| s.). Entretanto, a
rodutlvldade e balxa e nao chega a agar
a nao-de-obra ara coleta, nao havendo
ersectlva de nalor extratlvlsno que o
atual.
Outros conostos oden ser
extraidos das lantas natlvas, cono
nucllagens e rlncilos atlvos dlversos.
O unlco que nereceu destaque no ultlno
censo |ol a casca do anglco, cuja extraao
concentra-se en Pernanbuco (Parna-
nlrln) e na Bahla (^ndorlnha), nas ja |ol
bastante dlssenlnada en outras areas de
caatlnga e de cerrado. O tanlno do anglco
e cada vez nenos utlllzado na curtlao de
couros, sendo substltuido or rodutos
7l
slntetlcos e sals. Por lsso, a roduao ven
calndo ha decadas, de dezenas de nllhares
de toneladas nas decadas de 50-60, a
oucos nllhares de toneladas no lniclo da
decada de 80 (Sanalo e| o|. 1987), ate
aenas algunas dezenas de toneladas no
ultlno censo.
Ha outras osslbllldades de uso
ouco exloradas no Hordeste. ^s
saonlnas oden ter varlos usos, cono as
extraidas conerclalnente do joazelro, que
entran na conoslao de asta de dentes.
O uso da nalorla desses conostos assa
ela ldentl|lcaao e quantl|lcaao de sua
resena nas lantas, deternlnaao de una
|orna e|lclente e de balxo custo de extraao,
ldentl|lcaao do otenclal de utlllzaao en
rodutos conerclals, estabeleclnento de
roduao lloto e nontagen de estrateglas
de venda. E un rocesso conlexo e
denorado que requer esqulsa e
lnvestlnento de longo razo, alen de que
sua vlabllldade deende de lnteresse
governanental ou de enresas de grande
orte. Conslderando que lantas de regles
arldas tenden a una nalor roduao de
conostos secundarlos do que as de
regles nals unldas, que o otenclal de
roduao dessas lantas e alnda
desconhecldo e que os rodutos extraidos
oden ter alto valor, serla lnteressante
destlnar nalor atenao ao tena.
||oras
^s |lbras extraidas de lantas natlvas
reglstradas no censo do lBCE de 1995/1996
|oran alha de burltl, caroa, tucun e laava
(Tabela 4). Entre elas, a laava alcanou o
nalor valor (R$9 nllhes), nas |ol quase toda
roduzlda |ora da reglao da Caatlnga,
eseclalnente no sul da Bahla. Dos outros
estados do Hordeste, Pernanbuco era o
nalor rodutor de laava, en nunlcilos
da reglao do ^greste, nas en quantldade
ouco nalor que un nlleslno da roduao
da Bahla. ^s rodues das outras |lbras
tlveran valores nulto balxos, atlnglndo ara
todo o Hordeste aenas 61, 16 e 10 nll reals,
resectlvanente. Entre essas ultlnas, as
alhas de burltl sao nals roduzldas no
|aranhao, nas areas dos alagados que
entrenelan os cerrados de Barrelrlnhas e
Prlnelra Cruz.
^ |lbra nals caracteristlca da Caatlnga
e o caroa, roduzldo rlnclalnente no Ceara
(nunlcilo de lblalna). Sua roduao ja |ol
nalor, nas |ol sendo substltuida, rlnelro
elo agave, e deols elas |lbras slntetlcas
(Sanalo e| o|. 1987). Desde a decada de
80 a roduao esta establllzada no atanar
atual. O tucun e roduzldo en Pernanbuco
e Plaui, en equena escala. Hao arece que
haja otenclal, nalor que o atual, ara
exloraao |utura de rodutoras de |lbras.
A||mentos
\arlas artes das lantas oden ser
utlllzadas ara allnentaao: raizes, tuberas,
caules, selva, |olhas, |lores, senentes e
|rutos, nas redonlnan os ultlnos, que sao
os unlcos a constaren na llsta dos rodutos
do extratlvlsno do Hordeste. Unbu,
nangaba, ltonba, nurlcl e taereba (caja)
sao os rlnclals. Outros |rutos natlvos sao
cultlvados en escala agricola e |oran
excluidos desse texto, cono, rlnclalnente,
o caju e, tanben, o caja.
O unbu e una |ruta tilca da
Caatl nga, rl ncl al nente da Bahl a,
Pernanbuco e Paraiba, e ten un grande
otenclal de exloraao, con a roduao
da ola congelada. ^s vantagens que esse
slstena o|erece sao o rocessanento
roxlno ao local de roduao, unldades
rocessadoras de balxo custo e o|erta do
roduto or razo ben nals longo que o
de roduao (o unbuzelro, cono quase
todas as natlvas, ten sa|ras de duraao
nulto curta). Ha Bahla, a roduao
esalha-se elas nesorregles Centro-Sul,
Centro-Horte, Hordeste e \ale do Sao
Franclsco. En Pernanbuco e Paraiba, a
roduao val do agreste ao sertao.
^ roduao de nangaba redonlna
nas areas costelras do Rlo Crande do Horte
e Sergle, en locals nals de restlnga que
de caatlnga, enbora atlnja algunas areas
de caatlngas de arela e de cerrado na Bahla.
Os |rutos tn bon valor de nercado e ha
lantlos conerclals en exansao. O nurlcl
ocorre, tanben, nos locals arenosos
72
roxlnos a costa (Ceara e |aranhao), nas
e nals tilco dos solos arenosos do lnterlor,
tanto en areas de cerrado cono de
caatlnga de arela (reglao do Sao Franclsco:
Clorla, B^ e Petrolndla, PE). ^ roduao,
que se esalha or quase todos os estados
nordestlnos, ten un valor relatlvanente
balxo ela ouca nassa conestivel dos
|rutos. ^ ltonba tanben ten ouca
nassa conestivel, valor unltarlo balxo e
roduao dlssenlnada en todos os
estados nordestlnos. Ela e nals tilca de
areas relatlvanente unldas, ocorrendo das
natas unldas e secas as caatlngas de
agreste. O taereba e una |ruta tilca de
areas unl das e subunl das, ben
dlssenlnado en todo o Hordeste, so
aarecendo na Caatlnga quando lantado.
Ha Caatlnga, o taereba e exlorado nas
regles costelras, de nalor reclltaao
(Fortaleza, Leste Potlguar), nos llnltes nals
unldos do agreste e nas regles serranas
e es de serra do Ceara (Carlrl, Baturlte) e
do Rlo Crande do Horte (Portalegre, Sao
Joao do Sabujl)
Haturalnente, nultos outros |rutos
sao consunldos sen que sua roduao seja
reglstrada. Crande arte deles sequer e
conerclallzada e e consunlda dlretanente
elo coletor ou seus |anlllares. ^lguns sao
coletados da vegetaao natlva e outros dos
qulntals das resldnclas, das nargens de
cercas, canlnhos e cursos d'agua e de
arvores lsoladas reservadas no nelo dos
canos de cultlvo. Hao ha una llsta das
esecles |ruti|eras da Caatlnga, nas a llsta
das |ruti|eras nordestlnas, elaborada or
Plnto (1993), deve lnclulr a nalor arte delas,
enbora lnclua tanben esecles que nao
ocorren nessa area (^nexo 4).
^ exansao do cultlvo das natlvas ten
cono llnltaes o desconheclnento do
otenclal de nercado e das tecnlcas de
roduao en larga escala de |rutelras so
cultlvadas ara uso donestlco, alen do
longo razo entre o lantlo e a roduao
establllzada ara nultas esecles. ^s
equenas quantldades de nassa conestivel
e as eocas de |rutl|lcaao nulto curtas sao
caracteristlcas lndesejavels que oden ser
nelhoradas con un rocesso de seleao e
nelhoranento genetlco, aroveltando a
varlabllldade exlstente. Esse ode ser un
rocesso longo e, or lsso, deverla ser
lnlclado o quanto antes.
|eos essenc|a|s
|ultas sao as lantas rodutoras de
oleos essenclals no Hordeste (Sanalo e|
o|. 1987), nas nao ha exloraao reglstrada
elo lBCE. ^esar do otenclal rodutlvo
de algunas lantas ter sldo reconhecldo ha
nultos anos, rlnclalnente en estudos no
Ceara (Cravelro e| o|. 1981), seu uso nao
alcanou dlnensao conerclal. Os narne-
lelros (C|o|on s.) e outras esecles de
Euhorblaceae tn quantldades razoavels
de oleo e algunas tn anla dlstrlbulao
en Pernanbuco, eseclalnente no Sertao.
Esecles de outras |anillas tanben tn
otenclal de roduao de oleos essenclals
(Sanalo e| o|. 1987), entretanto, nao ha
un uso oular dos oleos essenclals que
requeren, ara sua obtenao, un rocesso
quinlco so|lstlcado denals ara ratlca
caselra, enbora slnles ara as lndustrlas.
Sua utlllzaao esta, geralnente, llgada a
lndustrla de cosnetlcos e rodutos de
llneza.
Hed|c|na|s
Ha una vasta llteratura reglonal sobre
o uso das lantas na nedlclna oular, e
centenas de esecles sao usadas ara os
nals dlversos |lns. En Pernanbuco, or
exenlo, un levantanento rellnlnar, en
aenas quatro nunlcilos, llstou nals de 400
lantas (\lctor 1990). Ha Bahla, o volunoso
trabalho do SEPL^HTEC (1979) clta
centenas de esecles. O entendlnento do
assunto e conllcado orque una nesna
lanta ode ser reconendada ara cura de
en|ernldades dl|erentes en dlstlntos locals
ou ate en un nesno local. \arlos gruos
na reglao tn conrovado a aao bene|lca
de nultas lantas e, a artlr dai, tn atuado
en duas llnhas de aao dl|erentes: alguns
tn dl|undldo o uso das lantas con e|elto
conrovado entre a oulaao, geralnente
trabalhando con conunldades obres,
enquanto outros tn tentado a extraao dos
rlncilos atlvos, cono lniclo de un rocesso
de lndustrlallzaao.
73
O uso oular tradlclonal, aesar de
anlanente dl|undldo, ten ouco lnacto
negatlvo na vegetaao natlva ols,
geralnente, as quantldades usadas sao
equenas, grande arte do naterlal ven de
lantlos donestlcos, sendo que ara nultas
esecles, aenas arte da lanta e colhlda,
sen ellnlna-la, e, quando a colhelta envolve
a ellnlnaao de lantas, nultos dos
coletores tradlclonals tn o culdado de nao
esgotar a oulaao. Por outro lado, o uso
ode ter un lnacto osltlvo, or aunentar
o lnteresse na reservaao de areas natlvas.
^ dl|usao de |ornas slnles de uso
e nelhor exenll|lcada elo rograna
Farnaclas \lvas, lnlclado na UFCE e hoje
con abrangncla reglonal (|atos 1999a).
O ^nexo 5 aresenta una llsta das lantas
seleclonadas or esse rograna, lnclulndo
algunas natlvas. Ha outros rogranas na
regl ao, geral nente conduzl dos or
organl zaes nao governanental s,
envolvendo algunas das lantas llstadas.
Ouase todos reconendan o lantlo das
esecles seleclonadas, buscando ouco
a|etar a vegetaao natlva.
^ extraao de rlncilos atlvos, a
|abrlcaao de nedlcanentos a artlr deles
e o teste de seus e|eltos dlretos e colaterals
e un rocesso caro, que requer un alto
lnvestlnento en equlanentos e nao-de-
obra quall|lcada. Ha oucas enresas no
Hordeste que lnvesten nesse rocesso, e
a quase totalldade dos novos nedlca-
nentos ven de nultlnaclonals. Essas
enresas oden ldentl|lcar o uso de una
lanta e assar a conra-la en quan-
tldades que aneacen sua sobrevlvncla na
vegetaao natlva. Entretanto, os reglstros
desses casos sao raros, cltando-se o
exenlo do jaborandl, usado ara extraao
da llocarlna. O rlsco nao e grande ols,
naturalnente, nao lnteressa as enresas
esgotar seu surlnento de naterla rlna,
e dessa |orna elas rocuran cultlvar as
lantas que usan. O jaborandl e o unlco
roduto do extratlvlsno llstado no censo
do lBCE de 1995/1996 ara |abrlcaao de
nedlcanento. Sua roduao e quase toda
no |aranhao, |ora da Caatlnga, esten-
dendo-se un ouco ara o Cerrado do
Plaui, e ja exlsten rorledades na reglao
lnlantando o cultlvo desta esecle.
O otenclal econnlco das lantas
nedlclnals ode ser grande, enbora seja
una questao conl exa. Un novo
nedlcanento ode custar nllhes de reals
nas ode dar un retorno nulto nalor.
^ nalor arte desse retorno |lca con a
lndustrla |arnacutlca, restando ouco
ara a reglao de orlgen da lanta, nesno
quando essa assa a ser cultlvada na
reglao. Esse desequllibrlo ten rovocado
un anlo novlnento de roteao ao uso
da blodlversldade, lnclulndo debates e
tentatlva de estabeleclnento de leglslaao
en nivel, lncluslve, lnternaclonal.
^lguns gruos governanentals tn
trabalhado na reglao con o teste de e|eltos
e o lsolanento de rlncilos atlvos, alguns
deles llgados a unlversldades |ederals, no
Ceara (|atos 1999b), ^lagoas (Sant'^na e|
o|. 1999) e Paraiba (^gra 1996). Una llsta,
sen duvlda lnconleta, das lantas
testadas ou en teste, esta aresentada no
^nexo 6. Cono o assunto ode envolver a
obtenao de atentes ou reglstros de uso,
o conheclnento obtldo nen senre e
anlanente dlssenlnado.
Hade|ras e ornamenta|s
^ roduao de nadelra, exceto ara
|lns energetlcos (lenha e carvao) e ara
obtenao de estacas, e nulto balxa nas
areas de caatlnga (Tabela 4). ^ vegetaao
tilca de caatlnga ten oucas arvores con
|uste adequado ara roduao de tabuas,
llnhas, vlgas, ostes, etc. ^lgunas esecles,
cono a barauna, a aroelra e outras
nadelrelras, sao nantldas quando a
caatlnga e cortada ara lantlo, elo
reconhecl nento de sua utl l l dade.
Eventualnente sao cortadas, ara una
llnha de telhado, un elxo de carro de bol
ou outra |unao, aesar da rolblao legal
de corte de barauna e aroelra, conslderadas
aneaadas de extlnao. ^ nalor roduao
de nadelra en toras da Bahla, |aranhao
e Plaui ven de areas |ora do blona
Caatlnga. Os outros estados tn roduao
nulto nenor e aenas o Ceara ten una
extraao razoavel en areas de caatlnga.
74
^ roduao de estacas ara cerca e
bastante dlssenlnada en toda a Caatlnga,
nas ocorre rlnclalnente no Ceara, onde
sao extraidas nals de 10 nllhes de
unldades (Tabela 4). |ultas esecles
contrlbuen ara essa roduao, nas o
sabla (M|moso coeso||n||/o||o Benth.),
ela sua qualldade, ven sendo nulto
exlorado, reduzlndo suas oulaes
natlvas. Por outro lado, a roduao de
lantlos conerclals conea a tonar o
lugar do extratlvlsno. Deols do Ceara, o
Plaui e o nalor rodutor de estacas.
Ha Bahla, a equena roduao de nultas
areas, chana a atenao.
^lgunas natlvas, elo seu carater
ornanental, sao usadas ara arborlzaao de
ruas, raas e jardlns, seja elo orte
(alnelras, en geral) ou ela |loraao (ls e
casslas, or exenlo). ^len desse uso, as
ornanentals natlvas tn un nercado restrlto
e alnda ouco estudado, cono lantas de
jardlns e lnterlores, e cono rodutoras de
|lores. Orquideas e bronellas tn conerclo
reconhecldo, nas nultos outros tlos de
lantas tn otenclal de exloraao alnda
ouco desenvolvldo. Hao ha una llstagen
das ornanentals natlvas ou ocorrentes no
Hordeste, e nen estudos sobre seu otenclal
atual, ou con seleao e nelhoranento.
^CR^, |.F. 1996. ||on|os Jo meJ|c|no oo|o| Jos
Co||||s ve||os, |o|o||o, 5|oz||. Edltora Unlao, Joao
Pessoa, PB. 125.
^LBUOUEROUE, S.C. S C.R.L. B^HDElR^. 1995. E||ect o|
thlnnlng and slashlng on |orage hytonass |ron a
caatlnga o| Petrollna, Pernanbuco, Brazll. |esqo|so
^|oecoJ||o 5|os||e||o J0: 885-891.
^LBUOUEROUE, U.P. 1999. |anejo tradlclonal de lantas
en regles neotrolcals. ^c|o 5o|on|co 5|os|||co
1J:307-315.
^LCOFOR^DO-FlLHO, F.C., E.\.S.B. S^|P^lO S |.J.H. ROD^L.
dados nao ubllcados. Conoslao |loristlca e
|ltossoclologla de una area de caatlnga arborea
no nunlcilo de Caruaru-PE. ^c|o 5o|on|co
5|os|||co.
^HDR^DE, C.O. 1977. ^|ons osec|os Jo qooJ|o no|o|o|
Jo |o|Jes|e. SUDEHE, Coordenaao de
lanejanento reglonal - Dlvlsao de Politlca Esaclal,
Recl|e, PE. 75.
^HDR^DE-Ll|^, D. 1957. Es|oJos /||oeo|J/|cos Je
|e|nom|oco. lnstltuto de Pesqulsas ^gronnlcas
de Pernanbuco, Recl|e. 41. (Hova serle, 2).
^HDR^DE-Ll|^, D. 1964. Hotas ara a |ltogeogra|la de
Crossos, |ossoro e ^rela Branca. ^no|s Jo
^ssoc|oJo Je Ge|o/os 5|os||e||os 1?: 29-48.
^HDR^DE-Ll|^, D. 1978. \egetaao. . 123-135 ln: 5oc|o
Jo |o|no||o. osec|os /|s|o|J/|cos (Llns, R.C.).
lnstltuto Joaquln Habuco de Pesqulsas Soclals
Recl|e, PE. (Serle Estudos e Pesqulsas, 9).
^HDR^DE-Ll|^, D. 1981. The caatlngas donlnlun. |eo|s|o
5|os||e||o Je 5o|Jn|co 4: 149-163.
^HDR^DE-Ll|^, D. 1989. ||on|os Jos coo||nos. ^cadenla
Brasllelra de Clnclas, Rlo de Janelro, RJ. 243.
^R^UJO, E.L., E.\.S.B. S^|P^lO S |.J.H. ROD^L. 1995.
Conoslao |loristlca e |ltossoclologlca de trs
areas de caatlnga. |eo|s|o 5|os||e||o Je 5|o|o|o
55: 595-607.
k|kNC|AS 8|8L|OGk||CAS
^R^UJO, F.S., E.\.S.B. S^|P^lO, |.^. FlCUElREDO, |.J.H.
ROD^L S ^.C. FERH^HDES. 1998a. Conoslao
|loristlca da vegetaao de carrasco, Hovo
Orlente CE. |eo|s|o 5|os||e||o Je 5o|Jn|co
?1: 15-26.
^R^UJO, F.S., E.\.S.B. S^|P^lO, |.J.H. ROD^L S |.^.
FlCUElREDO. 1998b. Organlzaao conunltarla do
cononente lenhoso de trs areas de carrasco en
Hova Orlente CE. |eo|s|o 5|os||e||o Je 5|o|o|o
58: 85-95.
CR^\ElRO, ^.^., ^.C. FERH^HDES, C.H.S. ^HDR^DE, F.J.^.
|^TOS, J.v. ^LEHC^R S |.l.L. |^CH^DO. 1981. O|eos
essenc|o|s Je |on|os Jo |o|Jes|e. Edles UFC,
Fortaleza, CE. 210.
DRU|OHD, |.^., P.C.F. Ll|^ S S.|. SOUZ^. 1982.
Soclabllldade de algunas esecles que ocorren
na caatlnga. . 32-33 ln: |esomos do Congresso
Haclonal de Botnlca, 30 - 1979. Socledade
Botnlca do Brasll, Cano Crande, |S.
DUOUE, J.C. 1980. O |o|Jes|e e os |oooo|os xe|/||os.
Escola Suerlor de ^grlcultura de |ossoro,
|ossoro, RH. 316. (Coleao |ossoroense,
143).
ECLER, v.^. 1951. Contrlbulao ao estudo da caatlnga
ernanbucana. |eo|s|o 5|os||e||o Je Geo|o/|o
1J: 65-77.
E|PER^lRE, L. 1985. \egetatlon de l'Etat du Plual, Bresll.
5oc|e|e Je 5|oeo|o||e 0: 51-163.
FERH^HDES, ^.C. 1996. Fltogeogra|la do senl-arldo. .
215-219 ln: ^no|s da Reunlao Eseclal da
Socledade Brasllelra ara o Progresso da Clncla,
4. Felra de Santana, B^.
Cl^CO|ETTl, D.C. 1993. Recursos genetlcos de |rutelras
natlvas do Brasll. . 13-27 ln: ^no|s do Slnoslo
Haclonal de Recursos Cenetlcos de Frutelras
Hatlvas, Cruz das ^lnas, B^, 1992. E|BR^P^-
CHP|F, Cruz das ^lnas, B^.
75
ClULlETTl, ^.|., R.|. H^RLEY, L.P. OUElROZ, |.R.\. B^RBOS^,
^.L. BOC^CE HET^ S |.^. FlCUElREDO. 2002. Plantas
endnlcas da caatlnga. .103-115 ln: vee|oJo
e /|o|o Jos coo||nos (S^|P^lO, E.\.S.B., ^.|.
ClULlETTl, J. \lRClHlO S C.F.L. C^|^RR^-ROJ^S, ed.).
^PHE / CHlP, Recl|e, PE.
CO|ES, |.^.F. 1979. Padres de caatlnga nos Carlrls
\elhos, Paraiba. D|sse||oJo Je Mes||oJo.
Unlversldade Federal Rural de Pernanbuco,
Recl|e, PE.
CUEDES, R.R. 1985. Llsta rellnlnar das anglosernas
ocorrentes no Raso da Catarlna e arredores,
Bahla. |oJ||oes|o J7: 5-8.
H^RLEY, R.|. 1996. Exenles o| endenlsn and
hytogeograhlcal elenents ln the caatlnga |lora.
. 219-227 ln: ^no|s da Reunlao Eseclal da
Socledade Brasllelra ara o Progresso da Clncla,
4. Felra de Santana, B^.
J^CO|lHE, P.T., ^.C. C^\^LC^HTl, H. BURCOS, S.C.P. PESSO^
S C.O. SlL\ElR^. 1973. Levantanento exloratorlo-
reconhecl nento de sol os do Estado de
Pernanbuco. Dlvlsao de Pesqulsa Pedologlca, vol.
1. Recl|e, PE. (Boletln Tecnlco 26, Pedologla 14).
LE|OS, J.R. 1999. Fltossocologla da vegetaao
caducl|olla eslnhosa da Serra da Calvara, Plaui.
D|sse||oJo Je Mes||oJo. Unlversldade Federal
de Pernanbuco, Recl|e, PE.
LlR^, O.C. 1979. Contlnuun vegetaclonal nos Carlrls
\elhos, Paraiba. D|sse||oJo Je Mes||oJo.
Unlversldade Federal de Pernanbuco, Recl|e, PE.
|^CH^DO, l.C.S., L.|. B^RROS S E.\.S.B. S^|P^lO. 1997.
Phenology o| caatlnga secles at Serra Talhada,
PE, Hortheastern Brazll. 5|o||o|co ?9: 57-68.
|^TOS, F.J.^. 1999a. Farnaclas vlvas - un rojeto ara
reservaao de lantas nedlclnals do nordeste e
seu aroveltanento no slstena de saude ubllca
local. . 83-88 ln: ^no|s Plantas do Hordeste
vorksho Ceral, 1 Recl|e, 1996. Royal Botanlc
Cardens, Kew.
|^TOS, F.J.^. 1999b. ||on|os Jo meJ|c|no oo|o| Jo
|o|Jes|e. Edles UFC, Fortaleza, CE. 80.
|EHEZES, R.S.C. S E.\.S.B. S^|P^lO. 2000. ^grlcultura
sustentavel no senl-arldo nordestlno. . 20-46 ln:
^||co||o|o, sos|en|o||||JoJe e o sem|-J||Jo
(OLl\ElR^, T.S., R.E. RO|ERO, R.H. ^SSlS JR. S J.R.C.S.
SlL\^, ed.). Socledade Brasllelra de Clncla do Solo/
Unlversldade Federal do Ceara, Fortaleza, CE.
||^. 1997. Os ecoss|s|emos ||os||e||os e os ||nc|o|s
moc|ooe|o|es Jo Jesenoo|o|men|o: Subsidlos ao
lanejanento da gestao anblental. |lnlsterlo do
|elo ^nblente, Recursos Hidrlcos e ^naznla
Legal, Brasilla, DF. 188.
|ORElR^, ^.^.H. 1977. Relevo. . 1-45 ln: l5GE -
Geo|o/|o Jo 5|os||. |e|Jo |o|Jes|e. lBCE, Rlo
de Janelro, RJ.
H^SCl|EHTO, |.P.S.C.B., H.T.S. H^SCl|EHTO, |.E.^.
OLl\ElR^, J.H. C^R\^LHO, F.C. ^LCOFOR^DO FlLHO S
C.|.|. S^HT^H^. 1999. Levantanento rellnlnar,
ldentl|lcaao botnlca e valor nutrltlvo de lantas
|orragelras da Bacla do Parnaiba. . 22-32 ln:
^no|s Plantas do Hordeste vorksho Ceral, 1
Recl|e, 1996. Royal Botanlc Cardens, Kew.
PERH^|BUCO. 1998. D|ons||co Jo se|o| /|o|es|o| Jo
es|oJo Je |e|nom|oco. Coverno do Estado de
Pernanbuco - Desenvol vl nento Fl orestal
lntegrado do Hordeste do Brasll, Recl|e, PE. 60.
PlHTO, C.C.P. 1993. Recursos genetlcos de |rutelras
natlvas na reglao Hordeste do Brasll. . 81-86 ln:
^no|s do Sl nosl o Hacl onal de Recursos
Cenetlcos de Frutelras Hatlvas, Cruz das ^lnas,
B^, 1992. E|BR^P^-CHP|F, Cruz das ^lnas,
B^.
PR^DO, D.E. 1991. ^ crltlcal evaluatlon o| the |lorlstlc llnks
between Chaco and Caatlngas vegetatlon ln South
^nerlca. 1ese Je Joo|o|oJo. Unlverslty o| Salnt
^ndrews, Salnt ^ndrews.
OUElROZ, L.P. 2002. Dlstrlbulao das esecles de
Legunlnoseae na caatlnga. . 141-153 ln:
vee|oJo e /|o|o Jos coo||nos (S^|P^lO, E.\.S.B.,
^.|. ClULlETTl, J. \lRClHlO S C.F.L. C^|^RR^-ROJ^S,
ed.). ^PHE / CHlP, Recl|e, PE.
R^TTER, J.^., C.P. ^SKEv, R.F. |OHTECO|EHRY S D.R.
ClFFORD. 1978. Observatlons on |orests o| sone
nesotrohlc solls ln central Brazll. |eo|s|o
5|os||e||o Je 5o|Jn|co 1: 47-58.
RlZZlHl, C.T. 1979. 1|o|oJo Je /||oeo|o/|o Jo 5|os||. \ol.
2. HUClTEC/EDUSP, Sao Paulo, SP.
ROD^L, |.J.H. 1992. Fltossoclologla da vegetaao
arbustlvo-arborea en quatro areas de caatlnga en
Pernanbuco. 1ese Je Doo|o|oJo. Unlversldade
Estadual de Canlnas, Canlnas, SP.
ROD^L, |.J.H., |.F. S^LES S S.J. |^YO. 1998. ||o|es|os
se||onos Je |e|nom|oco: locallzaao e
conservaao dos renanescentes dos brejos de
altltude, Pernanbuco - Brasll. UFRPE, Recl|e, PE.
25.
ROD^L, |.J.H. S ^.L. |ELO. 1999. Levantanento
rellnlnar das esecles lenhosas da caatlnga de
Pernanbuco. . 53-62 ln: ^no|s Plantas do
Hordeste vorksho Ceral, 1 Recl|e, 1996. Royal
Botanlc Cardens, Kew.
ROD^L, |.J.H., L.|. H^SCl|EHTO S ^.L. |ELO. 1999.
Conoslao |loristlca de un trecho de vegetaao
arbustlva caducl|olla, no nunlcilo de lblnlrln,
Pernanbuco, Brasll. ^c|o 5o|on|co 5|os|||co 1J:
14-29.
ROD^L, |.J.H. S E.\.S.B. S^|P^lO. 2002. ^ vegetaao do
blona caatlnga. .11-24 ln: vee|oJo e /|o|o Jos
coo||nos (S^|P^lO, E.\.S.B., ^.|., ClULlETTl, J.
\lRClHlO S C.F.L. C^|^RR^-ROJ^S, ed.). ^PHE / CHlP,
Recl|e, PE.
S^LES, |.F., S.J. |^YO S |.J.H. ROD^L. 1998. ||o|es|os
se||onos Je |e|nom|oco: un checkllst das lantas
vasculares dos brejos de altltude. UFPRE, Recl|e,
PE. 97.
S^|P^lO, E.\.S.B. 1996. Fltossoclologla. .191-202 ln:
|esqo|so |o|Jn|co no|Jes||no: rogresso e
ersectlvas (S^|P^lO, E.\.S.B., S.J. |^YO S |.R.\.
B^RBOS^, ed.). Socledade Botnlca do Brasll/ Seao
Reglonal de Pernanbuco, Recl|e, PE.
S^|P^lO, E.\.S.B., D. ^HDR^DE-Ll|^ S |.^.F. CO|ES. 1981.
O gradlente vegetaclonal das caatlngas e areas
anexas. |eo|s|o 5|os||e||o Je 5o|Jn|co 4: 27-30.
S^|P^lO, E.\.S.B., E.L. ^R^UJO, l.H. S^LCEDO S H. TlESSEH.
1998. Regeneraao da vegetaao de caatlnga aos
corte e quelna, en Serra Talhada, PE. |esqo|so
^|oecoJ||o 5|os||e||o JJ: 621-632.
S^|P^lO, Y., E.\.S.B. S^|P^lO S E. B^STOS. 1987.
|o|Jme||os o|o Je|e|m|noJo Je ||o||JoJes Je
esqo|sos o|oecoJ||os no |o|Jes|e sem|-J||Jo.
Deartanento de Econonla - Pl|ES/UFPE,
Recl|e, PE. 224.
76
S^HT'^H^, ^.E.C., R. LE|OS, L.|. COHSER\^, L.|.C. REBOU^S,
|.|.S. HU|BERTO S ^.F. S^HTOS. 1999. Plantas
nedlclnals e utels do estado de ^lagoas. . 97-103
ln: ^no|s Plantas do Hordeste vorksho Ceral, 1
Recl|e, 1996. Royal Botanlc Cardens, Kew.
S^HTOS, |.F.^.\., |.R. RlBElRO S E.\.S.B. S^|P^lO. 1992.
Senelhanas vegetaclonals en sete solos de
Caatlnga. |esqo|so ^|oecoJ||o 5|os||e||o ?7:
305-314.
SEPL^HTEC - B^. 1979. lnoen|J||o Je |on|os
meJ|c|no|s Jo es|oJo Jo 5o||o. SEPL^HTEC,
Salvador, B^. 1201.
SlL\^, F.B.R., C.R. RlCHE, J.P. TOHHE^U, H.C. SOUZ^ HETO,
L.T.L. BRlTO, R.C. CORREl^, ^.C. C^\^LC^HTl, F.H.B.B.
SlL\^, ^.B. SlL\^, J.C. ^R^UJO FlLHO S ^.P. LElTE. 1994.
oneomen|o o|oeco||co Jo no|Jes|e:
dlagnostlco do quadro natural e agrossoclo-
econnlco. 2v. E|BR^P^ - CP^TS^/CHPS,
Petrollna, PE.
SlL\^, S.l. 1998. Euhorblaceae da caatlnga: dlstrlbulao
de esecles e otenclal oleaglnoso. . 1ese Je
Doo|o|oJo. Unlversldade de Sao Paulo, Sao
Paulo, SP.
SlL\^, \.|. 1988. Conoslao botnlca e rotelca da
astagen e da dleta e desenenho de bovlnos
en caatlnga natlva e nanlulada. D|sse||oJo Je
Mes||oJo. Unlversldade Federal do Ceara,
Fortaleza, CE.
SlL\^, \.|., J.^. ^R^UJO FlLHO, E.R. LElTE, \.L.^. PERElR^ S
S.^. UClETTE. 1995. |anlulaao da caatlnga e seu
e|elto sobre arnetros |ltossoclologlcos e de
roduao, en Serra Talhada, Pernanbuco. . 58-
61 ln: ^no|s da Reunlao da Socledade Brasllelra
de Zootecnla, 32. SBZ, Brasilla, DF.
SOUZ^, C.\. 1983. Estrutura da vegetaao da caatlnga
hloxero|lla do Estado de Sergle. D|sse||oJo Je
Mes||oJo. Unlversldade Federal Rural de
Pernanbuco, Recl|e, PE.
SOUZ^, |.J.H., |.L.R. |^RTlHS, Z.|.L. SO^RES, |.R.
FRElT^S-FlLHO, |.^.C. ^L|ElD^, F.S.^. PlHHElRO, |.^.B.
S^|P^lO, C.|.B.S. C^R\^LHO, ^.|.L. SO^RES, E.C.B.
CO|ES S R.^. SlL\^. 1994. Redlnenslonanento da
reglao senl-arlda do Hordeste do Brasll. ln: ^no|s
da Con|erncla Haclonal e Senlnarlo Latlno-
^nerlcano de Desertl|lcaao, Fortaleza. Fundaao
Esquel do Brasll, Brasilla, DF.
T^\^RES, S., F.^.F. P^l\^, E.J.S. T^\^RES, C.H. C^R\^LHO S
J.L.S. Ll |^. 1970. lnventarlo |lorestal de
Pernanbuco. Estudo rellnlnar das natas
renanescentes do nunlcilo de Ourlcurl, Bodoco,
Santa |arla da Boa \lsta e Petrollna. 5o|e||m Je
|eco|sos |o|o|o|s 8: 149-193.
T^YLOR, H.P. S D. Z^PPl. 2002. Dlstrlbulao das esecles
de Cactaceae na caatlnga. .123-125 ln: vee|oJo
e /|o|o Jos coo||nos (S^|P^lO, E.\.S.B., ^.|.
ClULlETTl, J. \lRClHlO S C.F.L. C^|^RR^-ROJ^S, ed.).
^PHE / CHlP, Recl|e, PE.
\^LE, F.L.C.C., |.R. FERH^HDES, J.^.^. PERElR^ e| o|. 1991.
Dlstrlto de lrrlgaao do Jaiba: vegetaao e nanejo
de solos. Del Rey Servlos de Engenharla, Belo
Horlzonte, |C.
\^SCOHCELOS-SOBRlHHO, J. 1941. ^s regles naturals de
Pernanbuco. ^|qo|oos Jo lns|||o|o Je |esqo|sos
^|onom|cos J: 25-32.
\lCTOR, P. 1990. Plantas nedlclnals: conaraao da |lora
de quatro nunlcilos de Pernanbuco. Mono|o/|o
Je G|oJooJo. Unlversldade Federal de
Pernanbuco, Recl|e, PE.
Blbllografla adlclonal
sobre a vegetao da Laatlnga.
^LBUOUEROUE, S.C., SO^RES, J.C.C. S ^R^UJO FlLHO, J.^.
1982. Dens|JoJe Je esec|es o||os||oos em
oee|oJo Je coo||no. Petrollna, E|BR^P^-
CP^TS^. 9. (Pesqulsa en andanento, 16).
^LBUOUEROUE, \.|. 1987. Desnatanento da Chaada
do ^rarle: causas e consequnclas. Mono|o/|o
Je esec|o||zoJo. UFC/Faculdade de Flloso|la do
Crato, Crato.
^HDR^DE, L.^., H.P. COST^, F.S. SlL\^ S l.|. PERElR^. 1999.
Caracterlzaao de oulaes de unbuzelro
(5onJ|os |o|e|oso ^rr. Can.) ocorrentes no Carlrl
Paralbano. . 267 ln: |esomos do Congresso
Haclonal de Botnlca, 50. Blunenau, SC.
^HDR^DE-Ll|^, D. 1953a. Prlnelra contrlbulao ara o
conheclnento da |lora do Cabo de Santo
^gostlnho. . 48-57 ln: ^no|s do l\ Congresso
Haclonal de Botnlca, Recl|e, PE.
^HDR^DE-Ll|^, D. 1953b. Hotas sobre a dlsersao de
algunas esecles vegetals no Brasll. ^no|s 5oc.
5|o|. |e|nom|oco 11(1): 25-49.
^HDR^DE-Ll|^, D. 1954. Con||||o||on |o ||e s|oJg o/ ||e
/|o|o o/ |e|nom|oco, 5|oz||. Boletln Tecnlco do
lnstltuto de Pesqulsas ^gronnlcas de
Pernanbuco, Recl|e, PE.
^HDR^DE-Ll|^, D. 1956. ^ co|e||o|o oee|o| Jo Es|oJo
Exe||men|o| Je CeJ|o, |e|nom|oco.
Unlversldade Rural de Pernanbuco, Recl|e, PE.
(Conunlcado Tecnlco ll).
^HDR^DE-Ll|^, D. 1982. Present-day |orest re|uges ln
Hortheastern Brazll. . 245-251 ln: 5|o|o|co|
J|oe|s|/|co||on |n ||e ||o|cs (Prance, C.T., ed.).
Colunbla Unlv. Press, Hew York.
B^R^CHO, C.S. S |.F. ^CR^. 1994. |alvaceae nedlclnals
nos Carlrls \elhos, Paraiba. . 198 ln: |esomos da
Reunlao Hordestlna de Botnlca, 18. ^rela, PB.
B^RBOS^, F.|. S |.R.\. B^RBOS^. 1999. lnventarlo
exloratorlo en areas rodutoras de carvao vegetal
e de cascas de ^noJeno||e|o co|o|||no (\ell.)
Brenan no Carlrl Ocldental da Paraiba. . 230 ln:
|esomos do Congresso Haclonal de Botnlca, 50.
Blunenau, SC.
B^RROSO, C.|. S E.F. CUl|^R^ES. 1980. Excursao botnlca
ao Parque Haclonal de Sete Cldades, Plaui.
|oJ||oes|o ??(53): 241-67.
BERC, C.C. 1972. Olnedlae, Broslneae. ||o|o
|eo||o|co. (|onogra|la 7).
BEZERR^, |.l.H. 1995. Estudos taxonnlcos do gnero
Com||e|om Loe|l. (Conbretaceae) en
Pernanbuco. D|sse||oJo Je mes||oJo.
Unlversldade Federal de Pernanbuco, Recl|e, PE.
BR^C^, R. 1976. ||on|os Jo |o|Jes|e, eseclalnente do
Ceara. 3. ed. ES^|, |ossoro, RH. (Coleao
|ossoroense, 42).
C^STRO, ^.^.J.F. 1984. \egetaao e |lora da Estaao
Ecologlca de Uruui-Una (resultados rellnlnares).
. 251-261 ln: ^no|s Congresso Haclonal Botnlca,
34, v. 2. Porto ^legre, RS.
C^STRO, ^.^.J.F. 1994. Conaraao |loristlco-geogra|lca
(Brasll) e |ltossoclologlca (Plaui
_
Sao Paulo) de
anostras de cerrado. 1ese Je Joo|o|oJo.
Unlversldade Estadual de Canlnas, Canlnas, SP.
C^STRO, ^.^.J.F., F.R. |^RTlHS S ^.C. FERH^HDES. 1998.
The woody |lora o| cerrado vegetatlon ln the state
o| Plaui, northeastern Brazll. EJ|n|o|| 1oo|no| o/
5o|ong 55: 455-472.
77
C^STRO, C.F. S |.F. ^CR^. 1994. Plantas nedlclnals dos
Carlrls \elhos, Paraiba : Subclasse Rosldae. . 195
ln: |esomos da Reunlao Hordestlna de Botnlca,
18. ^rela, PB.
COST^ e SlL\^, |.B. 1995. Estudos taxonnlcos do gnero
Coo||s L. (Caaraceae Juss.) en Pernanbuco.
D|sse||oJo Je mes||oJo. Unlversldade Federal
Rural de Pernanbuco, Recl|e, PE.
COv^H, R.S. 1967. 5oo||z|o (Legunlnosae, Caesall-
nloldeae, Swartzleae). ||o|o |eo||o|co.
(|onogra|la 1).
CUHH^, J.P. S |.R.\. B^RBOS^. 1994. ^rvores da caatlnga
aralbana : llsta rellnlnar. . 88 ln: |esomos da
Reunlao Hordestlna de Botnlca, 18. ^rela, PB.
DUCKE, ^. 1959. Estudos botnlcos no Ceara. ^no|s Jo
^coJem|o 5|os||e||o Je C|nc|os J1(2): 211-308.
E|PER^lRE, L. 1987. Deternlnatlon de l'alre nlnlnale dans
la catlnga du sudest du Plaui (Bresll).
FERH^HDES S BEZERR^. 1990. Es|oJo /||oeo|J/|co Jo
5|os||. Stylus Conunlcaes, Fortaleza, CE.
FERR^Z, E.|.H. 1994. \arlaao |loristlco-vegetaclonal na
reglao do vale do Pajeu, Pernanbuco. D|sse||oJo
Je Mes||oJo. Unlversldade Federal Rural de
Pernanbuco. Recl|e, PE.
FERRElR^, R.L.C. 1988. ^nallse estrutural da vegetaao
da Estaao Florestal de Exerlnentaao de ^u
RH, cono subsidlo baslco ara o nanejo |lorestal.
D|sse||oJo Je Mes||oJo. Unlversldade Federal de
\losa. \losa, |C.
FlCUElREDO, |.^. S ^.C. FERH^HDES. 1987. Encraves de
cerrado no lnterlor do Ceara. C|nc|o ^|onom|co
18(2): 1-4.
FlCUElREDO, |.^. S |.^. B^RBOZ^.1990. ^ oee|oJo e
/|o|o Jo 5e||o Jo 5o|o|||e, Ceo|J. ES^|, |ossoro,
RH. (Coleao |ossoroense, 747, serle B).
FOHSEC^, |.R. 1991. ^nallse da vegetaao arbustlvo-
arborea da caatlnga hloxero|lla do nordeste do
estado de Sergle. 1ese Je Joo|o|oJo.
Unlversldade Estadual de Canlnas. Canlnas, SP.
FORERO, E. 1983. Connaraceae. ||o|o |eo||o|co.
(|onogra|la 36).
FOR|lC^, S.C. S |.F. ^CR^. 1995. ^ |anilla Solanaceae
na caatlnga aralbana: etnonedlclna, |arnacologla
e |ltoquinlca. . 54 ln: |esomos da Reunlao
Hordestlna de Botnlca, 19. Recl|e, PE.
FORTlUS, C.^.S l.B. S^. 1988. ||osecJo |o|Jn|co em
J|eo Je ex|o|oJo e||o||/e|o, no mon|c||o Je
|enJnc|os, ||. CP^TS^, Petrollna, PE.
(Docunentos 47).
C^DELH^-HETO, P.C. 2000. Levantanento |loristlco e
|ltossoclologlco en un renanescente de caatlnga
no nunlcilo de Sousa, Paraiba. Mono|o/|o Je
G|oJooJo. Unlversldade Federal da Paraiba, Joao
Pessoa, PB.
CEHTRY, ^.H. 1992. Blgnonlaceae - Parte ll. (Trlbe
Teconeae). ||o|o |eo||o|co. (|onogra|la 25 - ll).
CR^HJElRO, C.|.|. (coord.). 1983. Con||||o|Jo oo
es|oJo |n|e|oJo Jo o|soem Jos ecoss|s|emos
Jo J|eo Jo mon|c||o Je ^qo||oz - Ceo|J. HUC^/
UECE/CTZ, Fortaleza, CE. (Relatorlo |lnal, vol.1).
CUEDES, |.L.S. 1992. Estudo |loristlco e |ltossoclologlco
de un trecho da Reserva Ecologlca da |ata de
Dols lrnaos, Recl|e - Pernanbuco. D|sse||oJo Je
mes||oJo. Unlversldade Federal Rural de
Pernanbuco, Recl|e, PE.
H^RLEY, R.|. S H.^. Sl||OHS. 1986. ||o|o|o o/ Moco.
Royal Botanlc Cardens, Kew.
H^RLEY, R.|. S S.J. |^YO. 1980. 1ooo|Js o c|ec|||s| o/
||e /|o|o o/ 5o||o. Royal Botanlc Cardens, Kew.
HOPKl HS, H.C.F. 1986. |o|||o (Legunlnosae:
|lnosoldeae). ||o|o |eo||o|co. (|onogra|la 43).
K^^STR^, R.C. 1982. Pllocarlnae (Rutaceae). ||o|o
|eo||o|co. (|onogra|la 33).
L^HDRU|, L.R. 1986. Comomones|o, ||men|o,
5|e|o|oco|gx, etc. (|yrtaceae). ||o|o |eo||o|co.
(|onogra|la 45).
LEDER|^H, l.E., J.F. SlL\^ Jr., J.E.F. BEZERR^ S ^.C.|.
ESPlHDOL^. Ho relo. Mono|o (|onco|n|o
sec|oso Gomes). FUHEP. (Serle Frutas Hatlvas).
LElTE, U.T. 1999. ^nallse da estrutura |ltossoclologlca do
estrato arbustlvo-arboreo de duas tlologlas de
caatlnga ocorrentes no nunlcilo de Sao Joao do
Carlrl. Mono|o/|o Je G|oJooJo. Unlversldade
Federal da Paraiba, ^rela, PB.
LElTE, U.T., S. PERElR^ Jr., L.^. ^HDR^DE S l.|. PERElR^. 1999.
^sectos da estrutura |ltossoclologlca de anblentes
de caatlnga sob dl|erentes graus de antrolsno
no Carlrl Paralbano. . 257 ln: |esomos do
Congresso Haclonal de Botnlca, 50. Blunenau,
SC.
LEvlS, C.P. 1987 |eomes o/ 5o||o. London: Royal
Botanlc Cardens, Kew.
LOC^TELLl, E. S |.F. ^gra. 1995. ^ trlbo Conhreneae
(^naranthaceae) na caatlnga aralbana. . 114 ln:
|esomos da Reunlao Hordestlna de Botnlca, 19.
Recl|e, PE.
LUETZELBURC. P. 1922-3. Es|oJo |o|Jn|co Jo |o|Jes|e.
lnsetorla Federal de Obras Contra as Secas, Rlo
de Janelro, RJ.
LUH^, R.C. 1998. |lcroblota eda|lca e |ltocenose cono
lndlcadores de degradaao anblental. D|sse||oJo
Je Mes||oJo. Unlversldade Federal da Paraiba, Joao
Pessoa, PB.
LUH^, R.C., ^.L. PERElR^ S |.R.\. B^RBOS^. 1997.
Levantanento |ltossoclologlco de una area de
caatlnga en Sao Joao do Carlrl, Paraiba. . 242
ln: |esomos do Congresso Haclonal de Botnlca,
48. Crato, CE.
LYR^, ^.L.R. 1982. ^ condlao de brejo": e|elto do relevo
na vegetaao de duas areas do nunlcilo do Brejo
da |adre de Deus, Pernanbuco. D|sse||oJo Je
Mes||oJo. Unlversldade Federal Rural de
Pernanbuco, Recl|e, PE.
|^^S, P.J.|. S L.Y. TH. vESTR^. 1992. |o|||n|o. ||o|o
|eo||o|co. (|onogra|la 57).
|^RlHHO, |.C.\., ^.^.S. SOUS^, J.^. LlR^ FlLHO S J.S.
SOUTO. 1994. Conoslao |loristlca de una area
de caatlnga no nunlcilo de Sao Jose de
Eslnharas, Serldo Paralbano. . 78 ln: |esomos
da Reunlao Hordestlna de Botnlca, 18. ^rela, PB.
|^RTlUS, C.F.P. 1840-1906. ||o|o 5|os|||ens|s. |unchen,
vlen, Lelzlg, 15 vols.
|^YO, S. J. S \.P.B. FE\ERElRO. 1982. Mo|o Je |oo |e||o,
o ||o| s|oJg o/ ||e ||eo /o|es|s o/ |o|o||o, 5|oz||.
Royal Botanlc Cardens, Kew.
|EDElROS, P. S |.F. ^CR^, 1995. ^s nonocotlledneas
nedlclnals nos Carlrls \elhos, Paraiba. . 59 ln:
|esomos da Reunlao Hordestlna de Botnlca, 19.
Recl|e, PE.
78
|ORElR^, H.|. 1996. Estudos |enologlcos en un
renanescente de caatlnga no sertao aralbano.
Mono|o/|o Je G|oJooJo. Unlversldade Federal
da Paraiba, Joao Pessoa, PB.
|ORElR^, H.|. S |.R.\. B^RBOS^. 1996. Estudos
|enologlcos en renanescentes de caatlnga no
sertao aralbano. Joao Pessoa, PB. . 373 ln:
|esomos do Congresso Haclonal de Botnlca, 47.
Hova Frlburgo, RJ.
|ORLEY, T. 1976. |elastonataceae - Trlbe |enecyleae.
||o|o |eo||o|co. (|onogra|la 15).
|OUR^, ^.C.^ S |.R.\. B^RBOS^. 1992. Levantanento
rellnlnar das Legunlnosae |lnosoldeae da
Caatlnga Paralbana. . 80 ln: |esomos da Reunlao
Hordestlna de Botnlca, 16. Crato, CE.
|OUR^, ^.C.^ S |.R.\. B^RBOS^. 1993. Levantanento
|loristlco rellnlnar da Caatlnga Paralbana. . 122
ln: |esomos da Reunlao Hordestlna de Botnlca,
17. Tereslna, Pl.
|OUR^, ^.C.^. S |.R.\. B^RBOS^. 1994. Flora aicola de
una area de caatlnga nos Carlrls Paralbanos. .
87 ln: |esomos da Reunlao Hordestlna de
Botnlca, 18. ^rela, PB.
H^SCl|EHTO, C.E.S. 1999.

Fltossocologla de un
renanescente de caatlnga a nargen do rlo Sao
Franclsco, Petrollna Pernanbuco. D|sse||oJo Je
Mes||oJo. Unlversldade Federal Rural de
Pernanbuco, Recl|e, PE.
OLl\ElR^, J.C.B., H.L.S. OUES^DO, E.P. HUHES, |.^.
FlCUElREDO S C.L.F. BEZERR^. 1988. vee|oJo Jo
es|oJo eco||co Je ^|oo|o, Ceo|J. Escola
Suerlor de ^grlcultura de |ossoro, |ossoro, RH.
27. (Coleao |ossoroense 357B).
PEHHlHCTOH, T.D. e| o|. 1981. |ellaceae. ||o|o |eo||o|co.
(|onogra|la 28).
PERElR^, l.|. 2000. Levantanento |loristlco do estrato
arbustlvo-arboreo e anallse da estrutura
|ltossoclologlca en areas de caatlnga sob dl|erentes
nivels de antrolsno no agreste aralbano.
D|sse||oJo Je Mes||oJo. Unlversldade Federal da
Paraiba, ^rela,
PERElR^, R.C.^., \.C. Ll|^, R.S. SlL\^, S S.Z. SlL\^. 1993.
||s|o Jos esec|es o|||eos e o||os||oos
oco||en|es nos ||nc|o|s ||eos Je o||||oJe Je
|e|nom|oco. lP^, Recl|e, PE. (Serle Docunentos,
22).
POPPEHDlECK, H.H. 1981. Cochlosernaceae. ||o|o
|eo||o|co. (|onogra|la 27).
PR^HCE, C.T. S |.F. SlL\^. 1973. Caryocaraceae. ||o|o
|eo||o|co. (|onogra|la 12).
PR^HCE, C.T. 1972a. Chrysobalanaceae. ||o|o |eo||o|co.
(|onogra|la 9).
PR^HCE, C.T. 1972b. Dlchaetalaceae. ||o|o |eo||o|co.
(|onogra|la 10).
OUElROZ, L.P. 1999. Legunlnosas de caatlnga, esecles
con otenclal |orragelro. . 63-75 ln: ^no|s Plantas
do Hordeste vorksho Ceral, 1 Recl|e, 1996.
Royal Botanlc Cardens, Kew.
REH\OlZE, S.^. 1|e |osses o/ 5o||o. Royal Botanlc
Cardens, Kew.
ROCH^, E.^. S |.F. ^CR^. 1994. Plantas nedlclnals da
caatlnga aralbana: Lanlales, Rublales e
Scrohularlales. . 196 ln: |esomos da Reunlao
Hordestlna de Botnlca, 18. ^rela.
ROCERS, D.J. S S.C. ^PP^H. 1973. |anlhot, |anlhotoldes
(Euhorblaceae). ||o|o |eo||o|co. (|onogra|la 13).
S^lTO, l. S H. |^RUY^|^. 1988. Sone tyes o| llvestock
ranchlng ln Sao Joao do Carlrl ln the uer Paralba
\alley, Hortheast Brazll. . 101-120 ln: ^||co||o|o|
|onJ ose onJ ||ons/o|mo||on o/ ecosgs|ems |n ||e
sem|-o||J |e|on, |o|||eos| 5|oz||. Centro de
Estudos Latlno ^nerlcanos, Unlv. Tsukuba. (Latln
^nerlcan Studles, 10).
S^|P^lO, E.\.S.B. 2002. Uso das lantas da caatlnga. .
49-90 ln: vee|oJo e /|o|o Jos coo||nos
(Sanalo, E.\.S.B., ^.|., Clullettl, J. \lrginlo S
C.F.L. Canarra-Rojas, ed.). ^PHE / CHlP, Recl|e,
PE.
S^|P^lO, Y., E.\.S.B. S^|P^lO S E. B^STOS. 1987.
|o|Jme||os o|o o esqo|so o|oecoJ||o. Pl|ES
UFPE, Recl|e, PE. (Serle Estudos 15). 224.
S^|P^lO, E.\.S.B., S.J. |^YO S |.R.\. B^RBOS^ (ed.).
1996. |esqo| so 5o|Jn| co |o|Jes|| no -
||o|essos e |e|sec||oos. Socledade Botnlca
do Brasll/Seao Reglonal de Pernanbuco, Recl|e,
PE. 415.
S^|P^lO, E.\.S.B., E.L. ^R^UJO, l.H. S^LCEDO S H. TlESSEH.
1998. Regeneraao da vegetaao de caatlnga aos
corte e quelna, en Serra Talhada, PE. |esqo|so
^|oecoJ||o 5|os||e||o JJ: 621-632.
S^R|EHTO, ^. 1960. Flto|lslononla da Lagoa do Pau
Sangue. ^|qo|oos Jo lns|||o|o Je |esqo|sos
^|onom|cos Je |e|nom|oco 5: 223-257.
SlL\^, C.C. 1993. ^ roblenatlca da desertl|lcaao no
ecosslstena da caatlnga do |unlcilo de Sao Joao
do Carlrl, PB. Mono|o/|o Je Esec|o||zoJo.
Unlversldade Federal do Plaui, Tereslna, Pl.
SlL\^, |.F. 1986. D|mo||onJ|o (Caesallnlaceae). ||o|o
neo||o|co. (|onogra|la 44).
SlOUElR^, |.F. 1994. ^nallse |loristlca e ordenaao de
esecles arboreas da nata atlntlca atraves de
dados blnarlos. D|sse||oJo Je Mes||oJo.
Unlversldade Estadual de Canlnas, Canlnas, SP.
SLEU|ER, H.O. 1980. Flacourtlaceae. ||o|o |eo||o|co.
|onogra|la.
SLEU|ER, H.O. 1984. Olacaceae. ||o|o |eo||o|co.
(|onogra|la 38).
SOUTO, J.S., |C.\. |^RlHHO, J.^. LlR^ FlLHO S ^.^.S.
SOUS^. 1994. Dlstrlbulao de esecles or estrato
en una area de caatlnga no nunlcilo de Sao
Jose de Eslnharas, Serldo Paralbano. . 46 ln:
|esomos da Reunlao Hordestlna de Botnlca, 18.
^rela, PB.
SOUZ^, B.l. 1999. Contrlbulao ao estudo da
desertl|lcaao na bacla do Rlo Taeroa, PB.
D|sse||oJo Je Mes||oJo. Prograna de Desen-
volvlnento e |elo ^nblente, Unlversldade Federal
da Paraiba, Joao Pessoa, PB.
ST^HH^RD, B. L. (ed.). 1995. ||o|o o/ ||e ||co Jos ^|mos,
C|ooJo D|omon||no, 5o||o, 5|oz||. Royal
Botanlc Cardens, Kew.
T^\^RES, S. 1960. Estudos geobotnlcos no Rlo Crande
do Horte. ^|qo|oos Jo lns|||o|o Je |esqo|sos
^|onom|cos Je |e|nom|oco 5:39-51.
T^\^RES, S. 1964. lnventarlo da vegetaao dos tabulelros
do Hordeste. 5o|e||m Je |eco|sos |o|o|o|s,
SUDEHE ?(1/4): 9-10.
\ELOSO, H.P., ^.L.R. R^HCEL-FlLHO S J.C.^. Ll|^. 1991.
C|oss|/|coJo Jo oee|oJo ||os||e||o oJo|oJo
o om s|s|emo on|oe|so|. lBCE, Deartanento de
Recursos Haturals e Estudos ^nblentals, Rlo de
Janelro, RJ.
79
N
o
Iamlla {nmero de espcles} / espcle
Anacard|aceae (2)
! jIctotatjo: atonctt (|n|.) ||zz|n|
2 jonota: IuLcto:a /uoe Cem.
Annonaceae (3)
3 nnona vcjtcIotum Ve |.
4 Cxanota tcItcuaIa Vees
5 Potnta cjIojcIaa |.|.||cs
Apocynaceae (5)
amanoa LancncItt /.|C.
7 amanoa juLctua /.|C.
8 :jtoo:jctma cu:ja 0|e'c cx ||||.
9 :jtoo:jctma j)tt/otum Ve |.
!0 :jtoo:jctma ttcoctt V./. scc. otanInum (\ooo.) Vec-|c.
Asc|ep|adaceae (4)
!! MaIcca toutntotoc: /e o S|cvcns
!2 Mat:ocnta uct |o|nc
!3 Mat:ocnta 2cnnInctt |on|c||e
!4 DtIa::a ootcnoo::a Scn|ccn|.
8|gnon|aceae (12)
!5 ocnoca)ma mattnaIum (Cnem.) |C.
! ncmojacma aIna)oc Gcn|y
!7 ncmojacma acvc |C.
!8 ttaLtoaca Lantcn:t: (Scneu) Senov. o Vo|ocn'c
!9 ttaLtoaca ot:jat 0u. cx |.Scnum.
20 ttaLtoaca natc)t /.Gcn|y
2! ttocttcta :jccto:a (Ve |.) Ve |.
22 Coomanta oatoanot (1.C.Gomcs) Gcn|y
23 Mcoa uaottvavt: (1ecq.) /.Gcn|y
24 jataIIo:jctma caItnac Gcn|y
25 aLcLuta :jonto:a ||zz|n|
2 Ptttaoacu: ctuLc:ccn: (|C.) ||cnon
8omoacaceae (4)
27 BomLacoj:t: tcIu:a (Ve |.o Zucc.) |ocyns
28 CctLa a2tovtt |.Scnum. cx Cnoo. o ess|.
29 P:cuooLomLax mattnaIum (/.S|.-||.) /.|ocyns
30 P:cuooLomLax :tmjtct/otum /.|ocyns
8orag|naceae (8)
3! uxcmma a2tovtana !euc.
32 uxcmma oncoca)x (/||cmeo)
33 Cotota oatoant !eooe
34 Cotota oLo:a (1ecq.) |un|n.
35 Cotota cucoccjnaa Vo|c.
3 Cotota cucomaotoc: !eooe
37 Cotota ont/ota /.|C.
38 PaIaonua Lantcn:t: Vo|c.
8rome||aceae (14)
39 ccnmca cucocjt: |.0.Sm.
40 BtLctta cujncmtac |.Vocn
4! BtLctta /o:Icttana |.0.Sm.
42 D)ctta conaIa Vcz.
43 D)ctta tmac |.0.Sm.
44 D)ctta mataca:cn:t: O|c
45 D)ctta jctnamLucana |.0.Sm.
4 Encnotttum :jccIaLtc Ve |. |x. Scnu||cs o Scnu||cs f.
47 HoncnLctta caItnac O|c
48 HoncnLctta uIttcuo:a O|c
49 Ncoa2tovta vattcaIa (/uoe) Vcz.
50 Ct Inojn)Ium mataca:cn:c |.0.Sm.
5! Ct Inojn)Ium tuLtum |.0.Sm.
52 Ct Inojn)Ium :axtcoa (O|c) |.0.Sm.
N
o
Iamlla {nmero de espcles} / espcle
8urseraceae (1)
53 Commtjnota cjIojnoco: (Ve |.) 1.0.G|||c||
Cactaceae (41)
54 tto}aooa tnooanIna (Gu'c) 0|||on o |osc
55 tto}aooa jcntctaIa (Gu'c) 0|||on o |osc
5 Bta:ttcctu: jnacacanInu: (Gu'c) 0ec'ccc
57 Cctcu: }amacatu |C. scc. }amacatu
58 Cococcjnaocctu: ocLctanu: (Veucc|) 0u|n|n.
59 Dt:cocacIu: Lantcn:t: 0|||on o |osc
0 E:jo:Iooj:t: o)Lov:ttt (|o|eno-Goss.) 0ec'c.
! Hattt:ta ao:ccnocn: 0|||on o |osc
2 McocacIu: an::ct:tanu: |.1.0eun
3 McocacIu: a2utcu: 0u|n|n o 0cocoo scc. a2utcu:
4 McocacIu: a2utcu: scc. /cttcojntu: (0u|n|n o 0cocoo) |.|.!ey|.
5 McocacIu: Lantcn:t: (0|||on o |osc) |uc|zc|c. scc. Lantcn:t:
McocacIu: conotocu: 0u|n|n o 0cocoo
7 McocacIu: ctnc:Itt Veucc|
8 McocacIu: aucc:ccn: 0u|n|n o 0cocoo
9 McocacIu: otca: V|q.
70 McocacIu: jacn)acanInu: 0u|n|n o 0cocoo
7! McocacIu: :avaootcn:t: \cocm.
72 McocacIu: 2cnnIncIt (0|||on o |osc) |uc|zc|c.
73 CjunIta tnamocna 0|||on o |osc
74 CjunIta jamaoota 0|||on o |osc
75 Pctc:tta autct/ota ||||c
7 Pctc:tta Lantcn:t: Gu'c
77 Pctc:tta :IcnanIna ||||c
78 Pto:occtcu: ocn:tatcoaIu: ||||c
79 Pto:occtcu: /occo:u: 0y|cs o |ov|cy scc. uaottco:IaIu: (||||c) Zecc|
80 Pto:occtcu: /uvtjuvtnaIu: (0u|n|n o 0cocoo) ||||c
8! Pto:occtcu: aucocntou: (\cocm.) 0y|cs o |ov|cy
82 Pto:occtcu: ouncct (\ccc) 0y|cs o |ov|cy scc. ouncct
83 Pto:occtcu: ouncct (\ccc) 0y|cs o |ov|cy scc. zcnnInctt (0|||on o |osc) Zecc|
84 Pto:occtcu: mant/tcu: (0u|n|n o 0cocoo) ||||c
85 Pto:occtcu: muItco:IaIu: ||||c
8 Pto:occtcu: jacn)caou: ||||c scc. jacn)caou:
87 Pto:occtcu: jacn)caou: ||||c scc. jctnamLucocn:t: (||||c) Zecc|
88 Pto:occtcu: jcnIacotojnotu: (Cc|s) 0y|cs o |ov|cy scc. jcnIacotojnotu:
89 Pto:occtcu: jcnIacotojnotu: (Cc|s) 0y|cs o |ov|cy scc. toLu:Iu: Zecc|
90 Pto:occtcu: jtaun)cn:t: (Gu'c) 0y|cs o |ov|cy
9! Pto:occtcu: IuLctcuaIu: (\cocm.) 0y|cs o |ov|cy
92 P:cuooacanInocctcu: Lta:ttcn:t: (0|||on o |osc) ||||c
93 Icjnanocctcu: cuco:Icc (Gu'c) 0cc
94 actna /unat: 0|||on o |osc
Capparaceae (5)
95 Cajjatt: c)nojnaojnota |.
9 Cajjatt: /cxuo:a (|.) |.
97 Cajjatt: }acoLtnac Vo|c.
98 Cajjatt: )co Ve |.
99 HajIocatjum Lantcn:c O|c
Car|caceae (1)
!00 'acataIta ncjIajn)a (Scssc o Vo.)
Ce|astraceae (2)
!0! taunno/cta muIt/ota Ve |.
!02 Ma)Icnu: tttoa Ve |.
Chrysooa|anaceae (1)
!03 tcanta tttoa 0cn|n.
Comoretaceae (3)
!04 ComLtcIum moncIatta Ve |.
!05 ComLtcIum jt:ontotoc: !euc.
!0 ComLtcIum tujtcoa ||o|cy
Anexo 1 - Llsta das espcles endmlcas da Laatlnga, separadas por famlla {0lullettl AJ =. 9009}.
80
Anexo 1 - Llsta das espcles endmlcas da Laatlnga, separadas por famlla {0lullettl AJ =. 9009}.
N
o
Iamlla {nmero de espcles} / espcle
Comme||naceae (1)
!07 Dtcnott:anota a2tovtt !euc.
Compos|tae (3)
!08 t)tovctnonta natc) |. o |.
!09 BancncIta ncIctoIttcna |C.
!!0 cmaIojnta :co)ma:Itum Ve |.
Convo|vu|aceae (11)
!!! Evovuu: cnamacjtI): Ve |. ve. oc:ct Iotum
!!2 Evovuu: oto:mtotoc: Ve |.
!!3 Evovuu: /cxuo:u: c|v|.
!!4 Evovuu: najnatotoc: Vo|c.
!!5 Evovuu: :jccto:u: Vo|c.
!! jomaca Lta:ttana (Cno|sy) Vc|sn.
!!7 jomaca occtjtcn: |emmc
!!8 jomaca /tanct:cana Cno|sy
!!9 jomaca ont:Iamtnca O'|onnc||
!20 jomaca mat:cta Vc|sn.
!2! jomaca jtnIot O'|onnc|
Cucuro|taceae (7)
!22 jooanIncta conc:It/ota Con.
!23 jooanIncta /a:ctcuaIa Con.
!24 jooanIncta a2tovtt Con.
!25 jooanIncta naI:cnLacntt C.1cffcy
!2 jooanIncta :uccucnIa C.1cffcy
!27 jooanIncta Itt/otaIa Con.
!28 jooanIncta vto:a C.1cffcy
Cyperaceae (1)
!29 Pn)ncno:jota caoctana |./.S|mcson
uphoro|aceae (17)
!30 Cntoo:cou: Lantcn:t: (O|c) |ex. o offm.
!3! Cntoo:cou: cac:t/otu: (Vu||./.) |ex. o offm.
!32 CtoIon at)tojn)otoc: Vu||./.
!33 CtoIon camjc:Itt: S|.-||.
!34 DtIaxt: oc:ct Iotum (Vu||./.) |ex. o offm.
!35 DtIaxt: majtntacca (O|c) |ex. o offm.
!3 'aItojna mot::tma 0e|||.
!37 'aItojna muIaLtt: (|on|) 0e|||.
!38 'aItojna ttLt/ota 0e|||.
!39 MantnoI Ltacn)anota |ex. o offm.
!40 MantnoI caItnac O|c
!4! MantnoI otcnoIoma O|c
!42 MantnoI cjtutno:a |ex. o offm.
!43 MantnoI a2tovtt Vu||./.
!44 MantnoI ncjIajn)a O|c
!45 MantnoI mataca:cn:t: O|c
!4 MantnoI j:cuooa2tovtt |ex. o offm.
Gram|neae (2)
!47 Ncc:tocnoa LatLaIa (|ccs) |||c
!48 Pantcum caaItncn:c |cnvo|zc
Lao|atae (9)
!49 H)jItocnoton amcIn):Iotoc: (0cn|n.) e|cy
!50 H)jIt: catoa Ve |. cx 0cn|n.
!5! H)jIt: cjIo:Iacn): |c||n ssc. caaItnac e|cy
!52 H)jIt: cucoccjnaa Ve |. cx 0cn|n.
!53 H)jIt: mat Itu:tt 0cn|n.
!54 H)jIt: jtnncttot e|cy
!55 H)jIt: jaIant/ota Ve |. cx 0cn|n.
!5 H)jIt: :tmuan: |c||n
!57 H)jIt: vtaItcum e|cy
N
o
Iamlla {nmero de espcles} / espcle
Legum|nosae (80)
!58 cacta taunttac G|mcs o 0enccy
!59 cacta jtauntcn:t: 0cn|n.
!0 c:cn)nomcnc mat Itt 0cn|n.
!! tacnt: ju:ta 0cn|n.
!2 tacnt: Itt:cmtnaIa |ecov. o Gcoy
!3 Bauntnta cacovta sucsc. LancncItana \unoc||n
!4 BancncItoocnoton LancncItt (0cn|n.) 0enccy o G|mcs
!5 Cac:ajtnta ca)ctna 0cn|n.
! Cac:ajtnta atoncttana 0cn|n.
!7 Cac:ajtnta axt/ota !u|.
!8 Cac:ajtnta mtctojn)a Ve |. cx G.|on
!9 Cac:ajtnta j)tamtoat: !u|. ve. j)tamtoat:
!70 Catanota ac:cn)nomcnotoc: 0cn|n.
!7! Catanota ocjaujctaIa 0cn|n.
!72 Catanota ouctct 0enccy
!73 Catanota tmjcttat: 0enccy
!74 Catanota cjIojooa 0cn|n.
!75 Catanota mactoca)x 0cn|n. ve. aucIa 0enccy
!7 Catanota mactoca)x 0cn|n. ve. mactoca)x
!77 Catanota :jtno:a |uc'c
!78 Catanota :uatto:a 0cn|n.
!79 Catanota uct ems
!80 Catanota umLct/cta 0cn|n.
!8! Cnamacctt:Ia Lccmtt (|v|n o 0enccy) ve. Lccmtt
!82 Cnamacctt:Ia Lccmtt ve. jauotcoa (|v|n o 0enccy) |v|n o 0enccy
!83 Cnamacctt:Ia Ltcvtca)x (0cn|n.) |v|n o 0enccy ve. ctjItca (|v|n o
0enccy) |v|n o 0enccy
!84 Cnamacctt:Ia cotaotnt 0enccy
!85 Cnamacctt:Ia :vatn:ontt (0cn|n.) |v|n o 0enccy
!8 Cnotocucon oumo:um (0cn|n.) G.|.|cv|s
!87 Cnotocucon cxIot Ium 0enccy o G|mcs
!88 Cout:cIta to:ItaIa 0cn|n.
!89 Cout:cIta vtctotoc: (|ccs o Ve |.) 0cn|n.
!90 CtaI)ta mot: Ve |. cx 0cn|n.
!9! CtoIaatta noo:cttcca |ccs o Ve |.
!92 DaLctta caItntcoa ems
!93 DaLctta ccatcn:t: |uc'c
!94 DaLctta occtjuatt: ||zz|nn| o /.Ve||os
!95 Dtocca mattnaIa 0cn|n.
!9 H)mcnaca ctto)nc 0cn|n.
!97 noto/cta LancncItana 0cn|n.
!98 cucocnoton tmac 0enccy o G|mcs
!99 Mtmo:a aocnojn)a !euc. ve. atmanotana (||zz|n|) 0enccy
200 Mtmo:a aocnojn)a ve. mtIt: 0enccy
20! Mtmo:a Ltcvtjtnna 0cn|n.
202 Mtmo:a cac:ajtntt/ota 0cn|n.
203 Mtmo:a camjtcoa ems ve. jantjc: 0enccy
204 Mtmo:a cotu:cocac:ta 0enccy
205 Mtmo:a cxaLc:ccn: 0enccy
20 Mtmo:a aucua 0enccy
207 Mtmo:a not Icn:t: 0enccy
208 Mtmo:a cjtoojnota ||zz|n|
209 Mtmo:a cjIanIna 0cn|n.
2!0 Mtmo:a mattocn:t: 0enccy
2!! Mtmo:a mcn:tcoa 0enccy
2!2 Mtmo:a mt:cta 0cn|n. ve. mt:cta
2!3 Mtmo:a mt:cta ve. :uLnctmt: (0cn|n.) 0enccy
2!4 Mtmo:a mooc:Ia Ve |. ve. mooc:Ia
2!5 Mtmo:a mooc:Ia Ve |. ve. ut:tnotoc: (ems) 0enccy
2! Mtmo:a ntomatct /.|cnenocs
2!7 Mtmo:a noInojIctt: 0enccy
Contnuuuo
8l
Anexo 1 - Llsta das espcles endmlcas da Laatlnga, separadas por famlla {0lullettl AJ =. 9009}.
N
o
Iamlla {nmero de espcles} / espcle
Legum|nosae (80)
2!8 Mtmo:a ojnInamoccnIta 0cn|n.
2!9 Mtmo:a j:cuoo:cjtatta ems
220 Mtmo:a :cIutcta ems
22! Mtmo:a :uLcnctvt: 0cn|n.
222 Mtmo:a uLttcntana ems
223 Mtmo:a xtucxtucn:t: 0enccy
224 M):anInu: ucanu: (ems) G.|.|cv|s o /.|c|eoo
225 PatajtjIaocnta 2cnnInctt (ems) V.|.||me o .C.oc ||me
22 PIctocatju: :tmjtct/otu: 0enccy ||||eeo. |.|.Ouc|oz o G.|.|cv|s
227 cnna acutucn:t: (0cn|n.) ve. acutucn:t:
228 cnna acutucn:t: ve. caaItnac (ems) |v|n o 0enccy
229 cnna acutucn:t: ve. tnIct}ccIa |v|n o 0enccy
230 cnna avct:t/ota (cc.) |v|n o 0enccy
23! cnna atonctt (0cn|n.) |v|n o 0enccy
232 cnna natc)t |v|n o 0enccy
233 cnna mat Itana (0cn|n.) |v|n o 0enccy
234 cnna tt22tn |v|n o 0enccy
235 I)o:anInc: Lantcn:c: |.'| Vennc|c o G.|.|cv|s
23 Zotnta ccntnocatja (Vc|ssnc) 0cn|n.
237 Zotnta uct ems
Ha|p|gh|aceae (4)
238 BatncL)a natc)t /nocson o Ge|cs
239 B)t:ontma jcouncuaIa \.|./nocson
240 Macvaunta Lantana \.|./nocson
24! Itmajn)on natc)t \.|./nocson
Ha|vaceae (15)
242 Ca)a autca S|.-||
243 Co::)jtum mu:Ictnum V|cs cx \e||
244 Hctt::anIta ctt:ja (|.) 0|z.
245 Hctt::anIta ItuLac (|.Scnum.) 0|z.
24 Pavonta LancncItana V|q.
247 Pavonta ct)Intocma Gu'c
248 Pavonta a2tovtana Gu'c
249 Pavonta mat Itt Co||e
250 Pavonta tcjcn: |yxc||
25! Pavonta :jtnt:Itjua Gu'c
252 Pavonta vattan: Vo|c.
253 Pavonta 2cnnInctt O|c.
254 toa ancttcn:t: O|c.
255 Vt::aoua conItacIa (||n'.) |.|.||cs
25 Vt::aoua jaIcn: (S|.-||.) Gu'c
Ho||ug|naceae (1)
257 Ct:cntoInamnu: uct |||.
Hyrtaceae (1)
258 Camjomanc:ta cucntotoc: ve. oc:ct Iotum (|C.) |enoum
Pa|mae (5)
259 IIaca :caLtcn:t: G|essmen
20 Cojctntcta jtunt/cta (V|||.) .|.Vooc
2! )atu: mtctojn)a 0unc|
22 )atu: vaan: (0onoe) ev'cs
23 )atu: x maIa/omc (0onoe) G|essmen
Po|ygonaceae (1)
24 PujtccnIta auca Vc|sn.
Ponteder|aceae (2)
25 HcIctanIncta :cuLct Itana So|ms
2 H)otoInttx atonctt oo'.
khamnaceae (5)
27 vtmtanIna IttcamctaIa C.Gcy-\||son
28 Ctumcnatta occumLcn: Ve |.
29 Pnamntotum moc |c|ss.
270 Zt2tjnu: coItnt/ota |c|ss.
27! Zt2tjnu: }oa2ctto Ve |.
N
o
Iamlla {nmero de espcles} / espcle
kuo|aceae ()
272 :ct: tnvouIa Scnum.
273 CucIIatoa anctca Ve |. cx. Vu||./.
274 CucIIatoa :cttcca Vu||./
275 Macnaonta :jtno:a Cnem.o Scn|ccn|.
27 Panota ntItoa (.0.|.) |C.
277 tmtta atoncttana V.|.0ecose o /.|.|c|xo|o
kutaceae (7)
278 Ba/outoocnoton moc (V|q) ||en|
279 E:cnLcctta occtoua ||en|
280 Ptocatju: :ucaIu: S'ouce
28! Ptocatju: Itacn)ojnu: o|mcs
282 ZanInox)um namaot)aotcum ||en|
283 ZanInox)um :Ictctum !ucz.
284 ZanInox)um :)ncatjum !u|.
Sap|ndaceae (3)
285 vcttnototum atoncttanum 0e|||.
28 Catoto:jctmum otvcttac |cuc|
287 ct}anta contaotntt |cuc|
Scrophu|ar|aceae (10)
288 namatta ncIctojn)a (G|u||c||| o |.C.Souze) |.C.Souze
289 mctoo::um jctnamLuccn:c |c.||scnc, S.Voc| o /.|occs
290 nconta Lt/ota 0cn|n.
29! nconta camjc:Itt: |ccs o Ve |.
292 nconta cotntcta oo' f.
293 Bacoja anuaIa (0cn|n.) |ove||
294 Bacoja ocjtc::a (0cn|n.) |ove||
295 Dt2)o:Icmon /ottLunoum 0cn|n. cx |eo|'.
29 Dt2)o:Icmon anu:It/otum G|u||c|||
297 Monojcta mtctanIna (0cn|n.) 0e|nc
So|anaceae (2)
298 HcIctanInta occtjtcn: |ccos o Ve |.
299 oanum }aLtcn:c V.|./e
Stercu||aceae (7)
300 )cnta LancncItana |.Scnum.
30! )cnta ctccIa Ve |. cx |.Scnum.
302 )cnta ntt Ia S|.-|| cx |euo.
303 HctcIctt: mot: |.Scnum.
304 Mcocnta LcIontct/ota S|.-||.
305 Pa)ca Lantcn:t: C|s|oce|
30 VaInctta /cttutnca S|.-||.
1urneraceae (7)
307 PtttucIa a:jctt/ota /co.
308 PtttucIa a::utucn:t: Oc.
309 PtttucIa catnca Oc.
3!0 PtttucIa ocn:t/ota Oc. ve. ocn:t/ota
3!! PtttucIa ocnIaIa /co
3!2 PtttucIa ouat Icana (S|.-||) Oc. ve. uct Oc.
3!3 PtttucIa :caLttoa Oc.
b|maceae (1)
3!4 Pn)o:I)on Lta:ttcn:c Cecen.
e||oz|aceae (1)
3!5 Xctojn)Ia ctncta:ccn: |ocm. o Scnu||.
eroenaceae (3)
3! anIana caaItncn:t: Vo|o.
3!7 tjjta Lantcn:t: Vo|o.
3!8 tjjta tactt: Scneuc
Contnuuuo
82
Caesa|p|n|aceae
jucta ctocatja (Voc|) Vecc.
Bauntnta acutuana Vo|c.
Bauntnta cacovta \unoc||n sucsc. LancncItana \unoc||n
Bauntnta caItnac ems
Bauntnta cnctanIna (0on.) S|cuo.
Bauntnta oumo:a 0cn|n.
Bauntnta c:Itvana \unoc||n
Bauntnta /cxuo:a Vo|c.
Bauntnta /ot/tcaIa ||n'
Bauntnta natc)t \unoc||n
Bauntnta mtcto:Iacn)a (|eoo|) Vecc.
Bauntnta jcnIanota (0on.) Voc| cx S|cuo.
Bauntnta jucnca 0cn|n.
Bauntnta tu/a (0on.) S|cuo.
Bauntnta Ittcno:cjaa \unoc||n
Cac:ajtnta LtacIco:a !u|.
Cac:ajtnta ca)ctna 0cn|n.
Cac:ajtnta /cttca Ve |. cx !u|.
Cac:ajtnta atoncttana 0cn|n.
Cac:ajtnta axt/ota !u|.
Cac:ajtnta mtctojn)a Ve |.
Cac:ajtnta j)tamtoat: !u|.
Ca::ta /cttutnca (Scneo.) Scneo. cx |C.
Ccno:Itma mactojn)um !u|.
Cnamacctt:Ia aL:u: (|.) .S.|v|n o 0enccy ve. aL:u:
Cnamacctt:Ia aco:mt/ota (0cn|n.) .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia amtctca .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia LatLaIa (|ccs o Ve |.) .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia Lccmtt (.S.|v|n o 0enccy) .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia Ltcvtca)x (0cn|n.) .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia catoLtnna (.S.|v|n o 0enccy) .S.|v|n
Cnamacctt:Ia cujtca .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia oc:vauxtt (Co||eo.) |||||c
Cnamacctt:Ia ctIcnotum .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia /cxuo:a (|.) Gccnc ve. /cxuo:a
Cnamacctt:Ia nt:jtoua (Ven|) .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia }acoLtnac (0cn|n) .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia ntcItIan: (|.) Vocncn
Cnamacctt:Ia ja:cuotum (0cn|n.) .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia jnttjjtt .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia jto:a (|.) Gccnc
Cnamacctt:Ia tamo:a (Voc|) .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia tcjcn: (Voc|) .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia totatmac (0cn|n) G|ceson
Cnamacctt:Ia toIunot/ota (|cs.) Gccnc
Cnamacctt:Ia :ctjcn: (|.) Gccnc
Cnamacctt:Ia :ujjcx (0cn|n.) 0|||on o |osc
Cnamacctt:Ia :vatn:ontt (0cn|n.) .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia 2)ojn)otoc: (!euc.) .S.|v|n o 0enccy
Cojat/cta cottacca Ve |.
Cojat/cta an:oot//tt |csf.
Cojat/cta mat Itt eync
DtcI)cnanota autanItaca !u|.
Contottnacnt: mattnaIa !euc.
H)mcnaca coutLatt |.
H)mcnaca ctto)nc 0cn|n.
H)mcnaca mat Itana eync
H)mcnaca :Itonocatja Ve |. cx eync
H)mcnaca vcuItna |uc'c
Mat Itoocnoton mcotIcttancum (Ve |. cx 0cn|n.) |occccn
Mcanox)on Ltauna Scno||
Patttn:onta acucaIa |.
PcIo)nc con/ct It/ota (eync) 0cn|n.
PcIo)nc jauct/ota 0cn|n.
PcIojnotum ouLtum (Sccn.) !euc.
Pocjjtta jtoccta |cs|
PIcto)nc ntIcn: !u|.
cnna acutucn:t: (0cn|n.) .S.|v|n o 0enccy
Caesa|p|n|aceae (cont|nuao)
cnna a//tnt: (0cn|n.) .S.|v|n o 0enccy
cnna aaIa (|.) |oxc.
cnna avct:t/ota (cc.) .S.|v|n o 0enccy
cnna cana (|ccs o Ve |.) .S. |v|n o 0enccy ve. cana
cnna atonctt (0cn|n.) .S.|v|n o 0enccy
cnna natc)t .S.|v|n o 0enccy
cnna mactanIncta (Co||eo.) .S.|v|n o 0enccy
cnna mat Itana (0cn|n.) .S.|v|n o 0enccy
cnna muctont/cta (0cn|n.) .S.|v|n o 0enccy
cnna oLIu:t/ota (|.) .S.|v|n o 0enccy
cnna occtocnIat: (|.) ||n'
cnna jcnoua (\|||o.) .S.|v|n o 0enccy
cnna tt22tntt .S.|v|n o 0enccy
cnna :jccIaLtt: (|C.) .S.|v|n o 0enccy ve. cxc:a
cnna :jcnotoa (Voc|) .S.|v|n o 0enccy
cnna unt/ota (|. V|||.) .S.|v|n o 0enccy
H|mosaceae
Latcma cocntacatjo: (Gomcs) 0enccy o 1.\.G|mcs
Latcma an:oot/tt (0cn|n.) 0enccy o 1.\.G|mcs
cacta aonactan: 0cn|n.
cacta Lantcn:t: 0cn|n.
cacta /atnc:tana (|.) \|||o.
cacta omcto:a 0cn|n.
cacta taunttac 1.\.G|mcs o 0enccy
cacta an:oot/tt 0cn|n.
cacta mat Itt 0cn|n.
cacta monacanIna \|||o.
cacta jtauntcn:t: 0cn|n.
cacta jo)jn)a |C.
cacta ttjatta |un|n
Lt2ta tnunoaIa (Ve |.) 0enccy o 1.\.G|mcs
Lt2ta jo)ccjnaa (0cn|n.) |||||c
naocnanIncta couLttna (Vc||.) 0cnen
naocnanIncta jctcttna (|.) Scc.
BancncItoocnoton LancncItt (0cn|n.) 0enccy o 1.\.G|mcs
Catanota axtatt: 0cn|n.
Catanota ocjaujctaIa 0cn|n.
Catanota cjIojooa 0cn|n.
Catanota mactoca)x ems
Catanota :uatto:a 0cn|n.
Cnotocucon oumo:um (0cn|n.) G.|. |cv|s
Cnotocucon cxIot Ium 0enccy o 1.\.G|mcs
Cnotocucon /otoo:um (0cn|n.) G.|. |cv|s
Dc:manInu: vttaIu: (|.) \|||o.
EnIctooLtum conIot It:ttuum (Vc||.) Voon
EnIctooLtum ItmLouva Ve |.
cucocnoton tmac 0enccy o 1.\.G|mcs
Mtmo:a acuIt:Itjua 0cn|n.
Mtmo:a aocnojn)a !euc.
Mtmo:a atcno:a (\|||o.) |o|.
Mtmo:a LtmuctonaIa (|C.) |un|zc
Mtmo:a camjtcoa ems
Mtmo:a cotu:cocac:ta 0enccy
Mtmo:a cxaLc:ccn: 0enccy
Mtmo:a cmmuaIa 0enccy
Mtmo:a aucua 0enccy
Mtmo:a ncxanota V|cnc||
Mtmo:a ntt:uItcaut: ems
Mtmo:a n)joauca Ve |. ve. n)joauca
Mtmo:a tnvt:a Ve |.
Mtmo:a ttttua 0enccy
Mtmo:a cvt:tt 0enccy
Mtmo:a mcn:tcoa 0enccy
Mtmo:a mt:cta 0cn|n.
Mtmo:a mooc:Ia Ve |.
Mtmo:a mottocn:t: 0enccy
Mtmo:a noInojIctt: 0enccy
Anexo 9 - Legumlnosas da caatlnga da Bahla {adaptado de Quelroz 1999}.
83
Anexo 9 - Legumlnosas da caatlnga da Bahla {adaptado de Quelroz 1999}.
Pap|||ono|deae (cont|nuao)
DaLctta caItntcoa ems
DaLctta ccatcn:t: |uc'c
DaLctta occtjuatt: ||zz|n| o Ve||.
DaLctta mt:cooLtum 0cn|n.
Dc:mootum LatLaIum (|.) 0cn|n.
Dtocca tanot/ota Ve |. cx 0cn|n.
Dtocca utancn:t: 0cn|n.
Dtocca a:tojn)a Ve |. cx 0cn|n.
Dtocca mattnaIa 0cn|n.
Dtocca vtoacca Ve |. cx 0cn|n.
Dt:cooLtum ntt Ium 0cn|n.
Et)Inttna vcuItna \|||o.
CaacIta }u::tacana |un|n
CaacIta tcman:oana ems
Cco//toca :IttaIa (\|||o.) Voon
noto/cta LancncItana 0cn|n.
noto/cta mtctocatja |csv.
noto/cta :u//tuItco:a V|||.
oncnocatju: atattjcn:t: 0cn|n.
oncnocatju: camjc:Itt: 0cn|n.
oncnocatju: :cttccu: (|o|.) |un|n
oncnocatju: vttttotoc: 0cn|n.
ucI2cLutta anotaoc-tmac ||me
ucI2cLutta auttcuaIa (/||cmeo) |uc'c
ucI2cLutta Lantcn:t: xe'ov|cv
Macnacttum acuIt/otum Voc|
Macnacttum anu:It/otum Voc|
Macnacttum cucojIcum Voc|
Macnacttum juncIaIum (|o|.)
MactojIttum LtacIcaIum (|ccs o Ve |.) Veccne| o 0euoc|
MactojIttum ct)Intooma (Ve |. cx 0cn|n.) Oc.
MactojIttum tactc (|occc. cx 0cn|n.) Oc.
MactojIttum a2In)totoc: (|.) Oc.
MactojIttum mat Itt (0cn|n.) Veccne| o 0euoc|
MactojIttum janoutaIum (Ve |. cx 0cn|n.) Veccne| o 0euoc|
MactojIttum :aLatacn:c (ocnnc) V. |. 0ecose-|ccvc|o
M):anInu: ucanu: (ems) G.|.|cv|s o /.|c|eoo ve. ucanu:
Pcttanota cocctnca (Scneo.) 0cn|n.
PaI)mt:ctum /ottLunoum Voc|
PaI)mt:ctum juLc:ccn: V|cnc||
PaI)jootum ccan: Voc|
PocctanInc :uLcotoaIa 0cn|n.
PocctanInc uct (ems) /oyo o |uoo
PottcIta juncIaIa (\|||o.) |csv.
PIctocatju: IctnaIu: ||zz|n|
PIctocatju: vto:u: (Ve |. cx 0cn|n.) 0cn|n.
PIctocatju: 2cnnInctt ems
PIctooon aLtujIu: (Vo|c.) 0cn|n.
Pn)ncno:ta cout: G|scc.
Ptcoctca tactt/ota ems
I)o:anInc: Lantcn:t: | Vennc|c o G.|.|cv|s
I)o:anInc: cajtIaIa Voc|
I)o:anInc: ocLtt: V.0.|cc|e o Souze Cos|e
I)o:anInc: numtt: |un|n
I)o:anInc: :caLta Voc|
I)o:anInc: vt:co:a Sv.
cjnto:ta ctnctca (|.) |cs.
cjnto:ta jutjutca (|.) |cs.
+tna canotoa (Vc||.) Veccne|, Vescncce o S|e|n|c
Zotnta Lta:ttcn:t: Voc|
Zotnta ccntnocatja (Vo|c.) 0cn|n.
Zotnta cmca (\|||o.) Voc|
Zotnta aLta |csv.
Zotnta natm:tana S|eno|cy
Zotnta m)ttaocna 0cn|n.
Zotnta :cttcca Vo|c.
Zotnta uct ems
H|mosaceae (cont|nuao)
Mtmo:a ojnIamoccnIta Ve |. cx 0cn|n
Mtmo:a jctIa umc. o 0omc|. |x \|||o.
Mtmo:a jtInccooLtotoc: 0cn|n.
Mtmo:a j:cuoo:cjtatta ems
Mtmo:a juotca |.
Mtmo:a uaottvavt: |. ve. cjIocatja (|C.) 0enccy
Mtmo:a :cn:tItva |.
Mtmo:a :cIutcta ems
Mtmo:a :cIo:a 0cn|n. Ve. jauoo:a (0cn|n.) 0enccy
Mtmo:a :omntanu: umc. o 0omc|. |x \|||o. ve. :omntan:
Mtmo:a :uLnctvt: 0cn|n.
Mtmo:a Icnut/ota (\|||o.) |o|.
Mtmo:a uLttcntana ems
Mtmo:a ut:tna Ve |.
Mtmo:a vcttuco:a 0cn|n.
Mtmo:a xtucxtucn:t: 0enccy
NcjIunta jcna (|.) 0cn|n.
PatajtjIaocnta LancncItt (0cn|n.) Vez o V.|. oc ||me
PatajtjIaocnta 2cnnInctt (ems) V.|. oc ||me o ||me
PtjIaocnta ttvtntt G.|.|cv|s ve. ttvtntt
PtjIaocnta montt/otmt: 0cn|n.
PtjIaocnta oLtua (|cs.) 1. |. Vecc.
PtjIaocnta :Itjuacca (0cn|n.) |uc'c
PtjIaocnta vtttot/ota (|un|n) 0cn|n.
PtIncccoLtum otvct:t/otum 0cn|n.
PaIn)mcnta tcItcuaIa 0cn|n.
P:cuoojtjIaocnta Lantana G.|.|cv|s o V.|.||me
P:cuoojtjIaocnta Ltcnantt G.|.|cv|s o V.|.||me
P:cuoojtjIaocnta conIot Ia (|C.) G.|.|cv|s o V.|.||me
amanca tnojtnaIa (ems) 0enccy o 1.\.G|mcs
Pap|||ono|deae
co:mtum /aax (!euc.) xe'ov|cv
c:cn)nomcnc ccan: Scn||o|. o Cnem.
c:cn)nomcnc cvcnta \|n|
c:cn)nomcnc /to:a Ve |. cx 0cn|n.
c:cn)nomcnc nt:Ittx |o|.
c:cn)nomcnc mat Itt 0cn|n.
c:cn)nomcnc vt:ctoua V|cnx.
mLutana ccatcn:t: (/||cmeo ) /.C.Sm||n
notta anIncmta (Vc||.) 1.|.Vecc.
notta /taxtnt/ota 0cn|n.
tacnt: oatoanot |ecov. o \.C.Gc.
tacnt: ju:ta 0cn|n.
tacnt: :)vc:Itt: (/.Cncv.) /.Cncv.
tacnt: Itt:cmtnaIa |ecov. o \.C.Gc.
Bocoa mot: (0cn|n.) Coven
CamjIo:cma a//. jatauattcn:c (Cnooe| o ess|.) ess|.
CamjIo:cma jcotccaIum 0cn|n.
CamjIo:cma :jccIaLtc (!u|.) 0u'.
Canavata Lta:ttcn:t: Ve |. |x 0cn|n.
Canavata otcI)oIa ||cc
CcnItooLtum :cctojn)um ||me sc. nov.
CcnIto:cma atcnattum 0cn|n.
CcnIto:cma Lta:ttanum (|.) 0cn|n.
CcnIto:cma vtttntanum (|.) 0cn|n.
CnacIoca)x LancncItana (0cn|n.) |uoo
CnacIoca)x :canocn: (|.) Oc.
CtIotta :Itjuatt: 0cn|n.
Cout:cIta to:ItaIa 0cn|n.
Cout:cIta vtctotoc: (|ccs o Ve |.) 0cn|n.
CtaI)ta Lantcn:t: |.|.Ouc|oz
CtaI)ta mot: Ve |. cx 0cn|n.
CtoIaatta Lantcn:t: \|no|c o S'|nnc
CtoIaatta Ltacn)catja 0cn|n.
CtoIaatta natc)t \|no|c o S'|nnc
CtoIaatta noo:cttcca |ccs o Ve |.
Contnuuuo
84
Anexo 3 - Iorragelras natlvas da bacla do Parnaba {adaptado de Nasclmento AJ =. 1999}.
Iamlla / espcle Iamlla / espcle
Convo|vu|aceae
'acucmonIta /cttutnca Cno|sy
Mcttcmta ac)jIta (|.) Oc.
Cucuro|taceae
Momototca cnatanIta |.
Cyperaceae
C)jctu: amaLtt: Ven|
C)jctu: at ItcuaIu: |.
)tna :uamuaIa Ven|
cctta acu:Itt: \|n|
cctta mtctococca S|cuo.
uphoro|aceae
CtoIon comjtc::u: |em.
CtoIon anouo:u: |.
CtoIon nctoItojtt/otu: |un|n
CtoIon ntt Iu: |'c.
CtoIon muctont/otu: Vuc||. /.
CtoIon jcotccaIu: |un|n
CtoIon :onocttanu: Vuc||.- /.
MantnoI cactuc:ccn: (|on| cm.) Vu||./.
MantnoI sc.
Gent|anaceae
cnuIc:ta Ltacn)jIcta Cnem.
Lao|atae
H)jIt: jccItnaIa (|.) |o||.
H)jIt: :uavcocn: (|.) |o||.
Mat:)jtanInc: cnamacot): (Ven|) |un|zc
Caesa|p|n|aceae
Bauntnta Ltcvtjc: Voc|
Bauntnta ouLta G.|on
Bauntnta /cxuo:a Vo|c.
Bauntnta aLta 1ecq.
Bauntnta cf. mcmLtanacca 0cn|n.
Bauntnta jcnIanota (0on.) Voc| cx S|cuo.
Bauntnta jaItjcIaa 0ucn.
Bauntnta jucnca 0cn|n.
Bauntnta :uLcavaIa 0cn|n.
Bauntnta unuaIa |.
Bauntnta sc.
Cac:ajtnta LtacIco:a !u|.
Cac:ajtnta /cttca Ve |. cx !u|.
Cac:ajtnta cf. atoncttana 0cn|n.
Ccno:Itma atoncttanum !u|.
Cnamacctt:Ia ca)ctotoc: (Co||eo.) Gccnc
Cnamacctt:Ia oc:vauxtt (Co||eo.) |||||c
Cnamacctt:Ia ctIcnotum .S.|v|n o 0enccy
Cnamacctt:Ia toIunot/ota (|cs.) Gccnc
Cnamacctt:Ia sc.
H)mcnaca coutLatt |. ve. s|||cocece
Mat Itoocnoton mcotIcttancum (Ve |. |x 0cn|n.) |occccn
cnna ccntto:jctma .S.|v|n o 0enccy
Acanthaceae
nt:acanInu: IttoLu: ||noeu
Pucta jantcuaIa |.
Amaranthaceae
InctnanIncta Lta:ttana (|.) |un|zc
InctnanIncta Icnca Co||e
matanInu: tvtou: |.
matanInu: :jtno:u: |.
BuIajaton vctmtcuatc (|.) Vces
toctcnta numLooItana (|ocm. o Scnu||.) Scuc.
Comjntcna cucoccjnaa Ve |.
Asteraceae
jonota: IuLcto:a /uoe
jonota: sc.
cmca uttno:a (Sv.) Cess.
:jtta ccatcn:t: 1.O.Sen|os
Batnvtca tnomLotoca Cess.
8|gnon|aceae
McanIncta aIt/ota Geon.
PccIt: otoccjnaa (Geonc) Scn.0|c.
Itjnojajju: jtaIcn:t: Ve |. cx |C.
Itjnojajju: jtocumLcn: Geonc
Itjnojajju: cf. Ittcno:jttotoc: Ve |. cx |C.
ocnoca)mma mattnaIum |C.
ocnoca)mma sc.
ttaLtoaca sc.
aLcLuta tmjcIttno:a (Ve |. cx |C.) S|eno.
aLcLuta sc.
8|xaceae
Cocno:jctmum tctum (Ve |.) |||.
8omoacaceae
P:cuooLomLax sc.
8orag|naceae
Cotota jtauntcn:t: |cscn.
Capparaceae
Cajjatt: c)nojnaojnota |.
Ccomc :jtno:a 1ecq
Chrysooa|anaceae
tcanta IomcnIo:a (0cn|n.) |||scn
Comoretaceae
ComLtcIum cjto:um Ve |.
ctmtnata sc.
ntoa aucocatja ||cn|.
Comme||naceae
Commctna sc.
85
Anexo 3 - Iorragelras natlvas da bacla do Parnaba {adaptado de Nasclmento AJ =. 1999}.
Caesa|p|n|aceae (cont|nuao)
cnna oLIu:t/ota (|.) .S.|v|n o 0enccy
cnna occtocnIat: (|.) ||n'
cnna :jccIaLtt: (|C.) .S.|v|n o 0enccy
cnna unt/ota (|. V|||.) .S.|v|n o 0enccy
cnna sc.
H|mosaceae
cacta an:oot/tt 0cn|n.
cacta ttjatta |un|n
cacta sc.
Lt2ta ntojtotoc: (Scucc cx 0cn|n.) 0u'e |
Catanota sc.
Dc:manInu: vttaIu: (|.) \|||o.
Dtmotjnanota atoncttana !u|.
Mtmo:a acuIt:Itjua 0cn|n.
Mtmo:a cac:ajtntt/ota 0cn|n.
Mtmo:a ntt:uIt::tma Ve |.
Mtmo:a uaottvavt: |. ve. |cc|ocece (|C.) 0enccy
Mtmo:a :cn:tItva |.
Mtmo:a Icnut/ota (\|||o.) |o|.
Mtmo:a ut:tna Ve |.
Mtmo:a vcttuco:a 0cn|n.
Mtmo:a sc.
Pattta jaI)ccjnaa 0cn|n.
PtjIaocnta montt/otmt: 0cn|n.
PtjIaocnta :Itjuacca (0cn|n.) |uc'c
amanca :aman (1ecq.) Vc.
PaIn)mcnta sc.
Pap|||ono|deae
c:cn)nomcnc eff. Lta:ttana (|o|.) |C.
c:cn)nomcnc cvcnta \|n|
c:cn)nomcnc jantcuaIa \|||o. cx Voc|
c:cn)nomcnc sc.
Caojoontum mucunotoc: |csv.
Caojoontum sc.
Canavata Lta:ttcn:t: Ve |. cx 0cn|n.
CcnIto:cma Lta:ttanum (|.) 0cn|n.
CcnIto:cma cottaccum 0cn|n.
CtaI)ta atcnIca (|csv.) |un|zc
CtaI)ta mot: Ve |. cx 0cn|n.
CtoIaatta sc.
Dc:mootum aLtum (V|||.) |C.
Dc:mootum tncanum (Sv.) |C.
Dc:mootum Iot Iuo:um (Sv.) |C.
Dtocca tanot/ota Ve |. cx 0cn|n.
Dtocca utancn:t: 0cn|n. (0cn|n.) Vexvc||
Dtocca sc.
Dt:cooLtum ntt Ium 0cn|n.
CaacIta Icxana (Scncc|c) /.Gey
ucI2cLutta auttcuaIa (/||cmeo) |uc'c
MactojIttum tactc (|occc. cx 0cn|n.) Oc.
MactojIttum oncjcouncuaIum (Ve |. cx 0cn|n) Oc.
MactojIttum aIn)totoc: (|.) Oc.
I)o:anInc: anu:It/ota Voc|
I)o:anInc: cajtIaIa Voc|
Pap|||ono|deae (cont|nuao)
I)o:anInc: numtt: |un|n
vat I2ta sc.
Zotnta eff. Lta:ttcn:t: Voc|
Zotnta ccatcn:t: ucc
Zotnta cf. cmca (\|||o.) Voc|
Zotnta cf. aIt/ota Sm.
Zotnta :cttcca Vo|c.
Ha|vaceae
Maacnta /a:ctaIa 1ecq.
Mava:Itum cotomanoctanum (|.) Gec'c
Pavonta canccaIa (|.f.) Cev.
toa acuIa 0um.f.
toa atcaIa C.|cs|.
toa anu:It::tma /.S|.-||.
toa cttatta |.
toa cotot/ota |.
toa occumLcn: /.S|.-||. o |euo|n
toa tnomLt/ota |.
toa :jtno:a |.
Hor|ngaceae
Mottna sc.
Hyrtaceae
Eucnta juctnt/ota (|un|n) |C.
Nyctag|naceae
Boctnavta ot//u:a |.
Onagraceae
uovtta n)::ojt/ota (G.|on) |xc||
Op|||aceae
onanota Lta:ttcn:t: 0cn|n. o oo'.f.
Poaceae
tt:Itoa ont/ota !|n.
tt:Itoa :cIt/ota |un|n
xonoju: comjanaIu: (|ccs. |x !|n.) |coccce
xonoju: jutju:tt Cnesc
Btacntatta /a:ctcuaIa (Sv.) |eoo|
Btacntatta mot: (Sv.) |eoo|
DttIatta cttatt: (|c|z.) |oc||.
DttIatta /tt/otmt: |oc||.
DttIatta tn:uatt: (|.) Vcz cx |'men
DttIatta nuoa Scnumecn.
Ecntnocnoa jo):Iacn)a (|un|n) ||cnc.
Ecu:tnc tnotca (|.) Gec |n.
Etato:It: cttatt: (|.) |.0.
Etato:It: ma)jutcn:t: (|un|n) S|cuo.
Etato:It: Icnca (|.) |ocm. o Scnu||.
C)mnojoon sc.
H)mcnacnnc amjcxtcaut: (|uoc) |ccs
cnnanInu: sc.
a:tact: :otnotoca (|csv.) ||cnc. o Cnesc
Iamlla / espcle Iamlla / espcle
Contnuuuo
86
Poaceae (cont|nuao)
Mc:o:cIum ott/otmc (S|cuo.) Cnesc
Pantcum ntt Itcauc C.|cs|.
Pantcum axum Sv.
Pantcum jto:um Sv.
Pantcum Ittcnotoc: Sv.
Pa:jaum maacojn)um !|n.
Pa:jaum mattItmum !|n.
Pa:jaum muItcauc |o|.
Pa:jaum jtcaIuum V|cnx.
Pcnnt:cIum jo):Iacn)um Scnu||.
cIatta jatvt/ota (|o|.) |cuc|cn
cIatta Icnact::tma Scneo. cx Scnu||.
otum nacjcn:c (|.) |cs.
Ictncnt:ma ntan: |esn
ItcjIo:Iacn): a:jctt/ota |csv.
tacn)joon mactoo::u: !|n.
tacn)joon :jtcaIu: (|.f.) |un|zc
Utocnoa mo:amLtccn:t: (ec'.) |enoy
khamnaceae
Zt2tjnu: coItnt/ota |c|ssc'
kuo|aceae
Bottctta ocn:t/ota |C.
Bottctta :caLto:otoc: Cnem. o Scn||o|.
Bottctta sc.
Cnomcta oLIu:a Cnem. o Scn||o|.
Dtoota taoua Cnem. o Scn||o|.
Dtoota Ictc: \e||c
Patcoutca ctocca (Sv.) |ocm. o Scnu||.
Ptcnatota tanot/ota (Cnem. o Scn||o|.) S|cuo.
Ptcnatota :caLta |.
Ptcnatota sc.
So|anaceae
Pn):at: anuaIa |.
oanum cttntIum |em.
Stercu||aceae
Cua2uma umt/ota |em.
Mcocnta jatvt/ota 0|.
VaInctta aLtcan: !ucz.
VaInctta Ltacn)jcIaa !ucz.
VaInctta LtacIco:a /.S|.-||. o |euo|n
VaInctta tnotca |.
VaInctta ojctcuaIa |osc
VaInctta jcItoaIa |.Scum.
1|||aceae
Cotcnotu: ntt Iu: |.
ttum/cIa tnomLotoca 1ecq.
1urneraceae
utncta mcocntotoc: Cemccss.
utncta :uLuaIa sm.
utncta umt/ota |.
utncta sc.
eroenaceae
tjjta cf. :tootoc: Cnem.
tjjta sc.
Iacn)IatjncIa sc.
Zygophy||aceae
a:Itocmta IttLuotoc: \|n| o /n.
Anexo 3 - Iorragelras natlvas da bacla do Parnaba {adaptado de Nasclmento AJ =. 1999}.
Iamlla / espcle Iamlla / espcle
Contnuuuo
87
Anexo 4 - spcles frutferas do Nordeste {adaptado de Plnto 1993}.
Iamlla spcle Nome vulgar
Anacard|aceae nacatotum numtc S|. ||. Ceu|
nacatotum occtocnIac |. Ceu
nacatotum jtumtum Ceu|
jonota: ouct: |os|. Ceeene
jonota: uIca |. Cee
jonota: sc. Cee-oc-mececo
jonota: sc. x . IuLcto:a /. Cem. Cee-umcu
jonota: IuLcto:a /. Cem. |mcu, umcu
Annonaceae nnona cottacca Ve |. /e||cum
nnona cta::t/ota Ve |. 0u|o, cecce-oc-nco, meo|o
nnona cta::t/ota Ve |. /e||cum
nnona aLta |. /e||cum-oo-cco, ee||cum-co ||e, cene
nnona matctavtt Ve |. /e||cum
nnona :a2manntt /.|C /e||cum
nnona :jtnc:ccn: Ve |. /e||cum-oc-csc|nno
nnona vcjtcIotum Ve |. 0u|c|e
DuucIta sc. ||nne-cece
CuaIIctta vto:t::tma Ve |. ||noe|ce
Potnta a//. autt/ota Scn|ccn|. ||nne-oo-cemco
Potnta c/. autt/ota Scn|ccn|. Ceec|e
Potnta cxaLtoa Ve |. ||nne-oo-cemco
Potnta tuuo:a Scn|ccn|. Co ||e
Potnta :cttcca |.|.||cs Co ||e
Apocynaceae Couma tttoa Vuc||. /. Vucuc
Hancotnta :jccto:a Gomcz Venece
acmcca jou::t/ota (|un|m.) Vonecn|no Cnenene
MacouLca utancn:t: /uc|. ||qu|e, c|||e-oc-|c||c
MacouLca :jtucct Vuc||. /. ||||e-oc-|c||c
Arecaceae BacItt: acanInocatja Ve |. Venc-vc|o
BacItt: /cttutnca 0uc| Venc-vc|o
)atu: cotonaIa (Ve |.) 0ccc. ||cu|, ou|cu|
)atu: maIa/omc (conoe) G|essm. Coco-me|e-fomc
)atu: octacca (Ve |.) 0ccc. Ce|o|c
)atu: octtujacca (C.Ve |.) 0ccc. Guec|oce
)atu: :cnt2ojn)a (C.Ve |.) G|essmen /||
8omoacaceae BomLacoj:t: aLta (|esq.) /.|ocyns Ces|enne-oo-Veenneo
Pacntta sc. Ceceu-ceco
8orag|naceae Cotota :ujctLa Cnem. 0ece-oc-co|, eo-oc-e|o
8rome||aceae nana: LtacIcaIu: /nenes
Cactaceae Bta:ttojunIta Lantcn:t: 0. c| |. Cumccce
Bta:ttojunIta Lta:ttcn:t: (\|||o.) 0cc cumccce
Caesa|p|n|aceae Dtatum utancn:c /uc|. Senov. 1||e|-emec|o
H)mcnaca coutLatt |. 1e|oce
H)mcnaca oLont/ota |cc o |en 1e|oce-cuunoene
Capparaceae CtaIacva Iajta |. !ec|e
Car|caceae Cattca uctct/ota (S!. ||.) So|ms Vemeo-oc-seuc
'acataIta oooccajn)a /.|C Vemeo-oc-vceoo
Caryocaraceae Cat)ocat Lta:ttcn:t: Cemc. ||qu|-vcoeoc|o
Cat)ocat cottaccum \|||m. ||qu|-ceco
Cat)ocat cout: Cese. ||qu|-v|nec|o
Chrysooa|anaceae Cnt):oLaanu: tcaco |. Gue|u
Coucjta tmjtc::a |encc O|||
Coucjta tu/a |uc'c O|||-co|
Coucjta utIt 0cn|n. O|||-oe-me|e
tcanta jatvt/ota 0cn|n. Ou||
tcanta :a2manntt (oo' f.) |||scn. O|||-co
tcanta IomcnIo:a (0cn|n.) |||scn. O|||-m||m
C|us|aceae Pnccota Lta:ttcn:t: (Ve |.) ||encn. 0ecuce|
Pnccota mactojn)a (Ve |.) ||. o !. 0ecuce|
|aoaceae Cco//toca :IttaIa (\|||o.) Voon Ome|
Lecyth|daceae cc)Int: jt:ont: Comc. Secuce|e
Ha|p|gh|aceae B)t:ontma :Itjuacca 1uss. Vu|c|-cenco
B)t:ontma vctLa:ct/ota ||cn. |x 1uss. Vu|c|-oc-|eco|c|o
He|astomataceae Ctocmta ntt Ia |on ||x|x|ce
HcnttcIIca :ucco:a (/uc|.) |C. Vunouucu
Moutttt atonctt !|ene |ue-oc-coco
Moutttt juca Geon. |ue
88
Anexo 4 - spcles frutferas do Nordeste {adaptado de Plnto 1993}.
Iamlla spcle Nome vulgar
H|mosaceae na a//tnt: 0cn|n. |ne-c|c
na /at/ota \|||o. |ne-|
na mattnaIa \|||o. |ne-m||m
na nuoa Se|z. |ne-seceo
na :c::tt: (Vc||.) Ve |. |ne-fceoue
na :IttaIa 0cn|n. |ne-cecneo
Horaceae Poutoma ccctojtac/ota Ve |. !eeene-cc|e
Poutoma utancn:t: /uc|. !eeene-cence, uve-oc-mececo
Poutoma mot: !cc. !eeene-vcmc|ne
Hyrtaceae Camjomanc:ta uavttoLa (|C) ||ecs' Guec|ece, uec|oce
Camjomanc:ta tIIotat: |c. Guec|ece
Camjomanc:ta xanInocatja 0c. Guec|ece, uec|oce
Eucnta Lta:ttcn:t: |em. Gum|xeme
Eucnta con}uncIa /msnoff Guec|ece
Eucnta o):cnIcttca |C. 0cce, cee||e
Eucnta u:cnnaIntana 0c. |||omce-oe-0en|e
Eucnta to:Itt/ota |c. 0e||ne
Eucnta toIunot/ota Ces. Vu |e-oe-ce|e
Eucnta sc. Cecc|uo|nne, mu |e-cc|e, uve|e
Eucnta unt/ota |. |||ene
Comtoc:ta :jccIaLtt: (|C.) 0c. Guem||m-vcmc|no
M)tcta sc. Cemcu|
M)tctatta caut/ota 0c. 1eco||cece
M)tctatta }aLuItcaLa 0c. 1eco||cece
M)tctatta Ittnct/ota 0c. 1eco||cece
P:totum ajtcuaIum Ve||os /ee-fco
P:totum ataca |eoo| /ee-m||m
P:totum caIIc)anum Sec|nc /ee-men|c|e
P:totum ua}ava |. Go|ece
P:totum ntan: Ve |. /ee-oe-ce||ne
P:totum tncanc:ccn: Ve |. /ee
P:totum oto:jctmum |C. /ee-oc-coco
P:totum jtmacum xc||. Veenece
P:totum tuLcn:ccn: 0c. /ee
P:totum sc. /ee-ccoe
P:totum vatmtntanum ||ecs' /ee-ceeo
O|acaceae Xtmcnta amcttcana |. /mc|xe-oc-csc|nno
Pass|f|oraceae Pa::t/ota coctuca |. Veecue-oe-ce|e
Pa::t/ota cout: Veecue-oc-co|
Pa::t/ota uaotanuatt: |. Veecue-e
khamnaceae Zt2tjnu: }oa2ctto Ve |. 1oe-oc-co|
kosaceae PuLu: ct)Intocaoa Ve |. /moe-cc|e
kuo|aceae tLct Ita cout: (|.C.||cn) O./.C.||cn Vemc|o-oo-me|o
tLct Ita ctjItca (Cnem.) Scnum. Vemc|o-oc-cecnoo
Ccntja amcttcana |. Gcn|ceco
Po:ouctta mactoju: Ve |. Ceveoz|nno
Sap|ndaceae at:ta c:cucnIa |eo|'. |||omce
Sapotaceae Bumcta oLIu:t/ota |ocm. o Scnu||. Ou|xece-oe-ce|e
Bumcta :at Iotum Ve |. Ou|xece-cc|e
Cnt):ojn)um cLcnaccum Ve |. |nqu|c
Cnt):ojn)um onocatjum Ve |. |cece
Cnt):ojn)um tu/um Ve |. |u|e-oc-comce
Cnt):ojn)um sc. 0eccce-cc|e
Ecctnu:a oLovaIa (Ve |.) ||cn. 0eccce-cence
Ecctnu:a tamt/ota Ve |. 0eccce-cence, ece
Ecctnu:a sc. 0eccce-emec|e
Manttata caIa (|. /||) Vonecn. /c|u, ceeu-cenco
Manttata ont/ota (|C.) |uc. |eeu-vcmc|no
Manttata :a2manntt (/.|C.) .1.|em. Veeenouce-oe-ce|e, c|cnue
Mtctojnot: atoncttana (/.|C.) ||cc 0ecumuxe
PouIctta cnt):ojn)otoc: (Ve |.) |eo|'. Veeenouce
PouIctta autt/ota |eo|'. Veeenouce-vcoeoc|e
PouIctta tamt/ota /.|C. 1oeo-oc-|c||c,meece, meeenouce
PouIctta ttvtcoa (Gec |n. f.) |uc'c !ooce
PouIctta sc. /c|uz|nno, ceccce, mececo-ocme
So|anaceae M)tcta ctItt/ota (/uc|.) Oc. Cemcu|
M)tcta IomcnIo:a (/uc|.) |C. Cemcu|
Pn):at: anuaIa |. Cemec
Pn):at: nttojn)a Ve |. Cemec
Pn):at: ncc:tana Scno|n. Cemec
Pn):at: juLc:ccn: |. Cemec
Contnuuuo
89
Anexo 5 - Plantas do Nordeste seleclonadas pelo projeto "Iarmclas Vlvas"
{Hatos 1999a} por sua eflccla e segurana teraputlcas.
Nome vu|gar ma|s Nome c|entf|co Propr|edade teraput|ca Pr|ncp|o at|vo ou grupo de
comum no Nordeste ma|s ev|dente suostnc|as suspe|tas de at|v|dade
/cco|e Majtnta aLta |. /n||-|nfccc|oso V||em|ne C
/efoe Cutcuma ona |. Co|eoo, o|cs||vo, en||-|/| Cucum|ne
/|eo-cevo cmca uttno:a (Sv.) Cess. /ncs|cs|co |oce| |sc||en|o|
/|eo-oo-cco EctjIa aLa ess'. |muno-cs||mu|en|c, ncce|oco|c|o \coc|o|ec|one
/|cc|m Po:mattnou: o//tctnat: |. Cem|ne||vo |co csscnc|e| (?)
/|cc|m oe cneceoe tjjta tactt: 0| /n||-scc||co |oce| |co csscnc|e|, ||mo|
/|cc|m oc |ecu|c|o tjjta mtctojn)a Cnem. 0e|sm|co, cxccc|oen|c |co csscnc|e|, !,8-c|nco|
/|cc|m oc vequc|o tjjta a//. tactt: .0.|. /n||-scc||co |oce| |co csscnc|e|, ||mo|
/|cc|m-c|mcn|e tjjta :tootoc: Cnem. /n||cec|c|eno c en||fn|co |oce| |co csscnc|e|, ||mo|
/|fevece-cevo Cctmum taIt::tmum |. /n||-scc||co cuce| |co csscnc|e|, cucno|
/oc|e M)tactootuon utunocuva |./||. C|ce||zen|c oc mucoses, en|||cce es||ce !en|nos, uunocuv|nes (?)
0ecose oc LatLaocn:t: V|||. C|ce||zen|c oe cc|c, |exen|c /|ocfcon, en|equ|nn|ces, e|o|nes
0e|e|e-oc-cue (emec|e) Cjctcutna aaIa (em.) Ocen. |exen|c, cue||vo |cs|ne, e|ec|ne, convo|vu||ne
0e|e|e-oc cue (cence) Cjctcutna mactocataja (|.) |evc|. |exen|c, cue||vo |cs|ne, e|ec|ne, convo|vu||ne
0o|oo oo Cn||c ( ' ) Pcumu: Loou: Vo||ne Co|eoo 0o|o|ne, o|co csscnc|e|
Ceezc|e jonota: momLtn |. /n||-nccc||co ||e||en|nos, cen|ne
Ceuc|o nacatotum occtocnIac |. /n|||nf|eme||o |c|ce|cqu|ne
Cemom||e MaIttcatta cnamomta |.) /n||cscesmo|co /zu|cno, c|seco|o|, sc|oc|c
Cec|m-sen|o C)mLojoon ctItaIu: S|ecf.) Ce|men|c, em|cscesmo|co |co csscnc|e|, c||e|, m|ccno
Cne-oo-|o Cajtatta Lt/ota |. /n||m|coc|eno |oce| |ef|oqu|none, c|f|o|ne
Cne-cc|o nca :tncn:t: S|ms. |s||mu|en|c, en||co|c|co !en|nos csccc|e|s, ce|cqu|ne
Cnemce 'u:Itcta jccIotat: ve. :Icnojn)a |con. 0onco-o||e|eoo |c|veoos cume|n|cos (?)
Confc| )mjn)Ium o//tctnac |. C|ce||zen|c /|en|o|ne
Co|n|e jtnta :jccto:a Scnum. !enqu|||zen|c, /n||n|cc |cns|vo |co csscnc|e| (?)
Cumeu mLutana ccatcn:t: (|. /||.) /.C.Sm||n 0oncoo||e|eoo, cxccc|oen|c |c|veoos cume|ncos (?)
|s|emn|o DaIuta :Itamontum |. /n||cscesmo|co /|ce||ocs |ocn|cos, cscoco|em|ne
|s|emn|o oxo DaIuta IaIua |. /n||cscesmo|co /|ce||ocs, cscoco|em|ne
|uce||c|o mco|c|ne| EucatjIu: oLuo: |ec. 0e|sm|co, cxccc|oen|c !,8-c|nco| (cuce||c|o|)
Go|ecc|e P:totum ua}ava |. /n||o|ec|co !en|nos c u||ne (?)
Gueco Mttanta omctaIa Sccn. 0oncoo||e|eoo |c|veoos cume|n|cos
o |c|e econcse McnIna atvcn:t: |. /n||-vom|||vo, cem|ne||vo |co csscnc|e|, mcn|o|
o |c|e c|mcn|e McnIna x jtjcttIa |. Cem|ne||vo |co csscnc|e|, mcn|o|
o |c|e es|c|e McnIna x vto:a uos. /n||cees||eo (co|ozoe|os) x|oo oc c|cc||cnone (?)
1uezc|o Zt2)jnu: }oa2ctto Ve |. /n||ce|c, en||cesce Secon|nes
Vecc|e oe |ce EcIc: vt:co:a (|.) |css. |s|omequ|co !cne||ne (?)
Vecc|e oo c|no anaccIum jat Incntum (|.) Scn. 0|c. |s|omequ|co |/: ce |cno||o|os
Ve|ve sen|e PccItanInu: LatLaIu: /mo. /n||o|sccc||co, n|cossccc|o es||co |co csscnc|e| (?)
Ve|ve|o PccItanInu: amLotntcu: (|ou.) Sccn. /n||-scc||co |oce| (een|e) !|mo|, muc||ecm
Veecue Pa::t/ota cout: S|ms. Ce|men|c G||cos|o|os (?)
Ves|uo Cncnojootum amLto:totoc: |. /n||-scc||co |oce|, vcm|fuo |co csscnc|e|, esce|oo|
Vcn|es|o ctaIum con)2otoc: |. /n|||nf|eme||o |csconncc|oo
Voo Bauntnta /ot/tcaIa ||n'. |co||ccm|en|c |csconncc|oo
Vo|ne Mottna oct/cta |em. /n||m|coc|eno ||c|osccm|ne
Vos|eoe Bta::tca tnIctt/ota O.|. Scnu||z. |cvu|s|vo e|||-scncvo|, m|os|ne
|eu o'eco emec|o aLcLuta :cttaIt/ota ||cn. /n|||nf|eme||o |ef|oqu|nones, |ececno|
|eu o'eco oxo aLcLuta avcancocac |. /n|||nf|eme||o |ef|oqu|nones, |ececno|
|oco McnIna juctum |. Cem|ne||vo, cmcneoo |co csscnc|e|, cu|cone, mcn|o|
|ome Puntca tanaIum |. /os||ncn|c, |cn|fuo !en|nos, cc|c||c|ne
Oucce-ccoe Pn)anInu: nttutt |. /n||||||esc cne| ||evon|ocs, f||en||ne (?)
Scnc ( ' ) cnna acxanottna |. V|||s. |exen|c /n|equ|nones, scnos|o|os
!ocm ou |mcece Ccctojta a2tovvt Snc|n. /n||-n|cc |cns|vo |csconncc|oo
Vessou|nne cojatta ouct: |. |co||ccm|en|c /mc||ne ou en||o|ecc||ne (?)
( ' ) comcc|e|
90
Anexo 6 - Plantas medlclnals em estudo.
|am||a spc|e Nome vu|gar
Pcumu: Loou: Vo||ne
(5)
0o|oo-oo-cn||c
PccItanInu: LatLaIu: /no.
(5)
Ve|ve-sc|c-oo
Acanthaceae Pucta a:jctua ||noeu
(2)
Vc|eo|nne
Amaranthaceae Comjntcna ocmt::a Ve |.
(2)
Cec||eoz|nno
Anacard|aceae nacatotum occtocnIac |.
(4)
Ceu
M)tactootuon utunocuva /||cmeo
(2)
/oc|e
Annonaceae nnona muttcaIa |.
(!)
Gev|o|e
Apocynaceae Manocvta vcuItna) \oooson
(!)
1e|ece-oo-cemco, e|ece-s||vcs|c
amanoa LancncItt /.|C.
(2)
Oue|o-ce|eces
Asc|ep|adaceae CaoItojt: jtoccta (/||on) \.!./||on
(!)
||o-oc-scoe, c|mc, cesu|o-oc-scoe, comceoc|e
Asteraceae ctaIum con)2otoc: |.
(!)
Vcn|es|o-oxo, ce||ne-oc-cooc, cve-oc-seo-oeo
t Icmt:ta vuatt: |.
(5)
/neoo
EcIc: vt:co:a (|.) |css.
(2)
Vecc|e
MaIttcatta cnamomta |.
(5)
Cemom||e
8|xaceae Btxa otcana |.
(4)
Oucum
8orag|naceae HctoItojtum tnotcum |.
(4)
C|s|e-oc-e|o
Caesa|p|n|aceae Bauntnta :j.
(3)
Voo
Cac:ajtnta /cttca Ve |. |x !u|.
(4)
|eu-fco
Chenopod|aceae Cncnojootum amLto:totoc: |.
(4)
Ves|uz
Comoretaceae ComLtcIum cjto:um Ve |.
(2)
Vofumco
Crassu|aceae aancnoc ctcnaIa (/nocvs) ev.
(!)
|e-|uoo, fo|ne-oe-cos|e, fo|ne-osse
Crysooa|anaceae tcanta tttoa 0cn|n.
(2)
O|||c|ce
uphoro|aceae Cntoo:cou: jn)acanInu: |ex o |.offm.
(2)
|evc|e
CtoIon camjc:Itt: /.S|.-||.
(2)
Vc|emc
CtoIon :j.
(4)
Vemc|c|o
EujnotLta mttt |cs Vou|.
(!)
Cooe-oc-c|s|o
'aItojna ctjItca (|on|.) Vu||./.
(!)
1e|ece
Pn)anInu: amatu: Scnum. o !nonn.
(3)
Oucce-ccoe
Pn)anInu: nttutt |.
(!)
Oucce-ccoe, ecccn|e-ccoe
Ptctnu: communt: |.
(5)
Ceece|c|e
Gent|anaceae CouIouLca :jtcaIa /uc|.
(!)
Gcnc|ene-ces||c|e, cu|ucce
Lao|atae McnIna vto:a uos.
(5)
o |c|e-oe-fo|ne-m|oe
Lam|aceae conoIt: ncjcIt/ota (|.) |.0.
(3)
Cooeo-oc-Seo-|enc|sco
Lauraceae Ctnnamomum 2c)antcum |ccs
(5)
Cenc|e-oe-|no|e
L||||aceae oc vcta |.
(4)
0ecose
Ha|vaceae Co::)jtum :j.
(4)
/|ooeo
Hctt::anIta ItuLac (|.Scnum.) 0|z|c'y
(2)
Vc|e-cooc
toa ancttcn:t: O|c.
(2)
|veno
H|mosaceae Mtmo:a ojnInamoccnIta Ve |. |x 0cn|n.
(2)
1ucme-cc|e
Hyrtaceae Euca)jIu: ctIttooota oo'.
(5)
|uce||c|o
Eucnta unt/ota |.
(!)
|||enuc|e-vcmc|ne, c||ene, c||enuc|e-oo-cemco
Nyctag|naceae Boctnavta cocctnca V|||.
(!)
|ce-c|n|o
O|acaceae Xtmcnta cottacca |n|.
(4)
/mc|xe-ceve
Oxa||daceae vcttnoa catamLoa |.
(3)
Ceemco|e
Papaveraceae tcmonc mcxtcana |.
(!)
Ceoo-sen|o
Pap|||ono|deae mLutana ccatcn:t: (/||cmeo) /.C.Sm.
(4) (5)
Cumeu
Et)Inttna vcuItna \|||o.
(2)
Vu|unu
Poaceae C)mLojoon ctItaIu: (|C.) S|ecf.
(5)
Cec|m-sen|o
Pun|caceae Puntca tanaIum |.
(!) (4)
|omenzc|e, omc|e-oe-eneoe
khamnaceae Zt2tjnu: }oa2ctto Ve |.
(2) (4)
uezc|o
kuo|aceae CouIatca ncxanota (1ecq.) |.Scnum.
(5)
Ou|ne-qu|ne
kutaceae CtItu: autanItum |.
(5)
|eene
PuIa tavcocn: |.
(5)
/uoe
Sapotaceae Bumcta :at Iotum Ve |.
(4)
Ou|xece
bmoe||ferae Ptmjtnca ant:um |.
(5)
|ve-oocc
eroenaceae tjjta aLa |.|.0ovn cx 0|||on o \||son
(!) (5)
|ve-c|oc|e
+tIcx :j.
(3)
1eeme|e|e

You might also like