Programma Stroomstoot

Een impuls voor elektrische mobiliteit in Rotterdam

12-8-2009 1
 Transitie naar duurzame mobiliteit
• Diverse transitiepaden tegelijk:
• Zuinig Fossiel
• Biobrandstoffen Elektrisch
• Elektrisch

Aantal auto’s
Biobrandstoffen
Benzine
• Elektrisch heeft grootse toekomst.
Programma Stroomstoot is de
Rotterdamse invulling van het Diesel

elektrische transitiepad.
2000 2010 2020 2030 2040 2050
[op basis van ECN scenario’s - aug. 2007]

• Druk vanuit de markt heeft gezorgd voor de

versnelde ontwikkeling van batterijen en
(hybride)elektrische voertuigen.

12-8-2009 2
 Elektrische Mobiliteit = Duurzame Mobiliteit

• Minder emissies (schoon, stil en zuinig)

– Luchtkwaliteit (fijn stof en NOx)
– Geluid
– CO2

• Verminderde afhankelijkheid van olieproducten

• In combinatie met een slim netwerk een buffer voor duurzame

energie

• De elektromotor heeft een veel hoger rendement dan een

verbrandingsmotor

12-8-2009 3
 Ontwikkeling van elektrische mobiliteit
• Over de snelheid van introductie van elektrische voertuigen bestaat nog
veel onzekerheid. De eerstkomende jaren is nog maar beperkte inzet
mogelijk.
• Het nationale wagenpark bestaat in 2025 uit 5 - 35% (plug-in hybride)
elektrische voertuigen. De onzekerheid over de omvang van het exacte
aandeel is nog groot.
Scenario's voor (plug-in hybride) elektrische auto's

100
% (plug-in hybride) elektrische auto's

90
80
70
Business as usual
60
Mid-range
50
High-Range
40
Extreme Range
30
20
10
0
2010 2015 2020 2025 2030

[BERR & Department of Transport UK, okt. 2008]

12-8-2009 4
 Ontwikkeling van elektrische mobiliteit
• De markt van elektrische voertuigen is nog geen volwassen markt. Eerst
zijn kleine stappen noodzakelijk om een transitie naar elektrische mobiliteit
te realiseren. Er zijn al wel deelmarkten zoals de E-fiets waar een
grootschalige inzet nu al mogelijk is.
• Het programma Stroomstoot richt zich op de aspecten waarmee de
gemeente de transitie kan versnellen.
Marktaandeel

Marktontwikkeling elektrische voertuigen

Marktdoorbraak

Marktontwikkeling
E-fiets
Demonstratie

R&D Hybride personenauto

E-scooter

E-personenauto
E-bestelauto
Hybride bus
Hybride bestelauto Tijd
Hybride vrachtauto

12-8-2009 5
 Programma Stroomstoot
• Samenhangende benadering voor alle initiatieven op het gebied
van elektrische mobiliteit.

• Open platform vanuit het RCI voor alle partijen op het gebied van
elektrische mobiliteit. Deelname op basis van toegevoegde
waarde.

• Alle vervoermiddelen met als hoofdaandrijving een elektromotor

met batterij, ook plug-in hybride als tussenstap naar volledig
elektrisch.

• Van klein tot groot: fiets, scooter, veegmachine, personen- en

bestelauto, vuilniswagen, bus, boot, straddle carrier, …

12-8-2009 6
 Rol van de gemeente Rotterdam
• Ontwikkeling van elektrische voertuigen, laadsystemen en
mobiliteitsconcepten overlaten aan de markt. Inpassing daarvan
wordt vanuit de gemeente gefaciliteerd.

• Rotterdam kiest voor inpassing van elektrische mobiliteit via een

gebiedsbenadering.

• Kansrijke concepten krijgen experimenteerruimte in Rotterdam.

• Ondernemerschap wordt vanuit de gemeente waar nodig

gefaciliteerd en gestimuleerd. De gemeente creëert de benodigde
randvoorwaarden en condities voor marktontwikkelingen. Dit kan
dwingend en stimulerend.

12-8-2009 7
 De Rotterdamse ambitie
1. Twee icoongebieden voor de uitrol van elektrische mobiliteit (vanaf 2010)

2. 15% van de elektrische personen- en bestelwagens in Nederland rijden

in de regio Rotterdam (vanaf 2010).

3. De lokale OV-reizigerskilometers voor 100% elektrisch (2025).

4. Realisatie van laadvoorziening in alle openbare en gemeentelijke

fietsenstallingen voor fietsen en scooters (komende collegeperiode).

5. Elektrische mobiliteit in de haven (nader uit te werken ism HbR)

• Walstroom voor binnenvaart en zeescheepvaart
• Terminal equipment

12-8-2009 8
 Maatregelen
Bij het realiseren van de ambities wordt de gebruiker centraal gesteld.

Generiek
– Laadinfrastructuur in fietsenstalling
– 1.000 landpalen sponsoren
– 1.000 parkeerplekken sponsoren
– Openbare parkeergarages geschikt voor laadinfrastructuur

Gebiedsgericht
– Free-zone regelgeving elektrisch mobiliteit voor proeftuin elektrisch vervoer
– Bundeling van elektrische mobiliteitsprojecten in icoongebied

Projectmatig
– Faciliteren van initiatieven uit de markt.
– Actieve benadering in icoongebied.

12-8-2009 9
 Tijdspad voor transitie
• Drie tijdsblokken voor de transitie naar elektrische mobiliteit

1. ‘Grand Depart’ Tour de France 3. Marktintroductie

(3 juli 2010)

2009 - 2010 2010 - 2014 2015 en verder

2. Proeftuinen elektrisch
vervoer

12-8-2009 10
 4-sporen aanpak

Stroomstoot

1. 2. 3. 4.
Marktontwikkeling Infrastructuur Gebiedsbenadering Onderzoek

12-8-2009 11
 1. Marktontwikkeling
• Benutten en creëren van kansrijke ontwikkelingen voor elektrische mobiliteitsconcepten vanuit
de markt.

• Een (grootschalige) demonstratieprojecten om de marktontwikkeling op gang te brengen worden

vanuit de gemeente opgezet en (gedeeltelijk) gefinancieerd.

• Via incentives (speciale en goedkope parkeerplekken) wordt het aantrekkelijk gemaakt om

elektrische voertuigen te gaan gebruiken.

• Doelgroepen
– Grote wagenparken (eigen wagenpark waar mogelijk elektrisch)
– Kleinschalig openbaar vervoer
– Service- en bestelverkeer in stedelijke werk- en woongebieden
– Particuliere koplopers

12-8-2009 12
 2. Infrastructuur
• Stedin is als netbeheerder verantwoordelijk voor de aanleg, de uitbreiding
en het onderhoud van het elektriciteitsnet. Energiebedrijven zijn vrij om
laadinfrastructuur in Rotterdam te realiseren.

• Samen met Eneco en TNT zijn de eerste twee openbare laadpalen

gerealiseerd. De gemeente faciliteert om meer laadinfrastructuur te laten
realiseren.

• Vanuit de gemeente komt er sponsoring voor de eerste ontwikkeling van

laadinfrastructuur.

• Aanbod van duurzaam opgewekte energie (groene stroom) borgen als

randvoorwaarde.

12-8-2009 13
 3. Gebiedsbenadering
• Elektrische mobiliteitsconcepten worden toegepast in icoongebieden. Voor
bedrijven in de icoongebieden wordt elektrische mobiliteit een speerpunt.
– Central District Rotterdam: OV, parkeergarages en wagenparken

• Icoongebied als Free-zone om zo optimaal te kunnen functioneren als

proeftuin voor elektrisch vervoer

• E-vervoer toepassen in openbare gebieden:

– Hybride bussen en vuilniswagen, elektrische veegmachines, elektrische
pendelbussen, laadpalen voor elektrische voertuigen

• De icoongebieden zijn geschikt voor promotiecampagnes rondom

elektrische mobiliteit.

• Opnemen in gebiedsvisies
– VIP-gebieden

12-8-2009 14
 4. Onderzoek
• Samen met kennisinstellingen wordt onderzoek uitgevoerd naar
vragen rondom de transitie naar elektrische mobiliteit.

• Kennisinstelling op het gebied van elektrische mobiliteit

– HRO/HAN (RaakPro)
– TU Delft (D-Incert)
– Urgenda
– TNO
– Kema

• Er wordt gestreefd naar Europese samenwerking om de transitie

naar elektrische mobiliteit te versnellen.

12-8-2009 15
 Bijlagen

12-8-2009 16
 Elektrische mobiliteit in Rotterdam
• Nu al veel elektrisch vervoer in Rotterdam:
– > 80% van de reizigerskilometers in het OV op groene stroom (RET)
– 4 elektrische veegmachines bij de Roteb (Roteb)
– 5 elektrische scooters in het gemeentelijk wagenpark (Roteb, GW)
– elektrische shuttlebus op de Wilhelminapier (HbR, OBR, Eneco, RET)
– 6 elektrische people-movers bij Kralingse Zoom (Connexxion)
– 2 openbare laadpalen, NRGSPOT (Enenco, RCI, TNT)
– Demonstratie met 30 elektrische fietsen (RAL, VCCR)
– Laadpunten voor elektrische fietsen op 5 locaties (RAL)
– Hybride rangeerlocomotief (Alstom)
– 10 segways voor handhaving en toezicht (Stadstoezicht, politie)
– 144 aansluitingen bij 22 walstroomkasten binnenvaart (HbR, Eneco)
– elektrische TukTuk (R’dam, A’dam, Den Haag, TukTuk)
– elektrisch afval inzamelingsvoertuig (Van Gansewinkel)

12-8-2009 17
Elektrische mobiliteit op korte termijn
• Op korte termijn nog meer elektrische mobiliteit in Rotterdam:
– 50 elektrische OV scooters (Hopper)
– Elektrisch autodelen (RCI, Studentcar, EUR, HRO, Greenwheels)
– Hybride vuilniswagens (Roteb)
– 4 hybride bussen bij de RET (Stadsregio, RET, Min. V&W, NEMS, RCI)
– Tour de France als showcase voor elektrisch vervoer (RCI)
– Publieke wagenparken als proeftuin voor elektrische voertuigen
(Senternovem, RCI, Roteb Lease)
– 475 walstroomaansluitingen in het havengebied (HbR)
– …

12-8-2009 18
 Toelichting op de ambitie
• Twee icoongebieden voor de uitrol van elektrische mobiliteit (vanaf 2010)
In de twee icoongebieden wordt de transitie naar elektrische mobiliteit geconcentreerd. Samen
met bedrijven uit deze gebieden zoekt de gemeente naar mogelijkheden om elektrisch vervoer in
te zetten. Daarnaast worden, als dat nodig is, elektrische voertuigen uit (semi)publieke
wagenparken ingezet in gebieden waar elektrische voertuigen bijdragen aan een betere
luchtkwaliteit en minder geluidsoverlast.

• 15% van de elektrische personen- en bestelwagens in Nederland rijden in de regio

Rotterdam (vanaf 2010).
Naast het elektrische transitiepad wordt ook ingezet op de andere twee transitiepaden (schoon
fossiel en biobrandstoffen). Omdat via de andere twee transitiepaden ook een aanzienlijk deel
van de voertuigen wordt 'verschoond', wordt uitgegaan van een maximum van 50% elektrische
voertuigen in de regio Rotterdam.

• De lokale OV-reizigerskilometers voor 100% elektrisch (2025).

Om het percentage lokale OV-reizigerskilometers te verhogen wordt vanuit de RET als eerste
ingezet op hybride elektrische bussen. Op termijn wordt de inzet van waterstof elektrische bussen
verwogen. Verder wordt bij ondersteuning van nieuwe initiatieven voor kleinschalig individueel OV
gekeken of ze opschaalbaar zijn naar elektrisch.

12-8-2009 19
 Toelichting op de ambitie
• Realisatie van laadvoorziening in alle openbare en gemeentelijke fietsenstallingen voor
fietsen en scooters (komende collegeperiode).
De realisatie in de stallingen is een harde doelstelling. Om een grotere CO2-reductie te realiseren
is het noodzakelijk om ook de parkeergarages gereed te maken voor laadpunten vor elektrische
(bestel)auto's. Daarvoor wordt een onderzoek gestart wat er moet gebeuren om in bestaande en
nieuwe parkeergarages laadpunten te realiseren.

• Elektrische mobiliteit in de haven (nader uit te werken)

– Walstroom voor binnenvaart en zeescheepvaart
– Hybride terminal equipment (bijv. straddlecarriers)
Deze ambitie moet in samenwerking met het Havenbedrijf verder worden ingevuld.

12-8-2009 20
 Randvoorwaarden voor succesvolle
demonstratie
1. Lokale strategie voor duurzame mobiliteit
2. Monitoring van gebruikers
3. Uitzicht op succesvolle businesscase
4. Ondersteuning vanuit overheid bij aanschaf voertuigen
5. Lokale, regionale en nationale incentives die gebruik stimuleren
6. Aanwezigheid (openbare) laadinfrastructuur
7. Duidelijk beeldmerk en communicatie
8. Lokaal technische service
9. Lokale projectleider
10. Economische meerwaarde voor omgeving

12-8-2009 21
Gezamenlijke aanpak voor elektrische mobiliteit

Overheden Voertuigproducenten

Test en aanschaf eerste voertuigen Technologische verbetering

Regelgeving - voertuigen
- (financieel) stimuleren elektrisch - batterij
- ontmoedigen vuile voertuigen Kostenreductie
Ambitie voor elektrische mobiliteit Voldoende aantallen beschikbaar
Communicaite strategie
Openbare laadinfrastructuur

Succesvolle
introductie
elektrische
mobiliteit
Kennisinstellingen Energiemaatschappijen
Onderzoek en kennisdeling Infrastructuur
- technische ontwikkeling - ontwikkeling
- maatschappelijke toepassing - plaatsing
- standaardisatie - standaardisatie
Duurzame Energie

12-8-2009 22
 Randvoorwaarden voor marktdoorbraak
Voertuigen Infrastructuur
– Beschikbaar – Uniformiteit van stekkers
– Betrouwbaar – Uniformiteit ict-systeem
– Snelheid laadpalen
– Bereik – Uniform betaalsysteem
– Veiligheid – Duurzame energie
– Betaalbaar – Veilige stroomvoorziening
– Slim netwerk bij grote
elektriciteitsvraag

• Veel ligt buiten de directe invloedssfeer van de gemeente. Programma

stroomstoot pakt op wat wel binnen de invloedssfeer van de gemeente
ligt: de inpassing in de stad.

12-8-2009 23
 Promotiecampagnes
• Naast de harde technische randvoorwaarden zoals beschreven in de vorige
sheet kan een transitie naar elektrische mobiliteit alleen maar slagen als er een
breed draagvlak is onder het publiek en bij bedrijven

Het benaderen en informeren van de gebruikers van elektrische mobiliteit is een

essentieel onderdeel van het transitiepad dat onder andere door de gemeente moet
worden opgepakt. Daarom is in het Programma Stroomstoot een jaarlijks budget
opgenomen voor promotiecampagnes waarbij elektrische mobiliteit bij een breed
publiek onder de aandacht wordt gebracht. Stroomstoot streeft naar een maandelijks
publiciteitsmoment rondom elektrische mobiliteit in Rotterdam.

Het belangrijkste publiciteitsmoment wordt gevormd door de start van de Tour de

France op 3 juli 2010.

12-8-2009 24
 Tijdspad voor transitie
• Tot ‘grand depart’ van de Tour de France (3 juli 2010)
– Pilots in eigen wagenpark
– Elektrische mobiliteit zichtbaar op straat en in de media
– Deelname aan (nationale) coalitie voor elektrisch vervoer
– Grand Depart als (inter)nationale showcase voor elektrische mobiliteit
– Elektrische mobiliteit op de agenda bij gebiedsontwikkelingen

• 2010 – 2014 (komende collegeperiode)

– (Inter)nationale proeftuin voor elektrisch vervoer
– Voorbereiden op marktdoorbraak elektrisch vervoer
– Elektrische voertuigen in alle grote Rotterdamse wagenparken
– Elektrische voertuigen voor specifieke doelgroepen

• 2015 en verder
– Grootschalige uitrol elektrisch vervoer

12-8-2009 25
 Verschillende soorten (hybride) elektrische voertuigen

• Hieronder staan de verschillende typen (hybride) elektrische voertuigen beschreven waarmee de

stap naar volledig elektrisch gemaakt kan worden.

• Micro Hybride: een start-stop motor waarbij de motor afslaat als de auto stilstaat en bij het optrekken via een
elektromotor weer wordt gestart.

• Mild Hybride: de elektromotor levert gedurende het rijden hulpenergie aan de verbrandingsmotor zodat deze kleiner
gedimensioneerd kan worden. De batterij wordt geladen bij het remmen en door de verbrandingsmotor. Er kan niet
volledig elektrisch worden gereden. Een bekend voorbeeld is de Honda Civic-ima.

• Volledig Hybride: Het voertuig kan voor korte afstanden (2 a 3 kilometer, tot circa 30 km/u) volledig elektrisch
rijden. Voor langere afstanden en hogere snelheden wordt de verbrandingsmotor ingeschakeld. De batterij wordt
geladen bij het remmen en door de verbrandingsmotor. Een bekend voorbeeld is de Toyota Prius.

• Plug in Hybride: De batterij (groter dan bij volledig hybride) in de auto kan via het stroomnet worden opgeladen.
Met de batterij kunnen ook middellange afstanden (enkele tientallen kilometers) volledig elektrisch worden gereden.
Voor langere afstanden wordt de verbrandingsmotor gebruikt

• Volledig elektrisch: een voertuig zonder verbrandingsmotor die altijd volledig elektrisch wordt aangedreven en via
het stroomnet kan worden geladen.

12-8-2009 26