hoam

Ch Nht, 30 thng 3, 2014 WWW.HOADAMNEWS.COM B mi 2014. S 20

S HC VIT NAM
T CH I TRNG

NHNG VNG KIM C CA NN

Li Ta Son DTK: Nh s hc T Ch i Trng hin c ng ti min Nam California va ri c Qu Vn Ha Phan Chu Trinh ti Vit Nam trao gii thng hng nm v cng trnh vn ha ca ng. Khng v nc c nhn gii thng, ng vit bi Nhng Vng Kim C ca Nn S
tip theo trang 2

Hnh: UYN NGUYN

MT THI TRUYN LUT

HIN TNG NI DANH

INTERNET
TRNH THANH THY

NH MNG

THANH TM TUYN
HONG MAI T

P XE VI

TU S

guyn Du khi cho Kiu i tu pha sau vn ca nh Hon Th, ch cho c th tam quy ng gii. Nhiu Thy phn i, cho l Nguyn Du khng hiu lut xut gia nn ni nh vy, v ngi xut gia, theo lut, thp nht l th mi gii sa-di. S phn i ny thiu c s lch s v vn truyn th gii v th gii nc ta. XEM TRANG 6

T ngy th gii bc vo th k Internet cha bao gi con ngi cm thy gn nhau hn bao gi ht. Mt tin tc nng
tip theo trang 34

Mt bui chiu n, ang ngi trong bp, ti bng but ming, Chc phi p xe li. Lu qu khng p. Sp dt n ni ri. Hay l dt ri m mnh cha bit thi.
Xem trang 32

THANH TM TUYN

M VANG KHC
NGUYN LNG V

KHI S XU H DN TR THNH HIM HOI

SONG CHI www.nguoi-viet.com

TM BT

TING NO TT NHT?
TRN TRUNG O

HC

Thng trc ti i thm n , ni ting Anh ch ng trong hu ht cc sinh hot ca i sng v mi trng chuyn nghip. Khi va v li nh c tin B Gio dc v o to Vit Nam
tip theo trang 16

Thi s Thanh Tm Tuyn (15.03.1936 22.03.2006,) mt trong nhng thnh vin sng lp tr ct ca Tp Ch Sng To (1956 1960,) mt trong nhng thi ti tm c nht ca thi ca min Nam (1954 1975,) vi 2 thi tp tiu biu: Ti Khng Cn C c (NXB Ngi Vit, 1956), Lin, m, Mt Tri Tm Thy (NXB Sng To, 1964.) L ngi tin phong ca phong tro Th T Do, mt phong cch th phng khong, cch tn, hin i v y tnh sng to. Ti i tm ting ni/ Cho c hng ca ti. Thanh Tm Tuyn to c nh hng v Xem trang 33

MT X HI THIU VNG LNG T TRNG Mt c gi tr mi ngoi 20 tui, i du lch bi qua nhiu quc gia, sau vit sch k li nhng tri nghim ca mnh, kim c kha
tip theo trang 2

I MI NH MT S PHN V MT PHIU LU
NGUYN HNG QUC trang.26

tip theo trang 1

NHNG VNG KIM C CA NN S HC

VIT NAM

TRONG S NY
S 20
CH NHT, 29 THNG 3, 2014
MT THI TRUYN LUT - TU S, tr.1 l THANH TM TUYN, M VANG KHC - NGUYN LNG V, tr.1 l NHNG VNG KIM C CA NN S HC VIT NAM - T CH I TRNG, tr.1 l P XE VI THANH TM TUYN - HONG MAI T, tr.1 l HC TING NO TT NHT? - TRN TRUNG O, tr.1 l HIN TNG NI DANH NH MNG INTERNET - TRNH THANH THY, tr.1 l KHI S XU H DN TR THNH HIM HOI - SONG CHI, tr.1 l PHT GIO VIT NAM, BIN C V T LIU - VH, tr.3 l SC MNH CA NGI PHNG NAM - NG NHN DNG, tr.4 l LC BT HOI KHANH: BY NHIU RI NH HI TRN GIAN KIA? / TING QU HNG, tr.9 l GP G TRN

Hc Vit Nam gi v ban t chc c trnh by trong bui l trao gii. Mi qu c gi theo di bi vit sau y.

Nh s hc T CH I TRNG - Hnh: UYN NGUYN

FACEBOOK

NGUYN

HNG

QUC, tr.10 l TH PH NG:

GARDEN GROVE ngy 12 thng Ba nm 2014. Knh tha B Ch tch Qu Vn ho Phan Chu Trinh, Knh tha Qu v trong Ban iu hnh Qu Vn ho Phan Chu Trinh, Knh tha Qu v hin din, Trc ht ti xin c t lng bit n vi tt c nhng ai c lng c ti vo vic nhn Gii ca Qu Vn ho Phan Chu Trinh ln th VII ny. Ti c ln nhc n cu Ti ng tht m cho trng hp vit mt quyn sch ca mnh. n nay, tuy khng mun cho tng mang tnh nh mnh tiu cc ca cu ni trn chen vo quyt nh y hng v tha nhng chc cng phi gp nhiu tr ngi ny ca Qu v, ti cng vn c mun nhc li n gi v tr k bn l ca tnh hnh nghin cu s hc trong mt nc m ti khng c quyn tham d. Theo ti, c nh th, mt k sut my mi nm khng bc chn vo mt th vin ln nh no, khng chu s km thc ca mt c quan nghin cu no nh ti mi c th vt, t ra l mt cht mt lng, khi nhn li nhng vng mc c th ngay t trong qu kh n nhng hin hin trc mt ca mt nn s hc mun l khoa hc cho Vit Nam. Xin Qu v cho ti t by: NHNG VNG KIM C CA NN S HC VIT NAM Mt nn s hc truyn thng khu vc cha qua... Vit Nam c mt nn s hc lu i ly t truyn thng vit s khu vc ng , iu ny khng phi gy tranh ci. Chng c cn : i Vit s k ton th, (i) Vit s lc, Khm nh Vit s thng gim cng mc, Thc lc ca nh Nguyn... Nhng nm trong pht trin ring bit ca khu vc, cc cng trnh ghi nhn qu kh y cng phi chu nhiu rng buc t th ch chnh tr, p lc vn ho sn sinh ra n, chuyn bin t trung tm Trung Hoa lan ra vng ngoi bin, y l Vit Nam vi tnh cht ring ca vng th nhn. Trc tin vic vit s nc, vi khi thu l ca triu i, l do mt c quan chuyn trch n lng nh nc, c gi l Quc s qun, Quc s vin... tu thi v. Tuy khi thit lp th ch, hoc c thc y bi nhng l tng cao c, hoc t thc t mun to s qun bnh quyn lc, ngi ta a ra c mt khun mu l thuyt v thc hnh ngi vit s c th thc hin nhim v ca mnh nhng mi tng quan bt bnh ng gia ngi ch lm-lch-s c quyn lc v k lm cng vit-lch-s vn l iu khng trnh khi. Trung Quc, cc ng s quan n ngnh hng h xut hin trong cc i Xun Thu Chin Quc m mt, nhng s thc c th kim chng c l trng hp T M Thin b thin v Ban C nm ngc ca triu i Hn. a v ngi cm bt Vit Nam cng thp km hn khi i vi gii cm quyn, h ch l k ph thuc vi ch danh chung, th gia cn mang cht n trng ca L, n s sng: th nhi, gia thn ca cc hong tc Trn trong ting gi thng tnh, v ch hn l n khi cn phi trng tr... Cho nn
tip theo trang 8

CHIU QU, tr.15 l TRN SI DY N - HONG LONG, tr.20 l TH NG VN QUY: DNG NH HNH NG, tr.25 l I MI NH MT S PHN V MT PHIU LU - NGUYN HNG QUC, tr.26 l CHNG TI KHNG CHU NI NA RI!!! - NGUYN TN C, tr.29 TH L VNH TI: M, tr. 31 l TH PHM CNG THIN: MNG / C MT BI TH, tr.34 l TH THANH TM TUYN: THI BIT M TI... / BI CA NGI TNH YU, tr.41, 42 v 43

Hnh nh minh ha ca: L VN HNG, NG MINH, NHA TRANG QU TI, HUYEN MINH NGUYEN, NHT TN UYN NGUYN IMICHAEL TRAN v C HA S TRN

Nhm Kt Tp HOA M
Chu trch nhim: NGUYN VIT 9741 Bolsa Ave Suite: 216. Westminster, California 92683. 714.765.9844 Mi kin xy dng, ng gp bi v, tranh, nh, xin gi v a ch: hoadamnewsl@gmail.com

KHI S XU H DN TR THNH HIM HOI

kh tin nhun bt. Tic rng khi cun sch ra i, rt nhiu c gi nhn ra s v l, cng iu, di tr ca mt s chi tit. Cha k mt s vic lm ca c gi tng thut li trong sch c th b xem nh vi phm php lut ca nc khc nh i lu v, lao ng chui, nhp cnh tri php vo x ngi... C gi b d lun nm , nhiu ngi i tc gi v nh xut bn phi thu hi cun sch, tri li tin cho ngi mua, nh mt hnh thc xin li c gi. Nhng ri cui cng s vic cng qua i, cun sch khng b thu hi, tc gi cng chng b g, v khng chng vi nm sau, c cn c th vit thm vi cun sch khc. Cuc sng Vit Nam vn ngy no cng trn ngp thng tin mi, nhiu chuyn khc ln hn, nng hn nn mi ngi chng qun. Mt bin tp vin kh ni ca i truyn hnh quc gia VTV, tng hai ln, ti hai quc gia khc nhau, b bt qu tang n cp hng trong siu th, nhng vn tip tc c lm vic, ph trch mt chng trnh thuc v lnh vc vn ha. Ai bit chuyn th bit, m c bit cng chng lm g c nhau! Mt ngh s in nh ni ting mt thi, do u t lm phim b tht bi, thua l dn n ph sn, ngi nh ang b ngn hng thu hi, lin ln bo ku gi s gip ca mi ngi. Nhng pht ngn ca nhn vt chnh, nhng s tht dn dn c tit l xung quanh thng tin v n v nhiu chi tit khc khin d lun t s thng cm ban u chuyn sang nhng phn ng tri chiu, thm ch phn n. Cu chuyn ang lm sm lm nng cc trang bo ln cc din n x hi. Nhng chc chn, ch cn mt thi gian ngn na, mi chuyn s li b lp di hng ni thng tin mi. Ngi ngh s d c m v t nh mt hnh nh ca chnh mnh trong lng ngi hm m, nhng cng t c iu m mnh mong mun khi cng khai ci c i t (mt cm t mi trn bo ch trong nc v chuyn ny.) l c tip tc li trong ngi nh ca mnh thm mt thi gian, nhn c s gip t qun chng. Mt v d khc, thng tin v nhng bit th khng, nh t, ti sn ca mt ng nguyn tng thanh tra chnh ph mi y khin d lun xn xao. Bi v ai cng hiu rng vi tin lng ca mt quan chc, cho d l tng thanh tra chnh ph, c i cng khng th c c nhng ti sn nh th, hn na y li l ngi gi chc v thanh tra cc v vic tham nhng, tng c nhng pht biu rt hng hn v chng tham nhng. Nu nhn vo mc quan tm ca bo ch d lun lc thng tin va b l ra, c ng nh ng nguyn tng thanh tra chnh ph s b Ban Ni Chnh Trung ng cho iu tra ngay, t khi ti sn ng ng n vic ng ny k b nhim hng chc ngi mt cch bt thng trong thi gian ngn trc khi v hu...
tip theo trang 15

PHT GIO VIT NAM

BIN C v T LIU (1975-1995)
Theo t liu Vn Phng II Vin Ha o, Gio Hi Pht Gio Vit Nam Thng Nht ti Hoa K, 1996

01.04.1984: HA THNG THCH TR TH B BC T

Di nh C HA THNG THCH TR TH

rong khi cng an bao vy cha Gi Lam bt giam cc v hc gi li lc ca Pht gio, Ha thng Thch Tr Th b gi li Ty Cng An thnh ph. Chnh quyn kt ti Ha thng mn danh ngha Ch tch Hi ng Tr S Trung ng Gio Hi Pht Gio Vit Nam (Gio Hi Nh Nc) bao che cho cc v hc gi Pht gio m thm hot ng chng li chnh quyn. S vic giam gi lu mt v Ha thng cao c v v cng uy tn s a n bin ng ln trong nc, chnh quyn th ngi v cha Gi Lam, nhng mi ngy u bt ngi phi n thm tra ti Ty Cng An thnh ph. Trong vng ba ngy lin tc, Ha thng b cng thng tinh thn, bnh, phi nm dng. Cc bc s Pht t thn tn tn tm iu tr cho Ha thng ngay ti cha Gi Lam nhng cng an ni c Ha thng l nhn vt c chc quyn ang lm vic vi Gio hi Nh nc nn Nh nc c trch nhim phi trc tip chm sc ngi. Vin c y, Nh nc cho a Ha thng vo bnh vin Thng Nht (bnh vin V Dn c.) bnh vin vi ngy, bnh tnh Ha thng hi thuyn gim th ng dng b t mch mu no sau khi vi nhn vin y t vo ti khm cho ngi. Ha thng vin tch trn ging bnh vo ngy 01.04.1984. Trong vng cha y mt thng sau, Ha thng Thanh Tr, Chnh i Din Min Vn Hnh GHPGVNTN, cnh tay mt ca Ha thng Thch Tr Th, cng vin tch mt cch bt ng v m m ti bnh vin Hu vi mt cn bnh tng t. (Cn tip)

Vo nhng ngy cui i, Ha thng cng lu tm tha thit vi s mnh gio dc tng ni. Khi ln u ti c th ra khi tri giam, cha tr v cha ngay; Ha thng gi ti n dy: Mt ngy khng th thiu mt tri. Tng chng cng khng th mt ngy thiu tu, thiu hc. V do vy lp hc ti cha Gi Lam c Ha thng cu mang rng r bn nm. Thi gian khng di lm, nhng mt thi th thch, v chu ng, thi gian khng phi ngn. - TU S

SC MNH CA NGI PHNG NAM

T
ruyn thuyt k rng sau khi thng Hai B Trng nm 43, M Vin dng mt ct ng nh du chin cng ca mnh. Khi nc ta c lp ri, c ng vua bn Tu mun sch nhiu cn cho ngi sang i tm ct ng M Vin. Ct ng khng bit c tht hay khng. Nhng trong sch s cn ghi mt hnh ng c bit khc ca M Vin. Sch Thi Bnh Qung K k trc khi rt qun v nc, M Vin cho mt s binh lnh ca ng ta lu li, nh c ti trong vng sng Gianh by gi. Nhng ngi ny vn tip tc ni ting Hoa vi nhau, u ly h M, dn Giao Chu gi h l M Lu tc l dn lu ng h M. Nhng sch s Vit Nam i sau khng thy ngi h M no ng mt vai quan trng trong vng ny. Ti sao nh vy? C th v nhm ngi ny rt nh, hin tng M Lu c ngi vit Thi Bnh Qung K ch ch v mun cao cng trng M Vin. Chc h khng quay tr v Trung Quc; bi v thi giao thng cch tr, mt khi tnh nguyn lu li th chc h quyt nh c. Sch Thi Bnh Qung K vit cc ngi lnh li l do mnh lnh ca M Vin; nhng thc t c th khc. Nhiu ngi lnh vin chinh ch cp ca ci em v, cng c ngi phiu lu mun tm ni t mi lp nghip. Nhng ngi vn l t nhn c xung vo lnh cng c l do tnh nguyn hoc o ng li, khi phi v qu c. Con chu nhng ngi h M trong nhng th k sau chc i sang h khc. Nhng ti sao li li i h? C th on rng cc ngi lnh ca M Vin lp gia nh vi ph n a phng, sng ln vi dn bn x. Sau nhiu i thng hn, con ci sng cng h hng nh m, tp theo phong tc ngi Vit vn chim a s, dn dn bin thnh ngi Vit. Con ci chc ch ni theo ting m v theo h m.

trch chng 25, NG VNG NGN NM, Ngi Vit xut bn ti Hoa K, 2013

NG NHN DNG

H cng khng c la chn no khc, nu ngi a phng vn cn gi nhng tc l thi mu h. Sau i M Vin vi trm nm m vn cn nhiu ng quan Tu bo co rng c dn Cu Chn khng bit h ca cha mnh l g, nn cc quan phi dy h tp tc mi! Tc l vo thi con khng theo h b cng l bnh thng. Chc h vui v ni ting Vit; v m lnh h M ny c th xut thn t nhiu tnh trong nc Tu; ni cc th ng khc nhau. Hin tng ngi Hoa di dn n nc ta trong thi Bc thuc dn dn tr thnh ngi a phng, l mt ti

Hnh: Hnh: MINH HUYEN NGUYEN

t c ch , khng c coi nh mt mc ring ng nghin cu. Nhiu ngi Hoa c Vit ha ng gp vo qu trnh gy dng v nui nng thc t ch; cng nh tham gia cuc tranh u lu di ca dn Vit tin dn ti nn c lp. S gia Trn Gia Phng nhn xt: ngi Hoa di c n c Vit c Vit ha, ni ting Vit v theo tp qun ca ngi Vit, ch ngi Vit khng b ng ha theo vn ha Trung Hoa; (Vit s i cng, tp 1). V hi nhp vi dn Vit, t coi mnh cng thuc hng dn b tr, cho nn cc di dn gc Hoa cng sn sng cng ngi Vit chng cc quan h. Di dn bt phc tng Trong th k u tin theo cng nguyn, c nhiu di dn ngi Hoa ti min Bc nc ta, nh cc cuc kim tra nhn khu v h khu vo cc nm 2 v 140 cho thy t l gia tng cao hn mt cht so vi mc sinh sn bnh thng. Tuy s di dn n Giao Chu khng nhiu bng ti vng Qung Chu, nhng c th on phn ln nhng ngi lnh n n tr nc ta lu ngy th s li nh c. Nhiu ngi l nhng t nhn b lu y, cc t binh c

xung vo lnh, hoc nhng ngi mang mu phiu lu. Nhng ngi Hoa i lnh sang nc ta, hoc i t nn v triu i thay i, hay b lu y, chc tt c u c thn. H phi lp gia nh vi ph n Vit; chnh h hoc con ci dn dn tr thnh ngi Vit. Nhng ngi ny c th tr thnh a ch hay ph thng khi mn nhim, h thuc tng lp kh gi trong x hi. Khi nhp vo i sng thng dn th nhng ngi ny, v con ci h, t nhin thy quyn li kinh t ca mnh i i vi ngi bn x hn l vi cc quan li ngi Hn. Qun Giao Ch trong vng sng Hng l ni tp trung b my quan li, qun i v cc di dn, cho nn nh hng Hn ha mnh hn hai qun pha Nam. S ngi Hn di dn sang Giao Ch ng hn, cn Cu Chn (Thanh Ngh Tnh) v Nht Nam (Qung Bnh v Qung Tr tr vo) tha tht hn. Nhng ngi M Lu chm vo trong bin ngi Vit v h rt t ngi so vi dn c bn a. Keith Taylor, trong The Birth of Vitnam, bn v t l tng dn s Cu Chn v Nht Nam qua hai

cuc kim tra nhn khu vo nm 2 v nm 140 (M Vin sang nh nc ta vo nm 40, gia hai ln kim k ny). ng thy sau gn mt th k ri dn s hai qun ny ch tng thm t mt phn t n mt na, trung bnh 31%. l t l gia tng dn s trong iu kin bnh thng, tc l s di dn mi n khng ng k so vi ngi a phng. Sau mt cuc ni dy, triu nh cn ra lnh quan thi th phi a cc di dn t Nht Nam v Giao Ch khin s ngi gc Hoa pha Nam cng t hn so vi dn a phng. qun Nht Nam s ngi Hn vo thi nu c th phn ln gc bnh dn nc h ch khng thuc cc ng cp cao, h d sng ha mnh vi ngi bn x hn. C nhng chng c kho c hc cho thy s ngi Hoa vo n vng trong rt t, a s thuc gii bnh dn. Mt s m bng gch theo kiu i Hn c khai qut vng pha Bc sng Gianh, vo su hn pha Nam ca qun Nht Nam th khng thy na. T c th suy ra s ngi gc Hoa ti khng nhiu, hoc l h thuc thnh phn x hi thp bn Trung

Quc. Vn gc t gii bnh dn cho nn khng ai xy m ln, vi cc ty tng chn theo nh tp tc ca cc nh ho ph i Hn Trung Quc. Cn cc quan li th chc tr v qu trc khi gi, khng chn t khch qu ngi. Nhng suy din nh vy tc l cng gi thit rng nhng di dn ngi Hoa khi ti sng vng pha Nam sng Gianh vn cn mun gi cc phong tc ca ngi Hn bn Trung Quc. Chng ta cng c th ngh cch khc, rng chnh cc di dn t min Hoa Nam mun nh c nc ta khng phi gc ngi Hn, m cng cha b Hn ha. Cho nn d i theo qun nh Hn sang ti Cu Chn, Nht Nam, h vn gi nhng phong tc c ca cc sc dn pha Nam Trng Giang. Phong tc vn cha thay i ht, d sau nhiu th k Hn ha. Gn ngn nm sau, Chu Hi i Tng vn cn khng hi lng khi thy ph n Phc Kin t do qu. Vo cui th k 12, khi ng t cc vua nh Trn t Phc Kin di c sang nc ta, lc ngi lm ngh bin Phc Kin vn cn v mnh. Nh vy th nhiu ngi Hoa sang sng
tip theo trang 14

MT THI TRUYN LUT

TU S

gy nay chng ta quen vi cc t t kheo, t u danh hiu nhiu v xut gia: T kheo Thch nh vy nh vy. Nhng cch y chng na th k, vic k danh k hiu nh vy tht l him thy. Cc v trng lo thi trc nh Ha thng Thin Hoa m trc tc ca Ngi cn lu li rt nhiu, trong ch thy thng ghi Samn Thch Thin Hoa, ch khng khng ghi T kheo Thch Thin Hoa nh trong cc Thng bch ca cc Trng lo hin ti. iu ny tt c l do lch s. Th nht, l do bi tinh thn thng tn gii lut. Danh hiu t kheo, vi

y phm cht nh c quy nh trong lut, c n nhiu v thin s ni ting cng khng dm t nhn. Nh lut Trng Tr T Ni S Ngha Tp Yu ca ngi Tr Hc i Minh c k chuyn: C ngi hi Thin s Th Xng, Pht ch t kheo khng c qut a tn thng tho mc. Nay sao cc ngi t cy ba, t gieo trng, t gt hi? p: Bn chng ti ch ct ng c tm Pht, kham truyn T, ch th ng c, khin cho bit r tm tnh, th thi. Nu quy cch theo Chnh php, th ch c xng l C s co tc m thi. u dm xng danh mnh l t kheo!

Tr li ca Thin s Th Xng tht ng nhiu ngha. Nhng y chng ta khng lun bn chi tit. Ch ct nu ln thy rng, ngay t xa, ti Trung Quc, phn ln cc Thin s khng th gii t kheo nh ngy nay chng ta tng. Thm na, x hi Trung hoa c xu hng tn trng n s. Nhiu ngi lnh i n dt, m c hnh cao khit, nhiu i sau, thm ch c n vua cha cng phi knh trng. Cho nn, ngi xut gia ch ct phm hnh cao khit hn i. Th gii ch l hnh thc. Nh c thy trong cu tr li ca Thin s Th Xng.

Thm na, ngy nay chng ta cng quen vi li vit tiu s ca nhng v xut gia, trong lc no cng thy ghi nm xut gia v th i gii. iu ny cng t thy trong cc s truyn, nht l s Thin ti Trung Quc. Ngay nh s thin nc ta, Thuyn Uyn Tp Anh chp truyn cc Thin s cng t khi ni cc ngi th gii lc no, hay u. Theo tp qun nh vy, nn khi chp truyn ngi Php Thun, Ha thng Thanh T vit: S h , khng r qu qun u, xut gia t thu b, th gii vi Thin s Long Th Ph Tr.. Thc ra, on ny Tp Anh ch ni: Nh xut gia, th thin s

Ph Tr cha Long Th lm thy. Theo thy lc cn nh, th lc y khng th th i gii c. Th cho nn, khng nn ni vng m kt lun C Nguyn Du khng bit g v o Pht, l do l ni xut gia m ch th nm gii. Tht s nng Kiu cha phi xut, ch b cch ly khi Kim Trng, nn Hon Th mn ting nu sng khoc ln cho nng mnh khi b mang ting ghen. Chng c ai lm thy, trong ci Quan m cc nh h Hon, lm g c Thy truyn gii? Chng ta khng nn t ho l mnh bit r thi i ca C Nguyn Du hn Nguyn Du, trong

tip theo trang 1

NHNG VNG KIM C CA NN S HC

VIT NAM

nho sinh on Nh Hi sa thc lc, t b bn c hn l lm ng chc phn ca tng lp mnh. C t chc li cho hp vi i mi th by ti ca vua, quc thn cng vn b L Thnh Tng mng sa s nh thng. Ci lu v lm k i sau, c khun mu ngng m khin cho s Vit c du vt c chp qua nhng hnh nh xut hin phng Bc trc . V d chuyn gia inh-Ng vi vai tr trung gian inh Lin c dng ca Lu Bang, Hng V, chuyn Trn Thnh Tng t b hm sc u hng thy Tam Quc ch din ngha. Hong hu Trn che cho chng trnh con bo sng chung nh chuyn trn mt ha c ca Hn. V iu ny th khng phi l chuyn thc mch ca ngi i nay: Nguyn Nghim tng thc

mc chuyn L Hon cp ngi inh qu ging mn Binh bin Trn Kiu ca Triu Khung Dn... C th coi nhng ghi chp ny ch l kt qu vi trng hp c th ca ng nt tin trin chung hc c v quan nim thnh suy ca triu i, nh khi Ng S Lin mn ni v s suy sp i thng c, ch v vua Hng say sa, b vic nc! Ci nc cng c khun mu l mt h thng cai tr chun mc quyn hnh su st t trung ng n a phng, y t tn cho s thn! Tai ho xy ra cho tnh trng qu kh Vit xut hin khng ng vi s tht, c phn cng ch v s c vit bng ch nc ngoi, mt iu kin bt kh khng ca tin trin dng tc cai tr trong sut thi gian di. B co ca triu nh phi c ngi dch ra cho dn chng hiu. Ngoi

ng Hn khin s quan khng ch din t cc s vt, s vic chung quanh, nht l khi tng lp cai tr trn cao cn c sinh hot gn vi dn chng, nh trong thi gian ca nhng th k u c lp. Cn khi chen c vo cc sinh hot ca khun mu th s ghi chp li tr nn nhm chn v quen thuc nh chng dn giai on L Trung hng trong Ton th. Ngi hc, hc xong ui th thy g tng t d chp ngay lm ca mnh cho kho. Mt khun mu c sn pht trin trn mt vng t cht hp khng to ra nhiu tnh hung phc tp cng l nguyn nhn khin cho phn s c, trung i Vit Nam b b gn trong mt quyn, gom li c tn rt gn ngy nay l Ton th, c coi nh l bng c chc nch ca qu kh, ch noi theo, x xch thm bt, tn rng ch khng phi l nhng chng dn chu ng s tra xt nghim ngt khi mun tm hiu qu kh nh i vi bt c ti liu no c di tay s gia. Thi thy ngi xa, vi Ng Th S trong i Vit s k tin bin, v, tht ti nghip, nh vn

thy hu ht cng trnh s hc ca cc danh gia ln nh by gi. Quyn thng s cng mc ca nh Nguyn ch ni bt phn ch dn a l, tuy mun mng nhng cng l mang li thnh cng ng k kha cnh mi. Li lp li, ghi chp qua loa khng phi s quan Nguyn bi v phn ln h cng xut thn t t ca cc vng triu L, Trn, L, ni cng ch li trong qu kh chng y chuyn, khng bit phi tm thm u khc, bi v nhng ngi ng s bc tin bi ca h khng chu kh lm vic ch ngha ngoi phn s dn chi ph mu trn trc. Mt s t cng trnh lc loi u v nhng sc mu bin chuyn ca nhng thnh phn bn ngoi ni chn cung nh, hay c nhng s kin nm trong triu nh, hnh nh khng mc uy tn khin cho cc s quan khi s dng chng phi dn vo trong hnh thc chng t m h d s, r rng l mang tnh coi nh ngay t khi u. Ci khun kh cht hp c nh hnh rt li gy kh khn cho cc thc ci m khi t nc ln rng, cha

chp cc i tng mang nhiu mu sc phc tp, kh nm bt. Tnh cht c quyn lu gi qu kh ca quyn Ton th c nguyn nhn bi chnh th ch to ra n, li vn cha ng nhng yu t lu di chc ch ym tr hay bin minh cho nhng din bin tip ni. Quan nim v lch s duy trung tm c th xut hin bt c u c mt chnh quyn mnh nhng vng ng th c tn ring khi u trong vng chu th Hong H vi mt Trung Quc vn minh, bao quanh bng mt l Di Man phi c nng cp cho theo kp vng trung tm, tt c theo mt tin trnh mang tn l Vng ho. Ri i theo vi s lan truyn trong thi gian, trn t cu thuc a ca quc Hn, ng tr nn c lp, li c thm mt khun mu Trung Quc t xng khc mang nhng tn An Nam, i Vit, cng coi nhng tp on chung quanh l Di Man vi cc tn ring bit ca h: Nng, Th... Lm p, Chim Thnh, Chn Lp, Cao Min (Khmer). Quan nim v trung tm u vit v tnh chnh

thi , Pht Gio c hnh nh th no, Tng sinh hot nh th no. em sinh hot ngi xut gia thi ta m gn cho thi i Nguyn Du, chng khc no t nhin cho ngi Php Loa hay Huyn Quang khi xut gia theo Trc Lm i u th cng hc T Ni Nht Dng Thit Yu, nh cc ch tiu ngy nay ti cc cha Bo Quc hay T Hiu! Nguyn Du cho Kiu t xung tc, t xut gia, cho th tam quy ng gii m chng c thy Tng truyn; vn nh vy cn phi c nghin cu cn thn, v lin h n sinh hot Tng gi v c s thi Nguyn Du. Chng ta cng bit rng trc Ng Thi Nhim v mt b phn ln cc i thn ca vua Quang Trung cng theo Ng Thi Nhim lm s, m khng ni g n th sa-di hay t kheo. Ng Thi Nhim nhn l T th t ca Thin phi Trc Lm. Cho nn, hnh nh Pht Gio m ta thy hm nay, vi trt t tng gi, t chc sinh hot tu tp cho cc Pht t, khng phi t nhin mt sm mt chiu, cng khng phi c truyn tha

y nh vy, lin tc t i xa xa cho n ngy nay. C mt giai on vn ng phc hng Pht Gio, trong tht s tri qua khng bit bao nhiu kh nhc, thm ch khng ch nc mt m c mu cng phi . c quyn Nm Mi Nm Chn Hng Pht Gio ca C Trng Lo Thch Thin Hoa, nguyn Vin trng Vin Ha o, Gio Hi Pht Gio Vit Nam Thng Nht, thy r nhng on ng gian kh m cc bc Tn Tc trong Tng gi, cng vi cc C s, cc v tri qua nh th no. Trong s nhng bc Tn Tc y, hin hin hnh bng ca Trng Lo Thch Tr Th, cng vi cc v khc na, nh Tha Thin Hu c Ngi n Hu, cha Linh M; ngoi Bc c S C Bnh Minh, trong Nam c Trng lo Thin Ha, Trng lo Hnh Tr; nhng v dy cng bi dng, hong truyn Lut Tng. Hc, nghin cu Lut, hnh tr Lut, v hong truyn Lut, tht khng n gin, khng d dng. Tt

nhin ci hc v ci hnh no cng c ch kh; vi Lut, cng c nhng kh khn ring. Trc ht, Pht Gio khi nguyn t n . Tng gi v cc quy tc sinh hot ca Tng gi tt cng chu nh hng ca phong tc tp qun, v c n tn ngng c th, ca x hi v dn tc, chng tc khc nhau ti n . Mt iu nh khn th qut a, trong tn ngng nhn gian ca n thi c, ti a phng m iu lut y c chp hnh, iu ny c hiu rt n gin. Cao hn na, ngy nay ngi ta c th hiu n qua nh hng sinh thi hc. Nhng i vi truyn thng Trung Quc Trung Quc th iu hi kh hiu, v cng kh thc hnh. Hn D, khi ngh dp b Pht Gio, trong c l do ni n cng ng tng l, l bn khng cy m c cm n; khng dt m c o bn. Cng ng y ch l bn n bm, gy hi cho x hi. Thnh ra, chm ngn sng thin ca ngi Bch Trng nht nht bt tc nht nht bt thc c mt gi tr x hi rt ln i vi Pht Gio ti Trung Quc; nhng ti

cc nc nam phng nh Thi Lan hay Tch Lan, chm ngn khng p dng cho tng l c, v n tri vi tinh thn ca Lut Pht ch. Nhng Trung Quc li l mt x hi thng tn php lut, c xu hng th cu. Danh t php ca Tin vng thng thy c nhc nh rt nhiu trong s, khi cc triu thn mun can gin vua cha mt iu g. Vi tinh thn , th nhng g c xem l Pht ch, c truyn t n sang, khng ai c php sa i. Ngi ta thy T Bch Trng ch dm vit Bch trng thanh quy, ngh nhng quy tc sinh hot cho thin mn thch hp vi x hi Trung Quc, ch ngi khng h dm sa mt iu g trong Lut c truyn l do Pht ch, truyn t n sang. Nhng g khng thc hnh c, cc ngi t cho l v kh Thnh thi diu, Pht php sinh s, nhn a gii i... V th khng hnh ni. Nhng v phng tin sinh, c th h thp xung cho hp cn c thi i. Nh vy c ngha l hnh tr t thp ln cao, ch khng phi ko gii lut Pht ch xung ngang tm thi

i, cho hp khu v thi i. Tha trc, c mt v Thin s nhn thy nhng iu trong gii bn t kheo khng cn thch hp bn sa i. Thin s hi kin hc tr ca mnh, nh thm d cn c thi i cho thch hp. Nhng gp phi ngi hc tr th cu, hi li Thy: Gii lut Pht ch, sao Thy dm t tin sa? Thy p: Khng gi c, th nn sa. Ch nh vy m lm g? Ngi hc tr t thi : Thy gi khng c th mc k Thy. Ai gi c, ngi ta gi. Sao Thy li t tin sa? C hai tinh thn, va thng tn php lut, va th cu tun theo cu ch ca tin nhn, c hai khin cho vn nghin cu lut ti Trung Quc rt phc tp. Ngy nay, s hnh tr lut ca nc ta cng ch phng theo cc tng truyn lut ca Trung Quc, nn kh khn li cng gp bi. Th nhng, nh mt x hi tn ti c n nh do bi lut php trong sng, c gii thch chnh xc, v c p dng hp
tip theo trang 22

Hnh: L VN HNG

ngha ca quyn lc nm trung tm y khin xy ra nhng cuc tn ph, hu hoi chng tch ca nhng tp on yu th, cng chng tc hay khng, nh Vit i vi Chim Thnh, Trnh L i vi Mc, Nguyn Gia Miu i vi Ty Sn. Quan nim trung tm u vit vn thy tip ni n ngy nay vi nhng hunh hoang d c lc ngng

ngng: Ta l Nht, l Ring Bit. S sch Vit c vit tip ni theo quan nim ng x vi cc dn tc ln bang, cng li tip tc c em dng vi c nhng ngi xa, vi bn Dng Di mt xanh nh ca nhng xc cht tri, b gh tm d i trn nhng tu chin p o. Thc t tng quan quyn

lc d dng lm thay i cch i ph vi nhm ngi ny nhng s tip xc vi th gii to rng cng gy mt cht iu chnh lng tng vi nhm ngi c. Vo thi c ng mt th gii i ng, chng i thc dn xm lc, quyn s ca VNDCCH, ngoi nhng nguyn nhn khc, n trnh n vic pht trin phn t pha nam trn ch

quyn ca dn tc Chim Thnh. Cng cuc kinh dinh ca mt cha Nguyn b th ght, em li mt na din tch cho t nc ngy nay li ch c trnh by trong vi chc trang ngn ngi. V khi sa li sch ca Trn Trng Kim, ti bn nm 1999, ngi ta khng n vn tc quyn, b c vi mc nhy cm trong quyn sch.

Nhng nhng iu chnh lt vt khng ngn chn c vai tr to ln ca quyn Ton th v s c quyn chp s khu vc kh lin tc lu di trn phn ng bn o ng Dng. N c khai thc theo vi s thnh lp nc Vit Nam c lp mi, khng nhng mang nhng kin gii hunh hoang kh l lng m cn ang c

tip theo trang 2

Hnh: Hnh: NHA TRANG QU TI

NHNG VNG KIM C CA NN S HC

VIT NAM
S T ON C, MI

s dng theo hng thnh lp mt nn Quc gio, cho l da trn cc s liu chc nch c m bo cho mt ch ngha dn tc thn thuyt dn vo tng lai.

Php xm lng Vit Nam khng phi ch tc quyn mt triu i m cn em li mt v tr quan, mt nhn sinh quan mi trong c ch ra cch nhn, cch vit v qu kh theo ng li pht trin ca h. Ni ng ra, ngay c khi mt quyn cai tr t nc, triu Nguyn vn cn gi c mt dng hnh ph tr cn thit vi h thng vua quan, c n tn chc quyn xm lng c th lu gi nhng c quan v hi nh Quc s qun, c tip tc lm cng vic trong thm lng ca mnh. Cc sch a

ch lch s xng t u i, vit v thi gian cn ch quyn, mi n gn cui th k XIX, u th k XX mi thy em ra in n chnh thc, m theo li c, ngha l bng bn vn ch Hn, in mc bn. Trong giai on mt quyn thc s ca cc i cui, vua quan gn nh ht chuyn lm, c vt vt ghi thc lc trong vi mi trang bn tho lu lc chm lp, ch mi tr li in, dch trong th k XXI. Dng s k m thm, nui tic ghi chp vi mt cht m c i vi ngi cai tr mi , r rng khng biu hin nhng bin chuyn xy ra trn ton t nc trong cng thi gian. Ngi Php em li mt quan nim mi v cch nhn qu kh ca dn chng trn phn t h chim c, ghi chp t nhng s vic

Nhng rng buc c th hay v hnh, khc nghit hay li lng tng c th mt i vi s sp ca triu Nguyn, triu i gn lin vi mt truyn thng vit s mang nhiu h lu vt cht, tinh thn m ngi vit s phng ng phi gnh chu qua nhiu ngn nm. Bi v ngi

va xy ra, mi xy ra cho n vic tm ti i su vo nhng m m, ti tm ca lch s, u tin l h t lm, ni thng c gi l Trng Vin ng Bc C t H Ni, v hi on Les Amis du Vieux Hue nm x Hu, hi Kho C ng Dng Si Gn. Ngi cai tr lo gi gn s tr an, p buc dn chng thuc a chuyn i theo cch ct t qu kh, b ch Hn thay bng quc ng, xy dng c s h tng, thit lp cc th ch xy dng kinh t, cai tr theo thi mi, tng bc chuyn i gio dc... khin dn Vit d mun hay khng cng phi i vo sinh hot ton cu, dt khot khng c ng tr v li c. Ngi Php cha phi quan tm ti vic o to mt th h s quan mi, s quan khoa hc nhng chnh nhng thay i mang

tnh cch mng (i i) ca ch thuc a cng mang li mt lp ngi nhiu sc mu, c lc nhn v qu kh dn tc, t nc theo cch phn khng nhng vn khut lp chp nhn nhng n hu t cung cch thay i t nc ca nhng ngi cm quyn thc dn. Cng c th k trng hp ring bit v Trng Vnh K nh mt s gia Vit (t do) u tin nm trong giao thi nhng vi nhng n o tranh chp nghing nhiu v tnh cht chnh tr, km cp vi thnh phn tn gio ca ng, khin hnh nh cha ai c nhn nh k xem quyn s Vit vit bng ting Php ca ng mang tnh cht g trong dng s hc chung. Theo kp vi ci cch gio dc mi, nh gio Trn Trng Kim nhanh

lc bt

Ting qu hng
Qu hng ti chn no Phi chng Chu bun au ngt ngn M hin sm cht khn tang Mu hng khi lnh ng hoang, chin trng Ni cao lnh sut tri sng Sng su rn ci on trng nhn sinh Tng nin k v trn mnh Cnh a vn rng mi nh hoang s Mt i ti mi b v Nhn sng nc chy v th u tn Nhn tri my trng i hoang Nc i c vng cng non ni g Qu hng t do phn ly Tng m ting ht kinh k xt xa.

HOI KHANH

By nhiu ri nh hi trn gian kia?

Ngc xui bao k i v Tm thn b mn bn l tn vong Chuyn i c c khng khng Ph vn mt ng bi hng xa xa C sao thin h ngi ta Vn cha trn mt Qu-nh-bao-dung? Vn cha tnh gic hi hng? Trong cn trng mng v cng thi gian?

chng khai thc s liu c, mi tp hp thnh quyn An Nam s lc (1918) nhng c v lc loi trong tnh hnh kin thc chung, chng t l n ch ni bt trong qun chng theo tn sa li Vit Nam s lc i theo vi khun kh chnh tr mang tn Quc gia Vit Nam ca thi Hong Bo i tr li chnh trng. Tt nhin l ta cha ni n nhng ngi c o to chnh danh v sau qua cc trng i hc m H Ni hay dy du hc sinh ti Php, trc tip o to Nguyn Vn Huyn, Trn Vn Gip... gin tip gy thnh tu cho mt Hong Xun Hn. Nhng mt tinh thn khoa hc mi thm nhun qua nn gio dc ci cch cng c tc ng ln tng lp tr thc An Nam lm vic trong cng quyn, chuyn mn hay khng. Khng nhng c mt Nguyn Vn T vi vai tr trng ngnh hnh chnh ca Vin ng Bc C, vt c cng vic giy m chc l cng knh nhm chn, t by thm kh nng sa cha vn t cho ng Vin trng m cn thot thn ra ngoi x hi lm cy bt chnh ca t Tp ch Tri Tn, nghin

cu s Vit phn ln cn rt r theo nhng vn bn, th s c. C nhng ngi n Trng Vin ng Bc C, thong qua so vi thi gian lp nghip to ln, nh Phm Qunh m cng thy thm nhp quan im mi nghi ng rng thi i Hai B Trng chc khng v i nh hnh nh u voi pht ngn c vng i tr th chng, hng dng trong s sch th ca ho nhp vi nhng din tp n o hng nm cc hi lng. Nhng tt c nhng ngi y s li tr thnh nhng nn nhn ca mt thi mi khng thnh hnh ca mt ng hng lch s khc, bt ngun t tnh cht bo th truyn thng trong khu vc, m l lng thay, c s ng gp ca nhng ngi cai tr thc dn ang mun chuyn i truyn thng nh thy.

lc th tc ca chnh mnh na nn phi vin dn n thn thnh. cui phn t phng nam, thm vo hnh nh mt ng Gia Long tu quc / phc quc c mt ng Minh vng c ch i xut th, i khi di dng ng Minh Mng c ch minh! Trn phn ng bng pha Bc, ngi ta khng cn n dng hnh m h Minh vng, li ang sn cm ght mt Minh Mng cm qun khng y, gi n mt triu nh vi ngi khai sng chim t vua c ca h m ti li cng rn cn g nh hin hnh ngay trong hin ti vi xc thn dng di: Ai v in ph hi Gia Long, Khi nh thng ny phi chu ng? (Ng c K). Cc nh tr thc chng i y i tm ng thing ling ngay trong hnh nh c ghi chp trn quyn s c nht c thm Khi xng u tin quyn nh ni. V l thnh phn u t vua c xa i, qu chng i ch thuc m mt th hnh nh a. Lc no cng cn ng t t nc, dn phi c ngi cm tc cng m thm u nn phong tro nhiu thm thit, c Cn vng xut hin ao. trong thi gian xung t mt ch quyn u ni n ci li nhn tin. Trc sc mnh Ton th nh hnh khng chi ci c tng chn tht ca ca sng n, ngi qu kh ch khng ta khng tin vo th phi nh mt chng

t cn gy tranh lun, nay thm vi tnh cm thc y, ngi ta coi chuyn Ng S Lin em k Hng Bng vo phn m u lch s nc nh mt xc nhn khng phi bn ci, qun rng ng s quan cng c lc ng vc, phn vn, thy c qui n nn nhc cu D nghi truyn nghi, nh bt c ng nho s no ca thi i ng, ging nh bt gp lun c cc ng s quan Triu Tin / i Hn khi h ni v khi thu ca t nc mnh. Cng c vic bin minh v s kin truyn ming Ng S Lin lm c che chn nhng cu chuyn Hng bng th r l mt th tp hp bt nho, xo trn t nhng quyn sch gc Trung Quc, c tc gi, ch v mt khu vc chng dnh dng g n lu vc sng Hng khng d dng di chuyn n khi cha c my bay. Sch c cn cc sai lm ch r c, khng phi i n mt vi tc gi ngy nay bi bc b mng chi m ngy xa ng Ng Th S cng thy ra ri! Nhng khng h g, cn c trong khu vc mt ci n ca th lnh a phng Ty Thi no , ni kt tn Hng Vng

ln ln Lc Vng cn lu vi dng ch ca khong th k V, VI cc nh nho Vit th k XIV cho ni cnh tay di ln n tn h ng nh, lp mt ph h cho t nc, vi tm c l nh mt s t ho trong s tranh ot vai tr Trung tm / Trung Quc. Nhng cht t nh th cng l cho cc nh nho, cc ngi chng i ch thuc a vin dn thnh u th tinh thn trong cuc chin u bt cn xng, m vi ng thi ca h cho thy tot ra mt cht ht hi tuyt vng... S c gng ku go n qu kh con Rng chu Tin cng n tai ngi cm quyn mi , vi s tinh ranh quen thuc ca nh chnh tr, h em ra khai thc ly li v phn mnh. c ci qung co Rng Nam phun bc, nh c tc trong Th chin I, nhc mi v sau thnh chng c ti li ty nh cho mt con ngi ni ting. V tht ng, nhng li tuyn truyn v v dn chng nh th cng mang li hiu qu l ngi Php gi yn c thuc a ng Dng c khong 15 triu ngi Vit, vi ch vi ngn qun trn

FACEBOOK
Cui cng, ti cng b mc li facebook. Ni cui cng, v nm by nm nay, ti c gng khoanh tay ng ngoi. Knh nhi vin chi. c bo, ti bit khng c mng li truyn thng i chng no pht trin nhanh nh facebook. Ch ra i mi c 10 nm, n u nm nay, mi thng c 1.23 t ngi, tc mt phn su dn s th gii, s dng facebook. Ring M, s ngi s dng facebook ln n 71% tng s ngi trng thnh. Vit Nam, theo bo Nhn Dn vo u thng 2 va ri, c 19.6 triu ngi s dng facebook, chim 74.1% s ngi dng internet v 20% dn s c nc. C th ni, trong lch s nhn loi, cha bao gi c mt phng tin truyn thng i chng no lan rng mt cch nhanh chng nh vy. Bo ch, di hnh thc in, mt c my trm nm mi n c, phn no, nhng tng lp bnh dn. C radio ln ti vi u mt trn di na th k mi thc s c i chng ha, c bit, cc nc ngho. Hn na, ci gi l mng li tt c cc phng tin truyn thng truyn thng y ch c ngha rt gii hn, ch yu, gia nhng ngi sn xut. Qun chng, t c gi n khn gi v thnh gi, lc no cng ch l nhng k tiu th th ng v xa cch. H, d ng o n my, vn ng ngoi. S tng tc, nu c, cng tht ha hon. Facebook th khc. N ng l mt mng li buc mi ngi li vi nhau. Ai cng c quyn ln ting. Mi ngi u bnh ng nh nhau. Ch c mt khc bit phm vi: ngi c nghe nhiu, ngi c nghe t. Vy thi. M khng cn c bo, ch cn lng nghe bn b tn gu trong cc bui nhu nht, ti cng bit c l facebook ph bin n no. Hu nh ai cng vo facebook. Mt s ngi n dm d trn facebook. ti cc cu chuyn ca h phn ln chu tun chung quanh facebook. Nim vui v ni gin ca h ny sinh t facebook. Bn b ca h, nhng k h thng tm s v lng nghe tm s, cng n t facebook. Nghe, ti va thm thung va s hi. Thm thung trc ci th gii mnh mng ca h. S hi v s thi gian trong ngy h b ra cho facebook. Bi vy, sut c my nm, facebook, vi ti, va l mt s quyn r li va l mt e da. Ti bit ti khng c nhiu th gi

GP G TRN

NGUYN HNG QUC Facebook

phy bt phy bic. Ti cng bit tnh ti khng thch n m, ngay trong i tht, ng ni g trong th gii o. Nhng lc y, bn b thng xi ti vo facebook. Ti u t chi. Vy m, cui cng, cch y mt tun, ti li xiu lng. Cng m trang facebook ring. Cng post bi ny bi n. Cng kt bn kt b v cng lao xao like vi ngi ny ngi khc. Hi cht thn thng, ti dng hai cu th ca Trn L K vo cui th k 19 v u th k 20 phn bua: Thy ai ai ta cng ai ai / Ai ai y th ta cng y. y trn facebook, ti c nim vui l c gp g rt nhiu bn b. Trc, ti ch c mt s bn, ch yu thuc hai gii: cc nh vn/nh th v cc nh gio, hai lnh vc sinh hot chnh

trong i sng ca ti. Trong c hai gii, ti bit nhiu nhng gi c l thn th li rt t. Thc s tm s c, ch c vi ngi. Trn facebook th khc. Khng nhng c bn m cn c bn ca bn ri bn ca bn ca bn, v.v Rt nhiu ngi, c gi l bn trn facebook nhng ti cha bao gi gp, cha bao gi nghe tn. Nhng ti li c th THY c h. Khng phi l thy mt mi hay dng dp hay qun o v nh ca ca h. M l thy c tnh cch v phn no tm t ca h. Ch cn vo trang facebook ca tng ngi, qua nhng g c h ng ti hay bnh lun, chng ta cng c th thy c ngi y thch g, thng quan tm n vn g; nu nhng vn y lin qua n chnh tr, chng ta cng thy c khuynh hng cng

NHNG VNG KIM C CA NN S HC

V MT THI I S HC KHOA HC NHIU NGNG TR

VIT NAM

gi, cng mt h thng hnh chnh xc xch v mt nhiu cn b phi lm chin chnh quc. Ht chin tranh, tuy phe thng nhng quyn lc vn mong manh, ngi Php li phi o b tip dn thuc a, v c v v thy hiu qu ca mn hng con Rng chu Tin, h li chm ch khai thc tip. H vua b nhn Khi nh vn cnh tay di ra t Bc, mang tin ca di do tu sa n Hng, dng bia k nim, t mc ngy t hng nm khin cho mt l hi ma xun co dn tr thnh c tnh cch chnh quy: ngy 10 thng Ba, chn la tnh c trong khong mi ngy hi l hng nm y, s m ng cho s thnh hnh c nh mt Quc l. Ngi ta thy trong nhng nm 1920 s th cng Hng Vng trn t Bc nhn nhp hn bao gi ht. S phn tp ca hnh tng n

Tnh hnh chuyn bin trn th gii n ma thu 1945 m ra mt nc Vit Nam c lp, ko di phc tp trong s tranh chp i phi dn n mt quyn hnh vi chnh ni dung phong ph quyn cai tr c, vi ca i tng t l. cc phe phi trong Cho nn c th ni l ngoi. Tuy nhin nc cc ng Hng Vng c th vic nhn li xa, vi cc th bc qu kh quc gia dn theo s lng, tri qua tc khng phi ch n cui ma Nguyn bng bc trong tm vn ch c hai thu mt s ngi m cn hiu Hng Du Vng, c c nh bng Hng Hin Vng trn nhng c quan chuyn bia , chc chn l trch, nht l khi t c tn 18 ng ngay nc Vit Nam c trong bn gc Ngc lp, ngay t lc u ph c sng tc vo nm trong s qun thi k phc dng ny, l ca mt nhm lnh trong hai hay ba d t i theo mt thc h bn m ngi ta cn khng cha cho mt gi em trng dn s bung lng no ht. trong cc cuc hi tho Th l mi tng quan ngy nay. Cho nn gia ngi lm lch s d c L phong v ngi vit lch s tr l Thnh t, ng thn li theo chiu hng n Hng n gia th xu, cng lc cng k XX mi thu lm em n s v uy th qun chng khng c cu vn cho lm ma lm gi mt nn s hc khoa trong tin trnh tranh hc vn phi len lch u cho nn c lp cht vt cho hp thi thng nht mi. V i. chng cht cho nn s hc nc nh nhng thy ngi Php, h lu trn nhng vng trong khi cai tr thuc kim c c nng p lc a, mang n mt mi hn. l li suy ngh theo hng thc nghim, khng phi ch lan

to dn bn trong t nc m cn c c hi mi gi t ngoi th gii vn minh, qua s trung gian ca ting Php (trc khi l ca ting Anh), ging nh ngy xa, qua vn t Hn m nh nho Vit bc ra khi cng lng mnh. ng Hong Xun Hn khng tt nghip mt trng i hc Khoa hc X hi Nhn vn no ht m vit c quyn L Thng Kit hn l t cung cch thu nhn bi v, li ging dy trong ngi trng khng c thy bnh vn v mn sinh a sch thnh hin c. Mu hnh lm vic cho s Vit c th tm ngay trong cc bi v ting Php ca nhn vin Vin Bc C hay ca Hi Thnh Hiu C chng hn. R rt hn ht l trng hp trng thnh ca hc gi o Duy Anh. V nh hng khng th nhn t cc tn thc dn ng cm ght kia bng bc trong lp ngi xy dng nn s hc ca Vit Nam Dn ch Cng ho, d vn c nhng tip tay ca th gii x hi ch ngha ng thi. Ch v trong giai on u ca thi k ginh

c lp, cc cn b s n lng nh nc c c hi thc hnh chuyn mn ca mnh t gp xo trn nh nhng b phn khc. Tt nhin khi t chc thnh hnh th ngi cm quyn cng khng chu nh mt s hin din ca mnh, nh thy trong mt vi bi mang hi hng ch dn ng li ca thc h mi. Nhng c l v thc tin mt nc thuc a khut lp khng h c trong u c ca cc lnh t khi xng mcxt, cc x t bn cng cha kp nh hnh khai thc loi l thuyt Phng thc sn xut chu c i chng hn, cn cc nh macxt Trung Hoa th cng cha ngh ra cch thc Hoa ho l thuyt cng sn, nn chuyn vch ra mt ng li s hc x hi ch ngha cho lp ngi mi o to Vit Nam c l ch dng li nhiu cc cuc hp hnh ng b hoc on th m thi. V li thi th cn dnh ch kh rng cho cc nh nghin cu mi c cng n vic lm vi ti trc mt v cng cuc chng ngoi xm xa v nay, v i xa hn, ha hn mang nhiu

10

nh trnh v mc nhn thc ca h ra sao, v.v Ngay vi nhng ngi ti quen bit ngoi i, khi vo facebook, c cm gic nh h l k khc. Ngoi i, h hin lnh, khim tn, nh nh bao nhiu, trn facebook, h d dm, hot ngn, xng xo trong cc cuc tranh lun by nhiu. Nhng thch nht trn facebook l c gp li nhng ngi quen v nhng ngi thn. Quen, phn ln l bn hc c v bn cng lng ngy xa. Bn hc c, t tiu hc v trung hc ca ti, u Qung Nam v Nng. Sau nm 1975, vo Si Gn, ti mt lin lc vi tt c. Bn hc i hc, hu ht u Si Gn, sau ngy ti vt bin, qua Php ri sang c, cng dn dn bt tm. By gi, qua facebook, ti mi c gp li mt s. Nhn hnh, thy ai cng gi v l hoc, hu nh khng th nhn ra c. Nhng qua h, bao nhiu k nim hi nh li sng dy v a v, nm np. T dng thy bng khung. V hnh nh c cht nh nhung. Ch nh ai c

th c. Ch nh. Hay ni nh Xun Diu, bit nh ai nh ch nh xa xi. Ngi thn, nhiu nht l trong gia nh v h hng. gn 10 nm nay, ti khng c v Vit Nam, ngay vi anh em rut, cng khng c gp g. Lu, tht ha hon, mi in thoi hay email cho nhau. Cng lu, tht lu, mi gi cho nhau vi bc nh. Th cng hnh dung c t nhiu cuc sng ca nhau. Nhng ch khi vo facebook, ti mi thc s THY cc em ti. Thy c mt mi. Thy c cc sinh hot. Thy c cc suy ngh. Thy c cc tc phm chng hon tt. V thy c bn b ca chng.

FACEBOO MONTHLY USERS

FACEBOOK SOURCE

1m ........................................................................................ 2004 6m ........................................................................................ 2005 12m ...................................................................................... 2006 58m ...................................................................................... 2007 145m .................................................................................... 2008 360m .................................................................................... 2009 608m .................................................................................... 2010 845m .................................................................................... 2011 1,056m ................................................................................. 2012 1,230m ................................................................................. 2013
no, ring s thnh thc nh vy ng qu. Thnh thc n mc qun c nim v s ring t. Cng c th ni, facebook dn dn lm thay i quan h c nhn gia ngi v ngi. Theo Pew Research Center, khong mt na nhng ngi s dng facebook c trn 200 bn. Tri, vi nhng ngi ngoi o ca facebook, nghe con s y, hn khng khi kinh ngc. Bn u m lm th? Gii hn trong khng gian v a im, bn, theo ngha truyn thng, c i dn li may lm mi c vi chc ngi. By gi, ngi ta c c hng trm ngi; mt s, c c hng ngn ngi. Con s y s tr thnh mt lc lng ng k. Trc ht, lc lng cho gii lm thng mi: l i tng ngi ta qung co v l mt trong nhng ngun li ln, cc ln cho ngi sng lp Facebook, Mark Zuckerberg. D nhin, n cng l mt lc lng rt c ngha cho cc thay i v chnh tr v x hi. Cuc cch mng ti Trung ng v Bc Phi cch y my nm l mt v d. Nhiu ngi thy iu . D nhin cng an Vit Nam cng thy. Bi vy, trong ci m bn b ng c trn facebook, chc l c kh nhiu cng an gi dng theo di v quy ri. Chn. NGUYN HNG QUC

vi mt a im. T i sng nng thn n i sng thnh th, khi nim a im y thay i cht xu: nng thn, a im y thng gn lin vi cc n v hnh chnh: lng, x, huyn, v, him hn, tnh; thnh th, a im y thng gn lin vi cc n v ngh nghip: ch, cng s hay cng ty. Nhng tt c nhng s gn gi y cha chc gip ngi ta thy C th ni, trn facec nhau mt cch book, ngi ta khng trn vn. Thng, ch nhng gp nhau m mt gc. C khi ch l cn thy c nhau. Ci gi l tnh bn trn mt gc tht nh. Trn facebook, tnh cch facebook, do , va ca ngi ta hin ra r o va tht. Hn na, nt hn. Dng nh, c khi cn tht hn c cho l mt th gii tht. o, nhiu ngi rt thnh thc trong vic Xa, bn b ch gii khoe khoang cng nh hn trong mt khng gii by tm s. Bt k gian nht nh: bn ni dung hay mc cng lng, cng lp, ca s khoe khoang cng trng, cng s. hay gii by y th Tt c u gn lin

Nh s hc T CH I TRNG - Hnh: UYN NGUYN

hnh din l khai thc vn ngun gc dn tc tip theo cng trnh ca hc gi Vin ng Bc C. V n y th c s hi nhp vi qu kh, truyn thng c tn trang bng khoa hc, mt ngnh khoa

hc thc nghim mi: khoa kho c hc. Ngnh mi, ngi mi tht d dng cho mt sinh hot gy nhiu t tn v nh nc tin ca, vun bi khuyn khch cng khng thy phi ung cng. Kt qu l mt tp hp bn tp Hng Vng

dng nc ra i lm cn c cho nim t tin v mt qu kh lu i ca quc gia dn tc, mang chng c vt cht di do qua nhng giai on vn ho c tn ng Sn, Phng Nguyn, ng u, G Mun to hp dn c trn phn t

pha Nam ang m chm trong khi la. D ngay ng thi cc cng trnh cng l ra nhng s h, ri v sau xut hin sai st cng nhiu nhng quan im thnh hnh v mt ng vua Hng thi c i c chng minh, tr thnh

di sn thing ling ca dn tc, ni nh mt quan chc s hc ng thi (Phm Huy Thng 1985) khng cho php ai ly danh ngha khoa hc m pht ngn tu tin. Ch c trong ring t ngi ta mi x xm v nhng kt qu gi to

11

tip theo trang 1

INTERNET
hi hay mt bin c va xy ra vi pht sau c th gii u bit. Vng tay ln ca con ngi ngy mt khn kht hn. Mt ng b coi thng v nh gi thp sc mnh ca lin mng v Facebook nn thch thc vi cc con ca ng rng Cc con s c mt con ch con khi cc con ly c 1 triu ch likes trn Facebook. Ryan Cordell ni a vi hai c con gi, Cadence 12 v Emerson 9 tui nh vy khi cc c v ba em trai i c mt con ch mi thay th cho con ch ca gia nh cht v ung th. Cc em hi xin b v thy cc con ca gia nh Urbano Newton, Massachusetts c php nui mo khi cc em

HIN TNG NI DANH NH MNG

c c 10 ngn ch likes trn Facebook. Cc em chp mt bc hnh 5 em b cng cm mt t giy vi hng ch Mn cho th gii ton cu, chng ti mun c mt con ch con, b ni rng nu chng ti xin c 1 triu ch likes, chng ti s c ch . Cc em cn chua thm hng ch bn cnh rng ng khng ngh chng ti c th xin s ch likes Chuyn khng th ng c ch trong vng 24 ting ng h, cc em c trn 1.2 triu ch likes v gia nh phi thc hin li ha. Nm 2012 c th gi l nm ca cng ng mng quc t v nh ni mng m c cc nhn vt nhng ni khc nhau trn th gii, khc quc tch, tn gio, vn ho, ngn ng, vn c

ngi ta bit n v ni danh. Xa nay nhng sinh hot vn hc ngh thut hay m nhc ni ting th gii thng xut pht t Phng Ty. Nhng ca nhc s Pop, Rock hay Rap thng ni danh trn sn khu tri u, M. C ai ng nm 2012 c th gii cng lc l theo mt iu nhy, ht theo mt ngn ng rt l tai xut pht t mt nc Chu. l trng hp ca mt ca s nhc pop Nam Hn Park Jae Sung pht hnh mt iu nhy ca anh vo thng 7, 2012. V iu Gangnam Style tr nn thng dng v ni ting khp th gii v t k lc 500 triu ln xem trn h thng You Tube. N tr thnh mt cn st trong cng ng c dn Hn Quc, lan rng khp

Hnh: L VN HNG

NHNG VNG KIM C CA NN S HC

VIT NAM

ca ng hng s hc mi, mang nhng ln t, c khi trn p th bo i vi nhng kin khc bit. C iu kh tht kh chp nhn vi nhiu ngi ngy nay, l s Vit tht ngho nn ti liu c th ko di mt b thng s t mt tp ca Trn Trng Kim ra hai tp ca Vit Nam DCCH th k XX, ba tp ca CHXHCN Vit Nam

u th k XXI, vi d tnh 15 tp cha thc hin thp nin trc v 24 tp, nht nh hon thnh theo tuyn b mi y (BBC 15-2-2014). t ti liu khng phi ch l li nhn nh bi quan ca trit gia Kim nh. t ti liu m khng th dng li vic bn s th phi ko di n ra, v thm ti liu m khn ngoan che giu bng lun thuyt, gi l s dng huyn

s. ng ra th cng khng c g sai st nng n ng linh mc trit gia ny nu ng vn dng li bn mp b huyn s nh ng quen vi cc hnh nh n d trong sch Cu c ca ng lu lu ni chi cho vui vi cc nhn vt huyn s Vit, hay y a tm ti v mt nn tng uyn o no trong l li suy ngh ca ngi dn cng t quc vi ng. C iu nhng bin ng mang tnh ton cu dn dp xy ra trn t nc to ra o tng qu phn v nhng tng bt cht li tm c qun chng, khin cho kt lun Vit vo Tu trc ca ng m

ng cho nhng khai thc c gi l s hc c th nhn theo hai hng. Mt hng ca nhng k liu lnh, ni huyn thin, khng cn chng minh, khng chu tri mnh vo vn bn c th mi gi l huyn s, vin dn nhng bng chng do nghe ngng, cng cao cp cng tt, cng d em ra h do, pht xut t nhng k tm cch chi p hin din bn cnh nhng ngi c i cht ting tm. Cung cch n ni mnh bo, hng h i san bng, xo b ton b kin thc c em n mt th Copernic mi, tuy ch l mt li ghp-ch ca nhng ngi C

tng bit c ch l vit c s, nhng v c n giu mt th mc cm b tr chng thc dn vn cn b chn p nn nhng bi v loi ny cng c xut hin c trn nhng i p hc thut c nhn nhng trc, gi l trao i, phn bin. Hng th hai ca nhng ngi kn o hn -- khin c k phi ln ting ch trch, t co -- nhm khai thc i loi nhng th Vit l t nguyn trong l s t vi, trong khi nim m dng, Dch l tm ra, v d tnh cht trng m, m tnh trong vn ho ngi Vit, hay chuyn qua loi ti Bch Vit,

12

chu , thm ch lm in o c chu u v M. Gangnam Style cng tr thnh mt cm t thi thng, c s dng nh mt cu ca ming ca gii tr, tr thnh mt tro lu mang tn Gangnam Style. iu nhy ny phng theo dng ci nga, lc ngi, p tay vo nhau ca mt rapper c thn hnh mm mm vi giai iu c ip khc n gin: Oppan Gangnam Style. ng sau iu nhy l mt bi lun x hi tinh t chm bim nhng ngi giu mi ni Gangnam. Tuy Gangnam ch l mt gc nh ca Seoul nhng n ni ting vi tic tng xa hoa, l ni ngi dn phung ph tin ca vo cc mt hng xa x lm ni bt s giu c ca h. Gangnam tr thnh a ch c thm mun nht Hn Quc nhng cng khin ngi ta ny sinh s k, d ng. V Gangnam Style mt khi nim ph bin Hn Quc chnh l ch phong cch sng ca tng lp ngi giu mi ni ny. Sc mnh truyn t cm thng ca th gii o khi dy tnh nhn bn ca con ngi nhanh nhy hn bao gi ht. Cu chuyn mt gim th xe bus(Bus Monitor) ti New York, thng 6 nm 2012, b mt m hc sinh trung hc ch nho, c ghi li

trong mt video clip c tung ln mng, lm c dn mng phn ut. Karen Klein, 68 tui, lnh mt mc lng rt thp 15,000 mt nm, b l hc sinh giu ct, bng b, lm nhc v em ra lm tr ci. Mt din n Viral Philanthropy ra sc quyn gp v nhng ngi ho tm gom tng b hn na triu (700 ngn) b c th thc hin mt k h(vacation) tuyt vi nh b tng m c. Karen dng mt phn tin tng d ny m ra mt t chc chng li cc s nho bng, chm chc. Thng 3, 2012, mng li Invisible Childen tung ra mt cun phim ti liu nhm vo Joseph Kony. Hn ta l mt lnh t ca Uganda bt cc, lng gt tr em bin chng thnh nhng ch lnh t hon v n l tnh dc. Ti c d man ca hn c hn 100 triu c dn mng xem duyt v phn n. Hng triu ngi bn tn, ch trch to nn ngn la gin phng phng thi v Uganda. Invisible Children to c s hu thun mnh m t cng ng mng trong mt hnh ng h tr cho s th ght ci c. Hnh chp ba s bo thng 5 tp ch Time gy tranh lun d di trn mng v Twitter. Nhn hnh b m Jamie Lynne Grumet chng nnh, o trn

h mt bn v cho cu con trai 4 tui ln tng ngng b, ai cng git mnh. Mt cu hi nhanh chng c t ra B m Grumet c t cch lm m khng?. Trc khi qu bom thi s ny bng n, tm hnh ca Grumet c truyn nhau, ng ti khp ni nht l trn mng v tr nn mt ti bc la. Trung tm ca cc cuc tranh lun quay quanh vn cho con b hay khng?. Ngi ng h, k ch bai, thnh kin, o c, sc kho, s lin h thm thit gia b m v a b, tt c cc ti lin quan u c m x tn tnh. C nhng b m nu ra nhng im tch cc ca vic cho tr b sa m v ng h vic ny. C b th tht cho con b ti lc a b 3, 4 tui v s cho n tip tc b ti lc 5 tui. Ngi th nho bng vic y v cho rng cho mt a b t 3 tui tr ln b l qu ng. K ng h nu ra nhng im li ca sa m khin a b t bnh tt v mnh m. D h thng phng bnh ca c th a b c pht trin sau 2 tui nhng nu n c tip tc h tr bng sa m, a b c b vn mnh kho hn a b khng b sa m. Cho nn mt a b c b n nm 6,7 tui cng chng sao m tnh thn gia ngi m v a con cng

bn cht. Grumet bin thnh mt hin tng x hi ly lan nhanh chng, c dn mng ly hnh ca b v con b chnh sa li thnh nhng tm hnh c o ni ting v mng Twitter dnh ring mt ngy bnh lun v ti ny. Nhn li nhng hin tng ni danh nh h thng mng o ny, ai c ci nhn su sc cng nhn ra ci g ln cng mau th xung cng l. Qun chng vn chng chn vi ci g lp i lp li v a thch i thay. iu nhy nga Gangnam Style s mau l chm vo qun lng, ngi ta li ha nhau a chung mt iu nhy, mt bi ht khi hi khc trong tch tc. iu chng ta cn suy ngm l nhng hin tng sc ni ny dy chng ta bi hc g v x hi chng ta hin ti. C phi ngy nay chng ta c khuynh hng chung ci g ngn hn, thi s v lun lun i hi nhng g c tnh l thng? C phi cc h thng truyn thng, TV, lin mng lm gim gi tr con ngi v cc mn n tinh thn ca con ngi ngy cng c tnh thng mi. Tnh nht thi ca cc nhn vt ni danh nh ngn la Internet ch l mt v d nh thi. Nhng k thut tn tin cho ra i bao

nhiu l in thoi i mi vi tin dng tinh vi, mp3, Ipad, video games v bao nhiu thit b tn thi na. Ci c c o thi nhanh chng v ci mi c sn sinh l lng v mc ch thng mi khin con ngi c phi chy theo cho kp vi s i thay khng th b b li pha sau. Tnh a thay i s n su vo th h tr by gi v ci g s xy ra vi lin h tnh cm ca con ngi v i la? Thi quen chung s i thay s tim nhim t t v i vo t duy con ngi nh mt iu t c. Th gii nh b nh lin mng, con ngi xch li gn nhau. Con ngi thch bn tn, nh to nn tranh lun n ra rm ran. Cng ph bnh s yu, thch hay ch, ght, cng tht cht mi quan h ca con ngi vi ngi nh o lin mng. S tht hin nhin ai cng thy l ngi ta dng v nghin Internet nhiu hn. Tuy nhin iu chng ta cn hi li chnh chng ta, l x hi ni chng ta sng s i v u khi con ngi by gi ch thch b ci c chy theo ci mi d bit rng ci g bo pht, th bo tn. TRNH THANH THY Ti liu tham kho - 15 People Made Famous by the Internet in 2012

lun nhng Vim , Xi Vu, Cu Tin, Triu ... di dng hnh map-Google tn thi. Phi chu dng li huyn s v Kim nh ch l mt ng thy gio ca phn na pha nam Vit Nam, ni cng nhn c phn truyn t m h lng mn v ngun gc con Rng chu Tin, hay va mi c th ho bng cu ca dao: Mng mi thng Ba... t nhm ngi di c y quyn lc qun chng mang vo sau nm 1954. Tip theo, i vi tp on chin thng 1975 gm nhng ngi tng khai thc hiu qu khu hiu 4000 nm gi nc v dng nc v lp ngi k tip xut thn ng qu, tch bit n vi th h vi quan nim v chng nghim khoa hc ca th gii mi, i vi nhng ngi ny, huyn s l s tht lch s khng cn phi phn vn g

na. Ngi dn Vit Nam bt ngun t Trung Quc. Vua ca Vit Nam cng khi t t Trung Quc, coi vua Trung Quc nh anh nh cha... Cu ni gy phn ng n o ca Ngc Bch (17-10-2010) khng phi ch l li tht th vng di m r ra l c un c t sinh hot c s tr thnh bnh thng trong nc, trong du n a danh Trung Quc (Ng Lnh, ng nh), nhn danh anh/ em Nghi / Lc Tc ca Hng Bng th thm vo tn tm nh khoa bng. Hng vng x hi ch ngha ct ng cng m li cho nh tm mt cn bn su thm nhm kt tp ton th dn chng di tay. Th l c s chuyn hng chnh sch ca ng, ca Nh nc nhm vo vic phc hi c chn lc cc gi tr truyn thng, cng nhn nhng l

hi trong c ngy Gi T Hng Vng. Nhng xy ct dn dp to c s vt cht quyt nh nm 2007 ca Quc hi CHXHCN VN mang tnh chnh thng mi i vi dn nc, tip theo bng s chun nhn L hi ca quc t nm 2013, ng thm du n quyn lc trn s gia thi mi v mt vn s hc vn thuc v qu kh m theo h, vn phi ch c nhn theo hng chng nghim qua m thi. Nhng ngi lm lch s hin ti nh th to c, khng bit ko di trong bao lu, mi tin tng v mt lch s thn thuyt ca dn tc trang b cho mt ch ngha huyt thng tp th cn thit cho s cai tr dn nc di tay. L thuyt c quyn lc chnh tr bn trn, c s ng h ca qun chng bn di vn mang tm hn nhiu

th k truc, khng cn v cng khng mng n mt s bin bit nghim tc. Tt nhin chnh quyn cng thy cn c nhng l thuyt gia , trc ht l phi nh bt cc quan im c, mi nng cp c h thng thn thuyt ca mnh. Nhng bi tnh cht ca mt t nc m chm lu di vo mt nn vn chng rn rng, m trit l thu thp mc trung bnh, vi nhng ngi cha tng nghe n tinh thn thc nghim, vn hiu s nh lc ang bn s, nn cc tr thc ny, hoc tht ra nhng li bi bc th l cc cn, hoc ba hoa nhng l thuyt lc s s. Nghe h ni, vit thy c nh ngi ln ng trn ging ng, trc m qun chng v danh trong nhng cuc mit tinh chnh tr, hay tp hp qun chng v hnh thi i internet. Khng h g, h vn hin din, y uy th.

Ly ra v d c th v mt vn s hc, vn ngun gc dn tc nh th, vi tnh trng nhng ngi khng chuyn mn i dy d chuyn vin khi h xm li mng m Trn Trng Dng, hay cao ngo ln lt cc s gia im ting khc qua khc on Kinh Dng Vng ca nh Hn Nm, mi thy c p lc trng trng ca nhng kim c quyn lc trong qu kh i vi s gia khng nh bt i m cn gn nh bt hn con ng pht trin ca mt nn s hc khoa hc hng mong c. C bi quan hay khng th cng l hin trng khng th che giu trn t nc ny, trong thi i by gi. Garden Grove 11-3-2014 Xin Knh cho Qu v. T CH I TRNG

13

tip theo trang 5

SC MNH CA NGI PHNG NAM

nc ta khng phi gc Hn tc; khi theo cc tp qun ca dn Vit h cng ang tr v vi nhng phong tc ca chnh t tin h. Thm mt yu t khc, l di sn vn minh gc ng Nam ca dn Vit ti vng Cu Chn, Nht Nam cn rt mnh cun ht c cc di dn mi. Ngi n ng phng Bc ci nga, bn cung, khi tn cng cp bc cc khu nh c nng nghip th h cng cp ph n em v gia tng vic truyn ging. Ngi ph n i ly chng l chu phc tng. Trong tinh thn ngi phng Bc, cc ng vua nh Hn em cng cha hoc cung n g cho cc thuyn vu, th cc t trng di, ch, coi l mt c ch nhng nhn, chu khut phc. V h khng cn binh ao m cng ot c chin li phm. Tp tc ny thch hp vi cc sc dn du mc. phng Nam, phong tc khc hn. Dn ng Nam nh c sm hn Trung Quc nh vic trng la xut hin sm hn. Khi ngi ta bt u b li sinh nhai bng cng vic sn bn, hi lm chuyn qua vic trng trt, th ngi ph n nh trng coi mnh t, khu vn, dn dn s chim a v quan trng. H to ra thc phm cn bn cho gia nh mt cch u n, ngun cung cp ny chc chn hn. Vic kim n ca ngi chng i sn bn c khi kim c mi, c khi v tay khng. Trong nhng x hi cn theo truyn thng mu h, khi ngi con trai vo lm r mt gia nh th cng ng mnh thuc vo gia nh nh v. X hi Vit vn tn trng ph n hn bn Trung Quc, nhng ngi di c hay theo lnh trng sang nc ta sau khi ly v a phng c gia nh bn v ci ha. Cho nn khng c g l nu nhng ngi lnh ca M Vin, li pha Nam qun Cu Chn dn dn ha thnh ngi bn a. Ch cn qua n i th hai, con ci h theo h m, thnh ngi Vit. S di dn ngi Hn qun Nht Nam tha tht hoc phn ln ng ha ri, cho nn cc cuc ni dy Tng Lm, Nht Nam a s do ngi bn x tham gia. Di dn gc Hoa sng tut cc qun pha Nam hi nhp cng ngi bn a, trong vi ba i chc chn thnh ngi Vit. Dn vng ny li sn tinh thn i khng rt mnh cho nn gy nh hng, li ko ngay m lnh n tr ni lon theo. CC CUC NI DY LIN TC Sch gio khoa mn s Vit Nam trc y thng khng ni ti cc cuc ni lon nh trong thi gian gia hai cuc khi ngha ca B Trng, M Linh, v B Triu Nng Cng, Thanh Ha. Ngi c c th tng lm rng khong thi gian t nm 43 n nm 248 ch cai tr ca nh Hn c hon ton bnh yn. Thc ra khng phi nh vy. Chng ta hiu c bin c B Triu khi ngha khi bit trong th k trc b vn c nhiu cuc ni dy ca dn v lnh Nht Nam, Cu Chn v lan ti c Giao Ch, nhiu ln do chnh cc di dn hoc binh s ngi Hoa ch xng. Nu khng c nhng cuc ni dy lin tip th ta phi ngc nhin ti sao sau 200 nm bnh tr li c mt ph n 20 tui nh b Triu Th Trinh chiu m c ti mt ngn trng s lm th h, cng ko nhau t ni v gip ng anh Triu Quc t tn cng thnh Cu Chn, ri cm c c su thng mi chu thua. Qun Nht Nam l t ni ting dn bt tr. Keith Taylor trch dn cc s gia ngi Nht Katakura Minoru (1972), Got Kimpei (1975), thy rng qun Nht Nam vn khng bao gi c yn sau khi M Vin t h thng cai tr cht ch hn trc. Cc quan li t Trung Quc gi sang thng khng c bao lu b i v. Qun Hn khng th no bnh nh c Tng Lm; mt vng trong qun Nht Nam,

Hnh: Hnh: MINH HUYEN NGUYEN

14

tip theo trang 3

Hnh: INTERNET

KHI S XU H DN TR THNH HIM HOI

Nhng ri vi ba ba sau mi chuyn li chm xung. Ni cho ngay, nu by gi m truy ra th quan to quan nh nc ny my ai khng tham nhng, khng c bit th khng, ti sn khng trong v ngoi nc, bit b t bao nhiu cho ht? Cn ni theo kiu ng Ch Tch Quc Hi Nguyn Sinh Hng trc y ti phin cht vn ca Quc Hi sng 12 thng Su, 2010: Hm nay thy sai mt cht ch ny x l, cch chc i, k lut i, ngy mai thy sai ch kia, cch chc i, k lut i, ly ai m lm vic cc ng ch ? T s di tr, thiu i lng t trng cho n tnh trng tham nhng trong x hi tr thnh... ph bin, bnh thng. Khi bt c mt s vic, mt c nhn c th no b l sng, d lun cha mi di, phn n, nm ...tng bng, nhng ch vi ba, mi chuyn li lng xung, nhng ch cho s vic tiu cc khc li va xy ra. Nhng c nhn b li ra m x kia ch cn nn th chu ng mt cht, mt dy mt cht l qua, ai cn nh na, trong mt t nc c qu nhiu iu t hi? Lng t trng, ni xu h lu dn tr thnh ca him, c dy mt m sng t/gi c iu mnh mun, nhn quanh c ai tt p hn ai? * Ni bun ngi Vit xu x Dng nh lu lm ri nhng thng tin v Vit Nam trn cc c quan truyn thng quc t, trong con mt ngi nc ngoi ch my khi tt p, m ngc li. V pha nh cm quyn, th ch thy nhng thnh tch t hi v iu hnh kinh t, v nhn quyn, tnh trng n p tn gio, n p t do ngn lun, vi s blogger, nh bo b bt v by t quan im mt cch n ha ch thua Trung Quc trong khu vc ng , hin tng cng an s dng nhc hnh khi iu tra xt hi dn n cht ngi tr thnh ph bin v.v... Quan chc Vit Nam

th ni ting nhng nhiu, i hi l khi lm n vi cc i tc nc ngoi. My ngy nay bo ch Nht, bo ch Vit Nam ang nng nghi n mt s quan chc lnh o ngnh ng st Vit Nam nhn hi l 16 t Vit Nam ng, tc hn 780,000 USD, t cng ty T Vn Giao Thng Nht Bn (JTC) h c trng thu thc hin cc d n s dng ngun vn ODA ca Nht. y khng phi ln u tin. Nm 2008 bo ch Nht khui ra v cng ty t vn quc t Thi Bnh Dng ca Nht (gi tt l PCI) a hi l 820,000 USD cho nguyn ph gim c S Giao Thng-Vn Ti thnh ph HCM, ng Hunh Ngc S, thng thu d n i l ng-Ty TP.HCM, t vn ODA. V vic ny b Vit Nam ngm tm sut mt thi gian di, mi cho ti khi pha Nht tc gin, tuyn b tm ngng cp vn vin tr, nh cm quyn Vit Nam mi em ng Hunh Ngc S ra x. Cn trong v hi l cc quan chc Vit Nam c lin quan n vic in n tin polymer ca cng ty Securency, c, b bo ch c khui ra t nm 2009, vi s tin ln n 10 triu USD, v nhn vt cao cp nht dnh ti v vic l thng c Ngn Hng Nh Nc Vit Nam lc l L c Thy th hon ton chm xung cho ti nay. Nh cm quyn th

nh vy, s ng quan chc th nh vy, cn hnh nh ngi dn Vit Nam? Cng li lin quan n Nht. Thng tin nng hi v vic mt tip vin hng khng Vietnam Airlines b bt ti Nht cng mt s tip vin, c ph khc ang b iu tra v vn chuyn, mua bn hng ha c ngun gc n cp, lm ngi Vit cm thy ht sc xu h. V y cng khng phi l ln u tin, i ng tip vin, k c phi cng Vietnam Airlines b dnh vo nhng v bun lu, tiu th hng n cp ti Nht. Ri no cu chuyn v mt s ca hng, siu th Nht, i Loan, Thi Lan c gn bn thng bo bng ting bn x v ting Vit cnh bo nn n cp vt ca ngi Vit, bc tm th ca mt du hc sinh Nht v nhng im cha hay trong vn ha Vit... ch l nhng v d gn y nht. i vi dn Anh v mt s quc gia ng u th cng ng ngi Vit ni ting bi nn trng c tc cn sa, b cnh st s ti bt nhiu v, hoc vt bin tri php, lu trn x ngi... Vi Hn Quc, i Loan l tnh trng c du Vit bng mi gi ly chng x h, vi Thi Lan, Cambodia li l hnh nh nhng c gi Vit, thm ch c tr em gi, chp nhn bn phn bun hng x ngi v.v...

Nn ng trch v sao i khi ngi Vit c cm gic khng mun nhn mnh l ngi Vit khi i ra nc ngoi. Tng Gim Mc Ng Quang Kit tng pht biu ng cm thy nhc nh khi cm ci h chiu Vit Nam, cu ni b ct ra khi ng cnh, b ch trch d di bi bo ch Vit Nam lc , trong khi ai cng bit y l mt s tht v l ra chng ta phi nhn vo sa i. Nhng c l, cng nh nhng cu chuyn ng bun v vic thiu lng t trng, nn tham lam, tham nhng trong nc, nhng s vic ng xu h, lm xu hnh nh Vit Nam trong mt b bn quc t ri cng s qua i, sau vi ngy gi ln trng thi gin d, nhc nh, bun ru trong chng ta. S li c thm nhng chuyn khc. V mi th c th tip tc tn ti. Ch cn 40 nm, k t khi Vit Nam thng nht di s lnh o ton din v tuyt i ca ng cng sn, qu bin t nc ny thnh mt quc gia lc hu thua xa lc cc nc lng ging v mi mt v ngi dn th tr nn xu x nh vy! SONG CHI

Chiu qu
PH NG
La xanh reo nng u Cnh c mi ng qua Lng li b sng c In hnh im ng xa. Lu tre thm gi lng Bng ng chiu mng lung Chiu qu m m xung Mi la thong a hng.

t thm mi c di Tanh nng nc phn cay Quyn thm mi rm r Bc tranh qu hin by. Mc ng lng tru ci Tru thong th ng v Ting so diu thoang thong Gi hiu thi bn b. Chung cha bung nh ting Lay ng bng chiu qua n nh ai mi t Git nng vng b xa.

15

tip theo trang 14

Hnh: V NGC TUN

SC MNH CA NGI PHNG NAM

t Qung Bnh vo gn ti Qung Nam by gi. Vng t ny rt xa trung tm nn gi truyn thng khng, nui tinh thn t ch rt cao, t i H n n cui i ng. Trong hai th k u, cc qun Nht Nam v Cu Chn c mi th h li xy ra t nht mt cuc ni dy, nh trong nhng nm 100, 136, 144, 157 (Chu t), 178 (Lng Long), v 184. Cc bin c nm 136 v 144 u do binh lnh ni lon. Ti nm 157, Chu t t min ni C Phong tin xung nh qun thnh Cu Chn, git quan h l Ngh Thc ngay ti trn; sau b tng nh Hn l Ngy Lang em qun ti dp. Hu Hn Th ghi chp v

ny, trong khi cc cun s nc ta nh Vit S Lc v i Vit S K Ton Th b qua khng nhc n bin c Chu t. Cho nn c gi thuyt on Chu t l mt ngi Hoa; ng ta ni lon nhng khng li ko c dn a phng ng h v ngi Vit nhn nh mt cuc tranh chp gia cc ngi ch huy m qun nh Hn. Nhng hnh ng ca Ngy Lang chm u hai ngn qun ni dy, k c Chu t, cho thy chnh sch n p tn nhn ca h khng phn bit ngi gc Hoa hay ngi gc Vit. l mt l do

khin nhiu ngi lnh vin chinh v di dn gc Hoa thy h gn ngi bn a hn. Trc ch cai tr tham tn ngi ta khng cn thy di dn v ngi bn x khc nhau na. S gia Trn Gia Phng nhn xt rng, Nhn chung, cc cuc khi ngha do ngi bn a c Vit hay ngi Hoa di c lnh o, thng bng n trong thi gian cc vin chc h l ngi gc t Trung Hoa gi sang cai tr (Vit S i Cng, 2004). Trong cc cuc ni lon trn, nhiu ngi gc Hoa ng vai khuy ng, xi dc v xung phong ng u, ch

TING NO TT NHT?
va cng b mt d tho a ting Hoa vo bc tiu hc v trung hc vi lng thi gian bn tit mi tun. Ti ngc nhin t hi ti sao li c mt chnh sch gio dc i ngc tin ca th gii n nh vy. Nhng sau , mt thng co khc ca B Gio dc v o to gii thch l hc sinh dn tc Hoa Vit Nam. D ch dnh cho hc sinh cc dn tc thiu s thi, ti vn ngh l mt ch trng sai. Ngoi ng l phng tin hi nhp vo th gii. Hc ngoi ng nhm p ng nhu cu pht trin t nc. Vi thi gian v ngun nng lc gii hn, hc sinh Vit Nam ni chung ch nn tp trung vo mt hay hai ngoi ng, trong Anh ng phi c xp quan trng hng u. Hai trong s nhng u th ca n l dn ch v Anh ng, nhng c dp trc tip lm vic vi tun ti mi hiu r hn v sc mnh ca dn ch v s tin dng ca ting Anh trong i sng ti quc gia ny. Ti xin trch vi on trong k s v chuyn i thm n ca ti

HC
tip theo trang 1

c lin quan n vic hc ting nc no tt nht qua mi giao tnh vi mt anh ti x tc xi v i sng ca cc chuyn vin k thut n. Cui thng Hai, sau hai tun i vi ni trn min bc, chng ti t New Delhi tr li Bangalore, thnh ph ln nht min nam v c xem nh Silicon Valley ca n . Cng i v pha nam nh Chennai, Mandurai, chng ta s gp ngi dn n c mu da en hn. Theo lch s vn minh n, ngi min bc gc Aryans da trng v min nam gc Dravidians da en. Cc cuc di dn gia hai min qua sut chiu di lch s lm cho mu da ngy cng bo ha dn nhng vn cn kh r gia dn n hai min nam bc. Ging nh ngi Vit, ngi n hay nhn mnh v lch s by ngn nm ca h. ng ra, cc

nh vn minh hc ch cng nhn nm ngn nm lch s n, cn hai ngn nm kia da vo cc huyn s hn l cc khm ph khoa hc. n gia nh ti phi trng cng l VJ. Ti s gi tn anh nh vy trong bi ny. VJ l ngi ti x u tin n ti Bangalore hai tun trc. Gp li nhau Bangalore, anh rt mng. Ti k anh nghe chuyn i t bc xung nam. Nhiu ni ti n nh Varanasi, Sarnath anh cha tng qua. Trong bn ti x a n chng ti trong thi gian lm vic v thm ving n, VJ xut sc trong nhiu lnh vc. Anh hc i hc nhng v l do gia nh nn khng hon tt. Ba anh mt sm, anh phi i lm nui m, ri m ci v cho anh v v chng anh c con u lng. By gi tr li trng rt kh. Anh c tuyn dng lm

ti x xe tc xi cho mt cng ty du lch hp ng a n khch cho b phn n ca cng ty ti ang lm vic. Nh kh nng ting Anh, c tnh tt v tinh thn lm vic tn ty, hng thng yu cu anh n a cc khch t M sang. Trnh ting Anh gip cho anh VJ c mt i sng kh y trong lc cc ti x khc cng cng ty vt v hn nhiu. Khch M sang thm n thng tng tin thng rng ri v ngoi thi quen cho tin tp v t gi cao ca la so vi Rupee, tin thng chng phi tin t ti ring ca h. V M h s khai chi ph chuyn i v c hon tr li y . Ting Anh khng nhng gip VJ c c cc tin nghi ca i sng nhng quan trong hn l kin thc v nhng gi tr tinh thn khc lm phong ph thm i sng con ngi anh.

16

huy. Nhng y ch l nhng cuc ni lon v bt mn, i thay i chnh sch v ngi cai tr, khng phi v tnh t dn tc. Vic khi ngha i c lp phi ch ti khi cc th lnh ca ging dn Vit trong h thng c truyn tham gia hoc xng xut. Trong hai th k, cc vin quan h a s thuc hng khc li, tc l quan c, cha c ngi a phng c b nhim. Mi ln lnh hay dn ni dy nh Hn li c cc thun quan sang thay th. S Trung Hoa khng m t chnh sch quan li tn c nh th no. i sau bit c nh c chuyn nhng v quan mi, cc quan tt c a ti Giao Ch sa sai v ph d dn. Trong tiu s ca nhng vin quan mi th no cng vit nhng on k li cc li lm ca vin quan c, mc ch nu thnh tch, ca tng ng quan tt. Sau khi lnh v dn ba qun cng ni ln nm 144, Thi th H Phng phi cng b chnh sch i x, gim bt vic bc lt v n p, lnh v dn chu yn. C hai cuc ni lon ca binh lnh trong nhng nm 136 v 144, chc s Trung Hoa cn c vo bo co ca cc quan cai tr mi c a ti lm cng vic ph d. Nhng khng thy ni g n vic dn chng tip tc phn khng na hay khng,

v c bao lu. Cng khng m t cc vn em thng thuyt chm dt xung t; khng cho bit lnh v dn c i c nhng quyn li g khng, khi chu ngng chin. Cc chi tit b b qua c th chng t l cc cuc ni dy nhm i thay i mt vi vin quan v h b p bc qu ng. Cho nn sau khi git hay ui c tham quan th h li chu yn khi thy ng quan mi tt hn. Trong cc bin c ny, chnh nhng ngi ang cng tc vi chnh quyn h xng xut. Sau c l v h c i i t t hn nn ngng; nhiu ngi c th tip tc c cc vin quan mi s dng. V nhng th lnh ni lon thuc qun ng t Trung Hoa qua, cho nn h c th tha hip d dng vi v quan mi n. H c cng nui dng tinh thn bt phc tng, khin ngi chung quanh khng cn s triu nh trung ng na. Ti Cu Chn v Giao Ch nhng cuc ni lon ca binh lnh cng din ra nhng t hn. Qun lnh Giao Ch lin tip dy lon hai ln trong 15 nm, chim c thnh tr. Khi lnh cng lnh khng ra trn, hoc ni ln chim tr s h, chc phi c ngi thuc hng ch huy khi xng. Nhng ngi ch huy, t cp i tr ln chc phn ln l ngi gc Hoa.

Nhng ngi lnh gc Hoa khch ng nhng ngi bt mn khc cng lm lon nh th l loi ngi nh th no, v ti sao h c ng vai th lnh? Chc l nhng ngi vn tnh tnh mnh bo, bng bnh v liu lnh hn ngi bnh thng. Chnh h c th l nhng ti phm b bt i lnh, nu khng cng l nhng ngi thch phiu lu mo him khi tng qun i xa nh vy. H c th ng vai th lnh, v tng quen vic chinh chin, tp c cc k thut ch huy, v li hiu r tnh hnh bn ch. Keith Taylor suy on rng mt trm nm sau cuc chinh phc ca M Vin, m qun s ngi Hn li t Giao Ch vo ti Nht Nam c a phng ha ri. Trong mt th h u h c th gip triu nh trong vic n nh nn cai tr. Nhng sau hai ba i lp gia nh vi ngi bn x, con, chu ca nhiu ngi sng nh dn a phng. H c my i m, b ni, hoc ng b ngoi l ngi Vit. Chnh h cng thy cnh ngi dn b bc lt v p ch trong c gia nh bn m mnh, cho nn h ng v pha dn chng tham quan nhng li. Ti sao cc binh s hay cp ch huy thp gc Trung Hoa hay chng li cc i din ca thin triu nhiu ln

nh vy? Bi v Trung Hoa khng phi l mt quc gia nh ngha bnh thng; l mt tp hp nhiu sc dn, ging nh trong cc quc khc. Chng ta nh li rng cho n na sau th k 19 ngi Trung Hoa mi xy dng mt thc dn tc, sau khi h phn ut trc cnh triu nh Mn Thanh b Ty phng h hip. Trc , dn Trung Quc ch quan tm n nhng ngi cng h hng; khi di c nhng ngi khc h hng quy t li nhng vn ly tiu chun l ngi ng hng, ngi Qung hoc Phc Kin lp bang hi khc nhau. Vo gia th k 20 khi chnh quyn Nam Vit Nam bt b cc bang hi th ngi Hoa Ch Ln lp ra nhng hi cng h thay th. Chng hn, thay v Bang Qung ng, ngi ta lp Hi Nhng ngi H Trn. T tnh Qung ng ra i, nhng ngi H cng t phn bit vi ngi Tiu. Sau nm 1978 nhiu ngi Vit gc Hoa sang Canada t nn. Khi ti mt thnh ph nh Montral, h cng khng hi nhp c vi x hi ngi Hoa ti Canada t th k trc. Chnh h li thy tham d sinh hot vi ngi Vit t nn d dng hn. H m qun cung cp thc phm cho ngi Vit, i l cha ca ngi Vit, i nh th ca ngi Vit, ch khng bc vo

c cng ng nhng ngi Hoa khc. Cch y hai ngn nm, lng trung thnh ca ngi lnh trong qun i nh Hn ch hng v cc v ch huy, cng lm l mt ng vua. H khng c tc ng vi th tnh t chng ta gi l lng yu nc. Nhng qun lnh gc Hoa ny, nu trong cng mt tiu i, c th cng cng mt sc tc, v h r nhau i lnh hay b bt lnh cng mt t. Ngoi cc nhm nh ra th trong c o qun chim ng phi c nhiu sc tc, ni cc th ting khc nhau. H cng khc cc vin quan ang cai tr, cho nn lng trung thnh ca h i vi chnh quyn trung ng khng ng k. a s m binh s ny l ngi sinh trng pha Nam Trung Quc, thuc cc sc tc m phong tc, tp qun ging ngi Vit Nam hn, khc ngi Hn pha Bc. Mt ngi lnh phng Bc m gc ngi nc Ng (Giang T) cng chng thy lin h mu m no vi mt ng quan gc nc S pha Nam, hoc ngc li. Cho nn khi bt phc th h khng tun lnh na. Tinh thn kiu binh ny cn c khuyn khch v chnh cc quan h cng khng thit tha n vic bo v chnh quyn. Nhiu vin quan h thy lon l chu thua ngay, ly c b ca chy

Nhng ng nghip ngi M ca ti tng c anh a n u ni v anh vi lng knh trng. VJ gii thiu vi ti v sc mnh tm linh ca ngi dn n. Di v nga ca cc on qun vin chinh Hi Gio trn sang lc a n t cui th k 11, nu khng c mt bc tng tm linh dy v mnh, n c th tr thnh mt quc gia Hi Gio nh nhiu quc gia vng Trung . Ti ng nhng cho rng sc mnh cha , bng chng n b cc lnh cha Hi Gio cai tr mt cch sc mu sut my trm nm v nu khng c thc dn Anh, c th ngy nay vn cn b cai tr. Ti chia s quan im ca anh i v thnh phn Hi Gio cc oan ti n nhng ng thi cng ph bnh nh hng tiu cc tn gio cn tn ng trong x hi n.

Sau tun u n a ti mi ngy my bn, tho lun v c tranh lun trong lc kt xe, chng ti mn nhau. Ti khng cn xem anh l ti x v anh cng ht xem ti nh khch. Chng ti cng n cm mt bn, cng ung c ph mt tim, trc khi gia nh ti sang ngh h, chng ti cng lang thang trong nhng chiu nhn nhp sau gi lm vic. Nhng chuyn c xem l bnh thng M nhng khng xy ra n . Theo li VJ k, anh cha bao gi n cm chung hay ngi nhm nhi c ph vi khch, d khch n hay khch nc ngoi. Khi c cc ng nghip n n cm vi ti, VJ thng trnh i ch khc. Ti cc ng nghip n thng ln ging vi nhng ngi cp di v t v khng vui khi nghe ti k chuyn ti v VJ i n

17

Hnh: MINH NG

SC MNH CA NGI PHNG NAM

ly ngi, hi l mua ng trn v Tu, chm dt cnh phi lu y lm quan Giao Chu. Chng ta thy nhng ng nh Tng Cn, V Hn b nhim s thn nhin nh vy. Nhng vin quan b chy ny c nhiu ngi tt, nh hai v va k tn, v h c th tha hip mua ng v nc mt cch bnh an. C th v trong m th lnh khi ngha nhiu ngi Vit gc Hoa cho nn hai bn c th iu nh d dng, trnh mu. Nhiu ngi gc Hoa chim ci gh trng do cc vin quan b chy li, cng c dn ng h nh mt v thun quan mi. Ni ngi qun t Vo cui th k th t sang th k th nm cc triu i bn Tu thay i, trong min t Giao Chu khuynh hng t ch v t tr ln kh mnh. Nhn nh Tn suy vi, mt ngi gc Hoa l L Tn t xng l th s, nm 380 cng hai con em qun chng li ng n Chi mi c c sang nhm chc. Nm 468 L Trng Nhn li ni ln t chim quyn. Sau cuc ni dy ca L Trng Nhn, li dng lc nh Lu Tng bn Tu yu t, ngi em h l L Thc Hin t ng ra cai tr Giao Chu trn 15 nm. Nhng ngi h L ny u gc Hoa, nh c nhiu i nc ta nn s Trung Hoa gi l th nhn, mt tn h cng gi L Bn sau ny. Khi nh Nam T ln thay nh Tng nm 479, L Thc Hin khng chu np thu cng cho vua mi. ng cn b t co ngn cn on s gi Chim Thnh i tin cng vua Nam T. Sau cng ng vua cng nh phong L Thc Hin lm th s. ng c khen l ngi gi cho dn c n nh, nh th kinh t pht trin. n nm 485 Thc Hin phi u hng khi o qun Nam T mnh hn sang tn cng. Keith Taylor nhn xt rng hai i h L trong hai th k ni trn cho thy cc gia nh ln gc Hoa nh c Vit Nam cng chng i ch h. H khng theo li hp tc, chp nhn thng thuc nh gia nh S Nhip hn hai th k trc. Ting tt dnh cho L Thc Hin chng t nhng ngi Hoa ho ph cng c dn Vit khm phc, cng nhn l th lnh.

Hnh ng ca my ngi h L cng khin, khi c hi khc ti, dn Giao Chu nhn ra h c kh nng sng t ch, t lp. Tuy nhng ng quan ni lon trn y ch dm xng l th s, cha ly khai khi triu nh phng Bc, nhng h cng to ra nhng tin l; chun b cho cc phong tro i c lp sau ny. Gia thi Tuyn Tng nh ng (847-860), quan h L Khc rt tham tn. Tn ng Th k ng ta gi c quyn bn mui, bt dn i mt con tru ly mt u mui khin ngi An Nam khng chu ni. Tn Thnh i Chu, thuc mt gia nh ngi Hoa sng ti nc ta t th k th su, ni ln, b thua v b git nm 854 (c thuyt ni ng l mt t trng ngi Mn, lin kt vi qun Nam Chiu). Bn nm sau, con trai l Th Trng li cm u mt cuc ni lon khc, bao vy La Thnh, i ui quan h v Tu. Hnh ng ny cho thy tham vng ca h cao hn mt t trng b tc a phng min ni. Cuc ni dy tht bi,

Th Trng b bt ri b chm u e da tt c nhng ngi c i khng. C th thy rng cc nh ho ph gc Hoa trn cng ch theo mt truyn thng ca nhng ho kit bn Trung Quc t thi xa. H hnh ng ging nh khi nh Tn suy sp Trn Thng, Ng Qung ni ln hng c mt phng, m u mt thi k ri lon cho Lu Bang, Hng V thi ti. Cc cuc ni lon ca h chc ch nh hng ti nhng vng th t, chung quanh cc ph, thnh, ni c nhiu ngi Hoa sinh sng. Trong nhng thi k ri lon trn, khng thy s Trung Hoa ni n cc cuc khi ngha no t nhng vng tp trung dn Vit. Cc th lnh ngi Vit khng tham d vo cc cuc o chnh, tranh quyn ny. H khng ni ln, v d ngi v quan h thay i theo cc triu i bn Tu, h vn gi c nh hng ti a phng nh c. trong i sng nng nghip, nhng gia nh c nhiu rung t nh nhiu i chm ch lm n s tr nn cc nh ho ph c ngi chung quanh nghe li. H c th coi cc nng dn lm thu hay cy

TING NO TT NHT?
cm chung. VJ ng vic phn bit ng cp cn nhiu nhng ch cc vng qu xa xi, ti cc th ln v tr c quy nh bng quyn li kinh t v quyn lc chnh tr. Anh cho bit chuyn anh khng ngi chung bn n vi ti khi c ng nghip n ch v l do ngh nghip quy nh ch khng phi do ng cp x hi. VJ ni v tng lai ca con anh bng nim hnh din v hy vng. Anh tin ch dn ch t do s gip cho t nc n vt qua nhng hng ro tiu cc trong x hi, xa b cc tn tch, cc phn bit, nh kin t xa li. Khi con ngi c quyn t do pht biu theo lut nh v c bo v bi hin php, cc hng ro tp qun tiu cc s dn dn c thay i. Theo anh, n thay i rt nhiu v ang trn ng hin i ha. H thng xe in ti Bangalore va khnh thnh trc ngy ti qua vi thng gip rt nhiu trong vic i li ca dn ngho. D nhin, vi mt quc gia c 1.2 t dn, hng trm th ting, khong cch gia giu v ngho cn di hn c cu Kanpur 23 kilomet, mi ci cch u phi c thi gian. Vai tr v nh hng ca truyn thng ti nhiu thnh ph ln ca n khng thua km g cc nc dn ch pht trin. Trong thi gian ti vo u thng Hai, mt ng tng n khai man l lch v b a ln tn Ti cao Php vin x. Mi khi m CNN India l nghe chuyn ng tng n ny. Ti em hi VJ v anh chng gii thch, nm sinh ca ng tng n ny cng b trong hai ti liu khng ging nhau. Ti liu th nht ng tng khai ng sinh 1952 v ti liu cng b sau ng tng khai ng sinh 1953. Bo ch a vn ra trc d lun. Ta phn quyt ng sinh 1952 ch khng phi 1953 nh ng ci chnh. Cui cng, v khai khc bit ch mt nm thi, ng tng phi t chc. Ti ni vi VJ, cc bn tht may mn, ti Vit Nam, nhn dn nhiu khi khng bit ngay c tn tht ca nhng ngi lnh o ng ni chi l ngy sinh thng . VJ bit kh nhiu v Vit Nam v anh hy vng Vit Nam cng sm c mt ngy tr nn mt nc t do dn ch nh n . V l do ngh nghip ti c dp i kh nhiu nhng n li trong lng nhiu k nim p v vn ha, lch s v nht l con ngi. Khng ging nh cch i x vi cc anh ti x Chennai, Varanasi, New Dheli, tin thng dnh cho VJ ti trong mt b th v kn o tng cho anh ngay m . Sng sm hm sau, chng ti nh hai ngi bn bn rn tin a nhau mt gc phi trng. Chng ti tng ngi bt tay tm bit anh. VJ chc con gi t ti hc gii v mong gp v con ti. Nhm lm vic ca ti phn ln nm Chennai, nn vic tr li Bangalore , nht l v con ti, chc l rt kh. Ln u tin ti bc xung xe tc xi m nghe lng quyn luyn vi anh ti x. V anh c th cng vy, t khi mt ngi khch xung m khng mun chia tay. Tnh ngi qu tht v cng k diu. Ngoi VJ, thnh phn th hai ti tip xc nhiu nht l cc ng nghip trong ngnh k thut thng tin nh ti Bangalore . Trong s nhng thnh ph ti i qua, Bangalore l thnh ph hin i nht, khng ch iu kin giao thng, thit k th nhng c trong sinh hot hng ngy ca dn chng. Bangalore c 8 triu dn, l th ph ca tiu bang Karmataka. Vi mc tng trng kinh t 10.3% mi nm, Bangalore l mt trong nhng tiu bang pht trin nhanh nht ca n . Hin nay, Bangalore ang ng th su trong danh sch nhng tiu bang c mc tng sn lng quc gia tnh theo u ngi cao nht n . Bo ch so snh Bangalore vi vng Santa Clara California, ni c gi l Silicon Valley ca M. Rt nhiu chi nhnh hi ngoi ca cc cng ty k thut

HC

18

Hnh: V NGC TUN

r l th tc. H tr thnh cc lnh t a phng, qua nhiu i. T khi nh Hn sang chim nc ta, dng di cc gia nh c uy tn vn gi c a v lnh o mi vng; h c th l con chu cc lc tng i Hng Vng. H khng ty thuc vo h thng cai tr chnh thc; nu ng thu hay np cng phm thng tin M t ti Bangalore. Phn ln cc cng ty nm gn nhau trong cc Cng Vin K Thut Thng Tin (Information Technology Park) v c bo v an ninh tht cht ch. Cc ta nh xy gn n ni khi mi bc vo ln u ti tng ch mt cng ty ti ang lm thi. Cc chuyn vin n thay i cng vic lm nhanh hn cc chuyn vin M rt nhiu. Tuy lm vic cho cc cng ty khc nhau, s thng tin lin lc gia h rt gn gi. Mt cng ty no cn ngi c khu my chc cng ty u bit. Cc k s, chuyn vin n n cm chung trong nhng nh n ln, i xe chung, ngh ngi chung, gii tr chung, tp th dc chung. M thay i mt cng vic nhiu khi cn phi bn nh, n thay i cng vic gip h ln lng nhng khng nh hng nhiu n sinh hot hng ngy, vn i mt xe, lm vic trong mt khu, n trong mt nh n v c th cng lm ging mt gi gic quy nh trong cng vic trc. Nhiu ngi ngh rng

y th vn tip tc ng vai th lnh a phng mnh. Trong nhng th k u b Bc thuc, dn Vit vn gi c quyn t tr a phng nh h thng cc th lnh . Cc th lnh Dn Vit thun ty c th ng ngoi cc cuc tranh chp din ra cc ph thnh, v coi l nhng tranh chp ni b ca m quan dn n c khuynh hng gii v ngnh thng tin k thut hn dn cc quc gia khc. Ti ngh iu khng ng. Li th ln nht ca cc k s n l Anh ng ch khng phi v h thng minh hn k s cc nc khc. Nhm ti lm vic thng c gi l tiu Lin Hip Quc v nhn vin c gc t nhiu nc khc nhau nhng ngoi ting Anh, ti khng thy s khc nhau ni bt no gia mt k s n v mt k s gc Rumani. Mc d ting Hindi l ngn ng quc gia v ting a phng l ngn ng c dng hng ngy nh, ting Anh vn l ngn ng ca i sng x hi. Khng gii ting Anh sut i lm nhng cng vic c ng lng c tr theo mc a phng, v d nhin rt thp so vi lng cc cng ty nc ngoi. Hu ht trng hc u dy ba sinh ng. Mt bng hiu, mt thng bo trn ng i c vit bng ba th ting gm Hindi, Anh ng v ting a phng. Cc k s va mi ra trng t mt i hc ln n , ni ting Anh c th cn kh nghe nhng trnh vit ca h khng

cai tr. Chc h t thy nu tin ra ngoi a phn ca mnh th cng cha mnh tp hp c cc vng ngi Vit khc. Hai cha con Tn Thnh, Th Trng cho thy nhiu gia nh gc Hoa nc ta thi ng hn v pha dn b tr. Chc h lin kt c vi mt s th lnh ngi Vit trung chu v km g k s M v c th cn nghim chnh, chnh xc hn. Sau khi ginh c c lp, mt s chnh tr gia n bo th ch trng ch dng Hindi nh quc ng v loi hn Anh ng ra khi cc chng trnh gio dc. Mt khuynh hng cho rng ch nn dng Anh ng trong bc trung hc tr ln thay v t bc tiu hc. Nhng c hai ch trng bo th u tht bi, Anh ng vn tip tc c xem l mt trong ba ngn ng chnh thc ti n . Li th ting Anh mang n cho cc th h chuyn vin k thut tr n mt c hi tt khi cc cng ty M vo u thp nin 1990 bt u khai thc cc th trng thng tin k thut cc nc ang pht trin. Rt nhiu n tin hc c thi gian rng ri hon thnh khng cn phi c vit ti M vi gi cao. Tng t, cc cng vic bo tr cc c s d liu phi lm vo ban m theo gi M li rt thch hp lm ti n v cng lc bn l ban ngy. Ngun cung cp lp chuyn vin v k s

min ni cho nn binh lc mi mnh ko t i Chu (Thanh Ha) ra tn La Thnh. Gia nh h Dng gc i Chu, chc chng kin nhng cuc ni dy ca cha con nh h , cho nn khi thy thi c chn mi Dng Din Ngh pht c khi ngha, m ng cho Ng Quyn lp quc. C th tin rng dn tr tha mn hai iu kin k thut v ting Anh khng u khc hn l n . T to nn mt truyn thng gio dc, thi thc cc th h hc sinh n theo hc cc ngnh k thut v gip cho n pht trin nhanh trong lnh vc ny. Tuy nhin, th trng ca cc ngnh k thut thng tin ti n n mc bo ha. Lng bng cao v s cnh tranh gia cc cng ty ngoi quc. Ngay c mt s k s gc n lm vic ti M cng tr v lm vic cho cc cng ty nc ngoi ti n va gn gi gia nh va c mt i sng tt. Cc cng ty M ang nhn sang cc quc gia khc chu nhng thch thc ln nht ca cc th h k s tr trong vng ny vn l Anh ng. Nhng ba cm tra Bangalore, ti thng n cm chung vi cc chuyn vin ngi n trong nhng nh n rt rng. a s h cn rt tr, vui ti, nng ng. Nhn h ti thm ngh n cc th h tr Vit Nam. Nu c iu kin c t do pht trin v c mt trnh ting Anh tng i

Vit t hai ngn nm trc cng sn sng hp tc cng nhng ngi gc Hoa. Nhng ng quan t t, chu theo phong tc bn x, nh S Nhip, cn c ngi ta th cng v suy tn lm vng d chnh ng ta khng bao gi xng vng c. Cao Bin l mt v quan nhn c, cng
tip theo trang 35

vng vng, cc th h tr Vit Nam s pht trin rt nhanh, khng thua km, ng ni chi n , m bt c mt quc gia no khc trn th gii. Ting Anh khng nn hiu n gin l ting ca ngi Anh hay ngi M nhng l ngn ng c tnh ph qut nht trong cng ng nhn loi ngy nay vi t nht c 58 quc gia cng nhn nh l ngn ng chnh thc v hu ht cc quc gia cn li x nhau i hc. Cng vi s pht trin ca cc mng li thng tin x hi nh Twitter, Facebook v.v. nhm ni kt con ngi d h ang sng mt gc no ca th gii, vai tr ca Anh ng cng thm quan trng. S thnh cng ca n , Singapore cho thy chnh sch ngoi ng ca mt quc gia l mt chnh sch gio dc di hn, khng nn t ra cc chng trnh hc ngoi ng ch p ng nhu cu chnh tr ngn hn, v nht l ch lm vui lng gii lnh o mt nc l no . TRN TRUNG O

19

TRN SI DY N
N
gi nh nm gia cnh ng c lau, gi thi mt du, nh nng chiu cn hi chi gt. Quanh nh c hng chui, cy u , mt cy b v mt vi cy khng bit tn. a tr ang a chi mt mnh. M mi. Cnh ng lau trng nh mt vng quc ring. C khi chi mt, ch lau tht sch ci hin nh trng xi mng nt n ri nga ngi ra ngm my tri, thy mnh nh nh cnh chim. Pha tht xa l mt cy bch n cao vt, l loi c ch xem nh mt ngi bn, nh gi gi nhng li hi thm nhau. Ngy thng m m tri. a b trng thnh i ra khi cnh ng lau, i xa l lc tm kim nhng iu huyn mng. Tnh thc khi cn m sng, chng ta mi nhn ra tt c ni mnh sng v i qua u nm trn mt si dy n v i. Mi mt nhp rung ngn l mt chu trnh sinh dit. Cuc i c th th mng nh vy sao? Cha k cn

20

Hnh: IMICHAEL TRAN

bao nhiu si dy n khc an xen, rung ngn nhng iu khng th no din t. Trn nhng th gii song song y th no cng c mt ngi nh gia ng c lau, c mt a b l ha thn ca chng. Chng cng ang mit mi chi a vi c di vi my tri. Cc nhp rung ngn ca giy n ha chung vi nhau mt bi ca bt tn v hin hu. Chng vui mng quay tr v nh c, c gng gi gn hnh nh a b chi gia ng c lau. Ch cho iu c phn chiu qua nhp rung ngn mun trng ca tt c php gii, tt c nhng a tr khc c mt bui chiu ti p chi a gia ng lau. Ri nhng a tr y ln ln li ra sc gi gn php gii p y cho i sau. Giai iu cung n tht tuyt diu, vang vng n tt c chng ta qua ting gi thi qua mnh, ting sng bin v vo ghnh , ting ri ca l vng, ting chn i trn ng vng, ting con thuyn tri trn sng qu. Ch c iu chng ta thng khng hay bit l ting ca cung n v tr, cng khng bit rng cnh gii ti p l s n lc gi gn ca bao nhiu ngi pht tm nguyn i t bi. Si Gn, ngy 17/3/2014 HONG LONG

21

tip theo trang 7

MT THI TRUYN LUT

tnh hp l. Pht Gio cho c tn ti v pht trin, nhng t ca Pht khng th ch ni, ti ct tu tm; cn gii lut l ph. V s tu tp ca mi ngi c nhng quan h nh hng n nhiu ngi khc. Trong mi mc ch Pht ch lut c ni: v mc ch khin cho ngi cha tin Pht th c tin; ngi tin th tn tm cng tng trng. Ti Trung Quc, khi Ngi Thi H bt u vn ng ci cch Pht Gio, ni bt vi ba mc tiu cch mng: Cch mng gio l. Cch mng gio ch. Cch mng gio sn. Trong mc tiu cch mng gio ch nhm n ci cch tinh thn bi hoi ca lp tng l ng thi. Ngi t nu ln hai cu lm chm ngn l tng: Hnh ti Du-gi b tt gii bn. Ch ti chnh l tng gi ch . V tnh trng tng l thi , c th dn

vy hay khng, cc v cao tng i c, n c trong ni rng vng v, bng ng ra gnh vc vic i. Nhng thc t c th bit chc l cc v Tn Tc hng u trong cng cuc vn ng chn hng Pht Gio Vit Nam chu nh hng ca ngi Thi li ca Php S Tc Minh (1918 1966), vit H khng phi t. ng lc chnh ca cng trong Gii hc khi cuc chn hng, theo thuyt: Cho n thi nh li Trng Lo i gn y, ch d Thin Hoa ni trong tng lm thi trc b Nm Mi Nm Chn ph b khng hnh na. Nghi thc th gii Hng Pht Gio: Gn 100 nm v trc, qu th cng ch nh em d i cng thn. Phm hng T quc ca chng ta b ngi hnh ca tng nhn Php h, Dn tc do m xung thp. Pht Gio suy bi n ta v nhng g mang nng dn-tc tnh, c cc im, suy cho ra tinh thn quc gia u nguyn nhn, th l do bi b ph vic hc b thc dn Php bp cht. Pht Gio Vit gii Nam nm trong tnh trng y. Tnh trng nc ta c

Nhng khng hn m nn, 50 nm v trc, cc v Tin Bi cng nm trong mt thi k, cng trong mt hnh nguyn, khi xng v y mnh Phong tro Chn Hng Pht Gio Vit Nam. Vic Pht Gio by gi b thc dn bp cht khng phi ch l cch ni sung. S thc lch vn cn : cha Khi Tng trong Nam, c dng bi vua Minh Mng; thp Bo Thin ngoi Bc, c dng bi vua L Thnh Tng, khng phi t nhin bin mt, ri tnh c sau xut hin Vng Cung Thnh ng, v Nh th Cha Giuse. Du sao, cng ch l ma chng bn ngoi. Chnh ma

22

Hnh: L VN HNG

chng bn trong mi ng ni. Chng ta hin khng c nhiu s liu t pha nh cha bit tnh hnh sinh hot tng l thi y ra sao, trc khi phong tro chn hng pht khi. Tuy vy, qua ca dao tc ng, vn bit mt phn. Ch c iu, kh xc nh thi i ca nhng cu chm bim nh cha ny. X hi Vit Nam trong bui giao thi, mt ng np sinh hot tinh thn o c truyn thng b suy thoi trm trng di sc p tin b vt cht ca phng Ty. Nh nh th Trn T Xng phi ct ting than: Vn minh ng tri thu sch. Ny lc cang thng o ln ru? Trong th ca ng cng khng him bi

chm bim nh cha cng c tu hnh s c lng. Tuy nhin, cha thy u m t tnh trng bi hoi n nh li tu ca m D Mng ngh vua Trn Thnh Tng sa thi tng (Vit s lc, dn bi L Mnh Tht, Ton tp Trn Nhn Tng): Nay tng cng vi dch phu qu na, bn chng t kt b ng, dng by thy tr, t nhm, by, lm nhiu vic d, hoc gii trng tinh x, hoc ngang nhin ru tht, hoc ti thin phng tnh vin, ring t gian dm, ngy n ti ra, nh n co chut. Chng lm mt tc h o, dn dn thnh thi. Vic khng cm, lu cng t thm. Thng th ngi ta hay khoa i hoc cng iu

cho vn bi t, vi mc ch thuyt phc ngi khc nghe theo mnh. Nh chuyn C Nguyn Hin L sau c mt quyn tiu thuyt m t tnh trng dn ngho b p bc qu min Bc, ni rng, chuyn p bc th tt nhin l c ri, nhng n mc nh chuyn k, th C sng Bc cho n ln, bit rt nhiu chuyn cc lng, cha nghe ni u c n nh th. Cho nn cng khng th cn c vo chuyn ng m D Mng nh gi sinh hot ca gii tng l di thi vua L Cao Tng c. Ni vn tt, ng c chnh trong vic chn hng Pht Gio, nh ngi Trng lo Thin Hoa ni r.

Trong bi T ngn cho bn dch Vit Lut T Phn ca Ha thng ng Minh, c on vit: Th h th nht trong ph h truyn tha Lut tng ca Tng gi Vit Nam thi trng hng hin i bao gm bng m ca nhiu bc Thng tn Trng lo, uy nghi nh c nhng kh hnh dung r nt i vi cc th h tip bc theo sau. Cc Ngi xng ng l bc Long Tng chn tng lm, m i sng phm hnh nghim tc, phn chiu gii c sng ngi, tnh nh bng tuyt, mi mi ghi du trn cc no ng hnh cc, tham phng, hong truyn Chnh php. Th h th nht c ni , trong Nam, l

cc Trng lo Hnh Tr v Thin Hoa, ngoi Trung c Trng lo n Hu v Tr Th. Ngoi Bc, ti ch bit c Trng lo Bnh Minh qua bn dch Yt-ma ch nam m thi. Tuy nhin, qua cc cu chuyn k ca Trng lo c Nhun, cha Gic Minh Saigon, ti bit thm mt t v T Tu Tng, m truyn tha trc tip v lut l ngi Bnh Minh min Bc v ngi Thin Ha min Nam. T l mt trong cc bc Tn Tc hng u khi xng phong tro chn hng Pht Gio. S xng tn nht hay nh y ty thuc nhn thc ch quan, trong tng nh du khc quanh chuyn mnh ca lch

23

Hnh: UYN NGUYN

MT THI TRUYN LUT

s Pht Gio Vit Nam, trong s chn chnh ch tng gi, hong truyn Lut tng l mt thch tr vng chc. Vic tr lut v truyn lut l mng mch lin tc ca s tn ti Chnh php, nn kh c th ct tng giai on theo thi i. Tuy nhin, c th d dng nhn thc nhng g ang chuyn bin v nhiu khi c kh nng bin dng ca truyn thng tng gi, nn s phn chia mc lch s v thi i mang tnh ch quan trong phm vi c l cng l iu cn thit. Cc th h trc, vn tr lut v truyn lut nh th no, tnh trng Vit Nam khng ging Trung Quc, khng c ghi chp y , d mc tng i. V truyn lut gn nht trong lch s c th bit c, l T Php Chuyn, bn s ca ngi Ton Nht, di thi Ty Sn. Nu i ln ln cho n ngi Khng Tng Hi bit bui s khai lut c truyn v tr nh th no trn t Vit, bit r hnh thc t chc Pht Gio tn ti nh th no, vn qu ln so vi bi vit ny, nn khng th ni bng qu c. Tuy nhin, iu khng th khng lu l tnh cht chnh thng trong lch s truyn ca lut. Ngha l tng gi m cc thnh vin l t kheo trc tip truyn tha lin tc khng t on k t sau Pht Nit bn, d sau theo bc chn hong ha ca cc Thnh tng Pht Gio lu truyn gn khp chu , t pha ty vi Iran, cho n vin ng vi Nht bn. Trong lch s truyn tha ti Trung Quc, tuy truyn thuyt bt u t Ma-ng v Trc Php-lan, t nhiu ngi theo Pht, nhng ch th tr tam quy ng gii. Cng c ngi co tc, khoc mn y, song khng ai trong th i gii. V theo lut Pht ch, nu ni bin a, cho php tc s Tng nm t kheo truyn gii c tc. Lc by gi ti Trung Quc, cc samn nc ngoi, t Ty vc, hay t n trc tip n, khng khi no hi tc s nm t kheo. Cho n vo thi To Ngy, trong khong Gia bnh (Ty lch 249-253), by gi c m-ma-ca-la (Dharrmakla) t Thin trc n Lc dng, dch lut Tng k gii tm, sau li c samn m- ngi An tc n tr ti cha Bch m dch mv-c yt-ma. T Trung Quc mi c s truyn gii t kheo theo tc s thp s. V ni gii cng vy. Cho n i Tn, nin hiu Thng bnh (357), sa-mn m-ma-kita lp gii n truyn gii t kheo ni cho Tnh Kim v bn c na. y c k l t kheo ni u tin ti Trung Quc, nhng khng nh b tng, m trc tip truyn t t kheo Tng. Vn c tho lun, nhng v by gi Trung Quc cha c ni th khng th hai b truyn nh lut nh. mma-kit-a cho rng gii t i Tng m c, ny i Tng s th c th truyn. Sau , vo nm Nguyn gia 6 (429), c sa-mn Cu-nabt-ma (Guavarma) n Trung Quc, ni c Hu Qu em vn th gii c php ra hi, ngi tr li: khng c, v khng nh b tng. Lc by gi ti Trung Quc c 8 v t kheo ni t Tch lan sang, nhng Cu-na cho l cha s thp s nn cha chu t chc gii n. Theo li khn cu ca cc ni c by gi, Cu-nabt-ma c ngi sang o S t, tc TchLan ngy nay, thnh

thm cho Thp ni truyn gii. V sau, c thm Thng ta ni Thit-sch-la cng bn v na t o S t sang, nhng by gi Cu-na-bt-ma tch. Gii n khi y do Tng-gi-btma t chc, hai b tng tc s truyn gii t kheo ni. y gi l chnh thc t kheo ni nh php c truyn th ti Trung Quc. iu ny cho thy vn truyn gii, tuy ch ni l hnh thc, nhng rt h trng nn cc T rt thn trng. V mng mch Tng gi phi c k tha lin tc, nh ngn n tip ni, khng th u mt nhm ngi ni ln, t lp thnh chng, t th gii v t nhn l Tng gi t Pht. Vn cng cho thy s nhiu kh trong nhng ngy u truyn gio v truyn lut. Ngay ti thi Pht, chng ta cng bit rng sau khi c Pht quy nh 2 nm hc gii trc khi th t kheo ni, nhiu v ni thc mc v s c gii ca c B Kiudm-di cng vi nm trm X-di, v trc cc v ny thnh tkheo ni m khng c ai tri qua 2 nm hc gii. c B phi ln thnh A-nan. A-nan li phi mt phen bch ln Pht. Pht ni, t kheo ni u tin c gii bng bt knh php. T v sau, phi tri qua 2 nm hc gii. Cu chuyn tng t cng xy ra ti Vit Nam. My chc nm trc, c mt v Ni s trng, nay tch, nhn lun v gii php

ni, b ni vi ti: Sau ny hc lut, chng ti mi bit. Nhng trc chng ti th t-kheo-ni m khng ai tri qua 2 nm hc gii. Khng bit c c gii hay khng? Ti cng khng bit nn ngh th no, c hay khng c. Nhng ni chng di s dy d ca cc v Ni s trng ny u tr thnh cc v t kheo ni m gii phm tuyt vi, c mi ngi knh trng. Cho nn khng ai dm y Kinh gii ngha, mang ti l tam th Pht oan. y l im kh khn v cn nhc m cc T truyn lut phi thn trng, chng ta cng hiu nhng kh khn ca bui u khai o. Vn dng th no mng mch truyn tha nh ngn n tip sng lin tc, gi l truyn ng tc dim. l s vn dng tr no sao cho kh l v kh c, tht khng n gin. Trong nhiu lc ging lun v Lut tng, Ha thng Tr Th thng k cho nghe nhiu chuyn xy ra trong thc t tng t, m cc ngi nhiu khi tho lun c my thng tri vn khng dt khot. Kh khn mt phn v t liu. Do tnh trng t nc ngho kh, v tng gi sn mn thng xuyn sinh hot trong s tng thiu, nn kh c iu kin c c mt b i tng kinh nh ngy nay, m a s cc Cha u c thnh v th. C c b lut Trng tr Tr Hc, hay b T phn nh thch th tht

24

l qu gi v cng i vi v thch nghin cu lut. Kh khn ny tuy vy khng phi l qu kh. iu kh khn kh thng, l vn phong tc d bit. V Lut tng c kt tp ti n-, m ngay ti Trung Hoa, vi s nghin cu v hnh tr su rng th m nhiu ch cn khng thng c. Hung chi vic hc lut ca nc ta sau ny ch c ch da duy nht l cc b Lut c truyn dch, v s gii, ti Trung Quc. Mt vn thc t xy ra, theo k li ca Ha thng. Ti Hu, lc by gi c mt mnh ph, chng cht, mn tang ri, xin xut gia. Ch sn tho lun, khi no th cho th t kheo ni? Nguyn trong Lut T phn, theo Hn vn, c quy nh: ng n thp bt, tng gi thp nh, cc nh tu hc gii. Nu theo gii thch ca Yt-ma ch nam, cu ny c th hiu l: thiu n cha chng, ng 18 tui; ph n c chng, sau 12 nm chng cht; thm 2 nm hc gii sau cho th t kheo ni. Theo , thiu n cha chng, tui ti thiu th t kheo ni l 20. c chng th tnh t ngy chng cht phi 12 nm sau mi cho th. Cc v tho lun,

theo cch hiu nh vy c iu khng ph hp thc t. Thc s, y l vn nhy cm. V trc s nhit thnh, nht l vi s hiu o su sc ca b m ch Tn Tc xc nhn, ch 12 nm na th thit thi cho ni chng; m cng bi nh lut v thng, th th cng ti cho ngi n nhit tm v o. Nhng ch ngha nh vy, gii thch sao y? Tt nhin, c v khng tin l Lut s Chiu Minh, tc gi Yt-ma ch nam, gii thch ng Lut Pht. Tng quyt nh th no th ti qun mt. Nhng theo li Ha thng, kin Ha thng lc by gi l cho th sadi-ni ri cho th thcxoa ngay, 2 nm sau b th t kheo ni cho kp thi. Sau Ha thng dy ti v lc xem trong Lut tng Pali, iu ny c ni nh th no. Ti c k lut Pali on lin h, li tham kho cc bn dch Anh. Cc bn ny u c ch thch, nu kin ngi dch. Ti cng tm thm cc ti liu trc tip t cc b lut khc, ngoi lut T phn. Sau , trnh ln Ha thng. y l nhng bui hc lut ca ti vi Ha thng, cng vi s tham d ca Ha thng ng

Minh. Ti dn ti liu, nu kin ca mnh. Vn ny lin h n tc to hn ca n-. Nhn duyn c ghi r trong lut Tng-k th ny: Sau khi dng h Thch b tn st, c B Kiu-m dn cc X-di, u l con chu ca cc Ni trng trong vng tc, v ng trong tnh x ni bo dng. Phn ln l b gi, tui chng 12 tr ln. Theo lut, t kheo v t kheo ni khng c em vt thc ca tng m phn chia cho c s. Cc c b ny u l c s, m s li rt ng, do khng c mang vt thc ca Tng phn chia cho, nn rt cht vt cho c b, v cng cc t kheo dng h Thch xut gia trc theo c b. Vn c trnh ln c Pht thnh cu ch gio. Nu cc c b ny c cho th t kheo ni, h hp php c tng phn chia li dng, th th cc B khng phi t kht thc vt v nui con chu nh di ca mnh. c Pht nhn cc c b, bo rng: Cn nh qu. Ngha l con nt qu, lm sao kham ni gii php t kheo ni? Cc c bch Pht: Chng con tng lm v, tng chu ng hu h chng v m chng. Th th vic kham nhn

gii t kheo ni, chc l lm c. y l gc bi tc to hn. Con gi chng 8 tui c th c g chng. Thi tc c, nc no cng th, do trng nam khinh n, thn phn ph n, khng k ln nh, thng xuyn b p bc, nht l lm du. Bt c lm du khi my tui. Hu h chng, m chng, c th c nh chng. Sc chu ng khng phi tm thng. V th, sau khi nghe cc c b thnh nguyn, c Pht quy nh, m vn Hn dch nh dn. Tuy nhin, con s chnh xc v tui, cc lut khng thng nht. Nh T phn dn trn, nh nht l 12 tui th thc-xoa, vy 14 tui l c t kheo ni b bng nht. Nhng c lut quy nh, tui th thc-xoa thp nht l 14. y cng l do phong tc quy nh tui hn nhn ca mi a phng. Ha thng tn thnh quan im, cho rng ngi trc y cng ngh vy, nhng khng c y minh vn lm bng. Duy c iu, nc ta, d mt thi cng c tc to hn, nhng c t kheo ni 14 tui th con nt qu, kh chp nhn. Mt ln khc, Ha thng ni vi ti: va

ri c S b nhip chng mt ni vin n trnh Ha thng v vic ni chng nh tc php yt-ma tn xut mt c t kheo ni do ti n cp tin, c bng chng. S tin u khong vi trm, cng ng nh vi chc ngn by gi. Ha thng dy: n cp chng , u nhiu g, m sao x nng th? S b tha: Ni chng tho lun, v lut ch, n cp nm tin tr ln l b dit tn. Ha thng dy, s tin y l quy nh mc ti theo mi nc, thi Pht ti th. Ch khi no ngang mc t hnh, mi gi l thnh ti dit tn. Ha thng khng cho php ch ni tc php dit tn i vi c y, m ch bt tc php sm hi ng theo lut quy nh. May m Ni chng by gi khng x tr oan khut mt ngi. Vn ny sau cng c tho lun tr li vi s tham d ca Ha thng ng Minh. Theo li Ha thng dy, ti li sao lc cc ti liu lin h v quy nh mc ti n cp. Vi cc ti liu ti trnh, nghe xong, Ha thng ng Minh nu kin: Nu xt 5 tin l mc t hnh nh ti
tip theo trang 44

iu khng th khng lu l tinh cht chnh thng trong lch s truyn ca lut. Ngha l tng gi m cc thnh vin l t kheo trc tip truyn tha lin tc khng t on k t sau Pht Nit-bn, d sau theo bc chn hong ha ca cc Thnh tng Pht gio lu truyn gn khp chu , t pha ty vi Iran, cho n vin ng vi Nht bn. (...) Vn truyn gii, tuy ch ni l hnh thc, nhng rt h trng nn cc T rt thn trng. V mng mch Tng gi phi c k tha lin tc, nh ngon n tip ni, khng th u mt nhm ngi ni ln, t lp thnh chng, t th gii v t nhn l Tng gi t Pht.

Dng Nh Hnh Ng
Phng m ngn nn lp le T trong a ph ti xe bn tay Bn tay my ngn thn gy Thnh hoa sen n tm y c hng Ngi y trong l v thng M nghe hnh ng c ng chia ly Khi c n th c i C v tr li t ngh no hay i sng i, ci mng y Ci thn mn tm iu ny tht khng M sao vn mi ghi lng Ca ti, ti gi ng mong cho ngi Gi a cho n my mi Th bung b c ngm ci v non Ngi nhn trng, m vung trn Khoanh hai chn li nghe cn c ti Ti , ngn c bn i Bc chn ai nh tng li kinh th Bng u c bng chn nh Thong qua phng nh dng nh mm ci
Th t hai chn Thng Tm 2007

NG VN QUY

Hnh: INTERNET

25

Cha thay i c cch nhn v vn hc, ngi ta khng th sng to c ci mi, nh. Ngi ta cng khng th tip cn c vi nhng ci mi ca ngi khc, t , d ln ging ch bai ci mi ny khp khnh, ci mi kia kht khng. Ni cch khc, ngi ta s tht bi c trong t cch mt ngi cm bt ln trong t cch mt ngi c. Mt s tht bi ton din bin h thnh nhng k ngoi cuc trong cuc vn ng i mi. - NGUYN HNG QUC

I MI
N

NH MT S PHN V MT PHIU LU
NGUYN HNG QUC u in phm khng phi l nhng g vnh cu, nht thnh bt bin th h qu u tin v c l, quan trng nht m chng ta c th rt ra l: chng ta khng nn v khng th bt chc cc in phm mi. Trong lnh vc trit hc, ngi ta thng ni: Thng cht: tt c u c php; trong lnh vc l thuyt, Roland Barthes tng ni: ci cht ca tc gi c tr gi bng s ln ngi ca ngi c. y, chng ta cng c th ni: s suy thoi ca cc in phm m ng cho cc cuc vn ng i mi vn hc.

I MI V S PHN CA VN HC
Cc cuc vn ng i mi vn hc nh th c t nht t lc thc v c nhn manh nha xut hin, vi n, ngi ta xem ci ring quan trng hn ci chung, nh Rousseau vit trong cun Confessions: C th ti khng hn ai c, nhng t nht ti cng khc ngi. Nhn mnh v t ho v ci khc y cng tc l biu dng ci mi nh mt gi tr. Gi tr ca ci mi cng ng thi l gi tr ca hin ti: khm ph ci mi ng ngha vi khm ph ci hin ti, khm ph ra bn cht ca tri thc l mt s khm ph ch khng phi ch l mt s phc hi nh ngi xa quan nim, t , t

Tc gi NGUYN HNG QUC - hnh: Uyn Nguyn

26

chi thi phc c v sng c, hoi nghi cc quy phm v cc in phm. Nhng khm ph ny dn n vic hnh thnh ch ngha hin i vi v s nhng cuc th nghim to bo v th v, thot u, chu u t cui th k 19, sau , lan rng ra c th gii, trong c Vit Nam, trong th k 20. Trong lc nhiu ni, c bit chu u, cng cuc i mi thng din ra mt cch m v dt khot vi v s cc tuyn ngn, ch trng v trng phi khc nhau, Vit Nam, cc cuc vn ng i mi thng lng thm v dy da, lp i lp li nhiu ln, v ln no cng na vi, lng l. T cui nhng nm 1920 v u nhng nm 1930, ngi ta nghe, thot u l nhng li thm th, sau, l nhng ting h: t b truyn thng th ng lut i mi, mi t tng n mi trong vn th. Gia thp nin 1950,

Ti on: mi, hai mi nm, thm ch, trm nm hay vi ba trm nm na, nu cn loi ngi v cn vn hc, thin h vn li tip tc nghe nhng li ku gi i loi nh th. Ti ch mun lu : nn hiu nhng cch ni y nh l nhng khu hiu nhm by t nhng quyt tm tm kim nhng quan im m hc v nhng phng php sng tc mi hoc nhm xy dng mt nn vn ho vn chng mi hn l mt thc t. Bi khng ai c th hon ton on tuyt c qu kh ca mt nn vn hc mnh tng l c gi cn c v y say m. chu u, u th k 20, mt s lnh t ca ch ngha v lai (futurism) v ch ngha aa ku gi t sch tt c cc vin bo tng, cc th vin v cc hc vin gii phng tri t khi nhng truyn thng nng n v ru mc. Th nhng, cui cng, ngay c nhng ngi y cng ch l

nhng gic m chung ca c mt cng ng m h l thnh vin. V d, Vit Nam, vi th h ca Trn Dn, hay tr hn mt cht, ca Thanh Tm Tuyn, Th Mi thi 1932-45 khng phi l nhng g ngoi. Ngc li, n l tui th ca h, lng tht su vo tim thc ca h t m thm chi phi h vi t cch l ngi c, v sau , vi t cch ngi vit. Lm sao m on tuyt hn c? Khng on tuyt c qu kh, ngi ta cng khng th ph nhn c nhng thnh tu trong qu kh. Ci g tr thnh lch s th mi mi l lch s. Trong vn hc, nhng g hay v ln u tr thnh nhng ci c in. M l c in th s cn li mi nh nhng ct mc trn chng ng pht trin, t , gip ngi c qua bao nhiu th h khc nhau, hnh thnh c nim v ci c v ci mi tin hnh cng vic nh gi v phn

cht t qu kh hay on tuyt vi qu kh, bi vy, ch l nhng cch ni c phn cng iu hoc ch l nhng ng nhn, nu khng mun ni, thnh thong, l nhng s vu oan. i mi v thc v s tnh iu nhng ngi ch trng i mi ph nhn khng phi l qu kh m l nhng ko di qu kh, khng phi l cc gi tr trong qu kh m l tnh cht vnh cu ca cc gi tr y. H tn trng v ngng m cc thnh tu trong qu kh nu l nhng thnh tu thc nhng khng xem nhng thnh tu y l nhng khun vng thc ngc mun thu m ngi i sau phi rm rp noi theo. H bit, chng hn, Th Mi thi 1932-45 l mt trong nhng nh cao nguy nga nht trong lch s th ca Vit Nam; tuy nhin, h cng bit thm, chng hn, vo na

vi thi gian, khng ai trong nhng ngi y cng nh bao nhiu ti nng kit xut khc trong lch s nhn loi c th gi c tnh cht tin phong cho th h k tip c na. Nhng cy bt y ln, vn ln, nhng ch ln nh mt s kt thc ca mt giai on. V giai on y qua ri. Ni cch khc, iu nhng ngi i mi mun cht t khng phi l qu kh m l truyn thng; iu h mun ph phn ch yu khng phi l nhng in phm m l cc quy phm, d trn thc t khng c mt in phm no li khng t nhiu mang mu sc ca mt quy phm, v d khng c s sp ca mt quy phm no li khng lm lung lay uy th ca mt in phm tng ng. Tnh cht nghch l ny lm cho cng vic i mi thng d b nhn nh mt s gy hn, hn na, phm thng: n ng n nhng g vn c mi ngi tn

min Bc, mt s nh th i chn th tin chin; min Nam, mt s cy bt khc cng h ho: phi on tuyt vn hc tin chin. Trong c nc, t gia thp nin 1980, mi ngi u h ho i mi. Cui nhng nm 1990, hi ngoi cng nghe vng vng nhng li ku gi: vnh bit nn vn ho lng xy dng mt cng ho vn hc t nhiu mang mu sc hu hin i.

sn phm ca ch ngha hin i vn ny sinh trc . Qua vic c, ci qu kh gn y cng nh c nhng qu kh xa xi thi c i v Phc Hng dn dn c ni tm ho, tr thnh mt phn trong con ngi ca h. Hn na, n cn nhp vo ngn ng m h s dng, trong ci kh quyn vn ho m h sng, trong ci k c tp th m h chia s; v cui cng, trong

loi cc tc gi cng nh cc tc phm v xc nh th ng ca mnh trong hin ti. Khng c nhng ct mc y s khng c lch s. Do , ph nhn nhng thnh tu trong qu kh cng ng ngha vi vic ph nhn lch s ni chung. l iu bt kh: khng c lch s, ci mi s tr thnh v ngha. Nhng cch ni nh ph nhn qu kh,

sau th k 20 hoc u th k 21, m vn tip tc sng tc hay thm ch, cm th trong h m hc ca Th Mi th li l mt s tht bi. H bit, chng hn, nhng cy bt hng u trong nhm Nhn Vn Giai Phm hay nhm Sng To l nhng ti nng ln tng gp phn lm chuyn hng qu trnh vn ng ca vn hc Vit Nam hin i; tuy nhin, h cng tha bit, sau , cng

sng, v v tn sng, tng l bt bin. Cch nhn ny, tht ra, ch l mt ng nhn: nhng ngi i mi khng h mun ph cc thn tng; h ch nhn mnh vo thi gian tnh ca cc thn tng y m thi. C th ni nhng ngi h ho i mi l nhng ngi thc su xa v thi gian tnh. Sng vi kht vng i mi thc cht l sng vi m nh bt an v thi gian, vi nim tin l

27

hiu khi ni bun cng nh cn ma i qua chiu. Nh ng my mc n bn sn ni. Bn kia i l my ging. Trn tn cy l chim ht. Con ng dc m ra nh sng. i khi anh thy em mnh mng nh sng bt ngn nh gi. i khi em chon ht nhng lo u phin mun. i khi anh thy trn ci i ny khng c g ng sng v qu bun. Mi mt ngy tri qua vi anh l mt du hiu khc thng. Khc thng v c phone ca em hm qua khc thng v mt c in ca bn chiu nay. Khc thng v phi th tip nhng cuc n chi khng chng v ch. Anh ch thy mnh xc phm n con ngi xc phm n nhng cuc vui. Xc phm n nhng iu bnh thng m ng nh ra anh phi bit bnh thng. Anh ch thy bt an lo u mi mt chn chng khi buc phi ng ring ngoi nhng danh vng ho huyn ph phim cho d l nhng ti cn cho i sng hin tin. Ch khi thot i ri anh mi cm thy nh thy r ri v thi gian tri i v nhng lnh m ang trn ti. Nh mt

tc gi NGUYN TN C

I MI
mi th u c lc s phi pha i. Ngh nh th, h ch cn mt la chn: i mi hay l t trm trong s mc ra v qun lng. Trong khi , nhng ngi th cu thng may mn hn: h c ci o tng l h c th t ti mt ci hay no nm ngoi hai phm tr mi v c, hoc nu h b lit vo phm tr ca ci c, h cng cn mt o tng khc l ci c y ng ngha vi truyn thng, hn na, n cn ng ngha vi s vnh hng. Khng cht t qu kh, nhng ngi ch trng i mi ch mun ti to qu kh. Theo ti, trung tm ca vn i mi nm thi ca chng ta i vi qu kh. Khc vi nhng ngi bo th vn tin qu kh l nhng g hon tt v bt bin; nhng ngi i mi xem qu kh nh mt d n va bt ton va d dang, khng ngng c ti thit; v h, mt cch rt t gic, sn sng tham gia vo cng cuc ti thit qu kh y phc v cho nhng d n h ang mun thc hin trong hin ti v trong tng lai. Nhn nh ny, ti bit, d gi cm gic chi tai. Sut c hng ngn nm, ngi ta d dng ng vi cu ni ca kch tc gia c i Hy Lp Agathon, c Aristotle nhc li: Ngay c Thng cng khng th thay i c qu kh. Tuy nhin, gn y, quan nim y b phn bc. Samuell Butler ci li c Agathon ln Aristotle: nh l Thng khng th thay i c qu kh, nhng cc s gia th lm c. H lm c v, tht ra, khng c ci gi l

NH MT S PHN V MT PHIU LU
qu kh khch quan v ph qut cho mi ngi. Qu kh khng phi l nhng g xy ra. Qu kh ch l nhng cu chuyn v nhng g xy ra. Qu kh ca mt th h tri qua chin tranh l nhng cu chuyn v cuc chin tranh y. Xo b tt c cc cu chuyn y: cuc chin tranh bin mt; v cng vi n, mt th h bin mt. Qu kh, nh vy, ch l mt hnh thc din ngn (discourse), hay c th hn, mt t s (narrative). V cng ging nh mi hnh thc din ngn khc, qu kh l nhng g c to ra hn l nhng g c sn; l nhng g c th thay i tu theo kinh nghim v thc h ca tng thnh phn x hi hoc tng th h khc nhau. Thm ch qu kh c th thay i theo ngn ng, trong chng mc

no , l sn phm ca ngn ng: mi thi, khi ngn ng thay i, ngi ta nhn v qu kh, thy mt din mo khc hn. V d, s xut hin ca nhng khi nim nh t do, dn ch hay nhn quyn khng nhng lm thay i b mt x hi ng i m cn lm thay i c s tng tng ca con ngi v qu kh: di nh sng ca nhng khi nim mi y, qu kh tr thnh tm ti hn, y nhng p bc v nhng bt cng, thm ch mi r na.

lng mn, ngc li, nhn li nn vn hc cng mt thi k, d thy ton nhng ting th di ca nhng k tng t, t Nguyn Cng Tr n Dng Khu, Tn , Hong Ngc Phch, on Nh Khu, Tng Ph, ng H, v.v... Cng vic ti to qu kh ny, mt mt, xut pht t s ng cm t nhin gia nhng ngi ng iu; mt khc, xut pht t nhu cu vit li lch s, hay gn gi hn, mt th tc ph vn hc, , ngi ta c th xc nh c v tr ca mnh v nhng thay Khng phi ngu i m mnh c th nhin m nhng ngi mang li. Bi vy, mt c nhng ch trng phong tro i mi vn vn hc khc nhau hc khng phi ch th khng nhng ch khc hin nhng sng tc nhau trong nhng n mi m cn, vi nhng lc sng tc hin mc nhiu t khc ti m cn khc nhau nhau, ko theo nhng ngay c trong ci l thuyt mi, nhng qu kh m h mun cch thc ph bnh nhn li. Mt ngi c mi v nhng n lc v cho dng vn hc vit vn hc s mi. hin thc v u tranh Xem vic ti to qu chnh tr s thy, chng kh nh mt phn, hn hn, trong nn vn na, phn quan trng hc Vit Nam t gia ca n lc i mi th k 19 n u th cng c ngha l xem k 20, ni bt ln vai vic tha k hay hc tr ch o ca dng tp l mt phn quan vn hc chng Php, trng ca s sng to. t Nguyn nh Chiu Ni cch khc, ngi n Phan Chu Trinh, ta ch c th i mi Phan Bi Chu, Hunh c cch nhn v vn Thc Khng, Ng c hc cng nh thay i K, v.v... Mt ngi cc th php sng to c v cho xu hng khi, v ch khi, ngi

28

cn lc bi trn ai ang ph chp xung phn ngi. Anh khinh b nhng mi quan h khinh b nhng lin kt ca cuc i khinh b nhng k ang qu bun v khng bit lm g trong th gii hn mang ny. C gng sng c gng vy vng c gng trn tri than van l Ti y Ti c mt. H l nhng k ti nghip. Ti nghip hn nhng ngi Nng Dn ang mt ht t ai mt ht nhng m hi ang xung rung cy. C n l mt th c sn sinh ra bi th hn bi nhng nim tin ang b kh hn

ang b tc ot. C n nhiu khi n mang tn thng t en ti tri trn. Ma ca nhng cn bo la ang c hun ln t nhng m tro tn. Khng cn ai phi o bi lm g t n cng bng ln khi ma ang gi bc. i khi tng rng qun nhng c bao gi qun. i khi tng rng nh nhng k thc cng khng nh g. V n nh mt vt thng hn ba mi nm ri cha lnh ming. Anh ch thy nhc nhi khi bit rng hm qua Si Gn dn en ang b n p. Anh ch nghe rng cng hm qua Bnh Thun Dn ngu ang trn ln d

di. Anh ch mun in ln khi nhng k git ngi ch b treo l ht. S khng bao gi ngu na u. S khng bao gi en na u nu cc ngi nhng k cp bo tn kia - e da chng ti bng mu. S khng bao gi nhn nhc na u nu cc ngi c v tt vo mt chng ti nhng ni bun u ut. Cc ngi nh p chng ti nhiu lm ri. Chng ti khng chu ni na ri!!!

CHNG TI KHNG CHU NI NA RI !!!

NGUYN TN C ta lm ch c truyn thng. Khng ai c th vt qua ci im hay ci gii hn m mnh cha n. ng sau mi s sng to ln, do , bao gi cng l mt b dy lch s v vn ho nht nh. y chnh l im phn bit ngi i mi thc s vi nhng k liu lnh v ph bnh. S khc bit y cng ging s khc bit gia nhng nh phiu lu v nhng tn bi i: Cc nh phiu lu lm ni rng din tch ca vn hc trong khi cc tn bi i ch lm cho vn hc hoen i m thi. N c bit c nhn mnh bi cc nh lng mn ch ngha, nhng k va cao ch ngha c nhn va tin vo ci tnh bn thin ca con ngi, t , ch trng cm tnh bao gi cng tt hn l tr, tng tng bao gi cng tt hn nhng s tnh ton, t nhin bao gi cng tt hn k thut, tnh cht nguyn thu bao gi cng tt hn l tnh hin i, nng thn bao gi cng tt hn thnh th, v.v... Vi nhng quan nim nh vy, ngi ta d dng tin l thin ti nm ngay trong bn thn mnh; con ng sng to, do , cng l con ng quay v vi chnh mnh, dm t l mnh, ch cn thnh thc vi mnh, v mc cho cm xc ca mnh tun tro do dt trn trang giy. Ch trng ny, trn thc t, mt thi tng c ngha cch mng ln: Ty phng, n ph v tnh cht duy l v tnh cht quy phm nghit ng ca ch ngha tn c in v gii phng c c nhn, c bit v phng din tnh cm; Vit Nam, n ph truyn thng vn hc cao tnh cng ng v tnh ph qut, da trn nhng khun so thot thai t m hc trung i ca Trung Hoa, c bit quan im vn d ti o. Tuy nhin, tnh cht cch mng y chm dt vi s xut hin ca ch ngha hin i khi nhiu nh th cao tnh cht phi ng trong vn hc, chng hn Rimbaud: Ti l mt k khc, John Keats: nh th ln l k khng c c tnh, hay T.S. Eliot: nh th khng phi l k c mt c tnh din t m l k c mt phng tin c bit s dng; khi nhiu l thuyt gia pht hin, ni nh Ren Wellek, ci hay hay ci d ca th chng dnh dng g n s thnh thc c; bng chng: nhng bi th d nht ca nhng thanh nin mi ln u l nhng bi th thnh thc. ng v phng din l thuyt, ch trng cao s thnh thc hay thi dm l mnh ch ng vi hai iu kin: mt, ci mnh y l ci c sn, n c trc s hin hu ca c nhn; v hai, ci mnh y mang tnh c o v c lp bm sinh, ngha l t bn cht n khc vi v s nhng ci mnh khc ca thin h. Hai iu kin y, tic thay, khng bao gi c tht. Hu ht cc trit thuyt hin i u t tin l c mt th yu tnh no xut hin trc hin hu nh th. Nhng ngi theo khuynh hng hu hin i, d thuc v Mc-xt, phn tm hc, n quyn lun, hu thc dn lun, hu cu trc lun... u hoi nghi quan nim cho ci mnh hay ci ti l mt ci g nht qun v c nh. Vi Michel Foucault, ngay c ci gi l nhn tnh cng khng phi l ci g t nhin; ngc li, n ch l kt qu ca kin thc, xut pht t nhng iu kin lch s v vn ho nht nh. Hn na, theo ng, ci gi l con ngi cng ch l mt nim tng i mi, ch xut hin khong th k 18 v c nguy c s bin mt. Theo chn Michel Foucault, nhiu ngi tuyn b: ci ti cht. Ging nh trc y hn mt trm nm, Nietzsche tuyn b: Thng cht. Ci ti ch cn l mt sn phm ca x hi; hn na, ca ngn ng: thot u khng c a b no c thc v n nh mt ci ti ring bit v khc bit vi tha nhn. Mt thc nh vy ch xut hin dn dn khi a b hc cch dng ch ti, ngi th nht s t, trong tng quan phn bit vi anh / ch / ng / b..., ngi th hai s t, v.v... Tt c nhng cch thc s dng ngn ng nh vy lm cho a b dn dn thc v v tr ca n trong x hi, t , tin thm mt bc na, thc v bn sc ca n trong mi quan h vi chung quanh. Trong ngha nh th, Jacques Lacan cho ci ti tht ra l mt tc phm thay v l mt ch th. Hay ni theo ngn ng ca ng: Ti khng phi l mt nh th m l mt bi th. Ni ti l mt bi th cng c ngha l ni ci ti y ch l mt cu chuyn k, mt hnh thc t s m thi. Nn lu l theo cc nh hu hin i ch ngha, t s l hot ng cn bn ca nhn loi, hn na, l iu kin c tnh bn th lun ca i sng x hi. Loi ngi hiu v cuc i ca h, bn sc ca h nh nhng cu chuyn m h t k hoc nghe k hoc kt hp c hai. Khng c nhng cu chuyn nh th, kinh nghim ca con ngi v th gii cng nh v chnh h tr thnh m h, hm h, khng th no nhn thc c.

I MI V CI TI CA TC GI
Ti to qu kh, ngoi ra, cng c ngha l ti to chnh mnh. Nhiu ngi, c v cho nhng s thay i trong vn hc, thng lp i lp li cu chm ngn Hy l mnh, hay mt bin dng ca n: Hy thnh thc. Vi ti, ch l mt quan nim c, c n nhm, hn na, nhm n nhm, nhm n v duyn. C, hn: cu chm ngn y c t lu lm trong lch s nhn loi, v ngay c Vit Nam.

29

I MI
Ci ti khng nhng khng c sn m cn cha ng y nhng nguy c so mn. L mt sn phm ca x hi v ca vn ho, ci ti bao gi cng cha ng nhiu nhng yu t thuc v qu kh hn l hin ti. Nhng tc phm chng ta c, trong c khng t thuc loi c in hoc chu nh hng su m ca vn hc c in, bin chng ta thnh nhng con ngi ca truyn thng. Hu qu l, ni chung, chng ta, vi t cch c gi, bao gi cng d thy gn gi vi vn hc ca ngy hm qua hn l vn hc ca ngy hm nay, v bao gi cng lc hu hn mt cht so vi dng vn hc tin phong trong thi i. Bi vy, i cng su vo ci ti, chng ta cng d bt gp nhng bn sao nho nhot ca bao nhiu th h i trc: ngi ny, chng ta bt gp bn sao ca vn hc dn gian, ca ca dao v truyn c tch, ca th m hc n s v y tnh cng thc; ngi kia, chng ta bt gp bn sao y nc mt ca vn chng lng mn thi 1932-45; ngi khc na, chng ta bt gp bn sao ti m ca ch ngha hin thc hoc lm ca ch ngha hin thc x hi ch ngha, v.v... C nh th, cng i vo ci ti cng d bt gp nc mt v nc mi ca tin nhn. y, s thnh thc thng ng ngha vi ci so. i mi khng phi l quay v vi mnh, khng phi dm l mnh, khng phi ch khai thc nhng g c sn trong mnh. Ngay t thi c i, Plato quan nim, nh th, lc ang ngy ngt trong cm hng

NH MT S PHN V MT PHIU LU
sng to, khng cn l hn vi nhng kinh nghim thng nht na; thm ch, khng cn kim sot bn thn hn na: hn tr thnh k pht ngn cho mt lc lng thn b no ; hn b nhp vo mt cn linh cung (divine madness). Sau ny, gt thn thnh sang mt bn, nhiu ngi xem vit tc l sng to nn mnh: trong quan nim ny, ci mnh khng phi l nguyn nhn m chnh l kt qu. Michel Foucault c mt tng m ti rt thch: Khi ti vit, ti vit trc ht l thay i chnh ti v lm cho ti khng ngh nhng iu ging nh trc na. Khng ngh nhng iu tng ngh, ni th d, nhng trn thc t, l mt cuc u tranh ht sc nhc nhn, , ngi ta phi thng xuyn t thanh lc nhng du vt c k mai phc bn

trong con ngi mnh. Chin trng thc s ca ngi cm bt, do , chnh l trong tm hn ca hn. K th nguy him nht ca hn khng ai khc hn l chnh hn, k lun lun c khuynh hng ko ngc hn v qu kh, vi nhng quy c v nhng thi quen d di. Hn ch c th c gi l thnh cng khi, vi tc phm mi, hn t nhiu tr thnh mt con ngi khc vi nhng cch ngh v cch cm khc. Ni cch khc, ci ti ca hn ch l mt mt sn phm c hnh thnh trong qu trnh hn cm bt. Ni cch khc na: vit l mt cch d phng v chnh bn thn mnh. i mi v th nghim Vit l mt d phng. i mi cng l mt d phng. Mi d phng u hng ti tng lai. Bi vy, khng c g nhm cho bng nhng lun iu i loi: ng bn tm vi vn mi hay c, ch cn vit vn chng l c; mun vit vn chng th nn theo gt cc bc cha anh thi trc; cn nu mun i mi th ng theo cc tro lu mi qu, m ch nn theo cc tro lu cch y khong na th k hay hn mt cht cng c, min l chng c

gii thiu bng ting Vit, li gii thiu mt cch tht n s theo kiu sch gio khoa trung hc th cng tt. Nhm, v hnh nh ngi ta c tng c mt th vn chng ch thc no nm ngoi thi gian, c nh v bt bin; c tng sng to l mt s bt chc, do , c loay hoay vi nhng ch da bn ngoi m hon ton khng n mt yu t cn hn: nhng nhu cu t thn ca mt nn vn hc trong qu trnh vn ng v giao lu ca n. Nhm, v ngi ta, ni theo cch ni thnh quen thuc, c mi lo dy d ngi khc li xe bng cch chm chm nhn vo knh chiu hu: dng mt s hin tng trong qu kh nh mt th tiu ch nh gi hin ti v nh hng tng lai. Nhm na, v mt mt, ngi ta c lm ra v mi, nhng mt khc, li d ng vi nhng ci mi m, do trnh c hn, khng th tip nhn c, cui cng, dng li nhng ci mi c bnh dn ho v trn thc t, thnh khun so. i mi l mt d phng, , ci mi l ci m ngi ta i tm ch khng phi ci tm thy. Ngi ch trng i mi

ng trn ci gch ni gia Vit v c, ti khng phi l k ri b qu hng: Ti ch ri b mt mnh t v mang c qu hng theo vi mnh...

y l cun sch y nht v phng php dy ting Vit cho ngi ngoi quc cng nh cho tr em Vit Nam hi ngoi. Ni dung bao gm cc vn chnh: Cc l thuyt, phng php v nguyn tc ging dy ngn ng; Cch thc dy ting Vit, t vic dy ni n vic dy c, dy vit v dy t vng Cch thc dy hc mt cch sinh ng hc sinh thy hng th khi hc ting Vit.

y tm n vi L Vn Ti, nh th kim ho s c gc Vit. Cng nh tt c nhng tc phm ngh thut sng gi, tranh v th ca ng s lm thay i cch nhn v cch c ca bn. L Vn Ti l mt con ngi vng vy gia hai b, ng chnh vnh gia hnh tng v vn bn, gia bu tri v mt t, mang mu en v mu trng vo nhau. ng vit v v nhng hnh nh p rn ngi.

30

thc s no cng bit cng vic ca mnh l mt th phiu lu: khi tc phm cha kt thc, ngi ta khng th hnh dung trn vn c th no l ci mi. Bi vy ng bao gi trng ch h mt th cm nang da theo mnh sng tc. S khng bao gi c mt th cm nang no nh th c. Ngi i mi phi t my m, t th nghim, v t kinh nghim tng bc i ca mnh. Ngi i mi l k bin cng vic sng tc ca mnh thnh mt chui nhng th nghim lin tc. Trong qu trnh d dm v th nghim nh vy, thnh thong ngi ta c th bt gp mt s tri m, chng hn, mt nh hu hin i no , m h cm thy tm c. , nu tm c th i chung vi nhau chi, xem sao. Mt cch t nguyn v bnh ng. Trong cuc i chung y, iu duy nht ngi ta cn chia s l mt cch nhn, tc nhng nguyn tc c tnh chin lc v m hc v thi php, nh , ngi ta c th pht hin ra nhng ci mi khc cho mnh. Xin lu : cho mnh. Bi, cch nhn l ci chung, c chia s bi nhiu ngi trong mt tro lu; iu lm cho mt c nhn thot ln khi ci nn chung

ca tro lu y l nhng pht hin ring ca hn, nhng thu hoch ring ca hn. Tm vc ca mt ngi cm bt nm nhng thu hoch ring, nhng pht hin ring y. Nhng im khi u ca hn li cch nhn chung. Chung, nhng cc k cn thit, khng c khng c: l ci nn ngi ta c th ng ngang tm vi thi i mnh. Theo ti, ngi ta khng th c hy vng g i mi vn hc nu trc ht cha i mi c cch nhn v vn hc. Cha thay i c cch nhn v vn hc, ngi ta khng th sng to c ci mi, nh. Ngi ta cng khng th tip cn c vi nhng ci mi ca ngi khc, t , d ln ging ch bai ci mi ny khp khnh, ci mi kia kht khng. Ni cch khc, ngi ta s tht bi c trong t cch mt ngi cm bt ln trong t cch mt ngi c. Mt s tht bi ton din bin h thnh nhng k ngoi cuc trong cuc vn ng i mi. NGUYN HNG QUC

L VNH TI

m...
... c nhng cu th khng bit ca ai ch c la ma v chp trn bn mt t giy nhp gch xa cn m sau cm o b ph cuc tnh vng xa ting chung cha ri mun gi m yu nh mi u i mt g trai pht ph ru tc cng bng bnh tri vi l loi ta yu l no em khng bit mt m en gai nhn v bun bnh minh by gi but tng tia sng cam vng bay lay mu tm c n i li cu th ngy xa cho em mn ci ngy xa nh hi th ca mnh ci ngy xa c la ma v chp vn m ln cng nhau ngm lung linh m chng bnh yn khi v sao au cht gic tc ri vo my xa c ln tri ta hn nhin n khng bay c na lng im ri cng nc mt ri qun lng nh ngi du dng nh gi nhng m thanh nh c vang di ngi sao mt nai by gi ang ng xanh v cng trong vt mt ban mai...

guyn Th T Huy k chuyn mt nhn vt h cu mn c vit bn co trng li sng gi di bao trm trn x hi hin ti. Khng cn ni ra, ai cng bit, tc gi mun mi ngi thc tnh, t chi cch sng . Bt u, phi c ngi ni ra: Ti ang sng trong di tr! Ti t chi, khng mun sng di tr na!

gi l hnh bc i, tng con sng ca i dng cun theo, xa sch tng du chn i. Lu li trong khch o nh tin thn, phng pht mi hng, v sc mu qu kh khng phai nht. Nh huyn tng, nh chim bao, nh thnh ph gia h khng, cng vy, nhng g xut hin, tn ti, ri hy hoi. i ri i cha Thng phng la trng ong a gia tri.

rong mi bi th, trong c tp th, ti nht tng ht sng, m cht nghe lnh but m thm, bi u trong hoi nim xa xi, i mt u huyn ca mt thi, mt on i thnh thin c. Nhng ht sng trong lng tay cht thong tan; dng thi gian ngng ng, ng cng thnh ht bi, ray rt. Cn g na chng? Trong ta l ni l rng L trm ting ht dng trn mi. Vn cn ngn vang mi , li ru ca M, trong vn th su-tm.

31

THANH TM TUYN

P XE VI
tip theo trang 1

Hnh: L VN HNG

Ti c tt thnh thong ni ln ngh trong u, c thoi nh mt ng v gia c tng tng, ng ni lm bm mt mnh gc ph, hay mt thanh nin tng tng, eo my nghe in thoi trong tai, ci gin vi b bn kia u dy. V ti ang nu cm trong bp, nghe ti ni ch c ch khng, tng chng li than vn v ci bng ang phnh ra nh ci trng, khng cn thon th, phng lp nh my nm trc. Nng khuyn, p xe khng chc xp bng u. Anh nn tp nm nga, ngi dy p bng li. Tp mi ngy vi trm ln th may ra. Tt hn ht anh lm n bt ung bia, bng s xp lin. Li tp th dc nh anh th cn lu bng mi thon. Ti ang s mnh dt, v li ch ti li, bng to, cn k ti ung bia. Chng

ti ang c khc bit khng th ha gii, chc phi ng ai ny i thi. Chuyn dt ca ti bt ngun t my dng ch ca ng William Howard Gass m ti c trn mc im sch ca bo Los Angeles Times. Nht bo vit hai bi v tc phm ca William Gass. ng c o to trong mn trit hc trc khi tr thnh mt tiu thuyt gia, c bit nhiu hn qua nhng bi kho lun v vn chng, ph bnh nhng tc phm ln t c ch kim, c cng khm ph nhng tc gi khng c ch , b lt qua trong nhng bi tng lun. Nh kho lun tc bc trng ny 82 tui (2006), cho i ti North Dakota, dy i Hc Washington ti St. Louis trong nhiu nm. ng c bit ti phn tch

ngha, ng vng, cu trc ca tng cu, tng on vn. i vi ng, nh vn m ng thch l nhng o thut gia, vit ln mt ca khc vi nhng khi nim, vui chi trong kch tnh v v iu ca t tng. Ba bi kho lun ca ng thng gii ca Nhm Bnh Lun Sch Quc Gia. ng c St. Louis vinh danh vi mt ngi sao trn va h dnh cho ngi mang nim hnh din v cho thnh ph, nh nhng ti t c khc tn ti Hollywood. Tuy vit rt nhiu by cun tiu thuyt k c cun ng Hm (The Tunnel) s c chun b trong ba thp nin, v my tp kho lun ng Gass ni rng ng vit rt kh khn, khng tun trn d dng nh nhng on vn tri chy m ngi ta c c ca ng. Bi vit ca nht bo c nhng li khen, ch v mt tuyn

tp kho lun ca ng mang ta Ngi n Ca Ch Ngha (A Temple of Texts). ng Gass c m t vit rt sc bn, tinh t, i khi khoe ti. Cng c lc ng vit rt nh nhng, thi v nh on sau y, nhc ti nh n chuyn dt ca bn thn: Mi cun sch cng nh mt chic xe p: Bn du hnh ty vo sc mnh, tin ti theo tc ca chnh mnh. Chuyn i ca bn din ra trong s yn lng, khng gy nhim, khng c ai b nguy him bi hnh trnh ca bn h khng s hi, b gy thng tch, hoc b git v tp th dc nh vy cng tt cho sc khe ca bn. Do ny ti c sch rt t, him khi du hnh vi mt chic xe p nh ca ng Gass. Mi ngy ti vn c

vi chc bn tin c lc nng bng, i khi nhm chn, bi thm nhng bi phn tch, tng trnh a c kh khc, lun lc quan, hoc bay bng nh sng khi bn trn mt thc t. c th nhiu, m tht s c sch khng l bao nhiu. Ngoi nhim v cm ci vit tin i pht thanh, n mc bnh bao ch khch cn dch v a c, hin thi ti cn xn tay o, gng tay, m trch dch v sa sc p cho mt cn nh c gn Los Angeles. Cng vic ny ch cn mt b c, mt cht c sng to ch bin vt liu theo hon cnh, v mt iu kin m ti c rt t my bp tht cng, mnh nn ba, vn m lch. Tuy cha l mt tay th chuyn mn, ti cng mun khoe rng ti bit tn trang mt mi hin (theo kin ti hu ca v),

32

THANH TM TUYN
M VANG KHC
Trng Hng ( c ng ln u tin trn tp ch Vn, ti Si Gn, s ra ngy 27 thng 11 nm 1972). Bi th gm 6 bin khc, 160 cu (6 bin khc quanh mt th c. Thi s ghi ngay di ta bi th.) Trc khi gii thiu ni dung bi th, xin trch mt on trong bc th ngy 30 thng 9 nm 1972, thi s vit gi cho Mon ile(1) c on: ... ht thng chn. Thm bi Ngi nh na. Th c lng mn qu khng? Bi th th ba, th t nu k c bi o. Hnh nh cn na. Ging nh ha s ng trc ngi nh v vi chc bc, vi mu sc nh sng b cc thay i. Ging nh nhc s c mt ci thme v nhiu variations. Cha bao gi anh ngun cm hng th kh ln i vi gii cm bt tr lc by gi v k c sau ny. iu ng k trong th Thanh Tm Tuyn l tnh t ph v ngn ng th v cu trc th rt mi, rt l. Ngn ng th lun bin o, phi m, giu hnh nh, p mt cch t nhin. Cu trc th lun trng thi ng, phn ly, gp gy, gp ghnh. cng chnh l sc quyn r, lc hp dn ca th Thanh Tm Tuyn: Nim kht khao cch tn, sng to vi n lc khai ph quyt lit, thng trc, bn b. Bi vit ny, khng c tham vng c, nghe v cm nhn mt cch ton din v ci th Thanh Tm Tuyn, m ch gii thiu mtm Vang Khc ca thi s: Bi th Ngi Nh ,

tip theo trang 1

nghe mnh du dng l th. Anh nghe vang hoi ngi nh trng hng... v anh ch vic thm vo ch cht ri theo ri c ngy, c tun nhng lc qunh hiu. c trng hng h, trng hng l, trng hng l... Cn nhng trng hng g na anh s thy. C th anh vit ht c xp giy ny cho nhng bi trng hng cha chng... My bi th v ngi nh ny chng ng anh s l Bin iu quanh mt bi th c Anh nh bi th ca

THANH TM TUYN qua nt v Duy Thanh. T tp ch Vn - Sigon 1973

Thi H (2): Tch nin kim nht th mn trung Phn din o hoa tng nh hng Phn din kim nin h x kh o hoa y cu tiu ng phong.(3) Nh vy, bi th ca Thi h gi hng cho Ngi Nh , Trng Hng ca thi s.

Nhng, thay v trch 4 cu th trn ca Thi H vo u bi th, thi s li trch dn 6 cu th ca Nguyn Du trong Truyn Kiu, on ni v lc Kim Trng tr li vn Thy (ng ra l hin Lm Thy, ni Kim Trng tr hc trc y, thng lm ni hn h vi Thy Kiu.) Kim
tip theo trang 36

lt sn nh vi nhng ming nha vung (sp hc thm ngh lt gch, ca bng my ch chng phi chi), sn nh, lp cng st, sa t cabinet trong bp, cng vi dm ba chuyn lt vt khc nh ta cy, ct c, khing my tng (cng theo lnh v). Lng vn c nhiu bc s, k s kim vn s, gi c thm mt ng th vit kim th mc chc cng khng sao, cha gim phn qu trng ca thin chc nh vn. Gia nhng lc cm ba ng inh, ca xong mt thanh g, hay ang ln sn ln tng, c khi ti ngng tay, vui thch ngh n mt on vn, mt cu th, mt ch l trong bi vit ca ai bng tr v trong tr nh, i lc dm ba pht vo th gii thn tin ca ch ngha, ri li thm tic khng c thi gi c sch, nhn nha

vo mt cuc du hnh trong yn lng nh ang p xe min bnh nguyn ca ng Gass. Tht tnh th khng phi cun sch no cng th v, tt cho sc khe. C nhng cun c vit hnh nh ct hnh h, tra tn, chp bt ngi c nh ngi bn xe bm rit vo khch hng. L bc vo sch m khng kp chy ra l b bc th cho n ging ch cui cng, c xong tot m hi, mt ng, hm sau cn hi hp. V phi mt cun tiu thuyt d, b cc lng lo cng ging nh ngi xe p khng c yn, va au thn mng va rng p cho ht m khng bit i u. Cm mt tp th m ngay my bi u nghe sn, bt chc th ngi khc, th qung xe p cuc b chc cn kh hn. Cng c nhng

cun sch chnh tr gy nhim t tng, c xong mun phng xung ng biu tnh, cm bng, gy s vi ngi l, p bn tranh ci vi ngi quen. ng vo sch ph bnh vn hc hay sch trit l i khi nh i lc vo rng ti m, chng cht ch ngha, t tng d thng, phi dt xe i t t, khng th p ba qua nhng nhnh r nm la lit, sp ca mnh nh mng x da phun ch c. Ni th ni vy, c sch vn l mt th vui, mt cuc hnh hng n mt ngi n m t nhng hnh trnh khc li bt u. Cng i xa cng thy bu tri thnh thang, bt ngt hn, th v bit bao. Th nn my ba nay ti bn chn, cm thy mun p xe, tr li mt con ng m ti hng yu thch, cho d

con ng c lc qu c c, phi h di mt ting lnh v h khng nh thin s Khng L tng tht ln trn mt nh ni. c sch qun chuyn cm o ang ba vy chung quanh, ri xa nhng tin chin s ang nng, m nh tm t nh mt con qu truyn kip, lm ng nhng i thay trn th trng a c m ti phi quay cung, hi h bm theo. cn nh c ang c thoa son nh phn, c lc ti tm ngng rp mt cnh ca vo khung, ngn ng i pht di mt ra ngoi ca s. Bi t trng ng sau nh ang xanh ti nh mt cnh ng ma xun. Nhng nhnh c vn cao, ng nghing theo gi nh ng la sp tr bng. Tng t ma lnh l lt ko

n t bc Thi Bnh Dng trong thng Ba, gip cy c tri xanh, mt m sau nhiu thng b chy kh di nng. Sn c mc hoang di, tri thm t tng nh n tn hng ro, lp kn nhng gc cy m trn nhnh ang tr bng. Cy lu bn hng nh chi cht l non, bng ng trn nn tri trong xanh. Nhn c cy xanh mt, tung tng vn nng, ti cht thy mnh c qu t thi gi, lng kh ho nh thiu mt cn ma, thm nhng dng vn, nhng git th lnh t ri xung t trn thinh khng bt tn. Gia lc ang khao kht, cn mt cun sch du ngon, ti cht nghe tin nh th Thanh Tm Tuyn t trn ti min tuyt Minnesota. ng mt tra ngy th T 22 thng Ba, 2006. m

33

THANH TM TUYN
hm y, sau my gi ca ng vang di trong cn nh c, v li Bolsa ti mi c th email, c anh Nguyn Xun Hong bo tin s ra i ca nh th. Ti email li anh Hong San Jose, xin nhng chi tit v mt thi s thuc th h n anh. Trc khi ln ging ng m hm y, ti lc li trn nhng k sch di garage, hy vng tm c vi tc phm ca ng. Th vin ca ti ch c cun tiu thuyt Mt Ch Nht Khc ca Thanh Tm Tuyn, v dm ba cun tuyn tp, kho cu c nhc n ng. Ti ghi chp vi chi tit cn thit tiu s, tc phm, ngy sanh, ngy mt, vi cu th tiu biu, nhng kin v th, vn ca ng chun b cho mt bn tin m ti s vit vo sng hm sau. Bn tin trn i Little Saigon Radio v Thanh Tm Tuyn vo tra th Nm hm y di gp i so vi nhng bn tin bnh thng. l bn tin quan trng nht trong ngy, c ti a ln hng u, bn trn nhng tin thi s nh bom n Baghdad, tham nhng c ti H Ni, biu tnh chng th tng bn Bangkok, phn i lut lao ng tn Ba L, bo tuyt, st nhn, v xng ln gi khp Hoa K. Chin tranh n ri i, ri li n. Mt Thanh Tm Tuyn ch n c mt ln, mun i khng tr li. Tin Thanh Tm Tuyn t trn c hu ht cc nht bo, tun bo loan ti ti Qun Cam, k c my t l ci m nhng trang qung co thng dy gp i, gp ba nhng trang bi. Cc i pht thanh, truyn hnh Vit ng cng nhc n ng. My ngh s, ca s lin lc t chc chng trnh Qun Cam, Houston, tng nim mt ngi cng thi hoc tng c sinh hot chung vi h. nhng a phng ng ngi Vit khc chc cng vy San Jose, Seattle, Virginia, Toronto, v l ng nhin Roseville, mt a phng ngoi ty bc St. Paul, ni ng sng nhng ngy thng cui i v c an tng cng c mt vi sinh hot no , trc m ng hay trong ni ring t gia vi ngi bn

P XE VI

ng iu, ghi nhn s mt mt mt Thanh Tm Tuyn trong nn vn chng Vit Nam. S ra i vnh vin ca mt ngi thng khin chng ta git mnh, bc ra khi cuc sng hin ti, khi li qung i

qua ca ngi y, nh th duyt li qu kh ca chnh mnh. c nhng bi bo v ng ti c mt cm tng m ti thng bt gp chnh mnh ti nh qun, trong l an tng ca mt ngi thn quen: C i iu ti

cha c bit, mun bit v s khng bao gi bit v ngi qu c. Mt khi xc nm trong quan ti, chung quanh thi th nh tot ra mt s huyn b, mt iu b n, chuyn ha thn xc thnh mt ngi xa l no

PHM CNG THIN

Mng
Mng u cy m la cy Giong sng ngng chay i my bay Ku nhau nho nhe su nm y Chim hai h bay trng thang ngay Tinh nho qun ri em u My bo tri i tim sng su Em v lng lng nh sng trng Hn cht tri v thng hai chu

Co Mt Bai Th
I. Co mt bai th qun tron nm Co ngi bo mng i bit tm Co ai len lut ra ngoai ca Co mt cn phong ong lng cm II. Co gi ma vn bun quanh nm Co ma rt nhe qua m rm Co ai len lut i ra ca Co mt cn phong ong lanh cm

34

Hnh: INTERNET

tip theo trang 19

Hnh: L VN HNG

SC MNH CA NGI PHNG NAM

c dn lp n th, i L Thi T cn gi ng l Cao Vng. Khi nghin cu cng cuc Hn ha min Nam Trung Quc, cc s gia thy nhiu ngi Hoa t min Bc xung cc vng Ba, vng Thc, m trng dy hc, truyn b Nho gio. Nhiu ngi thuc tng lp Nho s chc cng sang nc ta nh vy, h sng ln vi ngi a phng, ha nhp vi h. Trong ngn nm Bc thuc nhng khi triu i thay i nhiu ngi Hoa khng lm quan nhng c hc v khng chu hp tc vi triu nh mi cng chy sang nc ta t nn. Nhng ngi ny chc phi sng bng ngh bun bn, hay bc thuc, dy hc. H d hi nhp vo x hi bn x v ngi Vit bao dung, khng k th. H gy nh hng trong x hi v cng nhn nh hng ca phong tc phng Nam. Gn y nht chng ta thy phong tro thuyn nhn Trung Hoa chy sang Vit Nam rt ng trong nhiu t, vo th k 16, cui i nh Minh. Kinh nghim nhng ngi Minh Hng Qung Nam sau ny chng t, cc thuyn nhn u nh c d dng. Gia nh h Mc ti H Tin khng phi l nhng ngi i chinh phc t mi m l cc di dn. H ni ting v vn hc, gip nng cao trnh vn ha a phng. Nhn nhng ngi m ghi tn Mc Thin Tch, Mc T Hong, Mc Cng Du, vn vn, th thy ch hng ca h rt ln. Khi b ngi Kh Me e da, h phi nh cc cha Nguyn cu, h da vo ngi Vit Nam. Cc Nho s Trung Hoa sang nc ta hng ngn nm trc chc cng sng trong hon cnh tng t. Khi chn sng vi ngi Vit, gia x hi ngi Vit, cc Nho s ny ch thc hnh li Khng T dy. Nhn xt v sc mnh ca ngi phng Nam, Khng T nu ra hai c tnh tri ngc vi ngi phng Bc: Khoan nhu dy d v Khng bo th c k v o. V ng kt lun: Ngi qun t chn sng ! (Khoan nhu d gio, bt bo v o, nam phng chi cng d. Qun t c chi, ,, ; Trung Dung, 10). Chc t tin ngi Vit thi xa cng th hin hai c tnh k trn: Dng phng php nh nhng, khoan nhu cm ha ch khng

dng v lc p buc ngi khc. Bit tha th, khng bo th ngay nhng k lm hi mnh. Ti nguyn kinh t pha Nam phong tc to nn li sng phng khong ca nhng con ngi hin ha nh vy. Cho nn, Qun t c chi. Nhng ngi c hc trong lp ngi Hoa di c, nhng vin quan bit ch v cc Nho s sng Giao Chu mt thi gian, h quyt nh chn ni ny lm qu hng v thy ngi dn chung quanh qu tht Khoan nhu d gio, Bt bo v o. C nhng ngi lm quan Giao Chu, sau khi v nc ri cn quay tr li sinh c lp nghip, con chu hon ton thnh ngi Vit. V l ni ngi qun t . Hp tc i t ch L Bn c s nc ta ghi nhn l ngi gc Hoa, gia nh sng Vit Nam t nm th k trc. Trong cuc khi ngha ng lin kt c vi cc th lnh gc Vit, cho nn c dn theo ng o. y l mt khc quanh trong lch s ginh c lp ca dn tc. Trc , chng ta thy nhng cuc khi ngha ca Hai B Trng, B Triu, cch nhau hai th k, cc

th lnh hon ton l ngi Vit. Trong ba trm nm tip theo, nhng cuc ni lon c ghi nhn ch thy cc ngi gc Hoa cm u. n th k th nm, chng ta thy hai nh ho ph cng ni ln, L Bn gc Hoa, v Triu Tc thuc dng nhng gia nh lnh o gc a phng.. L Bn ln ln trong giai on Trung Quc ang phn i, thi Nam Bc triu (420 588). Ti pha Nam, st bin gii nc ta l cc triu i nh Lu Tng, Nam T, Lng, ri Trn. S nh Lng cng gi L Bn, hay L B, l th nhn, tc l ngi a phng. Nhng s nc ta ni t tin ng t Trung Quc chy lon sang Giao Ch vo u th k th nht, lc c lon Vng Mng. Vit Nam S Lc ni ng thuc i di dn th by; iu ny khng ng v sau nm th k th chc tri qua trn 20 i. Cho nn nhiu s gia gii thch gia nh h L Vit ha t i th by, tc l trc L B ba trm nm; cng c ngi gii thch rng ng sinh ra sau khi h L thnh ngi Vit hon ton c

35

Trng tr li, nhng chn c cn y, ngi xa (Thy Kiu) khng cn na. Trong 6 cu th ny, c 1 cu c chuyn dch t th Thi H: Trc sau no thy bng ngi Hoa o nm ngoi cn ci gi ng.(*) Xp xe n ling lu khng, C lan mt t, ru phong du giy. Cui tng gai gc mc dy i v ny nhng li ny nm xa... (Nguyn Du Truyn Kiu.) (*) Chuyn dch t cu: o hoa y cu tiu ng phong ca Thi H. Vi 6 bin khc, mi bin khc lp li cu m u, ch thay i vi ba ch cui cu: Cu m u, bin khc 1 (24 cu): Ngi nh trn i trng hng h. Cu m u, bin khc 2 (24 cu): Ngi nh trn i trng hng l. Cu m u, bin khc 3 (36 cu): Ngi nh trn i trng hng l. Cu m u, bin khc 4 (24 cu): Ngi nh trn i trng hng ui nh

Cu m u, bin khc 5 (24 cu): Ngi nh trn i trng hng vng vc. Cu m u, bin khc 6 (28 cu): Ngi nh trn i trng hng kha. NGI NH , TRNG HNG(4) Bin khc 1: Ngi nh trn i trng hng h. H nng nn quyn r mi hn, Gi ma ma tm gi xanh c l, Dp tt su thiu t, ph du dng. Ma ngy qua, ma ngy nay, xm ngt. Ca ng ci, ca m mc c n. G ln i ngn tay cung kh kho. Np u say, tc ri mng thm. Ngi xung gh mc by ring l. Chiu bn vn gn sng nng s thu. Im tng g. Ting chn ai thot chy. Bng bng khung thang cp ln m h. Tro dc ng, vi vng hi th ht. Bc mn rp li phn vn. Hn nn thin thu cht vt.

Gh m su chp sm non ngn. Theo li khc. Gim du chn ngi l. t trt trn. Cy ci ri trng tm. Trng hng sng ngn nga la lnh. Nh lao ao. i ro rt ngoan nm. K l mt bng m mai hong thc, Thy ngi nh bn bt chy nh tim. i ging gi lay trng hng l thip. V hm h but gic khc m. i trng hng h, nhng l cui h ang chuyn sang s thu, vi khng gian H nng nn, quyn r mi hn. Ngi xa, nay nh l k l mt tr v chn c, m chn c th Ca ng ci, ca m mc c n. Chiu bn vn gn sng nng s thu. Bc mn rp li phn vn. n tng nht l sau khi ngm nhn, cm nhn v bng nhng ng tc d dm, lm quen lc ban u tr v nh: Np u - ngi xung gh - tro dc ng - gim du chn ngi l th K l mt bng m mai hong thc,/Thy ngi nh bn bt chy nh

THANH TM TUYN - tranh INH CNG

tip theo trang 33

THANH TM TUYN
M VANG KHC
s khc ngy. ng t trn trong thng Ba, cng thng ng cho i. Thanh Tm Tuyn b ung th phi, nm trong bnh vin Regions Hospital ti St. Paul c su ngy trc khi khp kn i mi, ng cht cnh ca vo tm hn ng, khng cn [t]rn mt dm bo trn sinh t / ba mun trng nh thp hoa bay nh ng tng khc kch tc gia V Khc Khoan, ngi cng qua i ti min bo tuyt Minnesota, trong bi Khc Mun Tuyt Ngu VKK. Thanh Tm Tuyn vit t nm 18 tui, ch trng t Nguyt San Vit La. Trong khong thi gian t nm 1956 n nm 1960 ng dn thn xa hn vo vn chng, lp t Sng To vi nhng cy bt c phch mt thi nh Mai Tho, Nguyn Sa, V Khc Khoan, T Thy Yn, Don Quc S, Quch Thoi, L Hong Phong, L H,

khc m by lu nay tng b che khut bi hi th ca s sng. Thanh Tm Tuyn l ai? tng sng nh th no? sao ng c th sng tc nhng li th, cu vn nh vy? Nh hu ht mi ngi, ti p xe rt t v Thanh Tm Tuyn, ch bit thm khi ci cht ca ng tr thnh tin thi s trong ngy. Cc bi bo chp li tiu s ca ng t trong mt cun sch no c ct gi trn k lu, hoc chuyn tay t bo ny qua bo khc. Ti cng ghi li i iu v ng, lm lt t trong th vin ring ca ti, trch t my bi bo chung ca mi ngi: nh th ny tn tht l Dz Vn Tm, cho i nm 1936 ti thnh ph Vinh, tnh Ngh An, di c vo Nam nm 1954. Ty theo ti liu, ng lt lng m ngy 13 thng Ba hoc ngy 15 thng Ba. Khng nghe ng gii thch v
tip theo trang 34

Trn Thanh Hip, Thanh Nam, v my cy c nh Thi Tun, Ngc Dng, T T, Duy Thanh. n nm 1960 t Sng To cn c thm Cung Trm Tng, Thch Chng, Dng Nghim Mu. Thanh Tm Tuyn nhp ng mt thi gian, dy hc cho n khi Cng Sn chim Si Gn. u trong nm 1975, ng vit bi th Ngy n, bi ngi ni ln thn phn ca mt k thuc pha chin bi b a n tri t ci to Long Giao, Long Khnh trong nhng ngy thng tn cuc chin. Tinh m xe n Long Giao n ngi m c tranh cao bn ng Trng ln i ni m sng Ma bay tt ti ma rong tn ngn Tiu iu ng ngc tri qun t ly bn qunh chn gh ngi Ngn ngang chin c b ri Xanh om b bi t ti ly n Nh hoang vch trng gi lung, Vng tanh ni nh dp dn bng vang Ng lng trn t m mng H tri tri git ng ngng tm thn.

ng b hc tp ci to by nm, tri git ng ngng n nhng tri t khc t Yn By, Lo Kay, n Vnh Ph. Theo li ca nh vn Phan Nht Nam, ng trn t Vit Bo ti Qun Cam, Thanh Tm Tuyn t Cng Sn rt lu, thuc nhm t 776, on Hong Lin Sn, b a ra min Bc. Sau khi ra t, ng v Bnh Gi, Phc Tuy lm rung, c lc vit vn gi ra hi ngoi vi bt hiu Trn Kha. Trong thi gian lao ng kh sai ti tri K5 Tn Lp, Vnh Ph, thi s k tm trng ca kip ngi ngang vi th vt: Ngi nghe ting th ph ph ca tru Ting tim p tai ngc nhi Con vt i v ngi cng i Bc mng du theo nng ln cao. Hi hm trng lnh ngi thanh vng m nay ri bao m na ngi t s cn thc trng. (Th Tng Bn i Cy) Ri t nm 1982, ng on t vi thn nhn ti Minnesota, sng lng l, m thm cho n ngy cui i. Thanh Tm Tuyn

li nhng tc phm: Ti Khng Cn C c (th, 1955); Lin m Mt Tri Tm Thy (th, 1964); Khun Mt (truyn, 1964); Bp La (truyn, 1966); Dc ng (truyn, 1966); Ba Ch Em (kch, 1967); Ct Ly (truyn, 1967); M Khi (truyn, 1970); Ting ng (truyn, 1970); Tp Ghi (phim lun, 1970); Mt Ch Nht Khc (truyn, 1975); v Th u Xa (th, 1990). Tuy vit hu ht truyn v tiu thuyt trong ba thp nin, Thanh Tm Tuyn m u v kt thc s nghip bng mt tp th. trong ng l mt thi s, mc d ng vit nhiu tiu thuyt. Truyn ca ng c y p cht th, v ngi ta nh n ng nhiu hn qua nhng bi th. Km vi nhng bi vit ngn v tiu s, tc phm, vi nht bo ng bc hnh ca mt Thanh Tm Tuyn rt tr, ti ci trong b vt en, o s-mi trng c tht c vt en. ng c i chn my di, rm, y ngh lc. Hnh c chp trong ngy ci ca hai ngi bn trong vn gii, Thanh Nam v Ty Hng. Nhn Thanh Tm Tuyn ci ming rng, tia mt tnh t, ngi ta kh ngh ng

THANH TM TUYN

P XE VI

36

tim./i ging gi lay trng hng l thip./ V hm h but gic khc m. Bn cu th cui ca bin khc bc l cm xc, tm trng ca k l mt. Thy ngi nh bng bc chy nh tim. Ni nh dy ln nh la chy. Ngi nh l mt tri k nim. nh chiu ca ngoi gii i vo tm cnh. Bin khc do u cun ht ngay ngi c. Bin khc 2: Ngi nh trn i trng hng l. Chiu a tn, tri tm bui tinh sng, Nng hn h - nng trong veo nh mt Mm ci xa, ph thp, vy chng. Mi nghing ci, ngi nu i c xn. Tr bng xa, phi o mng d k. Mng vi vi, chui ma in xi x. Xui theo ma git l chia la. Tng p hi dn nghn gic cht. Nng nh trng nhm la b v. Gng mt ho chp chn sau giu Khut dung nhan trong dng h. Thm qunh qu gi

chn ai hi tng Gt c n nghe ro tn hin ngoi. Qung trng tri, lm say trng th l Nhng m vang cng thm cui tri. n vn thp. Ca s kia vn m. Lo sng m nh mt m sao. m dn ln. Bm en vn nghing ng. u ngi ngi nhp kip chim bao? Trng lt lt. Nh im. i rt mt. Ting so khuya rong rui u hoi. ng trn dc y chn tr nu. Nh lnh nh theo trn l r ri. Bin khc nh mt bc tranh lung linh sc mu, p c liu. Gam mu chnh l i trng hng l, ha quyn cng vi cc mu tri tm bui tinh sng, mu nng trong veo, mu nng nh trng, mu ngi nu, mu le sng m, mu bm en, mu trng lt lt. Trm mnh trong sc mu lung linh y, k l mt li nui mng vi chui ma in xi x y tm trng. Nui mng, nhng vn hin hu trong ci thc: Tng p hi
tip theo trang 41

thi s NGUYN LNG V Hnh: UYN NGUYN

c nhng dn vt, xu x, bc b, nght th trong tm hn n mt ca ng. Trong mt bi vit tng nim s mt mt ca nh th, ng trn nht bo Ngi Vit, n ca s Qunh Giao cho thy mt kha cnh ca Thanh Tm Tuyn m hu ht chng ta v thi gian, khng gian v v hon cnh, khng c c may c bit. Qunh Giao vit: Nh th Nguyn Sa l ng thy Trn Bch Lan duyn dng, dy trit m khin hc tr m th. Nh th Thanh Tm Tuyn l ng thy Dz Vn Tm khc kh, dy Vit vn m nh l dy trit. Vo lp, Thanh Tm Tuyn ngng ln tri, dy vn cho l hc tr m nh i thoi vi Thng . Ci cht duy nht rt ngi ca ng l mi u ngn tay vng nhng khi thuc. Tuy th ca Thanh Tm Tuyn thng c m t kh hiu, ti tm, ngt ngt, ngi ta cng ph c my bi th ca ng, li nhng ca khc ni ting nh L Xanh do Cung Tin ph nhc, m Mu Hng c nhc s Phm nh Chng ly t bi th Bi

Ngi Ca Tnh Yu, v bi D Tm Khc cng do Phm nh Chng. Bn cnh nhng d kin tm thy my cun sch, cc bn tin trn nht bo, ti cng c c i ba on ca Nguyn Hng Quc vit v Thanh Tm Tuyn. C l khng c ai hiu th, cm th, gii thch th, vit v th su sc, hp dn bng Nguyn Hng Quc. Nh ph bnh ny vit v Thanh Tm Tuyn trong cun Th, V.V v V.V: min Nam, thi k 1954-75, nhiu nh th, i tin phong l Thanh Tm Tuyn, mun ko th ra khi th gii tng tng th mng v hin lnh ca Th Mi, mun ph v nhng gic m quen thuc [] a ngi ta i tm s tht. Song, d sao, Thanh Tm Tuyn cng khng h i trc xut tng tng ra khi th th tr thnh mt tm gng soi chiu hin thc. iu ng c v l i mi cch tng tng: tng tng, vi cc nh Th Mi, vn gn lin vi cm xc, thng nh nhng, nh nhng ting ru, dn ngi c i xa, ra khi cuc i; vi

Thanh Tm Tuyn, gn lin vi thc, cha y dn vt, nh nhng ting tht, ko ngi ta ra khi gic m i din vi nhng v, nhng ha hon, nhng thin tai ngay chnh trong tm hn ca mnh. Tng tng, vi cc nh Th Mi, nghing v kha cnh thot ly; vi Thanh Tm Tuyn, nghing v kha cnh nhn thc; vi cc nh Th Mi, ny sinh t i sng nng thn, vi Thanh Tm Tuyn, t i sng thnh th; vi cc nh Th Mi, mang mu sc lng mn ch ngha, vi Thanh Tm Tuyn, mang mu sc hin i ch ngha. (trang 105-106) Cng trong cun Th, V.V v V.V xut bn nm 1996, Nguyn Hng Quc vit trang 185: Trc, nh th t coi mnh nh mt k c phm cht c bit v cao c, khc hn phm trn, khng th c tri m gia trn, nn ch tr chuyn vi v tr, vi trng sao. Nay, ngc li, ni nh Thanh Tm Tuyn, ngi lm th ch l tn n my ln gia m ng khn cng vi mt mu t do cn st li. Trc , vo nm

1989, Nguyn Hng Quc c vit v Thanh Tm Tuyn trong cun tiu lun Ngh V Th t trang 54 n 56: min Nam trc nm 75, dng nh nhiu lc Thanh Tm Tuyn cng mun thm d ci ci tim thc n mt trong mt s bi th n nay vn b coi l ti tm. Th c bi th s 9 trong chm m in trong tp Lin m Mt Tri Tm Thy: Mt ging trm m Nim c c su Nt nhc xanh cung thng en Mi mt tru ma ng c Ci cht bc hi Ting kn rch v hnh dng Ngi con gi o en xa tc ngt Hai cnh tay di qun qui hai con trn hin lnh Khng kh nhim c p v Qu kh hn xc trn da trng Nm ming chai ln mt tri m Ni thm ni thm Ma rt mt Thi gian dn tr kh Ging nh hi chy di snh ly Nht ba hong ht Tng lai tht n au La ma tri vt tt Ting ci d tn Ngi con gi o en

Th mu Ci cht bc hi chng mt Nn xung chn gin hn si p v p v p v p v Nim c c su Ging trm m ht. Bi th vit v m ti. Trn vn mt m ti. T lc khi s m n lc tn cng m. m ma ri lm thm. Nh nhng ting ni thm. Ma khng ln nn tri thnh c qunh hn. Ngi ta vn thy, m tht m, trn cao, mt vi v sao tha tht nh nhng mnh chai lp lnh. Bng ti c v vi mt ngi con gi. m xung: ngi con gi o en xa tc ngt. Rng ng hng ln: Ngi con gi o en th mu. m b ng ha vi ci cht. m cng su, nhng ting ni, ting ng cng dn dn tt: Thi gian dn tr kh. Ging nh hi chy di snh ly. Ch cn li, nng n trong nhng ngi thao thc, nim c c su. Nguyn Hng Quc vit rt li cun, gi nhiu tng, a ngi p xe i vun vt t u n cui sch ca ng mt cch ti tnh, nhiu sinh kh.

37

THANH TM TUYN
V mt ph bnh th ti khng th vit nh th. Cm c nhng iu tc gi mun din t cng mt, ht hi, hung h phi hiu v trnh by li cho ngi khc cng hiu nh vy qu l kh. Ti cn nh ln u tin vit c my ch v Thanh Tm Tuyn m vit cng khng xong, cha ht . n M nm 1975 tui mi ln, mi khi ginh dm c mt cht tin, ti mua my da nhc M v gi th mua sch ting Vit t ni xa. Dn dn k sch ca ti cng ln vi chc cun. Lc ti qu sch v cng, khng sch ba bi, cht ng di garage nh hin nay. T sch nm bn cnh ging (tht s th nh cht, khng sch gn ging th khng cn ch no khc). Ba ca mi cun sch c ti dn mt lp giy plastic trong sut, gip cho ba c bn hn, sch c th hn mc d in ba mng, giy xong. Mt trong nhng cun c ti nng niu, cn thn bc ba l b hai cun Nhng Truyn Ngn Hay Nht Ca Qu Hng Chng Ta. Mua b sch ny tin, c c truyn ca 45 tc gi m gi ch c $16 ng, cng thm cc ph. Mi tc gi khng ti 50 xu. Thi ti cn rnh rang, bn gi cha c, cn i hc, i lm bn-thi-gian, cha c cng vic chnh thc, cng cha c Internet chat vi ai, nn cn thi gi c sch. c xong truyn ca mi tc gi tr gi 50 xu, ti thng dng vit ch ghi ch vi ch, gii lm th c mt, hai dng kin cui trang. Khi bit Thanh Tm Tuyn la trn, ti tm li cun Nhng Truyn Ngn Hay Nht Ca Qu Hng Chng Ta, tp 2, xem th mnh vit

P XE VI

g v truyn ca ng y. c li my dng ch vit hn hai-mi nm trc cng ging nh xem li mt bc hnh, thy mnh tc tai, qun o d hm, ci ng ngh m tng p trai, g gh lm. cui truyn ngn Dc ng ca Thanh Tm Tuyn, ti vit my dng ch nh sau: Hay! Tc gi thu ht ngi c t lc c ngi n ng l kia. Khng kh yn lng ri t t ngt ngt dn ln nh sp sa c g to ln xy ra. Thi gian chn rt mi l (i vi nhng truyn ngn khc). Truyn Dc ng k mt ngi n ng i tm ngi em lm vic mt n in cao su. ng xung xe lm a im, ch xe khc khng c, cng khng ai cho ng nng ta, cho ng qua m d ch xin ng trn sn t. Mt b ch qun, mt ng th sa xe bit khy n, mt b lo tu hnh, ai cng s dung cha mt ngi l. Cho d bit ng ni tht, h cng s b lin ly ti mt min qu ang bao trm trong khng kh chin tranh. Ln th nh trong i ti c gp Thanh

Tm Tuyn, p xe vi ng l cun tiu thuyt Mt Ch Nht Khc. y l truyn tiu thuyt cui cng ca ng, xut bn vo nm 1975, c Vn ti bn ti California nm 1983. Vn l nguyt san, c s xut bn ca ng Mai Tho, bn thn ca Thanh Tm Tuyn. Mt Ch Nht Khc k mt truyn tnh say m, v vng ca Kit trong mt ma h nng bng, hi h chm gia bu khng kh ca sng n, bom la. Bn ngoi th vin qu ngho nn ca ti, u ti tm c bi th D Khc ca ng: Anh s nhng ct n xung Ri dy in cun ly chng ta Bp cht mi hy vng Nn anh du em i xa i i chng ta n cng vin Ni anh s hn em m ui i mi em nh mt ng Nh mng sc thng au i i anh a em vo qun ru C mt cht Paris anh c lm thi s Hay na m H Ni Anh l thng in khng m em trong tay m

nh em ngy sp ti Chic kn ht mi than van iu nhc gy nu nhau tuyt vng Tui tr sao qu bun Nh con mt gin d Tui tr sao qu bun Nh bn gh khng by Thi em hy ng dy Ngi bn hng ng sau quy Anh a em i trn Nhng dy v ngy mai . D Khc c l l bi th ni ting nht, c ngi ta nhc n mi khi ni v Thanh Tm Tuyn. Nu hiu ting Vit, c c th ca Thanh Tm Tuyn, chc nh tiu thuyt v ph bnh William Gass St. Louis cng thch ch, tm tc khen ng l mt o thut gia, vit ln mt ca khc vi nhng khi nim, vui chi trong kch tnh v v iu ca t tng. Trong l truy nim trc ngy an tng thi s, ngi ta c nghe vi trch on trong nhng tc phm ca ng. H c nhn thy trong tr tng tng nhng v iu ca ch ngha, ca tnh yu do chnh o thut gia Thanh Tm Tuyn cng hin. Em l l bic l my

38

cao l ting ht / Sm mai khua thc nhiu nh thng. Hay Ting ngn nm em gi / Yu nhau ht mt i. Thm na Ngy cha ln gi cung trong ht hi / Bn b chia tay nm b li c n. Chiu hm y cui thng Ba, tri ang ma ln Qun Cam. ng Bolsa m n di my ma, chm li vo gic ng trong mt ngy khng c nng. Sau gi lm vic i pht thanh, ti li xe hp tp xung ph, i ma chy vo mt tim sch trong s mng kim thm nhng tc phm ca Thanh Tm Tuyn. Cn thm p xe vi sch trn ln trong ti. Tim Vn Bt nm trong trung tm ca ph Bolsa. Ti ngc nhin khi nghe ch Mai ni tim khng c cun no ca Thanh Tm Tuyn, ngoi tr truyn Ting ng. Ch lc li mt hi trong k sch khut trong gc tng, cm ra cho ti mt cun sch mng, ba tm. Cun Ting ng ny c chp li t n bn trc nm 1975, nt ch khng

sc so. Ti xem gi $6 ng ba sau, tnh ly tin tr. Ch Mai xua tay, nht nh tng sch cho ti. Thy ch lc u, ni Thi n ba ln, ti nh cm sch, khng bit tnh sao cho sng phng vi ch ngoi li Cm n lng tng trong ming. Thnh thong ti vn gh Vn Bt a sch ca ti cho ch bn. C l tng c bi, bit ti l mt ch tim sch tht bi, vit sch khng kh tin, nn ch tng cun sch, khng mun ly tin ca mt ng nh vn ngho? Ti kp sch trong nch, i ma chy ra ngoi xe. Gn , trong khu Phc Lc Th c tim sch Vn Khoa. Ti li dm ma, phng nhanh mnh bng qua bi u xe. Nghe ti hi, anh Tun lc u, ni tim khng c cun no ca Thanh Tm Tuyn. Anh th di trong lc ngi ng sau quy nhc, ni chm ri vi nt mt chn chng. Tim Vn Khoa c a im tt nht so vi nhng tim sch khc, nm gn ca ra vo ca thng x Phc Lc Th, ni m hu ht ngi Vit t khp ni tng t chn n nhn dp n khu ph Little Saigon. Tri ang ma, tim ch c

hai ng khch ang ng thc tay trong ti qun, va lic nhanh my ta sch va nhn ra ngoi, nh ch ting gi ca v l dzt ra a b y i ch khc, m ti mt ng khch u t, eo king cn lm m nhng git ma khng bit c thy ng hay khng li hi sch Thanh Tm Tuyn th ch tim th di cng phi. T ng Bolsa, ti li xe trong ma qua ng Brookhurst, gh tim T Lc. Tim ny c nhiu sch nht trong vng. Tuy vy, sau mt hi bm my in ton, c bn hng cho bit tim ch c tp Th u Xa v cun Ting ng. Ch c vy. Khng c Ti Khng Cn C c, Bp La, hoc Lin m Mt Tri Tm Thy. Ti tr tin mua Th u Xa, b nh gh hai tim sch cn li trong ph Bolsa. Tim T Qunh k cu, m ca t ngy ph Vit mi hnh thnh. Tim Vn Ngh m sau, cng c nhiu sch. Tuy vy, ti khng ngh hai tim ny cn cun no khc ngoi Th u Xa v Ting ng. Th ph ca ngi Vit t nn khng cn mt tp th, mt cun truyn no ca mt ngi c

danh ting trong lng vn chng. y khng c th cn tm u? Khng ring g sch ca Thanh Tm Tuyn, tc phm ca nhiu thi s khc cng khng chc cn by bn ti Qun Cam. Th kh bn, t ngi mua, tim khng c ch trn k cha ht cc tc phm. Cn vi l do chnh ng khc, lt ng cho hnh trnh hm hiu ca ngi lm th, a vi ch ngha. Ti m hai cun sch v nh, ch mong mt chuyn du hnh vi Thanh Tm Tuyn, nn nao mun bit th ng c cn dn vt, trn tr, l thng nh my chc nm trc. Th u Xa l tc phm cui cng ca Thanh Tm Tuyn, gm nhng bi th, on vn t 1975 n 1990. Th u Xa, ti tm thy s lng ng, chp nhn, bnh an trong tm hn n mt ca thi s, khng cn khua thc, khng gic d, hi h n ni Anh a em i trn / Nhng dy v ngy mai m ng tng tri trong mt thi tr nhiu khuy ng, ui hi bi tm hnh phc trn mt t nc chm m trong chin tranh. Tuy tp th u v tp th cui ra i cch nhau gn bn thp nin, ti vn nghe

ng mt ni nim thng nh, mt ni bun khng ch ring c tui tr m thi, ca nhng ngi nhn thc s c n, ph du trong cuc sng, trong kip ngi. Ti c i c li i, ba ln bi Ng Trn Ni Vit Hng Yn By Khi i Vc Na: Tut dc t nho trn hm ni Cht ing ton thn trong giy lu Ma ri u ht ma phi phi Ngy ang tn hiu qunh rng su Dui soi chn tay gi trn na Ng tri nh nhem nghe ma mau Tng chng thi th ai thi ra Hn vin vng chng cht on su Ma ging tm li trng dy kht Lng xm di ni phng no? Gi lnh ti t b lim cht L thip ngi qun bng sc au m mnh trong hnh ca n mt Mt hoen nha hng git thin thu D dm li v m ti mt Sng xa ni thm qu nh u? Ti cm ni au thm

39

THANH TM TUYN
tha ca thi s. ng b t nho, cht ing ton thn mt ni hoang vng, vy m tri t vn nh v tnh, ri u nhng ht ma phi phi, rt xung mt thn phn hiu qunh nm gia rng su, mt hoen nha hng git thin thu. Ngoi ta ca bi th nhc n a danh, gi hon cnh Ng Trn Ni Vit Hng Yn By Khi i Vc Na mi-su cu th khng cho bit thi th no a y ng lm vo tnh trng phi vc na trn ni, vc qu nng n ni b t nho, l thip ngi qun bng sc au. Trong bi th ny cng nh trong sut tp Th u Xa, ngi c khng thy nhng dng ch nhc n vic ng b y a by nm trong cc tri t ca Cng Sn. Thi s khng trch mng, nguyn ra mt ch c c, cng khng trn chy s phn bt hnh, ch ghi nhn hu qu ca nghch cnh i vi ni tm. ng chp nhn nh mnh, sn sng dui soi chn tay gi trn na, m mnh trong hnh ca n mt, ri tha th vi hn vin vng chng cht on su. u trong nhng bi bo, ti c bit su ngi bn thn ca ng, cng l nhng tn tui ln trong gii sng tc, khing linh cu ca nh th n huyt m. l Cung Tin, Cung Trm Tng, Nguyn Cao m, Nguyn Ngc Dim, V Xun Chu, v T Thy Yn. c bit, chi tit v tnh bn gia hai nh th lm ti ch . Nghe tin bn mt, thi s T Thy Yn li xe sut m, sut ngy t Houston, Texas n Roseville, Minnesota. Hai bn th tng bit nhau gn na th k trc. Trong chuyn i vi v, di hn 1,200 dm t min nam

P XE VI

hng ln min bc, nh th T Thy Yn chc t ni, nn nhng cm xc, nn ng khng th gin li nhng ging l gin gia trc linh cu ca bn ti mt nh qun. Trong bui l tng nim, T Thy Yn c bi th Chia Tay i Ty m ng tng sng tc tng Thanh Tm Tuyn. Bi th vit li t bit gia i bn nh c bit t my nm trc: Mi no chia tay i Ty / i u hay ch ct ri y? Nhn hnh nh nhng ngi bn bun b tin a Thanh Tm Tuyn n ni an ngh thin thu, ti mng thy ng c may mn trong tnh bn, ng thi cht nghe mt thong ngm ngi cho s phn ca nhng ngi dng hin i mnh cho ch ngha, lng kim mt th hnh phc v vng trong vn chng. Ngi i, trong c ti, thng ch ngh n nhng ngi vit, nhng k sng to, nhng nh o thut ca ch ngha mt khi h mi qua i, tr thnh tin thi s. y ngi ta t chc chng trnh tng nh trong lc tnh cm dnh cho ngi qu c cn y p, si ni. Dn d theo thi gian

ngi ta qun mt nh th, nh h tng lng qun khi thi s cn sng. Ngha trang Qun Cam n nhn nhng thi s Mai Tho, Nguyn Sa, v Nguyn Tt Nhin. My ai cn tng nim, cn bc vo tim sch hi mua th ca h? Trong mt ngy bnh u thng T, khng th vit tin vi nhng trn ho s s, khng th n khch bn vn phng vi ging ni thu tho, nght mi, m mi thuc ho, v chc chn khng sc li xe n cn nh c cm m lch vn li ng nc, ti nh quanh qun trong nh, ch c v nhc ung thuc, n cho, p mn. Khng bit ngi khc b cm cm th sao, ring ti, ti hay b kh ng, trn tr v st nng hoc ngy ngy v b thuc hnh, cng nm lu trn ging ti cng cm thy au nhc nhiu hn, mun bnh thm. Trong nhng ngy b bnh nh vy, ti thng ngi yn mt ch cho chng mt. cng l lc ti khng th lm g khc ngoi tr c sch, nu cn sc cm sch trn tay. Ln bnh ny ti ngi phng n, ln gi cun Ting ng mi mua

chiu ma hm n. Chng mt m u vi dng ch: Ti bit ti khng th ng tr li. Cc c ph c ung bui ti ngoi qun bt thao thc n qu na m. Mi ln mt ng ti ngh lm iu k cc. u c quay nh b my lc nhanh lc chm, quay dng khng chng ngng. Truyn tnh Ting ng bt u nh vy, ln chuyn bnh xe a ti vo th gii ca Thanh Tm Tuyn. Ti nh qun cn bnh, p xe vi ng tr v mt khung cnh v thi gian ca hn 30 nm trc. Mt cuc hnh hng y l th, din ra trong yn lng, mi lc mt xa hn bn ngoi mt phng bp ph Bolsa, mi lc mt gn hn n mt ngi n ca ch ngha, v t ti li tip tc nhng chuyn du hnh khc trn ci vnh hng. HONG MAI T hoangmaidat.wordpress.com

40

Thi Bit M Ti

hng ta ng hong phi. Ma du dt. Gi x v sau lng, lao ao di vc. ng m man nh cy m, l sng trong ti. Thnh ph no xa ri ? Bt sng n m trong khun cc ca nh. Thnh ph no ? u bng chng ta? Chp chng y lng ln l trin i. Thnh ph khng dng k l. C nghe? C nghe ni nim cao thp chnh vnh? C nghe bin bit gia tri ni gi? Chng ta. Ny vn chng ta. T bao lu? Cn chng ta ? Nh th mi mnh gi cun. Nh th tn lim trong bng, kt khi. Chng nh tng trng sn non.

Ging nng c ph. Nng ci rn theo ma r tc. Cest formidable, cest ridicule, cest merveilleux, cest toi Ma thm c k. Chng ta cng c k v huyn hoc. Thnh ph lp le rn chn ng. Nhng lung sng truyn nt rn m kn. Rut nt. Chng thy bin nhp nh hn mn. Mt ma ma c knh phiu bt theo m thu mun ru chng. Mng ln vo rng. Ma bay tm li. Li no u? Li no u? Trong gic ng y ca s th, gi ng min hoang d. Mng u ? Mng u ? Gi gi. Ma lay. Gi a tr lu lc gia chiu nng qui ngoi ng, a tr b

gi bui mai bn b nhn h sng ph, a tr lang thang theo con ch i gh l va i va lim vt thng tra nng trn h thnh ph. Thnh ph sp . Gi a tr hi hng tun chy xa ting gi. Ma cn khng? Ma du dt. Bin sng ngui ngoai m thnh ph ln chm. Chng h hao v rn r. Cn nng? Nng vn ci nh ma thp thong. Nng vui vy nh ma v c ri v m v trng tri. Phi chng? Nng bt khc nh ma. Thng 8.72 THANH TM TUYN

tip theo trang 37

THANH TM TUYN
M VANG KHC
L khp thu, nng nu, kinh li. Bc ni. o gic bung. Li n. Thm no y tri rng gic hoang vu. Chng u? Chng u? Ring mnh ng ngc. Chn tnh si thoang thong ging ci m. Trong th mn ma ht m lnh lo Nng mun mng, nht nht reo vui Trn ca kho, ph vt thng loang l G xc x. Mt khp bi ngi. Trn hng hin ng ting mn. Ca m. Nng l ai? m di vng quanh vm Pht ti m. Ngoi kia tri c xo. Nng l ai?Hong ht cnh di m. ng khu la. Chn mp m bc sng. Bung tim ta la ngn ph th lng. ng khu la. Ngn lt lay to bng. Bung tim ta sng quc nh bng. Hai tay gi trn qua-

nh hng nng vng. Tng m ru. Gh bi. i ma h. Gi la thi, nng bay. Bn qun lng. Nhng m hoa nhy nht ham m. Khun ca s, gng chm khng ht nh Nng l ai? Chng di thp sau gng Ph khuya lc, m nh ang thu mun Nng l ai? nh th li v cng. Nu cht song, dng cy su kh tri, Trong vn xa nng khc cn m nay. Trng tht sc lnh xa. Ngy s rng. i chp chn. C ri tng heo may. Trong khung cnh: Ngi nh trn i trng hng l./Tri vm sng. Bn qunh gi m tm. Th bng nhin, nh mt gic liu trai ma m: Nng tr v lc no m rm. Sau cu hi thng tht t ci h o ca Nng:Chng u? Chng u? Ring mnh ng ngc. Ti cm thy lnh lnh, ngm ngi khi c chm, r v cao ging nhng cu th sau: Nng l ai? m di vng quanh vm Nng l ai?Hong ht cnh di m. Nng l ai? Chng di thp sau gng Nng l ai? nh th li v cng. gia bn cu hi kia l ting hi p bi thng ca Chng, vng ln trong tm tng. Ti tip tc c chm, r v cao ging: ng khu la. Chn

mp m bc sng. Bung tim ta la ngn ph th lng. ng khu la. Ngn lt lay ta bng Bung tim ta sng quc nh bng. Nhng cu th ng hin trong m, Hnh v Bng. Nhp ngt, chm cu, bung cu, lm cho m vc va rng va su nh ni lng thng tht ca ai kia ang la thm trong h vng. p v lnh rng rng! Bin khc vi nhp th dn dp, hnh nh ng hin o v thc, tm trng y cm xc, tnh hung y kch tnh. Theo ti, y l bin khc cao tro nht, hay nht, p nht ca bi th, gm 36 cu, di nht trong 6 bin khc. Phi c chm li, r tng cu, tng ch v nghe k li, nhn su vo tng cu th, tng ch th, th mi cm thu c ci hay, ci p ca bin khc ny. Bin khc 4: Ngi nh i trng hng ui nh Th hi sng run ry. Ng trong tri Nhe gi bc, nga my dn gp v Ting nhn en. Th bng qunh hiu ri. i bp bnh tri trn lng bin trng Mi nh m, nh nc h go ngi. Ngi gng gng ri dng hnh lng ng. m nh hn lng cng. Cn mi. Nhng bc lp chm. rt mt Dng di chn. t sng ni chng chnh.

Ngi hn tic nhng khuya tri ng thong nhn mnh nng gt nh thnh. Bi hoa trng ng tm trn u dc. Hoa ngi trng. Rng hin li n s. Hoa th nghch. Ci su in o. R ri hong cnh t. Qung m. n vng ln nh u dim xo tt La thuyn xa, om m dt phiu bng. Tnh ru r ku ting trm cn ng Bng vang h, thong lm nh khng. Ka tc sng, ta g tng ay nghin. Bm vn trn ca g sng sng. Thm hin gi rp rn x huyn hoc. u but m nhp g kinh hong. Bin khc lan ta mt khng gian, mt cu trc phn ly, song song, gp gy, gp ghnh trong nhng chui t ng y hnh nh (hi sng run ry - nga my dn gp v,/ i bp bnh - lng bin trng,/ nh m - nc h,/ lp chm - rt mt - nhn mnh,/ hoa trng ng - hoa ngi trng hoa th nghch,/ n vng ln - u dim xe tt,/ la thuyn xa - om m dt,/ bng vang h - tc sng,/ ca g sng sng - u but m.) Mt khng gian va thc, va huyn hoc. Bin khc chuyn ng nhng m vang du dt, mnh mang cm xc trm t, hi tng. Nhng m trc cui cu vt nh nim bi mn, nh ln nhng

dn nghn gic cht./ Nng nh trng nhm la b v. Vn m nh: Gng mt ho chp chn sau giu /Khut dung nhan trong dng h. Du hi trong cn u mng nh u ngi ngi nhp kip chim bao? K l mt : Xui theo ma git l chia la. Cn ngi nh th: lnh nh theo trn l r ri. Bin khc vi nhng nhp ngt chm, u trm, ri bung di trong kh th cui, chun b chuyn sang bin khc tip theo, dn dp cao tro. Bin khc 3: Ngi nh trn i trng hng l. Tri vm sng, bn qunh gi m tm. (Nc thao thc lng su cun cun ht) Nng tr v lc no m rm. Nhng trn ma, nhng trn ma tm t y tri trng ra bin im hi. Nhng git sng, nhng git sng gi l

41

THANH TM TUYN
M VANG KHC
m sng nhp nhy khng li. Tng cp i trong mi kh th bn cu, khi c ln v lng nghe, m vang chy song song vi bng hnh, ri ha quyn vo nhau. Mt cu trc lnh, p, ht hiu. kt thc bng chui m nhi ln cn au thm t ngoi vo trong, su, lng, tri theo nhp g kinh hong, bt tn. Bin khc 5: Ngi nh i trng hng vng vc. Ca thin thanh. Mi xoi ng sm nu. Cy bic lc. Tri tm than. Ni sng. Ph tun vng huyn no di trin su. H en thm ng ngng ui mt sc. Cn st ngy. Nng tri thm ham m. M tung ca nht thi gian dt, Gi mn man, la rng r m h. Chng th vi hng bay trn u dc. Ngc cn co. Trng ht nhng m qun. Bc gi ngt mt ma tho mc Gi trng trong. Php phi. Chung rn. Trn li nh ng ngy. Tun l. Tri m xa, gi lng cng v thm. Tng gii im. Nng nga u chp mng, Thm hoang y, xanh mit mit trng. Cht lng gy. Ca b khng. M hoc. Chng l ai? Gh mc qu ri chn. Trng ri li quanh co. Ngch lng ting. Chng l ai? Chim ku lc. Tn ngn. Nng ht hi ngoi vn. Ngy huyn o. Gp lm cnh. t la. Xn xang trng. Nh quay tt trn vng quay m hi Gi khp i. La chi sng bin bng. Bn cu th trong kh u ca bin khc nh mt bc tranh ton cnh, p long lanh, lung linh. Ba cu th u nh ln nt trm t, tnh mc. Cu th cui Ph tun vng huyn no di trin su hnh nh linh ng, huyn o ri chuyn sang kh th tip theo,H en thm ui mt sc ng hin tm trng, cm xc ng ngng ca cnh v ngi, ca ngi v cnh. Ngy - ln cn st. Nng - tri thm

ham m. lm g y? M tung ca nht thi gian dt,/ Gi mn man, la rng r m h. m li tr v. Chng v Nng hin ra h h thc thc trong 2 kh th tip sau. Chng th vi hng bay trn u dc./Ngc cn co. Trng ht nhng m qun. Tng gii im. Nng nga u chp mng,/Thm hoang y, xanh mit mit trng. ng hin nh thc, nh o y tm trng! Trong bin khc ny, Nng ln ting, hay l o thanh ca nng: Chng l ai? Chng l ai? Khng li hi p. m liu trai ma m qua. Bng ngy hin ra, n hin u hnh nh:Nng ht hi ngoi vn. Ngy huyn o,/Gp lm cnh. t la. Xn xang trng./Nh quay tt trn vng quay m hi/Gi khp i.La chi sng bin bng. Nu nh bin khc 3 trn y cao tro, kch tch vi nhp th dn dp, hnh nh ng hin lin tc gia o v thc, th bin khc 5 y, m vang nhp th tri chm li, dt du, ri lng xung, nhng hnh nh hiu ht, c liu hn. Bin khc 6: Ngi nh trn i trng hng kho. Tri sng lam. Ni ngy rng gi l. Cy ng say. m heo ht lng khi. Ma tr gi. Ri ri bun c l. Im. Rt im. Nhnh kh rn. Bc ng. Ngi lch x, bng hong, che khut mng. Chng quay lng mi mt ngm ph chm. Ca ng bt. Ro vy. Mt hoc trng. Trng chp lay. Nh to

vng ting ht. Ma h vng rc r, tun bt ngt. m i m cn khc iu no chng V v chng? Tri yu au ngn ngt. Mi bc cp bc leo dm hiu qunh. Th chnh chao. Hn t ti sng snh. mn i, thm tha du lng qun. Li m t. Ma ging khuya ngt tnh. Hy m ui. Chng Orphe si di. ng ngoi nhn. ng ngoi nhn. B bi. Ta gai, vn hoang ph. Bng nh nng Tri tan tc trong hnh lang thm ti. Ca ng cht, ni m dng dc Hoa trng vi khp nim ring nghi hoc. ng ngoi nhn. ng ngoi nhn. Chng i. Trng ng sng. Trng ngm sng trm mc. Ma ng c. Nh nn hi ln lt. i sng sn. Cy la cnh, l trt. ng ngoi nhn. Ph pht khi sng thu. ng ngoi nhn. Trng kho thn xanh mt. Nng vng bt, bin mt, chng bit i u, v u! Ngi nh ni hn ln gia mu trng hng kha. Ba cu th cui ca kh th u ngt nhp u 3-5, 3-5, 3-5: Tri sng lam. Ni ngy rng gi l./Cy ng say. m heo ht lng khi./Ma tr gi. Ri ri bun c l. Ti c chm ri, nh ging, r ch, ngt cu theo tng du phy, du chm ca 3 kh th tip theo: Khng gian ca mt m Im. Rt im. Nghe c ht Nhnh kh rn. Bc ng.Ngi

lch x. ph chm. Th xc, thn hn ca Chng mi mt, va bc i, va quay li ngoi nhn ph chm ca ng bt ro vy bng mt hoc trng. Im.Rt im. Qunh hiu c qunh, qut queo. Cc im c liu:Trng chp lay. Nh to vng ting ht. p ngt c liu: Ma h vng rc r, tun bt ngt. Hy nhn bng dng ca Chng: Mi bc cp bc leo dm hiu qunh./Th chnh chao. Hn t ti sng snh. Ch cn bit by t, tm s vi: mn, li m t, ma ging khuya. Vng li t ci im vng m h: Hy m ui. Chng Orphe si di. Chng thi s Orphe (5) rt mc ti hoa, rt mc ho hoa ca x s Hy Lp phiu bng thn thoi! Nng Eurydice kiu dim , ngi yu du ca Orphe, cht ln th hai v ci ngoi nhn si di (do Orphe qun mt li Dim Vng dn d). T cu chuyn ca Orphe, vang ln ting vng cnh bo cho Chng: ng ngoi nhn. ng ngoi nhn. Chng i. ng ngoi nhn. Ph pht khi sng thu./ng ngoi nhn. Trng kho thn xanh mt. Nhng, cnh bo cng bng tha, v, du cho Chng c ngoi nhn, th Nng l, vn ch l mt nh o, m h, lng ng khi sng, huyn hoc m thi! Ton b bin khc gieo vn theo m trc cui cu, khc khoi, tic nh, trng vng, heo ht. Trong bc th thi s vit ti Lt, gi cho o xa,(6) ngy 27 thng 10 nm 1972, c on: Anh c c nghe mt b a qu gm

Bi Ngi Ca Tnh Yu
1. Ti ch i ln ln cng ging bo hm nay tui nh khc trn vai tm cnh tay nc bin con nga bun la trn con ngi t nc c mt ln ti gh au n trong thn th nhng ging sng nhng ng cy ni nhn nhng bit ly rn nc lng ng ht cht mi ngn tay ngn chn da tht nh ngi yu t chi vng vng

Ti ch i ci ln sc s la qua mi ngi thnh ph rung ng bu ly tim ti thnh nhp th ng ct ng lng c hoa cng rnh cy gi si bn nc mn nng chy mu ting ku 2. Ti ch i phi y la chy mi y thn thng vc xung nhc nhn t quc nhn gt giy ming ung tro than nghe ting ca ca mt ngi khng quen ca cuc i tnh nhn

42

nhng tc phm ca Bach do Casals tnh c lc kim thy, mt mnh Pablo n v thnh thong nghe ni ging ngm nga ca Pablo theo ting n ca mnh. Tuyt. Em c thch ting i h cm khng? Anh m. m qua anh thu vo bng 7 bin khc cho Piano v i h cm ca Beetho trn mt thme ca Mozart nhng li phi xa i v thiu ch. Nu em thch ln sau anh mua cun bng 90 v s thu cho em nghe nhng khc i h cm ca Beeth. Anh cng c mt cun bng ru mnh ng. Pablo Casals c tu nhng iu ru ngn. Khc th 3 - Sleepers awake - cng nh khc trm sau Sonate ca Beetho - Jesus, Joy of Mans desiring - c tnh cch tn gio. Tuy nhin nghe thong, bng, mt m v trm tnh nhng no. C phi khng em? Nhng tuyt nht l khc Toccata and Fugue. Anh nghe hoi khng chn nhng Fugue ca Bach. Tuyt nh ngh thut ca Bach v cch vit Fugue (ngha l c bao nhiu ging u cng tri ht v ca mnh, tng nh ganh ua hn n m ha hp ti tnh) l ci Bach mang n cho m nhc. Nghe Fugue mi thy trn tr, yu i, nng nn, ci m ngha l ng nh em ngh hnh phc ty ly. Nhng em nh, Bach mp lm ty ly m vn vng vng oai v khng h lo o ht hi chn nam chn xiu thm hi u. Em nghe k xem. Trc khc Toccata and Fugue, l Little Suite. ng l little. Nh nh, d thng, gn gng, gin d ht

sc. Nhng u c km m thm. Bach thng vit ngay lp tc d dng nhng exercices dy con. Chc y cng l bi Bach vit bung bt, khng cht cu k.(6) on th trch dn trn y cho thy, thi s cng l ngi rt am m v rt snh iu v m nhc c in Ty phng, nht l nhc giao hng. Ngi Nh , Trng Hng hnh nh c tu ln trong mt cm xc m m, tro dng trn nn nhc ca nhng bin tu lung linh, huyn o. Mt bi th rt phong ph v nhc tnh, bin i lin tc t u n cui. Phi chng ging nh 7 bin khc cho piano v i h cm ca Beethoven nh thi s tm s trong bc th va trch dn trn? Xin ni thm v nhng bc th ca thi s vit gi Mon ile cng nh gi o xa. Ti c i c li kh nhiu ln, ri bng khung t hi: V sao thi s t v mnh nh mt Crusoe tht lc ni hoang o? (nhn vt bi hng Robinson [Crusoe,] cng l nhan cun tiu thuyt lng danh ca nh vn ngi Anh, Daniel Defoe.) Phi chng, gi Mon ile, gi o xa, l gi cho Crusoe tht lc? Tc l gi cho chnh mnh? Gi cho ci c c ring ty ca chnh mnh? Nh vy, vit th, nh l mt cch c thoi. Mt Cruoe tht lc, ti ngh, thi s cm nhn t rt lu ci mnh h c c ring ty y ca i mnh. Cm nhn, nhng khng cn ni ra, khng cn by t vi bt c ai, bi ci phong cch kiu bt, bi tr chi n ngn

khinh khoi ca thi s? T hi, ri t tr li mt cch t tin: ng vy! Nhng khong lng ngn di. Thi s lng nghe trong im vng: Cha bao gi anh nghe mnh du dng l th. Anh nghe vang hoi Ngi Nh , Trng Hng... cng chnh l nim hng khi t c liu vng li thi s cm ng vi Thi H, tu ln Su bin khc quanh mt th c. Ngi Nh , Trng Hng l cu chuyn tnh h h thc thc khng c kt thc. Hy chu kh c li hai cu th cui trong bin khc 6, cng l 2 cu th cui cng ca bi th: ng ngoi nhn. Ph pht khi sng thu. ng ngoi nhn. Trng kho thn xanh mt. Ch cn mt mnh chng vi bng m huyn o: Ph pht khi sng thu. Trng kha thn xanh mt. Vy th, bo chng ng ngoi nhn l ti sao? lm g? Nng i u v u chng bit. Nng tan vo ci khng h. Phi chng, Chng mun t an i mnh rng Nng vn cn u , c th Nng ang n hin trong ln khi sng thu ph pht, c th Nng ang n hin trong nh trng kha thn xanh mt. V s rng, nu Chng ngoi nhn, Nng s lp tc tan bin i? Li khuyn kia, tht ra, cng l t tm thc Chng dy ln, va inh ninh, va m h. Nng va l nh thc, va l nh o trong tm thc Chng. y cng chnh l s ging x, nim ray rc khn ngui sut i ca thi s. Mn mt cu

chuyn tnh ni ln thn phn m ci, b v ca kip ngi. Cu hi khng li p. Li p nm ngay trong cu hi. Thi H, sau khi than vn bn thn xc Nng cht, ch cn cht hi m, nhng iu k diu gip Nng hi sinh v trng phng, ti hp vi Thi H trn i. Nhng cu chuyn y cng ch l mt huyn thoi. o!!! Orphe sau khi b m n thn ln cn ghen tc m cht, mi gp li Erydice ci bn kia v sng vi nhau trn i. Cng ch l thn thoi. o!!! Hai cu chuyn c hu ca huyn thoi v thn thoi, ch lm tha lng ngi nghe chuyn. Tr li Ngi Nh , Trng Hng, cu chuyn tnh h h thc thc t u n cui, m ra nhng khng khp li, khng c hu. Chng l k l mt, Nng l mt nh o, rt m h, ang qun quanh, u . Chng v Nng n hin, bay, lt, chm, tan trong m vang v sc mu min man bt tn. Su bin khc Th c lng mn qu khng? Cu hi y cm xc, hng khi ca thi s. Ti thm nh: Qu i ch! V cn rt, rt siu thc na. Mt cm xc, hng khi trn c tuyt vi. Ngi Nh , Trng Hng, vi mt th php cu trc, ngn ng th thuc loi bc thy! ng l mt m Vang Khc rt lung linh, huyn o, rt Thanh Tm Tuyn. Thi tp Th u Xa (Trm Phc Khc xut bn, 1990, Hoa K,) cng l mtm Vang Khc ca Thanh Tm Tuyn. Nhng bi th lm trong chn t ngc, a y khc nghit, nhng tm

hn, thn thi ca thi s vn ung dung, t ti, an nhin chu ng bi kch, tai ch, tuyt khng th hn, on than. Th trong t c nghin ngm trong tr nh, c lu gi trong c, trong tim, m vn mi sc, c ng t, gy nhiu cm xc cho ngi c. Ci tm, ci tm ca thi s tht ng knh n. Cuc i trn th ca thi s tuy khp li, nhng phm cch con ngi, tm hn Thanh Tm Tuyn, th Thanh Tm Tuyn vn mi p, nh chnh mong c, kht vng ca ng: S cht nh sao ri vo bt tn, S mi yu nh git nc hn hoan. NGUYN LNG V Calif., 03 - 04.03.2012
(Nhn k nim ln th 76, ngy sanh [15.03] v ln th 6 ngy mt [22.03] ca Thanh Tm Tuyn.)

CH THCH: V thn th v s nghip ca thi s Thanh Tm Tuyn, c rt nhiu tp ch vn hc ngh thut, rt nhiu trang mng ng ti, nn xin c php khng ghi ch trong bi vit ny. . (1,)(6.) Ngun: http/ phannguyenartist.blogspot. com/2011/12/thanh-tamtuyen. (Va qua, trang mng phannguyenartist. blogspot.com, trong ch Mn Du Thi Gian, cng b, ln u tin, di co, gm mt s th t v mt s bi th ca thi s (vo cc ngy 22.12.2011 08.01.2012 30.01.2012 07.02.2012 20.02.2012 25.02.2012 01.03.2012.) Xin trn trng gii thiu trang mng ni trn, bn c no cha bit, c dp thng thc v cm nhn thm nhng m Vang Khc ca Thanh Tm Tuyn.) (2) Thi H, t n Cng, thi s i nh Trung ng, bn Tu, Bi th tht ngn t tuyt ca Thi H m Thanh Tm Tuyn trch trong bc th trn c nhan l Thnh Nam tip theo trang 44

3. Trang sch khi u vit mt ngi cn nh sng mi ngi cn mt trng bn tay i mt tri v ngc em t do ca anh ca anh tt c Em gi u sng xung chuyn tr bng bng hnh Ti p nh hnh ti nh cuc i nh mi ngi nh cht thi anh yu ly em Em l l bic l my cao l ting ht sm mai khuya thc nhiu nh thng em l cnh hoa l sng khi m mu hng

Vng tay d vng v bt ngt ch yn ngh cui cng di mt sao di bn chn nhng a con 4. Ti ch i mt ngi khng nhiu ngi thnh ph thiu thn lng mc a y ti l ting ni l ting khc nhng ngi b i hn tr v nhng ngi mm hi tha chu ng ti ch i ti l ting th l ting ci mai Vit Nam hi mai Vit Nam

THANH TM TUYN
43

tip theo trang 25

MT THI TRUYN LUT

dit tn, chc thc t kh c trng hp dit tn xy ra. Ngoi i, ngay c trong thi vua cha, ch khi n cp c git ngi, hay trm t kh trong tng miu, mi b t hnh. Nu i chiu theo mc nh ti nh lut ngoi i hin nay: thp nht l ti pht vi cnh. K na l ti x theo mc tiu hnh. Cao nht l mc ca ta i hnh. Ti n cp, nu tng ng mc x i hnh th b dit tn. Ha thng ng quan im gii thch ny. i loi cc bui hc lut v tho lun lut nh vy lin tc sut trong ba nm, vi Ha thng ch tr, Ha thng ng Minh nu kin v ngh nhng gii thch. Phn ti th ghi chp tng hp. Kt qu tp hp thnh b T phn hip ch, m tn gi y l m-v-c b T phn lut T kheo gii bn hip ch. l cng trnh tm huyt mt i ca Ha thng li. Ngi hc lut m khng hnh tr, kh m hiu ht nhng iu c hc c ngha l g. Tr lut, khng phi ch sng thanh bch mt mnh trn ni rng vi nai vi kh, c thin k thn. Lut, c Pht ch, vi mc ch nhip tng. V no cha tng sng nhiu nm trong tng, cha tng x l
tip theo trang 43

ng qun, bit my ch ny trm o ma i qun. Ha thng khng ni g. ng Anh ln ting: B ny tht nhiu chuyn. Ngi ta s. Nn phi ln che ri, m b cn mch. Ha thng cng khng ni g. Nhng k nhiu chuyn vui khc. Mt lc sau, li k chuyn xa, thi Ha thng cn nin thiu. Ni l nin thiu, lc by gi cng khong 40, hay nhiu hn, li thuc hng lnh o Pht Gio Trung phn. Nhn mt bui c Hi Pht Gio phn cng tc vo Bnh nh gii quyt mt s vn Pht s. Cng i l ngi Mt Nguyn. Hai v n Qui nhn, gii quyt xong Pht s, bn bn ring. Bnh nh ni ting l qu hng ca ht bi. Cc ngi tn thng ht bi v iu b ngh thut, li thm vn chng thm thy. Nhn dp ny, nu b qua khng thng thc th cng ung. Nhng trong cng v lnh o tinh thn i vi tng ni v Pht t y, lm sao c th ng t m i. Hai v bn qun khn ln u, ch ct khng ra v trang trng ngi i khng lu thi, ch vn khoc y phc nh cha th i u cng c nhn ra l ng thy. Nhng hai v tin rng Bnh nh khng my ai bit mt mnh. Khi vo rp, ang tm ch ngi, chng may gp phi quan Tun ph cng va i n. ng quan ny trc Kinh thnh, li l hng vn nho tao nh, nn cng rt thn vi Ha thng Tr Th. Bt cht nh ngi o tri tha hng ng tri c, k trn n i tha phng m li

cn gp c tri nhn ra mt, tht l khng may. Trong khi cha bit trnh i u, th ng quan vn v bc n cho hi: a, ch hai thy, v khi m? i mn chi trong ni? Nhn tin, mi hai thy ln ngi vi tui. Ha ra, l khch qu bt c d, hai v theo ng quan Tun ph ln ngi hng gh danh d trong rp ht. Nghe xong cu chuyn, ng Ng Trng Anh pht ci, rt tm c. ng hiu Ha thng mun ni g. Nhng chuyn tng t nh vy ln c nh c, chuyn tm thng c, m chuyn ty tri cng c, xy ra sut cuc i ca tr lut v truyn lut ca Ha thng, cn phi c nhng phn on v quyt nh, gip nhng ngi l sa ng cn c th ng dy tip tc cho n cui con ng o ca mnh. y ti ch c th k vi cu chuyn m t thn may mn c nghe, c bit, tng nh cng hnh mt i truyn lut. Khng truyn lut nh v gio th ngi trn bc ging, m truyn dy ngay trong thc t sinh hot hng ngy. Nghim khc, nhng lun lun sn sng tha th, un nn dn. iu ny n gin, nhng trong thc t, u tnh, u l; s quyt on khng phi d. Lut nng nhng tm hn yu ui, khng phi dm p nhng ngi t ng, khin cho vnh vin a lc. Cho nn, khi tn gi Bt-l hi Pht v sao c trng hp cng phm gii ngang nhau nhng v ny c tng x tr nh nhng,

vic tng, cng kh m hiu ht gi tr nhng iu lut. Tha i Ty bn Trung Quc, c Lut s Hng chuyn ging T phn. Php s Tng Hu nghe ging c n hn 30 ln, ri ni vi chng: Ti d nghe cng nhiu. V kinh lun, nghe qua mt ln c th hiu ht. Nhng v lut, cng nghe cng m mt. Th nn bit, l th c th h cu, m s th kh b thng hi. Bi v, v l th c th hiu sung, suy din th no cng c. C xem cc trit gia tranh lun ro rit vi nhau th k ny sang th k khc khng bao gi dt, thi bit. Nhng v s, nu khng i vo thc t, th khng th thng c. Khi dn chuyn ny, Hnh S Sao T Tr K cn chua thm: V qu v ma th d p, nhng v ch v nga th kh m ging cho c. Ni vy, vn c nhiu trng hp ng thy v vi nhiu chuyn, gi l ch tc hay canh ci ng theo tinh thn lut, ri truyn tr, lu i thnh np, kh sa. Mt ngi hc Lut tt nghip, lu bao nhiu nm cha bit, nhng c th ni ting. Tuy th, ng cha bao gi ngi gh chnh n, hay bi thm, cng cha gi lm lut s bin h cho ai; bt cht ng c giao cho bin son b lut hnh s. B lut y nu p dng cho cc ta

xt x, chc c nhiu ngi cht oan mng. Lut Pht hng n gii thot. Ngi cha gii thot, cn y dy tham sn, may m khng gp c hi pht tc, t bn thn cha th gii thot, lm sao c th t lut cho ngi khc hnh tr! Ha thng thng hay nhc nh: i i dy hc, nu dy sai mt vi bi ton, th kh lm cng ch trong mt i ngi thi. Nhng hng dn ngi sai lc, khin ngi ta mun kip a lc, th ti ca mnh khng phi l nh. Lm thy ngi, phi cn thn. Trong sut i chuyn trch gio dc o to tng ti, Ha thng cng bao che cho nhiu hc tng phm k lut, theo l phi b trc xut. Nhng v y v sau li tr nn tinh tn, gii hnh thanh khit. Ha thng ni, gii lut un nn ngi xu thnh ngi tt, ch khng phi ch trng tr. Tui tr tt c nhng ngng cung, nhiu khi vt qu quy lut. Nhn mt hm khng c gi dy, ti v cha hu Ha thng. Ti hm , lc ti ang ngi hu chuyn Ha thng th hai ng b Ng Trng Anh cng n thm. Sau mt hi chuyn tr, B Ng bch: Bch Ha thng, con bit c my ch trong cha trn i v qun. Bui tri ma, con nhn xung thy hai
bit y l mt bi th tnh thuc loi him v p ca Thi H, t phiu bng bng lng, nim hoi cm mang mang, m hng p du dng. (3) Tm dch ngha bn cu th trn ca Thi H: Ngy ny nm ngoi ti ca ny (Sc din) hoa o v gng mt ngi cng nh ln sc hng Gng mt (ngi xa) khng bit gi y (nm nay) ni chn no (Sc din) hoa o vn nh c, ang ci vi gi ng. (4) Ngun: tienve.org. (5) Tm lc Chuyn Tnh Ca Orphe v Eurydice: Thn thoi Hy Lp k rng, Orphe l mt thi s ti hoa, con ca vua x Thrace, c ti n ht tuyt vi. Ging ca ca chng quyn

THANH TM TUYN M VANG KHC tt.

Trang ( [Th] Ti Trang [Tri] Pha Nam Thnh .) Thnh , tc Trng An, kinh nh ng. Bi th ca Thi H, theo truyn thuyt, c k li, i nh vy: Mt ln nhn tit Thanh Minh, Thi H do chi pha nam Thnh , nhn thy mt khu vn trng o rt p, ti thm nhng hoa, chng n g cng vo xin nc ung. Lt sau, li thy mt thiu n rt p e p np trong vn o. Ung nc xong, chng ra i. n nm sau, cng trong tit Thanh Minh, chng tr li chn c, nhng ca ng then ci, gi mi khng thy ai. Chng vit bi th ri dn trn ca, ra i. Thi gian lu sau na, khi tr li, cht nghe ting khc t trong nh vng ra, ri thy mt ng lo xut hin, hi chng c phi l Thi H khng, v cho bit, con gi ca ng lo sau khi c xong bi th, bi ly su thng, b c n ung, v cht, xc vn cn qung trong nh. Thi H tm vo n bn xc ngi thiu n, tuy tt th nhng vn cn hi m v mt my vn ti nhun. Chng qu xung than van k l. Ngi con gi sng li v h tr thnh v chng. Bi th ghi li mi t duyn bt h nhum mu sc nh mt huyn thoi. Bt lun thc h th no chng bit, nhng ch

r tt c thn thnh, thin nhin, con ngi , ma qu v c nhng sinh vt khc. Orphe v n thn Eurydice yu nhau thm thit nh tri m, tri k ca nhau. H chung sng rt hnh phc. Ri mt ngy Orphe i vng, Eurydice cm thy c n v nh nh, nn quyt nh tr v thm nh. Khi i ngang qua mt khu rng, Eurydice b mt con rn c cn cht. Orphe au n chn ct Eurydice v quyt nh ra i, tm n Dim Vng mong cu c Eurydice. Orphe gp Dim Vng, ct ging ht by t tnh yu ca mnh vi Eurydice, lm cho Dim Vng ng lng thng cm, trc n. Dim Vng ha s cho Eurydic sng li, tr v sng vi Orphe, vi iu kin l

Orphe khng c quay li ngoi nhn Eurydice. Do qu nn nng, lo s Eurydice lc du trn ng v, Orphe qun li dn ca Dim Vng, quay li ngoi nhn. Eurydice tan bin dn trong m khuya tnh mch. Nng cht ln th hai! Qu au kh, Orphe tm cch tr li m ph, nhng tuyt l. Chng tr v sng vi lng hoi nim khn ngui hnh bng ca Eurydice. Mt hm, c mt on n thn ung ru, trong cn say, bt gp Orphe ang than th mi tnh tuyt vng ca mnh. Do ghen tc vi Eurydice tt , h ni gin nm git cht Orphe. Linh hn Orphe tr xung m Ph v gp li Eurydice. H on t, mi mi sng bn nhau vi mi tnh tuyt p.

44

Hnh: UYN NGUYN

trong khi v khc b x tr rt nng? Pht bo: nh ngi c hai con mt m mt con b h th cn phi gi gn con kia cn thn. Cng vy, ngi yu ui nn d hay phm gii. Do tinh thn yu ui, nu x tr nng, ngi y bt kham c th dn n a lc. Vi ngi ch kin cng, vic x tr nng l ti luyn cho ch c bn chc hn. Bn ngoi, nhn vo lut, vi nhiu cm on kht khe, ch thy s nghim khc ca lut, m khng thy c tm t bi bao dung rng ln ca lut. * Vo nhng ngy cui i, Ha thng cng lu tm tha thit vi s mnh gio dc tng ni. Khi

ln u ti c th ra khi tri giam, cha tr v cha ngay; Ha thng gi ti n dy: Mt ngy khng th thiu mt tri. Tng chng cng khng th mt ngy thiu tu, thiu hc. V do vy lp hc ti cha Gi Lam c Ha thng cu mang rng r bn nm. Thi gian khng di lm, nhng mt thi th thch, v chu ng, thi gian khng phi ngn. Ti vn cn ngm ngi khi hi tng li nhng hm, thc dy lc 3 gi ri sng, ang chun b cho bui tr sm xong, ln Chnh in l Pht. Bng th gi bc vo tha: Ha thng dy lc 2 gi sng, i thy sang ung tr. Ti bt Ha thng thng thc cho n 12 gi khuya mi ch tnh. C th sut m nay Ha

thng khng ng. Tm s nm canh mt bng n.

Ha thng v cha vi Chng hay khng. Bn trong l tm s thit tha Tt nm Ha ca ngi lun lun thng v thm Hu. mun sng, v ch Cha Gi Lam, Thy sng, v ch li cho Tr tr c Chn ngi, v mi ngi cng chun b n ang cn. i cn Ha thng v cha. th ta n, i khng Trc khi a xe cn na th ta i. C ra sn ga n Ha g m vui hay bun thng, t o n trong y? Cho nn, ni vi ti: My nm , Ha thng hm nay Thy Tr lm bi th ny: tr bn vic, qun Su by xun thu khng gi th thnh gia cuc i n v. Cc thy Bun vui mng gin ngoi Bo Quc bo, kho tru ngi coi chng n khng Thn ny ha v Gi Lam. n ni, cng non nc cha khng ai cn Vinh nhc khen ch n n na, th thi. ch mm ci Anh i n n cho n vui. Nm , l nm m Ha thng b t Ti vui v theo t trc mt quyt nh o i n Ha sinh t, khng ch thng. Ha thng quyt nh vinh nhc cng vui v v cha, ca bn thn, m khng thy c g l. quyt nh lin h n vinh nhc, tn Nhng y khng vong ca o php. phi n gin l l quyt nh m chuyn vui bun, ngi xa ni, hoc

lu phng thin c, hoc di x vn nin. Hnh x ca bc trng phu xut th, bng tm lng nh nhoi ca ngi thng, thiu vo u m m tiu, khen ch? Chi nh trng h tri chi? Mn li Trang T ni vy: Hai con su con y m bit g? Lm sao hai con chim s nh kia m bit c ch con i bng v cnh trn bu tri vn dm kia? Chuyn Trang T, v cho trng phu ch ln gia i. Nhng vi nhng bc xut trn thng s, th v von y ch v von cho th v tao nh vn chng vy thi. TU S

45

tip theo trang 35

SC MNH CA NGI PHNG NAM

by i. ng khng thuc dng quan li; Vit ha hon ton nn s Trung Hoa mi gi l th nhn. L Bn ngi huyn Thi Bnh, theo Khm nh Vit S huyn ny thuc Phong Chu, vn c truyn thng khi ngha t thi Hai B Trng. Chc chn ng c gio dc theo Nho gio, v ng tng sang lm mt chc quan nh kinh nh Lng. Sau khi khi ngha thnh cng nm 541, nm 544 ng t xng l Nam Vit Vng, sau c suy tn lm L Nam . Nh Tin L nh du mt ct mc trong thc c lp ca dn Vit. Hn 600 nm sau khi nc Nam Vit ca Triu b nh Hn xa b mi c mt ngi nc ta xng , t nin hiu Thin c. Hnh ng dt khot khng dng nin hiu cc ng vua bn Tu trong cc vn kin hnh chnh hay hiu lnh binh s, l mt cch xc nh Sn h cng vc chia! Chng ta chng kin cnh dn tc ang chuyn ha, thc dn tc ca ngi Vit thay i rt nhiu so vi thi Hai B Trng, B Triu, khi m ngi mnh vn ch suy tn cc n anh hng l Vng m thi. Hnh ng quyt lit khc l L Bn t quc hiu Vn Xun cho mt quc gia mi; ci tn cho thy hng quc gia ny cn ko di mi mi. Cc hnh ng trn cho thy vo lc thc t ch ca dn ta rt cao. Nhng cc quyt nh ln c cc th lnh ngi gc Vit thun ty cng hp tc vi mt ngi lnh o gc Hoa thc hin. Ngi cng khi ngha vi L B l Tinh Thiu, cng gc Trung Hoa. Nhng L B mi Triu Tc lm thi ph, mt chc v ln nht trong triu theo truyn thng t i nh Chu bn Tu.

Triu Tc c sch s Trung Hoa ghi l mt th lnh sc tc Chu Din. Chc ng phi l ngi Vit thun ty, c th thuc dng di cc lc hu i xa, vn tip tc vai tr lnh o a phng. Keith W. Taylor (The Birth of Vit Nam) nhn mnh ti vai tr Pht Gio trong cuc khi ngha nm 544, on rng Triu Tc thuc mt gia nh ho ph vng Chu Din, c lin h cht ch vi cc cng ng Pht Gio ang pht trin ti . Chu Din nm gia sng Hng v sng y, cng l qu ca Thi Sch, chng B Trng. Trong bn th k, t ai c m rng thm ra bin, tr thnh vng t nui dng, bo v truyn thng di sn vn minh Lc Vit. Pht Gio pht trin trong vng ny khin cho cc nh s danh ting t xa cng phi tm ti. Keith Taylor cho rng chnh Triu Tc gi cho L B lp cc cha Khai Quc v cha th Pht A Di ti kinh , mt hnh ng nhm thu ht a s dn theo Pht Gio ng h. Khi L B cn iu qun ti mt trn Cu Chn, Triu Tc t dy binh t Chu Din tn cng th ph quan h nh Lng, th s

Tiu T phi hi l tm ng chy trn. Triu Tc mi L B v thnh, theo s din t, v cm phc ti c ca ng. Hai ngi th hin cuc hp tc gia ngi Vit tun ty vi con chu ngi Vit gc Hoa, khc vi cc cuc ni dy ca L Tn hay L Trng Nhn trong hai th k trc. Hp tc gia mt nh ho ph gc Hoa Phong Chu vi mt th lnh Vit Chu Din nhc nh cho ngi dn cuc khi ngha ca Hai B Trng v Thi Sch. Ngi Vit vi di dn Trung Hoa chc hp tc trong nhiu i trong lnh vc kinh t, x hi; y l ln u tin c mt lin minh chnh tr ln cng hng vo mt mc ch thnh lp mt quc gia. L Bn phong Triu Tc chc Thi Ph, tc l thy ca vua, by t thi tn trng truyn thng vn minh Lc Vit. Trong thi Bc thuc, mnh t gi c truyn thng c bn b v vng vng nht, vi tinh thn khng cao nht, l Cu Chn, t sng M tr vo. Trong mt cuc hnh qun Cu Chn, vng Thanh Ngh Tnh by gi, L B ch huy qun i chng Lm p. L B k ng c B Triu hin linh ph

tr, cho nn phong thn v lp miu th B. ng chng t lng tn knh mt n anh hng ngi Vit thun ty, thu phc lng ngi. Vic phong thn B Triu, ngi Thanh Ha, cng biu tng cho cuc lin minh gia tng lp lnh o mi trong vng sng Hng vi nhng ngi Vit cn gi gc c chim a s ti vng sng M. Hai vng M Linh v Chu Din (pha Bc v Nam H Ni) u chu nh hng Hn ha; nhng nh hng khng su m nh cc vng gn bin hn pha ng v ng Nam; ni c nhiu di dn ngi Hoa hn, cng l ni pht xut cc gia nh nh h Khc hoc nh Trn sau ny. Uy tn ca L Bn lan rng khp c vng chu th sng Hng ni pht xut ca dn tc Vit. Phan Huy L, trong bi vit v K Gi, (Tm V Ci Ngun, II) nghin cu s tch L Phc Man, l mt v tng ca L Bn, c th cng mang tn khc l Phm Tu. Lng K Gi, tn ch l C S, nm trong mt vng bn sng y, c dn c ng t giai on vn minh G Mun (hn 3000 nm trc) v ng Sn (2,300 nm trc). y

46

Hnh: Hnh: MINH HUYEN NGUYEN

l mt lng c xa nht, nm gia ci ni ca dn Lc Vit. Cc truyn thuyt v lch s u ghi nhn L Phc Man sinh trng ti C S, sau c dn lng th lm thn. ng tng theo gip L Bn i chng qun Lm p ti vng Ngh Tnh; sau c giao cho trn nhm Ba V. ng c vua ban cho h L. Sau ng t trn trong cuc chin khng c qun nh Lng, ti th k 11, i nh L sau, ng c dng tng, lp n th. Ti K Gi, mi nm n ngy Hi Gi c l Nim Qun. Trong l ny, dn K Gi thuc nhiu lp tui, c nam v n, biu din u n mc, nai nt gn gng, xp thnh i hnh hng mt, i vng xoy trn c ri t hp li trc sn nh. Mi lp tui mc qun o mu khc nhau, hng nm biu din nh mt cuc duyt binh. Phan Huy L kt lun l mt hnh thc din t cnh dn lng i theo ngi anh hng nh gic cu lng cu nc. Trc i L Bn hn hai trm nm, h S cng gm nhng ngi gc Hoa ng ra t lp, cai tr my i. Nhng theo i Vit S K Ton Th, khi b qun nh Ng sang

nh, S Huy hp h hng gi l tng binh chng c qun Ng. Tng binh tc l nhng qun lnh ring ca mt gia nh, cng mt h. C th on h S tht bi v binh lc vn ch da vo h hng, tc l nhng ngi gc Hoa khc, ch khng c cc th lnh ca dn Vit ng h. C l ngi dn gc thun Vit vn nhn h S nh ngi ngoi quc. Sau hai th k, nhng gia nh h L Vit ha ri, cho nn cuc khi ngha thnh cng. Tuy thi k Tin L tng cng ch 60, 70 nm nhng c nh hng quyt nh. Ngi Vit ng ln dt khot lp mt nc c quc hiu, c hong v nin hiu ring; ri cn chng c ngoi xm trong hai th h na mi chu thua. Nhng chnh ng vua nh Lng sai qun sang nh nc ta ngay sau cng b lt , mt triu i mi ln thay th. Vi nhng kinh nghim nh vy, ngi Vit cng thc dn mnh c kh nng tr thnh mt quc gia c lp. Ngi ta nui kht vng ny, khng cn chp nhn ng vai mt chu, mt qun ca Trung Quc na. Cuc khi ngha ca L B nh du s hp tc gia nhng ngi

Vit vng sng Hng theo hc vn minh Trung Hoa nhng cn gi gc; cng vi nhng ngi gc Hoa nhng chia s vn mnh vi dn chng vn thuc ging mu Vit c truyn. Cuc hp tc ny tip tc trong cc th k sau; nhng cc lnh t cm u cc cuc ni dy t th k th su u xut pht t x hi Vit c truyn. Th lc ca cc th lnh a phng ngi Vit mnh hn, c th do nhiu nguyn nhn. Dn s tng ln, nng sn v thc phm d dng cho cc nh ho nui thm ngi lm nhng cng vic khc; nh nh ngh th cng v c cc m qun t bo v an ninh. H c th n cc ng v nui dy con chu trong lng bit c bit vit. Nhiu gia nh cho con hc vi c vng lm quan, nhng b hn ch, nhng s t ny tr v sng bn cc nng dn. Nhng kin thc v s sch Trung Hoa cho h hiu quyn hnh do u m ra, bit lch s lun lun bin i, cc tay ho kit u c c hi lp nghip vng b, v cng hiu r c cu qun tr x hi ca ngi Hn nh th no. Mng li

x hi ca ngi Vit c cng c qua cc lng x; thm vo l nhng cng ng Pht Gio c xy dng trong nhiu th k. Tt c u gp phn to thm th lc cho cc th lnh a phng gc ngi Vit. Th lc khin gung my h phi ch , li dng hoc lin kt vi h nn cng mnh hn. Trong cc th k sau c nhiu cuc ni dy ca binh lnh v b bt lm vic qu sc, nh hai ln m qun xy La Thnh ni lon khin cc vin quan h phi b chy v Tu; chc nhiu th h cng chy theo. Khi , m lnh khng tn mt th lnh ca h hay mt vin quan cai tr cp di ln nm quyn m li tm mt ho trng a phng. Sc mnh ng k nht ca cc ho trng l quyt tm ca dn Vit khng chu n l mi b bin thnh ngi Hn. thc rng mnh c kh nng t ch ngy cng mnh hn. Sau nhiu th k tip xc vi ngi Hn, dn Vit cng khng cn s na. Nht l khi thy nhiu ngi Hoa sang nc ta t hi nhp, bin thnh dn Vit. Nhng ngi Hoa c Vit ha, sau nhiu i ha nhp

vo cng ng ngi bn a. T nhin h c quan h vi nhng ngi Vit Hn ha t nhiu. Hai nhm ny dn dn ha hp, sau nhiu th k chc khng cn phn bit ngun gc khc nhau na. Hai bn giao ho, thng gia vi nhau, to thnh mt tng lp c nh hng ln v kinh t cng nh chnh tr. Ngi Hoa thay i bin thnh ngi Vit d dng hn. V qu trnh Vit ha ca h din ra trong i sng hng ngy, trong cc mn n, trong qun o mc, khi cn tr t, cha bnh, trong cch cho hi, i i, v lc cn cp th hng xm nh v hoc gip ln nhau. Cn nn vn minh ca ngi Hn c truyn sang cho ngi Vit qua sch v kh thm su vo cuc sng ngi dn bnh thng. Ngi Hoa di c sang nc ta c rt nhiu l do, t kinh t n vn ha, hi nhp vo x hi ngi Vit. Nhng nguyn nhn kinh t l yu t mnh nht, v d hiu nht. NG NHN DNG

47

48