Predstavljanje

Etničkih Manjina
u Medijima Kosova

n Politike predstavljanja
n Pripadnici srpske zajednice: “To nismo mi”
n Pripadnici ne-srpske manjinske zajednice: “Mi smo
zapostavljeni od izveštavanja o srpskoj zajednici”
1
“Ovaj projekat je finansiran preko granta Američke Ambasade u
Pristini. Mišljenja, stavovi i zaključci ili preporuke sadrzane ovde
pripadaju autoru(ima) i ne izrazavaju neophodno stavove State De-
partmenta.”
 Predstavljanje
Etničkih Manjina u
Medijima Kosova

Politike predstavljanja

Pripadnici srpske zajednice: “To nismo mi”

Pripadnici ne-srpske manjinske zajednice: “Mi

smo zapostavljeni od izveštavanja o srpskoj
zajednici”

Autori:
Leonard Ibrahimi, MA
Faton Pacolli, MA

Septembar, 2009

3
 O KIMP-u
Kosovski institut za politike i medije je već formiran; isti vrši istraživanja i analize koje
su organizovane u više od 12 programa, grupirana u dve tematike.

Istraživanje politika

Sa programima koji se zasnivaju na naučne kriterije, KIMP ima veliki potencijal

za proširenje debate u vezi politika i podrške demokratskom procesu izrade tih
programa. Istraživanja su zasnivana na: a) kvalitet - kroz primene unapređenih
praksi te oblasti i mogućnosti za njihovu naučnu raspravu o njima, i b) nezavisnosti
- realizovanja istraživanja bez uticaja i intervencija sa strane, predstavlja
fundamentalne vrednosti KIMP-a. Institut ima za cilj esencijalnu ulogu u tri faze
javne politike, posebno u određivanju agende – putem proširivanja opcija koje su
uzete u obzir od političkih čimbenika i osnov znanja za njihovo vrednovanje, kao
i fazu sprovođenja, služivši kao agent koji monitoriše sprovođenje deklarisanih
politika, ali kao i nezavisno telo koje ocenjuje korisnost i cenu tih politika.

Medijske studije

KIMP je jedina institucija te vrste sa domaćim stručnjacima, koji vrši istraživanja

u oblasti medija i komuniciranja. Tako da analiza sadržaja medijskih poruka i
izveštavanje nalaza (na primer, analiza tekstova medija za prikazivanje činjenica
o problematičnom predstavljanju “drugog”; analiza sadržaja medijskih poruka u
vezi kako iste predstavljaju realnost, ali i njihovu konsistenciju sa demokratskim
Design & Layout: praksama; i analizu uticaja medija u ličnom ponašanju i diskursu o raznim društvenim
trembelat pitanjima u vezi raznih društvenih pitanja) je ekskluzivnost KIMP-a.

© 2009 od Kosovskog instituta

za politike i medije.
Sva prava su rezervisana.

Tel: o38 739 692

Fax: o38 739 692

Web: www.kimp-ks.org

4
Sadržaj
Zahvalnosti ..................................................................................................................6
Skraćenice....................................................................................................................7
Sažetak.........................................................................................................................8
Uvod.............................................................................................................................9
Portetisanje etničkih manjina u novinama i glavnim vestima...................................11
Monitorisanje novina.............................................................................................12
Monitorisanje televizija..........................................................................................13
Audijencija etničkih manjina i njihove percepcije o kosovskim medijima...................14
Pripadnici srpske zajednice: “To nismo mi”........................................................14
Pripadnici ne-srpske zajednice: “Mi smo zapostavljeni od izveštavanja o srpskoj
zajednici”....................................................................................................................16
Zaključci i preporuke..................................................................................................18
Prilog: Metodologija istraživanja.................................................................................20
Bibliografija.................................................................................................................22

5
 Zahvalnosti
Mnoga lica su uključena u realizaciji ovog istraživanja; mi se svima zahvaljujemo .
Posebnu zahvalnost izražavamo g-đi Arta Demaj, g-đi Valbona Prekorogja, g-dinu
Husniji Beškoviću , g-dinu Nur Ceku, g-dinu Afrim Balaj, g-dinu Jonuz Rizvani, kao i
g-dinu Fatmir Ramajt, na pomoći i njihovim vrednim sugestijama u toku realizovanja
ovog projekta.

6
Skraćenice
GMG Grupa Medija Glasgow

RTK Radio Televizija Kosova

KTV Koha Vizioni

RTV21 Radio Televizija 21

AS Analiza Sadržaja

EU Evropska Unija

SAD Sjedinjene Američke Države

KIMP Kosovski Institut za Medije i Politike

7
 Sažetak
Ovo istraživanje je odgovor na zabrinutost građana o predstavljanju manjinskih
zajednica u kosovskim medijima. Na početku, na osnovu uzetih argumenata iz
međunarodnih studija objašnjava se da predstavljanje manjinskih zajednica i pitanja
koja se odnose na njih, u medijima, jednostavno nije predstavljanje realnosti, već
više su konstruktovane portetisanje i veoma selektivne, koje na jedan ili drugi način
formiraju naše percepcije o manjinskim zajednicama.

Tradicionalno, studije u oblasti medija & manjina su fokusirane uglavnom u sadržaju

poruka medija, analizirajući način predstavljanja etničkih manjina u medijima. I ovaj
studij se zasniva na takvoj metodologiji i pruža kvalitativnu i kvantitativnu analizu
sadržaja sedam dnevnih novina i glavnih edicija vesti tri nacionalnih televizija,
Ali ipak, ovo istraživanje ide još dalje i prezentuju rezultate istraživanja audijencije
– diskusije u fokus grupama i intervjue sa članovima etničkih manjina. Sve se to
realizuje u cilju pružanja objektivnih i realnih ocena etničkih manjina naspram medija
na Kosovu.

Rezultati analize sadržaja dokazuju da nema zlonamernih predstavljanja manjinskih

zajednica u kosovskim medijima. Šta više, ima snažnih činjenica koje sugerišu,
uopšte, da jezik pruženih informacija u pisanim i elektronskim medijima, koji se
referiše etničkim manjinama i pitanjima koja se na njih odnose, bio je neutralan. Sa
druge strane, iako analize sadržaja medijskih poruka nisu identifikovale neki dokaz
zlonamernog predstavljanja etničkih grupa članovi tih zajednica su nezadovoljni
načinom njihovog predstavljanja i pitanja koja se na njih odnose, od strane
kosovskih medija.

Zabrinutosti pripadnika srpske manjinske zajednice, koje se odnose na obične

informacije u vezi te manjinske zajednice predstavljaju se na iskrivljen način
istakavši klišee o njihovim vezama i vernosti prema Beogradu. Učesnici su kritikovali
činjenicu da diversitet mišljenja unutar srpske zajednice se ignoriše neprekidno. Oni
su istakli da u slučaju intervjua pripadnika ove zajednice u vezi određene teme, taj
intervju se prezentuje kao opšte mišljenje srpske zajednice.
A sa druge strane, etničke ne – srpske zajednice smatraju da najveći prostor
u glavnim vestima u nacionalnim televizijama se posvećuje srpskoj manjini
zapostavljajući na taj način ostale etničke manjine. Prema tome, pripadnici
ovih zajednica su izrazili ne zadovoljstvo zbog njihovog ne dostojanstvenog
predstavljanja u kosovskim medijima.

Kao zaključak, izveštaj ističe interesantne rezultate o predstavljanju etničkih manjina

u kosovskim medijima. Ti rezultati čine važnu osnovu za daljna istraživanja u vezi
portretizacije manjinskih zajednica u medijima. Tako da se u zadnjem delu ovog
izveštaja pružaju određen preporuke o politikama njihovog predstavljanja i njihova
primena bi pomogla da se kod manjinskih zajednica stvara utisak pripadnosti i
utisak pripadništva kosovskog društva.

8
 1 Glasgow Media
Grup-a (MDG)
je veoma jasno pred-
stavila snažni uticaj koji
imaju mediji u formiranju
stavova, verovanjima i
ponašanjima javnosti,
razvijajući postojeće
načine shvaćanja, ali i
izmenjujući postojeće
načine shvaćanja.
v (Izvor: Philo, str. 283 – 288)
Uvod
Istraživači u oblasti komuniciranja dugo vremena su se interesovali o načinu
predstavljanja etničkih manjina u medijima i uticaj tih predstavljanja na stavove
javnosti . Glasgow Media Grup-a (MDG) je veoma jasno predstavila snažni
uticaj koji imaju mediji u formiranju stavova, verovanjima i ponašanjima javnosti,
razvijajući postojeće načine shvaćanja, ali i izmenjujući postojeće načine shvaćanja
(Philo, str. 283 – 288).
Mediji su veoma efikasni u artikulisanju vrednosti i socio-političkih ideologija koje
nadvladaju u društvu. Neki autori čak sugerišu da manjinske grupe se redovno
isključuju i marginaliziraju, dok dominantna kultura postaje norma. Mediji imaju
moć da izaberu koji će imidž manjina dominirati u javnoj sferi, da bi uglavnom bilo
predstavljeno negativno obojeno, eliminirajući njihova pitanja iz oblasti debate
(Fleras & Kunz 2001, str. 22 – 43). Osim toga, studiji su istakli na videlo a mediji
mogu biti izuzetno efikasne u stvaranju straha od ’drugog’ u društvu putem primene
tendencioznih politika predstavljanja.
Sa druge strane, mediji mogu biti izuzetno uspešna i u pojačanju i subordiniranju
multi kulturnih vrednosti u društvu. Iste mogu pomoći u stvaranju osećaja
’pripadnosti’ osećaja uključivanje i pripadati delu društva. Husband (2000, str.
199 – 214) ističe ulogu medija u stvaranju multi etničke javne sfere gde razne etničke
grupe mogu osetiti da daju svoj doprinos društvu.
Važna analiza za politike predstavljanja i njohov uticaj na „zajednička shvatanja“ je
pružena od Hall (2003, str.2-19). On je argumentirao da je, predstavljanje jedna od
glavnih praktika koja promoviše (proizvodi) kulturu. Šta više, on ističe da stavovi
i mišljenja koja mi imamo prema ’drugima’, zavise od načina na koji se ’drugi’
predstavio nama u raznim medijskin formama. To znači da novinari konstruktuju
imidž o etničkim manjinima na osnovu predstavljanja – rečima koje se korista o
njima, reportažama koje se prikazuju o njima i vrednostima koje atribuiraju njima.
Prema tome, prezentacije medija mogu da utiču na stavove većine u odnosu na
etničke manjine. Negativne portetisanje etničkih grupa su povezane sa negativnim
stavovima prema njima, dok su pozitivne portetisanje praćene pozitivnim stavovima.
Mediji se predstavljaju kao bitan igrač u stvaranju stava javnosti prema zajednicama
9

2 Mediji imaju moć
da izaberu koji će
imidž manjina dominirati u
javnoj sferi, da bi uglavnom
bilo predstavljeno nega-
tivno obojeno, eliminirajući
njihova pitanja iz oblasti
debate.
v (Izvor: Fleras & Kunz
2001, str. 22 – 43)
3 Način prezen-
tovanja etničkih
manjina u medijima ima
važnu određujuću ulogu u
konstruktovanju njihovog
imidža i ka rezultat svega
toga i na stav većine
prema manjinama.
v (Izvor: Allen & Seaton
1999, str. 178 – 184)
10
(Van Dijk 2000, str. 33 – 55). U ovom kontekstu, vesti su posebno važne zbog
njihovog socijalnog funkcionisanja- konstrukcije realnosti za lica koja nisu bila
prisutna na mestu događaja (Schlesinger 1988, str. 43 – 45). Prema Gillespie (1995,
str. 22 – 49), žanr koji najviše utiče na opredeljenje stava većine prema manjinskim
zajednicama su vesti. Sa druge strane, vesti su veoma važne i za etničke manjine,
jer su naj praćeniji žanr i o kome se najviše diskutuje među njima.
U globalu, međunarodna istraživanja u vezi sa etničkim manjinama i medijima,
fokusirane su uglavnom na sadržaj političkih medijskih poruka, analizirajući način
prezentacije etničkih manjina u medijima. Nedostatak ovih studija je izostanak
znanja o percepcijama prema medijima, na primer ocena medija od same
audijencije etničkih manjina i njihovi stavovi prema medijima.
Ovaj izveštaj sa druge strane namerava da prevaziđe ovu slabost. Osim analize
sadržaja medijskih poruka, izveštaj obuhvata i diskusije u fokus grupama sa
članovima etničkih manjina. Kvalitetna analiza diskusija u fokus grupama je
veoma bitna za objašnjenje stavova manjinske audijencije o svojim percepcijama
za kosovske medije i načinu kako ti mediji izvršavaju o pitanjima koja se odnose
na etničke manjine ili kao što ocenjuje Kitzinger (2004, str. 167) ’sve teorije ili
istraživanja sa medijima su nepotpuna ako se isključuju audijencije’. Dok sa druge
strane, u cilju što dubljeg shvaćanja problema u istraživanju – na koji način se
predstavljaju etničke manjine u kosovskim medijima i razlozi takvog predstavljanja,
izvršeno je niz intervjua sa predstavnicima organizacija etničkih manjina .
Znači, upotrebljena je kombinacija kvantitativne i kvalitativne metode, kao i
razne tehnike u sakupljanju podataka kako bi imali sve obuhvatniji pregled u vezi
sa predstavljanjem etničkih manjina u kosovskim medijima. Ideja je bila da kroz
trostranost strategije studiji bude verniji i da prevaziđe nedostatke ili jednostranosti
koje se mogu pojaviti upotrebom samo jedne metode. Prema Jick (1979, str. 602
– 611), “trostranost ne samo da analizira dati problem sa raznih perspektiva, već i
povećava smisao pojavom novih pristupa”.
 4 Žanr koji najviše
utiče na opre-
Predstavljanje etničkih manjina u
deljenje stava većine
prema manjinskim zajed-
nicama su vesti; sa druge
novinama i glavnim vestima
strane, vesti su veoma
važne i za etničke manjine, Način kojim se predstavljaju etničke zajednice u medijima i njihovo učešće u
jer su naj praćeniji žanr i o vestima sa ostalim medijskim proizvodima smatraju se pokazateljom socijalnog
kome se najviše diskutuje
među njima. obuhvaćanja i njihove integracije u društvu. Sa druge strane, istraživači vrše studije
sadržaja medijskih poruka, u cilju pronalaženja predrasuda i polnih, rasnih i etničkih
v (Izvir: Gillespie 1995, str.
22 – 49)
stereotipa obično se fokusiraju na dva osnovna načela koje je identifikovao Clark
(1972, str. 22-31): poznavanje, ili kvantitativna prisutnost grupe intersa (u našem
slučaju, upoređivanje prisutnosti etničkih manjina sa njihovim predstavljanjem u
stanovništvu); i poštovanje ili način tretiranja ove grupe.

11
 Monitorisanje dnevne štampe

Monitorisanje dnevnih novina Koha Ditore, Express, Kosova Sot, Lajm, Epoka e Re,
Bota Sot, i Zëri je izvršeno za 12 nedelja , u periodu mart – maj 2009.

Novine koje su najviše tretirale pitanje manjina su: Koha Ditore (4.14%), Express
(4.05%) i Zëri (3.45%). Novine koje su manje pokrivale probleme etničkih manjina
su: Epoka e Re (2.43%), Lajm (2.27%), Bota Sot (1.99%), i Kosova Sot (1.93%).
U toku tih 12 nedelja monitorisanja konstatovalo se preko 98 % članaka ili vesti i
izveštaji , dok manje od 2% su bila mišljenja.

Nalazi monitorisanja pokazuju da etničke manjine koliko toliko su malo

prezentovane u štampanim medijima. Ali, ovaj nalaz snažno sugeriše da nema
zlonamernog predstavljanja. Tako da upotrebljeni jezik u 96% naslova/podnaslova i
91% tekstova je ocenjeno kao neutralno.

12
Monitorisanje nacionalnih televizija

Monitorisanje glavnih vesti u RTK (Radio Televizija Kosova ), KTV (Koha Vizion) i
RTV21 (Radio Televizija 21) je realizovano u šestonedeljnom periodu, april – maj
2009 . Monitorisanje je istaklo na videlo da su nacionalne televizije izveštavale više
o pitanjima etničkih manjina nego o pisanim medijima. Prema tome u glavnim
vestima RTK-a 8.4% izveštavanja su imali za temu etničke manjine i njihova pitanja
; u KTV 8.1% , dok u RTV21 samo 7.1% reportaže su se odnosile na etničke
manjine. Prosečno jedna reportaža je traja dve do tri minute.

Rezultati monitorisanja su pokazali da nacionalne televizije Kosova, osim

kvantitativnog predstavljanja etničkih manjina u centralnim vestima (priznavanje) su
se fokusirali i na tretman i status grupe manjina (poštovanje). Nacionalne televizije
su eliminisale zlonamerno prezentovanje i nedovoljno prezentovanje. Uopšte,
upotrebljeni jezik u reportažama o pitanjima etničkih manjina je bio neutralan.

13
 Audijencija etničkih manjina i njihove
percepcije o Kosovskim medijima
Istraživanja percepcija audijencije u raznim zemljama Evrope pokazuju da etničke
manjine globalno su nezadovoljne načinom njihovog predstavljanja u medijima.
Kod etničkih grupa raznih zemalja Evrope uključujući i Zemlje EU vlada osećaj
nedovoljnog i zlonamernog predstavljanja. Oni isto tako veruju da način na koji
mediji portretizuju manjine ima veoma važnu ulogu u stvaranju predrasuda i
negativnih stavova u odnosu na njih. (Tufte 2001, str. 33 – 48).

Imajući u obzir da nalazi raznih istraživanja o sadržajima medijskih tekstova

nastavljaju da dokazuju jednostranost i nedostatak objektivizma u predstavljanju
etničkih grupa, nije ni toliko iznenađujuće (Ross 2000, str. 133 – 148). U ovom
slučaju ovo je malo drugačije. Analiza sadržaja medijskih tekstova u ovom
istraživanju nije pronašla činjenice koje pokazuju zlonamerno predstavljanje manjina
u medijima. I uz to, etničke manjine su nezadovoljne sa načinom na koje kosovski
mediji predstavljaju njih i njihova pitanja. Čini se Poole (2001, str. 67 – 86), imao je
pravo kada je dokazao da percepcije etničkih manjina o medijima ne neophodno
odnose se na aktuelni sadržaj medija; u ovom smislu je potrebno da se analizira do
koje mere njihove žalbe se odnose na aktuleni sadržaj medija.

Članovi srpske zajednice : “To nismo mi”

Uopšteno kod pripadnika srpske etničke manjine je nadvladao osećaj razočarenja

zbog načina njihovog predstavljanja u kosovskim medijima. Većina učesnika u
diskusiji u fokus grupi izrazili su svoju zabrinutost da njihova etnička grupa skoro
se nikada ne predstavlja kako treba na TV vestima. Oni su bili sigurni da je njihovo
predstavljanje u medijima je obično zlonamerno predstavljanje rekavši da stereotipi i
klišei koji se odnose na veze i lojalnosti kosovskih Srba prema Beogradu. Jedan od
učesnika je istakao:

14
 Srpska etnička manjina nije dovoljno prezentovana i da su
stereotipi veoma prisutni u kosovskim medijima, a posebno
na glavnim vestima nacionalnih televizija. Mi smo zlonamerno
predstavljeni na najrazličitijim formama i načinima. U slučaju
Nije teško pronaći da analizirate određene reportaže koje se odnose na nas
izvore koji priznaju primetićete stereotipe generalizacije i izraziti nedostatak
lojalnost srpske
informacija koje u datom momentu potpuno bi promenile
zajednice prema
smisao reportaže. Nije teško pronaći izvore koji priznaju
Beogradu, ali ipak
lojalnost srpske zajednice prema Beogradu, ali ipak svi Srbi
svi Srbi Kosova
Kosova nisu lojalni prema Beogradu. Ima nas koji živimo ovde
nisu lojalni prema
i želimo da izgradimo našu budućnost ovde. Mi insistiramo
Beogradu. Ima
da nam se pruži mogućnost da izrazimo naša mišljenja i u
nas koji živimo
ovde i želimo da medijima.
izgradimo našu
budućnost ovde. Većina učesnika istraživanja su se izjasnili da se osećaju isključenim iz kosovskog
Mi insistiramo društva i ono što se predstavlja u medijima uopšte ne liči na multi kulturno društvo
da nam se pruži koje oni žele da vide. Uopšteno predstavnici srpske zajednice osećaju da se ne
mogućnost da tretiraju ozbiljno kao audijencija, pa čak ni kao članovi kosovskog društva. Nekoliko
izrazimo naša učesnika su priznali da su izgubili nadu u kosovske medije i ne veruju da se čine
mišljenja i u medi- dovoljna nastojanja da bi se pokazao diversitet. Jedan od njih je istakao:
jima.
Pripadnik srpske Mišljenja sam da bi trebalo da budemo jednaki građani u ovoj
manjine zemlji. Mora biti mnogo više informacija za srpsku manjina i o
pitanjima sa kojima smo preokupirani, posebno u centralnim
vestima televizije. Televizija mora da predstavlja multikulturno
društvo, a ne mono etničko društvo.

Drugi učesnik ovog istraživanja je istakao da kosovski mediji neprekidno stvaraju

pseudo realnost koja može imati teške posledice za kosovsko društvo.

Mediji, uopšte, prezentiraju etničke manjine kao ‘ostali’,

koristeći diskurs koji se zasniva na sindromu ‘mi’ protiv ‘njih’.

Neki učesnici fokus grupe veruju da predrasude u odnosu na srpsku etničku

manjinu se zasnivaju na nedostatku znanja o njihovim problemima i to je snažan
razlog zbog kojeg bi mediji trebali biti više fokusirani u pružanju informacija u cilju
poboljšanja i povećanja znanje kosovskih Albanaca o ovoj zajednici. Jedan od
učenika je potencirao sledeće:

15
 Ljudi imaju pogrešne ideje o nama, oni nas optužuju da
dobijamo plate iz Beograda. Oni zaboravljaju ta je to jedini
način za preživljavanje. Stepen nezaposlenosti je izuzetno
visok i veoma je teško da pripadnik ove zajednice pronađe
Mediji, uopšte,
neko radno mesto koje bi mu omogućilo izdržavanje svoje
prezentiraju
porodice.
etničke man-
jine kao ‘ostali’,
U toku diskusija o predstavljanju srpske manjine u vestima, učesnici istraživanja
koristeći diskurs
su se izjasnili još nezadovoljnijim. Njihova mišljenja o predstavljanju na televiziji
koji se zasniva
na sindromu ‘mi’ bila su različita od nalaza analize sadržaja medijskih tekstova. Čini se da je ovaj
protiv ‘njih’. stav posledica njihovog nezadovoljstva sa sadržajem glavnih vesti na televiziji i
sadržajem novinskih članaka, iz prošlosti. Nekoliko njih su potencirali da je “veoma
Pripadnik srpske
manjine teško da se izmeni mišljenje ljudi kada se jednom već formira”. Uopšte, učesnici
su dokazali da kosovski mediji izveštavaju o etničkoj srpskoj manjini samo kada se
tiču nemira raznim revoltima kao što su protesti u severnom delu Mitrovice protiv
nezavisnosti Kosova.

Učesnici su kritikovali činjenicu da je diversitet unutar etničke srpske manjine

potpuno ignorisan. Ima mnogo razlika u mišljenjima i stavovima srpske zajednice.
Mnogo njih odbijaju da se tretiraju kao homogena etnička grupa, jer kao što su neki
od njih rekli takve stvari ne postoje. Njihove uznemirenosti su se odnosile na tome
da ako pripadnik srpske zajednice daje intervju za određenu temu, njegove se izjave
predstavljaju kao mišljenje cele srpske zajednice.

Pripadnici ne-srpske etničke manjine: “Mi smo zapostavljeni

od izveštavanja o srpskoj manjinskoj zajednici”

Iako su pripadnici srpske manjine nezadovoljne načinom njihovog predstavljanja i

pitanja koja se na njih odnose, u kosovskim medijima, ostale manjinske zajednice,
kao što su: bošnjačka, turska, goranska, crnogorska i RAE su zabrinute, kao što su
istakli većina njih, “zbog ignorisanja od kosovskih medija”.

Učesnici u istraživanju koji pripadaju ovim manjinama smatraju da su glavne vesti

pune informacija o srpskoj manjini. Jedan od diskutanta je rekao:

16
 Da budeš pripadnik ne-srpske zajednice na Kosovu znači da
si potpuno isključen sa medija. Veoma je teško pronaći jednu
jedinu reportažu u glavnim edicijama vesti kosovskih televizija
o pripadnicima ne-srpske manjinske zajednice. Mediji ne
Veoma je teško vide nas, ustvari mi smo zasenjeni od izveštavanja o srpskoj
pronaći jednu manjini.
jedinu reportažu
u glavnim Učesnici pripadnici goranske zajednice bili su isto tako zabrinuti zbog nedovoljnog
edicijama vesti predstavljanja u glavnim vestima. Oni su istakli da im se to dešava i u širem
kosovskih tele- kontekstu kosovskog društva. Jedan od njih je istakao:
vizija o pripad-
nicima ne-srp- Goranci uopšte se ne predstavljaju u kosovskim medijima.
ske manjinske
zajednice. Mediji Šta više, predstavnici fokus grupe goranske etničke manjine su istakli da ne postoji
ni jedan jedini izveštaj o ekonomskim ostalim pitanjima sa kojima se suočava
ne vide nas,
opština Dragaš. Jedan pripadnik ove manjinske zajednice je istakao:
ustvari mi smo
zasenjeni od Svakog dana kupujem najmanje jednu novinu na albanskom
izveštavanja o jeziku i veruj te mi da od prošle godine nisam video nijedan
srpskoj manjini. jedini članak o goranskoj manjini. Još je razočaravajuće
Pripadnik bošnjačke da RTK, jedini javni servis mesecima nije imao nijednu
manjine informaciju o našoj zajednici. RTK je imala jednu vest o
penzioneru koji je apliciralo za penziju u Srbiju. Taj penzioner
je hteo dobiti svoju penziju iz Fonda u kom je doprineo za 38
godina i RTK ga je etiketira njega i sve gorance kao lojalne
prema Beogradu.

Goranci uopšte Uopšte učesnici istraživanja koji pripadaju ne – srpskoj manjinskoj zajednici bili
se ne predstav- su razočarani u kosovske medije. Oni su se osećali veoma loše zbog nedovoljnog
ljaju u kosovs- predstavljanja, ali i zbog zlonamernog predstavljanja koje se njima čini u medijima.
kim medijima. Pripadnici tih manjina osećali su se isključenima i to podstiče njih da razmišljaju da
Pripadnik goranske nisu pripadnici kosovskog društva.
manjine

17
 Zaključci i preporuke
Ovo istraživanje je imalo za cilj da utvrdi politike predstavljanja etničkih manjina u
kosovskim medijima. Tako da, studij kroz kvantitativne i kvalitativne metode je imao za
cilj: a) da analizira predrasude i klišee (na etničkim osnovama) u sadržajima medijskih
poruka fokusirajući se na dva glavna kriterijuma: priznavanju ili kvantitativna prisutnost
etničkih manjina upoređujući njihov broj sa opštim brojem stanovništva, i poštovanje
ili tretman te grupe; b) shvaćanje percepcija i mišljenja audijencije etničkih manjina o
njihovom predstavljanju u štampi i centralnim televizijskim vestima.

Ono što proizilazi iz ovog studija je uz samo činjenicu da analiza sadržaja medijskih
poruka nije otkrila neko zlonamerno predstavljanje etničkih manjina, manjine ipak su
nezadovoljne načinom njihovog predstavljanja u kosovskim medijima.

Nalazi monitorisanja štampe i televizije dokazuju da nema zlonamerno prezentovanje

manjinskih zajednica. Upotrebljeni jezik u vestima i reportažama koji se referiše ovim
zajednicama u globalu je ocenjeno neutralno.

Za razliku od toga, pripadnici etničkih manjina, deo ovog studija, žale se na načine na
koje kosovske medije predstavljaju njih i pitanja koja se na njih odnose. Učesnici fokus
grupa iz manjinske srpske zajednice držali su se stava da izveštavanje medija o njima je
zlonamerno predstavljanje koje se zasniva na klišeima i stereotipima o vezama i njihovoj
lojalnosti prema Beogradu. Oni su verovali da predrasude prema njima su posledica
nedostataka informacija o njihovim problemima i upravo zbog toga mediji moraju pružiti
dovoljne i kredibilne informacije o lokalnim Srbima u cilju poboljšanja znanja Albanaca
Kosova o toj zajednici.

Učesnici istraživanja kritikovali su činjenicu da diversitet u srpskoj zajednici potpuno se

ignoriše od strane medija. Oni su se žalili i kada pripadnik srpske zajednice daje intervju
o određenoj temi, njegova izjava se predstavlja kao mišljenje ili stav cele zajednice.

Sa druge strane, ne-srpske manjine su se žalile iz razloga, kao što su se izjasnile

zbog “ignorisanja koju kosovski mediji čine njima i pitanja koja se na njih odnose”.
Tako da učesnici istraživanja, pripadnici tih zajednica, bili su ubeđeni da u kosovskim
medijima dominira predstavljanje i prisustvo srpske manjine i pamte samo ograničen
broj slučajeva predstavljanja njihovih zajednica. Uopšte, oni su se osećali isključeni od
kosovskih medija. Ovo isključenje podstiče id da razmišljaju, da li su deo kosovskog
društva.

18
Preporuke

• Organizovanje seminara i obuke za novinare i lica koja se bave medijima o temi

politika predstavljanja.

• Mediji se trebaju fokusirati na promovisanje multikulturnog pristupa prema

centralnim vestima i da izbegavaju pristup koji kosovsko društvo predstavlja kao
mono ili bi kulturno društvo.

• Mediji moraju izveštavati o ponašanju određenih lica, a da ne povezuju to sa

njegovim etničkim poreklom.

• Eliminisanje generalizacija, znači da ako daje intervju pripadnik određene etničke

zajednice za određenu temu, te deklaracije moraju se javnosti predstaviti kao lično
mišljenje, ali ne i mišljenje cele zajednice.

• Mediji, posebno pisani, moraju razmatrati i uzeti u obzir vrednosti regrutovanja

novinara iz etničkih manjina, po raznim opštinama Kosova koji bi pružili dovoljne
informacije o pitanjima koja se odnose na njihovu etničku zajednicu.

• Nedostatak članaka koji pružaju detaljne informacije o određenom pitanju (eng.

feature story), u toku perioda monitorisanja, je pokazatelj nedovoljnog predstavljanja
etničkih manjina u medijima. Prema tome, fokusiranje na ove članke o manjinskim
zajednicama može da obrađuje i ostala pitanja u svojoj dubini i da omogući nekom
licu ili članovima određene etničke zajednice prostor za predstavljanje svojih viđenja
kako na jasniji i u potpunom smislu.

19
 Prilog
Metodologija istraživanja

Sa metodološkog aspekta studij se zasniva na kombinaciji kvalitativnih i

kvantitativnih pristupa, upotrebljene su te tehnike za sakupljanje podataka u cilju
pronalaženja detaljnog shvatanja u vezi sa načinom predstavljanja pitanja etničkih
manjina u kosovskim medijima. Prema tome istraživanje se zasnivalo na tri metode i
to: 1) analiza sadržaja medijskih poruka; 2) fokusne grupe; 3) intervjui. Obezbeđeni
podaci su statistički predstavljeni (upotrebom procenata) i putem citiranja koja daju
puniji smisao i stvaraju detaljne analize o problemu istraživanja.

Analiza sadržaja

Na početku istraživanja je izvršena analiza sadržaja (medijskih poruka) u cilju

sakupljanja deskriptivnih podataka o predstavljanju etničkih manjina i njihovih pitanja
u kosovskim medijima. Analiza sadržaja je kvantitativna metoda koja ima redovne i
jasne procedure otvorena je za razmatranje istraživanja gde tekstualni smisao može se
analizirati iz raznih uglova viđenja. Jedna je od retkih metoda koja se može upotrebiti
i u kvantitativnom i kvalitativnom aspektu i koja otvara široki horizont o metodološkim
mogućnostima (Hesse-Biber & Leavy 2006, str. 279). Prema Jensen (2002, str. 220)
kvantitativna analiza sadržaja je dizajnirana da bi pružila objašnjenje šta sadrži određeni
medijski tekst. Dok, Berelson (1952, str.18) definiše analizu sadržaja kao sistematsku
objektivnu tehniku istraživanja i kvantitativni opis jasnog sadržaja komuniciranja.

Fokus Grupe

U cilju sakupljanja detaljnih informacija o problemu istraživanja, realizovane je sedam

fokus grupa sa 35 učesnika. Normalno je, da uzorci metoda fokus grupa su mali,
rezultati se ne mogu generalizirati. Ipak, fokus grupe na široko su poštovana za
sakupljanje informacija koje mogu izostati sa statističkog studija i pružaju mogućnost
dubokog shvaćanja fenomena koji se studira (Lydecker in Quible 1998, str. 28 – 33).

Za obezbeđivanje dovoljnog obuhvaćanja žena i grupa manjinskih zajednica,

upotrebljena je kuotizirani uzorak. Rad na terenu se odvijao od 15. marta do 20.
jula 2009 godine. Grupe su izabrane na način kako bi se obuhvatile demokratske
karakteristike, životna dob, pol i zanimanje unutar etničkih kosovskih manjina. Kasnije

20
lica su izabrana na osnovu njihove spremnosti za učešće gde su popunjene prethodno
određene kuote.

Quota sampling design was used to ensure inclusion of adequate number of woman
and minority groups; and, the field work was conducted from 15 March to 20 July 2009.
The groups were selected to cover also a range of demographics such as age and class
within Kosovar ethnic minorities. The core idea is that people were selected for study on
the grounds that they were available, convenient to access and prepared to participate.

Intervju

Intervju kao kvalitativna metoda je korišćenja u cilju sakupljanja detaljnih informacija

u vezi pitanja o kojoj se vrši istraživanje. Ova metoda pruža mogućnosti obrađivanja i
dubokog razumevanja mišljenja stručnjaka o određenim temama. Prema Hesse-Biber
& Leavy (2006, str. 119) intervjui su proces stvaranja smisla koji imaju za cilj stvaranja
odnosa između anketara i anketiranog...Iste se mogu upotrebiti za sakupljanje opisnih
i objašnjavajućih podataka. Kvalitativni intervju je dizajniran kako bi ušao u dubinu
informacije i znanja (Jonson, 2002, str. 104). Šta više, intervju se može upotrebiti u
kombinaciji sa ostalim metodama, a posebno sa metodama fokus grupa.

U tom kontekstu je razvijen niz intervjuisanja (pola strukturisanih) koja podstiču aktivni
razgovor. Glavne prednosti takvih intervjua su: korisne su za postizanje detaljnih
rezultata o ličnim utiscima, percepcijama i mišljenjima; pružaju više prostora za
postavljanje detaljnijih pitanja i obično postižu visok stepen jasnih odgovora gde se dvo
smisao može razjasniti.

Trostranost (upotreba dve ili više metoda)

Istraživanje se zasniva na tri metode: a) analiza sadržaja medijskih poruka – rezultati

su predstavljani na statistički način, upotrebom procenata koji pružaju statističko i
kvalitetno objašnjenje istraženog problema; b) fokus grupe- rezultati su predstavljeni
u obliku citata uz ideju da se pruži detaljna detaljna i celovita analiza o fenomenu
predmeta istraživanja; i c) intervju - rezultati su predstavljeni u obliku citata i imali su za
cilj pružanje potpunih objašnjenja o istraživanoj pojavi. Ovo istraživanje se zasnivalo
na kombinaciji kvalitativnih i kvantitativnih metoda, jer prema Yauch & Steudel (2003,
str. 465 – 481), trostranost upotreba dve ili više metoda proizvodi snažnije rezultate od
onih koji proizilaze upotrebom jedne jedine metode, što znači da što se više metoda
upotrebljavaju rezultati će biti snažniji.

21
 Bibliography
Allen, T. & Seaton, J., 1999,
1
The Media of Conflict, Zed Bo, London.

Berelson, B., 1952, Content Analysis in Communication Research,

2
Free Press Glencoe.

Clark, C.C., 1972, ‘Race, Identification and Television Violence’, in Television and Social Behavior, Television’s
3
Effects, eds. G.A. Comstock, E.A. Rubenstein & J.P. Murray, U.S. Government Printing Office, Washington, DC.

Fleras, A., & J. Kunz., 2001, Media and Minorities: Representing Diversity in a Multicultural Canada, Thompson
4 Educational Publishing Inc, Toronto.

Gillespie, M., 1995, Television, Ethnicity and Cultural Change,

5 Routledge, London.

Gunter, B., 2002, ‘The Quantitative Research Process’, in A Handbook of Media and Communication Research:
6 Qualitative and Quantitative Methodologies, ed. K. B. Jensen, Routledge, London.

Hall, S., 2003, Representation: Cultural Representations and Signifying Practices,

7
SAGE Publication, London.

Hesse-Biber, SH. N. & Leavy, P., 2006, The Practice of Qualitative Research,
8 SAGE Publication, Thousand Oaks.

Husband, C., 2000, ‘Media and the Public Sphere in Multi-Ethnic Societies’, in Ethnic Minorities and the Media,
9 ed. S. Cottle, Open University Press, Buckingham.

Jick, T. D., 1979, ‘Mixing Qualitative and Quantitative Methods: Triangulation in Action’, Administrative Science
10 Quarterly, Vol. 24, pp. 602-611.

Jonson, J. M., 2002, ‘In Depth Interviewing’, in Handbook of Interview Research: Context and Method, eds. J. F.
11 Gubrium & J. A. Holstein, SAGE Publication, Thousand Oaks.

Kellner, D., 1995, ‘Cultural Studies, Multiculturalism and Media Culture’, in Gender, Race and Class in Media, eds.
12 G. Dines & J. Hume, Sage, Thousand Oakes.

Kitzinger, J., 2004, ‘Audience and Readership Research’, in The Sage Handbook of Media Studies, eds. Downing,
13
J.D.H. et al., Sage, Thousand Oaks.

14 Philo, G., 1999, ‘Conclusions on Media Audiences and Message Reception’ in Message Received: Glasgow Media
Group Research 1993-1998, ed. G. Philo Addison Wesley Longman, Essex.

Poole, E., 2001, ‘Interpreting Islam: British Muslims and the British Press’, in Black Marks: Minority Ethnic
15
Audiences and Media, eds. Ross, K. & Playdon, P. Ashgate, Aldershot.

Ross, K., 2000, ‘In whose Image? TV Criticism and Black Minority Viewers’, in Ethnic Minorities and the Media, ed.
16
S. Cottle, Open University Press, Buckingham.

Schlesinger, P., 1998, Putting ‘Reality’ Together,

17 Routledge, London.

Tufte, T., 2001, ‘Minority Youth, Media Uses and Identity Struggle: The Role of the Media in the Production of
18
Locality’, in Black Marks: Minority Ethnic Audiences and Media, eds. Ross, K. & Playdon, P. Ashgate, Aldershot.

19 Van Dijk, T. A., 2000, ‘New(s) Racism: A Discourse Analytical Approach’, in Ethnic Minorities and the Media, ed. S.
Cottle, Open University Press, Buckingham.

Yauch, C. & Steudel, H., 2003, ‘Complementary Use of Qualitative and Quantitative Cultural Assessment Methods’,
20
Organizational Research Methods, Vol. 6, pp. 465 – 481

22
23
© 2oo9 by the Kosovar Institute for Media and Policy. All rights reserved.

Tel: o38 739 692

Fax: o38 739 692
Web: www.kimp-ks.org