Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Temat wiczenia:

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

Instytut Podstaw Elektrotechniki i Elektrotechnologii -

Zakad Elektrotechniki Teoretycznej

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

1. Cel i zakres wiczenia.

Poznanie zjawisk wystpujcych w obwodzie zoonym z szeregowo poczonych elementw RLC zasilanych ze rda napicia sinusoidalnie zmiennego. Wyznaczenie spadkw napi na poszczeglnych elementach obwodu dla rnych czstotliwoci sygnau zasilajcego. Sprawdzenie zachowania si szeregowego obwodu RLC w czasie zasilania go napiciem o czstotliwoci rezonansowej

2. Wstp teoretyczny.
Na rys.1 przedstawiono schemat obwodu zoonego z szeregowo poczonych elementw RLC. Obwd jest zasilany ze rda sinusoidalnej SEM.

e ( t ) = 2E sin (t + )
ktr przedstawia si w postaci symbolicznej

(1)

E = Ee j
I R UR E L UL UC C

(2)

Rys.1 Schemat szeregowego obwodu rezonansowego.

Prd pyncy w tym obwodzie w wyniku dziaania SEM:

E E I= = = Z R + j L j 1C

Ee j R + ( L
2
1

1 C

(3)

gdzie: R - jest to rezystancja obwodu, L - reaktancja indukcyjna,

- reaktancja pojemnociowa.

Modu impedancji szeregowego obwodu RLC jest opisany zalenoci:

Z = R 2 + ( L 1 C)

(4)

-2-

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Argument impedancji:

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

= arctg

L 1C
R

(5)

Graficznie impedancj szeregowego obwodu RLC mona pokaza w postaci trjkta (rys. 2.)
Im

-jXC jXL Z

Re

Rys.2 Wykres impedancji szeregowego obwodu RLC.

Przebieg czasowy prdu pyncego w obwodzie:

i ( t ) = 2I sin (t + )
przy czym I jest to warto skuteczna prdu i wynosi:

(6)

I=
2

E R + ( L
1 2 C

(7)

Zaleno (7) nazywa si rwnaniem krzywej rezonansowej szeregowego obwodu RLC, natomiast zaleno (5) rwnaniem charakterystyki fazowej. Na rys.3 przedstawiono wykres zmian moduu natenia prdu I w funkcji czstotliwoci napicia zasilajcego.
I E R

f0

Rys.3 Charakterystyka rezonansowa - I = I ( f )

-3-

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

Pyncy w obwodzie prd wywouje na poszczeglnych elementach spadki napi

U R = RI = E

R j( ) e Z

(8)
2

U L = j LI =
UC =

L E
Z

j +

(9) (10)

1 E j( 2) I= e CZ jC

Na rys. 4 przedstawiono wykres wskazowy wielkoci elektrycznych wystpujcych w szeregowym obwodzie rezonansowym.
Im UL

UC

UR I Re

Rys.4 Wykres wskazowy napi i prdu

Istnieje taka warto czstotliwoci f, dla ktrej cakowita reaktancja obwodu przedstawionego na rys. 1 jest rwna zeru. Czstotliwo, dla ktrej cz urojona impedancji obwodu jest rwna zeru, nazywa si czstotliwoci rezonansow. Jej warto wyznaczy mona z zalenoci:

f0 =
Z

1 2 LC
900

(11)

00

-900
f0 f

f0

Rys.5 Zaleno moduu impedancji od czstotliwoci.

Rys.6 Charakterystyka fazowa obwodu.

-4-

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

Zgodnie ze wzorami (4) i (5) warto impedancji zaley od czstotliwoci napicia zasilajcego. Na rys.5 przedstawiono zaleno moduu impedancji oraz na rys.6 - zaleno argumentu impedancji szeregowego obwodu RLC od czstotliwoci. W szczeglnym wypadku, gdy obwd jest zasilany napiciem o czstotliwoci rezonansowej (obwd jest w stanie rezonansu), impedancja jest rwna rezystancji tego obwodu, czyli obwd ma charakter czysto rezystancyjny.

Z0 = R
Prd w obwodzie uzyskuje w stanie rezonansu warto maksymaln:

(12)

I0 =

E R

(13)

Moduy napi na poszczeglnych elementach obwodu s rwne:

U R0 = E U L0 = E

(14) (15) (16)

0 L
R 1 0 CR

U C0 = U L0 = E

Rysunek 7 ilustruje zmiany napi na poszczeglnych elementach obwodu, w zalenoci od czstotliwoci SEM.
U QE

UC

UL

E UR

f0

Rys.7 Napicia na poszczeglnych elementach obwodu, w zalenoci od czstotliwoci

-5-

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

Naley zauway, e maksymalne wartoci spadkw napi na indukcyjnoci UL. i pojemnoci UC wystpuj przy innej czstotliwoci ni czstotliwo rezonansowa. Sumaryczny spadek napicia na elementach L i C otrzymuje si odejmujc od napicia zasilajcego E warto spadku napicia na rezystancji UR. Poniewa w stanie rezonansu, warto reaktancji indukcyjnej obwodu jest rwna reaktancji pojemnociowej, modu napicia na indukcyjnoci jest rwny moduowi napicia na pojemnoci. W stanie rezonansu, prd pyncy w obwodzie jest w fazie z napiciem zasilajcym Wykres wskazowy napi i prdu dla obwodu w stanie rezonansu przedstawia rys.8.
Im UL

E=UR

UC I Re

Rys.8 Wykres wskazowy napi i prdu w stanie rezonansu.

Wielkoci charakterystyczn dla obwodu rezonansowego jest wspczynnik dobroci obwodu. Jest to stosunek reaktancji indukcyjnej lub pojemnociowej w stanie rezonansu do rezystancji obwodu:

Q=

0 L
R

1 1 L = 0 CR R C

(17)

Znajc warto wspczynnika dobroci obwodu Q mona wyznaczy warto napicia na indukcyjnoci i pojemnoci w stanie rezonansu:

U L0 = U C0 = QE =

1 L E R C

(18)

Dobro mona rwnie definiowa take jako stosunek odpowiednich mocy np.:

Q=

QL QC = P P

(19)

-6-

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

I Q1<Q2<Q3 Q1 Q2 Q3 f0 f

Rys.9 Przebieg charakterystyki rezonansowej w zalenoci od dobroci ukadu

Q3 Q1

Q2

Q1<Q2<Q3 f0 f

Rys.10 Przebieg charakterystyki fazowej w zalenoci od dobroci ukadu

Jak wynika z rys.9 i rys.10 wraz z powikszaniem dobroci krzywe rezonansowe staj si bardziej strome w otoczeniu czstotliwoci rezonansowej. Charakterystyki fazowe natomiast maj w otoczeniu tego punktu wiksze nachylenie. Przesunicie fazy pomidzy SEM a prdem dy do wartoci -/2 dla f < f0 i do +/2 dla f > f0 . Oznacza to, e charakter obwodu jest pojemnociowy dla czstotliwoci mniejszych od rezonansowej, a indukcyjny dla czstotliwoci wikszych. Szerokoci pasma obwodu rezonansowego f nazywa si rnic dwch czstotliwoci, dla ktrych wielko elektryczna analizowana w obwodzie rezonansowym (prd, napicie itd.) maleje do wartoci 1 wartoci tej wielkoci w rezonansie (maleje o 3 dB).
2

f = f 2 f1

(20)

Szeroko pasma przenoszenia mona wyznaczy take znajc warto czstotliwoci rezonansowej i dobroci obwodu:

f =

f0 Q

(21)

-7-

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

Dokadne wartoci czstotliwoci granicznych mona otrzyma na podstawie zalenoci:

f1 ,2 =

R 1 R 1 + + 4 L 2 2L LC

(22)

atwo wykaza, e dla dobroci Q > 10, bd wyznaczania czstotliwoci granicznych (22) nie przekracza 0.15%. Uproszczony - graficzny sposb wyznaczania czstotliwoci granicznych pokazano na rys. 11 i rys.12. Czstotliwoci graniczne mona wyznaczy korzystajc wprost z definicji szerokoci pasma obwodu rezonansowego (20). Wwczas przy czstotliwoci SEM rwnej czstotliwoci granicznej f1 lub f2, przesunicie fazowe pomidzy napiciem zasilajcym a prdem pyncym w obwodzie jest rwne 45o (rys. 12).
I Imax
I max 2

0 dB -3 dB

f1 f0 f2

Rys. 11 Wyznaczanie graficzne czstotliwoci granicznych na podstawie charakterystyki rezonansowej.

450 00 -450

f1 f0 f2

Rys. 12 Wyznaczanie graficzne czstotliwoci granicznych na podstawie charakterystyki fazowej.

-8-

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

Jeeli przez obwd rezonansowy przepywa prd sinusoidalny (6), w rezystancji obwodu wydzielana jest moc chwilowa

p ( t ) = 2RI 2 sin2 (t )
Energia tracona w rezystancji w okresie T

(23)

WT = PT
Energia pola elektrycznego i magnetycznego

(24)

1 2 2 WC = CuC cos 2 (t ) ( t ) = CU C 2 WL = 1 2 Li ( t ) = L I 2 sin 2 (t ) 2

(25) (26)

Energie te w stanie rezonansu (tj. dla f = f0 ) mona zapisa wykorzystujc (13) i (18)

WC max ( t ) = C ( EQ ) cos 2 (0t )

E WL max ( t ) = L sin2 (0 t ) R
std
2 2

(27) (28)

E W = WL max ( t ) + WC max ( t ) = L = const R

(29)

A zatem cakowita energia zmagazynowana w polach elektrycznym i magnetycznym jest w stanie rezonansu niezalena od czasu. Energi t mona take powiza z dobroci obwodu, wykorzystujc nastpujc zaleno

E L W L0 Q R = = = 2 WT R2 2 E R T R

(30)

-9-

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

UWAGA ! Punkty programu oznaczone gwiazdk naley wykona w ramach przygotowa do laboratorium.

3. Program wiczenia
1*. Zaprojektowa i narysowa schemat laboratoryjnego obwodu elektrycznego do badania zjawiska rezonansu szeregowego. Obwd musi zawiera szeregow ga RLC, oraz by zasilany z generatora sygnau sinusoidalnie zmiennego o regulowanej czstotliwoci napicia. Obwd powinien zawiera oscyloskop z funkcj XY uatwiajcy wyznaczenie czstotliwoci rezonansowej. Pierwszy kana oscyloskopu mierzy napicie zasilajce a drugi prd w gazi (proporcjonalny do spadku napicia na R ). Naley take uwzgldni woltomierz do pomiaru wartoci napi oraz amperomierz do pomiaru cakowitego prdu pyncego w obwodzie. ( Ukad naley zaprojektowa w taki sposb aby masa generatora oraz masy obu kanaw oscyloskopu miay ten sam potencja !!! ) .

Schemat ukad rezonansu szeregowego.

2*. Napisz odpowiednie wyraenie, ktre pozwoli Ci obliczy czstotliwo rezonansow f0 dla danych wartoci elementw L i C.

f0 =

3. W eksperymencie tym bdziesz stosowa cewki o rdzeniu powietrznym. Napisz warto indukcyjnoci wasnej cewki L, ktrej bdziesz uywa.

L=

4. Przekszta wzr na czstotliwo rezonansow f0 w celu obliczenia wartoci pojemnoci w obwodzie C dla zadanej czstotliwoci rezonansowej f0 = 3275 Hz.

C=

- 10 -

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

5*. Wyboru wartoci rezystancji R musisz dokona pamitajc, e modu impedancji szeregowego obwodu RLC, w rezonansie ma najmniejsz warto i jest rwny cakowitej rezystancji obwodu. Pamitaj, e rezystancja ta ogranicza prd pobierany z generatora. Zbyt maa warto rezystancji moe powodowa przecienie zasilania. Jednak maa warto rezystancji daje korzystny, duy wspczynnik dobroci obwodu szeregowego. Dlatego przy doborze wartoci rezystancji musisz dokona pewnego kompromisu. Napisz odpowiedni wzr do obliczenia wspczynnika dobroci Q.

Q=

6. Przekszta powyszy wzr, tak aby mona byo obliczy rezystancj R przy zaoonym wspczynniku dobroci obwodu Q = 1.5.

R=

7. Naley zaokrgli obliczon warto rezystancji R do najbliszego 1 k i ustawi t warto na opornicy dekadowej. Na dekadowej pojemnoci ustaw warto C obliczon wczeniej (pkt.4). Stosujc wybrane elementy i przyrzdy pomiarowe pocz obwd zgodnie ze schematem w (pkt.1).

8. Wykonaj pomiary charakterystyki czstotliwociowej ukadu. Utrzymujc sta warto napicia generatora U = 6V (skuteczne), mierz warto prdu I oraz napi na elementach L i C dla rnych wartoci czstotliwoci napicia zasilajcego. Zanotuj wyniki w poniszej tabeli. Charakterystyka powinna zawiera minimum 20 punktw pomiarowych, przy czym (ze wzgldu na du stromo przebiegu w stanach bliskich rezonansowi) im czstotliwo napicia jest blisza f0 to odlego midzy punktami pomiarowymi na skali czstotliwoci powinna by mniejsza.

f UC UL I

kHz V V mA

- 11 -

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

f UC UL I

kHz V V mA

9. Jest kilka sposobw znajdowania dokadnej wartoci czstotliwoci rezonansowej f0. Jeden z nich polega na porwnaniu prdu obwodu z napiciem zasilajcym. W stanie rezonansu prd jest w fazie z napiciem. Uyj oscyloskopu wczonego do obwodu jak na schemacie.(w pkt.1). Do dwch kanaw pomiarowych oscyloskopu doprowad prd obwodu i napicie zasilajce. Oscyloskop przecz w tryb pracy X-Y. Wwczas na ekranie dla "nierezonansowych" czstotliwoci trajektoria bdzie miaa ksztat elipsy, natomiast dla czstotliwoci rezonansowej bdzie lini prost.

10. Reguluj czstotliwo a do osignicia rezonansu, co stwierdzisz na podstawie ksztatu trajektorii na ekranie oscyloskopu ( linia prosta ). Zmierz napicia na wszystkich elementach obwodu oraz prd rezonansowy. Wstaw zmierzone wartoci do poniszej tej tabeli.

f kHz

U V

UR V

UC V

UL V

I mA

11. Przy staej wartoci napicia zasilajcego U = 6V, regulujc czstotliwo generatora i obserwujc zmiany napicia na elementach L i C znajd czstotliwoci, przy ktrych napicia te UC, UL uzyskuj wartoci maksymalne. Zapisz otrzymane wyniki w poniszej tabeli. Porwnaj otrzymane napicia z wartoci napicia zasilajcego. Skomentuj otrzymane wyniki.

- 12 -

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

f kHz UCmax V

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

f kHz ULmax V

12. Opisz osie wykresu w odpowiedniej skali. Narysuj charakterystyki rezonansowe, wartoci napi na poszczeglnych elementach obwodu UC, UL i prdu I w funkcji czstotliwoci.

Charakterystyki rezonansowe obwodu szeregowego RLC.

- 13 -

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

13*. Podaj wyraenie stosowane do obliczenia prdu odpowiadajcego punktom poowy mocy i oblicz t warto.

I1/2P

14. Narysuj na wykresie prdu w funkcji czstotliwoci (pkt.12), poziom lini odpowiadajc obliczonemu prdowi poowy mocy I1/2P i wyznacz graficznie czstotliwoci graniczne pasma przepuszczania. Wpisz wartoci tych czstotliwoci do tabeli.

f1 Hz

f2 Hz

15. Wykorzystujc czstotliwoci graniczne f1, f2 (odczytane z charakterystyki rezonansowej) oblicz szeroko pasma przepuszczania.

f =

16. Wykorzystujc czstotliwo rezonansow oraz czstotliwoci graniczne oblicz wspczynnik dobroci obwodu.

Q=

17. Korzystajc z prawa Ohma, oblicz cakowit rezystancj R0 szeregowego obwodu RLC bdcego w stanie rezonansu.

R0 =

18. Wykorzystujc obliczon, cakowit rezystancj obwodu R0, w stanie rezonansu oblicz jeszcze raz wspczynnik dobroci Q w celu sprawdzenia jego wartoci. ( Obliczenia wykonaj dla indukcyjnoci)

QL =

19. Odnoszc si do rezystancji obwodu R0 w stanie rezonansu okrel rezystancj rzeczywistej cewki indukcyjnej w stanie rezonansu RL0

RL0 =

- 14 -

Laboratorium Podstaw Elektrotechniki

Badanie szeregowego ukadu RLC przy wymuszeniu sinusoidalnym

RL RL0

20. Zmierz warto rezystancji cewki gdy przepywa przez ni prd stay RL (np. stosujc omomierz). Porwnaj rezystancj RL cewki otrzyman podczas przepywu prdu staego z RL0 obliczon dla prdu rezonansowego. Krtko skomentuj rnice, jeli s one ewidentne.

21. Dla dowolnej czstotliwoci wikszej od rezonansowej i mniejszej od rezonansowej wykonaj wykresy wektorowe prdu i napi w odpowiedniej skali. Zauwa jaki wpyw ma czstotliwo przebiegu zasilajcego na warto impedancji zespolonej badanego ukadu.

Wykresy wektorowe

22. wiczenie laboratoryjne naley zakoczy sprawdzeniem poprawnoci otrzymanych wynikw pomiarowych, uzupeni protok o dane, ktre bd niezbdne do poprawnego wykonania sprawozdania.

- 15 -