Rik Smies 20-01-2014

Waarde en Zingeving
Dossier
Waarde en Zingeving
Rik Smies
Lesverslagen
In de eerste week was ik ziek, dus ik ben niet bij de les geweest. Toch werd
gevraagd om iets te schrijven over wat ik van het vak verwacht, wat ik al weet van
Filosofie, of hoe het mij zou kunnen helpen in de studie die ik doe. Mijn naam is Rik
mies en ik doe de opleiding !ocent "eeldende #unst in Tilburg. $oor deze Minor
had ik eigenlijk nog geen beeld van het vak waarde en zingeving. Ik had al wel een
beetje ervaring met filosofie.
$roeger toen ik een heel stuk jonger was, heb ik een boek gelezen over filosofie. !e
wereld van ofie heette het boek, geschreven door %ostein &aarder. 'et is een
makkelijk geschreven boek en gaat in vogelvlucht door de geschiedenis van de
filosofie heen. (lle belangrijke filosofen komen even aan bod in het boek. Ik vond het
altijd al heel interessant. "en ook al heel mijn leven veel aan het nadenken, maar
echte kennis over het vak ontbreekt.
)p mijn vorige studie heb ik wel een hele periode ethiek gehad en dit vond ik ook
bijzonder interessant. $erschillende ethische dilemma*s kwamen toen aan bod. Ik
hoop dat deze minor mij nog meer kennis geeft over het vak en me nog meer
wijsheid geeft over hoe ik in het leven sta. !it klinkt misschien een beetje abstract,
maar ik denk dat het velen nadenken, praten en leren over belangrijke vraagstukken
mij een bepaalde richting geeft om mijn eigen leven naar te sturen en mijn werk als
autonome kunstenaar. +ellicht helpt het me later ook bij mijn baan als docent, zodat
ik de kinderen toch iets bij kan brengen over het leven of op zijn minst kan laten
nadenken en hun eigen mening kunnen laten formuleren. #ortom ik was zeer
benieuwd naar wat deze minor me ging brengen.
!it bovengaande stukje heb ik aan het begin van de minor geschreven. ,u schrijf ik
dit stuk tegen het einde van de minor. !e laatste week is net achter de rug en ik
moet zeggen dat ik met veel plezier terugkijk op
deze minor. Ik heb erg veel geleerd en de klas
was erg gezellig. $eel verschillende mensen en
studie achtergronden waardoor we een hele
diverse groep hadden. Iedereen komt wel met
dezelfde insteek naar de lessen, veel interesse
voor het onderwerp en een passie voor diepe
discussies met elkaar. )ok heb ik een aantal
boeken gelezen. ,amelijk die van -aul $erhaege.
Identiteit. /n van #ierkengaard. $rees en beven.
(llebei de boeken waren interessant op hun eigen
manier.
'et boek van -aul $erhaege gaat over hoe de
identiteit van mensen wordt gevormd. 0o zijn er
verschillende factoren van invloed op de
ontwikkeling van de identiteit. %e culturele
achtergrond, je opvoeding, de mensen om je heen
maar ook je karakter. $erhaeghe bespreekt in zijn
boek eigenlijk alle facetten van de vorming van de
identiteit van de mens. +at ik zo goed vind aan $erhaeghe is dat hij duidelijk alle
standpunten en idee1n vanuit de wetenschap en de filosofie naar voren brengt. 'ij
geeft zo de ruimte aan de lezer om zijn of haar eigen mening te vormen. 'ij
bespreekt de vorming van de identiteit in de breedste zin van het woord. 0o
bespreekt hij bijvoorbeeld de omgevingsfactoren die van een grote rol zijn in de
vorming van onze identiteit, maar hij legt ook bepaalde connecties met de
dierenwereld. -rimaten en mensen, hoeveel die nou verschillen of overeenkomen.
(lle omgevingsfactoren spelen een rol. 0o bijvoorbeeld uit welk milieu je komt, wie je
ouders zijn, genetische achtergronden en culturele achtergronden .
2ater in dit dossier komt het onderwerp
identiteit nog meer aan bod. $rees en
"even was een stuk moeilijker.
#ierkengaard begint zijn boek met het
verhaal van (braham die opdracht krijgt
van god om zijn zoon te offeren. 'et
boek heeft als thema geloof. 'oe geloof
het ethische kan overstijgen. &eloof in
de breedste zin van het woord. 'oewel
#ierkengaard sterk gelovig is, probeert
hij de lezer niet te overtuigen. &eloof
kan volgens hem veel meer zijn. 'et
absolute goede of de liefde. 'et boek
was erg moeilijk te begrijpen, maar
samen met ons groepje hebben we er
over gepraat en kwamen we samen tot
verschillende betekenissen en inzichten.
Ter voorbereiding op les 3 werd ons gevraagd de tekst van %oke 'ermsen te lezen.
&enaamd 4+aar blijft de tijd5* !e tekst gaat over de gehaaste manier van leven die
mensen vandaag de dag bezitten. Men lijkt wel bang te zijn voor de vrije tijd, want
gebeld, gemaild worden en bezig blijven lijkt een s6noniem voor een succesvol
bestaan. !e maatschappij van vandaag de dag gaat over zoveel mogelijk
consumeren en het alsmaar groeiende kapitalisme.
!e belangrijkste zinnen in deze tekst zijn denk ik. 4!e economie regeert de tijd, en
belangrijker nog, onze eigen tijdservaring* 'iermee word denk ik bedoelt, het
constante streven naar succes, welvaart en consumeren houdt ons mensen constant
bezig. +e nemen geen tijd om rustig niks te doen en te genieten van de kleinere
dingen. /r is een constante druk om te presteren mede dankzij de buitenwereld en
langzaam sluipt dit in ons eigen geweten en denken. Ik denk dat er ook niet zo veel
meer aan te veranderen valt.
!e wereld veranderd en als je het vergelijkt met de vorige generatie heeft onze
samenleving een erg gehaaste mentaliteit. Ik denk dat dit ook mede verantwoordelijk
is door de social7media en de smartphones. )veral zijn we bereikbaar. 0aken die
normaal gesproken op het werk aan bod kwamen of op school, komen nu ook
langzaam maar zeker je eigen huis binnen. %e kan jezelf af vragen of dit een goede
ontwikkeling is. Ik denk van niet.
,iet alleen op kleine persoonlijke schaal is de ontwikkeling van de technologie vaak
negatief, maar wat dacht je van de globale schaal. 8it een artikel van %os de Mul
haal ik bijvoorbeeld het volgende.
Een en ander heeft geleid tot de informatisering van het wereldbeeld. Niet alleen door de
massale aanwezigheid van computers maar ook doordat ze sterk het leven van individuen
en de processen in organisaties benvloeden. Ze scheppen een heel nieuw
handelingsrepertoire, nieuwe ziektes, nieuwe milieuproblemen, nieuwe vormen van
oorlogsvoering, nieuwe vormen van ontspanning, en ga zo maar door.
1
"ij de lessen van ,iek hebben we het hier ook uitvoerig over gehad. !e negatieve
effecten van de groeiende technologie op de grote schaal zijn zeker relevant. (ls we
het hebben over wat de groeiende technologie met ons als individu doet. Moeten we
deze drastische gevolgen zeker niet over het hoofd zien. !e vraag is echter, kunnen
we er nog iets aan doen. Ik denk van niet.
'et socratisch gesprek was in les 3 aan de orde. In de eerste les kregen we al een
korte introductie met wat het socratisch gesprek nu precies inhoudt. +e leerde hoe
het socratisch gesprek tot stand komt en mochten uiteindelijk zelf een poging wagen.
Het ocratisch gesprek vraagt een serieuze inspanning van de wil. !eelnemers worden
aangesproken op hun discipline tot onderzoek, niet op hun vaardigheid tot redeneren. Het
hoogste doel van dit soort gesprekken is volgens ocrates" #een goed en verstandig mens
worden$, met als belangri%kste eigenschappen" morele kwaliteit & ps'chische autonomie.
()uiteindeli%k kom %e terecht in een positie waarin %e verantwoording
moet afleggen over %ezelf, over de manier waarop %e leeft en over het
leven dat %e tot dusver hebt geleid)(
*
'et is er moeilijk om een gesprek te voeren waarbij de vraagstellingen voorop staan.
0eker omdat het de bedoeling is dat jou mening geen rol speelt en dus ook
achterwege gelaten word. ,aar mate het gesprek vordert is er toch sprake van
meningvorming en is het heel lastig om dit neutraal te houden.
Ik heb met vrienden ook een aantal keer een poging gewaagd om een socratisch
gesprek te voeren. 'et blijkt bijzonder moeilijk te zijn om objectief te blijven en door
te vragen. +ellicht omdat we het over veel onderwerpen eens zijn of er hetzelfde
over denken.
+e gingen in de klas praten over het onderwerp tijd. /n de filosofische kant van de
tijd. $eel vragen kwamen naar boven, zo herinner ik me de vraag. 9wanneer gebruik
je de tijd nuttig5: /n wanneer je niks doet, is dat dan zonde van de tijd5 Moet je
constant iets nuttigs doen om je tijd optimaal te gebruiken5 +at me opviel is dat onze
klas zo verschillend is. !at maakt het heel interessant om te discussi1ren over
onderwerpen. Iedereen heeft een hele uitgesproken mening. +at een belangrijk punt
uit deze filosofische discussie was, was denk ik het volgende. /r werd gezegd dat
het eigenlijke doel van het leven is om te werken naar succes. %e gaat naar school
voor een diploma, je werkt hard voor je geld voor een nieuw huisje of een mooie
auto. Maar vaak wanneer het doel bereikt is, zijn we na een tijdje gewend en prikkelt
het niet meer zo. !an gaan we weer op zoek naar iets nieuws om voor te werken,
nieuwe doelen stellen. Is dat dan waar het leven om draait5 (lsmaar doelen stellen
1
Citaat uit: Jos de Mul (2002) Kampen & Clement Reflecties op de informatie en communicatietechnoloie!
2
Citaat uit: "et #ocratisch espre$! http:%%&&&'lerenfilosoferen'nl%on(e)diensten%socratisch)espre$
en blijven werken. )f zijn er belangrijkere achterliggende gedachten. +anneer kan je
terugkijken op je leven en echt gelukkig zijn.
+at is succes5 +anneer ben je gelukkig5 !eze vragen kwamen ook aan bod in de
groepsbespreking. !e een zegt dat hij gelukkig is wanneer hij een succesvolle
carri;re heeft terwijl de ander eerder voor zijn naasten of familie leeft. /n kan je dan
gelukkig zijn wanneer je niet zo veel geld hebt5 Ik denk het wel.
Het verdeelde gemoed
$ragen bij de tekst van '. 'ermans <'et verdeelde gemoed< over de motieven van
het leven. 'et was de bedoeling om in groepjes de vragen te bespreken. !e tekst
besprak de grondmotieven van ieder mens. 'et 07motief, dit betekend het motief wat
je als mens hebt om bevestiging van jezelf te krijgen. /n het (7motief, wat gaat over
de bevestiging die je zoekt met anderen of de groep. Ik vond het een hele
interessante tekst om te lezen. )ok omdat ik zelf best wel ge=nteresseerd ben ik de
menselijke ps6che en vooral in conte>t van de groep of de massa. Toevallig heb ik
laatst weer het Millwall e>periment gezien bij een lezing van $aria. +aarin nogmaals
pijnlijk duidelijk wordt hoe makkelijk mensen te be=nvloeden zijn door de massa,
hoewel dit meer gaat om de druk van het autoritaire figuur in de kamer.
(ls antwoorden zag ik in mijn aantekeningen de volgende dingen staan. 0o
bijvoorbeeld bij de vraag of je positieve en negatieve kanten kan vinden bij het 0
motief en dat de culturele achtergrond hieraan meehelpt. Ik vind dat de culturele
achtergrond zeker meespeelt in je zelfbeeld en de vorming van je identiteit. Ik merk
ook dat in de maatschappij van nu, zijn we allen heel individualistisch bezig.
8iteindelijk zoeken we toch allen ?op enkelingen na@ naar een groepsgevoel en een
acceptatie van de zogenoemde kudde.
-ositief. zelfontplooiing, zelfstandigheid, kracht
,egatief. mensen worden ego=stisch, te zelfvoorzienend, en te veel op henzelf
gericht.
"ij de vraag. 0ijn er voor jou conclusies te trekken uit de persoonlijkheidsleer van
'ermans5 'eeft dit gevolgen op jou kijk op de persoonsvorming van anderen5 'eeft
het concreet gevolgen in je beroepsveld of je verdere leven5
Ik ben er zelf niet zo direct en bewust mee bezig. Ik denk dat je identiteit al redelijk
vast is en dat je alleen kan groeien als persoon. %ezelf meer en meer leren kennen.
Ik ben niet zo bezig met het zoeken naar de ideale balans. )mdat het ook niet
verkeerd is om af en toe eens flinke emoties te ervaren. Misschien zou iets meer
balans wel goed zijn, dit zorgt toch voor een bepaalde rust in de geest.
0o waren er ook nog vragen over de gevoelens, kracht, zelfverzekerdheid,
trots, tederheid, liefde, intimiteit en zorgzaamheid. !it zijn allemaal kern gevoelens
die we allemaal wel ervaren hebben of nog steeds ervaren. In sommige gevallen kan
het ontbreken van deze gevoelens juist een vervelend effect hebben, maar het leven
is een leerproces en je leert je gevoel beter en beter kennen.
ucces, agressie, eenheid, onbereikbare ander, isolement, leven in zijn volheid. !it
was een ander rijtje met woorden die ons allen bezighoud denk ik. ucces is hetgeen
wat we nastreven, agressie zit in ieder mens en komt voor de een wat sterker naar
boven als voor de ander. amen met succes komt leven in zijn volheid. Ik denk dat
leven in zijn volheid betekend alles eruit halen wat er in zit. 2ater terug kunnen kijken
op je leven en zeggen dat je alles gedaan hebt.
+otieven van leven
In les A hadden we het in eerste instantie over hoe je een tekst bestuderen moet,
doormiddel van een tekst eerst globaal te lezen en vervolgens nog een keer
bestuderend te lezen. $oor jezelf vragen stellen naar aanleiding van de tekst. 0o zijn
er verschillende manieren om een tekst te verwerken. "eschrijvend, verklarend,
opini1rend of beherend. 'et formulier wat we hebben gekregen legt ons uit hoe je
met een tekst om kan gaan.
)ok hebben we in deze les geleerd over de verschillende invalshoeken van filosofen.
0o bijvoorbeeld over de. 4piramide van behoefte* een theorie van (. Maslow. !eze
periode verteld in verschillende schalen de behoeftes van de mens, met onderaan de
primaire levensbehoeften zoals. eten, drinken, slapen. /n hoger in de piramide
erkenning en zelfontplooiing.
-iramide van Maslow
/en andere invalshoek kwam van de filosoof. #aren (rmstrong en kwam er op neer
dat de primitieve mens een reptielenbrein heeft. "estaande uit de B F*s. ,amelijk.
Fucking, Feeding, Fighting en Fleeing. +at er bij onze ontwikkeling is veranderd, is
dat er in onze neo7corte> een evolutie heeft plaatsgevonden waardoor we een vorm
van reflectie bezitten die ons van compassie voor andere voorziet. ,atuurlijk hebben
dieren zoals chimpansees ook een bepaalde vorm van compassie voor elkaar,
eigenlijk alle dieren die in groepsverband leven. "ij ons is dit bewuste denken nog
net iets verder ontwikkeld.
'et was een hele interessante les waarbij we verschillende invalshoeken te horen
kregen. 0o ook bijvoorbeeld een schema van 'ubert 'ermans waarin alle uiterste
hoofdt6pen van waarden vertegenwoordigd waren. /n in het midden is dan het
innerlijke overwicht. +e probeerde samen met de klas tot een hoofdt6pe te komen
die er nog niet bij stond. !it bleek haast onmogelijk. 'et was erg veel informatie,
maar het geeft veel stof tot denken.
Ik denk dat de theorie1n van (rmstrong en Maslow redelijk goed met elkaar te
vergelijken zijn. "eidden gaan ze over de behoeftes van de mens. (rmstrong gaat er
naar mijn mening iets directer mee om. 'et is vrij plat om te zeggen dat de mens een
reptielenbrein heeft en alleen maar leeft volgens de BF*s. +ellicht staan wij vandaag
de dag wel erg ver af van ons onderbewuste brein. 0ijn we zo druk bezig met het
moderne bewustzijn wat ons mede dankzij social7media constant bezighoudt, dat we
ons onderbewuste brein en dus ook onze oerbehoeftes niet meer doorzien.
Ik geloof wel in deze oer instinctieve manier van handelen. !at we wanneer er
gevaar dreigt, ofwel vechten, ofwel vluchten. /en interessant uitgangspunt om nog
eens verder over te filosoferen. !aartegenover staat de theorie van Maslow. 0ijn
piramide geeft een iets genuanceerder beeld van de mens. Met verschillende lagen
in zijn of haar behoeftes.
,orte samenvatting van de tekst van imone vd -urg
'et leven van de mens is eigenlijk te vergelijken met de manier waarop de natuur
veranderd. !e natuur is een constante cirkel die zich herhaalt. !e zon gaat onder en
komt weer op, de zomer wordt de winter etc. 'et mensenleven is een zoektocht waar
we op het einde terugkijken en bij onszelf te rade gaan. 4'eb ik een gelukkig leven
gehad5* "innen de religieuze tradities is de mens een onderdeel van het grotere
geheel van de natuur en de wereld. &od staat boven dit alles en heeft het overzicht.
Een kleine opmerking die me bi% deze theorie te binnen schiet, hoe is het leven van de mens
te vergeli%ken met een visuele cirkel. /angezien wi% toch maar een leven hebben en
uiteindeli%k dood gaan, zal de aarde nog veel langer bli%ven bestaan. 0f is het een grotere
metafoor omdat alles wat nu is uiteindeli%k naar mil%arden %aren ook weer tot niks zal vergaan.
$olgens de !uitse filosoof 'egel heeft ieder mensenleven een doel. /n dat doel is
om betere inzicht te krijgen in de wereld. Met iedere generatie komen we dichter bij
dat ultieme doelC inzicht. 'ij zegt. 9!e geschiedenis is als een soort mens in het
groot, die door ervaring tot inzicht komt.: !e zogenoemde 4dialectiek* is wanneer
twee andere visies over de wereld in conflict komen en samen leidden tot D betere
visie. %e kan dat heel letterlijk zien als twee landen die in conflict zijn met elkaar en
later van geleerd kan worden. Maar deze dialectiek speelt zich ook af binnen ieder
mens. 2eren van fouten en ervaringen. Mar> staat daar niet ver van af, maar ziet
deze dialectiek als een strijd tussen verschillende klassen. 0ijn utopie is om een
klasseloze samenleving te cre1ren, waar dus ook geen sprake is van onderdrukking
of machtsmisbruik, maar van rechtvaardigheid.
Mar> heeft twee manieren om deze rechtvaardigheid tot stand te kunnen laten
komen. !e eerste theorie is om een kleine rijkere groep afhankelijk te maken van
hun grotere armere groep werknemers. 0o maak je de rijkere afhankelijk van de
armere en ontstaat er een rechtvaardigheid.
!e andere theorie verloopt niet zo vreedzaam en zorgt ervoor dat de armere mensen
steeds armer worden en uiteindelijk een revolutie beginnen. Met hetzelfde resultaat
#ierkengaard staat hier totaal los van, hij is van mening dat zulke theorie1n en
kennis die niet te ervaren is, ook niet waar is. /en filosoof kan een mooi paleis
construeren met zijn gedachten, maar hij of zij leeft er dan nog niet in. /erder in het
schuurtje ernaast. #ierkengaard schopt eigenlijk aan, tegen alle theorie1n die niet
bewezen of ervaart kunnen worden.
$olgens #ierkengaard is het leven een leerproces, op te delen in drie fases. 'et
esthetische, het ethische en het religieuze. 'et esthetische is meer de kindfase, die
draait om genot. 'et ethische nog later wanneer er keuzevrijheid aan de pas komt en
het religieuze als laatste. !e religieuze fase is een fase van e>istentie, van keuzes
maken. #ierkengaard word hierom ook wel de voorloper van het e>istentialisme
genoemd. artre is de meest bekende e>istentialist. artre komt later nog uitvoerig
aan bod, maar zijn belangrijkste thema was vrijheid. !e e>istentie boven de essentie.
+e zijn boven alles vrij. $rij om keuzes te maken in het leven.
!e zin van het leven
Alle mussen hebben het in Artis naar hun zin.
3
In deze les begonnen we met de vraag over de zin van het leven, we luisterde naar
een tweetal liedjes waarvan er een van !oe maar namelijk 4Is dit alles5: In het lied
komt de onvrede en de teleurstelling naar boven. Is dit alles luidt de titel. /n het hele
lied gaat hier over. )ver de onvrede die niet allen de schrijver van het nummer
ervaart, maar meer mensen met hem. Ik kan een mooi bruggetje maken naar een
welbekend gezegde. 4'et gras is altijd groener aan de andere kant* Mensen zijn nooit
echt tevreden met wat ze hebben. 'ebben ze een mooie auto, willen ze een
nieuwere, hebben ze een leuke vriendin, willen ze na een tijdje iets anders, hebben
ze een goede baan, raken ze hierop uitgekeken.
'ier komt ook weer iets terug wat ik ook heb gelezen in het artikel van v.d. "urg. !e
zingeving aan het leven komt min of meer van het idee dat je later kan terugkijken op
je leven en zeggen dat je alles hebt gedaan wat je wilde en dat je een gelukkig leven
hebt gehad. Maar mensen tegenwoordig zijn constant bezig met het werken naar
een bepaald doel toe. !at wanneer ze eindelijk zijn waar ze al die tijd wilde zijn, dan
stelt het eigenlijk maar teleur en vraag je jezelf af. 9Is dit alles5: Ik wil natuurlijk niet
gelijk voor iedereen spreken, maar ik denk dat veel mensen dit gevoel wel hebben
ervaren of nog gaan ervaren.
Tijdens de les kregen we een blad met daarop een aantal uitspraken van bekende
filosofen en ook andere bekende mensen. /r was een uitspraak die me echt is
bijgebleven. 9Ik word er zo gek van als mensen vragen wat de zin van het leven is, in
ieder geval niet om na te gaan denken over de zin van het leven: 'et is een beetje
een c6nische uitspraak en ik weet ook niet zeker of ik hem helemaal goed geciteerd
heb. Maar het sprak me aan, omdat deze uitspraak de filosofie eigenlijk een beetje
bekritiseerd. +aarom zou je nadenken over de zin van het leven5 /r is toch eigenlijk
ook geen antwoord op te geven5 %e kan het jezelf heel moeilijk maken door diep te
gaan nadenken en misschien zelfs angstig te worden van de zinloosheid van het
leven, maar dat heeft geen zin. &eniet maar gewoon van het moment en van het feit
dat we nu op aarde zijn met zijn alle. +anneer iedereen zo zou denken zouden er
*
Citaat uit: +an Kooten en de ,ie
een stuk minder conflicten ontstaan. +ellicht is dat ook wel weer een beetje te
id6llisch.
)ok keken we deze les een documentaire over %ean7-aul artre. !eze
documentaire heette 4road to freedom* 'et gaat eigenlijk over het begin van de
e>istentialistische beweging en over het leven van artre. 0ijn idee gaat vooral over
het feit dat je karakter niet bepaald word door vastgelegde patronen binnen jezelf,
maar juist over de keuzes die je maakt. artre is een interessant figuur en over zijn
idee1n kun je lang discussi1ren. /r schemert een soort zinloosheid door in zijn
gedachtes. +aarom we bestaan en wat ons doel is in het leven5 /igenlijk zijn hier
geen antwoorden op, het is een en al toeval wat ons hier op aarde heeft gebracht.
'et e>istentialisme heeft ook iets weg van het absurdisme. 'et absurdisme is een
stroming in de filosofie waarin wordt gesteld dat het leven in essentie geen betekenis
heeft, het onmogelijk is rationeel te verklaren waarom er leven is en dat iedere
poging om de essentie van het heelal te ontrafelen gedoemd is te mislukken.
$olgens absurdisten is het menselijk lijden het resultaat van vergeefse pogingen
door individuen om reden of betekenis in de
absurde kloof van het bestaan te vinden.
'et idee van absurdisme wordt
weerspiegeld in diverse kunstvormen.
Zo bi%voorbeeld in het werk hiernaast van 1ranz
von tuck. Het is de verbeelding van 'sifus,
die later in het dossier nog aan bod komt. !e
weerspiegeling voor de zinloosheid van het
leven.
Mijn idee over de zin van het leven staat
hier niet ver vandaag. Ik ben ook van
mening dat er eigenlijk helemaal geen zin is
of een achterliggend doel waarom we hier
op aarde zijn. &een god die over ons
waakt, of een alomvattende theorie waar
we als mensen achter moeten komen. 'et
hele leven op aarde is een samenloop van
omstandigheden geweest. /en hele mooie
samenloop van omstandigheden. Ik merk
dat artre de absurditeit van dit leven niet zo goed kan plaatsten. Maar waarom zou
je het perse een definitie willen geven. Ik denk dat je dankbaar moet zijn en
gefascineerd moet zijn met al het moois wat er op aarde is. +ant het is toch wel heel
bijzonder dat in al die miljoenen jaren, we nu hier zijn.
2at is de zin van het leven *
$ragen over de ultieme waarde van het leven kan verschillende zaken betekenen
namelijk. de intrinsieke en de e>trinsieke waarden. Met de intrinsieke waarden word
bedoelt iets wat waardevol is in zichzelf, bijvoorbeeld geluk. Met e>trinsieke waarden
worden bedoelt, dingen waar wij als mensen zelf een waarde aan geven.
"ijvoorbeeld een auto waar je mooie herinneringen aan hebt. $oor iemand anders
heeft deze auto bijna geen waarde.
/r is een relatie tussen doelen en waarden. /en doel heeft te maken, met dat wat je
voor oog hebt. Met oogmerken en opdrachten. !oelen zijn verbonden met waarden.
+e stellen bepaalde doelen af op dingen die we waarderen. !it kunnen zowel
e>centrieke waarden zijn, of intrinsieke waarden.
)ns leven kan zin hebben, als wij er zelf een intrinsieke waarde aan geven.. )f dat
we er intrinsieke waarde uit halen. !it staat los van religie en gaat over andere
aspecten zoals liefde, geluk etc.
Ik ben van mening dat het zonder een duidelijke vorm van the=sme wel degelijk
moeilijk is om een zin in het leven te zien. Ik snap ook heel goed dat sommige
mensen gelovig zijn. /igenlijk is het een vrij sombere gedachte dat alles wat op
aarde leeft en bloeit, eigenlijk geen nut heeft. !at het uiteindelijk allemaal dood gaat.
(ls je er echt over na gaat denken, is het een moeilijke en absurde gedachte. !at
alles wat we doen en hoe we leven geen duidelijk doel heeft of zin heeft. !us ik ben
het zeker met de stelling eens.
'et leven is een weddenschap, zei de filosoof -ascal. +e zetten in, maar er is
eigenlijk niks zeker in deze wereld. +e zijn constant bezig met werken om onze
zelfgestelde doelen te verwezenlijken, dat we vergeten wat er echt belangrijk is. +e
gaan als het ware all7in op een doel, waar we niet zozeer van weten of het wel tot
geluk zal leidden. +anneer dan blijkt dat deze zelfgemaakte utopie niet zo mooi is
als we hadden voorgesteld, gaan we klagen en krijgen we spijt van onze keuzes.
In de documentaire 9!enken doorzien* komt de zin van het leven weer uitvoerig aan
bod. +e horen de meningen van bekende schrijvers en filosofen. 0o bijvoorbeeld
#ierkengaard die zegt dat ieder mens zijn eigen waarden moet geven aan het leven.
Maar ook artre en imone de "eauvoir.
!e generatie E en zingeving
!eze lessenserie ging over de 4&eneration E* in principe wat wij studenten van de
Font6s zijn. 'et uitgangspunt van deze lessen was de tekst 4+h6 &eneration E
6uppies are unhapp6* In deze tekst wordt een beeld geschetst van de generatie van
vandaag de dag. 0e leggen in de tekst uit, dat er vroeger een hele andere mentaliteit
was. )nze opa*s en
oma*s werden anders
opgevoed dan dat wij
gewend zijn vandaag
de dag. $roeger was
het een stuk
moeilijker om
succesvol te worden,
dus de mentaliteit
was ook anders. 'et
zit zo. +anneer je
hard werkt voor je
succes, zul je ook
een stuk gelukkiger
zijn wanneer je dat
succes behaalt. $andaag de dag worden kinderen al vanaf een vroege leeftijd
verteld, dat ze alles kunnen worden wat ze maar willen. +anneer deze kinderen dan
ouder worden en echt aan het werk gaan, blijkt het werkende leven toch niet zo
rooskleurig te zijn als ze in eerste instantie dachten. $andaar dat deze &eneration E
6uppies ongelukkig zouden zijn. )ok denkt de &eneration E dat ze allen individueel
heel erg bijzonder zijn. 'et is een beetje een ego=stische gedachte, maar ik heb er
nog eens dieper over na zitten denken en kwam tot de conclusie dat dit wel eens zou
kunnen kloppen.
3dentiteit
amenvatting van de tekst van imone vd "urg. )ver hoe identiteit tot stand komt en
hoe het onstaat. !e tekst begint met een korte uiteenzetting van wat identiteit nu
precies is. Identiteit is een collectie persoonlijke kenmerken die iemand t6peren.
"ijvoorbeeld. humoristisch, gesloten, liefdevol etc. !e term identiteit is eigenlijk pas
in de 3F
e
eeuw ontstaan. ocrates had het wel eens over zelfkennis. Maar doelde
dan meer op de kennis van het zelf te midden van de wereld om je heen.
+at volgens de filosoof !escartes belangrijk was bij het vinden van het 4zelf* is om
jezelf los te zien van de sociaal7culturele conte>t waarin je je bevind. )ok hierover
hebben we het gehad bij het vak boekbespreking. Is je identiteit niet afhankelijk van
de sociale conte>t en achtergrond5 +ord je niet sterk be=nvloed door factoren van
buitenaf in plaats van dat het hele zelf van binnenuit komt5 !e onderzoeker en
filosoof 'obbes heeft er een aparte metafoor voor gevonden. +e zouden ons
mensen moeten beschouwen als paddenstoelen die uit de grond schieten, zonder
enige connectie met de andere paddenstoelen. )ok heeft 'obbes het over de
zogenoemde natuurstaat en natuurmensen. !it is een staat die volledig losstaat van
alle culturele bagage. !e mens heeft volgens hem vanuit zichzelf al een aantal zeer
negatieve eigenschappen waaronder. ego=sme, jaloezie en geweld. +aardoor de
natuurstaat een ware hel op aarde werd.
$olgens 'obbes is een geciviliseerde staat, de beste manier om tot een goede
samenleving te komen. !it houdt in dat er een staat ontstaat waarin er regels
nageleefd worden en er een regering is die gekozen word door het volk. !it is een
voorloper van het liberalisme waar het volk ook een invloed heeft.
/nkele steekwoorden bij 'obbes. ,atuurmensen, #ader, Maatschappij, 'eerschapij
Roussau is van mening dat de mens per definitie goed is, alleen de maatschappij
brengt het slechte mee.
4evenskunst
'et artikel van %oep !ohmen over levenskunst. In het artikel word levenskunst
eigenlijk nader uitgelegd. !e levenskunst is een soort reactie op de tijd waarin we
leven. In het begin van het artikel wordt het heel mooi en simpel uitgelegd. +anneer
een jongen die niet zo snel van begrip is, niet zo slim is en niet zo goed mee kan
draaien in de haastige maatschappij. 'ij geeft echter niet op. !e wereld is wreed en
kritisch, maar hij trekt zich er niks van aan. $raagt hulp wanneer hij het nodig heeft.
2angzaam maar zeker op zijn eigen tempo overwint hij alle tegenslagen. 'et is een
metafoor voor de levenskunst. 2evenskunst houdt eigenlijk is, dat je zelf van je leven
een kunstwerk moet maken. ,iet zozeer bezig zijn met het verleden, maar met het
heden. 'oe geef ik zelf vorm aan mijn leven. ,iet in de vorm van succes, maar in de
vorm van geluk. +at maakt mij nou gelukkig. Ik heb nog een artikel gelezen over
levenskunst waarin me nog meer duidelijk werd. 'et gaat in dit artikel meer over de
invloed van levenskunst in de ps6chiatrie.
52eten hoe te handelen in het dageli%ks leven5, definieert hi%. 5tel, er gebeurt iets dat %e niet
leuk vindt. 6e hebt misschien alti%d de neiging om agressief te reageren, en daar kun %e dan
alti%d weer onbewust in meegaan. 4evenskunst is bew7st reageren, op een manier die recht
doet aan de persoon die %i% wilt zi%n maar die ook rekening houdt met anderen. 3n de meeste
gevallen is dat ook het effectiefst" %e respecteert de ander maar bent wel duideli%k over wat %i%
wel en niet wilt. !at is moeili%k, ik worstel er zelf ook nog dageli%ks mee, maar stuk%e bi%
beet%e kun %e bewuster gaan leven en handelen.5
8
Ik ben onlangs begonnen aan het boek 4de kracht van het nu* door /ckart Tolle. !it boek is
eigenlijk een richtlijn op weg van de levenskunst. 'et leert de lezer hoe je je eigen
denkpatroon kan herkennen en ermee om kan gaan. )m meer te gaan leven in het nu in
plaatst van in het verleden of de toekomst. Ik moest meteen denken aan dit boek toen ik het
artikel las van %oep !ohmen. 'et komt een beetje op hetzelfde neer.
+aarom werken mensen5
8it het eerste artikel blijkt, dat mensen zelfs wanneer ze de keuze zouden krijgen om
financi1le vrijheid te ervaren, alsnog zouden blijven werken. +erken geeft een
bepaalde structuur aan het leven, werken geeft het gevoel van nuttig zijn en iets
bijdragen aan de maatschappij. +anneer dit weg valt ervaar je een gevoel van
waardeloosheid. )ok leer je mensen kennen op werk. Maak je sociale contacten en
dit is goed voor de ontwikkeling van jezelf. In mijn geval is werk vooral gericht op
inkomen.
,atuurlijk voel ik me goed wanneer ik een avond gewerkt heb. /n de sociale
contacten zijn altijd goed. +anneer mij de keuze voorgelegd zou worden om
financieel vrij te zijn zou ik deze echter wel met beidde handen aangrijpen. 0elfs als
dat zou betekenen dat ik ook niet meer naar school zou hoeven zou ik dat doen. Ik
heb namelijk veel dingen naast school waar ik me eigenlijk graag mee bezig zou
houden. Ik zou dan willen proberen om daar mijn geld mee te verdienen. 'et maken
van kunst of muziek.
8it het tweede artikel komen een aantal dingen naar voren. 0o bijvoorbeeld dat
arbeid onze tweede natuur is geworden. +e zijn elke dag bezig met hetzelfde, als
6sifus die de steen omhoog blijft rollen dag in, dag uit.
+at er voor mij ook uitsprong was de uitspraak. !e wereld is de zelfopenbaring van
&od. &od wilde blijkbaar zien tot wat hij in staat was en schiep daarom de aarde en
de mensen. ,ou ben ik totaal niet gelovig, maar het is voor gelovigen denk ik wel
eens goed om door te lezen en het zich af te vragen. +at deed god voordat hij de
aarde en de mensen schiep5 %e zou denken helemaal niks. +aar hield deze god
zich dan mee bezig5 Ik wil al heel mijn leven lang graag een discussie voeren met
iemand die zwaar gelovig is. ,iet omdat ik het per definitie stom vind dat diegene
gelooft, sterker nog wanneer het hun helpt om betere mensen te zijn. )f wanneer ze
-
Citaat uit: .rnst ,olmhei/er0 1e2ens$unst als &etenschap (2011)
http:%%&&&'trou&'nl%tr%nl%3114%5ilosofie%article%detail%*06*6-3%2011%12%2-%1e2ens$unst)als)&etenschap'dhtml
hier een bepaalde vorm van geluk uit kunnen halen, des te beter vind ik het. Maar ik
zou graag eens willen horen wat deze gelovigen te zeggen hebben op de recente
wetenschappelijke bevindingen die eigenlijk alles wat er bijvoorbeeld in de bijbel
gepretendeerd word onderuit te halen. +ellicht klopt het verhaal in de bijbel niet
helemaal en wie kan zeggen hoe de oerknal echt tot stand is gekomen.
/r word een verwijzing gemaakt naar de mensen die een stukje creativiteit kwijt
kunnen in hun werk. !e kunstenaar, de gepassioneerde kok etc. !eze mensen zijn
volgens het artikel niet constant bezig met de ellende van hun werk, maar integreren
hun passie en hun hobb6 in hun werk. !it is iets wat voor veel andere mensen
ontbreekt. 0e gaan misschien soms met plezier naar hun werk, deels uit een
plichtgevoel maar vooral omdat het betaald. In het artikel spreken ze met een
metafoor, van de Ghinese water foltering techniek. /lke dag een druppel op het
hoofd van de arbeider, waardoor deze langzaam gek wordt.
amen met mijn groep lazen we de
tekst van ,ietzsche, maar later heb
ik de andere teksten ook nog eens
gelezen. !e tekst over ,ietzsche
gaat over zijn bekende idee over de
wil die sterker is als de reden.
Mensen zijn niet zo rationeel als
vaak wordt gedacht. Mensen zijn
bewust of onbewust vaak met hun
driften en hun wil bezig. /r is sprake
van een na=ef rationeel mensbeeld.
'et lijden heeft ook een hoofdrol in
het gedrag van werkende mensen.
/r is volgens hopenhauer wel een
manier om te ontsnappen aan het
lijden en de driften. !at is kunst. 'et
esthetische, dit gaat puur en alleen
om het beschouwen van de
werkelijkheid of de vreemde
werkelijkheid.
,ietzsche zoekt naar een echte
werkelijkheid in de mens. 'iervoor
zullen we dieper moeten graven. !e
wil tot macht is waar alle werkende
mensen volgens hem mee bezig zijn.
!e zogenaamde oerdriften van de mens. /r is volgens ,ietzsche een verschil tussen
mensen die streven vanuit hun wil tot macht en mensen die streven vanuit hun
onmacht tot macht. !e wil tot macht is dan de positieve variant, maar de onmacht tot
macht is het streven dat voortkomt uit het feit, dat deze mensen het niet meer aan
kunnen. /r is dus volgens hem een verschil tussen sterke en zwakke mensen. 'ij
spreekt ook van een slavenmoraal en een herenmoraal. 'et slavenmoraal komt voor
uit het gevoel dat de hogere heren het kwaad zijn en de slaven hebben dit nodig om
zich goed te kunnen voelen. (ndersom geld hetzelfde. Ik heb ook ergens gelezen dat
er geen samenleving mogelijk is, zonder dat er bepaalde mensen boven anderen
staan. !at is onze aard als mens zijnde. 0o ook in een anarchistische samenleving.
!aar moeten ook bepaalde leiders opstaan en het volk gaan sturen, anders ontstaat
er een totale paniek bij het volk. !e tekening die je hierboven ziet hebben mijn
klasgenoten en ik gemaakt naar aanleiding van het artikel over ,ietzsche. !e
bedoeling was eigenlijk, dat we alle drie de artikelen zouden combineren in een
pamflet. 'elaas hebben we de opdracht niet goed begrepen, maar ik vind dit wel een
mooie verbeelding van het slavenmoraal. (lleen lijkt het wel een beetje op een soort
pad naar de dood. !it was niet echt de bedoeling. 'et idee was dat de werkende
mens, altijd nog vrij is in zijn doen en laten. In zijn gedachtes vooral. ,u heeft het
meer een negatieve werking. (lsof het werk je weerhoudt van de vrijheid en je
uiteindelijk ongelukkig ten einde komt. 'et was wel leuk om te maken.
Foucault heeft hele andere ideeen. 0o gaat hij uit van het zogenoemde 4!iscours*
wat je redelijk vrij kunt vertalen met spreken en schrijven. Tussen mensen binnen
een bedrijf. 'et woord brengt iets met zich mee. 0o is er sprake van zogenoemde
logofilie, de grote eerbied voor het woord en de logofobie, de vrees voor het woord
en de macht van het woord. "innen een bedrijf worden geschreven woorden vaak
een stuk serieuzer genomen. 'et gezegde luidt dan ook. 4wie schrijft, die blijft*
$ervreemding door werk
!e tekst die we moesten lezen gaat eigenlijk over wat het werk met de mens doet.
!e titel zegt eigenlijk alles. 4vervreemding door werk* +at ermee bedoelt word is
eigenlijk dat we door het werk de grip op onze eigen identiteit en wie we zijn
verliezen of kwijt raken. Men voelt zich niet meer zichzelf door het werk. -robeert
zich te conformeren aan wat er van hen verwacht wordt. Ik heb drie stellingen per
hoofdstuk geformuleerd namelijk. !e voortdurende evaluatie van de werknemer zorgt
voor een negatief effect binnen de organisatie. !eze stelling slaat op hoofdstuk D en
ik ben van mening dat het inderdaad zo is. +anneer er word gevraagd om een
anonieme evaluatie over je collega*s in te vullen, cre1er je een vijandige sfeer en een
sfeer van wantrouwen. !e werknemers voelen zich constant bekeken en er ontstaat
een hele bedrukkende sfeer binnen het bedrijf. !it zal niet goed zijn voor het bedrijf
op de lange termijn.
!aar tegenover staat, dat een evaluatie wel een goede manier is voor de werkgever
om zijn werknemers te testen, een beeld te krijgen van hoe het er aan toe gaat en
wellicht punten te vinden die verbeterd kunnen worden.
!e tweede stelling. /en tekort aan tijd verpest de werknemer. )ok deze stelling klopt
denk ik in vele gevallen. !eze tijd wordt er ontzettend veel gevraagd van de
werknemers in alle takken van de werkende maatschappij. /r is te weinig tijd voor
het werk en alles moet sneller en effici1nter. 0oals het artikel al aangeeft gaat de
kwaliteit van het product achteruit en hierdoor voelt de werknemer zich steeds
slechter. Ik had er eigenlijk nog nooit zo over nagedacht, maar het is denk ik wel
waar. /en slecht eindresultaat van jou werk, geeft je een minderwaardig gevoel.
9!an zal het wel aan mij liggen: is dan wat veel werknemers denken. Terwijl het
eigenlijk komt door de bedrijven zelf. 0e zouden eens bij zichzelf moeten nagaan wat
nu belangrijker is, een goede kwaliteit aanleveren, of een goede kwantiteit
aanleveren. $elen zullen toch voor het laatste gaan, omdat daar in de korte termijn
meer succes mee te behalen valt. Maar ten koste van wat5 8iteindelijk gaat het de
werkgever ook om een korte termijn succes. %e kan je ook afvragen of langzamer
werken op de lange termijn dan wel succesvol is5
!e derde stelling. /en scheiding van werk en privH is erg belangrijk. $andaag de dag
wordt werk en privH steeds meer D ding. )p het werk whatsappen of facebooken, en
voor sommige mensen thuis tentamens nakijken of alleen al denken aan werk.
/igenlijk is die scheiding best belangrijk denk ik. (ls je je werk mee naar huis neemt
en andersom ook, heb je nooit echt ergens rust. Ik denk dat de momenten dat je niet
werkt juist enorm bevrijdend zijn. !at geld voor mij in ieder geval wel.
!e vraag is of de moderne mens deze scheiding nog wel kan maken. )f dat de
social7media zo erg ge=ndoctrineerd is in onze samenleving dat we er nooit meer
vanaf komen.
#ernwaarde van het beroep
Mijn beroep later word in het onderwijs. Ik leer voor docent beeldende kunst en
vormgeving. !at wil zeggen dat ik mijn creativiteit en passie voor kunst kan
combineren met lesgeven aan jongeren en kinderen. 'et beroep zelf gaat over het
leren aan de jeugd hoe ze hun creativiteit kunnen uiten, hun leren over
kunstgeschiedenis en wellicht groeien in hun eigen beeldende proces. 'et doel van
deze bezigheid is denk ik om een bepaalde waarde mee te geven aan de kinderen.
Ik zie kunst als iets heel belangrijks. 'et kijken naar vormen en kleuren is iets wat
iedereen doet, kunst is een bepaald gevoel of e>pressie over weten te brengen in je
werk. #unst geeft een aparte vervreemding van de realiteit en ik denk dat het voor
kinderen heel belangrijk is om dit op vroege leeftijd al te leren. )ok al hebben ze
helemaal niks met kunst of zijn ze helemaal niet creatief. 'et is een mooie manier
om jezelf bloot te stellen en contact te maken met iedereen om je heen. 'et
docentschap zelf is natuurlijk ook erg belangrijk. %e bent wellicht een van de
belangrijkere personen in het leven van jonge mensen. Mensen die groeien,
ontwikkelen en later de volwassenen van hun tijd zullen zijn. !aarom is het belangrijk
dat je hun stuurt en hun probeert iets mee te geven voor in de rest van hun leven. )f
het nou filosofische gedachtes zijn, of kijken naar de wereld om je heen, of gewoon
leren samenwerken.. alles is belangrijk.
(ls er geen kunst zou zijn, dan zou de wereld een saaie plek zijn. !an neem ik kunst
even in de breedste zin van het woord. $an dans, tot schilderkunst tot muziek alles
valt onder kunst. ,eem je dat weg van deze wereld dan is het een troosteloze
bedoeling. !e kernwaarden van mijn beroep zijn denk ik creativiteit,
betrouwbaarheid, respect, consistentie etc. In het geval van lesgeven in consistentie
denk ik heel belangrijk. !uidelijk zijn en conseIuent. /en goede band opbouwen met
de studenten is ook erg belangrijk, het vertrouwen niet schenden, en het voor elkaar
krijgen dat de studenten graag voor jou hun best doen. )ok voor zichzelf hun best
doen is belangrijk.
In de laatste les van waarden en zingeving moesten we een tekst ter voorbereiding
lezen. !e tekst ging over de vervreemding van de werknemers ten opzichte van hun
baas, het bedrijf, oftewel hun werkgever.
In het begin van de tekst worden de gedachtes aangekaart van #arl Mar>. #arl Mar>
was een !uits denker die bijzonder veel invloed heeft gehad op de ?politieke@
filosofie, economie, sociologie etc. 'ij denkt het volgende over de vervreemding van
de werknemers in het bedrijfsleven. !e werknemer heeft geen binding meer met het
werk, de arbeider wordt geen individu maar een ding. !e werknemer haalt geen
voldoening meer uit het werk. !it zijn allen denkbeelden van Mar> uit het begin
DJ
e
eeuw. !e modernere denkbeelden over de vervreemding zijn eigenlijk op te
delen in een zestal punten namelijk. !e mens voelt zich niet meer goed op het werk,
ofwel de eenzaamheid van de ge1volueerde. 'ijKzij heeft voortdurend het gevoel
bekeken te worden, er heerst wantrouwen vanuit de werknemer, maar ook vanuit de
werkgever. /r moet constant geconformeerd worden aan de verwachtingen van het
bedrijf.
/en tweede punt is dat werknemers het gevoel hebben dat ze onder een constante
druk staan. +aardoor ze sneller gaan werken en waardoor het werk minder goed
verloopt. lordigheden zorgen voor fouten.
)ok is het verbrokkelde bewustzijn een punt van vervreemding. !it houdt in dat
werknemers en eigenlijk alle mensen op deze aarde teveel prikkels binnen krijgen.
#ijk maar naar de social7media die ons een nieuw soort manier van bewustzijn heeft
geleverd. Gonstant zijn we bezig met de digitale wereld en deze verloopt naadloos
door in ons echte leven.
,og een punt is de e>ploitatie van de hersenkracht. +erknemers werken over hun
kunnen heen en dit zal nadelige gevolgen hebben voor de toekomst. /r heerst ook
een gevoel van absurditeit, het hele werk word gezien als zinloos en de enige
motivatie is het salaris. +erken voor het geld en totaal geen persoonlijke voldoening
halen uit het werk op zich. /r word teveel opgeofferd voor het werk.
(ls ik persoonlijk kijk naar deze punten, herken ik er een aantal zeker in mezelf,
maar ook in de mensen om me heen. 'et verbrokkelde bewustzijn is iets wat zeker
bij mij parten speelt. !oor alle prikkels die je krijgt van de telefoon, de media en de
mensen in je omgeving vergeet je af en toe in het hier en nu te leven en bezig te zijn
met wat je nu echt aan het doen bent. +e nemen de buitenwereld ook mee naar
binnen, naar je eigen huis wat toch eigenlijk bedoelt is als een plaats waar je je rust
kan pakken. /ven rust en niks aan je kop lijkt niet meer van deze tijd.
)ok herken ik het gehaaste werk in mezelf. (angezien ik ook in de keuken werk van
een restaurant, is dit eigenlijk het belangrijkste van het werk. nel en effici1nt
werken. 'ierdoor wil er soms nog wel eens wat fout gaan. %e bent zo gefocust op het
op tijd afleveren van de gerechten, dat de kwaliteit van het eten soms wel achteruit
gaat.
2ater in de les zagen we een korte documentaire over Ricardo emler. !it is de baas
van een bedrijf wat gespecialiseerd is in grote machinerie1n. Toen hij het bedrijf
erfde van zijn vader ging het slecht met het bedrijf. 0e draaiden verlies en de
werknemers waren alles behalve gelukkig. /r waren vaak stakingen en het bestuur
van het bedrijf was streng en gebruikte angst als motivatie voor de werknemers om
door te werken. Ricardo veranderde eigenlijk alles wat we hierboven genoemd
hebben en zorgde voor een fijne werksfeer waar de werknemers zelf beslissingen
maken. )ver hun werktijden, over hun salaris en nog veel meer. !oor deze
verantwoordelijkheid schep je al direct een betere band met je werknemers. 'ij vroeg
aan de werknemers wat er moest veranderen en het belangrijkste in zijn tactiek was
dat de werknemer met plezier naar zijn werk ging.
8iteindelijk zien we dat dankzij dit gedachten goed het zo ontzettend goed gaat met
zijn bedrijf dat hij een waar icoon is geworden.
9onclusie van het vak 2aarde en Zingeving
Ik kijk met een tevreden gevoel terug op de Minor Filosofie en /thiek en ook op het
vak +aarde en 0ingeving. Ik had totaal geen verwachtingen toen ik de eerste week
naar de minor kwam, maar ik dacht ik zie het wel. Ik kwam er al snel achter dat we
een hele fijne klas hadden met hele ruimdenkende mensen, ook hadden we hele
fijne leraren die alles goed konden vertellen. +aarde en zingeving vond ik een leuk
vak, omdat het eigenlijk zo*n beetje alle facetten van de hedendaagse filosofie
bespreekt en het terugbrengt in jou belevingswereld. +at ik wel lastig vond, was om
dit dossier bij te houden. Ik ben niet goed in plannen en ook niet zo goed in de lesstof
bijhouden en aantekeningen maken. !aar kreeg ik dan problemen mee tegen het
einde van de minor. Ik heb toch mijn best gedaan om dit dossier zo goed mogelijk te
maken. Ik hoop dat dit gelukt is. 'et was ook lastig voor mij, omdat ik naast mijn
minor ook gewoon nog lessen moest volgen op mijn normale opleiding. 'ierdoor
kreeg ik het soms erg druk.
Ik heb eigenlijk nu na de minor nog meer vragen over het leven, maar ik heb me
gerealiseerd dat dit ook niet erg is. +at belangrijk is, is dat je zelf richting geeft aan je
leven. 0elf de juiste keuzes moet maken en vooral niet te veel zorgen maken. Ik heb
wat persoonlijke problemen ervaren gedurende de minor. +aardoor ik niet altijd mijn
volle DFF procent inzet kon geven, dit vond ik jammer. Ik denk wel dat ik een stuk
wijzer ben geworden over het vak filosofie en over mezelf. Ik vond het ook fijn dat we
zo vaak een vertaalslag maakte naar ons latere beroepsveld. Ik had het idee dat ik
hier best veel aan heb. (l met al ben ik heel blij met mijn minor en vond ik het echt
een heel leuk half jaarL